Download - Research Methodology Workshop for Ph.D. Scholars - ycmou

1

Research Methodology Workshop for Ph.D. Scholars

A Joint Venture Of

School of Education, Yashwantrao Chavan Maharashtra Open University, Nashik

and Western Regional Centre,

Indian Council of Social Science Research, Mumbai

3 to 9 of July 2017

Guidance

Prof. E. Vayunandan

Vice-Chancellor

Dr. Dinesh Bhonde

Registrar

Workshop Coordinator

Dr. Sanjivani Rajesh Mahale

Director, School of Education

2

Report

Background

Yashwanrtao Chavan Maharashtra Open University, Nashik. (YCMOU) had sent a proposal to Indian Council of Social Science research, Western Regional Centre, Mumbai (ICSSR WRC Mumbai)’ It was a Proposal for seeking approval for seven days National Workshop on Research Methodology for newly inducted Ph.D. Scholars. YCMOU took responsibility to provide basic required Infrastructure Facilities, Material and Managerial Assistants for the workshop vide letter dated 16.09.2015 and mentioned to abide by rules and regulations regarding the administration and management of the ICSSR Grant.

ICSSR, WRC Mumbai approved the proposal and extended financial assistant to organised the National Workshop on Research Methodology and sanctioned a grant of Rs.40,000/- for the same, letter dated 24.03.2017 (Appendix No.1) The first instalment Rs. 30,000/- for the workshop was given by ICSSR, WRC Mumbai to the University dated 28.3.2017. (Appendix No.2) After receiving the grants, YCMOU prepared a information booklet for Ph.D. Scholars and Guides. It was communicated to the scholars by various electronic media i.e. YCMOU Website & social media via What’s app on various research groups. The information booklet is attached as (Appendix No.3)

Organisation of Workshop

Experts having in-depth Subject Knowledge and Research Methodology were invited from various disciplines because the Ph.D. scholars were from various disciplines. The number of the experts as per the requirement was as follows:

Table No.1

Subject wise Distribution of the Experts

No. Subject No. of experts 1 Commerce 01 2 Education 03 3 Psychology 01 4 Statistics 03 5 Management 01 6 Science 01 7 Geology 01 8 Agriculture 01 9 Library Science 01

It was decided that the workshop be conducted during the period 3-9 July 2017. The list of the experts is attached as (Appendix No.4). The letters given to the expert after their consent are attached as (Appendix No.5)

3

Procedure adopted for the workshop

An Online Registration form was developed. A few Ph.D. Scholars and Research Guides out of the university were also interested in the workshop. The details of the enrolment for the workshop in and out of Maharashtra is depicted in Table No.2 below, and the list of the participant is given in (Appendix No.6) The Ph.D. Scholars were given various responsibilities in the workshop. They helped each other in various activities.

Table No.2

Category of the Participant

No. Category o f Participants Number of participants

1. Within Maharastra Ph.D. Scholars 12 2. Outside Maharastra Ph.D. Scholars 10 3.. In-house (Ph.D.)Research Scholar

27

4. In & Out House Faculty 14 Total 63

Schedule of the workshop

There were five sessions of one hour and fifteen minutes duration each day. The First four sessions were informative with demonstrations. The doubts and queries of the participants were also discussed with them. In the last session the participants and the faculty participants were divided according to their master degree subjects, into five groups-

1. Social Sciences 2. Commerce 3. Education, 4. Science 5. Technology.

They discussed the usability of the lecture according to their subjects. The schedule of the workshop is attached as an. (Appendix No.7)

Last Day Activity

On the Seventh Day /last day the participants had to present their Research Proposal. It is not possible to have all the presentation due to time constraint. Hence, it was made optional and those who were willing to, alone presented their proposals. Five willing participants from one discipline were selected for presentation. Five Experts from their respective field gave overall qualitative feedback to the Participants. It is also useful to all other participant too. They could apply this discussion in their proposal.

4

Tools for Data Collection

The Coordinator developed various types of tools for data collection.

1. Emotional Level Identification Scale :

This tool was developed by the coordinator for measuring the emotions of the participants.

In this tool there are 11 different faces showing different emotions with word in English and

Marathi. The participant were required to fill this tool before and after the workshop. This

tool is given as Appendix No. 8

2. Research Competency Identification Scale:

This tool included three main point i.e. Scientific Competency, Personal Aptitudes/

Interpersonal Skills and Project and Team Management Skills. Scientific Competency

consisted of six sub-items, Personal aptitudes/ Interpersonal skills consisted of five sub-

item, Project and Team Management Skills consisted of nine sub-item. This tool is given as

(Appendix No.9)

3. Feedback from the participant about Resource Persons:

This Feedback form included 10 point i.e. Subject Knowledge, Ability to explain complex

concepts, Application of updated information, Quality of PowerPoint Presentation,

Communication Skills, Ability to interact, Ability to retain attention of the participant, Time

Management, Discussion Ability with students and would you recommend the resource

person for future sessions. The Participants had to fill this form everyday in the evening.

This feedback form is given in Appendix No.10

5

Data Analysis Identification of Emotional Level of the Participants

Table No.3 Emotion Level of the Participants

No. Emotion Pre-Test Post-Test

1. Hot 04 06

2. Exhausted 07 04

3. Happy 24 31

4. Sad 02 01

5. Anxious 10 02

6. Satisfied 13 41

7. Interested 18 22

8. Determined 17 21

9. Surprised 04 05

10. Bored 05 01

11. Curious 28 20

Bar chart 1:

Emotion Level of the Participants pre -and post- of the workshop

Result:

1. Negative Emotions of the Participants are reducing.

2. Most of Participants are satisfied about the workshop.

05

1015202530354045

Pre-Test

Post-Test

6

Research Competency Identification Scale:

This scale having three subscales. Analysis was done as per subscales

Table No.4 Scientific Competency

No. Frequency Per –Test

(Percentage) Post- Test

(Percentage) 1. 0-20 8 0 2. 21-40 27 5 3. 41-60 26 17 4. 61-80 31 40 5. 81-100 8 38 Total 100 100

Line chart 2 Scientific Competency of the Participants pre- and post- of the workshop

Result:

Scientific Competency developed among the participants after the Research Methodology workshop.

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

0-20 21-40 41-60 61-80 81-100

Per –Test (Percentage)

Post- Test (Percentage)

7

Table No.5 Personal Aptitudes/ Interpersonal Skills

No. Frequency Per –Test Percentage

Post- Test Percentage

1. 0-20 3 0 2. 21-40 11 2 3. 41-60 25 6 4. 61-80 43 37 5. 81-100 18 55 Total 100 100

Line chart 3

Personal Aptitudes/ Interpersonal Skills of the Participants pre- and post- of the

workshop

Result :

The Students-experts interaction, Students-Students interaction helped the participants for

development of Interpersonal Skills.

0

10

20

30

40

50

60

0-20 21-40 41-60 61-80 81-100

Per –Test Percentage


8

Table No.6 Project and Team Management Skills

No. Frequency Per –Test Percentage


1. 0-20 3 0 2. 21-40 16 3 3. 41-60 32 12 4. 61-80 38 41 5. 81-100 11 44 Total 100 100

Line chart 4 Project and Team Management Skills of the Participants pre- and post- of the

workshop

Result:

1. Project and team management were developed among the Scholars.

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

0-20 21-40 41-60 61-80 81-100

Per –Test Percentage


9

Table No.7 Feed Back from Participants about Resource Persons

Sr. No Name of the Resource Persons Feedback of Participants

1. Dr. Sarita Aurangabadkar 87

2. Dr. Vidya Naik

90

3. Dr. Sibil Thomas

91

4. Prof. Haridas Achary

78

5. Prof. Raja Maulli

84

6. Dr. Sananse

87

7. Dr. J. V. Bhalerao

90

8. Dr. Vaibhav Jadhav

91

9. Dr. Mrs. Ghatole

85

10. Dr. Rajendra Kumbhar

94

11. Dr. Hemant Rajguru

84

12. Dr. Jaydeep Nikam

81

13. Prof. R. V. Vadnere 85

Result:

1. All the Expert gave up- to-date knowledge and demonstration about the topics assigned to

them .

2. All the participants were highly satisfied.

Financial Contribution:

ICSSR extended a funding Rs. 40,000/- for the workshop. Participants coming from outside

Nashik and required residential facility in the University charged Rs. 2000/- only for seven

days. Local Participant and Research Guides were charged Rs. 1000/- each. Out of

10

Maharashtra five participants gave Rs. 2000/- and Local seven participant and Guide gave

Rs.1000/- each. The receipt of the fees given in the Appendix No.11 The fund generated by

the university from this workshop was

ICSSR (WRC) Mumbai Rs.40,000/-

Fees from the Participants RS.17,000/-

Total Amount Rs.57,000/-

The format of the receipt of the fees from ICSSR was attached Appendix No.12

The hospitality was extended by YCMOU for seven days to the experts, participants and

other technical staff. Hospitality Approved financial proposal for Hospitality given in the

Appendix No. 13

The expenditure for the workshop was

Experts TA/DA and remuneration Rs. 40090/-

Working Launch Rs. 37,800/-

Total Expenditure Rs. 77,890/-

Utilization certificate from the Chartered Accounts is given in the Appendix No.14 and

format of the certificate of the workshop is given in the Appendix No.15

Summary:

The Research Methodology workshop was organised by School of Education, YCMOU in

collaboration with ICSSR (WRC) Mumbai. Total 63 participants enrolled for the workshop.

The workshop schedule had lectures demonstration and then subjectwise group work. The

experts are from various discipline who oriented the participant from different angle of

research. All the Participants are happy about the workshop. Even after the workshop was

over participants were in touch with each other to support their research work.

Appendix No.3

SCHOOL OF EDUCATION INDIAN COUNCIL OF SOCIAL SCIENCE YCMOU, NASHIK RESEARCH WESTEN REGIONAL CENTRE

JOINTLY ORGANISED

BY

WORKSHOP ON

RESEARCH METHODOLOGY for SC/ST/VJ/NT/OBC/General Students

JULY 3rd - 9th 2017 About the workshop This workshop is deal with various components in Research Methodology. In the Workshop theoretical knowledge and practical and hands on experiences gives to the participants. Broad Topic Covered in the workshop

Nature of Scientific Methods & its application to Social Phenomenon Research Proposal development Research Design(Quantitative, Qualitative, Mixed ) Multimedia application in research Research Tools & Techniques , Standardized Test , e tools for data collection Universe, Nature & Types of sampling Statistical technique tools for Quantitative data analysis Techniques & Tools for Qualitative Data Analysis Types of Literature & Review, INFLIBINET & Online Resources Interdisciplinary Research Writing of Research paper and report

Who should Attend Research Scholars, in- service Teacher / Professors Venue: Computer Hall, Academic Building, YCMOU, Dnyangangotri, Near Gangapur Dam, Nashik Time for the Workshop: - Morning 10:00 to Evening 5:30 Registration Fees: No Registration Fees for full time Research Scholars (ID Proof) For In Service Teachers/ Professors Registration fees Rs. 2,000/- (It include Accommodation and Launch.) For Local Teacher, Professor Rs. 1000/- Registration Fees (No

Accommodation and Launch). Fee submitted by Demand Draft in the favour of Finance Officer, YCMOU Payable at Nashik Please send your Registration form to the following mail ID: - [email protected], [email protected] Last Date of Registration: 25 June 2017 Phone No. (0253) 2231472 Content:- Rahul Dhere - 9604954644, Vidyadevi Bagul - 9970053806 Chief Patron:- Hon V.C. Dr. Vayunandan Co- coordinator: Dr. Sanjivani R. Mahale, Action Director School of Education , YCMOU, Nashik.

Organising Committee: Dr. Suresh Patil, Dr. Vijaya Patil, Dr. Kavita Salunke ,

Dr. Dayaram Pawar, Dr. Subash Sonune.

WORKSHOP ON

UNDERSTANDING RESEARCH METHODOLOGY IN SOCIAL SCIENCES FOR SC/ST STUDENTS

JULY 3rd - 9th 2017 Registration Form

Name of the Participant: - _______________________________________________

Category: - Full Time Research Scholar / In-service Teacher /Professor

Name & Address of the Institution

__________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________

____________________________________________________________

Category: SC / ST / VI / NT / OBC / General

Gender: Male / Female / Transgender

Accommodation required: Yes / No

Registration Fees information

Email: ________________________________________________________________

Mobile:

Sign of the Participant

Appendix No.4 List of Expert for Research Methodology Workshop

No. Name of Expert Topic

1. Dr. Sarita

Aurangabadkar

Nature of Scientific Methods & its application to Social Phenomenon

Qualitative & Mixed method Research Concepts in Research Proposal : Research Topic,

Research Questions, Hypothesis, Objectives, Operational definition Scope & limitation Review of literature, Research Methodology

2. Dr. Vidya Naik Types of Quantitative Research Design Types of Quantitative Research Design

3. Dr. Sibil Thomas Types of Qualitative Research Design Types of Mixed Research Design

4. Dr. haridas Achaya Multimedia Application in research

5. Prof. C. Raja Mouli Research Tools & Techniques for Data Collection (Questionnaire, Interview Schedule, Observation)

Research Tools & Techniques for Data Collection (rating Scale. Standardized Test other tools)

6. Dr. S.L . Sasane Universe, Nature & Types of sampling Probability & Non probability sampling

Sampling for Various Research Design 7. Dr. J.Bhalerao Statistical technique for data analysis

8. Dr. Vaibhav Jadhav Tools for Qualitative Data Analysis Tools for Qualitative Data Analysis Demonstration Hands on experience for data analysis of Qualitative

tools 9. Dr. Mrs. Ghatole Software for Quantitative data analysis

Statistical tools for data analysis- Software

10. Dr. Kumbhar Types of Literature & Review (printed & Web based)

INFLIBINET & Online Resources Demonstration INFLIBINET & Online Resources Hands on

experiences 11. Dr. Hemant Rajguru Interdisciplinary

Research

12. Dr.Jaydeep Nikam Writing of Research paper and report

13. Prof. R. V. Vadnere ODL Research

Appendix No.5

O/w:- Edu/2017 Date: 19/06/2017 To, ______________________ ______________________ _______________________

Subject: - Invitation for Research Methodology Workshop as an Expert… Respected Sir/Madam, Yashwantrao Chavan Maharashtra Open University is a State Open University in Maharashtra. The YCMOU enrolled Ph.D. Scholars in different discipline like Social Science, Education, Management, Journalism, Computer, etc. School of Education has sent proposal to ICSSR Regional Centre Mumbai for conducting the Research Methodology workshop. ICSSR has approved the financial grant for the same. The school of Education is planning to organize this workshop in the first week of July 2017. You are invited as an expert for delivering the valuable thoughts on the following topics. Please accept our invitation and guide the Ph.D. Scholars in said workshop. Please content :- (0253) 2231472, Dr. Sanjivani R. Mahale- 9423080465, Rahul Dhere- 9604954644, Vidya Bagul- 9970053806 Please send your Bio-data by mail ID [email protected] Topic:- Date:- Time:-

Director School of Education

Appendix No.6

List of the Participants

Sr.No. Name of Participant Gender Caste State

1. Sanvidhan Suresh Sonawane Male SC Maharashtra

2. Jagdish Devidas Zire Male SC Maharashtra

3. Kalpana Rustumrao Kamble Female SC Maharashtra

4. Raju Uttam Kharat Male SC Maharashtra

5. Borgaonkar Jayant Shankar Male SC Maharashtra

6. Kamble Chandrakant Goutam Male SC Maharashtra

7. Praful s Dhepe Male SC Maharashtra

8. Sheha Shriram More Female SC Maharashtra

9. Palave Hanuman Ramchandra Male OBC Maharashtra

10. Ahire Sahebharao Uttam Male OBC Maharashtra

11. Shilpa R. kankonkar Female Open Maharashtra

12. Potdar Anuradha Nanasaheb Female OBC Maharashtra

Other State (Ph.D.) Research Scholar

13. Ajay Kumar Singh Male SC Lucknow

14. Rama Kant Male SC Sagar, M.P.

15. Jay Shanker Singh Male SC Sagar, M.P.

16. Susmita Mondal Female SC West Bengal

17. Shaswati Das Female SC Odisha

18. Golakh kumar Behera Male SC Odisha

19. Dugamwar Sainath Gangadhar Male ST Rajasthan, Ajmer

20. Rashmi Jaiswal Female OBC Varanasi, UP

21. R. Udhaya Mohan Babu Male OBC Tamilnadu

22. Priyanaka Gujrati Female Open Varanasi, UP

Out-house (Ph.D.) Research particiapnt Within Maharashtra

Sr.No. Name of Participant Gender Caste State

1. Sachin Ashok Pore Male SBC Maharashtra

2. Rahul Dalitrao Dhere Male SC Maharashtra

3. Subhada Uttam Katkar Female OBC Maharashtra

4. Kalpana Shivaji Salunke Female ST Maharashtra

5. Jyoti Ramchandra Lashkari Female OBC Maharashtra

6. Vidyadevi Bhila Bagul Female OBS Maharashtra

7. Anita Bhaskar Thorat Female SC Maharashtra

8. Jyoti Sanjay Pawar Female OPEN Maharashtra

9. Uttam Anantrao Deshmukh Male OPEN Maharashtra

10. Avinash Appasha Chormale Male NTC Maharashtra

11. Anil Pandurang Gaikwad Male SC Maharashtra

12. Prajakta Bhausaheb Deshmukh Female OPEN Maharashtra

13. Pradeep Sandhyarani Sahebrao Ohol Male SC Maharashtra

14. Nishigandha Dinkar Patil Female OPEN Maharashtra

15. Premlata Sitaram Dabhade Female ST Maharashtra

16. Madhuri Babanrao Kharjul Female OBC Maharashtra

17. Dhananjay Fulchand Munde Male NT-D Maharashtra

18. Dayanand Trimukh Hattiambire Male SC Maharashtra

19. Manisha Bhatu Khare Female SC Maharashtra

20. Pramod Ashok Pawar Male SC Maharashtra

21. Sneha Sahebrao Rathod Female VJ (A)

Maharashtra

22. Bharti Shreepat Desale Female OBC Maharashtra

23. Anuradha Namadev Bhosale Female OPEN Maharashtra

24. Sachin Balkrushna Tarwate Male OBC Maharashtra

In-house (Ph.D.)Research Scholar

25. Shweta Ramdas Jadhav Female SC Maharashtra

26. Chandrashila Chandrashekhar Gaikwad Female SC Maharashtra

27. Suhas Shripati Mane Male OPEN Maharashtra

Sr.No (In & Out House Faculty)

Name of the Participant Gender Caste State

1. Dr. Dayaram Pawar Male VJ(A) Maharashtra

2. Sandip Vitthalrao Mothe Male OBC Maharashtra

3. Padmakar Bhimrao Ingle Male VJ(A) Maharashtra

4. Avinash Anandrao Gedam Male SC Maharashtra

5. Pinjari ChirakhoddinVajiroddin Male OBC Maharashtra

6. Dr. Abhay Patil Male Open Maharashtra

7. Dr. M.P. Pagar Male OBC Maharashtra

8. Dr. Karuna Kushare Female Open Maharashtra

9. Nilima Manoj Nikam Female Open Maharashtra

10. Yogendra Shivajirao Patil Male Open Maharashtra

11. Paradeshi Keshavsing Lakhunsing Male Open Maharashtra

12. Hukerikar Manda Female Open Maharashtra

13. Dr. Sajjan Thool Male SC Maharashtra

14. Sanjukta Das Female Open Odisha

Appendix No.7 Yashwantrao Chavan Maharashtra Open University, Nashik

National Workshop on Research Methodology for SC/ST/VJ/NT/OBC/General Students

Jointly Organized by School of Education and Indian Council of Social Science Research, Mumbai

3rd July to 9th July 2017

Date

Time

Day 1 - 3 July

Day 2 - 4 July

Day 3 - 5 July

Day 4 - 6 July

Day 5 - 7 July

Day 6 - 8 July

Day 7 - 9 July

10.00 to 10.30 Registration Inauguration

Signature of Attendance






10.30 to 11.45 Importance of Review of

literature in Research

Types of Quantitative

Research Design (Dr. Vidya Naik)

Multimedia Application in

research (Prof. Haridas

Achary)

Ethics of Research (Dr. Anjun Ghatole

)

Tools for Qualitative Data

Analysis (Dr. Vaibhav

Jadhav)

Types of Literature & Review (printed

& Web based) (Dr. Kumbhar)

Interdisciplinary Research

(Dr. Hemant Rajguru)

11.45 to 12.00 Tea Break Tea Break Tea Break Tea Break Tea Break Tea Break 12.00 to 1.15 Nature of Scientific

Methods & its application to

Social Phenomenon Qualitative & Mixed method

Research (Dr. Sarita Aurangabadkar

)

Types of Quantitative

Research Design - (Dr. Vidya Naik)

Multimedia Application in

research (Prof. Haridas

Achary)

Universe, Nature & Types of sampling Probability & Non

probability sampling

(Dr. Sananse)

Tools for Qualitative Data

Analysis Demonstration (Dr. Vaibhav

Jadhav)

INFLIBINET & Online Resources

Demonstration (Dr. Kumbhar)

Writing of Research paper and

report (Dr.Jaydeep

Nikam)

1.15 to 2.15 Lunch Lunch Lunch Lunch Lunch Lunch Lunch 2.15 to 3.30

Concepts in Research Proposal : Research Topic,

Research

Types of Qualitative

Research Design (Dr. Sibil Thomas)

Research Tools & Techniques for Data Collection (Questionnaire,

Interview

Sampling for Various Research

Design (Dr. Sananse)

Hands on experience for data

analysis of Qualitative tools

(Dr. Vaibhav


Hands on experiences

With Guidance

ODL Research Prof. R. V. Vadnere

Questions, Hypothesis, Objectives, Operational

definition Scope & limitation Review

of literature, Research

Methodology (Dr. Sarita Aurangabadkar

)

Schedule, Observation)

(Prof. C. Raja

Mouli

)

Jadhav) (Dr. Kumbhar)

3.30 to 3. 45 Tea Break

Tea Break

Tea Break

Tea Break

Tea Break

Tea Break

Tea Break

3. 45 to 4.30 Conceptualization of Research topic

Types of Mixed Research Design

(Dr. Sibil Thomas)

Research Tools & Techniques for Data Collection (rating Scale.

Standardized Test other tools)

(Prof. C. Raja

Mouli )

Statistical technique for data analysis (Dr. J. V.

Bhalerao)

Software for Quantitative data

analysis (Dr. Mrs. Ghatole)



(Dr. Kumbhar)

3.45 to 5.00

Proposal

Presentation

4.30 to 5.30 Development of

Research Proposal

Finalization of Research Design

Finalization of research tools

Statistical technique for data

analysis (Dr. J. V. Bhalerao)

Statistical tools for data analysis-

Software (Dr. Mrs. Ghatule)



(Dr. Kumbhar)

5.00 to 5.30

Valedictory

Dr. Sanjivani R. Mahale Course Coordinator

Acting Director, School of Education YCMOU, Nashik.

Appendix No. 8 Emotional Level identification Scale

Appendix No.9 Yashwantrao Chavan Maharashtra Open University, Nashik

National Workshop on Research Methodology for SC/ST/VJ/NT/OBC/General Students

Jointly Organized by School of Education and Indian Council of Social Science Research, Mumbai

3rd July to 9th July 2017 ___________________________________________________________________________

Research Competency Identification Scale Name of Research Scholar: - __________________________________________________________ Please tick the ( ) sign in appropriate column. No.

Title / Competency 0-20 21-40

41-60

61-80

80-100

1 Scientific Competency (व ा नक मता शा ीय)

1.1 Scientific Knowledge शा ीय ान

1.2 Ability to learn and adapt अ ययन आ ण

1.3 Ability to formulate a research issue सशोधन न / सम या वकसनाची तयार

1.4 Capacity for analysis and grasp of sophisticated IT tools मा हती स षणत व ाना या साधनाची वापर आ ण व लषण कर याची मता

1.5 Ability to work in an interdisciplinary environment आतर व याशाखीय वातावरणात काम कर याची तयार

1.6 Ability to incorporate existing knowledge स यि थतीतील उपल ध ान समावशानाची तयार

2 Personal aptitudes/ interpersonal skills वयि तक अ भव ती/ आतर यि तगत कौश य

2.1 Creativity सजनशीलता

2.2 Open-minded approach मनाचा खलपणा

2.3 Motivation/ Involvement रणा/ सहभागाची व ती

2.4 Adaptability वीकाराची तयार

2.5 Ability to self assess वम य नधारणाची तयार

3 Project and team management skills क प आ ण गट यव थापन कौश य

3.1 Ability to work in a team गटात काय कर याची तयार

3.2 Ability to develop a network नटवक वकासाची तयार

3.3 Communication skills स षण कौश य

3.4 Ability to assess म य नधारणाची तयार

3.5 Language skills भा षक कौश य

3.6 Business culture and management skills / सघटन कौश य

3.7 Project management skills क प यव थापन

3.8 Ability to manager and steer teams 3.9 Awareness of the pertinence of the research and its impact on the environment सशोधनाचा पयावरणावर होणा याप रणामाची जाणीव

Research Methodology for SC/ST/VJ/NT/OBC/General

School of Education, Yashwantrao Chavan Maharashtra Open

and Indian Council of Social Science Research, Mumbai

National Workshop onResearch Methodology for SC/ST/VJ/NT/OBC/General

Students

Jointly Organized by

School of Education, Yashwantrao Chavan Maharashtra Open University, Nashik

and Indian Council of Social Science Research, Mumbai

3rd July to 9th July 2017

1

महारा रा य मिहला आयोग, म बई आिण

िश णशा िव ाशाखा, यशवतराव च हाण महारा म त िव ापीठ,नािशक सय त िव मान आयोिजत

“आिदवासी मिहलासाठी कौश यािध ठत िश ण कायशाळा”

िदनाक

४ व ५ ऑ टोबर २०१८

कायशाळा कायव ात अहवाल

डॉ. िदनश भ ड कलसिचव

डॉ. किवता साळक डॉ. सजीवनी महाल . सचालक, िश णशा िव ाशाखा सहयोगी ा यापक, िश णशा िव ाशाखा

कायशाळा मख सम वयक कायशाळा सम वयक

यशवतराव च हाण महारा म त िव ापीठ,नािशक

6

महारा रा य मिहला आयोग, मबई आिण िश णशा िव ाशाखा यशवतराव च हाण महारा म त िव ापीठ, नािशक

आयोिजत “आिदवासी मिहलासाठी कौश यािध ठत िश ण कायशाळा”

िदनाक - ४ व ५ ऑ टोबर २०१८ कायशाळा कायव ात

महारा रा य मिहला आयोग, मबई आिण िश णशा िव ाशाखा, यशवतराव च हाण महारा म त िव ापीठ नािशक या या सय त िव मान आिदवासी मिहलासाठी िदनाक ४ आिण ५ ओ टोबर २०१८ रोजी कायशाळच आयोजन कर यात आल होत. १) कायशाळसाठी उप थत त महारा रा य मिहला आयोग ितिनधी

१) ी. शवाळ िव ण (नािशक िज हा सम वयक) २) सौ. शवाळ वशाली (समपदशक, नािशक िज हा)

यशवतराव च हाण महारा म त िव ापीठ, नािशक १) ो.ई. वायनदन- (कलग ) २) डॉ.िदनश भ ड- (कलसिचव) ३) डॉ.किवता साळक- ( .सचालक व कायशाळा मख सम वयक, िश णशा िव ाशाखा) ४) डॉ. काश अतकर (सचालक, िव ाथ सवा िवभाग) ५) डॉ.सजीवनी महाल- (सहयोगी ा यापक व कायशाळा सम वयक, िश णशा िव ाशाखा) िव ापीठाबाहरील स िनहाय िवषयत :-

१) सौ. वाती वानखड (पण) २) ी. व प दडनाईक(नािशक) ३) ीमती.वस धरा िशवणकर (मबई) ४) डॉ. पा शहा(को हापर) ५) ीमती अचना दशमख(नािशक)

िव ापीठातील स ािनहाय िवषयत :- १) डॉ.किवता साळक २) डॉ.सजीवनी महाल ३) डॉ.िवजया पाटील ४) डॉ.िवजयकमार पाईकराव ५) डॉ.दयाराम पवार ६) डॉ.सभाष सोनन

स िनहाय रपोिटयर:-

१) ीमती. योती ल करी २) ी. िशवानद कहाळकर ३) ीमती.िव ादवी बागल ४) ीमती.साधना लामतर ५) ीमती.क पना साळक ६) ी. ान वर जाधव ७) ी.राहल ढर ८) ी.सिचन पोर

२) कायशाळबाबतची मािहती

7

कायशाळा िनयोजन व आयोजन :- िश णािधकारी ाथिमक िवभाग, नािशक या यामाफत नािशक िज ातील एकण ७

ताल यामधील आिदवासी मिहलाना आमि त कर यात आलल होत. यातील सरगाणा आिण इगतपरी तालका मिहला काही अपिरहाय कारणा तव उप थत राह शक या नाही. इतर ५ ताल यातील मिहलाची स या को टक . १ म य िदलली आह. कायशाळत एकण ६८ सहभागी िश णाथ ची उप थती न दिव यात आली याची नाव (पिरिश ट . १) द यात आलली आहत.

को टक . १ तालकािनहाय िश णाथ स या

. तालका िश णाथ स या १ कळवण ०९ २ नािशक १९ ३ दडोरी १३ ४ पठ ११ ५ यबक वर १६

एकण ६८

3) कायशाळा उ ाटन काय म डॉ सजीवनी महाल (कायशाळा सम वयक) यानी आिदवासी भागात उपल ध होणा या

सािह यापासन िविवध व त िवकिसत करण, िविवध सण-समारभानसार सािह य िवकिसत क न बाजारपठ उपल धतबाबत मागदशन करण, मिहलािवषयक िविवध काय ाची मािहती दण आिण पय वरणपरक सािह य वाप न िविवध अलकार िवकिसत करण कायशाळची उि अस याच प ट कल यानतर डॉ. किवता साळक ( . सचालक, िश णशा िव ाशाखा) यानी आप या ा तािवकात मिहलाना आप या अगी असल या गणाना कसा वाव ावा आिण याचा उपयोग क न वावलबी बन याबाबत िरत कल. यानतर यशवतराव च हाण महारा म त िव ापीठाच कलसिचव डॉ.िदनश भ ड या या ह त कायशाळच

उ ाटन कर यात आल. ी. शवाळ िव ण (महारा रा य मिहला आयोग,िज हा सम वयक) ानी िश णाथ ना मागदशन कल. कायशाळ या उ ाटन काय माच स सचालन िव ादवी बागल ानी

कल. यानतर िनयोजीत वळाप का माण (पिरिश ट .२) कायशाळच आयोजन कर यात आल.

कायशाळा उदघाटन काय म काही णिच

िदनाक ४ ऑ टोबर २०१८

8

३.१) पिहल स - कागदी िपश या बनिवण - सौ. वाती वानखड आिण डॉ.दयाराम पवार यानी या स ात मागदशन कल. यानतर िश णाथ कडन य ात कती क न घ यात आ या. या स ात रपोिटयरच काय ीमती. योती ल करी यानी कल. स ातील कती साराश:- कागदी िपश या बनिव यासाठी िश णाथ ना कागद, का ी, सलोटप आिण फ हीकोल द यात आल. त ानी स वातीला कागदी िपश या कर या या सव कती मवार सािगत या. यानतर िश णाथ ना गटात बसवन य ात कती क न घ यात आ या. यक

िश णाथ कडन दोन कार या िपश या बनवन घ यात आ या. या स ात एकण १२८ कागदी िपश या तयार झा या.

कागदी िपश या बनिवण स ातील काही णिच

३.२) दसर स – ोण बनिवण - सौ. वाती वानखड आिण डॉ.सभाष सोनन यानी पानापासन ोण बनिव याबाबत मागदशन कल. यानतर िश णाथ कडन य ात कती क न घ यात आली. या स ात रपोिटयरच काय ी. िशवानद कहाळकर यानी कल. स ातील कती साराश:- ोण बनिव यासाठी िश णाथ ना बदामाची पान आिण लबा या का ा द यात आ या हो या. यात सौ. वाती वानखड यानी थम य ात ोण बनिव याची कती क न दाखिवली. ह पय वरणासाठी कस उपय त आह याबाबत त ानी मागदशन कल. यानतर िश णाथ कडन

य ात ोण बनवन घ यात आल.

ोण बनिवण स ातील काही णिच

३.३) ितसर स - िबयापासन दािगन बनिवण - ी व प दडनाईक आिण डॉ. सजीवनी महाल यानी मागदशन कल. यास ा या मागदशनानतर िश णाथ ना सािह य दऊ कती क न घ यात आली. ी व प दडनाईक या याकडन िश णाथ ना नारळा या करव ापासन तयार करता यणा या दािग याच

प क द यात आल (पिरिश ट .३). रपोिटयर हणन ीमती साधना लामतर आिण ीमती िव ादवी बागल यानी काय कल.

9

स ातील कती साराश:- या स ात िश णाथ ना रगबरगी मणी, लाकडाच िविवध आकाराच तकड आिण ओव यासाठी दोरा द यात आला. त ानी काही अलकार य तयार क न दाखिवल. यानतर मिहलाना सािह य दवन या याकडन कती क न घ यात आली. यात मिहलानी आपआप या

स जनिशलतनसार अलकार बनिवल. टाकाऊ व तपासन िटकव व त कशी बनवावी याबाबत मागदशन कर यात आल.

िबयापासन दािगन बनिवण स ातील काही णिच

िदवसभराच स सप यानतर स याकाळी िश णाथ नी ‘कषी िव ान क ’ आिण ‘यशवतराव च हाण मती स हालयाला’ भट िदली. सव िश णाथ नी रा ीच जवण झा यानतर िव ापीठा या गोदावरी ग ट हाउस म य िनवासाचा आनद घतला. िश णात रममाण झाल या काही िश णाथ नी प हा रा ी त सौ. वाती वानखड याच बरोबर कागदी िपश या तयार कर याचा सराव कला.

‘कषी िव ान क ’ आिण ‘यशवतराव च हाण मत स हालयाला’ काही णिच

िदनाक ५ ऑ टोबर २०१८

10

३.४) पिहल स – आकषक पण या िवकसन - ीमती वस धरा िशवणकर आिण डॉ. िवजया पाटील यानी मागदशन िद यानतर िश णाथ मिहलानी वतः िविवध रगानी पण या रगिव या ह काय मिहलानी गटाम य वय तकिर या कल. या स ाच रपोिटयर हणन ीमती क पना साळक आिण ी ान वर जाधव यानी काय कल. स ातील कती साराश:- िश णाथ ना या स ात पण या, अ िलक रग, रग लट, पाणी आिण कपडा इ. सािह य द यात आल यानतर िदवाळी िनिम आकषक पण या बनिवण आिण याची बाजारात िव ी याबाबत मागदशन कल. मागदशकानी य पण या रगवन दाखव या आिण नतर

िश णाथ कडन कती क न घ यात आली.

आकषक पण या िवकसन स ातील काही णिच

३.५) दसर स - मिहलािवषयक काय ाची मािहती - डॉ. पा शहा आिण डॉ. किवता साळक यानी या स ात मागदशन कल. याना सर ण दणा या भारतीय दड िवधानातील (आय.पी.सी.) िवशष तरतदीिवषयक मािहती दणार प क िश णाथ ना द यात आल (पिरिश ट .४). या स ाच रपोिटयर हणन ी राहल ढर यानी काय कल.

स ातील कती साराश:- या स ात त ाकडन मिहला कायदिवषयक मािहती सिव तर आिण सो या भाषत द यात आली. सदरील स ात बािलक या ज मापासन तर कौटिबक वादापयतच कायद साग यात आल. मिहलाना दनिदन जीवनात, कामा या िठकाणी होणारा ास कसा असतो आिण यासाठी मिहलानी कशाप तीन याला सामोर जाव याबाबत ा यि क ही क न दाखिव यात आली.

11

मिहलािवषयक काय ाची मािहती स ातील काही णिच

यानतर याच स ा या शवटी ीमती वशाली शवाळ (समपदशक, नािशक िज हा) यानीही

मिहलावर होणा या अ या यारािवषयी मािहती िदली. िश णाथ ना मिहलाच अिधकारािवषयक मािहती दणार प क द यात आल (पिरिश ट . ५). याच माण यानी महारा रा य मिहला आयोग ह मिहलासाठी कस काय करत याबाबत मािहती िदली.

काही णिच

३.६) ितसर स – नागलीच लाड आिण सोयाबीन पासन पदाथ

ीमती अचना दशमख आिण ा. िवजयकमार पाईकराव यानी नागली आिण सोयािबन पासन होणा या िविवध पौ टक पदाथ नी मािहती िदली. नागलीच लाड आिण सोयाबीनचा िचवडा याची य ात कती क न दाखिवली. ‘अळ बीच िविवध खा पदाथ’ यािवषयीची प तका व प क िश णाथ ना द यात आली (पिरिश ट .६). या स ाच रपोिटयर हणन काय ी सिचन पोर यानी काय कल.

स ातील कती साराश:- यास ासाठी नागली पीठ, तप, िपठीसाखर, सोयािबन, िचवडा मसाला, खा याचा सोडा मीठ, कडई, पातल, पाणी इ. सािह य आण यात आल होत. नागलीच लाड तयार कर या या य कतीत मिहलाना सहभागी क न यात कतीय त अनभव द यात आला. स थतीत बहताशी मिहला नोकरी करतात याना अस पौ टक पदाथ बनिव यासाठी वळ नसतो हणन आपण अस पदाथ बनवन वत:चा गहउ ोग स क शकतो ह त ानी िश णाथ ना पटवन िदल.

12

नागलीच लाड आिण सोयाबीन पासन पदाथ स ातील काही णिच

हडीओ रकािडग :- त ानी दाखिवल या िविवध कत च हडीओ रकािडग कर यात आल आिण िश णाथ या य काय या Video Clip कर यात आ या आह. (DVD No. 1)

५) समारोप काय म :- मा.कलग ो.ई.वायनदन या या अ य तखाली आिण डॉ. किवता साळक ( . सचालक, िश णशा िव ाशाखा) व डॉ. काश अतकर (सचालक,िव ाथ सवा सिवधा) या या उप थतीत समारोप काय माच आयोजन कर यात आल. यावळी उप थत िश णाथ नी या काय मासदभ त आप या िति या य त क या. यात िवशषत: ही कायशाळा खप फलदायी अस याच तसच त ाकडन िमळाल या सखोल मागदशनाबाबत ध यवाद य त कल. िव ापीठान िवनाम य कलली िनवास यव था, य या-जा यासाठी गाडी सिवधा व सकस आदरित याब ल आभार मानल काय माच िनयोजन आयोजनही उ क ट अस याब ल मत य त कल. या काय माच स सचालन ी राहल ढर यानी कल.

समारोप काय म काही णिच माणप वाटप:-

समारोप काय मात सव िश णाथ ना याच माण कायशाळतील त / सम वयक/ रपोिटयर यानादखील माणप वाटप कर यात आल (पिरिश ट . ७ आिण ८).

13

माणप वाटप काही णिच

६) िश ण सािह य उपल धता

िश णात िश णाथ ना परिव यात आलल सािह य:-

अ. . वय तकिर या द यात आलल सािह य

एकि तिर या द यात आलल सािह य

१ फो डर पिचग मिशन २ वही ट पलर ३ पन सलोटप ४ फिमकॉल ब अ िलक रग ५ सतळी ६ कागद ७ सलट

७) कायशाळची पिरणामकारकता :- कायशाळसदभ त िश णाथ कडन भ न घ यात आल या याभरण णीतील (पिरिश ट .९

आिण १०) िव लषणानसार कायशाळा पिरणामकारकता पढील माण िदसन आली.

15

पिरिश ट .१ महारा रा य मिहला आयोग, मबई आिण

िश णशा िव ाशाखा य.च.म.म.िव ापीठ आयोिजत “आिदवासी मिहला कौश य िवकसन िश ण कायशाळा”

िदनाक- ४ व ५ ऑ टोबर २०१८ उप थत िश णाथ यादी

तालका:- कळवण

. िश णाथ नाव गावाच नाव दर वनी माक १ सिवता आबादास भागवत कनाशी ९५६१८४७०६२ २ शकतला िकरण पालवी कनाशी ८६००६३१९४६ ३ सरखा महाद पालवी कनाशी - ४ भागा मोहन पडवी व ळ ९८३४५३२८२३ ५ शवती उ म कवर कनाशी ९४०४८०७२६ ६ रखा दवराम बड दसगाव ७५८८९०७५९० ७ तारा बागल पपड - ८ सोिनका िशराम मबगल पपड - ९ लीलाबाई रघनाथ बिहरम पपड -

तालका:- दडोरी

. िश णाथ नाव गावाच नाव दर वनी माक १ पचकला पिडत गागड वार ८८४३७३२६१८ २ लीलाबाई वभव िपसोर मोहाडी ७०३०५६३२९४ ३ सािव ी यवराज गागड वार ७७९६४५५३१७ ४ प पा एकनाथराव राऊत ह तदमाला ७०३०७४२३८९ ५ जय ी च कात जाधव ननाशी ९६०४२९७०६४ ६ मदा अजय लाड जाबरक ९५०३३८५४०८ ७ रखा सीताराम ट गार कोचरगाव ८६०५९३४७८८ ८ िनमला यवराज गायकवाड दवपदा ७२६२०८६५११ ९ क पना िदगबर गायकवाड दवपदा ९५४५६६९७७ १० आशा ल मण लहाग मोहाडी ७२१९०८५४८५ ११ र ना िव ल पवार भनवड ९०७५६८१५३२ १२ शिशकला िव ण गवार भनवड ७७६६७४४८०६ १३ अिनता काश आिहर उमराळ ७२१८४३०८८६

16

तालका:- नािशक

. िश णाथ नाव गावाच नाव दर वनी माक १ सरखा िवपल पवार िगरनार ८९७५४६४२६२ २ िमला गोरख पवार िगरनार ८८३००३८५७३ ३ जया सदीप पवार िगरनार ९५८८६०२५६२ ४ कोमल िवशाल पवार िगरनार ८८३००३८५७३ ५ िनिलमा दिवदास पवार िगरनार - ६ मनीषा मकद पवार िगरनार ७०२८५५४९०७ ७ सोनाली राजश चौधरी िगरनार ९६०४०३९०४२ ८ सीमा नरहरी पवार िगरनार ८७८८४१००६४ ९ मगल रमश पवार िगरनार ९६०४२९६८०८ १० शोभा मोद मोर िगरनार ९०२१२९३२०८ ११ रशमा चा द शख िगरनार ९७६४७३५९५४ १२ मघा धनजय काळ िगरनार ९५२७५१७८५१ १३ किवता सदीप पवार िगरनार ८९७५९२५२०५ १४ सगीता सतोष लाब िगरनार ९५४५९०९८६० १५ सािरका रामदास मौळ गगापर ८४१२९६१७१६ १६ क पना जा जाधव गगापर ९०४९७४१८७३ १७ कसम शाताराम भोय हरसल ९८२३६९१४१८ १८ मजळा सनील घाटोळ गोवधन - १९ सिनता परशराम नबारा गोवधन -

तालका :- पठ

अ. .

िश णाथ नाव गावाच नाव

दर वनी माक

१ षाlली मोतीराम सापट भवन ९०७५९९६४८८ २ िनमला परसराम इपाल त डवळ ९४२२९९६०४५ ३ कमला क णा इपाल त डवळ ९५२७०३६७६२ ४ क पना द सातपत त डवळ - ५ लिलता ान वर इपाल त डवळ - ६ बताबाई पडिलक सातपत त डवळ - ७ अनसया यशवत इपाल त डवळ - ८ विनता हमत इपाल त डवळ -

17

९ पाली हाद इपाल त डवळ - १० क पना धमराज इपाल त डवळ - ११ जयवता िनव ी इपाल त डवळ -

तालका:- यबक वर

अ. .

िश णाथ नाव गावाच नाव

दर वनी माक

१ अ का मधकर झल टाकदवगाव ७५८८१३२६८२ २ सनदा गोपाळ च च याची पठ ९६८९५०३४९३ ३ शख जबीन र जबअली हरसल ९४२३९२५६२७ ४ सगीता भगवान भागर हरसल ९०११८८७६०२ ५ िवमल िहरामन दळवी हरसल ८९२८२१८२४२ ६ योती जयवत राऊत हरसल ८०५५८९२४४३ ७ िमलन एकनाथ शगाड हरसल ९४०३४३३६०२ ८ क पना तषारा महाल हरसल ९६२३१०३५५१ ९ लता दवराम मोहळ हरसल ८५५७०८६४१२ १० िव ा पण नद गावीत हरसल ९४२३७४८०३२ ११ रखा सदीप भारसट हरसल ९०१११०११५३ १२ मजळा अबादास मोहळ हरसल ८५५१०८६४१२ १३ म ता िदपक खरपड हरसल ८६०५५६५२४६ १४ िहरा चतन भोय हरसल ८६०५५६५२४६ १५ सीमा अशोक पगार यबक वर ९९७५९२३७३८ १६ सिवता ान वर पगार यबक वर ८२३७४२१९७४

1

यशवतराव च हाण महारा म िव ापीठ, नािशक

िश णशा िव ाशाखा आयोिजत

“िव ावाच पती (पीएच.डी.) िव ाथ सशोधन कायशाळा”

कायशाळा व ात अहवाल

िदनाक 22 त 26 जल 2016

डॉ. काश अतकर, कलसिचव

डॉ. सजीवनी राजश महाल, ी. काश बव सचालक, िश णशा िव ाशाखा सहा यक थपाल कायशाळा सम वयक कायशाळा सहसम वयक

3

सशोधन कायशाळा व ात तावना :

यशवतराव च हाण महारा म िव ापीठ, सन २०१५ साली िनयिमत पीएच.डी. िश ण म स कर यात आला. िव ा याच कोस वक पण झा यानतर या या सशोधन कायास यो य िदशा िमळ यासाठी सशोधन कायशाळा घ यास मा. कलग डॉ. मािणकराव साळख यानी मा यता िद यानतर िदनाक 22 त 26 जल 2016 दर यान पाच िदवस सशोधन कायशाळा यश इतर सभागहाम य आयोिजत कर यात आली. या कायशाळसाठी पढील त ाना आमि त कर यात आलल होत. मागदशक 1) डॉ. मािणकराव साळख, कलग यशवतराव च हाण महारा म िव ापीठ, नािशक 2) डॉ. काश अतकर, कलसिचव, यशवतराव च हाण महारा म िव ापीठ, नािशक त नाव 1) डॉ. ज.एफ.पाटील - िशवाजी िव ापीठ को हापर, अथशा त , या यान िवषय - सशोधन सक पना व प ती 2) डॉ. डी.एन.काशीद - िशवाजी िव ापीठ को हापर, स याशा त , या यान िवषय - साधन आिण साि यक त 3) डॉ. धमराज वीर - डॉ. बाबासाहब आबडकर मराठवाडा िव ापीठ, औरगाबाद, थालयशा त , या यान िवषय - सदभ, ऑनलाईन सिवधा व अहवाल लखन कायशाळा सम वयक 1) डॉ. सजीवनी महाल – सचालक, िश णशा िव ाशाखा (सम वयक) 2) ी. काश बव – सहा यक थपाल, कायशाळा (सम वयक) सलाभकता 01) डॉ. सजीवनी महाल 02) डॉ. सरश पाटील 03) डॉ. किवता साळक 04) डॉ. सनदा मोर 05) डॉ. मोद खदार 06) डॉ. माधरी सोनवण 07) डॉ. सर पाटोळ 08) डॉ. िवजया पाटील 09) डॉ. चा गजर 10) ी. काश बव सदर कायशाळच उ ाटन मा. कलग डॉ. मािणकराव साळक ा या ह त िदनाक 22 जल 2016 रोजी सकाळी 10:30 वाजता कर यात आल. दपारी 12:00 वाजता श िणक स ास स वात झाली. या कायशाळची सपण जबाबदारी िव ा यावर द यात आलली होती. यक िव ा याला जबाबदारी अस यामळ याना एकमकाशी सपक साधन आिण सहकायान काम कर याची सधी उपल ध क न द यात आलली होती . स िनहाय िदल या जबाबदा याबाबतची मािहती प रिश – 3 म य द यात आलली आह. सकाळ या स ात सशोधनासदभात त ाची या यान आयोिजत कर यात यत. दपार या स ात सलभक यासोबत 7-8 िव ाथ सकाळी झाल या स ातील ताि वक मािहती वतः या सशोधनासाठी कसा उपयोग करता यईल याबाबत चचा करीत असत.

4

िवषयिनहाय सलभक याच एकण पाच गटात िवभागणी कर यात आलली होती. ती पढील माण :

गट काय िवभाजन :

गट-1 डॉ. सनदा मोर, डॉ. मोद खदार – सगणक िव ाशाखा व िव ान आिण त ान िव ाशाखा

गट -2 डॉ. सर पाटोळ, डॉ. लितका अजबानी – वािण य आिण यव थापन िव ाशाखा

गट – 3 डॉ. सरश पाटील, डॉ. किवता साळक – िश णशा िव ाशाखा

गट – 4 डॉ. ऋचा गजर, डॉ. िवजया पाटील – िनरतर िव ाशाखा

गट – 5 डॉ. सजीवनी महाल, डॉ. स जन थल, डॉ. माधरी सोनवण – मान य िव ाशाखा व कषी िव ाशाखा

यक िदवशी स याकाळी िव ा याना ग काय (Homework) द यात यत अस. यातन सशोधक

िव ाथ वतः या सशोधना या सदभात या घटकाच उपयोजन कर याचा य न करीत.

या कायशाळच सिव तर वळाप क प रिश . 1 म य द यात आलल आह. सशोधक िव ा याची

नाव प रिश . 2 म य द यात आलली आहत. िव ा यानी कतीय सहभाग घ यासाठी यक िदवशी

कायशाळ या शवटी पढील सहा म िवचार यात आल होत . दस या िदवशी सकाळी स स हो यापव

यानी याच मत िलिखत व पात ावयाच होत.

1) आशय आकलन िकती झाल?

2) आज मी काय चागल कल?

3) आज मला काय चागल करता आल नाही?

4) आज मला कोणत घटक / गो ी / आशय अजन मािहती िमळण अपि त होत?

5) उ ा मला काय िशकायला / करायला आवडल?

6) आज मला काय आवडल नाही?

वरील सव ाच िदवसिनहाय िव षण क न त को क पात द यात आलल आह.

5

को क . 1 आशय आकलन

अ. . ितसाद िदवसिनहाय वारवा रता 1 2 3 4 5 1 सशोधन सक पना 18 2 सशोधन िवषय िनवड 7 3 सशोधन आराखडा 18 4 गणा मक, स या मक , स िम सशोधन 8 7 13 3 5 सशोधनाचा समाजासाठी उपयोग 1 6 मातभाषतन सशोधन 1 7 इ जी भाषा ान 8 ामािणकपणा 1 9 सशोधन प ती 20 10 अ यासव ी 1 11 मािहती सकलन साधन िवकसन 5 12 मािहती कार व िव षण 9 16 13 सशोधनात शा ीय प तीचा वापर 4 14 सब िधत सािह याचा आढावा, शोधिनबध

िवकसन 1 21

15 सशोधनात शा ीय प तीचा वापर 4 16 सशोधन आराखडा सादरीकरण 2 17 वा तव िच ण 1 18 मापन शलाका 2 िन कष 1) न याप ा अ धक व या यानी प ह या दवशी सहा यायी आ ण त ाशी चचा क न वतः या सशोधनाबाबत या सक पना आ ण सशोधन आराख यातील म प ट क न घतल.

2) बह ताशी व या याना सशोधन प तीबाबत दस या दवशी स प टता आल . 3) न याह न अ धक व या याना तस या दवशी स या मक, स म आ ण गणा मक सशोधन आ ण मा हती सकलन साधनाबाबत स प टता आल .

4) बह ताशी व या याना चौ या दवशी साम ीच कार आ ण व लषण प ती स प ट झा या.

5) बह ताशी व या याना पाच या दवशी शोध नबध वकसन कस कराव याबाबतच आकलन झाल. 6) बह ताशी व या याम य सब धत सा ह याचा आढावा घ याची मता पाच या दवशी वक सत झाल .

6

को क . 2

चाग या कल या कती अ. . ितसाद िदवसिनहाय वारवा रता

1 2 3 4 5

1 पण वळ उपि थती, ल यपवक ऐकण 4 1 7 3

2 त ाशी चचा, िवषय आकलन व उपयोजन 8 8 3 1

3 सशोधन सम या िनि ती व चचा 4

4 सशोधन आराखडा आकलन 1 4 4

5 आराखडा सादरीकरणादर यान वतः या

सक पनाचा िवचार

7 1

6 यव थापनात सहभाग 4 1 3

7 सशोधन मागदशन, सहा यायी चचा 3 3 8

8 या यानाचा सशोधनाशी सबध 3 2

9 स याशा ीय त 6

10 सब िधत सािह याचा आढावा 1 17

11 सशोधन प ती आकलन 3

12 सक पना मक िव षण 2

13 गहपाठ 2

14 मािहती िव षण 2

िन कष

1) न याप ा कमी व या यानी प ह या दवशी सहा यायी व त ाशी चचा क न वतः या

सशोधनाबाबत या सक पना प ट क न घत या.

2) बह ताशी व या याची सब धत सा ह याचा आढावा घ याच मता पाच या दवशी वक सत

झाल .

7

को क . 3

चाग या न करता आल या कती

अ. . ितसाद िदवसिनहाय वारवा रता

1 2 3 4 5

1 उि ानसार प रक पना 5

2 गट चचत सहभाग 3 6 9 4

3 सशोधन आराखडा व यातील म 8 1 3

4 सशोधन आराखडा सादरीकरण 2

5 इ जी भाषमळ आतरि यत अडसर 1 1 1 1

6 क रत यो य प तीन करता न यण 5

7 सशोधना या सदभात सदभाचा वापर 4

8 मराठीतन स हणन आकलन कमी 2

9 सा ि यक य मािहती, सॉ टवअर 1 7 4

10 स सचालन तयारी कमी 1

11 सव णासाठी नमना िनवड 1

12 त ासमोर िवषय माड यास अ म 1

13 िव सनीयता व स माणता 1

14 साधन िनि ती 1

15 एका ता / ल क ीकरण 1

16 गणा मक मािहती िव षण 2

17 सदभ सािह य अ यास 1 6

िन कष

1) न याप ा कमी व या याना सशोधन आराख यातील म स प ट झाल नाह त.

2) न याप ा कमी व या याना गट चचत सहभाग घता आला नाह .

8

को क . 4

घटकाबाबत मािहती िमळण अपि त


1 2 3 4 5

1 सशोधन आरखडा घटक 29 6 2

2 सशोधन कार 1

3 योग बा चल िनय ण

4 स या मक गणा मक आिण सिम सशोधन 9 11

5 नमना िनवड 8 1

6 सा ि यक त 5 2

7 मािहती सकलनाची साधन 4 2

8 मािहती िव षणाच ा यि क 12 6

9 सशोधनातील नितकता 1

10 िविवध मा यमा ार सबिधत सािह याचा

आढावा

3 7

11 गणा मक मािहतीच िव षण 1

12 सिमनार सादरीकरण 1

िन कष

१) सव व या याना सशोधन आराख यातील व वध घटकाबाबत अ धक स प टता अप त होती.

२) न याप ा कमी व या याना दस या दवशी स या मक व गणा मक आ ण स म

सशोधनाबाबत अ धक मा हती अप त होती.

३) न याप ा कमी व या याना चौ या दवशी मा हती व लषण बाबत ा य क घ यात याव

अशी अप ा होती

9

को क . 5 िशकावयास आवडायच घट


1 2 3 4 5

1 सशोधन आराखडा िवकसन व सादरीकरण 25 14 11 1 1

2 सदभ सािह य शोध क या, मािहतीच ोत 1 1 17 3

3 स या मक साम ी िव षण सॉ टवअर व

ा यि क

2 6 3

4 सशोधनाच िनतीम य आिण ानाच उपयोजन 1 1 1

5 गटचचत सहभाग 1

6 त ाबरोबर चचा व मागदशन 3 1 1

7 ा यि कातन मािहतीचा शोध 1 2

8 त य सकलन 4

9 कित काय म िवकसन 1

10 सशोधन साधन 3

िन कष

१) सवच व या याना प ह या, दस या व तस या दवशी सशोधन आराखडा वकसन आ ण

सादर करणाबाबत शकावयास जा त आवडल

२) बह ताशी व या याना चौ या दवशी सब धत सा ह य शोध या आ ण व वध मा हतीच ोत

जाणन घ यास जा त आवडल

10

को क . 6

न आवडल या गो ी


1 2 3 4 5

1 िव ाथ आपापसात चचा क यामळ ल

िवक ीकरण

5 3 2

2 गटकाय वळची कमतरता, त ाशी चचसाठी कमी

वळ

3 3 2

3 आय यातील उदाहरण / एकच उदाहरण प हा-प हा

सागण

2 3

4 वतःची अपण तयारी / मयािदत मािहती 1 1 2 1

5 स या मक आिण गणा मक सशोधनाचा नमका

वापर

2

6 सादरीकरण मराठीत 1

7 एकमाग या यान, या यानाची गती 1

8 सा ि यक य मािहती व सॉ टवअरचा वापर 1 3

9 िव ाना या सदभात सशोधन प तीबाबत कमी

मािहती

10 सशोधन आराखडयातील म ाबाबत प ीकरण 2 2

11 िव ाशाखतील मागदशकाच मागदशन 2

12 ा यापकाच हॉलम य फोनवर बोलण 1 2

13 बस आ यामळ िनघन जाव लागण 1

14 या यानातील ताि क िबघाड 1

15 तळशीची रोप भट 1

िन कष

१) कायशाळत व या याना न आवडलल घटक हणज व या यामधील आपापसातील चचा आ ण

वळची कमतरता होय.

11

िव ा या या भाविनक पातळीच म यमापन : कायशाळपव आिण कायशाळनतर िव ा याच भाविनक पातळी मोज यासाठी एक चहर श द मािपका िव ा याकडन कायशाळपव आिण कायशाळनतर भ न घ यात आली. ही मािपका प रिश . 4 म य द यात आलली आह. याबाबतच िव षण को क . 7 म य िदलल आह.

को क . 7 सशोधक िव ा याची भाविनक पातळी

. भावना कायशाळपव कायशाळनतर 1 गरम 04 06 2 थकलला 07 04 3 आनदी 24 29 4 द:खी 02 01 5 िचता त 10 02 6 समाधानी 13 29 7 आवडीचा 18 22 8 िन यी 17 21 9 आ यचिकत 04 05

10 िज ास 28 20

िन कष : 1) कायशाळनतर सशोधक िव ा यामधील नकारा मक भावना कमी झा या हो या. 2) सव िव ाथ आनदी व समाधानी होत. 3) िव ा याम य सशोधन कायाबाबत आवड िनमाण झालली होती. त या या सशोधनाबाबत िनि त होत.

05

101520253035

गरम

थकलल

ा

आनद

द:खी

चता

त

समाधानी

आवड

ीचा

नचय

ी

आचय

चकत

िजास

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

कायशाळपव कायशाळनतर

12

व ािनक मता शोध चाचणी : सशोधक िव ा याम य कायशाळतन िकती माणात व ािनक मता िवकिसत झाली याचा शोध घ यासाठी सदर चाचणी िवकिसत कर यात आली. या चाचणीम य एकण 3 म होत. ही चाचणी प रिश . 5 म य द यात आलली आह.

त ा . 1.1 व ािनक मतचा शोध

. म ा उपम ा 1 व ािनक मता व ािनक ान अ ययन आिण वीकार मता,

सशोधन िवकसन मता,

आय.सी.टी. ट स वापर याची मता,

आतरिव ाशाखय वातावरणात काम कर याची मता,

उपल ध ानाचा वापर

2 क प आिण गट यव थापन

कौश य गटात काय कर याची मता,

एकमकाशी जोड याची मता ,

सवाद कौश य,

म यिनधारण कर याची मता,

भािषक कौश य,

क प यव थापन कौश य,

सशोधना या समपकताबाबतची जाणीव आिण याचा

वातावरणावर झालला प रणाम

3 वयि क अिभव ी आिण आतर यि क कौश य

सजनशीलता,

म िवचार ीकोन,

रणा आिण सहभाग,

वीकार मता

वय म यिनधारणाची मता

13

ही चाचणी कायशाळपव (पव) आिण कायशाळा झा यानतर (उ र) िव ा याकडन भ न घ यात आली. याच िव षण पढ कलल आह. िव षणासाठी सव उपम ाचा एकि त गणाकन कर यात आलल आह . िव ा याम य व ािनक मतचा शोध घ यासाठी िवकिसत कल या पाच म ाच िव षण :

को क . 8 व ािनक मतचा शोध

अ. . वारवा रता पव चाचणी उ र चाचणी 1. 0-20 8 0 2. 21-40 27 5 3. 41-60 26 17 4. 61-80 31 40 5. 81-100 8 100

िन कष : 1) बहताशी िव ा याम य सशोधन कायशाळनतर व ािनक मता िवकिसत झाली.

को क . 9 आतर यि क कौश य शोध


िन कष : आतर यि क कौश य िवकसनासाठी िव ा याना त -िव ाथ आतरि या आिण िव ाथ - िव ाथ आतरि याची मदत झाली .

को क . 10 क प आिण गट यव थापन कौश य


िन कष : िव ा याना कायशाळ या िविवध जबाबदा या द यात आल या हो या. यानी एकमकाना मदत कली. यातन या यात गटकाय मता िवकिसत झाली.

14

गटकाय िवकसन मता चाचणी : िव ा यानी पाच िदवस गटकाय कल. यातन या यात िवकिसत झाल या मता, एकमकाना कलली मदत आिण सहकायाची भावना िकती माणात िवकिसत झाली ह तपास यासाठी पचिबद मापन णी िवकिसत कर यात आलली होती. ही णी प रिश . 6 म य द यात आलली आह. यात एकण सात म व यातील उपम पढील माण – त ा . 2

गटकाय िवकसन मता चाचणी म व उपम अ. . म ा उपम ा

1) भौितक सिवधा बठक यव था

2) सवाद मता सवाद मता, बोल याची समान सधी,

प पण व िनसिद धपण वतःच मत माडण

3) मानसशा ीय आधार ओळख, आनदान मदत,

चाग या कामाची शसा,

िलग समभाव, सघभावना,

चाग या गणाचा शोध, सतत िश ण,

गट यव थापन मता

4) सशोधन िवषय सशोधन िवषय िनि तीसाठी स य सहभाग,

इतराच हणण ऐकण,

घटकाची वतः या सशोधनाशी जोडणी,

सशोधन िवषय आराखडा, िवकसनातील ताण कमी.

5) व-िवकास वतःला काय जमत याचा शोध,

सशोधन काय पण कर यासाठी आ मिव ास

6) गट मागदशक मागदशन वयि क सचना व ो साहन, िवषयातर झा यास हळवार श दात जाणीव,

यक िव ाथ स य सहभागासाठी य न 7) सहकायाची भावना िविवध िव ाशाखतील िव ा याम य आतरि या , सहकायाची

भावना

15

िव षण करताना सव उपमद ाचा एकि त िवचार कर यात आलला आह. को क .11

भौितक सिवधा . वारवा रता उ र चाचणी

1. 0-20 1 2. 21-40 4 3. 41-60 5 4. 61-80 7 5. 81-100 12

िन कष : गटकायासाठी कल या बठक यव थबाबत बहताशी िव ाथ समाधानी होत.

को क . 12 सवाद कौश य

. वारवा रता उ र चाचणी 1. 0-20 3 2. 21-40 7 3. 41-60 19 4. 61-80 38 5. 81-100 20

िन कष : गटकायातन िव ा यानी एकमकाशी सवाद साध याची मता िवकिसत झाली व आपल हणण प पण व िनस िद धपण याना माडता आल.

05

10152025303540

0-20 21-40 41-60 61-80 81-100

1 2 3 4 5

उ तर चाचणी


16

को क . 13 मानसशा ीय आधार


िन कष : गटकायात िव ा यानी सशोधन िवषय िनि तीबाबत वतः या सशोधनािवषयाची मािहती इतरासमोर

माडली आिण इतराचही िवषय काळजीपवक ऐक यामळ याना वतःचा सशोधन िवषय िनि ती आिण सशोधन

आराखडा िवकसनासाठी मदत झाली.

05

10152025303540

0-20 21-40 41-60 61-80 81-100

1 2 3 4 5



17

को क . 14 व-िवकास


िन कष : गटकायातन िव ा याम य सशोधन काय यश वी र या पण कर याची मता िवकिसत झाली .

05

10152025303540

0-20 21-40 41-60 61-80 81-100

1 2 3 4 5



18

को क .15 गट मागदशक मागदशन


िन कष : िविवध िव ाशाखतील सशोधक िव ा यानी सपण िदवस एकि त काय क यामळ या यात सहकायाची भावना िवकिसत झाली.

05

10152025303540

0-20 21-40 41-60 61-80 81-100

1 2 3 4 5



19

प रिश – 1 Yashwantrao Chavan Maharashtra Open University

School of Education Research Methodology Workshop for Ph.D scholars

Time table Date 22-26 July 2016 Day Session Themes to be cover Resource Person

10.00 to 10.25 Registration 10.30 to 11.30 Inauguration Hon. Vice Chancellor

Dr. Manikrao Salunkhe 11.45 to 12.00 Tea Break

12.00 to 1.15 Nature of Scientific Methods & its application to Social Phenomenon Quantitative, Qualitative & Mixed Method Research (Overview)

Dr. J.F. Patil, Retired Professor, Shivaji University Kolhapur

1.15 to 2.00 Lunch Break 2.00 to 3.15 Concepts in Research Proposal :

research Topic, Research Questions, Variables, Hypothesis, Objectives, Operational definition Scope & limitation, Research Method, Tools & Techniques


3.15 to 4.30 Research Proposal Presentation & Critical Analysis


4.30 to 4.45 Tea Break 4.45 to 5.45 Identification of Research topic &

Development of Research Proposal Group work Activity

Facilitators Dr. J.F. Patil, Retired Professor, Shivaji University Kolhapur Dr. Sanjivani Mahale Dr. Suresh Patil Dr. Kavita Salunke Dr. Sunanda A. More Dr. Pramod Khandare Dr. Madhuri Sonawane Dr. Surendra Patole Dr. Vijaya Patil Dr. Rucha Gujar Shri. Prakash Barve

Research Proposal Development Home Work

20

Day 2 Session Themes to be covered Resource Person

10.15 to 11.45 Types of Research Design Survey, Ex post Facto,

Dr. J.F. Patil, Retired Professor Shivaji University Kolhapur

11.45 to 12.00 Tea Break

11.45 to 12.15 Types of Research Design Experimental, Evaluation, Action Research Developmental


12.15 to 1.30 Types of Qualitative & Mixed method Research Design


1.30 to 3.30 1. Selection of research design by the Scholar according to their research topic 2. Discussion with the facilitator finalized the research design

Facilitators Dr. J.F. Patil, Retired Professor Dr. Sanjivani. R. Mahale Dr. Suresh Patil Dr. Kavita S. Salunke Dr. Sunanda A. More Dr. Pramod Khandare Dr. Madhuri Sonawane Dr. Surendra Patole Dr. Vijaya Patil Dr. Rucha Gujar Dr Sajan Thool Shri. Prakash Barve

3.30 to 3.45 Tea Break

3.45 to 5.45 Presentation of the Research Design

Chairperson Dr. J.F. Patil, Retired Professor Shivaji University Kolhapur

21

Day 3 Session Themes to be covered Resource Person 10.15 to 12.15 Ethics in Research Dr. D.N. Kashid

Professor of Statistic Dept. Shivaji University Kolhapur

11.30 to 12.15 Uviverse, Nature & Types of sampling Probability & Non probability sampling

Dr. D.N. Kashid Professor of Statistic Dept. Shivaji University Kolhapur

12.15 to 12.30 Tea Break 12.30 to 1.30 Tool Development for

Qualitative & Quantitative Data collection

Dr. D.N. Kashid Professor of Statistic Dept. Shivaji University Kolhapur

1.30 to 2.00 Lunch Break 2.00 to 3.15 Selection of tools related to

Research Topic (group work ) Development of 1st draft of Tools Discussion with the Facilitator

Facilitators Dr. D.N. Kashid Professor of Statistic Dept. Shivaji University Kolhapur Dr. Sanjivani. R. Mahale Dr. Suresh Patil Dr. Kavita S. Salunke Dr. Sunanda A. More Dr. Pramod Khandare Dr. Madhuri Sonawane Dr. Surendra Patole Dr. Vijaya Patil Dr. Rucha Gujar Dr Sajan Thool Shri. Prakash Barve

3.15 to 3.30 Tea Break 3.30 to 5.30 Presentation of sample question

by the Participant & Critical Feedback

Dr. D.N. Kashik, Professor of Statistic Dept, Shivaji University Kolhapur.

Research Tool Development for Data Collection

Homework

22

Day 4 Session Themes to be covered Resource Person 10.30 to 11.45 Descriptive Statistics techniques

for Research Dr. D.N. Kashid, Professor of Statistic Dept, Shivaji University Kolhapur

11.45 to 12.15 Inferential Statistics Techniques for Research

Dr. D.N. Kashid, Professor of Statistic Dept, Shivaji University Kolhapur

12.15 to 12.30 Tea Break 12.30 to 1.30 Coding of the Data & Software

for Data Analysis Dr. D.N. Kashid, Professor of Statistic Dept, Shivaji University Kolhapur

Lunch 2.15 to 3.30 Analysis of Quantitative data Dr. D.N. Kashid,

Professor of Statistic Dept, Shivaji University Kolhapur

3.30 to 3.45 Tea Break 3.45 to 4.50 Analysis of Qualitative data Dr. D.N. Kashid,

Professor of Statistic Dept, Shivaji University Kolhapur

4.50 to 5.30 Hands on experience of the software

Dr. D.N. Kashid, Professor of Statistic Dept, Shivaji University Kolhapur Dr. Sanjivani. R. Mahale Dr. Suresh Patil Dr. Kavita S. Salunke Dr. Sunanda A. More Dr. Pramod Khandare Dr. Madhuri Sonawane Dr. Surendra Patole Dr. Vijaya Patil Dr. Rucha Gujar Dr Sajan Thool Shri. Prakash Barve

23

Day 5 Session Themes to be covered Resource Person 10.30 to 11.45 Review of Related Literature

Print & Web based Dr. Dharmjraj Veer Professor, Dept of Library Dr. Babasaheb Ambedkar University, Aurangabad

11.45 to 12.15 Review of Related Researches Print & Web based

Dr. Dharmjraj Veer Professor, Dept of Library Dr. Babasaheb Ambedkar University, Aurangabad

12.15 to 1.30 Facilities Available in INFLIBINET & EBSCOHOST & other data base

Dr. Dharmjraj Veer Professor, Dept of Library Dr. Babasaheb Ambedkar University, Aurangabad

1.30 to 2.15 Lunch 2.15 to 3.30 Referencing for Report Writing

& Research paper writing Dr. Dharmjraj Veer Professor, Dept of Library Dr. Babasaheb Ambedkar University, Aurangabad

3.30 to 5.00 Hands on group & individual Experience of EBSCOHOST & INFLIBINET

Dr. Dharmjraj Veer Professor, Dept of Library Dr. Babasaheb Ambedkar University, Aurangabad Dr. Madhukar Shewale Head Library and Information Resource Centre YCMOU NASHIK Dr. Sanjivani R. Mahale Shri. Prakash Barve Assistant Librarian YCMOU NASHIK

5.00 to 5.30 Valedictory Session Hon. Vice Chancellor Dr. Manikrao Salunke Hon. Registrar

24

प रिश – २

सशोधन कायशाळत सहभागी झाल या पीएच. डी. िव ा याची नाव अ. . िव ा याच नाव अ. . िव ा याच नाव

1 ह ीअिबर दयानद ि मख 16 मनीषा भट खर

2 सागर बालभीम शकर 17 सहास ीपती माण

3 पवार मोद अशोक 18 बागल िव ादवी िभला

4 भोसल अनराधा नामदव 19 दाभाड मलता सीताराम

5 चोरमल अिवनाश अ पाशा 20 साळक क पना िशवाजी

6 दशमख उ म अ. 21 ल करी योती रामच

7 पोर सिचन अशोक 22 पवार योती एस.

8 राठोड नहा साहबराव 23 गायकवाड अिनल पी.

9 खाजल माधरी बबनराव 24 ढर राहल दिलतराव

10 पाटील िनिशगधा 25 तरवट सिचन बाळक ण

11 मड धनजय फलचद 26 खर अिमत सभास

12 जाधव ता रामदास 27 सौ. शभदा उ म काटकर

13 गायकवाड च िशला च शखर 28 दशमख ाज ा भा.

14 दसल भारती ीपत 29 ओहळ दीप साहबराव

15 थोरात अिनता भा कर

25

प रिश . 3 Yashwantrao Chavan Maharashtra Open University,

School of Education Research Methodology Workshop for Ph.D scholars Task Distribution among the students

Timetable Date 22-26 July 2016 Day 1 – 22 July 2016

Registration 10.00 to 10.25 Inauguration Session (10.30 to 11.30)

10.30 AM Arrival of Guests and inviting of guests on Stage

---

10.30 to 10.35 5 Min Welcome Speech Anil Gaikwad 10.35 to 10.40 5 Min Floral Tribute All dignitaries on the stage 10.45 to 10.50 5 Min Welcome of Guests and

felicitation Hon. Dr. Manikrao Salunkhe By Dr. Mahale Madam

10.50 to 10.55 5 Min About Research Methodology Workshop

Dr. Mahale Madam

10.55 to 11.25 30 Min Address by VC Hon. Dr. Manikrao Salunkhe 11.25 to 11.30 5 Min Vote of Thanks Anik Gaikwad

Tea Break (11.45 to 12.00) 12.00 to 12.05 5 Min Welcome of Guest and

felicitation Dr. J.F. Patil By Dr. Sanjivani Mahale (Anchor manisha Khare / Anuradha Bhosale )

12.05 to 12.10 5 Min Bio-data Reading By Nishigandha Patil 12.10 to 1.10 60 Min Address By Guest Dr. J.F. Patil 1.10 to 1.15 5 Min vote of Thanks By Dhanjay Munde

Lunch (1.15 to 2.00)

2.00 to 2.05 5 Min Introduction about the session

By Dayanand hattihambhiri

2.05 to 3.15 140 Min Address By Guest Dr. J.F. Patil 3.15 to 4.25 4.25 to 4.30 5 Min Vote of Thanks By Dayanand Hattihambhiri

Tea Break (4.30 to 4.45) 4.45 to 4.50 5 Min Introduction about the

session By Jyoti Pawar

4.50 to 5.40 50 Min Address By Guest, Facilitators

Guest, Facilitators

5.40 to 5.45 5 Min Voice of thanks and Instructions about Home

Work

By Jyoti Pawar

End of Day 1

26

Yashwantrao Chavan Maharashtra Open University, Nahsik

School of Education Research Methodology Workshop for Ph.D scholars

Timetable Date 22-26 July 2016 Day II 23 July 2016

10.00 Arrival of Guests

10.15 to 10.20 5 Min Welcome of Guests By Dhananjay Munde

10.20 to 11.40 80 Min Address by Guests Dr. J.F. Patil

11.40 to 11.45 5 Min Vote of Thanks By Premlata Dabhade

Tea Break (11.45 to 12.00)

12.00 to 12.05 5 Min Welcome of Guests By Jyoti Lashkari

12.05 to 12.15 85 Min Address by Guest Dr. J.F. Patil

12.15 to 1.30

1.25 to 1.30 5 Min Vote of Thanks By Dhere Rahul

Lunch (1.30 to.2.15)

2.15 to 2.20 5 Min Introduction about the

session

By Sneha Rathod`

2.20 to 3.25 65 Min Address By Guest,

Facilitators

Guest, Facilitators

3.25 to 3.30 5 Min Vote of Thanks By Bharti Desale

Tea Break (3.30 to 3.45 )

3.45 to 3.50 5 Min Introduction about the

session

By Sachin Pore

3.50 to 5.40 Address By Guest Dr. J.F. Patil

5.40 to 5.45 5 Min Vote of thanks and

Instructions about Home

Work

By Sachin Pore

End of Day II

27


School of Education

Research Methodology Workshop for Ph.D scholars Timetable Date 22-26 July 2016

Day III 24 July 2016

10.00 Arrival of Guests ---

10.15 to 10.20 5 Min Welcome of Guest and

Felicitation

Dr. D.N. Kashid

By Dr. Mahale Madam

(Anchor Prajakta Deshmukh )

10.20 to 1.25 5 Min Bio-data Reading By Avinash Chormale

10.25 to 11.30 105 Min

Address By Guest

Dr. D.N. Kashid

11.30 to 12.35

Tea Break ( 12.15 to 12.30)

12.30 to 12.35 5 Min Welcome of Guest By Uttam Deshmukh

12.35 to 1.25 50 Min Address by Guest Dr. D. N. Kashid

1.25 to 1.30 5 Min Vote of Thanks By Uttam Deshmukh

Lunch (1.30 to 2.00)

2.00 to 2.05 5 Min Introduction about the session Avinash Chormale,

Anil Gaikwad

2.05 to 3.10 65 Min Address By Guest,

Facilitators

Guest, Facilitators

3.10 to 3.15 5 Min Vote of Thanks By Avinash Chormale

Tea Break (3.15 to 3.30)


Tea Break (3.15

to 3.30)

3.30 to 3.35 5 Min Introduction about the session By Ohol Pradeep

3.35 to 5.25 Address By Guest Dr. D.N. kashid

5.25 to 5.30 5 Min vote of thanks and

Instructions about Home work

By Ohol Pradeep

End of Day III

28

Yashwantrao Chavan Maharashtra Open University,

School of Education


Day IV 25 July 2016

10.15 Arrival of Guests ---

10.30 to 10.35 5 Min Welcome of Guests By Anita Thorat

10.35 to 111.45 95 Min Address By Guests Dr. D.N. Kashid

11.45 to 12.10

12.10 to 12.15 5 Min Vote of Thanks By Anita Thorat Tea Break (12.15 to 12.30)

12.30 to 12.35 5 Min Welcome of Guests By Madhuri Kharjul

12.35 to 1.25 50 Min Address by Guest Dr. D.N. Kashid

1.25 to 1.30 5 Min Vote of thanks By Madhuri Kharjul

Lunch (1.30 to 2.15)


Anil Gaikwad

2.20 to 3.25 65 Min Address By Guest Dr. D.N. Kashid


Tea Break (3.30 to 3.45 )


Anil Gaikwad

3.50 to 4.45 45 Min Address By Guest Dr. D.N. Patil

4.45 to 4.50 5 Min vote of thanks Avinash Chormale

4.50 to 4.55 5 Min Introduction about the session Avinash Chormale

4.55 to 5.25 30 Min Address By Guest Facilitators Guest, Facilitators

5.25 to 5.30 5 Min Vote of thanks and

Instruction about Home Work

By Anil Gaikwad

End of Day IV

29


School of Education


Day V 26 July 2016

10.15 AM Arrival of Guests and inviting of guests on

Stage

----

10.30 to 10.35 5 Min Introduction about the session By Vidhya Bagul

10.35 to 10.40 5 Min Welcome of Guests and felicitation Dr. Dharmaraj Veer

By Dr. Mahale Madam

10.40 to 10.45 5 Min Bio-data Reading By D.F. Munde

10.45 to 10.50

160 Min

Address by Guest

Dr. Dharmaraj Veer

10.50 to 12.15

12.15 to 1.25

1.25 to 1.30 5 Min Vote of Thanks By Vidhya Bagul

Lunch (1.30 to 2.15 )

2.15 to 2.20 5 Min Introduction about the session By Suhas Mane

2.20 to 3.30 70 Min Address By Guest Dr. Dharmaraj Veer

3.30 to 3.35 5 Min Introduction about the session By Suhas Mane

3.35 to 4.55 80 Min Address By Guest, Facilitators Guest, Facilitators

4.55 to 5.00 5 Min Vote of Thanks By Suhas Mane Valedictory (5.00 to 5.30 )

5.00 to 5.10 10 Min Introduction about the session and review of

workshop

By Anil Gaikwad

5.10 to 5.25 15 Min Address By Hon. VC Dr. Manikrao Salunkhe

5.25 to 5.30 5 Min Address By Hon. Registrar ---

5.30 to 5.35 5 Min Vote of Thanks By Anil Gaikwad End of Day V

30

प रिश .4 िवधाथ भावना शोध चाचणी

No. Feeling & Symbol Before Workshop After

Workshop

1) 1 Hot )गरम(

2) Exhausted )थकलला(

3) Happy )आनदी(

4) Sad )द:खी(

5) Anxious )िचता त(

6) Satisfied )समाधानी(

7) Interested )आवडीचा(

8) Determined )िन यी(

9)

Surprised

)आ यचिकत(

10) Bored )ासलला(

11) Curious )िज ास(

Name & Sign of the Trainee

31

प रिश .5


School of Education


Research Competency Identification Scale Name of Research Scholar : - Please tick the ( ) sign in appropriate column.

No. Title/ Competency 0-20 21-40 41-60 61-80 80-100 1 Scientific Competency

1.1 Scientific Knowledge 1.2 Ability to learn and adapt 1.3 Ability to formulate a research issue 1.4 Capacity for analysis and grasp of sophisticated IT tools 1.5 Ability to work in an interdisciplinary environment 1.6 Ability to incorporate existing knowledge

2 Personal aptitudes/ interpersonal skills 2.1 Creativity 2.2 Open-minded approach 2.3 Motivation / Involvement 2.4 Adaptability 2.5 Ability to self assess

3 Project and team management skills 3.1 Ability to work in a team 3.2 Ability to develop a network 3.3 Communication skills 3.4 Ability to assess 3.5 Language skills 3.6 Business culture and management skills 3.7 Project management skills 3.8 Ability to manager and steer teams 3.9 Awareness of the pertinence of the research and its impact on the environment

Sign of the Participant

32

प रिश .6 यशवतराव च हाण महारा म िव ापीठ

यशवतराव च हाण महारा म त व यापीठ

सशोधन प ती कायशाळा दनाक २२ त २६ जल २०१६

गटकाय उपय तता शोध

गटकायातन तम यात पढ ल गो ट कती ट क वक सत झा या त न दवा.

व या याच नाव : रोल नबर.-

. गट नहाय वधान २० ४० ६० ८० १००

1. भौ तक स वधा - Infrastructure

१ .१ (गटकायासाठ कलल बठक यव था यो य होती.

2. Communication skills स षण कौश य /सवाद मता

२ .१ (गटात सवाना बोल याची समान सधी मळाल.

२ .२ (गटातील इतर सद याबरोबर सवाद साधता आला.

२ .३ (गटात आपल हणण प टपण आ ण नस द धतन माडता आल.

3. मानसशा ीय आधार- Psychological Support

३ .१ (एकमकाशी चागल ओळख झाल.

३ .२ (एकमकाना सशोधनासाठ आनदान मदत कल.

३ .३ ( गटातील सद यानी कल या चाग या कामाची शसा कल .

३ .४ (गटकाय करताना लग समभाव होता.

३ .५ (गटात पाच दवसा या कतीमधन सघभावना नमाण झाल .

३ .६ (गटातील सद याच चागल गण शोधता आल.

३ .७ (गटकायामळ सतत शक यात ग तलो.

३ .९ (गट यव थापन मता नमाण झाल.

4. सशोधन वषय - Development of Research Topic

४ .१( गटचचत इतरा या सशोधन वषयाबाबत स य सहभाग घतला.

४ .२( गटातील इतर सहकार सशोधकाच सशोधन वचार ल पवककाळजीपवक ऐकल.

४ .३( सहकार सशोधकान सा गतलल घटक वतः या सशोधनाशी जोड याचा य न कला.

४ .४ (गटकायामळ सशोधन वषय नि चती ,आराखडा तयार कर यासाठ आलला ताण कमी झाला.

5. Self Development व -वकास

33

५ .१ (गटकायातन वतःला काम जमत याचा शोध घता आला.

५ .२ (वतःच सशोधन काय पण कर यासाठ आ म व वास नमाण झाला.

6. गट मागदशक मागदशन - Group Leader Guidance

६ .१ (गट मागदशकाकडन वयि तक सचना व ो साहन मळाल का ?

६ .२ (गट मागदशकान गटात वषयातर झा यास हळवार श दात जाणीव क न दल . ६ .३ (गट मागदशकान यक सशोधक व याथ सहभागी हो यासाठ जाणीवपवक य न कल.

7. सपण कायशाळा याभरण - व वध व याशाखतील सशोधक व या याम य पाच दवसा या कायशाळत आतर या झा यामळ

सहकायाची भावना वाढ स लागल.

भ व यात घ यात यणा या सशोधन कायशाळसाठ आपणास काह सचना करावया या अस यास या न दवा .व शवट सह करा.

मा. कलग डॉ. एम.एम. साळख मागदशन करताना

डॉ.सजीवनी महाल सचालक व सम वयक िश णशा िव ाशाखा कायशाळच उ प करताना

मा. कलग डॉ. एम.एम. साळख माणप दताना

मा. कलग डॉ. एम.एम. साळख माणप दताना

मा. कलग डॉ. एम.एम. साळख सलभकता हणन काय क याब ल माणप दताना

मा. कलग डॉ. एम.एम. साळख िश णाथ हणन सहभागी झा याब ल माणप दताना

मा. कलग डॉ. एम.एम. साळख िश णाथ हणन सहभागी झा याब ल माणप दताना

Report of Six-day Research Methodology Online Workshop

29th September - 4th October 2020

A six-day online workshop was organized by the Baha’i Academy Panchgani, in collaboration with the Department of Education and Extension, Savitribai Phule Pune University, Pune, during 29th Sept-4th October 2020. A total of 40 participants from four countries, India, USA, Dubai, Brazil and 11 states of India i.e. Maharashtra, Karnataka, Kerala, Jammu, Uttar Pradesh, Haryana, Assam, Gujarat Bihar and Telengana participated in the Workshop.

Earlier an International Conference was organized by the Academy on Education for Social Cohesion on 11-12 July 2020, and a need was felt to initiate research in this area, hence this workshop was organized to equip the researchers who had volunteered to be in the Academy’s International Team of Voluntart Researchers with Research Methodology. The Workshop was initiated in order for the researchers to pursue research in the field of Education for Social Cohesion.

Very eminent resource persons from Savitribai Phule Pune University, Pune, Mumbai University, Mumbai, Shivaji University, Kolhapur, and Yashwantrao Chavan Maharashtra Open University, Nashik, conducted the sessions. Inaugural and Valedictory sessions were conducted by Prof Dr. Megha Uplane - Prof and Head, Department of Education and Extension, Savitribai Phule Pune University and Lesan Azadi, Director of Baha’i Academy.

Day 1 -29th September 2020 Topic- Different types of research Resource person- Prof Dr. Sanjeev Sonawane On the first day, the session was conducted by Prof Sanjeev Sonawane , Dean IDS, Savitribai Phule Pune University, Pune. He skillfully threw light on types of research, types of research methods, various research paradigms. He also discussed about how to find a research topic.

Link to the video recording of this session: https://youtu.be/PqY2EAPUlJ0

Day 2 -30th September 2020 Topic- Basic concepts of research Resource person- Dr. Kavita Salunkhe On the second day the session was conducted by Dr. Kavita Salunkhe, Associate Professor and Director, School of Education, Yashwantrao Chavan Maharashtra Open University, Nasik. She elaborated on Qualitative and Quantitative research, Historical and descriptive research, classification of research, objectives of research, types of variables, elements of proposal writing and general ethical principles of carrying out research.

Link to the video recording of this session: https://youtu.be/mM961f-dNKI

https://youtu.be/PqY2EAPUlJ0

https://youtu.be/mM961f-dNKI

Day 3 -1st October 2020

Topic- Research design

Resource person- Prof Dr. Shefali Pandya

On the third day the session was conducted by Prof Dr. Shefali Pandya. She elaborated on the Qualitative, Quantitative, Multi-method and mixed method approaches for carrying out research. She also explained the differences between research methodology and research methods. Components of research design, types of research designs and classification of research design were also covered. She gave the comparison of basic research designs with suitable examples.

Link to the video recording of this session: https://youtu.be/DmdR3BcFMgI

Day 4 -2nd October 2020 Topic- Data collection tools and techniques Resource person- Prof Dr. Jyoti Bawne Fourth day session was conducted by Dr. Jyoti Bawne, Associate professor, Center for Educational studies, Indian institute of Education, Pune. She elaborated upon the purpose of data collection, kinds of data, techniques of data collection, tools of data collection, types of research questions, rating scales, and the qualitative and quantitative observation tools.

Link to the video recording of this session: https://youtu.be/ANVcxJtkh5Y

Day 5 -3rd October 2020 Topic- 1) Data Analysis- Quantitative Resource person- Prof Dr. Megha Uplane, On day 5, first session was conducted by Dr. Megha Uplane, Prof and Head, Department of Education and Extension, Savitribai Phule Pune University. She explained the quantitative methods of data analysis. She described the quantitative scales of measurement, the nominal, ordinal, Interval and ratio scales. She also explained the parametric and non-parametric tests.

2) Data analysis- Qualitative Resource person- Dr. Vaibhav Jadhav The second session was conducted by Dr. Vaibhav Jadhav, Assistant Professor in Department of Education and Extension, Savitribai Phule Pune University. He explained the various aspects of Qualitative research. He elaborated on the Ethnographic, Phenomenological and Socio-linguistic research.

Link to the video recording of this session: https://youtu.be/c3RbjlubWgM

Day 6 -4th October 2020 Topic- Report writing Resource person- Prof Dr. M.S. Padmini

https://youtu.be/DmdR3BcFMgI

https://youtu.be/ANVcxJtkh5Y

https://youtu.be/c3RbjlubWgM

On day 6, Dr. M.S. Padmini, former Professor and Head, Department of Education, Shivaji University, Kolhapur, conducted the session on report writing. She elaborated on the essential elements of research paper writing.

Link to the video recording of this session: https://youtu.be/WLSTqbddjtU Every day one task related to the topic was given to the participants to complete and submit. The workshop was very well received by the participants who interacted during the sessions as well as during the chat hour from 6 to 7 p.m. through a WhatsApp chat group. They submitted the tasks assigned for each day’s topics and received feedbacks from the resource persons. During the Valedictory Function, the target dates for submission of the Research proposals and papers were shared with the participants.

Participants Feedback: The participants found the workshop useful and informative. These are some of the feedbacks received.

- Lot of leanings from each session, regarding various steps in research and care to be taken at each step,

- Confidence level increased, now I can write my first research paper, - Lot of leanings from each session, regarding various steps in research and care to be taken at

each step. - This workshop helped me to develop and strengthen my knowledge on Research. - Extremely well organized and punctual timings maintained.

The feedback received from the participants is an indication of successful conduction of the workshop.

https://youtu.be/WLSTqbddjtU

Sr.No. Name Qualification Research theme selected Research topic Writeup submitted Proposal submitted Abstract submitted Any response by the Academy Guide

1 Dr. Subhash Wavhal Ph.D. Theme 3 Education is the Powerful Generator in Social Cohesion

Yes Commented by Dr Shashi Gaikwad and communicated to the researchers Dr Nisha Valvi

2 Chandankumar MBA(HR), B.A(Hons) Theme 2 Why the poor are poor: a case study YesDr. Ruby Ojha

3 Saira Khan M.Sc. (statistics) Theme 1 A study of the impact of certain activity to reduce disharmony in the family and impartSocial Cohesion.

Yes Yes Comments sent to Saira Khan on 17 Sept. 2020

Dr. Shashi Gaikwad4 Nirja Mattoo PhD in Social Science Theme 3 National education Policy 2020 and Social

CohesionYes

Dr. Hemlata Talesara5 Pornima Kadam Ph.D (Education) Theme 1, Theme 3 Yes No Guide needed6 Rafael Shayani Ph.D. in Electrical Engineering Theme 3 Developing human values and motivation in

engineering students using interdisciplinary approached related to the betterment of the world

Yes (17/10/2020) Yes

Dr. K. C. Mohite 7 Kunda Hulbe

Dr. Geeta Shinde8 Priya Kale9 Yasmin Attar

10 Kaurobi Ghosh PhD Scholar(Education), NET Theme 3

Dr. M. S. Padmini11 Litton Prosad

MowalieRoots of Discrimination: A Study

Dr A. M. Gurav12 Atiya Fatima Dr. Megha Uplave13 Lubna Iram

Impact of Blended Learning on Social Cohesion in Students.

14 Kanchan Kumari

Dr. Kavita Salunke15 V S Khandagale 16 Prof. Hemlata Talesra Ph.D. Theme 3 Building Social Cohesion through Global

Citizenship EducationYes Confirmation sent to Prof. hemlata Talesra on 7 Aug.

2020. Paper sent to Dr Vibhute for comments: 22.09.2020

OK: No Guide is needed17 Shiba Khatoon Ph.D Research Scholar, School

of Education, Central University of Kerala Dr. Vasanti Rasam

18 Dr. Vanitha C. Assistant Professor, School of Education, Central University of Kerala

Theme 3Role of Care Education in promoting Social

Inclusion amidst Social DistancingYes

Constructivist Teaching- Learning Strategies for the

Enhancement of Social Cohesion in SchoolingYes

Communicated to the researchers on 17 Sept 2020

Consolidated Details of Writeup/Proposal/ Abstract submissions

Comments of Dr Sawant conveyed to Dr Shiba on 17 Sept. 2020

Theme 1: Social perspective (Theme 1: Barriers of Social Cohesion including Social Disparities And Discriminations, Racism, Gender Inequality, Prejudices, Violation Of The Human Rights, Unbridled Nationalism, Religious Strife)

Theme 2: Economic Perspective (Theme 2 : Economics and Developmental Dimensions including economic disparities, extremes of poverty and wealth, role of women in poverty alleviation, inclusive development, spiritual indicators of development)

Theme 3: Educational perspective (Theme 3 : Education for Social Cohesion including universal education and role of teachers in laying the foundation of a new world order, Service Learning Activities, Use of art for promoting social cohesion, education in universal human values, Education for life processes)

Research Scholar(Education)

Yes

Student of B.Ed-M.Ed program, department of education,

Shivaji University, Kolhapur.

Sent to Dr Mohite on 17 Sept. 2020Comment received and communicated to the

researcher

“Attitude of trainee teachers and working teachers towards inclusion of transgender as

class fellow, student and colleague.”Theme 1 Yes

Commented by Dr Shashi Gaikwad and communicated to the researchers

19 Dr Sheena Mathew Ph.D.(Departments of Economics and BankingSymbiosis College of Arts and Commerce)

Theme 2 Social Cohesion and Mobility under Covid 19 Situation

Yes Comments of Dr Sawant conveyed to Dr Sheena on 17 Sept. 2020

Dr. Jyoti Bawane 20 Renu Choudhary Masters in Psychology, Master

in EducationTheme 3 Role of schools and colleges in promoting social

cohesionYes (22/10/2020)

Dr. Shashi Gaikwad21 Vilas Navale Research Scholar, M.Phil,

MLL&LW, M.P.M,B.Sc(Phy).

Theme 3 What can schools do to promote social cohesion? What can colleges do to promote a social cohesion.

Dr. Shashi Gaikwad22 Dr.Rajeshwari Rapata DHMS,(CCH),MBA(HHA),MD(A

M)Theme 3 Analysis of Impact of Values Implementation on

Healthcare Staff and Students.Yes (22/10/2020)

Dr. Russell De Sousa23 Sulochana Pednekar Registered for Ph.D. in 2015

(Economics)Theme 1 Breaking the silence around Menstruation:

challenges and experiences from the field.Yes (22/10/2020)

Dr. Russell De Sousa24 Samruddhhi Dilip

DugjeT.Y.B.COM STUDENT Theme 1,2,3 WOMEN

EMPOWERNMENTYes (22/10/2020)

Dr. Vaibhav Jadhav 25

Renu ChaudhuryMasters in Psychology, Master in Education

Theme 3 Role of schools and colleges in promoting social cohesion

Yes (22/10/2020)Dr. Bharati Patil

26 Dr.Nisha Tatkare Ph.D.(Banking & Finance), MBA, UGC NET,M.com

Theme 2 E-commerce: Segmenting the baby boomers as targeted consumers during Covid 19

Yes (22/10/2020)

Dr. Ruby Ojha27 Dr.Yogesh Patil Ph.D in Chemistry Theme 3 Educational perspective

Dr. M. S. Padmini28 Dr.Suchitra Godbole Ph.D. Theme 3 How the National Education Policy-2020 can

Contribute to Social CohesionYes (22/10/2020) Dr. Lalita Vartak ; Co-

Guide Dr K C Mohite29 Mrs. Sayali Dubash M.A. Theme 1 The role of inter-caste marriage for creating

Social Cohesion Dr. Vasanti Rasam30 Mr. Navnath Bomble M.Phil. Theme 1 Human Values Among the Tribal Poor and Their

Impact On Their CommunitiesYES

Dr Bharati Patil

Specialization Reseracher Alloted

1 Prof. Sanjeev Sonawane Education Nil

3 Dr. Shashi Gaikwad Education #3, 20, 21

4 Dr. Prakash Sawant Geography and development

Nil

5 Prin. K. C. Mohite Physics #6 , And Co-Guide of #286 Dr. Vasanti Rasam Social sciences #29, 17 (and 18)7 Dr. Bharati Patil Social sciences #30, 258 Dr. Mrs. Megha Uplane Education and Physics #12 (and 13)9 Prof Jan Saeed Education

9 Dr. Arthul Dahl Development and Education

10 Dr. Russell D'souza Psychology #22, 23 11 Dr. Kavita Salunke Education #14 (and 15)12 Dr. Ruby Ojha Economics #2, 26

13 Dr. A M Gurav Commerce and management

#11

14

Dr. Hemlata Talesara (NOTE: Dr. Shashi Gaikwad will confirm her consent after talking to her.)

Education

#4

15 Dr. Jyoti Bawane Education #1916 Dr. Vaibhav Jadhav Education #2417 Dr. M. S. Padmini Education #27, 10

GUIDES

18 Dr. James West Economics19 Dr. Lalita Vartak Education #2820 Dr Geeta Kamble Education # 7 (and 8, 9)21 Dr. Nisha Education #1

1


िश णशा िव ाशाखा

बसलाईन सव या यान आिण उ ोधन कायशाळा िदनाक 13/07/2015

मागदशन डॉ. मािणकराव साळक,

मा. कलग

डॉ. काश अतकर कलसिचव

डॉ. सजीवनी महाल, सचालक,

िश णशा िव ाशाखा, मनीजन गाव द क योजना सम वयक

ा. िवजयकमार पाईकराव डॉ. सभाष सोनन सहयोगी ा यापक, सहा यक ा यापक

मनीजन गाव द क योजना सहसम वयक िश णशा िव ाशाखा

2

तावना

मा. कलग , ा. मािणकराव साळक ह राज थान यथील क ीय िव ापीठाच थम कलग असताना

िव ापीठासाठी सभोवताल या गावातील जागा िव ापीठासाठी घ यात आ या. या गावातील त णाना स म

कर यासाठी यानी अनकिवध य न कल. यातनच त िव ापीठ नावा पास आल.

यशवतराव च हाण महारा म िव ापीठानही, िव ापीठ थापन या वळी गोवधन गावातील जमीन

घतली. या गावातील त णाना स म कर यासाठी यानी मनीजन गाव द क योजना िव ापीठान यावी ही

सक पना माडली.

मा. कलग , ा. मािणकराव साळक यानी िव ापीठ सद याना टाटा इि टटयट ऑफ सोिशयल साय स

मबई यथ 27.०३.२०१५ रोजी भट दऊन बसलाईन सवबाबत मािहती घ यासाठी पाठिवल. बसलाईन सव ही

सक पना सवाना उपय होती हणन गोवधन गाव द क घ यापव गावाचा बसलाईन सव करावा असा िनणय

घ यात आला. बसलाईन सव हणज काय? तो कसा करावा? याबाबत िव ापीठातील ा यापक ामपचायत

सद य, सव करणा या य च उ ोधन, कायशाळच आयोजन कर यात आलल होत. या कायशाळला उपि थत

असणा या य ची यादी प रिश - 1 म य िदलली आह. डॉ. एस. िशवा राज या यान –

टाटा इि टटयट ऑफ सोिशयल साय स मबई यथील िवकास अ यास िव ाशाखच मख डॉ . एस. िशवा राज

याना आमि त कर यात आल होत.

या यानात प कलल म

1) काप रट सोिशयल रसपॉ सिबलीटी (CSR) एकण सहा िवभाग

1.1) बसलाईन सव जाणीवजागती पॉिलसी

1.2) म यिनधारण, िनय ण, म यमापनाचा प रणाम

1.3) िनयोजन आिण िदशा कायिनती

1.4) स लागार भिमका

1.5) सब िधत य चा मता िवकास

1.6) काप रट कत ची सामािजक ऑिडिटग

2) बसलाईन सव या िविवध या या

3) बसलाईन सवच िविवध ीकोन

3.1) स या मक आिण गणा मक ि कोनाचा वापर.

3.2) यो य नमना िनवड प तीन िनवडल या गावातील नम या या आधार मािहती घण .

3.3) समाजातील घटकाच क ीभत गटचचच आयोजन .

3.4) थािनक पातळीवरील द यम मािहती .

4) बसलाईन सवची उि –

3

4.1) िविश ात राहणा या य च राहणीमानाच आकलन होण.

4.2) क ीभत कल या ातील समाजा या िविवध गरजाच म यिनधारण करण .

4.3) समाजाला क ीभत क न मदत करणा या य या कायाच म यिनधारण करण .

4.4) िविश ात CSR कती राबिव यासाठी प रणामकारक उपयोजनाच मापन करण.

5) द यम मािहती ोत –

5.1) जनगणना

5.2) रा ीय नमना सव सघटना (NSSO)

5.3) रा ीय कटब आरो य सव (NFHS)

5.4) थािनक अहवाल व न दी

6) बसलाईन सवच उपयोजन

6.01) समाजा या गरजाच म यिनधारण

6.02) शासक य स थाशी सबध

6.03) समाजाबरोबर काय

6.04) सबधातन िव ासाची िनिमती

6.05) प रणामकारक िनय णाची आव यकता

6.06) काप रट सोिशयल जबाबदारी यय सा य

6.07) समाजा या वाढ या गरजाना ितसाद

6.08) CSR कत ची मािहती

6.09) समान कपनीबाबत राग भर यास याबाबतच िव षण

6.10) कपनीचा मता िवकास करण.

6.11) समाजाकडन याभरण सव िनयिमत करण.

6.12) िविश िशफारश वर आधा रत िनयोजन उपयोजन.

झारखडमधील ल न झाल या आिदवासी िकशोरवयीन मल च लिगक आिण पन पादन सदभात

आरो याबाबत मािहती घण. गणा मक सशोधनासाठी काही नमना –

1) तम या समाजातील ल ना या था कशा आहत ?

िवचाराथ – ल नाच वय, सणाच व प, कायदा, सणा या पव ची तयारी

2) ल नाला आलली मलगी वतः या ल ना या िनणय ि यत कसा सहभाग घत ?

िवचाराथ - ितला िनवडीची सधी आह का? कटबातील य / ी वतः पढाकार घत का? मल वर

दबाव टाकला जातो का ?

त ा या मळ पॉवर पॉईटम य झटशन प रिश . 2 म य िदलल आह. डॉ. पी.एम. स याराणी या यान –

डॉ. पी.एम. स याराणी यानी सादरीकरण कल.

4

1) गणा मक सशोधन प ती –

सहभागी व प ती

िनरी ण प ती

क ीय गट चचा

य ी अ यास

मह वा या मािहतीसाठी मलाखत

त डी इितहास

गणा मक सशोधनासाठी नमना –

ल न झाल या मलीला नव याकडन आिण सासर या य कडन िकती माणात वात य िमळत? ती

वत पण कठही जाऊ शकत का? ितला बाहर जा यासाठी परवानगी यावी लागत का? ितला माहरी

जा यासाठी परवानगी यावी लागत का?

गभधारण इतर यासदभात ाबाबत चचा. (गभधारणचा काळ, नव याशी सवाद, मह वाची भिमका

कोणाची?)

गभारपणातील सा कितक काय म. (अ न, िठकाण भट, आधिनक औषधोपचार, ढीपरपरा िनरी ण )

मिहला गभधारणा टाळण िकवा पढ ढकल शकत का ? (नव याकडन सहकाय, पारपा रक प त )

बाळातपणासाठीच अपि त थळ/ िठकाण आिण दाई उपल धता, बाळतपणाच िठकाण, बाळातपण

कोण करत, िविश िठकाण िनवड याच कारण, याबाबत कोण िनणय घतो ? )

तम या समाजात मिहलाना िकती मल असावीत याचा आदश आकडा कोणता? ( मलाचा आदश

आकडा, िलग स या, िविश िलगाला ाधा य का िदल जात?)

आपण आतापयत गभारपण, बाळातपण आिण मला या स यबाबत चचा कली. या यि र कोण या

िवषयाबाबत त हाला चचा कर याची आह का? स या या आरो य सवा, उपल धता आिण याचा वापर,

TISS म य बसलाईन सवसाठी वापर यात यणा या ावलीबाबत चचा

दो ही त ाच सादरीकरण झा यानतर TISS म य बसलाईन सवसाठी वापर यात यणा या ावलीबाबत चचा

कर यात आली. या ावाल या आधार मनीजन ाम उ नयन योजनअतगत गोवधन गाव द क योजना

बसलाईन सव ावली िवकिसत कर यात आली. ती प रिश – 2 म य द यात आलली आह.

साराश

बसलाईन सवमधन सपण गावा या गरजािवषयी शोध घता यतो. गावा या गरजा ल ात घऊन यानसार सब िधत

य शी सपक साधन काय करता यत .

5

प रिश . 1

मनीजन गाव द क योजनअतगत गोवधन गाव द क योजना

िदनाक 13/07/2015 बसलाईन सव कायशाळा

उपि थती य नाव

.

1 डॉ. एड. िशवाराज टी.आय.एस.एस., मबई

2 डॉ. पी.एम.स या , टी.आय.एस.एस., मबई

3 डॉ. काश अतकर, कलसिचव , यशवतराव च हाण महारा म िव ापीठ

4 डॉ. सजीवनी महाल, सचालक आिण सम वयक , िश णशा िव ाशाखा

5 ी गधव पडणकर टी.आय.एस.एस., मबई 6 ीमती खशब आिहर टी.आय.एस.एस., मबई 7 ीमती. सि या काळ 8 ा. वीण घोड वार 9 ा. दादासाहब मोर 10 ा. राम ठाकर 11 डॉ. ऋचा गजर 12 डॉ. लितका अजबानी 13 डॉ. माधरी सोनवण 14 डॉ. सर पाटोळ 15 डॉ. सनदा मोर 16 डॉ. स जन थल 17 डॉ. उमश राजदरकर 18 ा. राज वाघ 19 ा. चतना कामळ कर 20 ा. िवजयकमार पाईकराव 21 डॉ. किवता साळक 22 ा. डी.डी. पवार 23 डॉ. िवजया पाटील 24 ा. एस.एस. सोनन 25 ीमती. अिभलाषा िशद 26 ी. हाद काळजी जाधव, गोवधन ाम थ 27 ी. पोपटराव बाळ नाठ, गोवधन ाम थ 28 ी. द ा य बाबराव डबाळ, गोवधन ाम थ 29 ी. बाळ दादा गभाल गोवधन ाम थ

Prof. S. Siva RajuChairperson, School of Development Studies,

Tata Institute of Social Sciences, Mumbai

Designing a Base line Survey : Key Considerations

"If you cannot measure it, you cannot improve it." Lord William Thomson Kelvin (1824-1907)

Dimensions of CSR

Baseline Surveys A baseline study defines the 'pre-operation exposure'

condition for the set of indicators that will be used to assessachievement of the outcomes and impact expressed in theprogramme's logical framework.

When compared with the condition of the same indicators atsome point during implementation (mid-term evaluation)and post-operation implementation (final evaluation), thebaseline study forms the basis for a 'before and after'assessment or a 'change over time' assessment.

Without baseline data to establish pre-operation conditionsfor outcome and impact indicators it is difficult to establishwhether change at the outcome level has in fact occurred.

In relation to the programme cycle, a baseline study shouldbe conducted prior to the onset of operation activities inorder to establish the pre-operation exposure conditions ofthe outcome and impact level indicators.

Objectives of Baseline Survey Baseline survey of a region is intended to understand the

living conditions of the people of the area. To assess the various needs of the communities of the area,

under focus. To analyze stakeholders engagement with the communities

under focus, and to To suggest measures for effective implementation of the CSR

activities in the areas under focus.

Approach to Baseline Survey Both quantitative and qualitative approaches need to be used Sample survey of households need to be carried out in the

selected villages, by using appropriate sampling method Focus Group Discussions need to be organised among

community members Secondary data to be collected at local level

Secondary Data Sources Census National Sample Survey Organisation (NSSO) National Family Health Survey (NFHS) Local level reports and records

Assess community needs Network with government agencies Engage with the communities Build relationships of trust Effective monitoring required Achieve goals of Corporate Social Responsibility Respond to growing demands of the community Promote Identity and visibility of the company Disseminate information about CSR activities Analyze why communities are sometimes angry towards company Build capacity of the company Conduct regular community feedback surveys Implement plant-specific recommendations made

Qualitative Research Methods- Dr PM Sandhya Rani

Participatory Method Observation Method Focus Group Discussion (FGD) Case Studies Key Informant Interviews Oral History

•We would like to tell you about our work/ research about sexual and reproductive health status of tribal adolescent married girls in Jharkhand. What is your feedback/ comments about our research?•Shall we discuss the marriage practices in your community? (probe questions: e.g. age at marriage, nature of ceremony, legalities, practices prior to the ceremony, etc)•How does an unmarried girl participate in the decision making process of her marriage? (probe questions: does she have a choice, does she initiate or does family member initiate, has pressure been put on girls commonly,….)

Sample Questions for Qualitative Research


What is a married girls mobility and autonomy in relation to husband/ in-laws? (probe questions: can she move about freely, does she need permission to go outside the community- even to visit her natal family, etc) Shall we discuss about pregnancy and its related issues?(probe questions: timing of pregnancy, communication with spouse, who plays major role etc) Shall we discuss about cultural practices observed during pregnancy?(probe question: observation of taboos on various issues like food, visiting places, modern medicines, observing rituals etc)


How does a women avoid pregnancy/ postponepregnancy? (probe questions: the contraceptivemethods, accessibility to methods, cooperationfrom spouse, traditional practices and itssources and success rate)

What is the preferred place and birth attendantfor delivery? (probe questions: place of delivery,persons who attend delivery, reasons forchoosing particular place, who decides in thisregard)


What is the ideal number of children for most of the women of your community? (probe questions: ideal number of children, gender composition, why particular sex preference )

So far, we have discussed many issues related to pregnancy, delivery of children and other practices. Any further issues you want to discuss? (probe questions: existing health care services, extent of its utilization etc)

Thank You

(1)

(Strictly Confidential) Yashwantrao Chavan Maharashtra Open University, Nashik

µÖ¿Ö¾ÖÓŸÖ¸üÖ¾Ö “Ö¾ÆüÖ�Ö ´ÖÆüÖ¸üÖÂ™Òü ´ÖãŒŸÖ ×¾ÖªÖ¯Ößšü, ÖÖ×¿Ö�ú ´ÖãÖß•ÖÖ �ÖÏÖ´Ö ˆ®ÖµÖÖ µÖÖê•ÖÖê†ÓŸÖ�ÖÔŸÖ �ÖÖê¾Ö¬ÖÔÖ �ÖÖ¾Ö ¤ü¢Ö�ú µÖÖê•ÖÖÖ

²ÖêÃÖ»ÖÖ‡ÔÖ ÃÖ¾Æìü ¯ÖÏ¿ÖÖ¾Ö»Öß Schedule No.:

I IDENTIFICATION †Öêôû�Ö Name of the respondent ¯ÖÏ×ŸÖÃÖÖ¤ü�úÖ“Öê / �ÖÖ¾Ö�ú·µÖÖ“Öê ÖÖ¾Ö :_________________________________________

Mobile No. ´ÖÖê²ÖÖ‡Ô»Ö �Îú. ................................................

II FAMILY PROFILE �úÖî™ãÓü×²Ö�ú ´ÖÖ×ÆüŸÖß 1. Details about members currently living in the household: (including Head of the Household)

ŸÖã Ö“µÖÖ �ãú™ãÓü²ÖÖŸÖ ¸üÖÆü�ÖÖ·µÖÖ ÃÖ¤üÃµÖÖÓ“Öß ´ÖÖ×ÆüŸÖß (�ãú™ãÓü²Ö¯ÖÏ Öã�ÖÖÃÖÆü)

™üÖ™üÖ ÃÖÖ´ÖÖ×•Ö�ú ×¾Ö–ÖÖÖ ÃÖÓÃ£ÖÖ, ´ÖãÓ²Ö‡Ô µÖÖÓÖß ×¾Ö�ú×ÃÖŸÖ �êú»Öê»µÖÖ ²ÖêÃÖ»ÖÖ‡ÔÖ ÃÖ¾Æìü ¯ÖÏ¿ÖÖ¾Ö»Öß¾Ö¸ü †Ö¬ÖÖ×¸üŸÖ �ÖÖê¾Ö¬ÖÔÖ�ÖÖ¾Ö †³µÖÖÃÖ ¯ÖÖÆü�Öß ¯ÖÏ¿ÖÖ¾Ö»Öß Code (*) : Married – 1, Unmarried – 2, Divorced/Separated – 3, Widow/Widower – 4 Code (**): Illiterate – 0, Currently attending school/class -1, Primary – 2, Secondary – 3, SSC – 4, HSC/Inter – 5, Graduates (Art, Science and Commerce) – 6, P.G. – 7, Technical Course (Diploma/ITI/D.Ed) – 8, Engg./Medical/Arch. – 9, Management/Computers – 10, N.A. - 99 Code (***): Farmer – 01, Employed : Govt. Sector – 02, Employed :Private Sector – 03, Employed : Garment Industry – 04, Self-employed/ Business – 05, Skilled workers – 06, Unskilled workers – 07, Daily wage earner – 08, , Trader/Shopkeeper – 09, Transport operator – 10, Pensioner – 11, Housewife – 12, Unemployed – 13, Students – 14, Physically unable to work – 15, contract worker 16, N.A. – 99 PT= Part Time, FT= Full Time Code (****) : Orthopedic – 1, Hearing/speech – 2, Vision – 3, Cleft lip and/palate– 4, Mental Disorder – 5, Others – 6

Sr. No.

Name Relationship to respondent

Sex M/F

Age Marital status*

Age of Marriage

Educational Level**

Occupation ***

(PartTime / Full Time)

Disability ****

�Îú. ÖÖ¾Ö ÖÖŸÖê Ø»Ö�Ö ¾ÖµÖ ¾Öî¾ÖÖ×Æü�ú ×Ã£ÖŸÖß

»Ö�ÖÖ“µÖÖ ¾Öêôêû“Öê ¾ÖµÖ

¿Öî�Ö×�Ö�ú ÃŸÖ¸ü ¾µÖ¾ÖÃÖÖµÖ ¯Öæ�ÖÔ ¾Öêôû/†¬ÖÔ¾Öêôû

†¯ÖÓ�ÖŸ¾Ö

1 Self (Ã¾ÖŸÖ„)

2

3

4

5

6

7

8

9

(2)

2. Type of Family �ãú™ãÓü²ÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ�úÖ¸ ü

Nuclear Ã¾ÖŸÖÓ¡Öü Joint ‹�ú×¡ÖŸÖ Extended ´ÖÖêšêü �ãú™ãÓü²Ö

3. Religion ¬Ö´ÖÔü

Hindu ×ÆÓü¤æü Muslim ´ÖãÃ»Öß´Ö Christian ×õÖ¿“ÖÖ Sikh ×¿Ö�Ö

Buddhist ²ÖÖî ü Jain •ÖîÖ Others (specify) ‡ŸÖ¸ü ÖÖë¤ü �ú¸üÖ.…………….. 4. Caste •ÖÖŸÖ

General Other Backward Caste (OBC) ÃÖÖ´ÖÖµÖ ‡ŸÖ¸ü ´ÖÖ�ÖÖÃÖ ¾Ö�ÖáµÖ

Scheduled Caste (SC) Scheduled Tribe (ST) †ÖãÃÖæ×“ÖŸÖ •ÖÖŸÖß †ÖãÃÖæ×“ÖŸÖ •Ö´ÖÖŸÖß

Nomadic Tribe (NT) Others (specify) ……………………… ³Ö™üŒµÖÖ ×¾Ö´ÖãŒŸÖ •Ö´ÖÖŸÖß ‡ŸÖ¸ü ÖÖë¤ü �ú¸üÖ

5. Has any of your family members migrated? †Ö¯Ö»µÖÖ �ãú™ãÓü²ÖÖŸÖß»Ö �úÖê�Öß ¾µÖŒŸÖßÖê Ã£Ö»ÖÖÓŸÖ¸ü �êú»Öê †ÖÆêü �úÖ ?

Yes ÆüÖêµÖ No ÖÖÆüß

III HOUSING CONDITION ‘Ö¸üÖÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ´ÖÖ×ÆüŸÖß 1. Type of dwelling : ‘Ö¸üÖ“ÖÖ ¯ÖÏ�úÖ¸ü

Hut (village hut) —ÖÖê Ö›üß Apartment/Flat °»Öò™ü

Semi Pucca •ÖÖê›üßÖê ²Öîšêü ‘Ö¸ü Bungalow ²ÖÓ�Ö»ÖÖ

Pucca ²Öîšêü ‘Ö¸ü Others (specify) ‡ŸÖ¸ ÖÖë¤ü �ú¸üÖ.ü : …………………

2. Type of flooring ‘Ö¸üÖŸÖß»Ö •Ö×´ÖÖß“ÖÖ ¯ÖÏ�úÖ¸ü

Mud/Sand Dung floor Wood / plank ´ÖÖŸÖß ¿Öê�ÖÖÖê ÃÖÖ¸ü¾Ö�Öê ²ÖÖÓ²Öæ

Cement Brick / lime stone / stone Mosaic / tiles �úÖê²ÖÖ ¿ÖÆüÖ²ÖÖ¤üß ±ú¸ü¿Öß ™üÖ‡Ô»ÃÖ Others (specify) ‡ŸÖ¸ü ÖÖë¤ü �ú¸üÖ. ________________________________

3. Status of the house ‘Ö¸üÖ“Öß ´ÖÖ»Ö�úß

Own Ã¾ÖŸÖ„“Öê Rented ³ÖÖ›ü¶Ö“Öê Others (specify) ‡ŸÖ¸ü ÖÖë¤ü �ú¸üÖ ...........................

4. Water supply facility: ¯ÖÖ�Öß ¯Öã ü¾Öšü¶Ö“Öß ÃÖÖêµÖ

Independent tap Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö Öôû Public well ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×Ö�ú ×¾ÖÆüß¸ü

Public hand pump ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×Ö�ú ÆüÖ¯ÖÃÖÖ Pond / River / Lake Ö¤üß

Common water tap ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×Ö�ú Öôû Other private tab ¤ãüÃÖ·µÖÖ“µÖÖ �ÖÖ•Ö�Öß ÖôûÖ¾ÖºþÖ

Others (specify) ‡ŸÖ¸ ÖÖë¤ü �ú¸üÖ. …………………

1

3

5

2

4

3

5

4

1 2

1

3

5

2

4

1 2

1 2

1

4

2

5

3

6

1 2 3 4

5 6

1 2 3

6

(3)

5. Time to fetch water from the above mentioned source :____________minutes

¾Ö¸üß»Ö ¯Öî�úß ÄÖÖêŸÖÖŸÖæÖ ×´Öôû�ÖÖ êü ¯ÖÖ�Öß †Ö�Ö�µÖÖÃÖ ×�úŸÖß ¾Öêôû ×´ÖôûŸÖÖê ......................... ×´Ö×Ö™êü

6. Who usually fetches water ? ¯ÖÖ�Öß ÖêÆü´Öß �úÖê�Ö †Ö�ÖŸÖê ? _______________

Servant ÖÖê�ú¸ü Brother ³ÖÖ‰ú Daughter in law ÃÖæÖ

Mother †Ö‡Ô Father ¾Ö×›ü»Ö Self Ã¾ÖŸÖ„

Sister ²Ö×Æü�Ö

7. Is the same water source used for all the purposes? ÃÖ¾ÖÔ �Ö¸ü•ÖÖÓÃÖÖšüß ¯ÖÖ�µÖÖ“µÖÖ ‹�úÖ“Ö ÄÖÖêŸÖÖ“ÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸ü �êú»ÖÖ

•ÖÖŸÖÖê �úÖ?

Yes ÆüÖêµÖ No ÖÖÆüß 8. If No ˆ¢Ö¸ü ÖÖÆüß †ÃÖ»µÖÖÃÖ

Purpose ÆêüŸÖæ Source ÄÖÖêŸÖ Drinking ×¯Ö�µÖÖÃÖÖšüß Cooking Ã¾ÖµÖÓ ÖÖ�úÖÃÖÖšüß Washing ¬ÖãµÖÖÃÖÖšüß Bathing †Ó‘ÖÖêôûßÃÖÖšüß Others ‡ŸÖ ü

9. Toilet facility: ¿ÖÖî“ÖÖ»ÖµÖÖ“Öß ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ Common ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×Ö�ú Open defecation ´ÖÖê�úôûß •ÖÖ�ÖÖ

Independent Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö Others (specify) ‡ŸÖ¸ü ÖÖë¤ü �ú¸üÖ ...................... 10. Bathroom facility: ÃÖÖÖÖ“Öß ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ

Within house ‘Ö¸üÖ“µÖÖ †ÖŸÖ Others (specify) ‡ŸÖ¸ ÖÖë¤ü �ú¸üÖ ...................... Outside the house ‘Ö¸üÖ“µÖÖ ²ÖÖÆêü¸ü

11. Type of fuel mainly used for cooking •Öê¾Ö�Ö ²ÖÖ×¾Ö�µÖÖÃÖÖšüß ¾ÖÖ¯Ö¸ü»Öê •ÖÖ�ÖÖ êü ‡Ó¬ÖÖ (‹�úÖ¯Öê�ÖÖ •ÖÖÃŸÖ ¯ÖµÖÖÔµÖ ¿ÖŒµÖ) Straw/shrubs/grass Wood Kerosene Charcoal �Ö¾ÖŸÖ »ÖÖ�æú›ü ¸üÖò�êú»Ö �úÖêôûÃÖÖ

Electricity LPG/Natural gas Biogas Agricultural crop waste ¾Öß•Ö �ÖòÃÖ �ÖÖê²Ö¸ü �ÖòÃÖ ¿ÖêŸÖÖŸÖß»Ö ™üÖ�úÖ‰ú ¾ÖÖÃ¯ÖŸÖß

•ÖÖÖ¾Ö üÖÓ“µÖÖ ¿Öê�ÖÖ¯ÖÖÃÖæÖ Others (specify) ………………………….. ²ÖÖ¾Ö»Öê»µÖÖ �ÖÖî·µÖÖ ‡ŸÖ¸ü ÖÖë¤ü �ú¸üÖ.

1 2

3

2

1

1

5

3

7

4

8

1 2

2

6

9

1 3 3

4 5 6

7

(4)

IV Energy ˆ•ÖÖÔ 1. What is source(s) of energy in your household? ŸÖã´Ö“µÖÖ ‘Ö¸üÖŸÖß»Ö ¯ÖÏ�úÖ¿ÖÖ“ÖÖ ´Öã�µÖ ÄÖÖêŸÖ �úÖê�ÖŸÖÖ ?

Electricity ¾Öß•Ö Kerosene lamp ¸üÖò�êú»Ö Firewood »ÖÖ�æú›ü

Solar ÃÖæµÖÔ Others (specify) ‡ŸÖ¸ü ÖÖë¤ü �ú¸üÖ...................................... 2. What is the approximate cost you incur per month for this source(s)? ____________ in Rs.

µÖÖ ÄÖÖêŸÖÖ“µÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸üÖÃÖÖšüß ¤ü¸ü ´Ö×ÆüÖÖ ×�úŸÖß �Ö“ÖÔ µÖêŸÖÖê ? ¹ý¯ÖµÖê ...................

3. Are you satisfied with the usage of the current source of energy ? µÖÖ ÄÖÖêŸÖÖ“µÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸üÖ²Ö§ü»Ö ŸÖã Æüß ÃÖ´ÖÖ¬ÖÖÖß †ÖÆüÖŸÖ �úÖ ?

Fully satisfied Partially Satisfied Not at all Satisfied ¯Öæ�ÖÔŸÖ„ ÃÖÆü´ÖŸÖ †Ó¿ÖŸÖ„ ÃÖÆü´ÖŸÖ †ÃÖÆü´ÖŸÖ

4. Are you willing to opt for other source(s) of energy? ŸÖã ÆüÖ»ÖÖ ˆ•Öì“ÖÖ ‡ŸÖ¸ü ÄÖÖêŸÖ ¾ÖÖ¯Ö¸ü�Öê †Ö¾Ö›êü»Ö �úÖ ?

Yes ÆüÖêµÖ No ÖÖÆüß Uncertain ÃÖÖÓ�ÖŸÖÖ µÖêŸÖ ÖÖÆüß

If Yes, (i) Type of Source of energy preferred : ˆ•Öì“ÖÖ �úÖê�ÖŸÖÖ ÄÖÖêŸÖ ¾ÖÖ¯Ö¸ü�µÖÖÃÖ ŸÖã Æüß ‡“”ãû�ú †ÖÆüÖŸÖ ?

Electricity ¾Öß•Ö Kerosene lamp ¸üÖò�êú»Ö Firewood »ÖÖ�æú›ü Solar ÃÖæµÖÔ Others ‡ŸÖ¸ü No particular preference

×¾Ö×¿ÖÂ™ü ¯ÖÏÖ¬ÖÖµÖ �Îú´Ö ÖÖÆüß Biogas �ÖÖê²Ö¸ü �ÖòÃÖ

(ii) How much you are willing to contribute to obtain that source of energy? ____________ in Rs.

ˆ•Öì“ÖÖ ÆüÖ Ö¾ÖßÖ ÄÖÖêŸÖ ×´Öôû¾Ö�µÖÖÃÖÖšüß ŸÖã Æüß �úÖê�ÖŸµÖÖ ¯ÖÏ�úÖ êü ÃÖÆü�úÖµÖÔ �úºþ ‡×“”ûŸÖÖ ? ¹ý¯ÖµÖê .............................. Expect free provision in Kind(specify) …………………

±ãú�ú™ü ×¾Ö�ú»¯Ö †ÃÖ»µÖÖÃÖ ÖÖë¤ü �ú üÖ

V. ECONOMIC CONDITION †ÖÙ£Ö�ú ÛÃ£ÖŸÖß 1. Do you own any of the following assets? ŸÖã Ö“µÖÖ�ú›êü Ã¾ÖŸÖ„“µÖÖ †ÖÙ£Ö�ú ´Öæ»µÖ †ÃÖ�ÖÖ·µÖÖ �ÖÖ»Öß»Ö ¾ÖÃŸÖæ †ÖÆêüŸÖ �úÖ?


1a. If Yes, tick ‘√’ the appropriate option(s) from below ˆ¢Ö¸ü ÆüÖêµÖ †ÃÖ»µÖÖÃÖ House / Plot ‘Ö¸ü/¯»ÖÖò™ü

Ornaments ÃÖÖêµÖÖ“Öê ¤üüÖ×�ÖÖê

Jeep / Car •Öß¯Ö / �úÖ¸ü

Mobile/Landline phone ³ÖÏ Ö�Ö¬¾ÖÖß (´ÖÖê²ÖÖ‡Ô»Ö)

Goods Carrier Vehicle ´ÖÖ»Ö¾ÖÖÆüŸÖæ�ú ¾ÖÖÆüÖ/™êü´¯ÖÖê

Refrigerator ×±Ïú•Ö

1 2

1

3

2

4

1

4

2 3

4 5

1 2 3

6

1

1 2 3

1 2 3

6 5

7

(5)

Well ×¾ÖÆüß ü

Electric Pump ×¾Ö•Öê“ÖÖ ¯ÖÓ Ö

Two wheeler ´ÖÖê™ü¸üÃÖÖµÖ�ú»Ö

Telephone ™êü×»Ö±úÖêÖ

Bicycle ÃÖÖµÖ�ú»Ö

Television ×™ü¾Æüß

Bullock cart ²Öî»Ö�ÖÖ›üß

Tractor ™ÒòüŒ™ü¸ü

Others (specify) ............................ ‡ŸÖ¸ ÖÖë¤ü �ú¸üÖ

Livestock (specify with No.) ¯ÖÖôûß¾Ö ¯ÖÏÖ�Öß ÃÖÓ�µÖÖ ×»ÖÆüÖ Goats ¿Öêôûß ( ) Buffalos ´Æü¿Öß ( ) Cows �ÖÖµÖß ( ) Bulls ²Öî»Öê ( ) Hen �úÖë²Ö›ü¶Ö ( ) Other ‡ŸÖ¸ü ÖÖë¤ü �ú üÖ _____________ 1b. Any additions in family assets in the last two years? �Öê»µÖÖ ¤üÖêÖ ¾ÖÂÖÖÕŸÖ †ÖÙ£Ö�ú ´Öæ»µÖ †ÃÖ�ÖÖ·µÖÖ µÖÖ ¾ÖÃŸÖæÓ Ö¬µÖê ¾ÖÖœü —ÖÖ»Öß †ÖÆêü �úÖ ?

Yes ÆüÖêµÖ No ÖÖÆüß �úÖÆüß ¾ÖÃŸÖæÓ Ö¬µÖê ¾ÖÖœü —ÖÖ»Öß †Ö×�Ö �úÖÆüà´Ö¬µÖê ‘Ö™ü —ÖÖ»Öß

1c. If yes, ˆ¢Ö¸ ÆüÖêµÖ †ÃÖ»µÖÖÃÖ, ü a. Specify �úÖµÖ ‘ÖêŸÖ»Öê ŸÖê Ã¯ÖÂ™ü ×»ÖÆüÖ._____________________________________________________ b. How did the family procure it? ŸÖã Ö“µÖÖ �ãú™ãÓü²ÖÖÖê ŸÖê �úÃÖê ×´Öôû×¾Ö»Öê †ÖÆêü ? ________________________

�ú•ÖÔ Ã¾ÖŸÖ„“Öê ¯ÖîÃÖê ´ÖÖÖ¯ÖÖ¡Ö / ¯Öã üÃ�úÖ¸ü

¾ÖÖ¸üÃÖÖ ÆüŒ�ú c. Any other related details. ‡ŸÖ¸ü †ÃÖ»µÖÖÃÖ ÖÖë¤ü �ú¸üÖ.________________________________________

2. Any Economical changes in the household in the last two years in terms of �Öê»µÖÖ ¤üÖêÖ ¾ÖÂÖÖÕŸÖ ŸÖã Ö“µÖÖ �ãú™ãÓü²ÖÖŸÖ †ÖÙ£Ö�ú¥üÂ™ü¶Ö �úÖÆüß ²Ö¤ü»Ö —ÖÖ»Öê †ÖÆêüŸÖ �úÖ ?

2a. Starting a new business •ÖÃÖê �úß Ö¾ÖßÖ ¾µÖ¾ÖÃÖÖµÖÖ“Öß ÃÖã¹ý¾ÖÖŸÖ.


(i) If yes, specify ˆ¢Ö¸ü ÆüÖêµÖ †ÃÖ»µÖÖÃÖ �úÖê�ÖŸÖÖ ¾µÖ¾ÖÃÖÖµÖ ÃÖãºþ �êú»ÖÖ ŸÖê Ã¯ÖÂ™ü ×»ÖÆüÖ. …………………………… (ii) Initial investments (Rs). _________ (iii) Support from any agency?(specify) …………………… ³ÖÖÓ›ü¾Ö»Ö ‡ŸÖ¸ü �úÖê�ÖŸµÖÖ ÃÖÓÃ£Öê“Öß ´Ö¤üŸÖ ? ÖÖë¤ü �ú¸üÖ

2b. Opening of any bank accounts? •ÖÃÖê �úß ²ÖÑ�ú �ÖÖŸÖê ˆ‘Ö›ü�Öê.


If Yes, (specify) ˆ¢Ö¸ü ÆüÖêµÖ †ÃÖ»µÖÖÃÖ ÖÖë¤ü �ú¸üÖ. ü ……………………………………..

1 2

1 2

1 2

9

11

13

10

12

14

3

1

4

2 3

7 8

(6)

3. What are the sources of Income of the Household? (Please put the rankings according to Amount) ŸÖã Ö“µÖÖ �ãú™ãÓü²ÖÖ“µÖÖ ´ÖÖ×ÃÖ�ú ˆŸ¯Ö®ÖÖ“µÖÖ ×´Öôû�úŸÖß“Öê ÄÖÖêŸÖ �úÖµÖ †ÖÆêüŸÖ ? (ÃÖ¾ÖÖÔŸÖ •ÖÖÃŸÖ ˆŸ¯Ö®Ö ¤êü�ÖÖ·µÖÖ ‘Ö™ü�úÖ»ÖÖ ‹�ú �Îú´ÖÖÓ�ú ªÖ.)

Sources of Income ˆŸ¯Ö®ÖÖ“Öê ÃÖÖ¬ÖÖ Preferences ¯ÖÏÖ¬ÖÖµÖ�Îú´Ö Amount ¸üŒ�ú´Ö NA »ÖÖ�Öæ ÖÖÆüß

Salary ¯Ö�ÖÖ¸ü

Government pension ×Ö¾Öé¢Öß ¾ÖêŸÖÖ

Business ¾µÖ¾ÖÃÖÖµÖ

Rent ‘Ö¸ü ³ÖÖ›êü

Interest or dividend ¾µÖÖ•Ö

Agricultural produce ¿ÖêŸÖß ´ÖÖ»Ö

Daily Wages ¸üÖê•ÖÓ¤üÖ¸üß

Borrowings ˆÃÖÖ¾ÖÖ¸üß

Monthly income received from various govt. scheme ¿ÖÖÃÖÖÖ“µÖÖ ×¾Ö×¾Ö¬Ö µÖÖê•ÖÖÖÓ“µÖÖ ´ÖÖ¬µÖ´ÖÖŸÖæÖ ×´Öôû�ÖÖ êü ´ÖÖ×ÃÖ�ú ¾ÖêŸÖÖ

Others (specify): ‡ŸÖ¸ü ÖÖë¤ü �ú¸üÖ

4. Approximate annual consolidated household income (in Rs.):________________ �ãú™ãÓü²ÖÖ“Öê ‹�æú�Ö ¾ÖÖÙÂÖ�ú ˆŸ¯Ö®Ö ¹ý¯ÖµÖê ...............................

5. Which of the following statements describe your present income situation? �ÖÖ»Öß»Ö¯Öî�úß �úÖê�ÖŸÖê ×¾Ö¬ÖÖÖ ŸÖã Ö“Öß ÃÖ¬µÖÖ †ÖÙ£Ö�ú ×Ã£ÖŸÖß ¤ü¿ÖÔ×¾ÖŸÖê ? I do not have enough to provide for basic needs I always have money ´Öæ»Ö³ÖæŸÖ �Ö¸ü•ÖÖ ¯Öæ�ÖÔ ÆüÖêŸÖ ÖÖÆüß ´ÖÖ—µÖÖ�ú›êü ¯Öã êüÃÖê ¯ÖîÃÖê †ÃÖŸÖÖŸÖ

I have just enough to provide for basic needs Do not know/not sure ´Öæ»Ö³ÖæŸÖ �Ö¸ü•ÖÖ ³ÖÖ�Ö×¾Ö�µÖÖ‡ŸÖ�êú“Ö ¯ÖîÃÖê ×´ÖôûŸÖÖŸÖ ÃÖÖÓ�ÖŸÖÖ µÖêŸÖ ÖÖÆüß I have enough to get on with a little extra No response �Ö¸ü•Öê Öê�ÖÖ £ÖÖê›êü •ÖÖÃŸÖ ¯ÖîÃÖê ×´ÖôûŸÖÖŸÖ ¯ÖÏ×ŸÖÃÖÖ¤ü ÖÖÆüß

6. What are the head of? �ãú™ãÓü²ÖÖ“ÖÖ ´ÖÖ×ÃÖ�ú �Ö“ÖÖÔ“ÖÖ ŸÖ¯Ö¿Öß»Ö ?

No. �Îú. Details of Exprenses �Ö“ÖÔ ŸÖ¯Ö¿Öß»Ö Monthly Expenses for Family �ãú™ãÓü²ÖÖ“ÖÖ ´ÖÖ×ÃÖ�ú �Ö“ÖÔ 1. Food †®Ö

2. House Rent ‘Ö¸ü³ÖÖ›êü

3. Entertainment ´ÖÖÖê Óü•ÖÖ

4. Expenses of Employment ¾µÖÖ¾ÖÃÖÖ×µÖ�ú �Ö“ÖÔ

5. Travelling ¯ÖÏ¾ÖÖÃÖ

6. Gift in Wedding ³Öê™ü¾ÖÃŸÖæ

7. Clothing �ú¯Ö›êü

8. Education ×¿Ö�Ö�Ö

1

3

2

5

4

6

(7)

7. Do you have any of the following documents? ŸÖã Ö“µÖÖ�ú›êü �ÖÖ»Öß»Ö¯Öî�úß �úÖê�ÖŸÖß �úÖ�Ö¤ü¯Ö¡Öê †ÖÆêüŸÖ ? Voter ID Card Ration Card (Orange/Yellow/White) ×Ö¾Ö›ü�Öæ�ú †Öêôû�Ö¯Ö¡Ö ¸êü¿ÖÖ �úÖ›Ôü - �êú¿Ö¸üß/×¯Ö¾Öôêû/¯ÖÖÓœü êü ÖÖë¤ü �ú¸üÖ ( ) / ( ) / ( ) Driving License BPL Card ¾ÖÖÆüÖ “ÖÖ»Ö�ú ¯Ö¸ü¾ÖÖÖÖ ¤ü×¸ü¦ü¶ êüÂÖê�ÖÖ»Öß»Ö †Öêôû�Ö¯Ö¡Ö

PAN Card †ÖµÖ�ú¸ü �úÖ›Ôü Adhar Card †Ö¬ÖÖ ü �úÖ›Ôü

†ÓŸµÖÖê¤üµÖ µÖÖê•ÖÖÖ Others (specify) ‡ŸÖ¸ü ÖÖë¤ü �ú¸üÖ ………………………..

8. Are you a member of any social/cultural service/activities like SHGs, Cooperatives, Mahila mandals etc? ŸÖã Æüß ‹�ÖÖªÖ ÃÖÖ´ÖÖ×•Ö�ú, ÃÖÖÓÃ�éú×ŸÖ�ú �úÖµÖÔ�Îú´Ö •ÖÃÖê �úß ²Ö“ÖŸÖ�Ö™ü, ÃÖÆü�úÖ¸üßŸÖÖ, ´Ö×Æü»ÖÖ ´ÖÓ›üôû µÖÖÓ“Öê ÃÖ³ÖÖÃÖ¤ü †ÖÆüÖŸÖ �úÖ?


If yes, specify ˆ¢Ö¸ü ÆüÖêµÖ †ÃÖ»µÖÖÃÖ Ã¯ÖÂ™ü �ú¸üÖ.

Activities √ Name the Agency Source of motivation

Since when

Nature of benefits

�úÖµÖÔ�Îú´Ö ÃÖÓÃ£Öê“Öê ÖÖ¾Ö ¯ÖÏê ü�Öê“ÖÖ ÄÖÖêŸÖ �ú¬Öß ¯ÖÖÃÖæÖ

±úÖµÖªÖ“Öê Ã¾Öºþ¯Ö

Self Help Group Ã¾ÖµÖÓ-ÃÖÆüÖµµÖ ²Ö“ÖŸÖ �Ö™ü

Co-operative Group ÃÖÆü�úÖ üß �Ö™ü

Mahila Mandal group ´Ö×Æü»ÖÖ ´ÖÓ›üôû �Ö™ü

Youth Mandal group µÖã¾Ö�ú ´ÖÓ›üôû �Ö™ü

Old Age Home ¾Öé üÖÁÖ´Ö

Child Day Care Centre ¯ÖÖôû�ÖÖ ‘Ö¸ü

Health camp / Rally †Ö¸üÖê�µÖ �Ö™ü

School Awareness ¿ÖÖôûÖ •ÖÖ�ÖéŸÖß

Co-operative Socy. ÃÖê¾ÖÖ ÃÖÆü�úÖ¸üß ÃÖÖêÃÖÖµÖ™üß

Others 1 (specify) ‡ŸÖ¸ü - ÖÖë¤ü �ú üÖ

Others 2 (specify) ‡ŸÖ¸ü - ÖÖë¤ü �ú üÖ

1

3

2

4

5 6

1 2

7

(8)

9. Any economic activities, savings, lending, borrowing from any of the group/activity? ŸÖã Æüß †ÖÙ£Ö�ú ²ÖÖ²Öß (•ÖÃÖê �úß �ú•ÖÔ ‘Öê�Öê, ¤êü�Öê, ²Ö“ÖŸÖ) µÖÖÃÖÖšüß ¾Ö¸üß»Ö �úÖê�ÖŸµÖÖÆüß ÃÖÓÃ£Öê¿Öß •ÖÖê›ü»Öê»Öê †ÖÆüÖŸÖ �úÖ ?


If Yes, (specify) ÆüÖêµÖ †ÃÖ»µÖÖÃÖ ÖÖë¤ü �ú¸üÖ ……………………………………………………. 10. Repayment patterns and any change since the last two years? ŸÖã Ö“µÖÖ¾Ö¸ü ¯Öæ¾Öá“Öê �ú•ÖÔ †ÃÖ»µÖÖÃÖ �ú•ÖÖÔ“ÖÖ ¯Ö¸üŸÖÖ¾ÖÖ �ú¸ü�µÖÖŸÖ �Öê»µÖÖ ¤üÖêÖ ¾ÖÂÖÖÔŸÖ �úÖÆüß ²Ö¤ü»Ö —ÖÖ»Öê †ÖÆêü �úÖ ?

Yes ÆüÖêµÖ No ÖÖÆüß If Yes, (specify) ÆüÖêµÖ †ÃÖ»µÖÖÃÖ ÖÖë¤ü �ú¸üÖ ……………………………………………………………… 11. ¾Ö¸üß»Ö ÃÖÓÃ£Öê¾µÖ×ŸÖ×¸üŒŸÖ �úÖê�ÖÖ�ú›æüÖ �ú•ÖÔ ‘ÖêŸÖ»Öê»Öê †ÖÆêü �úÖ ?

Personal Loan ¾ÖîµÖÛŒŸÖ�ú �ú•ÖÔ Bank Loan ²ÖÑ�ú �ú•ÖÔ Society Loan ¯ÖŸÖÃÖÓÃ£Öê�ú›æüÖ �ú•ÖÔ VI. HEALTH STATUS †Ö¸üÖê�µÖÖÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ´ÖÖ×ÆüŸÖß (A) Availability of Health Care Services †Ö¸üÖê�µÖ ÃÖã×¾Ö¬ÖÖÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ´ÖÖ×ÆüŸÖß 1. Are you or any of your family members addicted to any of the following? ŸÖã Æüß †£Ö¾ÖÖ ŸÖã Ö“µÖÖ �ãú™ãÓü²ÖÖŸÖß»Ö ÃÖ¤üÃµÖÖÓŸÖ �ãúšü»Öê ¾µÖÃÖÖ †ÖÆêü �úÖ ? Bidi/ Cigarette ×²Ö›üß/×ÃÖ�ÖÖ êü™ü Alcohol ¤üÖºþ Tobacco ŸÖÓ²ÖÖ�Öã Gutkha/ Pan masala �Öã™ü�ÖÖ/¯ÖÖÖ ´ÖÃÖÖ»ÖÖ Snuff (Tapkir) ŸÖ¯Ö�úß ü Others (Specify) ‡ŸÖ¸ü ÖÖë¤ü �ú¸üÖ …………….… 2. Mention the healer from whom you mostly seek service for treatment for you or your family members during ill-health? ŸÖã Æüß †£Ö¾ÖÖ ŸÖã Ö“µÖÖ �ãú™ãÓü²ÖÖŸÖß»Ö ÃÖ¤üÃµÖ †Ö•ÖÖ¸üÖ²ÖÖ²ÖŸÖ ˆ¯Ö“ÖÖ¸ü �úÖê�ÖÖ�ú›æüÖ �úºþÖ ‘ÖêŸÖÖ ? Primary health centre doctor ¯ÖÏÖ£Ö×´Ö�ú †Ö¸üÖê�µÖ �ëú¦üÖŸÖß»Ö ›üÖòŒ™ü¸ü

Government Hospital staff ¿ÖÖÃÖ�úßµÖ ÆüÖòÃ¯Öß™ü»Ö

Indigenous medical practitioner �ÖÖ•Ö�Öß ›üÖòŒ™ü¸ü

Government Dispensary staff ¿ÖÖÃÖ�úßµÖ ¤ü¾ÖÖ�ÖÖÖÖ

Home remedies ‘Ö¸ü“µÖÖ ‘Ö¸üß

Mobile Medical Team ×±ú¸üŸÖê ¾Öîª�úßµÖ ¯Ö£Ö�ú

Private hospital staff �ÖÖ•Ö�Öß ÆüÖò×Ã¯Ö™ü»Ö

Others (specify) : …….…… ‡ŸÖ¸ü ÖÖë¤ü �ú¸üÖ

3

5

1 2

1 2

1

4

2

1 2

3 4

5 6

7

1 2

3

(9)

3. What is the distance between your house and the health centre/healer’s residence from where you receive treatment for illness? _________ km. ŸÖã Ö“µÖÖ ‘Ö¸üÖ¯ÖÖÃÖæÖ †Ö•ÖÖ¸üÖ¾Ö¸ü ˆ¯Ö“ÖÖ¸ü ×´Öôû�µÖÖÃÖÖšüß“Öê �ëú¦ü ×�úŸÖß †ÓŸÖ¸üÖ¾Ö¸ü †ÖÆêü ? ________ ×�ú´Öß. 3a. How do you feel about this distance? µÖÖ †ÓŸÖ¸üÖ²Ö§ü»Ö ŸÖã Ö“Öê �úÖµÖ ´ÖŸÖ †ÖÆêü ?

Difficult †¾Ö‘Ö›ü Walkable “ÖÖ»Ö�µÖÖÃÖÖ¸ü�Öê Manageable •ÖÖ�Öê ¿ÖŒµÖ 4. Do you have any transport facility to visit the health centre/healer’s residence ? †Ö¸üÖê�µÖ �ëú¦üÖ“Öê †ÓŸÖ¸ü •ÖÖ�µÖÖÃÖ ŸÖã ÆüÖ»ÖÖ ¾ÖÖÆüŸÖã�úß“Öê ÃÖÖ¬ÖÖ ˆ¯Ö»Ö²¬Ö †ÖÆêü �úÖ ?


4a. If yes, what type of facility do you use? †Ö¸üÖê�µÖ �ëú¦üÖ“Öê †ÓŸÖ¸ü •ÖÖ�µÖÖÃÖ ŸÖã Æüß ¾ÖÖÆüŸÖã�úß“Öê �úÖê�ÖŸÖê ÃÖÖ¬ÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸üŸÖÖ?

Bullock cart ²Öî»Ö�ÖÖ›üß Cycle ÃÖÖµÖ�ú»Ö

Van / Car “ÖÖ¸ü“ÖÖ�úß Bus ²ÖÃÖ

Two wheelers ¤üÖêÖ“ÖÖ�úß Auto ×¸ü�ÖÖ

Others (specify) ‡ŸÖ¸ü …………………………

5. What about the timings of the clinic/dispensary/any fixed place where the healer attends regularly? ˆ¯Ö“ÖÖ¸ü �ú¸ü�ÖÖ¸üÖ �úÖê�ÖŸµÖÖ ¾Öêôûß ˆ¯Ö»Ö²¬Ö †ÃÖŸÖÖê ?

Irregular timings Specific timings Always / 24 hours †×ÖÛ¿“ÖŸÖ ¾Öêôû ×¾Ö×¿ÖÂ™ü ¾Öêôû “ÖÖê¾ÖßÃÖ ŸÖÖÃÖ

5a. How do you feel about the timings ? ˆ¯Ö“ÖÖ¸ü �ú¸ü�ÖÖ·µÖÖ“µÖÖ ¾Öêôêû²Ö§ü»Ö ŸÖã Ö“Öê �úÖµÖ ´ÖŸÖ †ÖÆêü ? Not suitable Partially suitable Fully suitable †µÖÖê�µÖ †Ó¿ÖŸÖ„ µÖÖê�µÖ µÖÖê�µÖ

6. Usually, what is the mode of payment for the treatment to the practitioner ? ˆ¯Ö“ÖÖ¸üÖÓ“ÖÖ ´ÖÖê²Ö¤ü»ÖÖ �úÖê�ÖŸµÖÖ Ã¾Öºþ¯ÖÖŸÖ ×¤ü»ÖÖ •ÖÖŸÖÖê ?

Free of cost Payment through services (specify) ´ÖÖê±úŸÖ ÃÖê¾ÖÖ µÖÖê•ÖÖê«üÖ êü

Ready cash Payment in installment ¸üÖê�Ö ¸ü�ú´Öê«üÖ êü ¸üŒ�ú´Ö Æü¯ŸµÖÖ«üÖ êü

Others (specify) ………………………… ‡ŸÖ¸ü ÖÖë¤ü �ú¸üÖ

6a.How do you feel about the fee collected by the practitioner from whom you receive treatment? ˆ¯Ö“ÖÖ¸üÖ“µÖÖ ´ÖÖê²Ö¤ü»µÖÖÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ›üÖòŒ™ü¸ü»ÖÖ ×¤ü»Öß •ÖÖ�ÖÖ¸üß ±úß •Ö´ÖÖ �ú¸ü�µÖÖ²ÖÖ²ÖŸÖ“Öê ŸÖã Ö“Öê ´ÖŸÖ �úÖµÖ †ÖÆêü ?

High •ÖÖÃŸÖ Low �ú´Öß

Moderate ´Ö¬µÖ´Ö Not applicable »ÖÖ�Öæ ÖÖÆüß

1 2 3

1

2 1

3

5

2

4

1 2

1 2 3

1

3

2

4

1

3

2

4

3

6

(10)

7. Satisfaction with the treatment : ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ˆ¯Ö“ÖÖ¸üÖÓ²Ö§ü»Ö ŸÖã Æüß ÃÖ´ÖÖ¬ÖÖÖß †ÖÆüÖŸÖ �úÖ ?

Fully satisfied ¯Öæ�ÖÔŸÖ„ ÃÖÆü´ÖŸÖ Not at all satisfied †ÃÖÆü´ÖŸÖ Partially satisfied †Ó¿ÖŸÖ„ ÃÖÆü´ÖŸÖ Uncertain ÃÖÖÓ�ÖŸÖÖ µÖêŸÖ ÖÖÆüß

8. Was there any health education / health checkup programme conducted in your area during the last six months in which members of your community have participated? ŸÖã Ö“µÖÖ �ÖÖ¾ÖÖŸÖß»Ö »ÖÖê�úÖÓ“µÖÖ ÃÖÆü³ÖÖ�ÖÖŸÖæÖ �Öê»µÖÖ ÃÖÆüÖ ´Ö×ÆüüµÖÖŸÖ †Ö¸üÖê�µÖ ×¿Ö�Ö�Ö/ †Ö¸üÖê�µÖ ŸÖ¯ÖÖÃÖ�Öß ×¿Ö×²Ö¸ü —ÖÖ»Öê �úÖ ?

Yes ÆüÖêµÖ No ÖÖÆüß Not sure ÃÖÖÓ�ÖŸÖÖ µÖê�ÖÖ¸ü ÖÖÆüß

(B) Utilization of Health Care Facilities †Ö¸üÖê�µÖ ÃÖã×¾Ö¬ÖÖÓ“µÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸üÖÃÖÓ²ÖÓ¬Öß ´ÖÖ×ÆüŸÖß 1. Do you use health care facilities provided by the agencies Others than the Government services? ¿ÖÖÃÖÖÖ ¾µÖ×ŸÖ×¸üŒŸÖ ‡ŸÖ¸ü ÃÖÓÃ£ÖÖÓÖß ¯Öã ü¾Ö»Öê»µÖÖ †Ö¸üÖê�µÖ ÃÖã×¾Ö¬ÖÖÓ“ÖÖ ŸÖã Æüß ¾ÖÖ¯Ö¸ü �ú¸üŸÖÖ �úÖ ?

Yes ÆüÖêµÖ No ÖÖÆüß Sometimes �ú¬Öß�ú¬Öß

If Yes, i) Specify the agency ˆ¢Ö¸ü ÆüüÖêµÖ †ÃÖ»µÖÖÃÖ ÃÖÓÃ£Öê“Öê ÖÖ¾Ö :_____________________________

ii) Type(s) of the facility availed: †Ö¸üÖê�µÖ ÃÖã×¾Ö¬ÖÖÓ“ÖÖ ¯ÖÏ�úÖ ü

Hospitalization Medicines Ambulance ÆüÖòÃ¯Öß™ü»Ö †ÖîÂÖ¬Öê †ò ²µÖã»ÖÃÖ

Pathological test Others (specify) : ……………………………. ŸÖ¯ÖÖÃÖ�Öß »Öò²Ö ‡ŸÖ¸ü ÖÖë¤ü �ú¸üÖ

If No, i) Give reasons, ˆ¢Ö¸ü ÖÖÆüß †ÃÖ»µÖÖÃÖ �úÖ¸ü�Öê ªÖ.

Not satisfied with the quality of care Not in immediate locality �Öã�Ö¾Ö¢ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¬ÖÖÖ�úÖ ü�ú ÖÖÆüß •Ö¾Öôû ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ÖÖÆüß

Did not feel the need Others (specify) ……………………… �Ö¸ü•Ö ³ÖÖÃÖŸÖ ÖÖÆüß ‡ŸÖ¸ü ÖÖë¤ü �ú¸üÖ

2. According to you, what measures need to be adopted by the agencies to improve the health status of the community? ŸÖã Ö“µÖÖ ´ÖŸÖÖÖãÃÖÖ¸ü ÃÖ´ÖÖ•ÖÖ“Öê †Ö¸üÖê�µÖ ÃÖã¬ÖÖ¸ü�µÖÖÃÖÖšüß ÃÖÓÃ£ÖÖÓÖß �úÖê�ÖŸµÖÖ †Ö¸üÖê�µÖ ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ ªÖ¾ÖµÖÖÃÖ Æü¾µÖÖŸÖ ?

Door to door health care service Arranging health camps etc ‘Ö¸üÖ¯ÖµÖÕŸÖ †Ö üÖê�µÖ ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ †Ö¸üÖê�µÖ ×¿Ö²Öß¸üÖ“Öê †ÖµÖÖê•ÖÖ

Maintaining health records Gender-specific health care services †Ö¸üÖê�µÖÖ“µÖÖ ÖÖë¤üß ×¾Ö×¿ÖÂ™ü Ø»Ö�Ö †Ö¬ÖÖ×¸üŸÖ †Ö¸üÖê�µÖ ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ

Financial aid Phone help lines †ÖÙ£Ö�ú ´Ö¤üŸÖ ¤æü¸ü¬¾ÖÖß ´Ö¤üŸÖ ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ

Providing aids and equipment Health clubs, exercise classes etc. ÃÖÖ¬ÖÖÖÓ“ÖÖ ¯Öã ü¾ÖšüÖ ¾µÖÖµÖÖ´Ö ¾Ö�ÖÔ †Ö¸üÖê�µÖ Œ»Ö²Ö

3 2 1

3

2 1

7

5

3

1

6

4

2

2 1

4

1

3

2

4

1 2 3

3

8

(11)

Specialized diagnostic laboratories Information about various diseases ×¾Ö×¿ÖÂ™ü Öî¤üÖ×Ö�ú ¯ÖÏµÖÖê�Ö ¿ÖÖôûÖ ×¾Ö×¾Ö¬Ö †Ö•ÖÖ¸üÖÓ×¾ÖÂÖµÖß ´ÖÖ×ÆüŸÖß Help in health for illiterate Others (specify): ……………………… †×¿Ö×�ÖŸÖ †ÃÖ»µÖÖÃÖ †Ö üÖê�µÖ ÃÖÓÃ£Öê Ö¬µÖê ‡ŸÖ¸ü ÖÖë¤ü �ú¸üÖ ÃÖ¾ÖÔ ¯ÖÏ�úÖ¸ü“Öß ´Ö¤üŸÖ

No Opinion ´ÖŸÖ ÖÖÆüß

(C) Reproductive History (For those women who are ever married and have minimum one conception) ¯ÖÏ•ÖÖêŸ¯ÖÖ¤üÖ ‡×ŸÖÆüÖÃÖ 1. How many children do you have? Total ´Öã»Ö�Öê ´Öã»Öß ŸÖã ÆüÖ»ÖÖ ‹�æú�Ö ×�úŸÖß ´Öã»Öê †ÖÆêüŸÖ ?

2. For each pregnancy what was the outcome? ¯ÖÏŸµÖê�ú ²ÖÖôûÖÓŸÖ¯Ö�ÖÖ“Öß ´ÖÖ×ÆüŸÖß Order of pregnancy Woman 1 ´Ö×Æü»ÖÖ ²ÖÖôûÖÓŸÖ¯Ö�Ö Woman 2 ´Ö×Æü»ÖÖ ²ÖÖôûÖÓŸÖ¯Ö�Ö Woman 3 ´Ö×Æü»ÖÖ ²ÖÖôûÖÓŸÖ¯Ö�Ö Status of child 1st 2nd 3rd 4th 5th 1st 2nd 3rd 4th 5th 1st 2nd 3rd 4th 5th Currently Pregnant ÃÖ¬µÖÖ �Ö¸üÖê¤ü¸ü †ÖÆêü

Living ²ÖÖôû •Öß¾ÖßŸÖ †ÖÆêü

Born but died(age) ÖÓŸÖ¸ü ´ÖéŸÖ —ÖÖ»Öê (¾ÖµÖ)

Still birth ´ÖéŸÖ •Ö´Ö —ÖÖ»ÖÖ

Spontaneous abortion �Ö³ÖÔ ÖÖŸÖ ÖîÃÖÙ�Ö�ú

Induced abortion �Ö³ÖÔ ÖÖŸÖ �êú»ÖÖ

Other ‡ŸÖ¸ü

(D) Reproductive and Child Health 1. Personnel who attended the last delivery ? ŸÖã Ö“Öê ¿Öê¾Ö™ü“Öê ²ÖÖôûÖÓŸÖ¯Ö�Ö �úÖê�Öß �êú»Öê ?

Not applicable Multipurpose Health Worker »ÖÖ�Öæ ÖÖÆüß †Ö¸üÖê�µÖ ÃÖê×¾Ö�úÖ

Indigenous Dai Govt. Doctor / PHC Pvt. Doctor ¤üÖ‡Ô ¿ÖÖÃÖ�úßµÖ ›üÖòŒ™ü¸ü �ÖÖ•Ö�Öß ›üÖòŒ™ü¸ü Relatives / friends Others (specify) : ………………………. ÖÖŸÖê¾ÖÖ‡Ô�ú /×´Ö¡Ö ‡ŸÖ¸ü ÖÖë¤ü �ú üÖ.

11

9

1

3

6

4 5

2

10

12

(12)

2. Did you vaccinate your newborn child? ŸÖã Æüß •Ö´Ö»Öê»µÖÖ ²ÖÖôûÖ“Öê »ÖÃÖß�ú¸ü�Ö �êú»Öê �úÖ ?

Yes ÆüÖêµÖ No ÖÖÆüß 3. Are you or your spouse have used / currently using any contraceptive method ? ŸÖã Æüß ŸÖã Ö“ÖÖ Ö¾ÖÖ¸üÖ / ²ÖÖµÖ�úÖê ÃÖÓŸÖŸÖß ¯ÖÏ×ŸÖ²ÖÓ¬ÖÖ²ÖÖ²ÖŸÖ ÃÖÖ¬ÖÖÖÓ“ÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸ü �ú¸üßŸÖ †ÖÆüÖŸÖ �úÖ ?


VII. Agricultural Activities �éúÂÖß ×¾ÖÂÖµÖ�ú �éúŸÖß 1. Do you have Land ? ŸÖã Ö“µÖÖ�ú›êü •Ö´ÖßÖ †ÖÆêü �úÖ ?

Own Ã¾ÖŸÖ„“Öß Leased ³ÖÖ›êüŸÖ¢¾ÖÖ¾Ö¸ü Not Applicable »ÖÖ�Öæ ÖÖÆüß

1.a Others (specify) : ‡ŸÖ¸ü ÖÖë¤ü �ú üÖ : ……………………………. Owned : Irrigated Non-irrigated Total acres ²ÖÖ�ÖÖµÖŸÖß ×•Ö¸üÖµÖŸÖß »ÖÖ�Öæ ÖÖÆüß Leased : Irrigated Non-irrigated Total acres �úÖê ü›ü¾ÖÖÆæü �Ö›ü�úÖôû ‹�æú�Ö ‹�ú¸ü 2. What are the types of crops harevested in last year in your land ? Also specify the yield ´ÖÖ�Öß»Ö ¾ÖÂÖá ŸÖã Æüß �úÖê�ÖŸÖê ¯Öß�ú ‘ÖêŸÖ»Öê ÆüÖêŸÖê. ŸµÖÖŸÖæÖ ×�úŸÖß ¯Öß�ú ˆŸ¯ÖÖ¤üÖ ×´ÖôûÖ»Öê ŸÖê ÖÖë¤ü¾ÖÖ. Type of Crop Yield ˆŸ¯ÖÖ¤üÖ/ÆêüŒ™ü ü Type of Crop Yield ˆŸ¯ÖÖ¤üÖ/ÆêüŒ™ü¸ü Rice ³ÖÖŸÖ 1 Pulses �ú›ü¬ÖÖµÖ 6 Wheat �ÖÆæü 2 Sugarcane ‰úÃÖ 7 Jowar •¾ÖÖ¸üß 3 Groundnut ³Öã‡Ô Öã�Ö 8 Bajra ²ÖÖ•Ö¸üß 4 Flowers ±ãú»Öê 9 Ragi ³Ö�Ö¸ü 5 Others ‡ŸÖ¸ü 10 3. Please specify the diseases which generally affect your crop yield �úÖê�ÖŸµÖÖ ¸üÖê�ÖÖÓ Öãôêû ŸÖã Ö“µÖÖ ×¯Ö�úÖÓ“Öê ˆŸ¯ÖÖ¤üÖ �ú´Öß µÖêŸÖê ŸÖê ÖÖë¤ü¾ÖÖ.

1. _____________________ 2. ____________________ 3. ___________________________ 4. Please specify the expenses incurred by you last year on farming ? ´ÖÖ�Öß»Ö ¾ÖÂÖá ¿ÖêŸÖßÃÖÖšüß ŸÖã Æüß ×�úŸÖß �Ö“ÖÔ �êú»ÖÖ ŸÖê ÖÖê¤ü¾ÖÖ.

Amount in Rs. Amount in Rs. Equipment (purchase / maintenance) †¾Ö•ÖÖ êü (ÃÖÖ×ÆüŸµÖ �Ö êü¤üß / ¤ãüºþÃŸÖß)

Seeds ×²ÖµÖÖ�Öê

Fertilizers �ÖŸÖê Pesticides ×�ú™ü�úÖÖ¿Ö�êú

Labour ´Ö•Öã üß Storage ÃÖÖšü¾Ö�Ö Transport ¾ÖÖÆüŸÖæ�ú Other ‡ŸÖ¸ü

1 2

1 2 3

1 2

(13)

5. Where do you arrange the capital for farming from ? ¿ÖêŸÖß“ÖÖ �Ö“ÖÔ ³ÖÖ�Ö×¾Ö�µÖÖÃÖÖšüß ŸÖã Æüß ¯Öãœüß»Ö¯Öî�úß �úÖê�ÖŸµÖÖ ‘Ö™ü�úÖÓ ÖÖÃÖæÖ ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ �ú¸üßŸÖ †ÖÆüÖŸÖ ? Household Saving Previous year’s profit Borrowed money ‘Ö¸üÖŸÖß»Ö ²Ö“ÖŸÖ ´ÖÖ�Öß»Ö ¾ÖÂÖá“ÖÖ Ö±úÖ ˆÃÖÖ¾ÖÖ¸üß Banks Cooperative loan Money Lenders ²ÖÑ�ú ÃÖÆü�úÖ üß �ú•ÖÔ ÃÖÖ¾Ö�úÖ ü

Other (specify) : ………………………………….. ‡ŸÖ¸ü ÖÖë¤ü �ú¸üÖ

6. Whom did you sell your last year’s yield to ? ´ÖÖ�Öß»Ö ¾ÖÂÖÖÔŸÖß»Ö ˆŸ¯Ö®ÖÖ“Öß ŸÖã Æüß �úÖêšêü ×¾Ö�Îúß �êú»Öß ?

Direct to market Government Middlemen/agent Other (specify) ²ÖÖ•ÖÖ¸ü ¿ÖÖÃÖÖ ¤ü»ÖÖ»Ö ‡ŸÖ¸ü ___________

7. Please state the problems faced by you in agricultural activities ? �éúÂÖß ×¾ÖÂÖµÖ�ú �éúŸÖß �ú¸üŸÖÖÖÖ ŸÖã ÆüÖ»ÖÖ �úÖê�Ö�úÖê�ÖŸµÖÖ †›ü“Ö�Öß µÖêŸÖÖŸÖ ?

Water shortage Labor shortage Electricity supply ¯ÖÖ�Öß ÃÖÖšü¾Ö�Ö ´Ö•Öæ ü ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ÖÖÆüß ¾Öß•Ö ¯Öã ü¾ÖšüÖ Unavailability Equipments Quality of seeds Access to market †¾Ö•ÖÖ êü / ÃÖÖ¬ÖÖê ˆ¯Ö»Ö²¬Ö Ö ÆüÖê�Öê ×²ÖµÖÖ�ÖÖÓ“Öß �Öã�Ö¾Ö¢ÖÖ ²ÖÖ•ÖÖ¸ü¯Öêšü ÃÖã×¾Ö¬ÖÖ Inadequate storage facility Inadequate transport facility Scarcity of capital ÃÖÖšü¾Ö�Ö �Ö´ÖŸÖÖ ¯Öã êü¿Öß ÖÖÆüß ¯Öã êü¿Öß ¾ÖÖÆüŸÖæ�ú ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ ÖÖÆüß ³ÖÖÓ›ü¾Ö»Ö ˆ¯Ö»Ö²¬Ö Ö ÆüÖê�Öê Fragmented/Small land holding Other (specify) ………………………………………………….. •Ö´ÖßÖ �ú´Öß †ÖÆêü ‡ŸÖ¸ü ÖÖë¤ü �ú¸üÖ 8. Expectation of training from Y.C.M. Open University µÖ.“Ö.´Ö. ´ÖãŒŸÖ ×¾ÖªÖ¯ÖßšüÖ´ÖÖ±ÔúŸÖ �éúÂÖß ×¾ÖÂÖµÖ�ú �ÖÖ»Öß»Ö¯Öî�úß �úÖê�Ö�úÖê�ÖŸµÖÖ ×¾ÖÂÖµÖÖÃÖÖšüß ŸÖã ÆüÖ»ÖÖ ¯ÖÏ×¿Ö�Ö�Ö ×´ÖôûÖ¾Öê †ÃÖê ¾ÖÖ™üŸÖê ? ‹�úÖ¯Öê�ÖÖ •ÖÖÃŸÖ ¯ÖµÖÖÔµÖ ŸÖã Æüß ×Ö¾Ö›æü ¿Ö�úŸÖÖ.

Seed Seeding Preparation Organic Pesticides ×²ÖµÖÖ�Öê ¸üÖê Ö ŸÖµÖÖ¸ü �ú¸ü�Öê ÃÖë¦üßµÖ �ÖŸÖê

Plant Protect Practices Storage of the crop Seasonal Crop ¸üÖê�Ö ×ÖµÖÓ¡Ö�Ö �éúŸÖß ×¯Ö�úÖ“Öß ÃÖÖšü¾Ö�Öæ�ú ×¾Ö×¾Ö¬Ö ÆÓü�ÖÖ´ÖÖŸÖß»Ö ×¯Ö�êú

Level of the soil Other (specify) ………………………………………………….. •Ö×´ÖÖß“ÖÖ ÃŸÖ¸ü ‡ŸÖ¸ü ÖÖë¤ü �ú¸üÖ. 9. Are you involved in any business complimentary to agriculture ? ŸÖã Æüß ¿ÖêŸÖß»ÖÖ ¯Öã ü�ú �úÖê�ÖŸÖÖ ¾µÖ¾ÖÃÖÖµÖ �ú¸üŸÖÖ �úÖ ?


1 2 3

4 5 6

1 2 3

1 2 3

4 5 6

7 8 9

10

1 2 3

4 5 6

7

1 2

(14)

9a. If Yes, tick ‘√’ the appropriate option(s) from below ˆ¢Ö¸ü ÆüÖêµÖ †ÃÖ»µÖÖÃÖ

Dairy Goat Keeping Poultry ¤ãü�¬Ö¾µÖ¾ÖÃÖÖµÖ ¿Öêôûß ¯ÖÖ»ÖÖ �ãúŒ�ãú™ü ¯ÖÖ»ÖÖ

Plant Nursery Other (specify) ……………………………………….. ÖÃÖÔ üß ‡ŸÖ¸ü ÖÖë¤ü �ú¸üÖ 10. Do you expect any guidance in this business ? ¿ÖêŸÖß»ÖÖ ¯Öæ ü�ú ¾µÖ¾ÖÃÖÖµÖÖ²Ö§ü»Ö ´ÖÖ�ÖÔ¤ü¿ÖÔÖ †¯Öê×�ÖŸÖ †ÖÆêü �úÖ?


10.a Guidance’s required for what aspect ? �úÖê�ÖŸµÖÖ ‘Ö™ü�úÖÓ²ÖÖ²ÖŸÖ ´ÖÖ�ÖÔ¤ü¿ÖÔÖ Æü¾Öê †ÖÆêü ŸÖê ÖÖë¤ü¾ÖÖ.

1) ____________________________________________________________________________ 2) ____________________________________________________________________________

10.b Do you required guidance from the university to case of any other business ? ×¾ÖªÖ¯ÖßšüÖ�ú›æüÖ ‡ŸÖ¸ü �úÖê�ÖŸµÖÖ ¾µÖ¾ÖÃÖÖµÖÖ²ÖÖ²ÖŸÖ †Ö¯Ö�ÖÖÃÖ ´ÖÖ�ÖÔ¤ü¿ÖÔÖ †¯Öê×�ÖŸÖ †ÖÆêü ŸÖê ÖÖë¤ü¾ÖÖ.

1) ____________________________________________________________________________ 2) ____________________________________________________________________________ VIII. Marginalised section benefit of Govt. scheme. ´ÖÖ�ÖÖÃÖ¾Ö�ÖáµÖ ¾µÖŒŸÖß - ¿ÖÖÃÖ�úßµÖ µÖÖê•ÖÖÖÓ“ÖÖ »ÖÖ³Ö 1.? Do you belong to any of the following reserved category ? †Ö¯Ö�Ö ´ÖÖ�ÖÖÃÖ¾Ö�ÖáµÖ ¯Öî�úß �úÖê�ÖŸµÖÖ ¸üÖ�Öß¾Ö ¯ÖÏ¾Ö�ÖÖÔŸÖ ´ÖÖê›üŸÖÖ †ÆüÖŸÖ ?

SC ST VJ / NT OBC SBC

2. Which scheme are administrated by central govt. for your caste. †Ö¯Ö»µÖÖ •ÖÖŸÖßÃÖÖšüß �ëú¦üÃÖ¸ü�úÖ¸ü ´ÖÖ±ÔúŸÖ �úÖê�Ö�úÖê�ÖŸµÖÖ µÖÖê•ÖÖÖ ¸üÖ²Ö×¾Ö»µÖÖ •ÖÖŸÖÖŸÖ ŸµÖÖ“Öß ÖÖë¤ü �ú¸üÖ.

�Îú. Name of the scheme µÖÖê•ÖÖê“Öê ÖÖ¾Ö Financial benefit †ÖÙ£Ö�ú ´Ö¤üŸÖ 1.

2.

3.

4.

5.

1 2 3

4

1 2

1 2 3 4 5

(15)

3. Which of these central govt. scheme have you benefited from.�ëú¦ü ÃÖ¸ü�úÖ¸ü´ÖÖ±ÔúŸÖ ¸üÖ²Ö×¾Ö�µÖÖŸÖ µÖê�ÖÖ·µÖÖ

µÖÖê•ÖÖÖÓ Öî�úß †Ö¯Ö�Ö �úÖê�ÖŸµÖÖ µÖÖê•ÖÖê“ÖÖ ±úÖµÖ¤üÖ ‘ÖêŸÖ»Öê»ÖÖ †ÖÆêü ŸÖê ×»ÖÆüÖ.

1) ----------------------------------------------------------------------------------------

2) ----------------------------------------------------------------------------------------

3) ----------------------------------------------------------------------------------------

4. Which scheme are administered by the state Govt. for your cast. †Ö¯Ö»µÖÖ •ÖÖŸÖßÃÖÖšüß ¸üÖ•µÖ ÃÖ¸ü�úÖ¸ü ´ÖÖ±ÔúŸÖ �úÖê�Ö�úÖê�ÖŸµÖÖ µÖÖê•ÖÖÖ ¸üÖ²Ö×¾Ö»µÖÖ •ÖÖŸÖÖŸÖ ŸµÖÖ“Öß ÖÖë¤ü �ú üÖ.

�Îú. Name of the scheme µÖÖê•ÖÖê“Öê ÖÖ¾Ö Financial benefit †ÖÙ£Ö�ú ´Ö¤üŸÖ / ‡ŸÖ¸ü ´Ö¤üŸÖ 1.

2.

3.

4.

5.

6.

5. Which of these state govt. scheme have you benefited from. ¸üÖ•µÖ ÃÖ¸ü�úÖ¸ü´ÖÖ±ÔúŸÖ ¸üÖ²Ö×¾Ö�µÖÖŸÖ µÖê�ÖÖ·µÖÖ µÖÖê•ÖÖÖÓ Öî�úß †Ö¯Ö�Ö �úÖê�ÖŸµÖÖ µÖÖê•ÖÖê“ÖÖ ±úÖµÖ¤üÖ ‘ÖêŸÖ»Öê»ÖÖ †ÖÆêü ŸÖê ×»ÖÆüÖ.

1) ----------------------------------------------------------------------------------------

2) ----------------------------------------------------------------------------------------

3) ----------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Date & Time : …………………………………….

´ÖÖ×ÆüŸÖß ×¤ü»µÖÖ“ÖÖ ×¤üÖÖÓ�ú : ×šü�úÖ�Ö : ´ÖÖ×ÆüŸÖß ‘Öê�ÖÖ·µÖÖ ¾µÖŒŸÖß“Öê ÖÖ¾Ö : ÁÖß./ÁÖß´ÖŸÖß ---------------------------------------------------- ÃÖÆüß --------------------

Name and sign. of the person collected the information : Shri./Smt. ……………….………………………..……………… Sin. ……………………

(16)

ŸÖã Ö“µÖÖ �ãú™ãÓü²ÖÖŸÖ ¸üÖÆü�ÖÖ·µÖÖ ÃÖ¤üÃµÖÖÓ“Öß ´ÖÖ×ÆüŸÖß (�ãú™ãÓü²Ö¯ÖÏ Öã�ÖÖÃÖÆü)

ÃÖÖÓ�êúŸÖÖÓ�ú ¯Ö¨üŸÖß ÃÖÖÓ�êúŸÖÖÓ�ú (*) - ¾Öî¾ÖÖ×Æü�ú ÛÃ£ÖŸÖß : ×¾Ö¾ÖÖÆüßŸÖ - 1, †×¾Ö¾ÖÖÆüßŸÖ - 2, ‘Ö™üÃ±úÖê™üßŸÖ/Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö - 3, ×¾Ö¬Ö¾ÖÖ - 4

ÃÖÖÓ�êúŸÖÖÓ�ú (**) - ¿Öî�Ö×�Ö�ú ÃŸÖ¸ü : †×¿Ö×�ÖŸÖ - 0, ÃÖ¬µÖÖ ¿ÖÖôêûŸÖ •ÖÖŸÖ †ÆüÖŸÖ - 1, ¯ÖÏÖ£Ö×´Ö�ú - 2, ´ÖÖ¬µÖ×´Ö�ú - 3, ‹ÃÖ.‹ÃÖ.ÃÖß. - 4, ²ÖÖ¸üÖ¾Öß ‹“Ö.‹ÃÖ.ÃÖß. - 5, ¯Ö¤ü¾Öß¬Ö¸ü (�ú»ÖÖ, ×¾Ö–ÖÖÖ, ¾ÖÖ×�Ö•µÖ) - 6, ¯Ö¤ü¾µÖã¢Ö¸ü ¯Ö¤ü¾Öß - 7,ŸÖÖÓ×¡Ö�ú ×¿Ö�Ö�Ö�Îú´Ö (Diploma/ITI/

DEd.) - 8, ‡Ó×•ÖÖßµÖ ü/†ÖÙ�ú™êüŒ™ü/›üÖòŒ™ü¸ü- 9, ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ¯ÖÖ / ÃÖÓ�Ö�Ö�ú - 10, µÖÖ¯Öî�úß ÖÖÆüß - 99

ÃÖÖÓ�êúŸÖÖÓ�ú (***) - ¾µÖ¾ÖÃÖÖµÖ : ¿ÖêŸÖ�ú¸üß - 1, ¿ÖÖÃÖ�úßµÖ ÖÖê�ú üß - 2, �ÖÖ•Ö�Öß ÖÖê�ú¸üß - 3, �úÖ¯Ö›ü �úÖ ü�ÖÖÖÖ - 4, Ã¾Ö¾µÖ¾ÖÃÖÖµÖ - 5, �ãú¿Ö»Ö �úÖ¸üÖ�Öß¸ü - 6, †�ãú¿Ö»Ö �úÖ üÖ�Öß ü - 7, ¤îüÖÓ×¤üÖ ¾ÖêŸÖÖÖ¾Ö¸ü - 8, ¤ãü�úÖÖ¤üÖ¸ü - 9, ›ÒüÖµÖ¾Æü ü ü- 10, ¯Öë¿ÖÖ¸ü - 11, �Öé×Æü�Öß - 12, ²Öê�úÖ ü - 13, ×¾ÖªÖ£Öá - 14, †¯ÖÓ�ÖŸ¾ÖÖ´Öãôêû �úÖ´Ö �ú¸ü�µÖÖÃÖ †ÃÖ´Ö£ÖÔ - 15, �ú¸üÖ ü¯Ö üŸÖßÖê �úÖ´Ö - 16, µÖÖ¯Öî�úß ÖÖÆüß – 99, PT= †¬ÖÔ ¾Öêôû �úÖ´Ö, FT= ¯Öæ�ÖÔ ¾Öêôû �úÖ´Ö

ÃÖÖÓ�êúŸÖÖÓ�ú (****) - †¯ÖÓ�ÖŸ¾Ö : �ú�ÖÔ²Ö¬Öß¸ü - 1, ¥üÛÂ™üÆüßÖ - 2, ¿ÖÖ¸üß×¸ü�ú †¯ÖÓ�Ö - 3

¯ÖÏ¿Ö �Îú. 2 - �ãú™ãÓü²ÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ�úÖ¸ü : 1 - †Ö‡Ô¾Ö›üß»Ö ¾Ö ´Öã»Öê Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö, 2 - ‹�ú×¡ÖŸÖ ´Öã»Öê - †Ö‡Ô ¾Ö›üß»Ö, 3 - †Ö•Öß †Ö•ÖÖê²ÖÖ, �úÖ�úÖ �úÖ�æú, “Öã»ÖŸÖ ³ÖÖ¾ÖÓ›êü, ´Öã»Öê, †Ö‡Ô ¾Ö×›ü»Ö Code (*) : Married – 1, Unmarried – 2, Divorced/Separated – 3, Widow/Widower – 4 Code (**): Illiterate – 0, Currently attending school/class -1, Primary – 2, Secondary – 3, SSC – 4, HSC/Inter – 5, Graduates (Art, Science and Commerce) – 6, P.G. – 7, Technical Course (Diploma/ITI/D.Ed) – 8, Engg./Medical/Arch. – 9, Management/Computers – 10, N.A. - 99 Code (***): Farmer – 01, Employed : Govt. Sector – 02, Employed :Private Sector – 03, Employed : Garment Industry – 04, Self-employed/ Business – 05, Skilled workers – 06, Unskilled workers – 07, Daily wage earner – 08, , Trader/Shopkeeper – 09, Transport operator – 10, Pensioner – 11, Housewife – 12, Unemployed – 13, Students – 14, Physically unable to work – 15, contract worker 16, N.A. – 99 PT= Part Time, FT= Full Time Code (****) : Orthopedic – 1, Hearing/speech – 2, Vision – 3, Cleft lip and/palate– 4, Mental Disorder – 5, Others – 6 Type of family : 1- Father, Mother and Child, 2 – Child, Father, Mother and Grand Father, Grand Mothr, 3 – Uncle, Anti, Cousin Sister, Grand Father, Grand Mother

1


िश णशा िव ाशाखा आयोिजत,

म िश ण णालीतील एम.एड. िश ण मातन झालला

यावसाियक िवकास

कायशाळा व ात अहवाल

३-४ जन २०१६

डॉ. मािणकराव साळख

कलग

डॉ. काश अतकर कलसिचव

डॉ. सजीवनी राजश महाल

सचालक, िश णशा िव ाशाखा (सयोजक)


ा. िवजयकमार पाईकराव डॉ. दयाराम पवार

सहसयोजक सहसयोजक

िश णशा िव ाशाखा िश णशा िव ाशाखा

2

तावना:

िश णशा िव ाशाखतफ िश णशा िन णात (एम.एड.) िश ण म १९९४ पासन राबिव यात यतो.

हा िश ण म यश वीरी या पण कलल िव ाथ िश णातील िविवध तराम य कायरत आहत. या िव ा याना

एम.एड. िश ण मातन िमळाल या ानाच यानी दनिदन कायात कस उपयोजन कल यासाठी रा य तरीय

कायशाळच आयोजन कर यात आल. कायशाळा सिमती

अ य - मा. कलग डॉ. मािणकराव साळख

त स लागार सिमती - डॉ. मािणकराव साळख (मा.कलग )

डॉ. काश अतकर (मा. कलसिचव)

ी. प िडत गवळी ( िव अिधकारी)

डॉ. अनत जोशी (माजी सचालक)

डॉ. एस.आर. वाज

डॉ. भषण किडल

(माजी व आजी िश णशा िव ाशाखा प रषद सद य) सयोजक - डॉ. सजीवनी महाल, .सचालक , िश णशा िव ाशाखा

सहसयोजक - ा. िवजयकमार पाईकराव, डॉ. दयाराम पवार

सयोजन सिमती सद य-

डॉ. सरश पाटील डॉ. िवजया पाटील

डॉ. किवता साळक डॉ. स जन थल

डॉ. सभाष सोनन ी. काश बव

ीमती शिम ा ओक डॉ. गजानन ग हान

ीमती भावना राजनोर डॉ. सदीप वाकचौर

सव अ यासाक ाना या सदभात प पाठिव यात आह . चचास ासाठी िव ा यानी पढील ९

उपिवषयापक एका उपिवषयात शोधिनबध सादर करावा अस आवाहन कर यात आल. चचास ातील उपिवषय

(१) शालय शासनातील बदल या वाहात एम.एड. िश ण माची उपय ता : शाळत शासक य

य हणन शालय शासनात काय करताना भिमकत बदल होतो . ही बदलती भिमका करताना एम.एड. या

ाना या उपयोगाब ल शोधिनबध. (२) श िणक िज हा शासना या बदल या व पाम य एम.एड. सशोधनाच उपयोजन : िश क त

क मख, िव तार अिधकारी, िश णािधकारी हणन शासनातील िविवध भिमका करताना एम .एड. मधन

िमळिवल या ानाचा उपय तबाबत शोधिनबध.

3

(३) शालय तरावर गणव ा िवकासासाठी एम.एड. सशोधनाच उपयोजन : शालय पातळीवर

ानरचनावाद, सवकष सात यपण म यमापन , समाविशत िश ण, िव ाथ क ी िश ण, ICT चा िश णात

वापर अशा नव वाहाच उपयोजन व या या प रणामकारकतबाबत शोधिनबध. (४) िविवध तरातील श िणक िश णात त / सहभागी य हणन काय करताना एम.एड.

मधील अनभवाची उपय ता :श िणक ातील िविवध बदल शालय पातळीवर राबिव यासाठी

िश काच आयोजनात साधन य हणन काय करताना एम.एड. म य िमळिवल या ानाच

उपयोजनासदभात शोधिनबध . (5) िश क त िश क- िश क वाटचालीत एम.एड. िश ण माच योगदान : एम.एड. वश घताना

िश क हणन कायरत, एम.एड. पण झा यानतर िश क िश क हणन काय स क यानतर एम.एड.

िश ण मातील ताि वक व ा यि क ानाचा दनिदन कायात होत असल या उपयोगाबाबतचा शोधिनबध . (६) िविवध स था ार सशोधन क प अनदान सदभात मागदशन : एम.एड. पण क यानतर िविवध

स थाम य उ च तरावर काय करीत असताना सशोधन क पासाठी िमळालल अनदान, कायवाही व याची

उपय ता शालय पातळीवर सशोधनासाठी अनदान दणा या स था व कायप ती या सदभातील शोधिनबध. (७) एकिवसा या शतकासाठी िश क- िश णात म िव ापीठा या एम.एड. िश ण माच मह व :

एकिवसाव शतक मािहती स षण त ानाच आह. शालय तरावरही अनक बदल होत आहत. शालय बदलाचा

िवचार क न िश ण िश णात कोणकोणत बदल असावत, म िव ापीठातील एम.एड. िश ण मात

यातील घटकाचा समावश, तसच या या दन िदन जीवनातील उपय तबाबतचा शोधिनबध. (८) उ च पातळीवरील सशोधनासाठी एम.एड. तरावरील सशोधनातन पायाभरणी : एम.एड. पण

क यानतर या िव ा यानी सशोधन पदवी ा कलली आह. अशा िव ा यानी एम.एड. म य अ ययन

कल या सशोधनातील िविवध सक पनाचा उ च तरातील सशोधनाम य उपयोजनाबाबत शोधिनबध. (९) िव ा याना मानवी आधारासाठी अ यासक ाच योगदान : सपण महारा ात एम.एड. िश ण म

दहा क ावर राबिव यात यतो. िव ा याना मानवी आधार द यासाठी अ यासक ानी िविवधागी य न कल.

यातन िव ा याना झालल मागदशन आिण या या प रणामाबाबत शोधिनबध.

कायशाळसाठी मािहतीप क िवकिसत कर यात आल. त प रिश . 1 म य द यात आलल आह. परत

िव ा याकडन या कायशाळतन शोधिनबध सादर कर याप ा आ हाला अ यावत ान िमळावी अशी मागणी

कर यात आली. एम.एड. पण क यानतर िव ाथ अगोदर या ात िकवा वग या श िणक ात कायरत

झालल होत. या या कायास उपय अशा या यान िवषयाबाबत मािहती या याकडन अनौपचा रक

मलाखती ार घ यात आली. िविवध ातील त ाना आमि त क न कायशाळ या माडणीत बदल कर यात

आला. कायशाळच वळाप क प रिश .२ म य िदलल आह.

4

को क .1

या यान िवषय आिण त ाची नाव

या यान िवषय त नाव १) श िणक सशोधन आिण यि म व िवकास डॉ. अनत जोशी, माजी सचालक , िश णशा

िव ाशाखा, य.च.म.म.िव नािशक २) एम.एड. िश ण मातन ानरचनावादी ीकोन िवकिसत आिण याच शालय तरावर उपयोजन

डॉ. माधवी धारणकर, सहयोगी ा यापक, श िणक त िव ान िवभाग, एस.एन.डी.टी. िव ापीठ मबई

३) MOOC ार वयअ ययन डॉ. मनोज िक लदार, सचालक , िव ान आिण त ान िव ाशाखा, य.च.म.म.िव नािशक

४) पधा परी ा मलाखत पवतयारी , अिभ प मलाखत मलाखत सिमती सद य - ी. बी.जी.वाघ, डॉ. सजीवनी महाल, ीमती. भावना राजनोर, ी. सदीप वाघचौर

५) सवदनपण, पारदश व गितमान शासन ी. बी.जी.वाघ, माजी िज हािधकारी

कायशाळच वळाप क प रिश .२ म य िदलल आह.

सदर कायशाळसाठी िविवध क ावरील एकण १६ िव ाथ उपि थत होत. िव ा याची यादी परीिश -३ म य

द यात आलली आह.

पधा परी ा मलाखत पवतयारी अिभ प मलाखत द यासाठी ी. रमश चौधरी हा िव ाथ

एम.पी.एस.सी. तफ ताि वक परी त उ ीण झाला होता. तो मलाखातीसाठी तयारी करत होता. सदर िव ा यान

वतःहन मलाखत द याची तयारी दशिवली हणन याची मलाखत घ यासाठी चार जणाची सिमती कर यात

आली. या सिमतीच पढील सद य होत.

१) ी. बी.जी.वाघ (माजी िज हािधकारी)

२) डॉ. सजीवनी महाल( िवषय त )

३) ीमती. भावना राजनोर (िश णािधकारी ाथिमक)

४) ी. सदीप वाघचौर (सद य रा य पाठयप तक िनिमती मडळ)

सदर िव ा याची िविवधागान मलाखत घ यात आली. यानतर सपण मलाखतीच िव षण क न या यातील

गण व टी दाखिव यात आ या . िव ा यानी मलाखत द यासाठी कशी तयारी करावी याबाबत मागदशन

कर यात आल.

िश णशा िन णात िश ण म पण क यानतर िव ाथ श िणक ात उ च पद थ झालल होत.

या या अनभवाचा फायदा भिव यातील एम.एड. िश ण म िवकसनात चचास घ यात आल. म

िव ापीठान एम.एड. िश ण माची पनरचना क यास यात कोणकोणत घटक समािव असावत याबाबत

याची मत घ यात आली. याच िव षण प रिश .४ म य द यात आलल आह. सव सहभागी य ना

माणप द यात आल त प रिश . 5 म य द यात आलल आह.

िव ा याना िदल या उपघटकाबाबत चचा कर यात आली. याच िव षण पढ िदलल आह.

5

एम.एड. िश ण म पण क यानतर िव ा यानी सशोधन पदवी ा , उ च पदासाठी िनवड आिण पधा परी ा

उ ीण कली. याबाबत मािहती घ यात आली. याबाबत िव षण को क . २ िदलल आह. को क . २

सशोधन पदवी ा , उ च पदासाठी िनवड आिण पधा परी ा उ ीण िव ा ी

. गती घटक स या

१ उ च पदासाठी िनवड 2

२ पधा परी ा उ ीण 3

३ सशोधन पदवी ा 2 िन कष : 1) एम.एड. िश ण मातन िव ा याम य पधा परी या ीन तयारी झा यामळ याची उ च पदावर िनवड झाली. 2) िव ा याम य सशोधना मक कौश य ा झा यामळ उ च सशोधन पदवी ा कली. एम.एड. िश ण म पण क यानतर िव ा यानी यव थापक य व सघटन कौश य िवकिसत क न याचा या या कायात कसा बदल झाला याबाबत मािहती घ यात आली. याबाबत िव षण को क . ३ िदलल

आह. को क . ३

यव थापक य व सघटन कौश य उपयोजन . घटक स या

1 काय मतत वाढ 07 2 नत व शलीचा िवकास 07 3 सवाद कौश य िवकास 07 4 सहकायातन गती कर याची मता 04 5 वळत काय पण कर याची मता 08 6 शाळतील िविवध कत म य सहभाग 08

िन कष : 1) बहताशी िव ाथ शाळतील िविवध कती सहभागी होऊन वळत काय पण क लागल. 2) सवाद कौश य व काय मतत वाढ होऊन या यात नत व शलीचा िवकास झाला. 3) सहकायातन गती कर याची मता िन या िव ा याम य जली परत यासाठी अिधक य नाची आव यकता आह.

6

एम.एड. िश ण म पण क यानतर िव ा याम य सशोधन कौश य िवकिसत झाल का? याचा यानी भिव यात कल या उपयोगाबाबत मािहती घ यात आली. याबाबत िव षण को क . ४ िदलल आह.

को क . ४ सशोधन कौश य उपयोजन

. घटक स या 1 शाळतील सम याच सशोधनाआधार सोडवणक 08 2 इतराना सशोधन सम या सोडिव यासाठी

मागदशन 08

3 सशोधनासाठी अनदान ा 01 4 सशोधन क पात सहसशोधक हणन सहभाग 01 5 शाळत कितसशोधन राबवणक 08

िन कष :

1) सव िव ा याम य सशोधन व ी िवकिसत झा यामळ यानी या या सम या कतीसशोधनाधार सोडिव या .

2) शाळतील इतराना सशोधनासाठी मागदशन कल.

3) इतर स थाकडन सशोधनासाठी अनदान ा ी याच माण मोठया सशोधन क पात सहसशोधक हणन

सहभाग कमी होता.

एम.एड. िश ण म पण क यानतर िव ा याम य ताि क कौश य िवकिसत झाल याचा यानी भिव यात

उपयोग कला का याबाबत मािहती घ यात आली. याबाबत िव षण को क . ५ िदलल आह. को क . 5

ता ि क कौश य उपयोजन . घटक स या

1 मािहती स षण त िव ानाचा अ ययन – अ यापनात वापर

08

2 सदभ शोध मता 08 3 म सद लखन मता 07 4 प रणामकारक सादरीकरण मता 07 5 ानाची दवाणघवाण मता 08

िन कष :

1) बहताशी िव ा याम य सदभ शोध मता, म सद लखन मता आिण सादरीकरण मता आिण ानाची

दवाणघवाण मता ा झाली.

2) िन याप ा अिधक िव ा याम य मािहती स षण त िव ान वापर कर याची मता ा झाली.

7

एम.एड. िश ण म पण क यानतर िव ा याम य मानसशा ीय कौश य िवकिसत झाल याचा यानी भिव यात उपयोग कला का याबाबत मािहती घ यात आली. याबाबत िव षण को क . ६ िदलल आह.

को क . ६

मानसशा ीय कौश य उपयोजन

.

घटक स या

1 वय रणन काय कर याची मता 08

2 आ मिव ासान काम 07

3 सम या िनराकरण कौश य 08

4 सहका याना रणा 08

5 ताणतणावाच यव थापन 07

6 यो य आतर यि क कौश य

िवकास

08

7 अचक याभरण मता 08

8 सकारा मक व ी 08

िन कष :

1) िन मा िव ा याम य वय रणन आिण आ मिव ासान काम कर याची मता िवकिसत झाली.

2) िन मा िव ा याम य यो य आतर यि क कौश य िवकास , अचक याभरण मता आिण सहका याना

रणा द याची मता िवकिसत झाली.

3) िन मा िव ा याम य सकारा मक व ी िवकिसत झाली.

4) िन मा िव ा याम य सम या िनराकरण कौश य आिण ताणतणावाच यव थापन कौश य िवकिसत झाल.

एम.एड. िश ण म पण क यानतर िव ा याम य यि म वात झाल या बदलाबाबत मािहती

घ यात आली. याबाबत िव षण को क . ७ िदलल आह.

8

को क . ७

यि म वात झालल बदल

. घटक स या

1 कामातील गणव त वाढ 08

2 सकारा मक ीकोन 08

3 म यमापन ि यतील अडचणी व उपाययोजना 08

4 सहका याना मदत 08

5 कामात नािव यता, िविवध कत चा वापर 08

6 सम या िनराकरणासाठी नत व 07

7 ा ान व कौश याचा वापर 08

8 स थ या िवकासात भिव यकालीन ी 08

9 स थ या िविवधागी गतीसाठी कायम न 07

10 िनरतर अ ययनाथ 13

11 स याशा ीय ानाचा शालय िविवध स या मक

मािहतीच िव षण व सादरीकरणात सहभाग

09

िन कष :

1) बहताशी िव ाथ िनरतर अ ययनाथ झाल.

2) िन मा िव ा याम य कामातील गणव त वाढ, कामात नािव यता, िविवध कत चा वापर, ा ान व

कौश याचा वापर मता िवकिसत झाली.

3) िन मा िव ा याम य म यमापन ि यतील अडचणी व उपाययोजना, सम या िनराकरणासाठी नत व मता

िवकिसत झाली.

4) िन मा िव ा याम य स याशा ीय ानाचा शालय िविवध स या मक मािहतीच िव षण व सादरीकरणात

सहभाग मता िवकिसत झाली.

5) िन मा िव ा याम य स थ या िविवधागी गतीसाठी कायम न आिण स थ या िवकासात भिव यकालीन

ी, िवकिसत झाल.

9

प रिश . 1 यशवतराव च हाण महारा म िव ापीठ ,नािशक


चचास िवषय – म िश ण णालीतील एम.एड. िश ण मातन झालला यावसाियक िवकास मािहती प

11

प रिश . 2 यशवतराव च हाण महारा म िव ापीठ ,नािशक


चचास िवषय – म िश ण णालीतील एम.एड. िश ण मातन झालला यावसाियक िवकास िदनाक 3-4 जन 2016 चचास वळाप क

पिहला िदवस

१० :०० त १०:३० न दणी

१० :३० त ११:०० ना ता चहापान

११ :०० त १२:०० उ ाटन वागत ा तािवक आिण मागदशन - अ य मा .कलग ,डॉ .मािणकराव साळख

सम वयक ीमती शिम ा ओक

१२ :०० त ०१:०० श िणक सशोधन आिण यि म व िवकास त या यान

- त डॉ .अनत जोशी स सम वयक ,डॉ.सरश पाटील ◌ी .राहल ढर

१ :०० त ०२:०० जवण

०२ :०० त ०३:१५ म िव ापीठा या एम .एड .अ ययनातन ानरचनावाद ीकोन िवकसन आिण याच शालय

तरावर उपयोजन त या यान

- त डॉ .माधवी धारणकर स सम वयक ,डॉ.िवजया पाटील ी.सिचन पोर

०३ :१५ त ०४:३० MOOC ार वय - अ ययन त या यान

- त डॉ .मनोज िक लदार स सम वयक - डॉ .सजीवनी महाल ीमती अिनता थोरात

०४ :३० त ०४:४५ चहापान

०४ :४५ त ०५:३० यशवाणी भट / थालय भट

०५ :३० त ०६:५० उपिवषय १ ,२,५ अ य अ यासक ितिनधी सम वयक ा .सभाष सोनन ीमती क पना

साळक

०६ :५० त ०७:५० मा .यशवतराव च हाण मती स हालय भट

०७ :५० त ०८:३० मी सािव ीबाई फल बोलत - वाती वानखड /अनौपचा रक चचा /सा कितक काय म

०८ :३० त ०९:३० जवण

०९ :३० िव ाती

12

द सरा िदवस

०७:३० त ०८:३० कषी पयटन ,क.ही.क .फरफटका

०८:३० त ०९:०० वयि क काय म

०९:०० त ०९:३० ना ता व चहापान

०९:३० त १०:४५ उ क अ ययनाथ आतररा ीय पर कार )एम.एड .मधील अनभवाच दन िदन कायात उपयोजन (

ीमती वाती वानखड स सम वयक - िवजयकमार पाईकराव ीमती शभदा काटकर

१०:४५ त १२:४५ पधा परी ा ,मलाखत पव तयारी )अिभ प मलाखत (- माजी िज हािधकारी ,ी .बी.जी .वाघ

मा.कलग ,डॉ.मािणकराव साळख ,डॉ.सजीवनी महाल अ यासक ितिनधी /एम.एड .

िव ाथ

१२:४५ त ०१:३० त या यान सवदनपण ,पारदश व गितमान शा सन - माजी िज हािधकारी ,ी .बी.जी .वाघ

सम वयक डॉ .किवता साळक ीमती योती ल करी

०१:३० त ०२:३० जवण

०२:३० त ०३:३० उपिवषय ३ ,६,७ सादरीकरण सम वयक डॉ. दयाराम पवार ीमती िव ादवी बागल

०३:३० त ०४:३० उपिवषय ३ ,६,७ सादरीकरण / अ यासक ा या नािव यपण कती सम वयक डॉ .स जन थल

०४ :३० त ०५:३० भिव यकालीन एम .एड .िश ण मातील अपि त घटक अ य डॉ सजीवनी महाल /

अ यासक ितिनधी सम वयक ी .काश बव ,सहा यक थपाल

०५ :३० त ०६ :०० समारोप

13

प रिश . 3 यशवतराव च हाण महारा म िव ापीठ, नािशक


म िश ण णालीतील एम.एड. िश ण मातन झालला यावसाियक िवकास िदनाक 3-4 जन 2016

कायशाळा उपि थती िव ाथ यादी

. िव ा याच नाव 1 ी. दशमख रणजीतकमार िव. 2 ी. राठोड राजकमार तकाराम 3 ी. वाघचौर सदीप 4 डॉ. वाळल गगाधर 5 डॉ. करवद उ वल 6 ी. चौधरी रमश गोकळ 7 ी. तडवी तापिसग करसन 8 ीमती. वाती रामराव वानखड 9 सौ. भागवत शलजा वजनाथ 10 ी. नानासाहब वाि मक क हाड 11 डॉ. करकर ि या नर 12 ीमती. राजनोर भावना पाटीलबवा 13 डॉ. जाधव रवी ल मण 14 डॉ. ध डग िवनय डी. 15 ी. पदमर कलास रघनाथ 16 काझी जबर अखतर शाक ीन

14

प रिश . 4 एम.एड. िश ण माची पनररचनत घटकाचा समावश

म िव ापीठान एम .एड. िश ण माची पनररचना क यास यात पढील घटकाचा समावश असावा अस िव ा यानी

सा िगतल. ह घटक िविवध िवषयाअतगत यऊ शकतात. हणन िवषयिनहाय माडणी कलली आह.

एम.एड. िश ण म ाथिमक, मा यिमक आिण उ च मा यिमक तरिनहाय अस असाव. 1) अ ययन – अ यापन ि या

1.1) ानरचनावाद

1.2) िश णातील नवीन वाह

1.3) योगशील शाळाचा प रचय

1.4) अ ययना या िविवध आधिनक ि या

1.5) ब ीमथन

1.6) भिमका पालन

1.7) आशयय अ यापन प ती

1.8) समाविशत िश ण

2) गिणत िश ण, िव ान िश ण, दर िश ण , समाविशत िश ण (िवशष िश ण) या िवषयाचा समावश असावा.

3) शालय यव थापन

3.1) िश का या सवाशत

3.2) आतररा ीय, रा ीय, रा य तरीय श िणक स था

3.3) श िणक पद, कत य व जबाबदा या

3.4) िश णातील िविवध आयोग/सिम या

3.5) िश णाचा तलना मक अ यास

3.6) शालय पयावरण

3.7) Six Sigma

3.8) शाळा म याकन

3.9) रा य िश ण सरचना

3.10) SS Code महारा शासन, खाजगी शाळा यव थापन

4) इतर िवषय

4.1) जीवन कौश य

4.2) म य िश ण

4.3) पयावरण िश ण

15

प रिश . 5

16

प रिश . 6

डॉ. सजीवनी महाल कायशाळा सयोजक कायशाळचा उ श सागताना

डॉ. िवजया पाटील नािशक एम.एड अ यासक ा या ितिनिध व करताना

डॉ. रव जाधव औरगाबाद एम.एड अ यासक ा या ितिनिध व करताना

मा.कलग डॉ. अनत जोशी ा त मागदशकाच वागत करताना

डॉ. अनत जोशी त मागदशन करताना

सहभागी उपि थती

1

यशवतराव चवहाण महाराषटर मकत ववदयापीठ ,नावशक

आयोवित

आविवासी मवहलासाठी आवथिक िागरकता परवशकषण कायिशाळा

विनाक - १४ माचि २०१९

कायिशाळा कायिवतात अहवाल

मारगदरगन

परा. ई. वायनिन

कलगर

डॉ. विनश भोड

कलसचिव

डॉ. लवतका अिबानी गायकवाड डॉ. सिीवनी महाल

सहायक पराधयापक सहयोरी पराधयापक,

वाचिजय आचि वयवसथापन चवदयाराखा चरकषिरासतर चवदयाराखा

कायगराळा समनवयक कायगराळा समनवयक

2

परसतावना

यरवतराव िवहाि महाराषटर मकत चवदयापीठ, नाचरक याचया चवदयमान आचदवासी मचहलासाठी चदनाक

१४ मािग २०१९ रोजी आचदवासी मचहलासाठी आचथगक जाररकता कायगराळि आयोजन करणयात आल होत.

या कायगराळसाठी चवदयापीठातील आचि चवदयापीठाबाहरील पढील त उपचसथत होत.

यशवतराव चवहाण महाराषटर मकत ववदयापीठातील वयकती

१) परा. ई. वायनदन - (कलरर)

2) डॉ. सजीवनी महाल (सहयोरी पराधयापक व कायगराळा समनवयक)

(चरकषिरासतर चवदयाराखा)

3) डॉ. लचतका अजबानी (सहाययक पराधयापक व कायगराळा समनवयक)

(वाचिजय आचि वयवसथापन चवदयाराखा)

४) शरी. कलास मोर (रकषचिक सललारार)

ववदयापीठाबाहरील सतरवनहाय ववषय तजञ :

१) डॉ. अचनल जी. कलकिी – वयवसथापन मडळ सदसय

सतरावनहाय ववषयतजञ :

१) डॉ. सजीवनी महाल - आचथगक जाररकता महतव

२) डॉ. लचतका अजबानी - आचथगक चनयोजन

३) डॉ. अचनल कलकिी - परधानमतरी जनधन योजना

४) शरी. कलास मोर - चवचवध रासकीय योजना

कायिशाळच वनयोिन व आयोिन

वयवसथापन मडळ सदसय मा. डॉ. अचनल कलकिी हानी आचदवासी मचहलामधय आचथगक जाररकतबाबत

परचरकषि कायगराळा चवदयापीठान घयावी असा मानस डॉ. लचतका अजबानी आचि डॉ. सजीवनी महाल

हाचयाकड वयकत कला. मा. कलरर परा. ई. वायनदन ,मा. कलसचिव डॉ. चदनर भोड आचि चवतत अचधकारी शरी.

मरन पाटील हानी सहकायग कलयामळ चवदयाचपठामारग त अलप कालावधीत परचरकषि कायगकरमाि चनयोजन

करणयात आल आचथगक परसतावास मा. कलररनी मानयता चदली. मानय परसताव पररचरषट 1 मधय चदलला आह.

नाचरक चजलहातील सात आचदवासी तालकयातील रटचरकषिाचधकारी हाचयारी सपकग साधणयात

आला. पठ- शरी झोप सभाष, चदडोरी - शरीमती सषमा घोलप, तरयबकशवर- शरी कनोज बी. बी. हानी तयाचया

तालकयातील आचदवासी मचहलाना चवदयापीठात परचरकषिासाठी पाठचवल. या कायगराळत आचदवासी

तालकयातील एकि ( ४५) आचदवासी मचहलानी सहभार घतला. चवदयापीठान दततक घतललया रावामधील

3

(७) मचहला या कायगराळसाठी उपचसथत होतया. सहभारी मचहला हा वय वषग २० त ५५ या वयोरटातील होतया.

परचरकषिाथीिी नाव पररचरषट- 2 मधय दणयात आलली आह. तालकाचनहाय आचि दततक राव परचरकषिाथी

सखया कोषटक कर.१ मधय दणयात आलली आह.

कोषटक कर. १

तालकावनहाय व िततक गाव परवशकषणाथी सखया

कर. तालका परचरकषिाथी सखया

१ पठ १६

२ चदडोरी १३

३ तरयबकशवर १६

४ दततक राव ०७

एकण ५२

कायिशाळा उदघाटन कायिकरम

4

चवदयापीठाचया यरइन इटरनरनल सटरमधय कायगराळि आयोजन चदनाक १४ मािग २०१९ रोजी एक चदवस

करणयात आल. कायगराळि उदघाटनासाठी मा. कलरर ई. वायनदन हानी कल. डॉ. सजीवनी महाल हानी

सवााि सवारत करन कायगराळिी उचिषट पढीलपरमाि सपषट कली.

१) आचदवासी मचहलामधय आचथगक जाररकति महतव समजावन सारि.

२) आचदवासी मचहलाना आचथगक चनयोजनाबाबत मारगदरगन करि.

३) रासनाचया चवचवध योजनाबाबत माचहती दि.

४) परधानमतरी जनधन योजनबाबत माचहती दि.

या कायगराळि परासताचवक डॉ. लचतका अजबानी हानी कल. तयानी पढीलपरमाि आपल चविार माडल.

मकत चवदयापीठाि बरीदवाकय ‘जञानगगा घरोघरी’अस आह. ही जञानािी ररा आचदवासी मचहलापयात

पोहिचवणयास आमही कचटबदध आहोत, महिन हा कायगराळि आयोजन करणयात आलल आह. घरातील

आचथगक चनयोजनात आचथगक मचहलाि महतवाि सथान आह. परत आपि त चविारात घत नाही. आपि जवढ

5

कमचवतो तवढयाि आचथगक चनयोजन कलयास आपलयाला वारवार कजग घणयािी ररज राहत नाही. नोटबदीनतर

मचहलाि पस डबयामधय सापडल त बकत जमा करता आल नाहीत. बक वयवहाराबाबत तमहाला माचहती

होणयासाठी हा कायगराळि महतव आह.

मा.कलररनी मचहलाना पढीलपरमाि मारगदरगन कल. समाजात मचहलाना महतवाि सथान परापत झाल आह.

चवचवध कषतरामधय मचहला उचि पदावर कायगरत आह. आचदवासी मचहला ही वरळया पदधतीन कायग करन

सवत:चया कटबाला चदरा दऊ रकतात. घरातील आचथगक वयवहारात चतला सामावन घतलयास घराला योगय

चदरा चमळ रकत.

आचथगक जाररकता या कायगराळतन तमहाला आचथगक चनयोजन, महतव त कस कराव, रासनाचया चवचवध

योजना परधानमतरी जनधन योजनाबाबत माचहती होईल. आपि सवग चवदयापीठात कायगराळसाठी उपचसथत

झालयाबिल मी आपला आभारी आह. आपि या कायगराळिा लाभ भचवषटयात सवत:चया कटबाि आचथगक

चनयोजन करणयासाठी तमहाला हाचदगक रभचछा. रवटी आभार परदरगन करन मा. कलरर समवत सवग

आचदवासी मचहलाना िहापानािा लाभ घतला व तयाचयारी अनौपिाररक रपपा मारलया.

6

परवशकषणाथी मा. कलगरसोबत उपवसथती

कायगराळा सर करणयापवी मचहलामधय खलपिा यणयासाठी एक खळ घणयात आला. या खळामळ मचहलामधय

उतसाह चनमागि झाला. तयािपरमाि तयािी एकमकीरी ओळख झाली.

7

कायिशाळा कायि

सभारहात चवचवध तालकयातील मचहलानी एकतर बसणयासाठी तयाि रट करणयात आल. जिकरन तयाना सवत:

चविार करायला सधी चमळ रकल.

8

आवथिक वनयोिन महतव आवण आवथिक वनयोिन सतर

आचथगक जाररकता महतव आचि आचथगक चनयोजन दोन सतर वयाखयान पदधतीन न घता डॉ. सजीवनी

महाल हानी नाटयीकरि पदधतीन आचदवासी मचहलिी वयथा माडली.

नाटयीकरि सचहता अहवालामधय दणयात आलली आह. मचहलला आललया अडििीिा रोध परचरकषिाथीना

घणयास भार पाडल. हा कतीमळ परचरकषिाथीनी आपआपल अनभव,अडििी माडलया. डॉ. सजीवनी महाल

आचि डॉ. लचतका अजबानी हानी ििदवार परचरकषिाथीकडनि आचथगक चनयोजनाि महतव आचि आचथगक

चनयोजन कस कराव हाबाबतिी माचहती काढन घतली. मि परचरकषिाथीचया समोर राहणयासाठी शरी. योरर हार

9

हानी तयाि लरिि टकलखन कल. नाटयीकरि सचहता आचि परचरकषिारथयागमधील िििा सारार पररचरषट कर.

3 मधय दणयात आलला आह.

सकाळचया दोन सतरामळ परचरकषिाथी अचधक मोकळपिान वावरत होतया. दपारी १.३० त २.३० मचहलाना

चवदयापीठामारग त भोजनािी वयवसथा करणयात आली.

शासनाचया ववववध योिना

दपारचया सतरात शरी. कलार मोर हानी रासनाचया चवचवध योजनाबाबत माचहती चदली हा योजना पढीलपरमाि.

१) बालसरोपन योजना (मचहला बालकलयाि चवभार) एकल पालकाचया मलासाठी

२) रोजरार हमी योजना रळबार

3) पोलरी

4) रोठ सकीम

5) रततळ पतपरधान चवमायोजना

6) अटल पनरन योजना

10

परधानमतरी िनधन योिना

िहापानानतर डॉ. अचनल जी. कलकिी हानी परधानमतरी जनधन योजनबाबत सचवसतर मारगदरगन कल.

समारोह कायिकरम

समारोह कायगकरमासाठी मा. कलरर परो. ई. वायनदन, परा. डॉ. अचनल कलकिी, डॉ. सजीवनी महाल, डॉ.

लचतका अजबानी आचि कलास मोर वयासपीठावर होत. परतयक तालकयातील एका परचतचनधीन कायगराळबाबति

आपल मनोरत वयकत कल. परचरकषिाथीनी कायगराळबाबति समाधान वयकत कल.

11

तालकावनहाय परमाणपतर वाटप

तालकाचनहाय आचि दततक रावानसार परमािपतर वाटप करणयात आल.

13

रवटी सवााि आभार मानन कायगराळा सपलयाि जाचहर करणयात आल.

19

पररवशषट कर. 3

नाटयीकरण सवहता आवण परवशकषणारथयािमधील चचचा साराश

आविवासी मवहला आवथिक िागरकता कायिशाळा

डॉ.अजबानी – आपि एक छोटस नाटक पाहिार आहोत, तयाि काळजीपवगक चनरीकषि करा.

आचदवासी मचहलला आललया अडििी वहीत नोदवा.

डॉ. महाल - आचदवासी मचहला अनभव कथन (सवरत)

रावातील एक मलरा लहान असताना रावातन पळन रला. रहरात डरायवहर महिन नोकरीला

लारला. एक चदवस मालकािी राडी घऊन रावी आला. मलाचया आठविीन तयाि आईवचडलाि चनधन झाल

होत. भावड अनाथ झाली होती. रावात जनी नावािी मलरी होती. चतिी आचि डरायवहरिी नजरानजर झाली. ती

तयाचया बरोबर रहरात पळन रली ती १० वया वषीिी होती तरीही चतन डरायवहररी लगन कल. रहरात

आलयानतर नवरा जयाचयाकड डरायवहर महिन काम करीत होता तयाचयाि घरात काम कर लारली. महिता

महिता तीन मल झाली. िार वषागनतर नवरा सतत आजारी पड लारला. तयािी तबयत खराब झाली महिन

सरकारी दवाखानयात भरती कल असता तयाला एडसिी लारि झाली आह ह लकषात आल. तयाति तयािा मतय

झाला.

नवऱयाचया मरिानतर मालकान मला मलासोबत घरातन काढन चदल. रसतयावर आल, बस सटडवर दोन

चदवस राचहल. राहणयासाठी झोपडीिा रोध घतला तवहा चडपॉचझट दयायला पस नवहत. महिन माहरी यणयािा

चनिगय घतला. महातार आईवडील, भावाि लगन झालल होत. तयाला ४ मल होती. वचडलाि व भावाि खोपट

लहान होत. घरात कमाई करिार कमी, खािाऱया वयकती जासत होतया. तयािीि उपासमार होती.

मला ५ वषागिा एक मलरा व ६ वषागिी मलरा व मलरी जळी होती. ५ वषागिा मलरा आजारी पडला होता परत

तयाचया दवाखानयासाठी पस नवहत. तो औषधपाणयावािन मरि पावला. मलाि चरकषि वहाव महिन तयाना

चनवासी आशरमराळत घातल. मी एकटीि राहायला लारल. एकट राहलयान घर घायला उठायि.रावातील

सरपिाना माझी अडिि समजली. तयािी मलरी माझयाि वरागत होती. तयानी मला तयाचया घरी कामास ठऊन

घतल. द:ख चवसरणयासाठी मी सवता:ला सतत कामात रतवन ठवल. मोठया घरी खाऊनचपऊन चदवसभर रतात

काम करायि. थोड रार पस चरललक राहतोय पि ठवायिा कठ हा परशन होता.

डॉ. अजबानी यानी आचदवासी मचहलि अनभव कथन कल त तमही पचहल. मचहलल आललया अडििी सारा.

चति परशन कोित होत?

िनीला आललया अडचणी आवण परशन

आचदवासी मचहलानी पढील उततर चदली.

१. लगनारोदर नवऱयाचवषयी माचहती घतली नाही

२. पराअभावी उपासमार

३. कमी चरकलली (अलपचरचकषत)

४. कमी वयात लगन

५. पळन रलयामळ आधार नाही

20

६. कोितही आचथगक चनयोजन नाही

डॉ. अजबानी - नवऱयाि अिानक चनधन झालयामळ काय झाल?

नवऱयाच अचानक वनधन झालयामळ आललया अडचणी

१. रोजचया ररजासाठी पस नाहीत

२. उपासमार झाली.

3. सवतःचया मलाचया भचवषटयाि परशन होत.

थोडकयात परतयकाला परािी ररज भासत. मचहलला कोिकोितया रोषटीसाठी पस आवशयक होत.

पस लागणाऱया गोषटी

१. घरातील वसत आिणयासाठी

२. घरात भाडीकडी घणयासाठी

३. घर दरसत करणयासाठी

४. औषधासाठी

५. मलाचया चरकषिासाठी

६. मलीचया लगनासाठी

डॉ. महाल - जनी बाई एवढ पस एकदम कठन आििार?

डॉ. अजबानी - पस एकदम कोिाकडही जमा होत नाही. तमचयापकी काही जिी पस साठवत असतील, त पस

ततमही कठ कठ ठवता?

पस साठवायचया पदधती

१. धानयाचया डबयात

२. रजारिीकड

३. नवऱयाकड

४. सासकड

डॉ. अजबानी आपलयाला परामखयान दोन परकारानी परािी ररज पडत ती कोिती ?

आविवासी मवहला - तातकाळ आवण िासत काळासाठी गरि

डॉ. अजबानी तातकाळ ररजि पस कराला लारतात? त कठ ठवाल ?

तातकाळ गरि भागववणार पस ठवणयाच वठकाण

१. दवाखानयासाठी

२. रोजि घरातील समान आिणयासाठी

३. भाजीपालयासाठी

पस ठवणयाच वठकाण

१. घरात

डॉ. अजबानी - जासत काळानतर पस कठ ठवाल ?

१. बकत खात उघडन

21

२. सोन खरदी करन

३. नवीन घर चवकत घऊन

४. रत चवकत घऊन

५. पलॉट चवकत घऊन

थोडकयात तमहाला सवााना आचथगकति महततव पटलल आह. पस आपलयाजवळ असतील आपि

ररजनसार तयािा वापर कर रकतो. पस घरात ठवल त तवढि राहतात परत बकत ठवल तर तयावर वयाजही

चमळत. ररजचया वळला सहज उपलबध होत.