i MPB ta bai sòru pa esei! · 2019-03-09 · pa dibertí (baile, arte, kultura, músika etc.) i...
Transcript of i MPB ta bai sòru pa esei! · 2019-03-09 · pa dibertí (baile, arte, kultura, músika etc.) i...
Programa di Partido 2019
Bo meresé un mihó Boneirui MPB ta bai sòru pa esei!
Movemento di Pueblo Boneriano - MPB MPBoneriano
IntrodukshonE lema ‘Bo meresé un mihó Boneiru’ ta bisa
eksaktamente kiko bo por ferwagt ora MPB
gana elekshon ku mayoria pa por goberná
Boneiru e próksimo 4 aña ku stabilidat. Pasobra
un mihó Boneiru ta loke MPB ke bai traha p’e.
Kiko ta un mihó Boneiru i kon nos ta bai sòru pa
esei, bo ta lesa den e programa di partido aki.
Nos ta enfoká riba metanan konkreto ku huntu ta
forma e fundeshi pa un mihó Boneiru. Un mihó
Boneiru pa bo, un mihó Boneiru pa nos tur!
E metanan aki ta:
- Adelanto sosial ekonómiko
- Progreso ekonómiko ku maneho di kultura i
naturalesa
- Oportunidat pa tur hende pa medio di bon
formashon
- Infrastruktura bon mantené i seif
- Bon gobernashon
Trahando pa realisá e metanan aki MPB ta hasi
uso di e siguiente prinsipionan:
- Aserkamentu duradero; kon nos por logra
e balansa entre e hende, nos isla ku su
rikesanan natural i prosperidat ekonómiko?
- Aserkamentu inovativo; kiko nos por mehorá,
hasiendo uso di konosementu i abilidatnan di
pasado kombiná ku teknologianan i vishonnan
moderno?
- Aserkamentu kualitativo; pa logra un balansa
entre desaroyo ekonómiko i maneho di kultura
i naturalesa, ta importante pa hasi eskohonan
korekto. Den hopi kaso esaki ta nifiká kalidat
na lugá di kantidat.
- Aserkamentu a base di ‘Edukashon Kontinuo;
ofresiendo hendenan e oportunidat pa nan
sigui desaroyá nan mes for di edat yòn te
na edat haltu, tantu personalmente komo
profeshonalmente.
Nos tur meresé un mihó Boneiru
Índise Nos a hinka e programa aki den otro hasiendo uso di e metanan di MPB i e
ta kuminsá ku un splikashon tokante ken ta MPB i kua ta MPB su mishon.
Despues di duna splikashon di kada meta inkluso e áreanan di prioridat, den
kapítulo 7 nos ta splika kon nos por finansiá nos metanan.
1. MPB 6 1.1 Ken ta MPB? 6
1.2 Kua ta MPB su mishon? 6
2. Nos tur meresé mihó adelanto sosial ekonómiko 8 2.1 Áreanan di prioridat adelanto sosial ekonómiko 10
3. Nos tur meresé un Boneiru kaminda progreso 12 ekonómiko ta bai man den man ku maneho di naturalesa i kultura3.1 Áreanan di prioridat progreso ekonómiko ku 13
maneho di kultura i naturalesa
4. Nos tur meresé oportunidat hustu pa medio di 14 bon formashon
4.1 Áreanan di prioridat bon formashon 14
5. Nos tur meresé bon infrastruktura na Boneiru 16 5.1 Áreanan di prioridat 16
6. Nos tur meresé bon gobernashon 17 6.1 Dikon MPB ke traha huntu ku Hulanda? 18
6.2 Áreanan di prioridat pa bon gobernashon 19
7. Responsabilisashon finansiero 20
MPB
1.1 Ken ta MPB?
MPB ta un partido ku ta basa su mes riba un
ideologia sosial kristian ku un bista liberal riba
desaroyo. Desaroyo i bienestar (prosperidat
+ kalidat di bida) ta derecho di kada hende.
Riba esaki MPB a desaroyá un vishon riba
término largu i solushon riba término korto pa
logra esaki. Den e vishon aki adelanto sosial,
kresementu sostenibel i liderazgo inovativo
i íntegro ku rèspèt pa kultura, naturalesa i
identidat di Boneiru ta na promé lugá.
MPB a ser fundá statutariamente dia 15 di
desèmber 2013, kaminda a skohe pa un
struktura di organisashon sólido. MPB ta duna
hopi atenshon na formashon di su hendenan
mediante entrenamentu i trayektonan di
liderazgo. Dentro di MPB tur gremio den nos
komunidat ta representá, manera hendenan di
sektor ekonómiko, sektor finansiero, enseñansa,
deporte, kultura, kuido di salú, maneho di
naturalesa i sektor primario. Konsientemente a
skohe pa esaki pa por tuma desishonnan mihó
balansá pa futuro di Boneiru.
1.2 Kua ta MPB su mishon?
MPB ta para pa un komunidat sostenibel, seif,
harmonioso, transparente i inovativo. P’esei nos
ta mira komo nos mishon pa sòru ku:
- Desaroyo sosial i ekonómiko mester t’ei pa
tur hende, loke mester kondusí na un nivel di
bida mas haltu pa tur habitante di Boneiru
- Desaroyo ekonómiko ta bai man den man ku
maneho di naturalesa i kultura i no ta bai a
kosto di nos naturalesa, pero netamente ta
hasi uso di e hopi oportunidat di desaroyo ku
naturalesa ta ofresé, entre otro pa medio di
uso di solushonnan inovativo i duradero
- Ta respetá derechonan humano ku trato igual
pa tur hende
- Ta anda respetuoso i duradero ku otro i ku
nos ambiente di biba
- Ta promové inisiativanan ekonómiko
prometedor dor di stimulá empresarionan pa
invertí i hasi inovashon
- Desaroyo ta integral i di kalidat
- ‘Edukashon Kontinuo ta e base pa desaroyo
di tur habitante di Boneiru
- Ta protehá kultura i identidat di Boneiru
- Hóbennan ta krese den un ambiente ku ta
enkurashá nan pa desaroyá nan talentonan
optimalmente
- Ta hasi bon uso di e balor agregá di Reino
- Gobernashon hustu i siguridat hurídiko ta
garantisá
- Gobièrnu ta íntegro i servisial.
Kapítulo 1
6 | Programa di Partido Movementu di Pueblo Boneriano
MPB a desaroyá un vishon riba término largu i solushonnan riba término korto, kaminda adelanto sosial, kresementu duradero i liderazgo inovativo i íntegro ku rèspèt pa kultura, naturalesa i identidat di Boneiru ta na promé lugá.
MPB su tarea ta pa laga Boneiru den un
estado mas mihó i mas fuerte pa nos siguiente
generashon. Esaki ta pakiko MPB ke krea di
Boneiru un komunidat sostenibel kaminda
logronan esensial ta ankrá, manera:
- Fasilidatnan sosial adekuá, manera trabou pa
tur hende i produktonan pagabel den rèki di
supermarket
- Desaroyo ekonómiko sostenibel den balansa
ku maneho di naturalesa i kultura
- Bibienda pagabel den barionan seif ku
kayanan na òrdu
- Un klima empresarial atraktivo
- Enseñansa di kalidat haltu riba tur nivel i pa
tur hende
- Kuido médiko ku ta aksesibel pa tur hende ku
atenshon pa un estilo di biba saludabel.
| 7 Bo meresé un mihó Boneiru i MPB ta bai sòru pa esei!
8 | | 9 Programa di Partido Movementu di Pueblo Boneriano Bo meresé un mihó Boneiru i MPB ta bai sòru pa esei!
Soledat serka grandinan ta un fenómeno ku ta
haña muchu tiki atenshon i ku huntu nos por
hasi algu na dje. Pa esaki MPB ta introdusí
‘kombersashon na kas’. Kombersashonnan ku
hopi rápido ta hasi bon kla kiko ta e situashon
di e grandi, sea ta soledat, pobresa òf otro
problema, pa despues instansianan sosial por
traha dirigí pa trese kambio den e situashon.
Atendementu ku e puntonan aki riba i
ponementu di fasilidatnan básiko manera
akohida pa mucha na òrdu, tambe tin un efekto
positivo riba desaroyo ekonómiko di nos isla. Un
hende ku por bai su trabou sin preokupashon,
ta presta muchu mas mihó i asina ta kontribuí su
granito na kresementu di prosperidat.
Nos komunidat ta riku na hopi nashonalidat ku
ta biba huntu den harmonia pasífiko. Mayoria
hende a bini aki pa yuda Boneiru desaroyá mas
aleu a base di nan konosementu, eksperensia
i esfuerso. Tòg t’asina ku pa hopi di nan, nan
státus di estadia no ta bon reglá. MPB ta bai
atendé ku esaki ku un maneho ku ta funshoná
adekuadamente, kaminda integrashon ku ta
pas dentro di e kultura i identidat di Boneiru ta
importante.
MPB ta kere den e forsa di traha huntu. Nos
barionan ta komponentenan indispensabel pa
un mihó Boneiru i un Boneiru mas fuerte, pa un
gran parti nos barionan ta determiná nos kultura
i identidat. MPB ta introdusí un maneho integral
di bario, kaminda ta atendé ku tantu aspektonan
físiko komo sosial. Pensa aki riba bibienda
bon i pagabel, siguridat i koheshon sosial den
nos barionan. Den esaki e sentronan di bario
ta ehersé un funshon importante. MPB ta bai
sostené e sentronan di bario aki aktivamente, pa
asina nan bira sitionan yen di bida kaminda nos
hóbennan i nos hende grandinan ta bini huntu
pa dibertí (baile, arte, kultura, músika etc.) i siña
di otro.
Pa MPB deporte ta hunga un ròl grandi den
nos komunidat i den nos barionan. Deporte ta
konektá nos ku otro i ta tene nos kurpa i mente
salú. No opstante ku nos ta un isla chikitu riba
e mundu aki, ya kaba nos a produsí algun
deportista di nivel mundial, manera den beisbòl
i wentsùrf. MPB ke profeshonalisá organisashon
di deporte i movementu i regla konstrukshon
i mantenshon di akomodashonnan di deporte
mas mihó. Esaki ta stimulá nos hóbennan i ta
duna nan tur posibilidat pa krese. Pa adultonan
deporte i moveshon mester ta un forma sano
di distraishon i un instrumento efektivo den nos
maneho di salubridat.
Boneiru a skohe pa un desaroyo duradero komo
sosiedat, pero ku mantenshon di un propio
identidat. MPB ta inkorporá e aspirashon aki
den su puntonan di salida i den su akshonnan
pa un mihó Boneiru. Sinembargo si nos ke
mantené i promové un identidat propio, e ora
ei mester kuminsá ku un programa struktural
i efektivo, inkluso un programa di supsidio.
E programa ei mester hinka ekspreshonnan
kultural i folklóriko den trayektonan edukativo
i ekonómiko. Tambe e programa aki mester
duna un ròl mas prominente na nos patrimonio
tangibel i intangibel. Kultura i identidat propio
tin balor ekonómiko tambe. Na momentu di un
mihó desaroyo di produkto di Boneiru, pa finnan
turístiko en partikular, kultura i identidat propio
mester bai hunga un ròl importante.
Nos no ta hasi e kos mas bunita ku e ta: riba
tereno sosial ekonómiko Boneiru ta pará dilanti
di retonan grandi. Nos tur sa ku kasi 50% di nos
hendenan ta biba bou di e límite di pobresa i
ku te ainda no a stipulá un mínimo sosial. Nos
tur ta sinti den nos pòtmòni ora nos bai hasi
kompra den supermarket, pero tambe koriente i
awa a bira hopi mas karu e último añanan. Hopi
habitante di nos isla (kasi) no ta logra alkansá fin
di luna ku e entrada ku nan tin. Nos tur sa esei
i nos tur ta mira esei i tòg gobièrnu no ta hasi
nada.
MPB ta primintí di lo aktua totalmente otro, por
ehèmpel dor di keda lucha pa un entrada ku tur
hende por biba kuné, dor di sòru pa un reda
sosial manera na Hulanda Oropeo si ta e kaso
i dor di pone e gastunan di kosto di bida den
balansa ku e entradanan, entre otro pa medio
di planta mas produkto lokal i pa produkshon di
koriente hasi mas uso di solo, bientu i laman ku
ta fuentenan di energia grátis. No mag i no por
t’asina ku asina tantu hende riba nos isla no tin
sufisiente entrada ni bibienda pagabel. Pa trese
alivio pa famianan ku ménos entrada ku yu ta
di importansia pa kontinuá ku introdukshon di
pakete pa yu.
Banda di retonan riba tereno sosial, nos
konosé otro reto tambe ku kasi ningun hende
no ta papia di nan: nos tur konosé kasonan di
hendenan den nos serkania direkto ku ta víktima
di violensia doméstiko. Esaki tambe MPB ta bai
atendé kuné pa medio di introdukshon di un
sistema di ‘buddy’. Durante e tempu nesesario
un tim di eksperto lo duna guia na e famianan
konserní pa yuda nan haña e kaminda atrobe pa
un futuro positivo i seif.
Kapítulo 2
Nos tur
meresé mihó
adelanto sosial
ekonómiko
Pa MPB no solamente bienestar di hende ta importante pero di bestia tambe. Pa kuminsá ku buriku i kabritu ku ta patrimonio di nos historia ekonómiko. Tur dia nos ta mira nan kana, kachó, pushi i otro bestianan deskuidá tambe. MPB ke un maneho dirigí i efektivo pa duna bestianan di Boneiru un eksistensia respetuoso i un lugá korekto den nos komunidat.
| 11 Bo meresé un mihó Boneiru i MPB ta bai sòru pa esei!10 | Programa di Partido Movementu di Pueblo Boneriano
2.1 Áreanan di prioridat adelanto sosial ekonómiko
- Un entrada pa tur hende ku nan por biba kuné manera
stipulá den Regioplan i ku ta sufisiente pa nan por hiba
un bida salú kuné
- Trabou i kosto di bida mas abou pa tur hende
- Tur hende meresé un lugá propio pa biba, eventualmente
ku sosten di ‘Fondo di Garantia’ òf supsidio pa hür
- Akohida pa mucha i programanan pa despues di skol grátis
den sentronan pa mucha
- Sosten den edukashon di nos muchanan pa medio di kurso
pa mayor
- Ayudo ku ta fásil aksesibel pa medio di un sistema di
‘buddy’ na momentu di violensia doméstiko
- Sosten profeshonal ora di hasi eskoho finansiero manera
hasi fiansa
- Maneho regardando státus di estadia di imigrantenan ku a bini
aki pa yuda desaroyá Boneiru mas aleu
- Bon programa di stimulashon pa (organisashonnan di deporte)
pa alsa nivel di nos deportistanan
- Konstrukshon i mantenshon di akomodashon deportivo
- Posibilidat di rekreashon pa famia, manera un playa públiko,
kultura i paseo den naturalesa
- Plan pa maneho integral di bario riba aspektonan físiko i sosial
- Penshun general pa tur hende
- Duna atenshon pa medio di ‘kombersashon na kas’ pa
detektá i solushoná soledat i pobresa
- Programanan spesial di interakshon entre hende grandi i
mucha (di 0 pa 12 aña)
- Un behes aktivo ku aktividatnan deportivo i kreativo
- Keda biba mas seif i mas tantu tempu posibel den
e propio ambiente
- Espasio i posibilidat pa rekreashon i ekspreshonnan kreativo
- Duna kultura, ekspreshonnan folklóriko i patrimonio tangibel
i intangibel un ròl prominente den desaroyo di un mihó Boneiru
- Kuido di salú adekuá i pagabel ku atenshon pa prevenshon
i ku aspirashon pa ampliashon di e paketenan konserní
(entre otro fisioterapia i djentista)
- Maneho efektivo i programanan di konsientisashon kon pa
kuida bestia (di kas) bon
- Un tarheta di rebaho ku kua por haña rebaho riba tur sorto
di aktividat, manera deporte, kultura i diferente miembresia
i kurso
- Un reda sosial pa hendenan ku (temporalmente) riba propio
forsa no ta logra den bida.
Kapítulo 2
12 | Programa di Partido Movementu di Pueblo Boneriano | 13 Bo meresé un mihó Boneiru i MPB ta bai sòru pa esei!
bishitá, kaminda profèsòr- i studiantenan ta hasi
investigashon i kaminda nos tur por gosa di
produktonan fresku, kultivá lokalmente!
Industria kreativo
Industria kreativo por yuda hasi nos ekonomia
mas variá i prepará Boneiru pa futuro. Bou
di industria kreativo nos ta komprendé no
solamente artista manera pintor i músiko,
pero tambe hende kreativo ku ta okupá nan
mes ku teknologia. ‘Start-ups’ ta hunga un rol
importante den esaki kaminda hóbennan por
hala e garoshi pa Boneiru. Dor di duna ‘start-
ups’ programanan sostenibel di inkubashon,
tantu lokal komo internashonal, un lugá pa krese
den koperashon ku organisashonnan lokal, nos
ta krea mas oportunidat di trabou i nos por bira
mas sostenibel. Trahando huntu ku entre otro
World Wildlife Fund (WWF) i Nashonnan Uní su
programa di Sustainabele Development Goals
(ophetivonan sostenibel di desaroyo) nos ta
hasi organisashonnan renombrá nos aliado pa
aki na Boneiru tèst solushonnan sostenibel pa
vários reto na mundu. Esaki mesora ta bini ku
posibilidatnan di finansiamentu tambe.
Den ehekushon di e ambishon aki riba ta
importante ku nos ta hasi tur kos mas fásil
posibel pa empresarionan lokal. Asina por
ehèmpel ta hopi importante pa kuminsá
ku un ‘one-stop-shop’. Un sitio kaminda
empresarionan por bai pa nan pèrmitnan i pa
haña e sosten korekto pa kuminsá ku nan
empresa i laga e krese. Digitalisashon di e
tipo di prosesonan aki ta hopi importante i ta
sòru pa transparensia. Tambe mester atendé
kompetensia inhustu di pafó.
3.1 Áreanan di prioridat pa progreso
ekonómiko ku maneho di kultura i
naturalesa
- Aprobá i implementá e Plan Maestro
Stratégiko pa Turismo ku atenshon pa turismo
di kalidat i ekoturismo
- Formulá un plan maestro integral pa Boneiru
- Atenshon pa proyektonan inovativo i
produkshon di energia sostenibel
- Un plan di maneho i akshon bon supstansiá
pa empresa mediano i chikitu (SME), ku
entre otro atenshon pa turismo di kalidat i
ekoturismo, intensifikashon di produkshon
lokal, ‘start-ups’, industria kreativo, posibilidat
di invershon, peska i agrikultura inovativo,
atendementu ku kompetensia inhustu.
- Desaroyo sostenibel di turismo krusero pa
medio di mehorashon di posishonamentu,
desaroyo di produkto i maneho di
dekonsentrashon
- Un lokèt pa empresa: un ‘one-stop-shop’ pa
entre otro pèrmit i sosten finansiero
- Fondo di desaroyo pa agrikultura, krio di
bestia i peska lokal
- Designashon di tereno pa agrikultura i krio di
bestia lokal
- Baha gastu di awa i koriente pa agrikultura,
krio di bestia i peska lokal
- Reforestashon di nos Parke Nashonal i
plantamentu di palu di mangel i koral
- Atenshon pa ‘start-ups’ sostenibel, tantu
lokal komo internashonal, den koperashon ku
World Wildlife Fund (WWF) i e Ophetivonan
Sostenibel di Desaroyo di Nashonnan Uní.
- Maneho efektivo i programanan di
konsientisashon tokante kon pa kuida bestia
(di kas) responsabel
- Digitalisashon pa remplasá prosesonan ku
ainda ta tuma lugá manualmente ku e meta
pa entre otro kombatí kompetensia inhustu.
E rikesanan di naturalesa di Boneiru tin fama
mundial i MPB ke tene esei asina tambe. Mas
fuerte bisá: bon maneho di naturalesa ta di gran
importansia pa progreso ekonómiko pa medio
di desaroyo ekonómiko sostenibel. Boneiru tin
rikesanan natural i sostenibel, manera solo,
bientu, un laman relativamente limpi i un parke
marino salú. Banda di esei Boneiru konosé un
propio kultura, ku propio ekspreshonnan típiko
folklóriko. Kiko si nos stimulá esei mas aleu
manera e plan stratégiko di turismo a formulá
i a wòrdu brasá komo vishon mediante e Blue
Destination Plan - Plan di Destinashon Blou
pa sektor privá (Kámara di Komèrsio (KvK),
Ofisina di Turismo di Boneiru (TCB), BONHATA
i STINAPA). MPB ta para 100% tras di esaki.
Dor di e kombinashon di turismo di kalidat i
ekoturismo, kreatividat di nos poblashon i uso
di proyektonan inovativo i formanan di energia
sostenibel ta bini mas i mihó kupo di trabou,
kosto di bida ta baha i nos ta manehá kultura i
naturalesa di Boneiru.
Turismo di kalidat i ekoturismo
Dor di enfoká riba turismo di kalidat i ekoturismo
nos ta sòru ku turismo ta keda manehabel i ku
turistanan ta kontribuí na un manera sostenibel
na desaroyo di Boneiru. Pensa por ehèmpel riba
plantamentu di koral di nobo òf reforestashon
di nos parke nashonal i palunan di mangel den
koperashon ku nos poblashon lokal i turistanan.
Tambe pa loke ta trata turismo krusero MPB lo
implementá e Blue Destination Plan. Manera
ta e kaso ku turismo di estadia, pa loke ta
trata desaroyo mas aleu di turismo krusero,
sostenibilidat ta na promé lugá pa MPB. Tantu
desaroyo di e kantidat di bishitante komo e
kantidat di barku krusero mester ta den balansa
ku naturalesa i kultura. Pa medio di desaroyo di
nos produkto turístiko, MPB lo metiga e impakto
di turismo krusero riba naturalesa i kultura.
Mediante di posishonamentu di Boneiru riba e
merkado pa turismo krusero MPB lo boga pa
yega na mehorashon di e selekshon di barkunan
krusero i turistanan krusero ku ke bishitá
Boneiru.
Produkshon lokal
Boneiru konosé un historia largu ora ta trata di
agrikultura, krio di bestia i peska. Na kaminda
pa un ekonomia sostenibel mester bini mas
atenshon pa esaki. Nos ta importá kasi tur nos
komestibelnan. Esaki mester ta otro! Dor di
solushonnan inovativo manera ‘hydroponics’
(kultivashon di produkto riba solamente awa
i nutriente), designá un tereno pa praktiká
agrikultura i krio di bestia, un fondo di desaroyo
i hasi awa i koriente mas barata nos por stimulá
produkshon lokal. Esaki no solamente ta bon pa
empleo, e ta mas salú pa nos tur tambe i e ta un
motibu pa e eko-turista bishitá nos. Imaginá bo
un área na Boneiru kaminda ta apliká agrikultura
i krio di bestia lokal inovativo, ku turistanan por
Kapítulo 3
Nos tur meresé un Boneiru
kaminda progreso ekonómiko
ta bai man den man ku maneho
di naturalesa i kultura
Dor di e kombinashon di turismo di kalidat i ekoturismo, kreatividat di nos poblashon i uso di proyektonan inovativo i formanan di energia duradero ta bini mas i mihó kupo di trabou, kosto di bida ta baha i nos ta manehá kultura i naturalesa di Boneiru.
MPB ta para pa ‘life long learning – Edukashon Kontinuo’, e posibilidat pa durante henter bo bida keda desaroyá bo mes tantu personalmente komo profeshonalmente.
14 | Programa di Partido Movementu di Pueblo Boneriano | 15 Bo meresé un mihó Boneiru i MPB ta bai sòru pa esei!
‘life skills’ (abilidatnan di bida) i ‘21st century skills
programs’ (programa di abilidatnan di siglo 21).
Ku esaki nos ta solushoná dos problema na mes
momentu. Nos ta duna hóbennan e posibilidat
pa nan okupá nan mes ku kosnan interesante pa
nan despues di skol enbes di kana riba kaya, i na
mes momentu nos ta prepará nan pa futuro. Esaki
por por medio di lès di baile, deporte, seshonnan
kreativo òf hasta preparashon riba un funshon den
sektor públiko, dependiente di loke e persona mes
ta haña interesante.
Un biblioteka i sentro di investigashon bon i
moderno ku ta konektá ku e pedida ku merkado
tin, ta yuda alsa kalidat di formashon i banda di
esei ta yuda atraé hóbennan di Boneiru pa regresá
Boneiru pa kontribuí na adelanto di nan isla.
4.1 Áreanan di prioridat pa bon formashon
- Tur hende meresé formashon pa por partisipá
optimalmente den desaroyo di Boneiru
- Life long learning: desaroyo kontinuo riba
tantu tereno personal komo profeshonal
ku sinkronisashon ku e situashon personal,
entre otro sosten den kaso di analfabetismo i
dunamentu di kurso i formashon pa esnan ku ta
buska trabou
- Plan di formashon den koperashon ku
‘stakeholder’-nan importante na Boneiru
- Introdukshon di programanan despues di skol,
manera kurso di teknologia i ‘21st century skill
programs’
- Desaroyo personal i desaroyo di liderazgo na skol
- E materia empresario na skol
- Ekipá un biblioteka bon i moderno
- Funda un sentro di investigashon ku ta konektá
ku pedida i inovashonnan for di sektor privá.
Kapítulo 4
Nos tur meresé oportunidatnan
hustu pa medio di bon formashon
No ta nos mes ta skohe e lugá kaminda nos ta
nase i e promé añanan di nos bida usualmente
nos ta pasa serka nos mayornan. E oportunidatnan
i posibilidatnan ku ta ser ofresé na nos pa siña
i desaroyá, ta determinante pa restu di nos
bida. Pero siñamentu no ta stòp despues di bo
añanan di adolesensia. MPB ta para pa ‘life long
learning’ - ‘Edukashon Kontinuo’, e posibilidat
pa keda desaroyá bo mes tantu personalmente
komo profeshonalmente durante henter bo
bida. Importante pa tur hende riba e mundu aki
ku ta kambiando kada biaha mas rápido. Sigur
si meskos ku MPB bo ke un Boneiru mihó i
sostenibel.
Formashon ta tuma lugá den henter nos
komunidat: na kas, den bario, na klup, huntu
ku amigunan i na trabou. Un bon trayekto di
formashon pa tur hende na Boneiru no solamente
ta yuda nos haña trabou mihó pagá, e ta yuda
protehá nos identidat boneriano tambe, e ta
yuda nos siña norma i balor, e ta yuda nos
oumentá nos konosementu i abilidat i e ta yuda
nos komprendé kiko ta nifiká ser un habitante di
Boneiru.
Formashon ta e instrumento prinsipal ku kua
un komunidat por desaroyá su mes den bon
direkshon. Sinkronisashon entre bida empresarial
i enseñansa ta esensial pa esei. Kua ta e
estudionan ku nos mester ofresé pa por ehersé e
trabounan di futuro? MPB ta skohe pa un plan di
formashon kaminda ta enbolbí tantu enseñansa
komo sektor privá.
‘Life long learning’ ta inkluí tambe programanan
di akohida despues di skol, kaminda ta ofresé
hóbennan por ehèmpel kursonan di teknologia,
16 | | 17 Programa di Partido Movementu di Pueblo Boneriano Bo meresé un mihó Boneiru i MPB ta bai sòru pa esei!
Filosofia di MPB ta basá riba e punto di salida
di Miguel Pourier: liderazgo polítiko no ta bai pa
prestigio, posishon, poder òf plaka, pero pa
sirbi pueblo. E último añanan MPB a demostrá
esaki riba vários tereno. E ponensia aki ta un
di e prinsipionan fundamental di MPB. Na aña
2013 Elvis Tjin Asjoe a funda MPB i a kambia
henter e panorama polítiko na Boneiru. El a trese
lidernan (hóben) for di henter nos komunidat pa
konhuntamente konstruí un mihó Boneiru. 6 aña
despues ainda nos ta sirbi Boneiru komo tim di
MPB i nos ta sostené otro a base di nos propio
ekspertisio pa hisa nos isla den su totalidat na
un nivel mas mihó.
Nos no por bisa ku e último añanan Boneiru a
briya pa motibu di un gobièrnu kualitativamente
prominente i stabil. Den e último 4 añanan
un mayoria ku tabata kambia kada biaha den
Konseho Insular a kambia e konstelashon di
Kolegio Ehekutivo 4 biaha. Ku otro palabra, den
e último 4 añanan Kolegio Ehekutivo di Boneiru
a kai 4 biaha. Mester ta evidente ku esaki no
tabata nada bon pa Boneiru su desaroyo i ku
awor realmente a bira tempu pa trese kambio
struktural den esaki. Si un partido serio manera
MPB no drenta gobièrnu i hasi e kambionan
importante ku ta nesesario, e akuerdo
intergubernamental lo no keda ehekutá ku tur e
konsekuensianan ku esaki ta trese kuné.
Un di e temanan mas diskutí riba nos isla ta
nos sistema di karetera. Kuantu biaha nos no
ta tende ku un hende tin ku drecha su outo pa
motibu di e tantísimo burakunan den kaminda?
E solushon pa e retonan aki no ta keda na
‘solamente drecha e kamindanan’. Nos tin
ku atendé strukturalmente ku esaki i hasi
eskohonan importante ku ta bai tin un impakto
positivo riba nos tur awor i den futuro. E base
pa esei ta e Plan di Desaroyo Espasial Boneiru
(Ruimtelijk Ontwikkelingsplan Bonaire – ROB)
pa konstrukshon i drechamentu di kaminda,
siguridat pa tur partisipante na tráfiko i
konstrukshon di sufisiente espasio pa stashoná
outo. Desishonnan manera ubikashon di haf,
ampliashon di èrpòrt, desaroyo di áreanan i otro
trabounan infrastruktural importante tambe ta
inkluí den esei. Organisá bon transporte públiko,
inkluso aksesibilidat pa hendenan ku limitashon,
ta meresé prioridat.
Kapítulo 5 Kapítulo 6
Nos tur
meresé bon
infrastruktura
na Boneiru
Nos tur
meresé un bon
gobièrnu na
Boneiru
Banda di e infrastruktura físiko e infrastruktura
digital ta por lo ménos mesun importante. P’esei
MPB ta haña ku dentro di e Plan di Desaroyo
Espasial Boneiru su infrastruktura digital mester
haña un lugá, di manera ku nos tur por tin ‘high
speed internet’ na kas i na trabou.
Finalmente e edifisionan públiko manera
por ehèmpel Ofisina di Haf i e edifisionan di
gobernashon tambe mester ta den bon estado.
Lamentablemente esei no ta e kaso, loke no
solamente por kondusí na situashonnan ku no ta
seif, pero tambe na produktividat redusí, pasobra
hendenan no por bini trabou. Si nos ke traha ku
otro pa yega na un mihó Boneiru, mester drecha
e edifisionan aki, di manera ku semper gobièrnu
por ta kla pa atendé bo.
5.1 Áreanan di prioridat bon infrastruktura
- Plan di Desaroyo Espasial Boneiru (ROB)
integral pa entre otro tuma un desishon
tokante ubikashon di e haf nobo, ampliashon
di èrpòrt i otro puntonan importante di
atenshon infrastruktural i logístiko
- Drecha nos kamindanan, atendé ku siguridat
riba kaya i krea sufisiente sitio pa stashoná
outo pa medio di un fiansa sin interes
- Transporte públiko bon i aksesibel
- Mihó organisashon di eksplotashon di banda
hanchu (broadband) i nos infrastruktura
di fibra óptika i ponementu di internèt di
velosidat haltu i konfiabel
- Plan di mantenshon struktural di edifisionan
públiko i ekipá un edifisio sentral di
gobernashon
- Kambia e maneho di duna tereno i krea
sufisiente tereno pa traha kas i edifisionan
komersial.
‘Nos ta goberná pa e siguiente generashon i no pa e siguiente periodo di gobernashon’ Miguel Pourier
(Minister-Presidènt di Antia Hulandes 1994-1998
i 1999-2002)
Pa MPB e solushon pa e retonan infrastruktural no ta keda na ‘solamente drecha e kamindanan’. Nos tin ku atendé strukturalmente ku esaki i hasi eskohonan importante ku ta bai tin un impakto positivo riba nos tur awor i den futuro. E base pa esei ta e Plan di Desaroyo Espasial Boneiru (Ruimtelijk Ontwikkelingsplan Bonaire - ROB).
MPB no ta skohe pa término korto i bentaha
polítiko, pero pa bentaha di Boneiru. E echo
ku MPB komo partido di oposishon a sostené
e akuerdo intergubernamental ta testimonio
di esaki. MPB ta para pa gobernashon
transparente i íntegro, kaminda nos ta hasi
palabrashonnan klarito i nos ke pa pidi nos
kuenta i rason di esaki na interes di un mihó
Boneiru. P’esei nos ta na fabor di un ofisina
di asuntunan gubernamental, ampliashon
di funshon di ‘ombudsman’ pa mehorá
proseduranan di keho i introdukshon di
‘e-government’.
Pa por goberná nos isla bon ta importante ku
un partido polítiko tin hendenan kapasitá ku ta
kapas pa tuma desishonnan korekto pa futuro
di nos isla. Un bon relashon ku mandatarionan
i polítikonan na Den Haag ta deseabel pa
por atendé ku interesnan di Boneiru na e
ministerionan na un manera dirigí riba resultado.
E último añanan MPB a duna hopi atenshon
na esaki pa medio di entrenamentu kontinuo di
nos hendenan den nos partido. MPB ta kla pa
goberná Boneiru na un manera bon, íntegro,
transparente i hustu.
No ta solamente partidonan polítiko ta determiná
futuro di Boneiru. P’esei nos ke duna tur hende
ku ta interesá den e área di gobernashon
e posibilidat pa siña tokante desaroyo
gubernamental. Por ehèmpel pa medio di
entrenamentu, tayer i diálogo ku diferente grupo
na Boneiru, pa asina nos tur sinti ku nos por
duna un aporte na un mihó futuro pa Boneiru.
18 | Programa di Partido Movementu di Pueblo Boneriano
6.1 Dikon MPB ke traha huntu ku
Hulanda?
MPB ta kere den forsa di koperashon, forsa di
Reino i struktura estatal di Boneiru. Den e tempu
aktual koperashon ta esensial pa por desaroyá
i den futuro esei ta sigui bira mas importante.
Banda di esei nos mester ta realístiko i honesto
i komo isla ku kasi 20.000 habitante nos no
por bira independiente. Nos no ta apto ainda
pa ehekutá tur tarea gubernamental ku esaki ta
rekerí. Skohe pa independensia lo nifiká ku nos
ta skohe pa hopi insiguridat, instabilidat i nada
di sosten (finansiero). Ku komo konsekuensia:
pobresa lo oumentá i kosto di bida lo bira mas
haltu, algu ku ningun hende na Boneiru ta sinta
warda riba dje.
Boneiru tin e státus di entidat públiko. Tantu
awor komo den futuro esei ta ofresé e mihó
bentaha- i posibilidatnan pa Boneiru. E státus
aki ta sòru pa Boneiru, segun e ta desaroyá
mas aleu, tin e posibilidat pa ehekutá mas tarea
gubernamental lokalmente. E státus di entidat
públiko ta sòru tambe ku nos por influensiá
desishonnan na Den Haag direktamente, manera
por ehèmpel medionan finansiero èkstra pa
akohida di mucha. Pa por ehersé e influensia
ei bo mester di hendenan kapasitá ku sa kon
pa anda ku esaki i por saka lo mihó pa Boneiru
for di esaki. P’esei no ta pòrnada ku e último
añanan kontinuamente MPB a entrená su
hendenan pa por hiba negosiashonnan skèrpi ku
Hulanda.
Komo partido di oposishon MPB tambe a firma
e akuerdo intergubernamental ku a sera ku
Hulanda. MPB ta na fabor di un atendementu
programá pa loke ta trata dunamentu di
direkshon na e desaroyo sostenibel di
Boneiru. E akuerdo intergubernamental
ku Hulanda aki ta nifiká kosnan bunita pa
nos tur. Nos por realisá esei solamente si e
aparato atministrativo ta funshoná bon. Un
ofisina di programa manehá pa eksperto por
kontribuí na un ehekushon efektivo i efisiente di
programa- i proyektonan ku ta di importansia
pa e esfuersonan ku Boneiru mester hasi den
e periodo di gobernashon binidero pa drecha
e retraso eksistente. E manera ku a realisá
e akuerdo intergubernamental no ta esun di
mas mihó, pero esei ta konsekuensia direkto
di mal gobernashon. Na momentu ku MPB tin
responsabilidat di gobernashon nos lo habri
e negosiashonnan ku Hulanda bèk pa ahustá
e akuerdo intergubernamental na un manera
positivo ku atenshon pa fortifikashon di nos klima
empresarial, stimulashon di turismo di kalidat
i invertí den maneho di kultura i naturalesa di
Boneiru.
Banda di esei pa MPB tin un otro aspekto
importante ainda. MPB ta kere ku Boneiru,
no solamente riba nivel públiko pero tambe
riba nivel privá, mester traha huntu pafó di
fronteranan di nos isla. Si nos ke ehekutá
e plannan manera indiká aki riba, esei por
solamente ku partidonan ku tin konosementu
i eksperensia eksitoso di esakinan. Por lo
tantu, traha riba un bon relashon ku retnan
internashonal ta hopi importante pa MPB.
Traha riba koperashon ku partidonan ku
konhuntamente ku nos ke krea un mihó Boneiru:
un Boneiru sostenibel i inovativo kaminda ta
krea kondishonnan pa biba i permanesé na
un manera seif, kaminda hendenan por biba
plasentero ku otro i kaminda tur hende tin
oportunidat pa un bon trabou i un bon entrada.
6.2 Áreanan di prioridat bon gobernashon
- Introdusí e reglamentu gubernamental
‘Bon Gobernashon’, inkluso skrinen di
gobernantenan i introdukshon di un maneho
di integridat
- Introdusí un ofisina pa asuntunan
gubernamental
- Kuminsá ku programanan gubernamental pa
pueblo di Boneiru pa duna mas konosementu
tokante kon gobernashon ta funshoná,
manera por ehèmpel un parlamento hubenil
i entrenamentu tokante Bon Gobernashon
- Hisa kalidat di e aparato gubernamental
(empleado, produkto, prosedura) pa medio
di entrenamentu kontinuo, tantu pa loke ta
trata formashon di hende komo tambe uso
di teknologianan nobo pa hasi produktonan,
dunamentu di servisio i proseduranan
mas fásil
- Transparensia den toma di desishon pa medio
di digitalisashon
- Amplia funshon di dunamentu di keho
(ombudsfunctie), mehorá proseduranan
di keho
- Mihó sistema di duna informashon na
habitantenan di Boneiru
- Introdukshon di ‘e-government’.
| 19 Bo meresé un mihó Boneiru i MPB ta bai sòru pa esei!
Filosofia di MPB ta basá riba punto di bista di e estadista Miguel Pourier: Liderazgo polítiko no ta bai pa prestigio, posishon, poder òf plaka, pero pa sirbi pueblo. MPB ta para pa gobernashon transparente i íntegro, kaminda nos ta hasi palabrashonnan klarito i nos ke pa pidi nos kuenta i rason di esaki na interes di un mihó Boneiru.
20 | Programa di Partido Movementu di Pueblo Boneriano | 21 Bo meresé un mihó Boneiru i MPB ta bai sòru pa esei!
E pregunta ta keda naturalmente, kon nos ta bai
finansiá esaki? Pa medio di optimalisashon di
maneho di kobransa i restrukturashon di algun
impuesto i otro fluhonan di plaka públiko:
Impuesto riba biénes inmóbil (vastgoedbelasting)
Awor aki e impuesto riba biénes inmóbil di
Boneiru ta bai Hulanda, miéntras ku na tur
otro munisipio na Hulanda esaki ta konta
komo impuesto di munisipio. E impuesto aki
anualmente ta generá mas òf ménos 12 mion
dòler ku awor aki ta disparsé den kaha di
estado.
Reformashon di impuesto pa turista
Na e momentunan aki no ta kobra impuesto
pa turista efektivamente, di manera ku mas òf
ménos 3 mion dòler no ta yega na benefisio di
nos komunidat. Banda di esei mester reformá
e impuesto pa turista kompletamente, tantu pa
turista ‘stay-over’ komo pa turista krusero.
Oumentá kompensashon liber (vrije uitkering)
E kompensashon liber ta un kompensashon riba
e presupuesto ku e islanan BES ta haña for di
Den Haag pa por ehekutá tareanan ku ta kai bou
di gobièrnu lokal. Tur e estudionan ku Nibud i
Ideeversa a hasi ta mustra ku e kompensashon
liber ta muchu tiki pa por kubri tur e tareanan
di nos gobièrnu lokal. Pa Boneiru lo mester
oumentá esaki ku 5 mion dòler.
Dor di restrukturá e tres fluhonan di plaka aki
i hasi bon palabrashon ku Hulanda tokante di
nan, por finansiá tur e mehorashonnan ku MPB
a proponé.
Kapítulo 7
Responsabilisashon
finansiero
Pasobra bo meresé un mihó Boneiru i MPB ta bai sòru pa esei!
Pa medio di optimalisashon di e maneho di kobransa i restrukturashon di algun impuesto i otro fluhonan di plaka públiko nos por finansiá nos plannan pa un mihó Boneiru.
22 | | 23 Programa di Partido Movementu di Pueblo Boneriano Bo meresé un mihó Boneiru i MPB ta bai sòru pa esei!
ElvisTjin Asjoe
1
SanneMeijer
21
EdisonEllis
6
JurinaPietersz e/v Simon
26
JanKloos
31
ShainaOfferman
11
ChairaBorderslee
16
Ninaden Heyer
2
LayoCicilia
22
RenataDomacassé
7
LucknerSauveur
27
FerminAnthony
32
DavidFrans
12
Tio RolyCasimiri
17
HennysonThielman
3
EddieRichardson
23
CarlosPourier
8
DesiréeCroes
28
DjòniLeoneta
33
DinDomacassé
13
IzaïnMercera
18
DaisyCoffie
4
DaveyMelaan
24
RichènaLook e/v de Windt
9
HubertVis
29
ChonTheodora
34
RodiMartes
14
LilyaRosa e/v Servania
19
JoselitoStatia
5
AshierMartines
25
CyrillVrolijk
10
HoseBooi
30
JanJanga
35
RomyGerling
15
InhoJanga
20
MPB Kieslijst
Movemento di Pueblo Boneriano - MPB
MPBoneriano