DARMAGANDHUL

8/4/2019 DARMAGANDHUL

1/70

1

DARMAGANDHUL.

Carita adge nagara Islam ing Dmak bdhahe nagara Majapahit kangsalugune wiwite wong Jawa ninggal agama Buddha banjur salin agama Islam.

Gancaran basa Jawa ngoko. Babon asli tinggalane K.R.T. Tandhanagara,Surakarta. Cap-capan ingkang kaping skawan 1959 Toko Buku "Sadu-Budi"Sala.


2/70

2

BBUKA.

Sinarkara sarjunireng galih, myat carita dipangiktira, kiyai Kalamwadine, ingnguni anggguru, puruhita mring Raden Budi, mangesthi amiluta, duta rehingguru, sru stya nglampahi dhawah, panggusthine tan mamang ing lair batin,pinindha lir Jawata. Satuduhe Raden Budi ning, pan ingmbun pinusthi ingcipta, sumungkm lair batine, tan etung lbur luluh, pangesthine ing awalakhir, tinarimeng Bathara, sasdyanya kabul, agung nugraheng Hyang Suksma,sinung ilham ing alam sahir myang kabir, dumadya auliya. Angawruhi sasmitengHyang Widdhi, pan biyasa mituhu sustya, mring dhawuh wling gurune, kdahmdharkn kawruh, karya suka pirneng jalmi, mring sagung ahli sastra,

tuladhaning kawruh, kyai Kalamwadi ngarang, sinung aran srat Darmagandhuljinilid, sinung tmbang macapat. Pan katmben amaos kinteki, tmbang rarasrum sya prasaja, trwaca wijang raose, mring tyas gung kumaclu, yundarbeya miwah nimpni, pinirit tinuladha, llpiyanipun, sawusnya winaostamat, linaksanan tindhak tinurun sungging, kinarya nglipur manah. Pansinambi-sambi jagi panti, saslanira ngupaya tdha, kinarya cagak lnggahe,nggennya dama cinubluk, mung kinarya ngarm-armi, tarimanireng badan,anganggur ngthkur, ngbun-bun pasihaning Hyang, suprandene tan kalirn

wayah siwi, sagotra minulyarja. Wus pinupus sumendhe ing takdir, pansumarah kumambang karseng Hyang, ing lokhilmakful tulise, panitranira nuju,ping trilikur ri Tumpak manis, Ruwah Je warsanira, Sancaya kang windu, masaNm ringklnya Aryang, wuku Wukir sangkalanira ing warsi: wuk guna ngesthiNata (taun Jawa 1830).


3/70

3

DARMAGANDHUL

Ing sawijining dina Darmagandhul matur marang Kalamwadi mangkene "Mau-maune kpriye dene wong Jawa kok banjur padha ninggal agama Buddha salinagama Islam?" Wangsulane Ki Kalamwadi: "Aku dhewe iya ora pati ngrti,nanging aku wis tau dikandhani guruku, ing mangka guruku kuwi iya knadipracaya, nyaritakake purwane wong Jawa padha ninggal agama Buddhabanjur salin agama Rasul". Ature Darmagandhul: "Banjur kapriyedongengane?" Ki Kalamwadi banjur ngandika maneh: "Bab iki satmne iyaprlu dikandhakake, supaya wong kang ora ngrti mula-bukane karbenngrti". Ing jaman kuna nagara Majapahit iku jnnge nagara Majalngka,dene nggone jnng Majapahit iku, mung kanggo pasmon, nanging kangdurung ngrti ddongengane iya Majapahit iku wis jnng sakawit. (1) Ingnagara Majalngka kang jumnng Nata wkasan jjuluk Prabu Brawijaya. Ingwktu iku, Sang Prabu lagi kalimput panggalihe, Sang Prabu krama oleh PutriCmpa, (2) ing mangka Putri Cmpa mau agamane Islam, sajrone lagi sih-sinihan, Sang Rtna tansah matur marang Sang Nata, bab luruhe agama

Islam, sabn marak, ora ana maneh kang diaturake, kajaba mung mulyakakeagama Islam, nganti njalari katariking panggalihe Sang Prabu marang agamaIslam mau. Ora antara suwe kaprnah pulunane Putri Cmpa kang aran SayidRakhmat tinjo mnyang Majalngka, sarta nyuwun idi marang Sang Nata,kaparnga angglarake sarengate agama Rasul. Sang Prabu iya marngake apakang dadi panyuwune Sayid rakhmat mau. Sayid Rakhmat banjur kalakondhdhukuh ana Ngampeldnta ing Surabaya (3) angglarake agama Rasul. Ingkono banjur akeh para ngulama saka sabrang kang padha tka, para ngulama

lan para maulana iku padha mark sang Prabu ing Majalngka, sarta padhanyuwun dhdhukuh ing pasisir. Panyuwunan mangkono mau uga diparngakedening Sang Nata. Suwe-suwe pangidhp mangkono mau saya ngrbda, wongJawa banjur akeh bangt kang padha agama Islam. Sayid Kramat dadi gurunewong-wong kang wis ngrasuk agama Islam kabeh, dene panggonane ana ing


4/70

4

Benang (4) bawah Tuban. Sayid Kramat iku maulana saka ing 'Arab tdhakeKanjng Nabi Rasulu'llah, mula bisa dadi gurune wong Islam. Akeh wong Jawakang padha kelu maguru marang Sayid Kramat. Wong Jawa ing pasisir lorsapangulon sapangetan padha ninggal agamane Buddha, banjur ngrasuk agamaRasul. Ing Balambangan sapangulon nganti tumka ing Bantn, wonge ugapadha kelu rmbuge Sayid Kramat. Mangka agama Buddha iku ana ing tanahJawa wis klakon urip nganti sewu taun, dene wong-wonge padha manmbahmarang Budi Hawa. Budi iku Dzate Hyang Widdhi, Hawa iku karping hati,manusa ora bisa apa-apa, bisane mung sadarma nglakoni, budi kang ngobahake.Sang Prabu Brawijaya kagungan putra kakung kang patutan saka Putri BangsaCina, miyose putra mau ana ing Palembang, diparingi ttngr Raden Patah.

Barng Raden Patah wis diwasa, sowan ingkang rama, nganti sadhereke sejerama tunggal ibu, arane Raden Kusen. Satkane Majalngka Sang Prabukewran panggalihe nggone arp maringi ssbutan marang putrane, awit yenmiturut lluri saka ingkang rama, Jawa Buddha agamane, yen nglluri lluhurkuna, putraning Nata kang pambabare ana ing gunung, ssbutane Bambang.Yen miturut ibu, ssbutane: Kaotiang, dene yen wong 'Arab ssbutaneSayid utawa Sarib. Sang Prabu banjur nimbali patih sarta para nayaka, padhadipundhuti ttimbangan nggone arp maringi ssbutan ingkang putra mau.

Saka ature Patih, yen miturut lluhur kuna putrane Sang Prabu mau disbutBambang, nanging sarehne ibune bangsa Cina, prayoga disbut Babah, tgsepambabare ana nagara liya. Ature Patih kang mangkono mau, para nayaka ugapadha mupakat, mula Sang Nata iya banjur dhawuh marang padha wadya, yenputra Nata kang miyos ana ing Palembang iku diparingi ssbutan lan asmaBabah Patah. Katlah nganti tumka saprene, yen blastran Cina lan Jawassbutane Babah. Ing nalika samana, Babah Patah wdi yen ora nglakonidhawuhe ingkang rama, mulane katone iya snng, snnge mau amung kanggosamudana bae, mungguh satmne ora snng bangt nggone diparingissbutan Babah iku. Ing nalika iku Babah Patah banjur jinunjung dadi Bupatiing Dmak, madanani para bupati urut pasisir Dmak sapangulon, sarta BabahPatah dipalakramakake oleh ing Ngampelgadhing, kabnr wayahe kiyai AgngNgampel. Barng wis sawatara masa, banjur boyong marang Dmak, ana ing


5/70

5

desa Bintara, sarta sarehne Babah Patah nalika ana ing Palembang agamanewis Islam, anane ing Dmak didhawuhi nglstarekake agamane, dene RadenKusen ing nalika iku jinunjung dadi Adipati ana ing Trung (5), pinaringan namasarta ssbutan Raden Arya Pcattandha. Suwening suwe sarak Rasul sayangrbda, para ngulama padha nyuwun pangkat sarta padha duwe ssbutanSunan, Sunan iku tgse budi, uwite kawruh kaelingan kang bcik lan kang ala,

yen wohe budi ngrti marang kaelingan bcik, iku wajib sinuwunan kawruhengelmu lair batin. Ing wktu iku para ngulama budine bcik-bcik, durungpadha duwe karp kang cidra, isih padha cgah dhahar sarta cgah sare. SangPrabu Brawijaya kagungan panggalih, para ngulama sarake Buddha, koknganggo ssbutan Sunan, lakune isih padha cgah mangan, cgah turu. Yen

sarak rasul, sirik cgah mangan turu, mung nuruti rasaning lesan lan awak. Yencgah mangan rusak, Prabu Brawijaya uga banjur paring idi. Suwe-suwe agamaRasul saya sumbar. Ing wktu iku ana nalar kang aneh, ora kna dikawruhisarana netra karna sarta lesan, wtune saka engtan, jroning utk iku yendiwarahi budi nyambut gawe, kang maca lan kang krungu nganggp tmn lanora, iya kudu ditimbang ing sabnre, saiki isih ana wujuding patilasane, isihkna dinyatakake, mula saka pangiraku iya nyata. Dhek nalika samana SunanBenang sumdya tindak marang Kadhiri, kang ndherekake mung sakabat loro.

Satkane lor Kadhiri, iya iku ing tanah Krtasana, kpalangan banyu, kaliBrantas pinuju banjir. Sunan Benang sarta sakabate loro padha nyabrang,satkane wetan kali banjur niti-niti agamane wong kono apa wis Islam, apa isihagama Budi. Ature Ki Bandar wong ing kono agamane Kalang, sarak Buddhamung sawatara, dene kang agama Rasul lagi bribik-bribik, wong ing kono akehpadha agama Kalang, mulyakake Bandung Bandawasa. Bandung dianggpNabine, yen pinuji dina Riyadi, wong-wong padha bbarngan mangan enak,padha snng-snng ana ing omah. Sunan Benang ngandika: "Yen ngono wongkene kabeh padha agama Gdhah, Gdhah iku ora irng ora putih, tanah kenepatut diarani Kutha Gdhah". Ki Bandar matur: "Dhawuh pangandikapanjnngan, kula ingkang nkseni". Tanah saloring kutha kadhiri banjur

jnng Kutha Gdhah, nganti tkane saiki isih karan Kutha Gdhah, nangingkang mangkono mau arang kang padha ngrti mula-bukane. Sunan Benang


6/70

6

ngandika marang sakabate: "Kowe goleka banyu imbon mnyang padesan, kaliiki isih banjir, banyune isih buthk, yen diombe nglarani wtng, lan maneh ikiwancine luhur, aku arp wudhu, arp salat". Sakabate siji banjur lungamnyang padesan arp golek banyu, tkan ing desa Pathuk ana omah katonesuwung ora ana wonge lanang, kang ana mung bocah prawan siji, wajah lagiarp mpg birahi, ing wktu iku lagi nnun. Sakabat tka sarta aloncalathune: "mBok Nganten, kula ndha toya imbon bning rsik". mBok Prawankaget krungu swarane wong lanang, barng noleh wruh lanang sajak kayasantri, MBok Prawan salah cipta, pangrasane wong lanang arp njjawat,mjanani marang dheweke, mula nggone mangsuli nganggo tmbung saru:"nDika mntas liwat kali tka ngangge ngarani njaluk banyu imbon, ngriki

botn entn carane wong ngimbu banyu, kajaba uyuh kula niki imbon bning,yen sampeyan ajng ngombe". Santri krungu ttmbungan mangkono banjurlunga tanpa pamit lakune dirikatake sarta garundlan turut dalan, satkanengarsane Sunan Benang banjur ngaturake llakone nalika golek banyu. SunanBenang mirng ature sakabate, bangt dukane, nganti kawtu pangandikanenyupatani, ing panggonan kono disabdakake larang banyu, prawane aja laki yendurung tuwa, sarta jakane aja rabi yen durung dadi jaka tuwa, barng knadayaning pangandika mau, ing sanalika kali Brantas iline dadi cilik, iline banyu

kang gdhe nyimpang nrabas desa alas sawah lan patgalan, akeh desa kangpadha rusak, awit katrajang ilining banyu kali kang ngalih iline, kali kangmaune iline gdhe sanalika dadi asat. Nganti tumka saprene tanah Gdhahiku larang banyu, jaka lan prawane iya nganti kasep nggone omah-omah.Sunan Benang trus tindak mnyang Kadhiri. Ing wktu iki ana dhmit

jnnge Nyai Plncing, iya iku dhmit ing sumur Tanjungtani, tansah digublanak putune, padha wadul yen ana wong arane Sunan Benang, gawene nyikaramarang para llmbut, ngndl-ndlake kaprawirane, kali kang saka Kadhiridisotake banjur asat sanalika, iline banjur salin dalan kang dudu msthine,mula akeh desa, alas, sawah sarta patgalan, kang padha rusak, iya iku sakapanggawene Sunan Benang, kang uga ngsotake wong ing kono, lanang wadonngantiya kasep nggone omah-omah, sarta kono disotake larang banyu sartadilih jnnge tanah aran Kutha Gdhah, Sunan Benang dhmne salah gawe.


7/70

7

Anak putune Nyai Plncing padha ngajak supaya Nyai Plncing glma nluhsarta ngrridhu Sunan Benang, bisaa tumka ing pati, dadi ora tansah ganggugawe. Nyai Plncing krungu wadule anak putune mangkono mau, enggalmangkat mthukake lakune Sunan Benang, nanging dhmit-dhmit mau orabisa nydhaki Sunan Benang, amargarasane awake padha panas bangt kayadiobong. Dhmit-dhmit mau banjur padha mlayu marang Kadhiri, satkaneing Kadhiri, matur marang ratune, ngaturake kahanane kabeh. ratune manggoning Selabale. (6) Jnnge Buta Locaya, dene Selabale iku dununge ana sukunegunung Wilis. Buta Locaya iku patihe Sri Jayabaya, maune jnnge kiyai Daha,duwe adhi jnnge kiyai Daka. Kiyai daha iki cikal-bakal ing Kadhiri, barngSri Jayabaya rawuh, jnnge kiyai Daha dipundhut kanggo jnnge nagara,

dheweke diparingi Buta Locaya, sarta banjur didadekake patihe Sang PrabuJayabaya. Buta iku tgse: butng utawa bodho, Lo tgse kowe, cayatgse: kna dipracaya, kiyai Buta Locaya iku bodho, nanging tmn mantpstya ing Gusti, mulane didadekake patih. Wiwite ana sbutan kiyai, iya ikukiyai daha lan kiyai Daka, kiyai tgse: ngayahi anak putune sarta wong-wonging kanan keringe. Jngkare Sri Narendra anjujug ing omahe kiyai Daka, anaing kono Sang Prabu sawadya-balane disugata, mula sang Prabu asih bangtmarang kiyai Daka, jnnge kiyai Daka dipundhut kanggo jnng desa, dene

kiyai Daka banjur diparingi jnng kiyai Tunggulwulung, sarta dadisenapatining prang. Samuksane Sang Prabu Jayabaya lan putrane putri kangaran Ni Mas Ratu Pagdhongan, Buta Locaya lan kiyai Tunggulwulung ugapadha muksa; Ni Mas Ratu Pagdhongan dadi ratuning dhmit nusa Jawa,kuthane ana sagara kidul sarta jjuluk Ni Mas Ratu Anginangin. Sakabehellmbut kang ana ing lautan dharatan sarta kanan keringe tanah Jawa, kabehpadha sumiwi marang Ni Mas Ratu Anginangin. Buta Locaya panggonane anaing Selabale, dene kiyai Tunggulwulung ana ing gunung Klut, rumksa kawahsarta lahar, yen lahar mtu supaya ora gawe rusaking desa sarta liya-liyane.Ing wktu iku kiyai Buta Locaya lagi lnggah ana ing kursi kncana kangdilemeki kasur babut isi sari, sarta kinbutan laring mrak, diadhp patihearan Megamndhung, lan putrane kakung loro uga padha ngadhp, kang tuwaarane Panji Sktidiguna, kang anom aran panji Sarilaut. Buta Locaya lagi


8/70

8

ngandikan karo kang padha ngadhp, kaget kasaru tkane Nyai Plncing,ngrungkbi pangkone, matur bab rusake tanah lor Kadhiri, sarta ngaturake

yen kang gawe rusak iku, wong saka Tuban kang sumdya llana mnyangKadhiri, arane Sunan Benang. Nyai Plncing ngaturake susahe para llmbutsarta para manusa. Buta Locaya krungu wadule Nyai Plncing mangkono maubangt dukane, sarirane nganti kaya gni, sanalika banjur nimbali putra-wayahe sarta para jin pri parajangan, didhawuhi nglawan Sunan Benang. Parallmbut mau padha sikp ggaman prang, sarta lakune barng karo angin,ora antara suwe llmbut wis tkan ing saloring desa Kukum, ing kono ButaLocaya banjur maujud manusa aran kiyai Sumbre, dene para llmbut kangpirang-pirang ewu mau padha ora ngaton, kiyai Sumbre banjur ngadg ana ing

tngah dalan sangisoring wit sambi, ngadhang lakune Sunan Benang kang sakalor. Ora antara suwe tkane Sunan Benang saka lor, Sunan Benang wisora kasamaran yen kang ngadg ana sangisoring wit sambi iku ratuningdhmit, sumdya ganggu gawe, katitik saka awake panas kaya mawa. Denellmbut kang pirang-pirang ewu mau padha sumingkir adoh, ora btah knaprabawane Sunan Benang. Mangkono uga Sunan Benang uga ora btah cdhakkaro kiyai Sumbre, amarga kaya dene cdhak mawa, kiyai Sumbre mangkonouga. Sakabat loro kang maune padha sumaput, banjur padha katisn,

amarga kna daya prabawane kiyai Sumbre. Sunan Benang andangu marangkiyai Sumbre: "Buta Locaya! Kowe kok mthukake lakuku, sarta nganggo

jnng Sumbre, kowe apa padha slamt?". Buta Locaya kaget bangt deneSunan Benang ngrtos jnnge dheweke, dadi dheweke kawanguran karpe,wusana banjur matur marang Sunan Benang: "Kados pundi dene paduka sagdmangrtos manawi kula punika Buta Locaya?". Sunan Benang ngandika: "Akuora kasamaran, aku ngrti yen kowe ratuning dhmit Kadhiri, jnngmu ButaLocaya.". Kiyai Sumbre matur marang Sunan Benang: "Paduka punika tiyangpunapa, dene mangangge pating gdhabyah, dede pangagm Jawi. Kadoswangun walang kadung?". Sunan Benang ngandika maneh: "Aku bangsa 'Arab,

jnngku Sayid Kramat, dene omahku ing Benang tanah Tuban, mungguh kangdadi sdyaku arp mnyang Kadhiri, prlu nonton patilasan kadhatone SangPrabu Jayabaya, iku prnahe ana ing ngndi?". Buta Locaya banjur matur:


9/70

9

"Wetan punika wastanipun dhusun Mnang (9), sadaya patilasan sampun samisirna, kraton sarta pasanggrahanipun inggih sampun botn wontn, kratonutawi patamanan Bagendhawati ingkang kagungan Ni Mas Ratu Pagdhonganinggih sampun sirna, pasanggrahan Wanacatur ugi sampun sirna, namungkantun namaning dhusun, sadaya wau sirnanipun kaurugan siti pasir sartalahar saking rdi Klut. Kula badhe pitaken, paduka gndhak sikara dhatnganak putu Adam, nyabdakakn ingkang botn patut, prawan tuwa jaka tuwa,sarta nglih nami Kutha Gdhah, nglih lepen, lajng nyabdakakn ing ngrikiawis toya, punika namanipun siya-siya botn surup, sikara tanpa dosa, saibasusahipun tiyang gsang laki rabi sampun lungse, lajng botn gampilpncaripun titahing Latawalhujwa, makatn wau saking sabda paduka,

spintn susahipun tiyang ingkang sami kbnan, lepen Kadhiri ngalihpanggenan mili nrajang dhusun, wana, sabin, pintn-pintn sami risak,ngriki paduka-sotakn, slaminipun awis toya, lepenipun asat, paduka sikarabotn surup, nyikara tanpa prakara". Sunan Benang ngandika: "Mula ing kenetak-lih jnng Kutha Gdhah, amarga wonge kene agamane ora irng oraputih, ttpe agama biru, sabab agama Kalang, mula tak-sotake larang banyu,aku njaluk banyu ora oleh, mula kaline banjur tak-lih iline, kene kabeh taksotake larang banyu, dene nggonku ngsotake prawan tuwa jaka

tuwa, amarga kang tak jaluki banyu ora oleh iku, prawan baleg.". Buta Locayamatur maneh: "Punika namanipun botn timbang kaliyan sot panjnngan,botn sapintn lpatipun, tur namung tiyang satunggal ingkang lpat, nangingingkang susah kok tiyang kathah sangt, botn timbang kaliyan kukumipun,paduka punika namanipun daml mlaratipun tiyang kathah, saupami konjukIngkang Kagungan Nagari, paduka inggih dipunukum mlarat ingkang langkungawrat, amargi ngrisakakn tanah, lah sapunika mugi panjnngan-sotaknwangsulipun malih, ing ngriki sagda mirah toya malih, sagd dados asilpanggsangan laki rabi taksih alit lajng mncarakn titahipun Hyang Manon.Panjnngan sanes Narendra tka ngarubiru agami, punika namanipun tiyangdahwen". Sunan Benang ngandika: "Sanadyan kok-aturake Ratu Majalngkaaku ora wdi". Buta Locaya barng krungu tmbung ora wdi marang RatuMajalngka banjur mtu npsune, calathune sngol: "Rmbag paduka niki dede


10/70

10

rmbage wong ahli praja, patute rmbage tiyang entn ing bambon,ngndlake dumeh tiyang digdaya, mbok sampun sumakehan dumehdipunkasihi Hyang Widdhi, sugih sanak malaekat, lajng tumindak sakarsa-karsa botn toleh kalpatan, siya dahwen sikara botn ngangge prakara,sanadyan ing tanah Jawi rak inggih wontn ingkang nglangkungi kaprawiranpaduka, nanging sami ahli budi sarta ajrih ssikuning Dewa, tbih saking ahlibudi yen ngantos siya dhatng ssami nyikara tanpa prakara, punapa padukapunika tiyang tunggilipun Aji Saka, muride Ijajil. Aji Saka dados Ratu tanahJawi namung tigang taun lajng minggat saking tanah Jawi, sumbr toya ingMdhang saurutipun dipunbkta minggat sadaya, Aji Saka tiyang saka Hindhu,paduka tiyang saking 'Arab, mila sami siya-siya dhatng ssami, sami daml

awising toya, paduka ngakn Sunan rak kdah simpn budi luhur, damlwilujng dhatng tiyang kathah, nanging kok jbul botn makatn, wujudpaduka niki jajil blis katingal, botn tahan digodha lare, lajng mubalnpsune glis duka, niku Sunan napa? Yen pancen Sunaning jalma yktos,msthi simpn budi luhur. Paduka niksa wong tanpa dosa, nggih niki margipaduka cilaka, tandhane paduka sapunika sampun jasa naraka jahanam, yensampun dados, lajng paduka-nggeni piyambak, siram salbting kawahwedang ingkang umob mumpal-mumpal. Kula niki bangsaning llmbut, sanes

alam kaliyan manusa, ewadene kula taksih engt dhatng wilujngipun manusa.Inggih sampun ta, sapunika sadaya ingkang risak kula-aturi mangsulaknmalih, lepen ingkang asat lan panggenan ingkang sami katrajang toya kula-aturi mangsulakn kados sawaunipun, manawi panjnngan botn karsamangsulakn, sadaya manusa Jawi ingkang Islam badhe sami kula-tluhkajngipun pjah sadaya, kula tamtu nyuwun bantu wadya bala dhatngKanjng Ratu Ayu Anginangin ingkang wontn samodra kidul". Sunan Benangbarng mirng npsune Buta Locaya rumaos lupute, dene gawe kasusahanwarna-warna, nyikara wong kang ora dosa, mula banjur ngandika: "ButaLocaya! aku iki bangsa Sunan, ora kna mbaleni caturku kang wus kawtu,besuk yen wus limang atus taun, kali iki bisa bali kaya mau-maune". ButaLocaya barng krungu ksagahane Sunan Benang, banjur npsu maneh, nulimatur marang Sunan Benang: "Kdah paduka-wangsulna sapunika, yen botn


11/70

11

sagd, paduka kula-banda". Sunan Benang ngandika marang Buta Locaya: "Wiskowe ora kna mangsuli, aku pamit nyimpang mangetan, woh sambi iki tak-

jnngake cacil, dene kok kaya bocah cilik padha tukaran, dhmit lan wongpcicilan rbut bnr ngadu kawruh prakara rusaking tanah, sartasusahe jalma lan dhmit, dak-suwun marang Rabbana, woh sambi dadi warnaloro kanggone, daginge dadiya asm, wijine mtuwa lngane, asm dadipasmoning ulat kcut, dene dhmit padu lan manusa, lnga tgse dhmitmllng jalma lunga. Ing besuk dadiya pasksen, yen aku padu karo kowe, lanwiwit saiki panggonan ttmon iki, kang lor jnnge desa Singkal, ing kenedesa ing Sumbre, dene panggonane balamu kang ana ing kidul iku jnnge desaKawanguran". Sunan Benang sawuse ngandika mangkono banjur mlumpat

marang wetan kali, katlah nganti tumka saprene ing tanah Kutha Gdhahana desa aran Kawanguran, Sumbre sarta Singkal, Kawanguran tgsekawruhan, Singkal tgse sngkl banjur nmu akal. Buta Locaya nututitindake Sunan Benang. Sunan Benang tindake tkan ing desa Bogm, ana ingkono Sunan Benang mriksani rca jaran, rca mau awak siji ndhase loro,dene prnahe ana sangisoring wit trnggulun, wohe trnggulun mau akehbangt kang padha tiba nganti amblasah, Sunan Benang ngasta kudhi, rca

jaran ndhase digmpal. Buta Locaya barng wruh patrape Sunan Benang

anggmpal ndhasing rca jaran, saya wuwuh npsune sarta mangkenewuwuse: "Punika yasanipun sang Prabu Jayabaya, kangge pralambang ingtekadipun wanita Jawi, benjing jaman Nusa Srnggi, sintn ingkang sumrprca punika, lajng sami mangrtos tekadipun para wanita Jawi". SunanBenang ngandika: "Kowe iku bangsa dhmit kok wani padu karo manusa,

jnnge dhmit kmnthus". Buta Locaya mangsuli: "Inggih kaot punapa,ngriku Sunan, kula Ratu". Sunan Benang ngandika: "Woh trnggulun iki tak-

jnngake knthos, dadiya pangeling-eling ing besuk, yen aku krngan karodhmit kumnthus, prakara rusaking rca". Ki Kalamwadi ngandika: "Katlahnganti saprene, woh trnggulun jnnge knthos, awit saka sabdane SunanBenang, iku pituture Raden Budi Sukardi, guruku". Sunan Benang banjurtindak mangalor, barng wis wanci asar, krsane arp salat, sajabane desakono ana sumur nanging ora ana timbane, sumure banjur digolingake, dene


12/70

12

Sunan Benang sawise, nuli sagd mundhut banyu kagm wudhu banjur salat. KiKalamwadi ngandika: "Katlah nganti saprene sumur mau karane sumurGumuling, Sunan Benang kang anggolingake, iku pituture Raden Budi guruku,mbuh bnr lupute". Sunan Benang sawise salat banjur nrusake tindake,satkane desa Nyahen (10) ing kona ana rca buta wadon, prnahe anasangisoring wit dhadhap, wktu iku dhadhape pinuju akeh bangt kmbange,sarta akeh kang tiba kanan keringe rca buta mau, nganti katon abangmbranang, saka akehe kmbange kang tiba, Sunan Benang priksa rca maugumun bangt, dene ana madhp mangulon, dhuwure ana 16 kaki, ubngebangkekane 10 kaki, saupama dilih saka panggonane, yen dijunjung wongwolung atus ora kangkat, kajaba yen nganggo piranti, baune tngn rca mau

dismpal dening Sunan Benang, bathuke dikrowak. Buta Locaya wruh yenSunan Benang ngrusak rca, dheweke npsu maneh, calathune: "Panjnngannyata tiyang dahwen, rca buta bcik- bcik dirusak tanpa prakara, sa-nikiawon warnine, ing mangka punika yasanipun Sang Prabu Jayabaya, lah asilipunpunapa panjnngan ngrisak rca?" Pangandikane Sunan Benang: "Mulane rcaiki tak-rusak, supaya aja dipundhi-pundhi dening wong akeh, aja tansahdisajeni dikutugi, yen wong muji brahala iku jnnge kapir kupur lair batineksasar." Buta Locaya calathu maneh: "Wong Jawa rak sampun ngrtos, yen

punika rca sela, botn gadhah daya, botn kuwasa, sanes HyangLabawalhujwa, mila sami dipunladosi, dipunkutugi, dipunsajeni, supados parallmbut sampun sami manggen wontn ing siti utawi kajng, amargi siti utawikajng punika wontn asilipun, dados tdhanipun manusa, mila para llmbutsami dipunsukani panggenan wontn ing rca, panjnngan-tundhung dhatngpundi? Sampun jamakipun brkasakan manggen ing guwa, wontn ing rca,sarta ndha ganda wangi, dhmit manawi ndha ganda wangi badanipun kraossumyah, langkung snng malih manawi manggen wontn ing rca wtah ingpanggenan ingkang spi edhum utawi wontn ngandhap kajng ingkang agng,sampun sami ngraos yen alamipun dhmit punika sanes kalayan alamipunmanusa, manggen wontn ing rca tka panjnngan-sikara, dadospanjnngan punika ttp tiyang jail gndhak sikara siya-siya dhatngsasamining tumitah, makluking Pangeran. Aluwung manusa Jawa ngurmati


13/70

13

wujud rca ingkang pants simpn budi nyawa, wangsul tiyang bangsa 'Arabsami sojah Ka'batu'llah, wujude nggih tugu sela, punika inggih langkungsasar". Pangandikane Sunan Benang: Ka'batu'llah iku kang jasa Kangjng NabiIbrahim, ing kono pusring bumi, didelehi tugu watu disujudi wong akeh, singsapa sujud marang Ka'batu'llah, Gusti Allah paring pangapura lupute kabehsalawase urip ana ing 'alam pangumbaran". Buta Locaya mangsuli karo npsu:"Tandhane napa yen angsal sihe Pangeran, angsal pangapuntn sadayakalpatanipun, punapa sampun angsal saking Pangeran Kang Maha Agung tapakasta mawi cap abrit? Sunan Benang ngandika maneh: "Kang kasbut ingkitabku, besuk yen mati oleh kamulyan". Buta Locaya mangsuli karo mbkos:"Pjah malih yen sumrpa, kamulyan sanyata wontn ing dunya kemawon

sampun korup, sasar nymbah tugu sela, manawi sampun nrimah nmbah curi,prayogi dhatng rdi Klut kathah sela agng-agng yasanipun Pangeran, samimaujud piyambak saking sabda kun, punika wajib dipunsujudi. Sakingdhawuhipun Ingkang Maha Kuwaos, manusa sadaya kdah sumrp ingBatu'llahipun, badanipun manusa punika Baitu'llah ingkang sayktos, sayktos

yen yasanipun Ingkang Maha Kuwaos, punika kdah dipunrksa, sintnsumrp asalipun badanipun, sumrp budi hawanipun, inggih punika ingkangkenging kangge tuladha. Sanadyan rintn dalu nglampahi salat, manawi

panggenanipun raga ptng, kawruhipun sasar-susur, sasar nmbah tugu sela,tugu damlan Nabi, Nabi punika rak inggih manusa kkasihipun Gusti Allah, ta,pinaringan wahyu nyata pintr sugih engtan, sidik paningalipun trus,sumrp cipta sasmita ingkang dereng kalampahan. Dene ingkang yasa rcapunika Prabu Jayabaya, inggih kkasihipun Ingkang Kuwaos, pinaringan wahyumulya, inggih pintr sugih engtan sidik paningalipun trus, sumrpsaderengipun kalampahan, paduka pathokan tulis, tiyang Jawi pathokansastra, btuwah saking lluhuripun. sami-sami nyungkmi kabar, aluwungnyungkmi kabar sastra saking lluhuripun piyambak, ingkang patilasanipuntaksih kenging dipuntingali. Tiyang nyungkmi kabar 'Arab, dereng ngrtoskawontnanipun ngrika, punapa dora punapa yktos, anggga ujaripun tiyangnglmpara. Mila panjnngan anganjawi, nyade umuk, nyade mulyaning nagariMkah, kula sumrp nagari Mkah, sitinipun panas, awis toya, tanm-tanm


14/70

14

tuwuh botn sagd mdal, bnteripun banter awis jawah, manawi tiyangingkang ahli nalar, mastani Mkah punika nagari cilaka, malah kathah tiyangsade tinumbas tiyang, kangge rencang tumbasan. Panjnngan tiyang duraka,kula-aturi kesah saking ngriki, nagari Jawi ngriki nagari suci lan mulya, asrplan bnteripun ckapan, tanah pasir mirah toya, punapa ingkang dipuntanmsagd tuwuh, tiyangipun jalr bagus, wanitanipun ayu, madya luwswicaranipun. Rmbag panjnngan badhe priksa pusring jagad, inggihing ngriki ingkang kula-linggihi punika, sapunika panjnngan ukur, manawi kulalpat panjnngan jotos. Rmbag panjnngan punika mblasar, tandha kirangnalar, kirang ndha kawruh budi, rmn niksa ing sanes. Ingkang yasa rcapunika Maha Prabu Jayabaya, digdayanipun ngungkuli panjnngan,

panjnngan punapa sagd ngpal lampahing jaman? Sampun ta, kula- aturikesah kemawon saking ngriki, manawi botn purun kesah sapunika, badhekula-undhangakn adhi-kula ingkang wontn ing rdi Klut, panjnngan kula-kroyok punapa sagd mnang, lajng kula- bkta mlbt dhatng kawahipunrdi Klut, panjnngan punapa botn badhe susah, punapa panjnngankpengin manggen ing sela kados kula? Mangga dhatng Selabale, dados muridkula!". Sunan Benang ngandika: "Ora arp manut rmbugmu, kowe setanbrkasakan". Buta Locaya mangsuli: "Sanadyan kula dhmit, nanging dhmit

raja, mulya langgng salamine, panjnngan dereng tampu mulya kados kula,tekad panjnngan rusuh, rmn nyikara niaya, mila panjnngan dhatngtanah Jawi, wontn ing 'Arab nakal kalbt tiyang awon, yen panjnnganmulya tamtu botn kesah saking 'Arab, mila minggat, saking lpat,tandhanipun wontn ing ngriki taksih krejaban, maoni adating uwong, maoniagama, daml risak barang sae, ngarubiru agamane lluhur kina, Ratu wajibniksa, mbucal dhatng Mnadhu". Sunan Benang ngandika: "Dhadhap ikikmbange tak jnngake celung, uwohe kledhung, sabab aku kcelung nalarlan kledhung rmbag, dadiya pasksen yen aku padu lan ratu dhmit, kalahkawruh kalah nalar". Mula katlah nganti tumka saprene, woh dhadhap

jnnge kledhung, kmbange aran celung. Sunan Benang banjur pamitan: "Wisaku arp mulih mnyang Benang". Buta Locaya mangsuli karo npsu: "Inggihsampun, panjnngan enggala kesah, wontn ing ngriki mindhak daml sangar,


15/70

15

manawi kadangon wontn ing ngriki mindhak daml susah, murugakn awiswos, nambahi bnter, nyudakakn toya". Sunan Benang banjur tindak, deneButa Locaya sawadya-balane uga banjur mulih. Gnti kang cinarita, nagari ingMajalngka, anuju sawijining dina, Sang Prabu Brawijaya miyos sinewaka,diadhp Patih sarta para wadya bala, Patih matur, yen mntas nampani layangsaka Tumnggung ing Krtasana, dene surasane layang ngaturi uninga yennagara Krtasana kaline asat, kali kang saka Kadhiri miline nyimpangmangetan, saperanganing layang mau unine mangkene: "Wontn ler-kilenKadhiri, pintn-pintn dhusun sami karisakan, anggenipun makatn wau, sakingkenging sabdanipun ngulama saking 'Arab, namanipun Sunan Benang. SangPrabu mirng ature Patih bangt dukane, Patih banjur diutus mnyang

Krtasana, niti-priksa ing kono kabeh, kahanane wonge sarta asile bumi kangkatrajang banyu kapriye? Sarta didhawuhi nimbali Sunan Benang. Glisingcarita, Patih sawise niti-priksa, banjur ngaturake kahananekabeh, dene duta kang diutus mnyang Tuban uga wis tka, matur yen oraoleh gawe, amarga Sunan Benang lunga ora karuhan parane. Sang Prabumidhangt ature para wadya banjur duka, paring pangandika yen ngulama saka'Arab pada ora lamba atine. Sang Prabu banjur dhawuh marang Patih, wong'Arab kang ana ing tanah Jawa padha didhawuhi lunga, amarga gawe ribding

nagara, mung ing Dmak lang Ngampelgadhing kang kparng ana ing tanahJawa, nglstarekake agamane, liyane loro iku didhawuhi ngulihake mnyangasale, dene yen padha ora glm lunga didhawuhi ngrampungi bae. AturePatih: "Gusti! lrs dhawuh paduka punika, amargi ngulama Giripura sampuntigang taun botn sowan utawi botn ngaturakn bulubkti, mnggahsdyanipun badhe rraton piyambak, botn ngrumaosi ndha ngombe wontntanah Jawi, dene namanipun santri Giri anglangkungi asma paduka,pparabipun Sunan 'Analyakin, punika nama ing tmbung 'Arab, mnggahtgsipun Sunan punika budi, tgsipun Aenal punika ma'rifat, tgsipunYakin punika wikan, sumrp piyambak, dados nama tingal ingkang trus,suraosipun ing tmbung Jawi nama Prabu Satmata, punika asma luhur ingkangmakatn punika ngirib-irib tingalipun Kang Maha Kuwasa, mariksa botnkasamaran, ing alam donya botn wontn kalih ingkang asma Sang Prabu


16/70

16

Satmata, kajawi namung Bathara Wisnu nalika jumnng Nata wontn ingnagari Mdhang-Kasapta. Sang Prabu midhangt ature Patih, banjur dhawuhnglurugi prang mnyang Giri, Patih budhal ngirid wadya-bala prajurit, nglurugmnyang Giri. Patih sawadya-balane satkane ing Giri banjur campuh prang.Wong ing Giri geger, ora kuwat nanggulangi pangamuke wadya Majapahit.Sunan Giri mlayu mnyang Benang, golek kkuwatan, sawise oleh bbantu,banjur prang maneh mungsuh wong Majalngka, prange rame bangt, ingwktu iku tanah jawa wis meh saparo kang padha ngrasuk agama Islam, wong-wong ing Pasisir lor wis padha agama Islam, dene kang kidul isih ttpnganggo agama Buddha. Sunan Benang wis ngrumasani kaluputane, nggone orasowan mnyang Majalngka, mula banjur lunga karo Sunan Giri mnyang

Dmak, satkane ing Dmak, banjur ngbang marang Adipati Dmak, diajaknglurug mnyang Majalngka, pangandikane Sunan Benang marang AdipatiDmak: "Wruha yen saiki wis tkan masa rusake Kraton Majalngka, umurewis satus tlu taun, saka panawangku, kang kuwat dadi Ratu tanah Jawa,sumilih Kaprabon Nata, mung kowe, rmbugku rusakn Kraton Majalngka,nanging kang sarana alus, aja nganti ngtarani, sowana besuk Garbg Mulud,nanging rumantiya sikping prang: 1. gaweya samudana, 2. dhawuhana balamupara Sunan kabeh lan para Bupati kang wis padha Islam kumpulna ana ing

Dmak, yen kumpule iku arp gawe masjid, mngko yen wis kumpul, paraSunan sarta Bupati sawadya-balane kang wis padha Islam, kabehmsthi nurut marang kowe". Ature Adipati Dmak: "Kula ajrih ngrisak NagariMajalngka, amngsah bapa tur raja, kaping tiganipun daml sae paringkamukten ing dunya, lajng punapa ingkang kula-walsakn, kajawi namingstya tuhu. Dhawuhipun eyang Sunan Ngampelgadhing, botn kaparng yenkula mngsah bapa, sanadyan Buddha nanging margi-kula sagd dumadosgsang wontn ing dunya. Inggih sanadyan Buddha punapa kapir, tiyang punikabapa inggih kdah dipunhurmati, punapa malih dereng wontn lpatipundhatng kula". Sunan Benang ngandika mneh: "Sanadyan mungsuh bapa lanratu, ora ana alane, amarga iku wong kapir, ngrusak kapir Buddha kawak: kangkok-tmu ganjaran swarga. Eyangmu kuwi santri mri, gundhul bntul butngtanpa nalar, patute mung dadi godhogan, sapira kawruhe Ngampelgadhing,


17/70

17

bocah kalairan Cmpa, masa padhaa karo aku Sayid Kramat, Sunan Benangkang wis dipuji wong sabumi 'alam, tdhak Rasul panutaning wong Islamkabeh. Kowe mungsuh bapakmu Nata, sanadyan dosa pisan, mung karo wongsiji, tur ratu kapir, nanging yen bapakmu kalah, wong satanah Jawa padhaIslam kabeh. Kang mangkono iku, sapira mungguh kauntunganmu nugrahaningPangeran tikl kaping mbuh, sihing Hyang Kang Maha Kuwasa kang dhawuhmarang kowe. Satmne ramanira iku siya-siya marang sira, tandhane siradiparingi jnng Babah, iku ora prayoga, tgse Babah iku saru bangt, iyaiku: bae mati bae urip, wiji jawa digawa Putri Cina, mula ibumu diparingakeArya Damar, Bupati ing Palembang, wong pranakan buta; iku mgat sih arane.Ramanira panggalihe ttp ora bcik, mulane rmbugku, walsn kalawan alus,

lire aja katara, ing batin sspn gtihe, mamahn balunge". Sunan Girinyambungi rmbug: Aku iki ora dosa dilurugi ramamu, didakwa rraton,amarga aku ora seba marang Majalngka. Sumbare Patih, yen aku kacandhakarp dikuciri lan dikon ngdusi asu, akeh bangsa Cina kang padha tka ana ingtanah Jawa, ana ing Giri padha tak-Islamake awit kang muni ing kitabku, yenngislamake wong kapir, besuk ganjarane swarga, mula akeh bangsa Cina kangpadha tak islamake, tak-anggp kulawarga. Dene tkaku mrene ini ngungsiurip mnyang kowe, aku wdi marang Patih Majalngka, lan ramanira sngit

bangt marang santri kang muji dhikir, nggone ngarani jare lara ayan esuklan sore, yen kowe ora ngukuhi, msthi rusak agama Mukhammad Nabi".Wangsulane Sang Adipati Dmak: "Anggenipun nglurugi punika lrs,tiyang rraton, botn ngrumaosi yen kdah manut prentahing Ratu ingkangmbawahakn, sampun wajibipun dipunlurugi, dipunukum pjah, awitpanjnngan botn ngrumaosi dhahar ngunjuk wontn in tanah Jawi". SunanBenang ngandika maneh: "Yen ora kok-rbut dina iki, kowe ngnteni surudebapakmu, kaprabone bapakmu wis msthi ora bakal tiba kowe, msthidipasrahake marang Adipati Pranaraga, amarga iku putrane kang tuwa, utawadipasrahake marang putra mantu, iya iku Ki Andayaningrat ing Pngging, koweanak nom, ora wajib jumnng Nata, mumpung iki ana lawang mnga, Giri kangdadi jalarane ngrusak Majalngka, nadyan mati, mungsuh wong kapir, matisabilu'llah, patine slamt nampani swarga mulya, wis wajibe wong Islam mati


18/70

18

dening wong kapir, saka nggone nyungkmi agamane, karo wis wajibe wongurip golek kamuktening dunya, golek darajat kang unggul dhewe, yen wongurip ora wruh marang uripe, iku durung gnp uripe, lamun sipatmanusa msthi melik mngku praja angreh wadya bala, awit Ratu iku Khalifawakile Hyang Widdhi, apa bae kang dikarpake bisa klakon, satmne kowewis pinasthi bakal jumnng Ratu ana ing tanah Jawa, sumilih kapraboneramamu, ananging ing laire iya kudu nganggo sarat dirbut sarana prang, yenkowe ora glm nglakoni, msthine sihe Gusti Allah kang mnyang kowe bakaldipundhut bali, dadi kowe jnnge nampik sihe Allah, aku mung sadarmanjurungi, amarga aku wis wruh sadurunge winarah, wis tak-smprong nganggosangkal bolong katon nrawang ora samar sajroning gaib, kowe kang katiban

wahyu sihe Pangeran, bisa dadi Ratu ana ing tanah Jawa, murwani agama suci,ambirat nggonmu madg Narendra, bisa ngideni adgmu Nata mngku tanahJawa, bisa lstari satruse". Akeh-akeh dhawuhe Sunan Benang, pambujukemarang adipati Dmak supaya mtu npsune, glm ngrusak Majalngka,malah diwenehi lpiyan carita Nabi, kang glm ngrusak bapa kapir, iku padhanmu rahayu. Adipati Dmak matur: "Manawi karsa panjnngan makatn,kula namung sadarmi nglampahi dhawuh, panjnngan ingkang mbotohi". SunanBenang ngandika maneh: "Iya mangkono iku kang tak- karpake, saiki kowe wis

glm tak-botohi, lah saiki uga kowe kirima layang marang adhimu AdipatiTrung, ananging tmbungmu kang remit sarta alus, adhimu antpn, apa abotSang Nata, apa abot sadulur tuwa kang tunggal agama. Yen adhimu wis rujukadgmu Nata, gampang bangt rusaking Majalngka. Majapahit sapa kangdindlake yen Kusen wis mbalik, Si gugur isih cilik, masa ndadak waniya,Patihe wis tuwa, dithothok bae mati, msthi ora bisa nadhahi yudamu".Adipati Dmak banjur kirim layang marang Trung, ora suwe utusan bali, wistinampan wangsulane Sang Adipati Trung, saguh ambiyantu prang, layangbanjur katur Sunan Benang, ndadekake sukaning panggalih, Sunan Benangbanjur ngandika marang Adipati Dmak, supaya Sang Adipati ngaturi paraSunan lan para Bupati kabeh, samudana yen arp ngdgake masjid, landiwenehana sumurup yen Sunan Benang wis ana ing Dmak. Glising carita, orasuwe para Sunan lan para Bupati padha tka kabeh, banjur pakumpulan


19/70

19

ngdgake masjid, sawise msjid dadi, banjur padha salat ana ing masjid,sabakdane salat, banjur tutup lawang, wong kabeh dipangandikani deningSunan Benang, yen Adipati Dmak arp dijumnngake Nata, sarta banjurarp ngrusak Majapahit, yen wis padha rujuk, banjur arp kpyakan tumuli.Para Sunan lan para Bupati wis padha rujuk kabeh, mung siji kang ora rujuk,iya iku Syekh Sitijnar. Sunan Benang duka, Syekh Sitijnar dipateni, denekang kadhawuhan mateni iya iku Sunan Giri, Syekh Sitijnar dilawe gulunemati. Sadurunge Syekh Sitijnar tumka ing pati, ninggal swara: "Eling-elingngulama ing Giri, kowe ora tak-wals ing akhirat, nanging tak wals ana ingdunya kene bae, besuk yen ana Ratu Jawa kanthi wong tuwa, ing kono gulumubakal tak-lawe gnti". Sunan Giri mangsuli: "Iya besuk wani, saiki wani, aku

ora bakal mundur". Sawise golong karpe, nglstarekake apa kang wisdirmbug. Sang Adipati Dmak banjur ingidenan jumnng Nata, amngkutanah Jawa, jjuluk Senapati Jimbuningrat, patihe wong saka Atasaning aranPatih Mangkurat. Esuke Senapati Jimbuningrat wis miranti saprabotingprang, banjur budhal mnyang Majapahit, diiringake para Sunan lan paraBupati, lakune kaya dene Garbg Maulud, para wadya bala ora ana kangngrti wadining laku, kajaba mung para Tumnggung lan para Sunan apa denepara ngulama, Sunan Benang lan Sunan Giri ora melu mnyang Majapahit,

pawadane sarehne wis spuh, mung arp salat ana ing masjid bae, lan paringidi rahayuning laku, dadi mung para Sunan lan para Bupati bae kang ngiringakeSultan Bintara, ora kacarita lakune ana ing dalan. Gnti kocapa nagara inMajapahit, Patih saulihe saka ing Giri banjur matur sang Praba, bab nggonemukul prang ing Giri, mungguh kang dadi senapati ing Giri iya iku sawijiningbangsa Cina kang wis ngrasuk agama Islam, arane Scasena, mangsah mncaknganggo ggman abir, sawadya-balane watara wong tlung atus, padha bisamncak kabeh, brngose capang sirahe gundhul, padha manganggo srbancara kaji, mangsah prang paculat kaya walang kadung, wadya Majapahitambdhili, dene wadya-bala ing Giri pating jnkelang ora klar nadhahitibaning mimis. Senapati Scasena wis mati, dene bala Cina liyane kang karipadha mlayu salang tunjang, bala ing Giri ngungsi mnyang alas ing gunung,sawneh ngambang ing sagara, mlayu mnyang Benang trus diburu dening


20/70

20

wadya-bala Majapahit, Sunan Giri lan Sunan Benang banjur nunggal saprau-layar ngambang ing sagara, kinira banjur minggat marang Arab ora balingajawa. Sang Prabu banjur dhawuh marang Patih, supaya utusan mnyangDmak, andhawuhake yen ngulama ing Giri lan ing Benang padha tka ingDmak, didhawuhi nykl, kaaturna bbandan ing ngarsa Nata, awitdosane santri Benang ngrusak bumi ing Krtasana, dene dosane santri Giri oraglm seba marang ngarsa Prabu, tekade sumdya nglawan prang. Patihsamtune ing paseban jaba, banjur nimbali duta kang arp diutus mnyangDmak, sajrone ana ing paseban jaba, ksaru tkane utusane Bupati ing Pathi,ngaturake layang marang Patih, laying banjur diwaos kiyai Patih, mungguhsurasaning layang. Menak Tunjungpura ing Pathi ngaturi uninga, yen Adipati

ing Dmak, iya iku Babah Patah, wis madg Ratu ana ing Dmak, dene kangngbang-bang adging Nata, iya iku Sunan Benang lan Sunan Giri, paraBupati pasisir lor sawadyane kang wis padha Islam uga padha njurungi, dene

jjuluking Ratu, Senapati Jimbuningrat, utawa Sultan Syah 'Alam AkbarSiru'llah Kalifatu'rrasul Amiri'lmukminin Tajudi'l'Abdu'lhamid Kak, iyaSultan Adi Surya 'Alam, ing Bintara. Ing samngko Babah Patah sawadya-balane wis budhal nglurug marang Majapahit, sdya mungsuh ingkang rama,Babah Patah abot mnyang gurune, ngenthengake ingkang rama, para Sunan

lan para Bupati padha ambiyantu anggone arp mbdhah Majapahit. BabahPatah anggone nggawa bala tlung lksa miranti sapraboting prang, mungguhkature Sang Prabu amborongake kiyai Patih. Layang kang saka Pathi maukatitimasan tanggal kaping 3 sasi Mulud taun Jimakir 1303, masa KasangaWuku Prangbakat. Kiyai Patih sawise maos layang, njtung atine, sarta krot,grng-grng, gedheg-gedheg, bangt pangungune, banjur tumnga ingtawang karo nybut marang Dewa kang Linuwih, bangt gumune mnyang wongIslam, dene ora padha ngrti mnyang kabcikane Sang Prabu, malah padhagawe ala. Kyai Patih banjur matur Sang Prabu, ngaturake surasane layang mau.Sang Prabu Brawijaya midhangt ature Patih kaget bangt panggalihe,njgrg kaya tugu, nganti suwe ora ngandika, jroning panggalih ngungunbangt marang putrane sarta para Sunan, dene padha duwe sdya kangmangkono, padha diparingi pangkat, wkasane malah padha gawe buwana balik,


21/70

21

kolu ngrusak Majapahit. Sang Prabu nganti ora bisa manggalih apa mungguhkang dadi sababe, dene putrane lan para ngulama tka arp ngrusak karaton,digoleki nalar- nalare tansah wudhar, lair batin ora tinmu ing nalar, dene kokpadha duwe pikir ala. Ing wktu iku panggalihe Sang Prabu ptng bangt,sungkawane ratu Gdhe kang linuwih, sinmonan dening Dewa, kaya deneatining kbo ntek dimangsa ing tumaning kinjir. Sang Prabu banjur andangumarang Patih, apa ta mungguh kang dadi sababe, dene putrane lan parangulama apa dene para Bupati kolu ngrusak Majapahit, ora padha ngelingimarang kabcikan. Ature Patih, mratelakake yen uga ora mangrti, amargaadoh karo nalare, wong dibciki kok padha mals ala, lumrahe msthi, padhamales bcik. Ki Patih uga mung gumun, dene wong Islam pikire kok padha ora

bcik, dibciki walse kok padha ala. Sang Prabu banjur ngandika marangpatih, bab anane llakon kaya mangkono iku amarga saka lpate sang natapiyambak, dene ngggampang marang agama kang wis kanggo turun-tumurun,sarta nggone kgiwang marang ature Putri Cmpa, ngideni para ngulamamncarake agama Islam. Sang Nata saka putking panggalihe nganti kawdharpangandikane ngsotake marang wong Islam: Sun-suwung marang Dewa Gung,muga winalsna susah-ingsun, wong Islam iku besuk kuwalika agamanira,manjalma dadi wong kucir, dene tan wruh kabcikan, sun-bciki walse

angalani". "Sabdaning Ratu Agung sajroning kasusahan, katarima deningBathara, sinksen ing jagad, katandhan ana swara jumgur gtr patrsabuwana, iya iku kawitane manuk kuntul ana kang kucir. Sunan, ngulamakabeh ngrangkp jnng walikan, katlah tumka saprene, ngulama jnngewalian, kuntul kucir githoke. Sang Prabu banjur mundhut pamrayoga marangPatih, prakara tkane mungsuh, santri kang ngrbut nagara, iku dilawan apaora? Sang Nata rumaos gtun lan ngungun, dene Adipati Dmak kapenginmngkoni Majapahit bae kok dirbut sarana prang, saupama disuwunkalayan aris bae msthi diparingake, amarga Sang Nata wis spuh. AturePatih prayoga nglawan tkaning mungsuh. Sang Prabu ngandika, yen ngantinglawan rumaos lingsm bangt, dene mungsuh karo putra, mula dhawuheSang Prabu, yen mapag prang kang sawatara bae, aja nganti ngrusakake bala.Patih didhawuhi nimbali Adipati Pngging sarta Adipati Pranaraga, amarga


22/70

22

putra kang ana ing Majapahit durung wanci yen mapagake prang, sawiseparing pangandika mangkono. Sang Prabu banjur lolos arsa tdhak marangBali, kadherekake abdi kkasih, Sabdapalon lan Nayagenggong. Sajrone SangPrabu paring pangandika, wadya-bala Dmak wis pacak baris ngpung nagara,mula kassa tindake. Wadya Dmak banjur campuh karo wadya Majapahit,para Sunan banjur ngawaki prang, Patih Majapahit ngamuk ana samadyaningpaprangan. Para Bupati Nayaka wolu uga banjur melu ngamuk. Prange ramebangt, bala Dmak tlung lksa, balang Majapahit mung tlung ewu,sarehne Majapahit karoban mungsuh, prajurite akeh kang padha mati, mungPatih sarta Bupati Nayaka pangamuke saya nsg. Bala Dmak kang katrajangmsthi mati. Putrane Sang Prabu aran Raden Lmbupangarsa ngamuk ana

satngahing paprangan, tandhing karo Sunan Kudus, lagi rame-ramenettandhingan prang, Patih Mangkurat ing Dmak nglambung, Putra Natatiwas, saya bangt npsune, pangamuke kaya bantheng kataton, ora ana kangdiwdeni, Patih ora pasah sakehing ggaman, kaya dene tugu waja, ora anabraja kang tumama marang sarirane, ing ngndi kang katrajang bubar ngisis,kang tadhah mati ngglasah, bangkening wong tumpang tindhih, Patihbinendrongan saka kadohan, tibaning mimis kaya udan tiba ing watu. SunanNgudhung mapagake banjur mrajaya, nanging ora pasah, Sunan Ngudhung

disuduk kna, barng Sunan Ngudhung tiwas, Patih dibyukiwadya ing Dmak, dene wadya Majapahit wis ntek, sapira kuwate wong siji,wkasan Patih ing Majapahit ngmasi, nanging kuwandane sirna, tinggal swara:"Eling-eling wong Islam, dibciki gustiku walse ngalani, kolu ngrusak nagaraMajapahit, ngrbut nagara gawe ppati, besuk tak-wals, tak-ajar wruhnalar bnr luput, tak-damoni sirahmu, rambutmu tak-cukur rsik".

Sapatine Patih, para Sunan banjur mlbu mnyang kadhaton. nanging sang

Prabu wis ora ana, kang ana mung Ratu Mas, iya iku Putri Cmpa, sang Putridiaturi sumingkir mnyang Benang uga karsa.

Para prajurit Dmak banjur padha mlbu mnyang kadhaton, ana ing konopada njarah rayah nganti rsik, wong kampung ora ana kang wani nglawan.Raden Gugur isih timur lolos piyambak. Adipati Trung banjur mlbu mnyang


23/70

23

jro pura, ngobongi buku-buku btuwah Buddha padha diobongi kabeh, wadyasajroning pura padha bubar, beteng ing Bangsal wis dijaga wong Trung.Wong Majapahit kang ora glm tluk banjur ngungsi mnyang gunung lanalas-alas, dene kang padha glm tluk, banjur dikumpulake karo wong Islam,padha dikon nybut asmaning Allah. Layone para putra santana lan nayakapadha kinumpulake, pintak ana sakidul-wetan pura. Kuburan mau banjurdijnngake Bratalaya, jarene iku kubure Raden Lmbupangarsa.

Barng wis tlung dina, Sultan Dmak budhal mnyang Ngampel, dene kangdipatah tunggu ana ing Majapahit, iya iku Patih Mangkurat sarta AdipatiTrung, njaga kaslamtan mbokmanawa isih ana pakewuh ing wuri, SunanKudus njaga ana ing kraton dadi sulihe Sang Prabu, Trung uga dijaga ngulamatlung atus, sabn bngi padha salat kajat sarta andrs Kur'an, wadya-balakang saparo lan para Sunan padha ndherek Sang Prabu mnyangNgampelgadhing, Sunan Ngampel wis seda, mung kari garwane kang isih anaing Ngampel, garwane mau asli saking Tuban, putrane Arya Teja, sasedaneSunan Ngampel, Nyai Agng kanggo ttuwa wong Ngampel. Sang PrabuJambuningrat satkane ing Ngampel, banjur ngabekti Nyai Agung, para Sunansarta para Bupati gnti-gnti padha ngaturake smbah mnyang Nyai Agng.

Prabu Jimbuningrat matur yen mntas mbdhah Majapahit, ngaturake loloseingkang rama sarta Raden Gugur, ngaturake patine Patih ing Majapahit lanmatur yen panjnngane wis madg Nata mngku tanah Jawa, dene jjuluke:Senapati Jimbun, sarta Panmbahan Palembang, nggone sowan mnyangNgampel iku, prlu nyuwun idi, ttpa jumnng Nata nganti run-tumurun ajaana kang nylani.

Nyai Agng Ngampel sawise mirng ature Prabu Jimbun, banjur muwun sarta

ngrangkul Sang Prabu, Nyai Agng ing batos karaos-raos, mangkenepangudaraosing panggalih: "Putuku, kowe dosa tlung prakara, mungsuh Ratutur sudarmane, sarta kang aweh kamukten ing dunya, tka dirusak kang tanpaprakara, yen ngelingi kasaeane uwa Prabu Brawijaya, para ngulama padhadiparingi panggonan kang wis anggawa pamtu minangka dadi pangane, sarta


24/70

24

padha diuja sakarpe, wong pancene rak smbah nuwun bangt, wusana banjurdiwals ala, seda utawa sugnge ora ana kang wruh".

Nyai Agng banjur ndangu Sang Prabu, pangandikane: "ngger! aku arp takon

mnyang kowe, kandhaa satmne, bapakmu tnan kuwi sapa? Sapa kangngangkat kowe dadi Ratu tanah Jawa lan sapa kang ngideni kowe? Apa sababedene kowe syikara kang tanpa dosa?"

Sang Prabu banjur matur, yen Prabu Brawijaya iku jarene ramane tmnan.Kang ngangkat sarirane dadi Ratu mngku tanah Jawa iku para Bupati pasisirkabeh. Kang ngideni para Sunan. Mulane nagara Majapahit dirusak, amargaSang Prabu Brawijaya ora karsa salin agama Islam, isih ngagm agama kapir

kupur, Buddha kawak dhawuk kaya kuwuk.

Nyai Agng barng mirng ature Prabu Jimbun, banjur njrit ngrangkul SangPrabu karo ngandika: "ngger! kowe wruha, kowe iku dosa tlung prakara,msthi ksiku ing Gusti Allah. Kowe wani mungsuh Ratu tur wong tuwamudhewe, sarta sing aweh nugraha marang kowe, dene kowe kok wani ngrusakkang tanpa dosa. Anane Islam lan kapir sapa kang gawe, kajaba mung sijiGusti Allah piyambak. Wong ganti agama iku ora kna dipksa yen durung

mtu saka karpe dhewe. Wong kang nyungkmi agamane nganti mati isihnggoceki tekade iku utama. Yen Gusti Allah wis marngake, ora susah ngangodikon, wis msthi salin dhewe ngrasuk agama Islam. Gusti Allah kang sipatrahman, ora dhawuh lan ora malangi marang wong kang salin agama. Kabeh ikisasnnge dhewe-dhewe. Gusti Allah ora niksa wong kapir kang ora luput,sarta ora paring ganjaran marang wong Islam kang tumindak ora bnr, mungbnr karo lupute sing diadili nganggo ttping adil, lalar-lulurn asalmu,

ibumu Putri Cmpa nymbah pikkong, wujud dluwang utawa rja watu. Koweora kna sngit mnyang wong kang agama Buddha, tandha mripatmu ikulapisan, mula blero pandlngmu, ora ngrti marang kang bnr lan kang luput,

jarene anake Sang Prabu, tka kolu marang bapa, kduga ngrusak ora nganggoprakara, beda matane wong Jawa, Jawa Jawi ngrti matane mung siji, dadiwruh ing bnr lan luput, wruh kang bcik lan kang ala, msthi wdi


25/70

25

mnyang bapa, kapindhone Ratu lan kang aweh nugraha, iku wajib dibkteni.Eklasing ati bkti bapa, ora bkti wong kapir, amarga wis wajibe manusa bktimarang wong tuwane. Kowe tak-dongengi, wong Agung Kuparman, iku agamaneIslam, duwe maratuwa kapir, maratuwane gthing marang wong Agung amargaseje agama, maratuwane tansah golek sraya bisane mantune mati, ewadeneWong Agung tansah wdi-asih lang ngaji-aji, amarga iku wong tuwane, dadiora dielingi kapire, nanging kang dielingi wong tuwane, mula Wong Agung iyangaji-aji marang maratuwane. Iya iku ngger, kang diarani wong linuwih, orakaya tekadmu, bapa disiya-siya, dupeh kapir Budha ora glm ganti agama, ikududu padon. Lan aku arp takon, apa kowe wis matur marang wong tuwamu,kok-aturi salin agama? nagarane kok nganti kok-rusak iku kapriye?

Prabu Jimbun matur, yen durung ngaturi salin agama, tkane Majapahitbanjur ngpung nagara bae. Nyai Agng Ngampel gumujng karo ngandika:"Tindakmu iku saya luput bangt, sanadyan para Nadi dhek jaman kuna,nggone padha wani mungsuh wong tuwane, iku amarga sabn dinane wisngaturi santun agama, nanging ora karsa, mangka sabn dinane wis diaturimujijade, kang nandhakake yen kudu wis santun agama Islam, ananging aturmau ora dipanggalih, isih nglstarekake agamane lawas, mula iya banjur

dimungsuh. Lamun mangkono tumindake, sanadyan mungsuh wong tuwa, lairbatine ora luput. Barng wong kang kaya kowe, mujijadmu apa? Yen nyataKhalifatu'llah wnang nyalini agama lah coba wtokna mujijadmu tak-tontone".

Prabu Jimbun matur yen ora kagungan mujijad apa-apa, mung manut uninebuku, jare yen ngislamake wong kapir iku ing besuk oleh ganjaran swarga.

Nyai Agng Ngampel gumujng nanging wwah dukane. Ujar-jare bae kokdisungkmi, tur dudu bukuning lluhur, wong ngumbara kok diturut rmbuge,sing nglakoni rusak ya kowe dhewe, iku tandha yen isih mntah kawruhmu,durung wani marang wong tuwa, saka kpenginmu jumnng Nata, kasusuhaneora dipikir. Kowe kuwi dudu santri ahli budi, mung ngndlake ikt putih,nanging putihe kuntul, sing putih mung ing jaba, ing jro abang, nalika


26/70

26

eyangmu isih sugng, kowe tau matur yen arp ngrusak Majapahit, eyangmuora parng, malah manti-manti aja nganti mungsuh wong tuwa, saiki eyangmuwis seda, wwalre kok-trajang, kowe ora wdi papacuhe. Yen kowe njaluk idimarang aku, prakara ttpmu dadi Ratu tanah Jawa, aku ora wnang ngideni,aku bangsa cilik tur wong wadon, mngko rak buwana balik arane, awit kowesing msthine paring idi marang aku, amarga kowe Khalifatu'llah sajroningtanah Jawa, mung kowe dhewe sing tuwa, saucapmu idu gni, yen aku tuwatiwas, yen kowe ttp tuwa Ratu". Banjure pangandikane Nyai AgngNgampel: "Putu! kowe tak dongengi kupiya patang prakara, ing kitab hikayatwis muni, carita tanah Msir, panjnngane Kanjng Nabi Dhawud, putraneanggege kapraboning rama, Nabi Dhawud nganti kengsr saka nagara, putrane

banjur sumilih jumnng Nata, ora lawas Nabi Dhawud sagd wangsul ngrbutnagarane. Putrane nunggang jaran mlayu mnyang alas, jarane ambandhangkcanthol-canthol kayu, nganthi pothol gumantung ana ing kayu, iya iku kangdiarani kukuming Allah. Ana maneh caritane Sang Prabu Dewata-cngkar, ikuiya anggege kapraboning rama, nanging banjur disotake dening ingkang ramabanjur dadi buta, sabn dina mangsa jalma, ora suwe antarane, ana Brahmanasaka tanah sabrang angajawa, aran Aji Saka, angglarake panguwasa sulap anaing tanah Jawa. Wong Jawa akeh kang padha asih marang Aji Saka, gthing

marang Dewatacngkar, Ajisaka diangkat dadi Raja, Dewatacngkar dipranginganti kplayu, ambyur ing sagara, dadi bajul, ora antara suwe banjur mati.Ana maneh caritane nagara Lokapala uga mangkono, Sang Prabu Danaraja wanikaro ingkang rama, kukume iya isih tumindak kaya kang tak-caritakake mau,kabeh padha nmu sangsara. Apa maneh kaya kowe, mungsuh bapa kang tanpaprakara, kowe msthi cilaka, patimu iya mlbu mnyang yomani, kangmangkono iku kukume Allah".

Sang Prabu Jimbun mirng pangandikane ingkang eyang, panggalihe rumasakduwung bangt, nanging wis ora kna dibalekake.

Nyai Agng Ngampel isih nrusake pangandikane: "Kowe kuwi dilbokake ingloropan dening para ngulama lan para Bupati, mung kowe kok glm nglakoni,sing nglakoni cilaka rak iya mung kowe dhewe, tur kelangan bapa, salawase


27/70

27

urip jnngmu ala, bisa mnang prang nanging mungsuh bapa Aji, iku kowemrtobata marang Kang Maha Kuwasa, kiraku ora bakal oleh pangapura,sapisan mungsuh bapa, kapindho murtat ing Ratu, kaping tlune ngrusakkabcikan apa dene ngrusak prajane tanpa prakara. Adipati Pranaraga lanAdipati Pngging masa trimaa rusaking Majapahit, msthine labuh marangbapa, iku bae wis abot sanggane". Nyai Agng akeh-akeh pangandikanemarang Prabu Jimbun. Sawise Sang Prabu dipangandikani, banjur didhawuhikondur mnyang Dmak, sarta didhawuhi nglari lolose ingkang rama, yen wisktmu diaturana kondur mnyang Majapahit, lan aturana mampir ingNgampelgadhing, nanging yen ora krsa, aja dipksa, amarga yennganti duka mangka banjur nyupatani, msthi mandi.

Sang Prabu Jimbun sarawuhe ing Dmak, para wadya padha snng-snng lansuka-suka nutug, para santri padha trbangan lan dhdhikiran, padha angucapsukur lan bungah bangt dene Sang Prabu wis kondur sarta bisa mnangprange.

Sunan Benang mthukake kondure Sang Prabu Jimbun, Sang Nata banjurmatur marang Sunan Benang yen Majapahit wis klakon bdhah, layang-layangBuddha iya wis diobongi kabeh, sarta ngaturake yen ingkang rama lan RadenGugur lolos, Patih Majapahit mati ana samadyaning paprangan, Putri Cmpawis diaturi ngungsi mnyang Benang, wadya Majapahit sing wis tluk banjurpadha dikon Islam. Sunan Benang mirngake ature Sang Prabu Jimbun,gumujng karo manthuk-manthuk, sarta ngandika yen wis cocog karopanawange.

Sang Prabu matur, yen kondure uga mampir ing Ngampeldnta, sowan ingkang

eyang Nyai Agng Ngampel, ngaturake yen mntas saka Majapahit, sartanyuwun idi nggone jumnng Nata, nanging ana ing Ngampel malah didukanisarta diuman-uman, nggone ora ngrti marang kabcikane Sang PrabuBrawijaya, nanging sawise, banjur didhawuhi ngupaya ingkang rama, apasapangandikane Nyai Agng Ngampel diaturake kabeh marang Sunan Benang.


28/70

28

Sunan Benang sawise mirngake ature Sang Nata ing batos iya kduwung,rumaos lupute, dene ora ngelingi marang kabcikane Sang Prabu Brawijaya.Nanging rasa kang mangkono mau banjur dislamur ing pangandika, samudananenyalahake Sang Prabu Brawijaya lan Patih, nggone ora karsa salin agamaIslam.

Sunan Benang banjur ngandika, yen dhawuhe Nyai Agng Ngampel ora prludipanggalih, amarga panimbange wanita iku msthi kurang sampurna, luwihbcik nggone ngrusak Majapahit dibanjurake, yen Prabu Jimbun mituhudhawuhe Nyai Ngampeldnta, Sunan Benang arp kondur mnyang 'Arab,wusana Prabu Jimbun banjur matur marang Sunan Benang, yen ora nglakonidhawuhe Nyai Ngampel, msthine bakal oleh sabda kang ora bcik, mula iyawdi.

Sunan Benang paring dhawuh marang Sang Prabu, yen ingkang rama mksakondur mnyang Majapahit, Sang Prabu didhawuhi sowan nyuwun pangapurakabeh kaluputane, dene yen arp ngaturi jumnng Nata maneh, aja ana ingtanah Jawa, amarga msthi bakal ngribdi lakune wong kang padha arp salinagama Islam, supaya dijumnngake ana seje nagara ing sajabaning tanahJawa.

Sunan Giri banjur nyambungi pangandika, mungguh prayoganing laku supayaora ngrusakake bala, Sang Prabu Brawijaya sarta putrane bcik ditnung bae,awit yen mateni wong kapir ora ana dosane.

Sunan Benang sarta Prabu Jimbun wis nayogyani panmune Sunan Giri kangmangkono mau.

Gnti kang cinarita, tindake Sunan kalijaga nggone ngupaya Sang PrabuBrawijaya, mung didherekake sakabat loro lakune klunta-lunta, sabn desadiampiri, saka nggone ngupaya warta. Lampahe Sunan Kalijaga turut pasisirwetan, sing kalangkungan tindake Sang Prabu Brawijaya.


29/70

29

Lampahe Sang Prabu Brawijaya wis tkan ing Blambangan, sarehne wis kraossayah banjur kendl ana sapinggiring beji. Ing wktu iku panggalihe SangPrabu ptng bangt, dene sing marak ana ngarsane mung kkasih loro, iya ikuNayagenggong lan Sabdapalon, abdi loro mau tansah gguyon, lan padha mikirkahaning llakon kang mntas dilakoni, ora antara suwe ksaru sowanne SunanKalijaga, banjur ngabkti sumungkm padane Sang Prabu.

Sang Prabu banjur ndangu marang Sunan Kalijaga: "Sahid! Kowe tka ana apa?Apa prlune nututi aku?"

Sunan Kalijaga matur: "Sowan kula punika kautus putra paduka, madosipanjnngan paduka, kapanggiha wontn ing pundi-pundi, smbah sungkmipun

konjuka ing pada paduka Aji, nuwun pangaksama sadaya kasisipanipun, denengantos kamipurun ngrbat kaprabon paduka Nata, awit saking kalimputingmanah mudha punggung, botn sumrp tata krami, sangt kapenginipunmngku praja angreh wadyabala, sineba ing para bupati. Samangke putrapaduka rumaos ing kalpatanipun, dene darbe bapa Ratu Agung ingkanganyngkakaknsaking ngandhap aparing darajat Adipati ing Dmak, tangeh malsa ingsih paduka Nata, ing mangke putra paduka emut, bilih panjnnganpaduka linggar saking praja botn kantnan dunungipun, punika putrapaduka rumaos yen msthi manggih ddukaning Pangeran. Mila kawuladinuta madosi panjnngan paduka, kapanggiha wontn ing pundi-pundi ingaturan kondur rawuh ing Majapahit, ttpa kados ingkangwau-wau, mngku wadya sineba para punggawa, aweta dados jjimatpinundhi-pundhi para putra wayah buyut miwah para santana,kinurmatan sinuwunan idi wilujngipun wontn ing bumi. Manawi

paduka kondur, putra paduka pasrah kaprabon paduka Nata, putrapaduka nyaosakn pjah gsang, yen kaparng saking karsa paduka,namung nyuwun pangaksama paduka, sadayaning kalpatanipun, lannyuwun pangkatipun lami dados Adipati ing Dmak, ttpa kadosingkang sampun. Dene yen panjnngan paduka botn karsa ngasta kaprabonNata, sinaosan kadhaton wontn ing rdi, ing pundi sasnnging panggalih


30/70

30

paduka, ing rdi ingkang karsakakn badhe dipundhpoki, putrapaduka nyaosi busana lan dhahar paduka, nanging nyuwun pusakaKaraton ing tanah Jawa, dipunsuwun ingkang rila trusing panggalih".

Sang Prabu Brawijaya ngandika: "Ingsun-rungu aturira, Sahid!nanging ora ingsun-gatekake, karana ingsun wis kapok rmbugan karosantri padha nganggo mata pitu, padha mata lapisan kabeh, mula bleropandulune, mawas ing ngarp nanging jbul anjnggung ing buri,rmbuge mung manis ana ing lambe, batine angandhut pasirkinapyukake ing mata, murih picka mataku siji. Sakawit ingsun bciki,walse kaya knyung buntut, apa ta salah-ingsun, tka rinusak tanpa

prakara, tinggal tata adat caraning manusa, mukul prang tanpapanantang, iku apa nganggo tataning babi, dadi dudu tataning manusakang utama". Sunan Kalijaga barng ngrungu pangandikane Sang Prabu rumasaing kaluputane nggone melu mbdhah karaton Majapahit, ing batinbangt panalangsane, dene kadudon kang wis kbanjur, mula banjurngrrpa, ature: "Inggih saduka-duka paduka ingkang dhumawadhatng putra wayah, mugi dadosa jimat paripih, kacancang pucukingrema, kaptk wontn ing mbun, mandar amwahana cahya nurbuwat

ingkang wning, rahayunipun para putra wayah sadaya. Sarehningsampun kalpatan, punapa malih ingkang sinuwun malih, kajawi namungpangapuntn paduka. wangsul karsa paduka karsa tindak dhatngpundi?"

Sang Prabu Brawijaya ngandika: "Saiki karsaningsun arsa tindakmnyang Bali, ktmu karo yayi Prabu Dewa agung ing Klungkung,arsa ingsun-wartani pratingkahe si Patah, sikara wong tuwa kangtanpa dosa, lan arsa ingsun-kon nimbali para Raja kanan kering tanah

jawa, samkta sakapraboning prang, lan Adipati Palembang sun-wehiwruh, yen anake karo pisan satkane tanah Jawa sun-angkat dadiBupati, nanging ora wruh ing dalan, banjur wani mungsuh bapa Ratu,sun-jaluk lilane anake arp ingsun pateni, sabab murtat wani ing bapa


31/70

31

kapindhone Ratu, lan ingsun arsa angsung wikan marang Hongte ingCina, yen putrane wis patutan karo ingsun mtu lanang siji, anangingora wruh ing dalan, wani mungsuh bapa ratu, iya ingsun-jaluk lilane,

yen putune arsa ingsun-pateni, ingsun njaluk biyantu prajurit Cina,samkta sakapraboning prang, njujuga nagari Bali. Yen wis samktasawadya prajurit, sarta padha eling marang llabtan kabcikaningsun,lan duwe wlas marang wong wungkuk kaki-kaki, ykti padha tka ingBali saggamaning prang, sun-jak marang tanah Jawa angrbutkapraboningsun, iya sanadyan prang gdhe ggmpuran amungsuhanak, ingsun ora isin, awit ingsun ora ngawiti ala, aninggal caranewong agung."

Sunan Kalijaga ngrungu dhawuhe Sang Prabu kang mangkono ikuing sanalika mung dhlg-dhlg, ngandika sajroning ati: "Tan cidrakaro dhawuhe Nyai Agng Ngampelgadhing, yen eyang wungkuk isihmbrgagah nggagahi nagara, ora nyawang wujuding dhiri, kulit kisutggr wungkuk. Lamun iki ngantiya nyabrang marang Bali, ora wurungbakal ana prang gdhe tur wadya ing Dmak masa mnanga, amargakatindhihan luput, mungsuh ratu pindho bapa, kaping tlune kang

mbciki, wis msthi bae wong Jawa kang durung Islam ykti asihmarang Ratu tuwa, angantp tangkping jurit, msthi asor wong Islamtumps ing pprangan."

Wusana Sunan Kalijaga matur alon: "Dhuh pukulun Jng SangPrabu! saupami paduka lajngna rawuh ing bali, nimbali para Raja,saestu badhe prang ggmpuran, punapa botn ngeman risakipunnagari Jawi, sampun tamtu putra paduka ingkang badhe nmahi

kasoran, panjnngan paduka jumnng Nata botn lami lajng surud,kaprabon Jawi kaliya ing sanes darah paduka Nata, saupami kadosdene sgawon rbatan bathang, ingkang krah tulus krah ttumpsansami pjah sadaya daging lan manah kathda ing sgawon sanesipun".

Sang prabu Brawijaya ngandika: "Mungguh kang mangkono iki


32/70

32

luwih-luwih karsane Dewa Kang Linuwih, ingsun iki Ratu Binathara,ntpi mripat siji, ora nganggo mata loro, mung siji marang bnrpaningalku, kang miturut adat pranatane para lluhur. Saupama siPatah ngrasa duwe bapa ingsun, kpengin dadi Ratu, disuwunkrananing bcik, karaton ing tanah Jawa, iya sun-paringake kranabcik, ingsun wis kaki-kaki, wis warg jumnng Ratu, nrima dadipandhita, pitkur ana ing gunung. Balik samngko si Patah siya mringsun, msthine-ingsun iya ora lila ing tanah Jawa diratoni, luwihkarsaning Jawata Gung, pamintane marang para titah ing wuri."

Sunan Kalijaga barng mirng pangandikane Sang Prabu, rumasa

ora kaconggah ngaturi, mula banjur nyungkmi pada, sarta banjurnyaosake cundrike karo matur, yen Sang Prabu ora karsa nglampahikaya ature Sunan Kalijaga, Sunan Kalijaga nyuwun supaya dipatenibae, amarga lingsm manawa mruhi llakon kang saru.

Sang Prabu nguningani patrape Sunan kalijaga kang mangkonomau, panggalihe kanggg, mula nganti suwe ora ngandika tansah tbah

jaja karo nnggak waspa, srt pangandikane: "Sahid! linggiha dhisik,

tak-pikire sing bcik, tak-timbange aturmu, bnr lan lupute, tmnlan gorohe, amarga aku kuwatir yen aturmu iku goroh kabeh.Sumurupa Sahid! saupama aku kondur marang Majapahit, si Patah sebamnyang aku, gthinge ora bisa mari, amarga duwe bapa Buddha kawakkapir kupur, liya dina lali, aku banjur dickl dibiri, dikon tunggulawang pungkuran, esuk sore diprdi smbahyang, yen ora ngrtibanjur diguyang ana ing blumbang dikosoki alang-alang garing."

Sang Prabu mbanjurake pangandikane marang Sunan Kalijaga:"Mara pikirn, Sahid! saiba susahing atiku, wong wis tuwa, nykrukuk,kok dikum ing banyu".

Sunan Kalijaga gumujng karo matur: "Mokal manawi makatn,benjing kula ingkang tanggl, botn-botnipun manawi putra paduka


33/70

33

badhe siya-siya dhatng panjnngan paduka, dene bab agami namungkasarah sakarsa paduka, namung langkung utami manawi panjnnganpaduka karsa gantos sarak rasul, lajng nybut asmaning Allah,manawi botn karsa punika botn dados punapa, tiyang namung babagami, pikkahipun tiyang Islam punika sahadat, sanadyan salatdhingklak-dhingkluk manawi dereng mangrtos sahadat punika inggihttp nama kapir".

Sang Prabu ngandika: "Sahadat iku kaya apa, aku kok durungngrti, coba ucapna tak-rungokne".

Sunan kalijaga banjur ngucapake sahadat: ashadu ala ilaha

ila'llah, wa ashadu anna Mukhammadar-Rasulu'llah, tgsipun: Ingsungankseni, ora ana Pangeran kang sajati, amung Allah, lan ankseni,Kangjng Nabi Mukhammad iku utusane Allah".

Ature Sunan Kalijaga marang Sang Prabu: "Tiyang nmbahdhatng arah kemawon, botn sumrp wujud tgsipun, punika ttpkapiripun, lan malih sintn tiyang ingkang nmbah puji ingkang sipatwujud warni, punika nmbah brahala namanipun, mila tiyang punika

prlu mangrtos dhatng lair lan batosipun. Tiyang ngucap punikakdah sumrp dhatng ingkang dipunucapakn, dene tgsipun NabiMukhammad Rasula'llah: Mukhammad punika makam kuburan, dadosbadanipun tiyang punika kuburipun rasa sakalir, muji badanipunpiyambak, botn muji Mukhammad ing 'Arab, raganipun manusa punikawwayanganing Dzating Pangeran, wujud makam kubur rasa, Rasul rasakang nusuli, rasa pangan manjing lesan, Rasule minggah swarga,

lu'llah, luluh dados ndhut, kasbut Rasulu'llah punika rasa ala gandasalah, riningks dados satunggal Mukhammad Rasula'llah, kang dhinginwruh badan, kaping kalih wruh ing tdhi, wajibipun manusamangeran rasa, rasa lan tdhi dados nybut Mukhammad rasulu'llah,mila smbahyang mungl "uzali" punika tgsipun nyumrpi asalipun.Dene raganipun manusa punika asalipun saking roh idlafi, rohipun


34/70

34

Mukhammad Rasul, tgsipun Rasul rasa, wijile rasaning urip, mdalsaking badan kang mnga, lantaran ashadualla, manawi botn mngrtostgsipun sahadat, botn sumrp rukun Islam, botn mangrtospurwaning dumados".

Sunan kalijaga ature akeh-akeh, nganti Prabu Brawijaya karsasantun agama Islam, sawise banjur mundhut paras marang SunanKalijaga nanging remane ora tdhas digunting, mulane Sunan Kalijagabanjur matur, Sang Prabu diaturi Islam lair batos, amarga yen munglair bae, remane ora tdhas digunting. Sang Prabu banjur ngandika

yen wis lair batos, mulane kna diparasi.

Sang Prabu sawise paras banjur ngandika marang Sabdapalon lanNayagenggong: "Kowe karo pisan tak-tuturi, wiwit dina iki aku ninggalagama Buddha, ngrasuk agama Islam, banjur nybut asmaning AllahKang Sajati. Saka karsaku, kowe sakarone tak-ajak salin agama Rasultinggal agama Buddha."

Sabdapalon ature sndhu: "Kula niki Ratu Dhang Hyang singrumksa tanah Jawa. Sintn ingkang jumnng Nata, dados momongan

kula. Wiwit saking lluhur paduka rumiyin, Sang Wiku Manumanasa,Sakutrm lan Bambang Sakri, run-tumurun ngantos dumugi sapriki,kula momong pikukuh lajr Jawi, kula manawi tilm ngantos 200 taun,sadangunipun kula tilm tamtu wontn pprangan sadherek mngsahsami sadherek, ingkang nakal sami ndha jalma, sami ndhabangsanipun piyambak, dumugi sapriki umur-kula sampun 2000 langkung 3taun, momong lajr Jawi, botn wontn ingkang ewah agamanipun, ntpi

wiwit sapisan ngestokakn agami Buddha. Sawg paduka ingkang karsa nilarpikukuh luhur Jawi. Jawi tgsipun ngrti, tka narimah nama Jawan, rmnmanut nunut-nunut, pamrihipun daml kapiran muksa paduka mbenjing."

Sabdane Wiku tama sinauran gtr-patr. Sang Prabu Brawijaya sinmonandening Jawata, nggone karsa mlbt agama Rasul, iya iku rrupan kahanan


35/70

35

ing dunya ditambahi warna tlu: 1: aran sukt Jawan, 2: pari Randanunut, lan3: pari Mriyi. Sang Prabu andangu maneh: "Kapriye kang padha dadikkncnganmu, apa glm apa ora ninggal agama Buddha, salin agamaRasul, nybut Nabi Mukhammad Rasula'llah panutaning para Nabi, lannybut asmaning Allah Kang Sajati?"

Sabdapalon ature sndhu: "Paduka mlbt piyambak, kula botn tgl ningaliwatak siya, kados tiyang 'Arab. Siya punika tgsipun ngukum, tur siyadhatng raga, manawi kula santun agami, saestudaml kapiran kamuksan-kula, ing benjing, dene ingkang mastani mulya punikarak tiyang 'Arab sarta tiyang Islam sadaya, anggenipun ngalmbadanipun piyambak. Manawi kula, mastani botn urus, ngalm saeningtangga, ngapsakn badanipun piyambak, kula rmn agami lami,nybut Dewa Ingkang Linangkung.

Jagad punika raganipun Dewa ingkang asipat budi lan hawa, sampundados wajibipun manusa punika manut dhatng eling budi karpan,dados botn ngapirani, manawi nybut Nabi Mukhammad Rasulu'llah,tgse Mukhammad niku makaman kubur, kubure rasa kang salah,namung mangeran rasa wadhag wadhahing ndhut, namung tansahndha eca, botn ngengti bilahinipun ing wingking, mila namiMukhammad inggih makaman kuburan sakalir, roh idlafi tgsipunlapisan, manawi sampun risak wangsul dhatng asalipun malih. WangsulPrabu Brawijaya lajng manggen wontn pundi. Adam punika muntlkaliyan Hyang Brahim, tgsipun kbrahen nalika gsangipun, botnmanggih raos ingkang saestu, nanging tangining raos wujud badan,dipunwastani Mukhammadun, makaman kuburing rasa, jasanipun budi,

dados sipatipun tiyang lan raos. Manawi dipunpundhut ingkangMahakuwasa, sarira paduka sipate tiyang wujud dados, punikadadosipun piyambak, lantaranipun ngabn awon, bapa biyung botndaml, mila dipunwastani anak, wontnipun wujud piyambak, dadosipunsaking gaib samar, saking karsaning Latawalhujwa, ingkang nglimputiwujud, wujudipun piyambak, risak-risakipun piyambak, manawi


36/70

36

dipunpundhut dening Ingkang Maha Kuwasa, namung kantun rumaoslan pangraos ingkang paduka-bkta dhatng pundi kemawon, manawidados dhmit ingkang tngga siti, makatn punika ingkang nistha,namung prlu nnggani daging bacin ingkang sampun luluh dados siti,makatn wau ttp botn wontn prlunipun. Ingkang makatn punikaamargi namung saking kirang budi kawruhipun, kala gsangipundereng ndha woh wit kawruh lan woh wit budi, nrimah pjah dadossetan, ndha siti ngajng-ajng tiyang ngirim sajen tuwinslamtanipun, ing tmbe tilar mujijat rakhmat nyukani kiyamat dhatnganak putunipun ingkang kantun. Tiyang pjah botn kbawahpranataning Ratu ing lair, sampun msthi sukma pisah kaliyan budi,

manawi tekadipun sae inggih nampeni kamulyan, nanging manawitekadipun awon inggih nampeni siksanipun. Cobi paduka-jawab atur-kula punika".

Sang Prabu ngandika: "Mulih marang asale, asal Nur bali marangNur".

Sabdapalon matur maneh: "Inggih punika kawruhipun tiyang

bingung gsangipun rugi, botn gadhah kawruh kaengtan, derengndha woh kawruh lan budi, asal siji mantuk satunggal, punika sanespjah ingkang utami, dene pjah ingkang utami punika sewu satustlung puluh. Tgsipun satus punika putus, tlu punika tilas, puluhpunika pulih, wujud malih, wujudipun risak, nanging ingkang risaknamung ingkang asal saking roh idlafi. Uripipun langgng namungraga pisah kaliyan sukma, inggih punika sahadat ingkang botn mawiashadu, gantos roh idlafi lapisan: sasi surup msthi saking pundi

asalipun wiwit dados jalmi. Surup tgsipun: sumurup purwa madyawasananipun, ntpana namane tiyang lumampah, sampun ebah sakingprnahipun mlbt mbkta sir cipta lami".

Sang Prabu ngandika: "Ciptaku nempel wong kang luwih". Sabdapalon matur:"Punika tiyang ksasar, kados dene kmladeyan tumemplek wit-witan agng,


37/70

37

botn bawa piyambak, kamuktenipun namung nmpil. Punika botn pjahutami, pjahipun tiyang nistha, rmnipun namung nempel, nunut-nunut, botnbawa piyambak, manawi dipuntundhung, lajng klambrangan, dadosbrkasakan, lajng nempel dhatng sanesipun malih".

Sang Prabu ngandika maneh: "Asal suwung aku bali, mnyang suwung, nalikaaku durung maujud iya durung ana apa-apa, dadi patiku iya mangkono".

Sabdapalon: "Punika pjahipun tiyang kalap nglawong, botn iman 'ilmi, nalikagsangipun kados kewan, namung ndha ngombe lan tilm, makatn punikanamung sagd lma sugih daging, dados nama sampun narimah ngombe uyuhkemawon, ical gsangipun salbtipun pjah". Sang Prabu: "Aku nunggoni

makaman kubur, yen wis luluh dadi lbu".

Sabdapalon: "Inggih punika pjahipun tiyang cubluk, dados setankuburan, nnggani daging wontn kuburan, daging ingkang sampunluluh dados siti, botn mangrtos santun roh hidlafi enggal. Inggihpunika tiyang bodho mangrtosa. Nun!"

Sang Prabu ngandika: "Aku arp muksa saragaku". Sabdapalon gumuyu: "Yentiyang agami Rasul trang botn sagd muksa, botn kuwawi ngringksnguntal raganipun, lma kakathahn daging. Tiyang pjah muksa punika claka,amargi nami pjah, nanging botn tilar jisim, namanipun botn sahadat, botnpjah, botn gsang, botn sagd dados roh idlafi enggal, namung dadosgunungan dhmit". Pangandikane Sang Prabu: "Aku ora duwe cipta apa-apa,ora ikhtiar nampik milih, sakarsane Kang Maha Kuwasa".

Sabdapalon: "Paduka nilar sipat, botn ngrumaosi yen tinitah linangkung, nilarwajibing manusa, manusa dipunwnangakn nampik milih, manawi sampunnarimah dados sela, sampun botn prlu pados 'ilmi kamulyaning seda".


38/70

38

Sang Prabu: "Ciptaku arp mulih mnyang akhirat, munggah swarga seba Kangmaha Kuwasa".

Sabdapalon matur: "Akhirat, swarga, sampun paduka-bkta ngaler

ngidul, jagadipun manusa punika sampun mngku 'alam sahir kabir,nalika tapl Adam, sampun ppak: akhirat, swarga, naraka 'arasykursi. Paduka badhe tindak dhatng akhirat pundi, mangke manawiksasar lo, mangka nggene akhirat punika tgse mlarat, sanggen-nggen wontn akhirat, manawi kenging kula-singkiri, sampun ngantoskula mantuk dhatng kamlaratan sarta minggah dhatng akhirat adilnagari, manawi lpat jawabipun tamtu dipunukum, dipunbanda,dipunpaksa nyambut daml awrat tur botn tampa arta. Klbt akhiratnusa Srnggi, nusa tgsipun manusa, Srng tgsipun padamlaningkang awrat sangt. nggi tgsipun gawe. Dados tgsipun jalmapinksa nyambut daml dhatng Ratu Nusa Srnggi namanipun, punapabotn cilaka, tiyang gsang wontn ing dunya kados makatn wau,sakulawargane mung nadhah bras sapithi, tanpa ulam, sambl, janganpunika akhirat ingkang katingal tata lair, manawi akhiratipun tiyangpjah malah langkung saking punika, paduka sampun ngantos kondur

dhatng akhirat, sampun ngantos minggah dhatng swarga, mindhakksasar, kathah rajakaya ingkang wontn ing ngriku, sadaya samitrima tilm kmul siti, gsangipun nyambut daml kanthi paksan, botnsalah dipunpragat, paduka sampun ngantos sowan Gusti Allah, amargiGusti Allah punika botn kantha botn warna, wujudipun amung asma,nglimputi wontn ing dunya tuwin ing akhirat, paduka dereng tpang,tpangipun amung tpang kados cahyanipun lintang lan rmbulan,kapanggihe cahya murub dados satunggal, botn pisah botn kumpul,

tbihipun botn mawi wangnan, clak botn panggihan, kula botnkuwawi clak, punapa malih paduka, Kangjng Nabi Musa toh botnkuwawi mandng dhatng Gusti Allah, mila Allah botn katingal, namungDzatipun ingkang nglimputi sadaya wujud, paduka wiji rohani, sanesbangsanipun malaekat, manusa raganipun asal saking nutfah, sowan


39/70

39

Hyang Latawalhujwa, manawi panggenanipun sampun spuh, nyuwuningkang enggal, dados botn wongsal-wangsul, ingkang dipunwastanipjah gsang, ingkang gsang napasipun taksih lumampah, tgsipunurip, ingkang ttp langgng, botn ewah botn gingsir, ingkang pjahnamung raganipun, botn ngraosakn kanikmatan, pramila tumraptiyang agami Buddha, manawi raganipun sampun spuh, suksmanipunmdal nyuwun gantos ingkang sae, nglangkungi ingkang sampunspuh, nutfah sampun ngantos ebah saking jagadipun, jagadipunmanusa punika langgng, botn ewah gingsir, ingkang ewah punikamakaming raos, raga wadhag ingkang asal roh idlafi.

Prabu Brawijaya botn anem botn spuh, nanging langgngmanggen wontn satngahipun jagadipun, lumampah botn ebah sakingpanggenanipun, wontn salbting guwa sir cipta kang ning. Gawannggawanmu, ngGgawa ndha raga. Tulis ical, etangan gunggunge:kumpul, plsatipun wtaha. Ningali jantung ktg kiwa: surut margasire cipta, jujugipun ingkang ctha cthik cthak. Punika pungkasanipunkawruh, kawruhipun tiyang Buddha. Lbtipun rohsaking cthak marginipun, kendl malih wontn cthik, mdal wontn

kalamwadi, kentir sagara rahmat lajng lumbt ing guwa indra-kilaning estri, tibaning nikmat ing dhasaring bumi rahmat, wontn ingngriku ki budi jasa kadhaton baitu'llah ingkang mulya, dadosipunsaking sabda kun, dados wontn tngahing jagad swarganing tiyangspuh estri, mila jalma keblatipun wontn tngahing jagad, jagadingtiyang punika guwa sir cipta namanipun, dipunbkta dhatng pundi-pundi botn ewah, umuripun sampun dipunpasthekakn, botn sagdewah gingsir, sampun dipunsrat wontn lokhil-makful, bgja cilakanipun

gumantung wontn ing budi nalar lan kawruhipun, ingkangical utawi kirang ikhtiaripun inggih badhe ical utawi kirangbgjanipun. Wiwitanipun keblat sakawan, inggih punika wetan kilenkidul ler : tgsipun wetan : wiwitan manusa maujud; tgsipun kulon :bapa klonan; tgsipun kidul : estri didudul wtnge ing tngah;


40/70

40

tgsipun lor : laire jabang bayi, tanggal sapisan kapurnaman, sntegsapisan tnunan sampun nigasi. Tgsipun pur: jumbuh, na; ana wujud,ma; madhp dhatng wujud; jumbuh punika tgsipun ppak, sarwawontn, mngku alam sahir kabir, tanggalipun manusa, lairipun sakingtiyang spuhipun estri, sarng tanggalipun kaliyan sadherekipunkakang mbarp adhi ragil, kakang mbarp punika kawah, adhi punikaari-ari, sadherek ingkang sarng tanggal gaibipun, rumksagsangipun elingipun panjanmaning surya, lnggah rupa cahya,kontning eling sadayanipun, siyang dalu sampun sumlang dhatngsadaya rrupen, ingkang engt sadayanipun, surup lan tanggalipunsampun samar : kala rumiyin, sapunika lan benjing, punika kawruhipun

tiyang Jawi ingkang agami Buddha. Raga punika dipunibaratakn baita,dene suksmanipun inggih punika tiyang ingkang wontn ing baita wau,ingkang ndahakn pandomipun, manawi baitanipun lumampah mangkasalah pandomipun, tamtu manggih cilaka, baita pcah, tiyangipun rbah.Pramila kdah ingkang mapan, mumpung baitanipun taksih lumampah,manawi botn mapan gsangipun, pjah malih sagda mapan, ntpikamanusanipun, manawi baitanipun bibrah, inggih pisah kaliyantiyangipun; tgsipun suksma ugi pisah kaliyan budi, punika

namanipun sahadat, pisahipun kawula kaliyan Gusti, sah tgsipunpisah, dat punika Dzating Gusti, manawi sampun pisah raga suksma,budinipun lajng santun baitu'llah, napas tali, muji dhatng Gusti,manawi pisaha raga suksma lan budi, mrtitis ingkang botn-botn, yentunggal, kabsaran, tanggalipun botn surup salaminipun, punikakdah ingkang waspada, ngengtana dhatng asaling kawula, kawulaugi wajib utawi wnang matur dhatng Gusti, nyuwun baitu'llahingkang enggal, ngungkulana ingkang lami. Raganing manusa punikanamanipun baitu'llah, inggih prau gaweyaning Allah, dadosipun sakingsabda kun, manawi baitanipun tiyang Jawi sagd mapan santunbaitu'llah malih ingkang sae, baitanipun tiyang Islam gsangipunkantun pangrasa, praunipun sampun rmuk, manawi suksma punikapjah ing 'alam dunya suwung, botn wontn tiyang, manawi tiyang


41/70

41

punika trus gsang, ing dunya kbak manusa, lampahipun sakingnem urut spuh, ngantos roh lapisan, sanadyan suksmanipun tiyang,nanging manawi tekadipun nasar, pjahipun manjalma dados kuwuk,sanadyan suksmanipun kewan, nanging sagd manjalma dados tiyang(kajngipun, adiling Kawasa tiyang punika pinasthi ngundhuh wohingpanggawene piyambak-piyambak). Nalika panjnnganipun BatharaWisnu jumnng Nata wontn ing Mndhang Kasapta, sato wana tuwinllmbut dipuncipta dados manusa, dados wadya-balanipun Sang Nata.Nalika eyang paduka Prabu Palasara iyasa kadhaton wontn ingGajahoya, sato wana tuwin llmbut inggih dipuncipta dados tiyang,pramila gandanipun tiyang satunggal-satunggalipun beda-beda,

gandanipun kadosdene nalika taksih dados sato kewan. Srat tapakHyang, ingkang dipunwastani Sastrajendrayuningrat, dados sakingsabda kun, ingkang dipunwastani jithok tgsipun namung puji thok.Dewa ingkang daml cahya murub nyrambahi badan, tgsipun incngnaneng cnglmu. Jiling punika puji eling marang Gusti. Punuktgsipun panakna. Timbangan tgsipun salang.

Pundhak punika panduk, urip wontn ing 'alam dunya pados kawruh kaliyan wohkuldi, manawi angsal woh kuldi kathah, untungipun sugih daging, yen angsalwoh kawruh kathah, kenging kangge sangu gsang, gsang langgng ingkangbotn sagd pjah. Tpak tgsipun tpa-tapanira. Walikat: walikane gsang.Ula-ula: ulatana, lalarn ggrmu sing nggligir. Sungsum tgsipunsungsungn. Lambung: waktu Dewa nyambung umur, alamipun jalmasambungan, lali eling urip mati. Lmpeng kiwa tngn tgsipun tekadmu singlmpng lair batin, purwa bnr lawan luput, bcik lawan ala. Mata tgsipun

tingalana batin siji, sing bnr keblatira, keblat lor bnr siji. Tngntgsipun tngnn ingkang trang, wontn ing dunya amung sadarmi nganggeraga, botn daml botn tumbas. Kiwa tgsipun: raga iki isi hawa kkajngan,botn wnang ngkahi pjah. Makatn punika ungling srat. Manawi padukamaibn, sintn ingkang daml raga? Sintn ingkang paring nama?


42/70

42

inggih namung Latawalhujwa, manawi paduka maibn, paduka ttpkapir, kapiran seda paduka, botn pitados dhatng sratipun Gusti,sarta murtat dhatng lluhur Jawi sadaya, nempel tosan, kajng sela, dadosdhmit tngga siti, manawi paduka botn sagd maos sastraingkang wontn ing badanipun manusa, saseda paduka manjalmadhatng kuwuk, dene manawi sagd sagd maos sastra ingkang wontn ingraga wau, saking tiyang inggih dados tiyang, kasbut ing sratAnbiya, Kanjng Nabi Musa kala rumiyin tiyang ingkang pjah wontning kubur, lajng tangi malih, gsangipun gantos roh lapis enggal,gantos makam enggal. Manawi paduka ngrasuk agami Islam, tiyang Jawitamtu lajng Islam sadaya. Manawi kula, wadhag alus-kula sampun

kula-cakup lan kula-carub, sampun jumbuh dados satunggal, inggihnglbt inggih jawi, dados kantun sasdya-kula kemawon, ngadamutawi wujud sagd sami sanalika, manawi kula kpengin badhe wujud,inggih punika wujud-kula, sdya ngadam, inggih sagd ical samisanalika, yen sdya maujud sagd katingal sanalika. Raga-kawulapunika sipating Dewa, badan-kawula sakojur gadhah nama piyambak-piyambak. Cobi paduka-dumuk: pundi wujudipun Sabdapalon, sampunkalingan pajar, saking pajaripun ngantos sampun botn katingal

wujudipun Sabdapalon, kantun asma nglimputi badan, botn nem botnspuh, botn pjah botn gsang, gsangipun nglimputi salbtingpjahipun, dene pjahipun nglimputi salbting gsangipun, langgngsalaminipun".

Sang Prabu ndangu: "Ana ing ngndi Pangeran Kang Sajati?" Sabdapalonmatur: "Botn tbih botn clak, paduka wayangipunwujud sipating suksma, dipunanggp sarira tunggal, budi hawa badan,tiga-tiga punika tumindakipun; botn pisah, nanging inggih botnkumpul. Paduka punika sampun Ratu linuhung tamtu botn badhekkilapan dhatng atur-kula punika".


43/70

43

Sang Prabu ngandika maneh: "Apa kowe ora manut agama?"Sabdapalon ature sndhu: "Manut agami lami, dhatng agami enggalbotn manut! Kenging punapa paduka gantos agami tka botn nantunkula, paduka punapa kkilapan dhatng nama kula Sabdapalon? Sabdatgsipun pamuwus, Palon: pikukuh kandhang. Naya tgsipun ulat,Genggong: langgng botn ewah.

Dados wicantn-kula punika, kenging kangge pikkah ulatpasmoning tanah Jawi, langgng salaminipun."

Sang Prabu ngandika: "Kapriye iki, aku wis kbacut mlbu agamaIslam, wis diskseni Sahid, aku ora kna bali agama Buddha maneh,

aku wirang yen digguyu bumi langit."

Sabdapalon matur maneh: "Inggih sampun, lakar paduka-lampahipiyambak, kula botn tumut-tumut." Sunan Kalijaga banjur matur marangSang Prabu, kang surasane ora prlu manggalih kang akeh-akeh, amargaagama Islam iku mulya bangt, sarta matur yen arp nyipta banyu kang anaing beji, prlu kanggo tandha ykti, kapriye mungguh ing gandane. Yen banyu

dicipta bisa ngganda wangi, iku tandha yen Sang Prabu wis mantp marangagama Rasul, nanging yen gandane ora wangi, iku anandhakake: yenSang Prabu isih panggalih Buddha. Sunan Kalijaga banjur nyipta,padha sanalika banyu sndhang banjur dadi wangi gandane, ing konoSunan kalijaga matur marang Sang Prabu, kaya kang wis kathandha,

yen Sang Prabu nyata wis mantp marang agama Rasul, amarga banyusndhang gandane wangi. (11)

Ature Sabdapalon marang Sang Prabu: Punika kaskten punapa?kasktening uyuh-kula wingi sontn, dipunpamerakn dhatng kula.Manawi kula timbangana nama kapilare, mngsah uyuh-kula piyambak,ingkang kula rbat punika? Paduka sampun klajng klorob, karsadados jawan, irib-iriban, rmn manut nunut-nunut, tanpa guna kula-


44/70

44

mong, kula wirang dhatng bumi langit, wirang momong tiyang cabluk,kula badhe pados momongan ingkang mripat satunggal, botn rmnmomong paduka. Manawi kula sumdya ngdalakn kaprawiran, toyakula-ntut spisan kemawon, sampun dados wangi. Manawi padukabotn pitados, kang kasbut ing pikkah Jawi, nama Manik Maya,punika kula, ingkang jasa kawah wedang sanginggiling rdi rdiMahmeru punika sadaya kula, adi Guru namung ngideni kemawon, ingwkdal samantn tanah Jawi sitinipun gonjang-ganjing, sakingagnging latu ingkang wontn ing ngandhap siti, rdi-rdi sami kulantuti, pucakipun lajng anjmblong, latunipun kathah ingkang mdal,mila tanah Jawi lajng botn goyang, mila rdi-rdi ingkang inggil

pucakipun, sami mdal latunipun sarta lajng wontn kawahipun, isiwedang lan toya tawa, punika inggih kula ingkang daml, sadaya wauatas karsanipun Latawalhujwa, ingkang daml bumi lan langit. Punapacacadipun agami Buddha, tiyang sagd matur piyambak dhatngIngkang Maha Kuwasa. Paduka yktos, manawi sampun santun agamiIslam, nilar agami Buddha, turun paduka tamtu aps, Jawi kantun

jawan, Jawinipun ical, rmn nunut bangsa sanes. Benjing tamtudipunprentah dening tiyang Jawi ingkang mangrti.

Cobi paduka-yktosi, benjing: sasi murub botn tanggal, wijibungkr botn thukul, dipuntampik dening Dewa, tinanma thukulmriyi, namung kangge tdha pksi, mriyi punika pantun kados ktos,amargi paduka ingkang lpat, rmn nmbah sela. Paduka-yktosi,benjing tanah Jawa ewah hawanipun, wwah bnter awis jawah, sudaasilipun siti, kathah tiyang rmn dora, kndl tindak nistha tuwinrmn supata, jawah salah masa, daml bingungipun kanca tani. Wiwit

dintn punika jawahipun sampun suda, amargi kukuminipun manusaanggenipun sami gantos agami. Benjing yen sampun mrtobat, samiengt dhatng agami Buddha malih, lan sami purun ndha woh kawruh,Dewa lajng paring pangapura, sagd wangsul kados jaman Buddha

jawahipun".

DARMAGANDHUL

Documents

Transcript of DARMAGANDHUL