Post on 22-Feb-2023
Cré
dito
sCon
seje
ro d
e Ed
ucac
ión,
Cul
tura
y D
epor
te L
ucia
no A
lons
o A
lons
oVic
econ
seje
ra d
e Ed
ucac
ión,
Cul
tura
y D
epor
te M
onts
erra
t Rey
es C
illez
aSec
reta
ria
Gen
eral
de
Cul
tura
Mar
ía d
el M
ar A
lfar
o G
arcí
aJe
fa d
e Ser
vici
o de
Inv
esti
gaci
ón y
Dif
usió
n S
andr
a Rod
rígu
ez d
e G
uzm
ánD
irec
tor
del C
onju
nto
de D
ólm
enes
de
Ant
eque
ra B
arto
lom
é Rui
z G
onzá
lez
Coo
rdin
aci
ón d
el C
ongr
eso
Com
isar
io d
el C
ongr
eso
Bar
tolo
mé
Rui
z G
onzá
lez
(Dir
ecto
r de
l Con
junt
o A
rque
ológ
ico
Dól
men
es d
e A
nteq
uera
)Coo
rdin
ació
n de
l Con
gres
o M
aría
del
Car
men
And
újar
Gal
lego
(A
yuda
nte
del P
atri
mon
io H
istó
rico
. Con
junt
o A
rque
ológ
ico
Dól
men
es d
e A
nteq
uera
) V
icto
ria
Euge
nia
Pére
z N
ebre
da (
Cen
tro
de D
ocum
enta
ción
y B
iblio
teca
Vir
tual
de
la P
rehi
stor
ia d
e A
ndal
ucía
Ant
onio
Arr
i-ba
s. C
onju
nto
Arq
ueol
ógic
o D
ólm
enes
de
Ant
eque
ra)
Mig
uel Á
ngel
Che
ca T
orre
s (A
dmin
istr
ació
n. C
onju
nto
Arq
ueol
ógic
o D
ólm
enes
de
Ant
eque
ra)
Pres
iden
cia
Edu
ardo
Gar
cía
Alf
onso
(D
eleg
ació
n Te
rrit
oria
l de
Educ
ació
n, C
ultu
ra y
Dep
orte
, Mál
aga)
Vol
calía
s G
onza
lo A
rand
a Ji
mén
ez (
Uni
vers
idad
de
Gra
nada
) A
na D
elga
do H
ervá
s (U
nive
rsit
at P
ompe
u Fa
bra,
Bar
celo
na)
Leo
nard
o G
arcí
a San
juán
(U
nive
rsid
ad d
e Sev
illa)
Ant
onio
Mor
gado
Rod
rígu
ez (
Uni
vers
idad
de
Gra
nada
) A
na N
avar
ro O
rteg
a (M
useo
Arq
ueol
ógic
o de
Sev
illa)
) C
arm
en R
ueda
Gal
án (
Cen
tro
And
aluz
de
Arq
ueol
ogía
Ibé
rica
– U
nive
rsid
ad d
e Ja
én)
Sec
reta
ría
Ros
a En
ríqu
ez A
rcas
(Con
junt
o A
rque
ológ
ico
Dól
men
es d
e A
nteq
uera
)
Com
ité
Org
ani
zado
r
Pres
iden
cia
Bar
tolo
mé
Rui
z G
onzá
lez
(Dir
ecto
r de
l Con
junt
o A
rque
ológ
ico
Dól
men
es d
e A
nteq
uera
)Voc
alía
s M
aría
del
Car
men
And
újar
Gal
lego
(Con
junt
o A
rque
ológ
ico
Dól
men
es d
e A
nteq
uera
) F
ranc
isco
Con
trer
as C
orté
s (U
nive
rsid
ad d
e G
rana
da)
Ros
a En
ríqu
ez A
rcas
(Con
junt
o A
rque
ológ
ico
Dól
men
es d
e A
nteq
uera
) E
va G
onzá
lez
Lezc
ano
(Age
ncia
And
aluz
a de
Ins
titu
cion
es C
ultu
rale
s) V
icto
ria
Euge
nia
Pére
z N
ebre
da (
Con
junt
o A
rque
ológ
ico
Dól
men
es d
e A
nteq
uera
) M
anue
la P
liego
Sán
chez
(A
genc
ia A
ndal
uza
de Ins
titu
cion
es C
ultu
rale
s) M
aría
Jos
é Rod
rígu
ez B
isqu
ert
(Age
ncia
And
aluz
a de
Ins
titu
cion
es C
ultu
rale
s) M
arga
rita
Sán
chez
Rom
ero
(Uni
vers
idad
de
Gra
nada
) A
uror
a Vill
alob
os G
ómez
(In
stit
uto
And
aluz
del
Pat
rim
onio
His
tóri
co)
Sec
reta
ría
Mig
uel Á
ngel
Che
ca T
orre
s (C
onju
nto
Arq
ueol
ógic
o D
ólm
enes
de
Ant
eque
ra)
Edit
a C
onse
jería
de E
duca
ción
, Cul
tura
y D
epor
te
de la
Jun
ta d
e A
ndal
ucía
Impr
ime:
Gan
dulf
o Im
pres
ores
, S.L
.D
epós
ito
lega
l: S
E-1
76
6-2
01
4.
I.S.B
.N.
97
48
-84
-99
59
-16
7-4
.Sev
illa
20
14
EN C
ON
TEXTO
....
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
11
B
arto
lom
é Rui
z G
onzá
lez
INTR
OD
UCCIÓ
N .
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
15
Ed
uard
o G
arcí
a A
lfon
so
CO
NFE
REN
CIA
IN
AU
GU
RA
L ¿E
stad
os e
n la
Pre
hist
oria
del
sur
pen
insu
lar?
.....
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
..... 2
1
Ant
onio
Gilm
an G
uillé
n
PRIM
ERA
MES
A. A
RQ
UEO
LOG
ÍAS D
EL C
ON
TACTO
. N
UEV
OS M
OD
ELO
S E
XPL
ICAT
IVO
S Y
MET
OD
OLO
GÍA
S ..
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
..... 3
7
Pres
iden
cia:
Ant
onio
Gilm
an G
uillé
n
Apl
icac
ione
s de
las
técn
icas
pal
eoge
nóm
icas
a la
rec
onst
rucc
ión
del p
asad
o ...
......
......
......
......
......
......
......
......
......
... 3
9
Car
les
Lalu
eza-
Fox
La p
erdu
raci
ón d
e lo
s úl
tim
os n
eand
erta
les
en la
Pen
ínsu
la Ibé
rica
y s
u in
terr
elac
ión
con
los
hu
man
os a
nató
mic
amen
te m
oder
nos
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
. 4
9
Javi
er B
aena
Pre
ysle
r
Dif
usió
n o
inno
vaci
ón t
ecno
lógi
ca: l
os in
icio
s de
la m
etal
urgi
a en
la P
enín
sula
Ibé
rica
....
......
......
......
......
......
......
. 6
5
Igna
cio
Mon
tero
Rui
z y
Mer
cede
s M
urill
o-B
arro
so
Mod
elan
do la
mov
ilida
d y
el m
ovim
ient
o a
trav
és d
e lo
s SIG
. Est
udio
s de
Cas
o en
la P
rehi
stor
ia
Rec
ient
e de
Sie
rra
Mor
ena
.....
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
.. 7
7
Patr
icia
Mur
riet
a-Fl
ores
, Leo
nard
o G
arcí
a San
juán
y D
avid
Whe
atle
y
SEG
UN
DA
MES
A. C
IRCU
LACIÓ
N, O
BJE
TOS Y
TER
RIT
ORIO
S .
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
.. 9
5
Pres
iden
cia:
Dim
as M
artín
Soc
as
La p
rim
era
ocup
ació
n de
l con
tine
nte
euro
peo
y lo
s m
ovim
ient
os p
obla
cion
ales
.....
......
......
......
......
......
......
......
......
.. 9
9
Rob
ert
Sal
a Ram
os e
Isi
dro
Toro
Moy
ano
La m
ovili
dad
de la
s po
blac
ione
s de
la E
dad
del C
obre
en
el S
uroe
ste
de E
spañ
a a
trav
és d
e
los
anál
isis
de
isót
opos
est
able
s de
87Sr/
86Sr
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
... 1
11
M
arta
Día
z-Zo
rita
Bon
illa,
Ann
a J.
Wat
erm
an y
Dav
id W
. Pea
te
Obj
etos
de
síle
x, m
arca
dore
s lit
ológ
icos
de
la c
ircu
laci
ón. G
eoar
queo
logí
a de
la p
rodu
cció
n la
min
ar
espe
cial
izad
a de
l sur
de
Iber
ia (
c. V
I-V
mil.
cal
. BP)
.....
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
....
12
1
Ant
onio
Mor
gado
y J
osé
Ant
onio
Loz
ano
El B
ronc
e Fi
nal e
n el
Sur
oest
e y
sus
rela
cion
es c
on e
l mun
do m
edit
errá
neo
(s
iglo
XIII
-VIII
AN
E) ....
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
.. 1
37
Fr
anci
sco
Góm
ez T
osca
no
Prod
ucci
ón y
dis
trib
ució
n de
la p
lata
en
la s
ocie
dad
argá
rica
y e
n lo
s as
enta
mie
ntos
or
ient
aliz
ante
s. U
na a
prox
imac
ión
desd
e el
aná
lisis
de
los
isót
opos
de
plom
o ...
......
......
......
......
......
......
......
......
......
. 1
59
M
erce
des
Mur
illo-
Bar
roso
e Ign
acio
Mon
tero
Rui
z
TERCER
A M
ESA
. LA
CO
OPE
RACIÓ
N: I
NSTR
UM
ENTO
DE
LAS P
OLÍ
TICA
S C
ULT
URA
LES ..
......
......
......
......
......
......
......
..... 1
79
Pr
esid
enci
a: A
na N
avar
ro O
rteg
a
La c
oope
raci
ón c
omo
inst
rum
ento
par
a la
dif
usió
n y
pues
ta e
n va
lor
del p
atri
mon
io c
ultu
ral e
n el
co
ntex
to e
urom
edit
errá
neo
.....
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
18
3
Pila
r Ta
ssar
a A
ndra
de
in
vest
igac
ión
en t
odas
las
área
s de
la c
ienc
ia ..
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
20
1
Pila
r Ló
pez
El p
rogr
ama
de a
yuda
s a
proy
ecto
s ar
queo
lógi
cos
en e
l ext
erio
r ...
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
......
20
9
Con
cepc
ión
Mar
tín
Mor
ales
Índi
ce
Esta
pub
licac
ión
se e
ncue
ntra
baj
o un
a Li
cenc
ia C
reat
ive
Com
mon
s Rec
onoc
imie
nto
3.0
Esp
aña
(atr
ibuc
ión,
no
com
erci
al y
sin
der
ivad
as),
la m
ism
a fo
rma
se p
odría
dist
ribu
ir o
exh
ibir
si s
e m
uest
ran
en lo
s cr
édit
os s
u po
rced
enci
a.
Si d
ecid
es im
prim
ir e
sta
publ
icac
ión,
haz
lo e
n un
a so
la t
inta
y p
or la
s do
s ca
ras
del p
apel
. De
esa
form
a es
tás
ahor
rand
o pa
pel y
tin
ta.
publica
ciones
sost
enib
les
44
14
40M
ovilid
ad, c
onta
cto y
cam
bio
. II C
ongr
eso
de P
rehi
stor
ia d
e A
ndalu
cía
MO
NTE
RO
RU
IZ, I
. (1
99
4):
El ori
gen d
e la m
eta
lurg
ia e
n e
l su
dest
e d
e la P
enín
sula
Ibéri
ca, A
lmer
ía.
MO
NTE
RO
RU
IZ, I
., RO
VIR
A L
LOREN
S, S
. y G
ÓM
EZ -
RA
MO
S, P
. (1
99
5):
“Pla
ta a
rgár
ica”
, Bole
tín d
e la A
soci
aci
ón E
spañola
de
Am
igos
de la A
rqueolo
gía
, 35
, pp.
97
-10
6.
MO
REN
O O
NO
RAT
O, A
., CO
NTR
ERA
S C
ORTÉ
S, F.
, REN
ZI, M
., RO
VIR
A L
LOREN
S, S. y
CO
RTÉ
S S
AN
TIAG
O, H
. (2
01
0):
“Est
udio
Enci
na, J
aén)
”, Tra
bajo
s de P
rehis
tori
a, 6
7, p
p. 3
05
-32
2.
PATT
ERSO
N, C
. C. (
19
71
): “N
ativ
e co
pper
, silv
er a
nd g
old
acce
ssib
le t
o ea
rly
met
allu
rgis
ts”,
Am
eri
can A
ntiquity, 3
6 (
3),
pp.
28
6-3
21
.
PÉREZ
MACÍA
S, J
. A. y
FRÍA
S, C
. (1
98
9):
“La
necr
ópol
is d
e ci
stas
de
La P
arri
ta (
Ner
va, H
uelv
a) y
los
inic
ios
de la
met
alur
gia
de la
pla
ta e
n la
s m
inas
de
Río
Tin
to”,
Cuadern
os
del Suro
est
e, 1
, 11
-21
.
PÉREZ
MACÍA
S, J
. A. (
19
96
): M
eta
lurg
ia e
xtra
ctiv
a p
rerr
om
ana e
n H
uelv
a, H
uelv
a.
PERN
ICK
A, E.
(1
98
7):
“Erz
lage
rstä
tten
in
der
Ägä
is u
nd i
hre
Aus
beut
ung
im A
lter
tum
. Geo
chem
isch
e U
nter
such
unge
n zu
r H
erku
nfts
best
imm
ung
arch
äolo
gisc
her
Met
allo
bjek
te”,
Jahrb
uch
des
Röm
isch
-Germ
anis
chen Z
entr
alm
use
um
s M
ain
z, 3
4,
pp. 6
07
-71
4.
Jahrb
uch
des
Röm
isch
-Germ
anis
chen
Zentr
alm
use
um
s, 3
7, p
p. 2
1-1
29
.
POZO
, M.,
MED
INA
, J. A
. y C
ASA
S, J
. (2
00
4):
“Car
acte
riza
ción
min
eral
ógic
a de
cue
ntas
de
ajua
r pr
oced
ente
s de
tre
s tu
mba
s de
Fue
nte
Ála
mo”
, Madri
der
Mitte
ilungen, 4
5, p
p. 1
08
-13
1.
PRAG
, K. (
19
78
): “S
ilver
in t
he L
evan
t in
the
Fou
rth
Mill
enni
um B
C”,
en R
. Moo
rey
(ed.
), A
rchaeolo
gy in t
he L
evant. E
ssays
for
Kath
leen K
enyo
n, A
ris
and
Phill
ips,
War
min
ster
, pp.
36
-45
.
PRIM
AS, M
. (1
99
5):
“Gol
d an
d si
lver
dur
ing
the
3rd
mill
. cal
. BC”,
en G
. Mor
tean
i and
J. P
. Nor
thov
er (
eds.
), Pre
his
tori
c G
old
in E
uro
pe, D
ordr
echt
, Bos
ton
and
Lond
on, p
p. 7
7-9
3
PRIM
AS, M
. (1
99
6):
“Frü
hes
Silb
er“,
en T
. Kov
ács
(ed.
), Stu
die
n z
ur
Meta
llin
dust
rie im
Karp
ate
nbeck
en u
nd d
en b
enach
bart
en
Regio
nen, B
udap
est,
pp. 5
5-5
8.
REN
FREW
, C.
(19
67
): “C
ycla
dic
Met
allu
rgy
and
the
Aeg
ean
Earl
y B
ronz
e A
ge”,
Am
eri
can J
ourn
al
of
Arc
haeolo
gy,
71
, pp
. 1
-20
.
REN
ZI, M
., M
ON
TERO
-RU
IZ, I
. y B
OD
E, M
. (2
00
9):
“Non
-fer
rous
met
allu
rgy
from
the
Pho
enic
ian
site
of
La F
onte
ta (
Alic
ante
, Spa
in):
a st
udy
of p
rove
nanc
e”. J
ourn
al of
Arc
haeolo
gic
al Sci
ence
,36
(1
1),
pp. 2
58
4-2
59
6.
Cuadern
o
de C
am
po, p
p. 3
0-6
9.
SA
NTO
S Z
ALD
UEG
UI,
J.F.
, G
ARCÍA
DE
MA
DIN
AB
EITI
A, S. G
IL I
BA
RG
UCH
I, J.
I. y
PALE
RO
, F.
(2
00
4):
“A l
ead
isto
pe d
atab
ase:
sout
heas
tern
Ibe
ria”
, Arc
haeom
etr
y, 4
6 (
4),
pp. 6
25
-63
4.
SIR
ET, H
. y L
. (1
89
0):
Las
pri
mera
s edades
del m
eta
l en e
l Sudest
e d
e E
spaña. B
arce
lona
.
STO
S-G
ALE
, S.,
HU
NT
ORTI
Z, M
. y G
ALE
, N. (
19
99
): “A
nális
is e
lem
enta
l y d
e is
ótop
os d
e pl
omo
de o
bjet
os m
etál
icos
de
los
sond
eos
de G
atas
”, en
P. C
astr
o et
al.,
(ed
s.),
Pro
yect
o G
ata
s 2
: La d
inam
ica a
rqueoeco
lógic
a d
e la o
cupaci
ón p
rehis
tóri
ca
Mem
oria
de
la J
unta
de
And
aluc
ía, S
evill
a, p
p. 3
47
-36
1
TORN
OS,
F. y
CH
IARA
DIA
, M
. (2
00
4):
“Plu
mbo
tect
onic
evo
luti
on o
f th
e O
ssa
Mor
ena
Zone
, Ib
eria
n Pe
nins
ula:
tra
cing
the
Eco
nom
ic G
eolo
gy, 9
9, p
p. 9
65
–98
5.
TYLE
CO
TE, R
. F. (
19
87
): The E
arl
y H
isto
ry o
f M
eta
llurg
y in E
uro
pe,
VA
LERO
, I.
(19
07
): “M
iner
ales
Esp
añol
es d
e la
Col
ecci
ón d
el C
oleg
io d
el S
alva
dor”
, B
ole
tín d
e l
a S
oci
edad A
ragonesa
de
Cie
nci
as
Natu
rale
s, 7
, pp.
62
-85
.
WAG
NER
, G. A
. y W
EISG
ERB
ER, G
. (ed
s) (
19
85
): Silber, B
lei und G
old
auf
Sif
nos,
prä
his
tori
sche u
nd a
ntike
Meta
llpro
dukt
ion,
Der
Ans
chni
tt, B
eihe
ft 3
, Boc
hum
.
Car
los
Goz
albe
s Cra
viot
o*, H
elen
a G
ozal
bes
Gar
cía*
* E
nriq
ue G
ozal
bes
Cra
viot
o***
Un
nuev
o sa
ntua
rio
prer
rom
ano
en
el P
arq
ue d
e
los
Alc
orno
cale
s: e
l Cer
ro d
e Cast
illej
os
* D
epar
tam
ento
de
Did
ácti
ca d
e la
s Cie
ncia
s Soc
iale
s, U
nive
rsid
ad d
e M
álag
a. c
agoz
albe
s@ho
tmai
l.com
** B
ecar
ia, D
epar
tam
ento
de
His
tori
a A
ntig
ua, U
nive
rsid
ad d
e G
rana
da. h
elen
agog
a@ho
tmai
l.com
***
Prof
esor
Tit
ular
, Uni
vers
idad
de
Cas
tilla
-La
Man
cha.
Enr
ique
.Goz
albe
s@uc
lm.e
s
Res
um
en
Pres
enta
mos
en
esta
apo
rtac
ión
un c
urio
so s
itio
arq
ueol
ógic
o qu
e se
enc
uent
ra e
n el
int
erio
r de
l Pa
rque
de
met
ros
de p
erím
etro
, y
mur
os d
e do
s m
etro
s y
med
io d
e an
cho,
con
bas
tion
es. En
el
exte
rior
del
mis
mo
se e
n-cu
entr
a un
a ro
ca c
on la
rep
rese
ntac
ión
de u
n bu
itre
, gra
bado
con
hie
rro,
sob
re u
na t
orre
, así
com
o un
san
tuar
io d
e ca
zole
tas.
Se
trat
a de
un
conj
unto
que
per
tene
ce a
un
ambi
ente
sim
ilar
al e
xcav
ado
últi
mam
ente
en
Los
Cas
tille
jos
de A
lcor
rín
(Man
ilva)
.
Pala
bras
clave
:
Intr
oducc
ión
-ci
ente
men
te c
onoc
ida
(Par
que
Nat
ural
dec
lara
do c
omo
tal
por
el P
arla
men
to d
e A
ndal
ucía
en
el a
ño 1
98
9).
Pero
ad
emás
el pr
opio
Par
que
es u
n de
pósi
to d
e un
a im
port
ante
can
tida
d de
sit
ios
arqu
eoló
gico
s, m
uy m
al c
onoc
idos
.
una
capa
veg
etal
en
cont
inua
for
mac
ión
y de
scom
posi
ción
que
im
pide
obs
erva
r lo
s po
sibl
es r
esto
s ce
rám
icos
o
send
eros
o c
orta
fueg
os. N
atur
alm
ente
los
ves
tigi
os s
on e
n su
may
oría
de
pequ
eños
ase
ntam
ient
os p
rerr
oman
os,
que
en a
lgun
os c
asos
pud
iero
n pe
rdur
ar e
n ex
plot
ació
n de
l sa
ltus
(gan
ader
ía y
mad
era)
en
plen
a ép
oca
rom
ana.
En
tre
esto
s as
enta
mie
ntos
vam
os a
des
taca
r el
que
pre
sent
arem
os e
n el
tra
bajo
, a p
arti
r de
la
exis
tenc
ia d
e un
sa
ntua
rio
prer
rom
ano.
Loca
liza
ción
El l
ugar
se
encu
entr
a en
el
Parq
ue d
e lo
s A
lcor
noca
les,
en
la z
ona
occi
dent
al d
el t
érm
ino
de C
orte
s de
la
Fron
tera
, en
un t
erri
tori
o de
col
inas
de
altu
ra m
edia
, atr
aves
ada
de f
orm
a in
term
iten
te p
or p
rofu
ndos
bar
ranc
os.
En l
a ac
tual
idad
es
un t
erre
no d
e de
hesa
. La
refe
renc
ia m
ás c
onoc
ida
en l
as c
erca
nías
es
el P
eñón
del
Ber
ruec
o,
que
hast
a ha
ce a
lgun
os a
ños
acog
ía u
na c
olon
ia d
e bu
itre
s. E
l ce
rro
reci
be e
l no
mbr
e de
“Cas
tille
jos”
en
el p
lano
1
:50
.00
0 d
el IG
N.
Alt
ura:
83
7-8
45
met
ros
(Fig
. 1).
Figu
ra 1
Loc
aliz
ació
n de
l san
tuar
io y
del
rec
into
44
34
42M
ovilid
ad, c
onta
cto y
cam
bio
. II C
ongr
eso
de P
rehi
stor
ia d
e A
ndalu
cía
Un
nuev
o sa
ntua
rio
prer
rom
ano
en
el P
arq
ue d
e lo
s A
lcor
noca
les:
el C
erro
de
Cast
illej
os
Ele
men
to 1
: buit
re t
all
ado
En la
par
te m
ás e
leva
da d
e la
dob
le m
eset
a de
l
zona
que
brad
a de
la
mis
ma
(con
una
inc
linac
ión
de
ave
sobr
e un
a to
rre.
Con
per
spec
tiva
fro
ntal
el
ave
asem
eja
clar
amen
te l
a fo
rma
de u
n bu
itre
, fr
onta
l ex
cept
o la
cab
eza
que
está
gir
ada.
Las
dim
ensi
ones
- -m
etría,
con
una
pue
rta
con
arco
de
med
io p
unto
. La
pa
ta d
erec
ha d
e es
te a
ve, q
ue in
terp
reta
mos
com
o un
bu
itre
por
el
larg
o cu
ello
, tie
ne c
inco
gru
esas
gar
ras.
La
téc
nica
de
grab
ado
es e
l re
piqu
etea
do,
con
toda
pr
obab
ilida
d ef
ectu
ado
med
iant
e hi
erro
. Pes
e a
todo
se
det
ecta
la
exis
tenc
ia d
e to
sque
dad
en e
l tr
abaj
o re
aliz
ado.
En u
n te
rren
o m
ás p
uram
ente
esp
ecul
ativ
o, a
un
os 3
0 m
etro
s ha
cia
el s
ur d
e es
ta r
oca
se e
ncue
n- -da
, de
form
a na
tura
l si
n du
da, p
ero
que
pres
enta
un
rebo
rde
trab
ajad
o. R
esul
ta t
enta
dor
el r
elac
iona
r es
ta
roca
con
una
pos
ible
pla
tafo
rma
en a
lto
para
la
co-
loca
ción
de
cadá
vere
s ex
pues
tos
para
ser
dev
orad
os
por
los
buit
res.
En
cual
quie
r ca
so,
la r
efer
enci
a qu
e te
nem
os a
l re
spec
to d
el p
oeta
Sili
o It
alic
o (P
un.
III,
sino
un
gené
rico
poé
tico
, y q
uizá
s se
ha
podi
do e
xa-
gera
r su
alc
ance
, pu
esto
que
con
side
ra e
n re
alid
ad
que
es e
ntre
los
guer
rero
s m
uert
os e
n co
mba
te c
uand
o no
deb
e pr
oduc
irse
la in
cine
raci
ón, s
ino
que
llega
n di
rect
os
al c
ielo
, jun
to a
los
dios
es, s
i su
cuer
po e
xten
dido
es
devo
rado
por
los
buit
res.
Y s
i lo
aplic
a a
los
celt
íber
os, E
liano
(A
nim
. X, 2
2)
circ
unsc
ribe
est
e he
cho
a lo
s va
cceo
s y
seña
la q
ue e
n ef
ecto
era
n lo
s qu
e pe
rdía
n la
vid
a en
la g
uerr
a lo
s qu
e en
treg
aban
a lo
s bu
itre
s, y
a qu
e co
nsid
erab
an a
ést
os u
n an
imal
sag
rado
(Fi
gs. 2
-3).
Ele
men
to 2
: santu
ari
o d
e ca
zole
tas
Hay
tam
bién
una
ser
ie d
e lín
eas
que
enm
arca
n a
mod
o de
cen
efas
, en
un t
ipo
de d
ecor
ació
n qu
e ap
arec
e en
las
ce
rám
icas
del
per
iodo
ori
enta
lizan
te.
En l
a zo
na o
este
hay
dos
cub
etas
más
peq
ueña
s, d
e un
os 5
0 x
40
cm
sin
que
se
apre
cien
en
ella
s ca
nale
s de
des
agüe
.
anim
ales
. Los
san
tuar
ios
de c
azol
etas
con
stit
uyen
un
elem
ento
muy
ext
endi
do, p
ero
que
hast
a ha
ce b
ien
poco
se
han
vinc
ulad
o de
una
for
ma
excl
usiv
a a
la r
elig
iosi
dad
celt
íber
a. S
in e
mba
rgo,
com
o en
el c
aso
de la
rep
rese
ntac
ión
sent
ido,
la
línea
dif
usa
entr
e el
mun
do c
ultu
ral ib
éric
o y
el m
undo
cul
tura
l ce
ltib
éric
o, c
on s
us c
arac
teríst
icas
rel
i-gi
osas
, par
ece
desp
laza
rse
de u
na f
orm
a co
ntun
dent
e, a
dopt
ando
en
dete
rmin
adas
zon
as f
órm
ulas
arc
aica
s aj
enas
al
mun
do ib
éric
o, y
muc
ho m
ás p
ropi
as d
el c
elti
béri
co.
Las
cazo
leta
s ta
llada
s en
la
roca
, tan
to las
que
pre
sent
an u
n de
sagü
e pa
ra los
líq
uido
s, c
omo
las
que
no lo
tien
en, s
uele
n as
ocia
rse
a de
term
inad
as n
ecró
polis
de
tum
bas
talla
das
en r
oca
en d
iver
sos
luga
res
de A
ndal
ucía
pr
óxim
os a
l est
rech
o de
Gib
ralt
ar, s
upon
iend
o qu
e er
an lo
s lu
gare
s en
don
de s
e co
loca
ban
las
vísc
eras
del
dif
unto
, o
bien
se
real
izab
an l
as ú
ltim
as l
ibac
ione
s. E
n re
alid
ad, la
exi
sten
cia
de c
anal
es d
e dr
enaj
e en
alg
unas
de
ella
s,
pare
cen
mos
trar
nos
la p
rim
era
func
ión,
por
tan
to e
lem
ento
s fu
ncio
nale
s pa
ra l
os r
itos
mor
tuor
ios,
aun
que
com
o ve
rem
os p
arec
e m
ás p
laus
ible
otr
a in
terp
reta
ción
.
ha a
plic
ado
una
func
ión
no e
stri
ctam
ente
rel
acio
nada
con
los
cult
os, c
omo
pued
e se
r la
rec
ogid
a de
l vin
o o
bien
(las
m
ás p
eque
ñas)
, dep
ósit
os d
e fu
ndic
ión
de m
etal
es. L
as q
ue a
quí e
xpon
emos
es
evid
ente
que
no
tení
an n
ingu
na d
e es
tas
func
ione
s. F
inal
men
te, t
ambi
én s
e ha
sup
uest
o pa
ra la
s ca
zole
tas
una
func
ión
de m
arca
r el
ter
rito
rio.
Apa
re-
cen
cazo
leta
s ju
nto
a as
ient
os t
alla
dos
en lu
gare
s qu
e se
han
con
side
rado
com
o sa
ntua
rios
vet
ones
, tal
es c
omo
la
Sill
a de
Fel
ipe
II, C
anto
Cas
trej
ón y
Bue
ndía
y o
tros
muc
hos
(Fab
ián
Gar
cía,
20
09
).
Otr
as “
cazo
leta
s” r
ealiz
adas
en
la p
ura
vert
ical
idad
de
algu
nas
pare
des
roco
sas
tuvi
eron
que
ten
er o
tra
fun-
ción
dif
eren
te a
tod
as la
s ap
unta
das,
pro
babl
emen
te s
ervi
rían
com
o ni
chos
en
dond
e se
ubi
caba
n ob
jeto
s re
laci
o-na
dos
con
el c
ulto
, tal
com
o oc
urre
por
eje
mpl
o en
el s
antu
ario
-nec
rópo
lis d
e Cas
tro
en S
alam
anca
(B
enit
o de
l Rey
en e
l tér
min
o de
Tar
ifa
(Bar
berá
, 19
98
). En
el c
aso
de n
uest
ro e
stud
io, l
a ca
zole
ta c
entr
al c
on s
u ca
nal d
e de
sagü
e,
Las
cene
fas
con
línea
s in
clin
adas
deb
en t
ener
un
cará
cter
sim
bólic
o-re
ligio
so, s
in q
ue s
epam
os in
terp
reta
rlas
. N
o es
ést
e un
mot
ivo
cono
cido
en
los
petr
oglif
os, a
pes
ar d
e qu
e so
n re
lati
vam
ente
fre
cuen
tes
las
com
posi
cion
es
geom
étri
cas
o en
zig
-zag
, sie
ndo
las
mas
pró
xim
as la
s de
las
gale
rías
de
los
dólm
enes
de
El G
asto
r y
La G
igan
ta e
n Ron
da (
Bue
no y
Bal
bín,
19
97
). Es
tos
petr
oglif
os n
o cr
eem
os q
ue c
onst
ituy
an u
n le
ngua
je, p
ero
si u
n de
term
inad
o có
digo
. En o
casi
ones
los
pet
rogl
ifos
tie
nen
la f
unci
ón d
e se
ñala
r el
dom
inio
sob
re e
l te
rrit
orio
. No
desc
arta
mos
to-
talm
ente
est
a fu
nció
n. R
esul
ta c
urio
sa, l
a al
inea
ción
de
la n
ecró
polis
dol
mén
ica
del
Peñó
n de
l B
erru
eco,
con
est
e sa
ntua
rio,
con
el re
cint
o ce
rcan
o, c
on las
nec
rópo
lis d
olm
énic
as in
édit
as d
el p
uert
o de
la
Cor
chue
la, d
el p
uert
o de
la
Enc
ina
y co
n el
rec
into
del
Cer
ro d
el C
asti
llo. S
i lo
s un
imos
a l
os r
ecin
tos
tam
bién
iné
dito
s de
El
Paso
y a
l de
l pu
erto
de
Gal
iz, y
a al
go m
ás a
leja
dos
y la
tera
les
a la
lín
ea a
nter
iorm
ente
mar
cada
, vem
os u
na c
once
ntra
ción
de
pode
r qu
e re
sult
a ex
trañ
a.
Por
tant
o, n
o no
s en
cont
ram
os a
nte
el c
aso
de u
n sa
ntua
rio
aisl
ado,
sin
o qu
e el
mis
mo
debi
ó de
ten
er u
na
vinc
ulac
ión
dire
cta
con
la c
omun
idad
y c
on e
l po
der
polít
ico
en u
n te
rrit
orio
rel
ativ
amen
te e
xten
so. E
s ci
erto
que
al
no
habe
rse
real
izad
o ha
sta
ahor
a ex
cava
cion
es e
n ni
ngun
o de
los
rec
into
s ci
tado
s, l
a m
ayor
ía c
ompl
etam
ente
in
édit
os, l
os d
atos
son
muy
pro
visi
onal
es. P
ero
por
su t
ipol
ogía
, así
com
o po
r lo
s es
casí
sim
os r
esto
s ce
rám
icos
que
Hie
rro,
exi
stie
ndo
incl
uso
en a
lgun
o de
ello
s, e
vide
ncia
s de
per
dura
ción
en
époc
a ib
éric
a pl
ena.
Figu
ra 2
. La
Peña
del
Bui
tre
44
54
44M
ovilid
ad, c
onta
cto y
cam
bio
. II C
ongr
eso
de P
rehi
stor
ia d
e A
ndalu
cía
En
luga
res
anda
luce
s co
n ci
erta
vo
caci
ón a
gríc
ola,
en
el s
iglo
VI
a.C.
se
prod
uce
una
rees
truc
tura
ción
del
pob
la-
mie
nto,
de
tal
form
a qu
e la
pob
laci
ón s
e co
ncen
tra
en g
rand
es y
peq
ueño
s oppid
a,
con
una
econ
omía
agr
ícol
a. P
osib
lem
ente
, en
las
soc
ieda
des
gana
dera
s es
te p
roce
-so
pud
o se
r an
teri
or,
coin
cidi
endo
con
la
cron
olog
ía t
arté
sica
, en
tor
no a
los
sig
los
IX y
VIII
a.
C.
(Mor
et,
19
96
). D
e he
cho,
si
segu
imos
los
indi
cios
de
las
exca
vaci
ones
que
dura
n m
uy p
oco
en e
l ti
empo
. Ta
m-
bién
par
ece
que
duró
muy
poc
o ti
empo
el
san
tuar
io p
ues
los
grab
ados
no
está
n co
mpl
etad
os (
Fig.
4-5
).
tien
e un
per
ímet
ro d
e un
os 7
00
met
ros,
y q
ue a
prov
echa
en
buen
a pa
rte
las
curv
as d
e ni
vel.
El m
ism
o fo
rma
part
e de
un
mod
elo
gene
ral q
ue s
igue
n ot
ros
cinc
o re
cint
os b
asta
nte
cerc
anos
, que
en
todo
s lo
s ca
sos
dom
inan
los
paso
s pr
inci
pale
s y
puer
tos
de m
onta
ña. S
e co
rres
pond
e co
n la
tip
olog
ía “
d” d
e M
oret
(1
99
6: 5
6)
es d
ecir
a u
na “
mes
eta
Su
estr
uctu
ra s
e de
tect
a so
bre
todo
en
la e
squi
na s
ures
te, e
n do
nde
un a
ntig
uo c
arri
l ro
mpi
ó lo
que
pod
ría
habe
r si
do u
na t
orre
de
esqu
ina.
El r
ecin
to t
iene
al m
enos
cua
tro
bast
ione
s. L
a an
chur
a de
l mur
o es
muy
con
side
ra-
cron
ológ
ica,
per
o la
fac
tura
de
los
mur
os y
su
anch
ura,
es
muy
par
ecid
a a
la d
e lo
s re
cint
os d
e A
lcor
rín
en M
anilv
a
Figu
ra 4
. La
roca
del
san
tuar
io
Figu
ra 5
. Zon
a de
la c
azol
eta
con
cana
l y a
l fon
do e
l pos
ible
alt
ar
(Mar
zoli
y ot
ros,
20
06
; 20
10
), o
Las
Cap
ache
ras
en A
rchi
dona
, que
se
han
podi
do d
atar
en
torn
o al
sig
lo V
III a
.C.
hech
a a
man
o o
al m
enos
en
torn
o m
uy l
ento
. La
ause
ncia
tot
al d
e ce
rám
ica,
se
corr
espo
nde
con
su e
scas
ez e
n ot
ros
reci
ntos
de
esa
époc
a y
que
son
mej
or c
onoc
idos
, com
o lo
s de
Alc
orrín
(Mar
zoli
y ot
ros,
20
06
; 20
10
) y
Cap
a-ch
eras
. En
el p
rim
er lu
gar
se h
an r
ealiz
ado
exca
vaci
ones
con
res
ulta
dos
publ
icad
os p
or e
l equ
ipo
de D
irce
Mar
zoli,
y
en e
l seg
undo
, sol
o se
ha
real
izad
o un
a si
mpl
e ca
ta d
e ur
genc
ia p
ara
la c
oloc
ació
n de
un
post
e el
éctr
ico,
sin
que
ha
sta
el m
omen
to s
e ha
yan
publ
icad
o lo
s re
sult
ados
(Fi
g. 6
).
Concl
usi
ones
El a
sent
amie
nto
que
pres
enta
mos
rom
pe, a
l m
enos
en
part
e, la
a p
riori
pre
visi
ble
línea
ent
re c
ultu
ra ib
éric
a y
celt
ibér
ica:
nos
enc
ontr
amos
ant
e un
med
io a
gres
te d
e m
onte
y b
osqu
e, d
e sa
ltus,
que
se
rela
cion
a m
ás c
ultu
-ra
lmen
te c
on e
l seg
undo
ám
bito
pes
e a
su p
osic
ión
en e
l ext
rem
o m
erid
iona
l. U
n as
enta
mie
nto
de u
na c
rono
logí
a -m
ana
en e
l lug
ar.
sim
bolis
mo
del a
nim
al. P
ese
a to
do, p
rese
nta
prob
lem
as la
rel
ació
n co
n la
prá
ctic
a do
cum
enta
da p
or f
uent
es m
uy
secu
ndar
ias
para
los
cel
tíbe
ros,
y e
xclu
siva
men
te c
ircu
nscr
ita
a lo
s gu
erre
ros
mue
rtos
en
com
bate
. La
utili
zaci
ón
de m
etal
, con
cas
i seg
urid
ad e
l hie
rro,
apu
nta
a un
car
ácte
r ba
stan
te “
tard
ío”,
que
unid
o al
mot
ivo
deco
rati
vo d
e la
s ce
nefa
s, a
punt
a a
gran
des
rasg
os a
la c
rono
logí
a ap
unta
da d
e la
Eda
d de
l Hie
rro.
La
casi
tot
al a
usen
cia
de c
erám
ica
en la
s pr
oxim
idad
es, c
on la
exc
epci
ón d
e al
gún
frag
men
to m
uy t
osco
, con
abu
ndan
te d
esen
gras
ante
, hec
ha a
man
o,
apun
ta t
ambi
én a
esa
mis
ma
époc
a.
(Arc
hido
na).
No
tene
mos
dud
a de
que
en
el f
utur
o se
est
udia
rán
y da
rán
a co
noce
r nu
evos
sit
ios
arqu
eoló
gico
s de
es
te m
ism
o ti
po.
Fina
lmen
te, d
ebem
os d
esta
car
el s
antu
ario
rup
estr
e de
caz
olet
as, q
ue a
part
e de
los
mod
elos
más
con
ocid
os
en la
Mes
eta,
se
une
a ot
ros
reci
ente
men
te d
ocum
enta
dos
en e
l áre
a an
dalu
za, p
or e
jem
plo
el c
erca
no d
e Lo
s Ran
-ch
iles
en e
l tér
min
o de
Tar
ifa,
par
a el
que
sin
em
barg
o se
ha
post
ulad
o un
a cr
onol
ogía
rom
ana.
Un
nuev
o sa
ntua
rio
prer
rom
ano
en
el P
arq
ue d
e lo
s A
lcor
noca
les:
el C
erro
de
Cast
illej
os
44
74
46M
ovilid
ad, c
onta
cto y
cam
bio
. II C
ongr
eso
de P
rehi
stor
ia d
e A
ndalu
cía
BIB
LIO
GRA
FÍA
VI Sim
posi
o s
obre
celt
íbero
s.
Ritos
y m
itos,
F. B
urill
o (E
d.),
Zara
goza
, pp.
21
9-2
38
.
AVIL
ÉS S
ERRA
NO
, M. (
20
05
): “R
utas
de
tum
bas
antr
opom
orfa
s”, A
ljara
nda, 5
9, p
p.5
-7.
BA
RB
ERÁ
, J. F
. (2
.00
0):
“La
Cal
zada
de
los
Gig
ante
s”, H
om
enaje
al pro
feso
r D
. Carl
os
Posa
c M
on, I
, pp.
91
-10
8.
BEN
ITO
DEL
REY
, L y
GRA
ND
E D
EL B
RIO
, R. (
20
00
): Santu
ari
os
pre
his
tóri
cos
en e
l Centr
o-O
est
e d
e E
spaña, L
ibre
ría
Cer
van-
tes,
Sal
aman
ca.
BLÁ
ZQU
EZ, J
. M. (
19
90
): “L
a re
ligió
n de
los
pueb
los
de la
His
pani
a pr
erro
man
a”, Z
ephyru
s, 4
3, p
p. 2
23
-23
3.
BU
ENO
, P. y
BA
LBÍN
, R. (
19
97
): “A
rte
meg
alític
o en
el
S.O
. de
la P
enín
sula
Ibé
rica
. ¿G
rupo
s en
el
arte
ibé
rico
meg
alític
o?”,
Saguntu
m, 3
0, p
p. 1
53
-16
2.
BU
RIL
LO, F
. (Ed
..) (
20
08
): V
I Sim
posi
o s
obre
celt
íbero
s. R
itos
y m
itos,
F. B
urill
o (E
d.),
Zara
goza
.
EMB
ERLE
Y, A
. y E
MB
ERLE
Y, E
. (2
00
3):
“Int
rodu
cció
n al
est
udio
de
la P
eña
Sac
ra d
e Ran
chile
s”, A
lmora
ima, 2
9, p
p. 3
3-3
7.
FAB
IÁN
GA
RCÍA
, J.
F. (
20
09
): ”A
ltar
es r
upes
tres
, pe
ñas
sacr
as y
roc
as c
on c
azol
etas
. Och
o nu
evos
cas
os a
bule
nses
y u
no
Madri
dder
Mitte
ilungen, 4
9, p
p. 2
22
-26
7.
MA
RZO
LI, D
., LÓ
PEZ,
F.,
SU
ÁREZ
, J. y
otr
os (
20
10
): “L
os in
icio
s de
l ur
bani
smo
en las
soc
ieda
des
autó
cton
as loc
aliz
adas
en
el e
ntor
no d
el E
stre
cho
de G
ibra
ltar
: inv
esti
gaci
ones
en
Los
Cas
tille
jos
de A
lcor
rín
y su
ter
rito
rio
(Man
ilva,
Mál
aga)
”, M
enga.
Revis
ta d
e P
rehis
tori
a d
e A
ndalu
cía, 1
, pp.
15
3-1
83
.
MA
RZO
LI, D
. y o
tros
(2
00
6):
“Vor
beri
cht
zu d
e de
utsc
h-sp
anis
chen
aus
gru
nbun
gen
der
end
bron
ze z
eith
iche
n si
edlu
ng v
on
Los
Cas
tille
jos
de A
lcor
rín,
Man
ilva
(pro
v. M
álag
a)”.
Madri
dder
Mitte
ilungen, 2
9.
MO
NEO
, T. (
20
03
): Religio
Iberi
ca. Ritos
y d
ivin
idades
(sig
los
VII-I
a. C.), R
eal A
cade
mia
de
la H
isto
ria,
Mad
rid.
MO
RET
, P. (
19
96
) :
Col
lect
ion
de la
Cas
a de
Vel
ázqu
ez, 5
6. M
adri
d.
a pr
opós
ito
de S
obre
la n
atur
alez
a de
los
anim
ales
X, 2
2”,
Pale
ohis
pánic
a, 2
, pp.
22
7-2
69
.
Juan
Mig
uel R
iver
a G
roen
nou
y Ev
a A
larc
ón G
arcí
a
Lo q
ue n
o ve
mos
cua
ndo
exca
vam
os: u
n ca
so p
ráct
ico,
el
Pob
lado
de
Peñ
alo
sa (
Baño
s de
la E
ncin
a, J
aén
)
Dpt
o. d
e Pr
ehis
tori
a y
Arq
ueol
ogía
. Uni
vers
idad
de
Gra
nada
Res
um
en
En e
l es
tudi
o de
las
soc
ieda
des
del pa
sado
, la
aplic
ació
n de
la
mic
rom
orfo
logí
a de
sue
los
nos
perm
ite
acer
-ca
rnos
por
un
lado
al co
njun
to d
e la
s ac
cion
es h
uman
as e
ncar
gada
s de
rec
rear
tod
os los
esp
acio
s so
cial
es d
e un
ya
cim
ient
o ar
queo
lógi
co y
por
otr
o ob
serv
ar s
us t
iem
pos
cons
truc
tivo
s y
de m
ante
nim
ient
o. S
u ap
licac
ión
met
odo-
lógi
ca h
a si
do d
esar
rolla
en
el m
arco
del
pob
lado
arg
áric
o de
Peñ
alos
a (B
años
de
la E
ncin
a, J
aén)
, que
gra
cias
a s
u ex
cepc
iona
l niv
el d
e co
nser
vaci
ón r
epre
sent
a un
cas
o id
eal p
ara
el d
esar
rollo
de
este
tip
o de
est
udio
s en
el c
onte
xto
de la
Eda
d de
l Bro
nce
del A
lto
Gua
dalq
uivi
r.
Pala
bras
clave
: Peñ
alos
a, A
ctiv
idad
es d
e M
ante
nim
ient
o, M
icro
mor
folo
gía
de S
uelo
s, L
ámin
a de
lgad
a
INTR
OD
UC
CIÓ
N
En la
mar
gen
dere
cha
de la
cue
nca
med
ia d
el r
ío R
umbl
ar, a
esc
asos
70
0 m
al e
ste
de la
pob
laci
ón d
e B
años
de
la
Enci
na (
Jaén
) y
dent
ro d
e la
s pr
imer
as e
stri
baci
ones
de
Sie
rra
Mor
ena
orie
ntal
se
leva
nta
el p
obla
do d
e la
Ed
ad d
el B
ronc
e de
Peñ
alos
a qu
e re
spon
de a
las
car
acte
ríst
icas
hab
itua
les
del
patr
ón d
e as
enta
mie
nto
argá
rico
cl
ásic
o (C
ontr
eras
Cor
tés,
20
00
; Ala
rcón
Gar
cía
et
al.,
20
08
; Ala
rcón
Gar
cía,
20
10
) (L
ám. 1
).
Lám
ina
1. V
ista
aér
ea d
el p
obla
do d
e Pe
ñalo
sa y
su
encl
ave
en e
l Val
le d
el R
umbl
ar.