Հովսեփ Օրբելին և Արցախի խաչքարային պատկերաքանդակի...

Post on 13-May-2023

2 views 0 download

Transcript of Հովսեփ Օրբելին և Արցախի խաչքարային պատկերաքանդակի...

lvupwq.pp' 'l-bY.11P'I- lvl1~'1-t>'V8U'V

lvtr~U<).f'WfUb JuflN:flf\f''}. t:U8UUSU'V

Y.twq.flupp f\wpjunLq.wpJWU Ut:ipq.t:iJ UwppUJWU U2nm trt:iumuJwu [}mptu Uw~pwumJWU Utphpm Umt:iljlwUJWU Umptu '1-wupcruwu (wilthm tf}bmpnuJWU UwutJ.t:itlJ'mpwq.JwU LLrnu tr4rmiJwu

«tll;u» hwuwhwJ~w~wu hwuqhu

t:pwmwpw4p~· «tll;u hwuq.l;m> UIJl{!

375010 bpll.w\1, lfhbp lf~pmijw\1 lJt. 12/1 hbnwjunu' 52 18 76, 093 83 93 24

tt. ljlnum' khoudinyan@yahoo.com

t>umt:iput:imwJpu lJ LUJp' vemJOUrnal.org

ISSN 1829 - 1864

«•IJJ»-p 'lb4w1wp u4qpmflpfl

k l.Pflbtm q./tmw4wfl

wruup~WJWf[wflnL[J"pLbfl

m 62Jwpmm[JpLfl[!,

Jpwjb 62JWJ1mm[ilfnflf!,

wJpnrz2 62Jwptnm[J"pLb[!'

~wJnqtwJ-, np wflcpuJ wJbflw'fWnfl

62Jwpmm[ilpLf1f! wtbLft oq.mw4wp k, pwfl nul[bqoJ- m 2wpwpwu1wm UnLLnf!»:

Uj.Jnfs "'lpwgbwfs

bplj_wuq. <l>wupm4Jwu - Lppwuwu lT4pmfl~ lT4pmiJwu - Lppwuwu (wpm~Jm\.t -RJmppiJWU - (muwumwu Ywpn UpubuJw\.t - UU"V [}mppuw <l>ppmilJWU - UU"V t{w~b f\pmmJwU - UU"V

hwuwhwJ4w4wu hwuq.tu .Q( d-B) mwpp, 2014, pfuf. 2{46), WUJflftL-hruuftu

Pfi~U'l.,~UlJfii'fd-Bfii''l.,

JulfPU(\.r'WJU'll q.t>suq.nrtr'liW..U'll 088b4St>Y.t>USU4Uu f"J.uu/_f!Ja </.. ITJIIlflflllUJUlU ~US~U~UuU2Il~Il~~8Uu Lf'UCJ.f'WlQ b'-t ubf'-APu <l>lJ.liO~'lUBun~~an~ue 3 t:UU8bUSbf'Q t:U84lJ.liUu

~b'l-t>Usb.gustrn~~ 166 C.t>lf'\,U-RUrbr CJ-l.m,q U. lvmfJ.f!UJu.t!l. lr'USfll' ~us~n~~auu q.u~u<J>ure snc.uu u.c:. 'l-f'08f4bur->8 ~t>u2b'-t n-nPt>u UO-U~t>u UCivUf'C.U~Uf'S!> .gnLI>UCl-'-tn ,,'l- · 0-Il~UlJ.liUu ~US~UCJ.!>SU4Uu

~wu wnw2ru: Bnhwu 'l-pnJqburr l.t uUfvUCJ.!>b'Q upw «l>umnptJ4tuu>> 12 ~r2wqq.wJru q.tJmLud-n'l.ml.

~nu4LI.tuJntU 174 il1 us trni,IO-B o 1-11 UJ1tlw!.t U. b'1_f!u.tqu.tf1Ju.t!l. Uupu.tLJI fv. C:nt.fhwu!J.f!uJu.t!l. ~bb' C.UB-A!> SUB~ UC~Uf'C.u cru4 LC q.n~t> 4BUu-Au n~> q.nro-e 178

QUS <<llt~Uf'C.U8088»-J"I 35 UmJI/;U f"J.. f"J.w!.tf!l;tiiu.t!.t

q.rUltU'\,U(\.t>SnJ,I0-601-11 Lbrl-u8t> ~Il'lllUQ bf' C.U808

cfii!.tJu.t U. -Ru.ttu.t!.tJau.tJIJUlU CJ.f'U4Uu 'l-UCSlNUBf'bf'l> '-ti>C.bf'Q

C.f'UuS ~U~b'-tllUBUu!> ~n11.nu UuwUJbwup UJWJOtun

«Suc.gbu'l-» -tt>~U4Q Jp2wmw4J1u 187

SpUJwpwuwywu qmq.whbnubp 62 q.rmuoum~IO-SOJ-'ll'llbr

<I> I> ll> UO<I>U601-IO-SO 1-11 UJ1tl1I!J. 8. Uu.tf!ntpju.t!J.

U2ntf1 </.. nu/ju.t!.l)u.tU sut>r un~rnu, UuQu'l-n~ubLt>

t>'U2Ilf'' 2U~UtfvUf'b8 C.UB'l-bll-bf'Q 93 U'USUf'Pbf'Ilf'~Blli''U. U!>Il'Ut>f4~Q bY. C.U808 8b~UU~U'Ull~f0-Bnt-'UQ 195

c.11 uq.f> so "10-6 m'11 Ur'Jul''-l C:tuu[IIlfl l.,. ITJIILJlJ1nUJUlU C.OY.Ub<l> Of'Pblt>'U l.t Uf'8U~t>

<l.LtufJ.f!tlf!JI u. 0,wqwful:igjwl.t

fvU2-AUf'U81>'U ~US4bf'WU'U'l-U4!> 'l-UC'UU48U4U'U ~USU'U'l-'Ubf'Q

C.bSUS4IlS0~~8U'U fv'U'l-!>f'Q 100 fvllf'C.f''l-UB!>'U ~OU4Y.U80~~ Ill2wq.pwLI_ Ll_wLI_bpwq.pbp C.B'l-

trtw..m,610-q.npbJ1iubp C.wynp f4wLI.pJwupl.t

C:wuuf!lj U. C:m[hw!t!.tf!uJULU LpUJwppm 'Uwqwpjw\Jp ·

969- 1092 (<)-~. ~n~ur4-tuo-obppwytulnLI3JWU Ll_bpwpbpJWl 209

P801'f4U'U'l-U4U'U U'UU'Ullf''U Ut.fwq U. C:u.tJITUJaJTUUJLUU ~Illt>Uvbf'Q bY. 'l-f'U'U8 C.B 'l-Ut'UU48Il~(c)-8U'U 1918-1920 fO-fO-. tf'~U'UUO-Ilf'~Bllf''UQ C.UBUUSU'Ull~~ 114 ~us~n~fO-BU'U Y.UY.bf'UCJ.f'bf'Q

C.t>t0'\.01-10-60"11 ~wu Jn13bpnpl).: C.B'l- CJ.bpwq.nlJU l).Wtnwywu WU1JWUp1920 13·

fl2fuw!J. CJ-. 2f!!PJalil:iwu (C:wupruJiq) Lj1bmpLI_wpj111- 26-j1 upmnbpp !>ULU~U8Ilf'~Q I>Pf'bf' '-tbf'U~f'Ilf'~ wpowuwq.pnti3JnLUUbp[! 224 bf' U'UC.bSU8Ill'~ 131

C.U'-lbl'-I.Utr -R'll 11 ur ltO" tr'll br Uruuwu!J.w CJ-.C:nt.fhwu!J.f!uJwU CJ-wn!.tf!lj U. C:w[IIUJaJru!.t;wu OOU~I>'U UCfvUf'C.U~Uf'St> C.Il'-tt:U'U'UbU O:J'Ub8!>'U Url-Of'bU4U'Ull~~8Ill'uQ «4U'Ull'UUCJ.I>f'-A C.U8Il8»-l> Upl.i.LfmJWU C.wjwumwumu C.nLI_h. lv~PUCJ.t>f' 145 ~muwujwutJ 1914 13· unJbLfpbp

Bw[!ntpf!ttl l.,. -Rfltflplil:iwu (U[<J/;Up} 17- pg - q.bymbupbp 12-p opwq.pwJpu

U'UC.b'lt>'UU\i q.nro- ~e .. . b~ Lbfl. q.pwnnu.!ubpp htJuwu Ll_pw 243 (I)

4U~UUf't> 4'Ut>-AQ CONTENT 272 bpq.powpwup n11.pbpq.' bpym nl'l.'l.wq.pm[11pluUbpm Lfp21.t 154 CO,UEP)f(AHHE 273

2

100

(wlithm l. illhmpnujw'u /f} w lJUl. qft lf1· IJ-n ~ lJ1nJ1

C.fi'{Ub<l> OPPblfl'b b'l UPBUfufl fuU!l~UPUBfl'b 1J}US4bPU~Ub~Wifl C.bSU~fiSfl~~BU'b

fu'b~flPl!*

~w\Jwllt pwnbp - Upgwfu, .(m{ul:it.P Oppl:it}l, tuw~­p_wp, UIWU14l:ipwp_w'ul'}.w4, hl:iOJWL, uwh, wuuwhmiO­JillU, «hwt.(hpd- 4nP.t.!.», «hwt.(_l:ip<t tuu2mJp_»:

Upgwluft juw~J!~PWJith utwml.JbpwJ!wUq.wlm juw~J!W(lWJpU t12wl.JnLJ­Pit wubuwnwuouwhwmml.J q.pulmpmuubpltg ublju 1;. C.WJWUmwult np­h.l; WJL mwpWOJ!nLU qljwjqwb lhu uwhl.Jwuwgmubpp uuwu pwuw4mp­JWUp h. pbuwmpl.J pwquwqwumpJwtfp utwmljbpwJ!wuq.wl.Jubp:

Otump UJWmwhw4wu ~t, np l:ippmwuwpl'}. Oppl:it}l'u 1909 JO. Ivw~l:iu 4w­mwpwo q.pmw4w'u q.npom..r1.1.I~u d-wuw'uw4, bpp unp UJmJ3l:ip l;p t.Pumpnu.I (wuwu QwLWL p2}uwup t.(_l:ipwphpJWL, hwmm4 m2Wl'}.flnLJ3Jm'u l'}.Wpnphg hl:iug W]l'}. J2WUI'}.W4ul:ippu' l'}.flWUnt.(_ pu4 u4pq_p l'}.Ul:itnl{ uwlt fuwwwpl:ipp hl:imwq_n­tnlllJOJWUU [!Ul'}.hwupwUII:iu1

: OpphtP.'u J3hlt uwhuwuwt.Pw4t.!.ht t Ivw~tup. [!'u­l'}.WI.fl:iu[! l:ipl:i12 hnQwpnwuuhpnt.(_ (lfn2P.4 wuw1.4wm, Cwt.(_wuJmm4, <f.wuaw­uwp), J1WJ9 WJUOfl w4uhwJtn t. np tuwwwpw]p'u UIWm4l:ipwpwUI'}.w4£! pun­flll2 t UpgwtuP. tuw~j2WflWJpU l'}.Ul{lngpu [!Ul'}.hWUflWUJI:iu: (hmwq_nmnrl_[! ow­UnJ3W9l:it lt 'u4wpwq.pl:it t [!Ul'}.wl.fl:iu[! mwuul:ipl:ip hnpput.(_wop, nppg p'u[!' lfn2P.4 wuw1.4wtnmu, l:ip4mu[!' Cwt.!.w1.4mm4 t.(_wu12mu lt l:ip4mu[!' <f.wunw­uwpp t.(_wupmu: Uw4WJU upu~lt t.(_l:ip2l:if1U tt (. Opphtm «lvw~tup. 12-13-pl'}. l'}.Wpl:ipp tuw~12wpl:ipp 4hugwllwJp'u UIWm4l:ipwp_wullw4ul:ip[!» hpwUiwpw-4mtfQ uumu tr UpgwtuP. tuw~pwpl:ipp WJI'}. Jmpoppuw4 l'}.flUltnpuwu[! ut.(_pp-

'(n~Lj_wou [!UI).mUlJ.bL t U1UJwq.pnLJ3JWU 10.05.2014: 1 Sl:iu Op6enH H. A. 6biTOBble penbecpbl Ha KpecrHbiX KaMH!lX Xa'leHa 12-13- ro seKOB, «3anHCKH BocroYHor o OTJleneHH!l HMnepaTopcKoro pyccKoro apxeonorHYeCKoro o6ll.\ecrsa», 1915, T. 22, nbm. 3-4, c. 327-335; 'UnLJU[!' Op6enH H. A. H36pamlble TPYJlbl , EpesaH, 1963, c. 196-203. 'Utp4w hni).Lj_wb~ h1J.nufubp[! ljUIU1WpLj_nttl btl [!UU1 WJU Lj_bp2~U hpwmwpwljnLJ3JWU:

tj_wo WUUUWhWUWUJ.W[ltPW4 nurnu.f'uwuppnt(OjntU[!: ;? UJU hnpp'utj_wop'uhpp opphtflwqw'u p'u'um[OJnLU[!, np[! 'uhpwnnu[ I; pw'u- ~

!}Wq'uhpp mhtuupqwqw'u qwmwpuw'u, qhpUJ.wp'uhpp qhgtj_wopp, mwpwq_p en m UUJ.Wnwq_pUnt{GjWU uw'upwuwu'u 'uqwpwq.pnt{GjnLU[!, wpow'uwq.pnt[Ojnt'u- ~ 'uhpp [!'urahpgmtfJ:!, h'uwpwtj_np q_mq.whhn'uhpp pwgwhw]mnttf[!, WJUO[l tl C u'umu I; w'uq.hpwq_w'ughtfl: Utj_htfl'u, WJ!} WUUJ.Wphq_fl opphtflwqw'u d-wnw'u- ~ q.nt[OjntU[! 11-hn u'umu I; hwjwq.ptnnt[OJWU qn11uflg mhuwqw'unph'u up'u~ll Lj_hp2 g ~mpwgtj_wo m npn2 ~wtflntj_ ~uhq'uwpw'utj_wo, hw'uq.wuw'up'uhp, nppg oq.m- ,:J tj_mu h'u W!).pph2w'ugp «hhmwq_nmn11.'uhp[!»' Upgwtup tuw~pwphp'u «W11.tlw- V 'uwqw'uwg'uhtm» pph'ug tflnpobpmu:

Upgwtup tuw~pwphpp UJ.Wm4hpwpw'u!).w4'uhpp hhmwq.w hhmwq_nmm­[Ojnt'u[! (q.,'ltwpwfuwuJWU, P.. OqntpWpJWU, t;, tfljpiD~wu, C. '1\l:impnuJWU, u. 'ltwpwUfl:iU1JWU}2 uhOWJ;2WUU14 UJmra ll 'unp ubq'uwpw'unt[Ojnt'uuhp t hw­tlhtht ubo q.pmuwqw'up qwtnwpwop'u, p'u~J:! h'uwpwtj_npmraJm'u I; mwtflu 'uwll hwjm'up ~wtflntj_ [!U!).Wpowqbt ll n2q.ptnbt 'uuw'u m2wq.pwtj_ hpllntj[Op opph­tflwqw'u J;2'u'umraJm'u[!:

'l.,wfu' WU!}[lW!}Wn'uw'up Opphtm WJU hwtj_wutntfW'u[!, rah hl:i'ug Jvw~h'umu ::!: l;p upptj_wo tuw~pwpwJp'u UJ.Wtnqhpwpw'u!).Wq[!: Ujuop' UJm[Op hwtj_wpuwu ~ 'uhpqw UJ.WJUW'uUhpmtf, tfb'u1;2 qwpn11. h'up hwtj_wutnht, np WJ'u mwpwot.(_wo .£ l;p n112 Upgwtumu' uquwo .gwptj_wnwnpg up'u~ll Uuwpwu m q_mp~: lJplj- ~ pnpq., Lj_hp2p'u q.Jmtnhp[! hpup h'u tnwtflu tunubtm. np uwhqwuwgm'uhpp'u 1 UbpqWJWgUn11. tuWWWflWJpU UJ.WmqbpwpWU!}Wq{! (dp2tn I;, Wnw4_bt UJ.Wqwu ~ ~wtflnt.(_) , wn4w I; 'uwll q_wp!).tfw'umu, Swt.(_m2mu, lnnpmu, '-\wJng ~npmu ll [ Ujpwpwtnmtf, w4_htfl m2 'uwll' q_b11wppmuppmtf ll Qnll1.WJmtf' uqq_p'uwUJ.hu, 10' rahpllu, npUJ.hu wp!}Jm'up Jvw~hup IJW11.WRw4w'u m Lf2w4mrawJp'u wq_!}hgmra-- :::!. JW'u lt npn2 P2tuw'uwqw'u tn'uhpp wqtnptj_ mh11.W2W[ld-hpp: Ujum' uh'up 4wrnl1 :: h'up tj_wtj_bpwg'ubt. np Ivw~h'u[! hw'u!).hu I; q.wtpu npUJ.hu WJU hnpp'utj_wopuhpp 1: oltwtj_npuw'u p'uoppw'u, pwjg hpllntj[OU p'upup'u muhgbt I; 2Wtn wt.(_htfl [!U!).Wp- .:::_ ow4 tnW[lWOIJWjp'u !1-[lUlJ.npmtf: t

l).wn\.lwtn4_ UUWU hnppULj_WOJ;2'uhpp {Gbtfwtnpq-qhpUfW[lWJp'u pUnt[OWq.- S. pp'u' uqwtnh'up, np, WU20Qill, ppwtj_wgp l;p Oppbtp'u, hpp hwtnm4 [!'u!).q.bmu %' i;p, {GU WJ!} J;2WU!1-W4'uhp[! hpu'uw4w'umu 'uhp4WJWg'umtf h'u nwq_ up4'uhpp lJ. ~ 'upw'ug hhtn wn'u~tln11 4hpUJ.wp'ubp, uwqwJ'u WJUO[l uh'up 4wpn11 h'up tunuht rahuwmr4 w4'uhWjln pwq_uwq_w'unt[OJWU uwup'u: UJU 4WUJ.W4gm[OJWUp 'u2b'up, np hhtnwq_ntnnl1J:! 'uwtu tflnpoht I; UJ.Wtnwutuw'uht WJ'u hwpgp'u , rah ritj_pbp ::: h'u UJ.Wtn4hptj_wo WJU pw'u11-w4'uhpmu' hw'uq.mgJwt'utlp[!, [OG tuw~pwp :§-4w'uq.'uhg'unl1.'ubp[!: 8wtj_np, UJnt[Op uw4w4_wpw'uw4mraJntU[! h'uwpwtj_npm- ] [Ojnt'u ~r tntlht 'upw'u Lj_hp2'uw4w'u bq_pw4wgnt[OJWU hw'uq.htm: UjUO[l uhow- -.::: pw'uw4 hnpp'ut.(_wop'uhpp lt 'upw'ug wpow'uwq.pmraJm'uhhpp p'u'umraJwtfp, .§.

9 2 Stiu lfwrwJuw\tjw\t <\-., b rwct j1zm ljwmwrnrt\Jhrr RWU!J.wljubr 12-13- r!J. lJ.lJ.· Juw~Rwrhrr -;:: tJ.rw. «Lrwpb(l» hwu.q.j'lm.», 1976, N 3, t 2 99-105; Yny6a6RH 6. Xa<IKapbl Ap1..1axa, <<4eTsep-rblH ] MelKA. CHMn03HYM no apMRHCKOMY HCKYCCTBy: Te3. AOKn.>>, EpenaH, 1985, C. 273-274; MKpT'IRH ill. 5 HcropHKO-apXHTeKTYPHble naMRTHHKH HaropHoro Kapa6axa, Epeuau, 1989, c . 19- 20; neTpOCJIH r. K s HHTepnpeTaJ..IHH rpynnbJ CtOlKeTHbJX penbe<f>os Ha xa<IKapax Ap1..1axa - 11<1>)1(, 1997, N 2, c. 164-17 1; 4: lfW(IWUJbUljW\.J U., q.bmwzbu, 0 (1., 1992; 't..mj\.Jj'l' (wj uzwljnLJf<lr hm2wraw \JUb(l[! Jun[lh(llj.WJj'IU U!].(lpb2wuj1\J pn\JwljgtJ.w o U1W[lWOJ2Ub[lnLu, 0(1 .. 1999; "llilll(lnUJW\.1 c.., lvWiJ!W[l. owq.m tl[!, q.nr- ]. ownnLJ)<l(!, UJWUlljb[lWq.[lmJ<lJnLU[!, j1uwumwpwUmJ3JnLU[!, b (l., 2008, t2 299-310: . -:'

101

102

[atj_nuf t, mwpw4nLJu ~4w, npf}pwug hpt.I'uw4w'u «hhpnuQ» hw'uqmgJWLU !;".· 'upw'u t 'utj_pptj_wo tuw~pwpQ, lt t.Iuwgwo f}hpw4wmwp'uhpQ, np1.4hu 4w'un'U' hwpwqwm'UhpQ, WU!W lt ownw'Uhp[! hwUf}UU h'U q.wtpu upphgJWLP· hnq.w­gnrtp, u1.4wuwp4nrtr. 'Upw hw'U11-h1.4 p'U~-p'U~ tj_hpwphpt.Imup gmgwphpnrtr l'}hpnuf3:

i}wn'uwtntl_ hpltmJ[aP d-wtfw'Uw4wq.pw4w'U 2fl2W'Uw4'Uhpp'U' u2hu12, np wnw2}1'U hwjtn'Up opp'Uw4'Uhp[! tj_hpwphpnuf h'U 12-pf} f}Wpp 4huhpp'U, tj_hp-2PU opp'uw4'UhpQ, li[ah hw2t1.r wn'Uhup, np f}pw'Up t.Inm 15-pf}f}Wppg u4uwo' f}Wn'Umtf h'U tnWU!w'Uwpwpwjp'U pw'Uf}w4p pwrt4wgmgp~. hwu'Umtf h'U tfp'U~lt tfhp ophpQ:

U.ju wnnulml uti lftnp(l ll_li[lWUJWhmpJWUp UJIImli [!\JI')JU\Jl:i\Jp hl:imw­q_numlllt Wj\J 1'}-iitnW(lljDUlJ!, ph 1'}-(lW\Jp hlill\Jwljw\JmU «li_WI')_ Un\JI')_DLW­ljw\.i 2P2w\JII hwJ nwq_ UIIlJbh(lli ljh(lUJW(lbhp h\.1»4

, pw\JII np WJUO(l hWJlD­uti wnw2II\J hnpti\J'-l_wopbh(lJ! lJ.hrwph(lDLU h\J WJb d-wuw\Jwlj\Jhrli\1, h(lp U.rgwfunui "2 u}lwj\J ii;II\J mhuht, WJtlL UOLJUIIulJ ii;II\J tt tUlit un\Jqnt\Jh[lli uwuti\J: Utl_htfl'u, tfn'urtntw4w'u 'utj_wdnu.i'UhpJ! q.ph[ah t}"lm{mtum[aJnt'U ~h'U ph­pht WJU pw'uf}w4'Uhpmtf ri~ [ahtfw'Uhpfl, ri~ 4hf11.4Wf1p, ri~ mwpwqp, lt np wnwtl_ht m2wq.pwtj_ t' ul4wnwqfl'um[aJWU wnmt.Intj_: Jl'U~1.4hu 4mhu'uh'UIJ. umnplt, f}(lW'Ug flpp tfn'u.rtntw4w'u 2P2W'Umtf hpltw'U q.wtm hw'Uq.tutfWUIJ.Q t}"lnpaht h'u 2whwp4ht tuf}pph2wugp. hhmtuqnmnrt'UhpQ:

tJwh4w'Uwgm'Uhpfl'u 1.4wm4hpnrt wpgwtuJw'u tuwwwpwJfl'U !2WUf).w4'Uhp[! wnw'Ua'Uwhwmm4 hpltntJ(a h'U hwJ tf2w4mJ[amtf: l}pw'uiJ. 'uhp4wJwg'umt.I h'u n~ t.IflwJ'U wnw'uafl'U 4hrl4wp'uhp, WJLlt, np1.4hu 4w'Un'u, [ahtfw'uhp 4wtf mhuw­pw'u'uhp, npn'UIJ. untj_npwpwp '(!Uf}hw'Ump hqp ~m'uh'U 1.4W2tnn'Uw4w'U IJ.ppumn­'Uhm[aJWU hhtn, ~UWJWO tnhrtWf}ptj_wo h'U tuw~p hwpltwUnL[aJWUp lt nqh4g­tj_mtf h'U ~hp2}1'U opbpfl'U mrtrttl_wo 4w'Un'Ufl4 wpawuwq.pm[aJm'U'uhpntj_: Upaw­uwq.pm[aJm'u'UhpQ [ahlt npn2 f}U1.4}2hpmt.I oq.'Umt.I h'u UJwpqht. [ah ntl_12hr b'U 1.4Wtn4hptj_wb, uw4wJU pm'U hnpp'Utj_woiJ.'Uhpfl flt.Iwump. tftuup'u npltt tnbrtb-4nt(ajnt'u ~h'U 1.4W[1nt'Uw4mtf: UJUOp tfhp 4nrt uflg hwtJ.wiJ.tj_WO UJmroP. hpt.Iwt.Ip 4wrhtfl l; tunuht hwpJmppg wtj_hlfl tuw~IJ.wphpp t.Iwup'U, npnug 1.4Wtn4hpw­ptu'Uf}w4wJfl'U hnpp'utj_wOIJ.'Uhpmtf 4wpblfl l; wnw'ua'uwg'Uht 4ntl}l, npup, lu'u2ntJpfl, wphhumfl lt qpwrttfnt'uRfl, «QUtnw'uh4w'u f}pt.Iw'U4wpp», uq.p [aht.Iw­'UbpQ: .gWUf}w4'uhp'(!, np1.4hu 4w'Un'U, tnhrtwf}ptj_mt.I h'U tuw~pwpp pm'U' pm­uwhp4pw~wt}"lw4w'u hnpp'Utj_wbiJ.pg 1'}-ntpu lt 'upw'uflg 'uhpplt: Ujutnhrt l; mh­ItWf}ptj_mtf lt wpaw'uwq.pmroJmU'(!, np'(! qpwrthg'umtf t p_w'uf)-w4ntl_ ~qpwrthg­tj_wo tfp2w4wJp_hp'(!: f0-ht.Iwmp4 pwu11-w4uhp 4rnrt q.phroh pntnr tuwwwphp'U tt tj_hpq.hphqtfw'uwjp'U 4n[anrt'ubp h'U: _gWUf}W4'uhpp toh4mq tlpWJU ~bqniJ.

mblu'up4w4w'u 'u4wpwq.pnt{OJnLU'(! 4wrnrt t qq.wlfl UJmro tfwmw4wrht' tj_h­pw4w'Uq.'Uhtm mwpwqp qw'Uwqwu hwt.Iwtrruhp[!, d-wtfw'uw4p qh'upp q.ph­[ah nrt2 mhuw4w'ufl'U, npn2 wphhum'uhp, tfw'U4wtnwOm[aJWU wnw'Uap'U tfw'U­pwtfwu'uhp, ]2Utnw'Uh4w'u 4JWUp_p npn2 fll'}-hWtw4w'u f}ptj_wq.'uhp , qw'uwqw'u bhuhp lt WJLU:

'Uwtu' WUI'}-[1WI'}-Wn'Uw'up_ ppwp hhm uhpmnph'U 4w1.4tj_wb hp4m [ahtfwJp'

3 Sliu neTpOCJIH r. K HHTepnpeTal.IHH ...• c. 166. 4 Op6enH H. A. BbiTOBble penbecpbl ... , c . 196.

«4mlp'u» lt «lu'u2mJpp'u»: Uj'u l}wphtP. t ul}uht WJUUJI:iu 4n~t.l_wo «nwquw­ljw'u nutp» gmgwl}pnL[ctJW'u mhuw­pw'u'uhppg, npn'up 'uhpl}wjwg'umu b'u nwq U:p4p'u LP.nt.l_p'u UUJ.Wnwqp'ut.l_wo' hhOJWL 4wu hhmpnm'u ('V4. 1-5): ~p'u uwpu'uw4wqU:w4w'u mhuw'u4Jm'upg 'uhp4wJwgt.l_wo t pwt.l_w4w'up'u nbw­LP.umnph'u lt 2wpd"uw'u uh2: UJ'u rawupwo t, uw'uO.wo lt hwpl).wpt.l_wo: (wm4WUJUU tfw'upwtfwu'u b'u ll}Will-4hpt.l_mu uw'uap bpwuw'uwlj'ubp'u m O.q.w'u'uhpJ:!: ~pm ll}ll~J:! unt.l_npwpwp hw'uq.mgt.l_ wo t, t.L qpg 4wtut.l_wo t ot.l_wO.lt- hp4wpwt.l_m'u 4wtuP.4: (c}wtf­PI! t.p.npp t lt hb0Jwtp mwl} upwJ'u hqwl}p l}hll}phpmu t bpltmu: 'Vpw wnl}Wjlll[<}JWU UWUpU l}wphtp J;" I}W­mht O.pm t.l_qp. lt ll}ll~wmw4p l{ln4b:­pnt.l_. bpphu'u rawuppg 4wtut.l_wo h'u WUU}WUI}wl}'ub:p{!:

'U4wmh'up, np Upgwlur! hbmw­q.wJmU pw2 hwJm'up l}wpawo 11_wpw­PW'l.JW'u opm hwjph'upp'u l;"p, mphu'u UJ.pmp b'urawll-pbt, np O.pm hw'ul}hUJ. WJumhl1_ wnw'uo'uwhwmm4 t.l_bpw­phpum'up l}wp: Cum t.l_pwg UJ.Wmup~p' (c}wuwp rawq.mhm wumup'u '1-wt.LP.ra Unutru'uJ:! <+w'uow4P. U:whU:bl}wl}w'u­'uhpp l}htf wp2wt.l_w'upp t hthL (12-pl} I}WJ1P t.l_b:p2) wpgwtuJw'u O.p hhowo. «liJ'ud"wu r:awq.wt.l_npJ:! qp'ut.lhg m qp­'uwt.l_npt.lbg , 'uumhg l}hl1_'i.tpwpQ, npJ:! w'um'u hw'uwo tP.'Ltbtm hwuwp q.'uhL tp '-lwturaw'uq. lvw~h'uwgmg, mwtnt.L pbpl} lt q.Jnlll, npp h'u irwpuw'i.trr»5

:

'l-b11_'upwprr t.lJ1wgbph'u p'uwq.pp qbpl}-wqp rawpq.uw'umraJm'u'u t: Qhp­I}Wq.'u pp hhprap'i.t t.p.ntuwnmraJm'u t ll}Whtwt.lbph'u zartak 4wu UJ.Wpu4h­ph'u zardak pwnbppg, np 'Lt2w'uw­l}mu t l}h11_p'u , l}b:11_'uwq.nLJ'u (nu4h­q.nLJ'u) lt qwpmwlJ, qbpl}-wl), qwnm

v lj. 1: 4n2fl4 WUWUJWlO, 1203ro.:

5 fd-npnujw\1 fu., <<fO-wq_wljpp\J bpp UjWlO UDL[O]DLU'u m q ntlw pw\JnL[OJDLU[!>> npUJUU gWp_Wp]WU '.B (Ul]WULOW'up m g wp_wpjw\J\Jbpl1 UJWlOUDL[OJWU uljqp'uw T)_p]mp , b p., 1992, !;2 407 : -:'

103

104

<lllbpml 4J1pwm{l:q_ t 'uwli q.pwpw­pnuf6: u4wml::i'up, np UpgwJup pwp­pwnnuf q.npb-wb-w4w'u t q_Jwpqw pwnJ:!, npt.4bu J:!'umpp IJ-brt'uw4wpupp gnpb'u (huum. <<Jhpp wpmp GJWfliJ-W» wpmwhw]tnnL[GJnLUJ:!): C.w4t{wb b'up 4wpbhLm, np qbpq.wq{! tnt{JWL IJ-hUI­pmu (wJup'up'u' t{pwgbpb'u ml::ipu­mnu.f) n~ [Ub unu4 bpw'uq. U2ll'1_, WJL wpgwJuJw'u ap'u gmgn'1_ hwmm4 bq_-

'Ulj. 5: Upgw]up UJWmtfw hpljpw q.pmUJljw\.1 pnLJ[G t' bwq.wb pwnp hb'ug wpgwJu-(ClUJ\Jq.wpUJ\.1 , 12- plJ. lJ.UiflP tlllfl2- 13-plJ. lJ.UiflP JW'u mwppbpw4pg, pw'up np wp-

uljpqp: gwJuJw'u apm hpuubpwllq.J:! hb'ug IJ-hrt'uw4wpupp'u t : «flu4hq.mJ'u Lj'lWJLtPLntt.f t n~ [Ub upw t.fwq_wb-wb-4ntJ[GJ:!, WJL uw24P q.nLJ'uJ:! , WJIJ- t.4Wm~wnnt{ t L [Ut{mu t, [Ub Lj'lWJLJ:! q.wlpu t n~ [Ub tlw4l::ipbupg , WJL Junpppg . .. . '1_wpwpwruw'u ap'u nu4p t 9WJlllU, t{wq_mt.f t nu4m Ul::i2>/, - WJUUIUU t ll4wpwq.phL wpgwJuJWU apm hpu'ubpwUq.[! wp­aw4wq.pp lJwppbmw Cwhp'uJW'u[!:

_gu'uwp4t{n'1_pW'uiJ-tU4llbpmt.f wnwua'uw4p 2WUwuppnt[G]WUp l4Ultn4bp­t{mu bu 'uwli hbbJWLP hw'uiJ-bpaw'upJ:!, q_l::i'upl::ip'u m q.LJuwp4-uwrtwt{wpmJ:!: ~pm hbtn u}1wu}1'u IJ-pwup hWUIJ-l::iU l::iu q.wlllu llfll4UU w'uap qwpq.wLi.p~w4U wpmwhWJtnnrt 4wpllnp hwm4w'up2hp: UJumbrt mb'1_p'u t hp2hL wpgwJuJWU up unLI.npmJ[U}'l t.fwup'u, [!Utn npp tn'1_WUWpiJ-m hwt.fwp jntpopp\Jw4 Lj'lnJuw­pp'ull'1_p 11-bp tp'u 4wmwpmu 'upw q.LJuwpqu m q_b'up[!: C.wq.mump hb'ug WJ'1 uwubp'u tpu, np 'upw'u tlmJuwppumu tru pwgw4WJlll[GJWU UIWJUW'u'ubpmt.f, opp'uw4' U2Ul'uiJ-pbpp bpuwqwmwpm[UJtU'u d'wuw'uw48 :

C.bbJWlJ:! 'uumwb t hw'uq.puwLI.np mrtrtwhw]wg IJ-pppnLI., nmpbp[! 4nrwpg bu, uwpt.fp'u[! li q.LntJuJ:!' 11-PUWhw]wg: fl.wq_ tlp4'ubpJ:! hwq.ubpp'u m'ul::i'u buq'ub­ppg ubppll wLtwrmtl.nrt LWJU ~mJuw: 4nuwali UW'1_WLI.wptn-q.LJuwr4I! hw­~wJu wLtwpmLtnu.r t ump, bppbu'u tL nnupwali hLmumnLt: UW'1_wt{wpmp umnpp'u bq_ppg up'u~ll mul::ipu bu r 2'umu hp4m «bwu- 4wJup4'uhp». nrn2 opp­'uw4ubpmu humw4npbu IJ-pmhLP t. np q.pw'up n~ [Gl::i rrw4w'u hJmupbp b'u, wn uw'lwt{wpmp 4wJup4'ul::ip: lJp pwup pwuq.w4mu IJ-pmt{mu t up2p'u LWJ­'um[UJWU q.nmp'u, nppg , unLI.npwpwp bp4m tlm4bpp oq.'um[UJWUp, qwJuLI.wb t l::ip4wp [Glllp[!: C.bOJWLJ:!, llfll4UU 4w'unu, up abnpnLI. pn'uhL t UWUOJ:!, UJmunf 'upq_W4J:!: upq_w4'u wt{l:q_p l::ip4wp t , pw'u ap'u li wLtwptnLI.mt.f t 2b'1_w'u4JmU UWJpnLi.: ubp4WJW9Li.WO UU 'uwll W'1_G'1_[!, qWUIWfl~J:!, bp4wpwLI.m'u [GlllflJ:!, bppbU'u' q.mpq_J:! ll Ll.whw'u{!: C.l::impnmu nwq_ up4ubp[! q_pULi.wb- b'u ubtn- W'1_ b­rtnLI., [UpnLI.ll IJ-W2nLJ'unLI., PWJ9 'upq_w4 ~bu 4rmu: bpphuu upwup'u uhp4w­JW9Li.Wb- bu l::ip4m hbOJWL'ubp ll UnLJ'upu4' bphp hbmpnm'u q_pUJWt'uhp:

Opphtp'u hwmm4 2t 2mbt t . np WJU pw'uq.w4'uhpJ:! «LI.wrttln'urtnlw4wu hWJ nwq_up4p WlltUJd'U hwuwpjW upw4 Li.hpwptnWIJ-fllll[GJnLU'ul::ipu l::i'u' Li.bpg-

6 l..fw\Jpwtfwu\.1 ml.±u bmJb ml:ifl.nLU, t2 533-534 , bw\.1. 242: 7 lllarHHIIH M. HaropHbiH Kapa6ax, «COBeTCKOe 3aKaBK33be». n .-M., c. 345. 8 lltu~gJwb Um., Ll:inUwjpU 'l,wpw pwfl.P hwjhflll (wqq.w q.pwljwu wljuwplj), «(WJ wqq.UJQ-flnL(ClJnLU ll pw\Jwh]nLUnL(Cl]nLID>, hwm. 12, b p., 1981, !;2 44:

4_wo wuur2w4wU 4JWU~pg»9: UU2nl2tn, WJU l.l.llii}UWU ub2, pU~UihU U2b- ;? gpu~, yw twywu <twuwuwywq.pwywu Ll.Prlllmu, ~wup np q.pwug q_q.wl}1 2 uwu[! 4_hpwpbpmu t upu~unu11_ntw4wu <twuwuwyutpp'u: m

flt2wq.pw4_ t, np Upgwjup tuw~~wphp[! npUihU Wll_tl_w'uwywu ubpyw- ~ JW9llllll 'l-. Ufumuq.ml_{!, owunro ap'uhtntl_ Opphtm hnr}.tl_wopu, tlmpO.ht t C: hwtnm4 2Whwp4ht WJU ju.w~~wpbpp' ppp hb't.Jg UpW]U UnUil_lllWYWU 2P2W- ~ 'untl_ ro4_wq.ptl_htm hwuq.wuw'u~[!: bplml][Op'u owunro tJl'ubtn4_ upwj'u g; Cl-w'uowuwpp up Juwwwpp n~ humw4 ;J ~w'ur).w4n4_ ('Uy. 6) l.t UWil_wtl_wptnp V 4wJup4Uhp'u wutl_bpWUIWhnph'u [!U­qm'ubtntl_ npUIUU ppwyw't.J Owubp, ~puwl!wtntl_, np Juwwwp[! rotlw­q.ptl_wo t 1174 rotlw4wun4_ u hw2tlr ~wn'uhtntl_ troun-u2wynqaw]pU up-2w4_wjp[!, 'uw UI'uq.mu t, rat «Wil_tl_w'uw4wl1» Juw~~wpbp[!

4wpn11_ bu m'uh'uwt l.t omwp m v 4. 6: 'l-wuawuwpp tlwup, 1174ta.: ~ 'unLJUpu4 un'u11_ nt nwq_ upyubpp t'\1

UIWU14hpuhp' «p'unpn2 tuwtwrontl_, q.tJuwp4ntl_, hpym owubpntl_l.t obn~'uh- i. ppu upq_wy»10: «b'wubp[!» upwJU unllll_ntl!hppu p'unpn2 hwuwphtm «q.Jmmu» ~ W]Upwu t hpWUintPht f}. Ujum'uq.ntl_pu, np Upw'u ~p. q_q.n'uwgpht uwl.t nwq- 1 tfp4p hp4wp Upq_W4J:!' q_p't.Jwywu Up WU1pppntU1 , np[! pwgwpow4WUil:iU ~ p'unpn2 ~tp unUil_nt'uhpJl.u: (w'upwhw]m t, np un'ull_ntl!bpp hJl.uuwyw'u q_tu- §' ~[! uhm- wll_l:ill_'u tp , npp UJ.Wmdwnntl_ tt hw]bp[! 'upwug «Uhmnll_», WJupu~u' \0' 'uhmwopq. bu w'utl_w'ubt: ~

<}.pltq.np U.Itwubglth, np'u WUipmu tp Ci-wuowuwppg n~ hbnm q.mutl_n11_ ~ Uywuw phpf1I1lU l.t uw'upwuwu'unpbu 'uywpwq.pht t un'ull_ntUbpp WP2W- 1:: 4_wl!~[! U'urtp4ntl_ywu, p uwu'uw4_npp' Upgwju, pp q.pp~[! tl_bp'uwq.pbt t.:::: «fTlwmumraptU wq_q.pu ubmnll_wg»11

: Uw4WJU wubuwtwyw'uu WJU t, np ~ «Owuw4_np» WJU nwq_upy'uhpp UJ.Wm4hp'ubpu Upgwju.p juw~pwphpp tl_pw S.

~

4_4wJl{wo b'u 12-prt f1Wpp 4huhppg p 4_hp (uuwu ~WUf1w4Ubp 4pn11_ Ubq_ % hW]U1Up juw~~wpbppg nuwu~ pwpbpwjutnwpwp tutl_wq.ptl_wo b'u l.t 4pmu ;;­b'u 1158, 1174, 1180, 1181, 1183, 1186, 1189, 1194, 1203, 1205, 1212, 1215 ro4_w4wu­uhp[!12}, <twuwuw4, hpp u4utl_mu t tuw~pwpbpp q_wpq.wguwu Unp tjlntl[!, l.t tuw~pwpwjpU hnpp'utl_wb~[! hw'urtbu t q.wtpu up 2wp~ 'unpwumomraJm'u- _g ubpn4_, 'ubpwnJWL UIWU14bpwpWUf1W4J:!: PU~ 4_hpwpbpmu hpywpwq.hu m .s­owuwtl_np q_pUJWt'uhpp'u [!'urthw'upWUJ.UU, WUIW, pU~UibU tjlnpO.ht bu~ gnl]g 1 tnWL uwupwuwuu up p'u'umtuJWU ub2'3, q.pwu~ W]Upwu tt pwgwnp4 ~tp'u ..:::: hwj qp'um<tmu m U2W4nlJramu, ywq_umu tpu bppmwuWpf1 nwq_ up4'ubpp ..§,

3 9 Op6eJH 11. A. obiTOBbre perrbe<jlbr. .. , c. 196. -;:: 10 AxyH,!J.oB )].. ApxHTeKrypa apesHero 11 paHHecpeaHeBeKosoro i\3ep6aH:aJKaHa, 6aKY, 1986, c. 244-245. 1 II q.p!J~fl U4wbbglt, 'llwmtlmtaltL\J wqq.ltu u tum!J.wg, hwjbphu puwq.ltfll! U. tlflwg. tawrq.u. '\,. 3 ?;n2JlUtU2qjltm. !0-p!Jtpup, 1961: '";:S 12 Sliu '1-ptlw\J hwJ tlf'ltlwq.rmtaJWU, UJfl· 5, Urgwtu: 4wqtltg U. ~wpjunLI).WflJWU, bfl ., 1981, 1;2 25-27, 1 31, 34, 69, 75 (wJumhbm' 'l<Y. 5): 13 Sliu 'llbmflnUJWU . c.., «lJwum4]1» 4trUJWfl(! mztlf12UWI}WflJWU hwj UlWUjWUWpWflWJPU pwu- ]. lfW4nLU (15-17-(11} I}W(lb[l), «!0-m ju UWUnL4», b fl ., 2001, !;2 75-81: -:1

105

u lJ. 8: OjuUlQ blJgp tJ.wup, 1206 13.:

u lj . 9: Rwnm\J rwlJ. 12-pl). l).WPP tJ.bp2 - 13-pl). qw pp uljpq_p:

106

T).WU[! lL hwjywywu Wll.PJmpuhpnu.f hW]tnUp bu «uwumy» wumuml_:

Cw2nr11- tunu.fp.[! ywq_t.fmt.f hu WJU hnpputl.wbp_uhp[!, nptnhll nwq_­t.fpyuhp[! ubpywjwgtl.wb bu t.fhpaw­tl.npp ywt.f, np wtl.hlll hwtl.wuwywu t rotl.mt.f, bwnwJp hhtn ('Uy. 7 , 8): liJu tut.fpmt.f hwmmy hhmwp_pp_pm[<)JDLU hu uhp4wJwgumt.f WJU tnbuwpwu­ubp[!, nptnhll hhtnpDUlU 4hpUJW­[l[! UnLJU ~mtuwJntl. m q.Ltuwp4ntl. t. pu~ np nwq_ t.fpy[! (pli~[! gmgmt.f t, np q.npb muhup_ tnllWUW[lT).DL, wt.fh­UWJU hwtl.wuwywumroJwt.fp' bwnw­JP htrm) , pwJg, nplllhu 4wunu' wu­q_bu. t.fp ahnp_mt.f mup uwt}mp, pu4 t.fJmuntl. nwq_ t.fpypu t t.fhyumt.f, hw-4_wuwywu t. q.pun4_ LPP.I! q.w4_wta[!: Opn2 mhuwpwuubpmt.f q.w4_wtati wpT).hU q.mutl.mt.f t nwq_ t.fpyp abn­p_pu: bq_w4r T).hll!p_hpmt.f ywp.n11 bu hwtl.httl.bt lL mtnhtrP.ubpntl. bwupw­pbnu4_wb uh11wu-upupuhp[!, pu~I! um1ulllbu wt.fpwUJUT).mt.f t w3u tu­rowT).pmra1mui!. np t.fbup_ q.npb m­ubup_ tuu2DLJP.P q.wq.w[<}UW4btnp' q.pum bpuwywu [!UUJDLU[! ubpyw­]WgUnll mbuwpwuubpp hbm:

C.w2nr11- tumt.fp[! 4wq_t.fmt.f bu npup mbuwpwuubp[!, npmb11. UnLJU­ll!bu ywpnll t ubp4w trlibt bwnwu ywt.f t.fwmntl.w4I!' 4P4ru uwqmpntl. m q.wtl.wrontl. ('Uy. 9): Uwt}mpu m q.wti.WJa[! hWUT).hU bu q.wll1U uwll. t.fp 2wpp_ mbuwpwuubpmt.f, mp pw­gwyw]mt.f t Ull!Wnwq_pUDL[<)JnLU[!: lvnup_[! 4_hpwpbpmt.f t pmu tuu2mJP.P tnbuwpwUUhppU, nptnbll U)Wtn4hp-4_mt.f t htuuq.mgJWt[!' t.fpwJliw4 4wt.f t.fbpaw4_npuhpp 2P2Wlllwmmt.f, T).p­t.fwg[! 11-rtl.wb mmhtrp_uhpntl. LP uh­llwu- upupubpntl. ('V4. 10): C.wuq.mg­JWLru q.w4_wro hu t.fwmmgmt.f 4wt.f WpT).hU abnp_pu q.w4_wta mup pnuwb:

UJUll!pun4_, umwgtl.mt.f t mhuw-

pwuubpp up 2wpp, np 11!UfJUWUw4w\Jnpbu ubup ul.jubgpup nwq upl.jpg lt ;? nwquw4wu map gmgwl).pnttaJmUpg m wt.Lwptnbgpup fuu2mJpml: a

-l<wup np puuwp44n'lll!wm4bpwpwul).w4ubpJ:!, np111bu 4wunu, q.tnuqmu m bu fuul~wuwtJl utnnppu uwumu lt ubp4WJWgumu bu hwuq.mgJWLUbppu, ubup ~ wump 4n4_wu mubup hw4_wutnbtm. np tuw~pwpwJpu hnpputLwopmu ubppuu c:::: ppnp gmgmu t wugJWLI!· w2fuwphp4J:!, uwhJ:!: bq pwup np tuw~pwpwJpU hn- :2 ppuqwopp hpt.iuwl.jwu puwutnwpwumtaJnLUJ:! hwuq.mu t tuw~p' np111bu hw- g; UJ:!Ul).hwump up2'unpl).p uppwqwu q.npownmJtap\.114

, l.jwpn'l bup ll!Ul).tq_, np ,:; WJU pwul).w4ubpJ:! tnl.J hbtnt.iwhm ll!uttn4bpubp ~bu: '1-pwup hwuq.m9JWLP V «4JWUpp UWillJWUU» bu, ubp4WJwgumu bu upw «q.npOJ:!»' p l).bUU 11!Wtn4bpp u nt'1_b4g4_mu wut.Lwu q.pn4_' p l).bUu wpltwuwq.pmtaJWU15

:

np111buqp ll!W[1qbup, tab pU~nL tp hwuq.ntgJWLJ:! UWfu ll WllW2 11!Wtn4bp­t.Lmu qpuw4wup 4wu turwtunn!lP 4brll!wrn4_, ll tab pu~m tuu2mJpp m 4n4_p tabt.iwubpu WJ!).pwu tnwpwoqwo tpu tuw~pwpulJpU ll tnwll!wuwpwpwJpU 11!Wtnl.jbpwpwu11-w4mu, hwuwnnm WU!).[1Wl).Wnuwup LiwhJ:! hw'ltawhwpbtm up2UW!).W£1JWU w2fuwphJ:!u4wLtfwu bp4m hwuwtppubppu' <<hwqhpct Juu2mJ­pflu» ll «hwqbpct (Jn'-l_flu»: CwJ up2UW!).W[1JWU w2fuwphJ:!U4wluwu hwuw- ::!:

<;::, 4wpq.mu LWJunpbu tnwpwot.Lwo tpu LiwhJ:! hw'ltawhwpblm bp4m hpuuw4wu ~ hwuwlp[l'ubp' «hw'-l_b(ld" JuU2DlJJ!f!>> lt <<hw'-l_bpct (Jnp'-1_(!»16

: U'p2UW!).W[1JWU _£ fu'u2nLJPP q.wq.wta'uw4btnJ:! q.puwppmpu tr. npp ctwuw'uw4 bpuwu tr q.wtJlu ~ q.pum' npu1bu 4buwg 4wu wumqwowJpu hb'lm4J1 n11.2 «qnpmtaJnLUJ:!»: 'l-p'upu 1 hp'u hwuwpw4mtaJmuubpmu wpJWU hbm pp wptnwpp'u uuwumtaJWU u op- ~

:::ro q.wupq up t.lrw mubgwcr ubpq.npOmtaJWU 2Unphp4_ WllWUil!bLWil!nbtnp4 Litnw- ~

on'1_nttaJWU ub2 hb2tnnttaJWUp tJ"lnfuwppumu tp W[1JWUJ:!' !).[1WUnt.l pul.j Clbnp ~ pbpbLn4. UWhJ:! hut'1_tauthwpbLnL, wuLiwhmtaJnLU 11!W[1q.ltbLnt uppwqwu q.np- ~ ownmJta: U'whJ:! hw'1_tauthwpbtm UlllJU 11!Wtn4bpwgmuu t J:!'u4wo d-n'1_nqpl).W- ~ 4w'u- bl.jb'1_bgwl.jwu tnnubppu uppwqwJpbpmu 4wquw4brll!4.n'l fu'u2mJpp t hrupmu, UnlJU opuwwnwull!btut4w'u q.npownntJta'u t J:!U4wcr 'uwlt hw'uq.ntgjw- ~ tJl ll!Wtnqp'u mpqn'l nw24bpmJtaP hpupmt.i, npJ:! humu 4wquw4bp111mu tpu ~ hbug q.bpbquwup qpw 4wu q.bpbquw'ungmu: !0-qmu t' 'uuwu unmbguw'u s.. l).bll!pntt.i fuw~pwpwjp'u 11!Wtn4bpwputU!).w4ubpmu «lJJwUpfl pwctw(J'u» J:!U- %' ll!bLm lt tuu2mJpp mbuwpwuubpJ:! tpnqp'u pwgwmrbLP bu l).wnumt.i: ~ (wuq.mgJWLJ:! 11!Wtn4bpwg4_mu tr q.pw up2ngn4_ pp UWhJ:! hw'1_tawhwpn'1_, ubtJ1w4wu wuuwhmtaJnLUU Wll!Whnqnrl_:

U'whJ:! hw'ltawhwpbLm LiJmu au_I! hbug LiwhJ:! «uUJwuht\.m tr' p l).buu .5 upw qwuwqw'u 4b£1UIW4_npmt.i'ubpp: Qum tmtaJWU, nwqtfw4wu mctp gm- __r gwl).pnttaJmUI! Liwuu tr 4wqumu «hwqbpct (Jn'-lfl» J:!Ul).wpllw4 gwu4p, npJ:! ~ ubpwnmu tp uwlt npup tnbuwpwu'ubpJ:!, ta2uwum hbtn ubuwuwptnJ:!, 4b'u- :;

- ~ l).WUWUWptnr tnbuwpw'uubpJ:!: Juw~pwputjpU 11!Wtn4bpwputU!).W4J:!, np111bu ..S.

::1 ...::::­;--

14 lfw\Jpwuwu\J U1tiu IJ)bUlpnuJWU C.. , lvw~pwp, t2 346-347: "' 15 St:iu IJ)bUI[lOUJWO c.., YJWUpb UWU1JWU[! hWJ uzw4ntJ(<lnlU. qwl)_WlPU.IflWpw\Jnt(<l]ntU lt ~ ll.(OJU14brwqpnt(<l)ntU, <<id-w\JqW[lWU>>, 2012, !;2 40-50: "S 16 IJ)bUlpnUJWU c.., Pn\Jw4nrab hW]U1Ub U1Wll.(WUwpwpb hnrb\Jqwbpb ub4\Jnt(<l)WU 2nl[l2. «(WU'li;U ] WUUOflUWJ>>, 2000, !;2 429-456; fleTpOCliH f. CpeD,HCBCKOBbiH OHp H 3aKaBK33CKHe KapaCbl AOS! OOD,a'IH BHHa Ha CTOn, <<ApxeonOrHSl, 3THOnOrHSl H <f>onbKnOpHCTHKa KaBKaJa: MaTepHanbt Me>KAyHapOAHOH ]. KOH<f>epeHL\HH», 3'1MHaD,3HH, 2003, C. 343-347. 7

107

108

l.Jwl.ln\1, uwhuw\.Jwt.l1wl.Jt.l_bg urwJll nwquwl.Jw't.l md-r gmgWT).(1nL~JWU(l U npumt 1&2\.Jwum\.J ut.yw\lbtm ~btfw'll WJI).t.ybu ttt.ywml.Jbpwq.pnpb'll ~U2w4-4_bg hWJ U2W4nLJ~nLU, r'll~[! , l.Jwpbmu b'llp, ur2DWT).WPr hwj P-rrumn'llbw­l.Jwu u2wl.Jnq~p wub'llwl.Jwpllnp hmuw'llpumwl.Jw'll T).pullnpmu\lbppg t:

UJu ~buw'llbpr w'll[!'lll).hwm 4r411mu[!, pwquwgmu[! 1.1. mwpwbmu[! n~ upwJ'll tuwwwpbpp u mwt.ymuwpwpbpr, WJtll w2tuwrhrl.J 2r\lm~Jm1l'llbpp , bl.Jbi)_bgp'llbpr, wphbumwqnpbwl.Jw'll mwppbp rrbpp t.l_pw W(1T).JnLDp tp'll WJD t.ywml.JbpwguwU, [!Uill npp uwh4_w\.J hw~whwpntU[! n~ ~b upw\lt.l_wq_ qnpon­I)_nL~JnLll tp, WJL WD[!lll).hwm, hwt.l_bpd- qnpb[!'ll~wg: Ujumb!)_pg tt' ubp 4nrt­upg «hwqbpd" tut.2mJplt» m «hwqbpd" ljnqJt» bqpbpp qppwnm~Jnt't.l[!:

l:vw~pwpwjp'll t.ywml.Jbpwpw'i.!l).wl.Jmu hw'i.!l).pt.ymu hu 1.1. WJUt.ybu qn~­t.l_ni1_ «[!llmwubqwu mbuwpwuut'r »' wumuruubp, hwjp 1.1. npl).r , UWJP 1.1. npl).p l.Jwu T).nLUU1(1, bpp hw\lq_nt9JWL[! hwpwqwmubppg ubl.Ju t, wt.l_btp hwdwtu' [!UU1WUppp l.Jpmubp Wlli).WU[!: Ujut.ybu , Otum[! bi)_gp t.l_wupp up tuw~pwpp t{pw (ul.J. 11), tuw~pg ubppu' unubl.Jm bwnp 1.1. tuWflni)_p t.l_wqp mwl.J b'un11_ubpp hbm t.ywml.Jbp4_wb t hw\lqntgJWL npq.p\1: l:vw~rg \lbppu q_m\lt.l_nfl t.LwMJwl.Jl.J mup 2WU1 jntpwhwmml.J mbup. wubp ~btp l.Jbpl.J tJ111p. Wfll).jl'1p junph[1'1-WU-2nLU t hwuqnt9JWLP [!\ll).hwmt.l_wb' «wugwb» bpl.JpwJp'i.! dwuwt.ywph[! qwu «dwl.Jwmwq_pp l.Jbpl.J[!»: Uju Juwwwpp wpowuwq_pm~JnLU[! tupum m2wq_pwt.l_

u lj . 11: Otum~ 0'1.9~ lj_WUP-, 1158 [<1. :

t hnpput.l_wb-pp hbm hwuwl).pmu­ubpp hwuwp: 8wgp l.Jwunupl.J mbpumpg. «f&pt :flt: (1158 ~-)

tp. bu Uut.ywm npl).p ~wuwl.Jw l.Jw\lq_ubgp qtuw~u n(1'1-nJ pUnJ lJ.wt~n\l[lU, np l.Jpuwtpbw Y,n­lubgwt p .gu», np[! LPnt.LPu hw­uwhmu~ t t.ywml.JbpwpWUI).Wl.Jp hbm, trwgmgp~ wpow\lwq_pt.l_wb bu uwu owtuwl.Jni)_UJWU l.t W2W­l.Jnll.UJWU ~pq_mpubp[!' hwuq_mg­JWLP hwJp[! 1.1. uwJp[!' hwuw­

t.ywmwutuwuwpwp «Uut.ywm», <<1"12tuwumhp» q.pm~Jm'i.!ubpnt.l_: Ujut.ypunt.l_, ubup q_npb mubup [!'i.!mwubl.Jwu up m2wq_pwt.l_ q.puwul.Jwpp hbm. Uupw­Ul[! uumwb t q_whwt.l_npwl.Jpu , pll~[! gmgmu t upw wqu4_wl.Jwu- r 2tuwuw­l.Jwu bwq.ntU[!, hwq.bl t upu~l.t ubppw'llubpu P2UDI)_ ~mtuw , q_Ltup'u upwOWJp cntuwr4 t' upu~u mubpu P2UDI)_ qnl]q_ l.Jw]upl.Jubrmt: P2tuwumhpu uumbt t q_npbt.l_wbpnt.l_ bwbl.Jqwb ~w]ump qpw, hwq_pu oopp[! pwg, nLflll.Wopq. Y,n~bpnt.l. l.Jwu 2hpmbpn4_ hwpl).wpt.l_wb t.l_bpuwqq_bum t: Cl-tmtu[! owb44_wb t q_LtuW2Dflnt.l_, npp OWjpbp[! umumu b\1 ooppp ub2: lJ.wt.l_~nU[!, np[! t.yWU1-l.Jbpqwb t buni)_ubpp UP2U u hnmul.JWJU t , hwq_bt t oul.Jubppg P-P~ ubppu wt.l_wptnt.l_ni1_, bqpbp[! qmq_wl.Jwpnt.l_ [!'Uq.q_bt.l_ni1_ ~mjuw, np\1 wupwgt.l_wb t Ubi)_ q.nmpnt.l_, q_Lturu dp2U1 UDLJU olip q_tJuwpl.J t, pu~t.ypupu np mur hwjp[!, wnl.Jw bu uwu qnl]q_ «Owubp[!»: C.wjpU W2 obnp[! ubi)_Ubt t l.Jpbppu, owjunt.l_ pn'ubt npq.m obnp[!, unp up obnp[! l.Jpbpp'u t, UJnLU[!' npq.m mupu: 4wpbll1 t Uwu lll.Jwmbt, np lJ.wt.l_~nup W2 obnpmu q_wt.l_w~ l.Jw: Uwl.JWJll q.wmbtnt.L

hnp w2 O.bn.p]1 l).pp.ppg' l}wt1_ran'uJ! uwumt1_w4mraJm'u ~]1 w'umu, WJuJ1'uP-'u' :? I).W pp' l}wt1_ran'u]1 q_wt1_ W[aU t, p'u~J! hwUW\11WU1WUjuw'unuf l;- WJU tnpwuw- 2 p.w'unt[<ljWUJ!, [<lb 'uuw'u .pw'ul).wlt'ubpmu «4b'uwg p.wd-w4]1g» J!Ull!llflp 1)-b- ~ pnu.f hw'ul).bu l;- q_wtpu hw'uq_mmww: L

(w'ul'}-wp.bpl).p t1_w'u.pp bq_w4_p u]1 hnpp'ut1_WOP- UjWtn4bpnu.I l;- utn'utnm Un- C: pJ!' uw'u4w'un 4_mpo.p mwtru (v4. 12): UJ'u n~ U]lwJ'u ju}1Utn m2wq_pwt1_t;- bpb- :2 juw'ubpp ju'uwu.p]1, 4hrw4pnfl unp m uw'u4w'u mwpwq_p wnmunt1_, WJtli. UWJ- § pbpp'u l4Wtn4bpnfl u]12wp.p .pw'ul)-w4'ubpp hbtn 'unp h'uwpwt1_npm[aJm'u'ubp l;- ,;) utnbTtomu 'uwli. Uumt1_wowo'u]1 UJW2tnwum'u.p]1 d-n'1.ntlr'1-w4w'u w4m'u.pbp'u V m 1)-pulmpmu'ubpn ll1wrq_wp.w'ub­tm hwuwp:

Unw'uo'uw4]1 hbtnw.pp.ppmraJm'u b'u 'ubp4wJwg'umu tuwwwpwJp'u UjUltn4_bpw.pw'ul)-w4.]1 up .pw'u]1 hn­pp'ut1_wbp'ubp, np U1WJUw'uwltw'un­pb'u Ltwrhtp t w'ut.l.w'ubt «w'uujup­JGWP uq_p» [abUw: l}pw'u.p 'ubp4w­JWg'umu b'u hw'uq_mgJwtJ1'u li. 'upw unpJ!: UJUUJbu, 4n2J14 w'uwUJwtnp ~ up juw~.pwpp t1_pw (V4. 13)' UWLP = uumpp'u uwumu, O.wjupg UJWtn4bp- 4= t1_wo t;- 'upq_w4nt1_, w'lhflnt.l. m Ltw- ui.J. 12: t::wu!J-wpl.ip!J-r tJ.wuR. 12-r 1111wrr tJ.I.ir2: ~ UJwpdnt.l. q_p'ut1_wo hbOJWlJ!, J1u4 1)-p- E! uwgJ!' uwtJ1 w2 4nllumu' rawjum]1'u, 'uumwo t UwJpJ!' hwUwUJwmwu­juw'u q_pmraJwUp.. «lfwJp'u»: Upow­'uwq_pmraJm'uJ! hwJm'umu l;-. «i&. :04f1-: (1215 ra.). bu 2wtpp 4w'uq_'ub­g]1 q_juw~u ll[ll}llJ pUnJ G:-ppq_npnJ. Bp2tgt;-.p»17

: brat up 1)-bUJ.pmu uwJpJ! obn.ptrn tuw~bt t;- 4ro.p]1'u, p'u~UJbu Ltwrhtr t;- mbu'ubt 'unLJ'u 4n2J14 w'uwl!1wtn]1. ut-4 WJl tuwa~wp]1 4.Pw, WUJW UnLJU t1_w'u.p]1.g Owq_Dll

UJmu tuwwwpp U1wtn4bpwJ2W'ul)-w­Ltmu uwJrl'! obn.pbpn l4wrq_bt t;- l).h­l4P nf1I1]1'u18

: vnLJ'u 11-PP.Pi! 4wrbtJ1· t t1_wt.l.bpwg'ubt lL (wt1_w\11tnm4 t1_w'u.p]1 1194 [a. tuwwwp]1 l4Wtn4bpw.pw'u­l}w4_mu (v4_. 14):

\{_bp2wUJ bu, wnw'uop'u jumup. b'u 4wq_umu w'1.nran'1.'ubp]1 .pw'u­l}w4'ubpJ!, unt.l.npwp.wp hntn'u4wJU,

17 ').('-1_5, 1;2 27: 18 Stiu 4wpwluwUJWU q..., U24.· w2]u. , 1;2 102, ulj. 3, 4:

ui.J. 13: lJn2r4 wuwUJwm, 1215 Jil.:

109

110

PWJ9 hwl1wJ:u tL ~npwo' olmphp[! J:uwwu qwu npu-t uppwqwu l.J.bp­UJ.Wppu UJ.wpqwo:

UnwJd-U pwtj_wljwllpll uwhuw­llwt}1wq bu wphbmnwtj_npllbppll llbpqw]wgllnll UJ.Wrnljbpwpwll­l}Wqllbp[!: Ullpll llwhwrnwljp up J:uw~pwpmU, [<ttj_mu t, UbpljW]Wg­tj_wO t h]muurr ljwu mwqwnw­q.npO[! (vl.J.. 15), Bwl}wpwJp 15-pl}

'v4. 15: UI]_pU Uwhwmw4 t{wUIJ, I}· Up J:uw~pwpmu UJ.Wtnqbptj_wO J;" 12- rul-IJ-W[lp t{b[12 '"; 13-[liJ- IJ-W!lP u4pqp: l}Wppllngw]pll mbuwpwll: U]UUJ.puntj_, oppbt}1wljwl1 unrnbgmullbpp pllllnl[<t]nlll[! llnpwhlli]tn ll]nl­

rrrtrr LOLJUP ubppn ubq pbpmu t 2Wlll wt.l_btr [!lll}Ulpowl.J. bqpwl.J.wgm[<t]Wll. tuw~p.wpw]pll pwlll}Wlj[! npllt wnll~mraJmU ~mup unllllntllbpp hbrn, WJU bpl!.wu t pbpmu 2llltn Ult.l_htP ubo pwq_uwqwllmraJmli, pwu hllfctllil}PhL t hbmwq_nrnn.llrr. u llbpwnmu t qbllurrurawgp WJU q.pbrab pn1np qwpltnp f}.pul!.npmullbp[!, npnl!p twl.J.wll bu l}}1tnt.l_bt hwllq.m9JUll l.J.JUlllpp uwrnJWli[! 4wu q.nporr ljwq_ ubtm u UlJli '-l.b:p2pu d-wuwllwlJub:ppu ubplJwJwgllbtm hw­uwp: fJ)wrnl.J.bpwtj_np UlUUlO' Ul]ll 12-14-pl} l}Ulpbpp wpgUl]:ulllhwjp u Ulp­gwtuJwli U2Ull.J.ntJf<tP hwU[!lll}q.pl.J.mll UJ.Ultn4b:pwq.pnt[<t]ntllll !;": Pll~UJ.bu rnbullmu blip, pwglllnJWL llw]:u.Ultj_b:p2}1ll J:umup[!, l}}1rnwpqtj_nll UJ.Ultnl.J.bpUl­pwlll}wqllbpu wprnwhlllJtnmu tru q_lll.llwt}1wpub:p, npnup. l.J.wUJ. ~mub:u

utW2ill0liWljUlli pppurnnllbm[<t]Ulll hb:rn: Ut.l_btpll, liOL]llpulj rat.Lmu t, rat f}.pwug ub:Owq.nL]li UWU[! ~UJ.ptnp tnh.ll q.mllb:p hnq.m t}1pqnt[<t]Wll p.ppumn­ubw4wl1 q.w.llwt}1wpl1 UlptnwhW]illO.Il J:uw~pwpp tj_pUl: UwlJWJli rnt.!Jwt ctw­uwllw4r hwuwp l}W WJUpwu tt hw4wumraJmli ~tp: C.Ull{mtnl! Upl}WP l}Ul­mwumwup hUllll}hUJ. ~tp pwglllnmu Lt hllltj_wmrr J:ul12mJpp ljwu qntj_p u}12n­gml_ uwh[! hW.Il[<tWhUlpbtm llqwtnUUlUp: (wl!q.wuUll!p, npl! tL UJ.W]UWliUl­tj_npb:t t qmrn d-nllnt.lpl}wqwll rabuwllbpp UJ.Ulml.J.b:pmU[! J:uw~p.Ulpb:pp tj_pw:

'Ubpl.J.w puumraJmll[! huwpwtj_npmraJmli t umb:llomu wlll}pwl}wnllwt llwu Lib:4 WJL ]:ulll}pp, nppu hwmml.J. m2Ull}pmraJml1 t l}wpopbt Oppbtpll: f!.w WJU tuw~pUlpwJpll hnpplltj_wopumpp OUlq_UUlli Lt wl.J.mllpubpp ]:u'ul}ppu t: l>p hnl}tj_womu Oppb:trll ~P mwtpu WJI} hwpgp humUl4 UJ.Wmwu]:uwll[!: vlll LiJ1wJl1 h[!ll[<twgu llqwrnmu t. «U'wpl}qwllg UJ.wmq bpub:pntj_ J:uw~plllphp[!

q.mutl_ht b:u wnw2ru Ull!q.wu C.wJwurnUll!p UlJU uUlumu' ·wJll t' Juw~humu, npmhrt [!Ul}hUll!pwUJ.hu upptj_wo t UJ.wmqb:pwpll).lll}wljw]pll q_wpl}wllwJ:u-2nt.U[!, OflillUil_ tnwl1wpllb:pp UJ.Wtnhppl!, pwgp qmptnnpw4wl1 J:uupb:ppg , np unt!_nrw4wl1 t C.wjwurnwllp Lt wn UUlub:pp hwuUlp, hwlll}pUJ.mu hu UJ.Ultn-4hrwpwlll}w4llb:pp pwtj_ w4wllpu [!lll}wpowl.J. mb:uwpwuubp»19:

(<}trl!.u Orpht}1l1 rnl{JWL l}b:UJ.pmu l!l.J.Ulmp t mllb:gb:t ctwllowuUlpp tj_Ull!­pj'l C.ntj_hwuuhu U'l.J.pmp~ bqhJJ_~gpu , npu ppnp , hwml.J.UlUJ.hu llpw q.upb:rap rrrupm4£!, WUp0Il_20tj_pU UJ.Willtj_WO J;" tJ:Wlmljb:pwpWlll}Wqllhpntj_, pWJ9 UWfu l14wmhllp, np b:rab: pwgwnbup hhug /JJ.mpmnpwqwll pU1Ul}W4lihp[!, WJumh.ll

19 Op6enu M. A. fihiTOBh ie p enhecj:>hi .. , 1963, c. 1?6.

w2Juwphp4 WJL hopp\.n.j_wbp.'ut:rp OUl_llw4p ~4w'u: btl_ hJlltJtn(lq.' <}w'uowuwpp ;? mwnwp[! 4wnmgtl_ht t 1216-1238 Jdjd. , m hwctrtl_ Jdh 'upw p.w'ul).w4'uhp[! opllt a humw4mroJm'u 4wpo11_ t:r'u tfmg'uht wn'utl_wq_'u tfh4 fl.WP l).pw'upg wnw2 u4pq_p ro wnwb t:rpllnlJJdP w4m'up.'ut:rpp hwpgmtf: (t:rmwq.w]mtf (otl_uhlfl Opphtp'u w4'u- ~ hwJmopt:r'u' Juophpi).WJp'u Uihmw4w'u p.w11_wp.w4w'untjd]WU[! mmpp. mwtntl_ll C:: (w]wutnw'up hJmupuwpllt:ruw'u 'uwhw'uq.uhp[!' UJm'upp.[!, UpgwJu'u m Otmpp.J:! :2 w11_tl_w'uw4w'u hwtfwphtm UUJWmw4wl).pmtfotl_ (ppp l).pw'up. hw]wgtl_ht t:r'u g p.ppumo'uhntJG]WU mwpwMw'u WTIW2PU I).Wphpmtf, ru4 p'up4 W11_tl_w'uw4w'u ,:J gh11_ hpJ:! q.w11_Jaht t:r'u lintl_4wup l).d-tl_wpwtfwm~htr thn'ut:rp), «q_wpuw'uwtr 'utfw- V 'untJG]nt'u» tp mt:ru'umu lvw~t:r'up Juw~p.wphpp lt f}.WI1_UtnWUJW'u p.wpt:r p.w'ufl.w4p m ppn'uq_t:r 4wJauw'ut:rpp hnpp'utl_wbp.ut:rpp tfp2ll20: Utl_htr'u. 'uw fl.W11_umw'uJWU WJfl. 'uJmJahp[! w'utl_t:rpwll!whnpt:r'u tl_t:rpwq.pmtf tr 12-13-pl). I).Wphpp'u' hptfp.mu m'ut:r'uwtntl wpgwJuJw'u Juw~p.wpt:rpp humw4 Jatlwq.pntjd]nt'u[!: Ujuop UJWpq_ t, op W)f}. p_WUfl.W4'uhp[! JGUUWJP lt 4hpUjwp'ut:rpp wnmtfntl_ upwj'u tfwuwtfp t:r'u ppwp ht:rm hwu[!'u4'umtf' hhb-JtWt'uhp m opu, lt mrr2 o~'u~: Uw4WJll hpWU)ntp­tl_wb WJU Jupum tfwu'uw4r uuw'umJGJWUp' Opphtr'u 2Will wtl_htb ht:rnm'u t q.'uw­ght' hWJillW(lWflULOtl_, JOU 1).[1WUp_ hp4ntUU Q Wll_tl_w'uw4w'u UU: (hmwq_omnll_{! :::!; . ~ ~ tL p'uut:r1 WJ'u hwpg[!, Jab WJfl. fi'u~ mt.!Jwt'uhp t:r'u tl_4wJmtf w11.tl_w'uw4w'u gt:r- ~ 11_hpp hwuwmwpwb p'uw4hgmtf£! UJm'upp.mu, UpgwJumu 4wu Otmpp.mtf, WJL .i, 0li1_11_W4P hw]mWpwpht t WJI). uwup'u: ~

uw \Jwlt 2ft pwgwm(lnu1, ph )1\J~uthu hqwtl_, D(l «wqqw\.t\Jh(l[!», D(lDUJ! 1 J!(l)lumn\JhmpJWU wnw2)1\J q.w(lh(lntll qwqphg)l\J C.Jmuflwj)l\J lrnqlJwu, "§: U:)lwj\J 12- [lq. q.w[lmU: «qh[1h)l2hg)l\J» q.w(lb(l wnw2 m\Jhgwo w2fuw(lh)llr ~ n~[!, lJwu ll\J~uthu pwgwmJlht, DJl hwJ fl2fuw\J\Jh(l)l ltnq U:)lg 4-6-[lq. ~ q.w(lb(lntll «Uqw~qwo» IDW(lWOJ!Uh[lnu.I u)lwj\J qhg I}.W(l hhmn b(lltw\J :::!.. h4wq WJU LJlWO mhqwp\J)l[J\Jh(lil hwmntlt D~[!: ~

f1-[1W ht:rm upwup'u' Ujpmp Juoumntl_w'uh'up., np wpgw]ujw'u juw~p.wpwjp'u 'i; ll!lliill4hpwpw'ui).W4P w4m'up.'uhp'u WJUO(l tt u'umtf t:r'u amuwpw'utl_wb: Up- ..:::: gwJup tl_wrl_Rppumn'uhw4w'u u2w4nlJJOP mumu'uwupptl_wbnt[OJW'u 'ut:rp4w ~ tfw4wpi).W4£! JGnLJL t mwtru w'uht tfpwJ'u tfp p.w'up 'uw]u'uw4w'u l).pmn11_mra- S.

~

]nt'u'ul:ip, npn'up., gwtl_np., WllW]d-u ~l:i'u UJWmnwnwpw'umtf hpllnt]jdU pp wtf- % pn11_2nt[O]WU tft:r2: uwJ:u, Upgw]up tl_wll_ p.ppumn'uhw4w'u, WJU t' 4-8-pi}- ~ I).Wphpp J2WUTJ.W4P tl_l:ipwpl:ipJWL tft:rp hwt.!_wp.wb 011_2 U]ntjd[! gnl]g t mwwu 'upw'umtf UJWm4hpwp.w'u'1-w4p puUJwn pwgw4wJmJOJm'u[!: 'UmJ'u£! 4wrt:rtr t wuhtll tfp'u~p.ppumn'ul:iw4w'u' w'ump4 tf2w4mJJdP tfwup'u, np[! hpu'uw4w'umtf .5 'ul:ip4wJwgtl_wb t 4wpwuw]p'u JdWll_mu'ut:rpp I).Wtfpwrw'uwjp'u 'uJmJantl ll ]' Spq.pw'uw4hpmp UJI:i11_mu'ut:rpotl_: U'uhwu4w'uwtr t. Jab p'u~UJI:iu 4wrttr t t:r'u- j Jawq.pht UJWm41:ipwpw'uq.w4r mh11_w4w'u w4m'upuhp[!, hpp 'uwJunpf1 011_2 ~ tp4wp ctwtfw'uw4w2r2w'up hwuwp 'um]'upu4 'uwJuopp'uw4 ~4w: l:IJllJJln(lq., ]. Juw~pwpwJp'u Lf2w4mJJamLf, uht2m4'ut:rrr w~tpp~ W(l2wtl_w'uppg hhmo uom ]. . ~

tfh4fl.WPJW [!Uf}.up2mtf 4w, ll tfpwJ'u 12-pq. q.wpp 4t:rut:rppg t u4utl_mu WJI} j tf2w4mJJdP tl_t:rrl:itP.£!, hpp 011_2 (wJwumw'umu l).pmhtr to~ tfpwJ'u ]uw~p.wpw- ..§ Jp'u wnw'uop'u fl.ll!Png'uhpp l:ipllw'u q.wl[!, WJf1 Jatlmu ll Upgw]up , WJL 'uwll :::

..::::

20 Stlu Oplienu H. A. An6aHCKHe penbe<f>bl H 6poH30Bbie KOTilbJ, <<H36paHHbre TPYLlbi», EpeaaH, 1963, L c. 347-361. 7

111

112

JuwwwpwJpU UIWtn4bpwpwUl).w4p bpllwu q_wtli [!Ul).hwupwUibu: btl bJab C.wjwumwup Lluwgwo LlwubpmLI WJU pwgwnwt4hu 4pnliw4wli-pppumn­uhw4wu t. WUIW UpgwJumLI hpuuw4wumu WJUUibU 4n~4_wo' W2Juwphp4 t : '-lwpbtr t , WU2nt2lfl, li4wtnp mubliwt. UpgwJumu h4h'1_bgm 2Ullfl w4_btr u4_wq_ l).bpw4wtnwpuwu hwuq_wUWUJ2[!, tnbll.w4wu P2Juwuubpp q_q_wtr pw-11.WJ!W4wli pupumpnL]\.tntja)ntU[!, pwjg jat{_nttf f Ul)l). wubuu p tl_p~w4p ~bu upwu2wuw4 gmJg mwtm bpltntJ JaP w4mupuhp[!:

UJn, bpltntJ JaP wnw2wguwu JunppwJpU UIWtnwuJuwl![! l).bn ~4w, pw)g hwq_p4_ [!Ul).ntUhtr t UlJU pwgwtnpbt 2Wlfl wtlhtr UIW4wu hpuuwtl_np tPWU­tnwp4ubpn4_, pu~uJbu tl_wp4_bt t C.n4_uhtl1 Oppbtpli: '-lbr2ru mwppubppu Up­gwJunuf Ll2w4mJaWJpU ctwnwuq_mJaJWU hbmwq_ntnntJa)ntU[! , ~P2tn t, n~ gw\.t-4wtr ~wtllntl_, twUJbu w2Jumctwght t : Opw4wpq_p Juuq.pp t 9-12-pl). l).Wpbpp npllt hw)tnUp hm2wpawup Uibll.muubp[!: UJ!).UIPUP hm2wpawu 4w, lt upw hhmwq_nmmraJmU[! UJtWliw4_np4_mLI t: ( muwup, np hbmwq_w w2Juwmwupub­PI:! unp LnLJU 4utl1nhu WJU Juurwr tl_pw:

C.wunq_tl_wo bup, np ( wJng UJWtnUnLJaJUIU m Ll2w4mJJaP wUgJWtP wu4_wup hbtnwq_ntnn'1_Uhp[! Llbo q_npo bu wrht: Uw4WJU Ul)UOp LlhUJ2 n~ LipWJU UJWp­tnw4_np bup WJU mumuuwuppht. pwpap q_uwhwtnbt lt hpwliwt. WJL uwJu ll wnw2' q_wpq_wgliht, Llb4uwpwlibt, ~2tnht Upwug 4wtnwpUIO[!' tfbp hW)tnUp m wuhw)tn [!Ul).l).pUwJunuuhppU huwpwtl_npntja)nLU ~tnwtn4_ «tllwutnwp4» l).wpalibt ubp uhobpp Jahw4wu umphp£!, tlrrtllmuuhp£! 4wtf J2Ulll.WJ!w4wu Junmnpmuuhp[! lt l).pwug oq_UnLJaJWUp Jubll.WJaJntpbt m uhtl1w4wliht hwJng U2W4ntfaWJpU ctwnwuq_nt(a)nLU[!:

4:.wutlim l. IJllimJlnuJwh - Qpw11_tl_nu.I t hwJ u2w4mnar lt pup­limJaJWU Julil).ppubpm{: Juw~pwpbppu u4_pptl_wo upw hpuuwpwp m­umLiuwuppntja)ntU[!' «lvw~pwp . owq_ntU[!, q.npownnt) ja[!, UIWtn4b­pwq_pntjantU[!, pLiwumwpwUmJaJntU[!» q_ppp[! (b pltwu, <l>ppUJapU~n .

2008) abnJ2 t pbpbt LWJU ~wuw~mult wpctwuwght (( uwJuwq_whp Llpgwuw4pu: -

tt.b4w4_wpmLI t UpgwJup Spq_pwuw4bpmp huwq_pmw4wu wp-2wtLwJumLip[!: C.b11_puw4 t Lip 2WJ1J! Llbuwq_pntja)ntUUbpp lt wtl_btp pwu 120 q_pmw4wu hpwtllwrw4nu.1ubpp, npnup tmJu bh mbubt C.wJwumwumull wpmwuwhuwumu:

~m~ry i c::::

HOVSEP ORBELI AND THE RESEARCH PROBLEM OF THE ART- ~ SAKH KHACHKAR'S ANTHROPOMORPHIC RELIEVES

2 (/)

Hamlet L. Petrosyan ..c.. g;

The anthropomorphic relieves of the Artsakh khachkars are the unique man- ~ ifestation in the culture of khachkars. It is not occasional, that young Hovsep '-1 Orbeli paid special attention to the such compositions during his scientific trip to Khachen in 1909, and he wrote the separate article dedicated on this matter. The researcher only described thirteen setups, and tried to find out the sources of their origination, time, as well as the images' identity considering them as the unique display of the Armenian culture. However, later, while studying the sculptural images again, Orbeli tried to display them as manifestation of the «Al­banian» culture. This circumstance was taken by Azerbaijani researchers as a chance for their attempts to «albanization» the khachkars of Artsakh. ~

In the present article the certain chronology, the main themes and images :_ and the folk roots of the anthropomorphic composition are presented on base ,g_

..:::s of examination of the more than hundred khachkars, as well as the reasons of i: considering them as «Albanians» by Orbeli are revealed. 1

~ ::'

Pe3IOMe :! \0'

110CI1<1> OP6EJ111 11 nP06J1EMA 11CCJ1E,l1,0BAHI151 PEJlbE<I>HbiX ~ 11306PA)l(EHI1M HA XA 4KAPAX APLI,AXA ":~"

1: faMJleT n. neTpOC5IH ~

s.. PenbecpHbie H3o6pa>KeHHSI Ha apQaxcKHX xa"'Kapax - oco6oe SIBneHHe so ~ BCeH xa"'KapHOH Kynbrype. Hecny"'aHHO, MOnO,ll;OH l1ocHcp 0p6enH BO BpeMSI %

'­Hay"'HOH KOMaH,ll;HpOBKH B Xa"'eH B 1909 r. 06paTHn BHHMaHHe HMeHHO Ha 3TH ~ penbecpbi, nocasrTHB HM oTnenbHYJO CTaTb!O. l1ccnenoBaTenb onHcan nHWb TpHHa,ll;QaTb KOMn03HQHH, npo6ysr BbffiCHHTb HCTOKH HX npOHCXO}I{,ll;eHHSI, BpeMSI 6biTOBaHHSI, a TaK>Ke yCTaHOBHTb, KTO HMeHHO H306pa>KeH Ha HHX, C"'HTaSI 3TH Ji KOMn03HQHH yHHKanbHbiM nposrBneHHeM apMHHCKOH rynhrypbi. BnocnenCTBHH, g onHaKo, Op6enH, o6pai.QaSICb K 3THM penbecpaM, yTBep>KAan, 'ITO OHH sranSIIOTCSI j npoSIBneHHeM "an6aHcKoi1" Kynhrypbi, "'eM ycnewHo nonh3YJOTCSI a3ep6ai1- 'i )J;>KaHCKHe "yqeHbie" B CBOHX nonbiTKaX "an6aHH3HpOBaTb" apQaXCKHe Xa"'Kapbi. a

B HaCTosri.QeH. CTaTbe npoaHanH3HpoaaHbi penbecpHbie H306pa>KeHHH 6onee -;:: "'eM Ha CTa Xa"'Kapax, npe,ll;CTaBneHbl HX "'eTKHe ,ll;aTHpOBKH, OCHOBHbie TeMbl H j o6pa3bl KOMn03HQHH, HCTOKH HX HapO,ll;HOrO BOCnpHSITHSI, a TaK>Ke BbiSIBnHIOTCSI ._§ npwmHbi, no6yAHBWHe Op6enH npH'IHcnHTb HX K an6aHcKoH Kynbrype. j

~ 113