Femgaruh KegEaten AktruEEE Femba*guElan Keatas Kejadoan Sanjrr(Adi bin Jafar)

Sesungg'-rnnya nikmat i,arg dil.urniakan .a,llah S.\fu.T kepada penghuni-penghuni alamsemeste an:atlah besar dan petbagai. Ia merangkunrii seluruh ciptaannya yang iuas.Antaranya penciptaan galaksi yang merangkumi planet-planet dan bintang-bintangsehinggalah keseluruhan bumi dan isi-isinya termasuklah kornponen-komponen biotik danabiotik yang safing berinteraksi antara satu dengan yang laln. Furngsi kewujudan interaksiantara komponen-komponen alam sekitar asalny6 adalah untuk menghasiikankeseimbangan yang harmoni dan dinamik. Interaksi dan perkaitan yang sangat rapat dalan'ialam sekitar fizikai ini dapat dilihat pada kewujudan sistem lembangan saliran. Proses-proses teldoni( Iipatan dan gelinciran menghasilkan pelbagai bentuk tinggi-rendah padapernrukaan bumi yang seterusnya akan mewujudkan sirata* dan jaringan lurah-lurah yangmembentuk a{ur-alur sungai. Kewujudan alur-alur sungai dan permukaan di antara alurseterusnya akan menghasilkan sebuah ruang fizikal yang unik dan dinamik iaitu lembangansaiiran.

Ruangan lembangan saliran adalah sebuah sistern terbuka yang membenarkantenaga dan bahan melaluinya. Sistem ini mempunyai sempadan, angkubah, sifat-sifatangkubah dan perhubungan secara internal. Ciri-ciri inilah yang akan meu,rujudkan rupabentuk keunikan tersendiri pada sifat sesebuah lembangan saliran dan seterusnyamenghasilkan variasi atau perbezaan dengan lembangan yang lainnya. Sebagai contoh, saizlembangan, bentuk, kepadatan saliran, orientasi lembangan, ketinggian, bentuk guna tanahdan sebagainya adalah tidak sama pada setiap lembangan. Lembangan saliran merangkun'li6 subsistem utama yang saling berinteraksi dalam pengagihan input dan pembebasanoutput tenaga dan bahan. Enarn subsistem yang saling berinteraksi dengan rencamnyaadalah seperti subsistern atmosfera, subsistem tumbuhan, subsistern tanih, subsistem zonpengudaraan, subsistenr air bawah tanah dan subsistem alur. Perhubungan atau salinginteraksi dan tindak balas antara subsistem-subslstem ini wujud melalui proses-proseshidrotrogi sepefti sejatan, kerpasan, intersepsi, susupan, larian air permukaan dansebagainya yang sentiasa berlangsung sebagai satu kitaran (Nordin et a|,2008).

Unsur yang menghidupkan entiti-entiti dan menggerakkan proses-proses dalamsesebuah lembangan saliran adatah kehadiran air pada setiap subsistern. Tanpa adanya

unsur aEr dalam sesebuah ekcsistem lembangan, akan mengakibatkan proses-p!-oses yangmelibatkan perhubungan antai'a entiti-entiti ataupun subsistem-subsistern bagirnenghasiikan sesuatu fencrnena hidrologi khususn.l-a tidak akan berlaku. Sebagai contoh,entiti awan yang perlu wujua dalanr subslstem atmosfera untuk menghasilkan fenomenakerpasan tldak akan terbentuk tanpa adanya janaan wap air melalui proses sejatan ke trautdan badan-badan air

',tang lain. Hal ini menerangkan bahawa kesemua entiti mahupunproses yang wujud dalam sesebuah fen'lbangan dipengarr.lhi ofeh kehadlran unsur aEr dafanrproses sebelumnya" Kehadiran air boleh dikelaskan dalarn 2 keadaan iaitu transit(pergerakan) dan storage (simpanan sementara). Kehadlran air dalam setiap subsisterirlernbangan yang merupakan agen transit mahupun storage adalah amat penting kepadasistern fizikal nrahupun sistem kegunaan rnanusia"

Gangguan terhadap salah satu daripada subslstem lembangan contohnya tunrbuh-tumbuhan (land covefi, khususnya akan mengubah keseimbangan taburan dan kadarkuantiti sumber air di sesuatu ruangan atau kawasan (Arnell N, 2002). Selain mengganEgufungsi ekologinya, gangguan tersebut juga akan menghasilkan krisis lebihan ataukekuranEan sumber air pada sesuatu ruang dalam tempoh masa teftentu (Suroso, 2006;Budi Hadi, 2009). Kekurangan sumber air boleh mengakibatkan kemusnahan tanamanpertanian yang penting dalam penghasilan makanan, selain daripada mewujudkan masalahkebuluran, perebakan penyakit dan sebagainya. Sebagai contoh, berlakunya kemusnahantanaman padi di Kedah akibat daripada kekurangan sumber air bawah tanah. Majlis airsedunia (The l'ltorld Water Councill melaporkan pada tahun 1990 sahaja sebanyak 26 buahnegara dengan jumlah populasi seramai 300 juta penduduk tetah mengaiami krisiskekurangan air (chan Ngai weng, 20az). Manakala, lebihan air pula akan mencetuskanfenomena banjir (Keizrul, 2004). Justeru itu, pengurusan air dan tembangan saliran yangcekap serta teratur amat penting bagi memastikan kondisi air sentiasa dalam keadaan baikdan selarnat daripada segi kualiti serta kuantitinya. Pengurusan lembangan sallran yangtidak cekap dan tidak dirancang secara teliti akibat daripada proses pembangunan sepertiperlombongan, peftanian, pembandaran dan pei'industrian akan rnenyebabkan berlakunyapelbagai masalah alam sekltar seperti banjir dan hakisan tanih (Jamaluddin t{d Jahi, lggg).

Selain daripada faktor semulajadi, fenomena alam seperti banjir juga berlakudisebabkan oleh aktiviti nranusia (Fleming G. & frost L., 2ooz). Manusia yang merupakankhalifah di muka bumi ini mempunyai tanggungjawab sebagai pembimbing dan pengeloladiantara semua makhluk untuk memelihara, mernulihara dan mengeksploitasi alam sekitar

denEan baik dan teratur. Hakikatnya, keadaan yang berlaku pada hari ini adalah sebaliknya"Manusia bukan sahaja menjadi agen pengubah alam sekiiar fizikal rnalah menjadipembentuk dan pengubah landskap budalra yang aktif. Tindakan tersebut termasuklahpenei'okaan tanah untuk katsasan kediaman, pembinaan petenrpatan, peftanian.perindustrian, dan pembangunan rangkaian perhubungan atau pengangkutan (Ka6manF'ostam, 20A2)' Disebabkan oleh itu, kita sering dikejutkan dengan kejadian fenomena-fenomena alam yang dahsyat. Antaranya ialah, Kejadian banjlr n'lerah yang bertaku padatahun 1926. Kejadian ini berpunca daripada perubahan ekosistem lembangan-lembangansungai utarna di Semenanjung Malaysia. Lembangan Langat telah memperlihatkanperubahan guna tanah yang sangat drastik pada awal abad ke-20 sehingga membawakepada permasalahan afarn sekitar khususnya banjir (Abdut Samad Hadi et a/, 2AA6).

Fenomena perubahan guna tanah yang menjurus kearah penrbangunan yang rancakdan tidak dirancang dengan teliti amnya akan mendatangkan empat kesan utama kepadaperubahan fizikal lembangan yang juga merupakan faktor kepada tercetusnya kejadianbanjir' Empat kesan perubahan tersebut adalah seperti meningkatnya kadar tepubinalembangan, kemusnahan hutan, masalah degradasi dan agradasi serta masalah perparitanatau sistem saliran (Adi, 2009). Kesan daripada perubahan tersebut juga akan lebih mudahdirasai oleh lembangan yang bersaiz kecil. Dalam erti kata lain, semakin kecil saiz sesebuahlembangan maka akan semakin tinggi kadar kesensitifannya terhadap sesuatu perubahan(Min Tu et al, 2005).

Kesan daripada peningkatan kadar tepu bina bermaksud meningkatnya peratusankewujudan permukaan tidak telap air pada sesuatu kawasan. Ini kerana, permukaankawasan tidak telap air seperti jalan raya bertar, bangunan berkonkrit, zon letak kereta dansebagainya akan menghalang air daripada menyusup masuk ke dalam tanih. Secara tidaklangsung, disebabkan kurang berlakunya proses susupan atau infiltrasi akan menyebabkanpeningkatan pada kuantiti air larian permukaan. Menurut lrlazirah (2010), kepesatanpembangunan dalam sesebuah lembangan antara 0-40a/o akan mengakibatkan peningkatanpada kadar alir sebanyak 190olo dengan pertambahan kelajuan larian air permukaansehingga dua kali ganda. Manakala, peningkatan sebanyak 60Yo kawasan tepu bina akibatpembangunan akan menghasilkan peningkatan pada puncak luahan sebanyak 10 kali ganda(Noorazuan, 2007; Ladson, zAOq. Wujudnya proses air larian permukaan yang berlebihanketika hujan turun akan menyebabkan daya tampungan simpanan (storage) sesuatulembangan akan berkurangan sehinEga menjanakan luahan yang banyak pada sesuatu alur

sungai (Wheater & Evan, 2009). Penlngkatan aras luahan air secara rnendadak di sesuatualur sehingga me[ebihi tebing atau paras bankfull akan mengakibatkan masalah banjir dikawasan tersebut (Smith & Ward, 199s). Menurut Yayasan ldep (2007), kadar dayaserapan atau sust.tpan kairyasan telap air seperti kawasan terbuka adaiah 6 kati ganda lebihbaik daripada kainiasas'r bandar. Justeru ltu, tidak musiahil jlka kawasan pembangunanperuntahan boieh menghasiikan peningkatan risiko banjir sebanyak enam kaii gandaberbanding dengan kawasan terbuka yang merupakan kaivasan telap air.

Sumber hutan juga merupakan salah satu subsistern lembangan yang arnat pentingdalam proses pengawalan semulajadi banjir. Ini kerana, hutan berperanan sebagai ejenstorage dan transit air yang cekap. Keunikan bentuk hutan yang mempunyai sistem kanopibertingkat-tingkat menyebabkan jatuhan air hujan tidak akan terus ke permukaan tanihmalah tertebih dahulu ia akan ditadah dan dialirkan (transifl oleh jutaan permukaan daun keranting, dahan serta batang tumbuh-tumbuhan sebagai simpanan intersepsi. Air hujan yangterperangkap sebagai simpanan intersepsi dalam bentuk lapisan tipis (waterfilm) seterusnyaakan tersejat ke atmosfera melalul proses transpirasi dan sejat peluhan. Menurut Hamiltondan Pearce (1987), air hujan yang terperangkap sebagai slmpanan intersepsi bolehmencapai sehinEga 35olo daripada jumlah keseluruhan hujan yang turun sementara 16yohingga 20a/o bagi zulkifli dan Azman (1999). Proses ini secara tidak langsung akanmengurangkan jumlah atau kuantiti titisan air hujan yang akan ditukarkan kepada air larian.Kuantiti air hujan yang dapat ditransitkan sebagai simpanan intersepsi juga bergantungkepada beberapa ciri angkubah tumbuh-tumbuhan seperti kelebatan daun dan litupankanopi, orientasi, kelebaran permukaan daun dan dahan serta kekasaran lapisan startatumbuhail (Sentot Subagio, 1990). Lebihan air daripada sirnpanan intersepsi pula akandialirkan ke permukaan tanlh secara perlahan-lahan. Air yang dialirkan oleh tumbuh-tumbuhan secara bertahap akan lebih mudah diterima oleh permukaan tanih untukdisusupkan ke dalamnya melalui proses infiltrasi berbanding kawasan tanpa litupan tunrbuh-tumbuhan seperti mana yang dipaparkan pada Jadual L.1.

Iadual t'1: Perbandingan kadar inflltrasi di kawasan vegitasi dan kawasan tanpalitu pa n tg m bu h -turm buhan berdasa rkan tekstu r tani tr

Tekstur tanih

Liat 0-s \ * 1nLempung berliat 5-10 10-20

4

/l(Diubahsuai daripada: Kohnke, 1968)

ladua[ tersebut n'lenunjukk:an setiap jenis tekstur tanih n-]empun-y'ai kadar lnfiltrasiyang berbeza-beza" Tanilr jenis pasir mempunyai daya serapan yang paling tinggi manakalatanih jenis liat mempunyai daya serapan alr yang paiing rendah. Bagi tanih jenis lempungberliat, lempung dan lempung berpasir pula mempunyai daya serapan yang lebih tinggidaripada jenis liat namun lebih rendah daripada tanih jenis pasir. Walau bagaimanapun,tahap infiltrasi tekstur-tekstur tanih tersebut boleh dipengaruhi oleh litupan tumbuhan(vegetasi). Peningkatan daya serapan air sebanyak dua kali ganda mampu dihasilkan olehsetiap jenis tanih dengan kewujudan turnbuh-tumbuhan di permukaan tekstur-tekstur tanihtersebut.

Tumbuh-tumbuhan juga berfungsi dalam proses penyerapan air daripada pelbagailapisan tanah melalui sis[em akarnya. FaKor yang mempengaruhi kadar serapan adalahsepefti keadaan fisiologi tumbuhan, jenis akar serta tindak balas fisiologi tumbuhan itusendiri terhadap simpanan air tersedia. Proses penyerapan air oleh akar tumbuhan diantarakejadian hujan akan mempengaruhi jumlah air yang dapat disimpan atau ditampung olehsubsistem tanih pada kejadian hujan seterusnya. Dalam erti kata laln fenomena ini akanmempengaruhi kadar infiltrasi dan aliran permukaan yang berlaku. Semakin banyak kuantitiair yang diserap oleh akar tumbuhan, maka semakin tinggi juga kadar infiltrasi dan dayatampung yang wujud pada subsistem tanih (Meine van Noordwijk, 2}0fi. Prosespenerimaan input dan pembebasan output oleh subsistem turnbuh-tumbuhan jelasmemperlihatkan bahawa ianya amat penting dalam mengawal kuantit! dan rnasa kosentrasijatuhan air hujan yang akan ditukarkan kepada air larian permukaan. Ini kerana, semakinbanyak aKiviti penyahutanan akibat pembangunan dilakukan, semakin mempercepatkankadar peftukaran jatuhan air hujan kepada aliran air permukaan sama ada daripada segiisipadu mahupun masa kosentraslnya (K. Ramadasan et. al, 1999).

Selain itu, fenomena degradasi dan pemendapan sungai contohnya, terhasil daripadaproses pembangunan yarlg dilakukan berhampiran dengan alur atau tebing sungai.Perkembangan kawasan bandar berikutan kegiatan perindustrian dan perdagangan akanmenghasilkan gangguan atau kemerosotan terhadap ekosistem sungai melalui masalah

5

/irakisan, pemendapan serta pencemaran (Sulong Muhamad et at. 2005; Brooks et af. 1gg3)"Ketiadaan tumbuh-tumbr..ihan berhampiran dengan aiur yang berfungsi sebagai penampanhujan dan pencengkam ianih akan menyebabkan struktur tanih mudah lonEgar apabilamenerima hentaman daripada hujan. Pelonggaran atau penguraian partikei tanih yangdisebabkan oleLhentaman jatuhan-ir trujan secara teffJs akan menggaiakkari_prosesdegradasi atau hakisan pada tebing alur. Kejadian hakisan boleh diburi.rkkan lagi jika tanihadalah daripada tanih jenis berpasir yang tidak likat berbanding jenis tanih yang lebih likatsepefti liat. Kadar penguraian tanih jenis ini apabila bertindak balas dengan hentanran airhujan adalah lebih cepat berbanding tanih yang bersifat likat (Mohd Ekhwan & Haryati,20An. Tebing alur yang terhakis akan menggerakkan partikel tanih jatuh ke dalarn alurmelalui proses gelongsoran sehingga menyebabkan pemendapan pada dasar alur sungai.Pemendapan sedimen tanih yang terlalu banyak di dasar alur secara tidak langsung akanmencetekkan kedaiaman alur dan mengurangkan daya tampungannya sebagai ejen storagedan transitair. Hal ini seterusnya akan mendedahkan alur kepada fenomena luahan air yangekstrim (Ward & Trimble, 2004). Contohnya, kejadian banjir yang berlaku di sungai Kelantanpada tahun 1975 berpunca daripada proses pembalakan dan pembangunan yang dijalankancii Lembangan Sungai Kelantan sehingga mengakibatkan pemendapan pada dasar sungaltersebut (Jamaluddin Md lahi & Sham Sani, 19g2)"

Keadaan sistenr saliran juga harus berkembang selari dengan perkembangan aktivitipembangunan yang dijalankan. Oleh itu, slstern saliran yang bersifat lebih terancang,efelCif, ekonomik dan mesra alam haruslah diwujudkan bersarna. Ini termasuklah dari aspekperancangan, rekabentuk, perlaksanaan dan pengendalian (Mariana, 2005), Semakin tinggikadar pembangrjnan di sesuatu kawasan maka, semakin tinggilah kadar kuantiti air larianyang terhasil dan semakin besarlah juEa daya tampung yang harus ada pada sesebuahsistem alir. Kebolehtarnpungan sistem saliran terhadap input yang diterima juga bergantungkepada beberapa faKor seperti keluasan saliran, jenis saliran, morfometri saliran dan lain-lain lagi. Justeru, tahap kebotehtampungan sistem saliran yang tinggi terhadap input yangditerima adalah amat penting dalam menentulkan kebolehannya meluahkan air larian keoutlet secara lebih efisyen. Ketiadaan pengaplikasian sistem saliran seperti sungai, parit, taliair dan kolam takungan yang sempurna dan teratur dalam sesebuah kawasan pembangunanakan mengakibatkan berlakunya kejadian banjir kilat. Sebagai contoh, Batu pahat, Johoryang sering dibanjiri air sejak akhir-akhir ini akibat mempunyai ciri sistem perparitan yangtidak sempurna dan ketinggalan zaman (Berita Harian, Z010)"

Menurut laporan Jabatan Pengairan Dan Saiiran (2003), daiarn Mashanim (2006)rnenyatakan bahawa Kejadian banjir akan nrendatangkan kesan buruk bukan hanyaterhadap alam sekitar mafah nrenyebabkan kerosakan kepada harta benda perunrahan,komersiai dan perindustrian seperti stok komersial, pengelua:-an industri, peralatan mesin,insfrastruktur bangunan, jalan raya serta kenderaan. lmpak atau implikasi dahsyat yangditerima otreh sesetengah kawasan akibat daripacia berlakunya kejadian banjir telahmemaksa pihak kerajaan untuk membelanjakan wang dalam jumlah yang besar bagimengatasi masalah tersebut. Menurut Mohamed Thajudeen (2009), sejak tahun 1972lagisebanyak berbilion-bilion ringgit sudah dibelanjakan oleh kerajaan hanya untuk menrbiayaiProjek Tebatan Banjir di bawah Rancangan Malaysia Lima Tahun. Dalanr rancangan Malaysiake-8 (2001-l}Ail saja, sebanyak RM1.79 bilion telah diperuntukkan oleh kerajaan baglprojek tebatan banjir. Manakala, dalam rancangan Malaysia ke-9 (2006-2010), peruntukanbagi projek tebatan banjir telah meningkat secara mendadak kepada RM5.B1 bition. Nilai initidak termasuk bajet yang diperuntukan kepada JPS sebanyak RM100 juta untuk projekpenyelenggaraan sungai di seluruh negara bagi tahun 2009. Peningkatan mendadaktersebut melambangkan bahawa pihak kerajaan amat konnited dan mengambil berat dalammenangani masalah banjir.

Melaui projek tebatan banjir yang dirancang, pelbagai jenis strategi pengurusan telahdigunakan. Secara arnnya ia terbahagi kepada dua strategi utama iaitu pengaplikasiankaedah kawalan (curative measurS dan kaedah pencegahan (preventive measure). MenurutKeizrul (2004), perlaksanaan kaedah kawalan merangkumi kerja-kerja pembinaan benteng,empangan/ koiarn takungan, stesen mengepam banjir, lencongan sefta melebar dalamkansunEai yang gerak kerjanya leblh bersifat struktural (structural approach). Namun, denganmernpraKikkan kaedah ini ternyata belurn mampu mengatasi masalah banjir secara tuntasatau menyeluruh. Ini kerana, penyelesaian secara struktural sering memiliki kesansampingan iaitu mengalihkan satu masalah dari satu kawasan ke kawasan yang lain.Contohnya, perlepasan air kecemasan dalam tempoh hujan lebat mampu meningkatkanparas luahan air secara tidak terkawal sehingga membahayakan kawasan-kawasan dibahagian hilir (Benny, 2008). Kaedah pencegahan pula dikatakan lebih bersifat menyeluruhdan mapan kerana ianya menangani masalah banjir daripada puncanya. Justeru, kabinettelah mengarahkan agar sernua sistem saliran menggunakan kaedah kawalan dipuncasebagai syarat kelulusan pembangunan untuk semua infrastuKur saliran bagi projek-projekpembangunan baru di Malaysia bermula daripada l januari 2001 (Nor Azazi et al, 2002).

Perlaksanaan kaedah pencegahan puta boleh dikelaskan kepada dua bentuk iaituurban starnwater klanagement Manual (swMM) dan Integrated River Basrn Managenient(IRBM) atau Pengurusan Lerrrbangan satiran Bersepadu. Gabungan pendekatan .'kawalanpunca" dan "rapid disposaf digunakan dalarn perlaksanaan svt'MM dengan magamatrnengurangkan kadar pengaliran air larlan ke alur daripada segi kuantiti dan masasusuiannya' disamping rnempercepatkan pengaliran air banjir ke laut (outtet)" sebagaicontoh' perlakanaan tersebut merangkumi pengaplikasian penggunaan kolarn takungan,tangki tahanan (osD) dan tadahan curah hujan yang berfungsi sebagai ruang simpanansementara' Antara lainnya, perlaksanaan swMM juga mengaplikasikan penggunaan alurberurnput (swa/e) dan saluran kelikir (gravel dnins) yang penting dalam meningkatkankadar infiltrasi' Depaftment of lrrigation And Drainage, Malaysla, (2010) menyatakanpendekatan yang ditekankan di dalam IRBM pula, lebih mengutamakan pengurusn sumberalam sekitar yang merangkumi udara, Gnah, air, flora serta fauna berpandukan batas-bataslembangan sunga! sebaga! sernpadan atau unit geografinya dan bukannya unit pentadbiranyang sedia ada' Dengan menjadlkan lembangan sunga! sebagai satu unit pentadbiran yangkhusus' kerja-kerja pengurusan dapat dilakukan dengan lebih efektif, selaras danmenyeluruh' uniknya pendekatan ini lagi, bukan hanya khusus bagi mengatasi masalahbanjir' bahkan juga berperanan memastikan keadaan air sentiasa dalam keadaan bersihserta mencukupi selain meningkatkan perlindungan terhadap alam sekitar. Tujuannyaadalah bagi mengimbangi keperluan manusia dalam mernanfaatkan sumber alam yang adasupaya dapat diguna kekalkan secara befterusan.

RUJUKAN:

Abdul Samad Hadi, shaharudin Idrus, Ahmad Fariz Mohamed dan Abdul Hadi Harman shah.2006' Perubahan Persekitaran Dan Kemudahteianaman Lenbangan LangatUniversiti Kebangsaan Malaysia, Bangi, Zod; i;d;;;.Adi Jafar. 2009. pengaruh euna rinai tce itis urn i ii, rriirn Kes Lembangansg.Tobobon/ sg. Gudon. Tesis sarjana Muda. universiti Maraysia sabah.Arnell, N' 2002' HydrologyAnd Global ENuirommental change.prentice Hall.Berita Harian. 2010. Trauma Banjir Lumpur. 2 september.Benny Murdiono' 2008. Peran serta Masyankat pada penyusunan RencanaPengelolaan Daya Rusak Sumber Daya Air. reiis sarjana. universitui-'oipon"goroProgram pascasarjana Magister Tekniksipil. ' --'y vq

Brooks, s.M" Richards K,s. anc spencer T. 1993" Tropical Rain Forest Logging: Model{ingslope Frocesses And Soil Erosion In Sabah, East Malaysia, singgapore. iournal GfTroPical GeograPhY 74(L):t5-27

BuCi Hadi Narendra. zttag. Alih Fungsi (Konversl) Kawasan Hutan Indonesia:Tlnjauan 'AspekHidrologiDanKonservasiTanah.ProsidingFungsiKawasanHutan'

chan Ngai weng. 7aa2. siri syarahan llmum (Syarahan umyn Pelantikan Profesor200.t/Bil l.: Pembangunan, Perbandar)n Dan Peningktana Bahaya dan Bencana Air Di

Malaysia, Isu, Pengurusan & Cabaran'USM, Pulau Pinang'Depaitment Of Irrigationin* Drainage, Malaysia, 2C10, fRtsM In f"falaysia - Did Initiatives'

Inter-national symposium on Harmonising Environmentat considerations withSustalnableDeveloprnentPctentialCfRlverBasinsT4_76March"

Fteming G. and rrosir--. itoZding a Fbod estimatian. Dalam Fleming G'20a2' Flaod Riskmanagemenf. Published by Thomas Telford Publishing, Thomas Telford Ltd' 1 Heron

QuaY, London.

Hamiiton, L.S. and Pearce, A.i. 1987. Vy'hat are the soil and water benefits of planting trees

in developing country watersheds? In: Sustainable Development of Natural

Resources in the Thit'd world. Dalanr. southgate, D.D' and Disinger, J'D' Weslview

Press, Boulder CO, USA'

lamaluddin, J. dan Sham, S., 1982. Hakisan Tanih Dan Banjir Dalam Konteks PembangunanDi semenanjung Malaysia. Kertas Kerja Dibentangkan Di Regional work shop onLimnology nnd fuater Resources Management In DLveploping Countries Of Asia AndPac!fic, 29 Nov.-S Dis., Kuala Lurnpur'

lamaluddin Md Jahi. 1999. Pembangunan Dan Persekitaran: Di Mana Keseimbangannya'Prosiding Seminar Kebangsaan Alam, Manusia Dan Pembangunan Di Malaysia:Dasar, Strategi Dan Kelestariannya Anjuran Persatuan Kebangsaan dan labatanGeografi, UKM. 19 Jun 1999, Bangi'

Katiman Rostam. 2002. prinsip Asas persekitaran Manusia. universiti Kebangsaan MalaysiaBangi.

Keizrul Abduliah.2Q 04. Ftood In M ataysia. Departmen Of Irrigation And DrainageMaiaysia.

Kohnke, l-i. 1968. Soil Physics. New York: McGraw-Hill'

K.Ramadasan, Daria Mathew Abdultah and Lenny Koay' 1999 ' The Influence of HighlandForests, Wetlands on Floods in Malaysia. Presented at International Workshop onFlood Forecasting for Tropical Regions, Kuala Lumpur,malaysia.

Ladson T. 2004. Optimising Urban stream Rehabitititation Panning And Execution' TechnicalReports 04/7. Cnorperative Research Centre For cacthment Hydrology' Melbourne'

Mariana susie Anak Anduk. 20a5. sistem Perparibn Di Taman Durandah Emas, siburan'Kuching,Sarawak,TesisSarjana.UniversitiTeknologiMalaysia.

Mashanim Mahazir. 2006. pemitihan Sistem Perparitan Sementara untuk Diaplikasi Di TapakBina,FakultiKejuruteraanAwam,UniversitiTekno[ogiMalaysia']

Min Tu, Michael J. Hall, Pieter l.M. de'Laat and Marcel i.M' 2005' Extreme floods in theMeuse river over the past centii: aggravated by tand-use changes?' Physics andChemistry of the Earth 30 (2005) 267-776'

Mohamed rhajudeen Abduf wahab. zaIg. "Fengurusan Bencana Tanggung_JawabBersama'I Majris Keseramatan Negara JJbatan perdana Mentei.i"Mohd Ekhwan Haji Toriman dan Haryati Che' Lah. 20a7. on Hidrologi Dan HaktsanTebing Sungai Di Sungai Lendu, Alor Gajah Melaka.Fakulti 5ains Sos[ai, &Kemanusiaan. {.J niversiti Keba ngsaa n Ma laysia

"

f''lazirah MT and reh Zahariah r''1. 2010. Menangani Ban-1ir Di Malaysia : Isu Dan cabaran.Conference Proceeding Nationa! Conference On Envlronmenra ueaftf* zdia,Nordin sakke, Aliakbar Gulasan dan Mohamad Tahir Mapa. 2a0g. Kesan pembangunan Keatas Lembangan Sungai Telipok-Menggatal-Inanam. National Conference OnEnvironnrent & Health 2009. USM. felantifi.Nordin sakke, Mohamrnad rahir Mapa dan Aliakbar Gulasan. 200g. Memaharni proses-Gerakbalas Lembangan Saliran Dalam Konteks Kajian Hidrologi oin sumoer Air.Universiti Malaysia Sabah.Nor Azazi zakaria, Arninuddin Ghani, Rozi Abdullah, Lariyahah f"lohd side( Abduli-lamid Kassim dan Anita Ainan. 20A7. Sistem Salkan Mesra Alam sebagai

sebahagian Dari Landskap Pembangunan (Natire Friendly urban oranige system Asa Part of New Development Landscape : BIoECoDi Case Study)."proceedings,National seminar on worrd Day For waier-, Kuantan, 25 March.Noorazuan Md Hashim. 20a7. Penghutanan Bandar Dan kesihabn Ekosistem Lembangan:Pengalaman Dari St Helen, united Kingdorns. Pusat Pengajian Sosiat, FembangunanDan Persekitaran Fakulti sains sosial din Kemanusiaan, ut