Koleksi Arab di Perpustakaan Utama, Universiti Malaya

Abdul Kadir bin Haji Muhammad*

Abstrak: Tujuan mewujudkan sebuah koleksi khas berbahasa Arab di PerpustakaanUtama, Universiti Malaya latah untuk menyokong rancangan pengajaran dan pembelajaran.Pada mulanya, koleksi ini digunakan oleh mereka dalam jabatan Pengajian Islam.Peranannya bertambah setelah tertubuhnya Akademi Islam pada 7987, lebih-Iebih lagibuat masa sekarang dengan semua pelajar tahun pertama hingga tahun keempat dari kedua-dua fakulti Syariah dan Usuluddin berada di kampus utama di Kuala Lumpur. Sebelumini mereka menuntut di kampus Nilam Purl, Kota Bharu. Koleksi berbahasa Arab yangkini berjumlah sebanyak 6,000 buah jilid terdiri daripada karya-karya mengenai pengajianIslam, bahasa san kesusasteraan Arab.

Abstract: The objective of creating a special Arabic collection in the Main Library of theUniversity of Malaya is to facilitate the teaching programme. Initially, this collectionserved to support the teaching programme in the Islamic Studies Department. Its role hasbecome increasingly important after the setting up of the Akademi Islam in 7987, andmore so now since all students from years one to four from the Syariah and Usuluddinfaculties are at the main campus in Kuala Lumpur while prior to that they were at thebranch campus in Nilam Purl, Kota Bharu. The collection, numbering some 6,UOOvolumes, comprises works on Islamic studies, Arabic language and literature.

MatlamatMatlamat pengwujudankoleksi Arab di PerpustakaanUtama Universiti Malaya adalah sama dengan peng-wujudan lain-lain koleksi, iaitu untuk membantu parapensyarah dan siswa dalam pengajaran dan pem-belajaran mereka. Pad a peringkat awal, koleksi ini di-wujudkan untuk menyokong pengajian di JabatanPengajian Islam di Universiti Malaya. Peranan yang di-mainkan oleh koleksi Arab ini bertambah penting se-telah tertubuhnya Akademi Islam Universiti Malayapada tahun 1981, lebih-Iebih lagi pad a masa sekarangdi mana keseluruhan mahasiswanya dari tahun 1-':4dari Fakulti Syariah dan Usuluddin telah ditempatkandi kampus utarna Universiti Malaya, Kuala Lumpur,sedangkan sebelum dari ini sebahagian dari mahasiswatersebut mengikuti kuliah di karnpus UniversitiMalaya Cawangan Nilam Puri, Kota Bharu, Kelantan.

KoleksiKoleksi Arab yang berada di Perpustakaan UtamaUniversiti Malaya pad a masa ini berjumlah sebanyak6,000 buah jilid dan merangkumi berbagai aspek ilmupengetahuan, walaupun sebahagian besarnya ialah

bahan-bahan yang ada hubungan dengan pengajianIslam, bahasa dan sastera Arab. Ini sesuai dengan mat-lamat penubuhan koleksi Arab, sebagaimana yang di-nyatakan di atas, iaitu untuk membantu pengajiandan pembelajaran di Jabatan Pengajian Islam danAkademi Islam Universiti Malaya.

Bahan-bahan yang berkaitan dengan pengajianIslam dianggar berjumlah sebanyak 2580 buah jiliddan adalah seperti beri kut:-1. Koran dan i1mu-ilmunya 600 jilid2. Hadith dan ilmu-ilmunya 650 jilid3. Perundangan Islam 750 jilid4. Akidah 180 jilid5. Lain bidang (Islam) 400 jilidBahan-bahan mengenai bahasa dan sastera Arabpula dianggarkan berjumlah sebanyak 1800 buahjilid. Walau bagaimanapun dalam kelas PJ (SasteraArab) terdapat banyak buku berkaitan dengan Islamdan cabang-cabang ilmu yang lain kerana buku-bukuyang ditulis sebelum 1800 dikelaskan sebagai bahan-bahan kesusasteraan dan bukan mengikut perkara se-benarnya. Bahan-bahan mengenai bidang-bidang laindianggarkan berjumlah sebanyak 1620 buah jilid.

*Pegawai Perpustakaan, Sahagian Koleksi Kebangsaan, Perpustakaan Universitl Malaya.

Kekal Abadi 7(1) Mac 1988 9

Boleh dikatakan bahawa Perpustakaan memilikisemua bahan penting yang berkaitan dengan kursus-kursus yang ditawarkan di Akademi Islam UniversitiMalaya. Misalnya dalam bidang tafsir, ia memiliki ke-semua kitab-kitab yang dianggap paling berautoritatifseperti Tafsir al-Khazin, Tafsir al-Maraghi, Tatsir al-Zamakhsari, Tafsir al-Kasshaf, Tafsir al- Tabari, TafsirIbn Kathir, Tatsir Ruh al-Ma'ani dan Tafsir fi Zilal al-Quran oleh Sayyid Qutb dan al-Asas fi al-Tafsir olehSaid Hawwa yang merupakan tafsir terbaru dalam se-puluh jilid, serta beberapa buah tafsir lain.

Dalam bidang Hadith, Perpustakaan memiliki ke-semua sunan Sittah yang merupakan bahan terpentingdalam pengajian Hadith. Sunan-sunan itu ialah Sahihal-Bukhari, Sahih Muslim, Sunan Abi Daud, Sunan AI-Nasal, Sunan al-Tarmidhi dan Sunan Ibn Majah. Se-lain dari itu ia juga rnemiliki Sun an al-Bayhaqi,M_uwatta' oleh Imam Malik dan [ami' al-Usul fiAhadith al-Rasul oleh Ibn al-Athir, serta lain-rainkarya penting.

Demikian juga Perpustakaan memiliki bahan-bahanpenting dalam bidang perundangan Islam dalam ke-empat-empat mazhab, seperti Kitab Sharah Fath al-Qadir oleh Ibn al-Himam dan al-Mabsut oleh al-Sharakhsi, kedua-duanya dalam Mazhab Hanafi; al-Um oleh ai-Imam al-Shafii dan aI-Anwar li-A 'mal al-Abrar oleh al-Ardabili, kedua-dua dalam MazhabShafii; al-Mudawwanah al-Kubra oleh ai-Imam Malikdalam Mazhab Maliki dan al-Mughni oleh IbnQudamah dalam Mazhab Hanbali, dan lain-lain karyayang dihasilkan oleh para tokoh perundangan Islamyang terkenal seperti Ibn Hazrn, Abu Yusuf, IbnTaymiyah, al-Nawawi, al-Rafii dan sebagainya.

Dalam bidang teologi Islam, Perpustakaan me-miliki kitab-kitab seperti Kitab Sharh al-Usul al-Khamsah oleh Abd al-Jabbar ibn Ahmad, al-Ibanah fiUsul al-Diyanah oleh Abu ai-Hasan al-Ash 'ari, 'Aqidah

al-mu'mintn oleh Abu Bakar al- Jazairi dan lain-lainkitab yan berkaitan dengan pengajian usuluddin.

Sungguhpun begitu Perpustakaan masih lagi ke-kurangan bahan-bahan dalam bidang ini dan akan ber-usaha untuk memperolehinya kelak.

Di sam ping itu sebagai membantu pengajian bahasadan sastera Arab di Akademi Islam, Perpustakaan jugamemiliki bahan-bahan penting dalam bidang tersebutseperti Diya' at-Satlk ila A wdah al-Masalik oleh Mohdai-Najjar, Sharh Shudbu al-Dhahab fi Ma'rltat Kalamai-Arab oleh Ibn Hisham, Sharh al-Ashmuni 'ala'Alfiyat Ibn Malik oleh al-Ashmuni, Abnlyat at-Sortmin Kitab Saybawlh oleh Khadijah al-Hadithi. ltuadalah antara kitab terpenting dalam Bahasa Arab.Dalam sastera pula Perpustakaan memiliki .kitab-kitabseperti al-'Aqd al-Farid oleh Ibn 'Abd Rabbih, al-Aghani oleh al-Asbahani dan lain-lain karya yang di-

10

hasilkan oleh penulis-penulis lama dan baru baikdalam bidang puisi dan prosa dan juga penulisan yangberkaitan dengan sejarah kesusasteraan dan kritikan.

Perpustakaan juga tidak mengabaikan dari mem-perolehi bahan-bah an yang berkaitan dengan sejarahIslam, kerana ini adalah salah satu kursus yang diajardi Akademi Islam. Antara bahan-bahan penting yangdimiliki oleh Perpustakaan dalam bidang ini ialahal-Kamil fi al Tarikh dan al-Lubab fi Tahdhib al-Insan, kedua-duanya oleh Ibn al-Athir, Mawsu'ahal-Tarikh al-Islami oleh Ahmad Shalabi, Tabaqat at-Kubra oleh Ibn Sa'ad dan lain-lain karya yang men-jadi bahan rujukan penting dalam pengajian sejarahIslam.

Bahan rujukan seperti ensiklopedia, kamus danindeks, merupakan bahan rujukan penting untukpusat pengajian tinggi. Atas asas inilah pihak Perpus-takaan turut menyediakan bahan-bahan tersebutdalam bahasa Arab untuk kegunaan para pensyarahdan juga mahasiswa. Antaranya ialah Lisan al-'Araboleh Ibn Manzur, Kitab Muhit al-Muhit oleh Butrasal-Bustani. al-Manar: Qamus Inklizi- 'Arabi oleh HasanSaid al-Karami dan lain-lain kamus baik bahasa Arabke bahasa Arab, Arab-Inggeris, Inggeris-Arab, Arab-Perancis dan sebagainya.

Antara indeks yang dirniliki oleh Perpustakaan ia-lah al-Mu'jam al-Mufahras li-Alfaz al-Hadith yang di-susun oleh para orientalis. Indeks ini disusun untukmencari Hadith-Hadith yang terkandung di dalamsunan Sittah, Musnad al-Darimi, Muwatta' ImamMalik dan Sunan Ibn Majah. Perpustakaan juga me-miliki al-Mu'jam al-Alfaz al-Quran oleh MuhammadFuad 'Abd al-Baqi sebagai indeks untuk mencari avat-ayat suci al-Quran.

Ensiklopedia yang dimiliki oleh Perpustakaan ber-tajuk Dairat al-Ma'arif al-Islamiyah dalam 9 buah jilid.

Dalam bidang perubatan, Perpustakaan memilikial-Qanun fi al- Tibb oleh Ibn Sina dan al-Masail fi al-Tibb oleh Hunayn ibn Ishaq. Kedua-duanya merupa-kan kitab perubatan penting pada masa silam dan di-percayai menjadi asas kepada perubatan moden.

Selain dari bidang-bidang yang disebutkan di atas,bahan-bahan mengenai politik, ekonomi, pendidikan,ilmu kemasyarakatan dan sebagainya juga terdapatdalam koleksi Arab di Perpustakaan.

Selain dari koleksi bahan-bahan bercetak Perpusta-kaan juga mempunyai sebuah koleksi kecil manuskrip-manuskrip Arab berkaitan dengan perundangan Islam,tasauf, aqidah, ilmu falak dan perubatan.

Antaranya ialah manuskrip lhya' Ulum aI-Din ka-rangan ai-Imam al-Ghazzali, dalam 20 buah jilid,mungkin disalin oleh beberapa orang penyalin berlain-an memandangkan bentuk tulisan yang berbeza, te-tapi juzu yang ke empat puluh telah disalin olch 'Abd

Allah ibn Muhammad ibn 'Abd Allah al-Farisi {Iran}pada tahun 1274H./1831 M. Ini adalah sebuah karyatasauf.

Multaqa al-Abhur hasil karya asal Ibrahim ibnMuhammad ibn Ibrahim al-Halabi (wafat 956H./1549M.), dan sidalin pad a 1444H./1731-2M. yangkhusus mengenai perundang Islam; Kitab at-Mukhtasar oleh al-Qudri {wafat 428H./1 037M.}, di-salin pada 1232H./1816M. juga adalah mengenai pe-rundangan Islam.

Oi dalam perbincangan kita mengenai bahan-bahanberbahasa Arab, kita tidak boleh mengenepikan satukoleksi manuskrip-manuskrip Melayu dalam hurufJawi yang ada di Perpustakaan. Manuskrip-manuskripterse but menyentuh berbagai bidang seperti perun-dangan Islam, aqidah, tasauf dan sejarah. Di an tara-nya ialah IImu Faraid, mengenai perundangan;Bidayat al-Hidayah oleh al-Sanusi, mengenai aqidah;dan yang menarik sekali ialah sebuah manuskrip ber-judul Kitab Risalah Ibadah yang teksnya dalam bah a-sa Arab dengan pengertiannya dalam bahasa Cina.

Tajuk-tajuk manuskrip lain dalam bahasa Arab danMelayu serta bahan-bah an dalam bentuk mikrofilemdan mikrofis boleh didapati dalam Katalog KoleksiMelayu Perpustakaan Universiti Malaya, terbitan Per-pustakaan Universiti Malaya, 1980.

PerolehanUntuk memperolehi bahan-bah an dalam bahasa ArabPerpustakaan menggunakan dasar biasa iaitu melaluicara pembelian dan hadiah. Walau bagaimanapunpihak Perpustakaan berusaha membuatkan salinanfoto bagi bahan-bahan yang tiada dalam pasaran bukutetapi diperlukan dengan segera. Sepanjang tahunpengajian 1986/1987, Perpustakaan telah membuat-kan salinan foto sejumlah 80 buah judul dengan [urn-lah 160 buah jilid. Bahan-bahan ini didapati melaluisistem pinjaman an tara perpustakaan dan juga dari-pada kakitangan akademik di Akademi Islam Univer-siti Malaya. Selain dari itu, untuk menyediakan bahanyang diperlukan dengan segera, Perpustakaan cubamcndapatkannya dari Perpustakaan Akademi Islam diNilam Puri di bawah sistem pinjaman jangka panjang.Sepanjang tahun pengajian di atas, Perpustakaan Aka-demi telah meminjamkan kepada Perpustakaan Uta-rna Universiti Malaya lebih dari 30 buah judul. De-ngan cara ini pihak Perpustakaan dapat menyelesai-kan permintaan sebahagian besar bahan-bahan yangdiperlu kan segera.

KatalogSelain dari katalog pengarang/judul dan perkara yangditransliterasikan ke huruf Rumi dalam bentuk kadhingga akhir tahun 1981 dan dalam bentuk COM

{Computer Output Microfiche} mulai 1982, pihakPerpustakaan menambahkan satu lagi katalog juduldalam bahasa Arab (bahasa asal teks tersebut). Kata-log ini dalam bentuk kad dan disusun mengikuturutan abjad Arab. la ditempatkan berhampirandengan katalog Koleksi Tamil dan Koleksi Asia Timurdi dewan katalog. Tujuan utama katalog ini diwujud-kan ialah untuk membantu pengguna-pengguna yangtidak begitu mahir dengan kaedah transliterasi.

Contohnya adalah seperti berikut:

PJ8406 IAbb

u-J .,1; 'i1 ":- ..J 'i1 &.Jl::

ABBAS, IhsanTarikh al-adab al-Anadalusi.-

al-Qahirah: Dar al-Thaqafah, 1962.

PL205Mis

~<';:J1 ":- ..J 'i 1 . l:;CiJ

al-MISRI, Husayn MujibTarikh al-adab al-Turki. -

al-Qahirah: Matba'ah al-Fikrah, 1951.

P17510Far

I.Y.~I ,"":""..J'11 C:-JC

FARRUKH, Umar, 1906-Tarikh al-adab al-Arabi.-

Beirut: Dar al-llrn, 1965.

Abjadjudul

Abjadjudul

Abjadjudul

Mulai 1987 senarai perolehan bahan-bahan ber-bahasa Arab dikeluarkan dua kali setahun dalam hurufArab, walaupun maklumat mengenai bahan-bahanyang diperolehi boleh didapati dalam Senarai Peroleh-an Baru yang' diterbitkan tiap-tiap bulan, tetapi dalamhuruf Rumi.

Perkhidmatan PembacaSeorang pegawai yang bertugas di Bahagian KoleksiKebangsaan, Perpustakaan Utama, boleh membantupara pengguna mencari bahan yang diperlu kan darikoleksi khas Arab ini.

11