| I

PROJEK AKHIR ARSITEKTUR

Periode LXXI, Semester Genap, Tahun 2016/2017

LANDASAN TEORI DAN PROGRAM

Pabrik Tepung Sariboga Raturaya

di Kabupaten Semarang

Tema Desain

Arsitektur Blioklimatik

Fokus Kajian

Penataan Alur Produksi

Diajukan untuk memenuhi sebagian persyaratan memperoleh gelar Sarjana Arsitektur

Disusun oleh:

Candra Adi Setyawan 12.11.0071

Dosen Pembimbing: Ir. CH Koesmartadi, MT. IAI

NIDN. 0616035901

PROGRAM STUDI ARSITEKTUR FAKULTAS ARSITEKTUR DAN DESAIN

UNIVERSITAS KATOLIK SOEGIJAPRANATA

Maret 2017

| I

| I

HALAMAN PENGESAHAN

Projek Akhir Arsitektur

Periode LXXI, Semester Genap, Tahun 2016 / 2017

Program Studi Arsitektur, Fakultas Arsitektur Dan Desain

Universitas Katolik Soegijapranata

Judul : Pabrik tepung terigu Sriboga Raturaya di Kabupaten

Semarang

Tema Desain : Arsitektur Blioklimatik

Fokus Kajian : Penataan Alur Produksi

Penyusun : Candra Adi Setyawan

NIM : 12.11.0071

Pembimbing : Ir. CH Koesmartadi, MT IAI

Penguji : Dr. Ir. Ant ardiayanto, MT

Ir. FX.Bambang Suskiyatno,MT

Dr. Ir. Krispantono.

Semarang, 17 Maret 2017

Mengetahui dan Mengesahkan

Dekan Ketua

Fakultas Arsitektur dan Desain Program Studi Arsitektur

Dra. B. Tyas Susanti,MA., Ph.D MD. Nestri Kiswari, ST, MSc

NIDN 0626076501 NIDN 0616085701

| II

HALAMAN PENGESAHAN

Projek Akhir Arsitektur

Periode LXXI, Semester Genap, Tahun 2016 / 2017

Program Studi Arsitektur, Fakultas Arsitektur Dan Desain

Universitas Katolik Soegijapranata

Judul :Pabrik tepung terigu Sriboga Raturaya di Kabupaten

Semarang

Tema Desain : Arsitektur Bioklimatik

Fokus Kajian : Penataan Alur Produksi

Penyusun : Candra Adi Setyawan

NIM : 12.11.00071

Pembimbing : Ir. CH. Koesmartadi, MT IAI

Penguji : Dr. Ir. Ant Ardiyanto, MT

Ir. FX.Bambang Suskiyatno,MT

Dr. Ir. Krispantono

Semarang, - 17 Maret 2017

Mengetahui dan Mengesahkan

Pembimbing

Ir. CH. Koesmartadi, MT

NIDN 0616035901

Penguji Penguji Penguji

Dr. Ir. Ant Ardiyanto, MT Ir. FX.Bambang Suskiyatno,MT Dr. Ir. Krispantono.

NIDN 0629056301 NIDN 0625116302 NIDN 0616085701

| III

SURAT PERNYATAAN KEASLIAN

Saya yang bertanda tangan di bawah ini :

Nama : Candra Adi Setyawan

N I M : 12.11.0071

Program Studi : Arsitektur

Fakultas : Fakultas Arsitektur dan Desain Unika Soegijapranata

Menyatakan dengan sebenarnya bahwa Proyek Akhir Arsitektur tahap Landasan

Teori dan Program dengan judul : Pabrik Tepung Terigu Sriboga di Kabupaten

Semarang ini benar – benar merupakan hasil karya saya sendiri, bebas dari

peniruan terhadap karya dari orang lain. Kutipan pendapat dan tulisan orang lain

ditunjuk sesuai dengan cara – cara penulisan karya ilmiah yang berlaku.

Apabila di kemudian hari terbukti atau dapat dibuktikan bahwa dalam Proyek Akhir

Arsitektur tahap Landasan Teori dan Program ini terkandung ciri – ciri plagiat dan

bentuk – bentuk peniruan lain yang dianggap melanggar peraturan, maka saya

bersedia menerima sanksi atas perbuatan tersebut.

Semarang, - Februari 2017

Penulis

Candra Adi Setyawan

NIM : 12.11.0071

| IV

KATA PENGANTAR

Puji dan Syukur dipanjatkan kehadirat Allah SWT atas segala karunia yang

telah dilimpahkan, sehingga penulis dapat menyelesaikan LTP Projek Akhir

Arsitektur 70 yang berjudul “Pabrik Tepung Terigu Sriboga Raturaya di Kabupaten

Semarang.” ini dengan baik dan tepat waktu. Dalam penulisan LTP ini banyak pihak

yang telah membantu & melancarkan dalam proses penulisan. Pada kesempatan ini,

penulis ingin mengucapkan banyak terima kasih kepada :

Secara istimewa penulis ingin mengucapkan terima kasih kepada:

1. Dr. Dra Tyas Susanti, MA selaku Dekan Fakultas Arsitektur dan Desain

UNIKA Soegijapranata.

2. Dr. Ir Krisprantono MA. selaku Kaprogdi arsitektur Fakultas Arsitektur dan

Desain UNIKA Soegijapranata.

3. Ir. FX. Bambang Suskiyanto, MT selaku Dosen Koordinator PAA 71

4. Ir. Ch Koesmartadi, MT IAI selaku Dosen Pemimbing, yang memberikan

banyak dorongan, masukan, dan kritik selaku dosen pembimbing yang telah

membimbing kepada penulis selama proses penulisan LTP ini.

5. Tim Dosen Review yang telah memberikan masukan dan kritik yang sangat

bermanfaat.

6. Kedua orang tua dan keluarga yang telah memberikan dukungan moril

maupun materil sepenuhnya untuk kelancaran proses penulisan LTP ini.

7. Teman-teman yang telah memberikan dukungan dalam proses penyusunan

Landasan Teori dan Program (LTP) Proyek Akhir Arsitektur 71.

8. Serta semua pihak yang telah membantu yang tidak dapat disebutkan satu

persatu Penulis menyadari sepenuhnya.

| V

LTP ini merupakan salah satu tahap dari Projek Akhir Arsitektur yang harus

dilewati untuk melangkah menuju tahap desain. Penulis memohon maaf karena

dalam penulisan LTP ini, penulis menyadari masih terdapat kekurangan dalam

penyusunan. Semoga LTP yang berjudul “Pabrik Tepung Terigu Sriboga Raturaya

di Kabupaten Semarang.” ini dapat memberikan manfaat bagi para pembacanya.

Semarang, Maret 2017

Penulis

| VI

DAFTAR ISI

HALAMAN PENGESAHAN ........................................................................................ I

HALAMAN PENGESAHAN ....................................................................................... II

SURAT PERNYATAAN KEASLIAN ......................................................................... III

KATA PENGANTAR ................................................................................................. IV

DAFTAR ISI .............................................................................................................. VI

DAFTAR GAMBAR .................................................................................................. IX

DAFTAR SKEMA...................................................................................................... XI

DAFTAR TABEL....................................................................................................... XI

BAB I PENDAHULUAN ............................................................................................. 1

1.1. Latar belakang ............................................................................................. 1

1.2. Tujuan dan sasaran pembahasan .............................................................. 2

1.2.1. Tujuan ........................................................................................................ 2

1.2.2. Sasaran ..................................................................................................... 2

1.3. Lingkup pembahasan ................................................................................. 2

1.4. Metode pembahasan ................................................................................... 3

1.4.1. Metode pengumpulan data primer ............................................................. 3

1.4.2. Metode pengumpulan data sekunder ........................................................ 3

1.4.3. Metode penyusunan dan analisa ............................................................... 3

1.4.4. Metode pemrograman ............................................................................... 4

1.4.5. Metode perancangan arsitektur ................................................................. 5

1.5. Sistematika pembahasan ........................................................................... 7

1.5.1. Pendahuluan .............................................................................................. 7

1.5.2. Tinjauan proyek ......................................................................................... 7

1.5.3. Analisa pendekatan program arsitektur ..................................................... 8

1.5.4. Program arsitektur ..................................................................................... 8

1.5.5. Kajian teori ................................................................................................. 8

BAB II TINJAUAN PROYEK ..................................................................................... 9

2.1. Tinjauan umum ............................................................................................ 9

| VII

2.1.1. Gambaran umum .................................................................................... 9

2.1.2. Latar Belakang – Perkembangan – Trend ............................................ 11

2.1.3. Sasaran yang akan dicapai .................................................................. 12

2.2. Tinjauan khusus ........................................................................................ 12

2.2.1 Terminologi ........................................................................................... 12

2.2.2 Kegiatan ............................................................................................... 20

2.2.3 Spesifikasi dan Persyaratan Desain ..................................................... 59

2.2.4 Desripsi Konteks Kota/Kabupaten ........................................................ 64

2.3. Kesimpulan, batasan dan anggapan ....................................................... 71

BAB III ANALISA PENDEKATAN PROGRAM ARSITEKTUR ............................... 73

3.1. Analisa pendekatan arsitektur ................................................................. 73

3.1.1 Studi Aktivitas ....................................................................................... 73

3.1.2 Studi Fasilitas ....................................................................................... 86

3.2. Analisa Pendekatan Sistem Bangunan ................................................. 101

3.2.1 Studi Sistem Struktur .......................................................................... 101

3.2.2 Studi Sistem Utilitas ............................................................................ 120

3.2.3 Studi Pemanfaatan Teknologi ............................................................. 125

3.3. Analisa Pendekatan Konteks Lingkungan ............................................ 127

3.3.1 Analisa Pemilihan Lokasi .................................................................... 127

3.3.2 Analisa Pemilihan Tapak .................................................................... 135

BAB IV PROGRAM ARSITEKTUR ....................................................................... 143

4.1. Konsep Program ..................................................................................... 143

4.1.1 Aspek Fungsi ...................................................................................... 143

4.1.2 Aspek Citra Arsitektural ...................................................................... 143

4.1.3 Aspek Teknologi ................................................................................. 144

4.1.4 Aspek Ramah Lingkungan .................................................................. 145

4.2. Tujuan Perencanaan, Faktor Penentu Perancangan, Faktor Persyaratan

Perancangan ..................................................................................................... 145

4.2.1 Tujuan Perancangan .......................................................................... 145

4.2.2 Faktor Penentu Perancangan ............................................................. 145

4.3. Program Arsitektur ................................................................................. 148

| VIII

4.3.1 Program Ruang .................................................................................. 148

4.3.2 Program Sistem Struktur .................................................................... 152

4.3.3 Program Sistem Utilitas ...................................................................... 165

4.3.4 Program Tapak ................................................................................... 166

DAFTAR PUSTAKA .............................................................................................. 180

LAMPIRAN ............................................................................................................ 182

Peta Rencana Pola Ruang Kabupaten Semarang .......................................... 182

Peta Administrasi Kabupaten semarang ........................................................ 184

| IX

DAFTAR GAMBAR

Gambar 2. 1 Mesin palka dengan pipa vacum ......................................................... 26

Gambar 2. 2 Mesin screew conveyor ....................................................................... 27

Gambar 2. 3 Mesin bel conveyor ............................................................................. 28

Gambar 2. 4 Mesin chain conveyor .......................................................................... 29

Gambar 2. 5 Mesin bucket elevator.......................................................................... 30

Gambar 2. 6 peunematic conveying ......................................................................... 31

Gambar 2. 7 Mesin rotary blower/centrifugal fan ...................................................... 32

Gambar 2. 8 conveyor pipe ...................................................................................... 33

Gambar 2. 9 Mesin separator ................................................................................... 49

Gambar 2. 10 Mesin aspirator .................................................................................. 50

Gambar 2. 11 mesin stoner ...................................................................................... 51

Gambar 2. 12 Mesin scaurer .................................................................................... 52

Gambar 2. 13 Mesin tempering ................................................................................ 53

Gambar 2. 14 Mesin bleching & maturing ................................................................ 54

Gambar 2. 17 konveyor ............................................................................................ 58

Gambar 2. 18 gambar diagram alur produksi ........................................................... 60

Gambar 2. 19 Peta Rencana Pola Ruang Wilayah Kabupaten Semarang .............. 64

Gambar 2. 20 Batas Administrasi Kabupaten Semarang ......................................... 67

Gambar 3. 23Pondasi Foot Plat ............................................................................. 102

Gambar 3. 24Pondasi Strauss Pile ........................................................................ 103

Gambar 3. 25Pondasi Mini Pile .............................................................................. 104

Gambar 3. 26Floor Hardner ................................................................................... 105

Gambar 3. 27Epoxy ............................................................................................... 106

Gambar 3. 28 Bondek ............................................................................................ 107

Gambar 3. 29 Dinding Beton Bertulang .................................................................. 108

Gambar 3. 30Bata Ringan ...................................................................................... 109

Gambar 3. 31Batako .............................................................................................. 111

Gambar 3. 32Dinding Kaca .................................................................................... 112

Gambar 3. 42 Baja WF ........................................................................................... 113

Gambar 3. 43 Beton Bertulang ............................................................................... 115

Gambar 3. 45Baja Konvensional ............................................................................ 117

| X

Gambar 3. 46Space Frame .................................................................................... 118

Gambar 3. 47 Atap Zincalume ............................................................................... 119

Gambar 3. 50BFV-30 K .......................................................................................... 121

Gambar 3. 51Fire Extinguisher .............................................................................. 121

Gambar 3. 52Hydrant Box ...................................................................................... 122

Gambar 3. 53Fire Sprinkler .................................................................................... 122

Gambar 3. 54Wall Mounted Exhaust Fan .............................................................. 123

Gambar 3. 55Axial Exhaust Fan ............................................................................ 124

Gambar 3. 56Air Ventilator ..................................................................................... 124

Gambar 3. 57 Sistem Rainwater Harvesting .......................................................... 125

Gambar 3. 58 Sistem Face Recognition ................................................................. 126

Gambar 3. 59CCTV................................................................................................ 126

Gambar 3. 63 peta kecamatan ungaran timur ........................................................ 127

Gambar 3. 66Keadaan tapak ungaran timur .......................................................... 130

Gambar 3. 67Keadaan tapak ungaran timur .......................................................... 130

Gambar 3. 65 Keadaan tapak ungaran timur ......................................................... 130

Gambar 3. 64Keadaan tapak ungaran timur .......................................................... 130

Gambar 3. 68 kecamatan bergas ........................................................................... 131

Gambar 3. 71Keadaan tapak bergas ..................................................................... 134

Gambar 3. 70Keadaan tapak bergas ..................................................................... 134

Gambar 3. 72 Keadaan tapak bergas .................................................................... 134

Gambar 3. 95 Alternatif Tapak 1 ............................................................................ 136

Gambar 3. 96Arah Barat Tapak ............................................................................. 138

Gambar 3. 97 arah utara tapak .............................................................................. 138

Gambar 3. 98 lingkungan tapak ............................................................................. 138

Gambar 3. 99Jalan samping Tapak ....................................................................... 138

Gambar 3. 100 Sebelah Timur Tapak .................................................................... 138

Gambar 3. 101 selatan Tapak ................................................................................ 138

Gambar 3. 102 Alternatif Tapak 2 .......................................................................... 139

Gambar 3. 103Suasana Depan Tapak ................................................................... 141

Gambar 3. 104Suasana Dalam Tapak ................................................................... 141

Gambar 3. 106 Suasana jalan menuju Tapak dapat dilalui truk ............................. 141

Gambar 3. 105Suasana jalan menuju Tapak ......................................................... 141

Gambar 3. 30Bata Ringan ...................................................................................... 162

| XI

Gambar 4. 1Tahap Persiapan ................................................................................ 153

Gambar 4. 2Tahap Pengeboran ............................................................................. 154

Gambar 4. 3Tahap Pembesian .............................................................................. 155

Gambar 4. 4Tahap Pengecoran ............................................................................. 156

Gambar 4. 5 Hasil Akhir Dari Floor Hardner ........................................................... 157

Gambar 4. 6 Bondek .............................................................................................. 159

Gambar 4. 7 Baja WF ............................................................................................. 160

Gambar 4. 16Pengaplikasian Struktur Space Frame Pada Bangunan Industri ...... 164

Gambar 4. 20 Atap Zincalume ............................................................................... 165

Gambar 4. 32Pohon Trembesi ............................................................................... 167

Gambar 4. 33Pohon Bambu ................................................................................... 168

Gambar 4. 37 Kebun Kelapa .................................................................................. 168

Gambar 4. 38Aspal ................................................................................................ 169

Gambar 4. 39Grass Block ...................................................................................... 170

DAFTAR SKEMA

Skema 3. 2 Pola Kegiatan Pendukung Pabrik tepung terigu .................................... 79

Skema 3. 3 Pola Kegiatan Sevis Pabrik tepung terigu ............................................. 80

Skema 3. 13Pola Hubungan Antar Fasilitas Secara Umum pabrik tepung terigu

sriboga di Kabupaten Semarang .............................................................................. 88

Skema 3. 14Hubungan Ruang pabrik tepung terigu ................................................ 89

DAFTAR TABEL

Tabel 2. 1 Penggunaan Lahan Di Kabupaten Semarang Tahun 2010-2104 ............ 66

Tabel 2. 2 Luas Wilayah Kabupaten Semarang Menurut Kecamatan ...................... 66

Tabel 2. 3 potensi industri tahun 2010-2014Tabel 2. 2 potensi industri tahun 2010-

2014 ......................................................................................................................... 69

Tabel 2. 4 Penggunaan Lahan Di Kabupaten Semarang Tahun 2010-2104 ............ 69

Tabel 3. 1 Pengelompokan Pelaku, Aktivitas, Ruang dan Sifat Ruang pabrik tepung

terigu ........................................................................................................................ 75

| XII

Tabel 3. 2 Pengelompokan Pelaku, Aktivitas, Ruang dan Sifat Ruang Pendukung

pabrik tepung terigu.................................................................................................. 77

Tabel 3. 3 Pengelompokan Pelaku, Aktivitas, Ruang dan Sifat Ruang Servis pabrik

tepung terigu ............................................................................................................ 78

Tabel 3. 11Jumlah Pelaku pabrik tepung sriboga .................................................... 83

Tabel 3. 12Jumlah Pelaku Pengelola pabrik tepung sriboga .................................... 83

Tabel 3. 13Jumlah Pelaku Pendukung pabrik tepung sriboga ................................. 83

Tabel 3. 14Jumlah Pelaku Servis pabrik tepung terigu ............................................ 84

Tabel 3. 23Kebutuhan Ruang pabrik tepung terigu sriboga di Kabupaten Semarang

................................................................................................................................. 87

Tabel 3. 24Kelompok Ruang Produksi pabrik tepung terigu .................................... 98

Tabel 3. 25Kelompok Ruang Pengelola pabrik tepung terigu .................................. 98

Tabel 3. 26Kelompok Ruang Pendukung pabrik tepung terigu ................................ 99

Tabel 3. 27Kelompok Ruang Servis pabrik tepung terigu ........................................ 99

Tabel 3. 37Kelompok Ruang Retail .......................................................................... 99

Tabel 3. 38Kelompok Ruang kantin ....................................................................... 100

Tabel 3. 40Kelompok Ruang Musholla................................................................... 100

Tabel 3. 41Kelompok Ruang Pos Keamanan ........................................................ 100

Tabel 3. 42Kelompok Ruang Tempat Parkir .......................................................... 100

Tabel 3. 43Kelompok Ruang Toilet Umum ............................................................. 101

Tabel 3. 44 Tabel Baja WF ..................................................................................... 114

Tabel 3. 1. Skoring Alternatif Lokasi ....................................................................... 135

Tabel 3. 45 Matriks Pemilihan Lokasi ..................................................................... 142

Tabel 3. 24Kelompok Ruang Produksi pabrik tepung terigu .................................. 148

Tabel 3. 25Kelompok Ruang Pengelola pabrik tepung terigu ................................ 148

Tabel 3. 26Kelompok Ruang Pendukung pabrik tepung terigu .............................. 149

Tabel 3. 27Kelompok Ruang Servis pabrik tepung terigu ...................................... 149

Tabel 3. 37Kelompok Ruang Retail ........................................................................ 149

Tabel 3. 38Kelompok Ruang kantin ....................................................................... 150

Tabel 3. 40Kelompok Ruang Musholla................................................................... 150

Tabel 3. 41Kelompok Ruang Pos Keamanan ........................................................ 150

Tabel 3. 42Kelompok Ruang Tempat Parkir .......................................................... 150

Tabel 3. 43Kelompok Ruang Toilet Umum ............................................................. 151

| XIII

Tabel 4. 19Program Ruang toilet umum ................................................................. 151

Tabel 4. 21Luas Total Fasilitas .............................................................................. 151

Tabel 4. 22 Tabel Ketebalan Bondek ..................................................................... 160

Tabel 4. 23 Tabel Baja WF ..................................................................................... 161