115

Sa kâld net as juster. Eat oer scrambling yn it Frysk

Jarich Hoekstra

Summary

This article discusses two cases of scrambling in Modern West Frisian: scrambling of sa ‘so’ (+ adjective) over the negative adverb net and the affirmative adverb wol and scrambling of universally quantifying expres-sions over net. Both types of scrambling also occurred in older Dutch until the 19th century (and are still common in Flemish), but seem to be on their retreat in modern language use. More specifically, Dutch seems to have lost scrambling of anaphoric zo ‘so’ and only allows scrambling of intensifying zo nowadays. It will be shown that scrambling of sa (+ adjective) and scrambling of universally quantifying expressions trigger a presuppositional reading, whereas the word order without scrambling is presuppositionally neutral. Further it will be argued that although both cases of scrambling may involve non-arguments, they cannot be analyzed as A’-scrambling, but have all the properties of A-scrambling. This article presents a critical evaluation of the criteria for distinguishing between A-scrambling and A’-scrambling that are found in the literature, and it will be contended that the Frisian data support an analysis of scrambling that does not make use of the A/A’-distinction. More generally, the article wants to break ground for a more extensive treatment of scrambling phenomena in Frisian.

1. Oanrin

Yn dit artikel wol ik in stikmannich wurdfolgeferskillen tusken it Frysk en it Hollânsk op ’t aljemint bringe dy’t ûnder it ferskynsel scrambling beflapt wurde kinne.1 Hoewol’t it om in ferskynsel giet dat, sa’t sjen litten wurde sil, yn it Frysk muoi wiid fiemet en dêr’t kontrastyf ek wol byt oan sit, is der yn ‘e Fryske taalkunde wûndergenôch noch net earder omtinken oan jûn.2 Ik sil earst yn par. 2 útlizze wat ûnder scrambling ferstien wurdt. Dêrnei be- 1. In iere ferzje fan dit artikel haw ik op 17 septimber 2012 yn in gastkolleezje op it Frysk

Ynstitút fan ‘e Ryksuniversiteit Grins tefoarenbrocht. Ik tankje de bywêzigen dêre foar har kommintaar.

2. In ferklearring dêrfoar soe wêze kinne dat de wurdfolge yn it middelfjild fan ‘e sin yn talen lykas it Frysk en Hollânsk yn it ginneraal sa fariabel is, dat ferskillen dêr minder gau opfalle.

Us Wurk, jiergong 63 (2014), s. 115-154

116

hannelje ik yn par. 3 en 4 twa gefallen fan scrambling dêr’t it Frysk en it Hollânsk inoar foar in part ûntrinne. It giet dêrby om (i) de posysje fan sa (+ eigenskipswurd) neffens it negative bywurd net en it affirmative bywurd wol en (ii) de posysje fan universeel kwantifisearjende útdrukkingen neffens net. Ferlykje de foarbylden yn (1) en (2):

(1) a. It is hjoed net/wol sa kâld as juster. b. Feikje is net altyd thús.

(2) a. It is hjoed sa kâld net/wol as juster. b. Feikje is altyd net thús.

Njonken de folchoarder yn (1) fynt men yn dit slach sinnen yn it Frysk ek de folchoarder yn (2) mei scrambling fan sa + eigenskipswurd oer net/wol hin-ne of fan ‘e universele kwantifisearder altyd oer net hinne. De folchoarder yn (2a) is yn it Hollânsk sa nei útsletten, deselde yn (2b) minder gebrûklik. Ik sil yn ’t foarste plak in wiidweidich oersjuch fan ‘e data jaan en ûnder-sykje wat it ferskil yn betsjutting en gebrûk is tusken ‘e folchoarders yn (1) en (2). Fierders sil ik besykje om fêst te stellen wêr’t en hoe’t it Frysk en it Hollânsk op it stik fan scrambling útinoarrinne. Yn par. 5 sil ik neigean wat de analyze fan dizze gefallen fan scrambling yn it Frysk betsjut foar in alge-miene teory fan scrambling. Yn par. 6 wurdt it artikel gearfette en wurde rjuchtingen foar neier ûndersyk oantsjut.

2. Scrambling

It Frysk hat lykas alle Germaanske OV-talen in muoi frije folchoarder fan objekten en bywurden yn it middelfjild, it part fan ‘e sin tusken it foarop-sette en it efteropske tiidwurd. Yn in simpel foarbyld lykas (3), dêr’t it mid-delfjild mei akkoladen ôffrede is, kin it objekt bygelyks likegoed foar as nei it bywurd stean:3

(3) a. Ik haw { juster it boek } lêzen. b. Ik haw { it boek juster } lêzen.

It ferskynsel dat him yn (3) oppenearret, wurdt ornaris oantsjut as scram-bling. Yn ‘e klassike analyze fan it ferskynsel wurdt derfan útgien dat wy yn (3a) de basisfolchoarder hawwe en dat de folchoarder yn (3b) dêrfan ôflaat is troch it objekt te ferskowen (te ‘scrambeljen’) nei in posysje lofts fan it

3. Der binne ferskillen tusken ‘e twa sinnen yn (3) dy’t mei de ynformaasjestruktuer fan ‘e

sin, benammen de ferdieling fan ‘âlde’ en ‘nije’ ynformaasje, te krijen hawwe. Nije ynformaasje stiet ornaris efterliker as âlde ynformaasje.

117

bywurd (ferl. ûnder oaren De Haan 1979, T. Hoekstra 1984, Bennis & Hoekstra 1984). Dêrby waard ynearsten oannommen dat scrambling fersko-wing is nei in A’-posysje, in net-argumintposysje. Yn ‘e lettere literatuer waarden lykwols reden bybrocht dat de scrambling-posysje in A(rgumint)-posysjes is. Scrambele konstituïnten kinne bygelyks sa’t it liket net rekon-struearre wurde, d.w.s. ynterpretearre wurde yn ‘e posysje dêr’t se by fer-skowing wei komme soene. Ferlykje in sin mei twa arguminten (objekt en yndirekt objekt) lykas (4a):

(4) a. Abe liet syn mem de foto sjen. b. Abe liet de foto syn mem sjen. c. Abe liet syn memi harselsi sjen op ‘e foto. d.* Abe liet harselsi syn memi sjen op ‘e foto.

Scrambling fan it direkt objekt oer it yndirekt objekt hinne is mooglik (ferl. (4b)), mar at it direkt objekt in anafoar is (of in anafoar befettet) dy’t bûn wurde moat troch it yndirekt objekt (ferl. (4c)), dan is scrambling útsletten (ferl. (4d)). Mei’t de ûnmooglikheid fan rekonstruksje typysk is foar fersko-wing nei A-posysjes, waard ornearre dat by scrambling de konstituïnt ek yn in A-posysje (bgl. de spesifisearderposysje fan in AgrOP, in wurdkloft dêr’t objektkongruïnsje syn beslach kriget) bedarret (ferl. ûnder oaren Vanden Wyngaerd 1989, Mahajan 1990, Zwart 1993). Der wurdt sadwaande wol fan A-scrambling praat. Neeleman (1994a,b) slacht in analyze fan A-scrambling foar dêr’t yn oannommen wurdt dat beide folchoarders basisginnerearre bin-ne. At it bywurd in bywurd fan polariteit is, lykas net, wurde beskate objekten (hast) ferplichte scrambele:4

(5) a. Ik ha de film net sjoen. b.* Ik ha net de film sjoen.

Unbeskate, net-spesifike objekten wurde net oer de negaasje hinne scrambe-le. At ûnbeskate objekten oer bywurden lykas net scrambele wurde, krije se in ‘sterke’ lêzing, d.w.s. in spesifike, partitive of genearyske ynterpretaasje (ferl. De Hoop 1992):5 4. De folchoarder yn (5b) kin der allinnich op troch mei in sterke kontrastive klam (Ik ha

net de FILM sjoen, mar it BOEK lêzen). 5. Dat betsjut net dat ûnbeskate objekten yn net-scrambele posysje nea in sterke lêzing

krije kinne. Yn sin lykas Ik ha juster twa boeken lêzen wurdt it objekt gewoanwei as net-spesifyk ynterpretearre, mar in spesifike of partitive lêzing is skoan mooglik (ferl. De Hoop 1992). Boppedat kinne ûnbeskate objekten by scrambling oer beskate typen fan bywurden ek in swakke lêzing hawwe (ferl. Ruys 2001, Frey 2001).

118

(6) a. Ik ha twa boeken net lêzen. OK spesifyk/partityf, * net-spesifyk b. Ik ha net twa boeken lêzen. * spesifyk/partityf, OK net-spesifyk

(7) a. Durk hatet plysjes net. OK genearysk, * net-spesifyk b. Durk hatet gjin6 plysjes. * genearysk, OK net-spesifyk

Gâns teoryen oer scrambling geane derfan út dat scrambling in yn prinsipe ‘frije’ syntaktyske opsje is dy’t tebaat nommen wurde kin (en dan bytiden ek moat) om ûnderskate komponinten fan ‘e grammatika (syntaksis, ynfor-maasjestruktuer, fonology) sa ekonomysk mooglik meiinoar yn ’t lyk te bringen. Neeleman & Reinhart (1998) bringe scrambling bygelyks gear mei it ferskynsel fan anafoaryske ûntklamming (anaphoric destressing). De Nuclear Stress Rule wiist klam ta oan ‘e djipst ynbêde konstituïnt (ferl. Cin-que 1993). Dat betsjut dat it objekt ornaris sinklam kriget (ferl. (8a)). At it objekt lykwols D(iscourse)-linked is, d.w.s. at it ferwiist nei in ilemint dat earder neamd is of dat yn ‘e petearkontekst foarkomt, dan moat it ûntklam-me wurde en de djipst ynbêde konstituïnt útsein it objekt, it tiidwurd, kriget de sinklam. Om’t it boek yn (8b) earder neamd is, kin it net beklamme wurde. Dat jildt hielendal foar it foarnamwurd it, dat om fonologyske reden al gjin klam drage kin en altyd anafoarysk is.

(8) a. (Wat hat Jeltsje dien?) Jeltsje hat IN BOEK lêzen. b. (Durk v.d. Ploeg hat in nij boek skreaun.) Jeltsje hat it boek / it LÊ-

ZEN.

Scrambling is dan - yn talen dy’t dy opsje hawwe - in strategy om konsti-tuïnten dy’t D-linked binne (beskate, ûnbeskaat/spesifike, partitive en ge-nearyske haadwurdkloften) en dy’t neffens de Nucluear Stress Rule beklam-me wurde soene, te ûnklamjen. It boek / it is yn (9) scrambele oer net hinne:7

(9) (Durk v.d. Ploeg hat in nij boek skreaun.) Jeltsje hat it boek / it NET LÊZEN.

Dêrneffens soe der dan yn (8b) ek scrambling west hawwe moatte, mar string vacuous (d.w.s. sûnder dat men it oan ‘e wurdfolge sjucht). Wylst by Neeleman & Reinhart (1998) de fonologyske foarm (PF), en dan benammen klam, de primêre rolle spilet by scrambling (ferlykje ek

6. Gjin is de gearraning fan net + it ûnbeskate lidwurd in of, yn dit gefal, O/. 7. Yn talen dy’t gjin scrambling hawwe, lykas it Ingelsk, moat de D-linkede konstituïnt in

situ ûntklamme wurde: (There are five books on the list.) Joan READ a book YESTERDAY.

119

Reinhart 2006), leit dy foar oaren by de ynformaasjestruktuer en de logyske foarm (LF). Bobaljik & Wurmbrand (2012) geane der bygelyks fan út dat scrambling tepas brocht wurdt om PF (wurdfolge) sa goed mooglik yn ’t lyk te bringen mei de ynformaasjestruktuer (âlde ynformaasje komt leafst foar nije, topic foar fokus) en LF (in konstituint dy’t logysk berik hat oer in oare konstituint giet dêr leafst oan foarôf). A-scrambling smyt dêrneffens in opti-male ynformaasjestruktuer op, at de scrambele konstituïnt âlde ynformaasje befettet, mar at de scrambele konstituïnt in anafoar is (of in anafoar befettet) dy’t bûn wurde moat troch de konstituïnt dêr’t oerhinne scrambele is (lykas yn (4d)), dan laat soks ta in net-optimale LF. Neeleman (1994a,b) bringt in oar type fan scrambling op it aljemint, dat er focus scrambling neamt.8 Oars as by de gewoane (A-)scrambling fan be-skate, ûnbeskaat/spesifike, partitive en genearyske haadwurdkloften moat by focus scrambling nei syn betinken al ferskowing, en wol nei in A‘-posysje, oannommen wurde. Focus scrambling kin bygelyks foarkomme by ûnbe-skate haadwurdkloften mei it oanwizende foarnamwurd sa’n/sok(ke):

(10) a. dat Abe syn mem SA’N FOTO sjen liet. b. dat Abe SA’N FOTO syn mem sjen liet. c. dat SA’N FOTO Abe syn mem sjen liet. d. dat ik SA’N FOTO net tocht hie dat Abe syn mem sjen litte soe.

De sin yn (10a) jout de basisfolchoarder, de sinnen yn (10b,c,d) binne gefal-len fan focus scrambling of A‘-scrambling. Wylst A-scrambling lokaal is, d.w.s. beheind ta it middelfjild, kinne A‘-scrambele konstituïnten ek tusken bynwurd en subjekt stean (ferl. (10c)). By A‘-scrambling is sels lange fer-skowing (lange scrambling) oer de singrins hinne mooglik (ferl. (10d)). Focus scrambling hat fierders noch de neikommende skaaimerken (ferl. Hoeksema 2003, 37-40):

(i) promininsje (ii) opsjonaliteit (iii) mooglikheid fan scrambling by predikaten (iv) ferplichte rekonstruksje

8. De term is net sa gelokkich, om’t net allinnich foki, mar ek topics dit type fan

scrambling ûndergean kinne (haadwurdkloften mei sa’n/sok(ke) binne ornaris topics). Neeleman sprekt yn lettere publikaasjes allinnich fan A’-scrambling (njonken A-scrambling), mar de term focus scrambling wurdt yn ‘e literatuer noch hyltyd brûkt (ferl. Hoeksema 2003, Zwart 2011). Sa’t ik yn par. 5 sjen litte sil, binne de termen A- en A’-scrambling ek net sa gelokkich, om't it ferskil argumint/net-argumint wolris net rillevant wêze koe foar it ferskil tusken ‘gewoane’ scrambling en focus scrambling.

120

Wylst by A-scrambling de klam neutraal is, moat in focus-scrambele kon-stituïnt in beskate promininsje hawwe. Sa’n foto yn (10) moat muoi sterk beklamme wêze. Neeleman en Van de Koot (2008) wolle der op út dat de A‘-scrambele konstituïnt kontrastyf wêze moat. Ik kom op har teory fan A’-scrambling noch werom (par. 5). Wylst gewoane scrambling, alteast yn beskate konteksten, ferplichte wê-ze kin, is focus scrambling altyd opsjoneel. Ferlykje:

(11) a. Hy woe net SOKKE BOEKEN lêze. b. Hy woe SOKKE BOEKEN net lêze.

Focus scrambling oppenearret him boppedat net allinne by arguminten, mar ek by predikaten. Sa’t (12) útwiist, is gewoane scrambling fan in eigenskips-wurdlik predikaat net mooglik:

(12) a. Hjoed is it net kâld. b.*Hjoed is it kâld net.

Mar sagau’t men it graadwurdsje sa tafoeget, is scrambling tastien:

(13) a. Hjoed is it net sa kâld. b. Hjoed is it sa kâld net.

Scrambling fan sa + eigenskipswurd oer net hinne sil yn par. 3.2. noch wiid-weidich tepraat komme. Ta beslút ferskilt focus scrambling sa’t it liket fan gewoane scrambling, mei’t de focus scrambele konstituïnt ferplichte rekonstruearre wurdt, d.w.s ynterpretearre wurdt as stie er yn syn basisposysje. Ferlykje:

(14) a. ...dat Abe syn memi SA´N FOTO FAN HARSELSi sjen liet. b. ...dat SA’N FOTO FAN HARSELSi Abe syn memi sjen liet.

De anafoar harsels moat in c-kommandearjend antesedint hawwe. Focus scrambling fertribelet sa’t it liket de bining tusken antesedint en anafoar net, wylst gewoane scrambling dat al docht (ferl. (4)). Hoeksema (2003, 2006) besprekt in stikmannich gefallen fan wat er fo-cus scrambling neamt yn it Hollânsk, benammen min ofte mear fêste ferbi-ningen lykas in het minst niet (njonken niet in het minst). Hy besiket in neiere karakterisearring te jaan fan ’e ilementen dy’t focus scrambling ûn-dergean kinne troch - oars as Neeleman (1994a,b) - de diskusje net ta haad-wurdkloften mei sa/sok(ke) te beheinen. Hoeksema konkludearret op grûn

121

fan korpusûndersyk dat focus scrambling yn it Hollânsk yn ’t neigean is.9 Hy lit fierders sjen dat der by de tebekgong fan focus scrambling yn ‘e ûn-derskate útdrukkingen dy’t er ûndersiket frijwat fariaasje is yn it begjin en de faasje fan ‘e feroaring.10 De gefallen fan scrambling yn it Frysk dy’t wy hjirre besprekke sille, soene neffens Hoeksema syn kritearia ek gefallen fan focus scrambling wêze (hy bringt ek gefallen fan scrambling fan zo + eigen-skipswurd yn it Hollânsk tepraat). Ik sil lykwols sjen litte dat scrambling fan sa (+ eigenskipswurd) en scrambling fan universeel kwantifisearjende út-drukkingen (en allyksa de gefallen dy’t Hoeksema yn syn artikel op ’t al-jemint bringt) by neier besjen de eigenskippen hawwe fan gewoane (A-)scrambling en dat guon fan ‘e kritearia foar A’-scrambling net doge of op ‘e helling moatte. 3. De posysje fan sa (+ eigenskipswurd) 3.1. Sa net

Lit ús earst ris sjen nei de posysje fan sa sûnder eigenskipswurd neffens it negative bywurd net. Wy begjinne mei it keale sa brûkt as predikaat. De neutrale posysje fan sa is deselde nei net (ferl. (14a)), mar it is yn it Frysk ek mooglik om sa foar net te setten (ferl. (15b)):

(15) a. Dat is net sa. b. Dat is sa net.

Ferlykje de neikommende foarbylden mei scrambling fan sa oer net hinne út ‘e literatuer en fan it ynternet:

(16) a. Jo miene, dat jo in âld minske yn ‘e hûs litten ha, mar dat is sa net. [Kolleksje Jaarsma, ferslach 71, ferhaal 2: Wolter Sibma, De Har-

kema, 28 july 1966]

9. Van der Horst (2008-II, 1608) ornearret ek: “Het ontkennende niet staat ook in de

18de eeuw veelal verder naar achteren dan in het hedendaags Nederlands” en jout dan 18de-ieuske foarbylden mei zo (+ eigenskipswurd) en universele kwantifisearders (de gefallen, dy't wy hjirûnder foar it Frysk besprekke sille) en fan (in het) minst foar de negaasje.

10. Dat lêste sjucht er as in tsjinargumint fan ‘e Constant Rate Hypothesis fan Kroch (1989), dy’t der op út wol dat in grammatikale feroaring yn alle konteksten dêr’t er him oppenearret itselde tiidsferrin sjen lit. Hoeksema ûndersiket lykwols suver allinne idiomatyske útdrukkingen, dêr’t scrambling al of net leksikalisearre wêze kin. Men soe de Constant Rate Hypothesis dêrom ek nochris hifkje moatte oan gefallen fan scrambling yn net-idiomatyske konteksten lykas de twa dy’t hjirûnder foar it Frysk besprutsen wurde.

122

b. No bin ik grut wurden yn Ingelum dat jo soene sizze dat dat tsjerkje foar my aardich bekend is, mar dat is sa net. [www. webdok. nl/?m =200911 (rieplachte op 25-8-2012)]

c. Se mienden dat ús heit better koe as my, mar dat wie sa net. [www.kaatshistorie.nl/doc/ut_in_keatshushlding_de_holwerter_haantsjes.pdf (rieplachte op 24-9-2013)]

d. Doe frege de boer: “Smakket it hwat?” “Wol goed“, seinen wy, mar dat wie sa net. [Kolleksje Jaarsma, ferslach 1138, ferhaal 9: Syberen Koop, Hurdegaryp,3 septimber1974]

It giet yn (16) hyltyd om lykskikkende sinnen mei it adversative bynwurd mar. Yn ‘e earste dielsin wurdt in útspraak of in miening ynfierd, dy’t yn ‘e twadde ligen hiten wurdt. It demonstrative foarnamwurd sa ferwiist dêrby nei de wierheidswearde fan ‘e útspraak of miening (dat is net sa = dat is net wier) en fungearret as in foech foarnamwurd fan affirmative polariteit.11 De foarûnderstelling dat de útspraak of miening wier is, wurdt yn it mar-sintsje ûntkrêftige. Oer it presupposysjonele karakter fan scrambling aanstendalik mear. Ynpleats fan de sturtfraach is ‘t net sa? (ferl. is ‘t net wier?) wurdt ek wol is ‘t sa net? brûkt:12

(17) a. Och sjoch, Doanje, it stiet jo frij om te freegjen, en ús om te wegerjen, is ‘t sa net? [N.J. Haisma, koloniael 132 (19522)]

11. Sa ferwiist nei de polariteit fan in foarôfgeande sin, it is net de polariteitsmarkearder

fan 'e sin dêr’t it yn stiet (dat is net of it emfatysk affimative al yn Dat is al sa). Wood (2008) wol der op út dat Ingelsk so yn sinnen mei ynverzje lykas (i) de affirmative polariteit fan sokke sinnen útdrukt:

(i) John plays guitar and so do I.

Dat ‘sa’ ferwize kin nei affirmative polariteit docht bygelyks ek bliken oan it feit dat Frânsk si (as andert op negative fragen), Spaansk si en Italjaansk sí ‘ja’ tebekgeane op Latynsk sic ‘sa’.

12. Opfallend yn it Frysk is ek it brûken fan sa net as in foech discoursepartikel oan it begin fan sinnen dêr’t men in foarôfgeande útspraak dy’t oars moolk ferkeard opfette wurde koe, mei rjuchtset (ferl. WFT 18, s.v. sa):

(i) En Peke moat no en dan oan it ferhaal oer syn ûnderfiningen yn it apelân. Sa net, der wurdt wol avensearre, oars sit der ek gjin stik brea yn. [N.J. Haisma,

koloniael 128 (19522)]

(Dat Peke fertelt moat net sa opfette wurde, as soene se ûnderwyls net wurkje.)

Sa net sil dêr lykwols wol as ellipsis fan sa is it net beskôge wurde moatte mei in foaropset sa.

123

b. Itensiede is wol ris moai, mar net altyd. Is ‘t sa net? [L.C. (23-10-1959): Muoike Jant]

De sturtfraach ferget de harker op in posityf andert. De sprekker giet fan ‘e foarûnderstelling út dat it foarôfgeande wier is. Sa as predikaat ferwiist lykwols net altyd nei de wierheidswearde fan in foarôfgeande útspraak of miening, it kin ek in eigenskipswurdlike be-tsjutting ‘sadanich’ hawwe:

(18) a. By sâlte baelder komt der ûnder tsjin de tsjettel ensafh. in wite laech to sitten, mei farske baelder is dat sa net. [WFT 5, s.v. farsk]

b. … de wegen dêr’t it reau lâns komt, en hwer is dat hast sa net yn dizze krite, mei taeije klaei bismard. [N.J. Haisma, simmer 58 (1948)]

c. Ik klikte niis Erosmos - wie ‘t sa net? - oan en ik fernaam yn prachtich Ingels dat it my net tastien is en smyt in each op de siden ûnder dit adres. [www. joopboomsma.nl/deiboek (14-05-2003) (rie-plachte op 25-8-2012)]

d. Ik ken dy, do bist sa net. [www. forum.fok.nl/topic/1111591/6/25 (rieplachte op 25-8-2012)]

De fraachsinnen yn (18b,c) binne, lykas de sturtfragen yn (17), dúdlikernôch retoarysk: De sprekker giet derfan út dat it krekt is wat er seit, mar ferget de harker derop om him mei te stimmen. It spesjale gebrûk fan it bywurd hast foar scrambele sa (+ eigenskipswurd) dat wy yn (18b) fine, komt yn par. 3.2. noch wiidweidich tepraat. Net allinich yn in sinnen mei it keppeltiidwurd wêze, mar ek yn sokken mei bliuwe of komme komme beide folchoarders foar. In stikmannich foar-bylden mei scrambling binne:13

(19) a. En fan ien ding is er wis: it kin lang duorje en it sil der op oan-komme, mar dit bliuwt sa net, dit kin gjin stân hâlde! [U. v. Hou-ten, ein 93-95 (1945)]

b. Dat er sa foar my út ‘e wei woe, joech in foldien gefoel, mar dat bleau sa net, want op ‘t lêst siet er, dêr’t er siet, stiif tsjin de muor-re oan. [Y. fan der Fear, In fatsoenlik famke 27 (1984)]

13. Ter Laan (1952, s.v. zo; 1953, 104, 161) jout foar it Grinslânsk ferlykbere foarbylden

mei scrambling fan predikatyf zo:

(i) a. Dat is zo nait. b. Dat blift zo nait.

124

c. Dit is lykwol sa net kommen. [www.home.kpn.nl/ra_faber/ Jou-wertsma/Friesch%20Volksblad/Lestige%20Bern (rieplachte op 24-9-2013)]

Yn sokke gefallen hat sa altyd de betsjutting ‘sadanich’. At sa as bywurd fan wize (‘op dy wize’) brûkt wurdt, kin it ek foar net komme:

(20) a. Och, Wikje, lieave, praet sa net... [S. Koopmans, wikje 88 (1884)] b. Wouter doarst dêr neat tsjin ynbringe; hwent him tochte as it min-

ske net suver frij wie, den scoe se hjar hast sa net hâlde kinne. [W. Dykstra, rinkelbel 138 (19084)]

c. Bern, jimme moatte sa net om my hinne toverje: Gean dochs op jimme plak! [Fr. W. (1911)]

d. Elkenien kin dy brieven sa lêze, dat heart sa net. [Kolleksje Jaarsma, ferslach 1017, ferhaal 34: Wierd Visser, Drachten, 23 maaie 1973]

e. Belje de dokter, dit wol sa net! [H. Talsma, De twadde hûd 17 (2011)]

Predikatyf sa likegoed as adverbiaal sa kinne ek foar net stean, at der in ferlykjende wurdkloft/bysin of in resultative bysin (yn ‘e foarbylden in balânsskikkingssin mei of) folget:

(21) a. Op in dei lykwols, as ien fan beiden ynienen de blynkape ôffalt en ien fan beiden ûntdekt dat it sa net is as se tochten, dan begjint it libben foar harren. [Tj. Piebinga, It lyk wurdt oantaast 77 (1998)]

b. Hy dy‘t in slach tabringt, / Hy pinicht yet sa net as falske laster krinkt. [S.S. Koldijk, hert 137 (1893)].

c. Dan waerd Edze mijen, en koe of doarste him sa net jaen, as oars wol koe. [H. de Jong, Yn it sicht fan ‘e Aldehou 57 (s.a.)]

d. Hoannen leine him lang sa net as hinnen. [www.datwiedoesa. nl/content.php?contentid=108 (rieplachte op 24-9-2013)]

e. Dan merke je de ferskillen lang sa net as wannear je tsjin elkoar oan it keatsen binne. [www.kaatsnieuws.nl/article.php?sid= 9742&PHPSESSID=&side_month

=1343692800&PHPSESSID= (rieplachte op 24-9-2013)] f. In minske is sa net, oaf hy wol de moele wol ris spiele oer gekken

en snaken. [J.H. Halb., lapekoer II 190 (1829)] g. De minsken wienen sa net, of sy hienen yn ‘t earstoan allegear

meilijen mei de stakkert. [T.E. Holtrop, De wylde boerinne en oar wurk 118 (1979)]

125

Yn (21a) ferwiist sa nei de wierheidswearde fan ‘e as-sin, yn ‘e oare gefal-len ferwiist it nei de eigenskip of de graad dy’t oantsjut troch de as-kloft/sin of de of-sin.14 It ferskil tusken de wurdfolge sûnder en deselde mei scrambling yn ‘e sinnen hjirboppe is dat de lêste presupposysjoneel is, d.w.s. mei sin beklam-met dat der in foarûnderstelling is. Dy foarûnderstellung wurdt troch de sin mei sa net wjerlein. In sin lykas Dat is sa net hat sadwaande in lêzing ‘der wurdt wol sein/tocht dat it sa (wier) is, mar it is net sa (wier)’ en in sin lykas Dat heart sa net kin lêzen wurde as ‘it giet wol sa (op dy wize), mar it heart net sa (op dy wize)’. De foarûnderstelling kin muoi ekplisyt útdrukt wurde yn ‘e talige kontekst lykas yn ‘e sinnen yn (16), mar hy kin ek ymplisyt bliuwe of inkeld op te meitsjen wêze út ‘e net-talige kontekst. Dêrfoaroer is de wurdfolge sûnder scrambling presupposysjoneel neu-traal en kin sels eksplisyt net-presupposysjoneel wêze. Yn in net-presuppo-sysjonele kontekst, bygelyks at sa rein deiktysk brûkt wurdt, is scrambling útsletten:

(22) (Ien wiist oan hoe’t wat net moat) a. Dat heart net sa. b.*Dat heart sa net.

At wy no ferlykje mei it Hollânsk, dan kin yn ‘t foarste plak fêststeld wurde dat scrambling fan sa as foarnamwurd fan affirmative polariteit lykas yn (16), (17) en (21a) yn it Hollânsk absolút ûnmooglik is; ik ha mei in google-sykopdracht yn it ynternet gjin betroubere foarbylden yn it hjoeddeiske Hollânsk fine kinnen. Der binne lykwols trije skiften fan útsûnderingen: Scrambling fan zo komt foar (i) yn Hollânske teksten dy’t kleardernôch fan Friezen skreaun binne (ferl. (23a)), (ii) yn Flaamske teksten (ferl. (23b)) en (iii) yn âlder Hollânsk oant yn ‘e 19de ieu (ferl. (23c)):

(23) a. Leo moet dus voorkomen op de lijst van pensionado’s dd. 1892, maar dat is zo niet! [www.-home.hccnet.nl/hvisser.2/ poepen/ lapkepoepen-4.html (rieplachte op 25-8-2012)]

b. frolic, pedigree, tis allemaal brol, de mensen denken dat honden met hun ogen eten, maar dat is zo niet, een hond eet met zijn neus.

14. Yn (21d,e) stiet foar sa net in fersterkjend bywurd lang. Wy sille yn par. 3.2. noch sjen

dat it Hollânsk yn it earste oankommen scrambling fan zo + eigenskipswurd oer net hinne tastiet, at der lang foar stiet. By it keale zo is dat sa’t it liket net sa: Ik haw op it ynternet gjin foarbylden fine kinnen mei lang zo niet (als).

126

[’rubia’ op: http://www.bokt.be/smf/index.php? topic=24860.30 (rieplachte op 25-8-2012)]

c. Ik loop, en draaf, en klungel daar zo alle daag aan uw huis, puur als of ik naar u uit vryën kwam; maar dat is zo niet. [Betje Wolff & Aagje Deken, Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart (1782), s. 668]

Dêr moat it ferskynsel dus respektyflik as Fryske ynterferinsje, as regionaal en as histoarysk beskôge wurde. It foarkommen fan scrambling fan zo yn it Flaamsk en it âldere Hollânsk suggerearret dat it ferskynsel yn it Neder-lânske taalgebiet earder algemiener wie en dat it benammen yn ´e perifery - yn Flaanderen, en moolk ek yn Fryslân - hingjen bleaun is. At sa eigenskipswurdlik of as bywurd fan wize brûkt wurdt, is it ferskil tusken it Frysk en it Hollânsk wat minder dúdlik. Scrambling is yn sokke gefallen yn it Hollânsk alteast mooglik (Dat blijft zo niet, Praat toch zo niet). It soe yn it Frysk frekwinter/gewoaner wêze kinne, mar ik ha dêr gjin kwantitatyf ûndersyk nei dien. Der is lykwols ien gefal dêr’t scrambling fan adjektivysk/adverbiaal sa der yn it Hollânsk net op troch kin, nammentlik at it foarút ferwiist nei in ferlykjende wurdkloft/bysin of in resultative bysin lykas yn (21). Yn ‘e neikommende paragrafen sil scrambling mei dat foarút-wizende sa noch wiidweidiger bepraat wurde en sille de ferskillen tusken Frysk en Hollânsk dy‘t wy yn dizze paragraaf obstrewearre ha, neier fer-klearre wurde. 3.2. Sa + eigenskipswurd net

Wy besjugge no it gefal dat sa as graadpartikel foar in eigenskipswurd stiet. De wurdkloft fan sa + eigenskipswurd kin yn it Frysk ek nei en foar it negative bywurd net stean, sa´t wy al yn (13), hjir efterhelle as (24), sjoen ha:15

(24) a. Hjoed is it net sa kâld. b. Hjoed is it sa kâld net.

15. Ik behein my hjir ta eigenskipswurdkloften. Haadwurdkloften mei sa of mei sa +

eigenskipswurd hawwe foar in part ferlykbere eigenskippen:

(i) a. Mar sa’n sek hie se wol tichterby krije kind. Dêr hoefde se sa’n ein net om fuort. [Korpus Jaarsma, ferslach 239, ferhaal 15: Jan Venema, De Westerein, 5 augustus 1967]

b. Us ûnthâlders bistelden molke by har brochje, mar it âlde kastleinske hie sa

folle molke net. [D.H. Kiestra, toartels 151 (a. 1970)]

127

Scrambling fan sa + eigenskipswurd komt ek yn it Hollânsk foar. It oppe-nearret him bygelyks gauris yn kombinaasje mei bywurdlike ileminten lykas nog, helemaal en meer of yn fêste ferbiningen:

(25) a. Dat weet ik nog zo net niet.16 b. Dat is zo gek nog niet. c. We hebben het hier helemaal zo beroerd nog niet. d. Ik ben zo oud nog niet. e. Het is zo koud niet meer. f. Het kan toch zo moeilijk niet zijn! g. Ik wist het nummer zo snel niet.

h. Die lui nemen het zo nauw niet met de waarheid. i. Dat is zo één-twee-drie niet klaar. (ferl. Hoeksema 2003)

In neiere ôffreding fan ‘e konteksten dêr’t scrambling fan zo + eigenskips-wurd yn it Hollânsk yn foarkomt, sil ik hjirûnder noch jaan. Der binne lykwols dúdlike ferskillen yn it gebrûk fan scrambling yn it Frysk en it Hollânsk. Yn it Frysk komt it ferskynsel ek foar, at op sa + eigenskipswurd en net in ferlykjende wurdkloft (in as-kloft) of in ferlykjen-de bysin (in as-sin) folget. Ferlykje de foarbylden yn (26) en (27):

(26) a. It mantsje waard njonkenlytsen âld en it hynder ek. Sa âld net as syn baas, mar wol gauwer ynein. [Ype Poortinga, De foet fan de reinbôge 239 (1979)]

b. Doe’t hy him foarstelde by syn oantreden dolde er sa djip net as Sybren, mar like goed is it in CDA-er yn ieren en sinen. [www. ferwerderadiel.nl/.../09_Notulen_raad_9_maart_2010.pdf (rieplach-te op 25-8-2012)]

c. Mei in stive gong, al wie it sa hurd net as fan ‘e middei, ried ik nei Ljouwert. [Jo Smit, Wês foarsichtich, Watse 100 (2000)]

d. Hja is sa moai net as har sister, Hja het er nin hanwetter oan. [E. Halb., aant., (a. 1858)]

e. Hy wie sa fet en sa grou net as dy’t by ‘t Maitiid fongen waerd. [H. Twerda, gaesterlân 82 (1948)]

(27) a. De Syl fan hjoed de dei is sa heech net as er plichte to wêzen. [S.E. Wendelaar Bonga, Pomp. 64 (1953)]

b. De boer wie dochs sa min net as de minsken ha woene. [U. v. Houten, sûnde 30 (1983)]

16. Ferlykje Frysk Dat wit ik net sa lyk en Dat wit ik sa lyk net.

128

Yn it Hollânsk kin scrambling der yn dy konteksten net op troch (op ien mooglike útsûndering nei dy’t aansten noch tepraat komt). Scrambling komt yn it Frysk fierders foar, at op sa + eigenskipswurd en net in resultative bysin folget. Dy bysin kin de foarm hawwe fan in dat-sin (ferl. (28)), in om-sin (ferl. (29)), in balânsskikkingssin mei of (ferl. (30)) of in en + ymperatyfsin (ferl. (31)):17

(28) a. Hy wie sa dom net, dat er him … it bloed hiet makke. [W. Dyk-stra, frymitseler 9 (1870)]

b. Hy hie sahwet frouljues-haftichs oan him, mar sa slim net, dat it de frouljue hindere. [T.G. v.d. Meulen, Fr. Volksalm. 14 (1888)]

c. Us Klaei-, Wetterlân- en Wâlddialekten ûntrinne inoarren sa fier

net, dat men se net maklik foar ien en deselde tael nimme kin. [J.J. Hof, Pomp. 89 (1952)]

d. Ik wurd sa âld net, dat ik dat byld ferjit. [Tiny Mulder, Tin iis 13 (19862)]

(29) Ik scil sa dryst net wæze, om to forhelljen hwat se seinen. [H. Sytstra, lottery 107 (1841)]

(30) Oan harren ferhaal te hearren stiene sy der beide min foar mar it koe sa min net wêze of der kaam wol in goede set op it boerd. [www. joustercourant.nl/nieuws/3072/aksje-by-jouster-damclub (1-03-2012) (rieplachte op 25-8-2012)]

(31) Hy woe sa ûnfatsoenlik net wêze en sjoch der fuort yn. [Y. Poortinga, De foet fan de reinbôge 153 (1979)]

Yn ‘e kontekst fan resultative bysinnen is scrambling yn it Hollânsk ek wer útsletten.18 17. In gefal fan bestjurre scrambling fynt men yn ‘e fêste útdrukking sa goed net wêze

(of...) ‘der net foarwei kinne (om...)’ (ferl. WFT 7 s.v. goed I, 21):

(i) Master wie sa goed net of hy moast de knapen, dy ’t kwea bedreaun hiene, in tige wan jaan. [W. Dykstra, rinkelbel 52 (19084)]

Behalven mei in balânsskikkingssin mei of komt dy útdrukking ek mei in en + ymperatyfsin foar:

(ii) Sy is sa goed net en stek de hannen der ek yn. [R. Landman, De tiid fan Jentsje (2004)]

18. Der is ien útsûndering; yn balânsskikkingskonstruksjes kin zo A niet der yn it Hollânsk ek op troch:

(i) a. Het kan zo koud niet zijn of ik ga zwemmen. b. Je kunt het zo gek niet bedenken of hij heeft het.

129

Wat de foarbylden yn (26-31) mien ha, is dat it oanwizend foarnamwurd sa dêr anafoarysk (feitliks katafoarysk) brûkt wurdt: It ferwiist (foarút) nei de eigenskip of graad dy’t oantsjut wurdt troch de ferlykjende wurdkloft/ bysin of de resultative bysin.19 Umbach (2007) en Umbach & Ebert (2009) ûnderskiede njonken anafoarysk sa en deiktysk sa noch in tredde soarte fan sa dat foarkomme kin mei gradearbere útdrukkingen, nammentlik yntinsi-vearjend sa. Dat type fan sa wurdt ‘out of the blue’ brûkt, d.w.s. sûnder dat it beselskippe wurdt fan in gebeart dêr’t de eigenskip/graad mei betsjut wurdt (lykas by deiktysk sa) of in talige útdrukking dy’t de eigenskip/graad oantsjut (lykas by anafoarysk sa), en hat dan in yntinsivearjend effekt. Ferlykje (mei negaasje):

(32) a. Hy is net sa snoad. b. Dat is net sa slim.

Men soe sa hjir út ’en rûgen werjaan kinne mei fersterkjende bywurden lykas ‘botte’ of ‘bare’. Neffens Umbach (2007) en Umbach & Ebert (2009) ferwiist yntinsivearjend sa lykwols nei in ymplisite graadoantsjutting dy’t ôfhinget fan ‘e spesike situaasje. By (32a) soe men der sokssawat by tinke kinne “as at men it winskje soe” en by (32b) “dat it problemen jout”. It hat der in soad fan dat it by de gefallen fan scrambling fan zo + eigen-skipswurd dy’t yn it hjoeddeiske Hollânsk noch mooglik binne (ferl. (25)), altyd om in yntinsivearjend zo giet. Scrambling mei yntinsivearjend sa is yn it Frysk nammers ek skoan mooglik. Ferlykje:

(33) a. M en koe dôch sa lîk net witte ho de guds de gier nomd hie. [W. Dykstra, rinkelbel 15 (1856)].

b. Dat Hylck skriemt, is sa slim net, hja hat faker triennen litten nei Brúne dea. [Y. f.d. Fear, begearte 170 (1999)]

c. Hy krige in knoop yn de terms en yn dy tiid koest sa hurd net yn in sikehûs komme dat hy stoar ûnderweis. [www.breewar.nl/ bewenners/marie.html (rieplachte op 25-9-2012)]

c. Ze was zo moe niet of ze moest de kinderen nog een verhaaltje voorlezen.

Ik gean derfan út, dat wy dêr mei in min ofte mear fêste ferbining zo A niet of… te krijen ha, dêr’t scrambling bestjurre is.

19. Wier anafoarysk is sa yn gefallen lykas yn (i):

(i) Geartsje is al âld / 90 jier (âld). Har suster is sa âld net.

Dêr ferwiist it werom nei de graad dy’t oantsjut wurdt troch âld of 90 jier (âld) yn ‘e foarôfgeande sin.

130

Wylst it Frysk dus scrambling mei anafoarysk en yntinsivearjend sa talit, fynt men yn it Hollânsk allinnich mar scrambling mei yntinsivearjend zo. Dat strykt ek mei wat wy yn par. 3.1. fûn hawwe: yn it Hollânsk is scram-bling fan it keale zo net mooglik, at it eksplisyt ferwiist nei de wierheids-wearde, de eigenskip of de graad fan in sin yn ‘e syntaktyske kontekst, m.o.w. at zo anafoarysk is; is de ferwizing ymplisyt dan is scrambling yn it Hollânsk ek mooglik, al komt it dêr moolk minder faak foar as yn it Frysk. Hoewol’t scrambling fan zo + eigenskipswurd mei anafoarysk zo langer útsletten is yn it Hollânsk, fynt men by in google-ûndersykje wer de trije skiften fan útsûnderingen dy’t wy by scrambing fan it keale sa ek al tsjin-kommen binne: Scrambling fan zo + eigenskipswurd komt foar (i) yn teksten dy’t kleardernôch fan Frysktaligen skreaun binne (ferl. (34a)), (ii) yn Flaamske teksten (ferl. (34b)) en (iii) yn âlder Hollânsk oant yn ‘e 19de ieu (ferl. (34c)):

(34) a. Goede avond, Het is zo koud niet als gisteren. [‘Ytsen’ op: www. loveandme.hyves.nl (rieplachte op 1-9-2012)]

b. Het zit in de kleine fruit frigo, die is zo koud niet als de grote frigo, maar misschien toch te koud? [‘kitten’ op: www. kattensite. be/forum/overige-huisdieren/39492-wie-kan-me-helpen-met-onze-pup-11.html (rieplachte op 1-9-2012)]

c. Doch evenwel, zo was de Lugt hier te Haarlem (gelykwe zeiden) op den tiende zo koud niet, als op den elfden van dien felle en niet ligt vergeetende Loumand. [Nicolaas Duyn, Aanmerkingen en aan-teekeningen van drie meer dan gemeene strenge winters ... Bosch, Haarlem (1843), s. 112]

It Hollânsk hat scrambling fan anafoarysk zo + eigenskipswurd yn ‘e rin fan 19de ieu oerjûn. De scrambling fan sa + eigenskipswurd oer net hat in selde presuppo-sysjoneel effekt as de scrambling fan it keale sa, dy’t wy yn par. 3.1. behan-nele ha. By rein deiktysk (net-presupposysjoneel) gebrûk fan sa + eigen-skipswurd is scrambling útsletten:

(35) (Ien wiist mei de hannen oan hoe lyts oft wat nèt is:) a. It is net sa lyts. b. *It is sa lyts net.

Guon eigenskipswurden dy’t ornaris de positive wearde op in skaal oantsjut-te, kinne by ferliking in neutrale betsjutting krije (Bierwisch 1989, Dyk 1988, 1989). Sa kin grut yn (36a) oantsjutte dat Teake op in skaal fan grutte

131

in legere posysje ynnimt as syn broer, likefolle oft se navenant grut of lyts binne (foar minsken); hja soene bygelyks beide lilliputters wêze kinne. Dêr-foaroer kinne Teake en syn broer yn (36b) allinnich mar navenant grut wêze (foar minsken):

(36) a. Teake is net sa grut as syn broer. b. Teake is sa grut net as syn broer.

Scrambling makket dat der in presupposysje ynfierd wurdt (“Syn broer is grut”) en dat de neutrale betsjutting ûnmooglik wurdt. Sin (37a), dy’t sa lêzen wurde kin dat in mûs leger op in skaal fan grutte stiet as in liuw (at it om bisten giet), is dêrom ynoarder, mar (37b) is op syn minst apart, om’t er ymplisearret dat in navenant lyts bist as in mûs grut is (foar in bist).

(37) a. in mûs is net sa grut as in liuw. b. #in mûs is sa grut net as in liuw.

At men de sinnen mei scrambling yn ferlikingen krekt besjucht, dan docht bliken dat scrambling allinnich tastien is, at de ferlykjende wurdkloft yn ekstraposysje stiet:

(38) a. ...dat er net sa grut as syn broer is. b ...dat er net sa grut is as syn broer. c. ??...dat er sa grut net as syn broer is. d. ...dat er sa grut net is as syn broer. e. *...dat er sa grut as syn broer net is.

Utgeande fan ‘e basisfolchoarder yn (38a) is ekstraposysje fan as syn broer altyd mooglik (ferl. (38b)), mar as sa grut scrambele is, is ekstraposysje ferplichte (ferl. (38c,d)). It liket der dus op dat net allinnich it pressuposy-sjonele (sa) grut út ‘e posysje nei de negaasje - de posysje dêr’t ornaris nije ynformaasje stiet - wei wol, mar tagelyk ek it presupposysjonele (as) syn broer. Dêrby hat scrambling fan sa grut en ekstraposysje fan as syn broer dúdlikernôch de foarkar boppe scrambling fan ‘e hiele wurdkloft sa grut as syn broer oer net hinne (ferl. (37e)), wat faaks mei de swierte fan dy kloft te krijen hat. Scrambling kin der yn it Hollânsk sa foar ‘t each al op troch mei in fer-lykjende wurdkloft (en dus mei anafoarysk zo), at foar zo + eigenskipswurd it bywurd lang (yn it Flaamsk ek bij lange, belange) stiet (ferl. ek Hoeksema 2003, 43):

(39) Het is vandaag lang zo koud niet als gisteren.

132

It bywurd lang fersterket oarspronklik de hiele wurdkloft fan negaasje en zo + eigenskipswurd (ferl. Het is lang niet zo koud als gisteren),20 mar it soe wêze kinne dat de konstruksje mei scrambling lang zo A niet ta in fêste ferbining wurden is. It soe mei oare wurden yn it hjoeddeiske Hollânsk in bestjurre konstruksje wêze út ‘e tiid dat scrambling mei anafoarysk zo noch mooglik wie. In mooglik argumint foar dy analyze is it neikommende kontrast tusken Frysk en Hollânsk:

(40) a. Sels fine je it faaks sa moai lang net as oaren. [www.richtsjes. punt.nl/index.php?r=1&id=285735&tbl_archief=1 (rieplachte op 1-9-2012)]

b.*Zelf vind je het misschien zo mooi lang niet als anderen.

(41) a. Mar dy neef wie noch mar in jonge en dy koe sa goed lang net

smite as syn omke. [Kolleksje Jaarsma, ferslach 307, ferhaal 1: Durk Veltman, Burgum (12.12.1967)]

b.*Maar die neef was noch maar een jongen en die kon zo goed lang

niet gooien als zijn oom.

Wylst yn it Frysk sa + eigenskipswurd ek oer lang net scramble wurde kin, is scrambling oer lang niet yn it Hollânsk net (mear) mooglik. Dat soe folgje at scrambling mei anafoarysk zo yn it Hollânsk yn ‘e kontekst fan in ferlyk-jende wurdkloft alhiel útsletten is en at lang zo A niet in fêste ferbining is. Der is noch in oare oanwizing dat in analyze sa’t ik dy foar lang zo A niet als yn it Hollânsk útstelle wolle soe, moolk net sa raar is. Der is ien gefal dat sa + eigenskipswurd sa’t it liket ferplichte scrambele wurdt yn it Frysk, nammentlik at it bywurd hast derfoar stiet. Yn (42) fynt men foarbylden mei anafoarysk en yntinsivearjend sa:

(42) a. Klaes wier in stille jonge, sa kreas net as Jan, ek hast sa útsliept

net. [E.S. Wesbonk, needklok 8 (1930)] b. It is hjoed hast sa kâld net as juster. [WFT 8, s.v. hast, opj.: Y.

Poortinga] c. Aanst op ‘e polderdyk soe ‘t better te gean wêze, dêr wie ‘t hast sa

smoarch net, as se earst mar by de mûne lâns wie. [P. Akkerman, ypma 128 (1993)]

20. Dat lang net allinnich it negative bywurd modifisearret, docht bliken oan it feit dat sa

+ eigenskipswurd by focus scrambling ornaris tusken lang en negatyf bywurd bedarret.

133

d. Allebeide wierne it ek Bilkers earne by Froubûrren om wei: in oar slach like him ta, as de Kukens en hja praetten hast sa bryk net. [U. v. Houten, sûnde 49 (19434)]

e. Do like alles hast sa slim net mear, Teade doarste it oansjen. [P. Akkerman, freark 157 (1948)]

f. Altyd in frjemd yn ‘t bûthús, it is hast sa frij net, nou. [Y. Poortinga, Heit. 196 (1937)]

Dat scrambling dêr ferplichte is, komt foar ‘t neist om’t by hast deselde weranalyze syn beslach krige hat as oft wy hjirboppe foar lang besprutsen hawwe. It bywurd hast, dat oarspronklik grif de kloft fan negaasje en sa + eigenskipswurd modifisearre, waard yn it gefal fan scrambling fan sa + eigenskipswurd weranalysearre as diel fan ‘e fêste ferbining hast sa A net.21 3.3. Sa + eigenskipswurd wol

Scrambling fan it keale sa en fan sa + eigenskipswurd oppenearret him yn it Frysk net allinich by it negative bywurd net, mar allyksa by it affirmative bywurd of modaal partikel wol.22 Foarbylden mei it keale sa komme gauris yn ‘e kontekst fan modale helptiidwurden foar:

(43) a. Earst wie der ris ien dy sei: ‘Ik leau dat dy twa wat grut meiinoar binne’; in twadde sei: ‘It sil sa wol wêze;’ en in trede sei: ‘It is sa!’ [W. Dykstra, rinkelbel 55 (20038)]

b. ‘t Scil sa wol wêze det hjar kameraedskes dat yn hjar priizgen, mar och, dy sloofkes wiernen ek al net wizer. [H. v. Warners, Sw. 16, (1910)]

c. Is der hwet oanrin yn ‘e herberge? Dat mei sa wol wêze. [T.G. v.d. Meulen, âld 508 (a. 1906)]

21. Men fynt lywols inkeld gefallen dat scrambling fan sa + eigenskipswurd syn beslach

krige hat oer hast net hinne (ferl. de gefallen mei lang yn (40) en (41)):

(i) Mar ik tocht alris: “it wol sa goed hast net. Ik mat mar ris harje. [Kolleksje Jaarsma, ferslach 783, ferhaal 7: Theo Wouda, Surhústerfean, (5-10-1969)]

(ii) En it koe sok min waer hast net wêze, ef Dieuwke kaem der wol troch. [F.J. Wynstra, De Rintemaster 8 (1923)]

22. Wol (of al) kin ek as emfatysk affirmatyf bywurd brûkt wurde, mar scrambling fan sa (+ eigenskipswurd) oer emfatysk affirmatyf wol (al) is net mooglik:

(i) *it is sa (djoer) wol/al! (as andert op: It is sa (djoer) net)

Oer wol yn it Frysk sjuch WFT (25, s.v. wol II), oer wel yn it Hollânsk en wohl yn it Dútsk Abraham (1984), Westheide (1985) en Hogeweg (2009).

134

(44) a. Mar woest dou sa wol as Aneboers Fet? [Jap Jap, Fr. Hsfrj. 219 (1852)]

b. It minskepraet is sa, in den scil ‘t ek sa wol komme. [J.A. Schoelier, domeny 22 (1872)]

c. No, giet it onder ‘e minsken ek sa wol net ris? [W. Dykstra, S. en R. 198 (1897)]

Yn (43) ferwiist sa nei de wierheidswearde fan in foarôfgeande of folgjende sin, yn (44) wurdt it as eigenskipswurd/bywurd fan wize brûkt. Yn (44c) soe de folchoarder sûnder scrambling wêze wol net ris sa; sa is dêr oer de hiele modale cluster wol net ris hinne scrambele. Scrambling fan it keale zo oer it modale partikel wel hinne is sa’t it liket yn it Hollânsk ek ta in hichte moog-lik (Het zal zo wel zijn, Dat kan zo wel). Yn it Frysk komt lykwols ek scrambling fan sa + eigenskipswurd oer wol foar:

(45) a. Hy hie in synbult op ‘e rêch sitten sa great wol as in fuotbal. [Korpus Jaarsma, ferslach 545, ferhaal 3: Machiel Brouwer, Boe-lensloane, 15-12-1968]

b. We kinne no betiden sa heech wol as Kees van der Kooij mar it ein is te koart om him te ferslaan, 2e dus! [www.warns.nl/ 2011%20IFKS%20kampioenen.html (rieplachte op 1-9-2012)]

c. It dierke sa skerp wol as baas Eade, / joech dalik lûd as de wyn him kearde. [www.tsjerkwert.nl/Mambo/index.php?option= com_content&task=view&id=128&Itemid=130&limit=1&limitstart=1 (rieplachte op 1-9-2012)]

d. ‘t Lân is dêr sa goed wol as yn Gaesterlân, – sa moalig net. [J. Hepkema, jouke 22 (1894)]

e. Dat wie de lêste, gûle en snotterje koe hja sa goed wol as itensiede. [Paulus Akkerman, Foar de lins 87 (1968)]

f. Ik krige kâlde thee en kofje mei nei ‘t lân, streksum drinken en grif sa goed wol as de wyn en cider dy’t wy op Ferme le Pivot ferstrekt krigen. [Rink v.d. Velde, Sa wie ‘t sawat 37 (1997)]

Behalven mei in ferlykjende as-kloft lykas yn (45) fynt men ek scrambling at der in resultative bysin folget. Dat kin in dat-sin (ferl. (46)) of in om-sin wêze (ferl. (47)):

(46) Ik bin net sa sterk, mar ik wie dochs sa sterk wol dat ik it pealtsje der út loek. [Kolleksje Jaarsma, ferslach 1043, ferhaal 3: Sipke de Hoop, Twizelerheide, 29 juny 1973]

135

(47) Elk wie sa wiis wol, om fen ‘e tsjerke gjin bewarscoalle to meitsjen. J. Kamminga Kylstra, Fr.V.Alm. 127 (1851)]

Wy fine hjir ek wer de fêste ferbining mei hast, dêr’t scrambling fêst wurden is:

(48) a. Dyn wirk is hast sa moai wol as mines. [WFT 8, s.v. hast, opj.: Y. Poortinga]

b. Ik leau, hy is hast sa great wol as syn broer. [WFT 8, s.v. hast, opj.: Y. Poortinga]

c. De proef mei de proefskoallen is net sa botte spectaculair, mar de slach om de skoalle yn Fryslân is hast sa wichtich wol as dy op it Saeilân. [LC 29-11-1951, s. 2]

d. Mar it is wol sa, in stikje wyld streupe dat eins fan ús allegear is, dat is hast sa slim wol as in moard. [R. v.d. Velde, Feroaring fan lucht 73 (2004)]

Scrambling fan sa + eigenskipswurd oer wol hinne lykas yn (45-48) komt yn it Hollânsk net foar.23,24 Sels at Hollânsk zo + eigenskipswurd net scram-bele is, hat it in beheinder gebrûk as syn Fryske wjergader. Yn it Hollânsk kin zo nei wel yntinsivearjend brûkt wurde (ferl. (49a)) en katafoarysk mei in resultative bysin (ferl. (49b)), mar net mei in ferlykjende wurdkloft/bysin (ferl. (49c)):

(49) a. Ieder had een eigen hut en dat was wel zo aangenaam. b. Hij was wel zo verstandig om dat niet overal uit te bazuinen. c. *Bruinbrood is wel zo gezond als wittebrood.

23. Ferlykje ek Hollânsk wellicht njonken Frysk lichtwol (WFT 12) of, mei al ynstee fan

wol, Hollânsk allicht en Frysk lichtal (WFT 12). Mei al bestiet njonken it wenstige al lang, sûnder focus scrambling, ek lang al, mei focus scrambling:

(i) It hûs fen Gjalt wie lang al yn elkoarren sakke. [J.P.A., Sw. 8 (1892)]

Oarsom bestiet njonken it wenstige noch al mei focus scrambling fan it graadpartikel noch ek al noch sûnder:

(ii) De skipper mei fuort, mar hy moat earst al noch even spylje. [R. v.d. Velde, Jan Hut 119 (1989)]

24. Yn wol sa + eigenskipswurd krije wol en it eigenskipswurd beide in sterke klam, by scrambling (sa + eigenskipswurd wol) falt de klam allinnich op wol. Scrambling oer wel is yn it Hollânsk mooglik, at it eigenskipswurd klam hat en zo en wel ûnbeklamme bliuwe. Ferlykje it neikommende foarbyld:

(i) Zij reizen vrij door het uitgestrekte stadsgebied van Berlijn, zo GROOT wel als de provincie Utrecht.

136

De korrespondearjende sinnen yn it Frysk kinne der allegear op troch: Sin-nen lykas (50b,c) litte scrambling ta, sa’t wy hjirboppe al sjen litten ha; yn sinnen lykas (50a) is scrambling lykwols yn it Frysk ek útsletten:

(50) a. Elk hie in eigen hutte en dat wie wol sa noflik / *sa noflik wol. b. Hy wie wol sa wiis / sa wiis wol om dat net oeral út te krantsjen. c. Brune bôle is wol sa sûn / sa sûn wol as wite bôle.

Men soe wol sa noflik yn (50a) út ‘en rûgen parafrasearje kinne mei in kom-paratyf ‘nofliker’ (ymplisyt: as mei mear yn ien hutte), mar faaks earder absolút as ‘hiel noflik’.25 At wol sa yndie leksikalisearre is ta in foech fer-sterkjend bywurd ‘hiel, tige’, dan ferklearret dat, wêrom’t scrambling yn (50a) net mooglik is. Yn (50b) betsjut wol sa wiis safolle as ‘wizernôch’ en yn (50c) hat in omskriuwing fan wol sa sûn mei in komparatyf ‘sûner’ de measte eigenskip. Yn it Frysk kin foar sa + eigenskipswurd behalven wol ek al stean. It kin dan ta in hichte deselde funksje ha as wol (ferl. WFT, Dl. 1, s.v. al III, 4):

(51) a. Det liket my âl sa goed ta. [Fr. W. 1900] b. By ús scil it jild al sa goed fortroud wêze as by sa’n faeije kassier.

[R. Tolsma, testamint 84 (1907)] c. Ik wol net sizze dat ien dy’t net kristlik is ús net goed helpe kin,

mar it is foar ús al sa noflik om in help te hawwen dy’t wit hoe’t wy yn it libben stean. [www.frieschdagblad.nl/index.asp?artid= 32968 (1-3-2007) (rieplachte op 24-9-2013)]

Scrambling is dêr ek wer mooglik, at sa anafoarysk is.

(52) a. Ik bin sa wiis al (‘zooveel weet ik er wel van’), det ik moarn thús bliuwe moat. [Fr. W. (1911)]

Botte gongber is it gebrûk fan al yn foarbylden lykas (51) en (52) net mear en de gefallen dy’t noch foarkomme, binne sa’t ‘t liket meastepart leksikalisearre.26 Gewoaner is it gebrûk yn (53) mei klam op al en gjin klam op sa (+ eigenskipswurd) (ferl. J. Hoekstra 1990c):

25. Ferlykje WFT (25, s.v. wol II, II, 3): Wol sa + adj., in hoge mate zo zijnde als hetgeen

het adj. uitdrukt, zeer. 26. Dat jildt ek foar al sa leaf dat as fariant fan leaver foarkomme kin:

(i) Skoalmaster wêze liket my net alles ta; ik soe leau’k al sa leaf yn ’t drokst fan ‘e ûngetiid in hiele wike mei yn ’t hea omslaen as ien dei yn sa’n hokfol bern. [J.J. Hof, Hs XVI (1957)]

137

(53) a. ‘t Niivre bijke telt hjar lok, / Michjes njuentsje al sa drok, /Rounom, rounom weelde. [T.W. Sytstra, Heit. 113 (1923)]

b. Der leinen trouwens moaije planken ûnder. By ús thús waerden dy skjirre mei wyt sân en dan wie ‘t al sa kreas. [R. v.d. Velde, foroa-ring 129 (1974)]

c. En Harmke bearde al sa, hoe ferskriklik as it wie. [Y. Poortinga, De foet fan de reinbôge 290 (1979)]

d. Mar doe’t er dy nachts op bêd lei, kom de geit by him en dy seach him raar oan. En de koe kom ek by him en dy seach him al sa raar oan. [www.binnenbuitenpost.nl/buitenpost/geschiedenis/ volksverhalen9 (rieplachte op 24-9-2013)]

Men soe al sa drok yn (53a) út ‘en rûgen werjaan kinne mei ‘noch drokker’ of ‘op syn minst sa drok’. Nei al is sa skynber altyd anafoarysk; it kin net katafoarysk mei in ferlykjende wurdkloft of bysin foarkomme (ferl. (54a)). Scrambling fan sa (+ eigenskipswurd) oer al hinne is nammers ek net mooglik (ferl. (54b)):

(54) a. *Hjoed is it al sa kâld as juster. b. Juster wie it 10 graden ûnder nul en hjoed is it al sa kâld / *sa kâld

al.

Faaks is de ferbining al sa leksikalisearre, krekt lykas wol sa yn (50a). Dat soe dan de ûnmooglikheid fan scrambling yn (54b) ferklearje kinne. 4. De posysje fan universeel kwantifisearjende útdrukkingen

Der is noch in oar gefal dêr’t it Frysk noch gauris scrambling hat en it Hollânsk net of folle minder: universeel kwantifisearjende útdrukkingen kinne yn it Frysk oer it negative bywurd net hinne scrambele wurde.27 Fer-lykje de neikommende foarbylden mei scrambling fan alles/alle/allegearre en elkenien (universele kwantifikaasje fan yndividúen of stoffen), altyd en alle (universele kwantifikaasje fan tiid) en oeral (universele kwantifikaasje fan plak):28

27. Net wurdt ta gjin, at it troch scrambling fan ‘e universele kwantifisearder adjasint komt

te stean oan in ûnbeskate haadwurdkloft (ferl. (57b) en (59b)); gjin kin beskôge wurde as in gearraning fan net mei it ûnbeskate lidwurd (in of O/).

28. Ter Laan (1952, s.v. zo; 1953, 104, 161) jout wer ferlykbere foarbylden foar it Grinslânsk:

(i) a. Dat krieg ie overaal nait. b. Dat gebeurt aaltied nait.

138

(55) a. Men moat alles net sizze hwat men tinkt, guods bigripe it net. [G. Burgy, boarn 236 (1950)]

b. Wy kinne hjir alle weinen net neame. [Friese Koerier 21-09-1959] c. Wy kinne allegearre net spinne, al hiene wy ‘t flaechs om neat,

‘wij kunnen niet allen spinnen, al hadden we ‘t vlas om niet’ [W. Dykstra, volksl. II 400 (1896)]

(56) a. In tsjinst fen fiif-en-tritich jierren / Dat komt wis elkenien net oer. [Leeuwarder Nieuwsblad (15-10-1931)]

b. dou hoechst it mei elkenien net oan to lizzen, al binne wy dan mar dagelikse minsken. [Y. Poortinga, ljocht (1976) 221]

(57) a. Men kin altyd net op it uterlyk to seil gean. [Fr. W. (1911) s.v. uterlik]

b. Det riden en rinnen falt ôf; ‘t is altyd gjin moai waer. [www. sybesma.name/page6/page11/page15/page15 (rieplachte op 2-9-2012)]

(58) a. Nou, det komt my alle dagen net oer; det scoe wol ris in hiele fariaesje wêze. [F.G. Looijenga, âlderljeafde 75 (1888)]

b. Dou hoechst dochs alle wiken net foar 25 goune klean? freget Durk forheard. [R. v.d. Velde, Foroaring fan lucht 42 (1971)]

(59) a. It sjitten mei karbydbussen op Aldjiersjoun is oeral net like goed ôfroun. [Fr. en F. (11-1-1946)]

b. Ek is oeral gjin markearring, dat by tsjuster soms ek gefaarlike sitewaasjes jout. [intranet.gemeentesudwestfryslan.nl/document. php?m= 15. (rieplachte op 24-9-2013)]

De scrambling fan allinne yn (60) kin dêr faaks ek ûnder beflapt wurde, at men oannimt dat allinne ferwiist nei alle ileminten fan in samling dy’t út ien ilemint bestiet:

(60) a. Beitske sukkelt ek wer hwet, / ‘t Hjit nou: se is forkâlden, / Mar dat is ‘t allinne net; / Hja moat nei de Wâlden. [T.G. v.d. Meulen, âld 9 (a. 1906)]

b. Mem kin hjir allinne net bliuwe, it hûs is fiersten to great. [P. Ak-kerman, lins 103 (1968)]

c. En dat allinne net; mar do hast ús in rêd foar de eagen draaie wollen mei dy skriuwerij mei dy Afrikaander. [D.H. Kiestra, froulju 77 (1993)]

139

Yn dizze gefallen is it hiel dúdlik dat troch scrambling it logysk berik net feroaret. De scrambele konstituïnt wurdt rekonstruearre, d.w.s. ynterpre-tearre yn ‘e posysje dêr’t er weikomt. Ferlykje de neikommende sinnen:

(61) a. Feikje is altyd net thús. (parafraze: It is altyd sa dat F. net thús is) b. Feikje is altyd net thús. (parafraze: It is net sa dat Feikje altyd thús is)

c. Feikje is net altyd thús. (parafraze: It is net sa dat Feikje altyd thús is)

> ¬

¬

¬

Yn (61a), in (net botte gebrûklike) sin mei altyd basisginnerearre foar net, strykt de folchoarder fan altyd en net mei it berik fan beide ileminten: De universele kwantifearder ( ) hat berik oer de negaasje (¬). Yn (61b), in foarbyld fan scrambling, wike de wurdfolge en de berikferhâlding faninoar ôf: De negaasje hat berik oer de universele kwantifisearder, lykas yn sin (61c), dêr’t gjin scrambling syn beslach krige hat. Der is wer in presuppo-sysjoneel ferskil tusken (61b) en (61c). Sin (61b) befettet in dúdlike foarûnderstelling (Feikje is no/somtiden thús). Sin (61c) is presuppo-sysjoneel neutraal. Scrambling fan universeel kwantifisearjende útdrukkingen en fan sa (+ eigenskipswurd) kinne ek meiinoar kombinearre wurde:29

(62) a. Fy Sibbeltsje! benne jy nou sa ful op my? Dat hat altiid sa net west. [W. Dykstra, oebele 94 (1875)]

b. Hast altyd stiet men hjir op histoaryske groun of by âlde wetters. Dat is yn ús tiid oeral sa net, b.g. yn de Noardeastpolder, in lân sûnder âlde skiednis. [Friese Koerier (26-1-1961)]

c. ‘t is yn syn herte altyd sa eptich net yn oarder en yn ploaijen, as yn syn marse. [T. G. v.d. Meulen, âld 351 (a. 1906)]

Utgeande fan ‘e basisfolchoarder net altyd/oeral sa (+ eigenskipswurd) is dêr earst sa (+ eigenskipswurd) oer net altyd/oeral scrambele en dêrnei de universele kwantifisearder oer sa net. Scrambling fan sa (+ eigenskipswurd) en scrambling fan ‘e universele kwantifisearder lykje meast lykop te gean. De folchoarders altyd/oeral net sa (+ eigenskipswurd) mei allinnich scram-

29. Ferlykje de neikommende Grinslânske foarbylden by Ter Laan (1952, s.v. zo; 1953,

104, 161):

(i) a. Dat gaait aaltied zo nait. b. Dat krieg ie overaal zo nait.

140

ling fan ‘e universele kwantifisearder of sa (+ eigenskipswurd) net altyd/ oeral mei allinnich scrambling fan sa (+ eigenskipswurd) binne op syn minst ûngewoan. Ik ha der gjin foarbylden fan fine kinnen. Yn it Hollânsk is scrambling fan universele kwantifisearders sa’t it liket wat minder algemien.30 Scrambling is yn it Hollânsk yn alle gefallen wer dúdik better, at it fersterkjende bywurd lang foar de kloft fan universele kwantifisearder en niet stiet:

(63) a. Dat klopt lang altijd niet. b. We zijn lang overal niet geweest. c. Ze waren gisteren lang allemaal niet aanwezig.

Yn Flaamske teksten (ferl. (64a)) en yn âlder Hollânsk (ferl. (64b)) fynt men ek wer mear scrambling as yn it hjoeddeiske Hollânsk:

(64) a. Het is altijd niet simpel om zowel mama als partner te zijn. [www. olvarit.be/nlbe/nutricia/0-3-maanden/mama-en-papa/lichaam/ vrijen-na-de-baby (rieplachte op 2-9-2012)]

b. ’t GEluk, Heer, is altyd niet gunstig aan onz’ wensch,/En ’t is som-tyds heel goed dat ’t onluk ons komt prangen. [Ysbrand Vincent, Nil Volentibus Arduum: De leevendige doode. Amsterdam (1716), s.7][www.let.leidenuniv.nl/Dutch/Ceneton/NVALeevendigeDoode1716.html (rieplachte op 2-9-2012)]

5. Scrambling en it ûnderskie A/A’

De twa gefallen fan scrambling yn ‘t Frysk dy’t yn ‘e foarôfgeande para-grafen op ‘t aljemint west hawwe, lykje yn ‘t earste oankommen muoi dúd-like foarbylden fan A’-scrambling of focus scrambling; it giet dêrby ommers foar in grut part om scrambling fan net-arguminten. Hoeksema (2003, 2006) praat sadwaande by ferlykbere gefallen yn ‘t Hollânsk ek fan focus scrambling. Yn dizze paragraaf sil ik lykwols sjen litte dat scrambling fan sa (+eigenskipswurd) en scrambling fan universele kwantifisearjende útdrukkingen earder de eigenskippen ha fan gewoane (A-)scrambling en dat

30. Van der Auwera & De Vogelaer (2008) besprekke lykwols de neikommende sinnen mei

berik fan 'e negaasje oer de universele kwantifisearder:

(i) a. Iedereen is geen vakman. (ferl. Niet iedereen is een vakman) b. Hij heeft overal geen vrienden. (ferl. Hij heeft niet overal vrienden)

Beide sinnen wurde yn in grut part fan it Hollânske taalgebiet akseptearre (ferl. kaart 60a fan ‘e SAND), de earste mear as de twadde.

141

yn ‘t ginneraal de kritearia foar it ûnderskie tusken A- en A’-scrambling (ferlykje it listke yn par. 2) op ‘en nij besjoen wurde moatte. Neeleman & Van de Koot (2008) (ek Neeleman et al. 2009, Neeleman & Vermeulen 2012) wolle der op út dat by focus scrambling of A‘-scrambling kontrast de sintrale rolle spilet. It binne neffens har kontrastive foki en topics dy’t focus scrambling ûndergean kinne. Ferlykje:

(65) a. … dat Abe ALLINNICH DIT BOEK syn mem jout (kontrastive focus) b. … dat Abe SA’N BOEK syn mem jout (kontrastyf topic)

By kontrast giet it om in beskate kar út in samling fan alternativen dy’t troch de kontekst beskaat wurdt. Focus scrambling markearret neffens Neeleman et al. (2009) it saneamde kontrastdomein (Domain of Contrast) fan in kon-trastive fokus of kontrastyf topic, d.w.s. it materiaal yn ‘e sin dat brûkt wurdt om de samling fan alternativen fêst te stellen dêr’t it kontrastearre ilemint út keazen wurdt. At it kontrastearre ilemint op syn wenstich plak yn ‘e sin bliuwt, hoecht it kontrastdomein net in konstituïnt te wêzen en is der gjin streekrjuchte mapping tusken syntaksis en de ynformaasjestruktuer (ferl. (66a)). Troch focus scrambling wurdt it kontrastdomein in konstituïnt, de suster fan it kontrastearre ilemint, en sadwaande eksplisyt syntaktysk markearre (ferl. (66b)):

(66)

Ynhoefier kin scrambling fan sa (+ eigenskipswurd) (lykas yn (67)) of scrambling fan universeel kwantifisearjende útdrukkingen (lykas yn (68)) yn dat patroan bepast wurde? Ha wy dêr ek te krijen mei focus scrambling?

(67) a. Ik tocht dat ik dreamde, mar dat wie sa net. b. It is hjoed sa kâld net/wol as juster.

(68) Feikje is altyd net thús.

142

De scrambele kloft yn (67) en (68) is in topic. Hy ferwiist nei in foarûn-derstelde wierheidswearde (67a), in foarûnderstelde graad (67b) of in foar-ûnderstelde hoemannichte (68). Sinnen mei scrambling fan sa (+ eigenskipswurd) of fan universeel kwantifisearjende útdrukkingen drukke in kontrast út. Dat is dúdlik yn (67a), mar de sinnen yn (67b) en (68) soe men ek parafrasearje kinne as yn (67‘) en (68‘):

(67‘) a. It wie juster kâld, mar hjoed is it dat net yn ‘e selde (d.w.s. yn min-dere) mjitte.

b. It wie juster kâld, mar hjoed is it dat op syn minst yn ‘e selde mjitte.

(68‘) Feikje is op sommige tiden thús, mar se is dat net op alle tiden.

De earste lykskikte sin yn (67a), (67‘) en (68‘) jout de proposysje, dy’t mei help fan it adversative bynwurd mar yn kontrast set wurdt ta de (negative) assersje yn ‘e twadde lykskikte sin. De semantyk fan sinnen mei scrambling fan sa (+ eigenskipswurd) en universeel kwantifisearjende útdrukkingen hat sadwaande oerienkomst mei deselde fan sinnen mei it adversative bynwurd mar (ferl. Sæbø 2003, Umbach 2005).31 It topic wurdt oer de fokus net hin-ne scrambele. De sinnen drukke de negaasje fan in foarûnderstelde wier-heidswearde, in foarûnderstelde graad of in foarûnderstelde hoemannichte út. Oars as de haadwurdkloften yn (65) wurdt de kloft sa (+ eigenskipswurd) yn in (67) of de universele kwantifisearder yn (68) lykwols net kontrastyf beklamme. Boppedat wurdt troch scrambling fan sa (+ eigenskipswurd) of fan in universeel kwantifisearjende útdrukking net in kontrastdomein mar-kearre. De scrambling fan sokke kloften oer net hinne is earder te ferlykjen mei gewoane scrambling. Troch sa (+ eigenskipswurd) of in universeel kwantifisearjende útdrukking oer de negaasje hinne te scrambeljen wurdt in D-linkede (presupposysjonele) konstituïnt, dy’t troch de Nuclear Stress Rule klam krije soe (NET sa KÂLD, NET ALTYD), ûntklamme (sa kâld NET, altyd NET). By scrambling fan sa (+ eigenskipswurd) en universeel kwantifisearjende útdrukkingen oppenearret him mei oare wurden deselde anafoaryske ûntklamming dy’t wy ek by gewoane scrambling obstrewearje kinne. Bop-pedat wurdt lykas by gewoane scrambling in konstituïnt dy’t âlde ynfor-maasje befettet (sa + (eigenskipswurd) of in universeel kwantifisearjende

31. Sinnen mei scrambling drukke nei alle gedachten altyd in kontrast út. De Hoop (1992,

191-196) lit sjen dat scrambling fan ûnbeskate haadwurdkloften allinnich mooglik is, at it predikaat kontrastyf is.

143

útdrukking) foar ien set dy’t nije ynformaasje befettet (net), in topic foar in fokus. In oare eigenskip dy’t scrambling fan sa (+ eigenskipswurd) en univer-seel kwantifisearjende útdrukkingen mien hat mei gewoane scrambling is syn lokaal karakter. Sa (+ eigenskipswurd) is beheind ta de posysje lofts fan net yn it middelfjild; it kin net tusken bynwurd en ûnderwerp stean (at it anafoarysk is):

(69) *... dat sa grut sels Teake net is as syn broer.

Scrambling fan universeel kwantifisearjende útdrukkingen oer de negaasje hinne is like lokaal as scrambling fan sa + eigenskipswurd. Ferskowing nei in posysje bûten it middelfjild is allinnich mooglik mei in sterke kontrastive klam:

(70) ... dat altyd sels Feikje net thús is.

Mei oare wurden, (70) is allinnich grammatikaal as in gefal fan focus scrambling. Hoe sit it mei de oare kritearia foar A’-scrambling? Opsjonaliteit is net sa’n dúdlik kritearium. A-scrambling is yn prinsipe ek opsjoneel. It wurdt lykwols beheind troch de kar fan it bywurd dêr’t oer scrambele wurdt en troch de rifferinsjaliteit fan ‘e kloft dy’t scrambele wurdt, mear yn ‘t alge-mien troch faktoaren dy’t mei ynformaasjestruktuer en berik te krijen ha. In sterke reden om oan te nimmen dat wy by scrambling fan sa (+ eigen-skipswurd) en scrambling fan universele kwantifisearjende útdrukkingen mei A‘-scrambling te krijen ha, liket it feit dat it yn dy gefallen om fersko-wing fan net-arguminten giet (of alteast gean kin). It is lykwols tige de fraach oft scrambling fan predikaten wol sa typysk is foar focus scrambling. Hoewol’t gewoane scrambling fan in keal predikaat net mooglik is, kin (en moat) in pronominalisearre predikaat it wol gewoan scrambele wurde:

(71) (Dy apel is rottich.) Dizze is net rottich * Dizze is rottich net. Dizze is it net.

Dat scrambling fan in keal eigenskipswurd net mooglik is, bliuwt wat riedselich, mar faaks moat in konstituïnt om scrambele wurde te kinnen op ien of oare wize ‘rifferinsjeel’ markearre wêze, d.w.s. determinearre (prono-minalisearre), gradearre of kwantifisearre. Ferlykje dêrta ek:

(72) a. Jeltsje wol hjir net (de) baas spylje. b. Jeltsje wol hjir de baas net / *baas net spylje.

144

It nominale predikaat (de) baas mei in opsjoneel lidwurd kin allinne scram-bele wurde, at it lidwurd derby stiet. Net allinnich keale predikaten, mar ek keale net-rifferinsjele objekten kinne net scrambele wurde:

(73) a. …dat ik net piano spylje. b. *…dat ik piano net spylje.

Van der Does & De Hoop (1998) bringe data op it aljemint fan it slach yn (74) en (75) (ik brûk hjir Fryske foarbylden):

(74) a. …dat ik net de bus nim. b. …dat ik de bus net nim.

(75) a. …dat ik net in taksje nim. b. *…dat ik in taksje net nim.

It objekt is yn (74) en (75) kwealik rifferinsjeel, mar foarmet mei it lichte tiidwurd nimme in min ofte mear fêste ferbining de bus nimme / in taksje nimme. Men soe no yn ‘e earste opslach ornearje kinne, dat scrambling yn (75) útsletten is, om’t it ûnbeskate objekt in taksje net rifferinsjeel is en dus net D-linked wurde kin. Mar dat jildt neffens Van der Does & De Hoop likegoed foar it beskate objekt de bus yn (74) en dêr is scrambling al moog-lik.32 At men oannimt dat scrambling frij is, moat men ferklearje wêrom’t ûnbeskate objekten lykas in taksje yn (75) net scrambele wurde kinne. Van der Does & De Hoop slagge no foar, dat net-rifferinsjele ûnbeskate objekten semantysk ynkorporearre wurde moatte yn it tiidwurd. Dêrta moatte objekt en tiidwurd oaninoar swette, wat ferklearje soe wêrom’t it objekt net scram-bele wurde kin. Problematysk binne dan lykwols de neikommende data:

(76) a. …dat ik net piano foar dy spylje. b. *…dat ik piano net foar dy spylje.

(77) a. …dat ik net in taksje mei har nim. b. *…dat ik in taksje net mei har nim.

32. Men kin jin lykwols ôffreegje oft de bus yn de bus nimme doch net in krom

rifferinsjeler is as in taksje yn in taksje nimme. Bussen ha ornaris in fêste rûte en fêste tiden. Men kin sadwaande de bus nimme dy’t op in beskate tiid in beskate rûte riidt. Ferlykje ek it Hollânske foarbyldepear een plas doen en de was doen. Yn tsjinstelling ta pisjen is waskjen wat dat (âlderwenst) op beskate tiden dien wurdt.

145

Dy litte sjen dat dat net-rifferinsjele ûnbeskate objekten net perfoarst oan it tiidwurd hoege te swetten en dat der sadwaande gjin ferplichte ynkorpo-raasje wêze kin. Likegoed kin it objekt yn (76b) en (77b) net oer net hinne scrambele wurde (mar wol oer de bywurdlike kloften foar dy en mei har). Itselde jildt nammers ek foar keale predikaten. Men soe úthâlde kinne dat it keale baas yn (72) yn spylje ynkorpearje moat en dêrom net scrambelje kin. Mar (78) wiist út dat dat net doge kin. Yn (78) swet it keale baas net oan spylje en kin dus net ynkorporearre wêze. Likegoed kin it net oer net hinne scrambele wurde (mar wol oer de ferhâldingswurdkloft oer ús):

(78) a. Jeltsje wol hjir net (de) baas oer ús spylje. b. Jeltsje wol hjir *(de) baas net oer ús spylje.

Ta beslút kin der noch op wiisd wurde dat keale bywurden ek net scrambele wurde kinne en dy hoege net oan it tiidwurd te swetten (en te ynkorpo-rearjen). Ferlykje:

(79) a. …dat er net lûd (it folksliet) sjongt. b. *…dat er lûd net (it folksliet) sjongt.

Dêrom moat Van der Does & De Hoop har ynkorporaasjeteory nei myn betinken fersmiten wurde. It is earder sa, dat yn ‘t ginneraal net rifferinsjeel markearre konstuïnten, d.w.s. keale (eigenskipswurdlike of haadwurdlike) predikaten, keale bywurden, mar ek net-rifferinsjele ûnbeskate objekten (hoewol’t dy yn talen lykas it Frysk in ûnbeskaat lidwurd by har hawwe kinne) net oer bywurden lykas net scrambele wurde kinne. Fansels moat dan noch krekt definiearre wurde, wat ‘rifferinsjeeel markearre’ yn dat ramt krekt betsjut. Beskate haadwurdkloften binne sa’t it liket altyd rifferinsjeel markearre en itselde jildt foar eigenskipswurdkloften dy’t markearre binne foar graad. Unbeskate haadwurdkloften binne lykwols allinnich rifferinsjeel markearre, at se sterk (spesifyk, partityf of genearysk) binne. In neiere ôf-freding fan ‘e ileminten dy’t scrambele wurde kinne, falt lykwols bûten it bestek fan dit artikel. Hjir kin it ta mei de fêststelling dat scrambling fan predikaten foar ‘t neist gjin kritearium is foar A‘-scrambling. Rekonstruksje liket yn ‘e earste opslach faaks in goed kritearium foar A’-scrambling. By A-scrambling is rekonstruksje net mooglik (ferl. (4)) en wy hawwe al sjoen dat by scrambling fan universeel kwantifisearjende útdruk-kingen rekonstruearre wurdt (ferl. (61)). It hat der in soad fan dat troch scrambling fan sa + eigenskipswurd it logysk berik ek net feroare wurdt, m.o.w. dat sa + eigenskipswurd ynterpretearre wurdt yn ‘e posysje nei de negaasje. Ferlykje it neikommende foarbyld mei it (eksistinsjeel) kwantifi-searjende bywurd fan tiid faak:

146

(80) a. Wy ha sa faak net wûn. (parafraze: It hat faak sa west dat wy net wûn ha)

b. Wy ha sa faak net wûn. (parafraze: It hat net sa west dat wy faak wûn ha)

c. Wy ha net sa faak wûn (parafraze: It hat net sa west dat wy faak wûn ha)

Yn (80a) is de eksistinsjele kwantifisearder ( ) basisginnerearre foar de negaasje (¬) en hat sadwaande ek berik oer de negaasje. Yn (80c) is it krekt-oarsom: de eksistinsjele kwantifisearder is basisginnerearre nei de negaasje en de negaasje hat sadwaande berik oer de eksistinsjele kwantifisearder. De sin yn (80b) dêr’t de eksistinsjele kwantifisearder oer de negaasje hinne scrambele is, hat deselde berikferhâlding as (80c). By de scrambling fan universeel kwantifisearjende útdrukkingen yn (61) en by de scrambling fan sa faak yn (80b) ha wy lykwols te krijen mei rekonstruksje by logysk berik en net mei rekonstruksje by bining lykas yn it foarbyld fan A-scrambling yn (4). Neffens Lerchner (1998) giet it dêrby om twa ferskillende typen fan rekonstruksje. It earste is in gefal fan syntaktyske rekonstruksje (de ferskode konstituint wurdt op LF weromset), it oare fan semantyske rekonstruksje (it spoar fan ‘e ferskode konstituint wurdt semantysk ynterpretearre as in heger type). Dat der ferskil is tusken beide typen fan rekonstruksje wurdt bygelyks dúdlik yn it neikommende foarbyld fan A-scrambling (ferl. Lerchner 1998):

(81) ...weil sie ein Bild von seinem*i Auftritt jedem Kandidati zeigte. > > en >

Yn (81) kin seinem net as bûne fariabele ynterpretearre wurde, om‘t syntak-tyske rekonstruksje fan it objekt net mooglik is. It yndirekt objekt kin lykwols skoan logysk berik hawwe oer it direkt objekt, om’t semantyske rekonstruksje frij tepasbrocht wurde kin. De mooglikheid fan semantyske rekonstruksje, rekonstruksje by berik, kin sadwaande gjin argumint tsjin A-scrambling wêze. Sels syntaktyske rekonstruksje is nammers gjin fêst kritearium foar A-scrambling. By in spesjale yntonaasje is yn sin (81’) wol bining mooglik (ferl. Wurmbrand 2010):

(81‘) ...weil sie EIN Bild von seinemi Auftritt JEDEM Kandidati zeigte.

De gefallen fan scrambling yn it Frysk dy’t hjir op it aljemint west hawwe, hawwe sadwaande alle skaaimerken fan gewoane scrambling, mar dat kin dan gjin A-scrambling wêze, om’t net-arguminten it ek ûndergean kinne. Dat betsjut foar de analyze fan scrambling yn it algemien dat it ûnderskie

147

argumint/net-argumint by scrambling foar ‘t neist net fan belang is (ferl. ek Wurmbrand 2010). It is sels de fraach oft men út in syntaktysk each über-haupt twa typen fan scrambling ûnderskiede moat. It liket derop dat scram-bling altyd A’-scrambling is, nei alle gedachten frije adjunksje oan ‘e V(erb)P(hrase) of de I(nflection)P(hrase)/T(ense)P(hrase.33 Scrambling is lokaal (beheind ta it middelfjild), at de scrambele konstituint gjin kontra-stive klam hat; koarte scrambling is genôch om oan folchoarderpreferinsjes op it mêd fan ynformaasjestruktuer/LF te foldwaan. At de konstituint kon-trastyf beklamme wurdt, dan hinget de ôfstân fan in evintuele ferskowing moolk ôf fan ‘e grutte fan it kontrastdomein (ferl. Neeleman et al. 2009). 6. Gearfetting en eachweiding

Yn dit artikel haw ik twa gefallen fan scrambling yn it Frysk ûndersocht: scrambling fan sa (+ eigenskipswurd) oer net/wol en scrambling fan uni-verseel kwantifisearjende útdrukkingen oer net. It liket derop dat it Frysk yn dizze gefallen sterker oan scrambling fêsthoden hat as it Hollânsk. It Frysk hat in muoi sterke scrambling fan sa (+ eigenskipswurd) mei anafoarysk sa, wylst it Hollânsk scrambling mei anafoarysk sa oerjûn hat en hjoeddedei su-ver allinnich mar mear scrambling mei yntinsivearjend sa hat. Scrambling fan universeel kwantifisearjende útdrukkingen is yn it Frysk sa’t ‘t liket gewoaner as yn it Hollânsk. De fraach wêrom’t scrambling fan anafoarysk sa yn it Hollânsk yn it neigean rekke is, kin ik op dit stuit net beänderje. It liket derop dat it Hol-lânsk dy gefallen fan scrambling oerjûn hat, dêr’t sa nei in ekplisite syntaktyske kontekst ferwiist, wylst it scrambling noch talit yn gefallen dêr’t sa nei de ymplisite petearkontekst ferwiist, mar wêrom’t dat sa is, bliuwt ynearsten ûndúdlik. De tebekgong fan scrambling fan anafoarysk zo yn it Hollânsk strykt yn alle gefallen mei de fêststelling fan Hoeksema (2003) dat scrambling fan net-haadwurdkloften (wat hy focus scrambling neamt) yn it Hollânsk yn ‘t ginneraal minder wurdt. By scrambling spilet de ynformaasjestruktuer fan ‘e sin in wichtige rol. Ik ha wiisd op it belang fan ‘e presupposysje by de twa gefallen dy’t hjir besprutsen binne: De folchoarder mei scrambling hat in presupposysjonele ynterpretaasje, wylst de folchoarder sûnder scrambling presupposysjoneel neutraal is of sels net-presupposysjoneel wêze kin. Dat komt út mei de ob-servaasje yn ‘e literatuer dat it scrambele ilemint meast ‘âlde’ ynformaasje befettet of al yn ‘e petearkontekst yntrodusearre is.

33. Dêrby is, sa’t wy al sjoen ha (ferl. (62)), ek mearfâldige adjunksje mooglik.

148

De gefallen fan scrambling dy’t hjir op it aljemint west hawwe, kinne net as focus scrambling of A‘-scrambling analysearre wurde (kontra Hoeksema 2003, 2006). De scrambele konstituïnt hat gjin kontrastive klam en scram-bling is beheind ta it middelfjild. Ik haw boppedat sjen litten dat guon skaaimerken dy’t wol as kritearia foar A‘-scrambling oanmurken binne (scrambling fan predikaten, rekonstruksje by berik), foar ‘t neist gjin jildige kritearia binne. Scrambling fan sa (+ eigenskipswurd) en scrambling fan universeel kwantifisearjende útdrukkingen steane op ien streek mei gewoa-ne koarte scrambling fan haadwurdkloften, dat dan lykwols gjin A-scram-bling yn ‘e sin fan ferskowing nei in argumintposysje wêze kin. De Fryske feiten jouwe sadwaande stipe oan in analyse fan scrambling dy’t gjin gebrûk makket fan it underskie argumint/net-argumint (ferl. Wurmbrand 2010, Bobaljik & Wurmbrand 2012). Der binne yn it Frysk mear gefallen fan scrambling oer net hinne as de twa dy’t hjir tepraat west hawwe. Dy moatte skielk nochris neier besjoen wurde. Sa lit it bywurd fan tiid daliks yn it Frysk bygelyks ek scrambling oer net ta: njonken neutraal net daliks stiet mei scrambling daliks net:

(82) a. Dat kin ik net daliks betelje. b. Dat kin ik daliks net betelje.

De scrambele folchoarder hat wer in dúdlike presupposysje: Ik kin it skielk wolris betelje, mar no noch net. Wy ha sjoen dat gefallen fan scrambling bytiden leksikaliseare wurde kinne (hast sa A net). Der binne mear idiomatyske útdrukkingen yn it Frysk dêr’t scrambling bestjurre is. Ferlykje (82a) mei syn wjergaders yn ‘e buor-talen, dy’t gjin scrambling hawwe:34

(83) a. Hy wie (no) just net / *net just freonlik. b. Hi wiar ei jüst frinjelk. (Noardfrysk: Fering-Öömrang) c. Hij was (nou) niet bepaald vriendelijk. (Hollânsk) d. Er war nicht gerade freundlich. (Dútsk)

34. In foarbyld mei scrambling fan in haadwurdkloft mei sa oer just net hinne fynt men yn:

(i) Master wie oars sa'n heel sêft en tajowend man just net. [W. Dykstra, rinkelbel 52 (19084)]

Ik ha oant no ta gjin foarbyld fine kinnen dêr’t de kombinaasje fan sa + eigenskipswurd oer just net hinne scrambele is, mar der is gjin reden om oan te nimmen dat soks net mooglik is. In foarbyld dêr’t sa + eigenskipswurd tusken just en net stiet, hat men yn

(ii) Hiar quael wier oars just sa slim net, hia hie sa’n soarte fen in frellesîkte; hia wier altiid siik en nea net dea, om sa mar to sidsen. [Fr. Hsfr. 116 (1860)].

149

Yn (83) is it it graadpartikel just dat scrambling ûndergien hat. Inkeldris kin in scrambele foarm sels in eigen betsjutting krije. In moai foarbyld is it bywurd langer ‘tsjintwurdich (wat langer wat mear)’ yn it Frysk (ferl. J. Hoekstra 1990a,b). Dat is ûntstien yn in scrambling-kontekst: de komparatyffoarm fan lang koe scrambele wurde oer net hinne (Dat is net langer fertroud > Dat is langer net fertroud). Yn dy kontekst koe langer in betsjutting ‘tsjintwurdich (wat langer wat mear)’ krije en doe ek nei net-negative konteksten wreidzje (Elkenien hat langer in mobile tillefoan). De rolle fan leksikalisearring by scrambling soe yn it ginneraal noch neier ûndersocht wurde moatte. Yn dit artikel hawwe wy allinnich foarbylden besjoen mei scrambling oer it negative bywurd net of it affirmative bywurd wol hinne, mar der is gjin re-den om oan te nimmen, dat der ek net oer oare bywurden hinne scrambele wurde kin. Ien kandidaat is it modale partikel mar. Behalven mei net kin sa as bywurd ek mei mar kombinearre wurde en yn dat gefal binne beide folchoarders ek mooglik:

(84) a. Dat kin mar sa. b. Dat kin samar.

Sa kin ek mei mar èn net foarkomme:

(85) a. Dat kin net samar. b. Dat kin net mar sa. c. Dat kin samar net.35 d. Dat kin mar sa net.

Sjoch foar de lêste, net sa hieme folchoarder (85d) it neikommende foar-byld:

(86) Oan frou Dykman gyng soks ek mar sa net foarby. [R. Brolsma, De boer en de arbeider op Ekema 29 (1928)]

By scrambling fan sa oer mar is de wurdfolge mei scrambling sterk leksi-kalisearre; it feit dat samar ornaris oaninoar skreaun wurdt, wiist al yn dy rjuchting.36

35. Dizze folchoarder jout Ter Laan (1953) ek foar it Grinslânsk (Dat kin zo mor nait). 36. Boppedat kin samar spesjale betsjuttingen krije:

(i) De oaljekoeken wiene samar/*mar sa op.

Yn (i) betsjut samar sokssawat as ‘gaueftich, yn in sucht’ en yn dat gefal is de folchoarder sûnder scrambling net mooglik.

150

Men fynt ek gefallen dat sa + eigenskipswurd oer mar hinne scrambele wurdt:

(87) a. Koene jimme ‘er sa goed mar ôfkomme as moaie Houkje fan Boazum. [E. Halbertsma, Rimen en teltsjes 437 (1994)]

b. As se sa knap mar binne en der gjin fitrioel en sok spil ynmjuksje. [Nieuwsblad van Friesland (17.01.1903)]

Fierders kinne de komparatyf leaver en de superlatyf leafst scrambling oer mar ûndergean. Njonken mar leaver en mar leafst fynt men sa:37

(88) a. Fij! lit my leaver mar betsjen. [E. Halbertsma, Jonker Pyt en Sibbel 12]

b. No en dan frege se him it ien of it oar oer syn reis; koart joech er beskied, as woe hy dêr no leaver mar net mear oer prate. [P. Akkerman, freark jabiks folk 59]

(89) a. Hwat ik foartiid makke haw, wol ‘k leafst mar forjitte en noait wer sjen. [P. Akkerman, L.C. (21-12-1968), s. 26]

b. As der hwat mei de pasjint mis is, hâlde wy dat leafst mar foar ússels. [L.C. (31-12-1965), s. 26]

Bytiden kin de scrambele fochoarder hjoeddedei de wenstige wêze, wylst men yn (benammen) âldere teksten ek de net-scrambele fynt. Dat is byge-lyks it gefal by de kombinaasje fan earst of universele kwantifisearders mei mar. Njonken earst mar, altyd mar en allinnich mar fynt men sa bygelyks:

(90) a. As ik mar earst up bed lidzen gean, den bin ‘k gau ût ‘e tîd. [Sw. 54 (1870)]

b. Dat droomt mar altyd fen Gabe! [T.G. v.d. Meulen, Fr. Hfrj. 282 (1851)]

c. Ik wist it mar allinnich. [H.G. v.d. Veen, Sw. 50 (1872)]

Dizze lytse karút oan fierdere foarbylden lit sjen dat scrambling wider fiemet as de twa gefallen dy’t yn dit artikel op ‘t aljemint west hawwe en dat in folsleinere ynfintarisaasje fan it ferskynsel nedich is. Derby sil neier besjoen wurde moatte, hokker ileminten oft krekt scrambling ûndergean kinne. It hat der in soad fan dat it dêrby giet om determinearre (pronomina-lisearre), gradearre of kwantifisearre konstituïnten, faaks algemien D-linke-

37. Itselde jildt ek foar al sa leaf yn ‘e betsjutting fan ‘leafst’. Njonken mar al sa leaf stiet

al sa leaf mar:

(i) Mar ik wol 't al sa leaf mar wat koart meitsje. [J. Jouwertsma, Bijek. 33-37 (1882)]

151

de (presupposysjonele) konstituïnten. At it om it ferskil yn wurdfolge tusken de Fryske en de Hollânske sin giet, koe njonken de tiidwurdfolge scram-bling wolris de wichtichste faktor wêze. Foar in krekte beoardieling fan ‘e omfieming fan scrambling yn it Frysk, fan ‘e ferskillen tusken Frysk en Hollânsk op dat stik en fan it ferskynsel scrambling yn it algemien is ek yngeander kwantitatyf ûndersyk fan alle gefallen fan scrambling nedich. Ik hoopje dat dizze stúdzje dêr it paad foar sljuchte hat. Institut für Skandinavistik, Frisistik und Allgemeine Sprachwissenschaft Abteilung für Frisistik Christian-Albrechts-Universität Kiel LITERATUER Abraham, W. (1984), ‘De betekenis en de functie van het Nederlandse wel –

een vergelijking met het Duits’, yn: Johan van der Auwera & Willy Van-deweghe (red.), Studies over Nederlandse partikels. Antwerpen, Antwerp Papers in Linguistics 35, 17-45.

Auwera, Johan van der & Gunther de Vogelaer (2008), ‘Negation and quan-tification’, yn: Sjef Barbiers et al. (red.), Syntactic atlas of the Dutch dia-lects. Vol. 2. Amsterdam University Press, Amsterdam, 58-72.

Bennis, Hans & Teun Hoekstra (1984), ‘Gaps and Parasitic Gaps’, The Linguistic Review 4, 29-87.

152

Bierwisch, Manfred (1989), ‘The semantics of gradation’, yn: Manfred Bierwisch and Ewald Lang (red.), Dimensional adjectives. Springer-Ver-lag, Berlin, 71-261.

Bobaljik, Jonathan & Susi Wurmbrand (2012), ‘Word Order and Scope: Transparent Interfaces and the ¾ Signature’, Linguistic Inquiry 43, 371- 421.

Cinque, Guilhelmo (1993), ‘A Null Theory of Phrase and Compound Stress’, Linguistic Inquiry 24, 239-298.

Dyk, Siebren (1988), ‘Oer it foarheaksel witte- (withoe-) en syn syntaktysk komôf’, yn: Siebren Dyk & Germen de Haan (red.), Wurdfoarried en wurdgrammatika. Fryske Akademy, Ljouwert, 21-44.

Dyk, Siebren (1989), ‘It deadjektivysk efterheaksel -te op ‘en nij besjoen’, yn: Alex Riemersma et al. (red.), Frysk en Vrije Universiteit (1949-1989). VU Uitgeverij, Amsterdam, 33-39.

Does, J. van der & H. de Hoop (1998) ‘Type:-Shifting and Scrambled Definites’, Journal of Semantics 15, 393-416.

Frey, Werner (2001), ‘About the Whereabouts of Indefinites’, Theoretical Linguistics 27, 137–161.

Haan, Germen de (1979), Conditions on rules: the proper balance between syntax and semantics. Foris Publications, Dordrecht.

Hoeksema, Jack (2003), ‘In het minst: eigenschapppen en ontwikkeling van een negatief-polaire uitdrukking en de neergang van focus scrambling’, Tabu 33, 27-50.

Hoeksema, Jack (2006), Focus Scrambling in Dutch: A Word Order Option in Decline. Powerpointpresintaasje [www.let.rug.nl/hoeksema/ presen-tations.htm]

Hoekstra, Jarich (1990a), ‘Taalsnipels 162: Net mear, net langer, net wer’, Friesch Dagblad (13-10-1990).

Hoekstra, Jarich (1990b), ‘Taalsnipels 163: Langer’, Friesch Dagblad (20-10-1990).

Hoekstra, Jarich (1990c), ‘Taalsnipels 168: Al sa grut’, Friesch Dagblad (15-12-1990).

Hoekstra, Teun (1984), Transitivity. Grammatical relations in government-binding theory. Foris Publications, Dordrecht.

Hogeweg, Lotte (2009), ‘The meaning and interpretation of the Dutch particle wel’, Journal of Pragmatics 41, 519-539.

Hoop, Helen de (1992), Case configuration and noun phrase interpretation. Dissertaasje, Rijksuniversiteit Groningen.

153

Horst, Joop van der (2008), Geschiedenis van de Nederlandse syntaxis. Deel 1, 2. Universitaire Pers Leuven.

Kroch, Anthony S. (1989) ‘Reflexes of Grammar in Patterns of Language Change’, Language Variation and Change 1, 199-244.

Laan, Kornelis ter (19522), Nieuw Groninger Woordenboek. Wolters, Gro-ningen.

Laan, Kornelis ter (1953), Proeve van een Groninger Spraakkunst. Van der Veen, Winschoten.

Lerchner, Winfried (1998), ‘Two kinds of reconstruction’, Studia linguistica 52, 276-310.

Mahajan, Anoop K. (1990), The A/A’ Distinction and Movement Theory. Doctoral Diss., MIT, Cambridge, MA.

Neeleman, Ad (1994a), ‘Scrambling as a D-structure phenomenon’, yn: Norbert Corver & Henk van Riemsdijk (red.), Studies on scrambling: movement and non-movement approaches to free word-order pheno-mena. Mouton de Gruyter, Berlin, 387-429.

Neeleman, Ad (1994b), Complex Predicates. Dissertaasje, Universiteit van Utrecht.

Neeleman, Ad & Hans van de Koot (2008), ‘Dutch scrambling and the nature of discourse templates’, Journal of Comparative Germanic Linguistics 11, 137-189.

Neeleman, Ad & Tanya Reinhart (1998), ‘Scrambling and the PF Interface’, in: Miriam Butt & W. Geuder (eds.), The Projection of Arguments. CSLI Publications, Stanford, 309-353.

Neeleman, Ad, Elena Titov, Hans van de Koot & Reiko Vermeulen (2009), ‘A syntactic typology of topic, focus and contrast’, yn: J. Van Craenen-broeck (ed.), Alternatives to Cartography. Mouton de Gruyter, Berlin, 15-51.

Neeleman, Ad & Reiko Vermeulen (2012), ‘The syntactic expression of information structure’, yn: Ad Neeleman & Reiko Vermeulen (red.), The Syntax of Topic, Focus, and Contrast. An Interface-based Approach. De Gruyter, Berlin/Boston, 1-38.

Reinhart, Tanya (2006), Interface Strategies. Optimal and Costly Compu-tations. MIT Press, Cambridge MA.

Ruys, Eddy G. (2001), ‘Dutch Scrambling and the Strong-weak Distinc-tion’, Journal of Comparative Germanic Linguistics 4, 39-67.

Sæbø, Kjell Johan (2003), ‘Presupposition and Contrast: German aber as a Topic Particle’, yn: Matthias Weisgerber (red.), Proceedings of Sinn und Bedeutung 7, Constance 2003, 257–271.

154

Umbach, Carla (2005), ‘Contrast and Information Structure: A focus-based analysis of but’, Linguistics 43, 207 - 232.

Umbach, Carla (2007), The Role of so in German equative comparison. Lêzing, CSSP 2007, Paris. [www.cogsci.uni-osnabrueck.de/~cumbach/ papers/handoutCSSP2007.pdf]

Umbach, Carla & Cornelia Ebert (2009), ‘German demonstrative ‘so’ - intensifying and hedging effects’, Sprache und Datenverabeitung (International Journal for Language Data Processing) 1-2, 153-168.

Westheide, Henning (1985), ‘Eine kontrastive Analyse der Partikeln Dt. wohl und Nl. wel’, Zeitschrift für germanistische Linguistik 13, 186-202.

WFT = Wurdboek fan de Fryske taal / Woordenboek der Friese taal. Fryske Akademy, Ljouwert (1984-2011)

Wood, Jim (2008), ‘So-inversion as Polarity Focus’, yn: Michael Gros-vald & Dianne Soares (red.), Proceedings of the 38th Western Confer-ence on Linguistics. University of California, Fresno, CA, 304–317.

Wurmbrand, Susi (2010), ‘Reconstructing the A/A-bar Distinction in Reconstruction’, University of Pennsylvania Working Papers in Linguistics 16,1, Article 27.

Wyngaerd, Guido vanden (1989), ‘Object Shift as an A-Movement Rule’, MIT Working Papers in Linguistics 11, 256-271.

Zwart, Jan-Wouter (1993), Dutch Syntax. A Minimalist Approach. Gronin-gen Dissertation in Linguistics 10, Groningen.

Zwart, Jan-Wouter (2011), The Syntax of Dutch. Cambridge University Press, Cambridge.