Piwuruk Pikeun Atikan Barudak

Kumpulan Dongéng

Yanuarti Utama

©2012

1

PANGJAJAP

Puji sinareng sukur panyusun sanggakeun

ka hadirat Gusti anu Maha Suci, lantaran berkat

rahmat sareng hidayah ti manten-Na panyusun tiasa

ngaréngsékeun ieu buku salaku pancén tina mata

kuliah Penulisan Kreatif. Sholawat miwah salam

urang sanggakeun ka jungjunan urang sadaya, Nabi

Muhammad SAW, ka kulawargana, para

sohabatna, kalih urang sadaya salaku umatna dugi

ka ahir jaman. Amin.

Ieu buku téh mangrupi kumpulan dongéng

anu ngandung téma “Piwuruk Pikeun Atikan

Barudak”. Panyajian anu aya dina ieu buku nyaéta

mangrupikeun dongéng-dongéng anu aya patalina

sareng atikan barudak.

Tujuanna salian keur nyumponan pancén

mata kuliah Penulisan Kreatif, nyaéta pikeun

ngawuruk barudak dina atikan anu saluyu jeung

2

norma nu aya di masyarakat. Ogé ngembangkeun

kanyaho urang kana atikan barudak.

Tungtung basa, panyusun ngahaturkeun

nuhun anu kasuhun ka pihak-pihak anu parantos

ngabantosan. Ka Gusti anu Maha Suci, ka pun bapa

kalih pun biang, sareng sadayana pihak-pihak anu

teu tiasa di sebutkeun hiji-hiji.

Buku kumpulan dongéng “Piwuruk Pikeun

Atikan Barudak” ieu murni hasil pamikiran

panyusun, kusabab kitu sadaya eusi anu

dicantumkeun dina ieu buku tiasa

dipertanggungjawabkeun.

Mugia ieu buku tiasa mangfaat kanggo

sadaya pihak anu maca. Sarta bisa dijadikeun

pedoman kanggo karya anu salajengna.

3

Sumedang, 4 Mei 2012

Panyusun

4

Mutiara Cimata Kerang

Dihiji laut aya sakadang kerang anu kacida

bangor jeung picarékeunana. Pagawéanana ulin

jeung ulin, indit isuk balik sore. Manéhna teu

ngagugu pisan kana panyaram nu jadi indung.

Boboraah daék mantuan kolot, pagawéan

sapopoéna ngan dahar jeung ulin waé.

Tapi sok sanajan adat anakna kitu, indung

kerang mah teu weléh nyaah jeung leukeun

mapatahan manéhna. Teu weléh sabar

nyanghareupan anakna, tara ngarasula, mana komo

ambek-ambekan nyarékan anakna mah.

Dina hiji poé sakadang kerang téh ceurik

eueurihan nahan kanyeri. Nu jadi margana mah

lantaran aya batu karang anu seukeut asup kana

awakna. Unggal poé ceurik, sabab ti saprak harita

manéhna teu bisa usik maceuh kaditu kadieu.

Sakadang kerang ngomong ka indungna

bari ceurik, “Duh… Ema… teu kuat pisan ieu

5

nyerina. Kudu dikumahakeun atuh ieu téh?” ningali

anakna ceurik, teu tega ningali kaayanaan budakna

anu nahan kanyeri. Indungna teu eureun-eureun

ngupahan jeung narékahan sangkan batu karang

dina jero awakna téh leungit. Sok sanajan budak téh

rada lenger, ari kanyaah nu jadi indung mah moal

lantis-lantis. Deudeuh jeung asihna moal

kagantikeun kunaon waé ogé.

“Ujang sing sabar anaking. Da Gusti Allah

mah gening teu méré leungeun ka bangsa urang téh.

Tapi sok sanajan kitu, ulah petot-petot neneda ka

anjeun-Na mah, sangkan musibah téh gancang

leungit,” indungna tuluy ngupahan, bari teu weléh

ngalimba ku cisoca.

“Ema nyaho éta téh peurih jang. Sing sabar

wé anaking. Matakna engké mah tong maceuh

teuing mun ulin téh. Kudu tarapti jeung ati-ati.

Kudu ngagugu kana papatah jeung panyaram Ema

téh.”

6

Sabada ngadéngékeun peupeujeuh

indungna, sakadang kerang téh ngarasa kaduhung.

Saharita sipatna téh tuluy robah, ayeuna mah jadi

tarapti jeung ati-ati. Leuleumpangan ogé lalaunan,

sok sanajan nyeri karasana, tapi ditahan sangkan

teu ceurik. Manéhna nyaho, lamun nepi ka ceurik

kanyenyerian bakal leuwih karasa kabina-bina.

Lila kalilaan mah, kanyerina téh mimiti

suda. Batu karang anu aya dina awakna téh teu pati

nojosan teuing, malah karasana ngareunah tur

plong kanyerina téh. Batu karang anu aya dina

awakna téh, horéng rubah jadi mutiara anu kacida

éndahna. Kanyerina geus leungit, sanggeus kitu

tuluy buru-buru nepungan indungna bari mamawa

mutiara.

Demi nu jadi indung, ningali anakna cageur

sabihara-sabihari deui, bungah nu liwa saking.

Indungna tuluy ngucapkeun sukuran ka Gusti Nu

Maha Suci. “Tuh ujang, buah tina kasabaran jeung

7

katawekalan mah teu weléh amis tung-tungna.

Dodojo jeung musibah mah ulah sakali-kali dijieun

ngarasula, singhareupan ku sabar. Peujeujeuh ti

Ema mah, ayeuna mah kudu leuwih tarapti dina

saréngkak saparipolah,” ceuk indungna ngalimba

ku cimata kabungah.

Kerang ogé anu tadina bangor jeung lenger,

eyeuna mah teu weléh nurut kana papatah nu jadi

kolotna. Saréngkah sapalipolahna teu mungpang

tina papatah indungna. Lamun rék ulin tara

kamalinaan, indit bébéja heula ka indungna. Saban

poé ogé sok ngaluangkeun waktuna keur mantuan

nu jadi indungna.

Ti harita kerang di laut teu weléh

ngaluarkeun mutiara nu kacida éndahna, éta téh

buah tina kasabaran jeung kalakuan hade kerangna.

Indung jeung anak hirup bagja nepi ka ahir. ***

8

Putri Rihanna jeung Hileud Bulu

Jaman baheula aya putri karajaan nu

ngaranna Rihanna. Manéhna putri karajaan anu

kasohor ku kageulisanana. Kabéh rahayat nyaho ka

putri Rihanna téh. Malahan mah loba pisan nu

bogoheun ka manéhna. Rahayat mah puguh loba

pisan, komo deui raja-raja atawa putra karajaan nu

lainna. Salain geulis, putri Rihanna mah bageur

pisan ka batur téh. Alus budi. Teu ningali jalma

miskin atawa jalma beunghar.

Dina hiji poé éta putri Rihanna téh jalan-

jalan ka leuweung, caritaana mah rék néangan

kukupu. Kaitung geus lila jalan-jalan di éta

leuweung téh, tapi kusabab manéhna can manggih

waé éta kukupu kapaksa kudu tuluy leuleumpangan

di éta leuweung. Sieun sabenerna mah, sabab poé

geus mimiti sore jeung putri Rihanna kudu

ngaliwatan jalan satapak anu loba tatangkalan anu

sakitu gedéna. Putri Rihanna ngan sosoranganan di

9

jero éta leuweung. Pangawalna teu nuturkeun putri

Rihanna ka jero leuweung, sabab putri Rihanna teu

resep mun pangawalna milu. Sok loba ngomong

pajarkeun téh.

Tapi émang dasar geus jadi nasib, ditengah

jalan putri Rihanna dipegat ku bégal. Putri Rihanna

reuwaseun pisan, sabab si bégal na geningan mawa

péso anu sakitu seukeutna.

“Heh putri! Lamun putri hayang salamet,

buru seurahkeun éta perhiasan manéh!” bégal

nyentak.

Putri Rihanna bingung. Lamun ngalawan da

pasti teu mungkin, sabab sieun ku pésona. Lamun

manéh na nyerahkeun perhiasanna, kudu ngomong

kumaha ka indung jeung bapana.

“Aduh ampun juragan, tong siksa abdi.

Abdi hoyong uih ka karajaan” putri Rihanna

ngomong bari sieun ku éta bégal.

10

“Teu paduli manéh rék balik ka karajaan,

atawa rék kaman mana ogé. Pokona mun hayang

salamet, seurahkeun éta perhiasan ka déwék!” ceuk

bégal bari nyentak.

Sajoréning kitu, putri Rihanna néangan akal

kumaha carana sangkal salamet ti bégal. Putri

Rihanna ngadoa tina jero haténa, ménta pitulung ka

gusti. Teu lila, pluk! Hileud bulu murag tina

tangkal kana baju éta bégal. Si bégal ngarasa ateul

kacida, nepikeun ka manéhna teu kuat nahan

ateulna. Buru-buru éta bégal muka baju terus

lulumpatan ménta tulung bari gagaro.

Putri Rihanna buru-buru néang éta hileud

bulu, tuluy pok ngomong, “Nuhun hileud tos

nyalametkeun simkuring, hatur nuhun hileud” ceuk

putri Rihanna ka hileud bulu.

“Aéh, naha putri téh teu sieun ku abdi?”

Tanya si hileud bulu.

11

“Naha maké kudu sieun sagala? Nya

heunteu atuh matak simkuring nyarios ka anjeun

ogé. Hatur nuhun pisan tos nyalametkeun

simkuring.” Tembal putri Rihanna bari seuri.

“Pan batur mah sarieuneun ka abdi téh

putri. Padahal mah da kuring mah teu pikasieuneun.

Pédah matak ateul wungkul. Tapi da kuring mah

tara niat jahat ka manusa” si hileud nyarita.

Putri Rihanna langsung ngusapan hileud

bulu, “Sawios hileud, da sadayana makhluk Gusti

Allah mah tos aya kodratna nyalira-nyalira. Keun

wé manusa teu resep ka anjeun oge, da gening

anjeun tiasa ngabuktoskeun yén anjeun téh bisa

nulungan kuring”.

Ningali putri Rihanna anu sakitu bageur na,

hileud bulu jadi éra sorangan. Putri Rihanna buru-

buru néangan jalan keur kaluar ti éta leuweung bari

mawa hileud bulu. Kusabab hileud bulu geus

nulungan manéhna, hileud bulu dijadikeun

12

babaturanna jeung langsung dibawa ka karajaan

harita kénéh ogé.

Hileud bulu ngarasa bungah geus panggih

jeung putri Rihanna. Manéhna bungah geus boga

babaturan. Sabab geus lila hileud bulu téh teu boga

batur, da gening pada teu raresepeun ka manéhna

gara-gara manéhna sok matak ateul ka batur.

Padahal manéhna teu boga niat jahat ka sasaha.

* * *

13

Sakadang Monyét jeung Sakadang

Cacing.

Dina hiji poé aya si monyét keur néangan

kadaharan. Manéhna ti kamari can manggih

kadaharan, ngan bisa néangan kaditu kadieu bari

jeung teu manggih. Ditengah jalan, monyét

manggihan tangkal cau anu sakitu leubeutna. Teu

loba mikir, si monyét buru-buru naék ngala éta cau

anu keur meumeujeuhna pikabitaeun. Si monyét

tuluy ngadaharan cau, teu sieun kanyahoan ku nu

boga na. Cangkang cau geus patulayah di

handapeun tangkalna. Geus maling téh si monyét

kalah ngabala dikebon batur.

Si cacing anu karék kaluar ti jero taneuh,

ngahaja leuleumpangan. Manéhna reuwas ningali

cangkang cau anu patulayah dimana mana. Si

cacing néang saha anu ngabala, miceun cangkang

cau dimana waé. Ari ningali ka luhur, geningan aya

si monyét nu keur cacamuilan ngadaharan cau.

14

“Heh monyét, manéh sing balég dahar téh!

Mani patulayah kieu ieu cangkang cau!” carék si

cacing.

“Gandéng manéh cacing! Ngaganggu pisan

kanikmatan batur” témbal si monyét bari terus

ngadaharan cau anu aya dina tangkal. Si cacing

keuheul ka si monyét anu teu bisa dicarék. Si

cacing tuluy leuleumpangan, manéhna ogé keur

néangan kadaharan. Ti kamari can manggih anu

matak wareg. Geus leuleumpangan kaditu kadieu,

sic acing teu manggihan kadaharan nanaon.

Daripada capé leumpang, mending ménta cau wé

ka si monyét, si cacing ngomong dina jero haté.

Si cacing balik deui nyampeurkeun si

monyét anu keur di luhur tangkal cau. Pok si cacing

ngomong, “Monyét! Cing atuh urang ménta cau,

urang can dahar. Lapar pisan,”. Si monyét anu keur

ngadahar cau anu sakitu loba na, jongjon waé

ngadaharan cau. Api-api teu ngadéngé aya sora

15

cacing anu keur kalaparan ménta cau. “Aduh aduh

si monyét, ari manéh mani pedit. Urang ménta ogé

mania api-api teu ngadéngé,” si cacing asa hayang

ngabalédog ka si monyét. Ari si monyét ngan

cacamuilan ngadaharan cau bari teu nawaran-

nawaran acan ka si cacing.

Si cacing ngarasa keuheul ka kalakuan si

monyét. Kalakuan anu embung babagi ka sasama.

Padahal mah urang sakabéh makhluk Gusti Allah,

aya kawajiban keur babagi ka sasama. Kabéh gé

aya babalesna, da Gusti Allah mah Maha Adil.

Bakating ku keuheul, si cacing abus deui ka jero

taneuh.

Sanajan lapar, si cacing ngan bisa sabar

nahan kalaparan. Manéhna tuluy waé

leuleumpangan, susuganan aya kadaharan anu

matak wareg. Teu lila si cacing di jero taneuh, si

cacing ujug-ujug ngadéngé sora anu ceurik

gogoakan. Kadéngé na mah sora si monyét éta téh,

16

ceuk si cacing dina jero haténa. Buru-buru si cacing

kaluar tina jero taneuh. Katingali si monyét keur

ceurik bari nyekelan beuteungna, bari di

gigireunana aya cau saturuy. Si cacing buru-buru

nyampeurkeun si monyet anu keur kokoséhan bari

ceurik eueurihan.

“Kunaon manéh monyét?” Tanya si cacing

bari olohok ningali kaayaan si monyét.

“Aduh… cing… nyeri pisan ieu beuteung

urang cing... nyeri!” ningali si monyét anu keur

ceurik, si cacing kalah seuseurian bari mawa cau

anu aya digigireun si monyét.

“Tuh nya, ceuk urang ogé naon… tong

sarakah manéh téh monyét! Karasa pan ayeuna

babalesna kumaha? Teu pira urang ménta cau hiji,

da moal matak béak!” si cacing tuluy ngadahar cau

anu ti tatadi dipikahayang ku manéhanana. Teu

paduli ka kaayaan si monyét anu ménta tulung

kanyenyerian.

17

Si monyét teu bisa nanaon, ngan ukur bisa

nyekelan beuteung anu kacida nyerina. Si cacing

tuluy ngomong deui bari samutut ngadahar cau,

“Matakna tong sarakah manéh monyét. Hirup téh

kudu bisa babagi ka batur. Tong pedit, da rejeki

mah pan geus aya nu ngatur. Tah ayeuna manéh

pedit ka urang, ieu balesan ti Maha kawasa téh”.

Teu lila ngadéngé sic acing ngomong kitu,

si monyét tuluy ménta hampura ka si cacing,

“Heueuh hampura urang cing, urang geus sarakah.

Hampura cing!,” si monyét ngomong ménta

dihampura bari ceurik eueurihan. Si monyét

ngarasa kaduhung ku kalakuan manéhna sorangan

nu embung babagi kadaharan ka batur. Ayeuna

manéhna kudu sabar narima babalesna tina

paripolah goréngna.

Ti saprak harita, si monyét geus tara

sarakah deui. Unggal boga kadaharan, ku manéhna

sok dibagi ka si cacing atawa ka babaturanna nu

18

séjén. Manéhna sadar, da jadi makhluk sarakah

mah moal aya untungna.

* * *

19

Sabungkus Roti

Di hiji karajaan aya saurang raja anu teu

kapalang bageurna, ngaranna Raja Biber. Loba nu

resepeun ka éta raja téh, sabab sipatna anu bageur

tur bijaksana dina mimpin rahayat. Boh kitu deui

rahayat anu dipimpin ku raja Biber téh ngarasa

makmur jeung sejahtera pisan. Si raja tara sombong

siga raja anu séjénna, tara mawa kaputusan

sosoranganan, jeung nyekel pisan kana amanat

rahayat.

Dina hiji poé, raja Biber indit ka leuweung

rék daun jati keur ubar budakna anu keur gering.

Manéhna indit sorangan, embung dikawal da

hayang jongjon néangan ubar na. raja Biber

leumpang di tengah leuweung anu sakitu

pikakeueungeunana, diditu didieu pinuh ku

tatangkalan gedé. Sasakali aya sora manuk-manuk

anu ting ngageroan. Raja Biber tuluy wé leumpang

néangan daun jati. Euweuh rasa kasieun, euweuh

20

rasa keueung, manéhna yakin yén Gusti Allah

bakal ngalindungan manéhna.

Geus lila raja leumpang néangan tangkal

jati, manggih ogé daun jati téh. Basa rék ngala

daunna, si raja ngadangu aya nu ngomong tapi

euweuh wujudna, “Pék bawa daun téh raja, geura-

geura balik, karunya budak anjeun,”. Si raja luak-

lieuk néang saha éta anu ngomong téh, tapi

geningan euweuh wujudna. Di éta leuweung ngan

aya manéhna wungkul rarasaan mah. Pas ningali ka

tangkal jati anu sakitu gedéna, raja ningali aya

sireum gedé. Pok raja téh ngomong, “Naha manéh

anu ngomong téh sireum?” ceuk raja bari

ngadeukeutan ka éta sireum.

“Muhun raja. Enggal candak daunna,

karunya budak anjeun!”

Langsung waé raja naék kanu tangkal jati,

buru-buru di ala daunna. Teu saeutik nu di ala ku

raja, salian keur ubar, ogé paparantieun bisi butuh

21

jadi teu kudu ka leuweung deui. Geus menang éta

daun, raja turun tina tangkal lalaunan. Tuluy raja

ngomong deui ka éta sireum, “Hatur nuhun”, saur

raja bari néwak sireum tuluy dicicingkeun dina

dampal leungeunna.

“Ayeuna kuring kudu balik deui ka

karajaan, naha anjeun arék milu jeung kuring?” raja

Biber anu sakitu bageurna, hayang pisan mawa

sireum ka karajaan manéhna. Ditingali ku

manéhna, éta sireum téh bageur jeung hormat ka

manéhna nu jadi raja.

“Hatur nuhun raja, tapi da kami mah betah

kénéh didieu,” tembal sireum.

“Sumangga ari kitu mah. Manéh hayang

dibéré naon ku kuring?”

“Kami ngan ménta sabungkus roti waé raja,

éta roti keur kadaharan kuring satauneun,” raja anu

ngadangu jawaban sireum ménta sabungkus roti,

22

buru-buru néang kanu kantongna. Manéhna inget

yén tadi saméméh indit, dibekelan sabungkus roti

ku pamajikanana. Raja mikeun sabungkus roti ka si

sireum. Roti disimpen dihandapeun tangkal, tuluy

sireum disimpen di luhureun roti.

“Ieu roti keur satauneun lin? Ké lamun geus

satuan, kuring rék balik deui kadieu. Rék mawa

sabungkus deui roti keur manéh,” ceuk raja ka

sireum.

“Sumangga raja, hatur nuhun anu kasuhun,”

Ningali kaayaan sireum anu bungah ku

sabungkus roti, raja buru-buru balik ka karajaan.

Inget budakna anu keur butuh daun ubar. Sanepina

di karajaan, raja langsung ngubaran budakna. Tapi

raja ogé inget waé ka sireum anu panggih jeung

manéhna di jero leuweung.

Geus sataun lila na.

23

Raja balik deui ka éta leuweung. Leuweung

tempat panggihna raja jeung sireum anu teuing

asalna timana. Raja leumpang kaditu kadieu

néangan kaayaan sireum. Aya kira-kira geus

sababaraha jam lila na raja ngurilingan leuweung,

ahirna panggih ogé jeung sireum. Ditingali téh

rotina masih kénéh aya sapotong deui, geningan

can béak.

“Naha geuninga roti téh can béak? Pan geus

sataun!” raja ngomong bari diuk dina dadaunan anu

geus murag tina tangkalna.

“Ieu téh keur jaga-jaga raja, bisi raja hilap

ka janji raja anu baheula. Cenah lamun geus sataun,

raja rék balik deui ka leuweung ieu. Matakna ku

kami teu dibéakeun éta roti téh.”

“Tapi ayeuna manéh ningali pan, kuring

balik deui kadieu. Yeuh, kuring mawa deui

sabungkus roti keur manéh,” raja ngasongkeun

sabungkus roti deui keur éta sireum. Sireum

24

ngarasa reueus ka raja Biber anu geus nepatan janji

ka manéhna. Raja mawa sireum tina roti, langsung

dicicingkeun dina dampang leungeunna. Nepi ka

diusapan ku raja.

“Pun samapun raja, kami nyungkeun

dihapunten. Tos salah sangki ka anjeun,”

“Kuring geus janji ka anjeun, moal mungkin

ku kuring poho ka éta janji. Nu ngaranna janji mah

sarua jeung hutang. Kuring embung boga hutang,

bisi kabawa maot,” ningali sipat raja anu bageur,

sireum beuki reueus ka éta raja. Manéh na

ngucapkeun sukur ka Gusti Allah bisa panggih

jeung raja anu bageur tur bijaksana. “Teu salah

anjeun jadi raja, da geningan anjeun téh pamimpin

anu jujur” ceuk sireum bari nyuhun ka raja Biber.

Ti harita, sakumaha janjina raja unggal taun

sok datang ka éta leuweung keur méré sabungkus

roti keur sireum. Raja sok embung poho kana

sagala janji anu geus diucapkeun ku manéhna,

25

sabab janji téh saur raja mah hutang. Pami hutang

teu dibayar, dosa. Kitu deui janji, pami urang poho

kana janji, urang ogé bakal dosa. Sipatna anu

bijaksana, jujur, jeung bageur, ngajadikeun raja

Biber hirup bagja dina karajaan.

***

26

Pitbul

Dina hiji poé, Ipit keur jamedud waé

hareupeun wadah sampah anu aya disisi jalan.

Teuing aya naon, katingalina mah siga nu boga

masalah anu beurat jeung pikakeuheuleun ka batur.

Keur kitu, Ibul babaturan Ipit ngaliwat ka

hareupeun si Ipit. Ibul anéh ningali si Ipit anu

jamedud waé dideukeut wadah sampah.

“Heh Ipit! Keur naon ari manéh? Jamedud

teu pararuguh,” ceuk Ibul bari cicing digigireun

Ipit.

“Teu kunanaon bul,” tembal di Ipit anu

kacida judesna. Ningali babaturanna anu jamedud

teu pararuguh, kalah jadi bosen ka Ibul. Ibul jadi

horéam maturanna ogé. Kusabab kitu, Ibul

ninggalkeun Ipit sorangan di deukeut wadah

sampah sisi jalan. Ibul bingung, naha si Ipit bet asa

judes pisan, padahal mah asa teu boga salah, Ibul

tanya-tanya ka dirina sorangan. Ipit anu

27

ditinggalkeun sorangan ku Ibul ngan tuluy waé

jamedud. Embung ditanya ku sasaha.

Poé isukna, Ipit ngahaja néang si Ibul.

Manéhna niat rék ménta maaf ka babaturanna,

sabab kamari geus ngajudesan teu pupuguh. Ipit

néang kaditu kadieu. Ahirna panggih ogé jeung si

Ibul.

“Bul, hampura kamari urang geus judes

pisan ka manéh. Da manéh mah émang teu boga

salah bul,” ceuk Ipit ménta dihampura ka

babaturanana.

“Teu nanaon pit, kalém waé. Naha atuh ari

manéh téh kunaon? Aya masalah jeung saha?”

tanya si Ibul panasaran.

Ipit ngarénghap panjang saméméh niat rék

nyarita ka si Ibul. Tuluy waé si Ipit diuk dina hiji

batu anu aya dideukeut manéhanana. “Keuheul bul

urang téh, naha lembur urang téh mani kotor-kotor

28

teuing nya bul, pantesan mani bau diditu-didieu.

Teu betah bul urang mah di lembur anu kieu téh!”

si Ipit nyarita.

Ibul nu jadi babaturan si Ipit, ngadéngékeun

caritaan babaturanna. “Geura nya bul, ayeuna

runtah aya dimana-mana. Sidikna teu diunggal juru

ayeuna mah loba runtah,” Ipit tuluy nyarita.

Sanajan Ipit ngan sakadang sireum, tapi Ipit paduli

pisan kana kabersihan lingkunganna. Komo

lemburna sorangan. Matak Ipit mah sok ambekkeun

mun aya manusa anu miceun runtah sakahayang

manéhna waé, cingcirining éta téh ngarusak

lingkunganna sorangan.

“Heueuh nya pit, asa ku kotor gening

lembur urang téh. Béda jauh jeung baréto.” Ceuk

Ibul.

“Deuh nya puguh pisan atuh bul. Baheula

mah lembur urang téh teu kotor, runtah teu

patulayah dimana waé. Éta da manusa jaman

29

ayeuna mah ku arégois, miceun runtah sakahayang

maranéhna waé. Ari geus aya musibah mah geura

nyalahkeun pamaréntah bul!” Ipit ngomong bari

jeung keuheul.

Ibul ngan bisa cicing ngadéngé caritaan si

Ipit anu sakitu mikacinta kabersihan. Kabersihan

anu bersih, euweuh runtah dimana waé, matak

pikabetaheun nu cicing di éta lembur. Boh manusa,

boh bangsa sireum. Sanajan bangsa sireum ngan

saukur sato leutik, tapi Ipit jeung Ibul sok teu betah

mun aya dilingkungan anu kotor siga lemburna

ayeuna. Maranéhna néangan idé, kumaha carana

sangka lemburna bisa pikabetaheun kawas baheula.

“Bul, manéh daék teu ngabantuan urang?”

tanya Ipit.

“Nya heueuh atuh pit, apanan urang téh

babaturan. Jadi kudu saling membantu ceuk guru

PPKN baheula ogé,” témbal si Ibul.

30

Ningali babaturanna anu sumanget

ngabantuan, Ipit jadi sumanget oge berbagi rencana

na ka batur. Manéhna yakin yén si Ibul pasti daék

mantuan manéhna. “Jadi kieu bul, urang hayang

ngurangan runtah anu aya dilembur ieu téh ku cara

operasi semut!”. Ngadéngé caritaan Ipit, Ibul

langsung reuwas. Manéhna ngagoréjag saking

reuwasna.

“Naon gening make operasi sagala pit?

Embuh ah, urang mah embung di operasi!” ceuk

Ibul bari sieun.

“Haha. Nya lain kitu maksud urang mah

bul. Operasi semut téh lain manéh nu dioperasi,

abong-abong manéh sireum. Tapi maksudna kieu,

urang kudu rajin miceun runtah kana tempatna.

Sakabéh runtah anu aya dideukeut urang, kudu

daék miceun. Teu paduli rék runtah urut saha waé

ogé, kudu dipiceun!”

31

“Ih sugan téh urang rék dioperasi! Nya ari

kitu mah hayu atuh pit, sumanget urang mah kana

nu kieu mah. Tapi ieu téh ngan urang duaan?”

tanya ibul bari colohok.

“Nya heunteu atuh bul, ajakan bangsa

sireum nu lainna. Urang babarengan ngayakeun

operasi semut. Urang kudu bisa ngabersihkeun

lembur urang sorangan sangkan jad lembur anu

pikabetaheun batur,”

“Siap pit lah, hayu urang sumanget ari kieu

mah!”

Ibul jeung Ipit seuri bari silih tingali. Komo

deui sumanget Ibul asa ngabantuan pisan ka Ipit

anu tadina teu yakin bisa mawa batur keur

ngabersihan éta lembur tina runtah-runtah anu bisa

nimbulkeun panyakit keur saréréa.

“Pokona isukan kudu diumumkeun ka

sireum-sireum anu aya dilembur urang, mudah-

32

mudahan wé maranéhna bisa ngabantuan urang bul.

Beuki loba nu ngadukung, beuki loba ogé harapan

keur sukses ngawujudkeun kahayang urang,” ceuk

Ipit pinuh ku sumanget.

Isukna, Ibul jeung Ipit ngumumkeun ka

kabéh sireum keur ngayakeun nu ngaranna operasi

semut. Sakabéh sireum daék jeung satuju pisan

kana pamadegan si Ipit anu hayang ngabersihan

lemburna anu sakitu éndahna. Ahirna sireum-

sireum ti harita langsung operasi semut, miceunan

runtah kanu wadah runtah, bener-bener teu paduli

runtah urut saha waé ogé nu penting kudu dipiceun.

Da bersih mah lain ngan saukur keur diri sorangan,

tapi keur batur ogé.

***

33

Budak Raja anu Sombong

Di hiji karajaan, aya sapasang raja jeung

ratu anu keur bungah nu liwa saking. Sanggeus di

tungguan sababaraha taun, raja jeung ratu ayeuna

geus boga budak. Budakna lalaki, ngaranna Jaka.

Saking ku bungahna, raja jeung ratu nepi ka

ngondang sakabéh eusi karajaan keur sukuran

lahiran budakna anu cikal. Raja jeung ratu ménta

dipangdoakeun ka sesepuh karajaan sangkan Jaka

téh jadi budak anu bageur, sholéh, tur bijaksana.

Kitu deui sakabéh rahayat ngarasa ngilu bungah ku

ayana Jaka salaku putra karajaan anu engkéna bakal

ngagantikeun bapa na jadi raja.

Waktu teu karasa nyérélékna. Ayeuna Jaka

téh geus umur lima taun. Jaka jadi putra karajaan

anu dibanggakeun pisan ku raja jeung ratu. Tapi

sanajan Jaka dibanggakeun pisan ku raja jeung ratu,

boh rahayat boh pangeusi karajaan teu raresepeun

ka si Jaka. Budakna sombong tur embung éléhan,

34

egois pisan. Manéhna embung ulin jeung budak

rahayat biasa, ulin téh kudu jeung putra raja deui

waé.

Dina hiji poé, Jaka ulin ka taman karajaan

anu ayana di tukangeun wangunan karajaan. Basa

Jaka datang ka éta taman, di taman téh keur loba

barudak saumuran manéhna keur arulin. Jaka

ngarasa ambekkeun pisan, sabab anu keur ulin téh

budak rahayat-rahayat biasa. Buru-buru Jaka

lumpat, tuluy ngagorowok, “Hey! Keur naraon

manéh didarieu? Kaditu geura arindit! Ieu mah

taman anu kuring!”. Barudak anu keur arulin

lalumpatan, sarieuneun ku Jaka. Ningali barudak

anu lalumpatan, Jaka kalah seuseurian bari

ningalikeun kasombonganana.

Ningali kalakuanana anu sombong, kabéh

rahayat teu raresepeun ka budak Raja. Ti harita,

barudak anu sok ulin di taman karajaan geus tara

arulin deui didinya. Malahan putra-putra karajaan

35

anu séjénna ogé teu raresepeun ka sipatna Jaka.

Kusabab kitu, euweuh anu daék jadi babaturan si

Jaka. Ayeuna si Jaka sok ulin sosoranganan, tara

aya pisan anu ngabaturan iwal ti pangasuh

karajaan.

Lila kalilaan, Jaka ngarasa bosen sorangan

waé. Tapi Jaka bingung, saha anu daék maturan

manéhanana ulin iwal ti pangasuhna. Pok Jaka

ngomong ka ratu, “Ibu ratu, naha batur siga nu

ngaréwaeun ka kuring? Naon salah kuring téh?

Kuring ngaraos sedih teu gaduh rencang,” salaku

nu jadi indung, ratu ngadeukeutan budakna. Di

tangkeup bari diusapan pinuh ku kanyaah.

“Anaking, anjeun ayeuna tos ageung.

Lamun anjeun bisa ngarubah sikap, pasti bakal loba

batur anu ngabaturan anjeun. Tong sombong, tong

égois, Gusti Allah waé tara ngabédakeun manusa

nu hiji jeung liana, kabéh ogé sarua anaking…”

ceuk ratu bari ngusapan rambut budak na.

36

Jaka ngarasa kaduhung. Manéhna sadar yén

salila ieu manéhna salah. Sipatna anu sombong

jeung égois ngajadikeun manéhna jadi jalma anu

teu boga batur, dimusuhan ku saréréa.

Poé isukna, Jaka maréhtahkeun ka

pangawal karajaan titah ngumpulkeun barudak anu

sok ulin ditaman. Jaka ménta hampura, Jaka janji

moal sombong jeung égois deui ka batur. Ayeuna

taman karajaan téh sok pinuh ku barudak anu

ngahaja ulin bareng jeung putra karajaan.

“Ayeuna mah saha waé anu rék ulin ka

taman karajaan, moal diulah-ulah ku kuring. Hayu

urang ulin babarengan,” ceuk Jaka. Sakabéh

barudak anu aya didinya langsung émprak.

Manéhna ogé bungah, ayeuna putra karajaan téh

teu sombong kawas baheula.

***

37

Kuya Panengah

Di hiji leuweung aya sakadang kuya anu

karék boga budak. Budakna tilu, nu kahiji ngaranna

Eta, nu kadua ngaranna Eti, nu katilu ngaranna Etu.

Tiluanana hirup akur tara paraséa. Indung kuya

ngarasa bagja pisan boga budak anu silih

mikanyaah, tara paraséa, jeung teu arogoan.

Malahan mah sok babantu ka indungna lamun

indungna keur ripuh.

“Bagja pisan Gusti boga budak téh

geningan balalageur, teu nyusahkeun saeutik-eutik

pisan,” ceuk indung kuya bari ngucapkeun sukur ka

Gusti Allah.

Ayeuna Eta, Eti, jeung Etu geus galedé.

Kusabab anak indung kuya kabéh awéwé, éta nu

tilu téh geus daréwasa. Malah mah geus mimiti

paraséa hal-hal anu teu penting, geus katingali

pasipatanana masing-masih. Eta mah anak kuya

anu sarakah, babari ngambek, embung éléhan,

38

jeung kumaha aing. Lamun Eti, anak kuya anu

sabar, hirup saayana, tara loba protes ka indung

bapana. Etu, anak kuya anu bungsu boga pasipatan

anu ogoan. Lamun digeunggeureuhkeun téh pasti

ngomong “baé wé da anak bungsu” cenah.

Sakali mangsa, Eta anak kuya anu cikal

hayang sapatu anu alus jeung mahal. Indung kuya

anu geus apal sipat anakna anu babari ngambek,

langsung wé mangmeulikeun sapatu anu alus keur

anak cikalna. Eta ngarasa senang geus boga sapatu

anu alus kabina-bina. Ningali lanceukna

dipangmeulikeun sapatu, Etu anak indung kuya anu

bungsu asa kapanasan. Etu ménta hayang

dipangmeulikeun kalung anu alus. Indung kuya

langsung mangmeulikeun kalung anu alus jeung

mahal keur anakna anu bungsu. Etu langsung

ngomong ka lanceuk-lanceukna yén manéhna boga

kalung anyar anu alus. Ari anak kuya anu

panengah, si Eti teu ménta nanaon. Ngan bisa seuri

wé ningali kabungahan adi jeung lanceukna.

39

“Ari Eti hayang naon atuh?” tanya indung

kuya bari nyampeurkeun anak tengahna.

“Ah teu hoyong nanaon Ma, engké wé

lamun aya rejekina,” tembal Eti.

Lila kalilaan, indung kuya méré naon waé

anu dipikahayang ku anak cikal jeung anak

bungsuna. Eti ogé ngarasa beuki dieu téh naha

manéhna mah asa tara dibéré nanaon. Heunteu sirik

mah, amit-amit atuh kudu sirik ka dulur sorangan

mah. Ngan mani asa teu adil teuing keur urang

mah. Caritaan Eti tina jero haténa.

Eti indit ka walungan sorangan. Bari jeung

sasakali ramisak ceurik. Aya rasa ambek, ngan

teuing kudu kasaha ngambekna. Maskok, salaku

lauk anu aya di éta walungan asa ngadéngé sora

anu ceurik. Ari ditingali téh geningan aya si Eti,

anak kuya. Maskok nyampeurkeun Eti anu keur

jamedud waé di sisi walungan.

40

“Naha kunaon manéh Eti? Jamedud waé

ditingali téh?” tanya si Maskok.

“Keuheul kuring téh! Abong kuring anak

kuya panengah, asa tara diperhatikeun ku si Ema,”

ceuk Eti bari tuluy jamedud. Ningali babaturanna

jamedud pinuh kakeuheul, Maskok kalah

seuseurian.

“Haha, sirik nya ka si Eta jeung Etu?”

“Paralun Maskok, amit-amit ari kudu sirik

ka dulur sorangan mah. Ngan nya da kuring mah

ngarasana kitu. Teu adil, teu adil!” carita si Eti bari

ceurik.

Maskok ngan bisa cicing ningali Eti anak

kuya ceurik.

Geus sababaraha poé Eti jarang panggih

jeung indungna. Indungna bingung, teu biasa na Eti

kawas kieu. Isukna indung kuya panggih jeung Eti,

digeroan titah nyampeurkeun. Eti nyampeurkeun

41

bari rada judes jeung pinuh kakeuheul. “Naha

kunaon anak panengah téh? Ti kamari ngan cicing

wé jeung jamedud pagawéan téh,” ceuk indung

kuya.

Eti ngan bisa cicing, bingung rék ngomong

naon. Kieu salah kitu salah. Pok Eti ngomong,

“Ma, lain sirik lain naon ieu téh. Atuh da Ema mah

siga nu pilih kasih ka Eti téh. Ari ka Eta jeung Etu

mah Ema téh mani sagala méré, ari ka kuring mah

abong kuring teu ménta mani teu méré nanaon.

Naha teu nyaah Ema ka kuring téh?” Eti nyarita.

Indung kuya cicing, tuluy ngadeukeutan Eti

anu keur keuheul. “Paralun anaking. Ema mah tara

ngarasa pilih kasih, da kabéh anak Ema téh sarua.

Dipikanyaah, dipikadeudeuh pisan ku Ema,”

“Nu ngaranna indung mah moal aya basa

pilih kasih, da kabéh anak ogé sarua. Tong sirik ka

nu jadi lanceuk, tong sirik ka nu jadi adi. Kudu bisa

sabar, da kabéh ogé aya bagéanna,” ngadangu

42

indung kuya ngomong kitu, Eti ceurik. Eti ngarasa

salah geus ngomong kitu ka indungna.

Eti ménta dihampura ka indungna sabab

geus ngomong kitu, geus nyangka indungna pilih

kasih ka lanceuk jeung adina. Eti sadar, bener ceuk

indungna yén nu ngaranna indung mah teu boga

basa pilih kasih, kabéh budak ogé sarua.

***

43

Piwuruk Pikeun Atikan Barudak

© Dési Yanuarti

Hak cipta ditangtayungan ku undang-undang

All rights reseved

Wedalan PT Yanuarti Utama

Jalan Raya Paséh No. 05, Sumedang 45381

Telp. (0261) 203 397

Surat-é: yanuartiutama@yahoo.com

Situs: yanuartiutama.blogspot.com

Rancangan Jilid: Tim Kréatif Yanuarti Utama

Gambar Jilid: Dési Yanuarti

Nomer: 001/YU/2012

Citakan ka-1, Yanuarti Utama,

Juni 2012.

44