NASKAH

39
KATA PENGANTAR Puji syukur penulis panjatkan kehadirat Ida Sanghyang Widhi Wasa/Tuhan Yang Maha Esa sebab atas asung kerta waranugrahanya penulis dapat menyelesaikan naskah drama yang berjudul “Nata Stri Bangli”. Kisah ini didasarkan atas Babad Ksatria Tamanbali yang menceritakan tentang Dewa Ayu Denbancingah yang merupakan seorang ratu yang memerintah di Puri Bangli, kisah hidup beliau serta usaha beliau untuk mempertahankan kedaulatan saat diserang bala tentara dari Tamanbali. 1

description

dc

Transcript of NASKAH

KATA PENGANTARPuji syukur penulis panjatkan kehadirat Ida Sanghyang Widhi Wasa/Tuhan Yang MahaEsaseaatasasungkerta!aranugrahanyapenulisdapat"enyelesaikannaskahdra"ayangerjudul #Nata Stri $angli%&Kisahini didasarkanatas $aadKsatria Ta"anali yang"en'eritakantentang(e!a Ayu(enan'ingah yang "erupakan se)rang ratu yang "e"erintah di Puri $angli* kisah hidup eliauserta usaha eliau untuk "e"pertahankan kedaulatan saat diserang ala tentara dari Ta"anali&1(A+TAR ISI Kata Pengantar(a,tar PustakaPeran Pelaku dan KarakterisasiPe"aaakan -erita$aak I$aak II$aak III$aak I.Kesi"pulanKesan dan Pesan2SIN/PSIS(e!a Ayu (enan'ingah adalah per"aisuri dari raja $angli I (e!a An)" Rai* seagaiper"aisuri eliausangat taat "enjalankanke!ajiannyapadasua"i* na"unsayangsetelahkurun !aktu la"a "enikah eliau elu" dikaruniai keturunan yang "e"uat I (e!a An)" Rai"enikah lagi dengan harapan akan "e"iliki putra setelahnya& Peristi!a ini "e"uat (e!a Ayu(enan'ingah sakit hati dan "erasa "urka sehingga "e"unuh sua"i dan "adunya&Sepeninggal sua"inya* jaatanseagai raja$angli dipegang)leh(e!a Ayu(enan'ingah&$erita ini erhe"us hingga ke Ta"anali yang saat itu "e"ang sedang terliat k)n,lik dengan$angli* Ta"anali dia!ah pi"pinan I (e!a Gede Raka Ta"anali ke"udian eren'ana"elakukanseranganuntuk"enundukkankerajaan$angli& Kerajaan$anglidiseru)lehalatentara Ta"anali dankerajaanpendukungnya& (i saat sulit ini (e!a Ayu (enan'ingah"endapat anugrahdari $hataraKehenerupasenjatayangnantinyadapat digunakanuntuk"enaklukan Ta"anali* setelah "endapat anugrah ini (e!a Ayu (enan'ingah langsung"enuju Ta"anali & (e!a Gede Raka Ta"anali yang sudah erada di terit)ri $anglikeingungandengantidakdite"ukannya(e!a Ayu(enan'ingah* kepulanasaphita"dariselatan"enunjukkanah!aTa"anali denganluluhlantahdilalapk)aranapi* di tengahkepanikanyangterjadi (e!aGedeRakaTa"anali segerapulang"enujuTa"anali* adutanding kesaktian antara keduanya tidak dapat dielakkan yang erakhir dengan gugurnya (e!aGede Raka Ta"anali* dan penjarahan segala kekayaan Ta"anali yang selanjutnya dia!a ke$angli& (e!a Ayu (enan'ingah ke"udian "engutuk Puri Ta"anali sehingga eruah na"a"enjadi Puri Gel)g)r&34PERAN PE0AK1 (A0AM 0AK/NN/T/K/2 PEMERAN3 (e!a Ayu (enan'ingah Anak Agung Sri Nandini4 I (e!a An)" Rai ardi5 (e!a Gede Raka Ta"anali )i6 7er) Istri ris"a8 I (e!a Ayu /ka "eryta9 Man'a $ale Agungadi: Patih Agung rika; Patih Ta"anali adi< Parekan I "ade3= Parekan II 'ahya33 (ayang (e!ayu5PEM$A$AKAN -ERITA$A$AK IPr)l)g A!al > /"S!astiastu* /"A!ighna"astu Na") Sidha"* se"ahingulun rihuhpadasirahyanghataraapangtankakenengdeningpastus)s)t upadra!akatulah'arikka'akraa!a dening !ia!an sira hyang hatara apan !i"uda tu!i !anen a"uter tutur la!as'arita nikanang puri $angli la!an ikang puri Ta"anali* saksi saksi se"ah "anira saksinin&Parekan I > kene rasane dadi parekan* dadi panjak di panegara $angli& 7agat landuhsukerta tuara kuangan apa& Santukan tedung jagat dini di $angli tae pukulun Ida I (e!a An)"Rai* kasarengin para"es!ari ida* tae pukulun (e!a Ayu (enan'ingah& 1"pa"ayang sakadiSanghyang Wisnu "asanding sareng (e!i Sri kahanan ida sareng kalih&Parekan II > !e eli ngudiang eli dini ngeri"ik pakedidian? $uka anak uduh sajaneli dini&Parekan I > eh'aijegngasiaind)gen* singta!ang'aielinusedengang)ajakkalu!ihan raja eline* raja 'aine dini di Puri $angli&Parekan II > sajan ent) eli* tuara !enten tandingan raja iragane dini* sakti !i'aksanadueg sera plus plus raja ragane dini* apa uin ka!isesan ane "arupa jaran "adan Ki Kunda!esine ent)* su"ingkin sakti "anad)s raja ragane dini&@@@@@@Parekan I > ada "usuh auyutan raja ragane dini !antah uli Puri Ta"anali&Parekan II > yeh* tungudiangeli ng)rahangkeket)?Tusingja"ase"et)nanrajaragane dini ajake ida ring Puri Ta"anali?Parekan I > ne 'ai kurang updateA -ai tusing na!ang latar elakang yuda $angline kaTa"anali&Parekan II > nak engken adi isa uyut $angli kala!an Ta"analine?Parekan I > !ireh raja ragane dini di $angli pepes "areut ajaka Ta"anali&6Parekan II > apa pareutanga? K)ne eli ng)rahangsua tusingkuanganapa rajaragane diniAParekan I > nekaperta"arajaraganetaen"areutinpraginaulingGianyar&0antassane jani lakar "areutin pusaka keris Ki 0)ar* lan !a!idangan purine pede&BIda I (e!a An)" Rai tedunC(e!a An)" Rai > !eeehhhhtungudiang'ai ngari"ikajakadaduadiniA -ai suae"edngayah ajak gelah?Parekan I >a"purayangkata"etantitiangsarengadintitiangepuniki ratu* titiangsareng kalih !antah nyant)sang sapangra!uh tel pa!a'anan uta!i patuduh iratu&(e!a An)" Rai > !uahahahaha keket) nake 'ai dadi panjak dini "a"arekan di Puri& Nejani iring gelah ka Ta"ansari* gelah d)t "asasayuan kala!an Para"is!ari gelahAParekan I D II > ainggih ratu titiang ngiring&Bring Ta"ansariC(e!a An)" Rai > nah jani sua neked di Ta"ansari* "akaad 'ai ajak duaAParekan IDII "akaad&(e!a Ayu (enan'ingah > Bnegak ring duurin atu ta"anC(e!a An)" Rai > Bngelut (e!a Ayu saking pungkurC(e!a Ayu (enan'ingah > eli* sue sa"pun titiang "anyant)sang sapangra!uh raganeli ngarereh titiang "ariki&(e!a An)" Rai > ah adi* "as "irah eline* da ja paek 'ara dini di Ta"ansari*kadi rasa ring pu'ak gunung* di eten pangkung kanti ka selatin segara kal alih eli adi ke"uA2ahaha(e!a Ayu (enan'ingah > eli* sa"punsueiragakaiketaangtalise"ayane* dadikurenan* sue titiang ngayah "ajeng ragan eli* nanging nyant)s "angkin durung sida titiangngi'enin)ka"angdarienjangpungkurprasidanerusangkahuripannyane"anadi putrasaneakti ring rera"a* tur "a!iguna ring panegara $angline puniki&7(e!a An)" Rai > Bnyeeng lantas "enengC(e!a Ayu (enan'ingah > eli* eli * napikeh eli duka kapining ragan titiang?(e!a An)" Rai > desangetanganekeket)* yadiastuntusingngelah)kanepenting eli setata isa na"pek ragan adi d)gen eli sua kendel&(e!a Ayu (enan'ingah >suks"a eli Bsaling t)lih sareng (e!a An)"C(e!a An)" Rai > nahnahsuaadi* kal kalineli "alu* eli lakar ngalihMan'a $ale Agung&(e!a Ayu (enan'ingah > !enten karya napi eli dad)s ngarereh Man'a $ale Agung?Gelispisaneli ninggal de!ektitiang* titiangkari ngaptiangraganeline"asandingsarengtitiang driki nyingakinkahanan t)ya* sekar sane sedeng"ekar* kedisEkedis sane "akeerngindang !aluya kadi n)nt)n iraga sedeng "a'u"u&(e!a An)" Rai > nah nah adi* uin "ani puan isa kalanturang B"a"argiCRing $ale Paru"an Ida (e!a An)" Rai "a!a'ana sareng Man'a $ale AgungMan'a $ale Agung > Bnungkul "anyu"ahC na!egang titiang ratu de!a agung*titiang ra!uh "ariki ngedaginginin saparkarsan iratu*"irip napi !enten saeh !a'anan iratukapining ragan titiang* titiang "isadia lakar ngiring&(e!a An)" Rai > hahaha* nahngadegpa"anapangelah!usasungkerta!aranugraha la!an pa"an&Man'a $ale Agung > ainggih ratu "atur suks"a titiang B"atangiC(e!a An)" Rai > nahpa"anjani gelahlakar nya"atangengkenengsek"anah gelahe pa"an&Man'a $ale Agung > raris ratu titiang "iragi&8(e!a An)" Rai > pa"an sa"pun uning gelah sua "akel) "akurenan sareng(e!a Ayu(enan'ingah* nangingkayangka"angkintusing"asihgelahsidanga")lihangsentana* nga")lihang )ka sane akal dad)s panerus gelah "anadi raja dini di panegara $angli&Engkenang gelah jani pa"an? Patutkeh yen gelah ngalih rai uin jani?Man'a $ale Agung > iratusa"punangsungsut ring"anahantukpik)et ratusekadi "angkin* iratu !antah lanang sakti* a!a !ia!a praa!a iratu sa"pun kajanal)ka kasajeag $angli& Kaagusan iratu tuara !enten tandingan* sa"punang ja jad"a istri adiri* jad"aistri aanjar sida gelahang iratu dad)s rai yaning iratu kayun&(e!a An)" Rai > hahaha* "ula eneh atur pa"an i!a!u& Nanging anekenehang gelah !antah aesik&Man'a $ale Agung > napi sane "anahE"anahang iratu punika?(e!a An)" Rai > para"es!ari gelah(e!aAyu(enan'ingah* tusingkehiya nyanan "arasa sakit hati yaning iya alihang gelah "adu ?Man'a $ale Agung > ratu sa"punang takut* sa"punang jejehA iratu ngarereh"enyan santukan para"es!ari iratu ekungA Tan sida ngi'enin iratu sentana* yaningkahananyanetilehsakadi punika* puri $anglinelakar putung* tan!enten"alihsanelakarngalaksanayang sasana ratu sinah pa'ang enyah* rug u!ug puri $angline santukan para"es!ariiratune punikaA(e!a An)" Rai > ah sajan lakar ket) pa"an ?Man'a $ale Agung > yakti yakti iratu* sa"punangpisaniratu"enengyaningsa"pun puniki kahanannyane&(e!a An)" Rai > sira sane patut dadiang gelah "adu? Apa gelah "usting)rahang "alunan tekening para"es!ari gelah?Man'a $ale Agung > iratu sa"punang paling* asapuniki kaagusan iratune *jad"a istri Tri Wangsa neked ring Sudra!angsa sida le"esin iratu& Rereh ke"anten sapasira saneru"asangadaginginarsa"anahiratu* yaning"angkiniratunguningangsarengpara"es!ariiratu* pastika ida tan ngi'enin iratu ngarereh "enyan* enjang yaning iratu sa"pun "adue 'al)n*ring pet iratu jagi ngalaksanayang !i!aha !a!u uningang punikaA9(e!a An)" Rai > hahaha* eneh pa"an* pa"an "ula dueg sajan sing p)')lpa"an dadi li"a tengen gelah* hahaaha* jani gelah d)t luas ke pasar ajaka ditu jani ningalin nyenje jad"a istri sane paling jegega di pasar&Man'a $ale Agung > ainggih ratu titiang ngiring&10$A$AK IIRing tengahing pasar&Parekan IDII > Bnedunging (e!a An)"C(e!a An)" Rai > pa"an kene luung* landuh panjak gelah di panegara $angli*"a'ihna sakeng auat gaginan panjak gelah dini di tengahing pasar&Man'a $ale Agung > niki sa"ian santukan !ia!a ratu "anad)s tedung jagat $angline&(e!a An)" Rai > ah pa"an de pa"an es nyu"ungang gelah* niki santukan asungkerta !aranugraha Ida Sanghyang Para"a Ka!i sane ngi'eninin kasukertan ring jagat $angline&Nah jani iring gelah "alinderin pasar pa"anA Man'a $ale Agung > ainggih ratu titiang ngiring&Sapuput ngalinderin pasar Ida (e!a An)" Rai ka'unduk sareng jad"a istri ayu* sane "a!astaNi 0uh Puspa!ati&(e!a An)" Rai > pa"an pa"an nang tingalin anake luh ent)* ane nyu!un lu"pia*uih ang) pisan gelah* Gusti nyenkeh ne "iri ngelah )ka ne nenenan&Man'a $ale Agung > titiang tan eling ring pras)r)h Man'a* 7aksa* Patih "uah Gustinesane "adue )ka istri sakadi punika ratu&(e!a An)" Rai > nah de liunan )rta pa"anA Mai jani paekin anake luh ent)AB(e!a An)" Rai kasarengin Man'a $ale Agung lan Parekan sareng kalih ngena"pekin anakeistri punikaC0uh Puspa > Bnguntul saha nyu"ahC(e!a An)" Rai > !eih anak istri jegeg* de nake nguntul Bny)lek jagut anake istriC*aang gelah nyingakin paras ayu ide!ane&110uh Puspa > Bnyu"ahC na!egang titiang ratu anak agung* "angda titiang tankakeni tulah santukan !anen "a!a'ana sareng iratu&(e!a An)" Rai > hahahaha* de ide!a es tae ajak gelah*nang sa"atang ide!a nikianak "apreragan Agung* (e!a* napi Gusti?0uh Puspa > titiang nenten katigane ratu&(e!a An)" Rai > ah* yaning asapunikapastikaide!a kahulan $rah"ana? Sakinggriya? Nika nga!inan Man'a gelahe sing taen "anggihin ide!a* hahaha0uh Puspa > a"purayangtitiangratu* titiang)ya jad"a Ksatriataler )yajad"a $rah"ana&(e!a An)" Rai > yaning tan "akakalih punika* jad"a napi ide!a? (ad)s kajegeganide!a ngas)rang kajegegan kahulan Ksatria $rah"ana?0uh Puspa > titiang !antah 7aa Wangsa ratu* nenten jad"a "akulit sakadi sane"eneng ring jer) puri "u!ah griya&(e!a An)" Rai > hah* dad)stu"engelahningalinanaksudrajegegsakadiiluh?Nyen para iluhe ?0uh Puspa > Titiang "a!asta Ni 0uh Puspa!ati ratu&(e!a An)" Rai > )h ket)* hahaha* pastika ragane titisan saking Widyadari dis!argan& Anak luh jegeg 'ara iluh kapahEkapah tingalin gelah dini* patutne iluh ngeranjing kaPuri* dadi rai gelaheA 2ahaha0uh Puspa > nanging ratu* titiang !antah anak sudra!angsa* tan prasidakasandingang sareng anak agung sakadi ratu&(e!a An)" Rai > pah* deiluhsangetngarunguangtuturANepentinggelahde"ensareng iluh* iluh "usti dadi rai gelahA0uh Puspa > yaning asapunika pituduh iratu* titiang ngiring Bnyu"ah "alihC(e!a An)" Rai > nahyenket)kansu"ingkinjegegdadi iluheBny)lekpipi 0uhPuspaC Pa"an Man'a* iring gelah ajak 0uh Puspa ka PuriA12Man'a $ale Agung > ainggih ratu&(e!a Ayu (enan'ingah sedeng "alinggih ring ataran $ale Ged)ng kairing )lih (ayang idane&(e!a Ayu (enan'ingah > dija "irip eli agung ii? Ne"e ida sue pisan udal&(ayang > Bngilihin Ida (e!a AyuC "irip ida kari lunga ratu* pastika!enten pikaryan sane kalaksanayang )lih Ida (e!a Agung sareng Kyai Man'a&(e!a Ayu (enan'ingah > eneh"asihatur iine ent)& $ii dayangdad)s tiang"ataken sareng ii?(ayang > inggih ratu* titiang "isadia lakar nya!is&(e!a Ayu (enan'ingah > kuda ii ngelah )ka?(ayang > titiang "adue )ka !antah tigang diri ratu&(e!a Ayu (enan'ingah > pastika kendel* liang pesan "anah ii isa ngelah )ka* adaajak ii "a'a'anda ritatkala seet* tusing 'ara gelah ii* ru"asa engsek "anah gelah ajak eliagung"akel)suangantennangingkayangkajani tusingisangelah)ka* "iripkehnikipa"astu saking kar"a !asana gelahe ane "alunan ii?(ayang > ratu de!agungistri sa"punang"a!a'ana kenten* sane"angkin durung sida iratu nga")lihang )ka santukan arsa Ida Sang 2yang Widhi* "irip durungdis $hatara Ka!itan iratu pa'ang nedunin"anad)s sentana ring kula!arga purine puniki ratu&(e!a Ayu (enan'ingah > suks"a ii* !antah ii ke"anten sane ngerti engken rasatitiange driki& Sasa"pun prapta ring puri* (e!a An)"Rai lan 0uh Puspa "ate"u sareng (e!a Ayu(enan'ingah(e!a Ayu (enan'ingah > uduheli* eli sa"punra!uhsapuput "a!a'anasarengKyai Man'a $ale Agung* titiang sa"pun "anyat)sang sapangra!uh eli saking i!a!u* sapasiraanak istri puniki sane nyarengin pangra!uh eli ka puri?13(e!a An)" Rai > hahaha* ne adi anak luh paling jegeg di panegara $angli*"adan Ni 0uh Puspa!ati& 0uh Puspa ene sane kal dad)s rai gelah* apan adi "akel) sua tusingngi'enin eli )ka&(e!a Ayu (enan'ingah > apa eli apa ? BnengkikC eli lakar ngalihang tiang "adu?A")ne aan tiang satya ngayah sareng eli kene !alesan eline? (ija eli "aan nuduk anak luh'ara kene? Mirip tukang suun di peken duduk eli aa eli ka puriA0uh Puspa > Bnangis sigsiganC(e!a An)" Rai > heh BnengkikC jani sua !anen nyai nga!alek gelahA Gelahdini dadirajadipanegara$angli* yennyai !anennga!alekgelahpatuggennyai nga!alek!ia!a gelah dadi tedung jagat $angliA(e!a Ayu (enan'ingah > BnangisCnangingsingjakene"asiheliATitiangngelahrasa ngelah hati eli Bngeug tangkahC (e!a An)" Rai > "endepA Yennyai tusingneri"akenehelinengadenannyai ane "akaad uli puriA (e!a Ayu (enan'ingah > BnangisC(e!a An)" Rai > sa"punang nake ide!a nangis&(e!a Ayu (enan'ingah > ngudiang tiang sing dadi ngeling* sakit hati tiange eliA(e!a An)" Rai > gelah "a!a'ana ajak 0uh Puspa d)ng ajak nyaiA Bngusapyeh "ata 0uh PuspaC Pa"an Man'a en')lang "aiAMan'a $ale Agung> titiang driki ratu&(e!a An)" Rai > siagayangtatatiti pulapali upa'araPa!i!ahan"angdagelis "a"argiAMan'a $ale Agung > titiang ngiring ratu&(e!a An)" Rai > sua dingeh ide!a kan? Suud ide!a nangis&1ling ke janigelah ngadanin ide!a 7er) Istri* suud gelah "adan 0uh Puspa& 7ani ide!a sua dadi kahulanpuri* rera"a ide!ane ju"ah pastika ngiring tan !anen le"pas tekening pituduh eli* hahaaha&147er) Istri > Bkari sigsiganC suks"a ratu&(e!a An)" Rai > hahaha* nahjani adi (e!a Ayu(enan'ingahkenken?Misadia ngiring gelah apa tusing? Yen adi sing nyak ngiring * adi dad)s pesu uling puri&(e!a Ayu (enan'ingah > nah titiang neri"a yen "ula ene ne paling "elaha jalanangeli& B"anangis lantas "a"argiCRitatkala puput ngalaksanayang Pa!i!ahan* (e!a An)" Rai kaserengin 7er) Istri"a'engkra"a ring ataran $ale Ged)ng&(e!a An)" Rai > adi 7er)Istri* ru"asa liang pisan"anah eli jani sida"a!i!aha kala!an adi Bngelut 7er) IstriC7er) Istri > na!egang titiang ratu* ru"asa iratu as nyu"ung de!ektitiang* titiang jad"a istri iasa* tuara "adue punapaEpunapi&(e!a An)" Rai > adi de es tenget ajak eli* jani iraga ajak dua sua "adan"akurenan* de es ngangg) ra)s alus singgih adi sayang&7er) Istri > sane "angkin "anahin titiang para"es!ari iratu (e!a Ayu(enan'ingah* pastika ida "angkin kalintang duka lan endu kala!an de!ek titiang ratu&(e!a An)" Rai > edajejad"aistri ekungkadi punika* rasaErasa$hataraIndra !anen aan eli ngala!an santukan kasaktian eline adiA 2ahaha7er) Istri > ratu* titiang "angkin ring puri sarasa ngandang* tan uningnapi sane patut kalaksanayang* ')ngah titiang "eneng driki* dini ditu anake !antah ngara)sangtitiang jele"a degag*jad"a sudra "a"adaE"ada nganten ka puri& (e!a An)" Rai > ah Bngusap pipi 7er) IstriC* de adi su"anangsaya* jani elinga"edalang !a'ana* sapasira je ane ani ng)rahang adi !i!itan Sudra* jele"a degag* "a"adaE"ada "uah sane ti)san* lakar katien dandapatiA7er) Istri > "atur suks"a titiang ratu(e!a An)" Rai > Bngalanturang "a'engkra"aC15 (igelis (e!a Ayu (enan'ingah ngalintangin genah "alinggih (e!a An)" lan 7er) Istri&(e!a Ayu (enan'ingah > B"a"argi en')l naenang air pan)nnyaneCNeked ring $ale Ka"ang ring Ta"ansari (e!a Ayu "alinggih saha nahenang tangis*kapanggihin )lih Ida Patih Agung* ngararis Ida Patih ju"ujug ngana"pekin Ida (e!a Ayu&Patih Agung > na!egang titiang ring Iratu Para"es!ari napi sanenga!inan dad)s kaliput aan gule" kahanan iratu "angkin ?(e!a Ayu (enan'ingah > nah pa"an patih*tusingkeh pa"anna!ang napi pik)ettitiange "angkin?Patih Agung > ka!ia!aniratukadi SanghyangSurya* ayuparas iratunga!)nan paras ipun sang !idyadari* ka!i'aksanan tur ka!eruhan iratu sa"pun tuara !entensaih iriki ring panegara $angli* lantas sane "angkin pik)et napi sane nienin iratu titian tan!eruh santukan sa"pun asapunika ka!isesan ratu&(e!a Ayu (enan'ingah > ne jani ena "atak)n teken pa"an* engken rasa sungsut di"anah pa"ane yen ada ne nyuang t)ng)s pa"an ne sapatutne ?Patih Agung > BnguntulC titiang tuara "a!eruh ratu&(e!a Ayu (enan'ingah > yen jani ada anak ane nyuang t)ng)s* nyuang linggih anakelenan* engken sapatutne kadad)sang jele"a sane keket) ?Patih Agung >"anut sastra Adiga"a patut jad"a sakadi punika kahuku""ati ratu&(e!a Ayu (enan'ingah > nah yen su 'ara ket)* patut I 7er) Istri ketian danda patiAPatih Agung > napi nga!inang iratu "a"anah sakadi punika?(e!a Ayu (enan'ingah > tusing keh pa"an ngerti? Iya I 7er) Istri* jad"aSudra!angsa!anenaaniyanyuanggenahena"enadi para"es!ari driki ringpanegara$angli* tusing keh iya patut kekenen huku" "ati?Patih Agung > yaning asapunika "anah iratu* titiang tuara !anen langgia&(e!a Ayu (enan'ingah > ne jani alihang gelah $alian paling sakti di $angliATunasang ane "adan Aji Sasirep* apang rikalane !engi "alih je)s prasida rep sirep sadagingkarat)n "angda tuara uning napi geginan gelah di !engine& (e kanti pa"an ng)rahang teken16eli agung* yen ani aan pa"an patih le"pas sinah pa"an ra!uh ka sentana pa"anne lakarhuku" "ati gelahAPatih Agung > ainggih ratu titiang ngiring&(e!a Ayu (enan'ingah > hahahahahaha* nah jani ke"u luas en')langAPatih Agung > Bnyu"ahCTan su!e ra!uh "alih Ida Patih AgungPatih Agung > na!egangtitiangratude!a agungistri* titiangsa"punnga")lihang $rah"ana Sakti "a!asta Ida Wanengpati* sinah ida ledang pa'ang nga"argiangAji Sesirepe nika* sajeag jad"a ra!uhin ka ur)n* gu"atatEgu"itite lakar sirep tuaranguningang napi ratu* hahaha&(e!a Ayu (enan'ingah > patut sekadi punika pa"an* hahaha& Nah 7er) Istri ant)sanggelah injep* kal uliang gelah nyai ka Sang Kalantaka hahahaha17$A$AK IIIRing sa"pun engse Sanghyang Ra!i* jagate karuru aan gule"* peteng&(e!a Ayu (enan'ingah > Pa"an patih agungAPatih Agung > Titiang iratu(e!a Ayu (enan'ingah > sua siagayang pa"an sarana lan piranti gelahe jani?Patih Agung > ainggih sa"pun ratu&(e!a Ayu (enan'ingah > hahahaha e'ik pa"an* jani pa"an dad)s "a!ali ka genahpa"ane&Patih Agung > ainggih ratuRing tengah ged)ng pa"ere"an Ida (e!a Ayu ngenyit dupa lan pasepan pa"ujannyane&(e!a Ayu (enan'ingah > B"asila nunggalang ayu sada idep* "ay)ga rata sa"adiCSasa"pun puput ngelarang "antra* raris (e!a Ayu "a"argi ka tengah ged)ng pa"ere"an Ida(e!a An)" Rai lan 7er) Istri&(e!a An)" Rai > B"ere" ring sa"ping 7er) IstriC(e!a Ayu (enan'ingah > ihnyai sudra!angsa* nyai anengalih"ati "aiA Waluyakadi nyai ngaaang kidang ka kandang "a'an* "ati sua nyai jani B"a')k 7er) IstriC7er) Istri > ahhhh* eli agung eli agung tulung A sapasira tulungtitiangA(e!a Ayu (enan'ingah > kantikenyelnyai"akaikantusingkaladaneningehang*jani teri"a sua !alesan saking kapelihan nyaineA7er) Istri > BnangisC a"purayang titiang ratu a"puraA Ahhhh BsedaC(e!a Ayu (enan'ingah > Bnangis sa"ilang ngisi kerisC uduh eli agung*a"purayang titiang eli& Titiang "usti ngalaksanayang puniki "aka 'ihna tresna titiangekapining eli* du")gi iraga sida "ate"u "alih ring Sunia 0)ka& B"a')k dada Ida (e!a An)"C(e!a An)" Rai > aduuhhhhhh * adi (e!a Ayu* aduh tungudiang adi "a')keli* ahhhh B(e!a An)" Rai sedaC18(e!a Ayu (enan'ingah > nika 'ihna tresna akti tiange eli* nah ne jani "a"argi elial)nEal)n nyujur Sunia 0)ka& B"a"argi "edal saking ged)ngC$enjangse"engnyane kahananPurine kaliput yuta& ParekanIDII geges)nnyujur ged)ngpa"ere"an (e!a Ayu (enan'ingah&Parekan I >Ratu (e!agung Istri !enten )rti ka)n ratu* Ratu(e!agung IstriA(e!a Ayu (enan'ingah > nakngengkenadi 'ai se"engankaakEkuukuyut nundungelahAParekan I > Ida (e!a An)" Rai kasarengin 7er) Istri seda ratuA(e!a Ayu (enan'ingah > Apa? Tusing pelih gelah ningehang?Parekan II > yakti aturelintiangepunikaratu* idasarengkalihsedaring pa"ere"annyane& Pastika niki pikaryan durat"aka pikaryan pandung ratuA(e!a Ayu (enan'ingah > ehde'ai e'at ng)rahangnepegaen"aling* 'ai ngelahukti?Parekan II > B"eenegC nenten ratu&Parekan I > sane"angkinnapi sanepatut laksanayangtitiangsarengadin titiange niki ratu?(e!a Ayu (enan'ingah > aktalay)nida"akakalihka$aleSe"anggen* luunganpisan'ai ajakdaduangupapira lay)nne !irehgelahsane pa'angngalaksanayang1pa'araPale)nrisa"punra!uhpanu"ayae'ik"angdasidaidasarengkalih"a"arginujuSunia0)ka&Parekan IDII > titiang ngiring ratu&1pa'ara Pale)nnyane sa"punlada karya sidaningd)nnekedringupa'ara Pangr)rasan*sapuput punika Ida (e!a Ayu (enan'ingah "upulang para nayakapraja lan panjak ida ring puriduaning !enten tel pa!a'anan idane&(e!a Ayu (enan'ingah > nah pa"an para Man'a* 7aksa* Patih ra!uhing para Gustilan parekan gelah dini di Puri $angli* sapuput learnyane Ida (e!a An)" Rai sinah tan !enten19"alihsangru"agatedungjagatdipanegara$angli& Nejanigelahakalnyaluksesanaratu*"anad)s Sang Nata Istri di panegara $angliAPatih Agung > ainggih* du")gi iratu setata nga")lihang kadirgayusan&Man'a $ale Agung > du")gi ratu setata p)lih kasukertan(e!a Ayu (enan'ingah > hahahahahaa20$A$AK I.Ring del)d panegara $angli kaa!)s !enten panegara lianan sane "a!asta panegara Ta"anali&Raja ring panegara Ta"anali "a!asta I (e!a Gede Raka Ta"anali& Ring galahe punika Ida(e!a Ta"anali sedeng "asayuan sareng Para"es!ari ida sane "a!asta I (e!a Ayu /ka&(e!a Gede Ta"anali > adi* de!a ayu* uning keh adi indik gatra ring puri $angli?(e!a Ayu /ka > tiang tan uning eli* !enten gatra napi drika?(e!a Gede Ta"anali > hahahaahaha* iya I (e!a An)" Rai sua nge"asin "ati*jani di puri $angli ane nga"el sasana raja !antah (e!a Ayu (enan'ingah&(e!a Ayu /ka > raris sane "angkin napi sane "anahin eli?(e!a Gede Ta"anali > patutnyane iraga sua "ageug ke"uA Apang akatka!isesan puri $angline iraga ane nyuang&(e!a Ayu /ka > nanging eli* "anut titiang (e!a Ayu (enan'ingahpunika )ya jad"a istri iasa* ipun "adu!e kasaktian sane "asaih sareng kasaktian eliA(e!a Gede Ta"anali > de adi takutA $eli anak liu ngelah sa!itra liu ngelah ti"pal*yaning eli ngidih tulung jeg pasti lakar tulungina* apa je ke!ehne "ageug ka panegara $angliane ngelah raja "apa!akan luh? 2ah apa? 2ahahaha(e!a Ayu /ka > eli a"punangpisaneli es sasu"ar* nangilihEilihtingalin uin* di panegara $angli sa"pun "adu!e patihEpatih sakti* !a!idangannyane sakanginEkanginnyane Te"uku nyant)s saka!uhEka!uhnyane Susut* sadajaEdajanyane $ukit $anglinekadkel)dring$ealang&A")nt)ji"ar!a!idanganpanegara$anglineeli* nang')aksaihang ajak panegara iraganeA(e!a Gede Ta"anali > hahA (itu anak !a!idanganne d)gen ne ji"ar adi*nanging iya tusing ngelah sa!itraA 7ani iraga dini di Ta"anali ngelah sa!itra ka Nyalian* kaS"arapura* lan Gianyar& Tusing keh adi inget sada!eg ipidan eli sida ngu!ug jagat Tulikupaandidianeline?Kanti GustiEgustinediturarudkaSulang?2ah?$eli anaksakti tanpatandingan adiA hahahaa(e!a Ayu /ka > nah ta!ang titiang eli "ula paling !isesa di Ta"anali* nanging ingetang eli!aspada ajak sapetekan "usuhe&21(e!a Gede Ta"anali > de iluh takutA 7ani eli lakar ngaryanin s!alapatra katuju ring Ida (e!aAgung Se"araputra ring Klungkung lan I (e!a Manggis ring Gianyar* pastika ipun "akadadualakar nulungin eli di payudanne ngala!an $angliA 2ahahaha Bnyurat l)ntarC(e!a Ayu /ka > nanging titiang ru"asa jele hati sareng pratingkah yudane "angkin eli(e!a Gede Ta"anali > Pa"an patih APatih Ta"anali > titiang ratuA(e!a Gede Ta"anali > nikayang utusan gelahe "akta surat ka Klungkung lan GianyarAPatih Ta"anali > singgih ratu* titiang ngiring&(e!a Gede Ta"anali > sua a")nt) d)genA Aluh kan adi? (e adi ngenehang ke!ehEke!eh*iraga pasti kal "enangA Kal juang eli sar!a "as "irah arta rana di $angli aa eli "ulih kaTa"anali* hahahaaRingpanegara$angli Ida(e!a Ayu(enan'ingahsa"pununingindikpa'angra!uhnyaneala !ad!a Ta"anali "ageug "rika&Patih Agung > Ratu (e!a Agung Istri titiang sa"pun p)lih "iragi )rti saking panjak dru!e sane"eneng ring Ta"anali* )rtine punika "adaging yaning I (e!a Raka Ta"anali pa'ang nglurugjagat $angli ratu&(e!aAyu(enan'ingah> pa"anda"arasasungsut "anah"irengang)rtinepunika* ala!ad!an iraga di $angli tusing kalah saih kala!an ala !ad!an Ta"analiAPatihAgung> Nangingratu* ipun(e!aRakaTa"anali sa"punnga!edar s!alapatrakaKlungkunglanGianyar* sinahidaakal p)lihala!ad!a!antuansakingKlungkunglanGianyarA(e!a Ayu (enan'ingah > depang d)gen pa"an* elingang ngastiti akti ring 2yang Widhi sinahida pa'ang ngi'enin iraga pa"argi sane patut&Gages)n Kyai Man'a $ale Agung ngana"pekin genah (e!a Ayu "a!a'ana&Man'a $ale Agung > Ratu (e!a Agung Istri* "usuhe sa"pun "a"argi ngajanan* saking Gaga"angkin ala !ad!an "usuhe sa"pun neked ring $ealang&(e!a Ayu (enan'ingah > Sapasira sane nyarengin ala !ad!a "usuhe nika pa"an?22Man'a $ale Agung > !antah I (e!a Raka Ta"anali lan Patih idane ratu&(e!a Ayu (enan'ingah > lantas sapasira sane "eneng ring Puri Ta"anali?Man'a $ale Agung > sane "eneng ring puri !antah I (e!a Manggis* sa!itra ida saking Gianyar&(e!a Ayu (enan'ingah > nah la"un ket) pa"an tedunang sua ala !ad!an iraga di $angli&Arahang apang ngant)sang sapangra!uh "usuh di tepisiring kel)d $anglineAMan'a $ale Agung > ainggih ratu&Asu!e sa"pun lantas "alih ra!uh Man'a $ale AgungMan'a $ale Agung > Ratu ala !ad!a iraga ring tepisiring kel)d sa"pun kas)r* sa"pun akehsane pade" drika& Kahanan puri dru!ene sa"pun kaapit "usuh saking kel)d lan saking kangin&(e!a Ayu (enan'ingah > nah pa"an jani iring gelah ka Pura KehenAPatih Agung > dad)s ring kahanan sakadi puniki iratu nangkil ka Pura Kehen?(e!a Ayu (enan'ingah > pirengang gelah pa"anA Sapasira ja tedung jagat* sang anga!e rat di$angli* yaning !enten kareehan sakadi puniki patut pisan nunas paneduh ring Pura Kehen*asapunika esen saking ka!itan titiange pa"anAPatih Agung > inggih ratu inggih titiang ngiringA(e!a Ayu (enan'ingah kairing )lih Man'a* Patih ra!uhin parekan lan dayang idane "a"argien')l nuju Pura Kehen& Sasa"pun ra!uh ring Pura Kehen raris (e!a Ayu ngaranjing * iringanidane "ajaga ring jaan&(e!a Ayu (enan'ingah > Bngaranjing k)ri agungC iringan gelah ajak "akejang ng)y)ng dini dijaanA (e pesan ani ngaranjing ka jer)an* sapasira sane !anen ngaranjing jer)an pa'ang kenidanda patiAIringan sareng sa"i > ainggih ratu&Parekan I > ngudiang Ida (e!a Agung Istri di kahanan keneEkene "ara inget tekening !idhinah?Parekan II > ae eli* "irip ida nunas ka!isesan dini* atau janganEjangan ida nunas pangleakan? Ihsere"23(ayang > eh nga!ag d)gen ng)")ng* enehang nake nyaga sikap* a!ake sedeng "ajaga ilihEilihdini di kahyanganPuri $anglineA Ida ra!uh"ariki santukanida nunas i'a ringidasasuhunan napi je "usuhe sane ra!uh "angda prasida kaas"i )lih idaAParekan I > ae e? isa jadi isa jadiRing 7er)an (e!a Ayu (enan'ingah nunggalan kayun "ay)ga sa"adhi#)" se"ah ninganatha tingalana de tril)ka sarana* !ahya dyat"ika se"ahing ulun* ij)ngta tanhana !aneh%Raris "etu suara saking a"ara * suara punika !antah paragayan Ida $hatara Sakti Kehen&$hatara > huiiihhh anakku* atangi kita anaku apan aku !us asungkerta !aranugraha la!an kita*apa sa"pun "a!ruha apa !igna nepenin ka"u anakkuA(e!a Ayu (enan'ingah > ainggih ratu $hatara* para"a suks"a titiang sa"pun iratungara!uhin sapanunas titiange&$hatara>anakku*Ta"anali"angke!usnikanang$ealang* ikihanap!a!aranugrahankuring kita "arupa sanjata& Sanjata iki "a!iguna jati* sar!a "anusa l!ir $rah"ana Ksatria Wesyala!an Sudra kas)r dening sanjata iki* sa"aliha sar!a sat)* "anuk* "rega* hutaEhuti* kalaEkali*pisa'a dena!a anta preta durga* !)ng sa"ar leak "e"edi kala!an sar!a "agalak sida kapralinadeningsanjataiki* apani""itaning"angkana? Apansanjataiki "etusangkengSanghyangMahade!a* de!aning sar!a de!ataA(e!a Ayu (enan'ingah > Bulung sanjata ring painan ida raris nyu"ahC para"asuks"a titiangratu $hatara SaktiA$hatara > hahahaha y)gya anakku y)gyaARaris ida "edal saking k)ri agung Pura Kehene&(e!a Ayu (enan'ingah > ehhhhh B"asuryakC para Man'a* Patih* panjak parekan ra!uhin ala!ad!anku prasa"aA (ingehang jani sadan Ida $hatara Sakti KehenA Ne jani titiang sua p)lih!aranugraha saking ida* pastika panegara $angline lakar jaya ring pasiatan* !ireh ida sa"punngaraksa sajeagjagat $anglineA Eda pesanjejehtekening"usuhA Sadurunge"id$ukit24$angline nepen Pura Kehen durung "a!asta ka)n titiangA Saenun pageh Pura Kehenne a")nt)"asih ka!isesan titiange lakar pageh kasarengin )lih ida AIringan sareng sa"i > B"asuryakC yeeeeeee(e!a Ayu (enan'ingah > ne jani gelisang "ejalan ka Ta"analiA Tunjel enyahang "akejangapang dadi auARing ala !ad!a Ta"anali sane kari "agenah ring $ealang&(e!a Gede Ta"anali > pa"an tuah a")nt) d)gen ala !ad!a puri $angline ? sua telah aangelah nga"atiang&Patih Ta"anali > yaning "anut utusan gelah sane !enten ring $angli* ipun ngi'enin )rti yaning(e!a Ayu(enan'ingahkasarenginiringannyanengungsi kaPuraKehenratu* iraga"ustinglurug "rikaA(e!aGedeTa"anali > enehent)pa"anA $enehA Mai enggalangkaKehen* enyahangsak)nyangEk)nyangne* "atiang nyen je ane ada di jalanneAPatih Ta"anali > inggih ratuSasa"pun prapta ring Pura Kehen kahanannyane su!ung* tan !enten sapasira drika&(e!a Gede Ta"anali > pa"an adi su!ung? $eneh utusan gelahe ng)rahang (e!a Ayu(enan'ingah ngungsi "riki? Tan !enten 'ihna ada anak "riki adi pa"an?Patih Ta"anali > patut iratu* utusan du!ene tan taen i!angA(e!a Gede Ta"anali > pa"an adi edik ala !ad!an iraga jani?Patih Ta"anali > ah jakti ratu(e!a Gede Ta"anali > pa"an adi ada andus sele" saking kangin?Patih Ta"anali > adah* nika 'ihna ala !ad!a Klungkunge sa"pun "undur ratuA(e!a Gede Ta"anali > "en ent) andus putih ne adel)d apa artine pa"an?Patih Ta"anali > la'ur nika ratu* yaning "anut titiang !i!itan anduse nika saking $lahpane&Nika "aart)s !enten ratu sane seda drika* pastika nika ratu saking Klungkung&(e!a Gede Ta"anali > BkesyaC pa"an pa"an A adi uling genah puri gelahe ada andus?25Patih Ta"anali > ka)n pisan nika ratu* "aka'ihna (e!a Ayu (enan'ingah sa"pun ngareutpuri iratu&(e!aGede Ta"anali >nahdeliunan"unyi* "ai en')lang"ulihdel)kinpurigelahe* purigelah sua telah katunjel AAGelisang "a"argi ida sareng kalih sa"pun ra!uh ring Ta"anali* sakeng Gaga ngel)dang u"ahpanjake sa"i kapuunang )lih ala!ad!a (e!a Ayu (enan'ingah&(e!a Gede Ta"anali > BenduC aduh adi kekene dadine panegara gelahA Weeeee (e!a Ayu(enan'ingah ija lakun nyai AA Bida "alai kasarengin patih idaneCNekad ring Puri(e!a Ayu (enan'ingah > Eh sua 'ai neked "ai* e t)lih jani panegara 'aine sua dadi au"akejang* haahahahaa(e!aGedeTa"anali > 'uiiihhhB"ake'uhC !anennyaine"engked)gen* yen"ulanyaipra!ira sakti jalan jani 'ent)kin ka!isesanneA(e!a Ayu (enan'ingah > hahahaha !aluya kadi garuda ngala!an aduda siate jani nenenan(e!a Gede Ta"anali > hiaaaakkkkk(e!a Ayu (enan'ingah > BnangkisCPasiate ra"es pisan* kanti (e!a Gede Ta"anali kakeni kanin ring a)ng nyane(e!a Gede Ta"anali > BruntuhC(e!a Ayu (enan'ingah > sua keh de!a kap)k jani? $ani aan de!a ngala!an ka!isesanPura KehenneA(e!a Gede Ta"anali > ahh ah* !ake k)nden kalahA(e!a Ayu (enan'ingah > yadiastun aket)* jani sar!a "as "irah arta rana du!e 'aine suakajarah gelah* kaakta udal ka $angli kajang "akejang arta rana ne da tu"ananga nang aesikdini* aang apang Ta"analine la'ur ti!as ka!ekasanA hahahaA Wi!itan uling jani Purine eneka!astuniraA 0akar dadi kandang'elengA $uinpidanjaPedandaSi!a$huda$hujangga26Waisna!a tusing lakar ngidang nyupat kahanan purine eneA Ka!astu purine "adan PuriGel)g)rAAA 2ahahaha(e!a Gede Ta"anali > ah BsedaC(e!a Ayu(enan'ingah> puput sua& Nyenjaani ngala!anka!isesangelaheuinlakarkakas)rang apang gelah nu ngelah pusaka $hatara Kehenne * hahaahaP1P1T27KESIMP10AN3& Kisah (ra"a #Nata Stri $angli% ini "enga"il latar elakang pada "asa k)n,lik antara$angli dengan Ta"anali* "en'eritakan jalan hidup dan usaha (e!a Ayu (enan'ingahsaat "enjadi ratu di $angli* dan pr)le"atika yang pernah eliau ala"i&KESAN (AN PESANKesan >3& Sea "erupakan kisah #pingit% dari Fa"an para raja di daerah $angli penulisan naskahinipun dilingkupi )leh aura yang ereda&Pesan >(ala" kisah ini kita dapat "enga"il pesan tersirat dan tersurat antara lain >3& Sehendaknya kita selalu setia pada pasangan yang telah dengan sangat ikhlas "ene"anikita sela"a hidupnya&4& 7angan sesu"ar* dan "enganggap re"eh )rang lain hanya dengan "elihatnya dari luar&5& Keerhasilan dia!ali dari usaha dan d)a&6& Segala sesuatu se"estinya dirundingkan dulu )leh pihakEpihak yang terliat agar"enghasilkan ,aedah dan kata "u,akat antar pihak&5. Me"iliki te"an yang anyak dan kekayaan elu""enjadi penentu 'itaE'ita akanerhasil di'apai&28