The Influence of Stylistic Attributes of Ban Chiang Arts in Designs

การพฒนาลวดลายเพองานออกแบบจากอทธพลศลปกรรมบานเชยง **

The Influence of Stylistic Attributes of Ban Chiang Arts in Designs

วลภา กาศวเศษ**

บทคดยอ การวจยครงนมวตถประสงคในการศกษาและรวบรวมองคความรในการสรางสรรคลวดลาย

เขยนสบนเครองปนดนเผาบานเชยง ซงเปนงานศลปกรรมสมยกอนประวตศาสตรในประเทศไทย ทมเอกลกษณและเปนทรจกทงในประเทศและตางประเทศ เปนมรดกทางวฒนธรรมททรงคณคา ควรคาแกการเผยแพรและสบสานองคความรโบราณจากรนสรน มวธการศกษารวบรวมขอมล โดยการเกบขอมลทางเอกสารและขอมลทางภาคสนามดวยวธการสมภาษณ และการเขารวมทากจกรรมกบศนยการเรยนรศลปะลายบานเชยง เพอใหทราบถงกระบวนการผลตเครองปนดนเผาบานเชยง ทยงคงรปแบบการผลตแบบดงเดม และการจดประเภทรปแบบลวดลายศลปะบานเชยง รวมถงการนาลวดลายแตละประเภทมาพฒนาตามแนวทางของหลกการออกแบบลวดลาย โดยนาตวอยางลวดลายทพฒนาไปประยกตใชเปนลวดลายตกแตงในงานและผลตภณฑอนๆ ทงน เพอใหเกดแรงบนดาลใจในการตอยอดการนาลวดลายโบราณของไทยมาประยกตใชในงานออกแบบดานตางๆ และเพอสรางแรงบนดาลใจใหเกดการสรางสรรคชดลวดลายไทยทรวมสมยอกทางหนง

Abstract The objective of this research is to study the stylistic attributes of Ban Chiang

pottery motifs in order to be a formalized guideline for the application of ancient Thai motifs in artistic designs and creations. The research methodology is based on both literature review and primary research in the fields of Ban Chiang civilization, in cooperation with the Ban Chiang Heritage Project / Ban Chiang Pottery OTOP Centre in Tambon Ban Chiang, Amphoe Nong Han, Udon Thani province. The purpose of field trips was to investigate the application and development of Ban Chiang motif within the present Ban Chiang community where production of pottery based on ancient techniques is still in practice and ancient motifs have been developed and applied to decorative designs in various objects. The study has inspired ideas for future creativity expansion in

** เนอหาสวนใหญของบทความชนนเรยบเรยงขนจากวทยานพนธปรญญาศลปมหาบณฑต สาขาวชาการออกแบบนเทศ

ศลปบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ปการศกษา 2553 เรอง “คณคาของลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยงในงานออกแบบสรางสรรค” โดยมรองศาสตราจารย ปรชา อมรรตน เปนทปรกษาหลก และรองศาสตราจารย สรพล นาถะพนธ เปนทปรกษารวม

** นกศกษาระดบบณฑตศกษา คณะมณฑนศลป บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร กรงเทพมหานคร

[email protected]

17Veridian E-Journal SU Vol.4 No.1 May - August 2011 กลมศลปะและการออกแบบ

the application of ancient Thai motifs to a diversity of design works and the creation of new motifs for contemporary designs.

บทนา แหลงโบราณคดบานเชยงเปนแหลงขมทรพยความรทางประวตศาสตรและเปนแหลงกาเนด

ศลปะวฒนธรรมทมชอเสยงของประเทศไทย จากการคนพบโบราณวตถและหลกฐานทางโบราณคดประเภทตางๆ ซงเปนหลกฐานทางวฒนธรรมทบอกเลาเรองราวของชมชนเกษตรกรรมยคแรกเรมในสมยกอนประวตศาสตรของประเทศไทยทมความเจรญกาวหนาทางเศรษฐกจ สงคม ตลอดจนศลปะวทยาการดานตางๆ

จากการขดคนพบโบราณวตถทสาคญอยางเครองปนดนเผาทมอายเกาแกถง 5,600 ปมาแลวเครองมอเครองใชและเครองประดบททาจากโลหะอยางสารดและเหลก ซงเปนหลกฐานแสดงถงความเจรญกาวหนาทางเทคโนโลยดานโลหกรรมของชมชนบานเชยงโบราณ สงผลใหแหลงโบราณคดบานเชยงกลายเปนแหลงเรยนรทางประวตศาสตรทสาคญในระดบชาตและระดบสากล ไดรบการสถาปนาจากองคการยเนสโก (UNESCO) ใหเปนมรดกโลกทางวฒนธรรมของมนษยชาตในเวลาตอมา ดวยเหตนแหลงโบราณคดบานเชยงจงกลายเปนแหลงทองเทยวทนกทองเทยวทงชาวไทยและชาวตางชาตมาเยอนตลอดทงป รวมถงการเกดขนของรานคาขายของทระลกและสนคา OTOP ในบรเวณโดยรอบหมบานเชยงและตามโรงแรมในตวจงหวดอดรธาน

เครองปนดนเผาบานเชยง เปนตวอยางของนวตกรรมโบราณทสะทอนถงความเจรญกาวหนาทางเทคโนโลยและพฒนาการทางศลปกรรมของวฒนธรรมบานเชยงไดเปนอยางด ดวยคณลกษณะดานรปทรงและลวดลายทมเอกลกษณเฉพาะ สงผลใหเครองปนดนเผาบานเชยงกลายเปนวตถทางวฒนธรรมททรงคณคา ควรแกการศกษาถงองคความรในการสรางสรรคงานศลปกรรมสมยกอนประวตศาสตร เพอเปนแรงบนดาลใจหรอแนวทางใหแกศลปนนกออกแบบในการสรางสรรคผลงานทมกลนอายของวฒนธรรมไทยโบราณในงานออกแบบทรวมสมย

วธการศกษา การศกษาขอมลในครงน ทาการเกบรวบรวมจากแหลงขอมล 2 ประเภท คอ 1. ขอมลประเภทเอกสาร และสงพมพอเลกทรอนกส ทเกยวของกบงานวจย 2. ขอมลภาคสนาม มขอบเขตการศกษาทมงเนนเฉพาะการศกษาเครองปนดนเผาบานเชยงท

ตกแตงดวยวธเขยนสเทานน แบงเปน 2 สวน คอ 2.1 ขอมลทไดจากการสมภาษณบคคลในชมชนพนทหมบานเชยง ตาบลบานเชยงจงหวด

อดรธาน ไดแก ผเชยวชาญทองถน ชางปน ชางเขยนลาย เจาหนาทพพธภณฑสถานแหงชาต บานเชยง คนขายของทระลก ตลอดจนนกทองเทยว

18 กลมศลปะและการออกแบบ Veridian E-Journal SU Vol.4 No.1 May - August 2011

2.2 การเขารวมกจกรรมสบสานงานศลปะวฒนธรรมชมชนของ “โครงการอนรกษมรดกโลกบานเชยง ศนย OTOP เครองปนดนเผาบานเชยง” และ “ศนยการเรยนรศลปะลายบานเชยง” ในพนทชมบานเชยง ตาบลบานเชยง อาเภอหนองหาน จงหวดอดรธาน เพอศกษากรรมวธการผลตเครองปนดนเผาบานเชยงในปจจบน

ผลการศกษา การศกษาคนควาในครงน เปนการศกษารวบรวมขอมลกระบวนการสรางสรรคลวดลายในงาน

ศลปกรรมไทยสมยกอนประวตศาสตร เพอใหทราบถงทมาของภมปญญาและองคความรการตกแตงลวดลายบนผวภาชนะดนเผาในวฒนธรรมบานเชยง และสงเคราะหขอมล โดยทาการจดประเภทรปแบบลวดลายเขยนสเครองปนดนเผาบานเชยงโบราณ และนามาตอยอดเปนชดลวดลายใหมทยงคงไวซงเอกลกษณของลวดลายบานเชยงทเขยนดวยสแดง ประกอบดวยลายเสนโคงเปนหลก มความสลบซบซอนของลายเสนแตแฝงซงแบบแผนทตอเนองเปนระเบยบ จากการเกบรวบรวมขอมลภาคเอกสารและภาคสนาม สามารถสรปเปนประเดนสาคญได ดงน

ทมาและความสาคญ จากการศกษาและการขดคนทางโบราณคดทบานเชยง พบหลกฐานประเภทตางๆ ทแสดงถง

ความเจรญดานทางสงคมและเทคโนโลยของชมชนบานเชยงในอดต ซงเปนชมชนเกษตรกรรมสมยกอนประวตศาสตรของประเทศไทยทมการตงถนฐานเปนหลกแหลง มโครงสรางทางสงคมในระบบเครอญาตวถชวตทผกพนกบความเชอ และการประดษฐคดคนนวตกรรมตางๆ เพอใชสอยและอานวยความสะดวกในชวตประจาวน

เครองปนดนเผาลายเขยนสบานเชยงจดเปนประดษฐกรรมหนงทสาคญ ทแสดงถงความเจรญกาวหนาทางเทคโนโลยและงานศลปกรรมสมยกอนประวตศาสตรไดเปนอยางด นอกจากจะเปนวตถทใชเปนภาชนะใสอาหารและบรรจสงของตางๆ แลว ยงมความสาคญทางจตใจ ทคนบานเชยงสมยโบราณใชเปนสงแทนใจแสดงความหวงหาอาลยแกบคคลสาคญและญาตพนองทลวงลบไปแลว โดยการตกแตงลวดลายทวจตรบรรจงลงบนเครองปนดนเผาทใชเปนเครองอทศหรอเครองเซน

การผลตเครองปนดนเผาบานเชยงในปจจบน จากการสารวจแหลงทาเครองปนดนเผาบานเชยงในบรเวณหมและบรเวณใกลเคยง พบวา

การทาเครองปนดนเผาบานเชยงในปจจบนยงคงยดแนวทางและกรรมวธการผลตดงเดม ตงแตการเตรยมดน การขนรป การตากและเผา รวมไปถงการตกแตงลวดลาย โดยกระบวนการขนรปภาชนะนนจะผลตขนภายในพนทหมบานคาออ สวนการตกแตงลวดลายจะอยในชมชนบานเชยง เพอสาธตใหนกทองเทยวได รบชม


ขนท 1 การเตรยมดน วตถดบสาคญคอ 1. ดนเหนยวสดา เปนดนธรรมชาต หลงการเผาทอณหภมประมาณ 700 - 800 องศา

เซลเซยส จะใหสนาตาลแดงทาเปนเนอดนปน ( Bodies) เนองจากในเนอดนปนมธาตเหลกออกไซดผสมอยมากเปนดนทขดมากชมชนบานเชยงและชมชนใกลเคยงทเปนสายแรเดยวกน

2. ดนเชอ หรอ หวเชอ เปนดนททาใหเกดสนาฎตาลเขม คอ ดนเหนยวผสมกบแกลบขาวทปน เปนกอนกลมๆ เผาใหแหงแลวปนผสมกบดนเหนยวธรรมชาต (ในขอท 1) เพอใหดนมความเหนยวขณะทเผาจะไดไมแตกหกงาย (นาไปใชงานตกแตงลวดลาย)

ภาพท 1 ดนทใชสาหรบขนรปภาชนะ ทมา: วลภา กาศวเศษ. “การพฒนาลวดลายเพองานออกแบบจากอทธพลศลปกรรมบานเชยง” สาขาวชาการออกแบบนเทศศลป คณะมณฑนศลป บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2553.

ขนท 2 การขนรป ม 2 วธ 1. การขนรปดวย “มอ” ซงเปนวธการแบบโบราณดงเดม โดยการนากอนดนมาแผเปนแผน

เรยบกอน จากนนนากอนดนวางทบลงบนดนแผน แลวใชมอบบเฉพาะกอนดนใหเปลยนเปนลกษณะคลายทอทรงกระบอกทมตรงกลางกลวง ถดไปกจะใชหนดและไมลายตขนรปใหสวนดนแผนเปลยนเปนสวนกนภาชนะ และสวนดนทรงกระบอกเปลยนเปนตวภาชนะและปากภาชนะ วธนนยมใชกบงานชนใหญทมปรมาณนอย สาหรบอปกรณสาคญทชวยในการขนรปดวยมอ ไดแก หนดและไมลาย


ภาพท 2 หนด ทมา: วลภา กาศวเศษ. “การพฒนาลวดลายเพองานออกแบบจากอทธพลศลปกรรมบานเชยง” สาขาวชาการออกแบบนเทศศลป คณะมณฑนศลป บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2553.

ภาพท 3 ไมลาย ทมา: วลภา กาศวเศษ. “การพฒนาลวดลายเพองานออกแบบจากอทธพลศลปกรรมบานเชยง” สาขาวชาการออกแบบนเทศศลป คณะมณฑนศลป บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2553.

2. การขนรปดวย “แปนหมน” โดยใชไฟฟาเปนตวทนแรง เปนวธทนยมใชทาภาชนะขนาด เลก จานวนการผลตสง

ขนท 3 การตากแหงและการเผา เมอขนรปและปนภาชนะเสรจ ชางจะนาภาชนะขนาดตางๆ ตากไวบรเวณใกลๆ กบพนทททา

ภาชนะดนเผา แตเดมจะเผากลางแจง ซงใชฟางขาวหรอเศษไมขนาดเลกๆ เปนเชอเพลงหลก ตอมาพฒนาเปนเตาดนทกอขนแบบงายๆ เพอความสะดวกในการเผาและเมอเขาฤดฝนกยงสามารถทางานไดลกษณะ


เตาเผา เปนเตาดนกออฐแบบงายๆ พนทและขนาดของเตาขนอยกบเงนทน และความตองการจานวนการผลตของชางปน ซงจะมโครงสรางทแตกตางกน ดานหนาเปนทวางภาชนะสาหรบเผา ภายในจะรองดวยเศษเหลกและเศษภาชนะดนเผา มทใสฟนอยบรเวณดานขางและมปลองเพอระบายความรอนอยดานบน

ขนท 4 การตกแตงลวดลาย วธการตกแตงลวดลายบนผวภาชนะเครองปนดนเผาในวฒนธรรมบานเชยงโบราณ มวธการท

หลากหลาย ไมวาจะเปนการใชวสดปลายแหลม “ขด - ขด” กด การนาแมพมพทสรางขนอยางแมพมพดน หรอเชอกควนมากดประทบลงบนผวภาชนะ หรอการปนดนเปนเสนๆ มาแปะไวรอบปากภาชนะกด รวมไปถงการเขยนส เปนตน การเขยนลายสแดง จดเปนการตกแตงทถอเปนเอกลกษณของเครองปนดนเผาบานเชยง ในสมยโบราณสทใชไดมาจาก “ดนเทศ” ทมสวนผสมของ “แรฮมาไทต” ทใหสแดง ชางเขยนสมยโบราณจะขดกอนดนเทศขนมาจากใตดน แลวนามาฝนใหไดเปนผงผสมกบยางไมหรอเลอดสตว เพอใหสตดทนนาน(ชลต ชยครรชต 2522 : 11 - 12) พบวา ลวดลายบนผวภาชนะดนเผาบานเชยงโบราณทขดคนพบนน แมมอายมากกวาพนปสสนของลวดลายบนผวภาชนะกยงคงสภาพสมบรณเปนสวนใหญในปจจบน ชางเขยนลายไดปรบเปลยนมาใชสฝนผสมกาว Latex ในการเขยนลวดลายแทนเนองจากหาซองาย และประหยดเวลาในการเตรยมสไปไดมาก

ภาพท 4 ลกษณะกอนดนเทศ ทมา: วลภา กาศวเศษ. “การพฒนาลวดลายเพองานออกแบบจากอทธพลศลปกรรมบานเชยง” สาขาวชาการออกแบบนเทศศลป คณะมณฑนศลป บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2553.

ลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง

จากการจดลาดบชนดนทางวฒนธรรม ตามหลกวชาการโบราณคดทวา โบราณวตถทพบในชนดนทอยลกทสดคอ สงของทมอายมากทสดนน สามารถแบงอายสมยของชมชนบานเชยงสมยกอนประวตศาสตรออกเปน 3 สมย ไดแก สมยตน สมยกลางและสมยปลาย ซงอางองกบลกษณะการฝงศพและสงของทพบในหลมฝงศพ โดยเฉพาะโบราณวตถประเภทเครองปนดนเผา ทพบเปนจานวนมาก ซงมความ


หลากหลายทงรปทรง ลวดลาย และวธการตกแตง แสดงถงการพฒนาทางสนทรยศาสตรดานการออกแบบลวดลาย จากลวดลายพนฐานพฒนาไปสลวดลายทมเอกลกษณเฉพาะของชมชน สามารถแบงรปแบบและลกษณะเดนของลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยงในแตละสมย ไดดงน

สมยตน อายราว 5,600 - 3,000 ปมาแลว แบงเปนสมยยอยได 4 ระยะ พบการตกแตงลวดลายหลากหลายวธ ไดแก การขด - ขด การกดประทบ การสก การเขยนส และการผสมผสานหลากหลายวธรวมกน (สรพล ดารหกล 2540 : 49 - 54)

การขด - ขด โดยใชวสดปลายแหลม เสนคขนาน รปโคงงอคลายลายกานขด และมการกดประทบลงไปภายในเปนรปหยกฟนปลา ลายเสนโคงตอกน ลายเสนขนานแลวทาเปนชองๆ ตอกน การตกแตงลกษณะน จะทาบนภาชนะดนเผาสดา เทา และดาปนเทา รปแบบลวดลายมความสลบซบซอนมาก คอ มทงรปสเหลยม สามเหลยม ลายกานขด ผสมกนไป สวนใหญจะขดใหเปนรปราง แลวใชวธสก กดประทบ ตกแตงลวดลายใหเดนชด

การกดประทบ คอการนาวตถมากดประทบหรอตลงบนภาชนะใหมลวดลายทกดประทบ การตกแตงดวยวธนในวฒนธรรมบานเชยง มกใชวสดทหาไดในทองถนในสมยนน อยางเชน เชอก เสอ หรอแมกระทงนวมอหรอเลบคนเราทาใหเกดลวดลาย ลวดลายทใชเชอกกดบนภาชนะ จะเรยกวา “ลายเชอกทาบ” หากเปนเครองจกสานจะเรยกวา “ลายเสอทาบ” จะมลกษณะซอนกนอยอยางไมเปนระเบยบ การตกแตงวธนจดเปนลวดลายเดนของระยะแรกเรมของสมยตน โดยจะตกแตงบรเวณสวนลางของภาชนะและสวนบนตกแตงดวยลายเสนขดเปนเสนโคงบนผวภาชนะแบบมเชง ฐานเตย (Short ring foot) (สรพล ดารหกล 2540: 49) และภาชนะทรงกระบอก (Beaker) ทตกแตงดวยลายเชอกทาบทงใบในระยะท 3 ของสมยตน (สรพล ดารหกล 2540: 53)

การปนแปะ การปนดนเปนเสนคาดรอบตวภาชนะแลวกดเปนรอยบมทเสน แตปลายทงสองขางไมชนกน โดยปลายขางหนงโคงขนและอกขางหนงโคงลง ลกษณะเสนทคาดจะคลายงหรอเชอกมาพนรอบภาชนะ

หลากหลายวธรวมกน ไดแก การใชวธการขด - ขด การเขยนส และการกดประทบบนภาชนะใบเดยว พบในระยะสดทายของสมยตน เรยกวาภาชนะแบบ “บานออมแกว” (สรพล ดารหกล 2540: 53) ซงเปนภาชนะแบบเดนอกประเภทของสมยตน มลกษณะกนกลม บรเวณไหลภาชนะตกแตงดวยลายขดเปนเสนโคงผสมกบการเขยนสแดง และตกแตงสวนทอยใตลงมาดวยลายเชอกทาบ

สมยกลาง อายราว 3,000 - 2,300 ปมาแลว มการตกแตงดวยการขด-ขดผสมการเขยนสลวดลายทพบเดนชดมกเขยนขนบรเวณใตคอและไหลของภาชนะ โดยการขดใหเปนลายคขนานระหวางพนททงสองสวน ทาใหเกดพนทวางตรงกลาง แลวลงสบรเวณทวางทาใหเกดลวดลาย ซงเกดขนเพราะนาหนกของสแดงทบเปนตวคดภาพใหเดนขนมา ตอนปลายของสมยกลางเรมพบการตกแตงดวยการทาสแดงทบรเวณปากภาชนะ (สรพล ดารหกล 2540: 53)

สมยปลาย อายราว 2,300 - 1,800 ปมาแลว ลวดลายมการพฒนาตอเนองจากสมยตนและสมยกลาง แตรายละเอยดทสลบซบซอนมากขน นยมตกแตงดวยวธการเขยนสแดงจะเหนวา ลวดลาย


เครองปนดนเผาบานเชยงมการตกแตงหลากหลายวธ ซงแตละวธจะไดลกษณะของลวดลายทแตกตางกน แสดงใหเหนถงการพฒนาในทางสนทรยศาสตรดานการตกแตงทรจกนาเอาวตถดบทมอยมาใชใหเกดประโยชนในทางสรางสรรค

อตลกษณของลายบานเชยง ลกษณะเดนของลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง คอ ลวดลายเขยนสแดง ทเขยนดวยเสน

โคงเปนองคประกอบหลก มความออยชอย และมระเบยบของการจดจงหวะลวดลาย การเขยนลวดลายบนผวภาชนะดนเผาเรมมมาตงแตสมยตนตอนปลายและมความตอเนองมาถงสมยปลายของวฒนธรรมบานเชยง ทลวดลายเรมมความสลบซบซอนมากขน สามารถแบงรปแบบลวดลายบานเชยงออกเปน 3 กลม ไดแก

1. ลายธรรมชาต ลวดลายทไดรบแรงบนดาลใจจากธรรมชาตหรอสงแวดลอมรอบตวมนษย ไดแก

1.1 ลายรปคน 1.2 ลายพชพรรณ ไดแก ลายใบไมดอกไม / ลายกานขด ทพฒนามาจากลายกนหอย /

ลายวงปไม 1.3 ลายสตว ซงมทงสตวเลยงและสตวปาทนามาทาเปนอาหาร ไดแก ควาย ง กงกา หรอ

แย กวาง / เกง และลายกนหอย 2. ลายเรขาคณต ไดแก รปสามเหลยม วงกลม ลายตารางเหลยม 3. ลายอสระ ลวดลายทเกดจากจนตนาการความคดสรางสรรคทชางเขยนลายสมยโบราณ ได

ถายทอดออกมาเปนลวดลายเสนโคงทมความออนชอย วจตรบรรจงในลกษณะศลปะแบบนามธรรม สามารถตความไดหลากหลายขนอยกบจนตนาการ ประสบการณและรสนยมของผพบเหน เชน ลายเสน คดโคงรปตว S เปนตน

จากการสมภาษณผเชยวชาญทองถนและหวหนาพพธภณฑสถานแหงชาต พบวา “ลายกนหอย” เปนลายสญลกษณของศลปะบานเชยง ทไดรบความนยมและถกนาไปประยกตใชในงานตกแตงดานตางๆ เพอสอถงอตลกษณทางวฒนธรรมของชมชนบานเชยง เนองจากเปนลายพนฐานทเขยนงาย และยงเปนลายทนยมใชตกแตงบนผวภาชนะดนเผาในสมยโบราณอกดวย


ภาพท 5 ลายกนหอยทเปนลายตกแตงบนพนกระเบองบรเวณ พพธภณฑสถานแหงชาต บานเชยง ทมา: วลภา กาศวเศษ. “การพฒนาลวดลายเพองานออกแบบจากอทธพลศลปกรรมบานเชยง” สาขาวชาการออกแบบนเทศศลป คณะมณฑนศลป บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2553.

การนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยงมาประยกตใชในปจจบน 1. การจาลองรปทรงและลวดลายของเครองปนดนเผาบานเชยงสมยโบราณเพอเปนของฝาก

ของทระลก

ภาพท 6 เครองปนดนเผาจาลองแบบโบราณ ทมา: วลภา กาศวเศษ. “การพฒนาลวดลายเพองานออกแบบจากอทธพลศลปกรรมบานเชยง” สาขาวชาการออกแบบนเทศศลป คณะมณฑนศลป บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2553.


2. การนาเอารปทรงและลวดลายมาประยกตใชในงานและผลตภณฑตางๆ หรอเปนสนคา OTOP ประจาชมชน เพอสะทอนคณคาของงานศลปกรรมบานเชยงสมยกอนประวตศาสตรใหเปนทรจกมากขน

ภาพท 7 รปทรงและลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยงในงานออกแบบเครองประดบเงน ทมา: วลภา กาศวเศษ. “การพฒนาลวดลายเพองานออกแบบจากอทธพลศลปกรรมบานเชยง” สาขาวชาการออกแบบนเทศศลป คณะมณฑนศลป บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2553.

การพฒนาลวดลายเขยนสเครองปนดนเผาบานเชยง สบเนองจากผลงานวจย เรอง “การออกแบบเครองเคลอบเบญจรงครวมสมยสาหรบการ

สงออกเพอขยายโอกาสทางเศรษฐกจของชางฝมอในเขต อ.อมพวา จ.สมทรสงคราม” และ ประดษฐกรรม “นวรงค” สงประดษฐตอยอดของ ผศ.ดร.เถกง พฒโนภาษ และ ผศ.พม สทธคา ภาควชาการออกแบบอตสาหกรรม คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย เปนตวอยางกรณศกษาทเปนแนวทางในการพฒนาลวดลายจากงานศลปกรรมไทยโบราณ ในการสรางศกยภาพใหมใหสนคาเบญจรงคในการขยายตลาดไปสกลมผซอกลมใหมในตางประเทศ รวมถงการสรางทศทางใหมในการออกแบบเบญจรงคทมความรวมสมย ทงในแงรปทรง ลวดลาย และสสนโดยใชเทคโนโลยทเหมาะสมเขามาประยกตกบความตองการของชางฝมอเบญจรงค

การพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยงในครงน ไดยดแนวทางเดยวกบงานวจยเบญจรงครวมสมยขางตน โดยการคดลอกลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยงโบราณมาเปนภาพลายเสนและออกแบบเปนโครงลายใหมทอางองกบหลกการออกแบบลวดลาย และนาภาพลายเสนหรอโครงลายทไดไปจดวางบนวตถสงของทหลากหลาย เพอเปนแนวทางในการนาลวดลายโบราณไปประยกตใชในงานออกแบบ จานวน15 ลวดลาย แบงเปน 3 กลม ไดแก

1. กลมลายธรรมชาต จานวน 10 ลาย ไดแก 1.1 ลายคน จานวน 2 ลาย


1.2 ลายพชพรรณ จานวน 4 ลาย ไดแก ลายใบไม 1 ลาย ลายวงปไม 1 ลาย และ ลายกานขด 2 ลาย

1.3 ลายสตว จานวน 4 ลาย ไดแก ควาย กวาง/ เกง กงกา/ แย และง 2. กลมลายเรขาคณต จานวน 2 ลาย 3. กลมลายอสระ จานวน 3 ลาย

ขนตอนการพฒนาลวดลายเขยนส ขนท 1 คดลอกลวดลายเขยนสเครองปนดนเผาบานเชยง ขนท 2 คลคลายลวดลายมาเปนภาพลายเสน เพอนามาสรางเปนแมลาย (Motif) ขนท 3 นาแมลาย (Motif) ทไดมาสรางเปนลวดลายใหม (Pattern) ตามหลกการออกแบบลวดลาย ขนท 4 นาลวดลายทไดไปตกแตงบนวตถประเภทตางๆ

ภาพท 8 ขนตอนการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ทมา: วลภา กาศวเศษ. “การพฒนาลวดลายเพองานออกแบบจากอทธพลศลปกรรมบานเชยง” สาขาวชาการออกแบบนเทศศลป คณะมณฑนศลป บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2553.


ภาพท 9 ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายคน ทมา: วลภา กาศวเศษ. “การพฒนาลวดลายเพองานออกแบบจากอทธพลศลปกรรมบานเชยง” สาขาวชาการออกแบบนเทศศลป คณะมณฑนศลป บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2553.

ภาพท 10 ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายคน ทมา: วลภา กาศวเศษ. “การพฒนาลวดลายเพองานออกแบบจากอทธพลศลปกรรมบานเชยง” สาขาวชาการออกแบบนเทศศลป คณะมณฑนศลป บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2553.


ภาพท 11 ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายกานขด ทมา: วลภา กาศวเศษ. “การพฒนาลวดลายเพองานออกแบบจากอทธพลศลปกรรมบานเชยง” สาขาวชาการออกแบบนเทศศลป คณะมณฑนศลป บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2553.

ภาพท 12 ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายสตว : ควาย ทมา: วลภา กาศวเศษ. “การพฒนาลวดลายเพองานออกแบบจากอทธพลศลปกรรมบานเชยง” สาขาวชาการออกแบบนเทศศลป คณะมณฑนศลป บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2553.


ภาพท 13 ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายสตว : เกง / กวาง ทมา: วลภา กาศวเศษ. “การพฒนาลวดลายเพองานออกแบบจากอทธพลศลปกรรมบานเชยง” สาขาวชาการออกแบบนเทศศลป คณะมณฑนศลป บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2553.

ภาพท 14 ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายกนหอย ทมา: วลภา กาศวเศษ. “การพฒนาลวดลายเพองานออกแบบจากอทธพลศลปกรรมบานเชยง” สาขาวชาการออกแบบนเทศศลป คณะมณฑนศลป บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2553.


ภาพท 15 ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายสตว : ง ทมา: วลภา กาศวเศษ. “การพฒนาลวดลายเพองานออกแบบจากอทธพลศลปกรรมบานเชยง” สาขาวชาการออกแบบนเทศศลป คณะมณฑนศลป บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2553.

ภาพท 16 ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายเรขาคณต ทมา: วลภา กาศวเศษ. “การพฒนาลวดลายเพองานออกแบบจากอทธพลศลปกรรมบานเชยง” สาขาวชาการออกแบบนเทศศลป คณะมณฑนศลป บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2553.


ภาพท 17 ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายเรขาคณต ทมา: วลภา กาศวเศษ. “การพฒนาลวดลายเพองานออกแบบจากอทธพลศลปกรรมบานเชยง” สาขาวชาการออกแบบนเทศศลป คณะมณฑนศลป บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2553.

ภาพท 18 ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายอสระ ทมา: วลภา กาศวเศษ. “การพฒนาลวดลายเพองานออกแบบจากอทธพลศลปกรรมบานเชยง” สาขาวชาการออกแบบนเทศศลป คณะมณฑนศลป บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2553.


ภาพท 19 ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายอสระ ทมา: วลภา กาศวเศษ. “การพฒนาลวดลายเพองานออกแบบจากอทธพลศลปกรรมบานเชยง” สาขา วชาการออกแบบนเทศศลป คณะมณฑนศลป บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2553.

ภาพท 20 ตวอยางการพฒนาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยง ลายอสระ ทมา: วลภา กาศวเศษ. “การพฒนาลวดลายเพองานออกแบบจากอทธพลศลปกรรมบานเชยง” สาขา วชาการออกแบบนเทศศลป คณะมณฑนศลป บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, 2553.


อภปรายผล การศกษาลวดลายจากงานศลปกรรมบานเชยงในครงน เปนไปตามวตถประสงคในการศกษาถงองค

ความรตนแบบของงานศลปะสมยกอนประวตศาสตรไทยจากลวดลายเขยนสบนเครองปนดนเผาบานเชยง เพอใหทราบถงทมา ความสาคญ ตลอดจนรปแบบและลกษณะเดนของลวดลายบานเชยง โดยศกษาทฤษฎและงานวจยอนๆ ทเกยวของ ตลอดจนการสารวจพนทชมชนทเปนแหลงผลต ททาใหทราบถงกระบวนการผลตทยงคงสบสานภมปญญาความดงเดมไวอยางสมบรณ

การศกษาครงน ไดยดแนวทางของผลงานวจยดานการพฒนาลวดลายไทยโบราณเปนตวอยางกรณศกษา โดยการศกษาลวดลายเขยนสทประดบตกแตงบนเครองปนดนเผาบานเชยง มาพฒนาตอยอดในเชงสรางสรรคตามหลกการออกแบบลวดลายและทฤษฎทางศลปะ เพอเปนตวอยางทแสดงใหถงการประยกตเอาลวดลายเครองปนดนเผาบานเชยงไปใชในงานตกแตงดานตางๆ และยงเปนอกทางหนงในการเผยแพรองคความรดงเดมเละภมปญญาทองถนของชาตใหเปนทรจกในวงกวางมากยงขน

ปจจบนเครองปนดนเผาบานเชยง นอกจากจะเปนสนคาทเปนทงของฝากและของทระลกของผมาเยอนแลว ยงเปนสนคา OTOP ประจาทองถนของชมชนบานเชยง นอกจากนยงมการหยบเอาคณลกษณะเดนของเครองปนดนเผาทงรปทรงและลวดลายมาพฒนาและนาไปประยกตใชในงานออกแบบและผลตภณฑตางๆ ของชมชน เพอสรางมลคาใหกบสนคา รวมไปถงการสอสารเรองราวทางวฒนธรรมทมเอกลกษณของประเทศชาตอกดวย

ขอเสนอแนะ การตอยอดการพฒนาลวดลายจากงานศลปกรรมโบราณประเภทอน ในแนวทางการผนวกองค

ความรทางวฒนธรรมกบหลกการออกแบบ เพอใหไดผลงานสรางสรรคทรวมสมย นาจะเปนวถทางหนงในการเผยแพรลวดลายในงานศลปกรรมดานตางๆ ททรงคณคาของชาตใหเปนทรจกมากขน

บรรณานกรม ภาษาไทย กฤษฎา พณศร และ ปรวรรต ธรรมปรชากร. ศลปะเครองถวยในประเทศไทย. กรงเทพฯ : แอคมพรน

ตง,2533. คณะกรรมการจดนทรรศการ “ศลปโบราณวตถบานเชยง”. หนงสอภาพภาชนะดนเผาลายเขยนสทบาน

เชยง (Ban chiang). กรงเทพฯ : โรงพมพอกษรสมพนธ, 2520. ชลต ชยครรชต. “รปคนและสตวบนภาชนะดนเผาลายเขยนสวฒนธรรมบานเชยง.” สารนพนธศลปศาสตร

บณฑต สาขาโบราณคด คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร, 2522. ชน อยด. วฒนธรรมบานเชยงในสมยกอนประวตศาสตร. พระนคร : กรมศลปากร, 2515.


เถกง พฒโนภาษ และ พม สทธคา. “จากอมพวา สฟลอเรนซ : โครงการเบญจรงครวมสมย”. ในอมพวา :วารสารวชาการ คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 76 - 94. กรงเทพฯ :โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2551.

ประยร อลชาฎะ. ววฒนาการลายไทย. กรงเทพฯ : เมองโบราณ, 2550. พชร สารกบตร. เทคโนโลยสมยโบราณ. กรงเทพฯ : คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร, 2523. พเยาว เขมนาค. “ลวดลายบนผวภาชนะวฒนธรรมบานเชยง”. ศลปากร. 34, 5 (2534) : 60-95. พพธภณฑสถานแหงชาตบานเชยง. นาชมพพธภณฑสถานแหงชาต บานเชยง. กรงเทพฯ : อมรนทรพรนตง

แอนดพบลชชง จากด (มหาชน), 2553. ________. โบราณศลปวตถชนเยยมในพพธภณฑสถานแหงชาตบานเชยง จ.อดรธาน = Masterpieces in

the Ban Chieng National Museum, Udon Thani. กรงเทพฯ: พพธภณฑ, 253-?. พสฐ เจรญวงศ. บานเชยง [Ban Chieng]. พระนคร : คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร, 2516. ________. มรดกบานเชยง. กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2530. พนาลน สารยา. การออกแบบลวดลาย. กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร, 2549. วชระ วชรภทรกล. “การออกแบบผลตภณฑแจกน ชด”สบสานวฒนธรรมบานเชยง.” วทยานพนธศลปะ

ศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาเครองเคลอบดนเผา คณะมณฑนศลป บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย ศลปากร, 2545.

สวาง เลศฤทธ และคนอนๆ. มรดกจากอดต. กรงเทพฯ : ศลปบรรณาคารม, 2547. สจตต วงษเทศ. บานเชยง. กรงเทพฯ : ศลปวฒนธรรม, 2530. สจตต วงษเทศ (บรรณาธการ) ศรศกร วลลโภดม เสนอ นลเดช และคนอนๆ. เครองปนดนเผาและเครอง

เคลอบกบพฒนาการทางเศรษฐกจและสงคมของสยาม. กรงเทพฯ : บรรษทเงนทนอตสาหกรรมแหงประเทศไทย, 2528.

สด แสงวเชยร, วฒนา สภวน. “แหลงอนๆ ของประเทศไทยทพบเครองปนลายเขยนสบานเชยง.”เมองโบราณ. 2, 4(2519) : 72-84.

สภาณ เทยนสวรรณ. “การออกแบบคมอลวดลายซงประยกตจากพนธไม.” ศลปนพนธ ศลปศาสตรบณฑตสาขาการออกแบบนเทศศลป มหาวทยาลยศลปากร, 2524.

สรพล ดารหกล. บานเชยง มรดกโลกทางวฒนธรรม. กรงเทพฯ : โรงพมพครสภา, 2540. สรพล นาถะพนธ. บานเชยง.กรงเทพฯ : งานเผยแพร สานกงานเลขานการกรม กรมศลปากร, 2530. ________. มรดกโลกบานเชยง = Ban Chiang : a world heritage in thailand. กรงเทพฯ : กรม

ศลปากร, 2550. สมศกด รตนกล และคนอนๆ. มรดกวฒนธรรมบานเชยง = Ban Chiang heritage. กรงเทพฯ :ฝายวชาการ

กองโบราณคด, 2534. ________. มรดกวฒนธรรมบานเชยง = Ban Chiang heritage. กรงเทพฯ : ฝายวชาการ กอง

โบราณคด,2550.


องคณา บญพงษ. ชมชนบานเชยง. พมพครงท 2. อดรธาน : โรงพมพนเรศวร, 2553. อตถสทธ สขขา. “การศกษาและลาดบอายจากลวดลายบนผว ภาชนะดนเผาในหลมฝงศพกลมวฒนธรรม

บานเชยงสมยปลาย: กรณศกษาจากการขดคนหลมขดคนวดโพธศรใน ตาบลบานเชยง อาเภอหนองหาน จงหวดอดรธาน.” สารนพนธศลปศาสตรบณฑต สาขาโบราณคด คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร, 2547.

ออยทพย พลศร.การออกแบบลวดลาย. กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร, 2545.19

ภาษาตางประเทศ Ahn Sang-Soo. Korean motifs. Seoul, Korea : Ahn Graphics & Book Publisher, 1986. Cole , Drusilla. Patterns : new surface design. London : Laurence King, 2007. Humbert, Claude, chosen and introduced. Ornamental design : a source book with 1000

illustrations. New York : Viking Press, 1970. Kuchler, Susanne. Pacific pattern. London : Thames & Hudson, 2005. Miyazaki, Ami, Moriyam ,Shinpei. Patterns in graphics. Tokyo : PIE Books, 2010. Phillips, Peter. Repeat patterns : a manual for designers, artists and architects. London :

Thames and Hudson, c1993 Savoir, Lou Andrea. Pattern design : applications and variations. Singapore : Page One,

2007. Strebel, Johann. Ban Chiang. Druck : Lind & Ahlfeldt OHG, 1984. Thai ceramics through the ages. Bangkok : Fine Arts Department, 1978. Viction:ary. Fashion unfolding : uncover the power of graphics in fashion. Hong Kong :

viction:workshop, 2007.

The Influence of Stylistic Attributes of Ban Chiang Arts in Designs

Documents

Transcript of The Influence of Stylistic Attributes of Ban Chiang Arts in Designs