Proceedings of the 4th International Conference on Seismic Retrofitting, Tabriz, Iran, 2-4 May 2012

Paper Code. EE. 644

1

Retrofitting of Schools: A Necessity from the Viewpoint of Disaster Management

Babak Omidvar*, Sajad Ganjehi, Khadijeh Norouzi Khatiri

Graduate Faculty of Environment, University of Tehran,

*Corresponding author, E-mail: bomidvar@ut.ac.ir

Abstract Iran is a country with different geographical aspects, consisting of densely populated cities with diverse urban environment located in natural hazards prone areas so that the report of a natural event occurrence can occasionally be heard through the media, which causes negative consequences consisting of impacts and losses. The effects of these natural events such as earthquakes and floods are commonly more notable on old urban tissues. If the event affects the schools, considerable human loss may be observed. So in addition to the economic losses, psychological effects and social losses can be very destructive. In some seasons of the year, the young population spends their times in the schools and educational centers. Paying especial attention to these centers for their resistance and resilience against natural hazards is a necessity from the viewpoint of disaster management in the direction of ensuring a safe and resilient community. Taking a review of disaster management viewpoint in this regard introduces required specific measures for living with disaster for the stages of before, during and after the event. Since most of the available research is devoted to the retrofitting of schools as a technical measure, the aim of the present study is to discuss the problem from the viewpoint of disaster management and the focus of discussions are in the category of management issues. This research is necessary to express an opinion on disaster management point of view about the benefits of retrofitting, especially when the schools are dealt with. Key words: schools, disaster-resistant construction, disaster management, resilience

مقدمه.1

و دست ساخته هاي وي را تهديد مي كند. و سوانح، انسان و آبادي هاي در اثر وقوع گستره وسيعي از مخاطرات شواهد تاريخي نشان مي دهد كه بسياري از شهرها

ب و سيل هاي شديد به شدت تخريب شده اند. در سالهاي اخير به طور متوسط در هر پنج سال يك زمين لرزه و مالي بسيار زياد در نقطه اي زمين لرزه ها ا صدمات جاني

از].1از كشور رخ داده است[ و انسان ساخت، قابليت تبديل شدن به سانحه را در محيط هاي شهري دارا مي باشند؛ به طوري كه از بيش نوع40انواع مخاطرات طبيعي

از80ه گرديده است. دست كم طي نوع آن در ايران مشاهد31سانحه طبيعي ثبت شده در سراسر دنيا، تا كنون ئ عمده كشور را به شدت زلزله10سال اخير، بيش

بم 1382]. زلزله ويرانگر پنجم دي ماه سال2دچار آسيب نموده است[ ازكه شهر از40باعث كشته شدن بيش و مجروح شدن بيش ]،3[هزار نفر گرديد20هزار نفر

و نهادهاي اجتماعينمونه اي از سوانح طبيعي در كشور ايران و ضرورت توجه مديريت)مدارس از قبيل(هستند كه باعث ويراني خانه ها، سازمان ها سوانح شده اند

و كاهش اثرات بحران ها را هر چه بيشتر آشكار مي گرداند.و گرچه جلوگيري كامل از خسارات ناشي از سوانح، بسيار دشوار است، اما بحران، برنامه هاي رويارويي

و بهساب و مطالعه آسيب پذيري ساختمان ها و شناسايي و ترويج فرهنگ ايمني زي، ايمنا افزايش سطح آگاهي از وضعيت سانحه خيزي كشور، آموزش همگاني

و سوانح ثانويه را به ميزان زيادي و خسارت هاي احتمالي ناشي از سوانح اوليه و يا نوسازي آنها، مي توان تلفات كاهش داد.سازي، مقاوم سازي

و آيين نامه ها به منظور بهبود رفتار در سالهاي اخير، پس از وقوع سوانح(مخصوصا زلزله)، و اصالح روش ها اقدامات زيادي در زمينه هاي پژوهشي

و خطرات ناشي از آن مخصوصا در ساختمان هاي جمعي اجزاي سازه اي ساختمان ها، صورت گرفته است. اما در اين ميان به نقش اجزاي غيرسازه اي ساختمان ها

و خسارات اقتصادي ناشي از سوانح توجه كمتري شده است. در اين نوشتارها به لزوم جلوگيري از وقوع سوانح براي(مخصوصا مدارس) شهري در بروز تلفات جاني

داشتن جامعه ايمن توجه شاياني نشده است.

م در جذب اين هزينه هاست، لذا سعيها ورد بعضي از سوانح طبيعي بزرگ، فراتر از توانايي دولتدر بسياري از كشورها، خسارت هاي ارزيابي شده در

و مشكالت موجود در جهتو مي شود با ارايه راهكارهايي مناسب و علمي، موانع و اجرايي كاسته گردد.و انسان ساخت، مقابله با خطرهاي طبيعي كاهش اثرات

استاديار دانشگاه تهران١دانشجوي كارشناسي ارشد مديريت در سوانح طبيعي دانشگاه تهران٢

Proceedings of the 4th International Conference on Seismic Retrofitting, Tabriz, Iran, 2-4 May 2012

Paper Code. EE. 644

2

و مسانيترياز ضروريكيدر اين راستا، مديريبه كارگل،ياقدامات و بحران به منظور كاهش مخاطرات، آمادگتيرياصول و بازتوان،يسوانح ازيمقابله است.

مخصوصا مدارس ) كه از زير شاخه هاي ايمن سازي محسوب مي شود، در راستاي كاهش اثرات ديدگاه مديريت سوانح، مقاوم سازي ساختمانهاي جمعي شهري(

و ايجاد و غير سازه اي، ساختمان مخاطرات و ايمن سازي سازه اي و اجرا شود، مي تواند مفيد واقع شود. مقاوم سازي هاي آمادگي، در صورتي كه به خوبي مديريت

و برگشت و امكاناتبا توجه به گستردگي جغرافيايي آنها در اكثر نقاط شهرها پذير نمودن آنها، مدارس ، در صورت وقوع سوانح جان دانشو تجهيز آنها به وسايل

و اولياي مدارس را حفظ خواهد نمود؛ شد نيزپس از سانحه آموزان و رواني باعث التيام درد مردم خواهد مو از لحاظ اجتماعي ي گرداند. جامعه را براي بازيابي آماده

و ظرفيت بايد رعايت شود، و مجهز با قابليت برگشت پذيري استفاده از مدارس مقاوماز آنجا كه در ساخت اوليه مدارس، ماتريسهاي سازگاري، مطلوبيت، كاربري

ن و سوانح آتي كمك در مقاوم لذا اين مقاله به نقش مدارسمايد. شده مي تواند ضمن تقويت مرحله بازتواني، به عملكرد مناسب جامعه آسيب ديده در برابر بحران

و كاهش اثرات سانحه با توجه به مسايل مديريتي مي پردازد. زمان سانحه

واژه شناسي.2

از آنجا كه برخي از اصطالحات در اين مقاله مورد استفاده قرار گرفته، الزم است كه در مورد آنها تعاريفي ارائه شود:

اختالل جدي در عملكرد يك جامعه كه منجر به صدمات گسترده انساني، مادي، اقتصادي يا زيست محيطي مي گردد، گونه تعريف كرده اند: سانحه را اين سانحه:

ها يا،].18طوري كه جامعه آسيب ديده با اتكا به منابع خود، توان مقابله با آن را ندارد[ طبيعي–ي اجتماعي سانحه به مجموعه اي از تاثيرات نامطلوب كه توسط پديده

و در قسمت جغرافيايي اتفاق مي افتد، را و محيط زيست، در طول يك دوره معين .]19[گويندو پديده هاي طبيعي بر زندگي بشر، دارايي ها، زيرساخت ها

].4ع زيانبار همراه باشد[: مخاطرات طبيعي به فرآيندها يا پديده هايي طبيعي در بيوسفر اطالق مي شود كه ممكن است با وقايسوانح طبيعي

: حوادثي است كه بخش اعظم اموال، زيرساخت ها يا فعاليت هاي اقتصادي مردم را به طور مستقيم يا غير مستقيم به واسطه اثرات حوادث سوانح تكنولوژيك

و آتش سوزي هاي گسترده اي را دچار آسي ].4ب مي كند[صنعتي، آلودگي هاي وسيع، انفجارات هسته اي، تصادم هواپيماها

و عملكرد واحدهاي آموزشي از سوي ديگر است[:سازگاري و هماهنگي بين فرم و همخواني بين فعاليتهاي شهري از يك سو ].24منظور هماهنگي

و ابعاد سطوح با جمعيت استفاده كننده از واحد آموزشي را گويند[ظرفيت ].25: متناسب بودن اندازه

و تجهيزات شهري به عنوان معيارهاي: منظور توجه به شرامطلوبيت جهت تعيين تفضيلي يط محيطي، شعاع دسترسي، انطباق با طرحهاي شهري، دسترسي ها، تاسيسات

مي باشد.مكان مناسب براي ساخت واحد آموزشي

و زيست محيطي گسترده اي را سبب مي شود بحران: به گونه اي كه فراتر از توانايي جامعه آسيب اختالل جدي در كاركرد يك جامعه كه خسارتهاي انساني، مادي

و آن را تحمل كند . همچنين گاهي اصطالح بحران براي توصيف، را بحران گويندديده است تا بتواند صرفا با استفاده از منابع داخلي خود از عهده اين خسارتها بر بيايد

م و زلزله) كه طي آن الگوهاي و اضطراري براي نجات يك وضعيت ناگهاني دهشتناك( مثل سيل و مداخالت فوق العاده عمول زندگي( يا اكوسيستم) منهدم مي شوند

و يا محيط زيست الزامي مي گردد[ مي10و حفظ حيات انساني و انساني به طور ناگهاني ]. در كل و عملكردهاي طبيعي توان چنين گفت: حوادثي كه در اثر رخدادها

ي و خساراتي را به و فوق العاده دارد، بحران به وجود مي آيد و عمليات اضطراري و برطرف كردن آن نياز به اقدامات ك مجموعه يا جامعه انساني تحميل مي كند

].11ناميده مي شود[

ي مقاومت، انعطاف مقاومسازي مداخالت فني در سيستم سازه اي يك ساختمان است كه باعث بهبود مقاومت در برابر زلزله با استفاده از بهينه ساز مقاوم سازي:

و بارهاي زلزله مي باشد و تعداد زيادي از المانهاي؛پذيري و غيره منتج مي شود مقاومت ساختمان از ابعاد ساختمان، مواد، شكل استحكامو به تقويت].23[سازه

و تاب آوري آن ها در برابر نيروهاي مخاطرات طبيعي اطالق مي شود.مقاوم سازي شامل تغيير در حجم، سازي، مقاوم بخشيدن به سازه ها براي افزايش مقاومت

و همچنين تغييرات جدي،سختي، ميرايي و انعطاف پذيري مصالح مي،مسير بارگذاري و سيستم هاي جداسازي مبنايي نظير كاربرد دامپرهاي جذب كننده انرژي

].4[باشد

مروري بر اثرات سوانح طبيعي در ايران.3

ط و باعث مخاطرات همواره در و وجود خواهند داشت. مخاطرات هنگامي به سوانح تبديل مي گردند كه در محيط هاي انسان ساخت واقع گردند بيعت موجود بوده

ه و زيان به آدمي يا دارايي هاي وي گردند. به طور كلي گونه هاي مختلفي از مخاطرات طبيعي قابليت تبديل شدن به سانحه را در محيط مي باشند. اي شهري داراضرر

چهار گونه اصلي مخاطرات محيطي عبارتند از:

تندبادها–گردبادها–مخاطرات جوي؛ اهم اين مخاطرات عبارتند از: طوفانها•

ها• فرونشست–زمين لغزش–سونامي–آتشفشانها–مخاطرات زمين شناختي؛ اهم اين مخاطرات عبارتند از: زمين لرزه

Proceedings of the 4th International Conference on Seismic Retrofitting, Tabriz, Iran, 2-4 May 2012

Paper Code. EE. 644

3

ها مخاطرات هيدرولوژيكي؛ اهم اين• و مراتع–سيل–مخاطرات عبارتند از: خشكسالي آتش سوزي طبيعي جنگلها

].2[ مخاطرات فرازميني؛ شامل تاثيرات سنگهاي آسماني بر سطح زمين•

و حدود 100000در سال هاي گذشته بالياي طبيعي جان ع 140نفر جوالنه به دليل نا بيليون دالر خسارت مالي وارد آورده اند. تجارب نشان مي دهد كه واكنش

و مرج را تشديد مي كند[ و هرج و نبود تالش هاي ملي، تنها عاملي است كه آشفتگي ].5آشنايي با شرايط محلي

و پر تحرك است. با توجه به آما و لرزه خيزي بسيار ناآرام متوسط در پهنهر موجود به طوركشور ما ايران در منطقه اي از كره زمين قرار دارد كه از نگاه زمين ساختي

هر6ايران هر سال يك زلزله با بزرگي و و ساالنه حدود7سال يك زلزله با بزرگي10در مقياس ريشتر و بزرگ 200در همان مقياس به وقوع پيوسته زلزله كوچك

و كنار اين سرزمين رخ مي دهند كه حاكي از زلزله خيزي شديد اين ناحيه از كره زمين مي باشند. اين زلزله ها هر نوبت، به تناسب، باعث از بين رفتن عده اي در گوشه

و زيان هاي جبران ناپذيري بر تاسيسات بزرگ ملي مي گردند[ و ايجاد خسارت و بي خانمان شدن آنها آنچه كه زلزله را تبديل به يك سانحه طبيعي].6از هم ميهنانمان

و مديريتو به همين علت، مديريت مي كند عدم برنامه ريزي در مجتمع هاي زيستي است مخرب و بحران ريسك زلزله در كشورهاي توسعه يافته تر بر پايه سوانح

گ و منطقه اي پايه يكذبرنامه ريزي شهري و فقدان اري شده است. در همه زلزله هايي كه در ايران رخ داده است عامل اصلي كشتار فراوان، وضع ناهنجار ساختمانها

ب،ن سازي بوده است. زلزله ها همواره مناطق روستايي را در نورديده اند كه از تراكم جمعيت كمتري برخوردار بوده اند. اگر زلزله هاي مخرسياست اصولي ساختما

وب 1909-2004، مخاطرات طبيعي ايران در سالهاي1در جدول شماره].7قطعا آمار تلفات بيشتر از اين بود[ ند،در شهرهاي بزرگ اتفاق مي افتاد ه همراه تعداد تلفات

و ساير اطالعات مفيد ارائه مي شود: زيانهاي مالي ناشي از آنها]20[1909– 2004. مخاطرات طبيعي در ايران طي سالهاي1جدول شماره

كل افراد متاثر ازتعداد بي خانمانتعداد آسيب ديدگانتعداد كل كشته هاتعدادنوع مخاطره

مخاطره

ه زارزيانهاي مالي به

دالر

4000626250009500000خشك سالي

81146537173934276815226157510572241زمين لرزه

60754453919062035526603727220سيل

93088555001178528540طوفان

نامشخص4116440144زمين لغزه

نامشخص3372000اپيدمي ها

درجه حرارتهاي

بحراني

نامشخص1158000

نامشخص10000آتش سوزي

1631550351746024729356845366423828001كل

طي1همانطور كه از جدول شماره و اقدامات صورت گرفته هرچند مفيد بوده ولي كافي نمي باشد. چرا كه مشهود است، ايران در مقابل سوانح بسيار آسيب پذير بوده

]. در حال حاضر با وجود8يران حدود يك تا دو درصد جمعيت جهان را داشته ولي سهم تلفات جاني آن براثر بالياي طبيعي ده درصد بوده است[ا 1964-2004سالهاي

نح پيشرفت در امر مهنسي سازه، يكي از داليل و و بحران وه مديريت بالياي اساسي باال بودن تلفات ناشي از سوانح در كشور، عدم توجه كافي به امر مديريت سوانح

و برنامه ريزي شهري روشن مي گردد .طبيعي است. بنابراين با توجه به مطالب باال لزوم پرداختن به مقوله مقاوم سازي از ديدگاه مديريتي

در مديريت بحرانهاي طبيعيرسامدجايگاه.4

و نقش حياتي در زمان سوانح دارند زيرا مي توان و به عنوان مراكز مدارس ايمن اهميت ويژه ند بسياري از مردم را پس از سوانح(مخصوصا زلزله) در خود اسكان دهند

و حتي به عنوان مراكز مديريت بحران مورد استفاده قرار گيرند كه اين مورد در زلزلة سال بم به روشني مشاهده شد. در صورت تخريب مدارس هنگام بروز82امدادي

و تجارب بدست آمده از زلزله هاي سوانح، عامل مهم ايجاد خطر، تراكم جمعيت دانش آموزان است كه سبب تشديد حادثه مي شود. مطالعات جهاني صورت گرفته

و ايران گواه آن است كه اگر وقوع زلزله هم زمان با باز بودن مدارس اتفاق افتد باالترين تلفات دسته جمعي در ميان دانش آموزان دررخ مي دهدجهان زلزله؛ چنانچه

و معلمين 1376كودك در يك مدرسه جان باختند. در زلزله ارديبهشت سال 124فيليپين، 1990جوالي 17 قائنات در روستاي اردكول، بيش از نيمي از دانش آموزان

(براي نمونه از يك كالس در14نفره،15دبستان در سر كالس هاي درس جان خود را از دست دادند. بم82زلزله دي ماه نفر كشته شدند). از شهرستان 75بيش

و يا به شدت آسيب ديدند[ ].3درصد ساختمان مدارس تخريب شده

Proceedings of the 4th International Conference on Seismic Retrofitting, Tabriz, Iran, 2-4 May 2012

Paper Code. EE. 644

4

و اگر سوانح به ويژه زلزله، در ايام آموزشي در ساعات برقراري كالسهاي درس رخ دهد، چه بسا در اثرعدم رعايت اصول ايمني در ساختمان مدا رس شهر

و شوك وارد شده به و حمله ور شدن دانش آموزان به سمت درب هاي خروجي ترس، وحشت و آمادگي آنها جهت رويارويي با سوانح و عدم آگاهي دانش آموزان

و پا شكسته يا ضربه مغزي خواهند شد. تجارب بدست آمده از زلزله ها نشان مي دهد كه پس از هر زلزله اگر دانش آموزان در مدرسهو پله ها، مطمئناً بسياري دست

اح و مسئله و نجات را ضور داشته باشند اكثريت والدين بخاطر نگراني وعدم اطمينان ازمقاومت مدارس به سرعت به سوي مدرسه فرزندانشان حركت مي كنند مداد

و عميق در راستاي توج و زيربنا يي و اصول دچار مشكل مي كنند. پس بايد در اين بزرگترين مجموعه آموزشي كشور سرمايه گذاريهاي اساسي و رعايت ضوابط ه

و افزايش سطح آگاهي اين قشر از جامعه، اين موضوع خوشبختانه پس از اقدام شوراي، انجام داد. كه آينده كشور به دست آنهاستايمني كار يك ساختمان آموزشي

و تدوين ضوابطي براي ايمن سازي ساختمان هاي موجود توسط آژانس فدرال اقتصادي سازمان ملل متحد مبني بر ارائه ضوابطي براي بهسازي ساختمان هاي موجود

) در حال نهادينه شدن مي باشد. ) درايران نيزFEMAمديريت بحران آمريكا

وضعيت مدارس ايران از ديدگاه سوانح.4-1

از 110در ايران بيش از خ14هزار مدرسه وجود دارد كه اين تعداد مدرسه بيش ود جاي داده اند؛ مدارس ايران بطور كلي، در مقابل ميليون نفر دانش آموز را در

از28سوانح( مخصوصا زلزله)، چندان مقوم نيستند، بطوريكه و26هزار مدرسه كشور در برابر زلزله به شدت آسيب پذير هستند[ 110هزار مدرسه هزار كالس 100]؛

به27درس نياز به مقاوم سازي دارند[ و80در حالت كلي،2و1شماره اشكال]. با توجه درصد ديگر20درصد از مدارس ايران از مصالح سنتي ساخته شده است

ا و يا تركيبي است، به عبارت ديگر مدارس قديمي كه بخش عمده اي از مدارس ما را تشكيل مي دهند فاقد كالف هاي و عمودي كه به داراي اسكلت فلزي، بتني فقي

ب درطرح، در دوره بازگشت زلزلهه كار مي رود، هستند. اين گونه مدارسمنظور استحكام بخشي، درساختمان ها كه مبناي طرح ساختمان ها در زلزله شناسي است

و سقف75تا70حدود آنها درصد خرابي خواهند داشت. اين مدارس چون دربرابر زلزله نمي توانند به صورت سيستم يكپارچه عمل كنند به طور معمول قطعات ديوار

و در مجموع گوياي اين مطلب مي باشد)،3( شكل شماره مي ريزدفرو درصد سقف فضاهاي آموزشي از نوع طاق90كه خطر جاني بسياري براي دانش آموزان دارد

و نيمه مهندسي است كه اين امر نيز به نوبة خود موجب خطر مي باشد[ ].26ضربي

٨٠%

٢٠%

وضعيت مدارس ايران با توجه به مصالح به كار برده شده در ساخت آنها

مدارس با مصالح سنتي مدارس داراي اسكلت فلزي، بتني يا تركيبي

٩٠%

١٠%

مقايسه سقف مدارس كشور

و نيمه مهندسي سقف از نوع طاق ضربي سقف از نوع مهندسي

]26[وضعيت سقف مدارس كشور.2شكل شماره]26[ وضعيت مدارس ايران با توجه به مصالح به كاربرده شده در آنها.1شماره شكلو اين مساله دراستان هاي جنوبي كشور به خصوص استان هاي آتش سوزي از پديده هاي ثانويه زل زله است كه، ساختمان هاي چوبي را تهديد مي كند

و بلوچستان با وجود مدارس كپري يك معضل بزرگ محسوب مي شود. و سيستان از مشكالت جدي ديگر دررابطه با مدارس، وجود كرمان، هرمزگان، لرستان

و در صورت وقوع مدارس خشتي دربرخي از شهرهاي و باران سنگين نيز دوام ندارند و حتي در مقابل برف و درروستاهاي دور افتاده كه كامالً غير ايمن هستند كشور

شدنمواجه خواه كاملسوانح با تخريب .د

]29[ مقاوم سازي مدارس كشورندياز فرايريتصو.4شكل شماره]28[( زلزله سيالخور لرستان). نمايي از مدارس غير ايمن3شمارهشكل

Proceedings of the 4th International Conference on Seismic Retrofitting, Tabriz, Iran, 2-4 May 2012

Paper Code. EE. 644

5

درمد.4-2 و نقش آنها و رواني بحران هاي ارس مقاوم ناشي از سوانح اجتماعي ،اقتصادي

و ساختمانهاي عمومي گرديد كه طرح تجارب حاصل از زلزله بم منجر به تخصيص اعتبارات در بخش هاي مختلف كشور به منظور مقاوم سازي شريانهاي اساسي

و مقاوم سازي مدارس فرسوده كشور از آن جمله مي باشد[ و بازسازي از آنجا كه تخريب داراي ابعاد مختلف است، مقاوم سازي مدارس جهت استفاده].9تخريب

و بايستي به ابعا د مختلف آن پرداخته شود كه عبارتند از:پس از بحران ضروري است

و خانه ها به صورت فيزيكي تخريب شده اند. در اثر سوانح اوليه يا ثانويه جنبه كالبدي: استفاده از مدرسه در زماني كه كالبد مكان

و شروع به زندگي مي با زيرا شد كه مدرسه بهترين مكان بدين منظور مي باشد.جنبه اجتماعي: اين بعد شامل سياست هايي جهت بازگرداندن مردم به محل آسيب ديده

و سانحه ديدگان را با توجه به وابستگي هاي آنها به منطقه سكونت خود، مي توان در و ايمني مدارس در اكثر نقاط منطقه سانحه ديده، وجود دارند مدارس اسكان داد

اي امنيتي به خوبي تامين كرد.محل سكونت اضطراري را با توجه به محصور بودن آن با كمك نيروه

ي فعاليت ها در منطقه آسيب ديده مي باشد. و زمينه هاي ادامه بايد توجه داشت كه يكي از مواردي كه به هنگام جنبه اقتصادي: به معناي به وجود آوردن امكانات

ديدگان است كه با ايمن سازي مدارس مي توان انتظار صرفه جويي وقوع سوانح بار اقتصادي شديدي بر دولت ها دارد، تامين محل اسكان اضطراري براي سانحه

اقتصادي به هنگام بروز سوانح را داشت.

م و نااميدي در مردم پس از سانحه مي باشد در اين خصوص مدرسه و امنيي تواند مكانجنبه رواني: شامل روحيه بخشيدن به آسيب ديدگان، از بين بردن روحيه ياس

بر ايمن و از بحران هاي امنيتي ديگر پس از سانحه جلوگيري كرد.به خصوص و كودكان باشد اي زنان

مديريت مخاطرات، سوانح وبحران.5

و بحران در ايران.5-1 تشريح مديريت مخاطرات، سوانح

لذا مناسب تر است كه پيش از وقوع سوانح از هر لحاظ مديران از آنجايي كه وقوع سوانح(مخصوصا زلزله) به طور بالقوه توانايي ايجاد بحران، در جامعه را دارند،

ف و آموزشهاي الزم به عموم، براي كاهش اثرات منفي سوانح ارائه شود. در اين راستا مديريت مخاطرات را مي توان به سه نوع و آشفته تقسيم آماده باشند عال، انفعالي

و سپس اقدامات در دو قلمرو ساختماني( شامل مقاوم نمود. در روش مديريت فعال قبل از هر چيز تالش مي و ميزان آسيب پذيري تعيين گردد شود، اندازه خطر

و ...) به مرحله اجرا در مي آيد. در اين گونه مديريت تمام اقدامات بايس ، آموزشي و غير ساختماني( شامل بيمه اي و...) تي قبل از رخداد مخاطره، سازي، نوسازي

دراتخاذ شوند تا و و يا كاهش بال هيچ اقدامي انجام نمي گيرد حقيقت با قبول مقاومت در برابر مخاطرات آينده افزايش يابد. در روش انفعالي براي به كنترل در آوردن

و تامين خسارت) به بعد از وقوع مخاطره موكول مي شود. در مديريت آشفت ه، در هيچ يك از زمينه هاي خطر، تمام اقدامات(شامل نجات جان افراد، امداد رساني

و بي پايان رها و روزمره تالشهايي آغاز و اصوال به طور مقطعي و اجرا نمي شود و نجات، برنامه هاي پايدار ارائه و يا امداد و به هنگام حادثه پيشگيري مي شود

م و... مديريت و سردرگمي حاكم مي گردد. با وجود اقدامات صورت گرفته از قبيل مقاوم سازي و نه در امداد خاطرات طبيعي در كشور ما تا كنون نه در امر پيشگيري

و مديريت بحران مي باشد.8نجات از توانايي كافي برخوردار بوده است[ مديريت بحران، فرايند ]. اين موضوع، بيانگر نيازمندي جامعه به توجه بيشتر به مقوله سوانح

و بدين وسيله سبب مي شود يك سازمان برنامه ريزي هدفدار براي بحران است. فراين و مسايل مشكوك را از اتفاقات منفي پاك كرده دي كه بعضي از ريسك ها

و بهتري را بر سرنوشت خود داشته باشد[ و عادي بازسازيو واكنش آمادگي، ها، خسارت كاهش شامل اصلي ركن چهار داري بحران ]. مديريت5كنترل بيشتر

رساندن حداقلبهياو بحرانبا رويارويي براي الزم تداركاتو تهميدات كردن فراهمو آمادگي از ايجاد است عبارت واقعدر بحران مديريت است. سازي

ا12[آن آثارتخريبي و هم قادر است اعتبار بيشتري را نسبت به قبل از وقوع بحران و از بين ببرد رمغان ]. مديريت موثر بحران، هم مي تواند بحران را كاهش دهد

نا21بياورد[ و كاهش اثرات آن در نظر گرفت، چرخه مديريت بحران و بحران در برابر خطرات ميده مي ]. استراتژي كاملي را كه مي توان، در سطوح مختلف سوانح

و نوع عمليات، به چندين مرحله تقسيم بندي مي شود. اين مراحل و هر كدام به شود. در چرخه فعاليت مديريت بحران، با توجه به زمان به يكديگر مرتبط هستند

و مردمي در مديريت بحران شركت داشته و سازمان هاي دولتي باشند كه مي تخصص هاي خاصي نياز دارند. در هر مرحله ممكن است تمامي يا برخي از نهادها

بح13بايست وظايف هر بخشو نحوه هماهنگي آنها تعريف شده باشد[ ]:22ران به شرح زير است[].به طور كلي مراحل مديريت

مرحله پيشگيري•

مرحله كاهش اثرات•

مرحله آمادگي•

مرحله پاسخگويي•

و بازسازي• مرحله بهبودي

Proceedings of the 4th International Conference on Seismic Retrofitting, Tabriz, Iran, 2-4 May 2012

Paper Code. EE. 644

6

و مخاطرات، را هم به طور جداگانه، و هم بصورت مديريت بحران، مقاوم سازي لرزه اي را الزم ولي كافي نمي داند. مديريت بحران احتمال رخداد سوانح

ميMULTI HAZARDچندگانه( از ) در نظر گيرد. مديريت بحران پيشنهاد مي كند كه، در راستاي پيشگيري از سوانح عمل شود. سپس به موازات پيشگيري

و نه فقط زلزله)، در ساختمانها شود. سوانح، اقدام به كاهش اثرات سوانح( همه سوانح

و.5-2 در تبعات حاصل از رعايت يا عدم رعايت ديدگاه ها مدارس اصول مديريت بحران

و اصول مديريت بحران در مدارس در دو بخش مختلف قابل بررسي است: تبعات حاصل از رعايت يا عدم رعايت ديدگاه ها

و اصول مديريت بحران رعايت شده باشد:.5-2-1 ديدگاه

و يا نزديك به آن هنوز سانحه اي رخ ند و در موقعيت عادي قرار داريم، از ديدگاه مديريت بحران اگر اقدامات پيشگيري در شرايط پيش از سانحه كه در آن اده است

و باال بردن توانايي سازمان در انجام مراحل مختلف مديري و يا كاهش آثار زيان بار آن ت سانحه را افزايش دهيم،و آمادگي را به منظور جلوگيري از وقوع مخاطرات

و پس از سانحه، اقدامات مقابلهدر اين صورت در شرايط حين سا و نجات، بهداشت، درمان، تامين امنيت، ترابري، مهار آتش، كنترل مواد خطرناك، نحه (شامل امداد

ئ آسيب ديده پس از بحران، به شرايط عادي با در نظر گرفتن ويژگيهاي تو و بازسازي براي بازگرداندن شرايط منطقه و هشدار) واطالع رساني ئ سعه پايدار كليه

و توسعه سوانح ثانويه جلوگيري به عمل خواه و ايجاد و از گسترش خرابي ها و انسجام بيشتري دنبال شده و هماهنگي د آمد. اين اقدامات در ضوابط ايمني، با سرعت

و موفق خواهد بود كه محل هايي در منطقه يا شهر سانحه ديده، كاربري خود را براي محور قرار گرفت و پس از سانحه حفظ كرده صورتي عملي ن در اقدامات حين

باشند.

و آموزشگاه ها، مجموعه دست و مهندسي بايدو رالعمل هاي ماتريس هاي سازگاري، مطلوبيتودر ساخت مدارس ظرفيت عالوه بر آيين نامه هاي فني

و مجموعه اقدا14رعايت شوند[ و نگهداري مدارس اگر اقدامات الزم صورت گرفته و ]. در حفظ و بافت و مقاوم سازي با توجه به آيين نامه ها مات بازسازي، بهسازي

تريس سازگاري پيروي نوع سازه مدارس عملياتي شده باشد، مدارس به هنگام بروز سوانح، كاربري خود را حفظ خواهند كرد. از آنجا كه در ساخت مدارس بايد از ما

ئ آن مطابق با آيين نامه ئ اوليه در امان شود، در صورتي كه سازه ها ساخته شده باشد، در صورت وقوع سوانح، ساكنين آن از خطرات مستقيم احتمالي ناشي از سانحه

و از وقوع سوانح ثانويه در اثر سانحه اوليه جلوگيري به عمل خواهد آمد. و آمادگي، مطابق با دستور العمل هاي خواهند بود اين مورد در راستاي اقدامات پيشگيري

و بحران در مدارس مي باشد. مديريت سوانح

و رعايت شود، مدارس به هنگام وقوع سوانح(مخص و نگهداري آنها اعمال و بحران در ساخت مدارس وصا اگر مجموعه دستور العمل هاي مديريت سوانح

ئ نقاط شهرها گسترده اند، زلزله) كاربري خو و بلكه در همه و مطلوبيت مدارس در اكثر بهد را حفظ خواهند كرد. از آنجا كه مطابق با ماترس ظرفيت، وابستگي

ههنگام وقوع سوانح با حفظ كاربري خود، توانايي تبديل شدن به محل اسكان اضطراري وموقت، اورژانس، بيمارستان، مراكز امدادي، انبار، مح اي لجستيك، مراكزل

و محل هاي آسيبيترابري، مراكز مدير و كنترل منطقه سانحه ديده و ... را خواهند داشت. در اين صورت مديريت با ديدهتي منطقه سانحه ديده به بهترين وجه ممكن

و اقدامات پس از سانحه شامل پاسخ، باز و رعايت دستورالعمل هاي مديريت بحران، امكان پذير خواهد بود و ... از ديدگاه مديريت سوانح گرداني، بازسازي، توسعه

و كيفيت بهتري عملياتي خواهد شد .بحران با سرعت

و اصول مديريت بحران رعايت نشده باشد.5-2-2 :ديدگاه

ف و و فوري آن ها فراتر رفته و غير طبيعي عواقبي دارند كه در اغلب موارد از تاثير آني ]. محل15رآيند توسعه اقتصادي را سال ها به تاخير مي اندازند[بالياي طبيعي

و ... اگر نكات ايمني در و ساختمان هاي جمعي شهري از قبيل مدارس، دانشگاه ها، استاديوم ها، سالن ها، بيمارستان ها به هاي اجتماع مردم آنها رعايت نشده باشد

و باليا تاثير پذيري بيشتري نسب و فرهنگي در اين ساختمانها به هنگام بروز سوانح(مخصوصا هنگام وقوع سوانح و خسارات اقتصادي ت به ساير انواع ساختمانها داشته

زلزله)، بسيار بيشتر خواهد شد.

ا و ...)، عدم رعايت ابتدايي ترين نكات ئ استقرار مركزهاي جمعيتي( از قبيل مدارس و نحوه يمني در ساخت بي توجهي به احتمال وقوع سوانح در توسعه

و سازها، پيش بيني خسارت هاي سنگين ناشي و بدون برنامه بودن اين ساخت و سازهاي شهري و وضعيت نامناسب بخش اعظم ساخت از هرگونهو سازهاي شهري

اي16حادثه اي در آينده را دور از ذهن نمي دارد[ و فرهنگي كه دارند، اگر نكات و نگهداري آنها صورت ]. مدارس با توجه به موقعيت اجتماعي مني در ساخت، تجهيز

و ئ آنها، آسيب جدي خواهد ديد، مشكالت اجتماعي، فرهنگي رواني به بار خواهد نگيرد، به هنگام بروز سوانح(مخصوصا در ساعات آموزشي)، عالوه بر اينكه سازه

و توانايي تب و آسيب هاي فيزيكي وارده، بسيار بيشتر بوده و تعداد تلفات ديل شدن به بحران اجتماعي را خواهد داشت. اگر مدارس به هنگام وقوع سوانح آسيب آورد

Proceedings of the 4th International Conference on Seismic Retrofitting, Tabriz, Iran, 2-4 May 2012

Paper Code. EE. 644

7

و .. كشور در آينده متزلزل خواهد شد و در نتيجه جايگاه اقتصادي، فرهنگي و آينده سازان كشور شده . از سوي ديگر با توجه ببينند، موجب كشته شدن دانش آموزان

و و گاه جبران به هزينه هاي زيادي كه براي ساخت تجهيز مدارس صرف مي شود، در صورت آسيب ديدن اين ساختمانها، خسارات اقتصادي مستقيم وارده، بسيار زياد

.. ناپذير خواهد بود. اگر در مراحل پيش از سانحه اقدامات پيشنهادي مديريت بحران در مورد مدارس عملياتي نشده باشد، وقوع سوانح ثانويه و .)(از قبيل آتش سوزي

ن و در نتيجه آسيب هاي وارده بيشتر خواهد شد. در اين صورت در مرحله پس از سانحه نمي توان از مدارس به دليل ابود شدن آنها، به عنوان در مدارس محتمل تر بوده

و و ... استفاده كرد. در نتيجه مديريت و مراكز مديريتي و لجستيك به كندي صورت امر امداد رساني در منطقه آسيب ديده بسيار سخت بوده انجام عمليات نجات

خواهد گرفت.

و افزايش برگشت پذيري:.6 و ايمن سازي راهكارهاي مختلف كاهش خطرپذيري مقاوم سازي، بهسازي، نوسازي

و ايمن سازي سازه اي از ديدگاه مفهومي:.6-1 مقاوم سازي، بهسازي، نوسازي

مهدر حالت كلي، ندسي عمران به معناي باال بردن مقاومت يك سازه دربرابر نيروهاي وارده مي باشد، امروزه از اين اصطالح بيشتر در مورد نيروي مقاوم سازي در علم

درر قطع باال بردزلزله استفاده مي شود از ديدگاه علمي، مقاوم سازي واژه كامالً درستي براي اين منظور نيست چرا كه منظور از اصطالح مقاوم سازي به طو ن مقاومت

و برابر زلزله نيست بلكه منظور بهبود عملكرد اجزاي سازه در برابر نيروي زلزله توجه داشت كه نگاه موجود بايد بهسازي لرزه اي اصطالح مناسب تري است. مي باشد

و آن هم و بهسازي سازه ها، در حال حاضر متاسفانه، فقط در راستاي نيروي ناشي از زلزله و تاثير ساير به مقاوم سازي فقط در مورد سازه ساختمان ها مي باشد ونقش

شايسته اي نشده است؛ سوانح( از قبيل سيل، آتش سوزي) تقريبا ناديده گرفته شده است. در حالت كلي در بحث مقاوم سازي اصال به حوادث چندگانه، تا كنون توجه

ب و كارگاه هاي اين در حالي است كه برخي از نقاط كشور را وقوع چند سانحه ، با توجه به آزمايشگاه ها ه طور همزمان تهديد مي كند. در ساختمانهاي مدارس

د ساختمان هاي جمعي مختلف، احتمال وقوع آتش سوزي بر اثر واژگوني مواد آزمايشگاهي بر اثر تكان هاي ناشي از زلزله وجود دارد، لذا مناسبتر است كه در مور

م )، در و رفتار اجزاي غير سازه اي نيز مورد توجه قرار گيرد. به عبارت ديگر مناسبتر شهري( مخصوصا مدارس بحث مقاوم سازي، حوادث چندگانه در نظر گرفته شده

)، مورد نظر قرار گيرد. و چه از لحاظ غير سازه اي است كه در مدارس امر ايمن سازي ساختمان( چه از لحاظ سازه اي

) ( بويژهمخربيسانحه تصور اينكه و بررسي هاي بيشتري صورت زلزله در جايي از ايران رخ دهد براي همه ناراحت كننده است، اما هر چه زمان مي گذرد

و زلزله، تهديد مي كند، كه اگر مي گيرد واقعيات تلخ تري دراين مورد روشن مي شود ، بويژه اينكه وقوع زلزله اي مخرب كالن شهر تهران را، از ديد مهندسان سازه

و باز بودن مدارس باشد، تلفاتخ دهد، وقوع حوادث ثانويه اي از قبيل آتش سوزير را نيز به همراه خواهد داشت؛ اگر وقوع چنين حوادثي قرين با اوقات آموزشي

و تقريبا جبران ناپذير خواهد بود. ي باشد.مضروري مدارس، ايمن سازيپس توجه به امر وخسارات اقتصادي ناشي از آنها بسيار زياد

و استحكام لرزه اي بايد مقاوم سازي شوند بنابراين مناسبتر است اما اين كار تقريباً غير ممكن است،،از لحاظ علمي تمامي ساختمان هاي فاقد ايمني الزم

و بايد بعد از زلزله عملكرد خود را حفظ كنند مانند مراكز امنكه ايمن سازي و ساختمان هايي كه بعد از زلزلهو يتيساختمان هايي كه نقش حياتي دارند مراكز درماني

و الزم است سرپا باشند مانند مدارس و كمك رساني مورد نياز مي باشند در اولويت قرار گيرند.مساجدو به عنوان مراكز خدماتي

آن.6-2 و اهميت و ايمن سازي اجزاي غير سازه اي مقاوم سازي

و اجزاي غير سازه اي شامل و ... مي باشد. در مقاوم سازي ساختمان ها و محتويات داخل ساختمان به جز قسمت هاي سازه اي يعني تيرها، ستون ها، كف ها كليه اجزاء

و ايمن سازي شوند. اجزاي غير ساز ايمخصوصا مدارس، عالوه بر توجه ويژه به بخش سازه اي بايد اجزاي غير سازه اي نيز به خوبي مقاوم سازي ساختمان ها نسبته

زله به اجزاي غير به اجزاي سازه اي در سطح ماليم تري از تكان هاي زلزله، دچار گسيختگي مي شوند كه عمده داليل آن را مي توان به تشديد حركات ورودي زل

و نداشتن توجه كافي به طرح ايمن سازي لرزه اي اجز اي1اي غير سازه اي نسبت داد[سازه اي نسبت به حركات ورودي زلزله به پايه ساختمان ]. اجزاي غير سازه

د و مالكان ساختمان ها غالبا بدون دخالت طراح حرفه اي، آنها را نصب مي كنند. از آنجا كه نقش آنها ر تحليل ساختمان ها مورد توسط مهندسان سازه تحليل نمي شود

و توجه قرار نمي گيرد، بنابراين به هنگام بروز سوانح، اگر و شرايط نگهداري آنها، لحاظ نشده باشد، مي تواند بسيار خطر تجزيه نكات ايمن سازي در رابطه با محل

و خطرناكتر است، زيرا اجزاي غير سازه اي در اين مكان ها و كارگاه هاي مدارس بسيار جدي تر و وسايل آفرين باشند. اين وضعيت در آزمايشگاه ها بسيار زياد

ا به وفور يافت مي شود. سوانح اوليه(مخصوصا زلزله)، حتي در صورتي كه باعث صدمات سازه اي بر مدارس نشود، اگر نكات ايمني در شيميايي سوزش آور در آنج

و يا از بين رفتن امكان بهره برداري و كاهش كارايي درمورد اجزاي غير سازه اي رعايت نشده باشد، مي تواند باعث آسيب جاني، خسارت مالي اثر بروز از ساختمان

و مسولين مدرسه وارد مي كن و خسارات سانحه سوانح ثانويه ناشي از صدمه ديدن اجزاي غير سازه اي شود. با توجه به شوكي كه سانحه اوليه به دانش آموزان د، تلفات

و نيروي انسان ي بسيار كمتري نسبت به مقاوم سازي سازه ساختمان دارد. بنابراين ثانويه بسيار بيشتر خواهد بود. اغلب مقاوم سازي اجزاي غير سازه اي نياز به هزينه، زمان

.مناسبتر است كه مقاوم سازي اجزاي غير سازه اي، مخصوصا در مدارس صرف نظر از وضعيت مقاومت لرزه اي سازه آنها در دستور كار قرار گيرد

Proceedings of the 4th International Conference on Seismic Retrofitting, Tabriz, Iran, 2-4 May 2012

Paper Code. EE. 644

8

و غيرسازه اي) ضرورت مقاوم سازي.6-3 (سازه اي و ايمن سازي

ازمص و آسيب پذيري در برابر سوانح يبت هاي ناشي و فقدان ايمني الزم و سوانح بويژه زلزله،در گذشته و لزوم تحقيقات نوين در شرايط موجود در جامعه، اهميت

و كاربردي را نشان مي دهد كه و ارايه راهكارهاي جديد كه اصولي، جهت بررسي يار سوانحريسك همگي داللت بر اين موضوع دارد ا مي توان افزايش، كاهش

اما نمي توان به طور كلي حذف كرد.انتقال داد،

و عدم اطمينان از آينده، زندگي را براي انسان ها غير قابل تحمل مي كند. ري سك يا خطر زلزله در ايران تا حدي نيست كه مردم يا دولت افزايش ريسك

ي ساختو مديريتي راين بايستي با ارتقاي دانش فني بتوانند به تنهايي اين ريسك ها را كاهش دهند. بناب و همچنين ايجاد ارگانهاي كنترل كننده دست اندركاران

و ساز در كشور را قانونمند ساخت، در غير اين صورت بايد هر ساله شاهد از بين رفتن مبالغ هنگفتي از سرمايه هاي ملي،وساز يا تقويت آنها باشيم.و انساني ساخت

افاجعه و اگر نخواهيم ضايعات ناشي از زلزله را مري مقدر بدانيم بايدي زلزله در ايران مويد اين مطلب است كه اغلب شهر هاي ايران در معرض خطر زلزله قرار دارند

و بررسي و اقتصادي كشور تا حد امكان بپردازيم[، به تحقيق و چگونگي جلوگيري از اتالف سرمايه هاي انساني ].7علل

و تخريب به وسيله زلزله باعث شده تا در دو دهه اخير، مقاوم سازي سازه ها با توجه به اصول طراحي مقاوبن م لرزه اي، در ابراين ميل به دوري از ويراني

و متخصصين اين امور قرار گيرد. مد راستاي كاهش پيامد هاي ناشي از زلزله مورد توجه بسياري از كارشناسان يريتي در اين ميان مشاهده مي اما جاي خالي مباحث

شود كه بحث بزرگو گسترده اي است.

و ضرورت.6-4 مقاوم سازي مدارسايمن سازي

و ساختمان هاي خصوصي، عمالً در سطح كالن مطرح نمي سازي در مورد ساختمان مقاوم و بيمارستان باشد ها، حائز اهميت بيشتري هاي عمومي، مخصوصاً مدارس

مي صبح اتفاق بيفتد در ساختمان11به طور مثال اگر زلزله نسبتاً شديد در ساعت هستند. الي4باشند، تعداد هاي مسكوني قديمي كه عمدتاً به صورت دو طبقه مسكوني

مي 800الي 300كه در يك مدرسه بين نفر ساكن هستند در حالي5 و چنين اتفاقي در اين نفر در حال تحصيل پي ها، فاجعه جبران مانگونه ساخت باشند ناپذيري را در

خواهد داشت.

مي در يك بررسي كلي، ساختمان و پرورش را كه صرفاً جهت موارد آموزشي استفاده مي هاي وابسته به وزارت آموزش توان به صورت ذيل گردند،

از-الف بندي نمود: تقسيم ا30مدارس بسيار قديمي، كه عمر آنها بيش و متشكل ميسال است و يا نيمه اسكلت فلزي ها عمدتاً باشند. اين نوع ساختمانز ديوار باربر

و قاب خمش مي فاقد عناصر مقاوم در مقابل زلزله مثل بادبند و هيچ گير مدارس نسبتاً-ب هاي كم شدت نيز نخواهد داشت. گونه مقاومتي حتي در مقابل زلزله باشد

ا30تا15جديدتر، كه عمر آنها بين و عمدتاً به صورت اسكلت فلزي اجرا شدهسال و نقشه ست و نه در اجراي آنها اند ليكن نه داراي محاسبات هاي مناسب بوده

ب و مقاومت آنها در مقابل زلزله و استانداردهاي الزم شده است ساخته68الي67مدارس جديد، كه عمدتاً بعد از سال-ج شبهات زيادي همراه است.ارعايت اصول

و اعمال آيين شده و اجرائي، از طرف سازمان نامه اند به علت وجود ري برخوردارند، ليكن به علت عدم كنترل دقيق اجرائيبتاز وضعيت مناسذيربط هاي هاي محاسباتي

و آموزشگاه ساختمان مدارس غيردولتي-د كه ناشي از موارد مختلف است هنوز اطمينان كافي، حداقل نسبت به بعضي از آنها وجود ندارد. هايو غيرانتفاعي

و هيچ خصوصي، و مقدار فضاهاي مورد نياز، بررسي شده و در انتخاب ساختمان اين مؤسسات صرفاً كميت و كه مجوز آنها آموزشي نبوده است گونه كنترل كيفيت

ب و اساساً مطرح نبوده است. بنابراين ساختماني كه چه بسا (با بار زنده آييناستحكام سازه در مورد آنها اصالً بر 250يا 200نامه راي استفاده مسكوني يا اداري كيلوگرم

(با بار زنده باشد بعد از بازسازي مورد بهره مترمربع) نيز فاقد استحكام مورد نياز مي و كيلوگرم براي كالس 350برداري آموزشي و 500ها 1000كيلوگرم براي راهروها

مقكيلوگرم بر مترمربع براي مخاز و با فرض مدرسه در سال، تحقق 1000وم سازيان كتاب) قرار گرفته است. با بررسي روند موجود در مقاوم سازي مدارس كشور

و عاري از خطر در زلزله بيش از باز امر مقاوم سازي در آنها صورت گرفته،سال به طول خواهد انجاميد. در اين مدت مدارسي كه ابتدا40هدف ايجاد مدارسي ايمن

و در اين سالها مطمئنا و غير ايمن خواهند شد و محنت سوانح( مخصوصا زلزله ها) را بايد بر دوش كشند[ آسيب ديدگانفرسوده ]. از آنجا كه توان اقتصادي17رنج

ا و بحران الزم براي ايمن سازي همه مدارس كشور به لحاظ سازه اي در حداقل زمان ممكن نيز موجود نمي باشد، بنابراين ضروري ست كه به امر مديريت سوانح

و از اين زمان طاليي حداكثر استفاده گردد. و به مراحل قبل از وقوع سوانح اهميت داده شده ومديريت باليا توجه ويژه اي مبذول شده

و بحران به ايمن سازي.6-5 نگاه مديريت سوانح

و كاهش هدف از مديريت بحران در گام اول، پيشگيري از صدما و سپس در صورت بروز سانحه، امداد رساني سريع و آمادگي مقابله با آن و تلفات ناشي از سوانح ت

و بر اساس توابع كالسي و پويا بوده و اقدامات پيوسته و عواقب بعد از بحران مي باشد. مديريت بحران در برگيرنده يك سري عمليات ك مديريت، شامل برنامه اثرات

Proceedings of the 4th International Conference on Seismic Retrofitting, Tabriz, Iran, 2-4 May 2012

Paper Code. EE. 644

9

و بر اين مبنا، زمان را به ريزي، سازماند و كنترل مي باشد. از ديدگاه مديريت سوانح، مخاطرات را مي توان در محيط زمان مطالعه سه بازه زماني هي، تشكيالت، رهبري

و و زمان پس از وقوع سانحه تقسيم كرد. در هريك از اين زمان ها، مديريت سوانح اقدامات فعاليتهاي خاصي را پيشنهاد مي پيش از وقوع سانحه، زمان وقوع سانحه

و براي داشتن جامعه ايمن، اجراي پيوسته آنها را الزم مي داند. بخش قابل توجهي از زمان در مديريت سانحه، به بخ ش پيش از سانحه، كند كه مكمل هم بوده

ا و پر رنگ مي باشد. و در اين فاز، نقش اقدامات كاهش دهنده اثر بسيار موثر قدامات صورت گرفته در جهت كاهش اثر سوانح را مي توان به دو اختصاص مي يابد

گروه كلي از فعاليتها طبقه بندي كرد:

و مانورها در اين گروه قرار مي گي و تمرينها رند.فعاليتهايي كه به طور كلي بر عامل انساني تمركز دارد؛ اقداماتي از قبيل انواع آموزشها

و و شريان ها در اين گروه قرار مي فعاليتهايي كه به دنبال پيشگيري كاهش خسارت از طريق مطالعات بر عناصر كالبدي شهر مي باشد؛ فعاليت ايمن سازي ساختمان ها

گيرند.

و بهسازي بر حسب نياز مي باشد. مديريت بحران تنها مقاوم سازي براي سانح ه خاص( فعاليت ايمن سازي، شامل مجموعه اقدامات نوسازي، مقاوم سازي

و فازهاي آمادگي، پيشگ و پيشنهاد مي كند كه به همه سوانح كه احتمال رخداد آنها وجود دارد توجه شود و مانند زلزله ) را كافي نمي داند يري، پاسخ، بازسازي

ب و مخصوصا سانحه ديدگان را الزم ميداند. و نوسازي به موازات هم ديده شوند. مديريت سوانح، حفظ كرامت انسانها ر اين مبنا پيشنهاد مي گردد كه قبل از توسعه

و منطقه جغرا )، براي اسكان اضطراري سانحه ديدگان در فاز پيش از سانحه تدابير الزم با توجه به بافت شهر فيايي آن، انديشيده شود؛ وقوع سوانح( مخصوصا زلزله

و مخصوصا زلزله قابل پيش بيني نيست. لذا و شدت وقوع برخي سوانح در زيرا زمان و نه فقط مقاوم سازي ساختمانهاي جمعي شهرها مناسبتر است كه ايمن سازي

ب راي اين امر مدارس از اولويت قرار گيرند، تا در صورت بروز سوانح مخصوصا در فصلهاي سرد سال، مردم سانحه ديده در اين محل ها با حفظ كرامتشان ساكن شوند.

و باز با ضريب امنيت باال برخوردارند، داراي بخشهاي بهداشتي مي باشند، با توجه به اولويت برخوردارند، زيرا در گستره جغرافي ايي گسترده اند، از فضاي سرپوشيده

و برگشت پذير نمودن مدارس مناسبتر است كه موارد زير مورد توجه قرار گيرد:تراكم جمعيت مناطق احداث شده اند؛ براي افزايش ايمني مدارس

، مطالعات گسترده در اين خصوص مورد نياز است. با توجه به اهميت• بحث آسيب پذيري مدارس در برابر سوانح از ديدگاه اجتماعي

به بحث ايمن سازي ساختمانهاي مدارس كه مقاوم سازي لرزه اي بخشي از آن است، بيشتر اهميت داده شود.•

ه• اي بالقوه مدارس براي مديريت مناطق سانحه ديده در فاز پس از سانحه، در ايمن سازي ساختمانهاي جمعي شهري، مخصوصا مدارس با توجه به ظرفيت

اولويت قرار بگيرد.

و اثرات سوانح ثانويه در نظر گرفته شود.• در بحث ايمن سازي به امكان بروز حوادث چندگانه در مدارس توجه شده

و از بخشي كاري• در مديريت بحران مدارس پرهيز شود.مباحث مربوط به مديريت بحران به طور پيوسته دنبال شود

مديريت از نوع فعال در بخش مديريت سوانح مدارس، نهادينه شود.•

و آموزشهاي الزم به مردم ارائه شود.• فرهنگ سازي الزم در رابطه با داشتن جامعه ايمن صورت گرفته

و بكارگيري مصالح ساختماني در ساخت مدارس نظارت دقيق تري صورت• گيرد. بركيفيت توليد

نتيجه گيري.7

و آمار جدول شم مويد اين مطلب1اره نتايج حاصل از پژوهش نشان مي دهد كه كشور ايران از آسيب پذيري بااليي در برابر سوانح( مخصوصا زلزله ) برخوردار است

در–است. شهرهاي مختلف با توجه به ساختارهاي متفاوت اجتماعي برابر مخاطرات طبيعي برخوردار نيستند. ساختمانهاي جمعي اقتصادي از آسيب پذيري يكساني

)، در صورتي كه طرح ايمن سازي در آنها اجرا نشده باشد از آسيب پذيري باال برخوردار بوده و به دليل تراكم جمعيت شهري، به هنگام بروز سوانح( مخصوصا زلزله

و شوك وارده به هنگام بروز سانحه اوليه، تعداد تلفات و مصدومين بسيار زياد خواهد بود. احتمال رخداد سوانح ثانويه در ساختمانهاي جمعي شهري( مخصوصا باال

و به اين امر در اقدامات مقاوم سازي توجه شايسته مبذول نشده است. مدارس غير ايمن ) بسيار باال مي باشد

و امر ايمن سازي مدارس بايد با شتاب بيشتري دنبال شود، زيرا با اقدامات مقاوم سازي صورت گرفته در كشور، هرچند مفيد مي باشد ولي كاف ي نيست

ش هري در فاز پس از روند فعلي ايمن سازي كل مدارس كشور تقريبا غير ممكن است. از ديد گاه مديريت سوانح با توجه به ظرفيت هاي بالقوه ساختمانهاي جمعي

و ايمن ساز ي اين سازه ها( مخصوصا مدارس ) به منظور كاهش آسيب پذيري آنها در برابر سوانح، بيشتر از ساير انواع سانحه، ضرورت انجام طرح هاي ساماندهي

ساختمانها احساس مي شود؛ كه بايستي به موازات ساير دستورالعملهاي مديريت سانحه، مورد توجه متوليان امر قرار گيرد.

Proceedings of the 4th International Conference on Seismic Retrofitting, Tabriz, Iran, 2-4 May 2012

Paper Code. EE. 644

10

مراجع.8

پراهنماي كاهش)، 1387( حسيني، مازيار.1 و مديريت بحران شهر تهرانخسارات اجزاي غير سازه اي ساختمان ها در اثر زلزله، انتشارات سازمان .يشگيري

و كاربردي هالل ايران، چاپ اول)، 1389( گيوه چي، سعيد.2 و كاهش اثر سوانح، موسسه آموزش عالي .برنامه ريزي شهري به منظور پيشگيري

مق)، 1382( ساسان عشقي،.3 شن1382دي ماه سال5دماتي شناسايي زلزله گزارش او، انتشارات پژوهشگاه بين المللي زلزله و مهندسي زلزله، چاپ .لاسي

.مديريت بحران در سامانه هاي آبرساني با رويكرد ايمن سازي در برابر زلزله، انتشارات خانيران)، 1389( مظفري، عبداهللا.4

.، انتشارات دانشگاه تهرانمديريت سوانح)، 1387( جعفري، حميدرضا.5

و كاهش پيامدهاي ناشي از زلز)، 1384( تقوايي، مسعود.6 و پنجايمن سازي، مقاوم سازي، مديريت بحران .له، نشريه بنا، شماره بيست

.43بررسي آسيب هاي وارده به ساختمان مدارس شهر بم پس از زلزله، نشريه پيام مهندس، شماره، هوشمند زاده، حسين.7

اي)، 1383(ن زاده، سيد رضاحسي.8 و توسعه ناحيه .برنامه ريزي شهري همگام با مخاطرات طبيعي با تاكيد بر ايران، مجله جغرافيا

و نظارت دفتر مقاوم سازي مدارس كشور.9 .1389، دستورالعمل بهسازي تدريجي مدارس كشور، خرداد سال) 1389( معاونت فني

با) 1384( بدري، سيد علي.10 و دهياريها، آشنايي و مباني)، جزوه آموزشي سازمان شهرداريه .مدير بحران( اصول

و علي موسوي.11 و ساز در پايت) 1385( شكيب، همزه .خرداد، دانشگاه تهران3تا1خت،، مديريت بحران در پايتخت، مجموعه مقاالت دومين سمينار ساخت

و تئوري)، 1376( آهنچي، محمد.12 و تحقيقاتها، كتاب يكم، جمعيت هالل احمر جمهوري اسال مديريت سوانح : مفاهيم، اصول مي ايران، مركز آموزش

.تهران

و سرشماري.13 و اجتماعي مناطق) 1387( دفتر آمارهاي جمعيت، نيروي كار گانه شهر تهران بر اساس داده هاي سرشماري22، مقايسه ويژگي هاي جمعيتي

.، تهران، سازمان آمار ايران1385

و مكان يابي بهينه احداث مدارس جديد با استفاده از مديريت الكترونيك() 1387( عليرضا پير مرادي،.14 ، ارزيابي سازگاري كاربري آموزشي وضع موجود

.51تهران)، فصلنامه مدرسه، شماره6مطالعه موردي منطقه

.جمعي شهري، انتشارات عابد، معيارهاي پدافند غير عامل در طراحي معماري ساختمان هاي) 1389( حسيني، سيد بهشيد.15

و انقالب) 1376( فالحي، عليرضا.16 و توجه به آموزش مباني بازسازي پس از سانحه در مراكز اموزش عالي، انتشارات مسكن .، اهميت

و.17 و مهندسي زلزله و نظارت سازمان نوسازي مدارسپژوهشگاه بين المللي زلزله شناسي تدريجي مدارس، دستورالعمل بهسازي) 1390( معاونت فني

و جزئيات تيپ اجرايي بهسازي لرزه اي مدارس كشور)، خرداد 1390كشور(مشخصات فني

18. Standard on Disaster/ Emergency management and Business continuity program: edition 2007,1600 NFPA 19. UNDP, Bangkok, Thailand March 2-4 2006. 20. International disaster database, www.dat.universite Catolique de louvaian-Belgium 2004. 21. Fearn-Banks, K (1996) Crisis Communication: A Casebook Approach New Jersey: Lawrence Erlbaum. 22. Public Safety, GIS for Emergency Management, July 1999,http://www.esri.com/industries/public_safety. 23. Darshan Shrestha, H, Manual on “Retrofitting of Existing Vulnerable School Buildings – Assessment to

Retrofitting” Part I, 2009. جل)1377( غفاري، علي.24 و مكانيابي مدارس، و مباني طراحي فضاهاي آموزشي تحليل وضع موجود .د چهارم، سازمان نوسازي مدارس، اصول

از) 1381( صالحي، رحمان.25 ، پايان نامه كارشناسـي ارشـد برنامـه ريـزي شـهري دانشـكده GIS، ساماندهي فضايي مكانهاي آموزشي شهر زنجان با استفاده

.جغرافياي دانشگاه تهران

.1388بهمن14، 84406مدرسه در برابر زلزله، كد خبر28)، آسيب پذيري www.tabnak.ir، سايت خبري تابناك() 1388( سروقد مقدم، عليرضا.26

اهللا.27 .1388، سوم اسفند 30360هزار كالس درس نيازمند مقاوم سازي، كد خبر 100، خبرگزاري فارس،) 1388( بوربور، حبيب

28. http://amozeshparvareshlorestan.persianblog.ir/post/7 و تجه،يسازمان نوساز.29 )،يمدارس كشور( مقاوم ساززيتوسعه http://www.nosazimadares.irمدارس كشور