1

Ada(Şahi)

Şaha adasının xalqına

A.Elyar

Kabus

Onlar daş-atlar ilə gəldilər

Gölü içib çayları bəndə çəkdilər!...

A.E.

««...Laçın çaparaq atını qovurdu. Kəhər birdən-birə durdu. Qabaq ayaqlarını göyə qovzayıb bir

qorxunc kişnədi. Laçın yerə yıxıldı. Və at hürküb yoldan çıxıb getdi.

Laçın görürdü: Bir sürü atlı ona sarı gəlir. Üzlərində bağır çatladan üzlük, əyinlərində uzun gen, qulu

qıssa, qara paltar, və əllərində çapacaq, qəhvəyi qara qırmızı boz atların üstündə bağıra-bağıra,

yügürürlər.

Atların dırnağından bir qalın toz-torpaq dumanı havaya qalxmışdı. Onlar yaxınlaşdıqca Laçının gözləri

qorxudan lap böyüyürdü; sanki çanağından çıxmaq istəyirdi.

İstədi gözünü yumsun, yuma bilmədi. İstədi əli ilə gözünün qabağını tutsun, tuta bilmədi. Hiss edirdi

az qalır atların əl-ayağı altında qalıb əzilsin. Çətinlik ilə özünü yoldan qırağa çəkib adanın sahilində

bir daşa söykəndi.

Görürdü: Çevrəyə bir zil qaranlıq çökür. Adamlar sürü-sürü fənar əllərində üz qoyublar dağa sarı

qaçırlar. Ucadan inilti, çığır-bağır səsi qulağına gəlir. Və başı üzülmüş quşlar, qan fışıltısında

kənarında atılıb düşürlər!

Kəskin bir yel, duzlu toz-torpağı üz-gözünə çırpır. Və dağ başında fənarlar yavaşcasına bir-bə-bir

sönürlər.

Bir az geçərkən, səs-küv kəsildi. Quşların cəndəki yan-övrəyə səpələnmişdi. Bu anda bir ağır səssizlik

çevrəni bürüdü.

Gördü: Üzlüklülər atdan yenib, qamçı qəmə, ipin dar halqası əllərində, neçə addımlıqda ona sarı

gəlirlər.

2

«Gözümdən itin gedin! İtin gedin!» -Deyib bağırdı. Və öz səsinin cingiltisində özündən getdi.

Zəhərli ilanlar torpaq çəmən üstündə yol boyu züvürdülər.

Laçın bir qızdır orta boylu, gözə arıq, əsmər, solğun, üzü kiçik, qələm qaşlı, işıq göz, və ağızı burunu

yaraşıqlı.

O elə ilk baxışda, duruluğu, sevgini, adamın ürəyinə salır.

Sürməyi qıvraq başmaqları, mavi güllü yaylığından eşiyə çıxmış qəhvəyi hörükləri, ortası tala-tala ağ

gül ilə bəzənmiş lalə rəngli donu ki, bədənini dizləri aşağısınadək örtübdü, gözə çarpır.

Laçın Saray-da yaşayırdı. Şahı yarım adasının lap çox nüfuslu kəndində.

Ada Urmu gölündə gözəl təbiətli bir dağ-daşlı yerdir .Geçmişdə, yayda çayların suyu azalanda o yarım

adaya dönürdü. Və el quru yol ilə çevrədəki şəhərlərə get-gəl edirdi.

Adanın kütləsi bir neçə böyük-kiçik kənddə yerləmiş idi. Gəmidə, əkin-biçində, bağdarlıq

heyvandarlıqda çalışırdı. Onun bulaqlarından duru içməli su zinəlirdi və yaşıl bir çevrəsi var idi. Yerli

köçərgi quşlar sahilin qəmişləri arasında yumurtlayırdılar. Və uşaqlar dərsə gedirdilər.

Laçın anasının ölümündən sonra evin ikimci dirəki və atasının dayağı olmuşdu. Hiss edirdi anasından

sonra adada yaşayış çox dəyişibdir.

Gölə axan çayların üstünə bənd vurmuşdular. Azalmış yağım və bəndə qalmış sulara görə quraqlıq

çirkin üzünü görsətirdi. Dərin quyular gün-bə-gün artmış, və gölün böyük payı yavaş-yavaş

quruyurdu. Yel ürək açma yerinə düz tozunu hər yerə səpirdi. İşsizlik, oğurluq, qaçaqçılıq, və ağır

cəza üzərində gedən sözlər dillərdən əskik olmurdu.

Daha, həyat, bir sınıq-salxaq arabanın əski təkəri kimi, cıra-cır ilə, çor- çomur içindən, geçib gedə

bilməyirdi. Və yaşayış çarxının dolanış arzusu, dərin həsrətlə ürəklərdə qalmışdı.

Laçın o gün öz qəhvəyi arıq atını, Kəhəri, pəyədən çıxardıb, məhəbbətlə tumarlayıb, üz-gözündən

öpüb bağrına basmışdı. Lalə, onun qonşu dostu, görüb demişdi:

«Qız hara gedirsən?»

«Atam yanına. Yalqızdır.»

«Kəhəri gözlə!»

«Kəhər mənim sevgimdir.»

Və atı minib zəmiyə sarı qovmuşdu.

Atası ona tapşırmışdı,“yaxşı olar evdə qalsın”, amma laçın dözməyib, bir nahar bişirmişdi, istəyirdi

onu atasına versin.

Kərəm, laçının atası, zəmidə belini əymişdi biçin biçirdi ki, kəhərin kişnəməsi onu qalxızdı. Kəhər

qarışmış idi. Torpağı dırnaqlayıb yerində durmayırdı. Kişi bildi ki, bir xəbər var.

«Nə olub belə, bə niyə tək gəldin? Hanı bə Laçın?» -Dedi.

Kəhər şaşqın və qəribə hərəkətləri ilə ona bildirdi ki, tez olsun, zamanı əldən verməmək gərək.

Amma bundan artıq eliyə bilmədi fikir və duyğusunu göstərsin. O ki, dəfələrlə Laçının pis halını

görmüşdü diyə bilmədi, ömür boyu ağır yükləri daşıdığına dayaq, necə əziz və bir dənə dostunu əldən

verir.

Və bu ona zəhərdən pis acı gəlir. Kimsə bilmədi o zaman ki, bu qızın tumarlayan, ürəyə yatan, səsi və

öpüşü ilə başını onun bağrına basırdı, ya onu öz belinə alırdı, necə bir gözəl duyğu hiss edirdi.

Və indi o, necə qar kimi zərrə-zərrə əriyib aradan gedirdi. Əyə bunların hamısını desəydi, bir adam

onun duyğusunu anlaya bilərdimi?

Kimsə bilmədi kəhərin ürəyində daha nələr qaynayıb coşub geçırdı.

3

Kərəm oraqçanı qırağa qoydu. Yeyin mindi ata, düşdü yola. Yolda bir şey itirən adamlar kimi axtarıcı

və dağ-dağalı baxışları ilə hər yeri gəzirdi ki, birdən gözü Laçına sataşdı.

Atdan yendi. Kəhəri bir ağaca bağladı. Laçın daşın dibində düşmüşdü. Onu bağrına basdı. Pinəli əlilə

alının tərini silib soruşdu:

«Laçın! Laçın! Qızım sənə nə olub?»

Qız gözlərini açdı:

«Ata gəldin? Mən qorxuram! « - Deyib, ağladı.

«Nədən qorxursan bala?»

«Adamcıqlardan! Səbətələrdən! Qaranlıqdan!«- Ağlar ikən dedi.

«Qızım, bir şey yoxdur. Səni qorxudan bir şey yoxdur.»

«Var! Getməyiblər. Genə gələcəklər. Bilirəm genə gələcəklər! Və bağrımı yaracaqlar. İki aydı məni

buraxmırlar. Siz onları görmürsüz, amma mən görürəm! Kimsə görmür, mən görürəm. Deyirəm amma

birisi inanmır.

Hamı kabusu yuxuda görər, amma mən onu oyaqlıqda daşıyıram. Bir boylu ana təkin ki, uşağını

daşıyar. Onlar məni içimdən yeyirlər!

Nə əllərindən qaça bilirəm, nə də onlara bir cavabım var! Tərpənmədən lalam- karam oturub hürüt-

hürüt onlara baxıram. Ata, mən qırtı-qırtı yonulub tökülürəm! Mən qar kimi əriyirəm!...»

«Niyə, inanıram bala. Amma dayanmaq gərək. Çalış görsətəsən ki, qorxmursan.»

«Kaş ki, anamdan, bacımdan, qabaq mən öləydim!»

«Yox ! Elə demə! Sən yaşamalısan. Yaşayış ağır və rəhimsizdir. Amma şiv olub sına bilmərik. Tab

gətirmək gərək!»

«Ölüm bələ yaşayışdan yaxçı deyilmi?»

«Yox, ölüm yaxçı dəyil. Ölüm işin sonudur. Sən hələ yaşayışın əvvəlindəsən. Qorxulara güc

gəlməliyik. Həyatı yaratmaq gərək. Ona da bir yol taparıq. Dura bilərsənmi? Dur min ata gedək...»

**

İki həftə, üç gün sonra, Laçın xiyavanda idi, kütlə ilə.

«El gəlini can verir! »- Deyib bağırırdı.

**

Köç-köç, adadan köç!

Unutma Kəhər ilə adanın sevgisini.

Yox! O silməmişdi ürəyindən, röyalarından heç bir sevgisini.

*

Kəhəri Lalə minirdi. Və qara sandıqlardan danışırdı ki, həmişə su üzündə avara idilər!

口

Duvarların susması, quşların səsi, dərya

Yaş çəmənlər, duru şehlər, duz -tozu, dərya

Ayaq qoyursan yola, bir avara kimi

Heç də bilmirsən hara aparacaq səni

Təzə yollar, yeni sözlər, yeni həyat?

Yıxılmasan, sınmasan

Əyər görməyə gücün olsa, bəlkə.

4

İş ağrısı acısı, gözdə

Çörək atlı, sən piyada

İstər-istəməz atlının dalınca qaçmağın gərək.

Bağlı!

Qıfıllanmış yuxuya

Qarışmış röyalara. Ot-ələfə, dağ-dərəyə, çölə heyvanlara

Və göl qırağında gözü yola, çayların şaqqıltısına.

Bəlkə yel-tufan, özgə yollar aparmasın səni?

Yoxu? Dərin həsrət yuxusu?

Ev uzaqdır, yuxu yaxın. Laçın! Yarıya bölünüb sənmi?!

»Qızım, oyan! İş vaxtıdır, oyan bala !... «

«Ata istədim kəhərin boynun qucaqlayam, o məndən boyun qaçırtdı!...»

«Ev uzaqdır, yuxu yaxın. laçın! Yarıya bölünüb sənmi?!

Uzaqlarda, balaca göllərdə sülüklər qaynaşırlar.»

»Gündüz, çörək

Axşam, duz

Baharın son ayıdır. «

*

Üfüqdə dərya üstündə, təzə çırtlamış günəş, ağacların və binaların arasından qızıl tellərini yaymışdı.

Toranlıq çəni hələ çöldən çəkilməmişdi.

Çer Hacı Hüseyn, "Kontarat-çı memar", Hacı Zeynal-a Urmuda imarət tikirdi. İki bənna, altı əmələ

işləyirdilər. Bir ay iki gün idi.

Memar binanın qurtulmuş qiymətini hesab-kitab eləmişdi və pulunu qıst inan hacı Zeynaldan ay-ba-ay

alırdı. O çalışırdı məsalehin və fəhlələrin pulundan kəssin ki, özünə çox mənfəət qalsın.

Memar işçilərin yanında çox durmaz idi. Bənna onların işinə gözətçi idi.

İş sübh saat yeddidən başlamışdı. Laçın belçə elində sərəndi qoymuşdu torpaq ələyirdi.

Əynində Manto, başında çarqət, qıçında göy iş şalvarı, qıraqdan baxanın gözünə uyğun gəlirdi. Ona

yaxın bir kişi külüng əlində köhnə bir duvarı yıxırdı. Toz-torpaq havanı bürümüşdü. Laçın cum-culaq

tər içində idi. Alnından axan tozlu tərin damcıları gözünə dolub yandırırdı.

Kərəm bənnaya sətildə qum-əhəng verirdi və Umud, təzə həbsdən çıxan gənc bir oğlan, kərpic atırdı.

Bir az irəlidə obiri bənna-fəhlələr işləyirdilər.

Bir kişi, belində əsləhə, oradan keçirdi. Gözü sataşdı laçına durdu:

« Bacı başıyın ört!» - Qalın bir səslə dedi.

Laçın başından bir az züvmüş çar qədini düzəltdi. Umud kişinin səsini eşidərkən dedi:

«Əyə düz deyirsən, başıyan bir leçək ört gəl işlə, görək necə onu saxlaya bilərsən. Səsin isti yerdən

çıxır.»

«Çox danışma! Səni dindirmədim. » -Deyib getdi.

«Köpək oğluna yaxçı cavab verdin.» -Bənna gülümsənərək dedi.

«Yox, yaxçı cavab verə bilmədim. Getsin dua eləsin ki, tez qoyub getdi. Yoxsam ona elə bir söz

deyəcəyidim ki, həmişə yana-yana qalsın.» -Umud dedi.

«Bir söz. Sən ki, dərs oxuyubsan, "daneşcu" da olubsan; və bilici bir adamsan, bəs bu lat-lütün dilini

haradan öyrənibsən? Olmuya bunun da dərsini alıbsan!»

«Onunda dərsini oxumuşam! Mən həm daneşcu-yudum, həm də “tor-duvarı” dalından baxmışam.

Onların dilini yaxçı anlayıram.»

«Qaç bir qucaq kərpic gətir!»

Laçın orda-burda yolçunun sözlərindən çox eşitmişdi. Amma heç bilməzdi nə cavab versin. Yalnız

yadına salırdı ki, adada belə bir sözləri az eşidərdi. Və çöldə zəmidə quşlar kimi azad idi. Birisi yox idi

ona diyə qıçın əyridir düz qoy! Hiss edirdi hər yandan çarmıxa çəkilibdir. Özü -özündən soruşdu:

«Laçın! Qul idin ya indi qul olubsan?»

5

Fikirli, belçəni torpaqla doldurub sərəndin döşünə atdı. İri daş-qumlar narın torpaqdan ayrılıb sərəndin

qabağına töküldü.

« ...Fələk gəl sabit eylə hansı günüm xoş geçdi...» -deyib dodaq altı oxudu.

Göydə bir ala-qarğa qar-qar edərək geçirdi. Laçın bir nəfəs alaraq başını qovzayıb ona baxmaq istədi.

Birdən gördü duvar ki, altı metir uzunu, və üç metir ucalığı var idi, yavaşcasına titrəyir. Və iş yoldaşı

onu dibindən qazır!

« Əmi qaç! Duvar gəldi!» -Çığırıb qırağa qaçdı.

Kişidə qaçdı. Duvar yatdı. Toz-duman qalxdı.

«Ay havar qışlarım!» -Əmələ deyib bağırdı.

Hamı yardım üçün qaçdı.

« Dəyməyin! Bu köpək oğlu ölməlidir! Ona mən deyirəm duvarı dibindən yıxmazlar, deyir “mən qabal

tutmuşam, istirəm tez qurtarıb gedim, uşağım naxoşdur”. İndi öl! Ölüm cəzandır! Köpək oğlu!»

-Bənna qaça-qaça dedi.

Adamlar gəlincə laçın onun torpaqdan çıxartdı. Kişinin "Vay dədəm- vay..." səsi kəsilmirdi. Əl-ayağı

bütün yaralanmış idi...

Onlar bir Taksi çağırıb onu tez mərizxanaya göndərdilər.

Laçın ayaq üstə quruyarkən, özünü lap itirmişdi və bütün dərdlərini də unutmuşdu . Qan-tərini, bel-

ağrısını, Fəhlələrin özgə-özgə baxışlarını, və yarım fəhlə haqq almağını da.

Ürəyi tələdən qurtulub qaçan bir qusun ürəyi kimi çırpınırdı. Ölümü bir addımlığında görmüşdü. Və

bir başqasını da onun ağzından qapmışdı. Fikri getdi fəhlənin ev-uşağı yanına:

«Əmi ölsəydi kim onun ev-uşağına çörək verəcək idi. Əyər işdən qalsa haradan yeyib-içəcəklər?» -

Öz-özünə deyib soruşdu.

«Laçın yuxlama! Tez-tez ələ, torpaq lazımdır!» -Bənna əmrli bir səslə dedi.

« Baş üstə usta.» -Laçın cavab verdi.

Və heç bilmədi niyə belə sözə baxan olmuşdu. Bəlkə də buna görə ki, çox eşitmişdi: “İstəsən çörək

yiyəsən, hər nə dedilər baş üstə de!” Sözü ağır-yüngül etməyə onun vaxtı yox idi. Gedib-gəlmə,

yorğun düşüb yatmaq, zamanı ona qısaltmış idi.

„Hər nəyə baş üstə de! Laçın! Qul idin ya indi qul olubsan?"

Ağlına yerləşmirdi. Atasının sözü yadına düşdü:

«Yaşayış ağır və rəhimsizdir. Amma sınmamaq gərək.!» -Və artırdı:

«Çoxda zalımdır!»

Belçəni torpaqla doldurdu, tez-tez sərəndin döşünə vurdu.

O gün axşam, memar, duvar altından can qurtaran əmələnin "haqqını" Umuda verib dedi:

« Əsgər-in evinin harada olduğunu demişəm, onun pulunu aparıb versən yaxçı olar. Sabah cümə, iş də

tətildir.».

« Verərəm.» -Umud dedi.

Laçın atasıynan danışandan sonra:

«Onun əhvalını soruşmaq üçün, olar məndə gələm?» -Umuda sarı deyib soruşdu.

«Bu işlərə qarışma! Sən hələ uşaqsan!»

« Mən uşaq dəyiləm. 16 yaşındayam.»

« Elə odu ki, uşaqsan da. Hələ 18 olmamısan.»

«Bahana gətirmə! Bir yol de, yox, qurtar.»

«Yox!»

口

«Yolda saysız ayaqlar, quşların yatı çağı,

Oğurlayıblar çörəyi, daş altındadır çörək.

Qarını ac, əli boş, evə dönmək gərək.

Laçın bala! Qal! Cum şirin yuxulara!

Çörək ağrısını, qoy mən özüm çəkim.

Bala! Qurquşum durasını, qoy mən özüm kəsim!»

«Ax! Ata! Ata!

Ağrından məni uzaqlatma!

6

Oyanış kabuslarımı daşımağa,

Gücüm yox mənim!

Apar məni özünlə, ağrı-əmək içinə!»

**

Sübh qarğalar yuxudan durmamış, yolu qatmışdılar qabaqlarına . Qoca, cavan, uşaq. Çantalı, çantasız.

Çiyini belçəli-belçəsiz. Köhnə par- paltarda. Quşlar təkin, bir-bir, iki-iki yığışdılar. Yirmi, əlli, bəlkə

də yüz adam .

Saat beşi görsətir. Cümə günüdür. Onlara cümə ilə şənbənin bir o qədər də fərqi yoxdur. Meydan

cümə günləri də, ayrı günlər kimi, fəhlə inən dolu olur. Çox az adamlar bu gün evdə qalıb dincələrlər.

Saat altıda yavaş-yavaş fəhlə tutanlar tapılarlar.

Nəştovluqda, Umud, yay köynəyi ilə Cinz şalvarı əynində, və sport başmaqları ayağında, meydandan

geçirdi. Fəhlələrin içində gözü laçın ilə atasına sataşdı. Getdi onlara sarı salam verərək dedi:

« Ay balam! Siz burda neynirsiz(nə eləyirsiniz?( -Və dodağı gülüşlü əl verdi.

«Dedik yaxşıdır bu gün evdə qalmıyaq, iş dalıca olaq. Bir gün də genə bir gündür. Donquzdan bir tük

də çəksən qənimətdir.» -Kərəm dedi.

« İş necədir?»

«Gördüyün kimi. Bu gün əlli kişidən beşi işə getməyib. Durmaqdan ayaqlarımız şişibdir. Birisi

yoxdur, kefimizi soruşsun.»

« Bir dədə-balaya, balada ki, qız ola, kim hazır olar iş versin?»

«Laçına dedim: Qal evdə, qoy mən gedim! Yox dedi. Əl çəkmir da. Indi də burda hamı gözün

bərəliyib bizə baxır. Deyirlər bu kişi də lap səfehliyib, biz kişi ola-ola, iş tapa bilmirik, bu özünə heç,

qızına da iş tapır.»

«Bina işi arvad-uşaq işi dəyil. Hacının yanında işləməyiz, bir xoş təsadüfdür.»

« Sən hara gedirsən?» -Laçın soruşdu.

«Gedirəm o axmaq kişinin pulunu verəm. Olmuya səndə istirsən gələsən?»

«Aparsan gələrəm.» -Laçın gülüşlü dedi.

« Atan razı olsa gələ bilərsən .»

« Qızım gedirsən get. Mən də gedirəm evə. Bu gün çörək daş altında qaldı.»

«Ata nıyaran qalma! İndi qayıdıram...»

Meydandan bir az uzaqda bir Ləndover maşını xiyabanın qırağında saxladı. Durt kişi atıldı eşiyə,

Laçın ilə Umudun üstünə hücum gətirdilər. Və onları qollarından tutub, bir-birindən ayırıb kənara

çəkdilər.

«Bu oğlan sənin nəyindir? Hara gedirsiz?» -Bir gəzmə Laçından soruşdu.

«İş yoldaşımdır. Gedirik bir yaralı yoldaşın pulunu verib əhvalını soruşaq. O dünən duvar altından can

qurtarıbdır.»

« İşiyizin adı?»

«Bina işi. Bir hacıya bina tikirik.»

Gəzmələr Umudu da danışdırdılar. Sonra, bir-birlər ilə pıçıldaşıb dedilər:

«Gedin dua eləyin sözləriniz tərsə çıxmadı, yoxsa işiniz yaş idi. Xoş gəldiniz.»

Bu incitmədən sonra, elə ki, onların fikri öz yerinə gəldi, Umud Laçına dedi:

« Bu xarabada qız inan oğlanın xiyabanda getməsinin, min bir baş ağrısı var. Mənim də adım it

dəftərində ala itdən bəllidir. Adamı götürüb apararlar, gərək gedə çomur ayaqlıya, hey eşşək gətirib

mərəkə yüklüyə.»

«Mən nə bilim burda adamın nəfəs almağını da güdürlər.» -Laçın dedi.

«Həyə, sən bilməzsən. Dünən adadan gəlibsən deyirsən bə hələ hər yer adadır. Bu qonşunun, o

qonşunun başı ağrıdı qaçıb kefini soruşa bilərsən. Yox dostum, burda sağ göz, sol gözü tanımır.

Qardaş da qardaşı. Ağzın dolu qan olsa yerə tüpürmə! Hami bir-birinə gözdür. Gözün gördükcə

xəbərçi, iki üzlü, hilə kar sıraya düzülüblər. O ki, deyir sevirəm səni, irinc qəməsini vurmağa gəlibdir.

Və başsız bədən istəyir. Sevgi, məhəbbət, yaxşılığı, kimsə tanımır. Çünki, belə bir şeyləri

görmüyüblər, və bir zaman yaşayışlarında da olmuyubdur; olsa da anlamıyıblar. Biri səndən məhəbbət

görsə, deyər bə hələ malında gözün var ya canında. Bunların başqa bir hissləri yoxdur; olub-qalanı da

7

ölübdür. Dəyərli fikir duyğuları yenidən diriltmək, heç tarının da işi dəyil! Belə bir adamlara yas

tutmaq gərək.»

«Anlıram.»

«Yaşayış üçün hələ çox acıları dadmalıyıq.»

«Umud nədən ötrü dustaqda idin?»

«Hamıya bir balaca rahat yaşayış istədik. Dedilər söz bircə biz diyəndir. Sən dinmə, danışma, kəs

səsiyin. Əlbəttə bircə mənə yox, minlər cavana dedilər. Hamını vurub tutub dağıtdılar. Ölən öldü,

qaçan qaçdı, tutanı dustağa basdılar.»

«Hərdən fikir elirəm, necə olar ki, insanlar yaşayışda, iş, ev, dərmansızlıq, yoxsulluq üzü görməsinlər;

birisi onların hər şeyini güdməsin; özləri seçsinlər nə istəyib istəmirlər; bir az rahat yaşasınlar?»

«Mən də bu sorğulara qabaq gəldim. Hər gün onlara toqquşdum. Uşaqlıqdan indiyəcən. Onlara düz

cavab tapmaq rahat bir iş dəyil. Hələ lazımdır ayrıları da, düz cavablara çatsınlar. Yol tapsınlar.

Məcburuq bəzi şeyləri də kitablarda axtaraq. Onları öz həyatımızda ağır-yüngül edib özümüz üçün bir

yol seçək. Vaxt ikən sənə bir şeylər taparam oxuyarsan, bəlkə yardımçı oldular.»

Laçın ilə Umud xiyavanda , tüstü və səs- küv arasında , rəng bə rəng maşınların gəlib-getməsində,

danışa-danışa Əsgərin evinə getdilər. Sonra Laçın öz evlərinə qayıtdı.

«Gəl qızım, gəl! Nahar hazırdır. Hən, de gorum yazıq kişidən nə xəbər varmı?» -Kərəm soruşdu.

Qız doluxsunarkən:

«Ata, Əsgər əmi gildə yas idi! Evə girmədik. Pulu qapıdan verib qayıtdıq. O məriz-xanadadır. Amma

uşağı ölübdür!» -Laçın bunu deyərkən yaş gözlərindən pırıldadı.

口

»Bala Laçın!

Kimsə səni anlamaz

Suyu iç elə

Çörəyi də!«

«Ata! Şorakətdə buğda!?

Nə buğda göyərdi

Nədə söz!«

«Quşların yükü duz!»

«Quru göl!»

»Acı keçmişlər

İtən gələcək

Dalımdakı yük.«

»Zamanı daşıyıram mən.

Ortadadır

fırtınalı dalğalar.«

口

Qaranlıq düşüb.

Laçın və Kərəm işdən çıxıb gəlirlər. Xiyaban çox qarışmışdır.

Hamı tələm-tələsik istəyir evinə qayıtsın. Yük daşıyan maşınların səsi, adamların uca-uca danışıqları,

duzlu toz havanı bürüyübdür.

Kərəm yolun ortasında bir durdu, girdə börkünü yuxarı verərək əlini qaraşın üzünə, qalın bığlarına

çəkib Laçına sarı dedi:

«Evdə yeməyə bir şey yoxdur. Yol üstündə də tapılmaz alaq. Sən çox yorğunsan, get evə! Ayaqların

dalınca gəlmir. Mən gedim bir az ayın-oyun alıb gəlim. Tez qayıdıram.»

«Olsun ata, tez qayıt!»-Laçın bir yorğun səslə cavab verdi.

O evə yetişənəcən piyada çox yol gəldi. Yolda ucu-bucaqsız fikirlərinin ardını tuta bilmədi. Gözləri

öz-özünə yumulurdu, və beyni sözünə baxmırdı. Sanki işdən düşmüş idi. Balaca həyətdən geçib bir üç-

ü-dörd otağa girdi. Evi köçdən sonra kiraya tutmuşdular. Onların yatıb oturmağa yalnız bir otaqları var

8

idi. Onun bir bucağına qab-qacaq, obiri bucağına da yastıq, yorğan-döşək yığmışdılar. Və iki güldan

, içində qızıl gül, pəncərə qabağında idi. Otağın tərkinə bir köhnə kilim salmışdılar.

Laçını aclıq, yuxusuzluq, yorğunluq və ürək çırpıntısı bərk sıxırdı. Pəncərəni açdı. Yaylıq, “manto” və

çantasını otağın bucağına qoydu. Süfrəni gətirib saldı; boşqabları düzdü. Bir göz dolandırdı, gördü bir

boşqab əskikdir! Getdi gətirdi. Qoyanda süfrə gözünə boş gəldi!

Pəncərəyə sarı baxdı. Bir ağ paltarlı kişi, boşqab əlində, duzlu bir sonanı ona buyur deyirdi! Laçını

qorxu basdı.

»Kim siz?» -Bir titrək səslə soruşdu.

Cavab gəlmədi. Laçın yerində dondu:

«Al! Yemək dadlıdır.» -Kişi boşqabı əlində tərpədib anlatdı.

Və uzun iti pıçağını görsətdi ki, elə özü sonanın başını kəsib, əti halaldır.

Laçın ixtiyarsız yavaş-yavaş ona sarı çəkildi. Yuxulu-yuxulu yeriyən kimi. Kişinin üzü bəlli deyildi,

kabusda gördüyü adamlar təkin.

O vüqarla pıçağını laçının boynuna sarı apardı və birdən, iti bir hərəkətlə, qızın boğazını vurdu! Laçın,

onun biləyin göydə tutdu! O, koxa şişman cəmdəyini qızın üstünə saldı. Laçın dalı üstə yerə dəydi. Və

kişinin əl- ayağı altında başı üzülmüş quş kimi çabalıyıb çığırdı:

«A...t...a!»

Kərəm qapıdan girdi. Laçın kilimin üstündə əl-ayaq çalırdı.

«Laçın! Laçın! Gəldim bala !» -Deyib onu bağrına basdı.

Laçın gözün tikdi atasının gözünə və bir neçə an elə, qaldı:

«Gec gəldin, boğazım qanıyıbdı? »-Bir titirək səslə soruşdu.

«Yox qızım, sən sağsan. Bir şey olmuyub, nigaran olma!»

«Ata məni yalqız qoyma! Boğazıma bıçaq vururlar. Çörəyi yox, quşların cəndəyini mənə buyur

deyirlər. Doktor deyib yalqız qoyma məni.»

«Yox, səni yalqız qoymaram bala. Xəyalın rahat olsun. Bir də çaşmarıq. Amma bunu bil ki, bu

şeylərin hamısı geçib gedəcək. Oyaqlıqdakı kabuslarıyın da sonu var. Qalx ayağa çörək gətirim,

acsan.»

«Ha zaman qurtulacaq? Mən qorxu yuvası olmuşam. O zaman qurtular ki, daha mən yuxam. Göz

açandan hər şeyi bir-bir əldən vermişəm. Ana-bacımı, dost və qardaşımı, yer-yurdumu. Hamısını. İndi

bircə siz mənə qalıbsız, qorxuram sizi də əldən verəm. Doğum yurdumu əldən verdim. O yeri ki, daş-

qumuna, ot-ələfinə, çay-çeşməsinə, dalğalarının ətrinə vurulmuşdum. Elə ki, Kəhəri, Laləni də məndən

aldılar. Ata! Səndən ayrı kimim var mənim ? Sevgi ilə dərs oxurdum onu da əldən verdim.

Mən hər şeyimi itirmişəm. İndi hər yerdə öz itkinlərimin dalısıca gəzirəm. Əldən vermə qorxusu məni

dəli eləyib. Burda bir "tula" kimi düşmüşəm sənin dalınca, istəmirəm bircə dirəyimi də əldən verəm,

yalqız qalam.

Həmişə quru-qurusuna sevinmişəm böyüyüb bir iş tapacağam, özümə ev tikib atama yetişəcəyəm.

Amma günü gündən pis umudsuz olmuşam; və daha artıq qəm -qüssəyə cumuşam. Xoşluqlar bütün

yuxu xəyal olublar. Tərsinə, qara günlər, acı şeylər yaşayışımı yaradıblar. Bilmirəm, öz axır-

aqibətimizdən çox qorxuram. Yaşayışın düzəlməsinə heç bir umudum yoxdur. Bir zərrə də. Bilmirəm

hər şey niyə belədir, niyə belə olubdur. Bəlkə də zalım fələk bizimkini belə yazıbdır.»

«Bala mən də bilmirəm hər şey niyə beldir. Amma bunu bilirəm ki, insan bilmədiyi şeylərin adını

fələk qoyubdur. Onları bilsə fələk də işdən düşər. Qızım, sən hər şeyi əldən veribsən, məndə

vermişəm. Acı keçmişlər üçün özümüzü aradan apara bilmərik.

Keçmişə fikir vermə, həmişə gələcəyə qabağa bax, burax acı keçmişləri! Keçmişin düyünü keçmişdə

qalıbdır, açılan dəyil. Gələcəyə fikir verməliyik.»

«Bilirsiz, öz əlimdə dəyil. Tutmaca gələndə ixtiyar əlimdən çıxır. Heç bilmirəm necə cumuram. Əl

çəkmirlər da!»

«İndi bir balaca iş tapmışıq başımızı dolandırırıq; işsiz dəyilik. Ayağımız burada bərkisə göndərərəm

dərsiyin də oxuyarsan. Adadan bir yolluq əl çəkməmişik. Orada yaşayış olsa qayıda bilərik. Ürəyin

rahat olsun. Qaldı ki, biz bu tufanlardan keçmişik. Dəmir idik polad olmuşuq. Gərək heç zaddan

qorxun olmasın. Bizi dəyirmanın bu yanından ölü salsan, oyanından diri çıxarıq. Tərsə fikirləri burax!

Sənə bir qadın işi də taparıq. Dərsiyin oxuyarsan, özüyən ev də tikərsən. Dur süfrə başına, acıq!

9

Şamdan sonra istəyirəm sənə Koroğlu və Əsli-Kərəm` dən oxuyam. Bir misra sən oxuyarsan, birini də

mən.»

Elə ki, Laçın nağılların adını eşitdi başladı:

«Atəş Kərəm, tüstü Kərəm, yan Kərəm!

Ata, gəl!»

Kərəm ikimci misranı gəldi:

«Əsli olsun sənə qurban, can Kərəm!...»

«Qul deyərlər qulun boynun burarlar»

«Qullar qabağında gedən tirəm mən...»

«Kərəm yandı, əsli yandı, mən yandım.»

«İndi onların eşqini mən inandım...»

口

«Ata!

Damcı-damcı qan

Dəniz-dəniz əmək

Dənə-dənə inci

Üst-üstünə düzürük.

Öz əlimizlə

Yeni bir qat tikirik

Yer üzünə!»

«Laçın, bala!

Bu nə hikmətdir

Bələ bir əllər

Belə çılpaq

Bələ bom-boşdur?!....»

**

Laçın xiyabandadır. Təzə ütülü paltarlarını geyib, Çantasını çininə asıb, fikirli, iti addımlar ilə,

adamların arasından geçir.

Hava istidir. Gəzmələr çapırlar. Və xalq onların yürüşündə əsir. Qoca-cavan, uşaq- böyük, evli-

subay...

Həm də, süd əmər uşaqlar. Onlar yerlərini batırarkən, Pampers`lərini dəyişə-dəyişə ağlayıb çığırırlar.

«Bacı! Uşağı yolun ortasında lüt eləyibsən ki, nu olsun; görmürsən hamı sizə baxır?!»

«Qoy get ağa! Qoy get! Sıçmalı şeyə sıçarlar. Uşaq hər şeyi batırıb!»

Laçının gözündən heç bir şey yayılmırdı. Amma onun fikri, çox ayrı yerdə idi. Umudun yanında. Fikr

edirdi, bu iş yoldaşı, qızıl gülə bənzəyir. Onun sözündən həm dinc alırdı, həmdə ağrı. Özü-özünə dedi:

«Hərə bir təhərdir. Kim-kimə bəzəməz. Qızıl gül xarsız olmaz, heç könül qubarsız olmaz...»

Bu fikirlərdə idi ki, barmağını qoydu zəngin üstünə basdı. Bir neçə an sonra Umud xiyabana baxan

pəncərədən başını çıxardıb:

«Gəldim!» -Dedi . Və qapını açdı.

«Salam. Necəsən, yaxçısan?»

«Yaxçıyam.»

«Gəl üstə!»

Laçın evə gircək hər şeyi gözdən geçirtdi. Kitab qəfəsəsi, yazı mizi, aşpazxana, qab-qacaq, moket, və

habelə qıvır-zıvırlara bir baxış saldı.

«Umud elə bir otağın var?» - Deyib soruşdu.

«Bəs deyirsən neçə dənə olsun. Kefin yaxçıdır? Buranın kirasını da çox çətin ödəyirəm. Əyləş!

O oturdu:

« Niyə duvara bir əkizdən zaddan vurmamısan?» -Soruşdu.

10

«Hələ bir şey tapmamışam.»

«Bir şey gətirmişəm. Bəlkə sevdin.»

«İşin rast olsun. Mənə But düzəltmə! But-mut inan aram yoxdur.»

«Yox! Büt dəyil. Bir daraqdır.»

«Daraq?!»

«Həyə, daraq.»

«Baxım.»

Laçın darağı çantasından çıxardıb ona verdi.

«Ahan! “Sünbül daraq”! Küləşdən. Dəstəsi qızıl küləş. Dişləri də qılçıqlı sünbüldəndir. Bu da asqısı.»

«İndi bunu xoşladın, ya qaytarım aparım?»

«Yox! Əllərin ağrımasın. Çox gözəldir. Özün toxumusan?»

«Həyə, öz işimdir. Adadan gətirmişəm. Toxumaqda əli suluyam. Hər şey əlimdən gələr.»

«Bəs de hünərli adamsan, dostum!»

«Sən necə? Sənin əlindən nə gələr?»

«Düzü heç zad. Mənim iki gözüm var, bir qələmim. Gördüyümü yazaram.»

«Elə oda bir hünərdir.»

«Bilmirəm, bəlkə.»

«Umud havaxtan yalqız yaşayırsan? Ata-anan heç buraya gəlib-elər?»

Umud ki, yazı mızının sınıq-salxaq səndəlində oturmuşdu:

«Çoxdandır tək yaşayıram. Həyə, ata-anam, bacı- qardaşım, hamısı mənə baş vurarlar. Amma az. Çox

mən onları yoxlaram.» -Dedi.

«Niyə yalqız yaşayırsan? Məyə onların yanında sənə bir yer yoxdur?»

«Niyə, var. Amma mənim suyum heç kəs inən bir arxa getməz.»

«Bəllidir. Öz günahındır. Hamını sancırsan. Səndən ıraq, noxuş olub düşüb qalsan, kim sənə

yetişəcək?»

«De, burada düşüb ölsəm kim məni götürəcək? Öldüm də öldüm. Cəhənnəmə- tünnə! Az fikirim var,

hələ onu da düşünməliyəm? Tıncıx iyimdən xilas olmaq üçün dirilər öz işlərini görəcəklər, xəyalın

rahat olsun. Gəl! Boşqab da burdadır, istədin yeyərsən. Bağışla! Almadan suvay bir şeyi evdə yoxdu.

İndi çay da qoyaram.»

«Olsun. Önəmli dəyil.»

«İş dalıcaydın, necə oldu?»

« Səbzə karxanasına getdik, arvad və kişi işlir. Bir xəbər yoxdur. Ayrı yerlərə də gərək baş vuraq.»

«Kompot karxanasına da gedin. Orda da arvadlar işlir.»

«Hətmən.»

«Yaxçı oldu özün gəldin. Kitablara bax, hər hansı dərdiyən dəysə götür. İstədim özün gəlib seçəsən.»

Onlar komoda sarı getdilər.

»Çeşidli mövzulara görə kitablar var.» -Umud dedi.

Laçın qəfəsədən bir kitab çıxardıb ünvanını oxuyub dedi:

«Başa düşmədim!»

«Bu uşaqlar üçün dəyil!»

«Umud incitmə məni! Qoca kişilər kimi danışırsan. Elə bil özün çox yaşlısan. Təzə 21 yaşında

olubsan.»

«Yanlış! 22 yaşındayam.»

«Yaxçı, 22 ol, ki nə olsun?»

«Laçın, bir sıra adamlar cavan ikən qoca olarlar.»

«Bir sıra adamlar da, təzə gənclikdə ağıldan baliğ olarlar.» -Laçın cavab verdi.

«Düzdür.»

«Bəs de görüm burda mənzur nədir. Yoxsa acıqdan bunu aparacağam.»

«Apara bilərsən. Amma mənim nəzərimə yaxçı olar ki, 18 yaşından sonra bunu oxuyasan.»

«İçində nə yazıblar?»

«İnsan haradan gəlib, haraya gedir? Belə bir şeylərdən bəhs edir?»

11

»Atam deyir insan yerdən gəlib, yerə də gedir. Gül kimin gəlir, tikan kimin də gedir.»

Göy ot təkin bir gün bitir, bir gün də solub aradan gedir.«

«Buda bir nəzərdir.»

«Ağıla batan dəyil?»

«Niyə, amma kəsirdir.»

«Nədən?»

«Yaşayışı gözəlləşdirmək, həyata məna vermək üçün, bir sözü yoxdur. «

Laçın söz arasında qəfəsədən bir dəftər çıxardıb soruşdu:

«Bu da kitabdır, əl inən yazılıbdır?»

«Həyə, əl inən yazılıbdır.»

Laçın kitabın ünvanını oxuyub baxışını Umudun yaşıl gözlərinə tikərkən soruşdu:

«Mənzuru elə bizim bu öz işimiz və muzdumuzdur?»

«Həyə, düzdür.»

«Bunu aparacağam.

»Apar!«

O bir şer kitabı və bir roman da seçdi. Sonra onlar oturdular yemiş yeyib çay içdilər.

Umud ona sarı dedi:

«Laçın sənə deyim ki, Ürəyimin dibində bir qorxu kök bağlayıbdır. Üzümdən ötrü yox, səndən ötrü.

Qorxuram, sualların üçün, çətinliklərə düşəsən. Çün bu xarabada fəhlənin haqqı yoxdur elm sahabı

olsun. Haqqı yoxdur dostları ilə çox gedib-gəlməsi olsun. Hökumət fikir birliyindən qorxur. Gəzmələri

görürsən ki, hər yerdə sülənə-sülənə, hamını güdürlər.«

«Qələt eləyirlər mənim oxumağımın qabağını alırlar. Mən həm dərsimi oxuyacağam, həm də hər

kitabı ki, sevirəm oxuyacağam.»

«Təhsil, məsələ dəyil. Kitabları oxuyarsan, gedib imtahan verərsən. Çətinlik də olsa yardım edərəm .

Qışda da çox vaxtımız var.»

«Bu işdən ötrü atamla danışmalıyam. Dərdimi anlamağın üçün çox sağ ol.»

«Fikrin başında olsun, bəlaya gəlmiyəsən. Oxuduğun şeylər bir kəsin əlinə düşməsin. «

«Olsun, diqqət edərəm.»

«Bəs sənə bel bağlıya bilərəm?»

«Əlbəttə, ürəyin rahat olsun.»

«Umudum var etimadımı şaxlıya biləsən.»

Laçın baxışlarını onun seyrək bığlarına, çatma qaşlarına tikərək dedi:

«Arxayın ol!»

«Bəs sabah, iş başınacan.»

«Sabahacan.»

口

Laçın eşiyə çıxıb evə sarı yola düşdü. İkindi çağı saat dörd idi. Yolda iki uşaq, qız və oğlan, saz çalıb

adamlardan pul yığırdılar. O, bir az onların yanında dayanıb sazın səsinə qulaq asdı. Gəzmələr

yığıncağı dağıtmaq üçün tapıldılar. Onların birisi uzaqdan Laçına sarı bağırdı:

«Xanım dur! Çərqətin...?»

Laçın durmadı. İti addımlar ilə uzaqlaşdı. Gəzmələr düşdülər dalıca. O götürləndi. Girdi küçəyə və

dal-küçələrə. Bir qapının yanı açıq idi. Girdi içəri, qapını bağladı. Bir azdan sonra qapının dalından

gəzmələrin səsini eşitdi ki, deyirdilər:

«Burada dəyil.»

Ev sahabı bir qoca arvad idi:

«Qızım nəmənə olub, bişərəflər qovalayıblar?»-Gəlib soruşdu.

«Bəli.»

«Çərqətindən bəllidir, züvüb düşüb boynuyan.»

Laçın leçəyini düzəltdi.

«Sudan, zaddan, bir şey içirsən?»

«Yox! Çox sağ olun. Daha zəhmət vermirəm.»

12

«Bəs gəl dal-qapıdan get! Əyə buradan getsən ola bilər ki, genə ələ düşəsən. »

O qoca arvada xuda-hafiz deyib evlərinə sarı yola düşdü.

«Laçın! Sənə arxayın ola bilərəm?» -O yolda dodaq-altı özü-özünə deyib soruşdu.

口

« Ata!

Yuxulu gəzmələrimdə

Avarayam!

Harada quylayıblar

Diri-diri gündüzlərim?

Harada quylayıblar

Uçuş qanadlarım?

Bax!

Gör necə yatıb

Uşaq böyük

Gecənin qurquşumunda,

Darda!...»

«Qızım!

Hamı qullar

Avaradırlar

Hamı qullar

Yaralı

Ac

Zəncirdədirlər

Burada hamı güllər

Yatıb

Gecənin qurquşumunda

Darda!...»

«Qayığım

Atım

Yaşıl çiskinli dağlarım

Coşqunlu dalğalı mavi sularım

Gümüş ay işığım

Yağışım, qarım

Haradadır o uçuş qanadlarım?

Bax!

Gör necə yatıb

Uşaq böyük

Gecənin qurquşumunda

Darda!...

Həmişə gözüm yoldadır

Qulağım səsdə

Bütün varlığımla

Yaradan qayıq

Balıqlar kimi axa o dalğalar üstə.

Qürbətin dənizi yox

13

Suları dayaz

Gözəl balıqlar ölür

Kirli sularda!

Haradadır o uçuş qanadlarım?

Gör necə yatıb

Uşaq böyük

Gecənin qurquşumunda,

Darda...?»

口

Gecə kölgəsini ay işığında yayıbdır. Bərk bir yel, duzlu toz-torpağı tovlayıb Laçının baş-gözünə çırpır.

O ayaq yalın, başı açıq, xəlvət bir xiyabanda gedir. Dizinə cən uzun, qolu qıssa, incə bir ağ don

geyibdir. Burda-orda yarıyacaq yanmış evlərdən, tüstü qalxır. Bir ağır səssizlik ətrafı bürüyübdür.

Xiyabanın o tayında, dar ağaçalarındakı ölülər yeldə tərpənirlər. Bu tayında isə adamlar kirli əski par-

paltarda, əl-ayaqları bağlı səssiz oturublar. Baxışın işıq telləri gedib-gəlirlər. Kiçik bir dərbəçənin

dəmir milləri arasından, bir baxış teli, ona sarı gəldi:

«Qız, sən hara, bura hara?»

«Umud inən Kəhəri axtarıram.»

«Umud, o uzaqlardadır.»

«Kəhər necə? Bəs Kəhər haradadır?»

«Kəhəri bilmirəm.»

İstədi soruşsun: «Sən kim sən?» -Amma o getmişdi.

«Dəliyə bax! Dəliyə!» -Uzaqdan gəzmələrin səsi gəlirdi.

Meydan tərəfindən laçının qulağına səs-küv gəldi.

«Uşaq, çəkil qırağa! Düşər-düşməzi var. Düşərsiz olar, dəli olarsan! Yaxınlaşma! Əl-ayağını bərk

bağla!...»

Laçın meydana sarı getdi. Meydana çox adam yığışımdı. Qəssab bir iti uzun bıçağı camaata göstərib

dedi:

«...Çox itidir. Ağrı çəkmiyəcək. Gözüyün yumub-açana, başını bədənindən ayıracağam. Qan fışıltısı az

çəkəcək!...»

Laçın yığıncağa girdi. Kəhəri, əl-ayağı bağlı, yerə uzatmışdılar.

«Kə...hə...r!»-o, atı görcək elə bağırdı ki, səsi hər yerdə cingildədi.

Bütün baxışlar Laçına sarı döndü. Və Kəhərin mehriban duru baxışları da. Çox ayrılıqdan sonra. Laçın

onu üz-gözündən öpüb qəssaba dedi: «Atı burax!»

«Kərəmin qızı! Pulunu verməyincə buraxmaram. At mənimdir. Önü almışam. Çörəyim çıxa gərək.

Dərisinə bir qucaq pul vermişəm.»

«Onu burax, gəl evdən puluyun apar!»

«Yaxşı. Bu oldu genə bir söz.»

Laçın qəssabın əlindən bıçağı alıb kənara atdı, çəkib atı mindi və Umudu aramaq üçün xiyabana çıxdı.

Yağış yağırdı. Orda-burda incə-incə arxlarda qan axırdı!...

口

«Ata! Burda göydən qan yağır! Kimsə-kimsə ilə sirdaş dəyil. Hamının fikri qarın-qassıq yanındadır.

Hər şey mənə özgədir. Həmişə qəribəyəm. Yaşayış hissi biləmə əl vermir. Adanı unuda bilmirəm.

İçimdə bir boşluq hiss edirəm. Bir boşluq ki, quyu kimi məni öz kamına çəkir.»- Laçın atasına dedi.

«Qızım! Harada rahatsan gedək oraya. Amma dərddən qaçmaq çətinliyin düyünün açmaz. Dayanmaq

gərək. Əyə dərddən qaçsan, dalınca gələr; və hər yerdə əli yaxanda olar.»

« Ax ata! Ata!

Haradadır o uçuş qanadlarım?...»

口

14

Umud şama onlarda idi. Sürfə başında:

«İstəmirsən biz inən gəlib adaya bir baş vurasan?» -Laçın ondan soruşdu.

«Çox sevinərik. Gəl gedək oranı da bir gör.» -Kərəm artırdı.

«Mən də sevinərəm. Amma indi gələ bilmərəm. Qalsın sonraya.» Umud dedi.

Laçın:

«Niyə?»

«Mənim, bu konaz iş dostlarım üçün arzularım var, bəlkə onların bir bölümünə çatdım. Mən gərək

öyrənib öyrədəm.»

«Həmişə yalqız?»

«Adam yalqız doğulur, yalqız yaşayır, yalqız da ölür. Yaxçıdır ki, özünü bir sıra Uydurmalar

ilə allatmasın. »

« Bəlkə də sən haqlısan. Qor, yalnız bir an işarar və sonra əbədi sönər. Qor yox, günəş olmaq gərək.»

«Elə buna cəhət, istəmirəm onu əldən verəm. Sən də haqlısan.»

Getmək zamanı Laçın qapıyacan Umud ilə ayaqlaşdı və ayrılanda onu bağrına basıb yeyin qayıtdı...

口

İdarənin ev altısında, laçını üzüqoylu lüt-əndam bir əski taxt üstünə uzadarkən əl-ayağını bağlayıblar.

O, üz-gözü yaralı, qan içində hüşdən gedibdir.

Ağac səndəllərin yanında, iki gəzmə durub bir-birlə danışırlar:

«Danışdı?»

«Yox! Bir söz deməyib.»

«Adı nədir? Haradan gəlib, nəkarədir?»

« Telefon eləmişdilər gedib onu gətirdik. Karxanada işçilərə deyirmiş ki, gərək onların Sindikası

olsun, yoxsa kimsə onlara bir iş görməz.»

«İtin qızı it, sindikalistdir. Cücə toyuq olmamışdan istəyir rejim dəyişsin. O gərək diri qalıb danışsın.

Biləsini vurub dağıdıbsız. Əlizdən möcüzə gəlmir.»

«Çalışdıq oyadaq oyanmadı.»

«Halı çox qolaydır. Götürün onu mərizxanaya. Əyə tələsməsək bu da öləcək. Kim olduğunu da

bilmiyəcəyik.»

Onu maşına qoydular və üç gəzmə ilə mərizxanaya apardılar...

口

Sübh elə ki, Kərəm yuxudan durdu, Laçın yerində dəyil idi. Tələsik həyətə çıxdı. Gördü, o ölü kimi

yerə sərilibdir!

»Bə bala burda niyə? « -Onu evə götürərək dedi.

Eləki Laçın gözünü açdı Kərəmi başı üstündə gördü:

«Ata mən haradayam?»

«Qızım sən evdəsən.»

«Umud haradadır?»

«Umud Ürəyindədir.»

«Bəs kəhər, kəhər haradadır?»

«Kəhər də evdədir, nigaran olma»

口

«Evdə kim var?» -Küçə qapısından bir səs gəldi.

«Gedim görüm qapıda kim var.» -Laçın ayağa qalxdı.

«Buyurun.» - Eşiyə çıxıb dedi.

«Bağışlayın, biz dağçıyıq. Bir yoldaşımız yaralanıbdır, istəyirik onu maşına yetirək. Yardımçı ola

bilərsiniz?» -Bir cavan dedi.

«At var. Durun gətirim.»

Laçın qayıdıb atası ilə danışdı və Kəhəri eşiyə çəkdi.

15

Onlar yaralını caddəyə yetirib şəhərə göndərdilər. Maşında cavana yer olmadı. O qaldı ayrı bir maşınla

getsin. Amma maşın tapılmadı.

«Gəl gedək bizə qonaq ol! İndi daha maşın tapılmaz. Sabah gedərsən». -Laçın cavana dedi.

«Çox sağ olun. İstəmirəm sizə zəhmət verəm. Elə buralarda bir yer tapıb yataram. Sabah sübh də

gedərəm». -Cavan dedi.

«Bu nə sözdür? İstəyirsiz çöldə qalasız? Siz bizim qonağımızsız. Gəl gedək.» -Laçın dedi.

Onlar kəndə sarı yola düşdülər.

«Nəzərə tanış gəlirsiz. Elə bil bundan qabaq mən sizi bir yerdə görmüşəm.» -Laçın yolda dedi.

«Ola bilər. Biz dağa görə çox buraya gəlmişik. Bəlkə də məni görübsüz.»

«Sizin adınız Umud dəyil?»

«Umud?! Bəli, belə də deyib çağırmaq olar.» -Umud heyran qalaraq dedi.

«Siz o məhbus daneşcu`suz ki, fəhləlik eləyir?

«Bəli. Amma siz bunları haradan bilirsiz?!»

«Mən bir zad bilmirəm. Mən yalnız öz kabuslarımı bilirəm.»

«Kabuslarınızı?!»

«Hən. Kabuslarımı . Meylin var onları hiss edəsən?»

«Əlbəttə.»

«Baxın:

Laçın çaparaq atını qovurdu. Kəhər birdən-birə durdu.....»

Laçın başının qəza-qədərini deyib qurtardı.

«Neçə il dərs oxuyubsan?» -Umud soruşdu.

«Doqquz il. Qardaşım məni həvəsləndirdi, yazıb-oxumağa. Dərsimin kənarında başqa kitablar da

oxudum. Bir gün qardaşımı tutub apardılar və heç bir xəbər-ətəri də çıxmadı.

Bilmirəm başına nə bəla gətirdilər. Hərdən bir onu yuxuda görürəm. Bir gecə yoxuma gəlmişdi,

üzümü ellərinin içinə tutub ağladım. Dedi ağlama! Çalış yerimi doldurasan. Amma mən bu xarabada,

necə onun yerini doldura bilmirəm?... Onu apardılar, nə səsi çıxdı nə də səmiri. Hər yerə qaçdıq heç

bir xəbər olmadı, getdi ki, getdi, elə bil heç yox idi! Daneşqahının üçüncü ili idi. Onu apardılar,

mənnən atamı da dəli elədilər. Buda bizim yaşadığımız çevrədir, görürsən ki, hər şey daş-duza

dönübdür. Axır-aqibətimiz, sonumuz budur...»

«Adam qalıb nə desin. Bəlkə də yaşayış get-bə-get öz yolunu tapdı...» Umud dedi...

口

Qaranlıq düşmüşdü. Kərəm əmi sahildə nigaran və gözü yola idi. Yorğun quşların və ölümcül

dalğaların qüssəli səsindən, duzlağın iyisindən, özünü kədərli hiss edirdi. Uzaqda bir neçə qaraltı

sallana-sallana ona sarı gəlirdilər.

Eləki onları tanıdı ürəyi rahatlaşıb onlara sarı getdi.

«Ata! Bağışlayın ki, gec gəldim. Qonağımız var.» -Laçın salam verib dedi.

Kərəm qaranlıqda qonağa baxıb:

«Salam, Umud, balam sən hara, bura hara?» -Dedi.

Və onu bağrına basıb üz-gözündən öpdü.

«Kərəm əmi dağ-dağa yetişməz, adam-adama yetişər.» -Umud dedi.

«Səni gördüm çox sevindim. Xoşgəldin, göz üstə. Qapıda səsiyin eşitdim tanış gəldi, amma yaxçı

tanıya bilmədim.»

«Qızın məni tanıdı. Görməmiş! Çox şaşqındım.»

«Laçın belədir. O qədər səndən deyib danışmışıq ki, Umud olub yaşayışımızın bir parçası. Elə bil

həmişə bizim yanımızdasan. Muradın iyisini səndən alırıq.»

« Böyüyümüzsüz, lütfünüz var »

«Nə xəbər? Nə yaxçı yolun bu yana düşdü?»

«Sağlığın. Başımız bənddir, gördüyün kimi. Söylə, hiss edirəm yaşayışınız çox dəyişibdir.»

«Həyə, yaşayış çox dəyişibdir. Laçının ana-bacısı fot elədi. Oğlum Muraddan heç bir xəbər yoxdur.»

«Laçın dedi; ürək dağlanır. İndi belə bir vəziyyətdə çoxları dərd çəkir. Qazan qaynayır, bu xarabada.

Bir gün də daşacaq və daş-daş üstündə qalmayacaq. Amma sonrası nə olacaqdır, kimsə bilmir. Genə

16

bir cəlladın elinə düşəcəyik ya ləyaqət göstərib bir adam üzlü, dəyərli, yaşayış sahabı olacayıq. Kimsə

bilməz.»

«Nə dinc var, nə də yaşayış. Nə yuxuda, nə də oyaqlıqda.»-Kərəm artırdı.

«Hər şey kabusdur.« -Laçın dedi.

Kəhər qulaqlarını şüşlədi. Qalın bir duz dumanı hər yeri bürümüşdü....

口

Bir Vən maşını kərəmin evi qabağında dayandı. Bir kəndli, üç kişi ilə bərabər yendilər. Kəndli əli ilə

Kərəmi göstərib dedi:

«Odur ba, ordadır, gəlir. Genə də öz-özü ilə danışır. Bu gün nahar çağı, çöldən qayıdıb gələndən sonra,

elə-beləsinə əl-qolun ölçərkən deyinə-deyinə gəzir.»

Onlar kərəmə sarı yügürüb :

«Əmi gəl gedək uşaqlarıyın yanına.» -Dedilər.

Və tələsik onun ellərini buxovladılar.

Kərəm onları qırağa dartıb:

«Ötürün məni, ötürün. Mənim qonağım var; qızım burdadır.» -Dedi.

«Gəl səni oğluyun yanına aparırıq.»

Onlar Kərəmi qolundan tutub çəkə-çəkə maşına basdılar. Və sürüb gedilər.

口

Lalə Kəhərə su verirdi və dodaq altı oxurdu:

Bu ada əsli ada

Kəsilməz nəsli ada

Gülünü dərdilər

Çəməni yaslı ada.

Güləyən quşların səsi havanı bürümüşdü.

口

Son dəfə ki, Laçını gördüm tut ağacı altında idi, tutluqda.

Miz-səndəl var idi. Üz-bə üz, göz-gözə oturmuşduq danışırdıq. O gülürdü və bir incə yel tellərini

oynadırdı.

Birdən yana baxıb dedi:

«İki gəzmə bizi güdür. Burada danışa bilmərəm, gedək...»

Bu an, heç vaxt məni buraxmır.

口

“ Gəlməsən əlimdən qurtulacağın yoxdur!”

Laçın söz göndərib, gedirəm adaya. Murad qayıdıb, Kərəm əmi sağalıb və

Kəhər kökəlibdir. Laçın sevincdən yerdə-göydə durmur.

İstirəm dostlarımı görəm.

Son.

17

جزیره شاهی

شاها)شاهی(برای مردم جزیره ی

آنھا با اسبھای سنگی آمدند دریاچه را نوشیدند

و رودخانه ھا را به بند کشیدند...! آ.ائلیار

به هوا بلند کرده و شیھه ی ایستاد. دستھایش را kəhərبا اسب می تاخت. ناگھان "َکَھر" Laçınالچین »»... ترسناکی کشید . او به زمین افتاد . و اسب رم کرده خود را به بیراهه زد.

الچین میدید: دسته ای سوار که صورتکھای ترسناکی به چھره دارند، ملبس به جامه ی سیاه و گشاد، بلند و سوی او میتازند. ، ساطور به دست، به و رنگ به رنگ آستین کوتاه، روی اسبان خاکستری

نزدیکتر میشدند، چشمان الچین از هر چه گرد و غبار غلیظی از زیر سم اسبان به هوا بر میخواست. آنھاوحشت گشادتر میشد. انگار میخواستند از حدقه بیرون بزنند. خواست چشمھایش را ببندد نتوانست. خواست

د کم مانده زیر سم اسبان له و لورده شود. به نتوانست. احساس میکربا دست اش، جلو چشمانش را بگیرد بود تکیه داد. ada"آدا" به کنار کشید و به تخته سنگی که در کنار ساحل زحمت خود را از میانه ی راه

فریاد میدید: هوا تاریک شده، مردم دسته دسته فانوس به دست رو به سوی کوه فرار میکنند. صدای شیون و پرندگان سر کنده با فوران خون جست و خیز میکردند.باد تندی غبار نمک را بر سر و به گوش میرسید.روی زمین

صورتش می پاشید.روی قله ی کوه چراغھا به آرامی از پی هم خاموش می شدند. جسد پرندگان در اطراف پخش شده بود . مدت

گرفت.ن سکوت سنگینی اطراف را دربر به دنبال آو کوتاهی گذشت. سر و صدا خوابید. میدید: سوارهای نقابدار از اسب پیاده شده ، و مجھز به قمه و شالق و حلقه ی طناب دار، در چند قدمی، به او

نزدیک میشوند.بلند بلند داد کشید: «گم شید! برید گم شید! »

و در بازتاب صدای خود از حال رفت. من و خاک میلغزیدند.مارهای سمی در امتداد راه روی چ

و آفتاب سوخته و رنگ پریده، ابروان قلمی و لب و دختری ست قد متوسط و الغر، با چھره ای کشیدهالچین

بینی خوش تراش ، و چشمان پرفرغ ؛ که در اولین نگاه، معصومیت و مھربانی را به دل می نشاند. گیسوان گلھای سفید تن او را تا پایین زانو بیرون زده و پیراهن سرخی با قھوه یی بافته اش از زیر چارقد آبی و گلدار او

.ردراحتی اش جلب نظر میکو می پوشاند. و کفشھای سرمه یی زندگی می کرد. در پر جمعیت ترین روستای آدا . sarayدر سارای او

کاهش آب رودخانه ها، "آدا" با طبیعت زیبای کوهستانی درمیان آبھای شور دریاچه قرار دارد. در گذشته باابستان تبدیل به شبه جزیزه می شد. و مردم از راه خشکی با شھرهای اطراف آمد و شد می کردند. هنگام ت

اهالی، در چند روستای بزرگ و کوچک جا گرفته و به کار کشاورزی و دامداری و کاردر کشتی و باغداری مشغول داشت. پرندگان بومی و ایی می تراوید و محیط سرسبزی بودند. از چشمه های فراوانش آب آشامیدنی گوار

تخم میکردند. و کودکان به مدرسه میرفتند. اش مھاجر در میان نیزارهای ساحلیمادر درگذشت احساس میکرد بعد از او بعد از مرگ مادراش ستون دوم خانواده و تکیه گاه پدرش شده بود.

ریختند سد زده بودند. بارش باران ود خانه هایی که به دریاچه میزندگی در آدا خیلی تغییر کرده است. روی رتعداد چاهھای عمیق روز به روز افزایش یافته و قسمت بزرگی از کاهش یافته و آب پشت سدها مانده بود.

18

و به جای فرح بخشی غبار نمک را به همه جا می پاشید. دریاچه داشت به تدریج خشک می شد! بادات بیکاری ، دزدی ، قاچاق . مجازاتھای بیمناک، از صحبت زشت خود را نشان میداد . کلم خشکسالی چھره ی

جروق از میان گل -چرخھای فرسوده ی گاری زهوار دررفته ای که با جرق مثل کم نمیشد. دیگر زندگی مردم و حسرت گردش چرخ زندگی به دلھا مانده بود. و الی عبور کند، نمیگذشت.

رویش را ، ، را از طویله بیرون آورده، و با مھربانی او را نوازش کرده نروز اسب قھوه یی الغراش، کھرال چین آ

دیده و گفته بود: بوسیده ، و درآغوش اش گرفته بود. الله ، دوست و همسایه یشان ، آنھا را «دختر کجا میری ؟» «پیش پدرم. تنھاست.»

«مواظب کھر باش!» «است.کھر عشق من »

ه بود.و سوار شده به سوی مزرعه راندپدرش به او توصیه کرده بود بھتر است در خانه بماند. اما الچین تاب نیاورده ، نھاری آماده کرده بود و میخواست

آنرا به پدرش برساند.خاک میکشید کرم ، پدر الچین، مشغول درو در مزرعه بود که با شیھه ی کھر متوجه او شد. کھر پریشان سم بر

رد دانست که خبری هست.گفت:، و آرام و قراری نداشت. م «چه شده، پس چرا تنھا آمدی؟ الچین کو؟»

کھر با حرکات غیرعادی و مضطرب اش به او فھماند که نباید وقت تلف کند. اما بیش از این نتوانست فکر و احساس خود را نشان دهد.

ش اش را، بعد از بارکشی های وانست بگوید دارد تنھا دل خوشی و آراماو که بارها شاهد حال بد الچین بود نت طاقت فرسا، از دست میدهد. و این برای او زهر آلود و کشنده است.

کسی ندانست با بوسه و صدای نوازشگر این دختر، وقتی سر در بغل او میگذاشت، و یا هنگامیکه اورا بر پشت .دمیشذوب اکنون او چگونه مثل برف ذره ذره خود داشت، چه احساس زیبایی میکرد؛ و

اگر هم همه اینھا را میگفت آیا کسی توان درک احساس گوارای او را داشت؟ نه، کسی ندانست چه در درون کھر، در جوش و غلیان است.

کرم داس را کنار گذاشت . سریع بر پشت اسب نشست و راه افتاد .

که چشم اش به الچین ،ی میکردجا را با نگاهھای جویا و نگرانش وارس در راه مثل آدمھای چیز گم کرده همه کھر را به درختی بست .و افتاد.از اسب پیاده شد

الچین بیخ سنگ افتاده بود. او را بغل کرد .عرق پیشانیش را با دست پینه بسته اش پاک نمود و پرسید: « الچین! الچین! دخترم چی شده؟»

رد:دختر چشمانش را باز ک ست.و گری« پدر آمدی؟ من می ترسم! » «از چی می ترسی؟» گریه کنان:

«از آدمکھا! اسکلتھا! پرندگان سر کنده!چراغھای خاموش!تاریکی! باد !غبار نمک!» «و از آن به ترسی.چیزی نیست که ت دخترم ، چیزی نیست .» لم نمیکنند. شما میایند . و زهره ترک ام میکنند. دو ماه است که وهست . نگذشته اند . باز میایند. میدانم باز »

آنھا را نمی بینید ولی من می بینم! هیچکس نمی بیند، ولی من می بینم. میگویم ، اما کسی باور نمیکند! همه ترسشان را در خواب رها میکنند، ولی من در بیداری آن را حمل می کنم. مثل مادر حامله ای که بچه اش

یخورند! نه میتوانم از دستشان فرار کنم و نه میتوانم ا همه جا با خودش حمل میکند. آنھا مرا از درون مر «جوابشان را بدهم. الل و بی حرکتم. ! پدر، من خورده و تراشیده میشوم!

.«نمی ترسی چرا باور میکنم. باید مقاومت کنی. سعی کن نشانشان بدهی که» !«مردم ایکاش پیش از مادرم می»ی. زندگی سخت و بیرحم است. اما نباید مثل یک ترکه زود بشکنی. تاب نه! این حرف را نزن! تو باید زندگی کن»

.«داشته باش «مرگ بھتر از این زندگی نیست؟» نه، مرگ بھتر نیست. مرگ پایان کار است. تو هنوز در آغاز زندگی هستی. باید به ترس هایمان غلبه کنیم. »

بلند شو کمکت کنم نیم. می تونی حرکت کنی؟زندگیمان را بھتر کنیم. برای آنھم راهی پیدا میکباید «سواراسب بشی، بریم خانه.

** دو هفته و سه روز بعد الچین به همراه مردم در خیابان بود .

میگفت:

19

«عروس مردم جان میدهد!» او میدید از آدا کوچیده اند.

اما عشق کھر و آدا از قلب و رؤیاهای الچین نکوچیده بود. ه سوار می شد. و از صندوقھای سیاهی که همواره روی آب سرگردان بودند، حرف میزد!کھر را الل

口

سکوت دیوارھا ، آوای پرندگان. دریا.

غبار نمک ، روی چمنھا، شبنمھای گوارا.

بمانند آواره ای پا به راه میگذاری و ھیچ نمیدانی به کجا می بردت. راھھای تازه ، سخنان جدید، زندگی نو؟

اگر نیفتی، نشکنی. اگر توان دیدن داشته باشی.شاید.

درد و رنج کار ، در چشم. ناخواه باید سوار را دنبال کنی.-نان سواره ، تو پیاده! خواه

دربند. .قفل شده به خواب

به رؤیاھای آشفته . به علف و گیاه. به کوه و دره. به صحرا و حیوانات.

خروش رودخانه ھا. و برکرانه ی دریاچه ، چشم به راه شاید باد و توفان، راھھای غریب نبرند ات؟

خانه دوراست، خواب؟ خواب ژرف حسرت؟» خوابھا نزدیک .

الچین دونیمه شده ای!؟ «کار است. بیدار شو فرزندم...!بیدار شو، دخترم! وقت

«پدر، خواستم گردن کھر را بغل کنم، او روی از من برگرداند!» ، خوابھا نزدیک . الچین دونیمه شده ای؟ خانه دوراست»

«دردور دستھا، میان برکه ھا ، زالو ھا وول میخورند؛ دخترم! روز، نان.»

غروب ِ آفتاب ، نمک. «ماه آخر بھار است.

آفتاب ِ تازه دمیده، بر باالی دریاچه ، گسیوان زرین اش را از میان درختان و خانه ها گسترده بود.

از صحرا رخت برنبسته بود. هنوز مه صبگاهی

میدان کارگران ساختمانی

حاجی حسین لوچ، معمار پیمانکار، برای حاجی زینال، در اورمو ساختمان میسازد. دو بنا، شش فعله کار

میکنند.کتاب کرده ، و پول اش را قسطی، ماه به -یک ماه و دو روز است. معمار قیمت تمام شده ی ساختمان را حساب

از حاجی زینال میگیرد.او سعی میکند از خرج مصالح ساختمانی و مزد کارگران کم کرده که خود بیشتر ماه، سود ببرد .

قب کار عمله ها ست .معمار زیاد پیش فعله ها وا نمی ایستد.بنا مرا

20

ه خاک برای مالط آماد کار، صبح ساعت هفت شروع شده بود. الچین بیل به دست ، سرند را گذاشته بودمیکرد. با چارقد و مانتو . و شلوار آبی کار به تن. در نزدیکی او مردی، با کلنک، یک دیوار قدیمی را میکند و بر

چین خیس عرق بود. عرق پیشانی، آلوده به غبار خاک، میداشت. گرد و خاک هوا را انباشته بود. ال درچشمھایش فرو میریخت ومیسوزاند.

. و امید، جوانی که تازه از حبس آزاد شده بود، آجر میرساند . کمی دور تر از آنھا کرم با سطل به بنا مالط میداد بنا و عمله های دیگر مشغول بودند.

شت. الچین را دید و ایستاد؛ و با صدای کلفتی گفت:مردی با اسلحه ی کمری از آنجا می گذ

!«خواهر حجاب تو درست کن » بود، درست کرد. الچین روسریش را که کمی پایین سریده

امید به محض اینکه صدای مرد را شنید گفت:از اگر راست میگی چارقدی به سر کن، بیا مشغول شو، ببینم چطور میتونی اونو رو سرت نگھداری. صدایت »

«جای گرمی بلند میشود. ورفت. .«حرف زیادی نزن! با تو نبودم »

بنا با تبسم به امید گفت: «ادی.خوب جواب پدر سگ رو د»ندادم. برود دعا کند که زود گذاشت و رفت. میخواستم چیزی بگویم که همیشه نه،جواب خوبی بھش »

«بسوزد.فھمیده ای هستی، پس از کجا زبان این اوباشھا را یاد یک چیز. تو که درس خواندی و دانشجو بودی و آدم»

«تحصیل کرده ای؟ گرفته ای؟ نکند آنرا هم «ام. من هم دانشجو بودم و هم آب خنک خورده ام. زبان اینھا را خوب بلدم. آنرا هم تحصیل کرده»

«بدو یک بغل آجر بیار!»

شنیده بود. اما هیچ نمی دانست جوابشان را چه باید بدهد. الچین اینجا و آنجا نظیر حرفھای رهگذر را خیلی مزرعه و صحرا مثل پرندگان آزاد بود.کسی نبود تنھا به خاطر میاورد که در آدا از این حرفھا کمتر می نشنید و در

که به او بگوید باالی چشمت ابروست. احساس میکرد از هرطرف به چارمیخ کشیده شده است. از خود پرسید: «چین! برده بودی، یا اکنون برده شده ای؟ال»

ا شده، بر پای سرند غرق فکر، بیل را پراز خاک کرد و بر سینه سرند ریخت. سنگ و شنھای بزرگ از خاک جد ریختند. و زیر لب خواند:

فلک بیا و ثابت کن»... «که کدامین روزم به خوشی گذشت.

میگذشت. الچین در حالی که نفسی میگرفت قار کنان از آسمان-قار سیاه رنگ،-کالغی، سفید

ی داشت،به آرامی تکان نگاهی به کالغ بیاندازد. ناگھان دید، دیوار، که شش متر طول و سه متر بلند خواست میخورد. و همکارش آنرا از بیخ میکند .

«عمو بدو! دیوار ریخت!» خاک به هوا برخاست. فریاد فعله بلند شد:گفت و دوید به کنار. مرد هم گریخت. دیوار ریخت و ابر گرد و

«وای پاهایم!» همه برای کمک دویدند .

بنا در حالیکه میدوید گفت:ین پدر سگ حق اشه که بمیره. بھش میگم دیوار را از بیخ نمیکنند، میگوید من قرار گذاشته کمک اش نکنید! ا»

«حق اته! ام کارم را زود تمام کنم بروم. بچه ام مریض است. حاال مرگتا مردم بیایند الچین از بازوی او گرفت و کشید و پاهایش را از زیر خاک بیرون آورد. فریاد مرگ و وای اش قطع

شد.نمی دست و پایش زخمی شده بود...

آنھا تاکسی صدا زدند و او را به بیمارستان فرستادند...

درد و خیس ِ عرق و نگاهھای غریب فعله ها؛ و کار الچین سرپا خشک شده بود! خود را فراموش کرده بود: کمر یک قدمی خود دیده بود. و نصفه مزد اش را. دلش مثل قلب پرنده ای که از خطر بگریزد می تپید. مرگ را در

یکی را نیز از دهان او قاپیده بود. به فکر زن و بچه ی مرد افتاد : «اگر از کار باز بماند از کجا نان خواهند خورند؟ اگر عمو می مرد چه کسی نان زن و بچه اش را میداد؟»

با خود میگفت و می پرسید. بنا با لحن دستوری گفت:

الچین جواب داد:« ک الزم داریم، عجله کن!الچین! خوابت نبرد. خا»

21

«چشم اوستا.» و هیچ ندانست چرا چنین حرف شنو شده است .

اگر میخواهی نان بخوری، هرچه بھت گفتند بگو چشم". برای سخن شاید به این خاطر بود که زیاد شنیده بود " وابیدن خالصه شده بود. "هر سنجی وقت نداشت. شب و روزاش به آمد و شد، و خسته و کوفته افتادن و خ

چی گفتند بگو چشم! الچین! برده بودی یا اکنون برده شده ای" به عقلش نمی گنجید. حرف پدرش را به یاد «خیلی هم ظالم است!»سخت و بیرحم است. ولی نباید شکست. " و افزود: آورد: "زندگی

بیل را پر از خاک کرد و بر سینه سرند ریخت.

ار مزد فعله ای را که از زیر دیوار جان بدر برده بود به امید داد و گفت:آن روز عصر معم «.ا ببری درِخانه اش، بدهینشانی عسگر را گفته ام. فردا ، جمعه، کار تعطیل است. بھتره مزد ر»

امید گفت|: «میرسانم.»

الچین بعد از صحبت با پدرش به امید گفت: «م؟ برای احوال پرسی او، میشه منھم بیا» «تو خودت را قاطی این کارها نکن! هنوز بچه ای!» «سالم است. 16من بچه نیستم. » «ساله نشده ای! 18برای همین است که بچه ای. هنوز » «ه در نیار! یکبار بگو نه، تمام کن!بھان» «نه!»

口

پاھای بیشمار به راه» ھنگام خواب پرندگان.

نان را دزدیده اند.

ان .زیر سنگ است، ن با شکم گرسنه، دست خالی

باید به خانه برگشت.

الچین فرزندم ! بمان ! در خوابھای ناز فرو شو!

«در نوردم. من نان را رنج سربین بگذار قله

آه پدر! پدر!» از رنجت دورم نکن!

توان حمل کابوسھای بیداریم را ندارم. «مرا با خودت به میان رنجھا ببر!

،پیش از آنکه کالغالن از خواب برخیزند، راه افتاده بودند. پیر، جوان، بچه.با کیف و بدون کیف. بیل به دوش و بامداد

جایی ، یک یک، دو به دو جمع می شدند. بیست، پنجاه، و شاید هم صد بدون بیل. مثل نشستن پرندگان بر نفر.

ه با شنبه زیاد تفاوتی ندارد. در روز جمعه هم ساعت پنج صبح را نشان میداد. روز جمعه است. برای آنھا جمعیی که میدان مانند دیگر روزها پرمیشود.کمتر کسی امروز درخانه مانده و استراحت میکند. ساعت شش، آنھا

عمله الزم دارند کم کم پیدایشان میشود.ا میگذشت که چاشتگاه. امید با پیراهن تابستانی،کفش ورزشی و شلوار جینز به تن، از میدان فعله ه

چشمش به الچین و پدرش افتاد. به طرف آنھا رفت، دست داد و با لبخند گفت: « سالم.دوستان، شما اینجا چکار میکنید؟»

کرم گفت:فکر کردیم بھتر است امروز درخانه نمانیم و بدنبال کار باشیم. یک روز هم یک روز است. از خوک یک مو هم »

«بکنی غنیمت است. «طور است؟ وضع کار چ»همانطور است که دیده ای. امروز از پنجاه نفر پنج نفر سر کار نرفتند. از بس که ایستاده ایم پایمان ورم کرده. »

«رتان بچند؟.کسی نیست بپرسد خ

22

«آخه برای پدر و فرزند، مخصوصاً که فرزند هم دختر باشد، کجا کار پیدا میشود.» ن تنھا بروم. گفت: نه ، من هم میام. دست بردار نیست دیگر. حاال اینجا به الچین گفتم :بمان خونه، بگذار م»

انه شده. ما ها کار پیدا نمی کنیم ، این، همه با چشمان برآمده مارا نگاه میکنند. پیش خود میگویند این مرد دیو «هم برای خودش، و هم برای دخترش کار میخواد.

الچین پرسید: «حاجی هم یک تصادف خوب است. کار ساختمانی کار زن و بچه نیست. کار پیش » «تو کجا میری؟» «گه ببری میام.ا»الچین با لبخند گفت:« میرم پول آن ابله رو بدم. نکند تو هم میخواهی بیایی؟»

«بابات راضی باشه میتونی بیایی. » «دخترم میخواهی برو. من هم میرم خونه. نان زیر سنگ است.» کرم گفت:

«م نباش. زود برمیگردم.پدر نگران»

کمی دور از میدان ، ماشین لندووری کنار خیابان توقف کرد. چھار مرد از ماشین بیرون پریدند. و به طرف الچین و د هجوم بردند. آنھا را از بازویشان گرفته ، جدا کرده، وهر کدام را به یکسو بردند .امی

گزمه ای از الچین پرسید: «داری؟ کجا میروید؟ با این پسر چه نسبتی»

همکار من است. می بریم مزد یک همکار دیگر را بدهیم و احوالش را بپرسیم. او دیروز از زیر دیوار جان بدربرده » .«ست و زخمی

«کارتان چیست؟» «کار ساختمانی . برای جاجی آقایی ساختمان درست میکنیم.»

یواشکی با یکدیگر حرف زده و گفتند:گزمه ها بعد از اینکه از امید هم پرس و جو کردند، «بروید دعا کنید که حرفتان خالف همدیگر نبود. و گرنه کارتان زار بود. خوش آمدید.»

مزاحمت ، به محض اینکه آنھا حالشان جا آمد، امید به الچین گفت:بعد از این سم من هم تو دفتر سگ، معروف در این خراب شده، دختر و پسر باهم حرکت کنند هزار و یک درد سر دارند. ا»

«تر از همه است. آدم را میگیرند می برند باید خر بیاری و باقالی بارکنی. الچین گفت: «اینھا نفس کشیدن آدم را هم می پایند.من از کجا بدانم »یتونی بله تو نمیدانی. دیروز از آدا آمدی فکر میکنی همه جا آداست. این و آن همسایه که سرشان درد کرد م»

بروی احوالشان را بپرسی. نه دوست من، اینجا چشم چپ، چشم راست را نمی شناسد. و برادر برادر را. اگر تف کنی! همه بیگانه با یکدیگراند. تا چشم کار میکند خبرچین و حیله گر و دو رویان دهانت پر ازخون باشد نباید

دن خنجر نفرتش آمده است. و میخواهد سر به تنت اند که به صف شده اند. آنکه میگوید دوستت دارم برای ززندگیشان نباشد.خوبی و عشق و محبت را کسی نمی شناسد. چون چنین چیزهایی را ندیده اند و هرگز در

نبوده است. و یا هیچ وقت سرشان نشده. اگر به یکی محبت کنی احساس میکند یا چشم به مالش دوخته ای رند؛ هر چی هم بوده مرده است. زنده کردن احساسھای با ارزش از دست و یا به جانش. احساس دیگری ندا

«خداهم ساخته نیست. برای چنین آدمھایی سوگواری ضروریست. «.می فھمم» «بخاطر زندگی باید طعم تلخ خیلی چیزها را بچشیم.» «امید برای چه تو زندان بودی؟» ف ماست . تو صدایت را درنیار، حرفبخاطر زندگی راحت. برای همه . گفتند حرف، فقط حر»

آنکه مرد، مرد؛ زندند و گرفتند و پراکندند. نزن، خفه خون بگیر!. البته من تنھا نبودم، برای خیلی ها گفتند.ما را .«آنکه فرار کرد، رها شد؛ و آنرا که گرفتند به زندانش کردند

و بیخانمانی نبینند؛ کسی همه یزی و بی درمانیچطور میشود که آدمھا روی بیکاری و بیچ گاهاً فکر میکنم» «نند؟چیز آنھا را نپاید، خودشان انتخاب کنند چه دوست دارند یا ندارند، و کمی راحت زندگی ک

من هم مثل تو همین سئواالت را داشتم. چون هر روز با آنھا رو دررو بودم. از بچگی تا دانشگاه.» . الزم است دیگران هم به جواب برسند، تا قدمی برداشته شود.یافتن جواب درست، کار ساده ای نیست

ند، چه راحلی دارند، حرفشان همیشه به دنبال جواب بودم . هنوز هم هستم. باید دید دیگران چه فکر میکنبا زندگیمان بسنجیم و خودمان راهی پیدا کنیم. چیست . مجبوریم بعضی چیزها را هم در کتابھا دنبال کنیم،

...«رصت چیزهایی پیدا میکنم که شاید کمکت کردند سر ف

بت کنان به خانه ی عسگر الچین و امید، در میان دود و سروصدای خیابان، و آمد و شد ماشینھای رنگارنگ ، صح رفتند. و بعد الچین به خانه ی خودشان برگشت .

کرم گفت: « بیچاره چه خبر؟ بیا دخترم، بیا، نھار آماده است. خوب، بگو ببینم از مرد»

بغض گلویش را میفشرد گفت: دختر در حالیکه

23

دادیم و برگشتیم. او در بیمارستانه .اما پدر، در خانه عمو عسگر سوگواری بود.وارد خانه نشدیم.پول را دم در » «بچه اش مرده است.

و اشک از چشمان الچین سرازیر شد.

口

الچین! فرزندم!»

ند.کسی ترا درک نمیک نان را معنی کن

«و آب را!

«پدر! گندم ، در نمکزار!؟» نه سخن! نه گندم رویید»

،بار پرندگان «نمک!

«دریاچه ی خشک!»

تلخ! گذشتۀ» آیندۀ گمشده!

«باری بردوش.

زمان را حمل میکنم.» در میانه است»

«امواج توفانی.

ت. الچین و کرم از کار برمیگردند. خیابان شلوغ است . همه با عجله میخواهند به خانه هوا تاریک شده اس هایشان برسند.

سایل نقلیه ، گرد و خاک و غبار نمک هوا را پرکرده است.صدای بلند بلند حرف زدن مردم، وو چھره ی سیاه کرم وسط راه ایستاد. کاله تخم مرغی اش را باال زد. دستی به بینی پھن و سبیل پرپشت

سوخته اش کشید؛ و رو به الچین گفت:ی ، جلوتر از پاهایت راه درخانه چیزی برای خوردن نداریم. سر راه هم چیزی گیرمان نمیاید. تو خیلی خسته ا»

الچین با لحنی که خستگی از آن پیدا « میری. برو خانه، من میروم کمی خرت و پرت بخرم بیایم. فوری برمیگردم. ب داد:بود جوا

«باشه پدر. زود بیا.»

ھایش خود او پای پیاده خیلی راه آمد تا به خانه رسید . در راه نتوانست افکار دور و درازش را دنبال کند. چشمذهن از سخنش فرمان نمی برد. گویی از کار افتاده بود . از حیاط کوچک رد شد. وارد بخود بسته میشدند و

بعد از کوچ اجاره کرده بودند .اتاق سه در چھاری گردید که ریخته بودند، و آنھا برای زندگی تنھا همین اتاق را داشتند. که در یک گوشه ی آن لباس و لحاف و متکا و تشک

درگوشه ی دیگر وسایل آشپزخانه. و دو گلدان، با گلھای سرخ جلو پنجره بود. کف اتاق را گلیم کھنه ای می پوشاند.

خستگی، و دلھره و اضطراب، شدیداً به الچین فشار میاورد. پنجره را باز کرد. چارقد و گرسنگی و کم خوابی و و سفره را آورد و پھن کرد. بشقابھا را چید. اش را گوشه ی اتاق نھاد، مانتو و کیف

24

ارد، سفره را که از نظر گذراند دید یک بشقاب کم است! رفت بشقاب دیگری آورد. و خواست آنرا روی سفره بگذ سفره خالی ست! به سوی پنجره نگاه کرد. مردی با لباس سفید، جلو پنجره ایستاده بود . و احساس کرد

رف میکرد که در آن الشه اردک نمک گرفته ای قرار داشت. وحشت برش داشت . با صدای بشقابی را به او تعا لرزانی گفت:

«کی هستید؟» شده بود .جوابی نشنید . الچین در جای خود میخکوب

دست گفت: سر و مرد، بی صدا، با حرکات !«غذا خوش مزه است. بیا بگیر »

ردک را خودش زده و گوشتش حالل است .چاقوی بزرگ و تیزش را نشان داد که گردن ار الچین بی اختیار و آرام به سوی او راه افتاد. مثل خوابگردیھایش. چھره مرد پیدا نبود. مانند صورت آدمھایی که د

خوابھایش دیده بود .چ اش را او با متانت چاقویش را به سوی گردن الچین برد و ناگھان با حرکتی سریع گلوی دختر را زد! که الچین م

در هوا گرفت. او تن چاق و بزرگش را روی دختر رها کرد.

افتاد، و زیر دست و پای او مثل مرغ سرکنده بال و پرزد و فریاد کشید: الچین به پشت «پ....د....ر!»

کرم از در وارد شد. الچین روی گلیم افتاده و دست و پا میزد. او را بغل کرد : «. الچین! الچین! دخترم آمدم»

الچین چشم در چشم پدر دوخت. و لحظاتی همانطور ماند . بعد با صدای لرزانی گفت : «دیر آمدی! گلویم خونین شده؟» « نشده . نگران نباش!نه دخترم، تو سالمی . چیزیت »

و او را محکم در آغوش فشرد.

«پرندگان،تعارف ام میکنند. پزشک گفته تنھایم نگذار.میزنند. نان نه ، الشه ی پدرتنھایم نگذار! تیغ بر گلویم» نه تنھایت نمی گذارم . خیالت راحت باشد. دیگر اشتباه نمیکنیم. ولی بدان که همه ی این چیزها »

«کابوسھای تو هم پایانی دارند. بلند شو ، غذا بخوریم، گرسنه ای. میگذرند. مام میشوند که دیگر نباشم. از وقتی چشم باز کرده ام کی تمام میشوند؟ من النه ی ترس شده ام.وقتی ت»

همه چیز را یک به یک از دست داده ام. خواهر، برادر، مادر، دوست. تنھا کسی که برایم مانده شما هستید. جایی ترسم شما را هم از دست بدهم. من جایی را که به دنیا آمده و بزرگ شده بودم، نیز از دست دادم. می

چشمه و امواج آبھایش، عطر و بویش عشق میورزیدم. حتی کھر و الله تک شنھا و علفھایش؛ به را که به تک یخواندم آن را هم از دست دادم .دارم؟ با عالقه درس م را هم از دستم گرفتند. پدر غیر از شما کی را

از دست دادن، من را من هرچی داشتم گم کرده ام و حاال همه جا به دنبال گمشده های خود میگردم. وحشت دیوانه کرده است. اینجا مثل توله سگ افتاده ام دنبال شما که تنھا تکیه گاهم را از دست ندهم. تنھا نمانم .

ه بزرگ میشوم، کار درستی پیدا میکنم، خانواده تشکیل میدهم؛ از پدرم همیشه به خودم دلداری میدهم کنومیدتر میشوم؛بیشتر در ترس و اندوه فرو میروم. همه ی چیزهای خوب مواظبت میکنم. ولی هر روز که میگذرد

انم، از جلوه میکنند. و بعکس همه چیزهای بد و درناک خود زندگیم را تشکیل میدهند. نمید برایم خواب و خیاله بھتر شدن زندگی ندارم.حتی یک کمی. نمیدانم چرا هم آخر و عاقبت خودمان وحشت میکنم. هیچ امیدی به

.«شاید فلک ستمگر سرنوشت و قسمت ما را چنین نوشته است چیز چنین است یا چنین شده. چیزهایی را که نمیداند فلک آدم نام فرزندم، منھم نمیدانم چرا همه چیز چنین است. اما این را میدانم که»

دست دادی، منھم دادم. الزم نیست میگذارد. وقتی آنھا را بداند فلک نیز از کار میافتد. دخترم، توهمه چیز را ازبخاطر آنچه که پیش آمده خودمان را از بین ببریم. گذشته را رها کن. نباید به آن فکر کنی. همیشه به آینده ، به

«شته در گذشته مانده است. باز شدنی نیست. باید به آینده فکر کنیم.جلو نگاه کن. گره گذ ای میشود دیگر اراده ام از کار میافتد. هیچ نمی فھمم چطور غرق میدانید، دست خودم نیست. وقتی حمله »

«میشوم. دست بردار نیستند، دیگر. نجا سفت شد میفرستم درس ات را دنبال ای پایمان که کار کوچکی پیدا کرده ایم، و بیکار نیستیم. حاال »

دا کنیم میتوانیم برگردیم. خیالت راحت باز امکان زندگی پی کنی.از آدا هم به کلی دست نه شسته ایم اگر آنجاپوالد شده ایم. نباید از چیزی ترسی داشته باشد. از طرف دیگر من و تو از این توفانھا رد شده ایم، آهن بودیم

از اینور آسیاب مرده وارد آن کنند، از آنورش زنده بیرون میاییم. فکرهای منفی را کنار بگذار. کار باشی. اگرما را هم پیدا میکنیم. میری درس ات را میخوانی. صاحب زندگی میشوی. بیا سر سفره، گرسنه ایم. بعد از مناسبی

«نی، یک مصرع من.شام میخواهم از کوراوغلو* و اصلی کرم* برایت بخوانم. یک مصرع تو میخوا

25

همینکه الچین نام داستانھا را شنید شروع کرد: «!آتش،کرم. دود،کرم. بسوز کرم! پدر بگو»- کرم مصرع دوم را خواند: «جان کرم! اصلی قربانت کرم.»- «برده گویند، الجرم گردن اش را خم میکنند.»- «من آن تیرم که پیشاپیش بردگان در حرکت است.»- «اصلی سوخت، من سوختم.کرم سوخت، »- «**حاال، عشق آنھا باورم شد. »-

口

پدر!»

قطره قطره خون دریا دریا رنج دانه دانه مروارید

روی ھم میچینیم.

الیه ای نو بنا میشود روی زمین

«با دستھای ما.

الچین، فرزندم!» این چه رازیست

که چنان دستھایی این چنین خالی و

«عریانند؟

口

کیفی آویخته بر شانه ، با گامھای سریع الچین در خیابان، سر به زیر و غرق در فکر، با لباس تازه و اتو شده ، و

میگذرد. از میان مردمهوا گرم است، و گزمه ها در جوالن. و همه در میدان تاخت و تازشان . پیر و جوان وبچه و متاهل و غیر متأهل

کردن پمپرز بچه های شیرخواره در راه. که جایشان را کثیف کرده و جیغ و داد راه انداخته اند ..حتی عوض «خانم! بچه را وسط خیابان لخت کردی که چی؟ نمی بینی مردم نگاه میکنن!؟»

!«آقا! برو ! ریده به همه چیز برو» ی ست.فکرش بیشتر درجای دیگر چیزی از نگاه الچین به دور نیست. اما

آرامش میکند و او به امید میاندیشد. فکر میکند همکارش شبیه گل سرخ است . از سخن اش هم احساس هم ناراحت میشود. با خود میگوید:

«هر کس یکجور است. هیچکس عین دیگری نیست. هیچ دلی بی غم نیست، و هیچ گل سرخی بدون خار.»

امید از پنجره ی رو به خیابان، سرش و فشار داد. لحظاتی بعد در این اندیشه، انگشتش را روی زنگ در گذاشت را بیرون آورد و گفت:

«مدم.آ» و در را باز کرد.

«سالم . حالت چطور است؟ خوبی؟» «خوبم.»

«بیا باال!» از در که وارد شدند الچین به همه چیز اتاق دید زد. میز تحریر، قفسه های کتاب،وسایل خواب و آشپزی و

و دیگر خرت و پرتھا را. موکت «امید فقط یک اتاق داری؟»

26

الت خوش است .کرایه همین جا را هم به زحمت می پردازم. بفرما پس چی؟ فکر کردی چند تا دارم؟ ح» «بنشین!

الچین نشست و پرسید: «چرا عکسی چیزی به دیوار نزده ای؟» «هنوز چیزی پیدا نکرده ام.» «آمد.چیزی آورده ام. شاید خوشت » «رستگار باشی. برای من بت درست نکن. از این چیزها خوشم نمیاید. » «نیست.یک شانه است.نه، بت » «شانه؟!» «بله، شانه.» «ببینم!»

کیف اش بیرون آورد و به او داد. الچین شانه را از «آها ! شانه با خوشه های گندم تاردار. با دسته و ساقه های طالیی و آویزاش.» «خوشت آمد یا بردارم ببرم؟حاال »

«نه خیلی زیباست. دستت درد نکند.» «خودت بافتی؟» «ه کار خودم است. از آدا آورده ام.در بافتنی دستم باز است. همه چیز میبافم.آر» «پس دوستم، بگو که هنرمندی.» «تو چطور، چی بلدی؟» «راستش هیچ. من دوتا چشم دارم و یک قلم. می بینم و می نویسم.» «آنھم هنری ست.» «نمیدانم. شاید.»

«ر میزنند؟از کی تنھا زندگی میکنی، خانواده ات بھت س» نشسته بود گفت: امید که روی ضندلی زهوار در رفته ی میز تحریراش «خیلی وقت است. آره آنھا سر میزند، پدر و مادر ، خواهر و برادرم. ولی اغلب من به آنھا سر میزنم.» «ندگی میکنی، مگر پیش پدر و مادرت جا نیست؟چرا تنھا ز» «جو نمیره. چرا هست و لی من آبم با هیچکس تو یک»معلومه.گناه خودته .همه را نیش میزنی. دور از تو، خدای نکرده، مریض بشی و بیفتی، یا چیزیت بشود ، چکار »

«میکنی؟فکر بکنم؟ دیگران کم فکر دارم ، باید به آن همبیفتم بمیرم و اینجا بگندم . مردم که مردم ، به درک! بگو»

را حل میکنند.بیا! این بشقاب هم اینجا باشد، دوست داشتی میخوری. مشکلشان برای خالصی از بوی گندم «ببخش که غیر از سیب چیزی در خانه ندارم. االن چایی هم درست میکنم.

«مھم نیست.» «به دنبال کار بودی چه شد؟» جای دیگر هم به چند که کارش زنانه و مردانه است ولی خبری نیست. نه ی سبزه پاکنی سرزدیمبه کارخا»

.«باید سر بزنیم «به کمپوت سازی هم برو. آنجا همه زنھا کار میکنند. » «حتما ً.»

خاب کنی خوب شد که خودت آمدی. کتابھا را ببین، اگر چیزی به دردت خورد بر دار. خواستم بیایی، خودت انت» ». گفت: هر دو به طرف قفسه ی کتابھا رفتند. امید

الچین کتابی برداشت و عنوانش را خواند و گفت:« موضوعات گوناگون میتوانی چیزهایی پیداکنی. راجع به » «نه فھمیدم. »

«این برای بچه ها نیست.» «سال ات شده. 21اری. تو تازه امید اذیتم نکن! مثل پیر مردها حرف میزنی. انگار خودت خیلی سن د» «ساله ام. 22اشتباه! » «ش. که چی؟ساله با 22خوب » «الچین بعضی ها در جوانی پیر میشوند. »

«بعضی ها هم در نوجوانی بالغ. وعقل» «درسته. » «پس بگو که منظور چیست؟ وگرنه از سر لج هم که شده این را می برم. » «سالگی. 18ی از نظر من بھتر است بماند به بعد از میتونی ببری، میل خودته. ول» «؟چه توش نوشته اند »

«انسان از کجا میاید و به کجا میرود؟ در این مورد بحث میکند.»

27

میگوید انسان از زمین میاید و به زمین هم میرود. مثل گل به دنیا میاید و مثل خار از دنیا میرود.مانند پدرم» «میشود و دیگر روز پژمرده شده از بین میرود. علفی ست که روزی سبز

«این هم نظر ی ست.» «اقالنه نیست؟ع»

«درسته . اما ناقصه.» «چرا؟» «چطور می توان زندگی را زیبا کرد. زندگی چطور میتواند معنا داشته باشد. نمیگوید » الچین در وسط صحبت دفتر چه ای از میان کتابھا بیرون کشید و پرسید: «با دست نوشته شده؟ هم کتاب است، ینا»

«ی شده ؟آره، آنھم کتابی ست که رونویس« الچین عنوان آنرا خواند ، و در حالیکه چشم در چشمھای سبز امید دوخته بود پرسید:

«منظورش همین کار و مزد خودمان است؟» «دقیقا ً.» «این را می برم.»

گفت: او اب کرد. بعد نشستند چایی و میوه خوردند، که امید بهنیز انتخ ال چین یک کتاب شعر و یک رمانالچین یک چیز را باید به تو بگویم. ته دلم ترسی ریشه دوانده. نه بخاطر خودم، بلکه بخاطر تو . میترسم برای »

در این خراب شده کارگر حق ندارد تالشی که جھت درک مسایل زندگی میکنی توی مشکالت بیفتی. چونتان کارگرش زیاد رفت و آمد داشته لی چیزها آگاه شده وصاحب علم و معلوماتی بشود. حق ندارد با دوسازخی

کنترول باشد . چون از هم فکری و همبستگی آنھا میترسند. گزمه ها را می بینی که همه جا ول اند. آنھا برای «همه چیز گمارده شده اند.

«هم تحصیلم را تمام میکنم و هم هرچی دوست داشتم میخوانم. غلط میکنند جلو یادگیری من را میگیرند.»صیل مسئله ای نیست. آنرا میتوانی خودت بخوانی و بروی امتحان بدهی . مشکلی هم داشته باشی تح»

کمکت میکنم. .«در زمستان هم که وقت کافی داریم

«باید با پدرم در این مورد صحبت کنم. ممنون از همدردیت. » درد سر بیفتی. چیزهایی که مطالعه اشاره کردم باید حواست خیلی جمع باشد. نباید توی ردی کهدر مو»

«میکنی نباید به دست کسی بیفتند، تأکید میکنم. «باشد. دقت میکنم.» «پس میتوانم در این مورد به تو اعتماد کنم؟» «البته که میتونی. خیالت راحت باشد.»

«کنی.امیدوارم اعتمادم را حفظ » پشت و چھره ی بیضوی و متفکر او دوخته شده بود و سبیلھای کم الچین که نگاهش برابروان بھم پیوسته

گفت: «مطمئن باش!»

«سر کار. -پس تا فردا» «تا فردا.» ساز میزدند و -دختر و پسر -الچین بیرون آمد و راهی خانه شد . ساعت چھار بعد از ظھر بود. در راه دو بچه به نوای سازشان گوش داد .گزمه ها برای پراکندن رهگذران پول جمع میکردند. او کمی کنار آنھا ایستاد و از

رهگذران که دور و بر بچه ها جمع شده بودند پیدایشان شد. یکی از دور به سوی الچین داد زد: «روسریت ...؟ خواهر وایستا!»

وارد گذاشت.لند و تند دور شد . گزمه ها دنبالش کردند. او پا به فرار الچین دیگر وا نه ایستاد. و با گامھای ب و پس کوچه ها شد. کوچه

و آنرا بست. کمی بعد صدای گزمه ها را از پشت در شنید که میگفتند: داخل دید الی دری باز است . رفت «اینجا نیست.»

پیر زنی بود. آمد و گفت: صاحب خانه «رفھا دنبالت کرده اند؟ دخترم چه شده؟ بیش» «بله.» «.افتاده روی گردنت.از چارقدتت معلومه »

الچین رو سری خود را درست کرد. پیر زن گفت: «آبی چیزی نمی خواهی بخوری؟» «نه، ممنون. دیگر زحمت نمیدهم.»

28

.«پس بیا از درعقبی خانه برو! از این در بروی باز ممکن است گیر بیفتی » داحافظی کرد و به سوی خانه رفت .او از پیر زن خ

خود گفت:در راه زیر لب با «الچین! میتوانم به تو اعتماد کنم؟ »

口

پدر!»

آواره ام در خواب گردی ھایم کجا زنده به گور کرده اند

روزھایم را؟ کجاست آن بالھای پروازم

که کودکان و جوانانش چنین بردار و

سرب شب «اند؟ خفته

دخترم !»

ھمه ی بردگان آواره اند. گرسنه و زخمی و بردگانھمه ی

زنجیراند. به بر دار و اینجا ھمه گلھا

سرب شب «خفته اند...

قایقم اسبم»

کوھھای سبز و مه آلودم آبھای خروشان و پرامواج آبیم مھتاب نقره ایم، باران و برفم

پروازم؟کجاست آن بالھای که کودکان و جوانانش

چنین بردار و شب سرب

خفته اند؟

ھمیشه چشم براه و گوش به زنگم

که یایقق ساخته ام تمام وجودمبا

روان شود امواج آبی بر

.ھاماھیچو

غربت بی دریاست آبھایش کم عمق

ماھیان زیبایی میمیرند در آبھای کثیف اش.

پروازم؟کجاست آن بالھای

که کودکان و جوانانش چنین بردار و سرب شب

«خفته اند؟

29

**

شب زیر تابش ماه سایه گسترده بود. باد تندی گرد و غبار خاک و نمک را درهم پیچده و بر سر و روی الچین می پاشید.

لوتی که اینجا و آنجا دود از او سرو پابرهنه با پیرهن نازک و بلند و آستین کوتاه که تا زانویش میرسد، درخیابان خخته اش بلند میشد، سرگردان و دیوانه وار راه می سپرد. سکوت سنگینی بر همه جا حاکم خانه های نیمه سو

بود.در یکسوی خیابان روی ردیف تیرک ها آدمھا به دار بودند و در نوسان. در سوی دیگر، کسانی نشسته به دیده

نگاهھا رد و بدل میشد.ین، و دست و پای بسته. و همه ساکت. تنھا شعاع میامدند. با لباسھای ژنده و چرک

پرتو نگاهی از دریچه ای که میله های کلفتی جلویش بود به سوی او آمد: «دختر، تو اینجا چکار میکنی؟»

«به دنبال امید و کھر میگردم.» «دورهاست. -امید آن دور» «کھر چی؟ پس کھر کجاست؟» خواست بپرسد:« نم.کھر را نمیدا»

«تو کی هستی؟» دیگر کسی در پنجره نبود. از دور صدای گزمه ها میامد:اما «دیوانه را ببین! دیوانه را! »

سروصدایی ازسوی میدان به گوشش میرسید: «بچه برو کنار! شگون دارد. دیوانه میشی! نزدیک اش نشو! پاهایش را محکم ببندید...»...

ان جماعت قصاب چاقوی بزرگش را نشان میداد:دان رفت. مردم گرد هم آمده بودند. در میالچین به سوی میخیلی تیزاست. درد نخواهد کشید. با یک چشم به هم زدن سر از تن اش جدا میکنم . فواره ی خون کمی »

«طول خواهد کشید...بودند. او با مشاهده ی اسب فریاد الچین به تجمع مردم رسید. کھر را با دست و پای بسته بر زمین خوابانده

زد: «ک....ه...ر!»

صدا در آسمان پیچید. نگاهھا به سوی او برگشت.بعد از آن همه دوری و جدایی. الچین سر و صورت و چشمان کھر را بوسید و رو به قصاب -ونگاه معصوم کھر

گفت: «آزادش کن!»

برای یاورم.منه. خریده ام. میخواهم نان شبم را درب دختر کرم! تا پولش را ندهی آزادش نمیکنم. اسب مال» «پوستش کلی پول داده ام.

«آزادش کن، بیا خانه ، پول ات را بگیر!» «خوب. این شد یک حرف.»

الچین چاقو را از دست قصاب گرفت و اسب را آزاد کرد. و سوار بر آن برای یافتن امید از خیابان دورشد. بود...نجا جویبارهای نازک خون جاری باران میامد و اینجا و آ

口

الچین رو به کرم گفت:پدر! اینجا از آسمان خون میبارد. کسی با کسی همراز نیست. همه به فکر شکم و زیر شکمشان هستند. همه چیز با من بیگانه است.همیشه غریبه ام. احساس زندگی برایم دست نمی دهد. نمی توانم آدا را فراموش کنم.

«چاهی مرا به درون خود میکشد.دم احساس خالء میکنم. که مثل توی خومقاومت کرد. اگر از درد دخترم ! هرجا راحتی میریم آنجا. ولی فرار از درد چیزی را حل نمیکند. باید ایستاد و »

«دنبالت میکند. و هر جا بروی یقه ات را میگیرد. فرار کنی «؟...آه پدر! پدر، کجاست آن بالھای پروازم»

口

ھا بود. سر سفره الچین از او پرسید :امید برای شام پیش آن «نمی خواهی با ما سری به آدا بزنی؟» اضافه کرد: کرم

.«خیلی خوشحال میشویم. بیا بریم آنجا را ببین » امید گفت:

30

«من هم خوشحال میشوم. اما حاال نمی توانم بیایم. بماند برای بعد. » الچین:

«؟چرا بعد»دوستان زمختم آرزو هایی دارم؛ تالش میکنم. شاید به بخشی از آنھا رسیدم. من باید یاد بگیرم و اینجا، برای »

«یاد بدهم. الچین:

«همیشه تنھا؟»« آدمی تنھا به دنیا میاید، تنھا زندگی میکند و تنھا هم میمیرد. بھتر است خود را با بعضی چیزها فریب ندهد.»

الچین : «شراره تنھا یک لحظه میدرخشد و بعد برای همیشه خاموش میشود.حق با توست. شاید» «برای همین است که نمی خواهم آنرا از دست بدهم.»

موقع رفتن الچین امید را تا دم در حیاط بدرقه کرد و هنگام خداحافظی اورا در آغوش گرفت . و تند بازگشت...

口

نه ای، لخت و دمر خوابانده اند. او با بدنی زخمی و خونین بیھوش را روی تخت کھدر زیر زمین اداره، الچین

افتاده ودست و پایش را به تخت بسته اند . در کنارضندلیھای چوبی دو گزمه ایستاده و با هم صحبت میکنند :

«حرف زد؟» «نه! چیزی نگفته.» «اسم اش چیست؟ از کجا میاد، چه کاره است؟» آنھا باید سندیکا داشته باشند. گفته فتیم او را آوردیم. در کارخانه به کارگران ن زده بودند رنگفته. تلف»

«|وگرنه کسی کاری برایشان نخواهد کرد. پدرسگ ، سندیکالیست است. جوجه، مرغ نشده میخواهد رژیم عوض کند. باید حرف بزند. لت و پارش کردید. »

.«نید باید زنده بماند. نتوانستید معجزه ک «نشد. -کردیم بیدارش کنیمسعی » وضع اش خرابه. بردارید ببرید بیمارستان. اگر عجله نکنیم این را هم از دست میدهیم. بدون اینکه بدانیم »

.«کیست و چه کاره است. باید حرف بزنه او را توی ماشین گذاشتند و با سه مأمور به بیمارستان بردند...

口

الچین در رختخوابش نبود. با عجله به حیاط رفت . دید او آنجا ، مثل مرده روی واب بیدار شد صبح وقتی کرم از خ زمین افتاده است.

وقتی الچین چشم بازکرد کرم را در باالی سرش دید: «پدر من کجا هستم؟« «تو در خانه هستی دخترم.» «امید کجاست؟» «امید در دل توست.» « کھر، پس کھر کجاست؟» «خانه است. نگران نباش.کھر هم در » **

«در خانه کسی هست؟» .از در کوچه صدایی به گوش رسید

الچین بلند شد و گفت: «بروم ببینم دم در کیست.» او بیرون آمد:

«بفرمایید.» جوانی گفت:

سانیم. میتوانید برببخشید.ما کوهنوردیم. یکی از دوستان ما زخمی شده میخواهیم او را به جاده و ماشین » «کمک کنید؟

«اسب داریم. االن آماده میکنم.» الچین برگشت. پدرش را در جریان گذاشت و کھر را بیرون آورد.

آنھا زخمی را به جاده رسانده و به شھر فرستادند. در ماشین برای جوان جا نبود. ماند که با ماشین دیگری :حرکت کند. اما چیزی گیرش نیامد. الچین گفت

31

«بیا برویم مھمان ما باش. حاال دیگر ماشین گیر نمیاید. فردا حرکت میکنی. » خیلی ممنون. نمیخواهم مزاحم شما باشم. همین طرفھا جایی پیدا میکنم و میخوابم و فردا صبح » جوان گفت:

«حرکت میکنم. الچین:

«بیا برویم. . این چه حرفی ست؟ میخواهید تو صحرا بخوابید؛ شما مھمان ما هستید» گفت: آنھا با هم به طرف ده برگشتند. در راه الچین رو به جوان

.«آشنا به نظر میرسید. مثل اینکه شما را قبالً در جایی دیده ام » «شاید. ما اغلب برای کوهنوردی به این طرفھا میاییم. ممکن است دیده باشی.» «اسم شما امید است؟» او با تعجب گفت..«. طور هم صدا زد میشود اینامید ؟ بله ، » «شما دانشجوی زندانی بودید که حاال عملگی میکنید؟» «بله. ولی شما اینھا را از کجا می دانید؟ » «من چیزی نمیدانم. من فقط کابوسھای خود را می شناسم.» «کابوسھایتان را؟!» «بله. کابوسھایم را. میل داری آنھا را لمس کنی؟» «قه. با عال» ببینید:»

«می تاخت. ناگھان کھر ایستاد..... با اسب الچین

口

الچین وقتی سرگذشت اش را گفت و تمام کرد، امید پرسید: «چند سال درس خواندی؟»غیر درسی نیز مطالعه کردم. روزی مرا به درس و مشق تشویق کرد. در کنار درسم کتابھای نه سال. برادرم »

ردند و دیگر هیچ خبری از اش نشد. نمیدانم چه بالیی به سرش آوردند. گاهاً او را درخواب می گرفتند و باو را ببینم.یکبار که به خوابم آمده بود صورتم را توی دستانش گذاشته و گریستم. گفت: "گریه نکن! بکوش جایم را

...او را گرفتند و بردند و دیگر هیچ ؟! نمیدانمپرکنی". اما من در این خراب آباد، چطور میتوانم جای او را پرکنموجود خبری از اش نشد. دنبال کارش را همه جا گرفتیم ولی جوابی گیرمان نیامد. رفت که رفت. انگار اصالً

نداشت . سال سوم دانشگاه بود. آنھا او را بردند و من و پدرم را هم دیوانه کردند...دارد به سنگ نمک تبدیل میشود. این هم آخر و عاقبت ی. همه چیزاین هم محیط زندگی ماست که می بین

«ماست... امید گفت:

…«که چه بگوید. شاید زندگی خودش راهش را بیابد آدم وامانده»

口

هوا تاریک شده بود. کرم دلواپس برکناره ی دریاچه دیده به راه بود. از صدای غمناک پرندگان و امواج در حال

ساالنه بسوی او میامدند.-س اندوه مینمود. سیاهی هایی از دور ساالنه کزار، احسامرگ، بوی نم وقتی آنھا را شناخت خیالش راحت شد و به طرف شان رفت .

الچین سالم داد و گفت: «پدر ببخشید که دیر کردم. مھمان داریم.»

کرم در تاریکی نگاهی به مھمان انداخت و گفت: «جا کجا؟ کجا و این سالم امید، فرزندم، تو» او را در آغوش گرفت. ورویش را بوسید. امید گفت: «عمو کرم، کوه به کوه نمیرسد، اما آدم به آدم میرسد. خوشحالم که می بینمت.»

خوش آمدی. قدمت روی چشم. وقتی دم در صدایت را شنیدم احساس کردم آشنایی. ولی نتوانستم » «بشناسمت.

.«دیده باشد.خیلی تعجب کردم بدون اینکهدخترتان من را شناخت. »الچین اینجوری ست. آنقدر از تو تعریف کرده ام که خاطراتمان جزء زندگی ما شده است. احساس میکنیم »

«همیشه پیش ما هستی. و بوی مراد را از تو میگیریم. «لطف دارید. بزرگیتان را میرساند.» «چه خبر؟ چه عجب این طرفھا؟»

32

دگی هستیم.مثل سابق. تعریف کنید.احساس میکنم زندگیتان خیلی تغییر کرده سالمتی. سرگرم کار و زن» «است.

آره، زندگی ما خیلی عوض شده. مادر و خواهر الچین فوت کردند. و از پسرم مراد خیلی وقته که خبری نشده » .«است

درد میکشند. دیگ ا این وضعیت را دارند و آره، الچین گفت. درد جانگدازی ست.شرایط سختی ست؛ خیلی ه» میشود، دارد میجوشد. توی این خراب شده. روزی هم سر میرود ، و سنگ روی سنگ نمی ماند. اما بعد چه

کسی نمیداند. آیا باز گیر یک جالد دیگر میافتیم یا لیاقت از خود نشان داده صاحب زندگی بھتری میشویم، کسی نمیداند .

.«در خواب و نه در بیداری امشی هست و نه زندگی. نهنه آر»کرم : الچین گفت:

«همه اش کابوسه.» مھی ازغبار نمک به آرامی همه جا را در بر میگرفت. کھر گوشھایش را تیز کرده بود ...

口

در حالیکه ماشین ون جلو دم در خانه ی کرم توقف کرد. یک روستایی بھمراه سه مرد از ماشین پیاده شدند. او نشان میداد گفت:با دستش کرم را

همیشه از بچه هاش صحبت میکنه. امروز بعد از ظھر اونه ها ، اونجاست. دارد میاید. با خودش حرف میزنه، » .«و دست تکان داده و حرف زده که از مزرعه برگشته ، همه اش سر

آنھا بطرف کرم رفته و گفتند: دست بند زدند. و سریع به دستھای او« ات. عمو بفرما بریم پیش بچه ه»

کرم آنھا را کنار زد و گفت: «ولم کنید! ولم کنید! من مھمان دارم. دخترم اینجاس. پیش خودمه!» «ترا می بریم پیش پسرت. بیا!»

آنھا بازوی کرم را گرفتند و کشان کشان او را به داخل ماشین انداخته و حرکت کردند...

口

د:آب میداد و زیر لب میخوان الله به کھر این جزیره ی نامدار»

نسل انسانھایش تمامی ندارد جزیره ای که گلھایش را چیدند

«و چمن اش سوگوار ماند. .صدای پرندگان دریایی در هوا پیچیده بود

口

هم ، نگاه آخرین بار که الچین را دیدم زیز درخت توت بود. در توتستان. میز و نیمکتی بود و ما روبروی

بودیم و حرف میزدیم .نشسته درنگاه او می خندید و نسیم آرامی با گیسوانش بازی میکرد. یکھو به کناری نگاه کرد و گفت:

«دو گزمه ما را می پایند.اینجا نمی توانم حرف بزنم. برویم...» لحظه ای که هرگز مرا رها نمی کند.

口

«نداری!نیایی از دستم خالصی »

میروم. مراد برگشته، عمو کرم سالمتی اش را باز یافته، و الچین پیغام فرستاده، به آدا الچین از خوشحالی در پست خود نمی گنجد... کھر چاق شده است.

میخواهم دوستانم را ببینم.

پایان

--------

33

تصویر نخستین: جزیره شاهی در دریاچه اورمیه -

تان حماسی کوراوغلو ست . که علیه ستم خانھا و ھرمان فولکلوریک آذربایجانی ، در داس*کوراوغلو: ق

فئودالھا مبارزه میکند .

را مرکز مبارزه خود قرار میدهد، و پسران و دختران -گمره ی مه آلود çəmli bel„-چملی بئل„او کوه

ش مبارز از سراسر منطقه به او می پیوندند. همه در چنلی بل از حقوق مساوی برخوردارند. کوراوغلو و یار

که در غیاب او مبارزه را رهبری میکند، هیچ برتریی به دیگران ندارند. تصمیم ها جمعی گرفته میشود » نگار«

زندگی آزاد و راحت و سرشار از عشق و و زنان از مردان در مبارزه پیشگام تراند. مبارزه ی آنھا برای یک

دوستی ست.

و -دختر ارمنی-لی و کرم" است. قصه ی دلباختگی اصلی*کرم، قھرمان داستان فولکلوریک آذربایجانی " اص

فروزان شده و به خاکستر تبدیل -یکی پس از دیگری-ست. که در پایان داستان هر دو -پسر آذربایجانی-کرم

میشوند. عشق .

و صلی چھل روز خاکستر کرم را به دوش خود حمل میکند با این امید که او از خاکستر خود برخیزد. روز سی ا

نھم فریب سخن پیرزنی را میخورد و خاکستر را که در حال جان گرفتن بود بر زمین میگذارد .

وقتی امیدش را از دست میدهد خود نیز شعله ور میشود. امید به عشق را.

که اصل آنھا در متن آذربایجانی داستان آمده است . -کور اوغلو و اصلی کرم -رع های پراکنده، از** مص