PRZEGLĄD BIBLIOTECZNY 2008 z. 1
PL ISSN 0033-202X
AGATA ULANOWSKA Instytut Archeologii Uniwersytet Warszawski e-mail: [email protected]
KULTURA MINOJSKA W POLSKIM INTERNECIE.
RAPORT Z REALIAZACJI PROJEKTU
<FOTOGRAFIA>
Agata Ulanowska jest wykładowcą w Instytucie Archeologii Uniwersytetu
Warszawskiego. Zajmuje się archeologią egejską ze szczególnym
uwzględnieniem okresu wieków ciemnych w Grecji lądowej oraz etnoarcheolgią. W l. 1998-2000 prowadziła badania wykopaliskowe na
stanowisku Wołna na Półwyspie Tamańskim w Rosji. Od 2001 r. prowadzi
cykliczne, studenckie objazdy naukowe po Krecie. Jest współautorką podręcznika akademickiego (razem z prof. Kazimierzem Lewartowskim)
Archeologia egejska. Grecja od paleolitu po wczesną epokę żelaza (Warszawa:
Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego 1999).
SŁOWA KLUCZOWE: Polski Internet. Strategie wyszukiwawcze. Archeologia
Krety. Historia Krety. Cywilizacja minojska. Kultura minojska. Minojczycy.
Pałace minojskie. Freski minojskie. Fajstos. Knossos.
ABSTRAKT: W artykule podjęto próbę odpowiedzi na pytanie o to, jakie
informacje na temat kultury minojskiej można odnaleźć w polskim
Internecie. Omówiono strategię wyszukiwawczą, polegającą na specyfikacji
zapytania w oparciu o słowa kluczowe, a następnie na ograniczeniu zbioru
wyszukiwawczego do danych z wyszukiwarki Google.pl, z portali onet.pl,
wp.pl oraz gazeta.pl. Analizie poddano wyniki z dziesięciu najwyżej
spozycjonowanych stron mogących być źródłem wiedzy o Krecie epoki brązu.
Dokonano oceny ich zawartości, podjęto próbę ustalenia, kto i dlaczego w
polskim Internecie tworzy serwisy WWW poświęcone Krecie minojskiej oraz
kto jest ich potencjalnym użytkownikiem.
WPROWADZENIE
W Zakładzie Archeologii Egejskiej Instytutu Archeologii Uniwersytetu
Warszawskiego podjęto realizację projektu zainicjowanego przez prof. dr hab.
Kazimierza Lewartowskiego. Jego celem było zbadanie, jak użytkownicy
polskiego Internetu postrzegają cywilizację egejską. W artykule omówiono
wyniki wyszukiwania informacji na temat Krety minojskiej oraz dokonano
oceny merytorycznej polskich serwisów WWW poświęconych wspomnianemu
zagadnieniu.
Autorka artykułu opierała się na założeniach nie tyle metodologicznych,
ile raczej intuicyjnych, wynikających z własnego, niekiedy popartego krótkim
wywiadem wśród znajomych, doświadczenia w wyszukiwaniu danych w
Internecie. Należy zaznaczyć, że zawarte w tekście przypuszczenia dotyczące
postępowania przeciętnego internauty w Sieci są zatem całkowicie
subiektywne.
REALIZACJA PROJEKTU
Projekt realizowany był pomiędzy lutym a czerwcem 2007 roku. Realizację
rozpoczęto od specyfikacji zapytania - utworzenia listy słów kluczowych,
które mogą wpisywać w wyszukiwarkę użytkownicy Internetu zainteresowani
przeszłością Krety. Wybrano: wyrażenia zawierające przymiotnik „minojski”,
nazwy dwóch - zdaniem autorki - najbardziej znanych pałaców kreteńskich
oraz dwa hasła z mitologii ściśle związane z Knossos. Wyszukiwanie objęło
następujące terminy: 1) „kultura minojska”, 2) „cywilizacja minojska”, 3)
„Minojczycy”, 4) „freski minojskie”, 5) „pałace minojskie”, 6) „archeologia
Krety”, 7) „Artur Evans”1, 8) „Knossos”, 9) „Fajstos” (w tej pisowni) oraz 10)
„labirynt” i 11) „Minotaur”. Zrezygnowano z pozornie oczywistego hasła
1 Sir Artur Evans odkrywca kultury minojskiej, ojciec archeologii Krety w epoce brązu. W l. 1900-1906 doprowadził do odkrycia pierwszego pałacu minojskiego w Knossos; prace wykopaliskowe w pałacu i jego okolicach kontynuowane były do połowy lat 20-tych XX w. Autor rekonstrukcji pałacu ukończonej w 1930 r.
„Minos”, ponieważ niemal wszystkie wyświetlone wyniki odnosiły się do
tawern i hoteli noszących taką nazwę2. Słowa kluczowe wpisywano bez
cudzysłowu, przyjęto bowiem, że przeciętny użytkownik Internetu raczej go
nie stosuje.
Następnie określono zbiór wyszukiwawczy. Jego źródło stanowiły strony
WWW zawarte w bazie danych wyszukiwarki Google.pl, oraz dokumenty
HTML pochodzące z portali: Onet.pl, wp.pl i Gazeta.pl. której wyszukiwarka
opracowana według technologii Google daje gorsze wyniki niż Google.pl.
Zakładając, że mało dociekliwy internauta nie będzie zainteresowany nisko
spozycjonowanymi stronami, analizie zdecydowano poddać dziesięć
pierwszych wyświetlonych linków3.
Ograniczenie wyszukiwania do polskich stron WWW okazało się
stosunkowo łatwe w przypadku Google.pl, w pozostałych przypadkach nie
uwzględniano linków obcojęzycznych wyświetlanych przez wyszukiwarki,
nawet jeśli odsyłały do wartościowych stron, ale np. zredagowanych w języku
angielskim. W przypadku odesłań niewłaściwych (np. nazwy restauracji),
odesłań do już wcześniej wyszukanej strony oraz stron nie działających nie
poszerzano listy linków o kolejne spoza pierwszej dziesiątki.
Wyniki wyszukiwania pogrupowano, tworząc następujące kategorie
zbiorów:
1. Strony słownikowe i encyklopedyczne.
2. Strony poświęcone historii, w całości lub w części odnoszące się do
Krety minojskiej.
3. Artykuły i wypracowania dotyczące Minojczyków i ich cywilizacji.
4. Opisy Krety i jej zabytków na stronach biur podróży lub na stronach
poświęconych turystyce.
5. Wspomnienia z wakacji osób prywatnych (w tym wyłącznie
fotograficzne).
2 Autorka przypuszcza, że słowo „Minos” jest na tyle powszechne, że przy założonych kryteriach wyszukiwania
trudno jest znaleźć linki oddające jego związek z minojską Kretą. 3 Autorka założyła, że opisany warunek powinien być prawdziwy zwłaszcza dla wyszukiwarki Google.pl, gdzie o kolejności wyszukanych wyników decyduje PageRank.
6. Odesłania do książek i ich recenzji (w tym strony księgarni
internetowych i antykwariatów).
7. Strony polskich artystów i twórców zainspirowanych sztuką minojską
8. Varia: pojedyncze i raczej przypadkowe wzmianki, w których pojawiają
się wyszukiwane terminy. W tej grupie najbardziej zaskakujące i
zabawne strony można by określić jako cymelia4.
9. Błędy: odpowiedzi nietrafne bądź niespełniające wymienionych powyżej
założeń.
Omówienie wyników wyszukiwania wymaga najpierw udzielenia
odpowiedzi na pytanie, które ze stron wyświetlanych przez poszczególne
wyszukiwarki spełniały oczekiwania autorki. Za właściwe uznano te należące
do kategorii 1-4. Strony z kategorii 5. zasadniczo nie zwierały informacji
dotyczących Krety epoki brązu, często ograniczano się tu wyłącznie do
prezentacji fotografii lub lakonicznych wzmianek o wyspie. Na pozór
obiecujące strony z kategorii 6. także nie zawierały poszukiwanych
informacji. Kilkakrotnie powtórzyło się w tej grupie odesłanie do strony
antykwariatu sprzedającego Sztukę egejską Bogdana Rutkowskiego oraz
krytyki książki Colina Renfrew Archeologia i język napisanej przez G.
Jagodzińskiego. Pojedyncze odnośniki dotyczyły recenzji Anny Waśko
poświęconej podręcznikowi Historia 1 autorstwa M. Kosznickiego, S.
Kotarskiego, J. Pudliszewskiego czy dorobku naukowego Andrzeja Korytko
(historyka badającego dzieje dyplomacji i stosunków międzynarodowych na
Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim) podającego w swojej bibliografii
tłumaczenie z języka rosyjskiego przewodnika Sosso Logiadou-Platonos
Knossos. Pałac Minosa. Cywilizacja minojska5, oraz księgarń, gdzie można
kupić książkę Tajemnica Krety Hansa G. Wunderlicha. W przypadku
powyższych kategorii mylny obraz wyszukiwania może powodować
4 Znalazły się tutaj np. przypadkowe wzmianki o Minojczykach, pojawiające się w archiwach list dyskusyjnych serialu Star Trek, strona poświęcona zapaśnikowi o pseudonimie Minotaur, strona z grami, gdzie do budowy imperium można wybrać Minojczyków, według opisu gry przynajmniej tak samo walecznych jak Asyryjczycy!. 5 To popularny stustronicowy przewodnik zatytułowany Knossos: The Minoan Civilization, wydany w 1989 r. przez I. Mathioulakisa & Co, ma liczne wznowienia. Po raz pierwszy wydany w 1980 r. pt. Knossos the Palace of Minoan a Survey of the Minoan Civilizations przez tego samego wydawcę. Dostępny w niemal każdym sklepiku z pamiątkami na Krecie.
odniesienie się tylko do pierwszych dziesięciu linków. Strony z ostatnich
trzech kategorii nie zawierały żadnych informacji o Krecie minojskiej.
Najbardziej trafne linki wyszukał Google.pl, dalej w kolejności
wyszukiwarki portalowe Gazety.pl, wp.pl i na końcu Onet.pl. Jeśli chodzi o
liczbę wszystkich znalezionych haseł, znów pierwsza była wyszukiwarka
Google.pl druga Gazeta.pl, trzecia Onet.pl, ostatnia wp.pl. Jeśli uwzględnić,
że wyszukiwanie poprzez Google.pl oznaczało możliwość odniesienia się tylko
do polskiego Internetu, to przewaga tej wyszukiwarki nad pozostałymi
wydaje się być bezdyskusyjna. Dokładne dane dotyczące wyników
wyszukiwania znajdują się w tabeli 1 i tabeli 2.
Tabela 1
Wyniki wyszukiwania w poszczególnych wyszukiwarkach
Tabela 2
Liczba odpowiedzi uznanych przez autorkę za trafne wśród pierwszych 10-ciu linków
Kilka słów komentarza należy się samym wyszukiwanym słowom
kluczowym. Najcelniej postawionymi zapytaniami okazały się (kolejność wg
uzyskiwanych wyników): 1) „kultura minojska”, 2) „pałace minojskie”, 3)
„freski minojskie”, 4) „Fajstos” i 5) „Minojczycy” (por. tabela 2). Biorąc pod
uwagę ogólną liczbę znalezionych haseł zastanawia gorszy wynik „Knossos”
(7 pozycja). Ta dysproporcja mogłaby wynikać z przyjętej pisowni „Fajstos”,
nazwy drugiego pałacu uwzględnionego w wyszukiwaniu. Słowo odsyła
prawie wyłącznie do stron polskich, podczas gdy „Knossos” to
międzynarodowa nazwa stanowiska archeologicznego. Jednak pierwsze
wyszukane linki dla „Knossos” były niemal wyłącznie polskojęzyczne. Fajstos
jest celem wycieczek organizowanych przez biura podróży, co częściowo może
tłumaczyć wysoką pozycję słowa. Jeśli jednak porównać wyniki dla obydwu
nazw, to słowo „Knossos” pojawia się na stronach biur podróży znacznie
częściej niż „Fajstos”6. Można przypuszczać, że o gorszym wyniku „Knossos”
zadecydowała powszechna znajomość tego słowa, które używane jest w
6 Wpisanie w Google.pl „Malia” lub „Kato Zakros” daje znacznie więcej linków niż „Fajstos”, jednak wśród pierwszych dziecięciu stron zaledwie kilka (2-3) odnosi się do nazw stanowisk.
szerszym, niearcheologicznym kontekście. W przypadku słów kluczowych
„Artur Evans” i „archeologia Krety” nietrafne wyniki spowodowało
niestosowanie cudzysłowu przy wyszukiwaniu. Interesująca jest także
większa trafność archeologicznego terminu „kultura” w odniesieniu do Krety
minojskiej niż terminu cywilizacja.
Krótkie omówienie informacji pochodzących z linków uznanych za trafne
przedstawione zostanie poniżej. Wyniki poszukiwań pogrupowano według
kategorii wyróżnionych wcześniej zbiorów.
STRONY SŁOWNIKOWE I ENCYKLOPEDYCZNE
W tej grupie, zgodnie z oczekiwaniami autorki, na pierwszym miejscu
pojawiły się odesłania do polskiej wersji Wikipedii. Minojczycy i ich dorobek
prezentują się tu skromnie, szczególnie w porównaniu z jej angielsko,
francusko lub niemiecko-języcznym odpowiednikami. Kilkuzdaniowe opisy
haseł w zasadzie nie zawierają błędów, rażą za to nieporadne stylistycznie
sformułowania. Zastanawiający jest też dość przypadkowy dobór
zamieszczanych w Wikipedii wiadomości. Za przykład niech posłużą
nieuzasadnione podkreślenie znaczenia handlu cyną dla rozwoju cywilizacji
minojskiej (Kultura minojska, 2007) lub eksponowanie postaci ojca Artura
Evansa w jego bardzo krótkim biogramie (Arthur Evans, 2007). Zdecydowanie
najlepiej opracowanym hasłem jest „sztuka minojska” - jedyny tekst
posiadający odesłanie do literatury specjalistycznej (Kazimierz Michałowski
Jak Grecy tworzyli sztukę i Witold Dobrowolski, Bogdan Rutkowski, Anna
Sadurska Sztuka Świata T. 2.) (Sztuka minojska, 2007).
Wiadomości z innych stron słownikowych i encyklopedycznych były
jeszcze bardziej ogólnikowe niż z Wikipedii i ograniczały się do podania
podstawowej chronologii, wymiany gałęzi sztuki i rzemiosła minojskiego,
wzmianki o dwóch, trzech stanowiskach archeologicznych (np. Kreteńska
sztuka, minojska sztuka 1998–2007). Niektóre strony o charakterze
encyklopedycznym zawierały hasła w całości przekopiowane z Wikipedii z
zaznaczeniem źródła cytowania (por. Kultura minojska, 2007 i Kultura
minojska, kultura kreteńska bd). Ze względu na lakoniczny charakter haseł
słownikowych i encyklopedycznych nie wydaje się możliwe odnalezienie
pozainternetowego źródła dla zawartych w nich wiadomosći.
Wyjątek w tej kategorii stanowi Słownik sztuki starożytnej Grecji i Rzymu
opracowany przez Alfreda Twardeckiego w serwisie Wirtualny Wszechświat
(Twardecki, 2000-2002). Zawarte w nim wiadomości mają największą
wartość merytoryczną, cechuje je zrozumiałość i poprawny język. Nie dziwi
więc fakt, że hasła z tego słownika zostały skopiowane na stronach
zaliczonych do kategorii trzeciej, oferujących artykuły i wypracowania dla
uczniów7, podczas gdy informacje z Wikipedii wykorzystywane są wyłącznie w
innych słownikach i encyklopediach.
STRONY POŚWIĘCONE HISTORII, W CAŁOŚCI LUB W CZĘŚCI ODNOSZĄCE SIĘ DO
KRETY MINOJSKIEJ
Kategoria ta jest dość liczna. Należą do niej witryny tworzone
indywidualnie lub zespołowo. Autorami pierwszych są głównie zauroczeni
przeszłością Krety amatorzy pragnący podzielić się swoją fascynacją -
niestety rzadziej - wiedzą z internautami. Na podstawie nielicznych notek
biograficznych można wnioskować, że wśród twórców są licealiści zachęcani
przez nauczycieli do tworzenia własnych stron. Wydaje się, że testowanie
umiejętności informatycznych jest dla nich co najmniej tak samo ważne, jak
dbałość o poprawność zamieszczonych treści (np. Dudek, 2002).
Jedną z najlepszych witryn pt. „Moja Grecja” stworzył człowiek, który po
pierwszej autokarowej wycieczce do Grecji tak pokochał ten kraj i jego
historię, że w ciągu kolejnych lat odwiedził Grecję kilkakrotnie, sukcesywnie
pogłębiając swoje wiadomości o niej (Moja Grecja, 2006).
Dzieje Krety i sztuka minojska opisywane są w tej grupie stron
poprawnie, ale problemem jest skromna ilość i wybór informacji. Podobnie
jak w kategorii pierwszej najczęściej zamieszczane są wiadomości
ogólnikowe: bardzo szeroko kreślone ramy chronologiczne, najważniejsze
gałęzie wytwórczości, główne ośrodki pałacowe. W wypowiedziach uderza
7 Por. rozdział Arykuły i wypracowania dotyczące Minojczyków i ich cywilizacji.
niedbałość manifestująca się częstymi literówkami lub zabawnymi
pomyłkami np. włoski archeolog Doro Levi wspominany jest jedynie z imienia
jako Doro, a liczba tabliczek z Knossos obliczana jest na 4000 tysięcy,
podczas gdy jest ich zaledwie cztery tysiące (Pismo starożytnych
Kreteńczyków, 2007).
Ciekawym przykładem jest strona poświęcona Arturowi Evansowi, której
twórcą jest Zbig Kurzawa (Kurzawa 2004). Jej autor próbuje samodzielnie
zdemaskować nieścisłości i manipulacje jakich dopuszczał się Evans w
swojej rekonstrukcji obrazu cywilizacji minojskiej i samego pałacu w
Knossos. Jedną z podstaw wywodu jest przeprowadzona przez autora
konfrontacja idyllicznego evansowskiego obrazu Krety z krwawą wizją
przeszłości Krety Jamesa G. Frazera i Roberta Gravesa8. Autor nie ma
świadomości, że oparte wyłącznie na mitach i obserwacjach etnograficznych
hipotezy Frazera, podjęte później przez Gravesa zrodziły się pod koniec XIX
wieku, jeszcze przed odkryciem kultury minojskiej i nie znajdują
potwierdzenia w materiale archeologicznym.
Autorzy stron WWW tej kategorii rzadko wymieniają książkowe źródła
podawanych przez siebie informacji. Ponieważ wiedza, którą posiadają ma
charakter ogólny, szerszy jednak niż wiadomości pochodzące z encyklopedii i
słowników, można przypuszczać, że jednym z możliwych jej źródeł są
publikacje o charakterze przewodnikowym9. Innym źródłem, które na
wstępie uznano za prawdopodobne były licealne podręczniki do historii.
8 Np. „Pisze Homer o tym, że Minos był obierany co dziewięć lat. Był to okres greckiego Wielkiego Roku po
upłynięciu którego-jak się przypuszcza-Minos odwiedzał najwyższego boga w jego sanktuarium. Z tej okazji Ateny
musiały mu dostarczyć siedmiu młodzieńców i siedem dziewic jako świtę. W "Mitach Greckich" Robert Graves sugeruje, że pierwotnie to sam król składany był w ofierze Potrójnej Bogini, aczkolwiek późniejsi władcy wykupywali
się ofiarami zastępczymi. Frazer w "Złotej Gałęzi" pisze o okresie 8-letnim po którym każda władza królewska wymagała odnowienia i podaje przykład Sparty i innych miast-państw greckich kultywujących ten zwyczaj aż do III
w. p.n.e. Wg tego autora Minos oddalał się na jakiś czas do wiecznej groty na górze Ida, gdzie składał Zeusowi sprawozdanie ze swoich rządów i otrzymywał wskazówki na następne lata. Co natomiast działo się z trybutem Aten
czyli 14 młodzieńcami i dziewicami? Z pewnością nie wracali już nigdy do Aten. Frazer uważa, że byli składani w ofierze poprzez pieczenie żywcem w brązowym posągu byka /lub też człowieka z głową byka/, by odnowić siły króla i
słońca, które uosabiał” (Kurzawa, 2004),
9 Np. Fabrikiewicz przepisuje obszerne fragmenty przewodnika Pascala bez zaznaczenia cytowania
(Fabrikiewicz bd, Ellingham 19933 241-242),
Jednak autorce nie udało się znaleźć pewnych odniesień do znanych jej
podręczników wśród przeanalizowanych stron10.
Bibliografię podają autorzy stron „Moja Grecja” oraz „Kreta wyspa
Minosów” (zob. Moja Grecja, 2006; Kurzawa, 2007). Wśród cytowanych przez
nich pozycji znajdują się: angielskojęzyczne przewodniki po Grecji, książki
poświęcone historii Grecji (np. Historia kultury starożytnej Grecji i Rzymu
Kazimierza Kumanieckiego), mitologii Grecji (mitologie Zygmunta Kubiaka i
Jana Parandowskiego), angielska książeczka dla dzieci In search of Knossos:
The quest for Minotaur's labirynth Giovanniego Caselliego oraz pozycja chyba
najbardziej popularna wśród internautów, czyli Tajemnica Krety
Wunderlicha.
Do tej kategorii stron należy także dostępna w polskim tłumaczeniu
wersja witryny Iana Swindale’a, nauczyciela języka angielskiego,
mieszkającego w Rethymnonie, który zwiedzał, fotografował i opisywał
minojskie stanowiska archeologiczne. Jest to strona zdecydowanie najlepsza
w tej kategorii zarówno pod względem merytorycznym jak i pod względem
doboru materiału ilustracyjnego. Jako jedyna zawiera odniesienia
bibliograficzne do publikacji opisywanych stanowisk archeologicznych. Rażą
w niej natomiast liczne błędy językowe będące skutkiem nieudolnego
tłumaczenia (zob. Swindale, 1998-2001)
Wśród witryn tworzonych zespołowo wyróżnić można profesjonalne
serwisy prowadzone przez wydawnictwa oraz serwisy zakładane przez osoby
prywatne np. studentów i licealistów, posiadające jednak kolegia redakcyjne
i recenzentów zamieszczanych tekstów. Należą do nich Wirtualny
Wszechświat prowadzony przez wydawnictwo „Prószyński i S-ka”. Część
serwisu stanowi wspomniany wcześniej Słownik sztuki starożytnej Grecji i
Rzymu Twardeckiego. Oprócz tego informacje na temat Krety minojskiej
umieszczono na dwóch innych podstronach (Dzieje państw. Kreta minojska,
2000; Historia starożytnej Grecji. Od Indoeuropejczyków do Mykeńczyków.
Kultura pałaców Krety minojskiej, 2000-2002).
10 O podręcznikach nieco szerzej w części poświęconej stronom należącym do kategorii „Artykuły i wypracowania dotyczące Minojczyków i ich cywilizacji”.
Strona Historia starożytnej Grecji. Od Indoeuropejczyków do
Mykeńczyków. Kultura pałaców Krety minojskiej omawia temat w szerokim
ujęciu i nie zawiera błędów. Druga podstrona natomiast zawiera
spostrzeżenia, które nie znajdują potwierdzenia w obecnym stanie badań nad
kulturą minojską: np. „Na okres ten [młodszych pałaców] przypada również
powstanie i rozbudowa scentralizowanej administracji na wzór egipski” czy
„Dominowała postać matki-ziemi, której podlegało niebo, ziemia, pogoda
i zwierzęta, występowała także postać oplecionej wężami opiekunki domostw”
(Dzieje państw. Kreta minojska, 2000). Różnica w poziomie prezentowanych
wiadomości stanowić może ostrzeżenie, że nawet uznane wydawnictwo
niekonsekwentnie weryfikuje publikowane w Internecie treści.
Dzieje Krety z widocznym naciskiem na jej kulturę materialną omawiane
są w poświęconym historii starożytnej serwisie „Histurion.pl” (Grecja: Historia,
2006-2007). Stworzony przez Pawła Bąkiewicza serwis prowadzą amatorzy (są
wśród nich studenci historii), posiada on kolegium redakcyjne i szczyci się
posiadaniem „łowców błędów” czyli korektorów nadsyłanych tekstów. W
artykule dotyczącym cywilizacji egejskich nieprawdziwe jest tylko zdanie
odnoszące się do rzekomego wsparcia udzielonego faraonom egipskim przez
władców Krety w walce z najeźdźcami hyksoskimi. (Sajmon, 2006-2007)
Zagadnienia dotyczące cywilizacji minojskiej są przedmiotem dyskusji
prowadzonej na forum historycznym Historycy org. Zostały w niej podjęte
następujące wątki kreteńskie: kultura minojska, mit o talassokracji oraz
podobieństwa i różnice pomiędzy kulturą minojską a kulturą mykeńską.
Wprowadzenie w temat jest zwykle bardzo krótkie i niekoniecznie nawet
zarysowuje problem. Poziom wypowiedzi uczestników forum bywa nierówny,
przeważają jednak wpisy świadczące o bardzo ogólnej wiedzy autorów
(Minojczycy i Mykeńczycy ,2007).
ARTYKUŁY I WYPRACOWANIA DOTYCZĄCE MINOJCZYKÓW I ICH CYWILIZACJI
W tej kategorii znalazły się artykuły i wypracowania zamieszczane w
serwisach oferujących pomoce naukowe dla uczniów i studentów, takich jak
„Ściąga.pl” czy „Maturalny.org”, artykuły problemowe opatrzone aparatem
naukowym oraz dwa teksty wskazujące na uprawianie archeologii egejskiej w
Polsce.
Teksty publikowane w serwisach przeznaczonych dla uczniów są w praktyce
gotowcami. Uczniowie ściągają je z serwerów, przedstawiają jako własne
wypracowania, a następnie komentują oceny jakie za nie otrzymali. Część
tekstów zamieszczana jest pod różnymi adresami, może je tylko różnić liczba
literówek.
Autorzy wypracowań rzadko podają bibliografię, więc ustalenie źródeł
zamieszczanych informacji jest trudne. Dla niepodpisanego tekstu
zatytułowanego Kultura morza egejskiego, znajdującego się pod dwoma
adresami, źródło stanowiły kolejne hasła z internetowego Słownika sztuki
starożytnej Grecji i Rzymu Twardeckiego przepisane niemal w całości, ale bez
zaznaczenia cytowania (zob. Kultura morza egejskiego, 2007a; Kultura morza
egejskiego, 2007b). Tekst wyróżniał się jednak korzystnie spośród innych
(por. Twardecki, 2000-2002 w części Strony słownikowe i encyklopedyczne),
co również docenili – jak wynika z komentarzy pod nim zamieszczonych -
szkolni nauczyciele. Inny tekst zatytułowany Kreta zawierał informacje
przepisane z przewodnika Pascala, również bez zaznaczenia cytowania.
Różnice zaznaczyły się w pisowni nazw własnych, które w „Krecie” podawane
są błędnie oraz w pominięciu opisów bazy noclegowej i niektórych stanowisk
archeologicznych (Kreta bd; por. Ellingham 19933, 241-259).
Wiadomości zawarte w wypracowaniach należących do omawianej kategorii
są najczęściej prawdziwe, chociaż w lekturze przeszkadzają częste błędy
stylistyczne i literówki. Najwięcej problemów sprawiają autorom zagadnienia
związane z pismami egejskimi i religią. W pierwszym przypadku trudność
stanowi różnorodność typów pisma, z których tylko jedno zostało odczytane
(hieroglificzne, linearne a i odczytane linearne b) oraz fakt posługiwania się
na Krecie dwoma językami, z których jeden pozostaje ciągle nieznany
(mieszkańcy Krety mówili językiem nazywanym współcześnie minojskim oraz
dialektem mykeńskim będącym archaiczną formą greki). Drugim problemem
jest panteon bóstw minojskich oraz ogólna wizja religii minojskiej. Internauci
powtarzają atrakcyjne, ale nienaukowe wizje Roberta Graves’a i akcentują
rolę Bogini Matki mordującej cyklicznie swoich boskich bądź ziemskich
kochanków. Nieznajomość rodzajów i form kultu na Krecie zastępowana jest
wypowiedziami inspirowanymi być może grecką mitologią, czego przykładem
jest pogląd, zgodnie z którym podstawowym kultem Minojczyków był kult
morza, z niego narodził się kult byków, które pierwotnie tratować miały
przywiązywanych do słupów ludzi (Przemek, 2005).
Na uwagę zasługuje fakt, że wśród nielicznych cytowanych przez autorów
pozycji bibliograficznych nie ma ani jednej książki dotyczącej Krety
minojskiej czy nawet epoki brązu. Podstawą wypowiedzi są prace dotyczące
całej historii i historii sztuki Grecji oraz opracowania encyklopedyczne11.
Ponieważ odbiorcami omawianych tekstów wydają się być głównie uczniowie
przypuszczano, że niewymienionym książkowym źródłem informacji mogły
być podręczniki licealne do historii. Dzięki uprzejmości dr Katarzyny
Zielińskiej z Zakładu Dydaktyki Historii Instytutu Historycznego
Uniwersytetu Warszawskiego autorka przejrzała 15 podręczników, w tym
kilka już wycofanych ze szkół, ale być może obowiązujących w czasie
powstawania starszych stron z tej kategorii. Okazało się, że kultura minojska
jest w podręcznikach pomijana, lub opisywana bardzo lakonicznie w sposób
porównywalny z hasłami encyklopedycznymi lub słownikowymi. Być może
wzmaga to zainteresowanie uczniów gotowymi wypracowaniami szerzej
omawiającymi ten okres.
Autorami artykułów problemowych są anonimowa osoba, przypuszczalnie
studentka prawa (Bez tytułu, bd) oraz Joanna Żak-Bucholc (Żak-Bucholc,
2005a, 2005b) pisująca dla serwisu Racjonalista.pl. oraz periodyków „Albo
albo. Inspiracje Jungowskie”, „Nie z tej ziemi”, „Czwarty Wymiar”, „Tytuł”.
Artykuły zawierają oryginalne pomysły i są ciekawie napisane. Pierwszy tekst
dotyczy ustroju Krety i został zainspirowany przywołaną przez Wunderlicha,
lecz niepotwierdzoną koncepcją O. Spenglera o sepulkralnym charakterze
pałacu w Knossos (Bez tytułu, bd). Dwa kolejne: „Inicjacja dziewcząt w
starożytnym świecie minojskim” oraz „Kuros, Kora i Delfy” analizują rytuały i
11 Strona Cywilizacja minojska wymienia N.G.L. Hammonda Dzieje Grecji i Cywilizację starożytną – przewodnik encyklopedyczny pod red. A. Cotterella (Cywilizacja minojska, 2007); Knossos – historia budowy miasta podaje Architekturę starożytnej Grecji S. Parnickiego-Pudełko i K. Ulatowskiego; T. Wróbla Zarys historii budowy miast i W. Kocha Style w architekturze. (Knossos – historia budowy miasta, bd).
mity związane z Kretą i epoką brązu (Żak-Bucholc, 2005a, 2005b). Poza
Tajemnicą Krety Wunderlicha i Białą boginią Roberta Gravesa Joanna Żak-
Bucholc w obydwu artykułach powołuje się na książki o charakterze
popularnonaukowym lecz napisane przez archeolożkę: Kulturę Wysp
Cykladzkich w epoce brązu i Życie codzienne na Krecie w państwie króla
Minosa Ludwiki Press oraz na prace naukowe np. The Living Goddess Mariji
Gimbutas, Art and Religion in Thera. Reconstructing a Bronze Age Society
Nanno Marinatos czy publikacje Károly Kerényi’ego.
Wśród wszystkich wyszukanych linków znalazły się tylko dwa, które
informują internautę o istnieniu archeologii egejskiej w Polsce. Pierwszy
odsyła do artykułu O czasie w archeologii. Rozprawa archeologa z
historykiem prof. dr hab. K. Lewartowskiego w elektronicznej wersji pisma
„Mówią Wieki” (Lewartowski, 2001). Autor jest archeologiem egejskim
piszącym o problemach datowania względnego i bezwzględnego epoki brązu
w Grecji. Drugi link odsyła do opisu prac wykopaliskowych na stanowisku w
Tell Kabri w Izraelu z udziałem polskich archeologów z Wyższej Szkoły
Humanistycznej w Pułtusku, podczas których odkryto fragmenty minojskich
fresków (Prace wykopaliskowe na stanowisku Tel Kabri,w Galilei, w Izraelu
sezon 2005, bd).
OPISY KRETY I JEJ ZABYTKÓW NA STRONACH BIUR PODRÓŻY LUB NA STRONACH
POŚWIĘCONYCH TURYSTYCE
W tej kategorii znalazły się teksty dotyczące przeszłości Krety i/lub opisy
stanowisk archeologicznych, wspomnienia wakacyjne znajdujące się w
serwisach WWW biur podróży oraz artykuły w portalach turystycznych.
Jest to kategoria najmniej wartościowa pod względem merytorycznym,
opisy są banalne, głównie koncentrują się na prezentacji popularnych mitów
greckich związanych z Kretą. Najczęściej wymienianym stanowiskiem
archeologicznym jest pałac w Knossos; często powtarzana jest informacja o
kontrowersjach wokół rekonstrukcji tego pałacu dokonanej przez Evansa,
bez wyjaśnienia jednak skąd się te wątpliwości wzięły i czego dotyczyły. (np.
Wyspa Kreta. Opis (2005-2007) ze strony kreta.net.pl.; Heraklion – Knossos
(bd) ze strony Kreta-Santorini-Grecja). Do częstych błędów należy stosowanie
niewłaściwego nazewnictwa pomieszczeń pałacowych i faz chronologicznych
Teksty pisane są pełnym przymiotników, egzaltowanym stylem,
przypominającym styl artykułów z prasy kobiecej (na marginesie zjawisko
warte analizy językoznawczej)12.
Książkowe źródła informacji podawane są w tej kategorii stron bardzo
rzadko i ograniczają się niemal wyłącznie do przewodników: Pascala, Wyspy
greckie wydawnictwa „Wiedza i Życie” i Krety Petera Zralki (Przewodnik
Kreta, 2001; Kreta 2004-2007; Woźniczko, 2006). Jedynie Marta Podleśna,
autorka tekstu Knossos powołuje się na popularnonaukową książkę
Minoans: Life in Bronze Age Crete, Rodney’a Casteldena (Podleśna, 2002-
2005).
Na tym tle wyróżnia się opis przeszłości Krety, znajdujący się na stronie
biura Orbis Travel. Jest on niezwykle barwny i oryginalny choć ahistoryczny:
sugeruje, że przyczyną upadku cywilizacji minojskiej były cechujące
Minojczyków przesadny zbytek, zmysłowe rozpasanie i dekadencja (Mini
Przewodnik.Kreta, bd).
Przypuszczano, że jednym z niewymienionych źródeł informacji mogły być
opisy wyspy znajdujące się na obcojęzycznych stronach biur, które mają
przedstawicielstwa w Polsce i działają w innych krajach. W wynikach
wyszukiwania znalazło się jedno takie biuro TUI. Sprawdzona została strona
jego angielskiego odpowiednika biura Thomson. Na stronie TUI w
anonimowym opisie Grecja/Kreta - informacje praktyczne znajduje się bardzo
krótka wzmianka o Knossos i cywilizacji minojskiej (Grecja/Kreta - informacje
praktyczne, 2002-2007). Jednak w opisie Krety na stronie Thomsona nie ma
żadnej wzmianki o historii Krety (Guide to Crete, 2007).
Wzmianki o pałacach w Knossos i Fajstos, Muzeum Narodowym w
Heraklionie a czasami nazwy innych stanowisk archeologicznych pojawiają
się w umieszczanych na stronach biur podróży wspomnieniach z wakacji
12 Dobrym przykładem obrazującym również problemy stylistyczne autorów mogą być poniższe cytaty: „sala tronowa [w Knossos] mogła swoim wyglądem uosabniać przygniatającą władzę” (Podleśna, 2002-2005); „Konsos - gąszcz pokoików, uliczek i zakamarków rzeczywiście przypominał labirynt” (Rudomino, 2001),
(np. Rudomino, 2001). Wydaje się, że publikowane wspomnienia
odpowiadają wyobrażeniom o idealnych wakacjach, na które składa się
plażowanie, zwiedzanie i kupowanie. Bardziej szczegółowe opisy zabytków
Krety znajdują się w artykułach Kreta: 3 porty w 3 dni oraz Grecja – Błękitny
Labirynt zamieszczonych w portalach „Gazeta Turystyka” (wersja online
dodatku do „Gazety Wyborczej”) i „Voyage” (Woźniczko, 2006; Czerwiński,
Strzałkowska, 2003).
Najciekawsze w tej kategorii stron są dwa artykuły Wyspa Minotaura i
Tajemnice Pałaców Krety autorstwa Bartosza Nowackiego (Nowacki, bd a;
Nowacki bd. b). Autor, archeolog z wykształcenia, kompetentnie przedstawia
historię pałaców i wybranych stanowisk archeologicznych oraz – co stanowi
wyjątek wśród wszystkich wyszukanych stron internetowych – zamieszcza
plany pałaców wraz z opisem pomieszczeń.
Jak już zaznaczono, strony zakwalifikowane do pozostałych kategorii w
zasadzie nie zwierały żadnych informacji na temat Krety minojskiej.
Warto jednak poświęcić parę zdań nielicznym stronom świadczącym o
istnieniu recepcji kultury minojskiej wśród współczesnych polskich artystów
i twórców. Wśród źródeł inspiracji należy wymienić sztukę minojską, przede
wszystkim freski oraz mity odnoszące się do Krety. W pierwszym przypadku
szczególnie ciekawa wydaje się strona galerii „Emel”, prezentująca cykle
malowideł Marii Lupy, z których jeden nosi tytuł Dysk z Fajstos (Dyski, bd).
Cykl tworzą sporych rozmiarów obrazy w intensywnych, „neonowych”
kolorach przedstawiające wariacje na temat dysku z Fajstos13 Malarka
nadała im nazwy, które nawiązują do spiralnego układu tekstu na zabytku:
Trąba mówiąca, Pierścienie mocy, Koło fortuny.
Wśród utworów literackich inspirowanych mitologią, wyróżnia się Mit o
Minotaurze. Mit o pochodzeniu dresiarzy, zamieszczony na forum
prozatorskim (Yarre, 2004). To zabawna i barwna, napisana językiem
13 To niewielki krąg z wypalonej gliny, inskrybowany znakami odciśniętymi przy pomocy stempli, znaleziony w
archiwum pałacu w Fajstos i datowany na ok. 1700 – 1650 r. p.n.e. Ponieważ jest to zabytek unikalny ze
względu na technikę wykonania i tajemniczy, bo zapisany na nim tekst pozostaje nieodczytany, dysk stał się
przedmiotem bardzo popularnym w kulturze masowej.
przypominającym prozę Andrzeja Sapkowskiego opowieść o tym, jak syn
Minosa Minotaur przystaje do sekty z Dressos. Ponieważ Dressaroje
oddawali się niecnym czynom, królewski syn skazany został na banicję.
którą „wykorzystał” na forsowne i wspomagane odżywkami ćwiczenia ciała.
Ich skutkiem był nieproporcjonalny rozrost mięśni, a szczególnie karku.
Przerażeni odmienionym wyglądem Minotaura rodzice zamknęli go w
labiryncie. Autor dobrze zna nie tylko grecką mitologię ale również starożytne
realia: np. pomysł sekty z Dressos nawiązuje do Dreros - stanowiska
archeologicznego z epoki żelaza, zwykli Kreteńczycy noszą w jego opowieści
sandały a spodnie Dressarojów sprowadzane są z Persji.
ZAKOŃCZENIE
Podsumowując rezultaty przeszukiwania polskiego Internetu w
poszukiwaniu informacji o cywilizacji minojskiej, można pokusić się o kilka
wniosków. Po pierwsze znalezione wiadomości, choć w większości są
prawdziwe, to jednak zbyt lakoniczne, często mało interesujące. Autorzy
internetowych wypowiedzi na temat kultury kreteńskiej przeważnie posiadają
wiedzę encyklopedyczno-przewodnikową, nieliczni cytują książki. Są to
zazwyczaj pozycje popularnonaukowe, często poświęcone historii Grecji, w
których okres minojski omawiany jest bardzo skrótowo. Ponadto w
większości prace te zostały napisane w latach 60. XX w., przez co częściowo
straciły na aktualności. Autorzy praktycznie nie znają polskich prac
dotyczących Krety prehistorycznej ani epoki brązu w Grecji. Na wiedzę
internetową składają się w znacznym stopniu te same, powtarzane
informacje kopiowane pod różnymi adresami WWW.
Dziwić może fakt znikomego wykorzystania przez polskich użytkowników
angielskiego Internetu, którego zasoby na temat kultury minojskiej są
znacznie większe niż polskiego. Może problemem jest ich słaba znajomość
języka angielskiego. A może bliższa prawdy jest teza, że użytkownicy zdający
sobie sprawę z bogactwa angielskiego Internetu nie tworzą własnych stron
na temat kultury minojskiej, a ci, którzy to robią, nie mają takiej
świadomości lub niewiele ich to obchodzi.
Uderzająca banalność informacji ma również swoje odbicie w materiale
ilustracyjnym umieszczanym na stronach WWW. Na wielu z nich powtarzają
się te same zdjęcia, rzadko pojawiają się fotografie autorskie, jeszcze rzadziej
podawane jest źródło fotografii.
Zwraca uwagę niemal całkowity brak stron i artykułów, które tworzone
byłyby przez badaczy zajmujących się archeologią Krety w Polsce lub
odsyłały do uniwersytetów i placówek naukowych zajmujących się tą
dziedziną. Nie znaleziono również stron popularyzatorskich redagowanych
przez archeologów lub historyków. Autorce wiadomo o istnieniu takiej strony
poświęconej Grecji mykeńskiej (Lewartowski, 2006). Przeciętny Internauta
nie wie zatem, że są w Polsce osoby zajmujące się archeologią Krety
zawodowo. To luka, którą należałoby uzupełnić.
Wskazówką do odpowiedzi na pytanie kto w polskim Internecie poszukuje
informacji na temat Krety minojskiej są komentarze pozostawiane przez
samych internautów w serwisach WWW. Na ich podstawie wydaje się, że
bardzo liczną grupę użytkowników stanowią licealiści i gimnazjaliści
szukający informacji, dzięki którym szybko i bez większego wysiłku mogą
odrobić zadaną przez nauczyciela pracę domową i otrzymać za nią dobrą
ocenę. Wiele stron w pełni odpowiada ich potrzebom. Do drugiej wyraźnie
rysującej się grupy można zaliczyć turystów. Kreta jest bardzo popularnym
miejscem wypoczynku Polaków. Świadczy o tym zarówno liczba ofert w
biurach podróży, jaki i pogłębiająca się rokrocznie znajomość polskiego
wśród Kreteńczyków. Ostatnią grupą użytkowników, jaką z autorka może
zidentyfikować, bywają studenci archeologii szukający informacji w
Internecie. Z nieznanych przyczyn niektórzy nie korzystają z polecanych
książek i stron internetowych. Demaskuje ich brak szczegółowej wiedzy,
błędne nazewnictwo faz chronologicznych, pomieszczeń pałacowych oraz
nieznajomość planów stanowisk.
Bibliografia:
Arthur Evans (2007) Wikipedia [online]; [dostęp 2.04.2007]. Dostępny w World Wide Web: <http://pl.wikipedia.org/wiki/Arthur_Evans>,
Bez tytułu (bd). [online]; [dostęp 22.08.2007]. Dostępny w World Wide Web:
<http://www.student.lex.pl/materialy/o_byt021106.doc>, Czerwiński, Ryszard; Strzałkowska Magdalena. (2003). Grecja – Błękitny
labirynt [online]; [dostęp 22.08.2007]. Dostępny w World Wide Web:
<http://turystyka.wp.pl/artykul.html?katn=2:1&wid=1315680&ticai
d=13e9e>, Cywilizacja minojska (2007). [online]; [dostęp 22.08.2007]. Dostępny w World
Wide Web: <http://www.sciaga.pl/tekst/20705-21-
cywilizacja_minojska>, Dyski (bd) Galeria Emel [online]; [dostęp 22.08.2007]. Dostępny w World
Wide Web: <http://www.emel.art.pl/galerie/dyski/dyski.htm>,
Dudek, Maciej. (2002). Antyk: historia starożytności – autor [online]; [dostęp
22.08.2007]. Dostępny w World Wide Web: <http://www.antyk.terramail.pl/strony/autor.html>
Dzieje państw. Kreta minojska (2000) Wirtualny wszechświat [online]; [dostęp
22.08.2007]. Dostępny w World Wide Web: <http://www.wiw.pl/historia/dziejepanstw/009.asp>,
Ellingham, Mark. et al. (19993).. Grecja – wyspy. Praktyczny przewodnik Pascala, Bielsko-Biała: Pascal, s. 241-242,
Fabrikiewicz, brak imienia. (bd). Historia [online]; [dostęp 22.08.2007]. Dostępny w World Wide Web:
<http://www.pwsos.pl/prace/fabrikiewiczk/Historia.html>,
Grecja: Historia (2006-2007). Histurion.pl [online]; [dostęp 22.08.2007]. Dostępny w World Wide Web: <
http://www.histurion.pl/strona/art/grecja/historia.html>, Grecja/Kreta - informacje praktyczne (2002-2007). TUI [online]; [dostęp
22.08.2007]. Dostępny w World Wide Web: <http://www.tui.pl/strony/117281.php>
Guide to Crete (2007) Thomson.co.uk [online]; [dostęp 22.08.2007]. Dostępny
w World Wide Web: <http://www.thomson.co.uk/destinations/europe/greece/crete/guid
e-to-crete.html>,
Heraklion – Knossos (bd) Kreta-Santorini-Grecja [online]; [dostęp 22.08.2007]. Dostępny w World Wide Web:
<http://www.synaj.com/kreta/knossos.htm>
Historia starożytnej Grecji. Od Indoeuropejczyków do Mykeńczyków. Kultura pałaców Krety minojskiej (2000-2002) Wirtualny wszechświat [online]; [dostęp 22.08.2007]. Dostępny w World Wide Web:
<http://www.wiw.pl/historia/starozytnagrecja/023-kultura.asp>,
Knossos – historia budowy miasta (bd) Architekci.pl [online]; [dostęp 22.08.2007]. Dostępny w World Wide Web:
<http://www.architekci.pl/studencipisza/index.php?id_dzialu=30&i
d_fragment=158&od=0>,
Kreta (bd). [online]; [dostęp 22.08.2007]. Dostępny w World Wide Web:
<http://sects.nauka.peakclick.biz/?kreta>,
Kreta (2004-2007) TraveliGo.pl [online]; [dostęp 22.08.2007]. Dostępny w World Wide Web:
<http://www.traveligo.pl/x.php/1,582/Kreta.html>,
Kreteńska sztuka, minojska sztuka (1999-2007) Interia.pl Encyklopedia
Internautica [online]; [dostęp 4.04.2007].| Dostępny w World Wide Web: <http://encyklopedia.interia.pl/haslo?hid=80589>,
Kultura minojska (2007) Wikipedia [online]; [dostęp 24.04.2007]. Dostępny w
World Wide Web: <http://pl.wikipedia.org/wiki/Kultura_minojska> Kultura minojska, kultura kreteńska (bd) [online]; [dostęp 24.04.2007].
Dostępny w World Wide Web:
<http://pl.efactory.pl/Kultura_minojska>, Kultura morza egejskiego (bd). [online]; [dostęp 22.08.2007]. Dostępny w
World Wide Web: <http://maturalny.org/2078711>,
Kultura morza egejskiego (2007). [online]; [dostęp 22.08.2007]. Dostępny w
World Wide Web: <http://www.sciaga.pl/tekst/7395-8-kultura_morza_egejskiego4/>,
Kurzawa, Zbig. (2004). Kultura i cywilizacja minojska – koniec fantazji i zafałszowań [online]; [dostęp 22.08.2007]. Dostępny w World Wide Web: <http://zbigkurzawa.tripod.com/evans.html>,
Kurzawa, Zbig. (2007). Kreta – wyspa minosów [online]; [dostęp 22.08.2007].
Dostępny w World Wide Web:
<http://zbigkurzawa.tripod.com/kreta.html>, Lewartowski, Kazimierz. (2001). O czasie w archeologii. Rozprawa archeologa
z historykiem [online]; [dostęp 22.08.2007]. Dostępny w World Wide
Web: <http://www.mowiawieki.pl/artykul.html?id_artykul=144>, Lewartowski, Kazimierz. (2006). Strona Mykeńska [online]; [dostęp
22.08.2007]. Dostępny w World Wide Web: <
http://klewart.republika.pl/>,
Mini przewodnik. Kreta (bd) Orbis Travel [online]; [dostęp 22.08.2007]. Dostępny w World Wide Web:
<http://www.pbp.com.pl/index.php?sk=WIECEJGRECJA-KRETA>
Minojczycy i Mykeńczycy (2007) Historycy.org [online]; [dostęp 22.08.2007]. Dostępny w World Wide Web:
<http://www.historycy.org/index.php?s=4f35c1f0ca9b791bab780f99
a2a953ec&showforum=215>,
Moja Grecja (2006). [online]; [dostęp 22.08.2007]. Dostępny w World Wide Web: <http://www.kb.neostrada.pl/>,
Nowacki, Bartosz. (bd a). Wyspa Minotaura [online]; [dostęp 22.08.2007].
Dostępny w World Wide Web: <http://www.radio.com.pl/czaswolny/podroze/tresc.asp?tId=133>,
Nowacki, Bartosz. (bd b). Tajemnice pałaców Krety [online]; [dostęp
22.08.2007]. Dostępny w World Wide Web:
<http://www.polskieradio.pl/czaswolny/podroze/tresc.asp?tId=132>,
Pismo starożytnych Kreteńczyków (bd). [online]; [dostęp 22.08.2007].
Dostępny w World Wide Web:
<http://www.juwi.tomnet.com.pl/lpol/pismo_starozytnych_kretencz
ykow.htm>,
Podleśna, Marta. (2002-2005) Knossos [online]; [dostęp 22.08.2007]. Dostępny w World Wide Web: <http://knossos.grecja.webpark.pl/>),
Prace wykopaliskowe na stanowisku Tel Kabri,w Galilei, w Izraelu sezon 2005 (bd) Międzywydziałowy Instytut Archeologii i Antropologii [online]; [dostęp 22.08.2007]. Dostępny w World Wide Web:
<http://www.archeologia.ah.edu.pl/Izrael.html>,
Przemek. (2005). Kultura kreteńska [online]; [dostęp 22.08.2007]. Dostępny
w World Wide Web: <http://historia.plumbum.pl/227,artykul.html>, Przewodnik Kreta (2001) Travel.planet.pl [online]; [dostęp 22.08.2007].
Dostępny w World Wide Web:
<http://www.travelplanet.pl/przewodnik/grecja/kreta>, Rudomino, Tomasz. (2001). Grecja: Santorini – wulkan namiętności [online];
[dostęp 22.08.2007]. Dostępny w World Wide Web:
<http://www.travelplanet.pl/relacje_z_podrozy/676,2,grecja-
santorini-wulkan-namietnosci.html#>, Sajmon. (2006-2007). Cywilizacje egejskie [online]; [dostęp 22.08.2007].
Dostępny w World Wide Web:
<http://www.histurion.pl/strona/baza/art/cywilizacje_egejskie.html>,
Starożytna Grecja., Grecja prehistoryczna 3000 p.n.e.- 1200 p.n.e. Kultura minojska i mykeńska (bd). [online]; [dostęp 22.08.2007]. Dostępny w World Wide Web: <http://grecja.webpark.pl/historia-prehistoryczna-
kurtura_minojska_i_mykenska.htm>,
Sztuka minojska (2007) Wikipedia. [online]; [dostęp 24.04.2007]. Dostępny w
World Wide Web: <http://pl.wikipedia.org/wiki/Sztuka_minojska>, Swindale, Ian. (1998-2001). Kreta minojska [online]; [dostęp 22.08.2007].
Dostępny w World Wide Web:
<http://www.uk.digiserve.com/mentor/minoan/polish/>, Twardecki, Alfred. (2000-2002). Słownik sztuki starożytnej Grecji i Rzymu
[online]; [dostęp 22.08.2007]. Dostępny w World Wide Web:
<http://www.wiw.pl/kulturaantyczna/twardecki/>,
Woźniczko, Joanna. (2006). Kreta: 3 porty w 3 dni [online]; [dostęp 22.08.2007]. Dostępny w World Wide Web:
<http://serwisy.gazeta.pl/turystyka/1,51047,3555180.html>,
Wyspa Kreta. Opis (2005-2007) kreta.net.pl [online]; [dostęp 22.08.2007]. Dostępny w World Wide Web: < http://www.kreta.net.pl/>,
Yarre. (2004). Mit o Minotaurze (wyjaśnienie zagadki pochodzenia dresiarzy) [online]; [dostęp 22.08.2007]. Dostępny w World Wide Web: <http://www.fp.boo.pl/forum/viewtopic.php?t=608>,
Żak-Bucholc, Joanna. (2005a). Inicjacja dziewcząt w starożytnym świecie minojskim [online]; [dostęp 22.08.2007]. Dostępny w World Wide
Web: <http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,4469>, Żak-Bucholc, Joanna. (2005b). Kuros, Kora i Delfy [online]; [dostęp
22.08.2007]. Dostępny w World Wide Web:
<http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,401>,
Tabela 1
Wyniki wyszukiwania w poszczególnych wyszukiwarkach
Google.pl Gazeta.pl wp.pl Onet.pl
Lp.
Słowa
kluczowe
Pełna
liczba
wyszuk
anych
linków
Trafne
wśród
pierws
zych
10-ciu
Pełna
liczba
wyszuka
nych
linków
Trafne
wśród
pierws
zych
10-ciu
Pełna
liczba
wyszuka
nych
linków
Trafne
wśród
pierws
zych
10-ciu
Pełna
liczba
wyszuka
nych
linków
Trafne
wśród
pierwsz
ych 10-
ciu
1 Kultura
minojska
11900 9 764 10 290 8 2859 6
2 Cywilizacja
minojska
505
9 263 7 150 3 916 6
3 Archeologia
Krety
51200 1 3620 1 1200 2 1554 2
4 Minojczycy 412000 9 28400 9 73 4 87 6
5 Freski
minojskie
876 9 365 9 120 8 529 5
6 Pałace
minojskie
11900 9 849 9 110 9 1655 5
7 Artur Evans 449000 6 31300 5 4200 1 2627 3
8 Knossos 90500 9 101000 4 6100 5 4759 2
9 Fajstos 696 9 459 10 520 5 1246 5
10 Labirynt 129000
0
1 109000 1 72001 0 144314 0
11 Minotaur 34900 4 277000 1 5900 2 16899 1
Razem 235347
7
75 553020 66 90664 47 177445 41
Tabela 2
Liczba odpowiedzi uznanych przez autorkę za trafne wśród pierwszych 10-ciu linków
Kultur
a
minojs
ka
Pałace
minoj
skie
Freski
minoj
skie
Fajsto
s
Minoj
czycy
Cywili
zacja
minojs
ka
Knoss
os
Artur
Evans
Minota
ur
Archeo
logia
Krety
labiryn
t
33 32 32 29 28 25 20 15 8 6 2
Top Related