Kumandanging Katresnan

8/16/2019 Kumandanging Katresnan

1/66

KUMANDHANGINGKATRESNAN

Crita Gawéané

ANY ASMARA

Gambar

KENTARDJO

Cap-capan kaping tel

Kawet!kaké "éning #C$%$ D a A Y!g&akarta

1


2/66

AT'RK'

Para maos kang minulya :Crita Kumandhanging Katresnan iki kedadéan nyata, dadi ora mung wujudkarangan baé. Crita iki sakawit pancèn saka penjaluké sing nglakoni dhéwé,supaya disumurupi ing liyan. ung baé sarèhning sin! padha nglakoni isih akèhsing padha sugeng, lan kanggo njaga asmané, mula bab asma lan jenengingpanggonan dakganti kabèh, nanging wosing crita tetep kaya samesthiné oraowah.

Crita iki anggambaraké sawijining lelakon sih katresnan jati kang nrenyuhakéati lan anggambaraké kukuhing adat istiadat kang ora kena diowahi, ngantiandadèkaké ananing lelakon kang ngeres"eresi. ula crita iki pantes dadi tepapalupi tumrap para mudha kabèh kang lagi padha ngambah ing madyaning sihkatresnan.

uga"muga crita iki bisaa gawé suka renaning para maos kabèh.#akarta, 1 $ % $ &'1

Pangripta ()* (+ ( (

Cétakan kapin"(!$

arga isih akèh sing ngresakaké buku iki supaya dicétak manèh, mula kitapinangkani. -ng kana"kéné kita besut manèh supaya amrih saya kepénak diwaoslan diraosaké.

asana nyumanggakaké. )uwun.

*ogya 1" % "1%'/.

Pangripta, ()* (+ ( (

Cétakan kaping tel $

+arèhning meksa isih akèh baé kang nélakaké durung komanan buku iki, lansupaya dicétak manèh. ula bareng iki kita leksanani manèh, kita cètak kapingtelu, lan kita pasrahaké Penerbit 0 ( 2(2.

Kita percaya yèn wetuné buku iki bisa sumrambah marang para sedulur singdurung naté komanan.

asana matur nuwun.

0emakan 13 (gustus '4.

Pangripta,

()* (+ ( (/


3/66

Kumandhanging katresnan.

+apa baé kang wis naté kapedhotan ing rasa sih katresnan jati, uripé bakalterus kacihna nandhang cacad ing salawasé urip. Katresnan jati pancèn bisagawé korban sakabèhing korban. Krodhané anggegirisi banget, ngungkulikrodhaning gunung geni kang lagi mbledhos, ampuhé ngungkuli ampuhing panahwisa sing luwih mandi.

()* (+ ( (

P (567() -+-

-. Kurbaning Katresnan--. )gulandara---. Ketemu kang Pungkasan-8. Kumandhanging Katresnan8. Pungkasaning 7elakon

9


4/66

)$ K'R*AN+NG KATRESNAN

-ng kampung +élasari agetan katon ana sawijining omah gedhong cilik, asri,pèni, ngarepaké dalan gedhé. mah mau gagrag modhèl anyar, kinubengan ingpekarangan kang jem"bar bawéra. -ng sangareping omah kiwa tengené, anataman"ané kang tinanduran kembang manéka warna, nedheng"nedhengé megar ndadi, gandané arum sedhep ngambar"ambar. Patamanan mau tinata winangunbunder, tandurané tinata rajin lan cèkli, tur diupakara kanthi becik"becik, mula tan"durané tansah katon seger"seger, ledhung"ledhung, kembangé mekrok seger,dinulu ngresepaké ati. 5andurané kembang warna"warna, kayata: Chrysant,;ortènsia, 7èlié, (ronskelk,


5/66

pranakan -ndho. Pawakané lencir weweg, Pakulitané kuning nemu giring.Katambahan irung ngrungih, mripat lindri"lindri kaya bintang pilem 7ies )oor, mula

akèh pa"ra mudha sing padha kepéncut gandrung"gandrung kapirangu karodhèwèké, nganti sawenèh ana sing ngengleng mikir +ri 6ndah ahyuningsih.alah ana sing ora kuwat nyawang ban"jur trima oncat saka agetan. Béda

banget karo kangmasé yaiku +usilo kang pakulitané mbambang.Pancèn wis akèh para mudha kang nélakaké tresna karo +ri 6ndah

ahyuningsih, kepéngin ngajak urip bebarengan. )anging kabèh mau ditolakkanthi alus déning +ri 6ndah ah"yuningsih, asengadi yèn durung duwé pikir singkaya mang"kono, isih seneng nyambut gawé, mulang bocah"bocah. ula pancènbener kaya mangkono, dhèwèké durung nggagas ing bab iku, isih seneng mulang. (wit jaréné ora ana kasenengan liya saliyané mulang. *èn ana ngomah ngurusibalé omah, lan ngrumat kasenengan -iyané, yaiku tanduran, ésuk soré tansahditliti kanthi premati, kaya ngrumat bayi, nganti saupama ilang tandurané salah sijibaé dhèwèké ngerti.+ri 6ndah ahyuningsih ora tahu lunga ubyang"ubyung yèn ora perlu banget.0adi akèh ana ngomah 1, awit ngèlingi ba"paké wis sepuh. Baturé loro lanangwadon, yaiku Pak *oto lan Bok *oto. Ketambahan manèh wis ana sewulan ikibapaké tan"sah gerahen baé, kaworan watuké kumat. is dipriksakaké dhokter papat, meksa ora ana sudané, gerahé malah saya ngrekasa, mula dhèwèkésaben dina tansah mugen ana ngomah.

+ri 6ndah ahyuningsih sedhih atiné, mikir gerahé ba"paké mau. ula blasora naté dolan, tansah mugen nunggoni wong tuwané baé.Kangmasé sing ana )gayoja arep dikabari, nanging dipenggak déning bapaké,mundhak gawé kisruhé +usilo, awit lagi ne"ngah"nengahi ujian.

undhak dina gerahé +. anuasmara saya mundhak ngrekasa nganti orabisa menyat saka peturon. +alirané saya mundhak kuru, praupané cowong pucet,menyang dhaharan wis ora kersa. +edina sawengi terkadhang mung ngunjuksusu rong gelas. +ri 6ndah ahyuningsih saya sedhih atiné saben dina tansahlungguh ana sandhingé wong tuwané, gagasané ngambra"ambra / banget, sedhih,susah, trenyuh, campur dadi siji. )yut kèlingan menyang ibuné, sing wis ora ana,atiné mun"dhak keranta"ranta nganti luhé carocosan metu, nibani pipiné kang aluskaya sa-ju, nganti kacuné sutra teles kaya dikum banyu.

E0hahar ya PakFG mangkono aturé 6ndah nuju sawijining dina wayah soré.E ra .......... )dhuk )ing. ra .............. h....................H huk .........H huk......

èh ............H èh .............HG wangsulané +. anuasmara karo watuk ngikil.EBèn sliramu kiyat kok Pak.GE ra ................ ora ............... doyan.GE+ésuk dipriksakaké dhokter menyang +urabaya baé apa Pak, jaréné kana

ana dhokter sing pinterHGE is ................ kasèp .................... )ing, wis ................... ka .......... ;ukH

;uk ......................... @eeeeeeh ...................HGE)gunjuk wédang jeruk karo gula batu apa Pak, karebèn watuké ilangFG

+. anuasmara ora mangsuli, mung manthuk karo nyawang putrané, penggalihékaton sumedhot.

+ri 6ndah ahyuningsih énggal"énggal menyat metu me"nyang buri gawéwédang jeruk. Bareng wis rampung banjur énggal"énggal diaturaké.

EPak iki unjukané mumpung isih manget"manget bèn logro watuké.G1 asliné gomah/ asliné ngombra-ambra


6/66

+. anuasmara banjur ngombé wédang jeruk.E is .............. wis .............. aku jupukna slimut sing kandel waé )ing,

awakku teka krasa adhem temen.G+ri 6ndah ahyuningsih ora mangsuli, terus menyat mbukak lemari njupukslimut, terus dikemulaké bapaké. +ikilé kang adhem dipijeti alon"alon kanthisedhihing atiné.

E is tinggalen kana )ing, ngasoa 9 awakmu rak sayah.GE ra kok Pak.GE


7/66

sawijining wewadi menyang kowé, supaya kowé ngerti. ewadi iki wis lawasbanget daksimpen primpen, suket go"dhong ora ana sing ngerti.

E ewadi apa kuwi PakFGE ewadi bab lelakoné suwargi ibumu dhéwé )dhuk. Kowé rak durung weruhmenyang ibumu taFG

E-ya bener Pak. )anging sanajan kaya ngono, aku wis ru"mangsa marem,awit isih ana gambaré suwargi ibu.G

E


8/66

E(smané wong tuwaku' dhéwé . Purwodirjo, saiki em"buh ana ngendi, akudhéwé ora ngerti, wis daktakokaké, mek"sa ora ana sing weruh ana ing ngendi

dunungé.GE(dhuh .............. PakHGEKowé yèn arep weruh karo ibumu ngiloa3, rupané ibumu wis presis kowé, ora

ana sing dibuwang I sethithik"sethithika. ung ibumu wis tuwa, kowé isih enom.)anging nalika ibumu isih enom, ya wis presis kaya kowé. (ndheng"andhengéuga padha, dumunung ana tengah"tengahing alis. ripaté, irungé, alisé, jangguté,lambéné, wis ta cekaké padha kabèh, kaya jambé sinigar. ula coba jupuknadhus dawa kang ana lemari rak sing dhuwur dhéwé, gawanen mréné.G

EKok disimpen baé, ora dipasang, apa sebabé PakFGE .............. kuwi wadi (nakku, wadi. +ebab yèn aku weruh gambaré ibumu,

atiku dadi keranta"ranta, utawa manèh wis cukup nyawang kowé, wis ta énggal jupuken kana.G

E-ya Pak.G+ri 6ndah ahyuningsih banjur njupuk dhus bunder dawa, tangané katonndhredheg gumeter. 0hus nuli diulungaké +. anuasmara, nuli dibukak, dijupukisiné, kang arupa mori gulungan. ori dibèbèr ana ngarepé +ri 6ndah"

ahyuningsih. -ng kono katon ana gambaré sawijining kenya kang sulistya ingrupa. +ri 6ndah ahyuningsih kagèt banget bareng weruh gambar mau.


9/66

adat sabené baé. (ku emoh kokbasani, awit rumangsaku banjur dadi adoh ngono.Kowé aja ngowahi apa"apa. (pa aku kokanggep bapak sambunganFG

+ri 6ndah ahyuningsih tumungkul, krungu wangsulané bapaké angkat mau.E*a wis Pak aku ndhèrèk.GE7ha rak ngono, aku bungah, tandha yèn Kowé ora nga"nyar"anyari. Karo

manèh yèn dirungu tangga teparo rak dadi padha gumun, wong biasané Kowé oranaté basa, teka malik grémbyang ngono, mengko wewadi iki rak bisa kawedhar ing liyan.G

E-ya bener Pak, saiki dakjabel manèh aturku.GE7ha rak ngono. alah aku nduwèni penjaluk karo kowé, bab iki aja nganti

keprojol ing liyan.GE7ha yèn karo as +usilo kepriyéFGE asmu ya kena diwènèhi weruh nanging bésuk.GE+uk kapan PakFGE*èn aku wis ora ana.GE(dhuh ..................HGE asmu +usilo ya ora ngerti, awit nalika semono dhèwèké iya isih cilik, lan

wektu semono ana astané swargi embahé pisan.GE ngono ta.GE is ta lungguha cedhak kéné, takdongèngi lelakon sing ana gegandhèngané

karo lelakonmu. Critané dawa, mula ya mung arep dakcritakaké sing perlu"perlubaé. Crita iki isi lela"kon bab sih katresnan sing nyedhihaké ati. ula kowémengko ya aja mèlu"mèlu sedhih atimu. )anging aku jupukna wédang dhisik,gorokanku kok krasa salit temen...G

J J J

+urakarta, 1%/3. (na sawijining nonoman jenengé . +ukmana umuré 1% taun, murid 7

duwé kanca kenya, jenengé (. 5ien 5isno"wati putri +ala asli, putrané B.#ayèngsubroto, pènsiyunan edana Bayalali. 0alemé ana Kampung 5amtaman,isih da"rahing priyayi luhur turun ningrat. Kenalé . +ukmana karo (. 5ien5isnowati wis lawas banget. auné kenalé nonoman loro mau ya mung lugu baé.)anging lawasing lawas, sakaroné banjur padha thukul rasa katresnan. .+ukmana tresna karo (. 5ien 5isnowati, 5ien 5isnowati nimbangi katresnané.0adi wis jumbuh loro"loroné padha kadunungan tresna kabèh, ma"lah nganti wispadha prasetya yèn ing tembé buri padha arep urip bebarengan. . +ukmanabungah banget atiné, duwé pa"cangan (. 5ien 5isnowati mau. +episan dhasar isih darahing ngaluhur, rembesing kusuma, turuning wong andara warih.Kapindhoné atèn"atèné becik lembah manah. Kaping teluné kasulistyané (. 5ien5isnowati tanpa tandhing, pindha golèk kencana. Kaping paté sing baku padhatresnané.

)anging kahanan kang kaya mengkono mau émané ora bisa langgeng lankasembadan. bokmenawa pancèn wis gi"naris ing alam 7oh a =ul yènnonoman loro mau pancèn dudu jodhoné, lan kudu pepisahan jalaran saka drajatékang ora pa"dha. (. 5ien 5isnowati darahing ngaluhur, . +ukmana mung wonglumrah, tur anak randha pisan gèk ora duwé. 0éné ce"thané mau barengkapiyarsan déning keng ramané (. 5ien 5isnowati banget dukané lan oramarengaké yèn . +ukmana ngarah putriné. alah . +ukmana nganti diancam,

yèn wani"wani mlaku bebarengan, arep dipasrahaké pulisi. Pancèn kanggoné%


10/66

jaman samono, pulisi iku diwedèni banget, padha karo wong yèn weruh memedi.ula . +ukmana banjur ora wani ngaton manèh, tansah ngadoh. (. 5ien

5isnowati dhéwé banjur dipingit, ora kena metu"metu saka gedhongé, yèn ora lagindhèrèkaké rama ibuné.*a wiwit iku . +ukmana banjur pisah karo (. 5ien 5is"nowati. )anging sing

pisah mung lairé, batiné padha ora gelem pisah, jiwané tansah sesambungan,awit sakaroné katresnané pancèn murni suci, lan wis kadhung padha ngoyodé,padha seminé, thukul ngrembuyung ing jiwa ragané nonoman saka"roné. bok jagaté kiyamat pisan katresnan suci ora bakal mati, tetep isih langgeng urip, kangsawayah"wayah bakal thukul manèh luwih nggegirisi.

Pancèn kaya ngono katresnan kang sepisanan ora bakal bisa dilalekaké ingsalawasé urip. Katresnan bisa nggawa kor"ban, awit jatining katresnan mau oranyawang rupa, pangkat, bandha, lan drajat, nanging saka gumolonging atiloro"loroné kang jumbuh, cocog condhong, padha tresnané.

alah manut wecané sarjana 6ropah 0r. 8an ;olk meng"kéné: +apa baé singwis naté kepedhotan ing rasa sih"katres"nan jati, uripé bakal tansah kacihnanandhang rasa kacuwan ing selawasé. eca kaya ing ndhuwur mau pancènbener, awit ampuhing katresnan mau ngungkuli ampuhing panah wisa, lan yènkrodha, ya nggegirisi banget, ngungkuli krodhaning gu"nung kang njeblug. ulabener, tresna tohé pati. 5resna bisa nggawa korban sakèhing .............. korban.

iwit iku . +ukmana banjur kecandhak lara gandrung wuyung, rina wengimung tansah ton"tonen menyang citrané (. 5ien 5isnowati, dilali"lali malah sayangaléla saya mbebi"dhung ati.

Pancèn bener, lara"laraning lara ora kaya wong kang ka"pegatan ingkatresnan. Kang kataman lara gandrung wuyung ora mung . +ukmana dhéwé,nanging (. 5ien 5isnowati ya kaya mengkono, rina wengi sing dipikir mung .+ukmana baé. +aya sedhih manèh bareng let rong dinané . +ukmana ora mlebusekolah, jaréné lara, atiné kaya sinendhal mayang kaé, saking welasé karo .+ukmana.

(rep tilik ora wani, awit dhèwèké ora kena lunga"lunga di"pingit ana ngomah.7et 9 dina . +ukmana tampa lajangé (. 5ien 5isnowati kang surasanémengkéné:

Kangmas Sukmana woding atiku.

Wis ana seminggu iki panjenengan ora mlebu sekolah, ati-ku dadisedhih banget. Awit aku ngerti yèn gerah panje-nengan iku jalaran sakakakèhan mikir menyang aku, iki wis mesthi. Beneré mono kliwat sakinganggonku kangen karo panjenengan, kepéngin tilik mréné. angingadhuh !as, aku ora bisa lunga-lunga, malah saiki kaya wong dikunjara baé, dipingit ana ngomah. Wis akèh-akèh enggonku ngaturi priksa karorama ibu bab sesambunganku karo panjenengan. "èn ibu ngono oraapa-apa, nanging rama malah duka banget. Aku didukani akèh-akèh,malah yèn ora manut kersané, aku arep diusir. Adhuh !as, seméné abotésesangganku. Aku sa-iki rumangsa sedhih banget, judheg ngrasakakéwong tuwaku dhéwé kang isih ngukuhi menyang kaningratané.Kapindhoné atiku susah ngrasakaké panjenengan nganti dadi gerah kayamengkono.

!auné aku ora nyana babar pisan, yèn dayaning sih ka-tresnan iku

ngéné dadiné dakarani, yèn wis bubar lan dipe-dhot iku banjur dadi ilang1D


11/66

blas, ora ana tabeté apa-apa. a-nging adhuh pangira-iraku kabèh mautibané salah gedhé. #ina wengi mung panjenengan baé sing

dakimpi-impi, ndak-tangisi. $an%èn abot !as medhot rasa sih katresnaniku, apa manèh yèn wis kadhung manjing ing balung sungsum, angèlilang-ilangané. !bok diijolana karo apa baé katresnan ora bisa padha,awit dayaning katresnan mau ora nyawang bab bobot, bibit, lan bèbèt,nanging mung gumantung sing padha nglakoni. !ula sanajan awakkudikunjara wesi primpen, rasa sih katresnanku karo panjenengan isih tetep panggah, malah saya mundhak gedhé. &uwih sedhih manèh bareng aku jarené arep énggal-énggal diomah-omahaké karo sawijining priyayi, kangisih klebu sanak kulitku dhéwé isih tunggal drajat lan darah karo rama.Wis akèh-akèh aturku nanging rama tetep panggah, malah aku didukanilan diuman-uman. $ungkasan-ing rembug aku mung ditanting dikonmilih salah siji, yaiku manut apa mbangkang. "èn manut kudu gelemnuruti kersané wong tuwa, gelem diomah-omahaké oleh pilihané wongtu-wa. "èn mbangkang aku kena sakarepku' nanging ora diaku putrané,lan kudu lunga.

Adhuh !as, seméné aboté lelakonku, saben dina saliyané sedhih, judheg, nelangsa wis ora ana manèh. !angka aku wis prasetya karo panjenengan yèn arep padha urip beba-rengan. (iwa ragaku wis éklasdakpasrahaké menyang panje-nengan kabèh, wong liya ora lila bangetyèn nganti nyekel awakku.

anging !as, sarèhning aku tinitah dadi wanita, bisaku ya mungnangis, ya mung tangis iku sing dadi gegamanku, arep mbangkang orawani, wedi kena walaté.

!ula bab iki panjenengan aja salah tampa, aku tetep tres-na lan setyakaro panjenengan donya akérat, lair lan batin.

!ung iki aturku, muga handadèkna ing pamirsa. $anje-nengandakdongakaké énggal saras gerahé.

#ayi tuhu tresna,)*+ )*S WA)*.

. +ukmana bareng maca layang mau sedhih banget. +a"ka rumangsanédonya banjur dadi katon peteng lelimengan, bumi kaya gonjang"ganjing, awakékrasa lemes lan semplah, wasana saking sedhihé nganti nangis.

. +ukmana saben dina tansah dheleg"dheleg, memelasi, ora doyan mangan. (waké tambah kuru, marga saka banget"ing mikir menyang (. 5ien 5isnowati.5ujuné ibuné pinter anggoné tansah njaga menyang . +ukmana, saben dina di"kandhani akèh"akèh, -an dituturi sing becik"becik, wusanané . +ukmana banjur bisa rada katon jenjem atiné.

E)ggèr +ukmana anakku, yèn saben dina kowé tansah legeg"legeg sedhih,sing susah ora mung kowé dhéwé, aku ya mèlu susah. -bu iki wis tuwa, ora lawasmanèh bakal dipundhut karo sing gawé urip. ula mumpung ibu isih urip, akukepéngin weruh kowé bisa urip seneng, pulih kaya dhèk wingi"wingi kaé.Puluh"puluh tiwas kokpikir jero, yèn pancèn wong tuwané (. 5ien 5isnowati wisora marengaké, arep kepriyéF (ku ora mai"do )ggèr, pancèn abot wongkapedhotan ing rasa katresnan kuwi. -bumu wis tuwa, wis ngerti lan wis waregmangan pedhes, lan gurih isining alam donya. )anging kabèh mau yèn kowé bisa

11


12/66

ngendhalèni menyang sakabèhing atimu, mesthi ba"kal énggal ilang, oraa 1D bisailang blas, ya akèh sudané. *èn kowé ora bisa ngendhalèni atimu dhéwé bakal

nandhang kapi"tunan gedhé, jiwamu bakal ringkih, atimu bakal cacad, wis mesthi.)anging yèn kowé bisa ngendhakaké kasedhihaning atimu dhéwé, jiwamu bakalkuwat lan santosa. +aupama kataman ing kasedhihan ya mung bakal sawetara,ora banget"banget. Pancèn katresnan tanpa korban, iku dudu katresnan sejati,nanging katresnan palsu, mung lair baé, utawa tresna thukul saka dayaning hawanapsu. )anging katresnan kang metu saka prentuling ati suci, bisa ditata lan bisadikendhalèni. 0éné dalané mbuwang sakèhing kasedhihan iku ora ana liya mungsarana laku sabar lan narima.G mangkono pituturé ibuné kanthi sabar.

E)anging Bu, aku ora bisa nglalèkaké karo 0hiajeng 5ien, awit katresnankukaro 0hiajeng 5ien wis kadhung urip ana jantungku.G

E(ku wis ngerti lan ora maido +uk. )anging yèn kowé wiwit bisa ngendhalèni,mesthi bisa. 0alané saka sethithik, nanging yèn kanthi tlatèn éling sabar, lannarima mesthi bisa. Bab iku padha baé karo yèn kowé lagi nampani piwulang sakagurumu. Kowé ora bisa nampani piwulang sepisan, bruk akèh, kuwi mesthi orabisa. )anging yèn gurumu enggoné mènèhi piwu"lang nganggo tataran sakasethithik, kowé mesthi bisa nam"pani piwulang mau, kanthi kepénak lan ngerti.

ra ana Propé"sor terus pinter jalaran ora sekolah, kuwi ora ana. Kosok balinémbuwang rasa kasedhihaning ati ya ngono, ora bisa sok glo"gok, ilang blas kuwiora bisa, nanging ya kudu saka sethithik kanthi dikanthèni ati sabar lan narima.*èn kowé bisa nglakoni kaya ngono kowé bakal kuwat jiwamu lan kalis sakèhinggodha rencananing ngaurip.G

+uwé . +ukmana ora bisa mangsuli, awit sakèhing pitu"turé ibuné maupancèn bener kabèh, . +ukmana éling, atiné kaya digugah, éling ingsakabèhané.

E-ya Bu sakèhing dhawuhmu bakal dakèstokaké kabèh, mula ora liwat akunyuwun tambahing pangèstu baé.G wang"sulané karo menyat.

E-ya )ggèr, iya sukur yèn kowé nggugu karo pituturku iki. 0akpangèstoni,muga"muga imanmu kuwat nampani sakèhing godha rencana.G

E atur nuwun Bu.G*a wiwit iku . +ukmana banjur bisa ngilangi rasa kase"dhihaning atiné mau.

iwitané ya ngrekasa banget, nanging suwé"suwé ya bisa, kanthi wewaton atisabar lan narima. +enajanta jiwané tansah nangis.

)uju sawijining dina wayah bengi, . +ukmana kapinujon ijèn tunggu omah,awit ibuné lagi lunga jagong temantèn me"nyang Kestalan. . +ukmana dijak,nanging ora gelem, senga"di sirahé krasa ngelu, mula trima tunggu omah baé.Bareng ibuné wis mangkat . +ukmana banjur mlebu ing kamaré, mapan lungguhsinambi nglukis awit dhèwèké pancèn pinter nggambar. alah ana salah sijinéguruné sing nuturi karo dhè"wèké, supaya nerusaké sekolah nglukis, supaya ingtembé buri bisa dadi pelukis temenan, awit dhèwèké pancèn wis duwé dhasar pinter gambar. Pituturé guruné mau tansah dadi pikir"ané baé.

. +ukmana wiwit nggambar, sing digambar potrèté ba"paké kang wis oraana. 7agi tengah"tengahé nggambar duma"dakan kagèt krungu ana wong uluksalam.

EKula nuwunFGE angga.G wangsulané . +ukmana karo menyat mbukak lawang. )anging

dhayohé ora katon mung regemeng"rege"meng baé, awit ing jaba petengndhedhet.1D asliné oraha

1/


13/66

E+intenFGEKula 0èn.G

EKula sinten nikuFGE)apa pangling kaliyan kula 0ènFGEPangling wong peteng.GEPangling dhateng kula, dhateng suwanten rak inggih napa panglingFGE+apa ta yaF angga ta mlebet.GE-nggih.G tamu mau mlebu karo nahan guyuné sing kekel.

. +ukmana bareng weruh dhayohé mau terus digablogi awit dhayohé mauora liya bok 0armo abdiné (. 5ien 5isnowati.

E jebulé kowé bok, gawé kagètku. Kéné lungguh kéné.GE-nggih 0èn ngriki kémawon.G karo mapan lungguh ing dhi"pan lan isih

ngampet guyuné.EKok njanur gunung bok, diutus )daramu apa karepmu dhéwé mréné iki.GE-nggih kalih"kalih 0èn inggih diutus kaliyan ndara, inggih saking kajeng kulapiyambak.GE ngono ta. 0iutus apa karo bendaramuFGEKabaripun 0èn +uk mentas gerah, gerah punapa 0ènFGE(h mung masuk angin baé kok bok, karo kaworan mala"ria, nanging saiki

wis mari.GE inggih sukur. Panci sakit satunggal niku jahat sanget, tiyang waras"wiris,

manawi katrajang lara siji niku nggih sam"bat, lajeng ambruk. )iku dèrèng 0èn,onten malih bangsaning lara niku, langkung jahat sanget, sinten katrajang mesthiam"bruk. alah boten trima ambruk mawon, adat sing empun sing kataman sokbekah"bekuh ngaten, malah onten sing ngeng"leng lan dleming.G

E7ho lha lelara apa kuwi bokFGE)ggih niku. ala ..... rindhu 0èn.G karo ngampet guyuné.E alarindhuF 7elara apa kuwi bokFGE(llah 0èn, nggih sakit niku jenengé rak empun mastani. ala niku tegesé

lelara, rindhu niku kangen, dadi lara malarin"dhu niku lara kangen. +intenakémawon yèn ketaman lara siji niku boten enèm boten sepuh, boten kakung,boten putri, mes"thi badhé gonjing miring saèstu panggalihipun. 0ados sami ka"liyan sakit asma, yèn wingking dipuntambahi ra, inggih angèl jampinipun.G

Krungu gunemé bok 0armo kaya ngono mau . +ukma"na mèsem, ngertiyèn lagi disemoni déning bok 0armo sing pancèn dhasaré wong lucu, lan wisngerti menyang lelakoné . +ukmana karo bendarané, awit saben"saben analayang, ya mesthi metu bok 0armo.

E-ya bener bok, bener.GE7ha rak leres ta 0ènFGE-ya, ya. 7ha kowé diutus apa karo bendaramu bokFG

bok 0armo ora mangsuli, nanging banjur nyedhaki . +ukmana karobisik"bisik.

E7ha keng ibu wonten pundi 0èn, kok sepen, napa sampun saréFGE-bu tindak jagong nyang Kestalan bok.GE sukur yèn ngaten 0èn. +owan kula niku pancèn dipun"utus )dara (jeng,

dipundhawuhi maringaken jampi kangen kagem panjenengan 0èn.GE5ambaF 5amba kangen bokFGE#ampi kangen gerah panjenengan. @, jampiné niku ces"pleng sanget, saged

kontan mantun.G

E6, é teka pinter temen )daramu kuwi, jamuné apa coba ulungna.G19


14/66

E)yebar godhong kara. +abar 0èn, sampun kasesa, mangké kulapendhetipun rumiyin.G Bubar celathu mengkono bok 0armo terus njupuk barang

kang ditlesepaké ing seta"gené banjur diulungaké . +ukmana.E7ho kok layang bok, endi tambanéFGE-nggih niku 0èn jampiné, niku rak langkung cespleng sa"nget katimbang

jampi limrah niku.G +ukmana nampani layang karo gumuyu.

E inggih 0èn, kula badhé nyuwun priksa, ingkang saweg kagungan damelmantu Kestalan punika sintenFG

EPak ;arjowiyata, pènsiyunan mantri guru, bok.GE napa ingkang asli saking Pacitan punika 0ènFGE-ya bener kok Kowé ngertiFGE sampun sanget 0èn. *èn ngaten, ndara mantri saweg mantu putranipun

putri, 0èn ara 5ien.GE-ya bener kok wis ngerti Kowé bokFGE)gertos mawon 0èn, tiyang kala rumiyin dalemipun )da"ra antri punika

celak kaliyan gubug kula, namung keletan pa"ger. alah kala semanten 0èn ara5ien taksih alit, sering ku"la bebéda. Pancèn 0èn ara 5ien niku laré ayu,panggalihipun saé. (ngsal sinten 0ènFG

E*èn ora kleru . -skandar bok.GE(h yèn ngoten begja sing kagungan nggih 0èn, dhasar 0èn ara 5ien ayu,

sugih tur pinter, saiba senengé benjang.GE(pa wong jejodhoan kuwi sing digoleki mung rupa lan kasugihané bok, rak

ya ora ta FGE*èn kula inggih kalih"kalihipun ngoten kok 0ènF )anging ingkang baku tir

padha irengé rak inggih 0ènFE7ho kok dadi tir padha irengé kuwi piyé bokFGE(h 0èn +uk niku mbodhoni napaF 5ir padha irengé niku sir padha senengé.

0itambahi malih, kreneng wadhah urang, wong seneng niku regané larang.Gbok 0armo gumuyu kekel. . +ukmana mèsem.

EPancèn ngono bok, nanging ya kuwi, senajan wis tir pa"dha irengé,nanging yèn wong tuwané ora nglilani, rak ya ora bisa klakon.G

E)iku leres 0èn. ula yèn onten tiyang sepuh ngoten niku patuté dibrantas0èn, awit sampun boten njamani malih. #a"mané saya dangu saya majeng, tiyangsepuh kedah manut dhateng laré, awit sing ajeng nglakoni omah"omah niku raksa"nès sing sepuh, nanging putrané. ong tuwa mung kantun nyawang, rakngaten ta 0èn. ila yèn onten tiyang sepuh sing boten anujoni dhateng karepinganak, niku wong tuwa kolot, sing wajib dibrantas, awit empun boten jamani malih.G

bok 0armo karo ngotot gunemé.EPancèn ya bener kaya ngono bok. (nanging yèn wong tuwané panggah

sebab saka naluri asal"usulé, sing ora padha, ya ora kena dipaido.GE(h yèn kula sing nglakoni mangka kula sampun seneng kalih bocahé lanang,

trima mberot kémawon 0èn.GE)anging bok, yèn nganti diréwangi banjur mberot ba"rang, utawa bocahé

lanang nganti mlayokaké, aku ora setuju, awit tindak mberot lan mlayokaké bocahwadon iku ora apik, dosané werna loro.G

E7ho kok dosa werni kalih punika kados pundi 0ènFGE+episan dosa karo wong tuwané bocah wadon, kaping pindhoné, dosa

menyang Pangèran. +ing becik iku yèn kabèh padha setuju. -ku apik, uripé bakal

kepénak lan seneng.G14


15/66

E)iku rak yèn saged kados ngaten 0èn, pancèn inggih uta"mi sanget.)anging yèn, wong tuwa boten nocogi, beciké ing"gih ditinggal minggat mawon,

bocahé lanang dijak niku empun bèrès. Kados lelampahan kula rumiyin inggihngaten, nalika badhé angsal bapaké 0armo, tiyang sepuh kula malangi. )a"ngingkula lajeng nekat mberot, émah"émah kaliyan bapakipun 0armo, ngadhep PakPengulu. 5iyang sepuh kula wiwitané inggih muring"muring, nanging lajeng lilih,malah sapunika tresna sanget dhateng bapakipun 0armo.

E ewatakané wong iku ora padha kabèh bok, ana sing keras, ana singmung setengah"setengah, lan ana sing lembah manah. 0adi ora padha kayauyah, dicampur padha asiné, padha leteng. Balik manungsa ora mangkono. ulabab iki aku ora bisa nyalahaké lan ya ora mbeneraké. Kabèh"kabèh mau mungkari duga prayoga menyang sing padha arep nglakoni.G

E)iku leres 0èn, yèn ngaten kula trimah kawon. (h jebulé sampun dalu 0èn,kula kepareng nyuwun pamit.G

E ong durung ana jam % baé kesusu bali. (pa ora ngen"tèni rawuhé ibu,sadhéla engkas rak wis kondur.GE atur nuwun sanget 0èn, sampun dangu mindhak dipun"ajeng"ajeng 0èn

(jeng.GE*a wis kana balia yèn kowé ora gelem daktahan.GE(h panjenengan niku lucu sanget 0èn, tiyang kula sanès tiyang tahanan

inggih boten purun,G karo gumuyu kekel.. +ukmana mèlu gumuyu.

E(h sampun 0èn, sampun dalu.GE-ya bok nyangoni slamet.GBareng bok 0armo wis ora katon . +ukmana banjur nu"tup lawang. 7ayang

énggal"énggal dibukak, diwaca uniné mangkené.

Kangmas Sukmana gagantilaning atikuWis ana dina iki aku ora metu-metu saka kamar, amarga ke-taman ing

lara, lara kang séjé karo lara lumrah kaé. Selawasé aku urip ya nembésepisan ji iki aku ketaman lara sing kaya ngéné iki, saben dina saliyanésedhih, trenyuh, wis ora ana manèh. anging saupama panjenengan tansahana ing sandhingku kéné, kiraku énggal mari laraku. éné jalarané aku banjur ambruk iki, amarga kurang sepuluh dina engkas aku sida arepdiomah-omahaké karo #. $urwodirjo Komis $os !alang, kang pantesédakundang bapak, aku didhawuhi ngladèni. Atiku lara banget !as, lara banget.

Aku saiki wis ora bisa budi manèh, kudu manut menyang ker-sané wongtuwaku. *bu wanguné welas karo aku, banjur matur karo rama. angingrama malah saya duka, ibu didukani akèh-akèh. Adhuh !as, aku wis ora bisa polah manèh, awakku kaya wis dibelenggu nganggo ranté kangken%eng, nganti ora bisa obah. #ina lan wengi bisaku mung nangis wis oraana manèh, kan%aku mung bantal kang teles déning eluhku. Sepuluh dinamanèh aku wis ora su%i, wis klebu naraka donya.

Bokmenawa wong sakjagat rat iki sing susah dhéwé mung aku. Sakingora kuwat nahan siksaning urip iki, mèh baé aku nindakaké lelakon singnggegrisi. )ujuné aku banjur pinaringan éling. Saiba bakal ku%emé asmanérama yèn aku nganti klakon nindakaké lelakon sing ngeres-eresi mau$epuntoning atiku aku banjur mung pasrah menyang sing !ahakuwasa.

1


16/66

!as, aku teka kangen, kepéngin ketemu karo panjenengan, kepénginnyawang panjenengan kanggo kang pungkasan, sena-jana mung sedhéla

waton klakon bisa ketemu, wis lega atiku.Ananging sayang !as, aku ora bisa lunga-lunga. !ula saka iku, akunduwé panyuwun karo panjenengan, kersaa rawuh ing omahku sésuk bengi,wayah jam //. !etua lawang butulan sisih kulon, panjenengan dakanti ana petamanan wétan omah. $oma-dipoma pinangkanana panyuwunku iki. Akuwis kapang banget karo panjenengan, ora kétang sedhéla, waton ketemu,karebèn le-ga rasaning pikirku, kang saben dina tansah nguneg-uneg anadhadhaku. Ana perlu penting sing arep dakaturaké.

!ung iki aturku. #ayi tuhu tresna

)ien )isnowati

. +ukmana judheg, sedhih, trenyuh, maca layang mau. )ganti wengi orabisa turu, saking welasé karo (. 5ien. e"wayangané katon ngléla cetha anangarepé, kaya"kaya njaluk supaya diwelasi. . +ukmana nangis, kaya bocah cilik.

#am 11 bengi.Bengi iku peteng ndhedhet, katambahan mendhungé ka"ton ireng,

angendhanu 11 ing awang"awang. 7intang"lintang mung siji loro katon pating krelip.;awané adhem, anginé silir"silir sumiyut. -ng ngendi"endi wis katon sepi nyenyet.7amat"lamat keprungu panggonggongé asu rada adoh.

0alemé B. #ayèngsubroto ing 5amtaman wis katon sepi nyenyet, malah wissaèmper kaya cungkup ing tengahing jarat"an, katon serem medèni petengkéyuban wit"witan kang dhu"wur godhongé ketel. ung ing buri isih ramé,swaraning ko"dhok ngorèk ana mblumbang, ayaké lagi seneng"seneng karokanca"kancané, pating cruwèt pating theruk padha ngorèk.

. +ukmana wis rada suwé ana sajroning petamanan ngentèni wetuné (.5ien 5isnowati, lungguh ana bangku kang wis disedhiyakaké ana kono, papankanggo ngénggar"énggar ati, nyawang kekembangan.

7ungguhé ora jenjem, bola"bali tansah mandeng menyang lawang butulan.


17/66

ra suwé . +ukmana éling, pangrangkulé (. 5ien 5isnowati diudhari, alon"alondituntun, digawa lungguh ing bangku. 5a"ngisé isih mingseg"mingseg memelas

banget. 5ekan bangku terus ngambruk, ngrungkebi dhadhané . +ukmana tangisésaya ndadi.ektu semono (. 5ien 5isnowati mung menganggo ki"mono sutra tipis,

rambuté kang dawa menges"menges dioré nganti tekan sadhuwuring dhengkul.


18/66

E0huh jejimaté pun kakang dhéwé cah ayu manis. Bab ka"tresnaning wong jejodhoan kuwi bisa tinemu yèn wis dadi jo"dhoné paribasan nyebutaké: witing

trisna jalaran saka kulina. +aiki 0hiajeng ora seneng, nanging sapa ngerti yèn wisdadi jodhoné katresnan iku bakal thukul dhéwé satemah sliramu banjur tresna lanseneng. 0éné bab bakal guru lakimu wis tu"wa kuwi ya ora dadi sebab apa"apa. (wit akèh waé wong tuwa sing tresna karo bojoné sing isih nom, contoné wisakèh. ula beciké kowé kudu manut sakabèhing dhawuhé wong tuwamu. *amung iku dalaning kautaman, lan kowé dhéwé dadi tetep sawijining anak singbekti karo wong tuwa.G

E alah Kangmas, kang mangka kabèh katresnanku wis daksokaké kabèhkaro penjenengan, apa aku didhawuhi nja"belF ra bisa as, ora bisa. (ku orabisa maro katresnanku menyang priya liya, kajaba mung karo panjenengandhéwé. i"na wengi sing dakpikir ora ana manèh rak mung panjenengan.Panjenengan dhéwé banjur kepiyéFG

E memanising jiwaku 0hiajeng 5ien, 0hiajeng 5ien. Bab kahananing awakkuora susah kok pikir banget"banget, aku wis narima ing papesthèn. Pancèn,katresnan iku kudu wani kor"ban. +aking gedhéning katresnanku karo sliramu, akukudu wani korban, korban ngeculaké sliramu.G

E(pa ora beciké ayo padha lunga saka kené baé. (ku dak"ndhèrèkpanjenengan sakersané, waton aku terus tetep ora ana sandhing panjenengan.G

E(ja 0hiajeng, aja. (wit wong minggat kuwi ora becik sepi"san dosa karowong tuwa, kapindhoné dosa menyang


19/66

kapedhotan ing rasa sih"katres"nan sejati mau. Katresnan sejati pancèn kudu wanigawé kor"ban sakabèhing korban. 0adi sliramu ya kudu wani ngilangaké

sakabèhing katresnan karo aku. Kosok baliné aku dhéwé ya kudu wani ngilangakékatresnané menyang sliramu ya kuwi sing jeneng korban. Kapindhoné kudu wanikorban manèh, kor"ban kanggo nanggulangi sakabèhing godha"rencana. 6linga0hiajeng, wiwit cilik sliramu tansah didama"dama, diitik"itik, di"gulawenthah déningwong tuwamu. ula sliramu kudu bisa males kabecikan karo wong tuwamu yaikusarana manut mitu"rut sakabèhing dhawuhé. *a mung iku dalaning korban kangwajib koktempuh, koklakoni 0hiajeng.G

Krungu gunemé . +ukmana kang tatas titis lan tetes mau (. 5ien 5isnowatiora bisa mangsuli, banjur ngrangkul pun"dhaké . +ukmana, kanthi tangismingseg"mingseg memelasi. Pundhaké . +ukmana nganti adus luh, luhingkatresnan lan kasedhihan. . +ukmana dhéwé rumangsa semplah banget atinétambah"tambah anggoné rontang"ranting ajur kumur"kumur.

E is ta 0hiajeng adhiku wong ayu aja kakèhan sing kok"galih, mundhakmalah saya gawé trenyuhing atimu. Kaya"kaya iki wis mèh jam loro, prayoganépatemonan iki dicupet tekan seméné baé, awit mengko yèn nganti kepirsan karokeng ra"mamu mesthiné bakal ora becik kedadéané, luput sembiré aku bakaldidakwa sing ora"ora. ula saiki wis ora perlu digalih da"wa manèh, beciké kariandum slamet baé, sliramu dakdongak"aké bisaa urip sing kepénak, semono ugaaku, aku ora ana alangan apa"apa.G

(. 5ien 5isnowati ora bisa mangsuli, mung njengèngèk ngawasaké .+ukmana, karo isih nyekeli pundhaké kenceng.

E0adi Kangmas wis lila legawa tenan ngeculaké awakkuFGKrungu pitakon kang teteg mau. . +ukmana rada ngen"dhelong pikiré,

lakuning getihé kaya mandheg, mula nganti su"wé kaya wong getun. Bareng bisamangsuli, gunemé seret lan alot.

E wis 0hiajeng uwis.GE0adi Kakangmas wis éklas temenanFGE wis #eng, uwis.G

(. 5ien 5isnowati krungu wangsulan kaya ngono, terus ngrangkul manèhmenyang . +ukmana kenceng. . +ukmana diarasi sakatogé. Bareng wis krasamarem nembé gelem ngu"dhari pangrangkulé.

E is as, aku nyuwun pangèstu.GE-ya #eng. -ya.G

(. 5ien 5isnowati nuli dituntun déning . +ukmana nganti tekan sangarepélawang. (. 5ien 5isnowati isih rangu"rangu atiné rumangsa abot banget anggonéarep mlebu ngomah. 5a"ngané kenceng ngrangkul . +ukmana nganti. .+ukmana ora bisa apa"apa, tangising .( 5ien 5isnowati saya gawé angles"ing jiwané. ong loro adus luh, udan tangis, udan kesedhihan kang tanpa anawekasané, nganti mèh gawé guguring imané . +ukmana.

5ujuné isih pinaringan éling ing sakabèhané. Paneceping lathi dikendhonidipungkasi tekan semono.

E is 0hiajeng, énggal mlebua, wis bengi.GE+ugeng saré as.GBubar celathu ngono terus mlebu, lawang ditutup alon"alon. .( 5ien

5isnowati wis ora katon. . +ukmana kari ang"gana ijèn, kaya tugu. )ganti suwé. +ukmana ngadek kaya reca ora bisa obah. Kagèt"kagèt bareng krungu

swaraning ku"cing lagi kerah. Kanthi semplah, . +ukmana sempoyongan metu

saka kebon pekarangané B. #ayèngsubroto. 5ekan la"wang butulan, mèh baé1%


20/66

ambruk, ajaa ora énggal"énggal olèh cekelan cagak. 7akuné tansahsempoyongan mulih, awak lungrah. umangsané saisining alam donya dadi sepi

nyenyet peteng lelimengan.5ekan undhak"undhakaning lawang omahé dhéwé . +uk"mana wis orakuwat jumangkah manèh. asaning awak sako"jur wis semplah lemes, sikil krasandhredheg, kanggo jumang"kah abot, kaya digondhèli.

*a (llah .............. ya asullullah. 0onya saka rumangsané wis malih petenglelimengan, kebak lelakon sing nrenyuhaké ati. usana . +ukmana ambruksemaput ora éling ........

Pancèn


21/66

++$ NG',ANDARA

is 9 dina iki (. 5ien 5isnowati sida dadi pengantèn dha"up karo . .Purwodirjo Komis Pos ing alang. 5empuking gawé nganggo dianakaké péstagedhén"gedhénan, malah nganggo tontonan tanggapan wayang kulit. 5amunésing teka akèh banget tanpa wilangan akèh, nganti ing dalan kebak mo"tor. +ayapara priyayi luhur, akèh sing rawuh. Kabèh nélakaké senenging atiné.

)alika temuning pengantèn, . +ukmana, uga merlokaké teka, nonton sakasajabané pager karo wong akèh. )anging bareng weruh pengantèn dijèjèrakélungguh, . +ukmana am"bruk ora éling, mulihé didhabyang"dhabyang wongakèh. *a wiwit iku . +ukmana banjur katon dheleg"dheleg baé ana ngo"mah,malah enggoné sekolah njaluk metu pisan, andadèkna kagèté kanca"kancané.Kasenengané saiki lungguh ijèn ana kamar, ngalamun. (waké saiki katon kuru,guwayané aclum, menyang pangan ora maju, semono uga bab sandhang pe"nganggoné ora naté diopèni, waton temèmplèk baé. Kaha"naning kamaré kangbiyèn katon resik, rajin, saiki katon kotor, kebak tegesan rokok lan suwèkan kertas.Paturoné morat"marit, tur wis ora rupa paturon manèh. +andal, sepatu lan ga"pyakdisèlèh ngisor bantal. eja tulisé kebak kulit kacang lan awu rokok.

eruh tindaké . +ukmana sing kaya mengkono mau ibuné sedhih banget.is kaping"kaping ibuné enggoné nuturi menyang anaké, nanging saiki ora tahu

digugu, malah dige"guyu baé. +aya sedhih manèh bareng weruh anaké pikirérada ora waras, sering gumuyu dhéwékan, yèn ora ya lunga sapa"ran"paranmulihé ora mesthi. -buné ya wis ngerti jalarané . +ukmana kaya mengkono maumarga saka kapedhotan rasa katresnan, mikir menyang (. 5ien 5isnowati kangsaiki wis diboyong karo sing lanang menyang alang.

is digolèkaké wong pinter marambah"rambah, meksa ora ana sudané,malah saya tambah katon ngengleng. ung apiké ora gelem ngrusakbarang"barang lan ora tau nganggu gawé tangga teparo. 5angga teparoné akèhsing welas weruh larané . +ukmana mau.

*èn weruh wong mlaku srimbitan metu ngarepé, . +uk"mana enggonényawang kedhèp tesmak karo umpetan, bubar kuwi unjal napas dawa, gumuyudhèwèkan.

*a wiwit dina iku . +ukmana banjur kaya ora genep pi"kiré. undhak dinakahananing awaké saya mundhak rusak, kelakuané wis kaya wong owah kaé.+andhang penganggoné ya wis ora umum manèh, nganggo sepatu, sarungan,dhasinan nganggo caping. *èn ora, sarungé dikalungaké kathoké cekak kolor,thèklèkan metu dalan gedhé, terkadhang tekan +riweda"ri. *èn weruh kancané,

dhèwèké énggal"énggal mlayu ndhelik.+awijining dina wayah soré, nalika semono . )gt. Parto"asmara asmanéibuné . +ukmana lagi mbathik ana buri, ka"gèt krungu swara mbak krompyangbinarengan lan swaraning barang antep tiba, pernahé ana kamaré anaké. . )gtParto"asmara ora kepénak atiné, banjur énggal"énggal mlayoni. Kaya ngapakagèté bareng mlebu kamaré anaké mau, weruh . +ukmana wis adus getihrainé, njrebabah ora obah"obah ana jogan. +andhingé kebak pecahan kaca lemarising wis ambyar dadi sawalang"walang. . )gt. Partoasmara njerit terusngrungkebi anaké sing wis ora obah"obah. 5angga teparoné bareng krungu,banjur énggal"énggal padha tetulung, tandang gawé, . )gt. Partoasmara lan .+ukmana dijunjung, diturok"aké menyang dhipan. ra suwé dhokter teka, terusmriksa sing lagi padha ora éling mau. . )gt. Partoasmara, sawisé disuntik kudu

terus saréan dhisik, nanging . +ukmana kudu énggal"énggal digawa menyang/1


22/66

umah +akit, awit tatuné rada nguwa"tiri, awit ana sirah, yèn ora énggal"énggaloleh pitulungan bisa mbebayani jiwané. 0ené . )gt. Partoasmara cukup

diupakara ana omah baé, awit ora mbebayani. otor ambulance kang ditilpun orasuwé teka, banjur nggawa . +ukmana menyang umah +akit.)ganti sewulan . +ukmana kapeksa teturon ana umah +akit awit tatuné

pancèn mbebayani banget cedhak karo utak. anut keterangané dhokter tatunémau merga kena pecahan"ing kaca, malah isih ana kaya sing kari ana tatuné,bisané ngetokaké kaya mau kudu dioperasi.

+aben ésuk"soré . )gt. Partoasmara tilik anaké menyang umah +akit.Bareng sepuluh dinané manèh . +ukmana nembé kena dijak guneman.


23/66

E is ta ora susah kuwatir yèn mung bab ragad kanggo se"kolah baé kirakuwis cukup, tinggalané swargi bapakmu isih ana.G

. +ukmana bungah atiné. 7et seming!u . +ukmana sida mangkat menyang)gayoja, sekolah nggambar karo sawijining pelukis kang wis misuwur. .+ukmana pancèn nduwèni dha"sar nglukis, mula lagi setaun baé wis bisa nglukiswerna"wer"na, tur alus garapané. Bareng ngancik karotengah taun, banjur nerusaké sekolah nglukis manèh menyang Bandung, karo sa"wijining bangsa@ropah, nganti . +ukmana bisa lulus seko"lahé. iwit iku jenengé wis kondhanging kalanganing para pe"lukis. +anajan wis lulus. . +ukmana tansah ngudiundhaking kapinterané manèh, sarana njaluk piwulang"piwulang marang parapelukis liyané sinambi dipraktèkaké, wusana jenengé sa"ya kondhang nganti bisasadraja t1/ karo jenengé para pelukis manca negara. iwit . +ukmana dadipelukis, atiné banjur katon ayem seneng. 7elakon sing wis naté gawé ngeresingati"né bisa ilang dislamur sarana nggambar sing asri"asri, mung kala"kala yènkèlingan karo lelakon sing uwis"uwis sok krasa nanging ya mung sedhéla. Kanggokenang"kenangan atiné dhéwé, sing sok nduwèni rasa kangen karo kenya singwis na"té gawé gonjinging jiwané, . +ukmana banjur gawé gambaré (. 5ien5isnowati awangan19.


24/66

-ng sangareping omahé . +ukmana katon ana omah ge"dhong anyar,enggoné ngadekaké nalika . +ukmana ana manca. mah gedhong mau apik,

cèkli gagrag modhèl anyar. -ng ngarep omah ana patamanané kang tinata asrirajin, muwuhi asrining pandulu.mah mau sing duwé . 5ondhosadéwa, sudagar bathik saka 7awéyan. +ing

manggon ana omah kono mung wong pa"pat yaiku . 5ondhosadéwa sakloron,banjur anaké wadon +ri Kumaladèwi lan baturé wadon siji.

+ri Kumaladèwi mau wis prawan, umuré 1% taun rupané ayu, dhasar anakéwong sugih pisan, mula sandhang pa"nganggoné sarwa mompyor"mompyor,suwengé berléyan ge"dhéné saklungsu, gelangé as /D gram sesisih tinrètès ber"léyan, durung kalungé 1D gram, imbuh mainané inten sedhom"pol sing patingg-ebyar cahyané, blerengi sing nyawang. +ri Kumaladèwi mau tansah didama"dama banget déning wong tuwané sakloron awit dhasar anak mung siji, tur wadonpisan, sapanjaluké tansah dituruti kabèh, dhasar ana. otoré baé gagrag anyar Cadillac.Bareng . +ukmana wis seminggu ana ngomah banjur kenal karo +riKumaladèwi. Kawitané kenal merga +ri Kumaladè"wi tuku lukisané . +ukmana 9iji sing loro wujud sawangan kang asri, sing siji wujud gambaré putri +ala kang laginjogèd Bondhan.


25/66

E(ku mung matur ing sabeneré baé kok 0hik, sing dadi rak nyatané. 0hasarépancèn wis sulistya, rinengga ing busana, saya mantesi banget.G

E)embé iki as, aku oleh pangalembana sing kaya ngono.GEPangalembana sing ora klèru 0hik, kang sanyatané, ora ditambahi lan ya oradikurangi.G

E;emm ......... 5erima kasih as. *a muga"muga baé sing padha nyawangkaro aku dadi kepéncut temenan.G mengkono wangsulané +ri Kumaladèwi,rumangsa seneng banget, banjur mèsem. Lsemé diincrit"incrit, supaya singketaman nandhang wuyung. )anging . +ukmana tetep meneng anteng, atinéka""ya watu, ora kagiwang babar pisan embuh apa sebabé.

+ri Kumaladèwi pancèn dhasar bocah ayu, gandhes lu"wes, tur pantes,nyandhang nganggo modhèl apa baé sarwa mantesi, sarwa ngepéncutaké. .+ukmana dhéwé ing batiné ya ngalem banget marang kasulistyané +riKumaladèwi. *a pancèn ayuné tanpa tandhing tur putri +ala cekèh. 7eléwané,lakuné, tindak"tanduké sarwa mantesi, sarwa ndudut ati. +u"pradéné . +ukmanaatiné ora gingsir, ora gonjing, lan ora nduwèni krenteg apa"apa, apa manèhkrenteg katresnan, ba"bar pisan ora. @mbuh kepriyé, saiki atiné rumangsa kembasu"wung, awit katresnané wis disokaké kabèh menyang sawijining kenya kangsaiki wis ora ana +ala embuh ana ngendi ora ngerti.

)anging saka panampané +ri Kumaladèwi ora mengkono. . +ukmana olèhéngalem mau merga diarani tresna marang dhèwèké. Kang mangka +riKumaladèwi dhéwé bareng kenal karo . +ukmana atiné banjur dadi gonjingmiring thukul rasa sih katresnané. alah yèn sedina ora weruh . +ukmana baébanjur digolèki, kanthi alasan rupa"rupa, sing nyilih iki, nyilih ika, mengkonosabanjuré. undhak dina +ri Kumaladèwi saya tambah gedhé katresnané karo .+ukmana, nganti dhèwèké banjur kepéngin digambar, wosé kepéngin cedhakan,sebab atiné saben dina tansah nandhang wuyung.

ung émané déné . +ukmana ora tau gelem nimbangi, mung dianggepkaya lumrah baé. +ri Kumaladèwi ora ngerti yèn atiné . +ukmana wis tatu, wiskemba, ora nduwèni rasa greget katresnan karo dhèwèké. alah sakarumangsané +ri Kumaladèwi, . +ukmana mesthi bakal ketarik karo dhèwèkékaya nonoman liyané sing akèh, padha kirim layang nglairaké krenteging atinékaro dhèwèké. )anging kabèh ditolak klawan alus. . +ukmana dhéwé ugadianggep mesthi kaya ngono. )anging panyanané mau tibané luput. . +ukmanaatiné tetep kaya watu ora obah, ora mosik. )gerti kaya ngono +ri Kumala"dèwibanjur golèk akal liya kang luwih alus, supaya . +ukma"na kegiwang temenankaro dhèwèké.

E+episan ji iki penggalihé as +ukmana mesthi kalah, mesthi manut karo akutan kena ora. (ku kepéngin weruh, se"pira keteguhaning atiné as +ukmana.Gmengkono greneng"ané dhéwé ana kamaré karo ngilo, mèsem"mèsem nyawangawaké dhéwé, kang lagi cucul klambiné mung kembenan kaya putri Bali.Pakulitané sing kuning nemu giring lan potongané awaké sing weweg isi, kayapotongan gitar, saya cetha saya ngégla, apa manèh dhadhané kang anarerenggané gunung sakembaran, saya mantesi, bisa gawé gonjing miringé singweruh.

+ri Kumaladèwi rumangsa marem, seneng awit akalé mes"thi bakal bisanggonjingaké atiné . +ukmana temenan.

E as, as, as ana, aku saiki njaluk digambar, nanging ora menganggocara #awa, cara Bali baé,G mengkono gunemé rikala arep digambar déning .

+ukmana ing dina inggu wa"yah jam 3 ésuk, ana kamar studhioné . +ukmana./


26/66

E@lo dadi ora sida ngagem cara #awa ngono ta 0hikFGE ra as, aku kepéngin nyandhang cara Bali baé, jarené aku yèn nyandhang

apa"apa sarwa patut.GE ...... 7ha sing kanggo cundhuk14 apaFGE(ku wis nggawa kabèh as, iki apa tak gawa ana tasku kéné.GE*èn kaya mengkono ya sakersamu, aku mung saderma nggambar.GE*èn ngono aku dakcucul klambi ya asFGE(na ngendi 0hikFGE is ana kéné baé rak ya kena ta asFGE*èn ngono aku dakmetu sedhéla 0hik, yèn wis rampung aku undangen.GE ra susah metu as, wong mung kari cucul klambi kok. alah mengko

panjenengan dakjaluki tulung pisan, mbeneraké sing kurang patut, awit akudurung kulina.G

. +ukmana ora mangsuli, lan ora sida metu, banjur nye"dhiyaké bekakas,uba rampéning wong nggambar, lungguh ngadhepaké méja, ngungkuraké +riKumaladèwi. 0ené +ri Ku"maladèwi kang dhadhané weweg isi lan pakulitané singresik saya katon wéla"wéla cetha, alus lan lumer. Kembené rimong Bali banjur dienggo diganti sing gedhé. Cundhuké kembang dipasang, karo bola"bali ngilo. .+ukmana isih anteng lung"guhé, ora nolèh ora barang lagi natani bekakas gambar kabèh.

E as, as, as ana coba pirsanana apa aku iki wis mèmper kaya PutriBaliFG

. +ukmana banjur nolèh kagèt, awit rumangsané lagi adhep"adhepan karoputri Bali temenan. +ri Kumaladèwi nyan"dhang menganggo mengkono maupancèn patut lan mantesi banget. +aya mundhak ayuné, luwesé, kawesé,gandhesé ma"nisé. 7ambéné dibèngès, mangar"mangar abang, kaya"kaya laginantang"nantanga sing nyawang. ula nganti suwé . +ukmana ora bisa omongpanyawangé kedhèp tesmak, domblong.

EBiyung, biyung, wanguné bocah iki biyèn lairé kalung usus, nyandhang caraapa"apa teka mantesi temen.G meng"kono gunemé . +ukmana ing batin.

E(h sayang, aku mung bisa ngalem baé.G0éné +ri Kumaladèwi bareng . +ukmana kaya mangko"no, batiné seneng,

tambah bungah, wis mesthèkaké yèn . +ukmana ketaman gandrung karodhèwèké.

EPiyé as, wis patut apa durungFGE7uwih saka déning patut 0hik, malah dakkira iki mau dudu sliramu.GECundhuké kepriyé as apa, wis patutFGE wis 0hik kabèh wis pantes.GEBeciké aku mengko mapan lungguh ana ing endi asFGECedhak cendhéla kéné baé 0hik, supaya padhang dadi cetha.GE-ya ta, aku manut.G+ri Kumaladèwi banjur menyat, lungguh ing dhingklik cilik, karo wiwit, pasang

aksiné.EPiyé lungguhku ngéné wis bener apa durung asFGE+ing prasaja baé lungguhmu 0hik. (wak rada méngos se"thithik. 7ha ngono

wis bener. aimu arepna réné jejeg. 7ha, -ha ngono bagus. 0hadha unga-nasethithik, pundhaké aja ndegèg. 7ha ngono wis becik. is ya 0hik aja obah"obahdakwiwitané.G

14 asliné candhuk /'


27/66

+ri Kumaladèwi lungguh anteng kaya reca, ora obah"obah. +ing anteng mungawaké, nanging atiné sejatiné gorèh banget weruh priya sing tansah dadi

telenging atiné, dhadhané kaya kinebur rasané.. +ukmana wiwit nyekel pènsilé diosèr"osèraké ana kain gambaré. ripaté+ri Kumaladèwi wiwit langsir, mandeng nom"noman sing lagi nggambar. )angingsing nggambar atiné tetep kaya watu ora gigrig weruh blegering awak kang sasatdilèr mau, lan ora gonjing weruh kahanan sing kaya ngono, malah sajak ayem baéanggoné nggambar, panyawangé mung ka"dhang kala baé, bubar iku terusngobahaké pènsilé manèh kanthi ayem kepénak. eruh kaya mangkono mau ingbatin kemropok banget. +ri Kumaladèwi banjur nandukaké1 aksiné manèh,lambéné kang abang maya"maya wiwit menga saka sethithik, terus mèsem paitmaduning gula, ndudut ati. ntuné kang cilik"cilik rata miji timun saya katon cethaputih kaya muti"yara, gilap"gilap. )anging . +ukmana tetep teguh atiné oragonjing semenir"menira, malah saya katon ayem, tangané panggah ajeg enggonénibakaké pènsilé. eruh kahanan sing kaya mengkono mau +ri Kumaladèwitambah"tambah saya mangkelé, awit enggoné nggodha ora pasah. angka yènnonoman lumrah baé mesthi bakal gègèr temenan weruh ka"hanan sing nyolokkaya mengkono. (tiné saya tambah pegel, anyel, mangkel kagol.

E(dhuh kesel banget aku as, apa ??is olèh obah awakku.GEKena 0hik, malah saiki wis kena koktinggal, lan kena busana.G wangsulané

. +ukmana ayem.E7ho apa wis rampung gambaré asFGE0urung 0hik, nanging bagéan sing perlu"perlu wis cukup.G+ri Kumaladèwi kepéngin weruh wujuding gambaré, mula banjur menyat

marani, terus ngadeg ing sandhingé . +ukma"na. alah disengaja awakédisénggolaké. )anging . +ukma"na atiné tetep puguh ora gingsir, enggonényekeli pènsil tetep ajeg, pènsilé terus mlumpat"mlumpat ing kain kang wis wujudgambaré +ri Kumaladèwi.

EKok durung mèmper karo gambarku ta asFGE ula ngono 0hik, suk rong dina engkas rak wis mèmper, wong iki durung

dadi.G+arèhning enggoné anggoda ora pasah. +ri Kumaladèwi banjur

énggal"énggal dandan. Klambiné énggal"énggal dieng"go, cundhuké dibuwang,suwengé dilebokaké ing tas, karo sajak mangkel.

E angkel atiku.G mengkono grenengé +ri Kumaladèwi, ba"reng wis mulih anakamaré. 5as kang isi penganggo dibuwang bleber ana pojoking kamar. (wakéterus ambruk ing paturon karo nangis.

E;em .......... nembé iki aku weruh ana priya kang kaya mengkono. (tinépuguh kaya waja. ;em ............. apa aku iki isih kurang ayu kurang narik atinéFGmengkono sambungé. Bantalé wis teles déning tètèsing eluh. (tiné tambahsedhih.

E ............ as +ukmana as +ukmana, apa kowé ora ngerti temenan karokrenteging atiku ikiF (na wis diwènèhi dalan teka atimu isih atos temen, babar pisan ora nggatèkaké. (pa pancèn kowé wis mati atimuF ......... as +ukmana,welasa menyang dasihmu iki, kang tansah nandhang asmara.G mengkonosambungé manèh karo ngusapi luhé.

Bareng olèh limang dina gambaré wis dadi, andadèkna bu"ngahé +riKumaladèwi. )anging meksa isih gela, sebab pang"godhané ora bisa olèh gawé.

alah wis naté nggodha . +uk"mana nalika . +ukmana menyang omahé +ri1 asliné nundukaké

/3


28/66

Kumaladèwi. ektu iku kabener sepi sing ana omah mung +ri Kumaladèwidhéwé. ong tuwané lagi menyang 7awéyan, baturé lagi diu"tus menyang

+ingosarèn +ri Kumaladèwi ethok"ethok semaput ora éling. 5rengginas .+ukmana tetulung, +ri Kumaladèwi dipondhong diturokaké ing dhipan, nangingbubar iku . +uk"mana isih tetep panggah baé atiné ora gingsir. +ri Kumaladèwikagol manèh.

+ri Kumaladèwi durung kemba pikiré, banjur golèk akal manèh. +utrisnaanaké . +ukmana dipondhong digawa dolan ditukokaké sandhangan lan dolananrupa"rupa. )anging . +ukmana atiné ya tetep panggah baé biasa. eruh kayamengkono mau +ri Kumaladèwi banjur nékad gawé layang, kang uninémengkéné:

!as Sukmana sing daktrisnani.Walèh-walèh apa !as wiwit aku ketemu thuk sepisan karo panjenengan,

atiku rumangsa kegiwang. kudu-kumuduné kepé-ngin terus %edhak karo panjenengan baé. anging !as, wanguné panjenengan mung ayem baé penggalihé sajak ora nggapé karo aku. !alah nalika aku jaluk digambar %araBali biyèn kaé, panjenengan ya sajak katon énak baé, ayem penggalihé.!angka yèn dudu Kangmas, kiraku mesthi bakal gorèh, weruh kahanan singkaya ngono wektu iku.

!ula bareng iki aku arep matur terus terang !as, karo pan-jenengan.Aku tresna karo panjenengan lair-batin. Aku saguh dadi gantiné ibunéSutrisna.

Kang iku yèn panjenengan kersa nimbangi bakal kaya apa bungahingatiku. Welasana ragaku iki. "a mung panjenengan priya sing tansah dadilam-laming atiku rina wengi, yèn panje-nengan ora kersa ngleksanani sing

dadi panyuwunku iki, kiraku aku sida mati ngarang temenan. Welasana ya!as0

!ung iki aturku, nyuwun kabar. #ayi kang tresna sejati

Sri Kumaladèwi.

Bubar maca layang mau . +ukmana atiné rumangsa se"dhih. Beneré mono. +ukmana ya welas karo +ri Kumaladè"wi. )anging atiné dhéwé ora nduwèni

rasa katresnan sethithik"sethithika, awit katresnané wis kadhung disokaké kabèhme"nyang (. 5ien 5isnowati kang saiki wis ora ana kabaré, )yut ................sanalika banjur kaya ginugah atiné, kèlingan me"nyang (. 5ien 5isnowati, kangwis naté ditresnani. ewa"yangan katon ngegla ana ngarepé, . +ukmanamenyat, nju"puk gambaré (. 5ien 5isnowati kang tansah disimpen.


29/66

7ayangé +ri Kumaladèwi arep diwangsuli, lan arep dian"dharaké terus terangbab wong jejodhoan kuwi, pawitané sa"karoné kudu padha nduwèni rasa

katresnan, yèn mung sesisih, bakal ora becik. Bengi iku . +ukmana banjur gawélayang wangsulan, kaja mengkene:

hiajeng Kumaladèwi.&ayangmu wis daktampa, gawé trenyuhing atiku, awit aku ora ngira

babar pisan yèn arep nampa kanugrahan kang semono gedhéné. anging (eng aja dadi gerahing penggalihmu, aku kepeksa ora bisa

nampa sih-katresnanmu kang semono mau. ra kok merga aku gething karokowé, kuwi ora babar pisan. anging merga tekané sih-katresnan menyangaku iki wis telat, wis kasèp awit katresnanku wis diborong kabèh, daksokakémenyang sawi-jining kenya kang saiki wis ora ana.

Saupama tekané dhèk biyèn, luwih dhisik, bakal daktampa kanthi tangan

loro, lan mesthi daktimbangi. !angka wong jejo-dhoan kuwi pawitanékudu sing padha déné nduwèni rasa ka-tresnan, yèn sing siji ora, uripé bakalkurang sam purna.

!ula saka iku aja pisan-pisan andadèkna gerahing pengga-lihmu yahik, sebab atiku saiki wis adhem-tanpa nduwèni gre-get semangat apa-apa.

Sakabèhaning katresnanku wis digawa lunga adoh banget. aksuwun baémuga-muga tetepa dadi sedu-lur baé. &an aku nyuwun pamit pisan, wiwitdina sésuk-ésuk aku arep ngumbara manèh, embuh menyang endi, akudurung bi-sa ngaturaké, lungaku perlu arep njembaraké kawruhku.

Kaya-kaya %ukup seméné atur wangsulanku, lan aja pisan-pisan dadigerahing panggalihmu.

Saka mitramu. S1K!A A

5emenan ésuké . +ukmana wis ninggalaké Kutha +ala, ora ana sing ngertisaliyané ibuné dhéwé.

7et dina saka lungané . +ukmana +ri Kumaladèwi tine"mu nglalu mati anakamaré dhéwé, sarana laku ngendhat nganggo setagené. ong tuwané sedhihbanget, awit ora nya"na babar pisan yèn anaké bakal nemoni lelakon singnggegirisi mau.

-ng layangé kang ditujokna marang wong tuwané mung nyebutaké, nggonédhèwèké nganti nduwèni tumindak sing ka"ya mengkono mau, jalaran sakakepedhotan ing rasa katres"nan. 0hèwèké rumangsa isin, wirang, dénékatresnané ora olèh tetimbangan, karo sawijining priya sing ditresnani.Pepuntoning ati, wis ora ana dalan liya, saliyané mati sara"na tumindak kayaing ndhuwur mau, katimbang wirang, lan tan"sah nandhang wuyung terus ingsaben dinané. Pancèn krodha"ning sih katresnan jati yèn wis gelem krodha bisagawé gègèr"ing donya, bisa gawé lelakon sing nggegirisi banget. +emonodayaning sih katresnan jati, dayané pancèn luwih gedhé. Bab iki wis tumindakwiwit kuna makuna nganti tekan seprené, arang kang bisa ngipataké. ra lanangora wadon, ora tuwa ora enom padha baé.

/%


30/66

+++$ KETE M' KANG 'NGKASAN

+arangan.+arangan mau wujud desa cilik dumunung ana sikilé


31/66

sa"wijining omah gedhèk telu mau. @mbuh saka daya kapriyé, ba"reng krungutangising bayi kang bola"bali cengar"cengèr na"ngis ora lèrèn"lèrèn, nganti

swarané sesek, pikirané . +ukma"na teka banjur gorèh, enggoné nggambar akèhluputé. -ng ba"tin grundelan mangkel karo wong tuwané bayi mau, déné bo"cahnangis kekejer kaya mengkono teka mung dinengaké baé, ora dieneng"enengi.Pènsilé banjur dilebokaké kothak, gam"baré ditinggal, nuli marani pernahing bayising lagi nangis ke"kejer mau. Pernahé ana omah sing wétan dhéwé. +ayacedhak saya cetha swaraning tangis mau, saya keprungu banter. Ba"reng tekanngareping omah mau, katon sepi, ora ana kemli"wering wong, mengkono ugaomah loro sing ana jèjèré.

. +ukmana banjur uluk salam, nanging ora ana sing mangsuli, malahswaraning tangisé bayi saya seru. . +ukma"na atiné ora saranta manèh banjur nékad mlebu, wusana ban"jur weruh bayi sing lagi nangis kekejer mau diturokakéana am"bèn, sandhingé katon ana wong lagi mujung, kemulan brukut, ora obah"obah.G;uh ora genah, wong iki, kebangeten banget, ana bocah nangis kekejer kayangono kok ora tangi"tangi, kaya wong ma"ti, enggoné turu.G mengkono grenengé

. +ukmana terus nye"dhaki perlu arep nggugah wong sing lagi turu, karonyawang bayi sing nangis mau, tetéla bayi anyaran, awaké isih katon abangkabèh, betèké kakèhan enggoné nangis.

. +ukmana maju, sikilé wong kang lagi turu krudhungan mau banjur dioyog"oyog supaya tangi. )anging bareng nembé baé nyekel sikilé, . +ukmanakagèt, awit sikilé wong mau adhem banget kaya ès, mretandhani yèn wong maulagi nan"dhang lara. . +ukmana ora sida muring, sakala banjur thukul rasawelasé. (waké wong mau digrayangi krasa adhem kabèh. . +ukmana mundur ora sida nggugah. ong mau meksa du"rung tangi, awaké isih tetep krudhungan.

. +ukmana ora we"ruh menyang rupané wong sing lagi lara mau, jalaran ketu"tupan kemul.

. +ukmana weruh kapas -an madu ana sandhingé, banjur énggal"énggalnjupuk kapas sethithik, diplintir, nuli diclupaké ing madu didulangaké menyangbayi sing isih nangis mau. +a"nalika bayi dadi meneng karo ngenyut kapas singana maduné mau. Bubar iku . +ukmana alon"alon nyedhaki wong sing lagi lara,nuli wiwit digugah manèh alon"alon. ong sing lara banjur katon obah"obah karosambat ngruntuh.

G bok, bok kula aturi tangi rumiyin.G mengkono pangun"dangé karongoyog"oyog awaké rada seru.

ong sing krudhungan mau banjur mbuwang, kemulé sa"jak kagèt, awit anasing nggugah. )anging sepira kagèté . +ukmana bareng weruh wong singdigugah mau, sakala banjur mundur mripaté nyawang mencereng, karongéling"éling. Ka"ya"kaya wis tau weruh rupa sing kaya mengkono, ananging anaing ngendi dhèwèké meksa ora kèlingan, wong mau tan"sah dipandeng, praupanékaton pucet banget kaya kertas.

anguné sing kagèt ora mung . +ukmana dhéwé, wong sing digugah mausemono uga, katon kagèté, weruh wong la"nang ana ing sandhingé. ripaté gantimandeng mencereng nyawang . +ukmana tanpa kedhèp, awit sajak"sajaké ugawis tau, weruh rupa sing kaya mengkono. ula nganti suwé ang"goné padhapandeng"pandengan, durung ana sing miwiti nga"jak guneman, cangkem padhablangkemen kabèh.

)anging ora suwé wong wadon kang lagi nandhang lara mau banjur njerit

karo sambat.91


32/66

G as ........ +ukmanaHG karo arep menyat nanging ora ku"wat. . +ukmanaéling, banjur ngrungkebi wong wadon mau karo bengok.

G#eng 5ien ................ HG karo nyekeli tangané kang adhem kaya ès.. +ukmana rumangsa trenyuh banget atiné, awit ora ngi"ra babar pisan yènbakal ketemu karo kenya tilas gegantilaning atiné mau ing kono, gèk laginandhang lara pisan ana omah gubug, memelasi banget. (waké kang biyènseger, singset isi, saiki katon rusak kabèh, tur pucet, cowong, kuru. eruh kayamengkono atiné kaya sinendhal mayang rasané, nganti . +ukmana ngruntuhakéluh. (lon"alon . +ukmana ngudhari pangrangkulé awit banjur kèlingan yèn singlagi dirangkul iku lagi nandhang lara kang mbutuhaké pitulungan tamba dhisik.

G+liramu lara #engFG(. 5ien 5isnowati mung manthuk, mripaté adus luh, ca"rocosan metu.

5rengginas . +ukmana banjur njupuk kacuné, kanggo ngusapi luhé (. 5ien5isnowati kang kaya udan tekané. (tiné saya nandhes kesedhihané.

G7ara apa #engFGGKiraku malaria ........... as.G seret wangsulané.G is pirang dinaFGG7imang dina iki as.GG0hahar pil ya, kebeneran iki aku nggawa.G

(. 5ien 5isnowati mung mantuk. . +ukmana banjur nju"puk pil kang tansahdikandhut, banjur diulungaké (. 5ien 5isnowati. )anging wanguné ngrekasabanget anggoné arep menyat, mula banjur ditulungi déning . +ukmana,dipondhong ditangèkaké.

+awisé nguntal pil, (. 5ien 5isnowati banjur sèndhèn"sèndhèn ana gedhèkkaro ngusapi luhé sing tansah carocosan metu. ripaté tansah mandeng .+ukmana.

. +ukmana njupuk lenga dhoklonyo, disok ing kacuné, banjur diulungaké(. 5ien 5isnowati.

G-ki -o #eng kanggo ambu"ambu supaya rada seger slira"mu.GKacu ditampani karo nyawang bayi sing lagi turu angler.GBocah iki anaké sapa #engFGG(nakku .... as.GGPutramu ............FGG-ya.GG0adi iki putramu taFG

(. 5ien 5isnowati manthuk.G7ha bapakné ana ngendiFGG+arèh dhisik as, aku durung bisa matur, mengko baé yèn wis rada ènthèng

awakku, panjenengan dakcritani.GCelathu ngono karo njupuk cangkir sing ana sandhingé, nanging wis kothong.G(rep ngunjuk #engFG

(. 5ien 5isnowati mung manthuk.G(ku isih duwé wédang, daksimpen ing tremos ana jaba, dakjupuké dhisik ya

#eng.GBubar celathu ngono . +ukmana setengah mlayu terus énggal"énggal metu

marani termosé sing ditinggal ana tengah sawah. 7et sedhéla wis bali karo termoslan nggawa gambar disèlèh ing ambèn. (. 5ien 5isnowati banjur diombèni wé"dang manget"manget, rada katon kepénak awaké.

G atur nuwun banget as, rada seger rasané awakku lan bisa metu kringeté.G

karo mbeneraké kemulé kanggo nutupi sikilé.9/


33/66

. +ukmana sumedhot banget pikiré bareng weruh kaha"naning awaké (.5ien 5isnowati kang wis katon rusak banget, dagingé sasat wis entèk, paribasan

mung kari lunglit.


34/66

G(ku minggat as, awit aku ora sudi nyawang dhèwèké.GG+ebabé apa #engFG

G engko baé as, panjenengan dakcritani kabèh bab lela"konku, yèn wis asoatiku.GG-ya #eng, iya. is pirang dina sliramu gerah iki #engFGG iwit nglairaké jabang bayi as, aku banjur dadakan kecandhak lara.GG ........... ngono ta. (pa wis dijamoniFGG wis as. bok *oto bola"bali tansah mènèhi jamu, na"nging laraku durung

ana sudané, isih panggah kaya ngené iki.GG#enengé sapa putramu iki #engFGG0urung dakwènèhi jeneng as. 7ha Kangmas teka dadi ngerti yèn aku ana

kéné sapa sing ngaturi pirsaFGG ra ana #eng. 0hèk mau aku lagi kebeneran nyambut gawé ana

sacedhaking omah iki.GGKangmas ngasta ana kénéFGG ra, mung lagi kliling nggambar.GG(pa Kangmas saiki dadi pelukisFGG-ya #eng. 7ha Pak *oto karo bok *oto baliné mengko jam pira.GG(dat sabené bok *oto jam telu, déné Pak *oto sok nganti jam lima nembé

bali.GG ngono ta, dadi sliramu ijèn ngéné #engFGGlya as, tunggu omah.GG*èn ngono aku dakbali menyang pondhokanku dhisik ya #eng, mbalèkaké

bekakas gambar, mengko aku énggal"énggal bali mrené manèh.GG(pa ora diterusaké enggoné nglukis asFGG ra #eng, atiku wis ora duwé karep nggambar manèh.GG0adi arep ngunduraké bekakas dhisik asFGG-ya #eng.GG bok uwis ora susah digawa kondur, disimpen ana kéné rak kena.GG)gono ya becik #eng. )anging aku lilanana bali dhisik ana perluné liya,

mengko aku énggal bali réné manèh.GGCedhak as, pondhokanéFGG(h ya cukupan #eng ora adoh, ana omahé P. Kebayan. is ya #eng, sliramu

butuh apaFGG ra butuh apa"apa as, atiku wis bungah awit kaleksa"nan wis bisa ketemu

karo panjenengan ana kéné.GG*a wis lilanana aku dakbali dhisik, mengko aku énggal"énggal bali.GG-ya mas.G

. +ukmana kanthi sedhih lan trenyuh atiné banjur énggal"énggal balimenyang pondhokané. 0ina iku enggoné nggam"bar 5laga urung wurungtemenan. 7et setengah jam . +ukmana wis bali mrono manèh, karo nggawa tasisi jarik, klambi, kemul, lan kaos sikil. (. 5ien 5isnowati banjur disalini wutuh, lansikilé dikaosi supaya anget. ra suwé awaké (. 5ien 5isnowati dadi krasa anget,lan adhemé ilang banjur bisa lungguh.

GKetrima banget as, aku diparingi salin, awakku saiki wis krasa ènthèng lananget. ula lenggaha rada cedhak kené as, aku arep wiwit ndongèng, lelakonkusing nyedhihaké iki.G

G-ya #eng, iya,G mangsuli ngono . +ukmana banjur mapan lungguh cedhak(. 5ien 5isnowati, kang banjur wiwit crita lelakoné.

94


35/66

G+abubaré omah"omah karo . Purwodirja, aku diboyong menyang alang. (tiku sedhih awit wong sing dadi guru lakiku sepisan ora daktresnani, kapindhoné

umuré adoh banget sung"saté, dadi ya tangèh lamun yèn sajroning jejodhoan akunemu kenikmatan, nanging malah kosok baliné. +anajan bab nyan"dhang manganora kurang, arep apa"apa sarwa katurutan, na"nging rumangsaku kanikmataningwong jejodhoan ora ana ba"bar pisan. ina wengi aku tansah sedhih banget,merga tansah kèlingan karo panjenengan. -dham"idhamanku dadi ibu kang sejatikaro panjenengan, ambyar lebur tanpa karana, atiku ron"tang"ranting. angkaguru lakiku mau pancèné mono dhasaré tresna banget karo aku, nanging apasebabé aku ora nimbangi menyang katresnané mau bok menawa panjenenganbisa menggalih dhéwé, awit sakèhing sih katresnanku wis winengku ing priya liya,atiku tundoné daksrahaké menyang panjenengan kabèh 13, panjenengan singnguwasani rokhaniku, wadhagé gu"ru lakiku. alah as, ya kaya mengkono maupikolehé wong jejodhoan kanthi peksan mau, ora metu saka karepé dhéwé. (wakku mundhak dina mundhak kuru, nganti nalika ibu tindak tilik menyangalang, kagèt bareng pirsa menyang awakku kang saiki banjur dadi kuru, ngantiibu muwun. )anging as, senajana atiku wis rontang"ranting, sedhih, aku meksakudu bekti karo guru laki. (tiku wiwit saka sethithik dakpeksa kudu bekti, awit iku1Iwis dadi kewajibané para wanita kudu bekti karo guru laki. +enajana atiku tansahnjerit, sambat, ngadhuh, ngronjal, nangis, meksa dakpeksa"peksa aku kudungatonaké rasa bektiné. )alika aku krungu kabar yèn panjenengan banjur gerahora ènget, atiku saya kaya rinujit"rujit1% kaé, panjenengan tansah daktangisi sabendina. (na alang aku mung olèh setengah taun, aku banjur pindhah menyangBangil.

(na Bangil aku krungu kabar manèh jaréné panjenengan nerusaké sekolahmenyang )gayoja, sekolah pelukis. (tiku ra"da bungah. Bubar iku aku wis oranaté krungu kabaré panje"nengan, amarga aku banjur pindhah manèh ngetan,menyang #ember, wusana nganti tekan Banyuwangi. @nggonku jejodho"an wismèh 9 taun, suprandéné aku durung apa"apa, krasa ngandheg baé ora.Bokmenawa amerga saka ora jenjemé ati"ku, lan rokhaniku ana kang kosongsalah sijiné.G

5ekan semono (. 5ien 5isnowati mandheg anggoné cri"ta, awit krasangelak, luhé tansah dlèwèran metu. . +ukmana trenyuh atiné krungu crita mau.Bareng wis aso lan nyawang anaké kang isih anteng turuné, (. 5ien 5isnowatibanjur nutugaké critané manèh.

GBareng ana Banyuwangi nembé olèh 4 sasi guru lakiku kena ing godha karowanita saka Blambangan. Kang mangka wektu semono aku wis ngandhut olèh 9wulan. *a wiwit guru lakiku krama manèh kuwi banjur ora naté kondur. (tikusedhih banget, awit aku diwayuh.


36/66

maruku.


37/66

sané wong ala baé, kang gelem nuruti hawa napsu. iwit iku, suweng, kalung, langelangku banjur dakcopoti kabèh, dak"simpen ana cepuk, dakgémbol terus.

+andhang panganggonku ya mung trima prasaja baéM tur sing lawas"lawas.@nggonku tumindak sing kaya mengkono mau sepisan kanggo njaga awakku,kaping pindhoné bèn ora ngetarani, kaping teluné wedi yèn nganti konangandéning pa"ra sadulur"sadulurku. (na +urabaya aku mung dina. +awisé awakkurada kuwat, aku banjur ninggalaké Kutha +urabaya, awit rasané atiku ora kepénaksuwe"suwé ana +urabaya. +ing daktuju Kutha adiun, awit aku biyèn duwé kancaputri sing wis kaya sedulurku dhéwé beciké, jenengé 6ndang redining"sih kangomahé ana adiun manggon ana ing kampung +leko. 5ekané sepur wis jam 3bengi, mula aku ora wani nggolèki omahé kancaku mau. Kajaba wis bengi, akudurung ngerti du"munungé Kampung +leko mau, mulané niyatku sésuk"ésuk arepdakgolèki. Bengi kuwi aku ana hotèl. 6suké aku nggolèki omahé 6ndhang

rediningsih menyang +leko, nanging mu"beng"mubeng nganti 9 jam ora ketemu,malah ora ana sing ngerti. Pikirku rada anyel, aku banjur bali menyang hotèlku.)anging sepira kagètku bareng weruh koperku wis ora ana. 5ujuné cepuk sing isibarang mas inten tansah dakgémmbol. )iyatku arep lapur menyang pengurushotèl lan pulisi. )anging bareng dakpikir"pikir aku wedi dhéwé menyang ayang"ayang"ku, awit aku dhéwé ngrumangsani lagi dadi wong inggatan. ula aku trimameneng. +andhanganku entèk blas, mung kari sing dakenggo baé. -langing koper saksandhanganku ora patia dakgetuni banget"banget, sing dakgetuni ilangingpotrèt kang wis lawas banget enggonku nyimpen, katut ilang. *a barang kuwi singdakgetuni dhéwé. 0éné potrèt mau ora liya potrèté ................. panjenengan. (ncas tujuanku dadi ambyar kabèh. +aking judhegé aku banjur nerusaké lakungulon, embuh me"nyang endi pernahé, aku ora ngerti waton mlaku ngulon, laku"ku rindhik"rindhik awit ora kulina mlaku adoh, sikilku krasa nja"rem"jaremkepanasen. 5ekan mbulak aku lèrèn, mijeti sikil sing krasa panas. +epatukudakcopot terus dakbuwang, awit ngré"gon"ngrégoni yèn kanggo lumaku adoh.Bareng wis aso aku nutugaké laku. 0huwit sanguku, sing mung kari sepuluh rupi"yah dakwèt"wèt banget. 5ekan sakuloné aospati aku man"dheg sedhéla, macaplank. Kang ngalor menyang )gawi terus +ala, kang ngulon bener menyang

agetan terus +arangan. 0ilalah aku milih dalan sing menyang agetan. 5ekanaget"an wis wayah jam nem soré, awakku wis krasa kesel kabèh. +ikilku njarem"

njarem padha mlenthung, ketambahan sing dak"jujug ora ana arep menyang hotèlora wani. +anguku wis en"tèk, arep nguthik"nguthik barang sing ana cepuk akuora wani awit arep daktinggalaké anakku mbésuk yèn wis lair. +arèh"ning ora anasing dijujug, aku banjur lèrèn menyang alun"alun, mijeti sikil sing wis padha abuh.)anging suwé"suwé ora kepé"nak atiku, ingatasé wong wadon dhèwèkan tekaana alun"alun ijen, mula aku banjur mlaku ngidul, lèrèn ana sangareping ré"golingomah jèjèr papat, ana ing buk. 0umadakan saka salah sijiné omah papat, mauana priyayi wis sepuh metu, bareng weruh aku banjur andangu.

G+inten nikuFG karo marani aku.G0alem Bu.G wangsulanku karo menyat.G0alem sintenFGG0alem arsini.G wangsulanku goroh.G


38/66

G*èn ngaten, mangga )ak dhateng pondhok kula ngriki, tiyang sampun dalungaten.G

(ku durung nganti mangsuli tanganku terus dituntun alon"alon digawa ingdalemé kang jembar. (ku banjur dilungguhaké kursi.G+apa Bu tamunéFG keprungu swara saka njero dalem.G etua réné ta Pakné, iki lho ana tamu.G

ra suwé katon ana sawijining priyayi kakung wis sepuh, nanging isih katonrosa, bareng weruh aku banjur pitakon.

G#enengmu sapa kowé )dhukFG karo mapan lungguh.G0alem arsini Pak.GG arsini, omahmu ngendiFGGKedhiri.G wangsulanku karo tumungkul.G(rep tindak ngendiFGG adosi sémah kula Pak.GG(smané sapaFGG as +ukmana.G angsulanku waton ketemu baé.G)gasta gawé ana ngendi.GG umiyin dados mandor P wonten aospati nanging la"jeng dipunpindhah

dhateng )gerong kabaripun.GGKowé mau saka aospati mlaku baéFGG-nggih Pak, malah saking adiun.GG h ......... mesakaké temen. angka gajegé kowé lagi ngandhut ngono.GG-nggih Pak.GG engko kowé, nyaré ana ngendi.G (ku ora bisa mangsuli, mung eluhku sing metu carocosan kang minangka

dadi liruning aturku.G is. wis )ak, aja nangis, mengko ngasoa ana kéné baé, kéné ana

panggonan. Bu coba ;artini undangen réné, supaya ngancani )ak ......... sapa ikimau jenengéFG

G arsini Pak.G sambungé sing putri.G*a tepungna baé ya )ak, jenengku ;arjoasmara.GG-nggih Pak, matur sembah nuwun sanget.G

ra suwé katon ana sawijining kenya metu, nggawa wé"dang rong cangkir ingbaki. Bengi iku aku sida turu ing dalemé . ;arjoasmara, pensiunan antri


39/66

Bapak ;arjoasmara sakeluwarga abot banget, gawé pa"ngondhok"ondhokingatiku, nganti sepréné.G

5ekan semono (. 5ien 5isnowati lèrèn, merga anaké ta"ngi nangis njaluknusu. 5rengginas . +ukmana banjur nulungi njunjung bocahé disusokaké. Karonusoni anaké (. 5ien 5isnowati wiwit nerusaké critané manèh.

G+abanjuré as, saka agetan aku banjur menyang )ge"rong, kanthidinunutaké motor déning Bapak ;arjoasmara. +a"ka agetan menyang )gerongdalané terus ndeder banget, saupama aku mlaku ya ngrekasa banget, kirakusedina nembé tekan, )anging bareng motor, setengah jam wis tekan. 5ekan)gerong aku mudhun, pikirku wiwit judheg, awit ora ana sing dakjujug.Ketambahan kandhutanku bola"bali tansah gronjalan kaya"kaya wis arep metubaé. (ku banjur lèrèn ana sawijining warung suwung, lèrèn lungguh ana ingbangku pring, nyawang


40/66

nggéndhong barang dudu apa"apa, nanging tumrap aku ngrekasa banget, ngantibola"bali aku dituntun déning B. *oto.

*a wiwit dina iku aku banjur diaku anak déning bok *oto sekloron. +ekaronétresna karo aku. (ku ana kéné ora olèh nyambut gawé apa"apa mung ngliwet,karo dikon tunggu omah, sebab saben dina wong loro padha lunga kabèh. P. *o"to macul ana sawahé, jam papat nembé bali, déné B. *oto dodolan ana Pasar )gerong, mulihé jam 9 soré. 0adi saben dina aku kijènan ora ana réwangku.Bareng enggonku ana ké"né nembé 1D dina, jabang bayi sing takkandhut lair,nanging aku banjur kecandhak lara nganti kaya ngéné iki. +ejatiné na"lika bubar nglairaké jabang bayi awakku wis ora kuwat, na"nging rina lan wengi aku tansahnyenyuwun ing ngarsané Pa"ngéran Kang ahamurah lan ahaadil, aku gelemmati, na"nging samangsa aku wis ketemu karo panjenengan, awit ana prekarasing bakal arep dakaturaké. (wit ya mung panjeneng"an dhéwé sing kenadakprecaya lan kena dipitaya, dingèngèri anakku sing nembé lair iki. angunépanyuwunku mau dika"bulaké déning


41/66

G(h #eng bok aja sok ndhisiki karsané sing ahakuwasa. (wit pati urip ikising kagungan mung Panjenengané, aku kabèh mung saderma.G

GKuwi bener as, anané aku nganti banjur matur sing kaya mangkono mau,awit laraku sepisan ji iki kaya"kaya wis ora ke"na ditambani manèh. +ukur aku isihdiparingi umur dawa ma"lah bungah. ula anggonku nganti matur sing kayangono mau mung saupama.G

G-ya #eng -nsja (llah sabisa"bisa bakal dakèstokaké lan bakal dakleksanani. (ku ora kabotan minangkani panjalukmu iki. 0onya akérat lair batin. ula wiwitdina iki, putramu wis dakrengkuh kaya déné anakku dhéwé.G

G5rima kasih banget as.GG7ha putramu iki apa wis kok wènèhi jeneng #engFGG0urung as. +arèhning anakku saiki iki wis dakpasrah"aké karo

panjenengan, kang minangka dadi gantining wong tuwané, mula bab jenengdakpasrahaké panjenengan, aku ndhèrèk baé.G

. +ukmana ora mangsuli, banjur mikir"mikir sedhéla.G*èn ngono, saupama dijenengi +ukmanawati baé kepriyé #engFGG(ku mung ndhèrèk baé as, kuwi ya apik. +ukmanawati. +ukmana, njupuk

asmané panjenengan, ati njupuk jenengku sing buri. Panjenengan teka pinter ngarang jeneng as.G wangsulané karo mèsem, . +ukmana nimbangi mèsem.

G+aiki genti aku sing arep nduwèni panjaluk karo sliramu #eng, apa sliramu yakersa minangkani penjalukku ikiFG

G(rep kagungan pamundhut apa as, coba ngendika, yèn bisa mesthidakleksanani.G

G)gené ya #eng. )asibku lan nasibé sliramu iki padha, liré sliramu saiki laginandhang susah, semono uga aku. +aiki sau"pama ati loro sing sedhih maubanjur dikumpulaké manèh dadi siji, kiraku bisa dadi jalaraning bali menyangmarganing katen"treman, idham"idhaman kita kang wis ambyar, bisa kasemba"dan, kepriyé #engFG

G ............ alah Kangmas sumedhot banget rasaning atiku bareng akukrungu pangandikamu sing kaya mangkono. iwit biyèn mula aku rak tresna lair batin karo panjenengan, nganti sepréné katresnan mau isih panggah wutuh,malah saya tambah gedhé. 7air batin ora ana priya ing alam donya iki singdaktresnani, kajaba mung panjenengan dhéwé. 0adi bab pa"mundhutpanjenengan sing kaya mengkono mau aku matur sembah nuwun banget, dénéKangmas isih tetep panggah ka"tresnané karo aku, ora luntur, nganti kersa arepngukup wong kang sabeneré wis ora aji kaya aku iki. ........ Kangmas +uk"managegantilaning atiku. )anging pamundhuté Kangmas iki mau aku kepeksa ora bisaminangkani, sebab aku saiki wis ora suci wis kotor, maduku wis diisep déningkombang liya, mula aku ora bisa minangkani.G

G0huh 0hiajeng kumalaku dhéwé wong ayu. 5umrapku sliramu isih tetep sucimurni ora béda kaya sing dhisik.G

GKlèru as, panjenengan klèru, aku wis dudu kenya ma"nèh, lan wis kotor kaya ngéné.G

G+anajan kaya ngono 0hiajeng, sliramu tetep suci murni tumrapku. Biyèn lansaiki ora ana bédané #eng. Biyèn sliramu dadi memanikku lan saiki iya tetep dadimemanikku.G

G(dhuh matur nuwun banget as, déné panjenengan isih sudi arep ngukupmenyang ragaku sing wis rusak kaya ngéné iki. *èn wis dadi kersané Kangmaskaya mengkono aku ya mung kari ndhèrèk baé.G

G0adi 0hiajeng kersa minangkani panjalukku ikiFG41


42/66

(. 5ien 5isnowati mung mangsuli sarana manthuk. . +ukmana sakingsenengé banjur gapyuk, (. 5ien 5isnowati dirangkul kanthi adus luhing katresnan

lan kasenengan (. 5ien 5isnowati diarasi tansah lenggana baé.G*èn ngono, kapan kita padha boyong mulih 0hiajengFGG ulih menyang endi KangmasFGG enyang +ala.GG aja as, aja menyang +ala, aku wis ora arep cedhakan karo wong

tuwaku.GG*èn ngono beciké menyang endi #eng, aku mung kari manut. Kutha endi

sing koksenengiFGG*èn aku milih Kutha agetan baé as, senajan kuta cilik nanging reja, tur

hawané sedhengan kagem panjenengan dhé"wé kepénak, cedhak sawangan singasri"asri.G

G*èn kersamu mengkono iya becik #eng, aku mung manut.GG*èn ngono sésuk"ésuk aku dakmudhun menyang aget"an golèk omahdhisik ya #engFGGPanjenengan arep golèk sewan asFGG ra #eng, yèn bisa malah arep tuku utawa gawé katim"bang nyéwa.GG(ku setuju as. (ku ya isih duwé barang"barang ana ing cepuk iki, kiraku

yèn kanggo mundhut omah sapekarangané wis bisa olèh.GGBab dhuwit aku ya wis ana #eng. 0ené bab barang"barangmu bèné tetep

wutuh bésuk kena kanggo putramu +ukmanawati yèn wis gedhé.GG atur nuwun as. *èn ngono beciké bésuk padha resik"resikan ana

Pangulu agetan baé ya asFGG-ya becik #eng.GG-ki wis jam pira asFGG#am loro kliwat #eng, ana apa taFGG bok *oto sedhéla manèh bakal bali. engko aku arep kandha, yèn

Kangmas kuwi ya bojoku sing lagi dakgolèki wis bisa ketemu, karebèn bok *otosakloron bungah. Karo ma"nèh enggonku dora sembada, dadi ana nyatané.G

G*a sakersamu #eng, aku manut baé. (wit sanajan nya"tané durung resmi,sliramu wis dakanggep garwa idhéalku.G

G*èn ngono beciké Kangmas kudu ana kéné terus.GG-ya bener #eng, mengko soré aku dakpindhah mréné, wong saka kéné ya ora

pati adoh ngono.G)garepaké jam telu kurang, seprapat bok *oto nembé teka, banjur

dikenalaké karo . +ukmana. 0ikandhakaké yaiku sing lanang, sing digolèki wisketemu. bok *oto dadi bungah.

+emono uga Pak *oto, bareng wis ketemu ya dikandhani mèlu bungah.G(nu Pak utawi +imbok, kanggé sawetawis dinten kula ke"peksa taksih badhé

ngrusuhi wonten ngriki riyin, ngantos bojo kula mantun sakité.G celathuné .+ukmana karo Pak *oto sakloron.

G7ha mbok inggih ta as, bok kanggé saterusé kula inggih bingah mawon,mandar kula bingah onten réncangé. Cekaké ampun samar.G

G atur nuwun sanget Pak.GG+ami"sami as. )apa +imasé ajeng énggal"énggal kondur ngatenFGG0èrèng Pak, ngentosi yèn bojo kula empun mantun.GG)apa ajeng kondur dhateng CarubanFGG-nggih Pak, tiyang sampun lami nilar griya, mindhak risak boten onten sing

dipasrahi.G4/


43/66

G)ing nggih niku -o as, gubugé bapaké niki rupiné kados ngaten.GGBetahipun rak kénging kanggé tilem ta Pak.G

ra suwé bok *oto mbanjur ngladèkaké wédang 4 cangkir saknyamikané.+awisé iku banjur njunjung +ukmanawati, diléla"léla tetembangan Kinanthi mergabanjur nangis.

$itik tulak pitik tukungtutulaking jabang bayi.ngedohaké %a%ing ra%ak.sarap sawané sumingkir.Si tukung mangungkung ngarsa.situlak bali ing margi.

Si jabang bayi punika.kekasihé 2yang Widi.rineksa ing !alaekat.dènemong ing Widadari. pinayungan ing 2ayng Sukma.Kinebutan para abi.

Sakathahé Wali kutup.ngulama lan para mukmin.samia angreksa si jabang bayi.mila tebih ing sesakit.sirna larané si jabang.walagang slamet si bayi.

G)ah rak meneng, ta putuku cah ayu iki, adhuh manisé, lambénémèngèr"mèngèr abang, menik"menik,G mangkono pangudangé bok *oto.

(. 5ien 5isnowati lan . +ukmana mèsem bebarengan.G(nu bok, mangké kula digawèkaké jenang abang putih nggih, ajeng

kanggé bancaki, damel jeneng wayahé niku.G celathuné (. 5ien 5isnowati karobok *oto.

GBadhé disukani asma sinten putrané niku )ak inem.GG+ukmanawati, bok.GGBiyuh"biyuh apik temen jenengé niku, nggih ta mangké kula damelaké jenang

abang putih, ampun kuwatir. angké boten trima niku mawon, ajeng kuladamelaké sega kluban pisan, kanggé bancakan tangga tepalih. +ethithik"sethithikyèn dianani, mesakaké putu kula sing ayu tunik"tunik niki. ak eng"gih ngoten ta

)ggèr putu kula sing ayuF -nggih yeyes cimbah, benjing kuya lak cagedmacak"macak ta Bu.Gengkono wangsulané B. *oto karo ngémba"émba kaya bocah cilik sing

durung bisa omong. (. 5ien 5isnowati lan . +ukmana mung mèsem pandeng"pandengan. Bengi iku . +ukmana pindhah ana omahé P. *oto, nunggoni (.5ien 5is"nowati, kang awaké sok panas sok adhem. ula mèh sewengi ora turu,awit banget welasé weruh larané (. 5ien 5isnowati mau. (. 5ien 5isnowatidhéwé turuné mung sadhéla"sadhéla, bola"bali tansah ngruntuh, terkadhang kayawong kagèt kaé.

bok *oto tansah ndremimil ngidung lirih, ngétung jeneng"ing lelembut,kidung panulaking wong lara, supaya énggal sa"ras. 5embangé +inom7ogondhang. +anajan wis tuwa nanging swarané isih kepénak, gawé sengsemésing krungu.

49


44/66

Kang riyin lelembut wétan.urganeluh !aospait.

&awan raja Baureksa.*ku ratuning dhedhemit.Sang &o%ala Kedhiri.*ng $anggunggung si Abur-Abur.Sapujagat king (ipang.!adiun sang Kala Sekti.$an si Korèng lelembut ing $anaraga.

Sidakaré ing $a%itan.Kedhuwang si Klenthingmungil

2éndra "aksa ing !agetan.(enggala si )unjungpuri.Sétan )elaga $asir.$ragota Kartasura3irebon Sétan Kaberi.

rembanon ingkang aneng $urbalingga.

Sinabetaken mangétan.Ana lara teka bali.tinulak bali mangétan.mengidul panyabet nèki.na lara teka bali.tinulak bali mangidul.

ngulon panyabetira. pan tinulak bali mengétan kang lara.

!angalor panyabetira.ana lara teka bali.tinulak ngalor parannya.manginggil panyabet nèki.na lara teka bali.tinulak bali mendhuwur.manglsor panyabetnya.ana lara teka bali. pan tinulak bali mengandhap kang lara.

GKangmas durung saréFG swarané (. 5ien seret lirih.G0urung #eng, lagi ngrungokaké B. *oto olehé ura"ura. (na apaFGG is mbok saréa ta as, mundhak sésuk ngantuk.GG(ku ora bisa turu #eng, wong kowé bola"bali pijer ngrun"tuh baé. +ésuk

dakundangaké dhokter ya #engFGG0hokter saka ngendi asFGG+aka agetan.GG(dhuh as, ora susah. +ésuk pundhutna pil kéniné baé, bokmanawa bisa

énggal mari.GG(dhem #engFGG-ya as, kadhang"kadhang sok panas, sirah cekot"cekot krasa ngelu.GG0igosok balsem ya #engFG

44


45/66

(. 5ien 5isnowati manthuk. . +ukmana banjur jupuk balsem, nulidigosokaké pilingané kanthi alon"alon lan ngati"ati banget. (. 5ien 5isnowati

mung tansah mandeng baé mripaté adus eluh.G is ora susah muwun #eng, mudhak saya gawé sedhih"ing atiku.GG@nggonku nangis iki, nangisi panjenengan kok as.GG)angisi akuF (pa sababéFGG esakaké.GG .............. wis ora susah dipikir #eng, saréa wis bengi.GG+ukmanawati ora ngompol asFGG ra, nembé baé daktiliki.G

(. 5ien 5isnowati banjur mapan turu, mripat direm"rema"ké, nanging meksaora bisa turu. 0éné . +ukmana tetep lung"guh ana ing sandhingé katon prihatinbanget. )gantuking mri"paté lan sayahé ora dir

Kumandanging Katresnan

Documents

Transcript of Kumandanging Katresnan