8/3/2019 Pawukn

1/21

PAWUKN - WTNAN LAN WARIGAGMT (BS JW)

Pnanggalan gdh bangt kagunan ing falsafah urip wng Jw, ora mng kanggo

ngrtni wktu, nangng ug n pngaruh marang tt urp lan panguripan manungs.Panganggp sng mangkono pancn klbu nalar, jalaran tt urp lan panguripan manungsmanggn ing plant bumi.Kanyatan plant bumi iku ora mnng antng, nangng mubng ant jantran, sanggadhp marang srngng mahanani anan awan (rain) lan wngi.Kjb mubng pribadi, bumi ug lumaku ngubngi srngng sng mahanani tungan tan.Smono ug rmbulan rak y ngubngi bumi ant jantran.Trus tt-surya ing ngndi plant bumi manggn, bbarngan lumaku mant jantran.Lumakun kabh kang ing ngangks cth mnw sabn wktu ndadkak owah-owahanadhp siji lan sijin.Owah-owahan adhp iku sng banjr dititni lan digolki (diobsrvasi) sawab (pngaruh)marang tatanng urp lan panguripan manungs.Anan tngr utawa jnng din, pasaran, wuku lan sapiturut yaiku kanggo mbdak-mbdakak pngaruh sawijinng wktu marang tt urp lan panguripan.Dn dhasar pamikir, mnw sabn wktu kahanan "mdan kosms smsta alam kangnglingkupi plant bumi owah gingsr kanthi dinams.Sabn owah-owahan mdan kosms n dy pangaribawan dhw-dhw marang isinngdony (plant bumi).Pangaribawan ora mng ing tt lair wujd gilr gumantin mngs (iklm) , nangng ug

marang kahanan kosms kang n pngaruh marang tumitah urp sng manggn ing dony(plant bumi).Krn pamsu budin pr lluhr Jw ing jaman biyn, banjr bis parng pandm(pdoman) munggh sawab (pngaruh) wktu marang tt urp lan panguripan manungs.Pngaruh wktu marang tt urp lan panguripan manungs diarani Kawruh Pawukn lanWtnan.Pangrtn mangkn iki pancn ora gampang ditmp.

Nangng mnw krs mnggalh sng jro, kanyatan mnw manungs karo Gusti KangMrbng Dumadi dipapanak n ing plant bumi sng mng prangan cilk sk anan

Jagad Raya iki.Lha rak y nalar mnw kahanan owah gingsir (dinamikan) Jagad Raya iki n dypangaribawan marang urip manungsa?Pawukn lan Wtnan ing bbrayan Jw baku bangt, amarg tansah ajg umur.Bd karo Pnanggalan (sasi lan tan) sng n owah-owahan umur.Pawukn lan Wtnan ora pduli karo owah-owahan, tansah ajg.- 1 din = 24 jam,- 1 wuku = 7 din wiwt Ngahad (Akad) tkan Saptu.- Saubngan (sak dr) wuku n 210 din.

1

8/3/2019 Pawukn

2/21

Sabn din ing tungan wuku ngmt ppak sawrnan tungan din:1). Padinan (ubngan din cacah 7),2). Pasaran (ubngan din cacah 5), lan3). Paringklan (ubngan din cacah 6).

Wndn gunan Pawukn lan Wtnan ora mung kanggo nmtkak wktu, nangng ugdigunakak:1. Kanggo nyumurupi l lan bcik wktu tumrap wng sng

arp duw prlu, kydn: mantu, supitan, ngdgakomah, pindhahan, llungan adh, lan liy-liyan.

2. Kanggo nyumurupi watk lan kadhar nasib siji-sijinngpawngan miturt wktu lair.

Bis diarani kayadn astrologi utawa horoscoop, andharan dw lan muyk bangt.Kanggo nyumurupi kaprluwan rng prkr iku, Pawukn lan Wtnan dippaki manh

prabt.

Kjb ingkang wujd aran wktu (Padinan, Pasaran, lan Paringklan), uga ditambahitungan ubngan din kang dudu pnanggalan, yaiku kang disbt :01. Padwan (ubngan din cacah 8) lan02. Padangn (ubngan din cacah 9).Ubngan dina wrna loro iki dudu pnanggalan, nangng dibuthak kanggo mangrtniwatakng din.

Mula anggn nglbkak ing tungan Pawukn lan Wtnan kang cacah 210 din,dijumbhak karo watakng wuku.

Kanggo mangrtni watakng dina ish n tambahan prabt Pawukn lan Wtnan:1. Ptng Bincilan, cacah n 3:

1). Bincl Pncsud,2). Bincl Rakam, lan3). Bincl Paarasan.

2. Luluri, cacah n 6 :1). Sampar Wangk,

2). Taliwangk,3). Sark Agng,4). Kaladhit,5). Dhndhan Kukudan, lan6). Sngkan Turunan.

Sk kabh prabt wuku kang n, siji-sijin diwnhi watak.Kanthi nggabngak kabh watakng Prabt Pawukn mau banjr bis ditmtkak wataksiji-sijin din ing dalm saubngan Pawukn lan Wtnan ingkang disbt Warig Gmt.

n ing Bali kang nyatan uga tunggal pradaban karo Jw, Warig Gmt iku disbtPwarigaan.

2

8/3/2019 Pawukn

3/21

WATAK PRABT PAWUKN LAN WTNAN 01 (BS JW)

A. WATAK DIN PNANGGALAN

Salah sijinng kanyatan sng tan bis dislaki, mnw urp iku dipanggnak n ing alam

(tata surya).

Luwh khusus manh n ing donya (plant bumi). Sangg kanthi mangkono owah gingsir

kahanan ing plant bumi kagawa sk laku jantranng alam smsta msthi n pngaruh

marang tatanng urp lan panguripan titah.

Owah gingsir kahanan ing bumi y sk kadayan dnng dinamikan alam smsta

(Sunatullah).

Jw nduwni kawrh kanggo mangrtni owah gingsir kahanan sabn wktu kang

sabanjur ditngri kanthi mnhi watkng wktu utw disbt ciriwanci.

Ciriwanci mono dhasar sk owah-owahan mdan ksms kang dumadi ing sabn wktu.

mbh kpriy biyn-biyn pr winass lluhr Jw bisan nmkak ciriwanci-ciriwanci

kasbt.

Bis ug krn mangrtni sawab sk prabanng (mdan ksms) kabh kang gumlar ing

jagad (bnda angkasa) marang kahanan plant bumi.

Sangg bis dikawruhi pngaruh marang watak lan nasib manungs kang lair mant wuku

lan wtn.

Mngg ssarngan distitkak paring watak wktu (ciriwanci) kasbt ing ngisr iki.

A. Watak Din Pnanggalan Padinan (din ptng 7):

1. Akad = Radhit (Srngng),

sasmit bs kawin : Mawi st kadaluwars

waluyly,

tgs: Wng llungan kalungs ing tan mulih mati.

Watk : ajg, madhangi, panas, mrbawani, nguripi.

2. Snn = Soma (Rmbulan),

sasmit bs kawin : Waktr kanisanri ntr awindbudy,

tgs: Muk klangan mripat nglingi budi.

Watk : owah gingsr, ndah gaw sngsm.

3. Sls = Anggr (Gni),

sasmit bs kawin: Sw ritay sogat babanggn ur,

tgs : Sakabat klangan guru pancabakah dadi ur.

Watk : mangalad-alad panas, mbsmi.

4. Rbo = Buddh (Bumi),sasmit bs kawin: Sakathanir darukipangir dalayn,

3

8/3/2019 Pawukn

4/21

tgs : Pdhati tanp kusr pangiring salwngan.

Watk : mmt, antng, nrim.

5. Kms = Wrahaspati/Rspati (Glap/Thatht),

sasmit bs kawin: Mamingk rnggadikr karanny

tun,

tgs :Wng ninggal pagawn baku iku dadi dalan

atunan.

Watk : gaw girs.

6. Jumuwah = Sukr (Banyu/Udan),

sasmit bs kawin : Katnti nuti jugay mrk ma

drhk,

tgs : Anuruti kars iku mrk.

Watk : awh kasgran lan kasuburan, mbandhangsamubarang.

7. Saptu = Saniscr (Angn),

sasmit bs kawin: Samadi ms sy lano palaksn,

tgs: Smaya mangsan tkan jangji ttp klakn.

Watk: Sumilr sgr nangng nggw llr.

Pasaran (din ptng 5):

Pr lluhr biyn anggn maringi tngr watak Pasaran nganggo pasmn wujd tmbngutw ukara ngmu surs.

Ug nganggo pasmn watak kwan. Kanthi mangkono anggn bis mruhi watak

wantun Pasaran kudu bis nyurs tmbng lan ngir-ir watak wantun kwan sng

dianggo nymni:

1. Kliwn,

ukr pasmn: wis mart drjn tngah, n bcik

lan n alan, pintr micr, tits panitn marang l lan

bck.

Pasmn watakng kwan : munyk lan asu.

Watak munyk: dhmn pnkan, galak ora bis tutt,

sb dharatan / kkayn / banyu, snajan ws dipakani ish

glm nyakt lan ngiwi-iwi sing makani, ora kn

dicdhaki lan dibciki.

Watak asu : stiy tuhu marang bndaran nanging crobo

pangan, nalar ajg sukwiry, gdh kkarpan, akh

slamt lan pujin.

2. Lgi,

4

8/3/2019 Pawukn

5/21

ukr pasmn : sumndhi ngibarat Ratu utawa Bupati,

mngku, sagh, lg, pradhah.

Pasmn watakng kwan : kucng lan tiks.

Watak kucng : awas, tutt, bungah atin tan duw

sanggarunggi, bilahin dipak, sawis dipak lagi mtu

curigan, bis amr sugh lan mlarat.

Watak tiks : yn bngi mlk, awas, akh pangati-atin,

bingng atin sk awak dhw, sathithk pangan, mandi

caktan, samubarang sng dicakt gls mati, nitni

panggaw l lan bcik, srng diwisy (disalahi) liyan,

gdh bgjan nangng y gdh bilahin.

3. Pahng,

pasmn tmbng : cndhn, mlikan barang, pradhah,tmn murh misl (ntk bathi/untng).

Pasmn watakng kwan: macan.

Watak macan : adh saban, lunggh dhw, arang

mangan (wani luw) kjb yn dadi ingn- ingn ratu,

akh satrun, yn didhisiki (dijalari) mbilahni, yn

ndhisiki ora dadi p, yn duw ggaman rsikan, npsun

sk wng wadn, krp diapusi, barang kang ilang

arang kang bis bali.4. Pn,

ukr pasmn : samahita lakunng Nabi budin tutt,

pitutur akh digugu, nguthh.

Pasmn watakng kwan : wdhs.

Watak wdhs: saban ora adh, sng dipangan tanduran

tgs mng duwk dhw, asrng murng-murng marang

bojo lan anak batih, nalar kuwr, snng bijikan (brk),

wani marang sng ngingu, yn wani ora kn dipnggak,

sdhng kayan.

5. Wag,

ukr pasmn : prabuanm lakunng dhandhang, singgh

nangng angkh.

Pasmn watakng kwan : sapi.

Watak sapi : tutt sakarp sng ngrh dadi, pangan

kudu diingoni, dhoso, yn dipct sk ngamk, sabarang

tinubrk, sthithk amburu pangan, yn mmangan lali

wng tuw lan sanak sdulur, ptng pikir, asrng kn

5

8/3/2019 Pawukn

6/21

pitnah.

Paringklan (din ptng 6):

1. Tungl (ujungan, gdhng), watk : sagh lan kumbi.

2. Aryang (tiyang, uwng), watk: laln.

3. Warukng (kwan), watk : ln.

4. Paningrn (iwak lh), watk : kn aps.

5. Uwas (mank), watk : takabr.

6. Mawulu (wiji), watk: ngir-ir.

WATAK PRABT PAWUKN LAN WTNAN 02(BS JW)

01. Watak Dina Dudu Pnanggalan1. Sri, watk : wlasan lan kinasihan.2. Indr, watk: nastiti, angkh, sugh kawrh.3. Guru, watk sinb, angganjar, lmr mblubt.4. Ym, watk : lumh, agng maklum.5. Rudr, watk: galak, sangar mrbawani.6. Brm, watk: panasbaran (kras lan gampang nsu).7. Kl, watk : candhl, mrk, grh.8. Um, watk : wlasan, susah, jail.

02. Padangn (dina ptng 9):1. Dangu tgs watu, watk: mnng, cublk, abt, ats.2. Jagr tgs macan, watk: galak, awas, luws, ros.3. Gigs tgs bumi, watk : jmbar, ngrks, mmt.4. Krangan tgs srngng, watk : kras, titi, ajg, ngawruhi

l lan bck, padhang.5. Nohan tgs rmbulan, watk : suk bungah lan sngsm,

wlasan, kn pitnah.6. Wogan tgs ulr, watk : mugn, antpan.

7. Tuls tgs banyu, watk : tmn, rosa, jmbar, dirami,lmbt pangarah.8. Wurng tgs gni, watk : panasbaran ing sabarang karp.9. Dadi tgs kayu, watk: luhr lumh kaungkulan.

Prabt Pawukn lan Wtnan BincilanBincl utaw bincilan ug ptungan din nangng dudu ptunganwktu.Amarg bincl ora ngtng pirang din lawas utw tib din p.Bincl iku milah - milah l bcik din srn mnhi krtajimarang din lan pasaran.

Digunggng trs dipr pir lan malang utw turah pir, tiba

6

8/3/2019 Pawukn

7/21

unn-unn p.Gunggung krtaji din lan pasaran diarani nptu.Wndn jinisng ptungan bincl akh, smono ug unn-unn

pralambang ug wrn - wrn.

Sng kaaturak mng sng wis kalumrah dimt ing buku primbn lanunn unn ws pdh dikawruhi wng akh.03. Bincl Pncsuda

Kanggo ngtng Bincl Pncsud, din lan pasaran diwnhikrtaji:Din :01. Akad = 6,02. Snn = 4,03. Sls = 3,04. Rbo = 6,

05. Kms = 5,06. Jumuwah = 7,07. Saptu = 8.Pasaran :01. Kliwn = 8,02. Lgi = 5,03. Pahng = 9,04. Pn = 7,05. Wag = 4

Gunggng krtaji din lan pasaran trs dipr 7, mnw:01. Turah 1, - Wass Sgr :

sugh pangapur, pradhah, jmbar budin, mrbawani.02. Turah 2, - Tunggak Smi :

lumintu rjkin.03. Turah 3, - Satriy Wibw :

nmp kamulyan lan kaluhuran.04. Turah 4, - Sumr Sinb :

sugh kawrh bis dadi pangungsn lan digurni.05. Turah 5, - Satriy Wirang :

tansah nmu pakwh lan kwirangan.06. Turah 6, - Bumi Kaptak :

tabri nyambt gaw, kuwat nandhang gl lan lr lp,rsikan, putungan ati.

07. Prss 0, - Lbu Katiyb Angn :nandhang susah lan sial, sng digayh ora klakn, angl bisankklumpk.

04. Bincl RakamPangtung Bincl Rakam nganggo mnhi krtaji din lan pasaran:

Din :01. Ahad = 3,

7

8/3/2019 Pawukn

8/21

02. Snn = 4,03. Sls = 5,04. Rbo = 6,05. Kms = 7,

06. Jumuwah = 1,07. Saptu = 2.Pasaran :01. Kliwn = 1,02. Lgi = 2,03. Pahng = 3,04. Pn = 4,05. Wag = 5.Gunggng krtajin dina lan pasaran dipr 6, mnw:01. Turah 1, - Kl Tinantang :

kadk wani, akh mungsuh02. Turah 2, - Dmang Kandhuruwan :

ngiringak dhahuru, snng gaw prkr.03. Turah 3, - Sanggar Waringn :

ngaymi.04. Turah 4, - Mantri Sinaroj :

bgj tan muly.05. Turah 5, - Macan Katawan :

nlangs, susah nangng kcukupan.

06. Prss 0, - Nuju Pati :aps, nangng nduwni kawigatn ing babagan kbatinan

05. Bincl ParasanPangtung nganggo mnhi krtaji din lan pasaran:Din :01. Akad = 5,02. Snn = 4,03. Sls = 3,04. Rbo = 7,05. Kmis = 8,06. Jemuwah = 6,07. Setu = 9Pasaran :01. Kliwn = 8,02. Lgi = 5,03. Pahng = 9,04. Pn = 7,05. Wag = 4.Gunggng krtajin din lan pasaran dipr 10, mnw:

01. Turah 1, - Aras Tudng :tansah ktiban sampr ing samubarang p ba.

8

8/3/2019 Pawukn

9/21

8/3/2019 Pawukn

10/21

Cacah n 5 :01. Snn ing wuku Sint,02. Snn ing wuku Warigalt,03. Snn ing wuku Langkr,

04. Snn ing wuku Tambr,05. Snn ing wuku Bl.08. Sarik Agng

Tgs sirikan gdh.Watak ing din iku kudu disirk, kydn wwalr (larangan).Munggh kanggo watak manungs: angl srawng karo wng liy.Cacah n 4:01. Rbo ing wuku Kurantl,02. Rbo ing wuku Galungan,03. Rbo ing wuku Marakh,

04. Rbo ing wuku Bl.09. Kl Dhit

Tgs bby kang ngnggni din Akad (Radhit).Watak ing din iku akh sambkl.Munggh kanggo watak manungs: nduwni watak wantu snngnyusahak liyan.Cacah n 3:01. Akad ing wuku Warigagng,02. Akad ing wuku Kuruwlt,

03. Akad ing wuku Dhukt.10. Dhndhan Kukudan

Tgs anan dhndh kang bisa marakak kukd ludhs.Watak ing din iku akh kang kadhndh lan kukd ingsamubarang.Munggh kanggo watak manungs : nduwni watak snng mrsmarang liyan.Cacah n 3 urut-urutan :01. Akad,02. Snn,03. Slasa kabh ing wuku Galungan.

11. Sngkan TurunanTgs sumngk (lunga)-n lan tumurn (tumka)-n kahanan l

bcik din mant wrnan Sngkan Turunan iku.Cacah wrn 5, ing sajron 30 din siji-sijin sumngk spisantumurn spisan, ajg lt 15 din.Kanthi mngkono sumngka lan tumurun msthi pdh pasaran.Ing sajron saubngan wuku (210 dina) siji-sijin sumngk kapng7, tumurn kapng 7 mangkn

1. Asu AjagPralambang kahanan bby marang kasarasan lan kaslamtan

10

8/3/2019 Pawukn

11/21

jiw rg.Mnw sumngk atgs bbayan wis lung, kanggo watakmanungs : bisa kasinungan mrantasi bby.Mnw tumurn bbayan iku tumk, kanggo watak manungs :

kanthi ora sngj nuwhak bby marang liyan.Sumngka ing din : pasaran Pang paringklan MawuluTumurn ing din : pasaran Pang paringklan Wurukng

2. Sapi GumarangPralambang dy kabirahn.Mnw sumngk kahanan ing din iku lsu lungkrah, mungghkanggo watak manungs : kurang nduwni grgt ing kabirahn.Mnw tumurn kahanan ing din iku nyngsmak langaw smangat, munggh kanggo watak manungs: gdhkabirahn.

Sumngk ing din : pasaran Pn paringklan PaningrnTumurn ing din pasaran Pn paringklan Tungl

3. Clng DmalngPralambang anan gangguwan wng golk rjki sandhang pangan.Mnw sumngk kahanan din iku slamt tuls kanggo golkrjki sandhang pangan, kanggon watak manungs :tansah gampang sandhang pangan ora n sng ngrribti.Mnw tumurn kahanan ing din iku akh sambkl kanggogolk rjki sandhang pangan, mnw kanggo watak manungs:

anggon golk rjki sandang pangan tansah nmu rubd.Sumngka ing din pasaran Wag paringklan Tungl.Tumurn ing dina : pasaran Wag paringklan Paningrn

4. KuthilapasPralambang kahanan kang gumyak nynngak nangng asrngsalah kdadn dadi ribt.Mnw sumngk kahanan ing din iku aym tntrm spi,munggh kanggo watak manungs : angl srawng nangng ya orant ngrusuhi liyan.Mnw tumurn kahanan ing din iku gumyak nangng akhkdadyan slng surp, munggh kanggo watak manungs :akh kancan nangng ug asrng diganggu karo mitr kancan iku.Sumngka ing din: pasaran Kliwn paringklan UwasTumurn ing din : pasaran Kliwn paringklan Aryang

5. Sri (Srigati)Pralambang larang murah rjki lan kabgjan.Mnw sumngka kahanan ing din iku larang rjki lan akhkapitunan, munggh kanggo watak manungs : angl rjkin lantansah sial.

Mnw tumurn kahanan ing din iku akh rjki lan kabgjan,munggh kanggo watak manungs : gampang rjki lan bgjan.

11

8/3/2019 Pawukn

12/21

Sumngk ing din : pasaran Lgi paringklan WarukngTumurn ing din : (pasaran, paringklan, din 7)1. Lgi Mawulu Ngahad tumurn ing taman2. Lgi Mawulu Snn tumurn ing pawn

3. Lgi Mawulu Sls tumurn ing kandhang4. Lgi Mawulu Rbo tumurn ing paturn5. Lgi Mawulu Kms tumurn ing lumbng6. Lgi Mawulu Jumuwah tumurn ing pdaringan7. Lgi Mawulu Saptu tumurn ing lsng

WATAK PRABT PAWUKN LAN WTNAN 03(BS JW)

. WRIG GMT

Watk ptungan din minngk prabt pawukn ky sng diandharak iku dikarpak

kanggo mangrtni watkng din ing ptng pawukn kang disbt Warig Gmt.

Kanthi nggabngak watkng ptngptung din iku bis disumurupi anan din kang bck

lan l mnw kanggo pakaryan, utw kanggo mangrtni watkng manungs sng klar

ing din kasbt.

Anangng ptng pawukn mng kanggo pandm gars bsar.

Bakun pdh dimangrtni mnw kanggon pangrtn Jw, kahanan ing sabn dinan

iku tansah owah gingsr.

Owah gingsir kahanan iku sabd dhawuhing Gsti kang nitahak alam smsta iki. Klbu

sunatullah munggh ing pangrtn Islam.

Tgs Warig Gmt iku ksimpulan l bcikng siji-sijinng din ing saubngan wuku.

Cacah n 210 din.

Sabn siji-sijinng din ing sajron saubngan wuku duw watak l utawa bck (rahayu).

Caran nmtkak l bcikng din nganggo nggabngak kabh watak-watak prabt

Pawukn lan Wtnan kang ws diaturak.

Mnw bakal kanggo ngadani pakaryan gdh kydn duw gaw lan sapanunggalan

prlu digatkak sirikan-sirikan kasbt ing ngisr iki

Din pnanggalan:

01. Din ptungan 7 (Saptwr),

kabh dianggp bcik ora n sng disirk.

02. Dina Pasaran (Pncwr),

kabh ora n sng disirk.

03. Din Paringklan (Sadwr),sng disirk siji paringklan Aryang.

12

8/3/2019 Pawukn

13/21

Din kang dudu pnanggalan:

01. Din Padwan (Astwr), sng disirk siji : padwan Kl.

02. Dina Padangn (Sngwr), sng disirk siji : padangn Wurng.

Prabt Pawukn Bincilan (ptng nptu):

Pancasud n 7 warn, kang disirk 3, yaiku :

01. Satriy Wirang,

02. Bumi Kaptak, lan

03. Lbu Katiyb Angn.

Rakam

n 6 warn, sing disirk 3, yaiku :

01. Kl Tinantang,

02. Dmang Kandhuruwan, lan

03. Nuju Pati.

Paarasan

n 10 warn, sng disirk 2, yaiku :

01. Aras Tudng lan

02. Aras Ppt.

Prabt Pawukn Luluri:

01. Tali Wangk, n 6 disirk kabh.

02. Sampar Wangk, n 5 disirk kabh.03. Sarik Agng, n 4 disirk kabh.

04. Kala Dhit, n 3 disirk kabh.

05. Dhndhan Kukudan, n 3 urut-urutan disirk kabh.

06. Sngkan Turunan, n 10 sng disirk 5, yiku :

01. Asu Ajag Tumurn,

02. Sapi Gumarang Tumurn,

03. Clng Dmalng Tumurn,

04. Kuthilapas Sumngk, lan

05. Srigati Sumngk.

Warig Gmt (ksimpulan l bcikng din), katr ing kutipan Primbn Pawukn.

Warig Gmt lumrah ish diganpi nganggo watn-watn liyan nalikan golk din bcik

kanggo sawijinng kaprluwan.

Jalaran mant panmun wng Jw pancn n watn-watn sng kudu dinggni

tumrapng sasi, tanggal, lan din.

Sasi :

1. Siji-sijinng sasi iku n sing dianggp bck kanggo kprluwan.

2. Siji-sijinng sasi n dina sing diarani sangar lan larangan

13

8/3/2019 Pawukn

14/21

sing prlu disirk.

3. Sasi kang ora n dinan Anggr Kash (Sls Kliwn) bcik

disirk.

Tanggal:

1. n tanggal sabn sadhngah sasi sng dianggp l kanggo

kaprluwan.

2. n tanggal naas lan bangas sng prlu disirk.

Din:

1. Din lan pasaran sng padha karo din lan pasaran wiwitaning

tahn bcik disirk.

2. Din lan pasaran sng pdh karo din lan pasaran pungkasanng

tahn bcik disirk.

3. Din lan pasaran kang pdh karo din lan pasaran tanggal 3 Surbcik disirk.

Panampan sabn wng marang anan Wariga Gmt ingkang nngri din l lan bck ora

pdh.

Bis prcy bis ora.

n sng nganggp kabh din bck ora prlu wdi mnw arp nindakak p ba.

Nangng kanggon pangrtn Jawa sng ggayutan antaran Jagad Gdh lan Jagad cilk, ora

bis mnw ngggampang kang ky mangkono.

Mbdakak l bck, bnr lupt lan luhr asr ws kaparingak Gsti marang titahmanungs.

Ms iy ora digunakak kanggo mangrtni kahanan l lan bcikng wktu?

Babagan nmtkak watak lan laku jantrnng urip manungsa nganggo ptng wuku lan

wtn ug akh kang nganggp mng ksng.

Panganggp kang ky mangkono iku msthi mtu sk tutuk wng kang ora nduwni

ksadaran ksms.

Lali mnawa urip mapan manggn n ing bumi kang mng saprangan cilk sk jagad

ry.

Salagin marang posisin dhw nng dony ba lali, p manh dikngkn mbciki liyan.

Urip mng kanggo awak dhw.

Salagin ubng bumi sng ndadkak awan lan bngi ba ws n pngaruh marang kabh

tumitah urp.

Klbu manungs kang lumrah yn awan mlk bngin turu.

Ms iy bisa maido anan pngarh owah gingsir aurora alam marang watak lan

panguripan manungs?

Pawukn lan Wtnan dudu karangan sng ngawr lan ngywr.

Nangng mujudak kawrh utw nglmu mangrtni owah gingsir aura lan aurora (mdan

14

8/3/2019 Pawukn

15/21

ksms) alam smsta.

Sawijinng nglmu kary ciptan lluhr Jw kang sipat univrsal.

Bis ditrapak ing papan ngndi ba anggr ish n ing plant bumi.

Ug bisa dianggo spanjang jaman. man bangt mnw wng Jw ora glm nyinau lan

nguri-uri.

Sengkalan

Tembung sengkalan asal saka tembung saka lan kala

Saka utawa aka iku jeneng bangsa Indhu, kala utawa kala ateges wektu.

Sakakala yaiku kalan ana ratu golongan aka kang jumeneng ing tanah Indhu sisih kidul, lan

wektu iku wiwitan\ tahun saka, yaiku taun 1 utawa taun 78 mashi.Mungguh kang dikarepak sengkalan, yaiku unn unn kang nduwni teges angkaning

taun.

Jaman biyn kang kanggo ptungan ing Tanah Jawa taun Saka.

Nanging saiki ana kang migunakak taun rembulan, yaiku kang ptungan sasin manut

lakuning rembulan, diarani: Candrasengkala.

Sengkala kang adhedhasar taun srengng, diarani: Suryasengkala

Adhedhasar wujud lan dhapukan, sengkalan ana warna loro;

1. Sengkalan lamba,yaiku sengkalan kang awujud kumpulaning tembung utawa wujud

ukara.

2. Sengkalan memet,

yaiku sengkalan kang awujud gegambaran utawa pepethan.

Mungguh caran nyurasa utawa maca sengkalan iku kawiwitan saka kan, banjur dasan, yn

ana atusan lan won.

Tuladha : Rupa sirna retuning rumiRupa = 1 (kan)

sirna = 0 (dasan)

retu = 6 (atusan)

bumi = 1 (won) dadi taun : 1601

Mungguh caran nggolki aji utawa wataking tembung miturut Candra Sangkala karangan

Ki Brataksawa, kena migunakak wewaton sawetara, yaiku:

1. Guru Dasa nama,Tembung tembung kang padha teges dianggep padha ajin.

15

8/3/2019 Pawukn

16/21

Tembung: ratu, narndra, nata, katong, pamas, aji, iki kabh watak

siji.

2. Guru sastra,

Tembung tembung kang sastran utawa panulis padha, ajining uga

padha.

Tembung: sthi, kang ateges gajah, sthi kang ateges sedya utawa

pikir ajin padha yaiku: wolu.

3. Guru wanda,

Tembung tembung nduwni wanda kang padha, ajin dianggep padha.

Tembung: wanita, ajin padha karo tembung wani, tembung buja ajin

padha karo tembung bujana, lsp.

4. Guru warga,

Tembung tembung kang mratlakak jeneng kang nunggal bangsautawa warga, ajin padha, kayata: ula, baya, bulus, tekk, cecak,

kadhal iku kabh kalebu kwan ingkang rumangkang, dadi padha

ajin, yaiku: wolu.

5. Guru karya,

Tanduking sawijining tembung, kaanggep padha ajin karo tembung

iku.

Kayata : tangan ajin padha karo nyekel, mripat padha ajin karo

tembung ndeleng utama mandeng, lsp.6. Guru sarana,

Jeneng piranti kang kanggo nindakak sawijining kriyan, kaanggep

padha ajin karo tembung iku.

Kayata : ilat karo rasa, padha ajin yaiku nenem.

7. Guru darwa,

Tembung kaanan, kaanggep padha ajin karo tembung kang

kadunungan kaanan iku.

Kayata : tembung galak padha ajin karo tembung danawa, bentr

padha karo latu, lsp.

8. Guru Jarwa,

Tembung tembung kang jarwan padha utawa mh padha ajine uga

padha.

Tembung rasa padha karo raras, basu padha karo sawer, lsp.

Tembung tembung kang dianggep nduwni watak utawa ajining wilangan :

I. Kang awatak siji.

1. Tembung tembung kang cacah mung siji:

16

8/3/2019 Pawukn

17/21

nabi, wudel, bumi, buntut, iku, sirah, ratu, aji, nata, wiji, ati, tyas,

badan, lsp.

2. Tembung tembung araning barang kang wangun bunder:

rembulan, bumi, jagad, rupa, srengng, rai, lk, candra, wulan, lsp.

3. Tembung tembung kang ateges siji:

tunggal, ka, iji, juga, lsp.

4. Tembung tembung liyane:

urip, gusti, janma, kenya, prawan, nyata, putra, sunu, lsp.

II. Kang awatak loro:

1. Tembung tembung kang cacah loro:

mripat, kuping, tangan, asta, suku, dresthi, buja, athi athi, swiwi,

lsp.

2. Tembung tembung kang nuduhak kriyan tembung ing ndhuwur:ndeleng, ngrungu, ndulu, nembah, myat, lsp.

3. Tembung tembung kang teges loro:

dwi, kalih, lsp.

4. Tembung tembung liyan:

gandhng, kanthi, kantht, lsp.

III. Kang awatak telu:

1. Kang nduwni sesipatan telu:

geni, bahni, pawaka, siking, dahana, anala, utawaka, puji, lsp.2. Tembung tembung kang kanggo wanda tri utawa teges telu:

mantri, tiga, hantelu, lsp.

3. Tembung tembung: ula, lintah, ujel, welut, nalincing, lir, kaya,

wignya, wrin, guna, kukus, panas, lsp.

IV. Kang Awatak papat:

1. Bangsan banyu utawa kang ngemu banyu:

hr, sindang, suci, tirta, wdang, bun, udan, sagara, waudadi,

jalanidhi, bening, nadi, sumber, sumur, wasuh, lsp.

2. Tembung kang ateges papat, catur, pat, lsp.

3. Tembung kang ateges gaw: karta, karya, kirti, lsp.

V. Kang awatak lima:

1. Araning barang kang cacah lima: indri, indriya, dhawa, lsp.

2. Bangsan buta: danawa, jaksa, diyu, wil, raseksa, lsp.

3. Bangsan gegaman: panah, warajang, bana, sara, lsp.

4. Bangsan angin: bayu, samirana, maruta, anila, sindung, lsp.

5. Tembung tembung liyan: wisikan, wisaya, pancawara, lungit,

landhep, galak, lsp.

17

8/3/2019 Pawukn

18/21

6. Tembung kang teges lima: gangsal, panca, lsp.

VI. Kang awatak enem:

1. Tembung tembung kang mratlakak rasa: pedhes, amla, kecut,

tikta, pait, kyasa, gurih, dura, asin, legi, lsp.

2. Tembung tembung kang nduwni sipat kang gegayuhan tembung

tembung ing ndhuwur : gendhis, gula, uyah, lsp.

3. Tembung tembung jeneng kwan kang asikil enem: tawon, bramara,

kombang, anggang anggang semut, lsp.

4. Tembung tembung liyan: raras, retu, ojag, obah, prabatang,

wayang, sedhih, ilat, kilat, lsp.

VII. Kang awatak pitu:

1. Bangsan kang amaratapa: wiku, biksu, resi, dwija, dhita,

yogiswara, muni, suyati.2. Dasanaman jaran: kuda, wajik, aswa, turangga, lsp.

3. Dasanaman gunung: ardi, prawata, giri, ancala, wukir, lsp.

4. Tembung tembung liyan: angsa, gora, swara, wulang, weling,

sabda, suka, lsp.

VIII. Kang awatak wolu:

1. Tembung tembung kang kagolong kwan rumangkang: baya, bajul,

slira, menyawak, tanu, bunglon, murti, basu, tekk, cecak, ula, naga,

bujangga, taksaka, lsp.2. Dasnananing gajah: dwipangga, liman, sthi, dirada, matengga,

kunjara, lsp.

3. Tembung tembung liyan: samadya, brahman, manggala, lsp.

IX. Kang awatak sanga:

1. Barang barang kang wujud bolong: gapura, guwa, dwara, wiwara,

gatra, wilasita, rong, trusta, trusthi, song, babahan, lsp.

2. Tembung tembung liyan: ganda muka, butul, dwa, ambuka,

wangi, lsp.

X. Kang awatak sapuluh utawa das:

1. Yaiku tembung tembung kang ngemu teges ora ana utawa suwung:

sunya, boma, gegana, wijat, nir, tanpa, ilang, mletik, sirna, musna,

adoh, antariksa, rusak, luhur, dhuwur, muksa, ngumbara, muluk,

mumbul, das, awang awang, angles, mntar, oncat, asat, surut,

sempal, tumenga, mesat, lsp.

A. Sengkalan Lamba.

18

8/3/2019 Pawukn

19/21

Kang diarani sengkalan lamba yaiku sengkalan kang awujud ukara

utawa kumpulaning tembung, sengkalan lamba kang akh tinemu ing

layang layang.

Ana manh kang tinemu ing yayasan, pasareyan, padusan, gapura, lsp.

Tuladha:

1. Yama sunya surya = taun 1202.

2. Sapta yana surya = taun 1217.

3. Indu bana dwi rupa = taun 1254.

4. Dwi gaya rawi = taun 1282.

5. Dwara adri pana indu = taun 1279.

6. Sanga kuda cuddha candrama = taun 1079.

Tinemu ing layang Bharatayudha Mpu sedhah Mpu Panuluh.

7. Panerus tingal tataning nabi = tahun 1529Tinemu ing layang Suluk Wujil Sunan Bonang.

B. Sengkala Memet.

1. Ing Tratagrambat kraton Ngayohyakarta sisih lor ana gambar tawon

cacah lima lan slira (menyawak) siji, iku kena diwaca :

Panca gana salira tunggal = taun 1865.

2. Ing magangan kraton Ngayogyakarta, ana pepethan wujud ula naga

loro, pethit padha pepuletan, iku kena diwaca: Dwi naga ngrasa

tunggal = tahun 1682.3. Ing kratosn Surakarta ana pepethan naga kang ditumpaki manungsa,

iku kena diwaca: Naga muluk tinitihan janma = taun 1708.

Ana uga warana kang digaw saka walulang kebo kang direngga

rengga, iku kena diwaca: Walulang kebo siji utawa Wolu ilang

kebo siji = taun 1708

4. Ana pepethan wujd bunderan pepindhaning jagad kang dicekeli

dning buta cacah telu, iku kena diwaca : Buta telu ngojag jagad

utawa Tri jaksa ngojag buwana = taun 1635.

5. Ana gegambaran wujud sula cacah telu lan ing tengah ana gambar

kembang, iku kena diwaca : Tri sula kembang lata = taun 1953,

C. Pangrakiting ukara.

Tembung sapada kudu kaangkah mujudak ukara wutuh, isi pangertn

ganep.

Aja nganti wujud ukara kang durung rampung.

Manawa gatra wekasan isih kudu disambung ukara ing pada candhak

ana ing rasa ora kepnak.

19

8/3/2019 Pawukn

20/21

Tembung kang becik, saben sagatra kudu mengku surasa wutuh, lan

rakitaning gatra siji lan sijin dalem tembang sapada, mengku

isi wutuh.

Manawa arep ngarang tembang sadurung prelu nglingi prakara

prakara kang prelu,

Kayata:

1. Prelu migatkak dasanamaning tembung tembung.

Upama tembung: ratu iku duw dasanama: katong, nata, narpati,

pamas, dhatu, raja, aji, lsp.

Iku prelu banget kanggo nemtokak tibaning swara ing

pungkasaning gatra.

2. Kena ngowahi susunaning ukara, lumrah kasebut baliswara.

Tuladha : Anoman sampun malumpat, diowahi: Anoman malumpatsampun.

3. Kena ngowahi swara, kayata:

brangta dadi karti

prapta dadi prapti

brangta dadi brangti

marang dadi maring

dipati dadi dipatya, lsp.

Kanggo ngoyak guru wilangan:

1. Kena ngulur utawa ngungkret wanda:

sru dadi asru

prang dadi perang

tan dadi datan

trus dadi terus

lumaku dadi mlaku

gelebyar dadi glebyar

kerelip dadi krelip

sinerang dadi sinrang, lsp.

2. Kena mancah tembung:

puniku dadi niku

pijer dadi jer

dn dadi d

ingkang dadi kang

3. Kena nggarba tembung loro utawa luwih:

ana + ing dadi anng

20

8/3/2019 Pawukn

21/21

lagi + antuk dadi lagyantuk

kadya + iku dadi kadyku

sira + arsa dadi sirarsa.