Post on 01-Mar-2023
DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİATATÜRK İLKELERİ VE İNKILÂP TARİHİ ENSTİTÜSÜÇAĞDAŞ TÜRKİYE TARİHİ ARAŞTIRMALARI DERGİSİ
DOKUZ EYLUL UNIVERSITYINSTITUTE OF ATATURK’S PRINCIPLES AND TURKISH REVOLUTION HISTORY
JOURNAL OF MODERN TURKISH HISTORY STUDIES
Sahibi / OwnerDokuz Eylül Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü
Prof. Dr. Kemal ARI
Yayın Kurulu / Editorial BoardProf. Dr. Kemal ARI
Sayı Editörü / Issue EditorYrd. Doç. Dr. Fevzi ÇAKMAK
Sekretarya / SecretaryAraş. Gör. Ferah AYYILMAZ Okt. Gurbet GÖKGÖZAraş. Gör. Mustafa KIRIŞMAN Okt. Ahmet YILMAZAraş. Gör. Aymelek ŞENEL
Hakem Kurulu / Referees BoardProf. Dr. Fatma ACUN Hacettepe ÜniversitesiProf. Dr. Feroz AHMAD Yeditepe ÜniversitesiProf. Dr. Seçil AKGÜN Ortadoğu Teknik ÜniversitesiProf. Dr. Yonca ANZERLİOĞLU Hacettepe ÜniversitesiProf. Dr. Kemal ARI Dokuz Eylül ÜniversitesiProf. Dr. Zeki ARIKAN Ege ÜniversitesiProf. Dr. Ahmet ARSLAN Ege ÜniversitesiProf. Dr. Ergün AYBARS Dokuz Eylül ÜniversitesiProf. Dr. Tülay Alim BARAN Yeditepe ÜniversitesiProf. Dr. Şakir BATMAZ Erciyes ÜniversitesiProf. Dr. Bayram BAYRAKTAR Dokuz Eylül ÜniversitesiProf. Dr. Evangelia BALTA National Helenic Research FoundationProf. Dr. Engin BERBER Ege ÜniversitesiProf. Dr. Danuta CHMIELOWSKA Varşova ÜniversitesiProf. Dr. Mevlüt ÇELEBİ Ege ÜniversitesiProf. Dr. Mustafa DAŞ Dokuz Eylül ÜniversitesiProf. Dr. Esin DAYI Atatürk ÜniversitesiProf. Dr. Fevzi DEMİR Mersin ÜniversitesiProf. Dr. Yasemin DOĞANER Hacettepe ÜniversitesiProf. Dr. Yavuz ERCAN Ankara ÜniversitesiProf. Dr. Nurettin GÜLMEZ Celal Bayar ÜniversitesiProf. Dr. İhsan GÜNEŞ Anadolu ÜniversitesiProf. Dr. Kezban ACAR KAPLAN Celal Bayar ÜniversitesiProf. Dr. Roin KAVRELİŞVİLİ Ardahan ÜniversitesiProf. Dr. Ulvi KESER Girne Amerikan ÜniversitesiProf. Dr. Dimitri KITSIKIS Sorbonne ÜniversitesiProf. Dr. Timur KOCAOĞLU Michigan State ÜniversitesiProf. Dr. Osman KÖSE Ondokuz Mayıs ÜniversitesiProf. Dr. Raoul MOTIKA Hamburg UniversityProf. Dr. Neşe ÖZDEN Ankara Üniversitesi
Yrd. Doç. Dr. Fevzi ÇAKMAKYrd. Doç. Dr. Alev GÖZCÜYrd. Doç. Dr. Ahmet MEHMETEFENDİOĞLU
Yrd. Doç. Dr. Türkan BAŞYİĞİTYrd. Doç. Dr. Mehmet Emin ELMACIYrd. Doç. Dr. Kenan KIRKPINAR
Prof. Dr. Ali SARIKOYUNLU Osmangazi ÜniversitesiProf. Dr. Sabri SÜRGEVİL Ege ÜniversitesiProf. Dr. Recep ŞKRİYEL State University of Novi PazarProf. Dr. Muzaffer TEPEKAYA Celal Bayar ÜniversitesiProf. Dr. Ehud R. TOLEDANO Tel Aviv UniversityProf. Dr. Mete TUNÇOKU Onsekiz Mart ÜniversitesiProf. Dr. Ünsal YAVUZ Başkent ÜniversitesiProf. Dr. Mustafa YILMAZ Hacettepe ÜniversitesiProf. Dr. Şerife YORULMAZ Mersin ÜniversitesiProf. Dr. Saime YÜCEER Uludağ ÜniversitesiDoç. Dr. Mithat AYDIN Pamukkale ÜniversitesiDoç. Dr. Tanju DEMİR Adnan Menderes ÜniversitesiDoç. Dr. Şaduman HALICI Anadolu ÜniversitesiDoç. Dr. Murat KEÇİŞ Muğla Sıtkı Koçman ÜniversitesiDoç. Dr. İrade MEMMEDOVA Azerbaycan Milli Bilimler AkademisiDoç. Dr. Hasan MERT Ege ÜniversitesiDoç. Dr. Barış ÖZDAL Uludağ ÜniversitesiDoç. Dr. Cihan ÖZGÜN Ege ÜniversitesiDoç. Dr. Serdar SAKİN Erciyes ÜniversitesiDoç. Dr. Ayten SEZER ARIĞ Hacettepe ÜniversitesiDoç. Dr. Mustafa ŞAHİN Dokuz Eylül ÜniversitesiDoç. Dr. Serap TABAK Celal Bayar ÜniversitesiDoç. Dr. Melih TINAL Dokuz Eylül ÜniversitesiDoç. Dr. Sadiye TUTSAK Uşak ÜniversitesiDoç. Dr. Şayan ULUSAN Celal Bayar ÜniversitesiDoç. Dr. Hakan UZUN Ankara ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Necdet AYSAL Ankara ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Mehmet BAŞARAN Adnan Menderes ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Türkan BAŞYİĞİT Dokuz Eylül ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Nejdet BİLGİ Celal Bayar ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. İbrahim BOZKURT Mersin ÜniversitesiYrd. Doç. Fevzi ÇAKMAK Dokuz Eylül ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Bülent ÇELİK Adnan Menderes ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Esra ÇOKER Dokuz Eylül ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Doğan DUMAN Dokuz Eylül ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Mehmet Emin ELMACI Dokuz Eylül ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Lokman ERDEMİR Çanakkale Onsekiz Mart ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Alev GÖZCÜ Dokuz Eylül ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Günver GÜNEŞ Adnan Menderes ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Fabio L. GRASSI Yıldız Teknik ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Umut KARABULUT Pamukkale ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Murat KORALTÜRK Marmara ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Murat KILIÇ Süleyman Demirel ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Kenan KIRKPINAR Dokuz Eylül ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Leyla KIRKPINAR Dokuz Eylül ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Ahmet MEHMETEFENDİOĞLU Dokuz Eylül ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Nuray ÖNDER Dokuz Eylül ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Tuncay Ercan SEPETÇİOĞLU Adnan Menderes ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Türkmen TÖRELİ Dokuz Eylül ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Hasan TÜRKER Dokuz Eylül ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Bülent YILDIRIM Trakya ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Özgür YILMAZ Gümüşhane ÜniversitesiDr. Gül CELKAN Middle Georgia State CollageDr. Bülent DURGUNDr. Janos HOVARIDr. Alexandre TOUMARKINE Orient Institut
Cilt / Volume: Sayı / Issue: Yıl / Year:
İÇİNDEKİLER / CONTENTSSayfa / Page
EditördenEditor’s Note 1
MAKALELER / ARTICLES:Durmuş AKALINSina’da Yaşayan Kabileler ve İngilizlerin Sina İlgisi Karşısında Osmanlı Devleti (1841-1914)Tribes Living On The Sınaı Peninsula and The Ottoman State Against English Interests On The Sinai Peninsula (1841-1914)
Elif Yeneroğlu KUTBAYEconomic and Commercial Conditions of the Island of Rhodes at the Beginning of 20th Century According to the Reports of Sir Alfred BiliottiSir Alfred Biliotti’nin Raporlarına Göre 20. Yüzyıl Başlarında Rodos Adası’nın Ticari ve Ekonomik Durumu
Bülent DURGUNSefer Planlarında ve Balkan Harbi’nde Osmanlı Ordusunda Menzil TeşkilatıMenzil Organisation Of The Ottoman Army In Contingency Plans And The Balkan War
Nilüfer ERDEMYunan Kaynaklarına Göre 1922 Yılında Batı Anadolu’da Otonom Devlet Kurmaya Yönelik FaaliyetlerActivities Regarding to Establish An Autonomous State in Western Anatolia in 1922 According to Greek Resources
Çağla D. TAĞMATLozan Barış Konferansı’na Yunanistan Tarafından Bakış: Venizelos’un Dünyasında LozanA View Of Lausanne Peace Conference From Greece’s Perspective:Lausanne In The Mind Of Venızelos
5
39
57
97
141
XIV 29 2014
Mehmet KAYA – Aysun DEVECİTasfiye Talepnamelerine Göre Ankara VilayetindeMübadillerin YerleştirilmesiAccording To Tasfiye Talepnames Placing Immigrants In Ankara Province
Ercan UYANIK – İrfan Davut ÇAMArap Elifbası’ndan Latin Alfabesine Geçiş Sürecinde Garpçı SöylemlerWesternist Arguments During The Process Of Conversion From Arabic Alphabet To Latin Alphabet
Deniz GÜNERTek Parti Döneminde Basın Yayın Yoluyla Yapılan Bölücülük Propagandasına Uygulanan SansürThe Censorship Applied To Separatist Propaganda Via Media In The Period Of One-Party Regime
Nurettin GÜLMEZ – Süleyman ÂŞIKCelal Bayar’ın Kayseri Cezaevi’nden Tahliyelerinin Basına YansımalarıEvacuation of Celal Bayar from Kayseri Prison in Press
Gökhan AKTarih, Deniz ve Egemenlik:Ege’nin Isporadları “Menteşe Adaları”nın Dünü ve BugünüHistory, Sea And Sovereignty:Past And Current Times Of The Aegean Sporades “Menteşe Islands”
Ebru GENÇALPTürk Basınında İkili Ziyaretler Boyutunda Türk-Sovyet İlişkileri (1965-1980)Turkish - Soviet Relations in the context of Bilateral Visits in the Turkish Press (1965-1980)
Hikmet Zeki KAPÇIKıbrıs Sorununun Çözümünde Nihat Erim RaporuNihat Erim Report Of The Solutıon Of The Cyprus Problem
175
189
223
249
283
315
353
Tahir KODALMakedonya’nın Bağımsızlığı’nı Kazanması ve TürkiyeThe Macedonia’s Achieving Its Independence And Turkey
ÇEVİRİ / TRANSLATION:Özgür YILMAZSamsun Limanı Üzerine Denizcilik Raporu, Koy Haritası, Ticaret ve Denizcilik İstatistikleri, Grafikler vs.Rapportmaritime Sur la Trade de Samsoun, Carte de la Baie, Statistique Commercial et Maritime, Graphiques etc.
377
397
397
Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları DergisiJournal Of Modern Turkish History StudiesXIV/29 (2014-Güz/Autumn), ss.397-434.
* AMAE (Archivesdu Ministèredes Affaires Etrangères), CADN (Centredes Archives diplomatiques de Nantes), Archives despostes diplomatiques (Consulats), Trébizonde, Tome 84, rapport commerciaux, statistiques desimportations et exportations (1901-1912).
** Yrd.Doç.Dr.,GümüşhaneÜniversitesi,EdebiyatFakültesiTarihBölümü, (ozguryilmaz@gumushane.edu.tr).
Çeviri:
SAMSUN LİMANI ÜZERİNE DENİZCİLİK RAPORU,KOY HARİTASI, TİCARET VE DENİZCİLİK
İSTATİSTİKLERİ, GRAFİKLER VS. *
Çev: Özgür YILMAZ **
Öz19. yüzyılın ikinci yarısındagösterdiği gelişim ileKaradeniz’in enönemli ihracat
limanlarındanbiriolanSamsun’unbuyükselişiniyabancıarşivkaynaklarındandaizlemekmümkündür. Bu bakımdan1863 yılında Fransızların Samsun’da tesis ettikleri konsoloslukacentesinin bırakmış olduğu kaynaklar şehrin iktisadi tarihi açısından oldukça önemlidir.ÖzelliklekonsoloslarınheryılsonundahazırladığıyıllıkticaretraporlarıOsmanlışehirlerininiktisadi tarihleri açısından dikkate değer kaynaklardır. Samsun’da Fransız konsoloslukgörevlisiolarak1895-1906yıllarıarasındagörevyapanHenrideCortanze’ınraporlarıbize,19.yüzyılınsonlarıve20.yüzyılınbaşlarındaSamsun’unticareti,denizciliği,finansaldurumuve zirai yapısını çok iyi şekilde yansıtmaktadır. Fakat Cortanze’nin 1903 yılında SamsunlimanıhakkındahazırladığıuzunraporunhemdiğerlimangüneyKaradenizlimanşehirlerivehemdediğeryıllardaSamsun limanı içinbenzerinibulmakzordur.Cortanzebuuzunraporundalimanınaltyapısındanburadakiticaretveçalışanlara;Samsunlimanınabağlıdiğerlimanlarakadaroldukçagenişbilgilervermiştir.BuçalışmaCortanzeveraporuhakkındakısabirdeğerlendirmedensonra raporun tercümesini sunarakbualandaki çalışmalarabirkatkıyapmakamacındadır.
Anahtar Kelimeler: Samsun Limanı, Fransız konsolosluk acentesi, H. de Cortanze, Deniz ticareti.
Çev. Özgür YILMAZ
398
ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)
RAPPORTMARİTİME SUR LA TRADE DE SAMSOUN, CARTE DE LA BAİE, STATİSTİQUE COMMERCİAL ET MARİTİME, GRAPHİQUESETC.
AbstractItispossibletofollowtheriseofSamsun,becameoneofthemostimportantport
ofexportationoftheBlackSeawiththedevelopmentinthesecondpartofthe19thcentury,fromforeignarchivaldocuments.Inthiscontext,archivaldocumentsleftbyFrenchconsularagent founded in1863 inSamsunarevery important for theeconomichistoryof thecity.Especiallyannual commercial reportspreparedbyconsulsat theendof theeachyeararevery important for theeconomichistoryOttomancities.ReportsofFrenchconsularagentHenrideCortanzeservedbetween1895-1906,showsuscommercial,maritime,financialandagriculturalstructureoftheSamsunattheendofthe19thcenturyandthebeginningofthe20th century.ButitisdifficulttofindanexampleforanotherSouthernBlackSeaportsandfortheportofSamsuninotheryearsasthelongreportofCortanzeontheportofSamsunin1903.Inthis report Cortanze gives us extensive information from the infrastructure to the commerce andemployeesoftheportandtheotherportsdependedtotheportofSamsun.Thisstudy,afterashortoverviewonthereportandCortanze,aimstomakeacontributiononstudiesinthisareabytranslatingCortanze’slongreport.
Keywords: Port of Samsun, French consular agent, H. de Cortanze, Maritime commerce
Giriş
KonsoloslukraporlarınınOsmanlışehirtarihiaçısındansahipolduklarıönem, bu kaynakların son zamanlarda yapılan çalışmalara dâhil edilmesiylebirlikte daha belirgin bir şekilde görülmeye başlandı. Özellikle ticaret vedenizciliğeilişkinresmiOsmanlı istatistiklerinin19.yüzyılınsonçeyreğindenitibaren düzenli olarak tutulmaya başlandığı gerçeğini göz önüne alırsak,bilhassa şehirlerbazındayapılacakolan sosyo-ekonomik tarih çalışmalarındakonsoloslukkaynaklarınınnekadarönemlibirboşluğudoldurduğukolaylıklaanlaşılabilir1.Konsoloslarherşeydenöncetemsilcisiolduklarıülkeleriniktisadialandakiyayılmalarıbağlamındabirerticaretgörevlisideolduklarıiçinözellikleiktisat ve ticaret ile ilgili tümkonuları gerek elçiliklerine gerekse dedışişleribakanlıklarının ilgili kısımlarına düzenli olarak rapor etmişlerdir. Bunlarındışında konsoloslar her yılın sonunda o seneye ilişkin ticaret ve denizcilikraporları hazırlamaktaydılar. Bu raporlar ilk zamanlarda büyük orandayabancıticaretvedenizciliğininniteliğinigösterirbirözelliğesahiptir.Çünkükonsoloslarınburaporlarıhazırlamasındakarşılaştıklarıenönemliengelticaret
1 Bukonudabkz.MübahatS.Kütükoğlu,“OsmanlıİktisadTarihiBakımındanKonsoloslukRaporlarının Ehemmiyet veKıymeti”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi,S.11-12,İstanbul,1983,ss.151-166.
Samsun Limanı Üzerine Denizcilik Raporu, Koy Haritası, Ticaret ...
399
ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)
vedenizciliğeilişkinbilgikaynaklarınınyetersizliğiydi2.Bubakımdanözellikleithalat ve ihracat konusunda konsolosların yegâne kaynağı yabancı buharlıgemişirketlerininsağladığıbilgilerdi.Bunedenle19.yüzyılınilkdönemlerindebukaynaklardanOsmanlıdenizciliğihakkındasağlambilgileredinmekzordur.Nitekimbukonudaresmiyayınlarınortayaçıkmasıylabirliktekonsoloslardahageniş bir kaynağa da sahip olmuşlardır. İşte Fransız arşivlerinde Samsun’unticaretine ilişkindüzenli raporlarbulunmasıdaböylebir gelişmenin,FransızbuharlıgemilerininSamsun’auğramayabaşlamalarıneticesindeortayaçıktı.
Samsun’da bir Fransız temsilciliğinin kurulması 1830’lardan itibarenTrabzon’dakiFransızkonsoloslarınındilegetirdiğibirdurumdu3.Fakatuzunbir süre Fransız Dışişleri, konsolosların bu taleplerine olumlu bir karşılıkvermedi. Samsun’daki Fransız çıkarları, konsolosluk acentesinin kurulduğu1863 yılına kadar buradaki İngilizKonsoloslar tarafındanüstlenildi.Nitekimbu süreci nihai olarak etkileyengelişme iseMessageriesMaritimes Şirketi’ninKaradeniz’deseferlerebaşlamasıoldu4.Buşirketin1858yılındadüzenliolarakseferlerebaşlamasıveözellikledeSamsun’dakiFransızticariilgisininartmasıburadabirtemsilciliğinkurulmasınıdahagereklibirhalegetirdi.Nihayetinde1862’den itibaren şehirde MessageriesMaritimes Şirketi’nin acentesi olan N.Doulcet’ninatanmasıylabirlikteSamsun’daFransızkonsoloslukacentesiaçılmışoldu5. Böylece acenteler şehirde bir yandan Fransız çıkarlarını gözetirken,diğer taraftan Fransız buharlı gemi şirketlerinin de temsilciliğini yapmayadevam ettiler6.Zira1878’de ikincibirFransızşirketi,Paquet’ninSamsun’adauğramasıylaSamsun’dakiFransızçıkarlarıdahadabelirginbirhalegeldi7.
Samsun’da bir Fransız temsilciliğinin kurulmasıyla birlikte butemsilciliğin, bağlı olduğu Trabzon’daki genel konsolosluk ve İstanbul’dakiFransız elçiliği ile yapmış olduğu yazışmalar Samsun tarihi üzerine değerlikaynakları da ortaya çıkardı8. Samsun’daki Fransız temsilciliğinin bırakmış
2 AMAE, CADC, Correspondanceconsulaire et commerciale, Trébizonde, Tome 6,Benedetti’denWalewski’ye,1Mayıs1858.
3 Bu konuda bkz.Özgür Yılmaz, “Samsun’da Fransız KonsolosluğununKurulması ve FransızArşivBelgelerineGöreŞehrinDurumu”,Karadeniz İncelemeleri Dergisi,S.16,Trabzon,2014,ss.57-87.
4 Bu konuda bkz. Süleyman Uygun, “Acente-Konsolos-Tüccar Giresun’da Bir Dava veUluslararasıBoyutu”, IV. Türk Deniz Ticareti Sempozyumu, Doğu Karadeniz, Bildiriler Kitabı, Haz.ErsanBaşarvediğ.,İstanbul,2012,ss.127-130.
5 AMAE, CADN, Ambassade, Constantinople, Série D, Trébizonde, Tome 9, ElçiliğinSchefer’yeYazısı,22Eylül1863.
6 MessageriesMaritimes Şirketi’nin Samsun ve çevresindeki faaliyetleri hakkında bkz.SüleymanUygun,MesajeriMaritim Kumpanyası ve Osmanlı Devleti’nde Fransız Sömürgeciliği (1851-1914),SakaryaÜniversitesi,SosyalBilimlerEnstitüsüYayınlanmamışDoktoraTezi,Sakarya,2013,ss.200-223.
7 AMAE, CADC, Correspondance consulaire et commerciale, Trébizonde, Tome 9, AmedeeQuerry’denWeddington’a,28Mayıs1879;BernardBernadac-PierreGallocher,Histoire de la Compagnie de Navigation Paquet,P.Tacussel,Marsilya,1989,ss.31-32;Uygun,a.g.t,ss.205-206.
8 Bu konuda bir değerlendirme için bkz.ÖzgürYılmaz, “Samsun-CanikTarihiAçısındanFransızArşivKaynaklarıÜzerineBirDeğerlendirme”,III. Uluslararası Canik Sempozyumu: “Samsun – Canik ve Değerleri (24 – 26 Ekim 2013),(YayınlanmamışSempozyumBildirisi).
Çev. Özgür YILMAZ
400
ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)
olduğu bu arşiv kaynakları, Fransız Dışişleri Bakanlığı’nın Paris, CADC(CentredesArchivesdiplomatiques de La Courneuve) ve Nantes’daki arşivlerindemuhafazaedilmektedir.BuarşivleriçindeSamsunhakkındaençokdokümanınbulunduğuyer,Nantes’tabulunan“Nantes Diplomatik Arşiv Merkezi”(CADN,CentredesArchivesdiplomatiques de Nantes) isimli arşivdir. Burada konsoloslukmerkezlerinin olduğu şehirler için ayrı ayrı tasnifler bulunduğu gibi buşehirlerdenelçiliğegidenbelgelereaittasniflerdevardır.Buradaşehirbazındayapılantasniflerde“Samsoun”adlıbirtasnifbulunmaktavebutasnifaltında5kartonyeralmaktadır9.AyrıcaelçiliktasniflerindeConstantinople,Ambassade,SérieD kataloğunda yer alan “Samsoun” tasnifinde Samsun ile İstanbul’dakielçilik arasında yapılan yazışmaları içeren bir karton yer almaktadır10. Bumüstakil Samsoun tasniflerinin yanında bu arşivin “Trébizonde” tasnifindeSamsunhakkındapekçokbelgeyeralmaktadır11.BubakımdanSamsunhakkındayapılacakaraştırmalarda“Trébizonde”tasnifideoldukçaönemlidir.İşteburadakonuedilenCortanze’ın1903tarihliraporudabumüstakilkonsoloslukarşiviolan Trébizondetasnifindeyeralan84numaralıkartondayeralmaktadır.
RaporudeğerlendirmedenöncekonsoloslukgörevlisiolanCortanze’dankısaca bahsetmek gerekmektedir. FakatCortanze hakkındaki bilgilerin sınırlıolduğunu belirtmek gerekir12. Cortanze görevini 1890’a kadar sürdürenNumaDoulcet(1863-1890)veSpadaro’dansonra(1890-1894)şehirdekiüçüncüFransızkonsoloslukmemurudur.Bununyanındailki1858yılındayayınlanan(Annuairediplomatiquedel’Empirefrançais)FransaİmparatorluğuDiplomatikYıllığı’ndadahaziyadekonsolosvegenelkonsolosgibiüstdüzeydiplomatiktemsilcilerininbilgileriyeraldığı içinSamsunkonsoloslukacentesindegörevliolanCortanzehakkındapekmalumateldeedilememiştir.Fakatilkkonsoloslukgörevlisi olarak adı geçenDoulcet veyaArnaud örneğinde değerlendirilecekolunursaCortanze’ındadahaöncedenSamsun’daveyaimparatorluğundeğişikbir bölgesinde bir görevde bulunduğu sonucuna varılabilir. Bunun yanındaCortanze’ninkonsolosluğudönemindekiraporlarındahaöncekilerilemukayeseedilemeyecekkadarayrıntılıvedüzenlihazırlandığınıdagörmekteyiz13. Zira Cortanze raporlarını “RapportMaritime, Rapport Commercial, RapportAgricole ve RapportFinancier”gibidenizcilik,ticari,finansalvetarımsalkısımlaraayırıyordu.Fakat1903yılındahazırladığıburaporliman,limandakigörevlilervelimanınişleyişi hakkında benzerini görmediğimiz ayrıntılı çalışma olarak karşımızdadurmaktadır.
9 AMAE,CADN,Archivesdespostesdiplomatiques,Samsoun(Agenceconsulaire),Tome1-5(1863-1914).10 AMAE,CADN,Ambassade,Constantinople,SérieD,Samsoun,Tome1(1857-1893).11 AMAE, CADN, Archives des postes diplomatiques, Trébizonde, Tome 1-107 (1803-1941).12 BunakarşınMessageriesMaritimesŞirketi’nebağlıacentelerinhazırladığıaityıllıkfaaliyet
raporlarının yer aldığı “Archives de l’Association French Lines”(AAFL) arşivinde şirketpersonelineaitbazıbilgilerbulmakmümkündür.Uygun,a.g.t., s.212.
13 Bukonudaörnekbirçalışmaiçinbkz.ÖzgürYılmaz,“20.YüzyılınBaşlarındaSamsunLimanı:FransızKonsolosuH.deCortanze’ninRaporlarınaGöre”,Tarih Boyunca Karadeniz Ticareti ve Canik, Samsun,C.I,Ed.OsmanKöse,CanikBelediyesiKültürYay.,Ankara,2013,ss.181-193.
Samsun Limanı Üzerine Denizcilik Raporu, Koy Haritası, Ticaret ...
401
ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)
Cortanze’ın raporu biraz daha yakından değerlendirildiğinde buraporun aslında Fransızdenizciliği için bir başvuru eseri niteliğinde oldukçageniş bir şekilde hazırlandığı görülür. Toplam 10 bölüm halinde hazırlananraporaynızamandaSamsunveonabağlıolanlimanlarhakkındaistatistikvegrafiklerlededesteklenmiştir.DiğerbirifadeileCortanzekendigörevsüresineilişkinolarakbirrezervçalışmasıyapmışgörünmektedir.Cortanzeraporunilkbölümünde Samsun limanına işleyecekgemilere bir nevi rehber gibi limanınfizikiyapısınıortayakoymaktavemeteorolojikverilerileseyrüseferingüvenliğikonusundaönemlitespitleryapmaktadır.İkincibölümdeCortanzelimanreisi,sağlık bürosu, fener, iskele, limanın güvenliği ve çalışma saatleri konusundadeğerlendirmeleryapar.Nitekimbubahiste fenerlervesağlık idaresidışındatüm birimler Cortanze’nin eleştirilerini almaktadır. Fakat Cortanze’nin asıleleştirilerimavnalar, hamallar ve limandaki yükleme ve boşaltma hizmetlerikonusundadır.YabancışirketlerinlimanlararasıküçükkabotajişletmesinegözkoyduklarıbirdönemdeCortanze’ninbuhizmetlerkonusundakiserteleştirilerinianlamakzordeğildir.BuradanFransızdenizciliğininbuarahizmetlerebileadayolduğugörülebilir14.Cortanze’nindebirgemişirketininacentesiolduğuhesabakatıldığındalimanınmevcutşartlarındanyakınmasıkolaylıklaanlaşılabilir.ZiraSamsun’auğrayanbuharlıgemişirketleri,bunlarınişhacimleriveşehrinithalatve ihracatpotansiyelibizzatCortanze’nin ilgialanlarıydıvebukonulardadadeğişik raporlarındaCortanze’ninönemli tespitlerinerastlanmaktadır.Bilhassarekabetin yıkıcılığı ve Fransızların durumu konusundaki değerlendirmeleridiğerlimanlardakitecrübelerdendeanlamakmümkündür15.
Cortanze’nin limandaki ara görevliler olarak nitelediği simsar,komisyoncugibigörevlilerineksikliğiSamsun’unİstanbulgibibüyükmerkezlereolan bağlılığını gösterse desigorta şirketlerindeki artış Samsun’un ticariyükselişiniortayakoymaktadır.AltyapıolarakmoderndenizciliğingereklerinisunamayanSamsun’dakidenizcilikfaaliyetlerindedikkatiçekenbirdiğerhususdayelkenligemilerindaralanişhacmiydi.UluslararasıbağlantılarıgüngeçtikçeyenişirketlervasıtasıileartanSamsunaynızamandacivardakiküçüklimanlariçindebirihraçkapısıniteliğindeydi.BubakımdanCortanzehembulimanlarıayrıayrıincelemişhemdebunlarınSamsunileolanilişkilerinedeğinmiştir.Sonbölümde iseCortanze,Samsun limanındaki altyapınındüzenlenmesine ilişkinbazı taleplerini dile getirmektedir. Yine buradamavnalara, gece çalışması vehükümetin atması gereken adımlara değinmektedir. Belki de Cortanze’ninSamsun’dakiFransızdenizciliğiiçinsondeğerlendirmeleribulimandakiFransızvarlığının geleceğinin de anlaşılması açısından önemlidir. Bizzat Cortanze’ınifadesiyle Fransız ticaretindeki gerileme aynı zamanda “dünyevi/siyasi” bir
14 Bukonudabkz.Quataert,Donald,Osmanlı Devleti’nde Avrupa İktisadi Yayılımı ve Direniş (1881-1908),çev.SabriTekay,Ankara,1987,ss.86-102.
15 Bukonudabkz.ÖzgürYılmaz,“19.YüzyıldaTrabzon’daFransızTicaretiveYatırımları”,Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi,S.15,Trabzon,2013,ss.39-76.
Çev. Özgür YILMAZ
402
ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)
gerilemeyi de beraberinde getiriyordu16. Bu bağlamda Cortanze’nin “silahlar kadar tehlikeli olan ticari bir savaşta”Fransa’nınmuvaffakiyetini“ütopyadan aşağı kalmayan bir rüya”olarakgörmesiveaynıdeğerlendirmelerinTrabzongibidiğerpazarlariçindeyapılmasıbizeözeldeKaradenizBölgesi’ndekiFransızticaretvedenizciliğiningerilemesinegeneldedesiyasigelişmelereparalelolarakOsmanlıİmparatorluğu’nunyeniiktisadimüttefikleraradığınıgöstermektedir.
1. Genel Bilgiler, Liman ve Coğrafi Konumu, Limanın Eski ve Yeni Durumu Hakkında Gözlemler, Limanın Sığlığı ve Meteorolojik Gözlemler
Samsun gibi bir yerde her sene aynı konu üzerinde söyleyecek yenibirşeybulmakzordur.Budurumdaikiseneönceticaretüzerinehazırladığımyıllık rapora başvuruyorum. Geçen sene özellikle bu eyaletin finansal kısmıile ilgilendim. Bu sene bu iki ilginç bölümü ihmal etmeden bütün dikkatimibu limandaki denizcilik faaliyetlerine veriyorum.Üstelik buradaki denizcilikfaaliyetleriilgiçekentümşeylerikapsamaktadır.ŞehrinrefahınıngerçekkaynağısadeceziraatolsadadoğalolarakdenizcilikheryerdeolduğugibiSamsun’dadabaşlıcafaktörlerindenbiridir.
Bu küçük çalışmanın içinde Samsun limanının bir haritası, geçensenelere ilişkindenizcilik tabloları, ithalatve ihracat tablolarıyeralmaktadır.Aynı şekilde Samsun’a ticaret bakımından bağlı olan Ünye, Fatsa, Sinop17ve İnebolugibidiğerlimanlaraaitdenizciliktablolarınıdaburayaeklemeyifaydalıbuluyorum.Sonundabuçalışma1894-1903yıllarıarasınailişkinözetdenizciliktabloları ilebitecektir.Aynışekildeaynıdönemlerdeki ticaret tablolarıdayeralacaktır.Buradabanadüşen,ticaretimiziçintemelbilgileriiçerenbirçalışmakalemealmaktır.
Samsun Vilayeti üzerine çok az çalışma hazırlanmıştır. Burası CanikSancağı olarak adlandırılmaktadır (Sancak Türkçe’de eyalet, vilayet olarakadlandırılmaktadır.)Tesadüfen,bizimkoyumuzlimanınadıileanılmaktadır.Buşüphesizkiyanlıştır;ziraburayagelengemilerrüzgârlaravedenizinakıntılarınamaruzkalsadagemilerindemirlediğimahalSamsunşehrininkarşısındadırvebumahalbuisimlendirmeyialabilir.Buikikoydaçokaçıktır.Denizinkarayadoğrubiraz ilerlediğidoğrudur,buda tambir çemberoluşturmadanburayabirküçükkoyözelliğikazandırmaktadır.Bundandolayıdırki,bulimansadecegüneyvegüneydoğudanesenlerhariçbütünrüzgârlaraaçıktır.Liman,güneyvegüneydoğudankaratarafındankorunmaktadır.Diğertaraftanbulimanbiruçtan diğer uca kadar oldukça geniştir. Liman 6.270metre uzunluğunda ve1.218metre genişliğindedir. Samsun limanı 41º 18’ 18’’Kuzeyve 34º 10’ 21’’Doğumeridyenlerindeyeralır.
16 AMAE,CADN,Consulats,Trébizonde,Tome84,RapportCommercialconsulairedel’année1899.17 İdaribakımdanSinopveİneboluKastamonuVilayeti’nebağlıdır.
Samsun Limanı Üzerine Denizcilik Raporu, Koy Haritası, Ticaret ...
403
ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)
Samsun limanını bazı dağlar çevrelemektedir. Bunlar arasında batıdaolan ve konik yapıdaki Nebiyan adlı iki tepe dikkat çekmektedir. SamsunşehrininyaklaşıkolarakikikilometrekuzeyindeKaraburunyadaKalyonburnuyer almaktadır. Burası yüksekliği, dik bayırı ve kahverengi rengi ile dikkatçekmektedir. Karaya bir ya da yarımmil yakından geçildiği zaman tehlikeliresiflerden korunmak gerekir. Samsun’un kıyısında da gemilere tahmilizorlaştıranbazıkayalıklarvardırvebunlarşehringüneyucundayeralmaktadır.
Samsunkoyuolarakbilinentekharita1863yılındaKomutanMangaranitarafındançizilmişveParis’te1866’daMösyöLemerciertarafındanbasılmıştır.Buharitaüzerindeyapılacakçokfazladüzeltmebulunmaktadır.
A. Bu haritada şehir en fazla 6.000-7.000 kişilik bir kasaba olarakgösterilmişti.Doğrusuodönemdeşehrinnüfusubukadardı;amaşimdişehir21-22binkişiyibarındırmaktadır,
B.Buradagösterilenbataryalarartıkyerindedeğildir,
C. Limanı çevreleyen tepeler, özellikle de Kalyonburnu (Kaliane)tarafındakiküçükorman,şimdidahaseyrektir,
D. Kalyonburnu’nda (Kaliane) yapılan deniz fenerinin menzili birzamanlar10milikenşimdibumenzil12milolmuştur,
E.Sonveenönemliolarakdalimanderinliğininepeycedeğişmesidir.Bu derinlik her taraftan kayda değer bir biçimde azalmıştır. Şehrin önünedemirleyengemileriçinöncekiveşimdikisuderinliklerişuşekildedir:
Bir zamanlar Şimdi ise1/4 milde 31/2milde6,303/4 milde 9 1milde11,50
1/4 milde 31/2milde53/4 milde 7 1milde8,50
Şimdi olduğu gibi eskiden de deniz dibi kumlu ve çamurluydu.Sadece yaz mevsimi demirlemek için uygundu. Yılın geri kalan kısmındaise buraya demirlemek zor ve tehlikeliydi. Bundan dolayı yılda en az biriki kaza görülmekteydi. Küçük gemiler veya mavnalar için hiçbir barınakbulunmamaktadır. Mavnaları her akşam kıyıya çekmek gerekir. Mavnalariçin yıpratıcı olan bu işlemde gemiler sıklıkla su almakta, dolayısıyla zamanzamanmallar bozulmakta ve buda sigorta şirketleri ile pek çok tartışmanınyaşanmasınanedenolmaktadır.
Çev. Özgür YILMAZ
404
ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)
Coğrafi konumundan da anlaşıldığı gibi burada hava sıcaklıklarınormal değerlerde mutedildir. 1894’ten 1903’e kadar gözlemlerden ortayaçıkan sonuçlar aşağıdaki gibidir. Ortalama sıcaklıkminimum vemaksimumdeğerlerinortalamasındançıkarılmıştır:
Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran6,1 3,0 6,7 10,0 12,2 16,7Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık22,9 24,4 23,6 15 8,9 5,2
Yağmurlugünsayısı:
Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran
8,0 9,7 11,1 13,3 10,4 6,9
Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık
3,5 1,3 7,2 10,3 7,7 11,4
Budasenede103günlükyağmurlugünetmektedir.
Yıllıkortalamarüzgârhızıdağılımı:
Aylar Kuzey Kuzeydoğu Doğu Güneydoğu Güney Güneybatı Batı Kuzeybatı
OcakŞubatMartNisanMayısHaziranTemmuzAğustosEylülEkimKasımAralık
9.921.01.102.010.0.0300.72.15.92.74.
1217.12436.329.331.820.934.024.327.120.213.9
0.90.91.214.73.21.2010.74.33.91.12.2
30.814.128.214.023.225.117.727.011.312.621.323.7
0.021.30.72.03.30.70.19.314.017.43.1
29.832.714.627.116.27.32.34.11.219.726.322.9
2.13.34.19.32.91.71.93.31.57.416.211.4
37.643.233.371.145.435.747.641.061.442.138.137.5
Samsun’da hava basıncı tüm seneye dengeli bir şekilde dağılmıştır.Benimgözlemlerimegörehavabasıncınınsenenindiğeraylarınagöreenyüksekolduğudönemlerkasım,aralık,ocakveşubattır.Havabasıncıendüşükdeğeretemmuzveağustosaylarındainmektedir.Havabasınçlarındakideğişkenlikçokaçıkdeğildir.Elimdeolanölçümsaatleri ortalamamaksimumdeğerlerin çokuzağında olduğu için kesin değerleri vermek mümkün değildir. Görüldüğügibiortalamasıcaklık12dereceyeoldukçayakındır.Ensoğukayolanşubattaortalamasıcaklık5derece;ensıcakayolanağustosise24derecedir.
Samsun Limanı Üzerine Denizcilik Raporu, Koy Haritası, Ticaret ...
405
ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)
2. Liman Reisinin Görevi, Sağlık Bürosu, Osmanlı İmparatorluğu’nda Fenerler İdaresi, Gümrük, İskele, Gelen ve Giden Yolcuların Polis Hizmeti, Limanın Çalışma Saatleri
Liman reisliği görevi donanmadan bir görevliye, özellikle de BahriyeNezareti’ndenbirtemsilciyeverilmiştir.BugörevliAvrupa’dakiveözellikledeFransa’dakilimanreislerininbenzeribirgöreviyerinegetirmektedir.Buradakikurallar çok az değişikliklerle bizim kurallarımızın kopyasıdır; fakat bugörevlinin gerçekte hiçbir gücü yoktur. Liman reisinin yetkilerimavnalar veküçük teknelerüzerindebirpolisgörevigörmekle sınırlıdırvemavnalar içinayda15;kayıklariçinayda10kuruşvergialır.
Osmanlı buharlı gemileri sadece çok az durumda bu görevlilerinyardımınabaşvurur; zirabugemiler liman reisininyetki alanınındışındadır.Buna karşın yelkenliler, kendi faaliyetlerinde karşılaştıkları tehlikeler içinsıklıkla limanreisininyardımına ihtiyaçduyarlar.Yabancılaragelince,bunlarhiçbir zaman bu görevli ile karşı karşıya gelmezler. Liman reisi, limanınasayişindensorumludur.Pekçoketkenlimanreisiningörevinitammanasıylayerinegetirmesineengeloluşturmaktadır.Yukarıdabahsedilenlerinyanına,sonolarakdaotoriteeksikliğieklenebilir;zirabugörevlininyetkilerihemenhemenher durumda, kâh kısmen bağlı olduğu idareci kâh, ileride şehir ve gümrükpolisikısmındabahsedeceğimiz,limandayüklemeveboşaltmailegörevliolanpolistarafındankısıtlanmaktadır.Bununsonucuolarakdabugörevlihertürlüçatışmadankaçınmakadınahiçbirşeyyapmamaktadır.
Buradaki sağlık görevlisi ikincil bir öneme sahiptir. Samsun, İstanbulileTrabzonarasındadır.Samsun’auğrayantümgemilereğerbuikilimandanbirindengeliyorsaçokazistisnadışındadahaöncesorgulanıpsıhhimuayenedengeçerler.Rusya’dangelengemilerinsayısıçokdeğildirvebugemilerherzamanBatum’danpetrolyüklüveyolcusuzgelmektedirler.Sağlıkidaresininhizmetibunoktadabirazrahatsızedicidir;amahiçbirzamanherhangibirtalebenedenolacakbirvakailekarşılaşılmamıştır.
Neburadanedeyakın çevredebirbulaşıcıhastalıkortaya çıkmıştır.Kolera ve veba Samsun ve civarında etkili olduğu dönemlerde İstanbul veTrabzon’dadagörülmüştür.YükseknemlilikveşehrinçevresindekiçoksayıdabüyükbataklıklardankaynaklanansıtmaolmasaydıSamsun,oldukçasağlıklıbiryerolurdu.
Sağlık bürosu çok kötü bir yerde kurulmuştur. Bu ofis, sebebinibilmediğim bir nedenle şehrin ortasına yerleşmiştir, oysa küçük gemilerşehringümrükbinasına (buda şehrinkuzeyucunadenkgelmektedir) yakınolaniskelesineyaklaşmakvebağlanmakzorundadır. Budurum,SağlıkOfisi(karantina ç.n.) doktoru, gardiyan ve gelen gemilerin görevlileri için şehrindiğeryerlerindeolduğugibikötükaldırımdöşenmişyollardahoşolmayanbir
Çev. Özgür YILMAZ
406
ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)
koşturmacaya neden olmaktadır. Buna ilaveten bu zorunlu gezinti uzundur;zira her ne kadar bu şehir çok büyük bir nüfusa sahip olmasa da (22.000)aradakimesafekaydadeğerdir,evlerçokazistisnadışındaavluvebahçelerinortalarındayeralmaktadır.
İstanbul’dan gelen gemiler için sıhhiye vergisi/gümrüğü genelliklebu şehirde ödenir; fakat kaptanların bu vergiyi iskeleye çıktıkları diğer ilklimanlarda da ödeme hakları vardır. Hemen hemen tüm gemiler İstanbultarafındangeldiğiyadaburayagelmedenönceİneboluveyaSinopiskelesineuğradıkları için gümrük vergisi sadece burada küçük kabotaj gemilerineuygulanmaktadır.
OsmanlıİmparatorluğuFenerlerİdaresiburadavergileritoplamakiçinbirbürovebirgörevliyesahiptir.Alınanbuyüksekvergilerdenizciliğibüyükbir yükün altına sokmaktadır. Yukarıda ifade ettiğim gibi Sağlık İdaresi’ninvergilerindeki gözlemlerim Fenerler İdaresi için de geçerlidir. Bu şehrinlimanının feneri 17metreyüksekliktedir. Fener 12millikbirmenzile sahiptirvesabitbeyazbirışıkverir.Bufenerinhizmetiiyibirşekildeyapılmaktadırveburadabukonudadeğinilecekbirhususyoktur.
Bildiğimizgibiithalatadvalorem(malındeğeriüzerindenalınanvergiç.n.) % 8 gümrük vergisine; Avrupa ve tüm imparatorluğa yönelik, başlıcahububatolanbazıgıdalar için ise ihracat %1’likbirvergiye tabidir.Buverginakitolaraködendiğigibikanunuyarıncaaynîolarakdaödenmektedir.Fakatbumallarımalileödemekolaylığıtamamenaldatıcıbirhüviyetebüründü;ziraidarebirkaçsenedenberiönemlizorluklarilekarşılaşmıştır.Gümrükidaresindenbeklenenticaretingerektirdiğişekildedüzenlemeyapmasıdır.
Halka yardım etmek için sayıları yetersiz olsa da, buradaki personelgümrük hizmetlerini iyi bir şekilde icra etmektedir. Bu hizmetten çokyakınamayız.İdaripersonel52kişidenoluşmaktadırvebupersonelyıllık24.532ton ithalat ve 45.856 ton ihracat için buradabulunmaktadır. İstenilen orandahızlı bir şekilde hareket edilebilmesi ve gümrükteki tüm işlemlerin ticaretingerektirdiğigibizamanındadüzenlenmesiadınabuhizmetinyetersizolduğunusöylemek faydasızdır. Buna rağmen mevcut gümrük müdürünün, yeteneğive zekâsının bu uygunsuzluğu büyük oranda azalttığını görmek oldukçasevindiricidir.
Gümrük mahallinden her bakımdan pek çok şey beklenmektedir.Gümrük mahalli dar, kötü bir şekilde organize edilmiş, kötü bir şekildekapatılmışveçoknemlidir.Buranınyenidenorganizeedilmesigerekmektedir.Yetkili makamlar nezdinde gerekli yetkinin ve paranın verilmesi için dahaönceden yüzlerce defa girişimde bulunulsa da hem halkın, hem de ticaretinmustaripolduğubudurumakarşıortayakonulanprojelerinarkasıgelmemiştir.
Samsun Limanı Üzerine Denizcilik Raporu, Koy Haritası, Ticaret ...
407
ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)
Rıhtımda malların indirilmesi, yüklenmesi ile yolcuların indirilipbindirilmesiveikigemiarasındakinakliyeiçinkullanılanbiriskelevardır.Buiskeleninuzunluğu4,genişliğide70metredir. İskeledemallarımavnalardanalınması için el gücü ile çalışan iki kaldıraç bulunmaktadır. 1888 yılındademirden ve iyi bir şekilde inşa edilen bu kaldıracın şimdiki durumu içleracısıdırvekaldıraçharabehalindedir.Çağınihtiyaçlarınauygunolarakyenibirkaldıracınyapılmasıveeskisininsökülmesiumulmaktadır.
İskele, 1898yılınakadar ihtiyaçlara cevapverecekdurumdaydı; fakatbusenedenitibarenyolcuvemaltrafiğikaydadeğerbirorandahersenearttı.Dolayısıyla ikinci bir iskele inşası zorunlu bir hal aldı; en azından bu iskelegüçlendirildikten sonra diğer yerlerden gelen yolcuların geçişleri için özelbir yer oluşturacak şekilde genişletilmelidir. Bu işler uzun bir zaman önceyapılmalıydı. Fakat bu işin burada yapılması için birinin burada her zamanbulunançuval,kasavevarilyığınlarıarasındaniskeleyeçıkarırkenkolunuveyabacağınıkırmasıgerekiyor.Ticaretinçıkarıiçinbuözeltalihsizliğinçokyakınbirzamandagerçekleşmesibeklenmektedir.(İştebunlarsıklıkladüşünülenamaçoknadirensöylenmeyecesaretedilenşeylerdir.)
Çokyüksekolaniskelevergileriaşağıdakigibidir:
Gemiyeinenveyaçıkanbiryetişkiniçin 20 paraGemiyeinenveyaçıkanbirçocukiçin 10para(6-15yaşarası)Demirvedemireşyalar 0,05para (%kg)KüçükKoli (1-30kgarası) 0,05paraKoli31-115kg
0,10 para
Koli120-300kg
0,20 para
Koli400-500kg 1 para
Ermenilerinpolitikhadiselerindenberiimparatorluğuntümlimanlarındaözel zaptiyeler görevlendirilmiştir. Yani biri Harbiye Nezareti’ne, diğeriDâhiliye’ye, diğeri de İstanbul’daki Polis Teşkilatı’na bağlı üç görevli, itinalıbir şekildegelenvegidenyolcularıveyerlihalkın tezkerelerini,yabancılarınise pasaportlarını kontrol etmekle görevlendirilmişlerdir. Bu yeni görevliler,prensipteburadakiidareyebağlıdır;amabusonuncusununyaniyerelidareninbuteşkilatüzerindebirgücüyoktur.Zirabukişilermerkezingücüileburayaatanmaktadırlarbuda“birçeşitispiyon”şeklindeifadeedilebilir.Yerelidarecilerdebugörevlileregüvenmemektedir.
Bu yeni kontrol sisteminin çok kârlı olduğunu söylemek gereksizdir.Pasaportveyatezkerelerde,eninceayrıntılardâhil,çoknadirdurumlardabirhatayarastlanmaktadır.Böyledurumlarda,pasaportve tezkerelerde istenilen
Çev. Özgür YILMAZ
408
ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)
birdüzeltmeyiyaptırtmakiçinzamankısıtlıolduğundan,yanlışlıklaveorantılıolmayan;fakatgelişgidişlerdedüzenlialınanküçükbirmeblağvermekgerekir.
Buradasadeceyabancılariçinkonuşacağım;ziraOsmanlıvatandaşlarıiçinazyadaçokonlaraödeyecekbirşeylerivardır.Bupolisbirimi,komisyonolarakdaadlandırılmaktadır,pekçokdurumdaikifarklıyetkiyesahiptir.LimanpolisiileolanilişkisindeLimanKaptanına;yadagümrükveyaşehrinpolisiyleolduğuzamandaşehrinidarecisinebağlıdır.
Zamanzamandürüstinsanlarırahatsızetmelerinindışındabukurumunhiçbirişeyaramadığınısöylemekbanagörefaydasızdır.Buadamlarkendilerineverilenücretinazlığındandolayıbuaçığıhalktantelafietmekdurumundadırlar.Herhangibirdurumdagörevlilerindikkatindenbirşeykaçtığındaveyayolcularhatalıpasaportbulundurduklarındayapılacakşeyzordeğildir.Yolcularçokdazorlanmadansahileçıkmaktadırlar.
Bu yeni tedbir hem hükümet için hem de halk için yeni sıkıntılaryaratmıştır.Yetkiliolanbugörevlilersabahlarılimandamallarınyüklenmesiveboşaltılmasıveherikiyöndedeyolcularınhareketiiçinçalışmayabaşlamaktave akşamları da işleri bitmektedir. Hatırda tutmak için söylemeyi faydalıbuluyorumkibugörevlilersabahişlerineçokgeçgelmekteakşamdaişlerindenellerinden geldiği kadar erken ayrılmaktadırlar. Bu iş onların çabalarıylaorantılıdır, yani ağır ve kısadır. Bunun böyle olması da sonderece doğaldır.Neyazıkkiherşeyonlarınlehinedir.Bunamaruzkalmakkötübirdurumdur.Burada çalışma saatlerini kışın 7.30’dan 16.30’a; yazın da 5.00’dan 17.30’aayarlamakgerekir.Doğrusuburada çalışmalarınbir saat geçbaşladığıvebirsaatdaerkenbittiğihesaplanabilir.Yolcularınhizmetiiçinisebuhizmet11’den13’ekadarkesilmektedir.Budabugörevlilerinyemekteolduklarızamandır.
3. Mavnacılar ve Tarifeleri, Hamallar, Günlükçüler, Küçük Gemiler ve Yolcu Hareketleri
Buradaki mavnacılar bir sendika altında bulunmaktadırlar. Bu dabütünözelteşebbüsleriortadankaldıranbirhastalıktır.Buherkesiortahalindebırakmakta ve tüm ilerlemeye de köstek olmaktadır. Bu şirket çok çok iyineticeler alacak şekilde organize olmuştur. İstedikleri zaman hizmetlerininkarşılığını toplamaktadırlar. Aşağıda görülen tarifeden daha yüksek ücretistemektedirler.Eğerkazarabirhırsızlıkortayaçıkarsaveyaherhangibirkayıpolursa (bunun istisnai bir şey olduğunu söylemeliyim), siz kaybettiğiniz şeyitalep ettiğinizde mavnacıların her biri bundan sorumlu olmadıklarını iddiaederlervebusebeplekayıplarkolaykolaytelafiedilemez18.
18 Bu görevliler oldukça disiplinsizdirler ve vapur şirketi görevlileri her zaman bunlardanyakınmaktadır;amayerelotoritelerinbunlarakarşıgereklimüdahalesiyetersizkalmaktadır.
Samsun Limanı Üzerine Denizcilik Raporu, Koy Haritası, Ticaret ...
409
ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)
Bu durum inanılmaz görünmektedir, ama böyledir. Bu mavnacılarsadecemallarıgemidenindirmekiçinsendikalaşmışlardır.Mallarınyüklenmesiiseserbestbirşekildeyapılmaktadır.Mallarınboşaltılmasınıntabiolduğutarifeşuşekildedir:
Malın Cinsi Kuruş FrankDemir100Kilo 2 0,42 Yağ100fıçı 45 9,5030Kiloyakadarkoli 1 0,21 Koli31-115kgarası 1,5 0,31 Koli116-230kgarası 3 0,63Koli261-500kgarası 7 1,55Koli500-600kgarası 10 2.10 Koli601-900kgarası 15 3.15Koli901-1000kgarası 20 4,30
Mallarıngemiyeyüklenmesiiçinbelirlibirtarifeyoktur.Fakatuygulamailekısmenbelli olanbir tarife oluşmuşturbuda; 1Koli tütün1,5kuruşKolibaşına0,31frank;1kolihububat0,75kuruş,Kolibaşına0,15frank;1Kolidiğr.1kuruşKolibaşına0,91frank.
Elbettemavnacılartarafındantaşınanbumallarınücretitarifeyedâhildir.
Samsun limanında 190 mavnacı bulunmaktadır. Bunların 90’ı herzaman limandadır ve geri kalanı da tamirdedir. Bumavnaların taşıma gücü10-15 ton arasında değişmektedir. Bu tekneler özel bir yapıdadırlar ve bulimanın gereklerine uygun olarak yapılmışlardır. Ölçüleri ise; uzunluklarıgenişliklerinden iki buçuk kat daha fazladır. Bu da bu teknelerin çok büyükolduklarıanlamınagelmektedir.Bunlardüzvehemenhemenomurgasızdırlar.Omurgaları iseoldukçakalındır;bu teknelerinneönünedearkasıvardırvetekneyi idare edende her iki tarafta da bulunabilir. Çok güçlü ve ağır olanmavnalarınherikitarafıdaçokyüksektir.Banagörebumavnalarkısadalgalıvebüyükşiddetlibirdenizdeyeralanbulimandanbaşkahiçbiryerdedahaiyiçalışamazlardı.
BulimandaçalışanhamallarbüyükorandaErmeni’dirler.Bukimselerisegenelolarakkuvvetli,dirençlivesıradışıbirgücesahiptirler.270kişidenoluşanbu hamallar pek çok gruba ayrılmıştır. Fakat burada sadece bunların başlıcaikikısmı,deniztarafındavegümrükkısmındaçalışanlarıüzerindeduracağım.Hamalların gümrük kısmında çalışan ve malları gemiye yükleyenlerinsayısı 50-60’tır. İkinci gruptaki hamallar ise, tüccarlar içinmallarımavnalarayüklemektedirler. Hamalların ilki gümrüğe gelip buradan çıkan mallarıntaşımacılığınıyapmaktadırlar.
Çev. Özgür YILMAZ
410
ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)
Bunlarıntarifelerişuşekildedir:
Malın cinsi Para FrankKoli1-30kg 0.05 0.250Koli30-100kg 0.10 0.03 Koli110-200kg 0.20 0.10 Koli210-300kg 0.30 0.15Koli310-400kg 1.10 0.25Koli410-500kg 2 0.42 Koli510-600kg 4 0.85Koli610-900kg 5 1.05
Anlaşılması çok kolay olduğu gibi bu tarife çok yüksektir, fakat buzavallılar onlara ödenen paranın tamamını alamamaktadırlar; Bu pek çokşeyevebazıkimselerehizmetedenbirçeşitkarabirkasadır(rüşvet).Bunoktaüzerindefazladurmamayıtercihediyorum,bunlarınkimolduğunubelirlemekmümkündeğildir.
İkinci kısımda yer alan hamallar ise tüccarların tüm sahil boyuncasıralananmağazalarına,taşımacılıkyapanhamallardır.Bunlarındahizmetininücretlerişuşekildekararlaştırılmıştır:Birgünlükücret6-13kuruş;kolibaşınamalıncinsinevemiktarınagöre3-8paraarasındabirtaşımacılıkyaparlar.
Buhayvanvarihamallarcesaretlivedürüstbirşekildeçalışmaktadırlar.Bildiğimiz kadarıyla bu hamallar çok iyi bir para kazanamamaktadırlar; zirabunlargünde6-7kuruşarasındabirparaalmaktadırlarvebuücretgümrükteçalışanmeslektaşlarınınaldığıilebirzıtlıkoluşturur.
Hamallar basit bir şekilde günlükçü olarak adlandırılmaktadırlar.Günlükçüler limandakimalların yüklenmesi ve boşaltılması işinde gemileringelişlerindeçalışmaktadırlar.Buişherzamangemidekimürettebattarafındangerçekleştirilemez.Günlükçülerinsayısımevsimeveşartlaragöredeğişmektedir.Bunların sayısı bütünbir seneboyunca sadece temmuz, ağustos ve eylül ayıistisna, 120-150 arasındadır. Yani ürün hasat etme dönemlerinde bu sayı 50-60’akadardüşmektedirve eğer rekoltedahayüksek isebu sayınındaaltınadüşmektedir.
Bu kimselere günde veya günün değişik kısımlarında 10 kuruşödenmektedir.Paratakasındakiharçdeğişikkısımlaraayrılmıştır.Kayıklariçinyükaldıklarızamantekneyeçıkmakvekarayadönmekkendisorumluluklarıdır.Bu iş için onbaşı adlı birinin görevlendirilmesi tercih edilir. Bu kişiye birazyüksekbirmeblağ,12-15kuruşarasındabirparaödenmesigerekir.Sayılarınınazlığınarağmenbukimselerbuhizmetitalepedebilir.
Burada gece çalışması çok az istisna dışında nadir olarak yapılır.Geceçalışılmasıdurumundadabugörevlilergündüzücretinden12-16kuruşdaha fazla alırlar. Gece çalışma ücretleri çok abartılı değildir, genel açıdan
Samsun Limanı Üzerine Denizcilik Raporu, Koy Haritası, Ticaret ...
411
ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)
bakıldığındabukimselerkötüşartlardaçalışmaktadır.Buişbunlarınbüyükbirkısmıiçinbirmeslekdeğilgeçicibirmeşgaledir.Zirabunlarınyaptığıişlerçokyorucuveazkârgetirenbiriştir.Bunlardahakârlıbirişbulduklarındabuişibırakmaktadırlarvebudurumdadasıksıkpersoneldeğişikliğiolmaktadır.
Prensipte bir kişinin indirme ve bindirme işinde 100 koli taşıdığıhesaplanmaktadır.Yolcularahizmetedenküçükkayıkservisiiseçokkalabalıktır.Bunlarınherzamanhizmetteolan25tanesiolmaklabirlikte86adetolduklarıhesaplanmaktadır.Bukayıklar6-12yolcuvebirmiktardabagajalacakşekildebüyüktürler, omurgasız olan bu tekneler, düz ve kuvvetlidirler. Yukarıdamavnalarkonusundadadenildiğigibidiplerivebaşlarıbellideğildir.
Havanın iyi olduğu durumlarda bu kayıklar en azından iki; amagenellikleüçkişi tarafından idare edilir; fakat çok sıkolmaklabirlikte,denizdalgalıolduğuzamanlardaenazındanbirdümenciveüçdörtkişigereklidir.
Belediyetarafındanbelirlenenfiyatlaragöregemiyebinişveçıkışlarınkişibaşınaücreti5kuruştur.Kışınisekoli,bagajvebirkişininücreti7,5kuruşolmaktadır.2yaşaltındaolanlarücretödememekteve2-10yaşarasındakilerdeyarımücretödemektedirler.
Elbette buradaki kayıkçılar her halükarda halktan daha fazla ücretistemek için bir gerekçe bulmaktadırlar. Havaların kötü olduğu zamanlardayolcuları almak gerektiğinde mavnaların kortejinde 8-14 kişilik ve bir dedümencininolduğubüyükbirtekneilegitmekgerekmektedir.Sayılarıikidendördekadardeğişengörevliler,teknenintersdönmesiniengellemekiçinçalışır.Budurumdabirtarifeyokturvedümencilerekişibaşına30-60kuruşarasındadeğişenistediklerimeblağverilir.Budurumsenede4-5keztekrarlanmaktadır.Epeybirsenedenberiherhangibirkazaolmamıştır;amabuşekildeyolcularıngemiden alınıp karaya çıkarılmaları ve gemiye bindirilmeleri her zaman çoktehlikelidir.
Buradayolcularınveaskerlerinhareketliliğiçokönemlidirveburadanaskerealımlaryapılmaktadır.Busene16.332kişigemiyebinmişve17.945kişidekarayaçıkmıştır.Bunlarıntoplamıda34.277kişiyapmaktadır.Busayıiçindeyolculardahagenişbiryekûntutmaktadır.Diğerkesimiseyolculariçindeondabiryekûnuteşkileder.
Pek çok seneden beri yolcuların hareketliliğinde bir duraksamayaşanmış ve yolcu sayısı hissedilmeyen bir oranda değişmiştir. Yukarıdabelirttiklerimizdendegörüldüğügibiyolcularınherdurumdakoşullarıkötüdür.Bunlargümrüktekizorluklar,zaptiyelerinçıkardığızorluklar,dümencilerinvehamallarınçıkardığızorluklardırvs.gibidir.Özetlebukoşullaraltındazorunlukalındığındaseyahatekmekbirzevkdeğildir.
Aynışekildeticaretindurumunundakötüolduğunubelirtmekgerekir.Gümrüğün bunların üstesinden gelecek gücü yoktur. Gümrük idaresindeki
Çev. Özgür YILMAZ
412
ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)
yavaşlıkdabaşkabirsorunkaynağıdır.Ziraherşeygörevlilerinkaprislerineterkedilmiştir.Azçokaşikarolduğuüzere,mallarınyüklenmesiveboşaltılmasınınyüksek fiyatları vs., rıhtımın olmamasından kaynaklanan her türlü sorun,mavnalartarafındandoğrudanmağazalarataşınanmallarınyüklenmesiiçinyükiskelesininolmamasıvenihayetindedegümrüktekiithalatveihracatvergilerilimanınönemlibirgenişlemegöstermesininönündeengelteşkiletmektedir.
Bunarağmen iyiveyakötübupiyasave toplamdalgalanmalar ilebuseneithalat24.543;ihracatda39.993tonayükselmiştir.Ticarihareketlerüzerinemallarıngideceğiyer,mallar,önemlerivedeğerleriüzerinehazırlanmışikitablobuçalışmayaeklenmiştir.Buradageçenonseneninverileriözetlenmiştir.
4. Buharlı Gemi Şirketleri ve Güzergâhları, Şirketlerin Tarifeleri
Samsun Limanı’nadeğişik buharlı gemi şirketleri düzenli seferleryapmaktadırlar,burayaişleyenbugemilerineskidenyeniyegöresırlamasışuşekildedir: Avusturya-Macaristan’ın Lloyd; MessagerisMaritimes; Mahrusa;Rusya’nınCommerce;Courdji(Kurci);Paquet;FlorisRubattino;Panhellenique;DeutcheLevantLine;HacıDavutşirketleridir.
Lloyd, Mahrusa, Kurci ve Hacı Davut şirketi haftalık bir seferyapmaktadırlar.
Messageries,Rus,Paquetşirketlerihaftadaikiseferyapmaktadırlar.
FlorinoRubattino Şirketi ise İtalya hükümeti ile yaptığı kontratınkoşullarına göre senede sadece 9 sefer yapmaktadır. Bana göre bu gemi birseferdendahafazlaseferyapmamıştır19.
Bütün bu şirketler bu sene içinde kendi gemileri ile ilave seferleryapmışlardır.
Lloydşirketiningemileriherpazartesigünüİstanbul’dangelmekteveBatum’danhersalıdönmektedirler.
Panhelleneqiue şirketinin gemileri her çarşamba günü gelmekte veTrabzon’dancumartesigünüdönmektedirler.
Kurcişirketiningemileriherpazargünüİstanbul’danburayavarmaktavebugemilerTrabzon’danherperşembegünüdönmektedirler.
Mahsusa şirketinin20 gemileri pazar günleri İstanbul’dan bu limanagelmektedir,aynışekildeTrabzon’dandapazargünleridönmekzorundadırlar.
Mesajerişirketiningemileri ise İstanbul’dangelişlerindeherçarşambagünleri buraya gelmekte ve takip eden Çarşamba günleri de Batum’dandönüşlerindeSamsun’auğramaktadırlar.
19 Busenebuşirketingemilerigeçenseneyegöre3seferdahafazlayapmışlardır.20 BuradadeCortanze’ninyaptığıaçıklamaokunamayacakdurumdadır(çeviren).
Samsun Limanı Üzerine Denizcilik Raporu, Koy Haritası, Ticaret ...
413
ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)
Rus şirketinin gemileri 14 gün süresince her salı günü İstanbul’dangelmektevecumartesigünlerideBatum’dandönmektedir.
Bunlarenazındanbuşirketlerindüzenliseferleridir;amabilindiğigibibupostagemileriningelişlerideğişmektedir.Havamuhalefeti,seyahatsırasındaortayaçıkan tamirvebakımlarveenönemliside liman trafiğinindurumunagöregemileringelişlerideğişkenlikgöstermektedir.
FlorisRubattinoşirketiningemileriveAlmanLevantLineŞirketipostagemilerininbulimanagelişgünlerisabitdeğildir.Şimdiyekadarbugemilerinseferleridüzensizbirhaldeyapılmıştır.
Hacı Davut şirketi çok yakın bir zamanda seferlerini Karadeniz’detesisetmiştir,banagörebuşirkethalendahaburadatemelliolarakyerleşmekiçindenemeseferleriyapmaktadır,gemininsefergüzergâhıdahasonratespitedilecektir.
İstanbulileTrabzonveBatum’dangelerekbulimanauğrayangemilerher zaman gün ağarırken buraya gelirler. İstanbul’dan geldikleri zamankiyolculuklarında bu gemiler öğleden sonra ikide tekrar hareket ederler; fakatdönerkenbu limanauğradıklarında isegenellikleakşamındördüvebeşinde,bazendedahageçvakitteburadanayrılmaktadırlar.Gemilerinikigünvebirgecegibi12saattenfazlabirsürelimandabeklemeleriçokistisnaibirdurumdurvesadeceöngörülmeyençokbüyükyüklemedönemlerindegerçekleşir.
Bütün bu şirketler oldukça iyi iş yapmaktadırlar. Bunların kazançlarıtakipettiklerigüzergâha,yolcuların sayısınave sonolarakda senenin ticarethacminin, ihraç edilecek mal stokuna ve zaman zaman olan sıra dışı maltalebinegöreiyiveyadüşükolmasınagöredeğişmektedir.Bunlargenelolarakbirşirketinsenedenseneyeişlerininazyadaçokolmasınınnedenleridir.Herbir şirketin geliri 80.000-200.000 frank arasında değişmektedir. Bu rakamlarşirketlerin minimum ve maksimum kazançlarını göstermektedir ve gelirlerhiçbirzamanbusınırıaşmamaktadır.
Buşirketlerinharcamalarınasırageldiğindeisebumeblağ16.000-28.000frank arasında değişmektedir. Elbette bunda, yapılan işin önemi ve idarenindurumudaetkilidir.Acentevebürolardaçokazfarklılıklargöstermektedir.
Buradagörülentümdenizcilikşirketleriniikianakategoridebirayrımatabituttum.Elbettebuayrım,şirketlerinsahipolduklarısermayeninönemivegemilerininsayısı iledeğildeşirketlerinbutaraflardayaptıkları işinöneminegöredir.
İlk kategoride Lloyd,Mesajeri, Paquet, LevantLine ve Panhellenique;ikincikategorideiseRusşirketi,Kurci,Mahsusa,FlorioRubattino,veHacıDavutgelmektedir.Bütünbuşirketlerinşehirdeacenteleribulunmaktadırveyetenekligörevlileridedüzenlibirhizmetvermektedirler.
Çev. Özgür YILMAZ
414
ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)
Bütünbuşirketlerinaynıtarzdaçalıştığınısöylerkenyolcubiletlerininyolcuacentelerindenverildiği,buacentelerinhiçbirinindepolubirdükkânınınolmadığını,gemilereyüklenecekmallarıngörevlilereteslimedildiğivetakasındahasonradan,konşimentoyakarşınsözkonusumallarınyüklemepusulasınındüzenli olarak güvertede yapıldığını kastetmek istedim. Bu hizmet pek çokülkenin aksine acente tarafından güvertede değil de acentede yapılmaktadır.Bunun iki nedeni vardır: Birincisi ve en önemlisi liman polisi yükleyicileringeminingüvertesineçıkmasınaizinvermemesidir.Polisbuyetkiyiçokzorvebelirlidurumlardabelirlikişileriçinvermektedir.İkincisiisedenizinherzamankibelirsizdurumudur.Tehlikeliolanbulimanda,güverteyeçıkarkenhiçbirzamankarayadönebileceğinizdeneminolamazsınız.İyivekötütaraflarıilelimandakibu tarz çalışma buharlı gemi şirketlerinin hizmeti için pek çok uygunsuzlukbarındırmakta, bunlar da düzenlemeleri ve seyrüseferi geciktirmektedir.Yolculargemişirketininyardımıolmaksızınkendibaşlarınagemiyeçıkmaktadır.Yükleyicileryolcularınyüklerinigüverteyeçıkarmaktadırlarvebununmasrafıyolcuya aittir, burada acente devreye girmemektedir. Acentelerin yolcularnezdindekitekgirişimiherhangibirsondakikayığılmasıolmamasıveburalardaçoksıkvukubulanherhangibirfırtınaihtimalinekarşıyolcularıgeçirmektenibarettir.Zirakötühavalarda,değilbirgecikmemallarıngemiyeyüklenmesideimkânsızbirhalegelmektedir.
Burada gece çalışmasından kaçınmak için çok yoğun bir çalışmanınolduğunu söylemeliyim; çünkü gece çalışması kazalar, kayıplar ve işlerinyavaşlamasının yanında günlükçülere ödenecek ek vergiler gibi büyükolumsuzluklarıdaberaberindegetirmektedir.
5. İthalat ve İhracat Üzerine Gözlemler, Genel olarak Navlunlar
Heryöneolansevkiyattanavlunlarındüşükolması,şirketlerindüzenlihizmetlerini nasıl devam ettirdikleri sorusunu akla getirmektedir. Özelliklede yılın belirli dönemlerinde gemiler dönüşlerinde gidecekleri limana yükbulamamaktadırlar.Budurumhemenhementümşirketleriçinaynıdır.
Doğrusubellibirnoktayakadarburadakikabotajücretleribukayıplarıtelafiedeceknitelikteolsadabunutamolarakgerçekleştirdiklerisöylenemez.Navlunlar, kaynağını bilemediğim bir nedenden dolayı düşmeye devametmektedir. Şüphesiz denizcilik dünyasında bir değişim görülmekte ve budeğişimfinansalaçıdanbüyükşirketlerinlehineolmaktadır.
Samsun’dagörünenbuonşirketarasındagerçektebirtarifesavaşıolmasadabuşirketlerinücretleriarasındahermanadabirrekabetsözkonusudur.Buşirketlerarasındahiçbirzamantambiranlaşmamümkündeğildir.Bukonudapekçokgirişimyapıldı;amaacınılacakbirşekildebunlarbaşarısızlığauğradı.Bana göre sağlam ve reel bir mutabakat gerçekte imkânsızdır ve böyle birmutabakatdagelecekteortayakonulamayacaktır.
Samsun Limanı Üzerine Denizcilik Raporu, Koy Haritası, Ticaret ...
415
ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)
Ben bir şirketin bilinen bir felaketten sakınmasını kaçınılmaz olarakgörüyorum.Bununtekyoluiserakiplerininyaptığınıyapmakvemüşterilerinede rakiplerinin sunduklarını sağlamaktır. Eğer bu şartlar sağlanmazsamüşterilerin,kendilerineençokavantajsağlayanşirketeyönelmelerikaçınılmazolacaktır.Bumeselekaçınılmazvezorunludur.Eğergerçektenistenilmezsebuamacaulaşılmasımümkündeğildir.(Hernekadarbazıdurumlardabenbunatanıkolsamdarakipfirmanınyaptığınıyapabilmekzordur).
Buülkedemallarıağırlıklarıüzerindenvergilendirmekçokyaygındır;bunakarşınkoliüzerindeniseçoknadirdir,küplemeyapılmasıysaçoksıradışıdır.Ticaretburada sadeceağırlığı tanımaktadırvebaşkabir şeydenkonuşulmasıda beklenmez. Bu durumda vergisini bilerek bir malın hacmini hesaplamakgörevlileredüşmektedir.Ektekitablodakiverilerdeğerlendirildiğinde,ticaretiyapılanbellibaşlımallarınücretleriveticaretinyapıldığıbellibaşlıistikametleriçinaşağıdakitespitleryapılabilir:
1.Vergininazlığına rağmennavlunlarvekabotajkat edilenmesafeyegöreçoktur.
2.Malsevkiyatınınyapıldığıenuzakyerlerdahaazkârgetirmektedir.Ücretmililehesapedilmektedir.
3.Hacimlemeişlemindebirmal ile diğer birmal arasında çok az fiyatfarklılığıvardır.
Meselabirörnekverelim:
Marsilya’ya gidecek buğdayın tonu 10 franktır. Randıman olarakmetreküpü6franketmektedir.Aynıyönedoğruolankenevirintonu35frankiken;randımanolarakmetreküpü6,75frankeder.Ticaretmallarınındeğerineistinadenaradakifarklılıkhemenhemenönemsizdir.Elbettenakliyesırasındaki%15’likkaybıdahesaplamakgerekmektedir.
Dahainandırıcıbirörnekvereyim:Buülkeninenzenginmallarındanbirialınırsaaşağıdakineticelereulaşmışoluruz:Malıyükleyendenizcilikşirketininyüklemesırasındakirisklerinidedikkatealırsak,tonu250frankolanipekböceğikozasımetreküpolarak11,36frankgibidüşükbirdeğerortayakoymaktadır.Bu durumda, iki malın nakliye ücreti arasındaki kâr muhtemel ve bunlararasındadabirkoşturmacariskiolduğundan,mallarınnakliyesi içinyüklemeişini garantiye almakdahakârlı görünmektedir. Şüphesiz limanageliş ve iyibiryükleme içingereklideğilsekenevirve ipekkozasıgibihafif ticarimallarfaydalıdır;fakatburadabirhataortayaçıkabilir.Benbununyapıldığınaçoksıkrastlamaktayım.Budabirinindiğerinekurbanedilmesidir.
Samsun’daticaretinyapıldığıbellibaşlıyönlerşuşekildedir:Karadenizsahili,İstanbul,Teselya,SuriyeSahilleri,İskenderiye,Trieste,Napoli,Cenova,
Çev. Özgür YILMAZ
416
ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)
Marsilya,Havre,Dunkerque,Londra,Hamburg,Rotterdam,Bremen,Anvers,New York. Marsilya’ya sevk edilen belli başlı malların nakliye ücretleri şuşekildedir21:
Ürün Ücret (1 Ton)Frank
Ürün Ücret (1 Ton)Frank
Yulaf 15 Yün 40Unvemısır 10 Cevizkerestesi 35Damarlıkereste 26 Kırılmışceviz 40Kenevir 40 Yumurta 50İpekkozası 250 As 20Yağlıbuğday 13 Keçivekoyunderisi 40Sarıbuğday 26 Kuzuveoğlakderisi 45Sebze 13 Tütün 40
Butarifeaşağıdakigibiortayaçıkmaktadır:
1.Karadeniz sahilleri ve İstanbul için nakliye masrafı %75 oranındaazalmaktadır.
2.Teselya, Suriye sahilleri, İskenderiye, Napoli, Cenova için ücretlerMarsilyaiçingeçerliolduğuşekildedir.
3.Triesteiçinücretler%20dahadüşüktür.
4.LeHavre,DunkerqueveLondraiçinücretler%50dahafazladır.
5. Hamburg, Rotterdam, Bremen ve Anvers için nakliye ücretleri ikimislidahayüksektir.
6. New York’un nakliye ücreti ise Marsilya’nın yaklaşık olarak üçmislidir.
6. Samsun Limanındaki Fransız Denizciliği Üzerine Gözlemler
BuradaFransızdenizciliğisadeceikişirketyani,MessageriesaMaritimesveCompagnieN.Paquettarafındantemsiledilmektedir.Buşirketlerinseferleriayda ikikezyapılmaktadır.Birkaç senedenberibunlardanhariçneyelkenlinedebuharlıhiçbirFransızgemisibulimanagelmemiştir.Tonajbakımındanbakıldığında, Fransızdenizciliği buralarda ikinci sıradagelmektedir. Samsunlimanı,1903senesindetonajı177.250olan111Fransızgemisitarafındanziyaretedilmiştir.
21 Bilindiği gibi bu ücretler,şartlar ve durumlara göre yükselme ve azalma eğilimigöstermektedirler.
Samsun Limanı Üzerine Denizcilik Raporu, Koy Haritası, Ticaret ...
417
ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)
Burayaeklenenticarettablolarındandaanlaşılacağıgibi,SamsunlimanıileFransız limanlarıarasında ticari ilişkilerinaktifolduğuMarsilya ilksıradagelmektedir.FakatbizimlimanlarımızöncelikleAlmanLevantLineŞirketi’ningemileriyleHamburg;İtalyanFlorioRubattinogemileriyleCenovalimanındavesonolarakdaburayadüzensizişleyenİngilizgemileriileşimdilerdeburadakitüccarlaraminimum500 tonlukkısmıyüklemeyapabilmekolaylığı sağladığıiçin,rekabethalindedir.Buülkedetambiryüklemehemenhemenimkânsızdır.Bizim tüccarlarımız tam bir yükleme talep ettikleri zaman ilk olarak gereklisermaye eksikliği, ikinci olarak da tahmil için hiçbir kolaylığın olmadığı birülkede tam bir tahmilin uzun bir zamanı gerektirmesi ve nihayetinde havamuhalefetinin çok sık olmasıgibi zorluklarla karşılaşmaktadırlar. Bunlarınyanında, gemilerin, ticaretingereği olarak,limandabekledikleri gün sayısınınçokuzunolduğudüşünülüyordu.BuradaFransalimanlarıileolanişilişkilerindediğernedenlerleolanazalmalarıdahesabakatmakgerekmektedir.Bunlarazolsadabirarayageldiklerindeönemlibiretkiyapmaktadırlar.
1894-1903 Yılları arası Samsun’un Fransa’ya İthalatı:
1894-1903 Yılları arası Samsun’un Fransa’ya İhracatı:
Çev. Özgür YILMAZ
418
ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)
1894-193 Yılları Arası Samsun’un İthalat ve İhracatının Mukayeseli Tablosu:
Sadece6-7seneönceOsmanlıBankasımallariçinavansvermediğiiçinburanıntüccarları,takasvedahahızlıverahatbirşekildekendiişlerininhesaptesviyesiiçinMarsilya’yıtercihediyorlardı.Durumşimdideaynıdır.Ziraburasımağazadaki mal gibi mal alımını gösteren belgelere de avans vermektedir.Tüccarlarbusürezarfında,onlarasatmakistedikleripaylariçinyüksekücretlersunanbirülkede,başkabirişyapabilirlervediğertaraftannakliyeimkânlarınınçokluğusayesindehertaraftaişarayabilirler.Marsilyaşuandabutüccarlaraeniyiimkânısunanyerolmaktanuzaktır.
Birkaç sene evvel yerli halk çok az seyahat ediyordu. Yerli halkyurtdışına çıktıklarında Fransa’da Marsilya ve Paris’e giderlerdi; fakatAmerikanokullarındançıkanyeninesilİngilizceveAlmancaöğrenmektevebudillerinkendilerinesunduğuimkânıkullanabilmektedirler.Fransaburadatektercihdeğildirartık.Yerlihalkgittiklerişehirdebağlantılarkurmaktavebununarkasındandaticariilişkilergelmektedir.
Burada İtalyan, Alman ve İngiliz ticarethanelerinin yerli tüccarlarnezdindekesintisizbirtaleportayaçıkardıklarınıdaeklemekgerekiyor.Bunlaralımvesatımfırsatlarısunmakta,herseneişiçinseyyahtüccarlargöndererekkendiendüstrilerininürünlerinisatmaktavekendi ihtiyaçları içinhammaddealmaktadırlar.Fakatbenonsenedenberibuülkedeyim,hiçbirFransızsanayicininveyadelegesininburayageldiğinigörmedim.Çoknadirolmaküzerebazıticariseyahatleryapangörevlilerburadabirkaçsaatgeçirmekteveburadayapılacakbirşeyyokdiyerekburadanayrılmaktadırlar.
Bu şartlarda, çok haklı bir şekilde dedikleri gibi, benim buradakiuzun ikametim sırasında sadece bir ticarethane üzerinde durabilirim, bu daLa MaisondesFilsGirand, Marsilyalı biraderlerin ticarethanesidir. Bunların
Samsun Limanı Üzerine Denizcilik Raporu, Koy Haritası, Ticaret ...
419
ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)
delegeleridahaöncebağlantılarıolduğu tüccarlar ile ticareti sağlamlaştırmakveyenibağlantılarortayaçıkarmayaçalışmaktadır.Benbunlaramüteşekkirim,bu faaliyetlerinin bizim deniz ticaretimizin gelişimi için takip edileceğiniummaktayım.
Bilimveendüstridekiilerlemeilebaşkabirihtiyaçlarınortayaçıktığınıbelirtmekgerek.Onseneöncesininenönemliürünüşimditerkedilmişveyerinidaha kârlı başka bir ürüne bırakmıştır. Bu şekilde bir değişim piyasada dadalgalanmalaryaratmaktadırvebirülkeninterkettiğibirmalıdiğerbirülkeelegeçirmektedir.
Buradadeğişikyağlıhububatlar,ketenvekenevirtohumuvehaşhaşvs.hakkındaörneklervereceğim.Buürünler15-16seneevveltamamenMarsilyapiyasası tarafındanalınırdıve çokazbirmiktarıdiğeryerleregiderdi.ŞimdiiseMarsilyapiyasasıbumallarıtalepetmemekteveonlaradüşükfiyatlarteklifetmektedir. Bumallarıdahabaşkabir yere sevk etmekgerektiği içinnakliyemasraflarıdabumallarınbütünkârınıalmaktadır.Bumallar,Marsilyapiyasasıtarafından terkedildikten sonra, daha önceki senelerde de büyük miktardaalındığıHamburg’ayönlendirildi;fakatşimdiHamburgdadahaazmaltalepetmektedirvebelkibirgünhiç istemeyecektir.Bu,diğerülkelerindenizciliğigelişirken ithalat ve ihracat hareketlerinin azalmamasının başlıca nedenidir.Bu meselenin temelini incelemek ilginç görünmektedir. Bunu daha sonrayapacağım.
Marsilya içinnakliyemasraflarıdüşüktür, geçenon seneninortalamadeğeribuülkedekideğişikmallariçintonu14.43frankvemetreküpüde8.32frankarasındadeğişmektedir. Fransa’nınkuzey limanları içinolannavlunlarise,mesafeyihesapladığımızdaHavre,Dunkerquegibilimanlariçindüşüktür.Budatonolarak21.64frankvemetreküpolarak12.48franktır.Şuankimevcutdurumundeğişmemesidurumunda,buücretlerindeğişmesiiçinçokazumutolacaktır.Budurumnasılvenezamandeğişecektir?Buisecevaplamasızorbirsorudur.
Uzunbirzamandanberidenizcilikşirketleriçokazdeğişikliklekendiyerlerini korumaktadırlar, Bütün gemiler için tonajda bir artışın olduğunuvurgulamak gerekmektedir. Bunu ekteki tablodan da görmek mümkündür.FakatburadaözellikleAlmandenizciliğininyükselişikaydadeğerdir.Fransızbandırası açısından bakıldığında ise 1894 senesinde ikinci derecede gelenFransızdenizciliğişimdilerdeAvusturyadenizciliğiilemücadelehalindedirveAvusturyaönemlibirpayasahiptir;fakatbuliderliğizorladevamettirmektedir.Avusturya’nın Lloyd şirketinin daha evvel kaybettiği payını burada bazıdüşük tonajlıgemileridevredışıbırakarakyenidengerialma ihtimali endişeyaratmaktadır.
Çev. Özgür YILMAZ
420
ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)
3 Numaralı tablo22 bizim denizciliğimizin durumunu açıkça ortayakoymaktadır. Buradan anlaşıldığına göre Fransız armatörlerin bu pazardançokkolaybirşekildeçekildiklerinigörmekçokcansıkıcıdır.Yabancıülkelerinrekabetidahakolayolmaktadır.Eğerbudurumunfazlasürmesiistenmiyorsabizimdenizcilerimizinönemlibirdönüşümilesonuçlanacakgereklitedbirlerialmasıgerekmektedir.Buradatakipedilmesigerekenönlemlernedir?BuradasözümeşhurbirekonomistolanLouisRaybaud’yabırakıyorum.Raybaudbizimtüccargemilerimizinrekabetinigörenvebunlarınrekabetekarşıpolitikalarını1860’dabelirleyenkişidir:
“Fransız denizciliği şüphesiz kendi kaderini çizecektir, takip edecek, aza kanaat edecek ve diğerlerinin güçlerinin sırrını ödünç alacak, başarılı olmadan önce kendi kaynaklarını kurutacaktır. Yani donanımda ve gidilecek hedefte yapılacak pek çok yenilik olacaktır, bunları aktif ve ekonomik bir şekilde uygulamaya ihtiyacı olacaktır.”
Aradangeçen45seneyekarşınbiznedahafazlasınınededahaiyisinibiliyoruz. Benim açımdan denizcilik için gerekli olan araçlar ve kolaylıklarolmaksızınbizimaynıneticeleribeklememizkabul edilebilirbir şeydeğildir.Eğer bu gerçekleşirse biz, ya bir kusur yada başlı başına bir reformyapmışolacağız.
7. Komisyoncular, Simsarlar, Deniz Sigorta Şirketleri, Gemilerin İhtiyaçları, Gemi Kazaları
Samsun limanında bizim simsar olarak adlandırabildiğimiz kimseleryoktur.Bunlarınpayıburadaoldukçadüzensizişleyenbuharlıgemileregeçtiğiiçinsimsarlarınburadaolmasıbeklenemez.Buradaİstanbuldenizsimsarlarınınsadece3-4temsilcisibulunmaktadır.Butemsilcilertüccarlarilesimsarlararasındaarabulucu olarak görev yapmaktadırlar. Simsarlara teslim edilen muhtemelbirgemigelmesidurumundabunlargümrüğündeğişikformaliteleriniyerinegetirmekiçinhazırbulunurlarvebunuicraederler.Buşahıslarınhiçbirhakkı,hiçbir gücü yoktur ve bunlar, onları çalıştıran simsarlardan çok az bir ücretalırlar.
Samsun limanında hizmet veren sigorta şirketlerinin sayısı gündengüneartmaktadır.Herbirtüccarınkendisigortacısıolduğusöylenebilir.Şimdibuşirketlerinsayısının16olduğunubiliyorum.Buşirketlerkısmîolarakdeğişikuluslaraaittirler.Tarifeleri isehemenhemenaynıdır;ziraeğer içlerindenbiribirindirimerazıgelirsediğerhepsibirarayagelir.Sigortaprimleriherzamançokdüşüktürvehalendahaazalmaeğilimigöstermektedir.ŞimdikikıştarifesiMarsilya için 0.40 yaz tarifesi de 0.30 franktır. Fransa’nın kuzeyi, Londra veHamburgiçinisebuücretyazın0.50kışında0.60franktır.
22 Tabloiçineklerebakınız(ç.n.).
Samsun Limanı Üzerine Denizcilik Raporu, Koy Haritası, Ticaret ...
421
ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)
Buşirketleriçindeuzunbirzamandanberiçalışanbirikisinindışındakitümününburadabirmasrafıniçindeolduklarınıdüşünüyorum.Bunlararasındabirinin işi diğerlerinden daha iyidir. Bu da Fransız La Fonciere şirketidir.Bundan 18-20 sene evvel burada hiçbir sigorta şirketi yoktu, gönderdiklerimallarıdenizinrisklerinekarşıgüvencealtınaalmakisteyentüccarlarherzamandenizcilikşirketlerininacentelerininaracılığınabaşvururdu.Buşirketlerinherbirinin kendi risklerine karşı çalıştıkları bir sigorta şirketi bulunuyordu; buacentelerküçükbircirokarşılığındatüccarlarıgüvencealtınaalırdı.Şimdiiseticaret bu denizcilik şirketlerinin sigortasını tamamen terk etmiştir. Zira busistem sadece güverteden güverteye kadar bir güvence sağlarken yanimalıngemiyeyüklenmesiveboşaltılmasıiçinbirgüvencevaatederkendiğerşirketlerkaradankarayakadarbirgüvencevermektedir.
Bu son sistem ticarete kayda değer bir güvence sağlamaktadır, ziramallar için gerçek tehlike malların gemide durduğu zaman değil mallarınyüklenmeleri ve sevk edilecekleri yere gönderilmeleri durumunda ortayaçıkanlardır. Buna ilaveten karadan karaya kadar olan sigortanın suiistimaleaçıkbirkapıbıraktığınıdabelirtmemgerekir.Bunoktanınüzerindebirazdahadurmakgerekmektedir.
Önemli bir denizcilik yeri olan bu yerde herhangi bir tamir aracınınolmamasınıbelirtmek ilginçtir. Birgemi tamire ihtiyacıolduğubirdurumdasadece kendi imkânları ile tamir edilmekte veya İstanbul veBatum limanınagitmelidir. Limanda aynı şekilde hiçbir kömürdeposuda bulunmamaktadır.OsmanlıRejiİdaresi’ninkömürdeposundaiseçalışmanınazveyaçokolduğudönemlerde sadece ortalama 150-250 ton kömür bulunmaktadır. Limandagüvertearaçgereci,boya,halat,haritabulunduranhiçbirdükkânyoktur.Örnekolarak,birgemininburunkısmındakibircamıkazasonucukırıldığındabucamahşap çerçeve içinde normal cam ile değiştirilmektedir. Böyle bir durum altıseneöncegerçekleşmişti.
BununlabirlikteSamsun’un100mildoğusuvebatısındaherhangibirgemikazasıolmamıştır,budurumbuharlıgemilerinyanındayelkenligemileriçindeaynıdır.Hersene2yada3sahilteknesikaybedilmektedir.Amabunlarkabotajhakkındanistifadeedenküçükteknelerdir.Bukazalarbuharlıgemileriçin çok nadirdir. On sene içinde altı hadise ortaya çıktı. Bunların da beşikendiimkânlarıilekurtulmuşveFatsaaçıklarındakazayauğrayanbiriiçindeİstanbul’danrömorkörgelmiştir.85,000franklıkönemlibirmaltaşıyanbugemiyükünüboşalttıktansonraçekilmiştir.
Eskidenbukazalarçokbüyükhasarlarolmadançoksıkvukubulurdu.Kazalar her zaman enlem 41º 21’ 30’’; boylam 34º 18’ 40’’ koordinatlarındameydana gelirdi. Burada bir uyarı işaretinin olmaması şaşırtıcıdır. Şimdiyekadar buharlı gemiler arasında bir çarpışmavuku bulmamıştır.Aynı durumönemli bir tonaja sahip olan yelkenli gemiler için de geçerlidir. Bu konuda
Çev. Özgür YILMAZ
422
ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)
pek çok olaya neden olan bir etkenden bahsetmek istiyorum. Bu da küçükyelkenli gemiler ile buharlı gemiler arasındaki çarpışmalardır. Bununnedenide kurallara aykırı bir şekilde yelkenli gemilerin ışıklarını yakmadan kıyıyayaklaşmalarıdır. Kaptanların bütün dikkatleri bunu engelleyememektedir.Zirabuküçüktekneleroldukçahızlıdırlar.Kurallarakarşıolanbuolayokadarüzüntü verici bir durumdur ki yapılacak olan küçük bir harcama ile çok sıkkazayanedenolanbudurumunönünegeçilebilir.Bütündenetimlerekarşınbuteknelerinkaptanlarınınkurallarauygunhareketetmeyezorlamakimkânsızdır.
Herhangi bir hasar durumunda burada hiçbir römorkör ve tulumbayoktur.Tekkelime ilenebunlaranede tamirlerineyardımedecekbir imkânvardır.
8. Yelkenli Gemicilik ve Kabotaj
Yelkenli gemiler uluslararası kabotaj seyrüseferinde yavaş yavaşazalmaktadır.Budurumüzerindedurulmasıgerekenbirhusustur.Sonsenelerekadaryelkenliler iyi yadakötübir şekildebuharlı gemilerekarşı armatörlertarafından talep edilen navlunlar sayesinde rekabet edebiliyorlardı. Şimdiise navlunlar eşittir ve bu navlunların yelkenli gemiler ve küçük kabotajteknelerinden daha düşük olacağı tahmin edilebilir. Elli sene içinde geleceknesillerşaşkınbirşekildebuilkelulaşımvasıtasındanbahsedeceklerdir.
Yenibuharlıgemilertarafındaisehenüzsonsözsöylenmişdeğildirvedeğişikşirketlerarasındakirekabet ilemücadeleetmek, dahadüşükücretleralmakve gittikçe artan sorunları çözmek için sürekli bir dönüşüm içindedir.Bu düzenin baskın gelen gerekleri altında olan bu değişim sürecinde tümarmatörler,kolonikurantümhalklariçinkaçınılmazolanbirticaribirüstünlükortayaçıkarmagayretindedirler.
Yelkenligemilerindenizcilikfaaliyetleridezayıfbirşekildebulimandagörünmektedir.Bunudaektekitablodangörmekmümkündür23.
Avrupa’dangelenyelkenli gemilerin sayısı azdır, bugemiler geneldeMarsilya’dançimentovekiremitgetirmektedirler.Buharlıgemilerinrekabetindenberivapurlarınnavlunlarındakiazalmalarnedeniyleyelkenligemilerinfaaliyetalanları daraldı. Bu limana gelen yelkenli gemiler İzmir’den tuz, Batum’danpetrol,Giresunve İnebolu taraflarındanda tahtagetirmektedirler.Bunlardanbaşkaherhangibirmaltaşımamaktadırlar.Yelkenligemilerdönüşlerindehiçmalbulamamaktavebugemilerdoğuyadoğruhareketetmekzorundakalmaktadır.Budayelkenlilerinburayagelmelerineengelolannedenlerdenbiridir.
Diğer bir neden de daha önce de değindiğimiz gibi bu limanınkoşullarınınzorluğuvetehlikelioluşudur.Limanıngenişbirdemirlemealanına
23 Cortanze’ninbuifadesinekaşınhazırladığıtablolardayelkenligemiciliğeilişkinbirveriyeralmamaktadır(ç.n.).
Samsun Limanı Üzerine Denizcilik Raporu, Koy Haritası, Ticaret ...
423
ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)
sahip olması özellikle yelkenli gemilerin kazaya uğramasına neden olmaktaveherseneüzüntüvericikazalarortayaçıkmaktadır.Buolumsuzdurumherzaman aynı şekilde ortaya çıkmaktadır: Yüksek dalgalar nedeniyle demirlihalde duran gemilerin, zinciri kırılmakta ve kuzeybatıdan esen rüzgârlarnedeniyle şehrin güney doğusundaki falezlerde karaya oturmaktadır. Diğerbütünülkelerdebuhadiseninönünegeçmek içinbazı tedbirleralınırdı; fakatburadahiçbirşeyyapılmadıveneyazıkkibuşekildebunoktayasürüklenengemilerkaybedilmişlerdir.
Yelkenli gemiciliğin önemi yıllık olarak çok düşük bir miktar ortayaçıkarmaktadır,geçenonsenezarfındayıldaortalama58yelkenligemigelmiştirve5.131tonlukbirtonajasahiptirler24.
Bunakarşınbulimandakiyadanehirağızlarıarasındakiküçükkabotajdenizciliğibunoktadakaydadeğerbirönemarzetmektedir.Ortalamaolarakburadaçalışanbirtekne3-15tonarasıtaşımaktadır.Peknadirolarakbumiktarınüzerineçıkarvealtınainer.Bunlaralatineyelkeniadıkonulmuştur.Bunlaruzun,yavaş,düzvekötüteçhizatlıdırlar.Bueksikliklerekarşınbutekneleroldukçasağlamdır.ButeknelerSamsunsahilinindeğişiknoktalarındanhububat,kenevir,kerestetaşımaktavedönüşlerindeKaradeniz’in,sadeceOsmanlısınırlarındaki,değişikkasabalarındakitüccarlariçinun,petrolvehırdavattaşımaktadırlar.ZiraRusya’yagidenlerisegerçekbiristisnaoluşturmaktadırlar.Geçenonseneiçindebukayıklarınortalamarakamları1.601vetonajıda7.921olarakgörülmektedir.
9. Seyrüsefer Bakımından Samsun’a Bağlı Olan Limanlar: Fatsa, Ünye, Terme, Kumcağız, Sinop, İnebolu
Samsun’a ticari olarak bağlı olan diğer liman kasabaları şunlardır:Doğuda,Ünye,Fatsa,Terme;batıda,Kumcağız,Sinop,İnebolu.
1. Fatsa: Fatsa koyu Karecik ve Yason burnu arasında yer alır. FatsaönemlibirkoyasahiptirvebukoyadınıFatsakasabasındanalmaktadır.Karecikburnununbirazgüneyinde,birmilmesafedeyaklaşıkolarakher taraftan2-3miluzunluğundaolanbirkayasırasıbulunmaktadır.Buranınmerkezikoyunbatıtarafıdır.Bukayasırasındankuzeyedoğruazbirmesafesonra,12ayaklıbirsondabulunmaktadır.Bukoydahemenhemenhertaraftandenizinderinliğikayda değerdir, derinlik 60-90 kulacı geçmekte, sahilde bile bu derinlik 25kulaç gelmektedir. Bu karışıklık gemileri Fatsa limanına demirlemektenalıkoymaktadır. Liman kuzeydoğu ve kuzeybatıdan esen geniş rüzgârlaraaçıktır.
2. Ünye: Ünye koyu, Karecik Burnu’nun 9 mil batısı ve 32 derecekuzeybatısında;Yason Burnu’nun 17 mil batısında yer alır. Koy, TaşkanaBurnu’nun doğu tarafında yer almaktadır.Türkler tarafından Ceneviz Kale
24 Herbiryelkenligemi75tondandahadüşükbirtonajasahiptir.
Çev. Özgür YILMAZ
424
ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)
olarakadlandırılanbirdağdanbaşlayanuzunbirplajdayeralmaktadır.KoyunyarımmilaçıklarındaSaintNicolas’aatfedilenküçükbirkiliseninolduğubiradacıkyeralmaktadır.Bukoydapekçokküçükkayalıkyeralmaktadırvebunlardasahilesadece100-150metreyaklaşmayamüsaadeetmektedir.Havanın iyiolduğuzamanlardadabumesafeyedikkatetmekgerekir.Bumesafeburnunucundanşehrinsonaerdiğisahilekadar1,5milkadardır.
Deniz burada çok derin değildir, şehrin sahilinin dörtte biri boyuncaderinlikikikulaç,yarımmiluzaklıkta3kulaçvebirmildede6kulaçtır.Busonnoktadakuzeydoğu,kuzeybatıvekuzeydenesenrüzgârlaroldukçatehlikelidirve bu durum gemileri sadece dikkatli olmaya değil aynı zamanda iki demirkullanmaya ve limanın ihtiyaç halinde kullanılmasına neden olmaktadır.GörüldüğügibiÜnyeveFatsakoylarıarasındaçokbirmesafebulunmamaktadır.Hemenhemenaynınüfusaveaynıözellikleresahipbuikişehirdenizticaretibakımındanaynıehemmiyetesahiptir.
Buikilimanbirkaçsenedenberiburalardahizmetyapanbuharlıgemişirketleri tarafından düzenli olarak ziyaret edilmektedir. Son zamanlardaMahsusa, Lloyd, Paquet şirketleri buraya düzenli seferler yapmayı faydalıbuldu.Buşirketlergerçektenhaklıdırlar.Hernekadarbu limanlarınherbirisenede40-50binfranklıkbirticaretyapsalardabunlarilerdedahaiyirakamlaradönüşecektir.Diğerşirketlerinbuharlıgemileridezamanzamanbulimanlarauğramaktadır. Bunlardanbiri deMessageries Şirketi’dir. Bu şirketin gemilerisenede 16-17 defa bu limanlara uğramaktadır; fakat bunlar düzenli seferlerdeğildir. Messageries Şirketi gibi diğer şirketler de tatmin edici bir neticealmışlardır.Ektebuikilimanınticaretistatistiklerinibulacaksınız.
3. Terme: Terme limanı adını terme çayından almaktadır. Terme bunehrinağzındaÇaltıBurnu’nun3,5milgüneyindeyeralmaktadır. Bu limankuzeydendoğu ve güneydoğu istikametine doğru açık bir şekildedir.TermeçayısularınıÜnye’nin12milbatısındadenizedökmektedir.BueskizamanlarınTrermodanveCrrystalon’udur.Termeçayıaynışekildeadınıkörfezinyaklaşıkolarak bir kilometre uzağında olan bir kasabaya da vermiştir. Burası birzamanlar ticaribiryer ikenşimdilerdebuöneminiyitirmiştir. Buranınhalkıartık,mallarını SamsunveÜnyeli tüccarlara satmakta ve buralardan karşılıkolarakihtiyaçlarınısatınalmaktadırlar.
4. Kumcağız:Samsun’dan çıkarken alçak kara boyunca 10 kilometreuzunluğunda bir koy ile karşılaşılır. Burası, Karaburun’un ötesinde yer alanTermegibi,Kumcağızdüzlüğüvekoyudur.Kuzeydenesenşiddetlirüzgârlaraaçık olan Kumcağız ormanlarla kaplıdır ve kuzeye doğru keskin bir çıkıntıyapar.Bütünbulimanlaraçekinmedenyaklaşılabilir.Özelliklebüyükbirgölünağzındayeralan42derecekuzeydeveKaraburun’un15miluzağındayeralanKumcağızlimanıtavsiyeedilmektedir.Çamurluzeminiolanlimanın5-6kulaçderinliğive1-1,5miluzunluğundabir sahilivardır.Burayagelengemilerde
Samsun Limanı Üzerine Denizcilik Raporu, Koy Haritası, Ticaret ...
425
ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)
kuzeyvekuzeydoğudan;doğuvegüneydoğuistikametindeesenrüzgârlaraaçıktır. Kasabaya da ismini veren bu yerde demiryolu için kullanılan küçükbirkereste ticaretivardır.Öncedenyelkenligemilerşimdi isebuharlıgemilerburadan kereste alarakMısır’a nakletmektedirler. Bu ticaret, başlıca yulaf vediğerhububatticaretindeolduğugibiSamsunlimanıvasıtasıylayapılmaktadır.
5. Sinop: Sinop buranın güzel limanı olarak bilinmektedir. BurayaKaradeniz’in değişik yerlerinden gelinir. Bu liman Boztepe’nin oluşturduğuküçükbiradaoluşturmaktadır.Boztepe’ninzirvesiyassıvekenarlarıdasarptır.Karayadoğrubutepenininişidahayavaşlamaktadır.Sinopşehrininüzerindekurulduğuberzahsadeceazbirmesafedengörülebilirvebudaburayaküçükbiradagörüntüsüverir.TürklerburayaAda,RumlardaNissiderler.Buküçükadacığın çevresi yaklaşık olarak yedi mildir. Doğu tarafından denizden 300metre yüksekliğinde büyük bir kayalık yükselmektedir. Buraya yaklaşmak,hattaburunilezirvearasındangeçmekhiçtehlikelideğildir,fakatbenböylebirdurumugözealmıyorvetavsiyeetmiyorum.BununLloydşirketininbirkaptanıtarafındanyapıldığınıbiliyorum.
Sinop’un önlerinde 5-10 kulaç derinliğinde demirlemekmümkündür.Karadan1,4milkadaraçığakadarzeminçamurluvekumludur.Sinoplimanıiyi bir şöhret taşımaktadır. Buradaki gemiler gerçek bir güvenceden istifadeetmektedirler. Kışın bile havaların fırtınalı olduğu zamanlarda gemiler ilekıyı arasında bir bağlantı kurmak mümkündür. Bu nedenden dolayı buadacığınucunadoğru,dahaöncedebundanbahsedilmişti,karantinaburayayerleştirilmiştirvevapurlardaburadakarantinayatabiolmaktadırlar.
Bugün Sinop’un ticareti sadece İstanbul ile olan bazı ilişkiler ilesınırlıdır. Burası kurumeyveler, tütün, kereste ve küçükmiktarda hububatihraçetmektedir.Burayaisekumaşlarveşehirvecivardakiküçükkasabalardakullanılmaküzerehırdavatithaledilmektedir.Burada40-50seneönceoldukçaaktifolanbirticaretvardı;amabuşimditamamengerilemiştir.Ektebulimanınticaretvedenizcilikistatistiklerinibulacaksınız.
6. İnebolu:Nihayetindebirazkısırolanbulisteyibitirmekiçinİnebolulimanından bahsetmek zorundayım. İnebolu Burnu Anapa’nın (Abana, ç.n.)11 mil batısına doğru bir liman oluşturmaktadır. Bu liman kuzeyden doğuvekuzeydoğu istikametinedoğru açık bir haldedir, Türklerin İneboluolarakadlandırdığıNiopoli’nin,şimdilerdedebaşkabirismiyoktur,önünde1/6milgenişliğindeve4-5kulaçderinliğindebirsubulunmaktadırvebunundazeminiçamurludur. Alçak, resifli, çok tehlikeli ve çıkıntılı olan bu burundan uzakdurmakgerekir.
İnebolueskidensahipolduğuticariönemibüyükorandakaybetmiştir;fakatbununlabirliktehalendahaönemlibirticarifaaliyetibarındırmayadevametmektedir.BufaaliyetdeSamsunlimanınagelenpekçokdenizcilikşirketinindedüzenliolarakburayauğramalarına,bazışirketlerindezamanzamanburaya
Çev. Özgür YILMAZ
426
ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)
uğrayarakkaydadeğerbirkazançeldeetmelerineimkânvermektedir.İnebolu;Kastamonuvilayetinindoğalbiriskelesivebundandolayıdatransitbirticaretnoktasıdır.Ekteburanınticaretvedenizciliktablolarınıbulacaksınız.
10. Samsun Limanı ve Bağlı Limanlardaki Denizcilik Hakkında Genel Gözlemler
Burapordatarifedilendurumayönelikolarakbazıiyileştirmeleryapmak,denizciliğingeleceğiiçinbazıbeklentilerortayakoymakmümkünmüdür?Buşüpheduyulacakbirşeydeğildirvebazıneticelermasrafsızeldeedilebilir.Buda söylenmeyecek kadar önemsiz değildir. Sadece hükümetin istekli olması,kendi çıkarlarını göz önüne alması ve şimdi ticaretin önünde olan engellerikaldırarakticaretiteşviketmesigerekmektedir.Budurumhükümetingücüneengelolmaktadır.Doğrusubununhangigerekçelerleolduğunubilemiyorum.
Burada ne Samsun ile Sivas veya Sinop ile Sivas arasındakidemiryolundan,nelimandannerıhtımdanvemasraflıvezorşeylerdenveuzunsürençalışmalardanbahsetmekistiyorum.Fakatsadebirbiçimdetekbirşeydeno da gece çalışmasını engelleyen uygulamalardan bahsetmek istiyorum. Buuygulamagemileremalyüklemekisteyentüccarlarıengellemektedir.Gemilerarasındaki nakliyeyi azaltıp düzenleyerek mavnalar, daha iyi bir hizmeteerişmekiçingerekliolanserbestlikiçindemeşrubirticareteldeetmektedirler.Değişikvergileriindirmek,halendahaçokbasitolanvetüccarlaraterkedilen,sadece tek bir iskeleyle yetinmeyerek ticaret tarafından talep gören yeniiskelelerinşaetmek,bunlaradüşükvergikoymakvenihayetindedegümrüğünuzun, masraflı ve zor uygulamalarından kurtulmak vb. İşte bunlar, buradaticaretikolaylaştırmak,bulimandakigemileredahafazlabirticarihareketlilikkazandırmak ve buraya bağlı olan diğer limanların ticaretlerini için gerekenbaşlıcaadımlardır.
Bahsettiğimizdiğerbüyükçalışmalarındaçokbüyükfaydalarıolacaktırvebunlargereklidirde;gerçekdüşlerinülkesiolanböylebirülkeyegirilirkenbudüşlergerçekleştirilebilir;fakatbudüşlereenazındanuzunseneleröncedenitimat edemezsiniz.
Herçalışmanındabirneticesiolduğugibibuçalışmanındasöyleyeceğibazı şeyler bulunmaktadır: Bu ülkenin her bakımdan doğal zenginliklerbarındırmasıveFransaveözellikledeMarsilyaarasındakicoğrafiilişkiburanınticaretinin ve bizim denizciliğimizin gelişimine imkân tanımaktadır. Bizimdenizciliğimizinbusulardaticaribirüstünlükeldeetmedebaşarılıolamayacağıkabul edilemez bir durumdur. Ülkemizin geçmişinde, bu ticari ayrıcalıklarasahipolduğumuzuyadsıyamayız.
Basit bir şekilde bu neticeye ulaşmak için, yerli halkın karakteri vekültürü, bu halkın Doğu’daki pek çok okulumuz sayesinde bize ve bizim
Samsun Limanı Üzerine Denizcilik Raporu, Koy Haritası, Ticaret ...
427
ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)
dilimize olan sempatisi önemlidir. Fransızca özellikle Avrupa ile olan tümticarimünasebetlerdeneredeyseresmibirdilhalinegelmektedir.Dahaöncedeolduğugibi,haklıbirşekildebeklediğimizneticeleri,rakiplerimizinayağımızıkaydırmak ve doğal olarak bizim denizciliğimizi engellemek için yaptığırekabeterağmeneldeedeceğimizdenşüpheduymuyorum.
Buradaenetkinveenkaydadeğerfaaliyet,busadeceFransızdenizciliğiiçin değil dünyayı kendi aralarında paylaşan uluslararası armatörler içindegeçerlidir, buradaki aptal rekabeti yasaklamaktır. Bu da bize karşımücadeleedenlerlesavaşmaimkânıverecektir.Buradakendihamlelerimiziyaptığımızı,rakiplerimizinönündeFransızlardanbaşkasınınolmadığınıvekendiaramızdakirekabettebirateşkesilanettiğimizisöyleyebilirmiyiz?
Uzun zamandan beri, eskiden çok güçlü ve silahlar kadar tehlikelidüşmanlarımıza karşı direndiğimiz büyük bir ticari savaşta bunun aynısıolmayacakmıdır?Buticarisavaşınsilahlarkadarölümcülsonuçlarıvardır.BusavaştanFransızlarınbirgüngalipçıkmasıbenimdüşlediğimgüzelbirrüyadır.Burüyagerçekleşmesiniumduğumuzbirütopyadanaşağıdeğildir.
H. de Cortanze
Çev. Özgür YILMAZ
428
ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)
KAYNAKÇA
I. Arşiv Kaynakları
ArchivesduministèredesAffairesétrangères(AMAE)(DışişleriBakanlığıArşivi,Fransa)
a)CentredesArchivesdiplomatiquesdeLaCourneuve(CADC)
Correspondanceconsulaireetcommerciale(CCC):Trébizonde,Tome6,9.
b) Centre des Archives diplomatiques de Nantes (CADN)
Archives des postes diplomatiques (Consulats), Trébizonde, Tome 84, rapport commerciaux, statistiques des importations et exportations (1901-1912).
Archives des postes diplomatiques, Samsoun (Agence consulaire), Tome 1-5(1863-1914).
Ambassade,Constantinople,SérieD,Samsoun,Tome1(1857-1893).
Ambassade,Constantinople,SérieD:Trébizonde,Tome9.
II. Kitaplar
BERNADAC, Bernard - GALLOCHER, Pierre, Histoire de la Compagnie de Navigation Paquet,P.Tacussel,Marsilya,1989.
QUATAERT, Donald, Osmanlı Devleti’nde Avrupa İktisadi Yayılımı ve Direniş (1881-1908),çev.SabriTekay,Ankara,1987.
UYGUN,Süleyman,MesajeriMaritim Kumpanyası ve Osmanlı Devleti’nde Fransız Sömürgeciliği (1851-1914),SakaryaÜniversitesi,SosyalBilimlerEnstitüsüYayınlanmamışDoktoraTezi,Sakarya,2013.
III. Makaleler
KÜTÜKOĞLU,MübahatS.,“OsmanlıİktisadTarihiBakımındanKonsoloslukRaporlarının Ehemmiyet ve Kıymeti”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, S.11-12, İstanbul,1983.
Samsun Limanı Üzerine Denizcilik Raporu, Koy Haritası, Ticaret ...
429
ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)
UYGUN, Süleyman, “Acente-Konsolos-Tüccar Giresun’da Bir Dava veUluslararası Boyutu”, IV. Türk Deniz Ticareti Sempozyumu, Doğu Karadeniz, Bildiriler Kitabı,Haz.ErsanBaşarvediğ.,İstanbul,2012.
YILMAZ, Özgür, “19. Yüzyılda Trabzon’da Fransız Ticareti ve Yatırımları”,Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi,S.15,Trabzon,2013.
_______, “20. Yüzyılın Başlarında Samsun Limanı: Fransız Konsolosu H. deCortanze’nin Raporlarına Göre”,Tarih Boyunca Karadeniz Ticareti ve Canik, Samsun, C.I, ed. Osman Köse, Canik Belediyesi Kültür Yay.,Ankara,2013.
_______, “Samsun’da Fransız Konsolosluğunun Kurulması ve Fransız ArşivBelgelerine Göre Şehrin Durumu”,Karadeniz İncelemeleri Dergisi,S.16,Trabzon, 2014.
_______,“Samsun-CanikTarihiAçısındanFransızArşivKaynaklarıÜzerineBirDeğerlendirme”,III. Uluslararası Canik Sempozyumu: Samsun – Canik ve Değerleri (24 – 26 Ekim 2013) (YayınlanmamışSempozyumBildirisi).
Çev. Özgür YILMAZ
430
ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)E
k 1.
Tic
aret
Tab
lola
rı1
1894
-190
3 Y
ıllar
ı Ara
sınd
a Sa
msu
n’un
İhra
catı
Yıll
arA
lman
yaİn
gilte
reAv
ustu
rya
Mıs
ırFr
ansa
Hol
land
aİta
lya
Rus
yaTü
rkiy
eD
iğer
Yön
ler
Topl
am
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
1894
1895
1896
1897
1898
1899
1900
1901
1902
1903
1.45
81.
699
749
793
924
1.44
51.
846
1.07
62.
936
1.98
1
429.
980
503.
200
342.
500
346.
500
406.
700
441.
100
652.
100
420.
400
1.41
4.40
02.
762.
200
6.97
72.
626
9.47
89.
732
5.41
17.
510
6.98
117
.507
13.9
864.
814
338.
040
483.
800
1.06
4.90
01.
530.
200
761.
000
1.08
0.90
01.
062.
100
2.17
6.70
02.
120.
100
1.43
2.60
0
415
264
437
917
1.16
760
35.
826
2.06
41.
681
2.66
2
494.
130
423.
200
1.08
2.00
01.
114.
900
748.
400
602.
600
1.23
4.70
01.
123.
200
2.65
6.00
05.
398.
400
2.92
35.
940
4.22
910
.429
5.06
34.
047
4.52
84.
220
1.11
71.
448
2.14
3.75
03.
202.
100
2.59
5.90
03.
103.
200
800.
000
1.06
2.00
01.
254.
400
1.19
8.40
03.
064.
000
3.26
3.50
0
3.51
64.
374
6.11
78.
523
9.15
83.
033
6.33
47.
003
7.25
44.
108
1.27
9.50
01.
379.
500
1.71
8.00
03.
378.
200
2.41
6.10
021
6.60
02.
597.
400
2.41
1.40
03.
011.
600
3.15
1.90
0
20 173
239
160
625
646
690
336
942
1.22
8
33.0
0024
6.00
034
0.00
019
0.00
024
9.80
022
6.40
024
8.10
013
8.60
041
3.70
048
9.50
0
107
147
140
50 246
275
2.24
51.
524
455
228
162.
500
228.
300
190.
600
160.
300
122.
700
217.
500
447.
700
316.
400
176.
700
439.
400
155
68 273
220
178
247
633
471
825
304
46.6
0015
1.10
019
3.50
012
5.00
182.
500
76.5
0021
9.80
021
1.90
027
3.00
020
8.00
0
9.13
56.
071
16.2
3636
.805
43.0
6936
.086
26.2
8627
.737
27.8
5722
.611
6.28
1.00
05.
744.
000
7.26
6.60
08.
263.
200
12.5
23.8
007.
260.
700
7.48
4.20
08.
206.
200
13.7
57.6
0011
.892
.000
636
541
831
1.66
72.
856
579
2.15
04.
942
3.80
760
9
714.
000
623.
000
1.19
0.00
02.
280.
000
477.
800
365.
000
338.
200
941.
500
2.95
7.90
01.
853.
700
25.5
2221
.903
38.7
3069
.296
68.6
9754
.471
57.5
1966
.882
60.8
6039
.993
12.4
22.5
0012
.986
.200
15.9
84.0
0020
.493
.500
18.6
88.8
0013
.549
.300
15.5
38.7
0017
.144
.700
29.8
45.0
0030
.891
.200
1894
-190
3 Y
ıllar
ı Ara
sınd
a S
amsu
n’un
İtha
latı
Yıll
arA
lman
yaİn
gilte
reAv
ustu
rya
Bel
çika
Fran
saİta
lya
Rus
yaTü
rkiy
eD
iğer
Yön
ler
Topl
am
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
1894
1895
1896
1897
1898
1899
1900
1901
1902
1903
331
246
113
140
123
137
663
1.44
51.
181
1.22
5
138.
350
99.7
7558
.000
66.6
0060
.800
39.9
0026
3.10
065
2.70
045
3.00
056
3.40
0
3.65
32.
876
3.01
43.
305
3.16
91.
264
694
1.26
31.
377
1.37
9
5.66
5.10
04.
736.
360
3.99
3.40
03.
759.
400
1.85
1.40
02.
031.
100
703.
200
3.48
8.80
03.
458.
700
3.79
9.30
0
2.17
22.
335
2.33
12.
882
3.74
64.
478
4.61
84.
484
6.14
35.
239
1.21
5.05
01.
379.
325
1.47
2.00
091
7.90
01.
732.
500
1.67
3.40
01.
929.
900
1.79
6.40
01.
943.
800
1.77
2.50
0
565
435
284
298
1.79
61.
863
906
1.76
91.
517
1.43
1
224.
450
126.
550
75.7
0074
.200
720.
700
641.
100
223.
200
639.
700
515.
900
306.
900
539
1.80
345
557
01.
284
1.27
11.
322
1.88
81.
045
1.14
9
453.
990
484.
410
347.
900
560.
100
467.
100
548.
800
456.
600
537.
300
451.
700
485.
400
30 36 34 218
631
990
547
1.53
81.
219
989
41.7
5063
.700
64.1
0042
0.50
072
6.30
094
6.90
057
9.60
02.
144.
300
1.74
8.00
01.
065.
500
2.03
81.
667
2.37
33.
268
3.16
22.
747
3.72
33.
949
2.69
22.
853
378.
100
310.
900
480.
300
699.
500
579.
700
605.
000
630.
700
635.
000
358.
200
359.
200
5.09
46.
036
5.17
97.
007
8.72
19.
879
10.0
7310
.783
10.3
789.
249
2.23
4.30
02.
494.
100
1.89
1.80
04.
847.
200
6.67
4.50
05.
158.
700
5.67
8.40
05.
963.
500
5.12
2.40
05.
474.
300
125
144
196
124
163
189
213
668
494
1.02
9
99.6
0013
6.00
016
7.10
012
6.60
013
5.70
015
2.80
024
1.10
037
1.70
040
0.80
01.
035.
700
14.5
4715
.580
13.9
8017
.812
24.7
9822
.728
22.7
5927
.789
26.0
4624
.543
10.4
50.6
909.
831.
120
8.55
0.30
019
.472
.000
12.9
48.7
0011
.797
.700
11.7
05.8
0016
.229
.400
14.4
52.5
0014
.862
.200
1894
-190
3 Y
ıllar
ı Ara
sınd
a Sa
msu
n’un
Den
izci
liği
Yıll
arA
lman
yaİn
gilte
reAv
ustu
rya
Bel
çika
Tuna
Mıs
ırFr
ansı
zYu
nan
İtal
yan
Osm
anlı
Rus
İsve
çTo
plam
ST
ST
ST
ST
ST
ST
ST
ST
ST
ST
ST
ST
ST
1894
1895
1896
1897
1898
1899
1900
1901
1902
1903
9 12 7 2 8 13 18 27 43 36
8.72
411
.815
6.70
82.
351
7.90
517
.340
23.5
5436
.343
58.7
4950
.674
3 2 9 10 5 7 6 11 21 3
2.84
31.
801
10.3
3612
.140
5.89
19.
403
8.30
413
.670
29.9
663.
500
87 108
104
106
104
106
105
80 80 104
88.1
4019
8.01
417
2.74
011
5.73
228
5.28
020
1.37
111
7.38
414
8.76
194
.802
190.
530
- - - - - - - 1 - -
- - - - - - -1.
346
- -
8 12 9 - - - - - - -
9.08
413
.168
9.83
3- - - - - - -
- - - - - - - - 1 -
- - - - - - - - 810 -
60 99 99 113
120
118
85 71 108
111
83.8
5013
5.83
813
2.59
415
4.12
816
4.57
016
7.97
011
7.69
895
.560
163.
576
29 45 64 19 74 102
108
97 107
100
32.2
6039
.714
30.6
2818
.039
62.6
7989
.846
78.4
2777
.353
99.2
7991
.943
17 43 24 28 16 49 28 14 11 12
27.7
3060
.210
31.0
8021
.272
15.6
4658
.356
29.7
2817
.859
17.8
4719
.864
166
231
218
194
244
217
208
473
314
172
172.
850
208.
228
181.
802
208.
298
202.
617
206.
392
182.
636
228.
885
203.
740
172.
703
62 66 72 129
76 63 58 51 52 54
52.7
6567
.810
85.3
1413
9.13
490
.231
60.8
7350
.495
45.1
1350
.095
15.1
57
- - - - - - - 2 1 -
- - - - - - -2.
356
1.10
1
441
618
606
601
647
676
616
827
738
592
479.
246
736.
240
661.
125
670.
084
754.
819
812.
622
603.
226
667.
243
719.
973
751.
621
1903
Yılı
nda
Fats
a’nı
n İh
raca
tıM
alın
Cin
siA
lman
yaİn
gilte
reAv
ustu
rya
Bel
çika
Mıs
ırFr
ansa
İtaly
aTü
rkiy
eD
iğer
Yön
ler
Topl
am
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
Yula
fU
nK
enev
irYa
ğlı T
ohum
lar
Fasu
lye
Mıs
ırK
ırılm
ış c
eviz
Yum
urta
Arp
aD
eri
Elm
aD
iğer
---
---
120
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
7.20
0--
---
---
---
---
---
---
---
---
-
400
400
---
---
---
1.90
0--
---
-10
0--
---
---
-
35.0
0046
.000
---
---
---
184.
000
---
---
9.00
0--
---
---
-
---
---
20 ---
---
---
---
---
---
---
---
20
---
---
11.5
00--
---
---
---
---
---
---
---
-2.
500
---
---
80 ---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
52.0
00--
---
---
---
---
---
---
---
---
-
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
40 *
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
5.00
0
---
---
100
50 250
---
50 300
---
5 200
40
---
---
60.0
0012
.000
42.5
00--
-50
.000
180.
000
---
18.0
0040
.000
4.80
0
---
---
---
350
30 800
---
---
---
---
---
---
---
---
---
80.0
005.
000
85.0
00--
---
---
---
---
---
-
---
200
50 ---
400
3.00
0--
-50 20 --
-10
020
---
23.0
0035
.000
---
68.0
0029
1.00
0--
-30
.000
2.00
0--
-24
.000
2.50
0
---
---
100
10 ---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
60.0
003.
500
---
---
---
---
---
---
---
---
400
600
470
410
680
5.70
050 35
012
05 30
012
0
35.0
0069
.000
290.
000
95.5
0011
5.50
056
0.00
050
.000
210.
000
18.0
0064
.000
14.8
00
120
7.20
028
.000
274.
000
4014
.000
8052
.000
405.
000
995
407.
300
1.18
017
0.00
03.
840
475.
500
110
63.5
009.
205
1.58
3.30
0
* K
abuk
lu C
eviz
1903
Yılı
nda
Fats
a’da
Den
izci
likFa
tsa’
ya U
ğray
an G
emile
rin B
andı
rala
rıSa
yıA
lman
İngi
lizAv
ustu
rya
Fran
sız
Yuna
nİta
lyan
Osm
anlı
4 3 9 43 2 3 72To
plam
136
1903
Yılı
nda
Fats
a’nı
n İt
hala
tı
Mal
ın C
insi
İngi
ltere
Avus
tury
aİta
lya
Rus
yaTü
rkiy
eTo
plam
TF
TF
TF
TF
TF
TF
Kib
ritK
ahve
Pam
uklu
lar
Değ
işik
mam
ul m
alla
rPe
trol
Çuv
al v
e am
bala
j bez
iSa
bun
Tuz
Şeke
r
---
---
---
10 ---
25 ---
---
---
---
---
---
20.0
00--
-25
.000
---
---
---
1 3 ---
---
---
---
---
---
112
800
2.30
0--
---
---
---
---
---
-34
.500
---
---
45 ---
---
---
---
---
---
---
---
72.0
00--
---
---
---
---
---
-
---
---
---
---
96 ---
---
---
---
---
---
---
---
14.2
00--
---
---
---
-
---
---
12 21 ---
10 40 1 ---
---
---
14.8
0040
.800
---
10.2
003.
600
900
---
1 3 57 31 96 35 40 1 112
800
2.30
087
.000
60.8
0014
.200
35.2
003.
600
900
34.5
00
3545
.000
116
37.6
0045
72.2
0096
14.2
0084
70.3
0037
623
9.30
0
1 İstatistiklerde
Ttonajı;FFrankcinsindendeğerigösterm
ektedir.
Samsun Limanı Üzerine Denizcilik Raporu, Koy Haritası, Ticaret ...
431
ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)
Ek
1. T
icar
et T
ablo
ları
1
1894
-190
3 Y
ıllar
ı Ara
sınd
a Sa
msu
n’un
İhra
catı
Yıll
arA
lman
yaİn
gilte
reAv
ustu
rya
Mıs
ırFr
ansa
Hol
land
aİta
lya
Rus
yaTü
rkiy
eD
iğer
Yön
ler
Topl
am
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
1894
1895
1896
1897
1898
1899
1900
1901
1902
1903
1.45
81.
699
749
793
924
1.44
51.
846
1.07
62.
936
1.98
1
429.
980
503.
200
342.
500
346.
500
406.
700
441.
100
652.
100
420.
400
1.41
4.40
02.
762.
200
6.97
72.
626
9.47
89.
732
5.41
17.
510
6.98
117
.507
13.9
864.
814
338.
040
483.
800
1.06
4.90
01.
530.
200
761.
000
1.08
0.90
01.
062.
100
2.17
6.70
02.
120.
100
1.43
2.60
0
415
264
437
917
1.16
760
35.
826
2.06
41.
681
2.66
2
494.
130
423.
200
1.08
2.00
01.
114.
900
748.
400
602.
600
1.23
4.70
01.
123.
200
2.65
6.00
05.
398.
400
2.92
35.
940
4.22
910
.429
5.06
34.
047
4.52
84.
220
1.11
71.
448
2.14
3.75
03.
202.
100
2.59
5.90
03.
103.
200
800.
000
1.06
2.00
01.
254.
400
1.19
8.40
03.
064.
000
3.26
3.50
0
3.51
64.
374
6.11
78.
523
9.15
83.
033
6.33
47.
003
7.25
44.
108
1.27
9.50
01.
379.
500
1.71
8.00
03.
378.
200
2.41
6.10
021
6.60
02.
597.
400
2.41
1.40
03.
011.
600
3.15
1.90
0
20 173
239
160
625
646
690
336
942
1.22
8
33.0
0024
6.00
034
0.00
019
0.00
024
9.80
022
6.40
024
8.10
013
8.60
041
3.70
048
9.50
0
107
147
140
50 246
275
2.24
51.
524
455
228
162.
500
228.
300
190.
600
160.
300
122.
700
217.
500
447.
700
316.
400
176.
700
439.
400
155
68 273
220
178
247
633
471
825
304
46.6
0015
1.10
019
3.50
012
5.00
182.
500
76.5
0021
9.80
021
1.90
027
3.00
020
8.00
0
9.13
56.
071
16.2
3636
.805
43.0
6936
.086
26.2
8627
.737
27.8
5722
.611
6.28
1.00
05.
744.
000
7.26
6.60
08.
263.
200
12.5
23.8
007.
260.
700
7.48
4.20
08.
206.
200
13.7
57.6
0011
.892
.000
636
541
831
1.66
72.
856
579
2.15
04.
942
3.80
760
9
714.
000
623.
000
1.19
0.00
02.
280.
000
477.
800
365.
000
338.
200
941.
500
2.95
7.90
01.
853.
700
25.5
2221
.903
38.7
3069
.296
68.6
9754
.471
57.5
1966
.882
60.8
6039
.993
12.4
22.5
0012
.986
.200
15.9
84.0
0020
.493
.500
18.6
88.8
0013
.549
.300
15.5
38.7
0017
.144
.700
29.8
45.0
0030
.891
.200
1894
-190
3 Y
ıllar
ı Ara
sınd
a S
amsu
n’un
İtha
latı
Yıll
arA
lman
yaİn
gilte
reAv
ustu
rya
Bel
çika
Fran
saİta
lya
Rus
yaTü
rkiy
eD
iğer
Yön
ler
Topl
am
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
1894
1895
1896
1897
1898
1899
1900
1901
1902
1903
331
246
113
140
123
137
663
1.44
51.
181
1.22
5
138.
350
99.7
7558
.000
66.6
0060
.800
39.9
0026
3.10
065
2.70
045
3.00
056
3.40
0
3.65
32.
876
3.01
43.
305
3.16
91.
264
694
1.26
31.
377
1.37
9
5.66
5.10
04.
736.
360
3.99
3.40
03.
759.
400
1.85
1.40
02.
031.
100
703.
200
3.48
8.80
03.
458.
700
3.79
9.30
0
2.17
22.
335
2.33
12.
882
3.74
64.
478
4.61
84.
484
6.14
35.
239
1.21
5.05
01.
379.
325
1.47
2.00
091
7.90
01.
732.
500
1.67
3.40
01.
929.
900
1.79
6.40
01.
943.
800
1.77
2.50
0
565
435
284
298
1.79
61.
863
906
1.76
91.
517
1.43
1
224.
450
126.
550
75.7
0074
.200
720.
700
641.
100
223.
200
639.
700
515.
900
306.
900
539
1.80
345
557
01.
284
1.27
11.
322
1.88
81.
045
1.14
9
453.
990
484.
410
347.
900
560.
100
467.
100
548.
800
456.
600
537.
300
451.
700
485.
400
30 36 34 218
631
990
547
1.53
81.
219
989
41.7
5063
.700
64.1
0042
0.50
072
6.30
094
6.90
057
9.60
02.
144.
300
1.74
8.00
01.
065.
500
2.03
81.
667
2.37
33.
268
3.16
22.
747
3.72
33.
949
2.69
22.
853
378.
100
310.
900
480.
300
699.
500
579.
700
605.
000
630.
700
635.
000
358.
200
359.
200
5.09
46.
036
5.17
97.
007
8.72
19.
879
10.0
7310
.783
10.3
789.
249
2.23
4.30
02.
494.
100
1.89
1.80
04.
847.
200
6.67
4.50
05.
158.
700
5.67
8.40
05.
963.
500
5.12
2.40
05.
474.
300
125
144
196
124
163
189
213
668
494
1.02
9
99.6
0013
6.00
016
7.10
012
6.60
013
5.70
015
2.80
024
1.10
037
1.70
040
0.80
01.
035.
700
14.5
4715
.580
13.9
8017
.812
24.7
9822
.728
22.7
5927
.789
26.0
4624
.543
10.4
50.6
909.
831.
120
8.55
0.30
019
.472
.000
12.9
48.7
0011
.797
.700
11.7
05.8
0016
.229
.400
14.4
52.5
0014
.862
.200
1894
-190
3 Y
ıllar
ı Ara
sınd
a Sa
msu
n’un
Den
izci
liği
Yıll
arA
lman
yaİn
gilte
reAv
ustu
rya
Bel
çika
Tuna
Mıs
ırFr
ansı
zYu
nan
İtal
yan
Osm
anlı
Rus
İsve
çTo
plam
ST
ST
ST
ST
ST
ST
ST
ST
ST
ST
ST
ST
ST
1894
1895
1896
1897
1898
1899
1900
1901
1902
1903
9 12 7 2 8 13 18 27 43 36
8.72
411
.815
6.70
82.
351
7.90
517
.340
23.5
5436
.343
58.7
4950
.674
3 2 9 10 5 7 6 11 21 3
2.84
31.
801
10.3
3612
.140
5.89
19.
403
8.30
413
.670
29.9
663.
500
87 108
104
106
104
106
105
80 80 104
88.1
4019
8.01
417
2.74
011
5.73
228
5.28
020
1.37
111
7.38
414
8.76
194
.802
190.
530
- - - - - - - 1 - -
- - - - - - -1.
346
- -
8 12 9 - - - - - - -
9.08
413
.168
9.83
3- - - - - - -
- - - - - - - - 1 -
- - - - - - - - 810 -
60 99 99 113
120
118
85 71 108
111
83.8
5013
5.83
813
2.59
415
4.12
816
4.57
016
7.97
011
7.69
895
.560
163.
576
29 45 64 19 74 102
108
97 107
100
32.2
6039
.714
30.6
2818
.039
62.6
7989
.846
78.4
2777
.353
99.2
7991
.943
17 43 24 28 16 49 28 14 11 12
27.7
3060
.210
31.0
8021
.272
15.6
4658
.356
29.7
2817
.859
17.8
4719
.864
166
231
218
194
244
217
208
473
314
172
172.
850
208.
228
181.
802
208.
298
202.
617
206.
392
182.
636
228.
885
203.
740
172.
703
62 66 72 129
76 63 58 51 52 54
52.7
6567
.810
85.3
1413
9.13
490
.231
60.8
7350
.495
45.1
1350
.095
15.1
57
- - - - - - - 2 1 -
- - - - - - -2.
356
1.10
1
441
618
606
601
647
676
616
827
738
592
479.
246
736.
240
661.
125
670.
084
754.
819
812.
622
603.
226
667.
243
719.
973
751.
621
1903
Yılı
nda
Fats
a’nı
n İh
raca
tıM
alın
Cin
siA
lman
yaİn
gilte
reAv
ustu
rya
Bel
çika
Mıs
ırFr
ansa
İtaly
aTü
rkiy
eD
iğer
Yön
ler
Topl
am
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
Yula
fU
nK
enev
irYa
ğlı T
ohum
lar
Fasu
lye
Mıs
ırK
ırılm
ış c
eviz
Yum
urta
Arp
aD
eri
Elm
aD
iğer
---
---
120
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
7.20
0--
---
---
---
---
---
---
---
---
-
400
400
---
---
---
1.90
0--
---
-10
0--
---
---
-
35.0
0046
.000
---
---
---
184.
000
---
---
9.00
0--
---
---
-
---
---
20 ---
---
---
---
---
---
---
---
20
---
---
11.5
00--
---
---
---
---
---
---
---
-2.
500
---
---
80 ---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
52.0
00--
---
---
---
---
---
---
---
---
-
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
40 *
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
5.00
0
---
---
100
50 250
---
50 300
---
5 200
40
---
---
60.0
0012
.000
42.5
00--
-50
.000
180.
000
---
18.0
0040
.000
4.80
0
---
---
---
350
30 800
---
---
---
---
---
---
---
---
---
80.0
005.
000
85.0
00--
---
---
---
---
---
-
---
200
50 ---
400
3.00
0--
-50 20 --
-10
020
---
23.0
0035
.000
---
68.0
0029
1.00
0--
-30
.000
2.00
0--
-24
.000
2.50
0
---
---
100
10 ---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
60.0
003.
500
---
---
---
---
---
---
---
---
400
600
470
410
680
5.70
050 35
012
05 30
012
0
35.0
0069
.000
290.
000
95.5
0011
5.50
056
0.00
050
.000
210.
000
18.0
0064
.000
14.8
00
120
7.20
028
.000
274.
000
4014
.000
8052
.000
405.
000
995
407.
300
1.18
017
0.00
03.
840
475.
500
110
63.5
009.
205
1.58
3.30
0
* K
abuk
lu C
eviz
1903
Yılı
nda
Fats
a’da
Den
izci
likFa
tsa’
ya U
ğray
an G
emile
rin B
andı
rala
rıSa
yıA
lman
İngi
lizAv
ustu
rya
Fran
sız
Yuna
nİta
lyan
Osm
anlı
4 3 9 43 2 3 72To
plam
136
1903
Yılı
nda
Fats
a’nı
n İt
hala
tı
Mal
ın C
insi
İngi
ltere
Avus
tury
aİta
lya
Rus
yaTü
rkiy
eTo
plam
TF
TF
TF
TF
TF
TF
Kib
ritK
ahve
Pam
uklu
lar
Değ
işik
mam
ul m
alla
rPe
trol
Çuv
al v
e am
bala
j bez
iSa
bun
Tuz
Şeke
r
---
---
---
10 ---
25 ---
---
---
---
---
---
20.0
00--
-25
.000
---
---
---
1 3 ---
---
---
---
---
---
112
800
2.30
0--
---
---
---
---
---
-34
.500
---
---
45 ---
---
---
---
---
---
---
---
72.0
00--
---
---
---
---
---
-
---
---
---
---
96 ---
---
---
---
---
---
---
---
14.2
00--
---
---
---
-
---
---
12 21 ---
10 40 1 ---
---
---
14.8
0040
.800
---
10.2
003.
600
900
---
1 3 57 31 96 35 40 1 112
800
2.30
087
.000
60.8
0014
.200
35.2
003.
600
900
34.5
00
3545
.000
116
37.6
0045
72.2
0096
14.2
0084
70.3
0037
623
9.30
0
1 İstatistiklerde
Ttonajı;FFrankcinsindendeğerigösterm
ektedir.
Çev. Özgür YILMAZ
432
ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)19
03 Y
ılınd
a Ü
nye’
nin
İtha
latı
Mal
ın C
insi
İngi
ltere
Avus
tury
aB
elçi
kaFr
ansa
İtaly
aR
usya
Türk
iye
Topl
am
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
Kib
ritK
ahve
Pam
uklu
lar
Paris
çiv
isi
Zeyt
inya
ğıD
eğiş
ik m
amul
mal
lar
Petro
lH
ırdav
atÇ
uval
ve
amba
laj b
ezi
Sabu
nTu
zŞe
ker
Diğ
er
---
---
19 ---
---
150
---
---
20 ---
---
---
---
---
---
24.9
00--
---
-35
0.00
0--
---
-18
.500
---
---
---
---
2 ---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
250
---
1.40
0--
---
---
---
---
---
---
---
---
---
-70
.200
---
---
---
---
50 ---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
10.8
00--
---
---
---
---
---
---
---
---
-
---
65 ---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
20
---
54.0
00--
---
---
---
---
---
---
---
---
---
-5.
000
---
---
40 ---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
30.0
00--
---
---
---
---
---
---
---
---
---
-
---
---
---
---
---
---
400
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
60.0
00--
---
---
---
---
---
-
15 ---
25 ---
120
---
---
40 ---
50 800
---
36
12.5
00--
-24
.800
---
92.0
00--
---
-30
.000
---
31.0
0075
.000
---
87.4
00
17 65 84 50 120
150
400
40 20 50 800
250
56
13.9
0054
.000
79.7
0010
.800
92.0
0035
0.00
060
.000
30.0
0018
.500
31.0
0075
.000
70.2
0092
.400
189
393.
400
252
71.6
0050
10.8
0085
59.0
0040
30.0
0040
060
.000
1.08
633
2.70
02.
102
977.
500
190
3 Y
ılınd
a Ü
nye’
de D
eniz
cilik
Üny
e’ye
Uğr
ayan
Gem
ilerin
Ban
dıra
ları
Sayı
Alm
anİn
giliz
Avus
tury
aFr
ansı
zYu
nan
İtaly
anO
sman
lıR
us
5 2 7 42 3 1 76 1
Topl
am27
1903
Yılı
nda
Üny
e’ni
n İh
raca
tı
M
alın
Cin
siA
lman
yaİn
gilte
reB
elçi
kaM
ısır
Fran
saTü
rkiy
eTo
plam
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
Dam
arlı
Ker
este
Hub
ubat
Ken
evir
Yağl
ı bitk
iler
Ahş
ap ç
anak
Sebz
eM
ahle
pC
eviz
Yum
urta
Os
Der
iEl
ma
---
---
50 ---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
30.0
00--
---
---
---
---
---
---
---
---
-
---
1.40
010 40 --
---
---
---
---
---
---
---
-
---
210.
000
6.00
010
.000
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
50 ---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
30.0
00--
---
---
---
---
---
---
---
---
-
---
---
---
---
50 ---
20 20 ---
---
---
---
---
---
---
---
15.0
00--
-15
.000
4.00
0--
---
---
---
-
150
1.00
025
020
0--
-15
020 10
020
030 5 20
0
20.0
0092
.000
150.
000
40.0
00--
-25
0.00
015
.000
80.0
0015
0.00
02.
500
10.0
0030
.000
---
200
10 ---
---
150
---
---
10 ---
---
50
---
20.0
005.
000
---
---
25.0
00--
---
-6.
000
---
---
4.50
0
150
2.60
037
024
050 30
040 12
021
030 5 25
0
20.0
0032
2.00
022
1.00
050
.000
15.0
0050
.000
30.0
0084
.000
156.
000
2.50
010
.000
34.5
00
5030
.000
1.45
022
6.00
050
30.0
0090
34.0
002.
305
614.
500
420
60.5
004.
365
995.
000
1903
Yılı
nda
Sino
p’un
İhra
catı
Mal
ın C
insi
Alm
anya
İngi
ltere
Avus
tury
aM
ısır
Fran
saT
ürki
yeD
iğer
Yön
ler
Topl
am
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
Hub
ubat
Biç
ilmiş
ker
este
Yağl
ı bitk
iler
Bal
ık y
ağı
Cev
izYu
mur
taTu
zlan
mış
bal
ıkEl
ma
Tütü
nD
iğer
---
---
---
---
---
---
---
---
30 ---
---
---
---
---
---
---
---
---
38.4
00--
-
500
---
20 ---
---
---
---
---
---
---
40.0
00--
-4.
200
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
30 ---
---
---
---
---
---
---
---
---
4.50
0--
---
---
---
---
---
-
100
500
---
---
---
---
---
38 20 ---
8.00
050
.000
---
---
---
---
---
3.00
035
.000
---
400
---
20 ---
---
---
---
---
---
---
32.0
00--
-4.
200
---
---
---
---
---
---
---
900
700
30 10 32 160
120
---
150
160
72.0
0070
.000
6.30
02.
100
9.60
065
.600
18.0
00--
-19
2.00
061
.000
200
300
10 ---
---
---
700
---
---
57
16.0
0030
.000
2.10
0--
---
---
-10
5.00
0--
---
-18
.100
2.10
01.
500
80 40 52 160
820
38 200
217
168.
000
153.
000
17.3
006.
600
9.60
065
.600
123.
000
3.00
026
5.40
079
.100
5030
.000
520
38.4
0030
4.50
065
896
.000
420
36.2
002.
262
497.
100
1.26
717
1.20
05.
187
887.
600
1903
Yılı
nda
Sino
p’un
İtha
latı
Mal
ın C
insi
Avus
tury
aR
usya
Türk
iye
Diğ
er Y
önle
rTo
plam
TF
TF
TF
TF
TF
Kib
ritK
ahve
Pam
uklu
lar
Hub
ubat
Un
Dem
i, de
mir
eşya
Paris
çiv
isi
Zeyt
inya
ğıD
eğiş
ik m
amul
mal
lar
Petro
lK
imya
sal m
alla
rH
ırdav
atÇ
uval
ve
amba
laj b
ezi
Sabu
nTu
zŞe
ker
Tütü
nD
iğer
6 4 ---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
84 ---
20
4.50
03.
900
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
26.2
00
---
6.00
0
---
---
---
---
---
---
---
---
---
500
---
---
---
---
---
---
---
40
---
---
---
---
---
---
---
---
---
78.0
00
---
---
---
---
---
---
---
42.0
00
6 7 15 5 1.23
161 8 50 31
2
---
2 226
4 77 308
168
10 190
4.20
06.
800
44.8
003.
800
200.
800
21.8
001.
800
36.0
0030
4.00
0
---
10.0
0028
9.30
03.
300
43.1
0036
.600
53.7
0048
.000
57.6
00
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
50
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
4.90
0
12 11 45 5 1231
61 8 50 312
500
2 226
4 77 305
52 10 300
8.70
010
.700
44.8
003.
800
200.
800
21.8
001.
800
36.0
0032
4.00
078
.000
10.0
0028
9.30
03.
300
43.1
0036
.600
79.9
0078
.000
81.1
00
114
40.6
0054
090
.600
2.70
71.
185.
600
504.
900
3.41
11.
321.
700
Samsun Limanı Üzerine Denizcilik Raporu, Koy Haritası, Ticaret ...
433
ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)
1903
Yılı
nda
Üny
e’ni
n İt
hala
tıM
alın
Cin
siİn
gilte
reAv
ustu
rya
Bel
çika
Fran
saİta
lya
Rus
yaTü
rkiy
eTo
plam
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
Kib
ritK
ahve
Pam
uklu
lar
Paris
çiv
isi
Zeyt
inya
ğıD
eğiş
ik m
amul
mal
lar
Petro
lH
ırdav
atÇ
uval
ve
amba
laj b
ezi
Sabu
nTu
zŞe
ker
Diğ
er
---
---
19 ---
---
150
---
---
20 ---
---
---
---
---
---
24.9
00--
---
-35
0.00
0--
---
-18
.500
---
---
---
---
2 ---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
250
---
1.40
0--
---
---
---
---
---
---
---
---
---
-70
.200
---
---
---
---
50 ---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
10.8
00--
---
---
---
---
---
---
---
---
-
---
65 ---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
20
---
54.0
00--
---
---
---
---
---
---
---
---
---
-5.
000
---
---
40 ---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
30.0
00--
---
---
---
---
---
---
---
---
---
-
---
---
---
---
---
---
400
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
60.0
00--
---
---
---
---
---
-
15 ---
25 ---
120
---
---
40 ---
50 800
---
36
12.5
00--
-24
.800
---
92.0
00--
---
-30
.000
---
31.0
0075
.000
---
87.4
00
17 65 84 50 120
150
400
40 20 50 800
250
56
13.9
0054
.000
79.7
0010
.800
92.0
0035
0.00
060
.000
30.0
0018
.500
31.0
0075
.000
70.2
0092
.400
189
393.
400
252
71.6
0050
10.8
0085
59.0
0040
30.0
0040
060
.000
1.08
633
2.70
02.
102
977.
500
190
3 Y
ılınd
a Ü
nye’
de D
eniz
cilik
Üny
e’ye
Uğr
ayan
Gem
ilerin
Ban
dıra
ları
Sayı
Alm
anİn
giliz
Avus
tury
aFr
ansı
zYu
nan
İtaly
anO
sman
lıR
us
5 2 7 42 3 1 76 1
Topl
am27
1903
Yılı
nda
Üny
e’ni
n İh
raca
tı
M
alın
Cin
siA
lman
yaİn
gilte
reB
elçi
kaM
ısır
Fran
saTü
rkiy
eTo
plam
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
Dam
arlı
Ker
este
Hub
ubat
Ken
evir
Yağl
ı bitk
iler
Ahş
ap ç
anak
Sebz
eM
ahle
pC
eviz
Yum
urta
Os
Der
iEl
ma
---
---
50 ---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
30.0
00--
---
---
---
---
---
---
---
---
-
---
1.40
010 40 --
---
---
---
---
---
---
---
-
---
210.
000
6.00
010
.000
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
50 ---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
30.0
00--
---
---
---
---
---
---
---
---
-
---
---
---
---
50 ---
20 20 ---
---
---
---
---
---
---
---
15.0
00--
-15
.000
4.00
0--
---
---
---
-
150
1.00
025
020
0--
-15
020 10
020
030 5 20
0
20.0
0092
.000
150.
000
40.0
00--
-25
0.00
015
.000
80.0
0015
0.00
02.
500
10.0
0030
.000
---
200
10 ---
---
150
---
---
10 ---
---
50
---
20.0
005.
000
---
---
25.0
00--
---
-6.
000
---
---
4.50
0
150
2.60
037
024
050 30
040 12
021
030 5 25
0
20.0
0032
2.00
022
1.00
050
.000
15.0
0050
.000
30.0
0084
.000
156.
000
2.50
010
.000
34.5
00
5030
.000
1.45
022
6.00
050
30.0
0090
34.0
002.
305
614.
500
420
60.5
004.
365
995.
000
1903
Yılı
nda
Sino
p’un
İhra
catı
Mal
ın C
insi
Alm
anya
İngi
ltere
Avus
tury
aM
ısır
Fran
saT
ürki
yeD
iğer
Yön
ler
Topl
am
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
Hub
ubat
Biç
ilmiş
ker
este
Yağl
ı bitk
iler
Bal
ık y
ağı
Cev
izYu
mur
taTu
zlan
mış
bal
ıkEl
ma
Tütü
nD
iğer
---
---
---
---
---
---
---
---
30 ---
---
---
---
---
---
---
---
---
38.4
00--
-
500
---
20 ---
---
---
---
---
---
---
40.0
00--
-4.
200
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
30 ---
---
---
---
---
---
---
---
---
4.50
0--
---
---
---
---
---
-
100
500
---
---
---
---
---
38 20 ---
8.00
050
.000
---
---
---
---
---
3.00
035
.000
---
400
---
20 ---
---
---
---
---
---
---
32.0
00--
-4.
200
---
---
---
---
---
---
---
900
700
30 10 32 160
120
---
150
160
72.0
0070
.000
6.30
02.
100
9.60
065
.600
18.0
00--
-19
2.00
061
.000
200
300
10 ---
---
---
700
---
---
57
16.0
0030
.000
2.10
0--
---
---
-10
5.00
0--
---
-18
.100
2.10
01.
500
80 40 52 160
820
38 200
217
168.
000
153.
000
17.3
006.
600
9.60
065
.600
123.
000
3.00
026
5.40
079
.100
5030
.000
520
38.4
0030
4.50
065
896
.000
420
36.2
002.
262
497.
100
1.26
717
1.20
05.
187
887.
600
1903
Yılı
nda
Sino
p’un
İtha
latı
Mal
ın C
insi
Avus
tury
aR
usya
Türk
iye
Diğ
er Y
önle
rTo
plam
TF
TF
TF
TF
TF
Kib
ritK
ahve
Pam
uklu
lar
Hub
ubat
Un
Dem
i, de
mir
eşya
Paris
çiv
isi
Zeyt
inya
ğıD
eğiş
ik m
amul
mal
lar
Petro
lK
imya
sal m
alla
rH
ırdav
atÇ
uval
ve
amba
laj b
ezi
Sabu
nTu
zŞe
ker
Tütü
nD
iğer
6 4 ---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
84 ---
20
4.50
03.
900
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
26.2
00
---
6.00
0
---
---
---
---
---
---
---
---
---
500
---
---
---
---
---
---
---
40
---
---
---
---
---
---
---
---
---
78.0
00
---
---
---
---
---
---
---
42.0
00
6 7 15 5 1.23
161 8 50 31
2
---
2 226
4 77 308
168
10 190
4.20
06.
800
44.8
003.
800
200.
800
21.8
001.
800
36.0
0030
4.00
0
---
10.0
0028
9.30
03.
300
43.1
0036
.600
53.7
0048
.000
57.6
00
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
50
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
---
4.90
0
12 11 45 5 1231
61 8 50 312
500
2 226
4 77 305
52 10 300
8.70
010
.700
44.8
003.
800
200.
800
21.8
001.
800
36.0
0032
4.00
078
.000
10.0
0028
9.30
03.
300
43.1
0036
.600
79.9
0078
.000
81.1
00
114
40.6
0054
090
.600
2.70
71.
185.
600
504.
900
3.41
11.
321.
700
Çev. Özgür YILMAZ
434
ÇTTAD, XIV/29, (2014/Güz)
1903
Yılı
nda
İneb
olu’
nun
İhra
catı
Mal
ın C
insi
Alm
anya
İngi
ltere
Avus
tury
aB
elçi
kaM
ısır
Fran
saİta
lya
Türk
iye
Diğ
er Y
önle
rTo
plam
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
Hub
ubat
Ker
este
, biç
ilmiş
ker
este
Ken
evir
Yağl
ı bitk
iler
Cev
izYu
mus
taO
sEl
ma
Der
iD
iğer
---
18 380
11 ---
---
---
---
---
---
---
2.80
010
3.80
02.
600
---
---
---
---
---
---
---
---
---
18 ---
---
---
---
15 11
---
---
---
4.30
0--
---
---
---
-16
.00
2.30
0
---
---
110
9 280
---
---
25 13 18
---
---
56.0
002.
100
80.0
00--
---
-3.
800
14.2
002.
800
---
---
200
---
---
---
---
---
---
---
---
---
102.
000
---
---
---
---
---
---
---
---
350
---
---
30 ---
---
7.12
0--
-1.
213
---
35.0
00--
---
-7.
500
---
---
1.06
8.00
0--
-24
0.00
0
---
80 180
12 120
105
30 42 102
25
---
13.0
0091
.800
2.90
030
.000
84.0
001.
200
7.00
010
6.80
04.
500
---
5 65 8 ---
1 ---
---
---
12
---
800
33.1
001.
900
---
800
---
---
---
1.80
0
45 6 25 5 30 134
---
840
120
180
4.50
060
012
.800
1.20
07.
500
93.8
00--
-12
6.00
010
6.00
020
.800
---
---
---
---
---
---
---
300
30 60
---
---
---
---
---
---
---
45.0
0028
.000
10.0
00
45 454
960
63 460
240
30 5.32
728
01.
521
4.50
052
.200
489.
500
15.0
0012
5.00
017
8.60
01.
200
1.24
9.80
027
1.00
028
2.20
0
409
199.
200
4422
.600
455
158.
900
200
102.
000
8.71
51.
350.
500
696
341.
200
9138
.400
1.38
537
3.20
039
083
.000
12.3
852.
669.
000
1903
Yılı
nda
İneb
olu’
nun
İtha
latı
Mal
ın C
insi
Alm
anya
İngi
ltere
Avus
tury
aB
elçi
kaFr
ansa
İtaly
aR
usya
Türk
iye
Diğ
er y
önle
rTo
plam
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
TF
Kib
ritK
ahve
Pam
uklu
lar
Kal
ay, b
akır,
kur
şun,
Dem
ir eş
yala
rPa
ris ç
ivis
iZe
ytin
yağı
Değ
işik
mam
ulle
rPe
trol
Kim
yasa
l ürü
nler
Hırd
avat
Çuv
al v
e am
bala
j bez
iSa
bun
Tuz
Şeke
rTü
tün
Diğ
er
---
---
100
---
135
40 ---
60 --- 2 10 ---
---
---
---
---
65
---
---
170.
000
---
25.8
008.
400
---
192.
000
---
2.30
011
.000
---
---
---
---
---
13.0
00
---
---
190
32 102
---
---
75 ---
---
---
15 ---
---
---
---
40
---
---
343.
000
54.6
0020
.800
---
---
285.
500
---
---
---
16.6
00--
---
---
---
-8.
800
38 70 162
---
80 52 ---
30 --- 3 2 ---
---
---
509
---
125
30.4
0063
.000
272.
000
---
15.0
0010
.600
---
95.0
00--
-3.
800
2.40
0--
---
---
-17
8.60
0--
-12
5.00
0
---
---
20 6 173
110
---
28 ---
---
---
---
---
---
---
---
12
---
---
34.0
003.
800
34.6
0022
.000
---
100.
800
---
---
---
---
---
---
---
---
2.50
0
---
20 --- 4 ---
---
---
---
--- 5 12 ---
---
---
---
---
70
---
18.0
00--
-1.
500
---
---
---
---
---
6.80
014
.600
---
---
---
---
---
2.40
0
25 32 275
---
---
---
---
110
---
--- 8 2 ---
---
---
---
65
40.0
0038
.800
467.
500
---
---
---
---
352.
000
---
---
29.2
002.
200
---
---
---
---
13.8
00
---
---
---
---
---
---
---
---
550
---
---
---
---
--- 5 ---
85
---
---
---
---
---
---
---
---
115.
500
---
---
---
---
---
18.0
00--
-19
.000
---
---
192
---
---
---
103
40 ---
---
---
20 205
800
---
28 230
---
---
318.
400
---
---
---
97.8
0012
0.00
0--
---
---
-18
.200
123.
800
80.0
00--
-35
0.00
046
.000
---
102
23 ---
---
25 12 65 ---
---
--- 5 ---
---
---
---
250
---
122.
400
34.5
00--
---
-5.
200
11.4
0016
7.50
0--
---
---
-4.
800
---
---
---
---
54.0
00
63 224
962
42 490
227
115
408
550
10 32 42 205
800
554
28 942
70.4
0023
2.20
01.
639.
400
69.8
0095
.900
46.2
0010
9.20
01.
312.
800
115.
500
12.9
0057
.200
41.8
0012
3.80
080
.000
196.
600
350.
000
184.
500
412
422.
500
454
739.
000
1.07
169
5.80
034
919
7.70
011
173
.300
517
933.
500
680
152.
500
1.61
81.
154.
2000
482
399.
800
5.69
44.
429.
600
1903
Yılı
nda
İneb
olu’
da D
eniz
cilik
İneb
olu’
ya U
ğray
an G
emile
rin B
andı
rala
rıSa
yıA
lman
Avus
tury
aFr
ansı
zİta
lyan
Osm
anlı
Rus
2 103
8 11 162
52To
plam
338
1903
Yılı
nda
Sino
p’ta
Den
izci
likSi
nop’
a U
ğray
an G
emile
rin B
andı
rala
rıSa
yıİn
giliz
Osm
anlı
Rus
2 118
55
Topl
am17
5