ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΑΚΟΣΤΟ ΕΒΔΟΜΟ ΕΠΙΔΕΙΞΗ ΠΡΑΓΜΑΤΟΣ

Βιβλιογραφία Βαρυπομπιώτης Σχόλιο ΕΕΝ 40 (1973) 91 ΒελέντζαςΑίτημα νόμιμου μεριδούχου για την επίδειξη εγγράφου (γνωμοδότηση)ΕΤρΑξΧρΔ 2001 399∙ ο ίδιος Αίτημα για επίδειξη εγγράφων τραπεζικούλογαριασμού και τραπεζικό απόρρητο ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 Γέσιου-ΦαλτσήΔίκαιο Αποδείξεως 1986 η ίδια Ο εξαναγκασμός της αποδείξεως ωςεπακόλουθο του δικαιώματος αποδείξεως Δ 18 (1987) 112 Γιακουμής Ηεπίδειξη εγγράφων κατά τον ΚΠολΔ Δ 27 (1996) 510 Γκόγκας Τινά περίεπιδείξεως εγγράφων Δ 18 (1987) 825 Δημητροπούλου Η συνταγματικήκατοχύρωση της απόδειξης πράγματος ΑρχΝ 58 (2007) 417∙ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) ΚΠολΔ Ι (2000) άρθρα 450-452 ΚλαμαρήςΖητήματα εννόμου συμφέροντος αοριστίας της αγωγής και επιδείξεωςεγγράφων υπό το πρίσμα του συνταγματικού δικονομικού δικαιώματοςδικαστικής προστασίας ΕλλΔνη 44 (2003) 597 Κουτσουράδης Η ροήπληροφοριών στις αστικές έννομες σχέσεις ndash Το παράδειγμα της ex legeαξίωσης παροχής τους 1998 Κρουσταλάκης Η αξίωσις προς επίδειξινεγγράφων μετά τον ΚΠολΔ Δ 1 (1970) 647 Μανιτάκης Το συνταγματικόδικαίωμα απόδειξης και το αίτημα επίδειξης εγγράφου (Γνμδ) ΕλλΔνη44 (2003) 365 Μπαλοδήμος Η αξίωση επίδειξης εγγράφων και πραγμάτωνσύμφωνα με τον ΚΠολΔ τον ισχύοντα αστικό κώδικα και τον εμπορικόνόμο Δ 22 (1991) 150 Μπέης ΕρμΚΠολΔ άρθρα 450 επ 692 επ∙ οίδιος Σχόλιο Δ 11 (1980) 196 ο ίδιος Ανάκληση μη οριστικής απόφασηςκαι επίδειξη εγγράφων Δ 18 (1987) 91 Μπέης Κ Μπέης Ε ΜπαλογιάννηΌροι του παραδεκτού και της νομικής βασιμότητας αγωγής για επίδειξηεμπορικών βιβλίων Δ 33 (2002) 667 Νίκας Πολιτική Δικονομία ΙΙ2005 σ 532 Νικολόπουλος στον ΑΚ ΓεωργιάδηΣταθόπουλου άρθρα 901-903 ο ίδιος Δίκαιο της Αποδείξεως 2005 σ 246 Παϊσίδου Η επίδειξηεγγράφων στην πολιτική δίκη 2006∙ Παπαδημητρίου Σχόλιο ΝοΒ 20(1972) 941 Γ Παπαδημητρίου Το έννομο συμφέρον προς επίδειξηεγγράφου (άρθρο 902 ΑΚ) υπό το φως του δικαιώματος αποτελεσματικήςδικαστικής προστασίας (Γνμδ) ΔΕΕ 8 (2002) 13 Ράμμος ΕρμΑΚ άρθρα901-903 ο ίδιος Δικαστική άσκησις της αξιώσεως προς επίδειξινεγγράφου ΑρχΝ 6 (1955) 265 Ρόκας Γνμδ ΕΕμπΔ 53 (2002) 336Στοϊκός Τα επαγγελματικά βιβλία και το απόσπασμα εξ αυτών ndash Ως μέσααπόδειξης κατά τον ΚΠολΔ 2003 Τσικρικάς Δυσχέρειες εφαρμογής τουάρθρου 693 ΚΠολΔ επί του ασφαλιστικού μέτρου της επιδείξεως εγγράφωνΕφΑΔ 2008 264

Εισαγωγικές παρατηρήσεις στα άρθρα 901-903 ΑΚ

1 Ο θεσμός της επίδειξης πράγματος ήταν γνωστός και στορωμαϊκό δίκαιο με τη μορφή της actio ad exhibendum δηλαδή τηςαποκαλούμενης laquoπαραστατικής ή περί επιδείξεως αγωγήςraquo (ΡάμμοςΕρμΑΚ Εισαγ 901-903 αρ 2∙ Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 1∙Παϊσίδου σ 8 επ) Το 37ο κεφάλαιο του Αστικού Κώδικαρυθμίζει την προβληματική της επίδειξης πράγματος (901) καιεγγράφου (902-903) παρά τη στενότερη περιγραφή που περιέχεταιστην επικεφαλίδα του όπου γίνεται λόγος μόνο για επίδειξη

πράγματος Είναι άλλωστε γνωστή στο νομικό κόσμο η μεγάλησημασία του θεσμού της επίδειξης εγγράφων εντός και εκτός τωνσυνόρων (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 1) που έχει απασχολήσει πολύπερισσότερο τη νομολογία σε αντίθεση με την πενιχρή συγκομιδήδημοσιευμένων αποφάσεων σχετικών προς την επίδειξη πράγματος(πρβλ Παϊσίδου σ 40) Αμφότερα υπηρετούν τόσο το ιδιωτικόσυμφέρον του αιτούντος όσο και το δημόσιο συμφέρον ωςειδικότερη εκδήλωση του συνταγματικά κατοχυρωμένου δικαιώματοςαπόδειξης (Παϊσίδου σ 3 επ)

2

2 Παράλληλα προς τα άρθρα 902-903 εφαρμόζονται εξάλλου καιοι διατάξεις των άρθρων 654 (ΕφΑθ 31521972 ΝοΒ 20 (1972) 939επ με σημείωση Παπαδημητρίου) και 755 στο πλαίσιο τηςσύμβασης εργασίας και της εταιρίας αντίστοιχα ενώ μνείαπρέπει να γίνει και στα άρθρα 14-16 ΕΝ τα οποία εφαρμόζονταιως προς το ειδικότερο θέμα της επίδειξης εμπορικών βιβλίων(αναλυτικά βλ Στοϊκό σ 30 επ) Αξιομνημόνευτα είναι επίσηςτα άρθρα 303-304 και 1201 και 1340 ΑΚ ως παραπλήσιες μορφέςτης επίδειξης οι οποίες εφαρμόζονται παράλληλα και απόλυταανεξάρτητα από τις εδώ εξεταζόμενες ρυθμίσεις

3

3 Από την άλλη πλευρά όλες οι προαναφερόμενες διατάξειςσυμπληρώνονται από τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ με τα οποίακαθορίζονται οι ειδικότερες δικονομικές κατά κύριο λόγοπροϋποθέσεις επίδειξης και εκτέλεσης της απόφασης για τηνεπίδειξη εγγράφων (για το προγενέστερο καθεστώς των άρθρων429-434 ΠολΔ βλ Παϊσίδου σ 16 επ) Οι μόλιςπροαναφερόμενες διατάξεις δεν οδήγησαν ούτε σε κατάργηση ούτεσε συρρίκνωση του πεδίου εφαρμογής των ρυθμίσεων τουουσιαστικού δικαίου (η θέση αυτή είναι αδιαμφισβήτητη σεθεωρία και νομολογία βλ Ράμμο ΕρμΑΚ 902 αρ 2∙ Νικολόπουλοάρθρ 902 αρ 2 και 3∙ ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 450 αρ1 Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1∙ Κλαμαρή ΕλλΔνη2003 608 επ Για τη γενικότερη συζήτηση που προκλήθηκε από τησυνύπαρξη των ουσιαστικών και δικονομικών διατάξεων περίεπίδειξης εγγράφων βλ αναλυτικά Παϊσίδου σ 37 επ) Ηβασική διάκριση που επικρατεί στην επιστήμη είναι η ακόλουθηΟι διατάξεις του ΑΚ (δηλαδή τόσο η γενική ρύθμιση των άρθρων902 επ ΑΚ όσο και οι προαναφερόμενες διατάξεις των άρθρων654 και 755 ΑΚ στις οποίες πρέπει να προστεθούν και αυτές τωνάρθρων 1200 1201 1339 και 1340 ΑΚ βλ σχετικά Γέσιου-ΦαλτσήΔ 18 (1987) 115 υπ 10) εφαρμόζονται ανεξάρτητα από τηνύπαρξη εκκρεμούς δίκης ενώ αντίθετα τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔσυνδέονται άμεσα με την τελευταία (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες)450 αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 επ Νίκας σ 533Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 246επ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Κουτσουράδης σ 265 Παϊσίδουσ 35 επ 39∙ ΑΠ 12641983 Δ 15 (1984) 400 με ενημερωτικόσημείωμα Σταματόπουλου∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 ΜΠρΘεσ86202006 Αρμ 60 (2006) 1257∙ Πρβλ όμως Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003609 ο οποίος εισηγείται την ερμηνευτική διαστολή τωνδιατάξεων του ΚΠολΔ ακόμη και όταν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη∙την κατασκευή αυτή αποκρούει η Παϊσίδου σ 42 και σ 53 επειδικά σε σχέση με τη θεμελίωση της αξίωσης και του εννόμουσυμφέροντος ενώ παράλληλα απορρίπτει και τη μεταφύτευση τωνπροϋποθέσεων του ΑΚ περί εννόμου συμφέροντος στην αίτηση τωνάρθρων 450 επ ΚΠολΔ Βλ επίσης την ανάλυση από τους Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 679 επ) Ωστόσο τα προαναφερόμεναπλέγματα διατάξεων εφαρμόζονται αρκετές φορές αναλογικά τόσοστο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης όσο και εκτός αυτής (Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 2 και 17∙ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1) εκεί δηλαδή πουυπάρχει ρυθμιστικό κενό4 Τέλος το κεφάλαιο περί επίδειξης πράγματος αποτελείειδικότερη εκδήλωση της γενικότερης υποχρέωσης προς παροχήπληροφοριών (Ράμμος ΕρμΑΚ Εισαγ 901-903 αρ 4∙ βλ ΜΠρΑθ29971995 ΑρχΝ 1996 605∙ πρβλ ΜΠρΠειρ 4861989 ΕΝΔ 1990

4

165 η οποία αποκλείει πάντως την εφαρμογή των άρθρων 901 επΑΚ σε θέματα λειτουργίας ναυτεργατικών σωματείων)

Άρθρο 901 Περιπτώσεις

Οποίος έχει σχετικό με κάποιο πράγμα αξίωση εναντίον του κατόχου του έχειδικαίωμα να απαιτήσει απrsquo αυτόν να επιδείξει το πράγμα αν η επίδειξη είναιαναγκαία για την άσκηση της αξίωσης

A Έννοια - Σκοπός

1 Ως επίδειξη πράγματος ορίζεται η διαδικασία μέσω τηςοποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στηθεώρηση ενός πράγματος και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τιςιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότηταποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενωνελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος sect38 αρ 2) Συνεπώς επίδειξη δεν ισοδυναμεί με απόδοση τουπράγματος αν και δεν αποκλείεται μερικές φορές ναεξομοιώνεται λόγω της οικειοθελούς εγχείρισής του από τονκάτοχο (Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 2) Στο αρχικό στάδιο ισχύοςτου ΑΚ η αξίωση επίδειξης αντιμετωπιζόταν περισσότερο ως μιαεξαίρεση από το απαραβίαστο του ιδιωτικού κύκλου του κατόχουπαρά ως έκφανση του δικαιώματος δικαστικής προστασίας τουέχοντος έννομο συμφέρον αιτούντος (Αποστολίδης 901 αρ 1∙πρβλ και ΕφΠατρ 1021964 ΝοΒ 13 (1965) 1089 [εξαίρεση απότην αρχή laquoουδείς υποχρεούται να προσκομίση εις το δικαστήριονέγγραφα που κατέχειraquo]) 2 Η επίδειξη δύναται να υλοποιηθεί με ποικίλους τρόπουςανάλογα με τη ειδικότερη φύση του πράγματος και σε αρμονίαπρος την καλή πίστη και τα συναλλακτικά ήθη (Γεωργιάδης Απόπ αρ 26) Ειδικότερα ο αιτών δύναται να ζητήσειδιενέργεια πραγματογνωμοσύνης να ζητήσει τη λήψη ομοιώματοςτου (κινητού) πράγματος (εξαιρετικά σπάνια περίπτωση) αλλάκαι να ζητήσει να του επιτραπεί να ψηλαφήσει να οσφρανθεί ήκαι να γευθεί το πράγμα εφόσον βέβαια αυτό δεν αναμένεται ναυποστεί οιαδήποτε φθορά από την αντίστοιχη ενέργεια (ΓεωργιάδηςΑπ όπ∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 901 αρ 4)

B Νομική φύση

3 Πρόκειται για εκ του νόμου εξωδικαιοπρακτική ενοχή καθώςδεν εξαρτάται από την ύπαρξη οιασδήποτε προγενέστερης σχέσης(Ζέπος σ 677∙ Ράμμος ΕρμΑΚ Εισαγ 901-903 αρ 5∙ Νικολόπουλοςάρθρ 901 αρ 2 Κουτσουράδης σ 434) Ειδικότερα συνιστάαυτοτελή ενοχική σχέση μεταξύ του αιτούμενου την επίδειξη καιτου προσώπου στην κατοχή του οποίου βρίσκεται το πράγμα ηυλοποίηση της οποίας επέρχεται με δικαστική απόφαση

5

(Μαντζούφας σ 484∙ Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 5Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 901 αρ 2∙ πρβλ και ΔημητροπούλουΑρχΝ 2007 420 επ) Πάντως αν και αυτοτελής η αξίωση έχειπαρακολουθηματικό χαρακτήρα (βλ Γεωργιάδη Απ όπ) ή απόδιαφορετική οπτική γωνία συνιστά παρεπόμενη υποχρέωση άλληςκύριας υποχρέωσης (Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 2∙ αντίθετα οΡάμμος ΕρμΑΚ Εισαγ 901-903 αρ 5) διαφορετική όμως τωναντίστοιχων υποχρεώσεων που προβλέπονται στα άρθρα 456 και 519ΑΚ (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 2) 4 Με γνώμονα την προπεριγραφόμενη νομική της φύση η αξίωσηεπίδειξης δεν υπόκειται σε ίδια παραγραφή (Ράμμος ΕρμΑΚ άρθρ901 αρ 18α ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 901 αρ 5) αλλά στηνπαραγραφή της αξίωσης ως προς το πράγμα (Νικολόπουλος άρθρ901 αρ 16∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 901 αρ 5 ΜπαλοδήμοςΔ 22 (1991) 152)

Γ Νομοθετική ρύθμιση

5 Η διάταξη έλαβε κυρίως ως πρότυπό της την sect 809 γερμΑΚΕκτός από το άρθρο 901 για την υλοποίηση του δικαιώματοςεπίδειξης εφαρμοστέα είναι και η διάταξη του άρθρου 903

Δ Προϋποθέσεις γέννησης της αξίωσης επίδειξης

6 Τρεις είναι οι προϋποθέσεις για τη νόμιμη ενάσκηση τηςαξίωσης με βάση τη νομοτυπική μορφή της διάταξης η ανάλυσητων οποίων ακολουθεί αμέσως παρακάτω

Ι Ύπαρξη αξίωσης σχετικά με το επιδεικτέο πράγμα

7 Ο νόμος αναφέρεται σε όποιον έχει αξίωση σχετικά με κάποιο πράγμαΗ σχέση μεταξύ της αξίωσης και του πράγματος δύναται να είναικαι έμμεση (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 2∙ Βαθρακοκοίλης όπ αρ 3βλ και το διαφωτιστικό παράδειγμα στον Γεωργιάδη Απ όπ)δηλαδή μπορεί να πηγάζει από το πράγμα ή και να εξαρτάται απότην ύπαρξη ή τη φύση του (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 12) Τοείδος της αξίωσης δεν εξειδικεύεται ούτε περιορίζεται Πρέπειπάντως να πρόκειται για ιδιωτικού δικαίου αξίωση (Αποστολίδης901 αρ 5) Κατά συνέπεια εντάσσονται εδώ ενοχικές (ακόμη καιαν είναι διαζευκτικές Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 6 και 7)εμπράγματες κληρονομικές και άλλες αξιώσεις (Φουρκιώτης σ354∙ Καυκάς σ 622∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 2∙ ΣπυριδάκηςΠεράκηςάρθρ 901 αρ 3 Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 4∙ ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 901 αρ 3) συνήθως όμως η αξίωση είναιενοχικού χαρακτήρα (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 9∙ πρβλ εξαντιδιαστολής και Νικολόπουλο άρθρ 901 αρ 5) Ηθικής φύσηςαξίωσης υπάγονται εδώ (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 8) υπό τηνπροϋπόθεση της πλήρωσης των όρων της ΑΚ 299 (Ράμμος ΕρμΑΚ 901

6

αρ 2) Η ενάσκηση του δικαιώματος επίδειξης δεν κωλύεταιεξάλλου ακόμη και αν η αξίωση τελεί υπό αναβλητική αίρεση ήπροθεσμία (Ζέπος σ 678∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 7∙ Νικολόπουλοςάρθρ 901 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ) Αρκεί δηλαδή και ηδυνατότητα ύπαρξης της αξίωσης (Βάλληνδας σ 220) Πάντως ηαξίωση προς επίδειξη προϋποθέτει ενεργή αξίωση ως προς τοπράγμα κατά το χρόνο υποβολής του σχετικού αιτήματος(Βαθρακοκοίλης όπ)8 Ως πράγμα νοείται κάθε νοητό ενσώματο κινητό ή ακίνητοαντικείμενο το οποίο εντάσσεται στην έννοια του πράγματοςκατά το άρθρο 947 sect 1 ΑΚ (Μαντζούφας σ 484∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 901αρ 4 και 5) συμπεριλαμβανομένων και των συστατικών(ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 901 αρ 2) υπό τον όρο ότι η επίδειξητων τελευταίων δε θα έθετε σε κίνδυνο την ακεραιότητα ή καιτη χρησιμότητα του πράγματος ως συνόλου (Νικολόπουλος άρθρ 901αρ 11∙ Γεωργιάδης Απ όπ∙ Βαθρακοκοίλης όπ αρ 3 β) όπωςπχ όταν πρόκειται για ουσιώδες συστατικό του πράγματος(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 3 και 10) Στην έννοια του πράγματοςεντάσσονται κατά μία άποψη οι φυσικές δυνάμεις και η ενέργειαμε γνώμονα τη ρύθμιση του άρθρου 947 sect 2 (Καυκάς σ 623 υπ1∙ σύμφωνος ο Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 6 και ο Νικολόπουλος άρθρ901 αρ 10 εφόσον βέβαια υπάρχει δυνατότητα εξουσιάσεως)Εξαιρείται πάντως το ανθρώπινο σώμα (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 4∙Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 300) και τα μέλη του(Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 10) όχι όμως και το πτώμα καθώςκατά του πρώτου δε νοείται αξίωση (αφού η έννοια του πράγματοςεξομοιώνεται με κάτι απρόσωπο Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 10)ενώ αντίθετα το δεύτερο δύναται να αποτελεί αντικείμενοαπόδειξης (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 10∙ Βαθρακοκοίλης όπ Γιαζήτημα χαρακτηρισμού του νεκρού ως προσώπου ή πράγματος κάνειλόγο ο Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 4 όμοια ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ901 αρ 2) Η αίτηση πάντως που υποβάλλεται προς την αρμόδιααρχή με σκοπό την εκταφή πτώματος δεν υπάγεται στο άρθρο 901ΑΚ (Αποστολίδης 901 αρ 5) Τέλος δεν εντάσσεται στην ανωτέρωέννοια η ομάδα πραγμάτων ως ιδανικό σύνολο καθώς και η ομάδαπεριουσίας ή η επιχείρηση (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 10)9 Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το ζήτημα τουεπιτρεπτού υποβολής του αιτήματος προς διαπίστωση ενδεχόμενηςύπαρξης αξίωσης ή διακρίβωση του ύψους αυτής Το θέμααπασχολεί έντονα την επιστήμη Η κρατούσα άποψη απορρίπτει τηνανωτέρω εκδοχή με επίκληση του ίδιου του κανόνα δικαίου πουθέτει ως προαπαιτούμενο την ύπαρξη αξίωσης (Βαθρακοκοίλης όπ∙Μπαλοδήμος Δ 22 (1991) 151∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006)749 επ με σύμφωνο σημείωμα ΑΕΤ 751 Τις δυσχέρειες πουπροκαλούνται από τη θέση αυτή υπογραμμίζει ο Νικολόπουλος άρθρ901 αρ 9 Πρβλ εδώ Αποστολίδη 901 αρ 8 και 5 in fine ο

7

οποίος κάνει λόγο για αξίωση και όταν ο αιτών θέλει ναβεβαιωθεί για την ύπαρξή της) Σημειώνεται πως ο νομοθέτης δενενσωμάτωσε τη σχετική φράση η οποία περιέχεται στην sect 809γερμΑΚ Η αντίθετη γνώμη εδράζεται σε τελολογικής φύσηςεπιχειρήματα ανατρέχει δηλαδή στην θεμελιακή αποστολή τηςρύθμισης που δεν είναι άλλη από τη διευκόλυνση και όχι τηδυσχέρανση του δικαιώματος επίδειξης (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 3και ακόμη σαφέστερα και επικριτικά έναντι της κρατούσας γνώμηςστον αρ 8) παράλληλα επιστρατεύει και τις θεμελιώδειςδιατάξεις των άρθρων 20 sect 1 Σ και 6 sect 1 ΕΣΔΑ οι οποίεςενδυναμώνουν και προστατεύουν ως γνωστό το δικαίωμα δικαστικήςπροστασίας Τέλος στο ενδεχόμενο αντεπιχείρημα επιβάρυνσηςτων δικαστηρίων με στρεψόδικες πρακτικές αντιτάσσει το άρθρο281 ΑΚ η επίκληση του οποίου παραμένει στη διακριτικήευχέρεια του δικαστή (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 11 Μάλλονσύμφωνη και η Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 299 επ)

ΙΙ Κατοχή του πράγματος από τον οφειλέτη της αξίωσης

10 Σύμφωνα με τη νομοτυπική μορφή της ρύθμισης η αξίωσηπερί επίδειξης απαιτείται να στρέφεται κατά του κατόχου τουπράγματος ο οποίος όμως πρέπει παράλληλα να είναι και ο καθrsquoου στρέφεται η αξίωση περί το πράγμα (Νικολόπουλος άρθρ 901αρ 13∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 12 Μπαλοδήμος Δ 22 (1991)151) Κατοχή και υποχρέωση πρέπει συνεπώς να συμπίπτουν στοπρόσωπο του αντιδίκου ο οποίος βαρύνεται με laquoπραγματοπαγήυποχρέωσηraquo (Φουρκιώτης σ 354∙ Καυκάς σ 624) Αν δενσυμπίπτουν άσκηση των δικαιωμάτων που απορρέουν από το άρθρο901 ΑΚ δεν είναι νοητή (Καυκάς σ 621 επ∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 901αρ 10) Κρίσιμος χρόνος για τον εντοπισμό του κατόχουθεωρείται αυτός της υποβολής της σχετικής αίτησης 11 Ο κάτοχος δεν είναι αναγκαίο να είναι και νομέας ή κύριοςτου πράγματος (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 11∙ ΣπυριδάκηςΠεράκηςάρθρ 901 αρ 4 εξ αντιδιαστολής Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ13) ούτε είναι αναγκαίο να κατέχει το πράγμα καλόπιστα(Βάλληνδας σ 220) Στην περίπτωση αυτή εναγωγή του νομέα δεφαίνεται να εξυπηρετεί το σκοπό για τον οποίον επινοήθηκε ηρύθμιση (αναλυτικά Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 12) Ευθύνεται πάντωςτόσο εκείνος που με δόλιο τρόπο αποξενώθηκε του πράγματος(Μαντζούφας σ 485) όσο και εκείνος που δόλια εμφανίζεται ωςκάτοχος αυτού στο δικαστήριο (Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 7)Στις περιπτώσεις αυτές απαιτείται η συνεναγωγή τωνπροαναφερόμενων προσώπων (Βαθρακοκοίλης όπ αρ 3 γ) Σεπερίπτωση που το έγγραφο βρίσκεται στη σφαίρα ελέγχου νομικούπροσώπου κάτοχος δε θεωρείται ο νόμιμος εκπρόσωπος αυτούαλλά το ίδιο το νομικό πρόσωπο (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 11)

8

ΙΙΙ Έννομο συμφέρον αυτού που ζητεί την επίδειξη

12 Η διάταξη θέτει ως προϋπόθεση την αναγκαιότητα τηςεπίδειξης ως προς την άσκηση της αξίωσης Ουσιαστικά ηπροϋπόθεση αυτή μπορεί να θεωρηθεί ως το απαραίτητοπροπαρασκευαστικό στάδιο για την άσκηση της αγωγής τουαιτούντος κατά του κατόχου αναφορικά με την κύρια αξίωση(Ζέπος σ 678 υπ 4) Στην επιστήμη η προϋπόθεση αυτή έχειεξομοιωθεί με το έννομο συμφέρον του αιτούμενου την επίδειξηΈννομο συμφέρον έχει και καθένας από τους ομοδίκους ξεχωριστάχωρίς τη συμμετοχή των λοιπών (ΕφΘεσ 17831993 Αρμ 1994 590επ)13 Όρια στο είδος του εννόμου συμφέροντος δε φαίνεται νατίθενται (Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 8) καθώς γίνεται δεκτή ηεπίκληση τόσο περιουσιακού (που είναι και το σύνηθες) όσο καιηθικού εννόμου συμφέροντος (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 14∙Γεωργιάδης Απ όπ αρ 13) ή κατrsquo άλλη διατύπωση συμφέρονάξιο προστασίας (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 16∙ Βαθρακοκοίλης όπαρ 3 δ) Θεωρείται πως υφίσταται έννομο συμφέρον όταν ο αιτώνεπιθυμεί να βεβαιωθεί αναφορικά με την ταυτότητα (Ζέπος σ678 υπ 4∙ Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 14) την ποσότητα ήκαιτην ποιότητα ή την ενδεχόμενη ελαττωματικότητα του πράγματος(Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 13∙ πρβλ Καυκά σ 624 με ειδικήαναφορά στην περίπτωση διαζευκτικής ενοχής) Η σχετική κρίσητου δικαστηρίου εκφεύγει του αναιρετικού ελέγχου διότιανάγεται σε εκτίμηση πραγματικών περιστατικών όχι όμως και ηαπόφανση περί του ότι αποδείχθηκε ή δεν αποδείχθηκε η συνδρομήεννόμου συμφέροντος (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 14∙ Βαθρακοκοίληςόπ αρ 3 δ) καθώς και η υπαγωγή των πραγματικώνπεριστατικών στην αόριστη έννοια του laquoεννόμου συμφέροντοςraquo(Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 28)

Ε Δικονομικά ζητήματα

14 Η αίτηση επίδειξης πράγματος δύναται να ασκηθεί τόσο μεαγωγή όσο και με ανταγωγή αλλά και παρεμπιπτόντως μεαυτοτελή αγωγή στο πλαίσιο διεξαγωγής άλλης δίκης ακόμη καιστο εφετείο όχι όμως με τις προτάσεις ούτε επίσης με κύρια ήπρόσθετη παρέμβαση (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 17-22) Στοδικόγραφο της αίτησης πρέπει να ιστορείται η ύπαρξη αξίωσηςκατά του κατόχου αναφορικά με το πράγμα να εξειδικεύονται οιλόγοι που καθιστούν την επίδειξη αναγκαία σε συνάρτηση με τηνπροαναφερόμενη αξίωση καθώς και να περιγράφεται με τονακριβέστερο δυνατό τρόπο το προς επίδειξη πράγμα (Αποστολίδηςάρθρ 901 αρ 9∙ Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 25 και 27) Τοβάρος απόδειξης φέρει καταρχήν ο αιτών (Νικολόπουλος άρθρ 901

9

αρ 26 ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 901 αρ 9) Από την άλλη πλευράο εναγόμενος μπορεί εκτός από την άρνηση της αγωγής ναεπικαλεστεί λόγους προσβολής των οικογενειακών επιστημονικώνή επαγγελματικών του συμφερόντων ή ακόμη τον ενδεχόμενοκίνδυνο ποινικής του δίωξης εξαιτίας της επίδειξης (Καυκάς σ625 υπ 2)15 Καθrsquo ύλη αρμόδιο δικαστήριο για την εκδίκαση της αίτησηςείναι το Πολυμελές Πρωτοδικείο καθώς η σχετική αξίωση δεναποτιμάται σε χρήμα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 23)Υποστηρίζεται πάντως και η άποψη που συνδέει την εκδίκαση τηςαίτησης με τη δίκη για την κύρια αξίωση (Ράμμος σε Νικολόπουλοάρθρ 901 αρ 24) Ακολουθητέα είναι η τακτική διαδικασία(Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 29) Η εκτέλεση της απόφασηςδιεξάγεται με βάση το άρθρο 941 sect 1 ΚΠολΔ καθώς συνιστά πράξηπου μπορεί να γίνει μόνο από τον κάτοχουπόχρεο καισυνοδεύεται από απειλή χρηματικής ποινής για την περίπτωσητης μη συμμόρφωσής του στο διατακτικό της (Νικολόπουλος άρθρ901 αρ 33)

Για τα ζητήματα του τρόπου άσκησης της αξίωσης επίδειξηςπράγματος του αρμόδιου δικαστηρίου και της διαδικασίας πουδύναται να επιλεχθεί καθώς και για τις λεπτομέρειες αναφορικάμε την εκτέλεση της απόφασης περί επίδειξης βλ ακόμη υπόάρθρο 903

Άρθρο 902

Οποίος έχει έννομο συμφέρον να πληροφορηθεί το περιεχόμενο ενός εγγράφου πουβρίσκεται στην κατοχή άλλου έχει δικαίωμα να απαιτήσει την επίδειξη η καιαντίγραφό του αν το έγγραφο συντάχθηκε για το συμφέρον αυτού που το ζητεί ηπιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και αυτόν η σχετίζεται με διαπραγματεύσειςπου έγιναν σχετικά με τέτοια έννομη σχέση είτε απευθείας από τον ίδιο είτε για τοσυμφέρον του με τη μεσολάβηση τρίτου

A Έννοια

1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω τηςοποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στηθεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τιςιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότηταποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενωνελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)

Υπό τον όρο έγγραφο υπάγεται κάθε ανθρώπινο ndashδικαιοπρακτικού χαρακτήρα (Βάλληνδας σ 221) - έργο γραφής(κανονικής ή ιδιάζουσας πχ στενογραφία έτσι Γιακουμής Δ 27(1996) 514) επί οιουδήποτε υλικού φορέα (χαρτί ύφασμα ξύλοπέτρα πλάκα σιδήρου κλπ βλ σχετικά Αποστολίδη άρθρ 902αρ 2∙ Καυκά σ 627) με χειρόγραφο ή άλλο τρόπο ο οποίος έχει

10

προκύψει από τις σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις (υλικόαποθηκευμένο σε δισκέτα ψηφιακό δίσκο ηλεκτρονικό μήνυμαπου έχουν παραχθεί σε ηλεκτρονικό υπολογιστή) Συγκαταλέγονταιεδώ Εξοφλητικές αποδείξεις πληρεξούσια επιστολέςεπαγγελματικά βιβλία (Μαντζούφας σ 485∙ Παϊσίδου σ 110 επ)όχι όμως τα διαβατήρια (ΕφΠατρ 1021964 ΝοΒ 1965 1089)Έγγραφο θεωρείται εξάλλου κάθε οπτικοακουστικό υλικό όπωςπχ φωτογραφίες κινηματογραφικές ταινίες ψηφιακοί δίσκοι(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 3∙ στην εφαρμογή τουάρθρου 901 ΑΚ παραπέμπει εδώ ο Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 4) Στηνέννοια εντάσσονται μάλιστα όλα τα έγγραφα είτε αυτάσυντάχθηκαν κατά τους προβλεπόμενους τύπους είτε είναι άκυρα(ΕφΘεσ 17831993 Αρμ 1994 590 επ∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ18) Δεν αποκλείεται ακόμη να εντάσσονται εδώ και τα έγγραφαπου με βεβαιότητα θα καταρτιστούν στο μέλλον (βλ εξαντιδιαστολής ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ) όχι όμωςκαι έγγραφα η ύπαρξη των οποίων δεν προκύπτει με βεβαιότηταστην αίτηση (ΠΠρΜυτ 11997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) Για όσα από τα ανωτέρωδεν αποτυπώθηκαν πάντως σε χαρτί δεν αποτελούν δηλαδή έγγραφαμε τη στενή έννοια του όρου γινόταν παλαιότερα δεκτό ότι δεναποκλείεται η ενάσκηση της σχετικής αξίωσης στη βάση τουάρθρου 901 ΑΚ (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 2∙ Ράμμος όπ) Ηάποψη αυτή πάντως υποστηρίχθηκε πριν από την εισαγωγή τουΚΠολΔ και με δεδομένη πλέον τη ρύθμιση του άρθρου 444 αρ 3ΚΠολΔ δεν πρέπει να ακολουθείται (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 4∙ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 902 αρ 3 Γιακουμής Δ 27 (1996) 514επ Παϊσίδου σ 40 επ 107 και 115 επ∙ βλ επίσης ΕφΘεσ19391998 ΕλλΔνη 1999 383) Εξαιρούνται ωστόσο τα δημόσιαέγγραφα που συντάχθηκαν για λόγους δημόσιου συμφέροντος(Βάλληνδας σ 222 Αποστολίδης 902 αρ 5∙ ΠρΛαμ 7321975 ΕΕΝ1976 52) ή περιέχουν κρατικά απόρρητα (ΜΠρΑγρ 441992 ΑρχΝ1992 542) στα οποία δεν εντάσσονται πάντως έγγραφα πουπιστοποιούν σχέση δημοσίου δικαίου μεταξύ του αιτούντος καιτου κατόχου Δημοσίου ή ΝΠΔΔ (βλ σχετικά Καυκά σ 627 υπ 1α∙ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 1971 491 επ)

Ο καταληκτικός σκοπός της επίδειξης εστιάζεται αλλά δενπεριορίζεται στην πρόθεση του αιτούντος να αποδείξει τησύσταση αλλοίωση ή κατάργηση έννομης σχέσης (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 4 in fine∙ ΕφΛαρ 4462003 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2004 41)Για το λόγο αυτό σημειώνεται πως από το έγγραφο θα πρέπει ναπροκύπτει κάποια δικαιοπρακτική βούληση (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ4)

B Νομική φύση

2 Ισχύουν όσα ήδη αναφέρθηκαν στην ερμηνεία του άρθρου 901ΑΚ Πρόκειται και εδώ για εκ του νόμου ενοχή (ΑΠ 7762005

11

ΝΟΜΟΣ) ενώ η σχετική αξίωση δεν υπόκειται σε αυτοτελήπαραγραφή (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 14) Η υποχρέωση προςεπίδειξη είναι πραγματοπαγής και δεν εξαρτάται από κάποιαάλλη κύρια υποχρέωση του κατόχου έναντι του αιτούντος(Γιακουμής Δ 27 (1996) 513 Κουτσουράδης σ 434 Παϊσίδου σ46)

Γ Νομοθετική ρύθμιση

3 Πρότυπη ρύθμιση του άρθρου 902 ΑΚ αποτελεί η sect 810 γερμΑΚ(Γιακουμής Δ 27 (1996) 513 Παϊσίδου σ 40 υπ 22) και τοάρθρο 86 sect 2 Γαλλο-ιταλικού σχεδίου ενοχών ενώ παρεμφερούςπεριεχομένου είναι και το άρθρο 963 του ελβετικού ΚώδικαΕνοχών

Δ Προϋποθέσεις γέννησης της αξίωσης επίδειξης

4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφωνρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στοπλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οιπροϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικούαιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσικαι υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωσηΠαπαδημητρίου ∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσειςΑντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτησηγίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δενεφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]

Ι Οι προϋποθέσεις κατά τον ΑΚ

5 Δύο είναι οι βασικές προϋποθέσεις για την ευόδωση τουαιτήματος επίδειξης Πρώτον η κατοχή του εγγράφου από τονκαθrsquo ου η αίτηση και δεύτερον η στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος στο πρόσωπο του αιτούντος η οποία εξειδικεύεταισε τρεις ειδικότερες περιπτώσεις οι οποίες θα αναλυθούν στησυνέχεια

1 Κατοχή εγγράφου

6 Η διάταξη αναφέρεται σε έγγραφο που βρίσκεται στην κατοχήάλλου χωρίς να ενδιαφέρει ο τρόπος με τον οποίον το έγγραφο

12

περιήλθε σε αυτόν (ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 902 αρ 4 Παϊσίδουσ 46) Ο εκάστοτε κάτοχος ο οποίος δεν είναι αναγκαίο ndashαλλά δεν αποκλείεται - να είναι και νομέας ή κύριος αυτού(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 13∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 10∙Παϊσίδου σ 46) έχει συνεπώς υποχρέωση εμπράγματης φύσηςέναντι του αιτούντος (Καυκάς σ 629) Αναγκαία αποβαίνει έτσιη αναφορά του προσώπου που κατά το χρονικό σημείο υποβολήςτης αίτησης διαθέτει την κατοχή του εγγράφου (Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 10∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 15∙ Παϊσίδου σ 46∙ΑΠ 2091994 ΕΕΝ 1995 195∙ ΕφΠειρ 4182002 ΤΝΠ ΔΣΑ∙ ΕφΑθ24652005 ΝοΒ 2005 1291) Ο ισχυρισμός του εναγόμενου περί μηκατοχής του εγγράφου αποτελεί άρνηση και όχι ένσταση (Μπέης Δ18 (1987) 98 επ Νίκας σ 539) Έτσι σε περίπτωση πουαποδειχθεί πως ο τρίτος δεν είναι πλέον κάτοχος πριν από τηνάσκηση της αξίωσης επίδειξης ή αντίστροφα δεν αποδειχθεί πωςο εναγόμενος είναι κάτοχος η σχετική αίτηση θα απορριφθεί(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 13∙ ΑΠ 14941987 ΕΕΝ 1988 814∙ ΜΠρΑθ269961996 ΑρχΝ 1997 45 επ∙ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001)1543 επ) Υποστηρίχθηκε πάντως και η άποψη που δενεπιδοκιμάζει την απόρριψη της αίτησης όταν αποδεικνύεταισυνδρομή δόλου στο πρόσωπο του κατόχου με απώτερο στόχο τηματαίωση της αξίωσης προς επίδειξη∙ και πάλι όμως η ίδια γνώμηαντιλαμβάνεται τις δυσκολίες της θέσης αυτής και προκρίνειτην αποζημιωτική οδό (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 14) Ενδεχόμενημεταβολή στο πρόσωπο του κατόχου μετά την άσκηση της αίτησηςδεν επιφέρει πάντως αρνητικές συνέπειες για τον αιτούντα(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 15∙ βλ όμως ΑΠ 10231992 ΔΕΝ 1993 82laquohellipεκείνος που ζητάει την επίδειξη εγγράφου οφείλει hellip να ισχυρισθεί και νααποδείξει όχι μόνο ότι ο αντίδικός του κατείχε κάποτε το έγγραφο τούτο αλλά καιότι εξακολουθεί να το κατέχει κατά τον χρόνον της δίκηςraquo∙ όμοια και ΕφΑθ32392001 ΔΕΕ 2002 87) ο οποίος μπορεί μάλιστα να εκτελέσειτην απόφαση και κατά του νέου κατόχου με βάση το άρθρο 919 αρ1 ΚΠολΔ (ΑΠ 3981959 ΝοΒ 1959 1248∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ10∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 7∙ Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 611 υπ 66∙ Παϊσίδου σ 46) Αν όμως λάβει χώρα απώλειατου εγγράφου από τυχαίο γεγονός δεν μπορεί να αναμένεταιευδοκίμηση της αίτησης (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 15 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 10 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 15∙ Παϊσίδου σ 46)7 Σε αντίθεση με τη ρύθμιση του άρθρου 901 δεν απαιτείταιεδώ ύπαρξη ουσιαστικής αξίωσης αναφορικά προς το έγγραφο πουκατέχει ο αντίδικος ούτε κατά του κατόχου του (ΒαρυπομπιώτηςΕΕΝ 40 (1973) 92 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 11 Γεωργιάδης Απόπ αρ 16 in fine Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 5Παϊσίδου σ 41 επ∙ Γκόγκας Δ 18 (1987) 825 Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ2004 657∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775) Εξάλλου η αγωγήδεν απαιτείται να κοινοποιηθεί στον οφειλέτη του ενάγοντος

13

(ΜΠρΘεσ 189522003 ΕΤρΑξΧρΔ 2004 367∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775)8 Κάτοχος θεωρείται κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωποανεξάρτητα από την ειδικότερη νομική μορφή του (Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 12 όπου και εκτενείς νομολογιακές παραπομπές∙Γιακουμής Δ 27 (1996) 515 Παϊσίδου σ 46 επ) δηλαδή και ταΝΠΔΔ καθώς και οι ΟΤΑ (ΜΠρΑθ 269961996 ΑρχΝ 1997 45 επ∙ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ 1998 816∙ ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999225 επ)

2 Έννομο συμφέρον

9 Στην έννοια του εννόμου συμφέροντος εντάσσεται κάθεδικαίωμα του αιτούντος ιδιωτικού ή δημόσιου δικαίου (ΡάμμοςΕρμΑΚ 902 αρ 5 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 300)χρηματικής ή μη περιουσιακής φύσης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ6∙ ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 902 αρ 2 Παϊσίδου σ 42∙Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 423) Στην επιστήμη γίνεται δεκτό πωςυφίσταται έννομο συμφέρον όταν η επίδειξη του κρίσιμουεγγράφου έχει αξία για την επιδίωξη διατήρηση ή προστασίασχέσεων που αναγνωρίζει το Δίκαιο (Βάλληνδας σ 221Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 6∙ ΜΠρΑθ 222961995 ΔΕΕ 1996 597επ) καθώς και για την υποστήριξη ύπαρξη ή άρση έννομηςσχέσης ή κατάστασης στην περιουσιακή ή προσωπική σφαίρα αυτούπου ζητά την επίδειξη ή όταν αυτό (δηλαδή το έγγραφο) είναιπρόσφορο προς ανταπόδειξη (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ5 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16) Είναι αδιάφορο το αν πρόκειταιγια έγκυρο ή άκυρο έγγραφο όπως αδιάφορο είναι και το είδοςτης αξίωσης επί του οποίου εδράζεται (Αποστολίδης άρθρ 902αρ 4) Ειδικά για τα άκυρα έγγραφα αναγνωρίζεται έννομοσυμφέρον με σκοπό την προσβολή τους (Γεωργιάδης Απ όπ αρ18 in fine ΕφΘεσ 17831993 Αρμ 48 (1994) 591) Εξαντιδιαστολής προκύπτει πως δεν συντρέχει έννομο συμφέρονόταν η επίδειξη αποβαίνει ουσιαστικά ανώφελη ή περιττή για τηνπροστασία του αιτούντος (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 5 μεαναφορά σε οικογενειακές επιστολές και ιδιωτικές σημειώσειςπου έχουν υποκειμενική μόνο αξία αλλά δεν εξυπηρετούν τοέννομο συμφέρον του αιτούντος∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 613 επ με αναφορά σε αποφάσεις (υπ79) που απέρριψαν αίτημα επίδειξης λόγω ευχερέστερηςδυνατότητας λήψης του εγγράφου από το αρχείο των δικαστηρίων(βλ εδώ και ΑΠ 4821974 ΝοΒ 23 (1975) 25 επ (26) [δενυφίσταται δικαίωμα επίδειξης αν πρόκειται για έγγραφα πουφυλάσσονται στο αρχείο του δικαστηρίου εκτός ανστοιχειοθετείται ειδικό έννομο συμφέρον να ζητηθούν από τοναντίδικο]) και σε άλλες (υπ 80) που απέρριψαν το ανωτέρωαίτημα λόγω απόδειξης του κρίσιμου γεγονότος ήδη μέσω άλλων

14

αποδεικτικών στοιχείων∙ βλ ακόμη Παϊσίδου σ 105∙ ΕφΛαρ4462003 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2004 41 επ∙ ΠΠρΠύργ 682001 Αρμ 56(2002) 1023 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 669 επ [δενυφίσταται αναφορικά με σύμβαση αλληλόχρεου και κίνησηλογαριασμού κατά της Τράπεζας από αγοραστές κατασχεμένουκαθώς μπορούν να τα προμηθευτούν από το δικαιοπάροχο ndashαντισυμβαλλόμενο της Τράπεζας ή από το αρχείο τουδικαστηρίου)

Γίνεται δεκτό πως έννομο συμφέρον δεν υπάρχει και όταν μετην αίτηση επιδιώκεται για πρώτη φορά η αποκάλυψη εκείνων τωνπραγματικών περιστατικών που θα διευκολύνουν στη συνέχειααυτόν που ζητά την επίδειξη στην ενάσκηση των αξιώσεών του(Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16 Παϊσίδου σ 129 επ∙ AΠ 92005ΧρΙΔ 2005 715∙ πρβλ και ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επΠρβλ όμως ΜΠρΚατ 8591999 ΔΕΕ 2000 75 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2000123 επ)10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύειπεριοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60(2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμουσυμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δενπρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά(Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιαςκαι μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος τουαιτούντος

α Σύνταξη εγγράφου για το συμφέρον του αιτούντος την επίδειξη

11 Θεωρείται πως ένα έγγραφο συντάχθηκε για το συμφέροναυτού που ζητά την επίδειξή του όταν με αυτό αποδεικνύεται ηύπαρξη ή διατήρηση δικαιώματός του (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 8Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Βαρύνουσα σημασία έχει κυρίως ηπραγματική πρόθεση του συντάκτη ή των μερών κατά το χρονικόσημείο έκδοσης σύνταξης του εγγράφου (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ8∙ όχι κατά το χρόνο άσκησης της αξίωσης Παϊσίδου σ 43) καιόχι το περιεχόμενό του όπως γίνεται αντιληπτό από τρίτοαντικειμενικό παρατηρητή (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7)12 Δεν απαιτείται το έγγραφο να έχει συνταχθεί αποκλειστικάπρος το συμφέρον του αιτούντος την επίδειξη απαιτείται ωστόσοη σύνταξή του να έχει λάβει χώρα έστω (και) προς το συμφέροντου (έτσι Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7∙ ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ902 αρ 10 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17 Παϊσίδου σ 43∙Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 425∙ ΑΠ 7571966 ΝοΒ 14 (1966) 936επ ΕφΑθ 24562002 Δ 33 (2002) 657 ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη2003 524 επ∙ ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 748 ΜΠρΘεσ

15

196982005 Αρμ 60 (2006) 751∙ πρβλ όμως Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 902 αρ 6 α κατά τον οποίο το έγγραφο πρέπει να έχεισυνταχθεί κυρίως προς το συμφέρον του αιτούντος και ΜΠρΘεσ234342001 Αρμ 56 (2002) 1188 όπου γίνεται λόγος γιαέγγραφα που αφορούν άμεσα στον αιτούντα)

Παραδείγματα αντίστοιχων εγγράφων συνιστούν οιεξοφλητικές αποδείξεις (Παϊσίδου σ 43) η αναγνώριση οφειλήςτο πληρεξούσιο έγγραφο (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 8∙ Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 7∙ Παϊσίδου σ 43) και η διαθήκη στην οποία οαιτών εγκαθίσταται ως κληρονόμος (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7∙Παϊσίδου σ 43) Αντίθετα απαιτείται ειδική στοιχειοθέτησηεννόμου συμφέροντος αναφορικά με έγγραφα που συντάχθηκανμεταξύ του κατόχου και τρίτου προσώπου (Αποστολίδης 902 αρ 5∙πρβλ εδώ Καυκά σ 625∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 7∙ Σταθεράαπορριπτική εδώ η νομολογία βλ ενδεικτικά ΜΠρΠειρ 101072006ΠΝ 2007 72 επ)

β Πιστοποίηση μέσω του εγγράφου έννομης σχέσης που αφορά και τον αιτούντα

16

13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά καιδιαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχειενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς τοσυμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τιςπερισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφοράτον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναιαναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περίσυμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφοπιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτήσυστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής καικατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίεςσυμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τονκάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούνέτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργουδωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχαέγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίωνιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσειςαναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ήβιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται απόμέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτήςδιορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20(1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν τοαίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και τοσωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπΕπιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή καιόταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεσηαδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπαρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδουσ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωσηαυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικάβιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά(Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)14 Η έννοια της έννομης (άρα όχι απλώς βιοτικής βλΔημητροπούλου ΑρχΝ 2007 425) σχέσης δεν περιορίζεται ανάλογαμε τη φύση της Δυνατή είναι έτσι η στοιχειοθέτηση τηςπροϋπόθεσης αυτής με επίκληση έννομης σχέσης τόσο τουιδιωτικού όσο και του δημόσιου δικαίου (Νικολόπουλος άρθρ 902αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ44) Εξάλλου η ανωτέρω έννομη σχέση δεν απαιτείται νααπετέλεσε το αποκλειστικό αντικείμενο του ζητούμενου εγγράφου∙

17

αρκεί από αυτό να διαπιστώνεται ή να αποδεικνύεται κάποιογεγονός δηλωτικό της επίμαχης έννομης σχέσης (Βάλληνδας σ221 Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)15 Αμφισβητείται αν για την κατάφαση της προϋπόθεσηςαπαιτείται η συμμετοχή του αιτούντος υπό τη μορφή τουδικαιοπρακτούντος (με γνώμονα τη νομοτυπική μορφή τηςρύθμισης υπέρ Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6∙ ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 658 ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 44 (2003) 524 επ∙ ΜΠρΘεσ196982005 Αρμ 60 (2006) 751∙ προς την κατεύθυνση μιαςλιγότερο τυπολατρικής προσέγγισης και σε τελική ανάλυση κατάμε γνώμονα τα άρθρα 6 sect 1 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ ο πυρήνας τωνοποίων θίγεται από την επικρατούσα γνώμη οι Παπαδημητρίου ΔΕΕ8 (2002) 13 επ (16) Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19∙ ΜπέηςΠαρατηρήσεις στην ΕφΑθ 24562002 Δ 33 (2002) 665Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 427 επ) Επιχείρημα υπέρ τηςδεύτερης γνώμης αντλείται και από την παραδοχή της ένταξηςστην εξεταζόμενη περίπτωση και εγγράφων που αποδεικνύουνδιενέργεια αδικοπραξίας η οποία ασφαλώς δεν θα μπορούσε νααφορά στον αιτούντα την επίδειξή τους (Μανιτάκης ΕλλΔνη 44(2003) 367 368) Στο πλαίσιο πάντως σχέσης εγγύησης οεγγυητής θεμελιώνει έννομο συμφέρον εφόσον ζητά την επίδειξηεγγράφου που σχετίζεται με τη σχέση πρωτοφειλέτη-δανειστή ή ndashκατά μείζονα λόγο ndash την επέλευση συγκεκριμένου γεγονότος πουοδηγεί στην απαλλαγή του από την ευθύνη όπως για παράδειγμαέγγραφο που πιστοποιεί την εξόφληση του δανειστή (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 6) Ανάλογα ισχύουν και για τον τρίτο στοπλαίσιο σύμβασης υπέρ του ιδίου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6 infine)

γ Έγγραφο που σχετίζεται με διαπραγματεύσεις για την κατάρτιση έννομης σχέσης που αφορά και τον αιτούντα

16 Η προϋπόθεση αυτή επικυρώνει τη στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος και στο προσυμβατικό στάδιο (Γεωργιάδης Απ όπαρ 20) Στην περίπτωση αυτή μπορούν να ενταχθούν κάθε είδουςδιαπραγματεύσεις που διεξήχθησαν αυτοπροσώπως από τοναιτούντα ή με τη μεσολάβηση τρίτου (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 10)υπό την ιδιότητα του μεσίτη παραγγελιοδόχου ή πράκτορα(Παϊσίδου σ 45) ανεξάρτητα από το αν αυτές είχαν επιτυχήέκβαση (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 9∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ20∙ Παϊσίδου σ 45)17 Έγγραφα που μπορούν να υπαχθούν εδώ είναι όλα ταπροκαταρκτικά μιας σύμβασης κείμενα που συντάσσονται και ήανταλλάσσονται όπως για παράδειγμα σχέδια συμβάσεωνεπιστολές πρόχειρα σημειώματα οχλήσεις τηλεομοιοτυπίεςσχεδιαγράμματα ηλεκτρονικά μηνύματα τηλεγραφήματα

18

οπτικοακουστικό υλικό καθώς και κάθε είδους μηχανικέςαπεικονίσεις (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 9∙ Γεωργιάδης Απ όπαρ 20 in fine Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 γ∙Παϊσίδου σ 45) Εξαιρούνται πάντως εσωτερικά κείμενα πουανταλλάχθηκαν μεταξύ ενός μέρους και του εκπροσώπου του κατάτο στάδιο της διαπραγμάτευσης (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 7 infine)

Ε Δικονομικά ζητήματα

18 Η αξίωση επίδειξης εγγράφου ασκείται όπως και ηαντίστοιχη περί επιδείξεως πράγματος δηλαδή με αγωγή ήανταγωγή (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 18∙Παϊσίδου σ 47) με τις προτάσεις (Μπέης άρθρ 451 αρ 1 ΑΠ4481975 ΝοΒ 23 (1975) 1231 επ [1232]∙ ΕφΑθ 61171982 ΝοΒ 30(1982) 1489 επ (1492)∙ ΜΠρΘεσ 15481991 Αρμ 1991 762 επμε σημείωμα ΣΤ-Γ∙ ΕφΑθ 18881991 ΑρχΝ 1991 409∙ ΕφΛαρ292002 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΕφΑθ 1722003 ΕλλΔνη 2003 998 =2005 553) ή και προφορικά όπου δεν προβλέπεται κατάθεσηπροτάσεων (όχι όμως με δήλωση στα πρακτικά όταν η κατάθεσηπροτάσεων είναι υποχρεωτική ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ) αλλάακόμη και στο εφετείο (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 23 ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 247 ΑΠ 611960ΝοΒ 1962 563 επ (565)∙ ΑΠ 10731973 ΝοΒ 1974 758 επ∙ ΕφΑθ11451975 ΑρχΝ 1975 292 επ) όχι όμως με κύρια ή πρόσθετηπαρέμβαση (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) λόγω της ειδικότερης φύσηςτης (Παϊσίδου σ 47) Για τα ζητήματα του τρόπου άσκησης τηςαξίωσης επίδειξης πράγματος στο πλαίσιο εκκρεμούς κύριαςδίκης βλ αναλυτικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 19 και 22∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) όπ 19 Το δικόγραφο της αγωγής πρέπει να περιέχει τιςπροϋποθέσεις που θεσπίζει το άρθρο 902 ΑΚ δηλαδή περιγραφήτων κρίσιμων πραγματικών περιστατικών ρητή αναφορά τηςκατοχής του εγγράφου από τον εναγόμενο (αλλιώς απόρριψη ΑΠ2091994 ΕΕΝ 1995 195∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΑΠ9532002 ΝΟΜΟΣ ΑΠ 10731973 ΝοΒ 22 (1974) 758 επ∙ ΜΠρΘεσ15481991 Αρμ 1991 762 επ με σημείωμα ΣΤ-Γ χωρίς καν ναείναι υποχρεωμένο το δικάζον δικαστήριο να αποφανθεί επrsquo αυτούτου αιτήματος∙ βλ ακόμη ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΜΠρΠατρ 1182004 ΕΕργΔ 2004 474 επ∙ ΜΠρΑθ1292005 Αρμ 2005 886 επ = ΕπισκΕΔ 2005 217∙ ΜΠρΧαν 392006ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ Πρβλ ακόμη ΠΠρΡοδ 922004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ κατά τηνοποία η αοριστία δεν μπορεί να αναπληρωθεί laquoαπό το λόγο ότικατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων ο διάδικος μπορεί ήπρέπει να κατέχει το έγγραφο αυτόraquo∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19(1971) 1472 επ [τα έγγραφα βρίσκονται στα χέρια του

19

ανακριτή απορρίπτει]) Το ίδιο ισχύει βέβαια και όταν ηεπίδειξη ζητείται από τον εναγόμενο με τις προτάσεις (ΠΠρΑθ73151996 ΕπισκΕΔ 2002 763) Υποστηρίζεται πάντως εύλογα πωςστις περιπτώσεις υποχρεωτικής τήρησης επαγγελματικών βιβλίων ηκατοχή τεκμαίρεται στο πρόσωπο του καθrsquo ου (Στοϊκός σ 32)στοιχείο που θα μπορούσε σε ένα δεύτερο επίπεδο να οδηγήσει σεεπανεξέταση της στάσης της νομολογίας στο ζήτημα τηςαοριστίας Σε περίπτωση αιτιολογημένης άρνησης πρέπει νααποδεικνύεται η κατοχή του εγγράφου στα χέρια του εναγόμενουκαι το σχετικό βάρος απόδειξης φέρει ο ενάγων (ΑΠ 3981959 ΝοΒ7 (1959) 1248∙ ΑΠ 71966 ΝοΒ 14 (1966) 653∙ ΕφΑθ 61171982ΝοΒ 30 (1982) 1489 επ [1492] Παράλειψη πάντως τουδικαστηρίου της ουσίας να αποφανθεί στην αίτηση για επίδειξηεγγράφων θεμελιώνει το λόγο αναιρέσεως του άρθρου 559 αρ 9ΚΠολΔ υπό την προϋπόθεση ότι η αίτηση αυτή ήταν παραδεκτή καισύννομη (βλ σχετικά ΑΠ 6812007 ΝΟΜΟΣ laquohellipτουτέστιν να γίνεταιεπίκληση της κατοχής του εγγράφου από τον αντίδικο να προσδιορίζεται σαφώς τοέγγραφο και το περιεχόμενο του και να εκτίθενται περιστατικά από τα οποία ναπροκύπτει το έννομο συμφέρον του αιτούντος δηλαδή ότι το έγγραφο είναιπρόσφορο προς άμεση ή έμμεση απόδειξη λυσιτελούς ισχυρισμού του αιτούντος ήπρος ανταπόδειξη τέτοιου ισχυρισμού του αντιδίκου τουraquo Βλ και ΑΠ18572005 ΕλλΔνη 2006 469 επ ΑΠ 7852007 ΝΟΜΟΣ οι οποίεςέκαναν δεκτό σχετικό λόγο αναίρεσης)

Επιπρόσθετα απαιτείται και στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 24∙ Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 611 επ∙ διαφορετικά απόρριψη ΑΠ 3921977 ΝοΒ 25(1977) 1364 [μη επίκληση περιστατικών που το στοιχειοθετούνσε σχέση με το έγγραφο οδηγεί σε απαράδεκτο] ΑΠ 5381977 ΝοΒ26 (1978) 187 ΑΠ 10452004 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ΠΠρΠειρ 1361997 ΔΕΕ 1997 573) Το βάρος απόδειξης τωνανωτέρω φέρει ασφαλώς ο ενάγων (Ράμμος ΑρχΝ 1955 266∙ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 303 ΑΠ 14941987 ΕΕΝ 1988 814)Ο εναγόμενος διαθέτει ευρύ πεδίο άρνησης της αγωγής δυνάμενοςνα προβάλει σειρά ισχυρισμών όπως τη μη κατοχή του εγγράφουτην αμφισβήτηση του δικαιώματος ή της ύπαρξης εννόμουσυμφέροντος του ενάγοντος κλπ (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) 20 Το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο ενάγων στο πλαίσιοτης δίκης που ανοίγεται εδώ εντοπίζεται στο βαθμό ακρίβειαςτου προσδιορισμού του επίμαχου εγγράφου Πρόκειται για ένακατεξοχήν ζήτημα αοριστίας του δικογράφου Επικρατεί η άποψηπου απορρίπτει την αγωγή στη βάση της αοριστίας όταν σε αυτήγίνεται γενική αναφορά όλων των εγγράφων που έχει στην κατοχήτου ο εναγόμενος ή όλων των εγγράφων που περιέχονται σεκάποιον φάκελο βιβλίο ή αρχείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 25με παραπομπές σε σχετική νομολογία) Η θεμελίωση της σχετικήςκρίσης εδράζεται σε τρία κυρίως επιχειρήματα Πρώτον στην

20

κατοχύρωση του δικαιώματος αντίκρουσης του εναγόμενου οοποίος πρέπει να γνωρίζει επακριβώς για ποιο έγγραφο καλείταινα λογοδοτήσει∙ δεύτερον στην ευχερή απονομή τουδικαιοδοτικού έργου καθώς το δικαστήριο θα αδυνατεί ναδιατάξει αποδείξεις εφόσον δεν έχει λάβει χώρα σαφήςπροσδιορισμός του επίδικου εγγράφου∙ και τρίτον στηδιασφάλιση της διαδικασίας αναγκαστικής εκτέλεσης η οποίαπροϋποθέτει διατακτικό απόφασης με πλήρη σαφήνεια ως προς τοσυγκεκριμένο έγγραφο (βλ αντί πολλών Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ25∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ∙ΠΠρΜυτ 11997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ Πρβλ όμως Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 685 επ)

Μολαταύτα laquoη λεπτή κόκκινη γραμμήraquo ανάμεσα στο ορισμένοκαι την αοριστία του δικογράφου έχει ταλανίσει την επιστήμη(βλ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 597 επ όπου και δικαιοσυγκριτικέςπαρατηρήσεις∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 25 τον ίδιο ΔίκαιοΑποδείξεως σ 248 επ ο οποίος υπογραμμίζει την εξατομίκευσητου εγγράφου και δεν θέτει ως sine qua non όρο τον ειδικότεροπροσδιορισμό του∙ Σύμφωνη με την αντίληψη αυτή η ΕφΘεσ11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ όμοια η ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ2004 1030∙ πρβλ εδώ και Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 429 επ καιΣτοϊκό σ 35 επ όπου υπογραμμίζεται - ειδικά για ταεπαγγελματικά βιβλία ndash το ανεφάρμοστο των νομολογιακώνεπιταγών όταν πρόκειται για τήρηση βιβλίων σε ηλεκτρονικήμορφή) 21 Στη νομολογία επικρατεί πάντως μια ξεκάθαρη τάσηαπόρριψης αγωγών λόγω αοριστίας εφόσον δεν έχει λάβει χώραειδικός προσδιορισμός του εγγράφου και αναφορά τουπεριεχομένου τους (ΑΠ 17711988 ΕΕΝ 1989 850 [βιβλιάριοενσήμων ΙΚΑ]∙ ΑΠ 5081993 ΕλλΔνη 1994 1299∙ ΕφΑθ 24562002 Δ33 (2002) 658 ΕφΘεσ 18522003 Αρμ 2004 1155∙ ΕφΠειρ4371996 ΔΕΕ 1996 697∙ ΕφΠειρ 11571996 ΔΕΕ 1997 723∙ ΠΠρΡεθ1032000 DE LEGE 2005 83∙ ΜΠρΑθ 173921997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ127071999 ΕΕμπΔ 1999 751∙ ΜΠρΑθ 15152005 ΔΕΕ 2005 571∙ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ [αοριστία λόγω μη αναφοράςσελίδων εμπορικού βιβλίου]∙ ΕφΛαρ 2121974 Δ 6 (1975) 716 επ(717 επ)∙ ΜονΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257 επ∙ ΜΠρΘεσ49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ [ατομικώς και ακριβώς ναπεριγράφεται το περιεχόμενο και ο αριθμός η ποσότητα τωνσελίδων]∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650) [ούτεχονδρικώς δεν προσδιορίζεται το περιεχόμενό των εγγράφων]∙ ΑΠ15651998 ΔΕΕ 1999 491 [τιμολόγια έγγραφα μεταφοράςεμπορευμάτων]∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΕφΛαρ 292002ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΜΠρΑθ 97192000 ΕπισκΕΔ 2001 1148 επ[αποφάσεις ΔΣ και ΓΣ τιμολόγια δελτία αποστολής εμπορικά

21

βιβλία]∙ ΑΠ 9532002 ΝΟΜΟΣ [καταστάσεις προσωπικού θεωρημένεςαπό την Επιθεώρηση Εργασίας]∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ [καταστάσειςηχογραφημάτων τμήμα βιβλίου αποθήκης]∙ΕφΑθ 146981988 ΕλλΔνη1993 1366 [στελέχη αποδείξεων αποθήκης]∙ ΕφΑθ 17411994ΕλλΔνη 1995 1261∙ ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141 [φάκελοςνοσηλευθέντος προσώπου]∙ ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ∙ ΠΠρΑθ13261989 ΑρχΝ 1989 468)∙ ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ= ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ [κίνηση τραπεζικών λογαριασμών]∙ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ [φύλλα μητρώου και λοιπέςκαταστάσεις πιστωτικού ιδρύματος]∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ[βεβαίωση εργοδότη με αναφορά σε συγκεκριμένη νομοθετικήρύθμιση]∙ ΕφΑθ 31501969 ΝοΒ 18 (1970) 445 επ (446)∙ ΠρΑθ10461968 ΝοΒ 16 (1968) 652 επ∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32(1984) 1575∙ για περαιτέρω νομολογία βλ Παϊσίδου σ 136 υπ192 Υπάρχουν πάντως και αποφάσεις που έκαναν δεκτό το σχετικόαίτημα (βλ ΑΠ 2821971 ΝοΒ 19 (1971) 872 επ [απορρίπτειμερικά (βιβλιάριο δανείων και χαρτόδεμα) αλλά κάνει δεκτή τηναίτηση ως προς τραπεζικό βιβλιάριο] ΜΠρΑθ 17332000 ΔΕΕ 2000746 επ η οποία διέταξε την επίδειξη (και χορήγησηαντιγράφων) όλων των οικονομικών καταστάσεων που εμφανίζουντις μηνιαίες εισπράξεις του καθrsquo ου φροντιστηρίου καθώς καιτου μαθητολογίου του που αναφέρονται στο χρονικό διάστημα απόΣεπτεμβρίου 1996 μέχρι τέλους Δεκεμβρίου 1999 προκειμένου ηαιτούσα να ασκήσει τα εκ της συμβάσεως δικαιόχρησης απορρέονταδικαιώματά της∙ ΜΠρΑθ 222961995 ΔΕΕ 1996 597 επ∙ ΜΠρΚατ8591999 ΔΕΕ 2000 75 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2000 123 επ [επίδειξητου συνόλου αλληλογραφίας])22 Ο ισχυρός αντίλογος προσάπτει στην κρατούσα γνώμη τηνπαραβίαση των άρθρων 6 sect 1 και 13 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ (βλ ήδηΓέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 120 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 687 επ και αναλυτικά Παϊσίδου σ 57 επ) καιεισηγείται το χαρακτηρισμό του δικογράφου ως ορισμένου laquoόταντα αιτούμενα έγγραφα περιγράφονται με τρόπο που επιδέχεταιεξειδίκευση και εξατομίκευση και υπάρχει αντικειμενικήαδυναμία του αιτούντος να τα προσδιορίσει εκ των προτέρωνεπακριβώςraquo (Μανιτάκης ΕλλΔνη 2003 365 επ όπου και πλήθοςαποφάσεων του ΕΔΔΑ (369 επ) 371 επ∙ όμοια και ο ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 621 επ που κάνει λόγο για laquoασφυκτικέςraquo καιlaquoυπέρμετρα αυστηρέςraquo προϋποθέσεις (σ 623) οι οποίες οδηγούνστην κατάλυση των θεμελιακών δικαιωμάτων που προστατεύονταιαπό τις ανωτέρω διατάξεις (όμοια και ο Νίκας 537 laquoαπαίτηση hellipδυσβάστακτη hellip για τον αιτούνταraquo) ενώ και ο Γιακουμήςυπογραμμίζει ότι η laquoη πρακτική αυτή που αχρηστεύει σε μεγάλοβαθμό τη χρησιμότητα του θεσμούhellip φθάνει δυστυχώς μέχριακροτήτωνraquo (Γιακουμής Δ 27 (1996) 518 επ όπου και πολύενδιαφέρουσες αναφορές στη γερμανική και αυστριακή ρύθμιση)

22

Υπερβολική αυστηρότητα διαπιστώνεται άλλωστε και στο πλαίσιοεξέτασης της ίδιας προβληματικής από την οπτική γωνία τωνεπαγγελματικών βιβλίων (βλ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ308 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 (2002) 687 επ Στοϊκόσ 35 επ με περαιτέρω παραπομπές) Μολαταύτα το Ακυρωτικόμας αποφάνθηκε πρόσφατα ότι laquohellipοι εισαγόμενες από τη διάταξη του άρθρου902 ΑΚ προϋποθέσεις για την άσκηση αγωγής επιδείξεως εγγράφων δεν περιορίζουνστον πυρήνα του το δικαίωμα του προσώπου να προσφύγει στο δικαστήριο και ναζητήσει με τον τρόπο αυτό ανάλογη δικαστική προστασία και επομένως δενδημιουργείται αντίθεση στις μνησθείσες διατάξεις της ΕΣΔΑ και του Συντάγματοςraquo(ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 πρβλ και ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 659 επ με κριτικές παρατηρήσεις Μπέη 661 επ = ΕΕμπΔ2002 331 επ όπου και σύμφωνη (προς την απόφαση) γνωμοδότησηΡόκα 336 επ [342 επ])23 Η τοπική αρμοδιότητα καθορίζεται στη γνωστή δικαιοδοτικήβάση της κατοικίας του φυσικού ή της έδρας του νομικούπροσώπου που κατέχει το επίδικο έγγραφο (Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 21 όπου και σχετική νομολογία∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ19 (1971) 491 επ) χωρίς να αποκλείεται πάντως και ηεπιστράτευση της δωσιδικίας της συνάφειας (ειδικότερα βλΝικολόπουλο άρθρ 902 αρ 21 τον ίδιο Δίκαιο Αποδείξεως σ247) Κατά την κρατούσα άποψη καθrsquo ύλην αρμόδιο δικαστήριοείναι (λόγω του μη αποτιμητού της αξίωσης σε χρήμα) και πάλιτο Πολυμελές Πρωτοδικείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 20∙Παϊσίδου σ 47 και υπ 63 όπου πλήθος παραπομπών∙ ΑΠ16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΕφΚερκ 321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ)με παρατηρήσεις Σταματόπουλου ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971)491 επ) Ωστόσο υποστηρίζονται και αποκλίνουσες απόψεις (υπέρτης αρμοδιότητας του Ειρηνοδικείου προς εκδίκαση με βάση τηδιαδικασία μικροδιαφορών λόγω της φύσης του αντικειμένου τηςαξίωσης δηλαδή του εγγράφου Μπέης Δ 11 (1980) 198∙Γιακουμής Δ 27 (1996) 519 Αντίθετοι οι Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 20 Παϊσίδου σ 48 που αμφισβητούν την ερμηνευτικήσύλληψη της έννοιας του αντικειμένου της δίκης) Επίσηςσποραδικά η νομολογία θεώρησε ως αρμόδιο το Μονομελές Πρκείολόγω της ειδικής διαδικασίας στο πλαίσιο της οποίαςυποβλήθηκε το σχετικό αίτημα (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972)1463 [πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας άρα εφαρμογή 17 sect 2 ΚΠολΔ]ΕιρΑθ 29861980 Δ 12 (1981) 176 επ [παραπέμπει στο ΜονΠρ(εργατικές διαφορές) λόγω συνάφειας με την κύρια αγωγή]24 Όπως και στο πλαίσιο εξέτασης του άρθρου 901 ΑΚ έτσι καιεδώ σημειώνεται η εφαρμογή της τακτικής διαδικασίας (ΡάμμοςΑρχΝ 1955 265 ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451 αρ 5)που συνεπάγεται τη διεξαγωγή της δίκης με βάση τουςαντίστοιχους κανόνες απόδειξης (Κρουσταλάκης Δ 1 (1970) 648

23

επ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 επ Γκόγκας Δ 18(1987) 826 για τις λεπτομέρειες αναφορικά με την επιρροή τωνάρθρων 450 επ ΚΠολΔ στο στάδιο της αποδεικτικής διαδικασίαςβλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 16 επ) Έχει κριθεί πως το άρθρο670 ΚΠολΔ δεν αποτελεί κώλυμα έκδοσης απόφασης περί επίδειξηςεγγράφων κατά το άρθρο 451 ΑΚ (ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566επ Contra ΕφΑθ 33671979 ΝοΒ 28 (1980) 796 ΕφΑθ 76441982ΝοΒ 31 (1983) 73 επ (74) [για τα άρθρα 637-646 ΚΠολΔ])

24

25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στηνπρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιοικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγοςείναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του ΠολυμελούςΠρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία ανσυνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη τηνκύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται ταθεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικάαπόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ= Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ)θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω τωνεγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη καιμετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) τηνεπιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού τωνασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχωναποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετεςπαρατηρήσεις Μπέη ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27(1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982)201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατάτης επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψηασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτησητης κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής πουσκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004)1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησηςφέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικαμέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέηυποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo

25

αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (ΜπέηςΔ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όριατης προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτήυιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27(1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΑθ256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27(1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης τηςδικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρεπίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριολόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίουζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά τοουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει τηναπόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ οίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωσηάσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερώναπό την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρωνπροϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιοτης επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264επ)26 Η απόφαση που εκδίδεται αναπτύσσει τις συνήθεις έννομεςσυνέπειες κάθε δικαστικής απόφασης και προσβάλλεται με ένδικαμέσα σύμφωνα με τα γενικώς ισχύοντα (Γέσιου-Φαλτσή ΔίκαιοΑποδείξεως σ 308 Γιακουμής Δ 27 (1996) 523) Σχετικά με τηνεκτέλεση της απόφασης περί επίδειξης εφαρμόζονται τα άρθρα 941και 946 ΚΠολΔ (βλ σχετικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 32∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 452 αρ 1 Γιακουμή Δ 27(1996) 521 επ Παϊσίδου σ 52 επ και 242 επ∙ ΑΠ 6182003ΕλλΔνη 2003 1288∙ ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ 2004 1030∙ ΕφΚερκ321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ) με παρατηρήσειςΣταματόπουλου ∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ ΜΠρΑθ28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463∙ ειδικά για την επίδειξηεπαγγελματικών βιβλίων βλ Στοϊκό σ 32 επ) που αξιώνουντουλάχιστον προσωρινή εκτελεστότητα ενώ το αίτημαπροσωποκράτησης προϋποθέτει βέβαια τελεσιδικία της σχετικήςαπόφασης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31)

Άρθρο 903 -Πώς γίνεται

Η επίδειξη του πράγματος η του εγγράφου γίνεται στον τόπο όπου βρίσκεται κατά το χρόνο της αίτησης εκτός αν ο ένας ή ο άλλος αξιώσει για σπουδαίο λόγο την επίδειξη αλλούΟ κίνδυνος και οι δαπάνες της επίδειξης βαρύνουν εκείνον που την αξιώνει

26

Ο κάτοχος μπορεί να αντιτάξει άρνηση εφόσον δεν προκαταβάλλονται οι δαπάνες και δεν παρέχεται ασφάλεια για ενδεχόμενη ζημία

Α Η ρύθμιση της έννομης σχέσης επίδειξης πράγματος ή εγγράφου

1 H διάταξη του άρθρου 903 ΑΚ εφαρμόζεται τόσο στηνεπίδειξη πράγματος όσο και εγγράφου είναι δηλαδήσυμπληρωματική ρύθμιση των άρθρων 901 και 902 Οι συντάκτεςτου Κώδικα εμπνεύστηκαν τη ρύθμιση από την sect 911 γερμΑΚ και τοάρθρο 86 sect 4 και 5 του γαλλοϊταλικού Κώδικα Ενοχών Εδώ ονομοθέτης εξειδικεύει τον τόπο υλοποίησης του δικαιώματος (sect1) ρυθμίζει τα ζητήματα της κατανομής του κινδύνου και τωνεξόδων επίδειξης (sect 2) και προβλέπει δυνατότητα εναντίωσηςτου κατόχου του εγγράφου υπό την προϋπόθεση συνδρομήςσυγκεκριμένων προϋποθέσεων (sect 3) Πρόκειται πάντως για διάταξηενδοτικού δικαίου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 1∙ ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 2∙ Παϊσίδου σ 51 επ)

Ι Διεξαγωγή της επίδειξης

2 Οι λεπτομέρειες που αφορούν στον τον τόπο επίδειξηςκαθορίζονται στην πρώτη παράγραφο Με βάση τη ρύθμιση δύοείναι οι νοητοί τόποι Κατά κανόνα αυτή θα λαμβάνει χώρα στοντόπο που βρίσκεται το έγγραφο Ως τόπος δεν πρέπει πάντως ναγίνεται αντιληπτός ο συγκεκριμένος χώρος που βρίσκεται τοαντικείμενο αλλά γενικότερα η τοπική περιφέρεια όπως αυτή θαπροσδιορίζεται με βάση τους κανόνες της συναλλακτικής πίστηςκαι των χρηστών ηθών (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 1 ΓεωργιάδηςΑπ όπ αρ 27 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3) Στηνπερίπτωση αυτή μάλιστα μπορεί να διαταχθεί η επιστροφή τουαντικειμένου στην αρχική του τοποθεσία με δαπάνες του κατόχουαν ο τελευταίος προέβη σε μεταφορά του σε χρονικό σημείομεταγενέστερο της υποβολής της αίτησης (Γεωργιάδης Απ όπ αρ27) ενώ δεν αποκλείεται και αξίωση αποζημίωσης σε βάρος τουεφόσον αποδειχθεί δόλος στο πρόσωπο του κατόχου ως προς τημεταφορά του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 5∙Βαθρακοκοίλης όπ)

Κατrsquo εξαίρεση και υπό τον όρο της συνδρομής σπουδαίουλόγου επίδειξη μπορεί να ζητηθεί και σε άλλον τόπο (με ρητήαίτηση η οποία θα προσδιορίζει τον τόπο αυτόν ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3α) ο οποίος δεν προσδιορίζεται στηδιάταξη αλλά θα καθορίζεται από τις περιρρέουσες περιστάσειςτης υπόθεσης Το σχετικό αίτημα μπορούν μάλιστα να υποβάλουναμφότερα μέρη Απαιτείται πάντως συγκεκριμενοποίηση του τόπουστο δικόγραφο (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 2) Υπό την αόριστηέννοια του σπουδαίου λόγου δύνανται να ενταχθούν διάφορεςπεριστάσεις όπως σοβαροί λόγοι υγείας των μερών

27

διαπροσωπικές έριδες που καθιστούν δυσχερή ή οχληρή την επαφήτων μερών (Ζέπος σ 681) αλλά και λόγοι που άπτονται τηςιδιοσυστασίας του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 6(εύθραυστον δυσμετακόμιστον πολύτιμον)∙ Νικολόπουλος άρθρ903 αρ 1∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 28 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 3α) Σε περίπτωση που δεν ευδοκιμήσει το σχετικόαίτημα διατάσσεται η επίδειξη στον τόπο που εξαρχής βρισκόταντο αντικείμενο κατά το χρόνο υποβολής της αίτησης (Αποστολίδηςάρθρ 903 αρ 2) 3 Αντίθετα ο τρόπος επίδειξης δεν ρυθμίζεται στο νόμο(πρβλ Στοϊκό σ 34 επ και Παϊσίδου σ 138 επ για τοειδικότερο ζήτημα του τρόπου επίδειξης των επαγγελματικώνβιβλίων) Επικρατεί η άποψη κατά την οποία για την αναζήτησητου κατάλληλου τρόπου επίδειξης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οιαρχές της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών(Βαρυπομπιώτης ΕΕΝ 40 (1973) 92 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 26Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) καθώς επίσης η φύσητου αντικειμένου και η έννοια της επίδειξης (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 3) Σε κάθε περίπτωση πάντως επίδειξη δενισοδυναμεί με χρήση του πράγματος (Μαντζούφας σ 484) ή καιαπόδοσή του (Νικολόπουλος Δίκαιο Αποδείξεως σ 250) Δύναταιέτσι να υλοποιηθεί το δικαίωμα με την οπτική (ολική ή μερική)εξέταση θεώρηση του πράγματος εγγράφου ή και τη λήψηαντιγράφου (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31∙ Παϊσίδου σ 52 καισ 126 επ όπου και έρευνα περί της διακριτικής ευχέρειας τουδικαστή να διατάξει και την προσκόμιση του πρωτότυπου ανάλογαμε τις περιστάσεις της εκάστοτε διαφοράς∙ ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ20 (1972) 1463 [αντίγραφο πρακτικού ΓΣ πολυκατοικίας]∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ νέα αίτηση για λήψη τωνίδιων αντιγράφων που χορηγήθηκαν στο πλαίσιο της πρώτηςαπόφασης απορρίπτεται λόγω έλλειψης εννόμου συμφέροντοςΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) ή φωτογράφησης του εγγράφου(Μαντζούφας σ 485) δεν αποκλείεται όμως να απαιτείται γιατην ολοκληρωμένη εκπλήρωση της αξίωσης επίδειξης και η εξέτασήτου με τη χρήση και άλλων αισθήσεων όπως για παράδειγμα τηςόσφρησης ή ακόμη και της γεύσης υπό την αυτονόητη ωστόσοπροϋπόθεση της μη χειροτέρευσης του ίδιου του πράγματος(Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 11∙ Γεωργιάδης Απ όπ) Το ίδιο ισχύεικαι για τον αποχωρισμό συστατικού του πράγματος χωρίς τονοποίον δεν είναι εφικτή η επίδειξη (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 12)Δεν αποκλείεται τέλος η ενάσκηση του σχετικού δικαιώματος όχιαυτοπροσώπως από τον αιτούντα αλλά από το δικαστήριοπραγματογνώμονα (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 8∙ Καυκάς σ 627 οοποίος αναφέρεται σε laquoεμπειροτέχνηraquo) ή και αντιπρόσωπό του(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) ο οποίος διαθέτειειδικές γνώσεις πχ της γλώσσας σύνταξης του εγγράφου (Ζέπος

28

σ 680 υπ 2) ενώ και ο υπόχρεος μπορεί να εκπληρώσει τηνυποχρέωσή του μέσω αντιπροσώπου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 10)Τέλος σε περίπτωση επίδειξης επαγγελματικούεμπορικούβιβλίου η εξέταση από τον αιτούντα περιορίζεται στοσυγκεκριμένο τμήμα που ζητήθηκε και όχι σε επεξεργασία τουσυνόλου των εγγραφών (Καυκάς σ 628∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 9)

Στην περίπτωση λήψης αντιγράφου ο ενάγων δύναται να ζητήσειεπίδειξη του πρωτότυπου και αναπαραγωγή του ενώπιόν του προςαποφυγή παρείσφρησης πλαστογραφίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ13∙ Παϊσίδου σ 127) Σημειώνεται ακόμη πως επίδειξη δενισοδυναμεί με την απλή πρόσβαση του αιτούντος στο αρχείο τουυπόχρεου Ο τελευταίος έχει καθήκον να παραδώσει το έγγραφοστα χέρια του δικαιούχου και όχι να τον εξαναγκάσει σεαναζήτησή του από έναν ευρύτερο αριθμό εγγράφων (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 10 in fine) 4 Τέλος μνείας χρήζει και η με βάση το άρθρο 232 sect 1 γ΄ΚΠολΔ δυνατότητα (βλ εδώ ΑΠ 17921983 Δ 16 (1985) 652 Δενυποχρεούται ο δικαστής να πράξει τα προβλεπόμενα απορρίπτεισχετικό λόγο αναίρεσης) προσαγωγής του εγγράφου κατά τησυζήτηση (βλ εφαρμογή της ρύθμισης από ΑΠ 6651971 ΝοΒ 20(1972) 219 ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22 (1974) 1076) η οποία όμωςυπόκειται σε εντελώς διαφορετικές προϋποθέσεις από αυτές τουάρθρου 902 ΑΚ και αποτελεί ουσιαστικά προστάδιο της αγωγήςτου άρθρου 902 ΑΚ σε περίπτωση μη συμμόρφωσης του υπόχρεου(αναλυτικά βλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 34∙ Παϊσίδου σ 205επ∙ ΜΠρΑθ 29741987 ΕλλΔνη 1989 939∙ ΜΠρΠειρ 7871995ΕΤρΑξΧρΔ 1999 684 επ)

ΙΙ Κίνδυνος και δαπάνες της επίδειξης

1 Κίνδυνος

5 Η υλοποίηση του δικαιώματος επίδειξης δεν αποκλείεται ναέχει ως συνέπεια την έκθεση του αντικειμένου σε πιθανούςκινδύνους Σε αυτές μπορούν να συγκαταλεχθούν οι ειδικότερεςφυσικές συνθήκες που επικρατούν κατά το χρόνο επίδειξης οτρόπος εξέτασης του αντικειμένου αλλά και η πιθανή μεταφοράτου Ο νόμος εύλογα λοιπόν κατανέμει τον κίνδυνο σε βάρος τουαιτούντος ο οποίος άλλωστε είναι εκείνος που επιδιώκει τηνεπίδειξη προς ικανοποίηση ίδιων εννόμων συμφερόντων(Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 30Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 6∙ Παϊσίδου σ 52)6 Στην έννοια του κινδύνου υπάγεται συνεπώς κάθε τυχαίογεγονός (πχ χειροτέρευση ή καταστροφή του πράγματοςΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 903 αρ 6) που σχετίζεται άμεσα ήέμμεσα με την υλοποίηση του σχετικού δικαιώματος (Μαντζούφαςσ 486 υπ 15) όχι όμως και εκείνα που συναρτώνται με τη

29

φύση του προς επίδειξη αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 13Γεωργιάδης Απ όπ)

Ενδεχόμενη επέλευση του κινδύνου θα συνεπάγεται τηνυποχρέωση αποκατάστασης κάθε θετικής και αποθετικής ζημίας σεβάρος του αιτούντος την επίδειξη και υπέρ όλων των προσώπωνπου μπορούν να στοιχειοθετήσουν την ύπαρξη δικαιώματος στοαντικείμενο (κύριος κάτοχος τρίτος) (Γεωργιάδης Απ όπ)

2 Δαπάνες

7 Ως λογικό επακόλουθο της ανάληψης του κινδύνουπροβλέπεται και η επιβάρυνση του αιτούντος και με τις σχετικέςδαπάνες επίδειξης η μορφή των οποίων δύναται να ποικίλλειπχ δαπάνες αποχωρισμού συστατικού του πράγματος έξοδαμετάβασης στον τόπο που βρίσκεται το πράγμα ή μεταφοράς τουτελευταίου στον τόπο που πρέπει να επιδειχθεί (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 31) καθώς και δαπάνεςέκδοσης αντιγράφων ιδίως σε περίπτωση χορήγησης αποσπασμάτωνεμπορικών βιβλίων που μπορούν να ανέρχονται σε εκατοντάδεςσελίδων (Παϊσίδου σ 129) Το ύψος τους καθορίζεται σεπερίπτωση διαφωνίας των μερών από το δικαστήριο (Καυκάς σ630)

3 Δικαίωμα άρνησης του κατόχου

8 Στην τρίτη παράγραφο θεσπίζεται δικαίωμα του κατόχου νααντιτάξει άρνηση ενόσω ο αιτών δεν διασφαλίζει προκαταβολικάδηλαδή πριν από την επίδειξη (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 4∙Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 3) τον κάτοχο έναντι ενδεχόμενων ζημιώντου αντικειμένου Το ύψος τους θα καθοριστεί από τοδικαστήριο στη βάση των άρθρων 162 επ ΚΠολΔ χωρίς πάντως νααποκλείεται και συμφωνία των μερών (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 9) Δεν πρόκειται για άρνηση υπό τη δικονομική-στενή έννοια του όρου (στη διευκρίνιση αυτή προβαίνει οΝικολόπουλος άρθρ 903 αρ 6) αλλά για έκφανση της ένστασηςπίσχεσης (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 8∙ Παϊσίδου σ52 υπ 81) Ισχύουν δηλαδή όσα προβλέπονται στο άρθρο 325 Τοσχετικό δικαίωμα του κατόχου προβάλλεται παραδεκτά και με τηνανακοπή του άρθρου 933 ΚΠολΔ στο στάδιο της αναγκαστικήςεκτέλεσης με δεδομένη τη μη εφαρμογή του άρθρου 330 ΚΠολΔ στησυγκεκριμένη περίπτωση (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 7 ΓεωργιάδηςΑπ όπ 32 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 10)Υποχρέωση πάντως του αιτούντος να προβεί σε καταβολή τωνσχετικών εξόδων ήδη στο στάδιο υποβολής της αίτησης δενυπάρχει (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 14∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ903 αρ 7) Κατά συνέπεια δεν πάσχει αοριστία το δικόγραφοτης αίτησης όταν δεν μνημονεύεται η προκαταβολή των δαπανών ήη παροχή ασφάλειας (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ όπ αρ 8)

30

Πρέπει ακόμη να αναφερθεί και άλλη μια περίπτωσηεπιτρεπτής άρνησης του κατόχου προς επίδειξη η οποία πηγάζειαπό την αρχή της καλής πίστης παρέχοντας στον κάτοχο τοδικαίωμα άρνησης όταν θίγονται ή κινδυνεύουν δικά του έννομασυμφέροντα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 30)9 Άρνηση επίδειξης προβλέπουν και τα άρθρα 450 sect 2 και 452sect 3 ΚΠολΔ (αναλυτικά ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 450 αρ5) τα οποία εφαρμόζονται αναλογικά και στο πλαίσιο των άρθρων901 επ ΑΚ (Παϊσίδου σ 55 υπ 92 και αναλυτικά σ 163επ) Η σχετικά νομολογία είναι πλούσια (ενδεικτικά βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ) Κρίθηκε ότι δεν συντρέχει σπουδαίος λόγος άρνησηςεπίδειξης χορήγησης αντιγράφου της έκθεσης εκτίμησης τηςεπιτροπής του άρθρου 15 νδ 7971971 (ΠρΛαμ 7321975 ΑρχΝ1975 53) Απορρίφθηκε εξάλλου ισχυρισμός περί καθήκοντοςεχεμύθειας προσωπικού ΟΤΕ (ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491επ) Επίσης δεκτή έγινε Αγωγή επίδειξης εγγράφου μεπεριεχόμενο το ιατρικό ιστορικό της αποβιώσασας συζύγου τουενάγοντος με παράλληλη απόρριψη του επικαλούμενουεπαγγελματικού απορρήτου που προβλήθηκε από το εναγόμενονοσοκομείο (ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141)∙ αγωγή επίδειξηςκαι λήψης αντιγράφων ληξιαρχικών καταστάσεων γεννήσεων παράτο επικαλούμενο απόρρητο από την πλευρά του εναγόμενου ΟΤΑ(ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999 225 επ)∙ αίτηση επίδειξηςάδειας καντίνας και της σχετικής γνωμάτευσης της αρμόδιαςνομαρχιακής υπηρεσίας (με παράλληλη απόρριψη του ισχυρισμούτου καθrsquo ου περί προστασίας απορρήτου ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ1998 816) καθώς και αίτημα επίδειξης κίνησης ή σύμβασηςτραπεζικού λογαριασμού παρά το επικαλούμενο τραπεζικόαπόρρητο (ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΘεσ 246791997Αρμ 1997 1278 επ∙ βλ και ΕφΑθ 14831976 ΝοΒ 24 (1976)444) Αντίθετα απορρίφθηκαν αιτήσεις επίδειξης πορίσματοςτραπεζικού ελέγχου λόγω επαγγελματικού φορολογικού υπηρεσιακού απορρήτου (ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708 μεπαρατηρήσεις Νικολαΐδη∙ ΠΠρΑθ 101311991 ΝοΒ 41 (1993) 532 επΑπορριπτέα κρίθηκε εξάλλου αίτηση επίδειξης εσωτερικήςαλληλογραφίας δημόσιας υπηρεσίας (ΠρΑθ 10461968 ΝοΒ 16(1968) 652 επ) Αναλυτικά βλ Παϊσιδου σ 176 επ Πρβλσχετικά και τον προβληματισμό του Γιακουμή Δ 27 (1996) 525)

ΙΙΙ Ευθύνη του υπόχρεου προς επίδειξη

10 Καταληκτικά πρέπει να σημειωθεί πως η ενδεχόμενηαδικαιολόγητη άρνηση συμμόρφωσης του κατόχου με όσα επιτάσσειη σχετική δικαστική απόφαση οδηγεί στην εφαρμογή του άρθρου366 ΚΠολΔ μέσω του παραπεμπτικού κανόνα του άρθρου 452 sect 2ΚΠολΔ (Μπέης άρθρ 452 αρ 3 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως

31

σ 310∙ βλ ενδεικτικά ΑΠ 7811974 ΝοΒ 23 (1975) 328 επ ΑΠ12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 και ειδικά ως προς τοειδικότερο ζήτημα της κατανομής του βάρους απόδειξης ΑΠ7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ [567] ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22(1974) 1076 [δε συνεπάγεται ανεπίτρεπτη μεταβολή του βάρουςαπόδειξης η εφαρμογή του άρθρου 366 μέσω 452 sect 2] Πρβλ τέλοςΑΠ 12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 [δυνατή κατrsquo ανέλεγκτη κρίσηη συναγωγή σιωπηρής ομολογίας κατrsquo εφαρμογήν 366]) ενώ δεναποκλείεται και η καταδίκη του σε αποκατάσταση κάθε περαιτέρωζημίας που συναρτάται με την άρνηση επίδειξης με βάση τιςδιατάξεις περί μη εκπλήρωσης της παροχής (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ2∙ Γεωργιάδης Απ όπ 33) Αν πάντως επέλθει πλήρης ικανοποίησητου ενάγοντος ο τελευταίος δεν μπορεί να επανέλθει με νέααγωγή βασιζόμενη στην αρχική του αξίωση από το πράγμα(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 11 και 902 αρ 11)

32

• 2 Παράλληλα προς τα άρθρα 902-903 εφαρμόζονται εξάλλου και οι διατάξεις των άρθρων 654 (ΕφΑθ 31521972 ΝοΒ 20 (1972) 939 επ με σημείωση Παπαδημητρίου) και 755 στο πλαίσιο της σύμβασης εργασίας και της εταιρίας αντίστοιχα ενώ μνεία πρέπει να γίνει και στα άρθρα 14-16 ΕΝ τα οποία εφαρμόζονται ως προς το ειδικότερο θέμα της επίδειξης εμπορικών βιβλίων (αναλυτικά βλ Στοϊκό σ 30 επ) Αξιομνημόνευτα είναι επίσης τα άρθρα 303-304 και 1201 και 1340 ΑΚ ως παραπλήσιες μορφές της επίδειξης οι οποίες εφαρμόζονται παράλληλα και απόλυτα ανεξάρτητα από τις εδώ εξεταζόμενες ρυθμίσεις
• 3 Από την άλλη πλευρά όλες οι προαναφερόμενες διατάξεις συμπληρώνονται από τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ με τα οποία καθορίζονται οι ειδικότερες δικονομικές κατά κύριο λόγο προϋποθέσεις επίδειξης και εκτέλεσης της απόφασης για την επίδειξη εγγράφων (για το προγενέστερο καθεστώς των άρθρων 429-434 ΠολΔ βλ Παϊσίδου σ 16 επ) Οι μόλις προαναφερόμενες διατάξεις δεν οδήγησαν ούτε σε κατάργηση ούτε σε συρρίκνωση του πεδίου εφαρμογής των ρυθμίσεων του ουσιαστικού δικαίου (η θέση αυτή είναι αδιαμφισβήτητη σε θεωρία και νομολογία βλ Ράμμο ΕρμΑΚ 902 αρ 2∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 2 και 3∙ ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 450 αρ 1 Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1∙ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 608 επ Για τη γενικότερη συζήτηση που προκλήθηκε από τη συνύπαρξη των ουσιαστικών και δικονομικών διατάξεων περί επίδειξης εγγράφων βλ αναλυτικά Παϊσίδου σ 37 επ) Η βασική διάκριση που επικρατεί στην επιστήμη είναι η ακόλουθη Οι διατάξεις του ΑΚ (δηλαδή τόσο η γενική ρύθμιση των άρθρων 902 επ ΑΚ όσο και οι προαναφερόμενες διατάξεις των άρθρων 654 και 755 ΑΚ στις οποίες πρέπει να προστεθούν και αυτές των άρθρων 1200 1201 1339 και 1340 ΑΚ βλ σχετικά Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 υπ 10) εφαρμόζονται ανεξάρτητα από την ύπαρξη εκκρεμούς δίκης ενώ αντίθετα τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ συνδέονται άμεσα με την τελευταία (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) 450 αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 επ Νίκας σ 533 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 246 επ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Κουτσουράδης σ 265 Παϊσίδου σ 35 επ 39∙ ΑΠ 12641983 Δ 15 (1984) 400 με ενημερωτικό σημείωμα Σταματόπουλου∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 ΜΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257∙ Πρβλ όμως Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 609 ο οποίος εισηγείται την ερμηνευτική διαστολή των διατάξεων του ΚΠολΔ ακόμη και όταν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη∙ την κατασκευή αυτή αποκρούει η Παϊσίδου σ 42 και σ 53 επ ειδικά σε σχέση με τη θεμελίωση της αξίωσης και του εννόμου συμφέροντος ενώ παράλληλα απορρίπτει και τη μεταφύτευση των προϋποθέσεων του ΑΚ περί εννόμου συμφέροντος στην αίτηση των άρθρων 450 επ ΚΠολΔ Βλ επίσης την ανάλυση από τους Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 679 επ) Ωστόσο τα προαναφερόμενα πλέγματα διατάξεων εφαρμόζονται αρκετές φορές αναλογικά τόσο στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης όσο και εκτός αυτής (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2 και 17∙ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1) εκεί δηλαδή που υπάρχει ρυθμιστικό κενό
• A Έννοια - Σκοπός
• A Έννοια
• 1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω της οποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στη θεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότητα ποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενων ελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)
• • 4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφων ρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οι προϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικού αιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσι και υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679 Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ 10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979) 563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωση Παπαδημητρίου∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσεις Αντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994 668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτηση γίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δεν εφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]
  • 10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύει περιοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμου συμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δεν πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιας και μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος του αιτούντος
  • 13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά και διαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχει ενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς το συμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τις περισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά τον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναι αναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περί συμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφο πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ 44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτή συστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής και κατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίες συμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τον κάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούν έτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργου δωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχα έγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίων ιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσεις αναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ή βιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται από μέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ 38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτής διορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν το αίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και το σωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπ Επιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή και όταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεση αδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδου σ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωση αυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικά βιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)
  • 25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στην πρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιο ικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγος είναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του Πολυμελούς Πρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία αν συνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη την κύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται τα θεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικά απόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω των εγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη και μετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) την επιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού των ασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ 534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχων αποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ 36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Μπέη∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατά της επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψη ασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτηση της κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ 270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής που σκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησης φέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέη υποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (Μπέης Δ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όρια της προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτή υιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27 (1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27 (1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης της δικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν 1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρ επίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριο λόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίου ζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά το ουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει την απόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ ο ίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωση άσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερών από την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρων προϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιο της επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264 επ)

πράγματος Είναι άλλωστε γνωστή στο νομικό κόσμο η μεγάλησημασία του θεσμού της επίδειξης εγγράφων εντός και εκτός τωνσυνόρων (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 1) που έχει απασχολήσει πολύπερισσότερο τη νομολογία σε αντίθεση με την πενιχρή συγκομιδήδημοσιευμένων αποφάσεων σχετικών προς την επίδειξη πράγματος(πρβλ Παϊσίδου σ 40) Αμφότερα υπηρετούν τόσο το ιδιωτικόσυμφέρον του αιτούντος όσο και το δημόσιο συμφέρον ωςειδικότερη εκδήλωση του συνταγματικά κατοχυρωμένου δικαιώματοςαπόδειξης (Παϊσίδου σ 3 επ)

2

2 Παράλληλα προς τα άρθρα 902-903 εφαρμόζονται εξάλλου καιοι διατάξεις των άρθρων 654 (ΕφΑθ 31521972 ΝοΒ 20 (1972) 939επ με σημείωση Παπαδημητρίου) και 755 στο πλαίσιο τηςσύμβασης εργασίας και της εταιρίας αντίστοιχα ενώ μνείαπρέπει να γίνει και στα άρθρα 14-16 ΕΝ τα οποία εφαρμόζονταιως προς το ειδικότερο θέμα της επίδειξης εμπορικών βιβλίων(αναλυτικά βλ Στοϊκό σ 30 επ) Αξιομνημόνευτα είναι επίσηςτα άρθρα 303-304 και 1201 και 1340 ΑΚ ως παραπλήσιες μορφέςτης επίδειξης οι οποίες εφαρμόζονται παράλληλα και απόλυταανεξάρτητα από τις εδώ εξεταζόμενες ρυθμίσεις

3

3 Από την άλλη πλευρά όλες οι προαναφερόμενες διατάξειςσυμπληρώνονται από τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ με τα οποίακαθορίζονται οι ειδικότερες δικονομικές κατά κύριο λόγοπροϋποθέσεις επίδειξης και εκτέλεσης της απόφασης για τηνεπίδειξη εγγράφων (για το προγενέστερο καθεστώς των άρθρων429-434 ΠολΔ βλ Παϊσίδου σ 16 επ) Οι μόλιςπροαναφερόμενες διατάξεις δεν οδήγησαν ούτε σε κατάργηση ούτεσε συρρίκνωση του πεδίου εφαρμογής των ρυθμίσεων τουουσιαστικού δικαίου (η θέση αυτή είναι αδιαμφισβήτητη σεθεωρία και νομολογία βλ Ράμμο ΕρμΑΚ 902 αρ 2∙ Νικολόπουλοάρθρ 902 αρ 2 και 3∙ ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 450 αρ1 Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1∙ Κλαμαρή ΕλλΔνη2003 608 επ Για τη γενικότερη συζήτηση που προκλήθηκε από τησυνύπαρξη των ουσιαστικών και δικονομικών διατάξεων περίεπίδειξης εγγράφων βλ αναλυτικά Παϊσίδου σ 37 επ) Ηβασική διάκριση που επικρατεί στην επιστήμη είναι η ακόλουθηΟι διατάξεις του ΑΚ (δηλαδή τόσο η γενική ρύθμιση των άρθρων902 επ ΑΚ όσο και οι προαναφερόμενες διατάξεις των άρθρων654 και 755 ΑΚ στις οποίες πρέπει να προστεθούν και αυτές τωνάρθρων 1200 1201 1339 και 1340 ΑΚ βλ σχετικά Γέσιου-ΦαλτσήΔ 18 (1987) 115 υπ 10) εφαρμόζονται ανεξάρτητα από τηνύπαρξη εκκρεμούς δίκης ενώ αντίθετα τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔσυνδέονται άμεσα με την τελευταία (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες)450 αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 επ Νίκας σ 533Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 246επ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Κουτσουράδης σ 265 Παϊσίδουσ 35 επ 39∙ ΑΠ 12641983 Δ 15 (1984) 400 με ενημερωτικόσημείωμα Σταματόπουλου∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 ΜΠρΘεσ86202006 Αρμ 60 (2006) 1257∙ Πρβλ όμως Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003609 ο οποίος εισηγείται την ερμηνευτική διαστολή τωνδιατάξεων του ΚΠολΔ ακόμη και όταν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη∙την κατασκευή αυτή αποκρούει η Παϊσίδου σ 42 και σ 53 επειδικά σε σχέση με τη θεμελίωση της αξίωσης και του εννόμουσυμφέροντος ενώ παράλληλα απορρίπτει και τη μεταφύτευση τωνπροϋποθέσεων του ΑΚ περί εννόμου συμφέροντος στην αίτηση τωνάρθρων 450 επ ΚΠολΔ Βλ επίσης την ανάλυση από τους Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 679 επ) Ωστόσο τα προαναφερόμεναπλέγματα διατάξεων εφαρμόζονται αρκετές φορές αναλογικά τόσοστο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης όσο και εκτός αυτής (Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 2 και 17∙ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1) εκεί δηλαδή πουυπάρχει ρυθμιστικό κενό4 Τέλος το κεφάλαιο περί επίδειξης πράγματος αποτελείειδικότερη εκδήλωση της γενικότερης υποχρέωσης προς παροχήπληροφοριών (Ράμμος ΕρμΑΚ Εισαγ 901-903 αρ 4∙ βλ ΜΠρΑθ29971995 ΑρχΝ 1996 605∙ πρβλ ΜΠρΠειρ 4861989 ΕΝΔ 1990

4

165 η οποία αποκλείει πάντως την εφαρμογή των άρθρων 901 επΑΚ σε θέματα λειτουργίας ναυτεργατικών σωματείων)

Άρθρο 901 Περιπτώσεις

Οποίος έχει σχετικό με κάποιο πράγμα αξίωση εναντίον του κατόχου του έχειδικαίωμα να απαιτήσει απrsquo αυτόν να επιδείξει το πράγμα αν η επίδειξη είναιαναγκαία για την άσκηση της αξίωσης

A Έννοια - Σκοπός

1 Ως επίδειξη πράγματος ορίζεται η διαδικασία μέσω τηςοποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στηθεώρηση ενός πράγματος και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τιςιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότηταποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενωνελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος sect38 αρ 2) Συνεπώς επίδειξη δεν ισοδυναμεί με απόδοση τουπράγματος αν και δεν αποκλείεται μερικές φορές ναεξομοιώνεται λόγω της οικειοθελούς εγχείρισής του από τονκάτοχο (Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 2) Στο αρχικό στάδιο ισχύοςτου ΑΚ η αξίωση επίδειξης αντιμετωπιζόταν περισσότερο ως μιαεξαίρεση από το απαραβίαστο του ιδιωτικού κύκλου του κατόχουπαρά ως έκφανση του δικαιώματος δικαστικής προστασίας τουέχοντος έννομο συμφέρον αιτούντος (Αποστολίδης 901 αρ 1∙πρβλ και ΕφΠατρ 1021964 ΝοΒ 13 (1965) 1089 [εξαίρεση απότην αρχή laquoουδείς υποχρεούται να προσκομίση εις το δικαστήριονέγγραφα που κατέχειraquo]) 2 Η επίδειξη δύναται να υλοποιηθεί με ποικίλους τρόπουςανάλογα με τη ειδικότερη φύση του πράγματος και σε αρμονίαπρος την καλή πίστη και τα συναλλακτικά ήθη (Γεωργιάδης Απόπ αρ 26) Ειδικότερα ο αιτών δύναται να ζητήσειδιενέργεια πραγματογνωμοσύνης να ζητήσει τη λήψη ομοιώματοςτου (κινητού) πράγματος (εξαιρετικά σπάνια περίπτωση) αλλάκαι να ζητήσει να του επιτραπεί να ψηλαφήσει να οσφρανθεί ήκαι να γευθεί το πράγμα εφόσον βέβαια αυτό δεν αναμένεται ναυποστεί οιαδήποτε φθορά από την αντίστοιχη ενέργεια (ΓεωργιάδηςΑπ όπ∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 901 αρ 4)

B Νομική φύση

3 Πρόκειται για εκ του νόμου εξωδικαιοπρακτική ενοχή καθώςδεν εξαρτάται από την ύπαρξη οιασδήποτε προγενέστερης σχέσης(Ζέπος σ 677∙ Ράμμος ΕρμΑΚ Εισαγ 901-903 αρ 5∙ Νικολόπουλοςάρθρ 901 αρ 2 Κουτσουράδης σ 434) Ειδικότερα συνιστάαυτοτελή ενοχική σχέση μεταξύ του αιτούμενου την επίδειξη καιτου προσώπου στην κατοχή του οποίου βρίσκεται το πράγμα ηυλοποίηση της οποίας επέρχεται με δικαστική απόφαση

5

(Μαντζούφας σ 484∙ Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 5Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 901 αρ 2∙ πρβλ και ΔημητροπούλουΑρχΝ 2007 420 επ) Πάντως αν και αυτοτελής η αξίωση έχειπαρακολουθηματικό χαρακτήρα (βλ Γεωργιάδη Απ όπ) ή απόδιαφορετική οπτική γωνία συνιστά παρεπόμενη υποχρέωση άλληςκύριας υποχρέωσης (Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 2∙ αντίθετα οΡάμμος ΕρμΑΚ Εισαγ 901-903 αρ 5) διαφορετική όμως τωναντίστοιχων υποχρεώσεων που προβλέπονται στα άρθρα 456 και 519ΑΚ (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 2) 4 Με γνώμονα την προπεριγραφόμενη νομική της φύση η αξίωσηεπίδειξης δεν υπόκειται σε ίδια παραγραφή (Ράμμος ΕρμΑΚ άρθρ901 αρ 18α ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 901 αρ 5) αλλά στηνπαραγραφή της αξίωσης ως προς το πράγμα (Νικολόπουλος άρθρ901 αρ 16∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 901 αρ 5 ΜπαλοδήμοςΔ 22 (1991) 152)

Γ Νομοθετική ρύθμιση

5 Η διάταξη έλαβε κυρίως ως πρότυπό της την sect 809 γερμΑΚΕκτός από το άρθρο 901 για την υλοποίηση του δικαιώματοςεπίδειξης εφαρμοστέα είναι και η διάταξη του άρθρου 903

Δ Προϋποθέσεις γέννησης της αξίωσης επίδειξης

6 Τρεις είναι οι προϋποθέσεις για τη νόμιμη ενάσκηση τηςαξίωσης με βάση τη νομοτυπική μορφή της διάταξης η ανάλυσητων οποίων ακολουθεί αμέσως παρακάτω

Ι Ύπαρξη αξίωσης σχετικά με το επιδεικτέο πράγμα

7 Ο νόμος αναφέρεται σε όποιον έχει αξίωση σχετικά με κάποιο πράγμαΗ σχέση μεταξύ της αξίωσης και του πράγματος δύναται να είναικαι έμμεση (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 2∙ Βαθρακοκοίλης όπ αρ 3βλ και το διαφωτιστικό παράδειγμα στον Γεωργιάδη Απ όπ)δηλαδή μπορεί να πηγάζει από το πράγμα ή και να εξαρτάται απότην ύπαρξη ή τη φύση του (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 12) Τοείδος της αξίωσης δεν εξειδικεύεται ούτε περιορίζεται Πρέπειπάντως να πρόκειται για ιδιωτικού δικαίου αξίωση (Αποστολίδης901 αρ 5) Κατά συνέπεια εντάσσονται εδώ ενοχικές (ακόμη καιαν είναι διαζευκτικές Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 6 και 7)εμπράγματες κληρονομικές και άλλες αξιώσεις (Φουρκιώτης σ354∙ Καυκάς σ 622∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 2∙ ΣπυριδάκηςΠεράκηςάρθρ 901 αρ 3 Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 4∙ ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 901 αρ 3) συνήθως όμως η αξίωση είναιενοχικού χαρακτήρα (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 9∙ πρβλ εξαντιδιαστολής και Νικολόπουλο άρθρ 901 αρ 5) Ηθικής φύσηςαξίωσης υπάγονται εδώ (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 8) υπό τηνπροϋπόθεση της πλήρωσης των όρων της ΑΚ 299 (Ράμμος ΕρμΑΚ 901

6

αρ 2) Η ενάσκηση του δικαιώματος επίδειξης δεν κωλύεταιεξάλλου ακόμη και αν η αξίωση τελεί υπό αναβλητική αίρεση ήπροθεσμία (Ζέπος σ 678∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 7∙ Νικολόπουλοςάρθρ 901 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ) Αρκεί δηλαδή και ηδυνατότητα ύπαρξης της αξίωσης (Βάλληνδας σ 220) Πάντως ηαξίωση προς επίδειξη προϋποθέτει ενεργή αξίωση ως προς τοπράγμα κατά το χρόνο υποβολής του σχετικού αιτήματος(Βαθρακοκοίλης όπ)8 Ως πράγμα νοείται κάθε νοητό ενσώματο κινητό ή ακίνητοαντικείμενο το οποίο εντάσσεται στην έννοια του πράγματοςκατά το άρθρο 947 sect 1 ΑΚ (Μαντζούφας σ 484∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 901αρ 4 και 5) συμπεριλαμβανομένων και των συστατικών(ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 901 αρ 2) υπό τον όρο ότι η επίδειξητων τελευταίων δε θα έθετε σε κίνδυνο την ακεραιότητα ή καιτη χρησιμότητα του πράγματος ως συνόλου (Νικολόπουλος άρθρ 901αρ 11∙ Γεωργιάδης Απ όπ∙ Βαθρακοκοίλης όπ αρ 3 β) όπωςπχ όταν πρόκειται για ουσιώδες συστατικό του πράγματος(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 3 και 10) Στην έννοια του πράγματοςεντάσσονται κατά μία άποψη οι φυσικές δυνάμεις και η ενέργειαμε γνώμονα τη ρύθμιση του άρθρου 947 sect 2 (Καυκάς σ 623 υπ1∙ σύμφωνος ο Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 6 και ο Νικολόπουλος άρθρ901 αρ 10 εφόσον βέβαια υπάρχει δυνατότητα εξουσιάσεως)Εξαιρείται πάντως το ανθρώπινο σώμα (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 4∙Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 300) και τα μέλη του(Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 10) όχι όμως και το πτώμα καθώςκατά του πρώτου δε νοείται αξίωση (αφού η έννοια του πράγματοςεξομοιώνεται με κάτι απρόσωπο Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 10)ενώ αντίθετα το δεύτερο δύναται να αποτελεί αντικείμενοαπόδειξης (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 10∙ Βαθρακοκοίλης όπ Γιαζήτημα χαρακτηρισμού του νεκρού ως προσώπου ή πράγματος κάνειλόγο ο Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 4 όμοια ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ901 αρ 2) Η αίτηση πάντως που υποβάλλεται προς την αρμόδιααρχή με σκοπό την εκταφή πτώματος δεν υπάγεται στο άρθρο 901ΑΚ (Αποστολίδης 901 αρ 5) Τέλος δεν εντάσσεται στην ανωτέρωέννοια η ομάδα πραγμάτων ως ιδανικό σύνολο καθώς και η ομάδαπεριουσίας ή η επιχείρηση (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 10)9 Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το ζήτημα τουεπιτρεπτού υποβολής του αιτήματος προς διαπίστωση ενδεχόμενηςύπαρξης αξίωσης ή διακρίβωση του ύψους αυτής Το θέμααπασχολεί έντονα την επιστήμη Η κρατούσα άποψη απορρίπτει τηνανωτέρω εκδοχή με επίκληση του ίδιου του κανόνα δικαίου πουθέτει ως προαπαιτούμενο την ύπαρξη αξίωσης (Βαθρακοκοίλης όπ∙Μπαλοδήμος Δ 22 (1991) 151∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006)749 επ με σύμφωνο σημείωμα ΑΕΤ 751 Τις δυσχέρειες πουπροκαλούνται από τη θέση αυτή υπογραμμίζει ο Νικολόπουλος άρθρ901 αρ 9 Πρβλ εδώ Αποστολίδη 901 αρ 8 και 5 in fine ο

7

οποίος κάνει λόγο για αξίωση και όταν ο αιτών θέλει ναβεβαιωθεί για την ύπαρξή της) Σημειώνεται πως ο νομοθέτης δενενσωμάτωσε τη σχετική φράση η οποία περιέχεται στην sect 809γερμΑΚ Η αντίθετη γνώμη εδράζεται σε τελολογικής φύσηςεπιχειρήματα ανατρέχει δηλαδή στην θεμελιακή αποστολή τηςρύθμισης που δεν είναι άλλη από τη διευκόλυνση και όχι τηδυσχέρανση του δικαιώματος επίδειξης (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 3και ακόμη σαφέστερα και επικριτικά έναντι της κρατούσας γνώμηςστον αρ 8) παράλληλα επιστρατεύει και τις θεμελιώδειςδιατάξεις των άρθρων 20 sect 1 Σ και 6 sect 1 ΕΣΔΑ οι οποίεςενδυναμώνουν και προστατεύουν ως γνωστό το δικαίωμα δικαστικήςπροστασίας Τέλος στο ενδεχόμενο αντεπιχείρημα επιβάρυνσηςτων δικαστηρίων με στρεψόδικες πρακτικές αντιτάσσει το άρθρο281 ΑΚ η επίκληση του οποίου παραμένει στη διακριτικήευχέρεια του δικαστή (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 11 Μάλλονσύμφωνη και η Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 299 επ)

ΙΙ Κατοχή του πράγματος από τον οφειλέτη της αξίωσης

10 Σύμφωνα με τη νομοτυπική μορφή της ρύθμισης η αξίωσηπερί επίδειξης απαιτείται να στρέφεται κατά του κατόχου τουπράγματος ο οποίος όμως πρέπει παράλληλα να είναι και ο καθrsquoου στρέφεται η αξίωση περί το πράγμα (Νικολόπουλος άρθρ 901αρ 13∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 12 Μπαλοδήμος Δ 22 (1991)151) Κατοχή και υποχρέωση πρέπει συνεπώς να συμπίπτουν στοπρόσωπο του αντιδίκου ο οποίος βαρύνεται με laquoπραγματοπαγήυποχρέωσηraquo (Φουρκιώτης σ 354∙ Καυκάς σ 624) Αν δενσυμπίπτουν άσκηση των δικαιωμάτων που απορρέουν από το άρθρο901 ΑΚ δεν είναι νοητή (Καυκάς σ 621 επ∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 901αρ 10) Κρίσιμος χρόνος για τον εντοπισμό του κατόχουθεωρείται αυτός της υποβολής της σχετικής αίτησης 11 Ο κάτοχος δεν είναι αναγκαίο να είναι και νομέας ή κύριοςτου πράγματος (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 11∙ ΣπυριδάκηςΠεράκηςάρθρ 901 αρ 4 εξ αντιδιαστολής Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ13) ούτε είναι αναγκαίο να κατέχει το πράγμα καλόπιστα(Βάλληνδας σ 220) Στην περίπτωση αυτή εναγωγή του νομέα δεφαίνεται να εξυπηρετεί το σκοπό για τον οποίον επινοήθηκε ηρύθμιση (αναλυτικά Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 12) Ευθύνεται πάντωςτόσο εκείνος που με δόλιο τρόπο αποξενώθηκε του πράγματος(Μαντζούφας σ 485) όσο και εκείνος που δόλια εμφανίζεται ωςκάτοχος αυτού στο δικαστήριο (Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 7)Στις περιπτώσεις αυτές απαιτείται η συνεναγωγή τωνπροαναφερόμενων προσώπων (Βαθρακοκοίλης όπ αρ 3 γ) Σεπερίπτωση που το έγγραφο βρίσκεται στη σφαίρα ελέγχου νομικούπροσώπου κάτοχος δε θεωρείται ο νόμιμος εκπρόσωπος αυτούαλλά το ίδιο το νομικό πρόσωπο (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 11)

8

ΙΙΙ Έννομο συμφέρον αυτού που ζητεί την επίδειξη

12 Η διάταξη θέτει ως προϋπόθεση την αναγκαιότητα τηςεπίδειξης ως προς την άσκηση της αξίωσης Ουσιαστικά ηπροϋπόθεση αυτή μπορεί να θεωρηθεί ως το απαραίτητοπροπαρασκευαστικό στάδιο για την άσκηση της αγωγής τουαιτούντος κατά του κατόχου αναφορικά με την κύρια αξίωση(Ζέπος σ 678 υπ 4) Στην επιστήμη η προϋπόθεση αυτή έχειεξομοιωθεί με το έννομο συμφέρον του αιτούμενου την επίδειξηΈννομο συμφέρον έχει και καθένας από τους ομοδίκους ξεχωριστάχωρίς τη συμμετοχή των λοιπών (ΕφΘεσ 17831993 Αρμ 1994 590επ)13 Όρια στο είδος του εννόμου συμφέροντος δε φαίνεται νατίθενται (Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 8) καθώς γίνεται δεκτή ηεπίκληση τόσο περιουσιακού (που είναι και το σύνηθες) όσο καιηθικού εννόμου συμφέροντος (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 14∙Γεωργιάδης Απ όπ αρ 13) ή κατrsquo άλλη διατύπωση συμφέρονάξιο προστασίας (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 16∙ Βαθρακοκοίλης όπαρ 3 δ) Θεωρείται πως υφίσταται έννομο συμφέρον όταν ο αιτώνεπιθυμεί να βεβαιωθεί αναφορικά με την ταυτότητα (Ζέπος σ678 υπ 4∙ Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 14) την ποσότητα ήκαιτην ποιότητα ή την ενδεχόμενη ελαττωματικότητα του πράγματος(Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 13∙ πρβλ Καυκά σ 624 με ειδικήαναφορά στην περίπτωση διαζευκτικής ενοχής) Η σχετική κρίσητου δικαστηρίου εκφεύγει του αναιρετικού ελέγχου διότιανάγεται σε εκτίμηση πραγματικών περιστατικών όχι όμως και ηαπόφανση περί του ότι αποδείχθηκε ή δεν αποδείχθηκε η συνδρομήεννόμου συμφέροντος (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 14∙ Βαθρακοκοίληςόπ αρ 3 δ) καθώς και η υπαγωγή των πραγματικώνπεριστατικών στην αόριστη έννοια του laquoεννόμου συμφέροντοςraquo(Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 28)

Ε Δικονομικά ζητήματα

14 Η αίτηση επίδειξης πράγματος δύναται να ασκηθεί τόσο μεαγωγή όσο και με ανταγωγή αλλά και παρεμπιπτόντως μεαυτοτελή αγωγή στο πλαίσιο διεξαγωγής άλλης δίκης ακόμη καιστο εφετείο όχι όμως με τις προτάσεις ούτε επίσης με κύρια ήπρόσθετη παρέμβαση (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 17-22) Στοδικόγραφο της αίτησης πρέπει να ιστορείται η ύπαρξη αξίωσηςκατά του κατόχου αναφορικά με το πράγμα να εξειδικεύονται οιλόγοι που καθιστούν την επίδειξη αναγκαία σε συνάρτηση με τηνπροαναφερόμενη αξίωση καθώς και να περιγράφεται με τονακριβέστερο δυνατό τρόπο το προς επίδειξη πράγμα (Αποστολίδηςάρθρ 901 αρ 9∙ Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 25 και 27) Τοβάρος απόδειξης φέρει καταρχήν ο αιτών (Νικολόπουλος άρθρ 901

9

αρ 26 ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 901 αρ 9) Από την άλλη πλευράο εναγόμενος μπορεί εκτός από την άρνηση της αγωγής ναεπικαλεστεί λόγους προσβολής των οικογενειακών επιστημονικώνή επαγγελματικών του συμφερόντων ή ακόμη τον ενδεχόμενοκίνδυνο ποινικής του δίωξης εξαιτίας της επίδειξης (Καυκάς σ625 υπ 2)15 Καθrsquo ύλη αρμόδιο δικαστήριο για την εκδίκαση της αίτησηςείναι το Πολυμελές Πρωτοδικείο καθώς η σχετική αξίωση δεναποτιμάται σε χρήμα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 23)Υποστηρίζεται πάντως και η άποψη που συνδέει την εκδίκαση τηςαίτησης με τη δίκη για την κύρια αξίωση (Ράμμος σε Νικολόπουλοάρθρ 901 αρ 24) Ακολουθητέα είναι η τακτική διαδικασία(Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 29) Η εκτέλεση της απόφασηςδιεξάγεται με βάση το άρθρο 941 sect 1 ΚΠολΔ καθώς συνιστά πράξηπου μπορεί να γίνει μόνο από τον κάτοχουπόχρεο καισυνοδεύεται από απειλή χρηματικής ποινής για την περίπτωσητης μη συμμόρφωσής του στο διατακτικό της (Νικολόπουλος άρθρ901 αρ 33)

Για τα ζητήματα του τρόπου άσκησης της αξίωσης επίδειξηςπράγματος του αρμόδιου δικαστηρίου και της διαδικασίας πουδύναται να επιλεχθεί καθώς και για τις λεπτομέρειες αναφορικάμε την εκτέλεση της απόφασης περί επίδειξης βλ ακόμη υπόάρθρο 903

Άρθρο 902

Οποίος έχει έννομο συμφέρον να πληροφορηθεί το περιεχόμενο ενός εγγράφου πουβρίσκεται στην κατοχή άλλου έχει δικαίωμα να απαιτήσει την επίδειξη η καιαντίγραφό του αν το έγγραφο συντάχθηκε για το συμφέρον αυτού που το ζητεί ηπιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και αυτόν η σχετίζεται με διαπραγματεύσειςπου έγιναν σχετικά με τέτοια έννομη σχέση είτε απευθείας από τον ίδιο είτε για τοσυμφέρον του με τη μεσολάβηση τρίτου

A Έννοια

1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω τηςοποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στηθεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τιςιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότηταποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενωνελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)

Υπό τον όρο έγγραφο υπάγεται κάθε ανθρώπινο ndashδικαιοπρακτικού χαρακτήρα (Βάλληνδας σ 221) - έργο γραφής(κανονικής ή ιδιάζουσας πχ στενογραφία έτσι Γιακουμής Δ 27(1996) 514) επί οιουδήποτε υλικού φορέα (χαρτί ύφασμα ξύλοπέτρα πλάκα σιδήρου κλπ βλ σχετικά Αποστολίδη άρθρ 902αρ 2∙ Καυκά σ 627) με χειρόγραφο ή άλλο τρόπο ο οποίος έχει

10

προκύψει από τις σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις (υλικόαποθηκευμένο σε δισκέτα ψηφιακό δίσκο ηλεκτρονικό μήνυμαπου έχουν παραχθεί σε ηλεκτρονικό υπολογιστή) Συγκαταλέγονταιεδώ Εξοφλητικές αποδείξεις πληρεξούσια επιστολέςεπαγγελματικά βιβλία (Μαντζούφας σ 485∙ Παϊσίδου σ 110 επ)όχι όμως τα διαβατήρια (ΕφΠατρ 1021964 ΝοΒ 1965 1089)Έγγραφο θεωρείται εξάλλου κάθε οπτικοακουστικό υλικό όπωςπχ φωτογραφίες κινηματογραφικές ταινίες ψηφιακοί δίσκοι(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 3∙ στην εφαρμογή τουάρθρου 901 ΑΚ παραπέμπει εδώ ο Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 4) Στηνέννοια εντάσσονται μάλιστα όλα τα έγγραφα είτε αυτάσυντάχθηκαν κατά τους προβλεπόμενους τύπους είτε είναι άκυρα(ΕφΘεσ 17831993 Αρμ 1994 590 επ∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ18) Δεν αποκλείεται ακόμη να εντάσσονται εδώ και τα έγγραφαπου με βεβαιότητα θα καταρτιστούν στο μέλλον (βλ εξαντιδιαστολής ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ) όχι όμωςκαι έγγραφα η ύπαρξη των οποίων δεν προκύπτει με βεβαιότηταστην αίτηση (ΠΠρΜυτ 11997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) Για όσα από τα ανωτέρωδεν αποτυπώθηκαν πάντως σε χαρτί δεν αποτελούν δηλαδή έγγραφαμε τη στενή έννοια του όρου γινόταν παλαιότερα δεκτό ότι δεναποκλείεται η ενάσκηση της σχετικής αξίωσης στη βάση τουάρθρου 901 ΑΚ (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 2∙ Ράμμος όπ) Ηάποψη αυτή πάντως υποστηρίχθηκε πριν από την εισαγωγή τουΚΠολΔ και με δεδομένη πλέον τη ρύθμιση του άρθρου 444 αρ 3ΚΠολΔ δεν πρέπει να ακολουθείται (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 4∙ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 902 αρ 3 Γιακουμής Δ 27 (1996) 514επ Παϊσίδου σ 40 επ 107 και 115 επ∙ βλ επίσης ΕφΘεσ19391998 ΕλλΔνη 1999 383) Εξαιρούνται ωστόσο τα δημόσιαέγγραφα που συντάχθηκαν για λόγους δημόσιου συμφέροντος(Βάλληνδας σ 222 Αποστολίδης 902 αρ 5∙ ΠρΛαμ 7321975 ΕΕΝ1976 52) ή περιέχουν κρατικά απόρρητα (ΜΠρΑγρ 441992 ΑρχΝ1992 542) στα οποία δεν εντάσσονται πάντως έγγραφα πουπιστοποιούν σχέση δημοσίου δικαίου μεταξύ του αιτούντος καιτου κατόχου Δημοσίου ή ΝΠΔΔ (βλ σχετικά Καυκά σ 627 υπ 1α∙ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 1971 491 επ)

Ο καταληκτικός σκοπός της επίδειξης εστιάζεται αλλά δενπεριορίζεται στην πρόθεση του αιτούντος να αποδείξει τησύσταση αλλοίωση ή κατάργηση έννομης σχέσης (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 4 in fine∙ ΕφΛαρ 4462003 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2004 41)Για το λόγο αυτό σημειώνεται πως από το έγγραφο θα πρέπει ναπροκύπτει κάποια δικαιοπρακτική βούληση (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ4)

B Νομική φύση

2 Ισχύουν όσα ήδη αναφέρθηκαν στην ερμηνεία του άρθρου 901ΑΚ Πρόκειται και εδώ για εκ του νόμου ενοχή (ΑΠ 7762005

11

ΝΟΜΟΣ) ενώ η σχετική αξίωση δεν υπόκειται σε αυτοτελήπαραγραφή (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 14) Η υποχρέωση προςεπίδειξη είναι πραγματοπαγής και δεν εξαρτάται από κάποιαάλλη κύρια υποχρέωση του κατόχου έναντι του αιτούντος(Γιακουμής Δ 27 (1996) 513 Κουτσουράδης σ 434 Παϊσίδου σ46)

Γ Νομοθετική ρύθμιση

3 Πρότυπη ρύθμιση του άρθρου 902 ΑΚ αποτελεί η sect 810 γερμΑΚ(Γιακουμής Δ 27 (1996) 513 Παϊσίδου σ 40 υπ 22) και τοάρθρο 86 sect 2 Γαλλο-ιταλικού σχεδίου ενοχών ενώ παρεμφερούςπεριεχομένου είναι και το άρθρο 963 του ελβετικού ΚώδικαΕνοχών

Δ Προϋποθέσεις γέννησης της αξίωσης επίδειξης

4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφωνρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στοπλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οιπροϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικούαιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσικαι υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωσηΠαπαδημητρίου ∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσειςΑντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτησηγίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δενεφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]

Ι Οι προϋποθέσεις κατά τον ΑΚ

5 Δύο είναι οι βασικές προϋποθέσεις για την ευόδωση τουαιτήματος επίδειξης Πρώτον η κατοχή του εγγράφου από τονκαθrsquo ου η αίτηση και δεύτερον η στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος στο πρόσωπο του αιτούντος η οποία εξειδικεύεταισε τρεις ειδικότερες περιπτώσεις οι οποίες θα αναλυθούν στησυνέχεια

1 Κατοχή εγγράφου

6 Η διάταξη αναφέρεται σε έγγραφο που βρίσκεται στην κατοχήάλλου χωρίς να ενδιαφέρει ο τρόπος με τον οποίον το έγγραφο

12

περιήλθε σε αυτόν (ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 902 αρ 4 Παϊσίδουσ 46) Ο εκάστοτε κάτοχος ο οποίος δεν είναι αναγκαίο ndashαλλά δεν αποκλείεται - να είναι και νομέας ή κύριος αυτού(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 13∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 10∙Παϊσίδου σ 46) έχει συνεπώς υποχρέωση εμπράγματης φύσηςέναντι του αιτούντος (Καυκάς σ 629) Αναγκαία αποβαίνει έτσιη αναφορά του προσώπου που κατά το χρονικό σημείο υποβολήςτης αίτησης διαθέτει την κατοχή του εγγράφου (Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 10∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 15∙ Παϊσίδου σ 46∙ΑΠ 2091994 ΕΕΝ 1995 195∙ ΕφΠειρ 4182002 ΤΝΠ ΔΣΑ∙ ΕφΑθ24652005 ΝοΒ 2005 1291) Ο ισχυρισμός του εναγόμενου περί μηκατοχής του εγγράφου αποτελεί άρνηση και όχι ένσταση (Μπέης Δ18 (1987) 98 επ Νίκας σ 539) Έτσι σε περίπτωση πουαποδειχθεί πως ο τρίτος δεν είναι πλέον κάτοχος πριν από τηνάσκηση της αξίωσης επίδειξης ή αντίστροφα δεν αποδειχθεί πωςο εναγόμενος είναι κάτοχος η σχετική αίτηση θα απορριφθεί(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 13∙ ΑΠ 14941987 ΕΕΝ 1988 814∙ ΜΠρΑθ269961996 ΑρχΝ 1997 45 επ∙ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001)1543 επ) Υποστηρίχθηκε πάντως και η άποψη που δενεπιδοκιμάζει την απόρριψη της αίτησης όταν αποδεικνύεταισυνδρομή δόλου στο πρόσωπο του κατόχου με απώτερο στόχο τηματαίωση της αξίωσης προς επίδειξη∙ και πάλι όμως η ίδια γνώμηαντιλαμβάνεται τις δυσκολίες της θέσης αυτής και προκρίνειτην αποζημιωτική οδό (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 14) Ενδεχόμενημεταβολή στο πρόσωπο του κατόχου μετά την άσκηση της αίτησηςδεν επιφέρει πάντως αρνητικές συνέπειες για τον αιτούντα(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 15∙ βλ όμως ΑΠ 10231992 ΔΕΝ 1993 82laquohellipεκείνος που ζητάει την επίδειξη εγγράφου οφείλει hellip να ισχυρισθεί και νααποδείξει όχι μόνο ότι ο αντίδικός του κατείχε κάποτε το έγγραφο τούτο αλλά καιότι εξακολουθεί να το κατέχει κατά τον χρόνον της δίκηςraquo∙ όμοια και ΕφΑθ32392001 ΔΕΕ 2002 87) ο οποίος μπορεί μάλιστα να εκτελέσειτην απόφαση και κατά του νέου κατόχου με βάση το άρθρο 919 αρ1 ΚΠολΔ (ΑΠ 3981959 ΝοΒ 1959 1248∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ10∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 7∙ Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 611 υπ 66∙ Παϊσίδου σ 46) Αν όμως λάβει χώρα απώλειατου εγγράφου από τυχαίο γεγονός δεν μπορεί να αναμένεταιευδοκίμηση της αίτησης (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 15 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 10 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 15∙ Παϊσίδου σ 46)7 Σε αντίθεση με τη ρύθμιση του άρθρου 901 δεν απαιτείταιεδώ ύπαρξη ουσιαστικής αξίωσης αναφορικά προς το έγγραφο πουκατέχει ο αντίδικος ούτε κατά του κατόχου του (ΒαρυπομπιώτηςΕΕΝ 40 (1973) 92 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 11 Γεωργιάδης Απόπ αρ 16 in fine Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 5Παϊσίδου σ 41 επ∙ Γκόγκας Δ 18 (1987) 825 Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ2004 657∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775) Εξάλλου η αγωγήδεν απαιτείται να κοινοποιηθεί στον οφειλέτη του ενάγοντος

13

(ΜΠρΘεσ 189522003 ΕΤρΑξΧρΔ 2004 367∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775)8 Κάτοχος θεωρείται κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωποανεξάρτητα από την ειδικότερη νομική μορφή του (Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 12 όπου και εκτενείς νομολογιακές παραπομπές∙Γιακουμής Δ 27 (1996) 515 Παϊσίδου σ 46 επ) δηλαδή και ταΝΠΔΔ καθώς και οι ΟΤΑ (ΜΠρΑθ 269961996 ΑρχΝ 1997 45 επ∙ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ 1998 816∙ ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999225 επ)

2 Έννομο συμφέρον

9 Στην έννοια του εννόμου συμφέροντος εντάσσεται κάθεδικαίωμα του αιτούντος ιδιωτικού ή δημόσιου δικαίου (ΡάμμοςΕρμΑΚ 902 αρ 5 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 300)χρηματικής ή μη περιουσιακής φύσης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ6∙ ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 902 αρ 2 Παϊσίδου σ 42∙Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 423) Στην επιστήμη γίνεται δεκτό πωςυφίσταται έννομο συμφέρον όταν η επίδειξη του κρίσιμουεγγράφου έχει αξία για την επιδίωξη διατήρηση ή προστασίασχέσεων που αναγνωρίζει το Δίκαιο (Βάλληνδας σ 221Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 6∙ ΜΠρΑθ 222961995 ΔΕΕ 1996 597επ) καθώς και για την υποστήριξη ύπαρξη ή άρση έννομηςσχέσης ή κατάστασης στην περιουσιακή ή προσωπική σφαίρα αυτούπου ζητά την επίδειξη ή όταν αυτό (δηλαδή το έγγραφο) είναιπρόσφορο προς ανταπόδειξη (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ5 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16) Είναι αδιάφορο το αν πρόκειταιγια έγκυρο ή άκυρο έγγραφο όπως αδιάφορο είναι και το είδοςτης αξίωσης επί του οποίου εδράζεται (Αποστολίδης άρθρ 902αρ 4) Ειδικά για τα άκυρα έγγραφα αναγνωρίζεται έννομοσυμφέρον με σκοπό την προσβολή τους (Γεωργιάδης Απ όπ αρ18 in fine ΕφΘεσ 17831993 Αρμ 48 (1994) 591) Εξαντιδιαστολής προκύπτει πως δεν συντρέχει έννομο συμφέρονόταν η επίδειξη αποβαίνει ουσιαστικά ανώφελη ή περιττή για τηνπροστασία του αιτούντος (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 5 μεαναφορά σε οικογενειακές επιστολές και ιδιωτικές σημειώσειςπου έχουν υποκειμενική μόνο αξία αλλά δεν εξυπηρετούν τοέννομο συμφέρον του αιτούντος∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 613 επ με αναφορά σε αποφάσεις (υπ79) που απέρριψαν αίτημα επίδειξης λόγω ευχερέστερηςδυνατότητας λήψης του εγγράφου από το αρχείο των δικαστηρίων(βλ εδώ και ΑΠ 4821974 ΝοΒ 23 (1975) 25 επ (26) [δενυφίσταται δικαίωμα επίδειξης αν πρόκειται για έγγραφα πουφυλάσσονται στο αρχείο του δικαστηρίου εκτός ανστοιχειοθετείται ειδικό έννομο συμφέρον να ζητηθούν από τοναντίδικο]) και σε άλλες (υπ 80) που απέρριψαν το ανωτέρωαίτημα λόγω απόδειξης του κρίσιμου γεγονότος ήδη μέσω άλλων

14

αποδεικτικών στοιχείων∙ βλ ακόμη Παϊσίδου σ 105∙ ΕφΛαρ4462003 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2004 41 επ∙ ΠΠρΠύργ 682001 Αρμ 56(2002) 1023 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 669 επ [δενυφίσταται αναφορικά με σύμβαση αλληλόχρεου και κίνησηλογαριασμού κατά της Τράπεζας από αγοραστές κατασχεμένουκαθώς μπορούν να τα προμηθευτούν από το δικαιοπάροχο ndashαντισυμβαλλόμενο της Τράπεζας ή από το αρχείο τουδικαστηρίου)

Γίνεται δεκτό πως έννομο συμφέρον δεν υπάρχει και όταν μετην αίτηση επιδιώκεται για πρώτη φορά η αποκάλυψη εκείνων τωνπραγματικών περιστατικών που θα διευκολύνουν στη συνέχειααυτόν που ζητά την επίδειξη στην ενάσκηση των αξιώσεών του(Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16 Παϊσίδου σ 129 επ∙ AΠ 92005ΧρΙΔ 2005 715∙ πρβλ και ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επΠρβλ όμως ΜΠρΚατ 8591999 ΔΕΕ 2000 75 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2000123 επ)10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύειπεριοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60(2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμουσυμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δενπρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά(Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιαςκαι μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος τουαιτούντος

α Σύνταξη εγγράφου για το συμφέρον του αιτούντος την επίδειξη

11 Θεωρείται πως ένα έγγραφο συντάχθηκε για το συμφέροναυτού που ζητά την επίδειξή του όταν με αυτό αποδεικνύεται ηύπαρξη ή διατήρηση δικαιώματός του (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 8Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Βαρύνουσα σημασία έχει κυρίως ηπραγματική πρόθεση του συντάκτη ή των μερών κατά το χρονικόσημείο έκδοσης σύνταξης του εγγράφου (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ8∙ όχι κατά το χρόνο άσκησης της αξίωσης Παϊσίδου σ 43) καιόχι το περιεχόμενό του όπως γίνεται αντιληπτό από τρίτοαντικειμενικό παρατηρητή (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7)12 Δεν απαιτείται το έγγραφο να έχει συνταχθεί αποκλειστικάπρος το συμφέρον του αιτούντος την επίδειξη απαιτείται ωστόσοη σύνταξή του να έχει λάβει χώρα έστω (και) προς το συμφέροντου (έτσι Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7∙ ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ902 αρ 10 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17 Παϊσίδου σ 43∙Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 425∙ ΑΠ 7571966 ΝοΒ 14 (1966) 936επ ΕφΑθ 24562002 Δ 33 (2002) 657 ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη2003 524 επ∙ ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 748 ΜΠρΘεσ

15

196982005 Αρμ 60 (2006) 751∙ πρβλ όμως Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 902 αρ 6 α κατά τον οποίο το έγγραφο πρέπει να έχεισυνταχθεί κυρίως προς το συμφέρον του αιτούντος και ΜΠρΘεσ234342001 Αρμ 56 (2002) 1188 όπου γίνεται λόγος γιαέγγραφα που αφορούν άμεσα στον αιτούντα)

Παραδείγματα αντίστοιχων εγγράφων συνιστούν οιεξοφλητικές αποδείξεις (Παϊσίδου σ 43) η αναγνώριση οφειλήςτο πληρεξούσιο έγγραφο (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 8∙ Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 7∙ Παϊσίδου σ 43) και η διαθήκη στην οποία οαιτών εγκαθίσταται ως κληρονόμος (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7∙Παϊσίδου σ 43) Αντίθετα απαιτείται ειδική στοιχειοθέτησηεννόμου συμφέροντος αναφορικά με έγγραφα που συντάχθηκανμεταξύ του κατόχου και τρίτου προσώπου (Αποστολίδης 902 αρ 5∙πρβλ εδώ Καυκά σ 625∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 7∙ Σταθεράαπορριπτική εδώ η νομολογία βλ ενδεικτικά ΜΠρΠειρ 101072006ΠΝ 2007 72 επ)

β Πιστοποίηση μέσω του εγγράφου έννομης σχέσης που αφορά και τον αιτούντα

16

13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά καιδιαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχειενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς τοσυμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τιςπερισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφοράτον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναιαναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περίσυμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφοπιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτήσυστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής καικατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίεςσυμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τονκάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούνέτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργουδωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχαέγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίωνιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσειςαναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ήβιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται απόμέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτήςδιορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20(1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν τοαίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και τοσωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπΕπιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή καιόταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεσηαδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπαρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδουσ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωσηαυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικάβιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά(Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)14 Η έννοια της έννομης (άρα όχι απλώς βιοτικής βλΔημητροπούλου ΑρχΝ 2007 425) σχέσης δεν περιορίζεται ανάλογαμε τη φύση της Δυνατή είναι έτσι η στοιχειοθέτηση τηςπροϋπόθεσης αυτής με επίκληση έννομης σχέσης τόσο τουιδιωτικού όσο και του δημόσιου δικαίου (Νικολόπουλος άρθρ 902αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ44) Εξάλλου η ανωτέρω έννομη σχέση δεν απαιτείται νααπετέλεσε το αποκλειστικό αντικείμενο του ζητούμενου εγγράφου∙

17

αρκεί από αυτό να διαπιστώνεται ή να αποδεικνύεται κάποιογεγονός δηλωτικό της επίμαχης έννομης σχέσης (Βάλληνδας σ221 Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)15 Αμφισβητείται αν για την κατάφαση της προϋπόθεσηςαπαιτείται η συμμετοχή του αιτούντος υπό τη μορφή τουδικαιοπρακτούντος (με γνώμονα τη νομοτυπική μορφή τηςρύθμισης υπέρ Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6∙ ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 658 ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 44 (2003) 524 επ∙ ΜΠρΘεσ196982005 Αρμ 60 (2006) 751∙ προς την κατεύθυνση μιαςλιγότερο τυπολατρικής προσέγγισης και σε τελική ανάλυση κατάμε γνώμονα τα άρθρα 6 sect 1 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ ο πυρήνας τωνοποίων θίγεται από την επικρατούσα γνώμη οι Παπαδημητρίου ΔΕΕ8 (2002) 13 επ (16) Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19∙ ΜπέηςΠαρατηρήσεις στην ΕφΑθ 24562002 Δ 33 (2002) 665Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 427 επ) Επιχείρημα υπέρ τηςδεύτερης γνώμης αντλείται και από την παραδοχή της ένταξηςστην εξεταζόμενη περίπτωση και εγγράφων που αποδεικνύουνδιενέργεια αδικοπραξίας η οποία ασφαλώς δεν θα μπορούσε νααφορά στον αιτούντα την επίδειξή τους (Μανιτάκης ΕλλΔνη 44(2003) 367 368) Στο πλαίσιο πάντως σχέσης εγγύησης οεγγυητής θεμελιώνει έννομο συμφέρον εφόσον ζητά την επίδειξηεγγράφου που σχετίζεται με τη σχέση πρωτοφειλέτη-δανειστή ή ndashκατά μείζονα λόγο ndash την επέλευση συγκεκριμένου γεγονότος πουοδηγεί στην απαλλαγή του από την ευθύνη όπως για παράδειγμαέγγραφο που πιστοποιεί την εξόφληση του δανειστή (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 6) Ανάλογα ισχύουν και για τον τρίτο στοπλαίσιο σύμβασης υπέρ του ιδίου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6 infine)

γ Έγγραφο που σχετίζεται με διαπραγματεύσεις για την κατάρτιση έννομης σχέσης που αφορά και τον αιτούντα

16 Η προϋπόθεση αυτή επικυρώνει τη στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος και στο προσυμβατικό στάδιο (Γεωργιάδης Απ όπαρ 20) Στην περίπτωση αυτή μπορούν να ενταχθούν κάθε είδουςδιαπραγματεύσεις που διεξήχθησαν αυτοπροσώπως από τοναιτούντα ή με τη μεσολάβηση τρίτου (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 10)υπό την ιδιότητα του μεσίτη παραγγελιοδόχου ή πράκτορα(Παϊσίδου σ 45) ανεξάρτητα από το αν αυτές είχαν επιτυχήέκβαση (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 9∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ20∙ Παϊσίδου σ 45)17 Έγγραφα που μπορούν να υπαχθούν εδώ είναι όλα ταπροκαταρκτικά μιας σύμβασης κείμενα που συντάσσονται και ήανταλλάσσονται όπως για παράδειγμα σχέδια συμβάσεωνεπιστολές πρόχειρα σημειώματα οχλήσεις τηλεομοιοτυπίεςσχεδιαγράμματα ηλεκτρονικά μηνύματα τηλεγραφήματα

18

οπτικοακουστικό υλικό καθώς και κάθε είδους μηχανικέςαπεικονίσεις (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 9∙ Γεωργιάδης Απ όπαρ 20 in fine Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 γ∙Παϊσίδου σ 45) Εξαιρούνται πάντως εσωτερικά κείμενα πουανταλλάχθηκαν μεταξύ ενός μέρους και του εκπροσώπου του κατάτο στάδιο της διαπραγμάτευσης (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 7 infine)

Ε Δικονομικά ζητήματα

18 Η αξίωση επίδειξης εγγράφου ασκείται όπως και ηαντίστοιχη περί επιδείξεως πράγματος δηλαδή με αγωγή ήανταγωγή (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 18∙Παϊσίδου σ 47) με τις προτάσεις (Μπέης άρθρ 451 αρ 1 ΑΠ4481975 ΝοΒ 23 (1975) 1231 επ [1232]∙ ΕφΑθ 61171982 ΝοΒ 30(1982) 1489 επ (1492)∙ ΜΠρΘεσ 15481991 Αρμ 1991 762 επμε σημείωμα ΣΤ-Γ∙ ΕφΑθ 18881991 ΑρχΝ 1991 409∙ ΕφΛαρ292002 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΕφΑθ 1722003 ΕλλΔνη 2003 998 =2005 553) ή και προφορικά όπου δεν προβλέπεται κατάθεσηπροτάσεων (όχι όμως με δήλωση στα πρακτικά όταν η κατάθεσηπροτάσεων είναι υποχρεωτική ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ) αλλάακόμη και στο εφετείο (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 23 ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 247 ΑΠ 611960ΝοΒ 1962 563 επ (565)∙ ΑΠ 10731973 ΝοΒ 1974 758 επ∙ ΕφΑθ11451975 ΑρχΝ 1975 292 επ) όχι όμως με κύρια ή πρόσθετηπαρέμβαση (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) λόγω της ειδικότερης φύσηςτης (Παϊσίδου σ 47) Για τα ζητήματα του τρόπου άσκησης τηςαξίωσης επίδειξης πράγματος στο πλαίσιο εκκρεμούς κύριαςδίκης βλ αναλυτικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 19 και 22∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) όπ 19 Το δικόγραφο της αγωγής πρέπει να περιέχει τιςπροϋποθέσεις που θεσπίζει το άρθρο 902 ΑΚ δηλαδή περιγραφήτων κρίσιμων πραγματικών περιστατικών ρητή αναφορά τηςκατοχής του εγγράφου από τον εναγόμενο (αλλιώς απόρριψη ΑΠ2091994 ΕΕΝ 1995 195∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΑΠ9532002 ΝΟΜΟΣ ΑΠ 10731973 ΝοΒ 22 (1974) 758 επ∙ ΜΠρΘεσ15481991 Αρμ 1991 762 επ με σημείωμα ΣΤ-Γ χωρίς καν ναείναι υποχρεωμένο το δικάζον δικαστήριο να αποφανθεί επrsquo αυτούτου αιτήματος∙ βλ ακόμη ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΜΠρΠατρ 1182004 ΕΕργΔ 2004 474 επ∙ ΜΠρΑθ1292005 Αρμ 2005 886 επ = ΕπισκΕΔ 2005 217∙ ΜΠρΧαν 392006ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ Πρβλ ακόμη ΠΠρΡοδ 922004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ κατά τηνοποία η αοριστία δεν μπορεί να αναπληρωθεί laquoαπό το λόγο ότικατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων ο διάδικος μπορεί ήπρέπει να κατέχει το έγγραφο αυτόraquo∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19(1971) 1472 επ [τα έγγραφα βρίσκονται στα χέρια του

19

ανακριτή απορρίπτει]) Το ίδιο ισχύει βέβαια και όταν ηεπίδειξη ζητείται από τον εναγόμενο με τις προτάσεις (ΠΠρΑθ73151996 ΕπισκΕΔ 2002 763) Υποστηρίζεται πάντως εύλογα πωςστις περιπτώσεις υποχρεωτικής τήρησης επαγγελματικών βιβλίων ηκατοχή τεκμαίρεται στο πρόσωπο του καθrsquo ου (Στοϊκός σ 32)στοιχείο που θα μπορούσε σε ένα δεύτερο επίπεδο να οδηγήσει σεεπανεξέταση της στάσης της νομολογίας στο ζήτημα τηςαοριστίας Σε περίπτωση αιτιολογημένης άρνησης πρέπει νααποδεικνύεται η κατοχή του εγγράφου στα χέρια του εναγόμενουκαι το σχετικό βάρος απόδειξης φέρει ο ενάγων (ΑΠ 3981959 ΝοΒ7 (1959) 1248∙ ΑΠ 71966 ΝοΒ 14 (1966) 653∙ ΕφΑθ 61171982ΝοΒ 30 (1982) 1489 επ [1492] Παράλειψη πάντως τουδικαστηρίου της ουσίας να αποφανθεί στην αίτηση για επίδειξηεγγράφων θεμελιώνει το λόγο αναιρέσεως του άρθρου 559 αρ 9ΚΠολΔ υπό την προϋπόθεση ότι η αίτηση αυτή ήταν παραδεκτή καισύννομη (βλ σχετικά ΑΠ 6812007 ΝΟΜΟΣ laquohellipτουτέστιν να γίνεταιεπίκληση της κατοχής του εγγράφου από τον αντίδικο να προσδιορίζεται σαφώς τοέγγραφο και το περιεχόμενο του και να εκτίθενται περιστατικά από τα οποία ναπροκύπτει το έννομο συμφέρον του αιτούντος δηλαδή ότι το έγγραφο είναιπρόσφορο προς άμεση ή έμμεση απόδειξη λυσιτελούς ισχυρισμού του αιτούντος ήπρος ανταπόδειξη τέτοιου ισχυρισμού του αντιδίκου τουraquo Βλ και ΑΠ18572005 ΕλλΔνη 2006 469 επ ΑΠ 7852007 ΝΟΜΟΣ οι οποίεςέκαναν δεκτό σχετικό λόγο αναίρεσης)

Επιπρόσθετα απαιτείται και στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 24∙ Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 611 επ∙ διαφορετικά απόρριψη ΑΠ 3921977 ΝοΒ 25(1977) 1364 [μη επίκληση περιστατικών που το στοιχειοθετούνσε σχέση με το έγγραφο οδηγεί σε απαράδεκτο] ΑΠ 5381977 ΝοΒ26 (1978) 187 ΑΠ 10452004 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ΠΠρΠειρ 1361997 ΔΕΕ 1997 573) Το βάρος απόδειξης τωνανωτέρω φέρει ασφαλώς ο ενάγων (Ράμμος ΑρχΝ 1955 266∙ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 303 ΑΠ 14941987 ΕΕΝ 1988 814)Ο εναγόμενος διαθέτει ευρύ πεδίο άρνησης της αγωγής δυνάμενοςνα προβάλει σειρά ισχυρισμών όπως τη μη κατοχή του εγγράφουτην αμφισβήτηση του δικαιώματος ή της ύπαρξης εννόμουσυμφέροντος του ενάγοντος κλπ (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) 20 Το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο ενάγων στο πλαίσιοτης δίκης που ανοίγεται εδώ εντοπίζεται στο βαθμό ακρίβειαςτου προσδιορισμού του επίμαχου εγγράφου Πρόκειται για ένακατεξοχήν ζήτημα αοριστίας του δικογράφου Επικρατεί η άποψηπου απορρίπτει την αγωγή στη βάση της αοριστίας όταν σε αυτήγίνεται γενική αναφορά όλων των εγγράφων που έχει στην κατοχήτου ο εναγόμενος ή όλων των εγγράφων που περιέχονται σεκάποιον φάκελο βιβλίο ή αρχείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 25με παραπομπές σε σχετική νομολογία) Η θεμελίωση της σχετικήςκρίσης εδράζεται σε τρία κυρίως επιχειρήματα Πρώτον στην

20

κατοχύρωση του δικαιώματος αντίκρουσης του εναγόμενου οοποίος πρέπει να γνωρίζει επακριβώς για ποιο έγγραφο καλείταινα λογοδοτήσει∙ δεύτερον στην ευχερή απονομή τουδικαιοδοτικού έργου καθώς το δικαστήριο θα αδυνατεί ναδιατάξει αποδείξεις εφόσον δεν έχει λάβει χώρα σαφήςπροσδιορισμός του επίδικου εγγράφου∙ και τρίτον στηδιασφάλιση της διαδικασίας αναγκαστικής εκτέλεσης η οποίαπροϋποθέτει διατακτικό απόφασης με πλήρη σαφήνεια ως προς τοσυγκεκριμένο έγγραφο (βλ αντί πολλών Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ25∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ∙ΠΠρΜυτ 11997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ Πρβλ όμως Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 685 επ)

Μολαταύτα laquoη λεπτή κόκκινη γραμμήraquo ανάμεσα στο ορισμένοκαι την αοριστία του δικογράφου έχει ταλανίσει την επιστήμη(βλ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 597 επ όπου και δικαιοσυγκριτικέςπαρατηρήσεις∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 25 τον ίδιο ΔίκαιοΑποδείξεως σ 248 επ ο οποίος υπογραμμίζει την εξατομίκευσητου εγγράφου και δεν θέτει ως sine qua non όρο τον ειδικότεροπροσδιορισμό του∙ Σύμφωνη με την αντίληψη αυτή η ΕφΘεσ11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ όμοια η ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ2004 1030∙ πρβλ εδώ και Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 429 επ καιΣτοϊκό σ 35 επ όπου υπογραμμίζεται - ειδικά για ταεπαγγελματικά βιβλία ndash το ανεφάρμοστο των νομολογιακώνεπιταγών όταν πρόκειται για τήρηση βιβλίων σε ηλεκτρονικήμορφή) 21 Στη νομολογία επικρατεί πάντως μια ξεκάθαρη τάσηαπόρριψης αγωγών λόγω αοριστίας εφόσον δεν έχει λάβει χώραειδικός προσδιορισμός του εγγράφου και αναφορά τουπεριεχομένου τους (ΑΠ 17711988 ΕΕΝ 1989 850 [βιβλιάριοενσήμων ΙΚΑ]∙ ΑΠ 5081993 ΕλλΔνη 1994 1299∙ ΕφΑθ 24562002 Δ33 (2002) 658 ΕφΘεσ 18522003 Αρμ 2004 1155∙ ΕφΠειρ4371996 ΔΕΕ 1996 697∙ ΕφΠειρ 11571996 ΔΕΕ 1997 723∙ ΠΠρΡεθ1032000 DE LEGE 2005 83∙ ΜΠρΑθ 173921997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ127071999 ΕΕμπΔ 1999 751∙ ΜΠρΑθ 15152005 ΔΕΕ 2005 571∙ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ [αοριστία λόγω μη αναφοράςσελίδων εμπορικού βιβλίου]∙ ΕφΛαρ 2121974 Δ 6 (1975) 716 επ(717 επ)∙ ΜονΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257 επ∙ ΜΠρΘεσ49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ [ατομικώς και ακριβώς ναπεριγράφεται το περιεχόμενο και ο αριθμός η ποσότητα τωνσελίδων]∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650) [ούτεχονδρικώς δεν προσδιορίζεται το περιεχόμενό των εγγράφων]∙ ΑΠ15651998 ΔΕΕ 1999 491 [τιμολόγια έγγραφα μεταφοράςεμπορευμάτων]∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΕφΛαρ 292002ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΜΠρΑθ 97192000 ΕπισκΕΔ 2001 1148 επ[αποφάσεις ΔΣ και ΓΣ τιμολόγια δελτία αποστολής εμπορικά

21

βιβλία]∙ ΑΠ 9532002 ΝΟΜΟΣ [καταστάσεις προσωπικού θεωρημένεςαπό την Επιθεώρηση Εργασίας]∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ [καταστάσειςηχογραφημάτων τμήμα βιβλίου αποθήκης]∙ΕφΑθ 146981988 ΕλλΔνη1993 1366 [στελέχη αποδείξεων αποθήκης]∙ ΕφΑθ 17411994ΕλλΔνη 1995 1261∙ ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141 [φάκελοςνοσηλευθέντος προσώπου]∙ ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ∙ ΠΠρΑθ13261989 ΑρχΝ 1989 468)∙ ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ= ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ [κίνηση τραπεζικών λογαριασμών]∙ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ [φύλλα μητρώου και λοιπέςκαταστάσεις πιστωτικού ιδρύματος]∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ[βεβαίωση εργοδότη με αναφορά σε συγκεκριμένη νομοθετικήρύθμιση]∙ ΕφΑθ 31501969 ΝοΒ 18 (1970) 445 επ (446)∙ ΠρΑθ10461968 ΝοΒ 16 (1968) 652 επ∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32(1984) 1575∙ για περαιτέρω νομολογία βλ Παϊσίδου σ 136 υπ192 Υπάρχουν πάντως και αποφάσεις που έκαναν δεκτό το σχετικόαίτημα (βλ ΑΠ 2821971 ΝοΒ 19 (1971) 872 επ [απορρίπτειμερικά (βιβλιάριο δανείων και χαρτόδεμα) αλλά κάνει δεκτή τηναίτηση ως προς τραπεζικό βιβλιάριο] ΜΠρΑθ 17332000 ΔΕΕ 2000746 επ η οποία διέταξε την επίδειξη (και χορήγησηαντιγράφων) όλων των οικονομικών καταστάσεων που εμφανίζουντις μηνιαίες εισπράξεις του καθrsquo ου φροντιστηρίου καθώς καιτου μαθητολογίου του που αναφέρονται στο χρονικό διάστημα απόΣεπτεμβρίου 1996 μέχρι τέλους Δεκεμβρίου 1999 προκειμένου ηαιτούσα να ασκήσει τα εκ της συμβάσεως δικαιόχρησης απορρέονταδικαιώματά της∙ ΜΠρΑθ 222961995 ΔΕΕ 1996 597 επ∙ ΜΠρΚατ8591999 ΔΕΕ 2000 75 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2000 123 επ [επίδειξητου συνόλου αλληλογραφίας])22 Ο ισχυρός αντίλογος προσάπτει στην κρατούσα γνώμη τηνπαραβίαση των άρθρων 6 sect 1 και 13 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ (βλ ήδηΓέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 120 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 687 επ και αναλυτικά Παϊσίδου σ 57 επ) καιεισηγείται το χαρακτηρισμό του δικογράφου ως ορισμένου laquoόταντα αιτούμενα έγγραφα περιγράφονται με τρόπο που επιδέχεταιεξειδίκευση και εξατομίκευση και υπάρχει αντικειμενικήαδυναμία του αιτούντος να τα προσδιορίσει εκ των προτέρωνεπακριβώςraquo (Μανιτάκης ΕλλΔνη 2003 365 επ όπου και πλήθοςαποφάσεων του ΕΔΔΑ (369 επ) 371 επ∙ όμοια και ο ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 621 επ που κάνει λόγο για laquoασφυκτικέςraquo καιlaquoυπέρμετρα αυστηρέςraquo προϋποθέσεις (σ 623) οι οποίες οδηγούνστην κατάλυση των θεμελιακών δικαιωμάτων που προστατεύονταιαπό τις ανωτέρω διατάξεις (όμοια και ο Νίκας 537 laquoαπαίτηση hellipδυσβάστακτη hellip για τον αιτούνταraquo) ενώ και ο Γιακουμήςυπογραμμίζει ότι η laquoη πρακτική αυτή που αχρηστεύει σε μεγάλοβαθμό τη χρησιμότητα του θεσμούhellip φθάνει δυστυχώς μέχριακροτήτωνraquo (Γιακουμής Δ 27 (1996) 518 επ όπου και πολύενδιαφέρουσες αναφορές στη γερμανική και αυστριακή ρύθμιση)

22

Υπερβολική αυστηρότητα διαπιστώνεται άλλωστε και στο πλαίσιοεξέτασης της ίδιας προβληματικής από την οπτική γωνία τωνεπαγγελματικών βιβλίων (βλ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ308 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 (2002) 687 επ Στοϊκόσ 35 επ με περαιτέρω παραπομπές) Μολαταύτα το Ακυρωτικόμας αποφάνθηκε πρόσφατα ότι laquohellipοι εισαγόμενες από τη διάταξη του άρθρου902 ΑΚ προϋποθέσεις για την άσκηση αγωγής επιδείξεως εγγράφων δεν περιορίζουνστον πυρήνα του το δικαίωμα του προσώπου να προσφύγει στο δικαστήριο και ναζητήσει με τον τρόπο αυτό ανάλογη δικαστική προστασία και επομένως δενδημιουργείται αντίθεση στις μνησθείσες διατάξεις της ΕΣΔΑ και του Συντάγματοςraquo(ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 πρβλ και ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 659 επ με κριτικές παρατηρήσεις Μπέη 661 επ = ΕΕμπΔ2002 331 επ όπου και σύμφωνη (προς την απόφαση) γνωμοδότησηΡόκα 336 επ [342 επ])23 Η τοπική αρμοδιότητα καθορίζεται στη γνωστή δικαιοδοτικήβάση της κατοικίας του φυσικού ή της έδρας του νομικούπροσώπου που κατέχει το επίδικο έγγραφο (Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 21 όπου και σχετική νομολογία∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ19 (1971) 491 επ) χωρίς να αποκλείεται πάντως και ηεπιστράτευση της δωσιδικίας της συνάφειας (ειδικότερα βλΝικολόπουλο άρθρ 902 αρ 21 τον ίδιο Δίκαιο Αποδείξεως σ247) Κατά την κρατούσα άποψη καθrsquo ύλην αρμόδιο δικαστήριοείναι (λόγω του μη αποτιμητού της αξίωσης σε χρήμα) και πάλιτο Πολυμελές Πρωτοδικείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 20∙Παϊσίδου σ 47 και υπ 63 όπου πλήθος παραπομπών∙ ΑΠ16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΕφΚερκ 321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ)με παρατηρήσεις Σταματόπουλου ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971)491 επ) Ωστόσο υποστηρίζονται και αποκλίνουσες απόψεις (υπέρτης αρμοδιότητας του Ειρηνοδικείου προς εκδίκαση με βάση τηδιαδικασία μικροδιαφορών λόγω της φύσης του αντικειμένου τηςαξίωσης δηλαδή του εγγράφου Μπέης Δ 11 (1980) 198∙Γιακουμής Δ 27 (1996) 519 Αντίθετοι οι Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 20 Παϊσίδου σ 48 που αμφισβητούν την ερμηνευτικήσύλληψη της έννοιας του αντικειμένου της δίκης) Επίσηςσποραδικά η νομολογία θεώρησε ως αρμόδιο το Μονομελές Πρκείολόγω της ειδικής διαδικασίας στο πλαίσιο της οποίαςυποβλήθηκε το σχετικό αίτημα (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972)1463 [πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας άρα εφαρμογή 17 sect 2 ΚΠολΔ]ΕιρΑθ 29861980 Δ 12 (1981) 176 επ [παραπέμπει στο ΜονΠρ(εργατικές διαφορές) λόγω συνάφειας με την κύρια αγωγή]24 Όπως και στο πλαίσιο εξέτασης του άρθρου 901 ΑΚ έτσι καιεδώ σημειώνεται η εφαρμογή της τακτικής διαδικασίας (ΡάμμοςΑρχΝ 1955 265 ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451 αρ 5)που συνεπάγεται τη διεξαγωγή της δίκης με βάση τουςαντίστοιχους κανόνες απόδειξης (Κρουσταλάκης Δ 1 (1970) 648

23

επ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 επ Γκόγκας Δ 18(1987) 826 για τις λεπτομέρειες αναφορικά με την επιρροή τωνάρθρων 450 επ ΚΠολΔ στο στάδιο της αποδεικτικής διαδικασίαςβλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 16 επ) Έχει κριθεί πως το άρθρο670 ΚΠολΔ δεν αποτελεί κώλυμα έκδοσης απόφασης περί επίδειξηςεγγράφων κατά το άρθρο 451 ΑΚ (ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566επ Contra ΕφΑθ 33671979 ΝοΒ 28 (1980) 796 ΕφΑθ 76441982ΝοΒ 31 (1983) 73 επ (74) [για τα άρθρα 637-646 ΚΠολΔ])

24

25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στηνπρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιοικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγοςείναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του ΠολυμελούςΠρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία ανσυνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη τηνκύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται ταθεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικάαπόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ= Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ)θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω τωνεγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη καιμετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) τηνεπιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού τωνασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχωναποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετεςπαρατηρήσεις Μπέη ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27(1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982)201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατάτης επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψηασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτησητης κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής πουσκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004)1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησηςφέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικαμέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέηυποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo

25

αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (ΜπέηςΔ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όριατης προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτήυιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27(1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΑθ256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27(1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης τηςδικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρεπίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριολόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίουζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά τοουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει τηναπόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ οίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωσηάσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερώναπό την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρωνπροϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιοτης επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264επ)26 Η απόφαση που εκδίδεται αναπτύσσει τις συνήθεις έννομεςσυνέπειες κάθε δικαστικής απόφασης και προσβάλλεται με ένδικαμέσα σύμφωνα με τα γενικώς ισχύοντα (Γέσιου-Φαλτσή ΔίκαιοΑποδείξεως σ 308 Γιακουμής Δ 27 (1996) 523) Σχετικά με τηνεκτέλεση της απόφασης περί επίδειξης εφαρμόζονται τα άρθρα 941και 946 ΚΠολΔ (βλ σχετικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 32∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 452 αρ 1 Γιακουμή Δ 27(1996) 521 επ Παϊσίδου σ 52 επ και 242 επ∙ ΑΠ 6182003ΕλλΔνη 2003 1288∙ ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ 2004 1030∙ ΕφΚερκ321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ) με παρατηρήσειςΣταματόπουλου ∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ ΜΠρΑθ28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463∙ ειδικά για την επίδειξηεπαγγελματικών βιβλίων βλ Στοϊκό σ 32 επ) που αξιώνουντουλάχιστον προσωρινή εκτελεστότητα ενώ το αίτημαπροσωποκράτησης προϋποθέτει βέβαια τελεσιδικία της σχετικήςαπόφασης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31)

Άρθρο 903 -Πώς γίνεται

Η επίδειξη του πράγματος η του εγγράφου γίνεται στον τόπο όπου βρίσκεται κατά το χρόνο της αίτησης εκτός αν ο ένας ή ο άλλος αξιώσει για σπουδαίο λόγο την επίδειξη αλλούΟ κίνδυνος και οι δαπάνες της επίδειξης βαρύνουν εκείνον που την αξιώνει

26

Ο κάτοχος μπορεί να αντιτάξει άρνηση εφόσον δεν προκαταβάλλονται οι δαπάνες και δεν παρέχεται ασφάλεια για ενδεχόμενη ζημία

Α Η ρύθμιση της έννομης σχέσης επίδειξης πράγματος ή εγγράφου

1 H διάταξη του άρθρου 903 ΑΚ εφαρμόζεται τόσο στηνεπίδειξη πράγματος όσο και εγγράφου είναι δηλαδήσυμπληρωματική ρύθμιση των άρθρων 901 και 902 Οι συντάκτεςτου Κώδικα εμπνεύστηκαν τη ρύθμιση από την sect 911 γερμΑΚ και τοάρθρο 86 sect 4 και 5 του γαλλοϊταλικού Κώδικα Ενοχών Εδώ ονομοθέτης εξειδικεύει τον τόπο υλοποίησης του δικαιώματος (sect1) ρυθμίζει τα ζητήματα της κατανομής του κινδύνου και τωνεξόδων επίδειξης (sect 2) και προβλέπει δυνατότητα εναντίωσηςτου κατόχου του εγγράφου υπό την προϋπόθεση συνδρομήςσυγκεκριμένων προϋποθέσεων (sect 3) Πρόκειται πάντως για διάταξηενδοτικού δικαίου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 1∙ ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 2∙ Παϊσίδου σ 51 επ)

Ι Διεξαγωγή της επίδειξης

2 Οι λεπτομέρειες που αφορούν στον τον τόπο επίδειξηςκαθορίζονται στην πρώτη παράγραφο Με βάση τη ρύθμιση δύοείναι οι νοητοί τόποι Κατά κανόνα αυτή θα λαμβάνει χώρα στοντόπο που βρίσκεται το έγγραφο Ως τόπος δεν πρέπει πάντως ναγίνεται αντιληπτός ο συγκεκριμένος χώρος που βρίσκεται τοαντικείμενο αλλά γενικότερα η τοπική περιφέρεια όπως αυτή θαπροσδιορίζεται με βάση τους κανόνες της συναλλακτικής πίστηςκαι των χρηστών ηθών (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 1 ΓεωργιάδηςΑπ όπ αρ 27 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3) Στηνπερίπτωση αυτή μάλιστα μπορεί να διαταχθεί η επιστροφή τουαντικειμένου στην αρχική του τοποθεσία με δαπάνες του κατόχουαν ο τελευταίος προέβη σε μεταφορά του σε χρονικό σημείομεταγενέστερο της υποβολής της αίτησης (Γεωργιάδης Απ όπ αρ27) ενώ δεν αποκλείεται και αξίωση αποζημίωσης σε βάρος τουεφόσον αποδειχθεί δόλος στο πρόσωπο του κατόχου ως προς τημεταφορά του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 5∙Βαθρακοκοίλης όπ)

Κατrsquo εξαίρεση και υπό τον όρο της συνδρομής σπουδαίουλόγου επίδειξη μπορεί να ζητηθεί και σε άλλον τόπο (με ρητήαίτηση η οποία θα προσδιορίζει τον τόπο αυτόν ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3α) ο οποίος δεν προσδιορίζεται στηδιάταξη αλλά θα καθορίζεται από τις περιρρέουσες περιστάσειςτης υπόθεσης Το σχετικό αίτημα μπορούν μάλιστα να υποβάλουναμφότερα μέρη Απαιτείται πάντως συγκεκριμενοποίηση του τόπουστο δικόγραφο (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 2) Υπό την αόριστηέννοια του σπουδαίου λόγου δύνανται να ενταχθούν διάφορεςπεριστάσεις όπως σοβαροί λόγοι υγείας των μερών

27

διαπροσωπικές έριδες που καθιστούν δυσχερή ή οχληρή την επαφήτων μερών (Ζέπος σ 681) αλλά και λόγοι που άπτονται τηςιδιοσυστασίας του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 6(εύθραυστον δυσμετακόμιστον πολύτιμον)∙ Νικολόπουλος άρθρ903 αρ 1∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 28 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 3α) Σε περίπτωση που δεν ευδοκιμήσει το σχετικόαίτημα διατάσσεται η επίδειξη στον τόπο που εξαρχής βρισκόταντο αντικείμενο κατά το χρόνο υποβολής της αίτησης (Αποστολίδηςάρθρ 903 αρ 2) 3 Αντίθετα ο τρόπος επίδειξης δεν ρυθμίζεται στο νόμο(πρβλ Στοϊκό σ 34 επ και Παϊσίδου σ 138 επ για τοειδικότερο ζήτημα του τρόπου επίδειξης των επαγγελματικώνβιβλίων) Επικρατεί η άποψη κατά την οποία για την αναζήτησητου κατάλληλου τρόπου επίδειξης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οιαρχές της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών(Βαρυπομπιώτης ΕΕΝ 40 (1973) 92 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 26Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) καθώς επίσης η φύσητου αντικειμένου και η έννοια της επίδειξης (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 3) Σε κάθε περίπτωση πάντως επίδειξη δενισοδυναμεί με χρήση του πράγματος (Μαντζούφας σ 484) ή καιαπόδοσή του (Νικολόπουλος Δίκαιο Αποδείξεως σ 250) Δύναταιέτσι να υλοποιηθεί το δικαίωμα με την οπτική (ολική ή μερική)εξέταση θεώρηση του πράγματος εγγράφου ή και τη λήψηαντιγράφου (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31∙ Παϊσίδου σ 52 καισ 126 επ όπου και έρευνα περί της διακριτικής ευχέρειας τουδικαστή να διατάξει και την προσκόμιση του πρωτότυπου ανάλογαμε τις περιστάσεις της εκάστοτε διαφοράς∙ ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ20 (1972) 1463 [αντίγραφο πρακτικού ΓΣ πολυκατοικίας]∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ νέα αίτηση για λήψη τωνίδιων αντιγράφων που χορηγήθηκαν στο πλαίσιο της πρώτηςαπόφασης απορρίπτεται λόγω έλλειψης εννόμου συμφέροντοςΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) ή φωτογράφησης του εγγράφου(Μαντζούφας σ 485) δεν αποκλείεται όμως να απαιτείται γιατην ολοκληρωμένη εκπλήρωση της αξίωσης επίδειξης και η εξέτασήτου με τη χρήση και άλλων αισθήσεων όπως για παράδειγμα τηςόσφρησης ή ακόμη και της γεύσης υπό την αυτονόητη ωστόσοπροϋπόθεση της μη χειροτέρευσης του ίδιου του πράγματος(Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 11∙ Γεωργιάδης Απ όπ) Το ίδιο ισχύεικαι για τον αποχωρισμό συστατικού του πράγματος χωρίς τονοποίον δεν είναι εφικτή η επίδειξη (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 12)Δεν αποκλείεται τέλος η ενάσκηση του σχετικού δικαιώματος όχιαυτοπροσώπως από τον αιτούντα αλλά από το δικαστήριοπραγματογνώμονα (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 8∙ Καυκάς σ 627 οοποίος αναφέρεται σε laquoεμπειροτέχνηraquo) ή και αντιπρόσωπό του(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) ο οποίος διαθέτειειδικές γνώσεις πχ της γλώσσας σύνταξης του εγγράφου (Ζέπος

28

σ 680 υπ 2) ενώ και ο υπόχρεος μπορεί να εκπληρώσει τηνυποχρέωσή του μέσω αντιπροσώπου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 10)Τέλος σε περίπτωση επίδειξης επαγγελματικούεμπορικούβιβλίου η εξέταση από τον αιτούντα περιορίζεται στοσυγκεκριμένο τμήμα που ζητήθηκε και όχι σε επεξεργασία τουσυνόλου των εγγραφών (Καυκάς σ 628∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 9)

Στην περίπτωση λήψης αντιγράφου ο ενάγων δύναται να ζητήσειεπίδειξη του πρωτότυπου και αναπαραγωγή του ενώπιόν του προςαποφυγή παρείσφρησης πλαστογραφίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ13∙ Παϊσίδου σ 127) Σημειώνεται ακόμη πως επίδειξη δενισοδυναμεί με την απλή πρόσβαση του αιτούντος στο αρχείο τουυπόχρεου Ο τελευταίος έχει καθήκον να παραδώσει το έγγραφοστα χέρια του δικαιούχου και όχι να τον εξαναγκάσει σεαναζήτησή του από έναν ευρύτερο αριθμό εγγράφων (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 10 in fine) 4 Τέλος μνείας χρήζει και η με βάση το άρθρο 232 sect 1 γ΄ΚΠολΔ δυνατότητα (βλ εδώ ΑΠ 17921983 Δ 16 (1985) 652 Δενυποχρεούται ο δικαστής να πράξει τα προβλεπόμενα απορρίπτεισχετικό λόγο αναίρεσης) προσαγωγής του εγγράφου κατά τησυζήτηση (βλ εφαρμογή της ρύθμισης από ΑΠ 6651971 ΝοΒ 20(1972) 219 ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22 (1974) 1076) η οποία όμωςυπόκειται σε εντελώς διαφορετικές προϋποθέσεις από αυτές τουάρθρου 902 ΑΚ και αποτελεί ουσιαστικά προστάδιο της αγωγήςτου άρθρου 902 ΑΚ σε περίπτωση μη συμμόρφωσης του υπόχρεου(αναλυτικά βλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 34∙ Παϊσίδου σ 205επ∙ ΜΠρΑθ 29741987 ΕλλΔνη 1989 939∙ ΜΠρΠειρ 7871995ΕΤρΑξΧρΔ 1999 684 επ)

ΙΙ Κίνδυνος και δαπάνες της επίδειξης

1 Κίνδυνος

5 Η υλοποίηση του δικαιώματος επίδειξης δεν αποκλείεται ναέχει ως συνέπεια την έκθεση του αντικειμένου σε πιθανούςκινδύνους Σε αυτές μπορούν να συγκαταλεχθούν οι ειδικότερεςφυσικές συνθήκες που επικρατούν κατά το χρόνο επίδειξης οτρόπος εξέτασης του αντικειμένου αλλά και η πιθανή μεταφοράτου Ο νόμος εύλογα λοιπόν κατανέμει τον κίνδυνο σε βάρος τουαιτούντος ο οποίος άλλωστε είναι εκείνος που επιδιώκει τηνεπίδειξη προς ικανοποίηση ίδιων εννόμων συμφερόντων(Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 30Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 6∙ Παϊσίδου σ 52)6 Στην έννοια του κινδύνου υπάγεται συνεπώς κάθε τυχαίογεγονός (πχ χειροτέρευση ή καταστροφή του πράγματοςΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 903 αρ 6) που σχετίζεται άμεσα ήέμμεσα με την υλοποίηση του σχετικού δικαιώματος (Μαντζούφαςσ 486 υπ 15) όχι όμως και εκείνα που συναρτώνται με τη

29

φύση του προς επίδειξη αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 13Γεωργιάδης Απ όπ)

Ενδεχόμενη επέλευση του κινδύνου θα συνεπάγεται τηνυποχρέωση αποκατάστασης κάθε θετικής και αποθετικής ζημίας σεβάρος του αιτούντος την επίδειξη και υπέρ όλων των προσώπωνπου μπορούν να στοιχειοθετήσουν την ύπαρξη δικαιώματος στοαντικείμενο (κύριος κάτοχος τρίτος) (Γεωργιάδης Απ όπ)

2 Δαπάνες

7 Ως λογικό επακόλουθο της ανάληψης του κινδύνουπροβλέπεται και η επιβάρυνση του αιτούντος και με τις σχετικέςδαπάνες επίδειξης η μορφή των οποίων δύναται να ποικίλλειπχ δαπάνες αποχωρισμού συστατικού του πράγματος έξοδαμετάβασης στον τόπο που βρίσκεται το πράγμα ή μεταφοράς τουτελευταίου στον τόπο που πρέπει να επιδειχθεί (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 31) καθώς και δαπάνεςέκδοσης αντιγράφων ιδίως σε περίπτωση χορήγησης αποσπασμάτωνεμπορικών βιβλίων που μπορούν να ανέρχονται σε εκατοντάδεςσελίδων (Παϊσίδου σ 129) Το ύψος τους καθορίζεται σεπερίπτωση διαφωνίας των μερών από το δικαστήριο (Καυκάς σ630)

3 Δικαίωμα άρνησης του κατόχου

8 Στην τρίτη παράγραφο θεσπίζεται δικαίωμα του κατόχου νααντιτάξει άρνηση ενόσω ο αιτών δεν διασφαλίζει προκαταβολικάδηλαδή πριν από την επίδειξη (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 4∙Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 3) τον κάτοχο έναντι ενδεχόμενων ζημιώντου αντικειμένου Το ύψος τους θα καθοριστεί από τοδικαστήριο στη βάση των άρθρων 162 επ ΚΠολΔ χωρίς πάντως νααποκλείεται και συμφωνία των μερών (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 9) Δεν πρόκειται για άρνηση υπό τη δικονομική-στενή έννοια του όρου (στη διευκρίνιση αυτή προβαίνει οΝικολόπουλος άρθρ 903 αρ 6) αλλά για έκφανση της ένστασηςπίσχεσης (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 8∙ Παϊσίδου σ52 υπ 81) Ισχύουν δηλαδή όσα προβλέπονται στο άρθρο 325 Τοσχετικό δικαίωμα του κατόχου προβάλλεται παραδεκτά και με τηνανακοπή του άρθρου 933 ΚΠολΔ στο στάδιο της αναγκαστικήςεκτέλεσης με δεδομένη τη μη εφαρμογή του άρθρου 330 ΚΠολΔ στησυγκεκριμένη περίπτωση (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 7 ΓεωργιάδηςΑπ όπ 32 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 10)Υποχρέωση πάντως του αιτούντος να προβεί σε καταβολή τωνσχετικών εξόδων ήδη στο στάδιο υποβολής της αίτησης δενυπάρχει (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 14∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ903 αρ 7) Κατά συνέπεια δεν πάσχει αοριστία το δικόγραφοτης αίτησης όταν δεν μνημονεύεται η προκαταβολή των δαπανών ήη παροχή ασφάλειας (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ όπ αρ 8)

30

Πρέπει ακόμη να αναφερθεί και άλλη μια περίπτωσηεπιτρεπτής άρνησης του κατόχου προς επίδειξη η οποία πηγάζειαπό την αρχή της καλής πίστης παρέχοντας στον κάτοχο τοδικαίωμα άρνησης όταν θίγονται ή κινδυνεύουν δικά του έννομασυμφέροντα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 30)9 Άρνηση επίδειξης προβλέπουν και τα άρθρα 450 sect 2 και 452sect 3 ΚΠολΔ (αναλυτικά ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 450 αρ5) τα οποία εφαρμόζονται αναλογικά και στο πλαίσιο των άρθρων901 επ ΑΚ (Παϊσίδου σ 55 υπ 92 και αναλυτικά σ 163επ) Η σχετικά νομολογία είναι πλούσια (ενδεικτικά βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ) Κρίθηκε ότι δεν συντρέχει σπουδαίος λόγος άρνησηςεπίδειξης χορήγησης αντιγράφου της έκθεσης εκτίμησης τηςεπιτροπής του άρθρου 15 νδ 7971971 (ΠρΛαμ 7321975 ΑρχΝ1975 53) Απορρίφθηκε εξάλλου ισχυρισμός περί καθήκοντοςεχεμύθειας προσωπικού ΟΤΕ (ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491επ) Επίσης δεκτή έγινε Αγωγή επίδειξης εγγράφου μεπεριεχόμενο το ιατρικό ιστορικό της αποβιώσασας συζύγου τουενάγοντος με παράλληλη απόρριψη του επικαλούμενουεπαγγελματικού απορρήτου που προβλήθηκε από το εναγόμενονοσοκομείο (ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141)∙ αγωγή επίδειξηςκαι λήψης αντιγράφων ληξιαρχικών καταστάσεων γεννήσεων παράτο επικαλούμενο απόρρητο από την πλευρά του εναγόμενου ΟΤΑ(ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999 225 επ)∙ αίτηση επίδειξηςάδειας καντίνας και της σχετικής γνωμάτευσης της αρμόδιαςνομαρχιακής υπηρεσίας (με παράλληλη απόρριψη του ισχυρισμούτου καθrsquo ου περί προστασίας απορρήτου ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ1998 816) καθώς και αίτημα επίδειξης κίνησης ή σύμβασηςτραπεζικού λογαριασμού παρά το επικαλούμενο τραπεζικόαπόρρητο (ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΘεσ 246791997Αρμ 1997 1278 επ∙ βλ και ΕφΑθ 14831976 ΝοΒ 24 (1976)444) Αντίθετα απορρίφθηκαν αιτήσεις επίδειξης πορίσματοςτραπεζικού ελέγχου λόγω επαγγελματικού φορολογικού υπηρεσιακού απορρήτου (ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708 μεπαρατηρήσεις Νικολαΐδη∙ ΠΠρΑθ 101311991 ΝοΒ 41 (1993) 532 επΑπορριπτέα κρίθηκε εξάλλου αίτηση επίδειξης εσωτερικήςαλληλογραφίας δημόσιας υπηρεσίας (ΠρΑθ 10461968 ΝοΒ 16(1968) 652 επ) Αναλυτικά βλ Παϊσιδου σ 176 επ Πρβλσχετικά και τον προβληματισμό του Γιακουμή Δ 27 (1996) 525)

ΙΙΙ Ευθύνη του υπόχρεου προς επίδειξη

10 Καταληκτικά πρέπει να σημειωθεί πως η ενδεχόμενηαδικαιολόγητη άρνηση συμμόρφωσης του κατόχου με όσα επιτάσσειη σχετική δικαστική απόφαση οδηγεί στην εφαρμογή του άρθρου366 ΚΠολΔ μέσω του παραπεμπτικού κανόνα του άρθρου 452 sect 2ΚΠολΔ (Μπέης άρθρ 452 αρ 3 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως

31

σ 310∙ βλ ενδεικτικά ΑΠ 7811974 ΝοΒ 23 (1975) 328 επ ΑΠ12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 και ειδικά ως προς τοειδικότερο ζήτημα της κατανομής του βάρους απόδειξης ΑΠ7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ [567] ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22(1974) 1076 [δε συνεπάγεται ανεπίτρεπτη μεταβολή του βάρουςαπόδειξης η εφαρμογή του άρθρου 366 μέσω 452 sect 2] Πρβλ τέλοςΑΠ 12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 [δυνατή κατrsquo ανέλεγκτη κρίσηη συναγωγή σιωπηρής ομολογίας κατrsquo εφαρμογήν 366]) ενώ δεναποκλείεται και η καταδίκη του σε αποκατάσταση κάθε περαιτέρωζημίας που συναρτάται με την άρνηση επίδειξης με βάση τιςδιατάξεις περί μη εκπλήρωσης της παροχής (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ2∙ Γεωργιάδης Απ όπ 33) Αν πάντως επέλθει πλήρης ικανοποίησητου ενάγοντος ο τελευταίος δεν μπορεί να επανέλθει με νέααγωγή βασιζόμενη στην αρχική του αξίωση από το πράγμα(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 11 και 902 αρ 11)

32

• 2 Παράλληλα προς τα άρθρα 902-903 εφαρμόζονται εξάλλου και οι διατάξεις των άρθρων 654 (ΕφΑθ 31521972 ΝοΒ 20 (1972) 939 επ με σημείωση Παπαδημητρίου) και 755 στο πλαίσιο της σύμβασης εργασίας και της εταιρίας αντίστοιχα ενώ μνεία πρέπει να γίνει και στα άρθρα 14-16 ΕΝ τα οποία εφαρμόζονται ως προς το ειδικότερο θέμα της επίδειξης εμπορικών βιβλίων (αναλυτικά βλ Στοϊκό σ 30 επ) Αξιομνημόνευτα είναι επίσης τα άρθρα 303-304 και 1201 και 1340 ΑΚ ως παραπλήσιες μορφές της επίδειξης οι οποίες εφαρμόζονται παράλληλα και απόλυτα ανεξάρτητα από τις εδώ εξεταζόμενες ρυθμίσεις
• 3 Από την άλλη πλευρά όλες οι προαναφερόμενες διατάξεις συμπληρώνονται από τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ με τα οποία καθορίζονται οι ειδικότερες δικονομικές κατά κύριο λόγο προϋποθέσεις επίδειξης και εκτέλεσης της απόφασης για την επίδειξη εγγράφων (για το προγενέστερο καθεστώς των άρθρων 429-434 ΠολΔ βλ Παϊσίδου σ 16 επ) Οι μόλις προαναφερόμενες διατάξεις δεν οδήγησαν ούτε σε κατάργηση ούτε σε συρρίκνωση του πεδίου εφαρμογής των ρυθμίσεων του ουσιαστικού δικαίου (η θέση αυτή είναι αδιαμφισβήτητη σε θεωρία και νομολογία βλ Ράμμο ΕρμΑΚ 902 αρ 2∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 2 και 3∙ ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 450 αρ 1 Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1∙ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 608 επ Για τη γενικότερη συζήτηση που προκλήθηκε από τη συνύπαρξη των ουσιαστικών και δικονομικών διατάξεων περί επίδειξης εγγράφων βλ αναλυτικά Παϊσίδου σ 37 επ) Η βασική διάκριση που επικρατεί στην επιστήμη είναι η ακόλουθη Οι διατάξεις του ΑΚ (δηλαδή τόσο η γενική ρύθμιση των άρθρων 902 επ ΑΚ όσο και οι προαναφερόμενες διατάξεις των άρθρων 654 και 755 ΑΚ στις οποίες πρέπει να προστεθούν και αυτές των άρθρων 1200 1201 1339 και 1340 ΑΚ βλ σχετικά Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 υπ 10) εφαρμόζονται ανεξάρτητα από την ύπαρξη εκκρεμούς δίκης ενώ αντίθετα τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ συνδέονται άμεσα με την τελευταία (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) 450 αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 επ Νίκας σ 533 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 246 επ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Κουτσουράδης σ 265 Παϊσίδου σ 35 επ 39∙ ΑΠ 12641983 Δ 15 (1984) 400 με ενημερωτικό σημείωμα Σταματόπουλου∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 ΜΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257∙ Πρβλ όμως Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 609 ο οποίος εισηγείται την ερμηνευτική διαστολή των διατάξεων του ΚΠολΔ ακόμη και όταν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη∙ την κατασκευή αυτή αποκρούει η Παϊσίδου σ 42 και σ 53 επ ειδικά σε σχέση με τη θεμελίωση της αξίωσης και του εννόμου συμφέροντος ενώ παράλληλα απορρίπτει και τη μεταφύτευση των προϋποθέσεων του ΑΚ περί εννόμου συμφέροντος στην αίτηση των άρθρων 450 επ ΚΠολΔ Βλ επίσης την ανάλυση από τους Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 679 επ) Ωστόσο τα προαναφερόμενα πλέγματα διατάξεων εφαρμόζονται αρκετές φορές αναλογικά τόσο στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης όσο και εκτός αυτής (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2 και 17∙ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1) εκεί δηλαδή που υπάρχει ρυθμιστικό κενό
• A Έννοια - Σκοπός
• A Έννοια
• 1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω της οποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στη θεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότητα ποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενων ελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)
• • 4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφων ρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οι προϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικού αιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσι και υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679 Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ 10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979) 563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωση Παπαδημητρίου∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσεις Αντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994 668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτηση γίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δεν εφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]
  • 10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύει περιοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμου συμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δεν πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιας και μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος του αιτούντος
  • 13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά και διαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχει ενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς το συμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τις περισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά τον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναι αναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περί συμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφο πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ 44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτή συστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής και κατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίες συμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τον κάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούν έτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργου δωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχα έγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίων ιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσεις αναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ή βιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται από μέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ 38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτής διορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν το αίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και το σωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπ Επιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή και όταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεση αδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδου σ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωση αυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικά βιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)
  • 25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στην πρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιο ικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγος είναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του Πολυμελούς Πρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία αν συνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη την κύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται τα θεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικά απόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω των εγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη και μετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) την επιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού των ασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ 534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχων αποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ 36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Μπέη∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατά της επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψη ασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτηση της κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ 270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής που σκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησης φέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέη υποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (Μπέης Δ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όρια της προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτή υιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27 (1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27 (1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης της δικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν 1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρ επίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριο λόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίου ζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά το ουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει την απόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ ο ίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωση άσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερών από την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρων προϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιο της επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264 επ)

2 Παράλληλα προς τα άρθρα 902-903 εφαρμόζονται εξάλλου καιοι διατάξεις των άρθρων 654 (ΕφΑθ 31521972 ΝοΒ 20 (1972) 939επ με σημείωση Παπαδημητρίου) και 755 στο πλαίσιο τηςσύμβασης εργασίας και της εταιρίας αντίστοιχα ενώ μνείαπρέπει να γίνει και στα άρθρα 14-16 ΕΝ τα οποία εφαρμόζονταιως προς το ειδικότερο θέμα της επίδειξης εμπορικών βιβλίων(αναλυτικά βλ Στοϊκό σ 30 επ) Αξιομνημόνευτα είναι επίσηςτα άρθρα 303-304 και 1201 και 1340 ΑΚ ως παραπλήσιες μορφέςτης επίδειξης οι οποίες εφαρμόζονται παράλληλα και απόλυταανεξάρτητα από τις εδώ εξεταζόμενες ρυθμίσεις

3

3 Από την άλλη πλευρά όλες οι προαναφερόμενες διατάξειςσυμπληρώνονται από τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ με τα οποίακαθορίζονται οι ειδικότερες δικονομικές κατά κύριο λόγοπροϋποθέσεις επίδειξης και εκτέλεσης της απόφασης για τηνεπίδειξη εγγράφων (για το προγενέστερο καθεστώς των άρθρων429-434 ΠολΔ βλ Παϊσίδου σ 16 επ) Οι μόλιςπροαναφερόμενες διατάξεις δεν οδήγησαν ούτε σε κατάργηση ούτεσε συρρίκνωση του πεδίου εφαρμογής των ρυθμίσεων τουουσιαστικού δικαίου (η θέση αυτή είναι αδιαμφισβήτητη σεθεωρία και νομολογία βλ Ράμμο ΕρμΑΚ 902 αρ 2∙ Νικολόπουλοάρθρ 902 αρ 2 και 3∙ ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 450 αρ1 Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1∙ Κλαμαρή ΕλλΔνη2003 608 επ Για τη γενικότερη συζήτηση που προκλήθηκε από τησυνύπαρξη των ουσιαστικών και δικονομικών διατάξεων περίεπίδειξης εγγράφων βλ αναλυτικά Παϊσίδου σ 37 επ) Ηβασική διάκριση που επικρατεί στην επιστήμη είναι η ακόλουθηΟι διατάξεις του ΑΚ (δηλαδή τόσο η γενική ρύθμιση των άρθρων902 επ ΑΚ όσο και οι προαναφερόμενες διατάξεις των άρθρων654 και 755 ΑΚ στις οποίες πρέπει να προστεθούν και αυτές τωνάρθρων 1200 1201 1339 και 1340 ΑΚ βλ σχετικά Γέσιου-ΦαλτσήΔ 18 (1987) 115 υπ 10) εφαρμόζονται ανεξάρτητα από τηνύπαρξη εκκρεμούς δίκης ενώ αντίθετα τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔσυνδέονται άμεσα με την τελευταία (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες)450 αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 επ Νίκας σ 533Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 246επ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Κουτσουράδης σ 265 Παϊσίδουσ 35 επ 39∙ ΑΠ 12641983 Δ 15 (1984) 400 με ενημερωτικόσημείωμα Σταματόπουλου∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 ΜΠρΘεσ86202006 Αρμ 60 (2006) 1257∙ Πρβλ όμως Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003609 ο οποίος εισηγείται την ερμηνευτική διαστολή τωνδιατάξεων του ΚΠολΔ ακόμη και όταν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη∙την κατασκευή αυτή αποκρούει η Παϊσίδου σ 42 και σ 53 επειδικά σε σχέση με τη θεμελίωση της αξίωσης και του εννόμουσυμφέροντος ενώ παράλληλα απορρίπτει και τη μεταφύτευση τωνπροϋποθέσεων του ΑΚ περί εννόμου συμφέροντος στην αίτηση τωνάρθρων 450 επ ΚΠολΔ Βλ επίσης την ανάλυση από τους Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 679 επ) Ωστόσο τα προαναφερόμεναπλέγματα διατάξεων εφαρμόζονται αρκετές φορές αναλογικά τόσοστο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης όσο και εκτός αυτής (Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 2 και 17∙ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1) εκεί δηλαδή πουυπάρχει ρυθμιστικό κενό4 Τέλος το κεφάλαιο περί επίδειξης πράγματος αποτελείειδικότερη εκδήλωση της γενικότερης υποχρέωσης προς παροχήπληροφοριών (Ράμμος ΕρμΑΚ Εισαγ 901-903 αρ 4∙ βλ ΜΠρΑθ29971995 ΑρχΝ 1996 605∙ πρβλ ΜΠρΠειρ 4861989 ΕΝΔ 1990

4

165 η οποία αποκλείει πάντως την εφαρμογή των άρθρων 901 επΑΚ σε θέματα λειτουργίας ναυτεργατικών σωματείων)

Άρθρο 901 Περιπτώσεις

Οποίος έχει σχετικό με κάποιο πράγμα αξίωση εναντίον του κατόχου του έχειδικαίωμα να απαιτήσει απrsquo αυτόν να επιδείξει το πράγμα αν η επίδειξη είναιαναγκαία για την άσκηση της αξίωσης

A Έννοια - Σκοπός

1 Ως επίδειξη πράγματος ορίζεται η διαδικασία μέσω τηςοποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στηθεώρηση ενός πράγματος και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τιςιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότηταποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενωνελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος sect38 αρ 2) Συνεπώς επίδειξη δεν ισοδυναμεί με απόδοση τουπράγματος αν και δεν αποκλείεται μερικές φορές ναεξομοιώνεται λόγω της οικειοθελούς εγχείρισής του από τονκάτοχο (Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 2) Στο αρχικό στάδιο ισχύοςτου ΑΚ η αξίωση επίδειξης αντιμετωπιζόταν περισσότερο ως μιαεξαίρεση από το απαραβίαστο του ιδιωτικού κύκλου του κατόχουπαρά ως έκφανση του δικαιώματος δικαστικής προστασίας τουέχοντος έννομο συμφέρον αιτούντος (Αποστολίδης 901 αρ 1∙πρβλ και ΕφΠατρ 1021964 ΝοΒ 13 (1965) 1089 [εξαίρεση απότην αρχή laquoουδείς υποχρεούται να προσκομίση εις το δικαστήριονέγγραφα που κατέχειraquo]) 2 Η επίδειξη δύναται να υλοποιηθεί με ποικίλους τρόπουςανάλογα με τη ειδικότερη φύση του πράγματος και σε αρμονίαπρος την καλή πίστη και τα συναλλακτικά ήθη (Γεωργιάδης Απόπ αρ 26) Ειδικότερα ο αιτών δύναται να ζητήσειδιενέργεια πραγματογνωμοσύνης να ζητήσει τη λήψη ομοιώματοςτου (κινητού) πράγματος (εξαιρετικά σπάνια περίπτωση) αλλάκαι να ζητήσει να του επιτραπεί να ψηλαφήσει να οσφρανθεί ήκαι να γευθεί το πράγμα εφόσον βέβαια αυτό δεν αναμένεται ναυποστεί οιαδήποτε φθορά από την αντίστοιχη ενέργεια (ΓεωργιάδηςΑπ όπ∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 901 αρ 4)

B Νομική φύση

3 Πρόκειται για εκ του νόμου εξωδικαιοπρακτική ενοχή καθώςδεν εξαρτάται από την ύπαρξη οιασδήποτε προγενέστερης σχέσης(Ζέπος σ 677∙ Ράμμος ΕρμΑΚ Εισαγ 901-903 αρ 5∙ Νικολόπουλοςάρθρ 901 αρ 2 Κουτσουράδης σ 434) Ειδικότερα συνιστάαυτοτελή ενοχική σχέση μεταξύ του αιτούμενου την επίδειξη καιτου προσώπου στην κατοχή του οποίου βρίσκεται το πράγμα ηυλοποίηση της οποίας επέρχεται με δικαστική απόφαση

5

(Μαντζούφας σ 484∙ Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 5Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 901 αρ 2∙ πρβλ και ΔημητροπούλουΑρχΝ 2007 420 επ) Πάντως αν και αυτοτελής η αξίωση έχειπαρακολουθηματικό χαρακτήρα (βλ Γεωργιάδη Απ όπ) ή απόδιαφορετική οπτική γωνία συνιστά παρεπόμενη υποχρέωση άλληςκύριας υποχρέωσης (Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 2∙ αντίθετα οΡάμμος ΕρμΑΚ Εισαγ 901-903 αρ 5) διαφορετική όμως τωναντίστοιχων υποχρεώσεων που προβλέπονται στα άρθρα 456 και 519ΑΚ (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 2) 4 Με γνώμονα την προπεριγραφόμενη νομική της φύση η αξίωσηεπίδειξης δεν υπόκειται σε ίδια παραγραφή (Ράμμος ΕρμΑΚ άρθρ901 αρ 18α ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 901 αρ 5) αλλά στηνπαραγραφή της αξίωσης ως προς το πράγμα (Νικολόπουλος άρθρ901 αρ 16∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 901 αρ 5 ΜπαλοδήμοςΔ 22 (1991) 152)

Γ Νομοθετική ρύθμιση

5 Η διάταξη έλαβε κυρίως ως πρότυπό της την sect 809 γερμΑΚΕκτός από το άρθρο 901 για την υλοποίηση του δικαιώματοςεπίδειξης εφαρμοστέα είναι και η διάταξη του άρθρου 903

Δ Προϋποθέσεις γέννησης της αξίωσης επίδειξης

6 Τρεις είναι οι προϋποθέσεις για τη νόμιμη ενάσκηση τηςαξίωσης με βάση τη νομοτυπική μορφή της διάταξης η ανάλυσητων οποίων ακολουθεί αμέσως παρακάτω

Ι Ύπαρξη αξίωσης σχετικά με το επιδεικτέο πράγμα

7 Ο νόμος αναφέρεται σε όποιον έχει αξίωση σχετικά με κάποιο πράγμαΗ σχέση μεταξύ της αξίωσης και του πράγματος δύναται να είναικαι έμμεση (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 2∙ Βαθρακοκοίλης όπ αρ 3βλ και το διαφωτιστικό παράδειγμα στον Γεωργιάδη Απ όπ)δηλαδή μπορεί να πηγάζει από το πράγμα ή και να εξαρτάται απότην ύπαρξη ή τη φύση του (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 12) Τοείδος της αξίωσης δεν εξειδικεύεται ούτε περιορίζεται Πρέπειπάντως να πρόκειται για ιδιωτικού δικαίου αξίωση (Αποστολίδης901 αρ 5) Κατά συνέπεια εντάσσονται εδώ ενοχικές (ακόμη καιαν είναι διαζευκτικές Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 6 και 7)εμπράγματες κληρονομικές και άλλες αξιώσεις (Φουρκιώτης σ354∙ Καυκάς σ 622∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 2∙ ΣπυριδάκηςΠεράκηςάρθρ 901 αρ 3 Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 4∙ ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 901 αρ 3) συνήθως όμως η αξίωση είναιενοχικού χαρακτήρα (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 9∙ πρβλ εξαντιδιαστολής και Νικολόπουλο άρθρ 901 αρ 5) Ηθικής φύσηςαξίωσης υπάγονται εδώ (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 8) υπό τηνπροϋπόθεση της πλήρωσης των όρων της ΑΚ 299 (Ράμμος ΕρμΑΚ 901

6

αρ 2) Η ενάσκηση του δικαιώματος επίδειξης δεν κωλύεταιεξάλλου ακόμη και αν η αξίωση τελεί υπό αναβλητική αίρεση ήπροθεσμία (Ζέπος σ 678∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 7∙ Νικολόπουλοςάρθρ 901 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ) Αρκεί δηλαδή και ηδυνατότητα ύπαρξης της αξίωσης (Βάλληνδας σ 220) Πάντως ηαξίωση προς επίδειξη προϋποθέτει ενεργή αξίωση ως προς τοπράγμα κατά το χρόνο υποβολής του σχετικού αιτήματος(Βαθρακοκοίλης όπ)8 Ως πράγμα νοείται κάθε νοητό ενσώματο κινητό ή ακίνητοαντικείμενο το οποίο εντάσσεται στην έννοια του πράγματοςκατά το άρθρο 947 sect 1 ΑΚ (Μαντζούφας σ 484∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 901αρ 4 και 5) συμπεριλαμβανομένων και των συστατικών(ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 901 αρ 2) υπό τον όρο ότι η επίδειξητων τελευταίων δε θα έθετε σε κίνδυνο την ακεραιότητα ή καιτη χρησιμότητα του πράγματος ως συνόλου (Νικολόπουλος άρθρ 901αρ 11∙ Γεωργιάδης Απ όπ∙ Βαθρακοκοίλης όπ αρ 3 β) όπωςπχ όταν πρόκειται για ουσιώδες συστατικό του πράγματος(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 3 και 10) Στην έννοια του πράγματοςεντάσσονται κατά μία άποψη οι φυσικές δυνάμεις και η ενέργειαμε γνώμονα τη ρύθμιση του άρθρου 947 sect 2 (Καυκάς σ 623 υπ1∙ σύμφωνος ο Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 6 και ο Νικολόπουλος άρθρ901 αρ 10 εφόσον βέβαια υπάρχει δυνατότητα εξουσιάσεως)Εξαιρείται πάντως το ανθρώπινο σώμα (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 4∙Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 300) και τα μέλη του(Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 10) όχι όμως και το πτώμα καθώςκατά του πρώτου δε νοείται αξίωση (αφού η έννοια του πράγματοςεξομοιώνεται με κάτι απρόσωπο Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 10)ενώ αντίθετα το δεύτερο δύναται να αποτελεί αντικείμενοαπόδειξης (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 10∙ Βαθρακοκοίλης όπ Γιαζήτημα χαρακτηρισμού του νεκρού ως προσώπου ή πράγματος κάνειλόγο ο Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 4 όμοια ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ901 αρ 2) Η αίτηση πάντως που υποβάλλεται προς την αρμόδιααρχή με σκοπό την εκταφή πτώματος δεν υπάγεται στο άρθρο 901ΑΚ (Αποστολίδης 901 αρ 5) Τέλος δεν εντάσσεται στην ανωτέρωέννοια η ομάδα πραγμάτων ως ιδανικό σύνολο καθώς και η ομάδαπεριουσίας ή η επιχείρηση (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 10)9 Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το ζήτημα τουεπιτρεπτού υποβολής του αιτήματος προς διαπίστωση ενδεχόμενηςύπαρξης αξίωσης ή διακρίβωση του ύψους αυτής Το θέμααπασχολεί έντονα την επιστήμη Η κρατούσα άποψη απορρίπτει τηνανωτέρω εκδοχή με επίκληση του ίδιου του κανόνα δικαίου πουθέτει ως προαπαιτούμενο την ύπαρξη αξίωσης (Βαθρακοκοίλης όπ∙Μπαλοδήμος Δ 22 (1991) 151∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006)749 επ με σύμφωνο σημείωμα ΑΕΤ 751 Τις δυσχέρειες πουπροκαλούνται από τη θέση αυτή υπογραμμίζει ο Νικολόπουλος άρθρ901 αρ 9 Πρβλ εδώ Αποστολίδη 901 αρ 8 και 5 in fine ο

7

οποίος κάνει λόγο για αξίωση και όταν ο αιτών θέλει ναβεβαιωθεί για την ύπαρξή της) Σημειώνεται πως ο νομοθέτης δενενσωμάτωσε τη σχετική φράση η οποία περιέχεται στην sect 809γερμΑΚ Η αντίθετη γνώμη εδράζεται σε τελολογικής φύσηςεπιχειρήματα ανατρέχει δηλαδή στην θεμελιακή αποστολή τηςρύθμισης που δεν είναι άλλη από τη διευκόλυνση και όχι τηδυσχέρανση του δικαιώματος επίδειξης (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 3και ακόμη σαφέστερα και επικριτικά έναντι της κρατούσας γνώμηςστον αρ 8) παράλληλα επιστρατεύει και τις θεμελιώδειςδιατάξεις των άρθρων 20 sect 1 Σ και 6 sect 1 ΕΣΔΑ οι οποίεςενδυναμώνουν και προστατεύουν ως γνωστό το δικαίωμα δικαστικήςπροστασίας Τέλος στο ενδεχόμενο αντεπιχείρημα επιβάρυνσηςτων δικαστηρίων με στρεψόδικες πρακτικές αντιτάσσει το άρθρο281 ΑΚ η επίκληση του οποίου παραμένει στη διακριτικήευχέρεια του δικαστή (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 11 Μάλλονσύμφωνη και η Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 299 επ)

ΙΙ Κατοχή του πράγματος από τον οφειλέτη της αξίωσης

10 Σύμφωνα με τη νομοτυπική μορφή της ρύθμισης η αξίωσηπερί επίδειξης απαιτείται να στρέφεται κατά του κατόχου τουπράγματος ο οποίος όμως πρέπει παράλληλα να είναι και ο καθrsquoου στρέφεται η αξίωση περί το πράγμα (Νικολόπουλος άρθρ 901αρ 13∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 12 Μπαλοδήμος Δ 22 (1991)151) Κατοχή και υποχρέωση πρέπει συνεπώς να συμπίπτουν στοπρόσωπο του αντιδίκου ο οποίος βαρύνεται με laquoπραγματοπαγήυποχρέωσηraquo (Φουρκιώτης σ 354∙ Καυκάς σ 624) Αν δενσυμπίπτουν άσκηση των δικαιωμάτων που απορρέουν από το άρθρο901 ΑΚ δεν είναι νοητή (Καυκάς σ 621 επ∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 901αρ 10) Κρίσιμος χρόνος για τον εντοπισμό του κατόχουθεωρείται αυτός της υποβολής της σχετικής αίτησης 11 Ο κάτοχος δεν είναι αναγκαίο να είναι και νομέας ή κύριοςτου πράγματος (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 11∙ ΣπυριδάκηςΠεράκηςάρθρ 901 αρ 4 εξ αντιδιαστολής Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ13) ούτε είναι αναγκαίο να κατέχει το πράγμα καλόπιστα(Βάλληνδας σ 220) Στην περίπτωση αυτή εναγωγή του νομέα δεφαίνεται να εξυπηρετεί το σκοπό για τον οποίον επινοήθηκε ηρύθμιση (αναλυτικά Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 12) Ευθύνεται πάντωςτόσο εκείνος που με δόλιο τρόπο αποξενώθηκε του πράγματος(Μαντζούφας σ 485) όσο και εκείνος που δόλια εμφανίζεται ωςκάτοχος αυτού στο δικαστήριο (Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 7)Στις περιπτώσεις αυτές απαιτείται η συνεναγωγή τωνπροαναφερόμενων προσώπων (Βαθρακοκοίλης όπ αρ 3 γ) Σεπερίπτωση που το έγγραφο βρίσκεται στη σφαίρα ελέγχου νομικούπροσώπου κάτοχος δε θεωρείται ο νόμιμος εκπρόσωπος αυτούαλλά το ίδιο το νομικό πρόσωπο (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 11)

8

ΙΙΙ Έννομο συμφέρον αυτού που ζητεί την επίδειξη

12 Η διάταξη θέτει ως προϋπόθεση την αναγκαιότητα τηςεπίδειξης ως προς την άσκηση της αξίωσης Ουσιαστικά ηπροϋπόθεση αυτή μπορεί να θεωρηθεί ως το απαραίτητοπροπαρασκευαστικό στάδιο για την άσκηση της αγωγής τουαιτούντος κατά του κατόχου αναφορικά με την κύρια αξίωση(Ζέπος σ 678 υπ 4) Στην επιστήμη η προϋπόθεση αυτή έχειεξομοιωθεί με το έννομο συμφέρον του αιτούμενου την επίδειξηΈννομο συμφέρον έχει και καθένας από τους ομοδίκους ξεχωριστάχωρίς τη συμμετοχή των λοιπών (ΕφΘεσ 17831993 Αρμ 1994 590επ)13 Όρια στο είδος του εννόμου συμφέροντος δε φαίνεται νατίθενται (Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 8) καθώς γίνεται δεκτή ηεπίκληση τόσο περιουσιακού (που είναι και το σύνηθες) όσο καιηθικού εννόμου συμφέροντος (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 14∙Γεωργιάδης Απ όπ αρ 13) ή κατrsquo άλλη διατύπωση συμφέρονάξιο προστασίας (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 16∙ Βαθρακοκοίλης όπαρ 3 δ) Θεωρείται πως υφίσταται έννομο συμφέρον όταν ο αιτώνεπιθυμεί να βεβαιωθεί αναφορικά με την ταυτότητα (Ζέπος σ678 υπ 4∙ Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 14) την ποσότητα ήκαιτην ποιότητα ή την ενδεχόμενη ελαττωματικότητα του πράγματος(Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 13∙ πρβλ Καυκά σ 624 με ειδικήαναφορά στην περίπτωση διαζευκτικής ενοχής) Η σχετική κρίσητου δικαστηρίου εκφεύγει του αναιρετικού ελέγχου διότιανάγεται σε εκτίμηση πραγματικών περιστατικών όχι όμως και ηαπόφανση περί του ότι αποδείχθηκε ή δεν αποδείχθηκε η συνδρομήεννόμου συμφέροντος (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 14∙ Βαθρακοκοίληςόπ αρ 3 δ) καθώς και η υπαγωγή των πραγματικώνπεριστατικών στην αόριστη έννοια του laquoεννόμου συμφέροντοςraquo(Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 28)

Ε Δικονομικά ζητήματα

14 Η αίτηση επίδειξης πράγματος δύναται να ασκηθεί τόσο μεαγωγή όσο και με ανταγωγή αλλά και παρεμπιπτόντως μεαυτοτελή αγωγή στο πλαίσιο διεξαγωγής άλλης δίκης ακόμη καιστο εφετείο όχι όμως με τις προτάσεις ούτε επίσης με κύρια ήπρόσθετη παρέμβαση (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 17-22) Στοδικόγραφο της αίτησης πρέπει να ιστορείται η ύπαρξη αξίωσηςκατά του κατόχου αναφορικά με το πράγμα να εξειδικεύονται οιλόγοι που καθιστούν την επίδειξη αναγκαία σε συνάρτηση με τηνπροαναφερόμενη αξίωση καθώς και να περιγράφεται με τονακριβέστερο δυνατό τρόπο το προς επίδειξη πράγμα (Αποστολίδηςάρθρ 901 αρ 9∙ Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 25 και 27) Τοβάρος απόδειξης φέρει καταρχήν ο αιτών (Νικολόπουλος άρθρ 901

9

αρ 26 ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 901 αρ 9) Από την άλλη πλευράο εναγόμενος μπορεί εκτός από την άρνηση της αγωγής ναεπικαλεστεί λόγους προσβολής των οικογενειακών επιστημονικώνή επαγγελματικών του συμφερόντων ή ακόμη τον ενδεχόμενοκίνδυνο ποινικής του δίωξης εξαιτίας της επίδειξης (Καυκάς σ625 υπ 2)15 Καθrsquo ύλη αρμόδιο δικαστήριο για την εκδίκαση της αίτησηςείναι το Πολυμελές Πρωτοδικείο καθώς η σχετική αξίωση δεναποτιμάται σε χρήμα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 23)Υποστηρίζεται πάντως και η άποψη που συνδέει την εκδίκαση τηςαίτησης με τη δίκη για την κύρια αξίωση (Ράμμος σε Νικολόπουλοάρθρ 901 αρ 24) Ακολουθητέα είναι η τακτική διαδικασία(Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 29) Η εκτέλεση της απόφασηςδιεξάγεται με βάση το άρθρο 941 sect 1 ΚΠολΔ καθώς συνιστά πράξηπου μπορεί να γίνει μόνο από τον κάτοχουπόχρεο καισυνοδεύεται από απειλή χρηματικής ποινής για την περίπτωσητης μη συμμόρφωσής του στο διατακτικό της (Νικολόπουλος άρθρ901 αρ 33)

Για τα ζητήματα του τρόπου άσκησης της αξίωσης επίδειξηςπράγματος του αρμόδιου δικαστηρίου και της διαδικασίας πουδύναται να επιλεχθεί καθώς και για τις λεπτομέρειες αναφορικάμε την εκτέλεση της απόφασης περί επίδειξης βλ ακόμη υπόάρθρο 903

Άρθρο 902

Οποίος έχει έννομο συμφέρον να πληροφορηθεί το περιεχόμενο ενός εγγράφου πουβρίσκεται στην κατοχή άλλου έχει δικαίωμα να απαιτήσει την επίδειξη η καιαντίγραφό του αν το έγγραφο συντάχθηκε για το συμφέρον αυτού που το ζητεί ηπιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και αυτόν η σχετίζεται με διαπραγματεύσειςπου έγιναν σχετικά με τέτοια έννομη σχέση είτε απευθείας από τον ίδιο είτε για τοσυμφέρον του με τη μεσολάβηση τρίτου

A Έννοια

1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω τηςοποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στηθεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τιςιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότηταποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενωνελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)

Υπό τον όρο έγγραφο υπάγεται κάθε ανθρώπινο ndashδικαιοπρακτικού χαρακτήρα (Βάλληνδας σ 221) - έργο γραφής(κανονικής ή ιδιάζουσας πχ στενογραφία έτσι Γιακουμής Δ 27(1996) 514) επί οιουδήποτε υλικού φορέα (χαρτί ύφασμα ξύλοπέτρα πλάκα σιδήρου κλπ βλ σχετικά Αποστολίδη άρθρ 902αρ 2∙ Καυκά σ 627) με χειρόγραφο ή άλλο τρόπο ο οποίος έχει

10

προκύψει από τις σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις (υλικόαποθηκευμένο σε δισκέτα ψηφιακό δίσκο ηλεκτρονικό μήνυμαπου έχουν παραχθεί σε ηλεκτρονικό υπολογιστή) Συγκαταλέγονταιεδώ Εξοφλητικές αποδείξεις πληρεξούσια επιστολέςεπαγγελματικά βιβλία (Μαντζούφας σ 485∙ Παϊσίδου σ 110 επ)όχι όμως τα διαβατήρια (ΕφΠατρ 1021964 ΝοΒ 1965 1089)Έγγραφο θεωρείται εξάλλου κάθε οπτικοακουστικό υλικό όπωςπχ φωτογραφίες κινηματογραφικές ταινίες ψηφιακοί δίσκοι(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 3∙ στην εφαρμογή τουάρθρου 901 ΑΚ παραπέμπει εδώ ο Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 4) Στηνέννοια εντάσσονται μάλιστα όλα τα έγγραφα είτε αυτάσυντάχθηκαν κατά τους προβλεπόμενους τύπους είτε είναι άκυρα(ΕφΘεσ 17831993 Αρμ 1994 590 επ∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ18) Δεν αποκλείεται ακόμη να εντάσσονται εδώ και τα έγγραφαπου με βεβαιότητα θα καταρτιστούν στο μέλλον (βλ εξαντιδιαστολής ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ) όχι όμωςκαι έγγραφα η ύπαρξη των οποίων δεν προκύπτει με βεβαιότηταστην αίτηση (ΠΠρΜυτ 11997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) Για όσα από τα ανωτέρωδεν αποτυπώθηκαν πάντως σε χαρτί δεν αποτελούν δηλαδή έγγραφαμε τη στενή έννοια του όρου γινόταν παλαιότερα δεκτό ότι δεναποκλείεται η ενάσκηση της σχετικής αξίωσης στη βάση τουάρθρου 901 ΑΚ (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 2∙ Ράμμος όπ) Ηάποψη αυτή πάντως υποστηρίχθηκε πριν από την εισαγωγή τουΚΠολΔ και με δεδομένη πλέον τη ρύθμιση του άρθρου 444 αρ 3ΚΠολΔ δεν πρέπει να ακολουθείται (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 4∙ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 902 αρ 3 Γιακουμής Δ 27 (1996) 514επ Παϊσίδου σ 40 επ 107 και 115 επ∙ βλ επίσης ΕφΘεσ19391998 ΕλλΔνη 1999 383) Εξαιρούνται ωστόσο τα δημόσιαέγγραφα που συντάχθηκαν για λόγους δημόσιου συμφέροντος(Βάλληνδας σ 222 Αποστολίδης 902 αρ 5∙ ΠρΛαμ 7321975 ΕΕΝ1976 52) ή περιέχουν κρατικά απόρρητα (ΜΠρΑγρ 441992 ΑρχΝ1992 542) στα οποία δεν εντάσσονται πάντως έγγραφα πουπιστοποιούν σχέση δημοσίου δικαίου μεταξύ του αιτούντος καιτου κατόχου Δημοσίου ή ΝΠΔΔ (βλ σχετικά Καυκά σ 627 υπ 1α∙ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 1971 491 επ)

Ο καταληκτικός σκοπός της επίδειξης εστιάζεται αλλά δενπεριορίζεται στην πρόθεση του αιτούντος να αποδείξει τησύσταση αλλοίωση ή κατάργηση έννομης σχέσης (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 4 in fine∙ ΕφΛαρ 4462003 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2004 41)Για το λόγο αυτό σημειώνεται πως από το έγγραφο θα πρέπει ναπροκύπτει κάποια δικαιοπρακτική βούληση (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ4)

B Νομική φύση

2 Ισχύουν όσα ήδη αναφέρθηκαν στην ερμηνεία του άρθρου 901ΑΚ Πρόκειται και εδώ για εκ του νόμου ενοχή (ΑΠ 7762005

11

ΝΟΜΟΣ) ενώ η σχετική αξίωση δεν υπόκειται σε αυτοτελήπαραγραφή (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 14) Η υποχρέωση προςεπίδειξη είναι πραγματοπαγής και δεν εξαρτάται από κάποιαάλλη κύρια υποχρέωση του κατόχου έναντι του αιτούντος(Γιακουμής Δ 27 (1996) 513 Κουτσουράδης σ 434 Παϊσίδου σ46)

Γ Νομοθετική ρύθμιση

3 Πρότυπη ρύθμιση του άρθρου 902 ΑΚ αποτελεί η sect 810 γερμΑΚ(Γιακουμής Δ 27 (1996) 513 Παϊσίδου σ 40 υπ 22) και τοάρθρο 86 sect 2 Γαλλο-ιταλικού σχεδίου ενοχών ενώ παρεμφερούςπεριεχομένου είναι και το άρθρο 963 του ελβετικού ΚώδικαΕνοχών

Δ Προϋποθέσεις γέννησης της αξίωσης επίδειξης

4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφωνρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στοπλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οιπροϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικούαιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσικαι υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωσηΠαπαδημητρίου ∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσειςΑντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτησηγίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δενεφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]

Ι Οι προϋποθέσεις κατά τον ΑΚ

5 Δύο είναι οι βασικές προϋποθέσεις για την ευόδωση τουαιτήματος επίδειξης Πρώτον η κατοχή του εγγράφου από τονκαθrsquo ου η αίτηση και δεύτερον η στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος στο πρόσωπο του αιτούντος η οποία εξειδικεύεταισε τρεις ειδικότερες περιπτώσεις οι οποίες θα αναλυθούν στησυνέχεια

1 Κατοχή εγγράφου

6 Η διάταξη αναφέρεται σε έγγραφο που βρίσκεται στην κατοχήάλλου χωρίς να ενδιαφέρει ο τρόπος με τον οποίον το έγγραφο

12

περιήλθε σε αυτόν (ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 902 αρ 4 Παϊσίδουσ 46) Ο εκάστοτε κάτοχος ο οποίος δεν είναι αναγκαίο ndashαλλά δεν αποκλείεται - να είναι και νομέας ή κύριος αυτού(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 13∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 10∙Παϊσίδου σ 46) έχει συνεπώς υποχρέωση εμπράγματης φύσηςέναντι του αιτούντος (Καυκάς σ 629) Αναγκαία αποβαίνει έτσιη αναφορά του προσώπου που κατά το χρονικό σημείο υποβολήςτης αίτησης διαθέτει την κατοχή του εγγράφου (Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 10∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 15∙ Παϊσίδου σ 46∙ΑΠ 2091994 ΕΕΝ 1995 195∙ ΕφΠειρ 4182002 ΤΝΠ ΔΣΑ∙ ΕφΑθ24652005 ΝοΒ 2005 1291) Ο ισχυρισμός του εναγόμενου περί μηκατοχής του εγγράφου αποτελεί άρνηση και όχι ένσταση (Μπέης Δ18 (1987) 98 επ Νίκας σ 539) Έτσι σε περίπτωση πουαποδειχθεί πως ο τρίτος δεν είναι πλέον κάτοχος πριν από τηνάσκηση της αξίωσης επίδειξης ή αντίστροφα δεν αποδειχθεί πωςο εναγόμενος είναι κάτοχος η σχετική αίτηση θα απορριφθεί(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 13∙ ΑΠ 14941987 ΕΕΝ 1988 814∙ ΜΠρΑθ269961996 ΑρχΝ 1997 45 επ∙ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001)1543 επ) Υποστηρίχθηκε πάντως και η άποψη που δενεπιδοκιμάζει την απόρριψη της αίτησης όταν αποδεικνύεταισυνδρομή δόλου στο πρόσωπο του κατόχου με απώτερο στόχο τηματαίωση της αξίωσης προς επίδειξη∙ και πάλι όμως η ίδια γνώμηαντιλαμβάνεται τις δυσκολίες της θέσης αυτής και προκρίνειτην αποζημιωτική οδό (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 14) Ενδεχόμενημεταβολή στο πρόσωπο του κατόχου μετά την άσκηση της αίτησηςδεν επιφέρει πάντως αρνητικές συνέπειες για τον αιτούντα(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 15∙ βλ όμως ΑΠ 10231992 ΔΕΝ 1993 82laquohellipεκείνος που ζητάει την επίδειξη εγγράφου οφείλει hellip να ισχυρισθεί και νααποδείξει όχι μόνο ότι ο αντίδικός του κατείχε κάποτε το έγγραφο τούτο αλλά καιότι εξακολουθεί να το κατέχει κατά τον χρόνον της δίκηςraquo∙ όμοια και ΕφΑθ32392001 ΔΕΕ 2002 87) ο οποίος μπορεί μάλιστα να εκτελέσειτην απόφαση και κατά του νέου κατόχου με βάση το άρθρο 919 αρ1 ΚΠολΔ (ΑΠ 3981959 ΝοΒ 1959 1248∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ10∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 7∙ Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 611 υπ 66∙ Παϊσίδου σ 46) Αν όμως λάβει χώρα απώλειατου εγγράφου από τυχαίο γεγονός δεν μπορεί να αναμένεταιευδοκίμηση της αίτησης (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 15 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 10 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 15∙ Παϊσίδου σ 46)7 Σε αντίθεση με τη ρύθμιση του άρθρου 901 δεν απαιτείταιεδώ ύπαρξη ουσιαστικής αξίωσης αναφορικά προς το έγγραφο πουκατέχει ο αντίδικος ούτε κατά του κατόχου του (ΒαρυπομπιώτηςΕΕΝ 40 (1973) 92 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 11 Γεωργιάδης Απόπ αρ 16 in fine Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 5Παϊσίδου σ 41 επ∙ Γκόγκας Δ 18 (1987) 825 Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ2004 657∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775) Εξάλλου η αγωγήδεν απαιτείται να κοινοποιηθεί στον οφειλέτη του ενάγοντος

13

(ΜΠρΘεσ 189522003 ΕΤρΑξΧρΔ 2004 367∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775)8 Κάτοχος θεωρείται κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωποανεξάρτητα από την ειδικότερη νομική μορφή του (Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 12 όπου και εκτενείς νομολογιακές παραπομπές∙Γιακουμής Δ 27 (1996) 515 Παϊσίδου σ 46 επ) δηλαδή και ταΝΠΔΔ καθώς και οι ΟΤΑ (ΜΠρΑθ 269961996 ΑρχΝ 1997 45 επ∙ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ 1998 816∙ ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999225 επ)

2 Έννομο συμφέρον

9 Στην έννοια του εννόμου συμφέροντος εντάσσεται κάθεδικαίωμα του αιτούντος ιδιωτικού ή δημόσιου δικαίου (ΡάμμοςΕρμΑΚ 902 αρ 5 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 300)χρηματικής ή μη περιουσιακής φύσης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ6∙ ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 902 αρ 2 Παϊσίδου σ 42∙Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 423) Στην επιστήμη γίνεται δεκτό πωςυφίσταται έννομο συμφέρον όταν η επίδειξη του κρίσιμουεγγράφου έχει αξία για την επιδίωξη διατήρηση ή προστασίασχέσεων που αναγνωρίζει το Δίκαιο (Βάλληνδας σ 221Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 6∙ ΜΠρΑθ 222961995 ΔΕΕ 1996 597επ) καθώς και για την υποστήριξη ύπαρξη ή άρση έννομηςσχέσης ή κατάστασης στην περιουσιακή ή προσωπική σφαίρα αυτούπου ζητά την επίδειξη ή όταν αυτό (δηλαδή το έγγραφο) είναιπρόσφορο προς ανταπόδειξη (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ5 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16) Είναι αδιάφορο το αν πρόκειταιγια έγκυρο ή άκυρο έγγραφο όπως αδιάφορο είναι και το είδοςτης αξίωσης επί του οποίου εδράζεται (Αποστολίδης άρθρ 902αρ 4) Ειδικά για τα άκυρα έγγραφα αναγνωρίζεται έννομοσυμφέρον με σκοπό την προσβολή τους (Γεωργιάδης Απ όπ αρ18 in fine ΕφΘεσ 17831993 Αρμ 48 (1994) 591) Εξαντιδιαστολής προκύπτει πως δεν συντρέχει έννομο συμφέρονόταν η επίδειξη αποβαίνει ουσιαστικά ανώφελη ή περιττή για τηνπροστασία του αιτούντος (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 5 μεαναφορά σε οικογενειακές επιστολές και ιδιωτικές σημειώσειςπου έχουν υποκειμενική μόνο αξία αλλά δεν εξυπηρετούν τοέννομο συμφέρον του αιτούντος∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 613 επ με αναφορά σε αποφάσεις (υπ79) που απέρριψαν αίτημα επίδειξης λόγω ευχερέστερηςδυνατότητας λήψης του εγγράφου από το αρχείο των δικαστηρίων(βλ εδώ και ΑΠ 4821974 ΝοΒ 23 (1975) 25 επ (26) [δενυφίσταται δικαίωμα επίδειξης αν πρόκειται για έγγραφα πουφυλάσσονται στο αρχείο του δικαστηρίου εκτός ανστοιχειοθετείται ειδικό έννομο συμφέρον να ζητηθούν από τοναντίδικο]) και σε άλλες (υπ 80) που απέρριψαν το ανωτέρωαίτημα λόγω απόδειξης του κρίσιμου γεγονότος ήδη μέσω άλλων

14

αποδεικτικών στοιχείων∙ βλ ακόμη Παϊσίδου σ 105∙ ΕφΛαρ4462003 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2004 41 επ∙ ΠΠρΠύργ 682001 Αρμ 56(2002) 1023 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 669 επ [δενυφίσταται αναφορικά με σύμβαση αλληλόχρεου και κίνησηλογαριασμού κατά της Τράπεζας από αγοραστές κατασχεμένουκαθώς μπορούν να τα προμηθευτούν από το δικαιοπάροχο ndashαντισυμβαλλόμενο της Τράπεζας ή από το αρχείο τουδικαστηρίου)

Γίνεται δεκτό πως έννομο συμφέρον δεν υπάρχει και όταν μετην αίτηση επιδιώκεται για πρώτη φορά η αποκάλυψη εκείνων τωνπραγματικών περιστατικών που θα διευκολύνουν στη συνέχειααυτόν που ζητά την επίδειξη στην ενάσκηση των αξιώσεών του(Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16 Παϊσίδου σ 129 επ∙ AΠ 92005ΧρΙΔ 2005 715∙ πρβλ και ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επΠρβλ όμως ΜΠρΚατ 8591999 ΔΕΕ 2000 75 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2000123 επ)10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύειπεριοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60(2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμουσυμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δενπρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά(Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιαςκαι μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος τουαιτούντος

α Σύνταξη εγγράφου για το συμφέρον του αιτούντος την επίδειξη

11 Θεωρείται πως ένα έγγραφο συντάχθηκε για το συμφέροναυτού που ζητά την επίδειξή του όταν με αυτό αποδεικνύεται ηύπαρξη ή διατήρηση δικαιώματός του (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 8Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Βαρύνουσα σημασία έχει κυρίως ηπραγματική πρόθεση του συντάκτη ή των μερών κατά το χρονικόσημείο έκδοσης σύνταξης του εγγράφου (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ8∙ όχι κατά το χρόνο άσκησης της αξίωσης Παϊσίδου σ 43) καιόχι το περιεχόμενό του όπως γίνεται αντιληπτό από τρίτοαντικειμενικό παρατηρητή (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7)12 Δεν απαιτείται το έγγραφο να έχει συνταχθεί αποκλειστικάπρος το συμφέρον του αιτούντος την επίδειξη απαιτείται ωστόσοη σύνταξή του να έχει λάβει χώρα έστω (και) προς το συμφέροντου (έτσι Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7∙ ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ902 αρ 10 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17 Παϊσίδου σ 43∙Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 425∙ ΑΠ 7571966 ΝοΒ 14 (1966) 936επ ΕφΑθ 24562002 Δ 33 (2002) 657 ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη2003 524 επ∙ ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 748 ΜΠρΘεσ

15

196982005 Αρμ 60 (2006) 751∙ πρβλ όμως Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 902 αρ 6 α κατά τον οποίο το έγγραφο πρέπει να έχεισυνταχθεί κυρίως προς το συμφέρον του αιτούντος και ΜΠρΘεσ234342001 Αρμ 56 (2002) 1188 όπου γίνεται λόγος γιαέγγραφα που αφορούν άμεσα στον αιτούντα)

Παραδείγματα αντίστοιχων εγγράφων συνιστούν οιεξοφλητικές αποδείξεις (Παϊσίδου σ 43) η αναγνώριση οφειλήςτο πληρεξούσιο έγγραφο (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 8∙ Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 7∙ Παϊσίδου σ 43) και η διαθήκη στην οποία οαιτών εγκαθίσταται ως κληρονόμος (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7∙Παϊσίδου σ 43) Αντίθετα απαιτείται ειδική στοιχειοθέτησηεννόμου συμφέροντος αναφορικά με έγγραφα που συντάχθηκανμεταξύ του κατόχου και τρίτου προσώπου (Αποστολίδης 902 αρ 5∙πρβλ εδώ Καυκά σ 625∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 7∙ Σταθεράαπορριπτική εδώ η νομολογία βλ ενδεικτικά ΜΠρΠειρ 101072006ΠΝ 2007 72 επ)

β Πιστοποίηση μέσω του εγγράφου έννομης σχέσης που αφορά και τον αιτούντα

16

13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά καιδιαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχειενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς τοσυμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τιςπερισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφοράτον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναιαναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περίσυμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφοπιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτήσυστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής καικατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίεςσυμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τονκάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούνέτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργουδωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχαέγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίωνιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσειςαναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ήβιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται απόμέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτήςδιορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20(1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν τοαίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και τοσωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπΕπιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή καιόταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεσηαδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπαρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδουσ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωσηαυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικάβιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά(Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)14 Η έννοια της έννομης (άρα όχι απλώς βιοτικής βλΔημητροπούλου ΑρχΝ 2007 425) σχέσης δεν περιορίζεται ανάλογαμε τη φύση της Δυνατή είναι έτσι η στοιχειοθέτηση τηςπροϋπόθεσης αυτής με επίκληση έννομης σχέσης τόσο τουιδιωτικού όσο και του δημόσιου δικαίου (Νικολόπουλος άρθρ 902αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ44) Εξάλλου η ανωτέρω έννομη σχέση δεν απαιτείται νααπετέλεσε το αποκλειστικό αντικείμενο του ζητούμενου εγγράφου∙

17

αρκεί από αυτό να διαπιστώνεται ή να αποδεικνύεται κάποιογεγονός δηλωτικό της επίμαχης έννομης σχέσης (Βάλληνδας σ221 Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)15 Αμφισβητείται αν για την κατάφαση της προϋπόθεσηςαπαιτείται η συμμετοχή του αιτούντος υπό τη μορφή τουδικαιοπρακτούντος (με γνώμονα τη νομοτυπική μορφή τηςρύθμισης υπέρ Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6∙ ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 658 ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 44 (2003) 524 επ∙ ΜΠρΘεσ196982005 Αρμ 60 (2006) 751∙ προς την κατεύθυνση μιαςλιγότερο τυπολατρικής προσέγγισης και σε τελική ανάλυση κατάμε γνώμονα τα άρθρα 6 sect 1 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ ο πυρήνας τωνοποίων θίγεται από την επικρατούσα γνώμη οι Παπαδημητρίου ΔΕΕ8 (2002) 13 επ (16) Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19∙ ΜπέηςΠαρατηρήσεις στην ΕφΑθ 24562002 Δ 33 (2002) 665Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 427 επ) Επιχείρημα υπέρ τηςδεύτερης γνώμης αντλείται και από την παραδοχή της ένταξηςστην εξεταζόμενη περίπτωση και εγγράφων που αποδεικνύουνδιενέργεια αδικοπραξίας η οποία ασφαλώς δεν θα μπορούσε νααφορά στον αιτούντα την επίδειξή τους (Μανιτάκης ΕλλΔνη 44(2003) 367 368) Στο πλαίσιο πάντως σχέσης εγγύησης οεγγυητής θεμελιώνει έννομο συμφέρον εφόσον ζητά την επίδειξηεγγράφου που σχετίζεται με τη σχέση πρωτοφειλέτη-δανειστή ή ndashκατά μείζονα λόγο ndash την επέλευση συγκεκριμένου γεγονότος πουοδηγεί στην απαλλαγή του από την ευθύνη όπως για παράδειγμαέγγραφο που πιστοποιεί την εξόφληση του δανειστή (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 6) Ανάλογα ισχύουν και για τον τρίτο στοπλαίσιο σύμβασης υπέρ του ιδίου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6 infine)

γ Έγγραφο που σχετίζεται με διαπραγματεύσεις για την κατάρτιση έννομης σχέσης που αφορά και τον αιτούντα

16 Η προϋπόθεση αυτή επικυρώνει τη στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος και στο προσυμβατικό στάδιο (Γεωργιάδης Απ όπαρ 20) Στην περίπτωση αυτή μπορούν να ενταχθούν κάθε είδουςδιαπραγματεύσεις που διεξήχθησαν αυτοπροσώπως από τοναιτούντα ή με τη μεσολάβηση τρίτου (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 10)υπό την ιδιότητα του μεσίτη παραγγελιοδόχου ή πράκτορα(Παϊσίδου σ 45) ανεξάρτητα από το αν αυτές είχαν επιτυχήέκβαση (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 9∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ20∙ Παϊσίδου σ 45)17 Έγγραφα που μπορούν να υπαχθούν εδώ είναι όλα ταπροκαταρκτικά μιας σύμβασης κείμενα που συντάσσονται και ήανταλλάσσονται όπως για παράδειγμα σχέδια συμβάσεωνεπιστολές πρόχειρα σημειώματα οχλήσεις τηλεομοιοτυπίεςσχεδιαγράμματα ηλεκτρονικά μηνύματα τηλεγραφήματα

18

οπτικοακουστικό υλικό καθώς και κάθε είδους μηχανικέςαπεικονίσεις (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 9∙ Γεωργιάδης Απ όπαρ 20 in fine Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 γ∙Παϊσίδου σ 45) Εξαιρούνται πάντως εσωτερικά κείμενα πουανταλλάχθηκαν μεταξύ ενός μέρους και του εκπροσώπου του κατάτο στάδιο της διαπραγμάτευσης (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 7 infine)

Ε Δικονομικά ζητήματα

18 Η αξίωση επίδειξης εγγράφου ασκείται όπως και ηαντίστοιχη περί επιδείξεως πράγματος δηλαδή με αγωγή ήανταγωγή (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 18∙Παϊσίδου σ 47) με τις προτάσεις (Μπέης άρθρ 451 αρ 1 ΑΠ4481975 ΝοΒ 23 (1975) 1231 επ [1232]∙ ΕφΑθ 61171982 ΝοΒ 30(1982) 1489 επ (1492)∙ ΜΠρΘεσ 15481991 Αρμ 1991 762 επμε σημείωμα ΣΤ-Γ∙ ΕφΑθ 18881991 ΑρχΝ 1991 409∙ ΕφΛαρ292002 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΕφΑθ 1722003 ΕλλΔνη 2003 998 =2005 553) ή και προφορικά όπου δεν προβλέπεται κατάθεσηπροτάσεων (όχι όμως με δήλωση στα πρακτικά όταν η κατάθεσηπροτάσεων είναι υποχρεωτική ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ) αλλάακόμη και στο εφετείο (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 23 ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 247 ΑΠ 611960ΝοΒ 1962 563 επ (565)∙ ΑΠ 10731973 ΝοΒ 1974 758 επ∙ ΕφΑθ11451975 ΑρχΝ 1975 292 επ) όχι όμως με κύρια ή πρόσθετηπαρέμβαση (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) λόγω της ειδικότερης φύσηςτης (Παϊσίδου σ 47) Για τα ζητήματα του τρόπου άσκησης τηςαξίωσης επίδειξης πράγματος στο πλαίσιο εκκρεμούς κύριαςδίκης βλ αναλυτικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 19 και 22∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) όπ 19 Το δικόγραφο της αγωγής πρέπει να περιέχει τιςπροϋποθέσεις που θεσπίζει το άρθρο 902 ΑΚ δηλαδή περιγραφήτων κρίσιμων πραγματικών περιστατικών ρητή αναφορά τηςκατοχής του εγγράφου από τον εναγόμενο (αλλιώς απόρριψη ΑΠ2091994 ΕΕΝ 1995 195∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΑΠ9532002 ΝΟΜΟΣ ΑΠ 10731973 ΝοΒ 22 (1974) 758 επ∙ ΜΠρΘεσ15481991 Αρμ 1991 762 επ με σημείωμα ΣΤ-Γ χωρίς καν ναείναι υποχρεωμένο το δικάζον δικαστήριο να αποφανθεί επrsquo αυτούτου αιτήματος∙ βλ ακόμη ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΜΠρΠατρ 1182004 ΕΕργΔ 2004 474 επ∙ ΜΠρΑθ1292005 Αρμ 2005 886 επ = ΕπισκΕΔ 2005 217∙ ΜΠρΧαν 392006ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ Πρβλ ακόμη ΠΠρΡοδ 922004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ κατά τηνοποία η αοριστία δεν μπορεί να αναπληρωθεί laquoαπό το λόγο ότικατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων ο διάδικος μπορεί ήπρέπει να κατέχει το έγγραφο αυτόraquo∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19(1971) 1472 επ [τα έγγραφα βρίσκονται στα χέρια του

19

ανακριτή απορρίπτει]) Το ίδιο ισχύει βέβαια και όταν ηεπίδειξη ζητείται από τον εναγόμενο με τις προτάσεις (ΠΠρΑθ73151996 ΕπισκΕΔ 2002 763) Υποστηρίζεται πάντως εύλογα πωςστις περιπτώσεις υποχρεωτικής τήρησης επαγγελματικών βιβλίων ηκατοχή τεκμαίρεται στο πρόσωπο του καθrsquo ου (Στοϊκός σ 32)στοιχείο που θα μπορούσε σε ένα δεύτερο επίπεδο να οδηγήσει σεεπανεξέταση της στάσης της νομολογίας στο ζήτημα τηςαοριστίας Σε περίπτωση αιτιολογημένης άρνησης πρέπει νααποδεικνύεται η κατοχή του εγγράφου στα χέρια του εναγόμενουκαι το σχετικό βάρος απόδειξης φέρει ο ενάγων (ΑΠ 3981959 ΝοΒ7 (1959) 1248∙ ΑΠ 71966 ΝοΒ 14 (1966) 653∙ ΕφΑθ 61171982ΝοΒ 30 (1982) 1489 επ [1492] Παράλειψη πάντως τουδικαστηρίου της ουσίας να αποφανθεί στην αίτηση για επίδειξηεγγράφων θεμελιώνει το λόγο αναιρέσεως του άρθρου 559 αρ 9ΚΠολΔ υπό την προϋπόθεση ότι η αίτηση αυτή ήταν παραδεκτή καισύννομη (βλ σχετικά ΑΠ 6812007 ΝΟΜΟΣ laquohellipτουτέστιν να γίνεταιεπίκληση της κατοχής του εγγράφου από τον αντίδικο να προσδιορίζεται σαφώς τοέγγραφο και το περιεχόμενο του και να εκτίθενται περιστατικά από τα οποία ναπροκύπτει το έννομο συμφέρον του αιτούντος δηλαδή ότι το έγγραφο είναιπρόσφορο προς άμεση ή έμμεση απόδειξη λυσιτελούς ισχυρισμού του αιτούντος ήπρος ανταπόδειξη τέτοιου ισχυρισμού του αντιδίκου τουraquo Βλ και ΑΠ18572005 ΕλλΔνη 2006 469 επ ΑΠ 7852007 ΝΟΜΟΣ οι οποίεςέκαναν δεκτό σχετικό λόγο αναίρεσης)

Επιπρόσθετα απαιτείται και στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 24∙ Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 611 επ∙ διαφορετικά απόρριψη ΑΠ 3921977 ΝοΒ 25(1977) 1364 [μη επίκληση περιστατικών που το στοιχειοθετούνσε σχέση με το έγγραφο οδηγεί σε απαράδεκτο] ΑΠ 5381977 ΝοΒ26 (1978) 187 ΑΠ 10452004 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ΠΠρΠειρ 1361997 ΔΕΕ 1997 573) Το βάρος απόδειξης τωνανωτέρω φέρει ασφαλώς ο ενάγων (Ράμμος ΑρχΝ 1955 266∙ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 303 ΑΠ 14941987 ΕΕΝ 1988 814)Ο εναγόμενος διαθέτει ευρύ πεδίο άρνησης της αγωγής δυνάμενοςνα προβάλει σειρά ισχυρισμών όπως τη μη κατοχή του εγγράφουτην αμφισβήτηση του δικαιώματος ή της ύπαρξης εννόμουσυμφέροντος του ενάγοντος κλπ (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) 20 Το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο ενάγων στο πλαίσιοτης δίκης που ανοίγεται εδώ εντοπίζεται στο βαθμό ακρίβειαςτου προσδιορισμού του επίμαχου εγγράφου Πρόκειται για ένακατεξοχήν ζήτημα αοριστίας του δικογράφου Επικρατεί η άποψηπου απορρίπτει την αγωγή στη βάση της αοριστίας όταν σε αυτήγίνεται γενική αναφορά όλων των εγγράφων που έχει στην κατοχήτου ο εναγόμενος ή όλων των εγγράφων που περιέχονται σεκάποιον φάκελο βιβλίο ή αρχείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 25με παραπομπές σε σχετική νομολογία) Η θεμελίωση της σχετικήςκρίσης εδράζεται σε τρία κυρίως επιχειρήματα Πρώτον στην

20

κατοχύρωση του δικαιώματος αντίκρουσης του εναγόμενου οοποίος πρέπει να γνωρίζει επακριβώς για ποιο έγγραφο καλείταινα λογοδοτήσει∙ δεύτερον στην ευχερή απονομή τουδικαιοδοτικού έργου καθώς το δικαστήριο θα αδυνατεί ναδιατάξει αποδείξεις εφόσον δεν έχει λάβει χώρα σαφήςπροσδιορισμός του επίδικου εγγράφου∙ και τρίτον στηδιασφάλιση της διαδικασίας αναγκαστικής εκτέλεσης η οποίαπροϋποθέτει διατακτικό απόφασης με πλήρη σαφήνεια ως προς τοσυγκεκριμένο έγγραφο (βλ αντί πολλών Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ25∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ∙ΠΠρΜυτ 11997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ Πρβλ όμως Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 685 επ)

Μολαταύτα laquoη λεπτή κόκκινη γραμμήraquo ανάμεσα στο ορισμένοκαι την αοριστία του δικογράφου έχει ταλανίσει την επιστήμη(βλ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 597 επ όπου και δικαιοσυγκριτικέςπαρατηρήσεις∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 25 τον ίδιο ΔίκαιοΑποδείξεως σ 248 επ ο οποίος υπογραμμίζει την εξατομίκευσητου εγγράφου και δεν θέτει ως sine qua non όρο τον ειδικότεροπροσδιορισμό του∙ Σύμφωνη με την αντίληψη αυτή η ΕφΘεσ11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ όμοια η ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ2004 1030∙ πρβλ εδώ και Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 429 επ καιΣτοϊκό σ 35 επ όπου υπογραμμίζεται - ειδικά για ταεπαγγελματικά βιβλία ndash το ανεφάρμοστο των νομολογιακώνεπιταγών όταν πρόκειται για τήρηση βιβλίων σε ηλεκτρονικήμορφή) 21 Στη νομολογία επικρατεί πάντως μια ξεκάθαρη τάσηαπόρριψης αγωγών λόγω αοριστίας εφόσον δεν έχει λάβει χώραειδικός προσδιορισμός του εγγράφου και αναφορά τουπεριεχομένου τους (ΑΠ 17711988 ΕΕΝ 1989 850 [βιβλιάριοενσήμων ΙΚΑ]∙ ΑΠ 5081993 ΕλλΔνη 1994 1299∙ ΕφΑθ 24562002 Δ33 (2002) 658 ΕφΘεσ 18522003 Αρμ 2004 1155∙ ΕφΠειρ4371996 ΔΕΕ 1996 697∙ ΕφΠειρ 11571996 ΔΕΕ 1997 723∙ ΠΠρΡεθ1032000 DE LEGE 2005 83∙ ΜΠρΑθ 173921997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ127071999 ΕΕμπΔ 1999 751∙ ΜΠρΑθ 15152005 ΔΕΕ 2005 571∙ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ [αοριστία λόγω μη αναφοράςσελίδων εμπορικού βιβλίου]∙ ΕφΛαρ 2121974 Δ 6 (1975) 716 επ(717 επ)∙ ΜονΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257 επ∙ ΜΠρΘεσ49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ [ατομικώς και ακριβώς ναπεριγράφεται το περιεχόμενο και ο αριθμός η ποσότητα τωνσελίδων]∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650) [ούτεχονδρικώς δεν προσδιορίζεται το περιεχόμενό των εγγράφων]∙ ΑΠ15651998 ΔΕΕ 1999 491 [τιμολόγια έγγραφα μεταφοράςεμπορευμάτων]∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΕφΛαρ 292002ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΜΠρΑθ 97192000 ΕπισκΕΔ 2001 1148 επ[αποφάσεις ΔΣ και ΓΣ τιμολόγια δελτία αποστολής εμπορικά

21

βιβλία]∙ ΑΠ 9532002 ΝΟΜΟΣ [καταστάσεις προσωπικού θεωρημένεςαπό την Επιθεώρηση Εργασίας]∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ [καταστάσειςηχογραφημάτων τμήμα βιβλίου αποθήκης]∙ΕφΑθ 146981988 ΕλλΔνη1993 1366 [στελέχη αποδείξεων αποθήκης]∙ ΕφΑθ 17411994ΕλλΔνη 1995 1261∙ ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141 [φάκελοςνοσηλευθέντος προσώπου]∙ ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ∙ ΠΠρΑθ13261989 ΑρχΝ 1989 468)∙ ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ= ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ [κίνηση τραπεζικών λογαριασμών]∙ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ [φύλλα μητρώου και λοιπέςκαταστάσεις πιστωτικού ιδρύματος]∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ[βεβαίωση εργοδότη με αναφορά σε συγκεκριμένη νομοθετικήρύθμιση]∙ ΕφΑθ 31501969 ΝοΒ 18 (1970) 445 επ (446)∙ ΠρΑθ10461968 ΝοΒ 16 (1968) 652 επ∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32(1984) 1575∙ για περαιτέρω νομολογία βλ Παϊσίδου σ 136 υπ192 Υπάρχουν πάντως και αποφάσεις που έκαναν δεκτό το σχετικόαίτημα (βλ ΑΠ 2821971 ΝοΒ 19 (1971) 872 επ [απορρίπτειμερικά (βιβλιάριο δανείων και χαρτόδεμα) αλλά κάνει δεκτή τηναίτηση ως προς τραπεζικό βιβλιάριο] ΜΠρΑθ 17332000 ΔΕΕ 2000746 επ η οποία διέταξε την επίδειξη (και χορήγησηαντιγράφων) όλων των οικονομικών καταστάσεων που εμφανίζουντις μηνιαίες εισπράξεις του καθrsquo ου φροντιστηρίου καθώς καιτου μαθητολογίου του που αναφέρονται στο χρονικό διάστημα απόΣεπτεμβρίου 1996 μέχρι τέλους Δεκεμβρίου 1999 προκειμένου ηαιτούσα να ασκήσει τα εκ της συμβάσεως δικαιόχρησης απορρέονταδικαιώματά της∙ ΜΠρΑθ 222961995 ΔΕΕ 1996 597 επ∙ ΜΠρΚατ8591999 ΔΕΕ 2000 75 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2000 123 επ [επίδειξητου συνόλου αλληλογραφίας])22 Ο ισχυρός αντίλογος προσάπτει στην κρατούσα γνώμη τηνπαραβίαση των άρθρων 6 sect 1 και 13 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ (βλ ήδηΓέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 120 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 687 επ και αναλυτικά Παϊσίδου σ 57 επ) καιεισηγείται το χαρακτηρισμό του δικογράφου ως ορισμένου laquoόταντα αιτούμενα έγγραφα περιγράφονται με τρόπο που επιδέχεταιεξειδίκευση και εξατομίκευση και υπάρχει αντικειμενικήαδυναμία του αιτούντος να τα προσδιορίσει εκ των προτέρωνεπακριβώςraquo (Μανιτάκης ΕλλΔνη 2003 365 επ όπου και πλήθοςαποφάσεων του ΕΔΔΑ (369 επ) 371 επ∙ όμοια και ο ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 621 επ που κάνει λόγο για laquoασφυκτικέςraquo καιlaquoυπέρμετρα αυστηρέςraquo προϋποθέσεις (σ 623) οι οποίες οδηγούνστην κατάλυση των θεμελιακών δικαιωμάτων που προστατεύονταιαπό τις ανωτέρω διατάξεις (όμοια και ο Νίκας 537 laquoαπαίτηση hellipδυσβάστακτη hellip για τον αιτούνταraquo) ενώ και ο Γιακουμήςυπογραμμίζει ότι η laquoη πρακτική αυτή που αχρηστεύει σε μεγάλοβαθμό τη χρησιμότητα του θεσμούhellip φθάνει δυστυχώς μέχριακροτήτωνraquo (Γιακουμής Δ 27 (1996) 518 επ όπου και πολύενδιαφέρουσες αναφορές στη γερμανική και αυστριακή ρύθμιση)

22

Υπερβολική αυστηρότητα διαπιστώνεται άλλωστε και στο πλαίσιοεξέτασης της ίδιας προβληματικής από την οπτική γωνία τωνεπαγγελματικών βιβλίων (βλ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ308 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 (2002) 687 επ Στοϊκόσ 35 επ με περαιτέρω παραπομπές) Μολαταύτα το Ακυρωτικόμας αποφάνθηκε πρόσφατα ότι laquohellipοι εισαγόμενες από τη διάταξη του άρθρου902 ΑΚ προϋποθέσεις για την άσκηση αγωγής επιδείξεως εγγράφων δεν περιορίζουνστον πυρήνα του το δικαίωμα του προσώπου να προσφύγει στο δικαστήριο και ναζητήσει με τον τρόπο αυτό ανάλογη δικαστική προστασία και επομένως δενδημιουργείται αντίθεση στις μνησθείσες διατάξεις της ΕΣΔΑ και του Συντάγματοςraquo(ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 πρβλ και ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 659 επ με κριτικές παρατηρήσεις Μπέη 661 επ = ΕΕμπΔ2002 331 επ όπου και σύμφωνη (προς την απόφαση) γνωμοδότησηΡόκα 336 επ [342 επ])23 Η τοπική αρμοδιότητα καθορίζεται στη γνωστή δικαιοδοτικήβάση της κατοικίας του φυσικού ή της έδρας του νομικούπροσώπου που κατέχει το επίδικο έγγραφο (Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 21 όπου και σχετική νομολογία∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ19 (1971) 491 επ) χωρίς να αποκλείεται πάντως και ηεπιστράτευση της δωσιδικίας της συνάφειας (ειδικότερα βλΝικολόπουλο άρθρ 902 αρ 21 τον ίδιο Δίκαιο Αποδείξεως σ247) Κατά την κρατούσα άποψη καθrsquo ύλην αρμόδιο δικαστήριοείναι (λόγω του μη αποτιμητού της αξίωσης σε χρήμα) και πάλιτο Πολυμελές Πρωτοδικείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 20∙Παϊσίδου σ 47 και υπ 63 όπου πλήθος παραπομπών∙ ΑΠ16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΕφΚερκ 321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ)με παρατηρήσεις Σταματόπουλου ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971)491 επ) Ωστόσο υποστηρίζονται και αποκλίνουσες απόψεις (υπέρτης αρμοδιότητας του Ειρηνοδικείου προς εκδίκαση με βάση τηδιαδικασία μικροδιαφορών λόγω της φύσης του αντικειμένου τηςαξίωσης δηλαδή του εγγράφου Μπέης Δ 11 (1980) 198∙Γιακουμής Δ 27 (1996) 519 Αντίθετοι οι Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 20 Παϊσίδου σ 48 που αμφισβητούν την ερμηνευτικήσύλληψη της έννοιας του αντικειμένου της δίκης) Επίσηςσποραδικά η νομολογία θεώρησε ως αρμόδιο το Μονομελές Πρκείολόγω της ειδικής διαδικασίας στο πλαίσιο της οποίαςυποβλήθηκε το σχετικό αίτημα (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972)1463 [πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας άρα εφαρμογή 17 sect 2 ΚΠολΔ]ΕιρΑθ 29861980 Δ 12 (1981) 176 επ [παραπέμπει στο ΜονΠρ(εργατικές διαφορές) λόγω συνάφειας με την κύρια αγωγή]24 Όπως και στο πλαίσιο εξέτασης του άρθρου 901 ΑΚ έτσι καιεδώ σημειώνεται η εφαρμογή της τακτικής διαδικασίας (ΡάμμοςΑρχΝ 1955 265 ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451 αρ 5)που συνεπάγεται τη διεξαγωγή της δίκης με βάση τουςαντίστοιχους κανόνες απόδειξης (Κρουσταλάκης Δ 1 (1970) 648

23

επ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 επ Γκόγκας Δ 18(1987) 826 για τις λεπτομέρειες αναφορικά με την επιρροή τωνάρθρων 450 επ ΚΠολΔ στο στάδιο της αποδεικτικής διαδικασίαςβλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 16 επ) Έχει κριθεί πως το άρθρο670 ΚΠολΔ δεν αποτελεί κώλυμα έκδοσης απόφασης περί επίδειξηςεγγράφων κατά το άρθρο 451 ΑΚ (ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566επ Contra ΕφΑθ 33671979 ΝοΒ 28 (1980) 796 ΕφΑθ 76441982ΝοΒ 31 (1983) 73 επ (74) [για τα άρθρα 637-646 ΚΠολΔ])

24

25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στηνπρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιοικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγοςείναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του ΠολυμελούςΠρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία ανσυνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη τηνκύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται ταθεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικάαπόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ= Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ)θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω τωνεγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη καιμετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) τηνεπιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού τωνασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχωναποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετεςπαρατηρήσεις Μπέη ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27(1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982)201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατάτης επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψηασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτησητης κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής πουσκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004)1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησηςφέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικαμέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέηυποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo

25

αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (ΜπέηςΔ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όριατης προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτήυιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27(1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΑθ256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27(1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης τηςδικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρεπίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριολόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίουζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά τοουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει τηναπόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ οίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωσηάσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερώναπό την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρωνπροϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιοτης επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264επ)26 Η απόφαση που εκδίδεται αναπτύσσει τις συνήθεις έννομεςσυνέπειες κάθε δικαστικής απόφασης και προσβάλλεται με ένδικαμέσα σύμφωνα με τα γενικώς ισχύοντα (Γέσιου-Φαλτσή ΔίκαιοΑποδείξεως σ 308 Γιακουμής Δ 27 (1996) 523) Σχετικά με τηνεκτέλεση της απόφασης περί επίδειξης εφαρμόζονται τα άρθρα 941και 946 ΚΠολΔ (βλ σχετικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 32∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 452 αρ 1 Γιακουμή Δ 27(1996) 521 επ Παϊσίδου σ 52 επ και 242 επ∙ ΑΠ 6182003ΕλλΔνη 2003 1288∙ ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ 2004 1030∙ ΕφΚερκ321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ) με παρατηρήσειςΣταματόπουλου ∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ ΜΠρΑθ28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463∙ ειδικά για την επίδειξηεπαγγελματικών βιβλίων βλ Στοϊκό σ 32 επ) που αξιώνουντουλάχιστον προσωρινή εκτελεστότητα ενώ το αίτημαπροσωποκράτησης προϋποθέτει βέβαια τελεσιδικία της σχετικήςαπόφασης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31)

Άρθρο 903 -Πώς γίνεται

Η επίδειξη του πράγματος η του εγγράφου γίνεται στον τόπο όπου βρίσκεται κατά το χρόνο της αίτησης εκτός αν ο ένας ή ο άλλος αξιώσει για σπουδαίο λόγο την επίδειξη αλλούΟ κίνδυνος και οι δαπάνες της επίδειξης βαρύνουν εκείνον που την αξιώνει

26

Ο κάτοχος μπορεί να αντιτάξει άρνηση εφόσον δεν προκαταβάλλονται οι δαπάνες και δεν παρέχεται ασφάλεια για ενδεχόμενη ζημία

Α Η ρύθμιση της έννομης σχέσης επίδειξης πράγματος ή εγγράφου

1 H διάταξη του άρθρου 903 ΑΚ εφαρμόζεται τόσο στηνεπίδειξη πράγματος όσο και εγγράφου είναι δηλαδήσυμπληρωματική ρύθμιση των άρθρων 901 και 902 Οι συντάκτεςτου Κώδικα εμπνεύστηκαν τη ρύθμιση από την sect 911 γερμΑΚ και τοάρθρο 86 sect 4 και 5 του γαλλοϊταλικού Κώδικα Ενοχών Εδώ ονομοθέτης εξειδικεύει τον τόπο υλοποίησης του δικαιώματος (sect1) ρυθμίζει τα ζητήματα της κατανομής του κινδύνου και τωνεξόδων επίδειξης (sect 2) και προβλέπει δυνατότητα εναντίωσηςτου κατόχου του εγγράφου υπό την προϋπόθεση συνδρομήςσυγκεκριμένων προϋποθέσεων (sect 3) Πρόκειται πάντως για διάταξηενδοτικού δικαίου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 1∙ ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 2∙ Παϊσίδου σ 51 επ)

Ι Διεξαγωγή της επίδειξης

2 Οι λεπτομέρειες που αφορούν στον τον τόπο επίδειξηςκαθορίζονται στην πρώτη παράγραφο Με βάση τη ρύθμιση δύοείναι οι νοητοί τόποι Κατά κανόνα αυτή θα λαμβάνει χώρα στοντόπο που βρίσκεται το έγγραφο Ως τόπος δεν πρέπει πάντως ναγίνεται αντιληπτός ο συγκεκριμένος χώρος που βρίσκεται τοαντικείμενο αλλά γενικότερα η τοπική περιφέρεια όπως αυτή θαπροσδιορίζεται με βάση τους κανόνες της συναλλακτικής πίστηςκαι των χρηστών ηθών (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 1 ΓεωργιάδηςΑπ όπ αρ 27 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3) Στηνπερίπτωση αυτή μάλιστα μπορεί να διαταχθεί η επιστροφή τουαντικειμένου στην αρχική του τοποθεσία με δαπάνες του κατόχουαν ο τελευταίος προέβη σε μεταφορά του σε χρονικό σημείομεταγενέστερο της υποβολής της αίτησης (Γεωργιάδης Απ όπ αρ27) ενώ δεν αποκλείεται και αξίωση αποζημίωσης σε βάρος τουεφόσον αποδειχθεί δόλος στο πρόσωπο του κατόχου ως προς τημεταφορά του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 5∙Βαθρακοκοίλης όπ)

Κατrsquo εξαίρεση και υπό τον όρο της συνδρομής σπουδαίουλόγου επίδειξη μπορεί να ζητηθεί και σε άλλον τόπο (με ρητήαίτηση η οποία θα προσδιορίζει τον τόπο αυτόν ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3α) ο οποίος δεν προσδιορίζεται στηδιάταξη αλλά θα καθορίζεται από τις περιρρέουσες περιστάσειςτης υπόθεσης Το σχετικό αίτημα μπορούν μάλιστα να υποβάλουναμφότερα μέρη Απαιτείται πάντως συγκεκριμενοποίηση του τόπουστο δικόγραφο (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 2) Υπό την αόριστηέννοια του σπουδαίου λόγου δύνανται να ενταχθούν διάφορεςπεριστάσεις όπως σοβαροί λόγοι υγείας των μερών

27

διαπροσωπικές έριδες που καθιστούν δυσχερή ή οχληρή την επαφήτων μερών (Ζέπος σ 681) αλλά και λόγοι που άπτονται τηςιδιοσυστασίας του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 6(εύθραυστον δυσμετακόμιστον πολύτιμον)∙ Νικολόπουλος άρθρ903 αρ 1∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 28 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 3α) Σε περίπτωση που δεν ευδοκιμήσει το σχετικόαίτημα διατάσσεται η επίδειξη στον τόπο που εξαρχής βρισκόταντο αντικείμενο κατά το χρόνο υποβολής της αίτησης (Αποστολίδηςάρθρ 903 αρ 2) 3 Αντίθετα ο τρόπος επίδειξης δεν ρυθμίζεται στο νόμο(πρβλ Στοϊκό σ 34 επ και Παϊσίδου σ 138 επ για τοειδικότερο ζήτημα του τρόπου επίδειξης των επαγγελματικώνβιβλίων) Επικρατεί η άποψη κατά την οποία για την αναζήτησητου κατάλληλου τρόπου επίδειξης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οιαρχές της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών(Βαρυπομπιώτης ΕΕΝ 40 (1973) 92 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 26Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) καθώς επίσης η φύσητου αντικειμένου και η έννοια της επίδειξης (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 3) Σε κάθε περίπτωση πάντως επίδειξη δενισοδυναμεί με χρήση του πράγματος (Μαντζούφας σ 484) ή καιαπόδοσή του (Νικολόπουλος Δίκαιο Αποδείξεως σ 250) Δύναταιέτσι να υλοποιηθεί το δικαίωμα με την οπτική (ολική ή μερική)εξέταση θεώρηση του πράγματος εγγράφου ή και τη λήψηαντιγράφου (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31∙ Παϊσίδου σ 52 καισ 126 επ όπου και έρευνα περί της διακριτικής ευχέρειας τουδικαστή να διατάξει και την προσκόμιση του πρωτότυπου ανάλογαμε τις περιστάσεις της εκάστοτε διαφοράς∙ ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ20 (1972) 1463 [αντίγραφο πρακτικού ΓΣ πολυκατοικίας]∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ νέα αίτηση για λήψη τωνίδιων αντιγράφων που χορηγήθηκαν στο πλαίσιο της πρώτηςαπόφασης απορρίπτεται λόγω έλλειψης εννόμου συμφέροντοςΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) ή φωτογράφησης του εγγράφου(Μαντζούφας σ 485) δεν αποκλείεται όμως να απαιτείται γιατην ολοκληρωμένη εκπλήρωση της αξίωσης επίδειξης και η εξέτασήτου με τη χρήση και άλλων αισθήσεων όπως για παράδειγμα τηςόσφρησης ή ακόμη και της γεύσης υπό την αυτονόητη ωστόσοπροϋπόθεση της μη χειροτέρευσης του ίδιου του πράγματος(Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 11∙ Γεωργιάδης Απ όπ) Το ίδιο ισχύεικαι για τον αποχωρισμό συστατικού του πράγματος χωρίς τονοποίον δεν είναι εφικτή η επίδειξη (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 12)Δεν αποκλείεται τέλος η ενάσκηση του σχετικού δικαιώματος όχιαυτοπροσώπως από τον αιτούντα αλλά από το δικαστήριοπραγματογνώμονα (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 8∙ Καυκάς σ 627 οοποίος αναφέρεται σε laquoεμπειροτέχνηraquo) ή και αντιπρόσωπό του(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) ο οποίος διαθέτειειδικές γνώσεις πχ της γλώσσας σύνταξης του εγγράφου (Ζέπος

28

σ 680 υπ 2) ενώ και ο υπόχρεος μπορεί να εκπληρώσει τηνυποχρέωσή του μέσω αντιπροσώπου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 10)Τέλος σε περίπτωση επίδειξης επαγγελματικούεμπορικούβιβλίου η εξέταση από τον αιτούντα περιορίζεται στοσυγκεκριμένο τμήμα που ζητήθηκε και όχι σε επεξεργασία τουσυνόλου των εγγραφών (Καυκάς σ 628∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 9)

Στην περίπτωση λήψης αντιγράφου ο ενάγων δύναται να ζητήσειεπίδειξη του πρωτότυπου και αναπαραγωγή του ενώπιόν του προςαποφυγή παρείσφρησης πλαστογραφίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ13∙ Παϊσίδου σ 127) Σημειώνεται ακόμη πως επίδειξη δενισοδυναμεί με την απλή πρόσβαση του αιτούντος στο αρχείο τουυπόχρεου Ο τελευταίος έχει καθήκον να παραδώσει το έγγραφοστα χέρια του δικαιούχου και όχι να τον εξαναγκάσει σεαναζήτησή του από έναν ευρύτερο αριθμό εγγράφων (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 10 in fine) 4 Τέλος μνείας χρήζει και η με βάση το άρθρο 232 sect 1 γ΄ΚΠολΔ δυνατότητα (βλ εδώ ΑΠ 17921983 Δ 16 (1985) 652 Δενυποχρεούται ο δικαστής να πράξει τα προβλεπόμενα απορρίπτεισχετικό λόγο αναίρεσης) προσαγωγής του εγγράφου κατά τησυζήτηση (βλ εφαρμογή της ρύθμισης από ΑΠ 6651971 ΝοΒ 20(1972) 219 ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22 (1974) 1076) η οποία όμωςυπόκειται σε εντελώς διαφορετικές προϋποθέσεις από αυτές τουάρθρου 902 ΑΚ και αποτελεί ουσιαστικά προστάδιο της αγωγήςτου άρθρου 902 ΑΚ σε περίπτωση μη συμμόρφωσης του υπόχρεου(αναλυτικά βλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 34∙ Παϊσίδου σ 205επ∙ ΜΠρΑθ 29741987 ΕλλΔνη 1989 939∙ ΜΠρΠειρ 7871995ΕΤρΑξΧρΔ 1999 684 επ)

ΙΙ Κίνδυνος και δαπάνες της επίδειξης

1 Κίνδυνος

5 Η υλοποίηση του δικαιώματος επίδειξης δεν αποκλείεται ναέχει ως συνέπεια την έκθεση του αντικειμένου σε πιθανούςκινδύνους Σε αυτές μπορούν να συγκαταλεχθούν οι ειδικότερεςφυσικές συνθήκες που επικρατούν κατά το χρόνο επίδειξης οτρόπος εξέτασης του αντικειμένου αλλά και η πιθανή μεταφοράτου Ο νόμος εύλογα λοιπόν κατανέμει τον κίνδυνο σε βάρος τουαιτούντος ο οποίος άλλωστε είναι εκείνος που επιδιώκει τηνεπίδειξη προς ικανοποίηση ίδιων εννόμων συμφερόντων(Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 30Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 6∙ Παϊσίδου σ 52)6 Στην έννοια του κινδύνου υπάγεται συνεπώς κάθε τυχαίογεγονός (πχ χειροτέρευση ή καταστροφή του πράγματοςΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 903 αρ 6) που σχετίζεται άμεσα ήέμμεσα με την υλοποίηση του σχετικού δικαιώματος (Μαντζούφαςσ 486 υπ 15) όχι όμως και εκείνα που συναρτώνται με τη

29

φύση του προς επίδειξη αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 13Γεωργιάδης Απ όπ)

Ενδεχόμενη επέλευση του κινδύνου θα συνεπάγεται τηνυποχρέωση αποκατάστασης κάθε θετικής και αποθετικής ζημίας σεβάρος του αιτούντος την επίδειξη και υπέρ όλων των προσώπωνπου μπορούν να στοιχειοθετήσουν την ύπαρξη δικαιώματος στοαντικείμενο (κύριος κάτοχος τρίτος) (Γεωργιάδης Απ όπ)

2 Δαπάνες

7 Ως λογικό επακόλουθο της ανάληψης του κινδύνουπροβλέπεται και η επιβάρυνση του αιτούντος και με τις σχετικέςδαπάνες επίδειξης η μορφή των οποίων δύναται να ποικίλλειπχ δαπάνες αποχωρισμού συστατικού του πράγματος έξοδαμετάβασης στον τόπο που βρίσκεται το πράγμα ή μεταφοράς τουτελευταίου στον τόπο που πρέπει να επιδειχθεί (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 31) καθώς και δαπάνεςέκδοσης αντιγράφων ιδίως σε περίπτωση χορήγησης αποσπασμάτωνεμπορικών βιβλίων που μπορούν να ανέρχονται σε εκατοντάδεςσελίδων (Παϊσίδου σ 129) Το ύψος τους καθορίζεται σεπερίπτωση διαφωνίας των μερών από το δικαστήριο (Καυκάς σ630)

3 Δικαίωμα άρνησης του κατόχου

8 Στην τρίτη παράγραφο θεσπίζεται δικαίωμα του κατόχου νααντιτάξει άρνηση ενόσω ο αιτών δεν διασφαλίζει προκαταβολικάδηλαδή πριν από την επίδειξη (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 4∙Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 3) τον κάτοχο έναντι ενδεχόμενων ζημιώντου αντικειμένου Το ύψος τους θα καθοριστεί από τοδικαστήριο στη βάση των άρθρων 162 επ ΚΠολΔ χωρίς πάντως νααποκλείεται και συμφωνία των μερών (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 9) Δεν πρόκειται για άρνηση υπό τη δικονομική-στενή έννοια του όρου (στη διευκρίνιση αυτή προβαίνει οΝικολόπουλος άρθρ 903 αρ 6) αλλά για έκφανση της ένστασηςπίσχεσης (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 8∙ Παϊσίδου σ52 υπ 81) Ισχύουν δηλαδή όσα προβλέπονται στο άρθρο 325 Τοσχετικό δικαίωμα του κατόχου προβάλλεται παραδεκτά και με τηνανακοπή του άρθρου 933 ΚΠολΔ στο στάδιο της αναγκαστικήςεκτέλεσης με δεδομένη τη μη εφαρμογή του άρθρου 330 ΚΠολΔ στησυγκεκριμένη περίπτωση (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 7 ΓεωργιάδηςΑπ όπ 32 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 10)Υποχρέωση πάντως του αιτούντος να προβεί σε καταβολή τωνσχετικών εξόδων ήδη στο στάδιο υποβολής της αίτησης δενυπάρχει (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 14∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ903 αρ 7) Κατά συνέπεια δεν πάσχει αοριστία το δικόγραφοτης αίτησης όταν δεν μνημονεύεται η προκαταβολή των δαπανών ήη παροχή ασφάλειας (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ όπ αρ 8)

30

Πρέπει ακόμη να αναφερθεί και άλλη μια περίπτωσηεπιτρεπτής άρνησης του κατόχου προς επίδειξη η οποία πηγάζειαπό την αρχή της καλής πίστης παρέχοντας στον κάτοχο τοδικαίωμα άρνησης όταν θίγονται ή κινδυνεύουν δικά του έννομασυμφέροντα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 30)9 Άρνηση επίδειξης προβλέπουν και τα άρθρα 450 sect 2 και 452sect 3 ΚΠολΔ (αναλυτικά ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 450 αρ5) τα οποία εφαρμόζονται αναλογικά και στο πλαίσιο των άρθρων901 επ ΑΚ (Παϊσίδου σ 55 υπ 92 και αναλυτικά σ 163επ) Η σχετικά νομολογία είναι πλούσια (ενδεικτικά βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ) Κρίθηκε ότι δεν συντρέχει σπουδαίος λόγος άρνησηςεπίδειξης χορήγησης αντιγράφου της έκθεσης εκτίμησης τηςεπιτροπής του άρθρου 15 νδ 7971971 (ΠρΛαμ 7321975 ΑρχΝ1975 53) Απορρίφθηκε εξάλλου ισχυρισμός περί καθήκοντοςεχεμύθειας προσωπικού ΟΤΕ (ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491επ) Επίσης δεκτή έγινε Αγωγή επίδειξης εγγράφου μεπεριεχόμενο το ιατρικό ιστορικό της αποβιώσασας συζύγου τουενάγοντος με παράλληλη απόρριψη του επικαλούμενουεπαγγελματικού απορρήτου που προβλήθηκε από το εναγόμενονοσοκομείο (ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141)∙ αγωγή επίδειξηςκαι λήψης αντιγράφων ληξιαρχικών καταστάσεων γεννήσεων παράτο επικαλούμενο απόρρητο από την πλευρά του εναγόμενου ΟΤΑ(ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999 225 επ)∙ αίτηση επίδειξηςάδειας καντίνας και της σχετικής γνωμάτευσης της αρμόδιαςνομαρχιακής υπηρεσίας (με παράλληλη απόρριψη του ισχυρισμούτου καθrsquo ου περί προστασίας απορρήτου ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ1998 816) καθώς και αίτημα επίδειξης κίνησης ή σύμβασηςτραπεζικού λογαριασμού παρά το επικαλούμενο τραπεζικόαπόρρητο (ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΘεσ 246791997Αρμ 1997 1278 επ∙ βλ και ΕφΑθ 14831976 ΝοΒ 24 (1976)444) Αντίθετα απορρίφθηκαν αιτήσεις επίδειξης πορίσματοςτραπεζικού ελέγχου λόγω επαγγελματικού φορολογικού υπηρεσιακού απορρήτου (ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708 μεπαρατηρήσεις Νικολαΐδη∙ ΠΠρΑθ 101311991 ΝοΒ 41 (1993) 532 επΑπορριπτέα κρίθηκε εξάλλου αίτηση επίδειξης εσωτερικήςαλληλογραφίας δημόσιας υπηρεσίας (ΠρΑθ 10461968 ΝοΒ 16(1968) 652 επ) Αναλυτικά βλ Παϊσιδου σ 176 επ Πρβλσχετικά και τον προβληματισμό του Γιακουμή Δ 27 (1996) 525)

ΙΙΙ Ευθύνη του υπόχρεου προς επίδειξη

10 Καταληκτικά πρέπει να σημειωθεί πως η ενδεχόμενηαδικαιολόγητη άρνηση συμμόρφωσης του κατόχου με όσα επιτάσσειη σχετική δικαστική απόφαση οδηγεί στην εφαρμογή του άρθρου366 ΚΠολΔ μέσω του παραπεμπτικού κανόνα του άρθρου 452 sect 2ΚΠολΔ (Μπέης άρθρ 452 αρ 3 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως

31

σ 310∙ βλ ενδεικτικά ΑΠ 7811974 ΝοΒ 23 (1975) 328 επ ΑΠ12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 και ειδικά ως προς τοειδικότερο ζήτημα της κατανομής του βάρους απόδειξης ΑΠ7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ [567] ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22(1974) 1076 [δε συνεπάγεται ανεπίτρεπτη μεταβολή του βάρουςαπόδειξης η εφαρμογή του άρθρου 366 μέσω 452 sect 2] Πρβλ τέλοςΑΠ 12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 [δυνατή κατrsquo ανέλεγκτη κρίσηη συναγωγή σιωπηρής ομολογίας κατrsquo εφαρμογήν 366]) ενώ δεναποκλείεται και η καταδίκη του σε αποκατάσταση κάθε περαιτέρωζημίας που συναρτάται με την άρνηση επίδειξης με βάση τιςδιατάξεις περί μη εκπλήρωσης της παροχής (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ2∙ Γεωργιάδης Απ όπ 33) Αν πάντως επέλθει πλήρης ικανοποίησητου ενάγοντος ο τελευταίος δεν μπορεί να επανέλθει με νέααγωγή βασιζόμενη στην αρχική του αξίωση από το πράγμα(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 11 και 902 αρ 11)

32

• 2 Παράλληλα προς τα άρθρα 902-903 εφαρμόζονται εξάλλου και οι διατάξεις των άρθρων 654 (ΕφΑθ 31521972 ΝοΒ 20 (1972) 939 επ με σημείωση Παπαδημητρίου) και 755 στο πλαίσιο της σύμβασης εργασίας και της εταιρίας αντίστοιχα ενώ μνεία πρέπει να γίνει και στα άρθρα 14-16 ΕΝ τα οποία εφαρμόζονται ως προς το ειδικότερο θέμα της επίδειξης εμπορικών βιβλίων (αναλυτικά βλ Στοϊκό σ 30 επ) Αξιομνημόνευτα είναι επίσης τα άρθρα 303-304 και 1201 και 1340 ΑΚ ως παραπλήσιες μορφές της επίδειξης οι οποίες εφαρμόζονται παράλληλα και απόλυτα ανεξάρτητα από τις εδώ εξεταζόμενες ρυθμίσεις
• 3 Από την άλλη πλευρά όλες οι προαναφερόμενες διατάξεις συμπληρώνονται από τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ με τα οποία καθορίζονται οι ειδικότερες δικονομικές κατά κύριο λόγο προϋποθέσεις επίδειξης και εκτέλεσης της απόφασης για την επίδειξη εγγράφων (για το προγενέστερο καθεστώς των άρθρων 429-434 ΠολΔ βλ Παϊσίδου σ 16 επ) Οι μόλις προαναφερόμενες διατάξεις δεν οδήγησαν ούτε σε κατάργηση ούτε σε συρρίκνωση του πεδίου εφαρμογής των ρυθμίσεων του ουσιαστικού δικαίου (η θέση αυτή είναι αδιαμφισβήτητη σε θεωρία και νομολογία βλ Ράμμο ΕρμΑΚ 902 αρ 2∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 2 και 3∙ ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 450 αρ 1 Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1∙ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 608 επ Για τη γενικότερη συζήτηση που προκλήθηκε από τη συνύπαρξη των ουσιαστικών και δικονομικών διατάξεων περί επίδειξης εγγράφων βλ αναλυτικά Παϊσίδου σ 37 επ) Η βασική διάκριση που επικρατεί στην επιστήμη είναι η ακόλουθη Οι διατάξεις του ΑΚ (δηλαδή τόσο η γενική ρύθμιση των άρθρων 902 επ ΑΚ όσο και οι προαναφερόμενες διατάξεις των άρθρων 654 και 755 ΑΚ στις οποίες πρέπει να προστεθούν και αυτές των άρθρων 1200 1201 1339 και 1340 ΑΚ βλ σχετικά Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 υπ 10) εφαρμόζονται ανεξάρτητα από την ύπαρξη εκκρεμούς δίκης ενώ αντίθετα τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ συνδέονται άμεσα με την τελευταία (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) 450 αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 επ Νίκας σ 533 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 246 επ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Κουτσουράδης σ 265 Παϊσίδου σ 35 επ 39∙ ΑΠ 12641983 Δ 15 (1984) 400 με ενημερωτικό σημείωμα Σταματόπουλου∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 ΜΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257∙ Πρβλ όμως Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 609 ο οποίος εισηγείται την ερμηνευτική διαστολή των διατάξεων του ΚΠολΔ ακόμη και όταν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη∙ την κατασκευή αυτή αποκρούει η Παϊσίδου σ 42 και σ 53 επ ειδικά σε σχέση με τη θεμελίωση της αξίωσης και του εννόμου συμφέροντος ενώ παράλληλα απορρίπτει και τη μεταφύτευση των προϋποθέσεων του ΑΚ περί εννόμου συμφέροντος στην αίτηση των άρθρων 450 επ ΚΠολΔ Βλ επίσης την ανάλυση από τους Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 679 επ) Ωστόσο τα προαναφερόμενα πλέγματα διατάξεων εφαρμόζονται αρκετές φορές αναλογικά τόσο στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης όσο και εκτός αυτής (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2 και 17∙ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1) εκεί δηλαδή που υπάρχει ρυθμιστικό κενό
• A Έννοια - Σκοπός
• A Έννοια
• 1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω της οποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στη θεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότητα ποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενων ελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)
• • 4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφων ρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οι προϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικού αιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσι και υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679 Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ 10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979) 563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωση Παπαδημητρίου∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσεις Αντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994 668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτηση γίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δεν εφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]
  • 10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύει περιοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμου συμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δεν πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιας και μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος του αιτούντος
  • 13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά και διαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχει ενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς το συμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τις περισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά τον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναι αναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περί συμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφο πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ 44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτή συστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής και κατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίες συμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τον κάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούν έτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργου δωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχα έγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίων ιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσεις αναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ή βιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται από μέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ 38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτής διορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν το αίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και το σωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπ Επιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή και όταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεση αδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδου σ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωση αυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικά βιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)
  • 25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στην πρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιο ικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγος είναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του Πολυμελούς Πρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία αν συνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη την κύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται τα θεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικά απόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω των εγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη και μετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) την επιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού των ασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ 534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχων αποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ 36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Μπέη∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατά της επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψη ασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτηση της κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ 270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής που σκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησης φέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέη υποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (Μπέης Δ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όρια της προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτή υιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27 (1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27 (1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης της δικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν 1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρ επίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριο λόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίου ζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά το ουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει την απόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ ο ίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωση άσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερών από την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρων προϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιο της επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264 επ)

3 Από την άλλη πλευρά όλες οι προαναφερόμενες διατάξειςσυμπληρώνονται από τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ με τα οποίακαθορίζονται οι ειδικότερες δικονομικές κατά κύριο λόγοπροϋποθέσεις επίδειξης και εκτέλεσης της απόφασης για τηνεπίδειξη εγγράφων (για το προγενέστερο καθεστώς των άρθρων429-434 ΠολΔ βλ Παϊσίδου σ 16 επ) Οι μόλιςπροαναφερόμενες διατάξεις δεν οδήγησαν ούτε σε κατάργηση ούτεσε συρρίκνωση του πεδίου εφαρμογής των ρυθμίσεων τουουσιαστικού δικαίου (η θέση αυτή είναι αδιαμφισβήτητη σεθεωρία και νομολογία βλ Ράμμο ΕρμΑΚ 902 αρ 2∙ Νικολόπουλοάρθρ 902 αρ 2 και 3∙ ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 450 αρ1 Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1∙ Κλαμαρή ΕλλΔνη2003 608 επ Για τη γενικότερη συζήτηση που προκλήθηκε από τησυνύπαρξη των ουσιαστικών και δικονομικών διατάξεων περίεπίδειξης εγγράφων βλ αναλυτικά Παϊσίδου σ 37 επ) Ηβασική διάκριση που επικρατεί στην επιστήμη είναι η ακόλουθηΟι διατάξεις του ΑΚ (δηλαδή τόσο η γενική ρύθμιση των άρθρων902 επ ΑΚ όσο και οι προαναφερόμενες διατάξεις των άρθρων654 και 755 ΑΚ στις οποίες πρέπει να προστεθούν και αυτές τωνάρθρων 1200 1201 1339 και 1340 ΑΚ βλ σχετικά Γέσιου-ΦαλτσήΔ 18 (1987) 115 υπ 10) εφαρμόζονται ανεξάρτητα από τηνύπαρξη εκκρεμούς δίκης ενώ αντίθετα τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔσυνδέονται άμεσα με την τελευταία (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες)450 αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 επ Νίκας σ 533Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 246επ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Κουτσουράδης σ 265 Παϊσίδουσ 35 επ 39∙ ΑΠ 12641983 Δ 15 (1984) 400 με ενημερωτικόσημείωμα Σταματόπουλου∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 ΜΠρΘεσ86202006 Αρμ 60 (2006) 1257∙ Πρβλ όμως Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003609 ο οποίος εισηγείται την ερμηνευτική διαστολή τωνδιατάξεων του ΚΠολΔ ακόμη και όταν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη∙την κατασκευή αυτή αποκρούει η Παϊσίδου σ 42 και σ 53 επειδικά σε σχέση με τη θεμελίωση της αξίωσης και του εννόμουσυμφέροντος ενώ παράλληλα απορρίπτει και τη μεταφύτευση τωνπροϋποθέσεων του ΑΚ περί εννόμου συμφέροντος στην αίτηση τωνάρθρων 450 επ ΚΠολΔ Βλ επίσης την ανάλυση από τους Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 679 επ) Ωστόσο τα προαναφερόμεναπλέγματα διατάξεων εφαρμόζονται αρκετές φορές αναλογικά τόσοστο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης όσο και εκτός αυτής (Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 2 και 17∙ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1) εκεί δηλαδή πουυπάρχει ρυθμιστικό κενό4 Τέλος το κεφάλαιο περί επίδειξης πράγματος αποτελείειδικότερη εκδήλωση της γενικότερης υποχρέωσης προς παροχήπληροφοριών (Ράμμος ΕρμΑΚ Εισαγ 901-903 αρ 4∙ βλ ΜΠρΑθ29971995 ΑρχΝ 1996 605∙ πρβλ ΜΠρΠειρ 4861989 ΕΝΔ 1990

4

165 η οποία αποκλείει πάντως την εφαρμογή των άρθρων 901 επΑΚ σε θέματα λειτουργίας ναυτεργατικών σωματείων)

Άρθρο 901 Περιπτώσεις

Οποίος έχει σχετικό με κάποιο πράγμα αξίωση εναντίον του κατόχου του έχειδικαίωμα να απαιτήσει απrsquo αυτόν να επιδείξει το πράγμα αν η επίδειξη είναιαναγκαία για την άσκηση της αξίωσης

A Έννοια - Σκοπός

1 Ως επίδειξη πράγματος ορίζεται η διαδικασία μέσω τηςοποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στηθεώρηση ενός πράγματος και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τιςιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότηταποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενωνελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος sect38 αρ 2) Συνεπώς επίδειξη δεν ισοδυναμεί με απόδοση τουπράγματος αν και δεν αποκλείεται μερικές φορές ναεξομοιώνεται λόγω της οικειοθελούς εγχείρισής του από τονκάτοχο (Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 2) Στο αρχικό στάδιο ισχύοςτου ΑΚ η αξίωση επίδειξης αντιμετωπιζόταν περισσότερο ως μιαεξαίρεση από το απαραβίαστο του ιδιωτικού κύκλου του κατόχουπαρά ως έκφανση του δικαιώματος δικαστικής προστασίας τουέχοντος έννομο συμφέρον αιτούντος (Αποστολίδης 901 αρ 1∙πρβλ και ΕφΠατρ 1021964 ΝοΒ 13 (1965) 1089 [εξαίρεση απότην αρχή laquoουδείς υποχρεούται να προσκομίση εις το δικαστήριονέγγραφα που κατέχειraquo]) 2 Η επίδειξη δύναται να υλοποιηθεί με ποικίλους τρόπουςανάλογα με τη ειδικότερη φύση του πράγματος και σε αρμονίαπρος την καλή πίστη και τα συναλλακτικά ήθη (Γεωργιάδης Απόπ αρ 26) Ειδικότερα ο αιτών δύναται να ζητήσειδιενέργεια πραγματογνωμοσύνης να ζητήσει τη λήψη ομοιώματοςτου (κινητού) πράγματος (εξαιρετικά σπάνια περίπτωση) αλλάκαι να ζητήσει να του επιτραπεί να ψηλαφήσει να οσφρανθεί ήκαι να γευθεί το πράγμα εφόσον βέβαια αυτό δεν αναμένεται ναυποστεί οιαδήποτε φθορά από την αντίστοιχη ενέργεια (ΓεωργιάδηςΑπ όπ∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 901 αρ 4)

B Νομική φύση

3 Πρόκειται για εκ του νόμου εξωδικαιοπρακτική ενοχή καθώςδεν εξαρτάται από την ύπαρξη οιασδήποτε προγενέστερης σχέσης(Ζέπος σ 677∙ Ράμμος ΕρμΑΚ Εισαγ 901-903 αρ 5∙ Νικολόπουλοςάρθρ 901 αρ 2 Κουτσουράδης σ 434) Ειδικότερα συνιστάαυτοτελή ενοχική σχέση μεταξύ του αιτούμενου την επίδειξη καιτου προσώπου στην κατοχή του οποίου βρίσκεται το πράγμα ηυλοποίηση της οποίας επέρχεται με δικαστική απόφαση

5

(Μαντζούφας σ 484∙ Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 5Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 901 αρ 2∙ πρβλ και ΔημητροπούλουΑρχΝ 2007 420 επ) Πάντως αν και αυτοτελής η αξίωση έχειπαρακολουθηματικό χαρακτήρα (βλ Γεωργιάδη Απ όπ) ή απόδιαφορετική οπτική γωνία συνιστά παρεπόμενη υποχρέωση άλληςκύριας υποχρέωσης (Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 2∙ αντίθετα οΡάμμος ΕρμΑΚ Εισαγ 901-903 αρ 5) διαφορετική όμως τωναντίστοιχων υποχρεώσεων που προβλέπονται στα άρθρα 456 και 519ΑΚ (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 2) 4 Με γνώμονα την προπεριγραφόμενη νομική της φύση η αξίωσηεπίδειξης δεν υπόκειται σε ίδια παραγραφή (Ράμμος ΕρμΑΚ άρθρ901 αρ 18α ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 901 αρ 5) αλλά στηνπαραγραφή της αξίωσης ως προς το πράγμα (Νικολόπουλος άρθρ901 αρ 16∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 901 αρ 5 ΜπαλοδήμοςΔ 22 (1991) 152)

Γ Νομοθετική ρύθμιση

5 Η διάταξη έλαβε κυρίως ως πρότυπό της την sect 809 γερμΑΚΕκτός από το άρθρο 901 για την υλοποίηση του δικαιώματοςεπίδειξης εφαρμοστέα είναι και η διάταξη του άρθρου 903

Δ Προϋποθέσεις γέννησης της αξίωσης επίδειξης

6 Τρεις είναι οι προϋποθέσεις για τη νόμιμη ενάσκηση τηςαξίωσης με βάση τη νομοτυπική μορφή της διάταξης η ανάλυσητων οποίων ακολουθεί αμέσως παρακάτω

Ι Ύπαρξη αξίωσης σχετικά με το επιδεικτέο πράγμα

7 Ο νόμος αναφέρεται σε όποιον έχει αξίωση σχετικά με κάποιο πράγμαΗ σχέση μεταξύ της αξίωσης και του πράγματος δύναται να είναικαι έμμεση (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 2∙ Βαθρακοκοίλης όπ αρ 3βλ και το διαφωτιστικό παράδειγμα στον Γεωργιάδη Απ όπ)δηλαδή μπορεί να πηγάζει από το πράγμα ή και να εξαρτάται απότην ύπαρξη ή τη φύση του (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 12) Τοείδος της αξίωσης δεν εξειδικεύεται ούτε περιορίζεται Πρέπειπάντως να πρόκειται για ιδιωτικού δικαίου αξίωση (Αποστολίδης901 αρ 5) Κατά συνέπεια εντάσσονται εδώ ενοχικές (ακόμη καιαν είναι διαζευκτικές Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 6 και 7)εμπράγματες κληρονομικές και άλλες αξιώσεις (Φουρκιώτης σ354∙ Καυκάς σ 622∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 2∙ ΣπυριδάκηςΠεράκηςάρθρ 901 αρ 3 Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 4∙ ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 901 αρ 3) συνήθως όμως η αξίωση είναιενοχικού χαρακτήρα (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 9∙ πρβλ εξαντιδιαστολής και Νικολόπουλο άρθρ 901 αρ 5) Ηθικής φύσηςαξίωσης υπάγονται εδώ (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 8) υπό τηνπροϋπόθεση της πλήρωσης των όρων της ΑΚ 299 (Ράμμος ΕρμΑΚ 901

6

αρ 2) Η ενάσκηση του δικαιώματος επίδειξης δεν κωλύεταιεξάλλου ακόμη και αν η αξίωση τελεί υπό αναβλητική αίρεση ήπροθεσμία (Ζέπος σ 678∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 7∙ Νικολόπουλοςάρθρ 901 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ) Αρκεί δηλαδή και ηδυνατότητα ύπαρξης της αξίωσης (Βάλληνδας σ 220) Πάντως ηαξίωση προς επίδειξη προϋποθέτει ενεργή αξίωση ως προς τοπράγμα κατά το χρόνο υποβολής του σχετικού αιτήματος(Βαθρακοκοίλης όπ)8 Ως πράγμα νοείται κάθε νοητό ενσώματο κινητό ή ακίνητοαντικείμενο το οποίο εντάσσεται στην έννοια του πράγματοςκατά το άρθρο 947 sect 1 ΑΚ (Μαντζούφας σ 484∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 901αρ 4 και 5) συμπεριλαμβανομένων και των συστατικών(ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 901 αρ 2) υπό τον όρο ότι η επίδειξητων τελευταίων δε θα έθετε σε κίνδυνο την ακεραιότητα ή καιτη χρησιμότητα του πράγματος ως συνόλου (Νικολόπουλος άρθρ 901αρ 11∙ Γεωργιάδης Απ όπ∙ Βαθρακοκοίλης όπ αρ 3 β) όπωςπχ όταν πρόκειται για ουσιώδες συστατικό του πράγματος(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 3 και 10) Στην έννοια του πράγματοςεντάσσονται κατά μία άποψη οι φυσικές δυνάμεις και η ενέργειαμε γνώμονα τη ρύθμιση του άρθρου 947 sect 2 (Καυκάς σ 623 υπ1∙ σύμφωνος ο Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 6 και ο Νικολόπουλος άρθρ901 αρ 10 εφόσον βέβαια υπάρχει δυνατότητα εξουσιάσεως)Εξαιρείται πάντως το ανθρώπινο σώμα (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 4∙Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 300) και τα μέλη του(Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 10) όχι όμως και το πτώμα καθώςκατά του πρώτου δε νοείται αξίωση (αφού η έννοια του πράγματοςεξομοιώνεται με κάτι απρόσωπο Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 10)ενώ αντίθετα το δεύτερο δύναται να αποτελεί αντικείμενοαπόδειξης (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 10∙ Βαθρακοκοίλης όπ Γιαζήτημα χαρακτηρισμού του νεκρού ως προσώπου ή πράγματος κάνειλόγο ο Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 4 όμοια ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ901 αρ 2) Η αίτηση πάντως που υποβάλλεται προς την αρμόδιααρχή με σκοπό την εκταφή πτώματος δεν υπάγεται στο άρθρο 901ΑΚ (Αποστολίδης 901 αρ 5) Τέλος δεν εντάσσεται στην ανωτέρωέννοια η ομάδα πραγμάτων ως ιδανικό σύνολο καθώς και η ομάδαπεριουσίας ή η επιχείρηση (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 10)9 Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το ζήτημα τουεπιτρεπτού υποβολής του αιτήματος προς διαπίστωση ενδεχόμενηςύπαρξης αξίωσης ή διακρίβωση του ύψους αυτής Το θέμααπασχολεί έντονα την επιστήμη Η κρατούσα άποψη απορρίπτει τηνανωτέρω εκδοχή με επίκληση του ίδιου του κανόνα δικαίου πουθέτει ως προαπαιτούμενο την ύπαρξη αξίωσης (Βαθρακοκοίλης όπ∙Μπαλοδήμος Δ 22 (1991) 151∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006)749 επ με σύμφωνο σημείωμα ΑΕΤ 751 Τις δυσχέρειες πουπροκαλούνται από τη θέση αυτή υπογραμμίζει ο Νικολόπουλος άρθρ901 αρ 9 Πρβλ εδώ Αποστολίδη 901 αρ 8 και 5 in fine ο

7

οποίος κάνει λόγο για αξίωση και όταν ο αιτών θέλει ναβεβαιωθεί για την ύπαρξή της) Σημειώνεται πως ο νομοθέτης δενενσωμάτωσε τη σχετική φράση η οποία περιέχεται στην sect 809γερμΑΚ Η αντίθετη γνώμη εδράζεται σε τελολογικής φύσηςεπιχειρήματα ανατρέχει δηλαδή στην θεμελιακή αποστολή τηςρύθμισης που δεν είναι άλλη από τη διευκόλυνση και όχι τηδυσχέρανση του δικαιώματος επίδειξης (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 3και ακόμη σαφέστερα και επικριτικά έναντι της κρατούσας γνώμηςστον αρ 8) παράλληλα επιστρατεύει και τις θεμελιώδειςδιατάξεις των άρθρων 20 sect 1 Σ και 6 sect 1 ΕΣΔΑ οι οποίεςενδυναμώνουν και προστατεύουν ως γνωστό το δικαίωμα δικαστικήςπροστασίας Τέλος στο ενδεχόμενο αντεπιχείρημα επιβάρυνσηςτων δικαστηρίων με στρεψόδικες πρακτικές αντιτάσσει το άρθρο281 ΑΚ η επίκληση του οποίου παραμένει στη διακριτικήευχέρεια του δικαστή (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 11 Μάλλονσύμφωνη και η Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 299 επ)

ΙΙ Κατοχή του πράγματος από τον οφειλέτη της αξίωσης

10 Σύμφωνα με τη νομοτυπική μορφή της ρύθμισης η αξίωσηπερί επίδειξης απαιτείται να στρέφεται κατά του κατόχου τουπράγματος ο οποίος όμως πρέπει παράλληλα να είναι και ο καθrsquoου στρέφεται η αξίωση περί το πράγμα (Νικολόπουλος άρθρ 901αρ 13∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 12 Μπαλοδήμος Δ 22 (1991)151) Κατοχή και υποχρέωση πρέπει συνεπώς να συμπίπτουν στοπρόσωπο του αντιδίκου ο οποίος βαρύνεται με laquoπραγματοπαγήυποχρέωσηraquo (Φουρκιώτης σ 354∙ Καυκάς σ 624) Αν δενσυμπίπτουν άσκηση των δικαιωμάτων που απορρέουν από το άρθρο901 ΑΚ δεν είναι νοητή (Καυκάς σ 621 επ∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 901αρ 10) Κρίσιμος χρόνος για τον εντοπισμό του κατόχουθεωρείται αυτός της υποβολής της σχετικής αίτησης 11 Ο κάτοχος δεν είναι αναγκαίο να είναι και νομέας ή κύριοςτου πράγματος (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 11∙ ΣπυριδάκηςΠεράκηςάρθρ 901 αρ 4 εξ αντιδιαστολής Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ13) ούτε είναι αναγκαίο να κατέχει το πράγμα καλόπιστα(Βάλληνδας σ 220) Στην περίπτωση αυτή εναγωγή του νομέα δεφαίνεται να εξυπηρετεί το σκοπό για τον οποίον επινοήθηκε ηρύθμιση (αναλυτικά Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 12) Ευθύνεται πάντωςτόσο εκείνος που με δόλιο τρόπο αποξενώθηκε του πράγματος(Μαντζούφας σ 485) όσο και εκείνος που δόλια εμφανίζεται ωςκάτοχος αυτού στο δικαστήριο (Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 7)Στις περιπτώσεις αυτές απαιτείται η συνεναγωγή τωνπροαναφερόμενων προσώπων (Βαθρακοκοίλης όπ αρ 3 γ) Σεπερίπτωση που το έγγραφο βρίσκεται στη σφαίρα ελέγχου νομικούπροσώπου κάτοχος δε θεωρείται ο νόμιμος εκπρόσωπος αυτούαλλά το ίδιο το νομικό πρόσωπο (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 11)

8

ΙΙΙ Έννομο συμφέρον αυτού που ζητεί την επίδειξη

12 Η διάταξη θέτει ως προϋπόθεση την αναγκαιότητα τηςεπίδειξης ως προς την άσκηση της αξίωσης Ουσιαστικά ηπροϋπόθεση αυτή μπορεί να θεωρηθεί ως το απαραίτητοπροπαρασκευαστικό στάδιο για την άσκηση της αγωγής τουαιτούντος κατά του κατόχου αναφορικά με την κύρια αξίωση(Ζέπος σ 678 υπ 4) Στην επιστήμη η προϋπόθεση αυτή έχειεξομοιωθεί με το έννομο συμφέρον του αιτούμενου την επίδειξηΈννομο συμφέρον έχει και καθένας από τους ομοδίκους ξεχωριστάχωρίς τη συμμετοχή των λοιπών (ΕφΘεσ 17831993 Αρμ 1994 590επ)13 Όρια στο είδος του εννόμου συμφέροντος δε φαίνεται νατίθενται (Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 8) καθώς γίνεται δεκτή ηεπίκληση τόσο περιουσιακού (που είναι και το σύνηθες) όσο καιηθικού εννόμου συμφέροντος (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 14∙Γεωργιάδης Απ όπ αρ 13) ή κατrsquo άλλη διατύπωση συμφέρονάξιο προστασίας (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 16∙ Βαθρακοκοίλης όπαρ 3 δ) Θεωρείται πως υφίσταται έννομο συμφέρον όταν ο αιτώνεπιθυμεί να βεβαιωθεί αναφορικά με την ταυτότητα (Ζέπος σ678 υπ 4∙ Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 14) την ποσότητα ήκαιτην ποιότητα ή την ενδεχόμενη ελαττωματικότητα του πράγματος(Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 13∙ πρβλ Καυκά σ 624 με ειδικήαναφορά στην περίπτωση διαζευκτικής ενοχής) Η σχετική κρίσητου δικαστηρίου εκφεύγει του αναιρετικού ελέγχου διότιανάγεται σε εκτίμηση πραγματικών περιστατικών όχι όμως και ηαπόφανση περί του ότι αποδείχθηκε ή δεν αποδείχθηκε η συνδρομήεννόμου συμφέροντος (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 14∙ Βαθρακοκοίληςόπ αρ 3 δ) καθώς και η υπαγωγή των πραγματικώνπεριστατικών στην αόριστη έννοια του laquoεννόμου συμφέροντοςraquo(Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 28)

Ε Δικονομικά ζητήματα

14 Η αίτηση επίδειξης πράγματος δύναται να ασκηθεί τόσο μεαγωγή όσο και με ανταγωγή αλλά και παρεμπιπτόντως μεαυτοτελή αγωγή στο πλαίσιο διεξαγωγής άλλης δίκης ακόμη καιστο εφετείο όχι όμως με τις προτάσεις ούτε επίσης με κύρια ήπρόσθετη παρέμβαση (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 17-22) Στοδικόγραφο της αίτησης πρέπει να ιστορείται η ύπαρξη αξίωσηςκατά του κατόχου αναφορικά με το πράγμα να εξειδικεύονται οιλόγοι που καθιστούν την επίδειξη αναγκαία σε συνάρτηση με τηνπροαναφερόμενη αξίωση καθώς και να περιγράφεται με τονακριβέστερο δυνατό τρόπο το προς επίδειξη πράγμα (Αποστολίδηςάρθρ 901 αρ 9∙ Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 25 και 27) Τοβάρος απόδειξης φέρει καταρχήν ο αιτών (Νικολόπουλος άρθρ 901

9

αρ 26 ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 901 αρ 9) Από την άλλη πλευράο εναγόμενος μπορεί εκτός από την άρνηση της αγωγής ναεπικαλεστεί λόγους προσβολής των οικογενειακών επιστημονικώνή επαγγελματικών του συμφερόντων ή ακόμη τον ενδεχόμενοκίνδυνο ποινικής του δίωξης εξαιτίας της επίδειξης (Καυκάς σ625 υπ 2)15 Καθrsquo ύλη αρμόδιο δικαστήριο για την εκδίκαση της αίτησηςείναι το Πολυμελές Πρωτοδικείο καθώς η σχετική αξίωση δεναποτιμάται σε χρήμα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 23)Υποστηρίζεται πάντως και η άποψη που συνδέει την εκδίκαση τηςαίτησης με τη δίκη για την κύρια αξίωση (Ράμμος σε Νικολόπουλοάρθρ 901 αρ 24) Ακολουθητέα είναι η τακτική διαδικασία(Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 29) Η εκτέλεση της απόφασηςδιεξάγεται με βάση το άρθρο 941 sect 1 ΚΠολΔ καθώς συνιστά πράξηπου μπορεί να γίνει μόνο από τον κάτοχουπόχρεο καισυνοδεύεται από απειλή χρηματικής ποινής για την περίπτωσητης μη συμμόρφωσής του στο διατακτικό της (Νικολόπουλος άρθρ901 αρ 33)

Για τα ζητήματα του τρόπου άσκησης της αξίωσης επίδειξηςπράγματος του αρμόδιου δικαστηρίου και της διαδικασίας πουδύναται να επιλεχθεί καθώς και για τις λεπτομέρειες αναφορικάμε την εκτέλεση της απόφασης περί επίδειξης βλ ακόμη υπόάρθρο 903

Άρθρο 902

Οποίος έχει έννομο συμφέρον να πληροφορηθεί το περιεχόμενο ενός εγγράφου πουβρίσκεται στην κατοχή άλλου έχει δικαίωμα να απαιτήσει την επίδειξη η καιαντίγραφό του αν το έγγραφο συντάχθηκε για το συμφέρον αυτού που το ζητεί ηπιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και αυτόν η σχετίζεται με διαπραγματεύσειςπου έγιναν σχετικά με τέτοια έννομη σχέση είτε απευθείας από τον ίδιο είτε για τοσυμφέρον του με τη μεσολάβηση τρίτου

A Έννοια

1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω τηςοποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στηθεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τιςιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότηταποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενωνελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)

Υπό τον όρο έγγραφο υπάγεται κάθε ανθρώπινο ndashδικαιοπρακτικού χαρακτήρα (Βάλληνδας σ 221) - έργο γραφής(κανονικής ή ιδιάζουσας πχ στενογραφία έτσι Γιακουμής Δ 27(1996) 514) επί οιουδήποτε υλικού φορέα (χαρτί ύφασμα ξύλοπέτρα πλάκα σιδήρου κλπ βλ σχετικά Αποστολίδη άρθρ 902αρ 2∙ Καυκά σ 627) με χειρόγραφο ή άλλο τρόπο ο οποίος έχει

10

προκύψει από τις σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις (υλικόαποθηκευμένο σε δισκέτα ψηφιακό δίσκο ηλεκτρονικό μήνυμαπου έχουν παραχθεί σε ηλεκτρονικό υπολογιστή) Συγκαταλέγονταιεδώ Εξοφλητικές αποδείξεις πληρεξούσια επιστολέςεπαγγελματικά βιβλία (Μαντζούφας σ 485∙ Παϊσίδου σ 110 επ)όχι όμως τα διαβατήρια (ΕφΠατρ 1021964 ΝοΒ 1965 1089)Έγγραφο θεωρείται εξάλλου κάθε οπτικοακουστικό υλικό όπωςπχ φωτογραφίες κινηματογραφικές ταινίες ψηφιακοί δίσκοι(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 3∙ στην εφαρμογή τουάρθρου 901 ΑΚ παραπέμπει εδώ ο Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 4) Στηνέννοια εντάσσονται μάλιστα όλα τα έγγραφα είτε αυτάσυντάχθηκαν κατά τους προβλεπόμενους τύπους είτε είναι άκυρα(ΕφΘεσ 17831993 Αρμ 1994 590 επ∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ18) Δεν αποκλείεται ακόμη να εντάσσονται εδώ και τα έγγραφαπου με βεβαιότητα θα καταρτιστούν στο μέλλον (βλ εξαντιδιαστολής ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ) όχι όμωςκαι έγγραφα η ύπαρξη των οποίων δεν προκύπτει με βεβαιότηταστην αίτηση (ΠΠρΜυτ 11997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) Για όσα από τα ανωτέρωδεν αποτυπώθηκαν πάντως σε χαρτί δεν αποτελούν δηλαδή έγγραφαμε τη στενή έννοια του όρου γινόταν παλαιότερα δεκτό ότι δεναποκλείεται η ενάσκηση της σχετικής αξίωσης στη βάση τουάρθρου 901 ΑΚ (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 2∙ Ράμμος όπ) Ηάποψη αυτή πάντως υποστηρίχθηκε πριν από την εισαγωγή τουΚΠολΔ και με δεδομένη πλέον τη ρύθμιση του άρθρου 444 αρ 3ΚΠολΔ δεν πρέπει να ακολουθείται (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 4∙ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 902 αρ 3 Γιακουμής Δ 27 (1996) 514επ Παϊσίδου σ 40 επ 107 και 115 επ∙ βλ επίσης ΕφΘεσ19391998 ΕλλΔνη 1999 383) Εξαιρούνται ωστόσο τα δημόσιαέγγραφα που συντάχθηκαν για λόγους δημόσιου συμφέροντος(Βάλληνδας σ 222 Αποστολίδης 902 αρ 5∙ ΠρΛαμ 7321975 ΕΕΝ1976 52) ή περιέχουν κρατικά απόρρητα (ΜΠρΑγρ 441992 ΑρχΝ1992 542) στα οποία δεν εντάσσονται πάντως έγγραφα πουπιστοποιούν σχέση δημοσίου δικαίου μεταξύ του αιτούντος καιτου κατόχου Δημοσίου ή ΝΠΔΔ (βλ σχετικά Καυκά σ 627 υπ 1α∙ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 1971 491 επ)

Ο καταληκτικός σκοπός της επίδειξης εστιάζεται αλλά δενπεριορίζεται στην πρόθεση του αιτούντος να αποδείξει τησύσταση αλλοίωση ή κατάργηση έννομης σχέσης (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 4 in fine∙ ΕφΛαρ 4462003 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2004 41)Για το λόγο αυτό σημειώνεται πως από το έγγραφο θα πρέπει ναπροκύπτει κάποια δικαιοπρακτική βούληση (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ4)

B Νομική φύση

2 Ισχύουν όσα ήδη αναφέρθηκαν στην ερμηνεία του άρθρου 901ΑΚ Πρόκειται και εδώ για εκ του νόμου ενοχή (ΑΠ 7762005

11

ΝΟΜΟΣ) ενώ η σχετική αξίωση δεν υπόκειται σε αυτοτελήπαραγραφή (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 14) Η υποχρέωση προςεπίδειξη είναι πραγματοπαγής και δεν εξαρτάται από κάποιαάλλη κύρια υποχρέωση του κατόχου έναντι του αιτούντος(Γιακουμής Δ 27 (1996) 513 Κουτσουράδης σ 434 Παϊσίδου σ46)

Γ Νομοθετική ρύθμιση

3 Πρότυπη ρύθμιση του άρθρου 902 ΑΚ αποτελεί η sect 810 γερμΑΚ(Γιακουμής Δ 27 (1996) 513 Παϊσίδου σ 40 υπ 22) και τοάρθρο 86 sect 2 Γαλλο-ιταλικού σχεδίου ενοχών ενώ παρεμφερούςπεριεχομένου είναι και το άρθρο 963 του ελβετικού ΚώδικαΕνοχών

Δ Προϋποθέσεις γέννησης της αξίωσης επίδειξης

4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφωνρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στοπλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οιπροϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικούαιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσικαι υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωσηΠαπαδημητρίου ∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσειςΑντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτησηγίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δενεφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]

Ι Οι προϋποθέσεις κατά τον ΑΚ

5 Δύο είναι οι βασικές προϋποθέσεις για την ευόδωση τουαιτήματος επίδειξης Πρώτον η κατοχή του εγγράφου από τονκαθrsquo ου η αίτηση και δεύτερον η στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος στο πρόσωπο του αιτούντος η οποία εξειδικεύεταισε τρεις ειδικότερες περιπτώσεις οι οποίες θα αναλυθούν στησυνέχεια

1 Κατοχή εγγράφου

6 Η διάταξη αναφέρεται σε έγγραφο που βρίσκεται στην κατοχήάλλου χωρίς να ενδιαφέρει ο τρόπος με τον οποίον το έγγραφο

12

περιήλθε σε αυτόν (ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 902 αρ 4 Παϊσίδουσ 46) Ο εκάστοτε κάτοχος ο οποίος δεν είναι αναγκαίο ndashαλλά δεν αποκλείεται - να είναι και νομέας ή κύριος αυτού(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 13∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 10∙Παϊσίδου σ 46) έχει συνεπώς υποχρέωση εμπράγματης φύσηςέναντι του αιτούντος (Καυκάς σ 629) Αναγκαία αποβαίνει έτσιη αναφορά του προσώπου που κατά το χρονικό σημείο υποβολήςτης αίτησης διαθέτει την κατοχή του εγγράφου (Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 10∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 15∙ Παϊσίδου σ 46∙ΑΠ 2091994 ΕΕΝ 1995 195∙ ΕφΠειρ 4182002 ΤΝΠ ΔΣΑ∙ ΕφΑθ24652005 ΝοΒ 2005 1291) Ο ισχυρισμός του εναγόμενου περί μηκατοχής του εγγράφου αποτελεί άρνηση και όχι ένσταση (Μπέης Δ18 (1987) 98 επ Νίκας σ 539) Έτσι σε περίπτωση πουαποδειχθεί πως ο τρίτος δεν είναι πλέον κάτοχος πριν από τηνάσκηση της αξίωσης επίδειξης ή αντίστροφα δεν αποδειχθεί πωςο εναγόμενος είναι κάτοχος η σχετική αίτηση θα απορριφθεί(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 13∙ ΑΠ 14941987 ΕΕΝ 1988 814∙ ΜΠρΑθ269961996 ΑρχΝ 1997 45 επ∙ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001)1543 επ) Υποστηρίχθηκε πάντως και η άποψη που δενεπιδοκιμάζει την απόρριψη της αίτησης όταν αποδεικνύεταισυνδρομή δόλου στο πρόσωπο του κατόχου με απώτερο στόχο τηματαίωση της αξίωσης προς επίδειξη∙ και πάλι όμως η ίδια γνώμηαντιλαμβάνεται τις δυσκολίες της θέσης αυτής και προκρίνειτην αποζημιωτική οδό (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 14) Ενδεχόμενημεταβολή στο πρόσωπο του κατόχου μετά την άσκηση της αίτησηςδεν επιφέρει πάντως αρνητικές συνέπειες για τον αιτούντα(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 15∙ βλ όμως ΑΠ 10231992 ΔΕΝ 1993 82laquohellipεκείνος που ζητάει την επίδειξη εγγράφου οφείλει hellip να ισχυρισθεί και νααποδείξει όχι μόνο ότι ο αντίδικός του κατείχε κάποτε το έγγραφο τούτο αλλά καιότι εξακολουθεί να το κατέχει κατά τον χρόνον της δίκηςraquo∙ όμοια και ΕφΑθ32392001 ΔΕΕ 2002 87) ο οποίος μπορεί μάλιστα να εκτελέσειτην απόφαση και κατά του νέου κατόχου με βάση το άρθρο 919 αρ1 ΚΠολΔ (ΑΠ 3981959 ΝοΒ 1959 1248∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ10∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 7∙ Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 611 υπ 66∙ Παϊσίδου σ 46) Αν όμως λάβει χώρα απώλειατου εγγράφου από τυχαίο γεγονός δεν μπορεί να αναμένεταιευδοκίμηση της αίτησης (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 15 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 10 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 15∙ Παϊσίδου σ 46)7 Σε αντίθεση με τη ρύθμιση του άρθρου 901 δεν απαιτείταιεδώ ύπαρξη ουσιαστικής αξίωσης αναφορικά προς το έγγραφο πουκατέχει ο αντίδικος ούτε κατά του κατόχου του (ΒαρυπομπιώτηςΕΕΝ 40 (1973) 92 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 11 Γεωργιάδης Απόπ αρ 16 in fine Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 5Παϊσίδου σ 41 επ∙ Γκόγκας Δ 18 (1987) 825 Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ2004 657∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775) Εξάλλου η αγωγήδεν απαιτείται να κοινοποιηθεί στον οφειλέτη του ενάγοντος

13

(ΜΠρΘεσ 189522003 ΕΤρΑξΧρΔ 2004 367∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775)8 Κάτοχος θεωρείται κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωποανεξάρτητα από την ειδικότερη νομική μορφή του (Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 12 όπου και εκτενείς νομολογιακές παραπομπές∙Γιακουμής Δ 27 (1996) 515 Παϊσίδου σ 46 επ) δηλαδή και ταΝΠΔΔ καθώς και οι ΟΤΑ (ΜΠρΑθ 269961996 ΑρχΝ 1997 45 επ∙ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ 1998 816∙ ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999225 επ)

2 Έννομο συμφέρον

9 Στην έννοια του εννόμου συμφέροντος εντάσσεται κάθεδικαίωμα του αιτούντος ιδιωτικού ή δημόσιου δικαίου (ΡάμμοςΕρμΑΚ 902 αρ 5 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 300)χρηματικής ή μη περιουσιακής φύσης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ6∙ ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 902 αρ 2 Παϊσίδου σ 42∙Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 423) Στην επιστήμη γίνεται δεκτό πωςυφίσταται έννομο συμφέρον όταν η επίδειξη του κρίσιμουεγγράφου έχει αξία για την επιδίωξη διατήρηση ή προστασίασχέσεων που αναγνωρίζει το Δίκαιο (Βάλληνδας σ 221Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 6∙ ΜΠρΑθ 222961995 ΔΕΕ 1996 597επ) καθώς και για την υποστήριξη ύπαρξη ή άρση έννομηςσχέσης ή κατάστασης στην περιουσιακή ή προσωπική σφαίρα αυτούπου ζητά την επίδειξη ή όταν αυτό (δηλαδή το έγγραφο) είναιπρόσφορο προς ανταπόδειξη (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ5 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16) Είναι αδιάφορο το αν πρόκειταιγια έγκυρο ή άκυρο έγγραφο όπως αδιάφορο είναι και το είδοςτης αξίωσης επί του οποίου εδράζεται (Αποστολίδης άρθρ 902αρ 4) Ειδικά για τα άκυρα έγγραφα αναγνωρίζεται έννομοσυμφέρον με σκοπό την προσβολή τους (Γεωργιάδης Απ όπ αρ18 in fine ΕφΘεσ 17831993 Αρμ 48 (1994) 591) Εξαντιδιαστολής προκύπτει πως δεν συντρέχει έννομο συμφέρονόταν η επίδειξη αποβαίνει ουσιαστικά ανώφελη ή περιττή για τηνπροστασία του αιτούντος (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 5 μεαναφορά σε οικογενειακές επιστολές και ιδιωτικές σημειώσειςπου έχουν υποκειμενική μόνο αξία αλλά δεν εξυπηρετούν τοέννομο συμφέρον του αιτούντος∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 613 επ με αναφορά σε αποφάσεις (υπ79) που απέρριψαν αίτημα επίδειξης λόγω ευχερέστερηςδυνατότητας λήψης του εγγράφου από το αρχείο των δικαστηρίων(βλ εδώ και ΑΠ 4821974 ΝοΒ 23 (1975) 25 επ (26) [δενυφίσταται δικαίωμα επίδειξης αν πρόκειται για έγγραφα πουφυλάσσονται στο αρχείο του δικαστηρίου εκτός ανστοιχειοθετείται ειδικό έννομο συμφέρον να ζητηθούν από τοναντίδικο]) και σε άλλες (υπ 80) που απέρριψαν το ανωτέρωαίτημα λόγω απόδειξης του κρίσιμου γεγονότος ήδη μέσω άλλων

14

αποδεικτικών στοιχείων∙ βλ ακόμη Παϊσίδου σ 105∙ ΕφΛαρ4462003 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2004 41 επ∙ ΠΠρΠύργ 682001 Αρμ 56(2002) 1023 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 669 επ [δενυφίσταται αναφορικά με σύμβαση αλληλόχρεου και κίνησηλογαριασμού κατά της Τράπεζας από αγοραστές κατασχεμένουκαθώς μπορούν να τα προμηθευτούν από το δικαιοπάροχο ndashαντισυμβαλλόμενο της Τράπεζας ή από το αρχείο τουδικαστηρίου)

Γίνεται δεκτό πως έννομο συμφέρον δεν υπάρχει και όταν μετην αίτηση επιδιώκεται για πρώτη φορά η αποκάλυψη εκείνων τωνπραγματικών περιστατικών που θα διευκολύνουν στη συνέχειααυτόν που ζητά την επίδειξη στην ενάσκηση των αξιώσεών του(Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16 Παϊσίδου σ 129 επ∙ AΠ 92005ΧρΙΔ 2005 715∙ πρβλ και ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επΠρβλ όμως ΜΠρΚατ 8591999 ΔΕΕ 2000 75 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2000123 επ)10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύειπεριοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60(2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμουσυμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δενπρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά(Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιαςκαι μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος τουαιτούντος

α Σύνταξη εγγράφου για το συμφέρον του αιτούντος την επίδειξη

11 Θεωρείται πως ένα έγγραφο συντάχθηκε για το συμφέροναυτού που ζητά την επίδειξή του όταν με αυτό αποδεικνύεται ηύπαρξη ή διατήρηση δικαιώματός του (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 8Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Βαρύνουσα σημασία έχει κυρίως ηπραγματική πρόθεση του συντάκτη ή των μερών κατά το χρονικόσημείο έκδοσης σύνταξης του εγγράφου (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ8∙ όχι κατά το χρόνο άσκησης της αξίωσης Παϊσίδου σ 43) καιόχι το περιεχόμενό του όπως γίνεται αντιληπτό από τρίτοαντικειμενικό παρατηρητή (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7)12 Δεν απαιτείται το έγγραφο να έχει συνταχθεί αποκλειστικάπρος το συμφέρον του αιτούντος την επίδειξη απαιτείται ωστόσοη σύνταξή του να έχει λάβει χώρα έστω (και) προς το συμφέροντου (έτσι Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7∙ ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ902 αρ 10 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17 Παϊσίδου σ 43∙Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 425∙ ΑΠ 7571966 ΝοΒ 14 (1966) 936επ ΕφΑθ 24562002 Δ 33 (2002) 657 ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη2003 524 επ∙ ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 748 ΜΠρΘεσ

15

196982005 Αρμ 60 (2006) 751∙ πρβλ όμως Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 902 αρ 6 α κατά τον οποίο το έγγραφο πρέπει να έχεισυνταχθεί κυρίως προς το συμφέρον του αιτούντος και ΜΠρΘεσ234342001 Αρμ 56 (2002) 1188 όπου γίνεται λόγος γιαέγγραφα που αφορούν άμεσα στον αιτούντα)

Παραδείγματα αντίστοιχων εγγράφων συνιστούν οιεξοφλητικές αποδείξεις (Παϊσίδου σ 43) η αναγνώριση οφειλήςτο πληρεξούσιο έγγραφο (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 8∙ Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 7∙ Παϊσίδου σ 43) και η διαθήκη στην οποία οαιτών εγκαθίσταται ως κληρονόμος (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7∙Παϊσίδου σ 43) Αντίθετα απαιτείται ειδική στοιχειοθέτησηεννόμου συμφέροντος αναφορικά με έγγραφα που συντάχθηκανμεταξύ του κατόχου και τρίτου προσώπου (Αποστολίδης 902 αρ 5∙πρβλ εδώ Καυκά σ 625∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 7∙ Σταθεράαπορριπτική εδώ η νομολογία βλ ενδεικτικά ΜΠρΠειρ 101072006ΠΝ 2007 72 επ)

β Πιστοποίηση μέσω του εγγράφου έννομης σχέσης που αφορά και τον αιτούντα

16

13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά καιδιαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχειενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς τοσυμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τιςπερισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφοράτον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναιαναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περίσυμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφοπιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτήσυστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής καικατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίεςσυμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τονκάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούνέτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργουδωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχαέγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίωνιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσειςαναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ήβιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται απόμέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτήςδιορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20(1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν τοαίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και τοσωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπΕπιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή καιόταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεσηαδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπαρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδουσ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωσηαυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικάβιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά(Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)14 Η έννοια της έννομης (άρα όχι απλώς βιοτικής βλΔημητροπούλου ΑρχΝ 2007 425) σχέσης δεν περιορίζεται ανάλογαμε τη φύση της Δυνατή είναι έτσι η στοιχειοθέτηση τηςπροϋπόθεσης αυτής με επίκληση έννομης σχέσης τόσο τουιδιωτικού όσο και του δημόσιου δικαίου (Νικολόπουλος άρθρ 902αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ44) Εξάλλου η ανωτέρω έννομη σχέση δεν απαιτείται νααπετέλεσε το αποκλειστικό αντικείμενο του ζητούμενου εγγράφου∙

17

αρκεί από αυτό να διαπιστώνεται ή να αποδεικνύεται κάποιογεγονός δηλωτικό της επίμαχης έννομης σχέσης (Βάλληνδας σ221 Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)15 Αμφισβητείται αν για την κατάφαση της προϋπόθεσηςαπαιτείται η συμμετοχή του αιτούντος υπό τη μορφή τουδικαιοπρακτούντος (με γνώμονα τη νομοτυπική μορφή τηςρύθμισης υπέρ Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6∙ ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 658 ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 44 (2003) 524 επ∙ ΜΠρΘεσ196982005 Αρμ 60 (2006) 751∙ προς την κατεύθυνση μιαςλιγότερο τυπολατρικής προσέγγισης και σε τελική ανάλυση κατάμε γνώμονα τα άρθρα 6 sect 1 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ ο πυρήνας τωνοποίων θίγεται από την επικρατούσα γνώμη οι Παπαδημητρίου ΔΕΕ8 (2002) 13 επ (16) Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19∙ ΜπέηςΠαρατηρήσεις στην ΕφΑθ 24562002 Δ 33 (2002) 665Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 427 επ) Επιχείρημα υπέρ τηςδεύτερης γνώμης αντλείται και από την παραδοχή της ένταξηςστην εξεταζόμενη περίπτωση και εγγράφων που αποδεικνύουνδιενέργεια αδικοπραξίας η οποία ασφαλώς δεν θα μπορούσε νααφορά στον αιτούντα την επίδειξή τους (Μανιτάκης ΕλλΔνη 44(2003) 367 368) Στο πλαίσιο πάντως σχέσης εγγύησης οεγγυητής θεμελιώνει έννομο συμφέρον εφόσον ζητά την επίδειξηεγγράφου που σχετίζεται με τη σχέση πρωτοφειλέτη-δανειστή ή ndashκατά μείζονα λόγο ndash την επέλευση συγκεκριμένου γεγονότος πουοδηγεί στην απαλλαγή του από την ευθύνη όπως για παράδειγμαέγγραφο που πιστοποιεί την εξόφληση του δανειστή (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 6) Ανάλογα ισχύουν και για τον τρίτο στοπλαίσιο σύμβασης υπέρ του ιδίου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6 infine)

γ Έγγραφο που σχετίζεται με διαπραγματεύσεις για την κατάρτιση έννομης σχέσης που αφορά και τον αιτούντα

16 Η προϋπόθεση αυτή επικυρώνει τη στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος και στο προσυμβατικό στάδιο (Γεωργιάδης Απ όπαρ 20) Στην περίπτωση αυτή μπορούν να ενταχθούν κάθε είδουςδιαπραγματεύσεις που διεξήχθησαν αυτοπροσώπως από τοναιτούντα ή με τη μεσολάβηση τρίτου (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 10)υπό την ιδιότητα του μεσίτη παραγγελιοδόχου ή πράκτορα(Παϊσίδου σ 45) ανεξάρτητα από το αν αυτές είχαν επιτυχήέκβαση (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 9∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ20∙ Παϊσίδου σ 45)17 Έγγραφα που μπορούν να υπαχθούν εδώ είναι όλα ταπροκαταρκτικά μιας σύμβασης κείμενα που συντάσσονται και ήανταλλάσσονται όπως για παράδειγμα σχέδια συμβάσεωνεπιστολές πρόχειρα σημειώματα οχλήσεις τηλεομοιοτυπίεςσχεδιαγράμματα ηλεκτρονικά μηνύματα τηλεγραφήματα

18

οπτικοακουστικό υλικό καθώς και κάθε είδους μηχανικέςαπεικονίσεις (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 9∙ Γεωργιάδης Απ όπαρ 20 in fine Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 γ∙Παϊσίδου σ 45) Εξαιρούνται πάντως εσωτερικά κείμενα πουανταλλάχθηκαν μεταξύ ενός μέρους και του εκπροσώπου του κατάτο στάδιο της διαπραγμάτευσης (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 7 infine)

Ε Δικονομικά ζητήματα

18 Η αξίωση επίδειξης εγγράφου ασκείται όπως και ηαντίστοιχη περί επιδείξεως πράγματος δηλαδή με αγωγή ήανταγωγή (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 18∙Παϊσίδου σ 47) με τις προτάσεις (Μπέης άρθρ 451 αρ 1 ΑΠ4481975 ΝοΒ 23 (1975) 1231 επ [1232]∙ ΕφΑθ 61171982 ΝοΒ 30(1982) 1489 επ (1492)∙ ΜΠρΘεσ 15481991 Αρμ 1991 762 επμε σημείωμα ΣΤ-Γ∙ ΕφΑθ 18881991 ΑρχΝ 1991 409∙ ΕφΛαρ292002 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΕφΑθ 1722003 ΕλλΔνη 2003 998 =2005 553) ή και προφορικά όπου δεν προβλέπεται κατάθεσηπροτάσεων (όχι όμως με δήλωση στα πρακτικά όταν η κατάθεσηπροτάσεων είναι υποχρεωτική ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ) αλλάακόμη και στο εφετείο (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 23 ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 247 ΑΠ 611960ΝοΒ 1962 563 επ (565)∙ ΑΠ 10731973 ΝοΒ 1974 758 επ∙ ΕφΑθ11451975 ΑρχΝ 1975 292 επ) όχι όμως με κύρια ή πρόσθετηπαρέμβαση (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) λόγω της ειδικότερης φύσηςτης (Παϊσίδου σ 47) Για τα ζητήματα του τρόπου άσκησης τηςαξίωσης επίδειξης πράγματος στο πλαίσιο εκκρεμούς κύριαςδίκης βλ αναλυτικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 19 και 22∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) όπ 19 Το δικόγραφο της αγωγής πρέπει να περιέχει τιςπροϋποθέσεις που θεσπίζει το άρθρο 902 ΑΚ δηλαδή περιγραφήτων κρίσιμων πραγματικών περιστατικών ρητή αναφορά τηςκατοχής του εγγράφου από τον εναγόμενο (αλλιώς απόρριψη ΑΠ2091994 ΕΕΝ 1995 195∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΑΠ9532002 ΝΟΜΟΣ ΑΠ 10731973 ΝοΒ 22 (1974) 758 επ∙ ΜΠρΘεσ15481991 Αρμ 1991 762 επ με σημείωμα ΣΤ-Γ χωρίς καν ναείναι υποχρεωμένο το δικάζον δικαστήριο να αποφανθεί επrsquo αυτούτου αιτήματος∙ βλ ακόμη ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΜΠρΠατρ 1182004 ΕΕργΔ 2004 474 επ∙ ΜΠρΑθ1292005 Αρμ 2005 886 επ = ΕπισκΕΔ 2005 217∙ ΜΠρΧαν 392006ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ Πρβλ ακόμη ΠΠρΡοδ 922004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ κατά τηνοποία η αοριστία δεν μπορεί να αναπληρωθεί laquoαπό το λόγο ότικατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων ο διάδικος μπορεί ήπρέπει να κατέχει το έγγραφο αυτόraquo∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19(1971) 1472 επ [τα έγγραφα βρίσκονται στα χέρια του

19

ανακριτή απορρίπτει]) Το ίδιο ισχύει βέβαια και όταν ηεπίδειξη ζητείται από τον εναγόμενο με τις προτάσεις (ΠΠρΑθ73151996 ΕπισκΕΔ 2002 763) Υποστηρίζεται πάντως εύλογα πωςστις περιπτώσεις υποχρεωτικής τήρησης επαγγελματικών βιβλίων ηκατοχή τεκμαίρεται στο πρόσωπο του καθrsquo ου (Στοϊκός σ 32)στοιχείο που θα μπορούσε σε ένα δεύτερο επίπεδο να οδηγήσει σεεπανεξέταση της στάσης της νομολογίας στο ζήτημα τηςαοριστίας Σε περίπτωση αιτιολογημένης άρνησης πρέπει νααποδεικνύεται η κατοχή του εγγράφου στα χέρια του εναγόμενουκαι το σχετικό βάρος απόδειξης φέρει ο ενάγων (ΑΠ 3981959 ΝοΒ7 (1959) 1248∙ ΑΠ 71966 ΝοΒ 14 (1966) 653∙ ΕφΑθ 61171982ΝοΒ 30 (1982) 1489 επ [1492] Παράλειψη πάντως τουδικαστηρίου της ουσίας να αποφανθεί στην αίτηση για επίδειξηεγγράφων θεμελιώνει το λόγο αναιρέσεως του άρθρου 559 αρ 9ΚΠολΔ υπό την προϋπόθεση ότι η αίτηση αυτή ήταν παραδεκτή καισύννομη (βλ σχετικά ΑΠ 6812007 ΝΟΜΟΣ laquohellipτουτέστιν να γίνεταιεπίκληση της κατοχής του εγγράφου από τον αντίδικο να προσδιορίζεται σαφώς τοέγγραφο και το περιεχόμενο του και να εκτίθενται περιστατικά από τα οποία ναπροκύπτει το έννομο συμφέρον του αιτούντος δηλαδή ότι το έγγραφο είναιπρόσφορο προς άμεση ή έμμεση απόδειξη λυσιτελούς ισχυρισμού του αιτούντος ήπρος ανταπόδειξη τέτοιου ισχυρισμού του αντιδίκου τουraquo Βλ και ΑΠ18572005 ΕλλΔνη 2006 469 επ ΑΠ 7852007 ΝΟΜΟΣ οι οποίεςέκαναν δεκτό σχετικό λόγο αναίρεσης)

Επιπρόσθετα απαιτείται και στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 24∙ Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 611 επ∙ διαφορετικά απόρριψη ΑΠ 3921977 ΝοΒ 25(1977) 1364 [μη επίκληση περιστατικών που το στοιχειοθετούνσε σχέση με το έγγραφο οδηγεί σε απαράδεκτο] ΑΠ 5381977 ΝοΒ26 (1978) 187 ΑΠ 10452004 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ΠΠρΠειρ 1361997 ΔΕΕ 1997 573) Το βάρος απόδειξης τωνανωτέρω φέρει ασφαλώς ο ενάγων (Ράμμος ΑρχΝ 1955 266∙ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 303 ΑΠ 14941987 ΕΕΝ 1988 814)Ο εναγόμενος διαθέτει ευρύ πεδίο άρνησης της αγωγής δυνάμενοςνα προβάλει σειρά ισχυρισμών όπως τη μη κατοχή του εγγράφουτην αμφισβήτηση του δικαιώματος ή της ύπαρξης εννόμουσυμφέροντος του ενάγοντος κλπ (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) 20 Το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο ενάγων στο πλαίσιοτης δίκης που ανοίγεται εδώ εντοπίζεται στο βαθμό ακρίβειαςτου προσδιορισμού του επίμαχου εγγράφου Πρόκειται για ένακατεξοχήν ζήτημα αοριστίας του δικογράφου Επικρατεί η άποψηπου απορρίπτει την αγωγή στη βάση της αοριστίας όταν σε αυτήγίνεται γενική αναφορά όλων των εγγράφων που έχει στην κατοχήτου ο εναγόμενος ή όλων των εγγράφων που περιέχονται σεκάποιον φάκελο βιβλίο ή αρχείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 25με παραπομπές σε σχετική νομολογία) Η θεμελίωση της σχετικήςκρίσης εδράζεται σε τρία κυρίως επιχειρήματα Πρώτον στην

20

κατοχύρωση του δικαιώματος αντίκρουσης του εναγόμενου οοποίος πρέπει να γνωρίζει επακριβώς για ποιο έγγραφο καλείταινα λογοδοτήσει∙ δεύτερον στην ευχερή απονομή τουδικαιοδοτικού έργου καθώς το δικαστήριο θα αδυνατεί ναδιατάξει αποδείξεις εφόσον δεν έχει λάβει χώρα σαφήςπροσδιορισμός του επίδικου εγγράφου∙ και τρίτον στηδιασφάλιση της διαδικασίας αναγκαστικής εκτέλεσης η οποίαπροϋποθέτει διατακτικό απόφασης με πλήρη σαφήνεια ως προς τοσυγκεκριμένο έγγραφο (βλ αντί πολλών Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ25∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ∙ΠΠρΜυτ 11997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ Πρβλ όμως Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 685 επ)

Μολαταύτα laquoη λεπτή κόκκινη γραμμήraquo ανάμεσα στο ορισμένοκαι την αοριστία του δικογράφου έχει ταλανίσει την επιστήμη(βλ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 597 επ όπου και δικαιοσυγκριτικέςπαρατηρήσεις∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 25 τον ίδιο ΔίκαιοΑποδείξεως σ 248 επ ο οποίος υπογραμμίζει την εξατομίκευσητου εγγράφου και δεν θέτει ως sine qua non όρο τον ειδικότεροπροσδιορισμό του∙ Σύμφωνη με την αντίληψη αυτή η ΕφΘεσ11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ όμοια η ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ2004 1030∙ πρβλ εδώ και Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 429 επ καιΣτοϊκό σ 35 επ όπου υπογραμμίζεται - ειδικά για ταεπαγγελματικά βιβλία ndash το ανεφάρμοστο των νομολογιακώνεπιταγών όταν πρόκειται για τήρηση βιβλίων σε ηλεκτρονικήμορφή) 21 Στη νομολογία επικρατεί πάντως μια ξεκάθαρη τάσηαπόρριψης αγωγών λόγω αοριστίας εφόσον δεν έχει λάβει χώραειδικός προσδιορισμός του εγγράφου και αναφορά τουπεριεχομένου τους (ΑΠ 17711988 ΕΕΝ 1989 850 [βιβλιάριοενσήμων ΙΚΑ]∙ ΑΠ 5081993 ΕλλΔνη 1994 1299∙ ΕφΑθ 24562002 Δ33 (2002) 658 ΕφΘεσ 18522003 Αρμ 2004 1155∙ ΕφΠειρ4371996 ΔΕΕ 1996 697∙ ΕφΠειρ 11571996 ΔΕΕ 1997 723∙ ΠΠρΡεθ1032000 DE LEGE 2005 83∙ ΜΠρΑθ 173921997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ127071999 ΕΕμπΔ 1999 751∙ ΜΠρΑθ 15152005 ΔΕΕ 2005 571∙ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ [αοριστία λόγω μη αναφοράςσελίδων εμπορικού βιβλίου]∙ ΕφΛαρ 2121974 Δ 6 (1975) 716 επ(717 επ)∙ ΜονΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257 επ∙ ΜΠρΘεσ49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ [ατομικώς και ακριβώς ναπεριγράφεται το περιεχόμενο και ο αριθμός η ποσότητα τωνσελίδων]∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650) [ούτεχονδρικώς δεν προσδιορίζεται το περιεχόμενό των εγγράφων]∙ ΑΠ15651998 ΔΕΕ 1999 491 [τιμολόγια έγγραφα μεταφοράςεμπορευμάτων]∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΕφΛαρ 292002ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΜΠρΑθ 97192000 ΕπισκΕΔ 2001 1148 επ[αποφάσεις ΔΣ και ΓΣ τιμολόγια δελτία αποστολής εμπορικά

21

βιβλία]∙ ΑΠ 9532002 ΝΟΜΟΣ [καταστάσεις προσωπικού θεωρημένεςαπό την Επιθεώρηση Εργασίας]∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ [καταστάσειςηχογραφημάτων τμήμα βιβλίου αποθήκης]∙ΕφΑθ 146981988 ΕλλΔνη1993 1366 [στελέχη αποδείξεων αποθήκης]∙ ΕφΑθ 17411994ΕλλΔνη 1995 1261∙ ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141 [φάκελοςνοσηλευθέντος προσώπου]∙ ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ∙ ΠΠρΑθ13261989 ΑρχΝ 1989 468)∙ ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ= ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ [κίνηση τραπεζικών λογαριασμών]∙ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ [φύλλα μητρώου και λοιπέςκαταστάσεις πιστωτικού ιδρύματος]∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ[βεβαίωση εργοδότη με αναφορά σε συγκεκριμένη νομοθετικήρύθμιση]∙ ΕφΑθ 31501969 ΝοΒ 18 (1970) 445 επ (446)∙ ΠρΑθ10461968 ΝοΒ 16 (1968) 652 επ∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32(1984) 1575∙ για περαιτέρω νομολογία βλ Παϊσίδου σ 136 υπ192 Υπάρχουν πάντως και αποφάσεις που έκαναν δεκτό το σχετικόαίτημα (βλ ΑΠ 2821971 ΝοΒ 19 (1971) 872 επ [απορρίπτειμερικά (βιβλιάριο δανείων και χαρτόδεμα) αλλά κάνει δεκτή τηναίτηση ως προς τραπεζικό βιβλιάριο] ΜΠρΑθ 17332000 ΔΕΕ 2000746 επ η οποία διέταξε την επίδειξη (και χορήγησηαντιγράφων) όλων των οικονομικών καταστάσεων που εμφανίζουντις μηνιαίες εισπράξεις του καθrsquo ου φροντιστηρίου καθώς καιτου μαθητολογίου του που αναφέρονται στο χρονικό διάστημα απόΣεπτεμβρίου 1996 μέχρι τέλους Δεκεμβρίου 1999 προκειμένου ηαιτούσα να ασκήσει τα εκ της συμβάσεως δικαιόχρησης απορρέονταδικαιώματά της∙ ΜΠρΑθ 222961995 ΔΕΕ 1996 597 επ∙ ΜΠρΚατ8591999 ΔΕΕ 2000 75 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2000 123 επ [επίδειξητου συνόλου αλληλογραφίας])22 Ο ισχυρός αντίλογος προσάπτει στην κρατούσα γνώμη τηνπαραβίαση των άρθρων 6 sect 1 και 13 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ (βλ ήδηΓέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 120 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 687 επ και αναλυτικά Παϊσίδου σ 57 επ) καιεισηγείται το χαρακτηρισμό του δικογράφου ως ορισμένου laquoόταντα αιτούμενα έγγραφα περιγράφονται με τρόπο που επιδέχεταιεξειδίκευση και εξατομίκευση και υπάρχει αντικειμενικήαδυναμία του αιτούντος να τα προσδιορίσει εκ των προτέρωνεπακριβώςraquo (Μανιτάκης ΕλλΔνη 2003 365 επ όπου και πλήθοςαποφάσεων του ΕΔΔΑ (369 επ) 371 επ∙ όμοια και ο ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 621 επ που κάνει λόγο για laquoασφυκτικέςraquo καιlaquoυπέρμετρα αυστηρέςraquo προϋποθέσεις (σ 623) οι οποίες οδηγούνστην κατάλυση των θεμελιακών δικαιωμάτων που προστατεύονταιαπό τις ανωτέρω διατάξεις (όμοια και ο Νίκας 537 laquoαπαίτηση hellipδυσβάστακτη hellip για τον αιτούνταraquo) ενώ και ο Γιακουμήςυπογραμμίζει ότι η laquoη πρακτική αυτή που αχρηστεύει σε μεγάλοβαθμό τη χρησιμότητα του θεσμούhellip φθάνει δυστυχώς μέχριακροτήτωνraquo (Γιακουμής Δ 27 (1996) 518 επ όπου και πολύενδιαφέρουσες αναφορές στη γερμανική και αυστριακή ρύθμιση)

22

Υπερβολική αυστηρότητα διαπιστώνεται άλλωστε και στο πλαίσιοεξέτασης της ίδιας προβληματικής από την οπτική γωνία τωνεπαγγελματικών βιβλίων (βλ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ308 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 (2002) 687 επ Στοϊκόσ 35 επ με περαιτέρω παραπομπές) Μολαταύτα το Ακυρωτικόμας αποφάνθηκε πρόσφατα ότι laquohellipοι εισαγόμενες από τη διάταξη του άρθρου902 ΑΚ προϋποθέσεις για την άσκηση αγωγής επιδείξεως εγγράφων δεν περιορίζουνστον πυρήνα του το δικαίωμα του προσώπου να προσφύγει στο δικαστήριο και ναζητήσει με τον τρόπο αυτό ανάλογη δικαστική προστασία και επομένως δενδημιουργείται αντίθεση στις μνησθείσες διατάξεις της ΕΣΔΑ και του Συντάγματοςraquo(ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 πρβλ και ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 659 επ με κριτικές παρατηρήσεις Μπέη 661 επ = ΕΕμπΔ2002 331 επ όπου και σύμφωνη (προς την απόφαση) γνωμοδότησηΡόκα 336 επ [342 επ])23 Η τοπική αρμοδιότητα καθορίζεται στη γνωστή δικαιοδοτικήβάση της κατοικίας του φυσικού ή της έδρας του νομικούπροσώπου που κατέχει το επίδικο έγγραφο (Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 21 όπου και σχετική νομολογία∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ19 (1971) 491 επ) χωρίς να αποκλείεται πάντως και ηεπιστράτευση της δωσιδικίας της συνάφειας (ειδικότερα βλΝικολόπουλο άρθρ 902 αρ 21 τον ίδιο Δίκαιο Αποδείξεως σ247) Κατά την κρατούσα άποψη καθrsquo ύλην αρμόδιο δικαστήριοείναι (λόγω του μη αποτιμητού της αξίωσης σε χρήμα) και πάλιτο Πολυμελές Πρωτοδικείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 20∙Παϊσίδου σ 47 και υπ 63 όπου πλήθος παραπομπών∙ ΑΠ16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΕφΚερκ 321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ)με παρατηρήσεις Σταματόπουλου ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971)491 επ) Ωστόσο υποστηρίζονται και αποκλίνουσες απόψεις (υπέρτης αρμοδιότητας του Ειρηνοδικείου προς εκδίκαση με βάση τηδιαδικασία μικροδιαφορών λόγω της φύσης του αντικειμένου τηςαξίωσης δηλαδή του εγγράφου Μπέης Δ 11 (1980) 198∙Γιακουμής Δ 27 (1996) 519 Αντίθετοι οι Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 20 Παϊσίδου σ 48 που αμφισβητούν την ερμηνευτικήσύλληψη της έννοιας του αντικειμένου της δίκης) Επίσηςσποραδικά η νομολογία θεώρησε ως αρμόδιο το Μονομελές Πρκείολόγω της ειδικής διαδικασίας στο πλαίσιο της οποίαςυποβλήθηκε το σχετικό αίτημα (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972)1463 [πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας άρα εφαρμογή 17 sect 2 ΚΠολΔ]ΕιρΑθ 29861980 Δ 12 (1981) 176 επ [παραπέμπει στο ΜονΠρ(εργατικές διαφορές) λόγω συνάφειας με την κύρια αγωγή]24 Όπως και στο πλαίσιο εξέτασης του άρθρου 901 ΑΚ έτσι καιεδώ σημειώνεται η εφαρμογή της τακτικής διαδικασίας (ΡάμμοςΑρχΝ 1955 265 ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451 αρ 5)που συνεπάγεται τη διεξαγωγή της δίκης με βάση τουςαντίστοιχους κανόνες απόδειξης (Κρουσταλάκης Δ 1 (1970) 648

23

επ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 επ Γκόγκας Δ 18(1987) 826 για τις λεπτομέρειες αναφορικά με την επιρροή τωνάρθρων 450 επ ΚΠολΔ στο στάδιο της αποδεικτικής διαδικασίαςβλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 16 επ) Έχει κριθεί πως το άρθρο670 ΚΠολΔ δεν αποτελεί κώλυμα έκδοσης απόφασης περί επίδειξηςεγγράφων κατά το άρθρο 451 ΑΚ (ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566επ Contra ΕφΑθ 33671979 ΝοΒ 28 (1980) 796 ΕφΑθ 76441982ΝοΒ 31 (1983) 73 επ (74) [για τα άρθρα 637-646 ΚΠολΔ])

24

25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στηνπρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιοικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγοςείναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του ΠολυμελούςΠρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία ανσυνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη τηνκύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται ταθεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικάαπόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ= Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ)θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω τωνεγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη καιμετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) τηνεπιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού τωνασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχωναποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετεςπαρατηρήσεις Μπέη ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27(1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982)201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατάτης επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψηασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτησητης κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής πουσκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004)1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησηςφέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικαμέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέηυποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo

25

αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (ΜπέηςΔ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όριατης προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτήυιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27(1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΑθ256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27(1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης τηςδικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρεπίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριολόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίουζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά τοουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει τηναπόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ οίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωσηάσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερώναπό την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρωνπροϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιοτης επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264επ)26 Η απόφαση που εκδίδεται αναπτύσσει τις συνήθεις έννομεςσυνέπειες κάθε δικαστικής απόφασης και προσβάλλεται με ένδικαμέσα σύμφωνα με τα γενικώς ισχύοντα (Γέσιου-Φαλτσή ΔίκαιοΑποδείξεως σ 308 Γιακουμής Δ 27 (1996) 523) Σχετικά με τηνεκτέλεση της απόφασης περί επίδειξης εφαρμόζονται τα άρθρα 941και 946 ΚΠολΔ (βλ σχετικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 32∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 452 αρ 1 Γιακουμή Δ 27(1996) 521 επ Παϊσίδου σ 52 επ και 242 επ∙ ΑΠ 6182003ΕλλΔνη 2003 1288∙ ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ 2004 1030∙ ΕφΚερκ321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ) με παρατηρήσειςΣταματόπουλου ∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ ΜΠρΑθ28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463∙ ειδικά για την επίδειξηεπαγγελματικών βιβλίων βλ Στοϊκό σ 32 επ) που αξιώνουντουλάχιστον προσωρινή εκτελεστότητα ενώ το αίτημαπροσωποκράτησης προϋποθέτει βέβαια τελεσιδικία της σχετικήςαπόφασης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31)

Άρθρο 903 -Πώς γίνεται

Η επίδειξη του πράγματος η του εγγράφου γίνεται στον τόπο όπου βρίσκεται κατά το χρόνο της αίτησης εκτός αν ο ένας ή ο άλλος αξιώσει για σπουδαίο λόγο την επίδειξη αλλούΟ κίνδυνος και οι δαπάνες της επίδειξης βαρύνουν εκείνον που την αξιώνει

26

Ο κάτοχος μπορεί να αντιτάξει άρνηση εφόσον δεν προκαταβάλλονται οι δαπάνες και δεν παρέχεται ασφάλεια για ενδεχόμενη ζημία

Α Η ρύθμιση της έννομης σχέσης επίδειξης πράγματος ή εγγράφου

1 H διάταξη του άρθρου 903 ΑΚ εφαρμόζεται τόσο στηνεπίδειξη πράγματος όσο και εγγράφου είναι δηλαδήσυμπληρωματική ρύθμιση των άρθρων 901 και 902 Οι συντάκτεςτου Κώδικα εμπνεύστηκαν τη ρύθμιση από την sect 911 γερμΑΚ και τοάρθρο 86 sect 4 και 5 του γαλλοϊταλικού Κώδικα Ενοχών Εδώ ονομοθέτης εξειδικεύει τον τόπο υλοποίησης του δικαιώματος (sect1) ρυθμίζει τα ζητήματα της κατανομής του κινδύνου και τωνεξόδων επίδειξης (sect 2) και προβλέπει δυνατότητα εναντίωσηςτου κατόχου του εγγράφου υπό την προϋπόθεση συνδρομήςσυγκεκριμένων προϋποθέσεων (sect 3) Πρόκειται πάντως για διάταξηενδοτικού δικαίου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 1∙ ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 2∙ Παϊσίδου σ 51 επ)

Ι Διεξαγωγή της επίδειξης

2 Οι λεπτομέρειες που αφορούν στον τον τόπο επίδειξηςκαθορίζονται στην πρώτη παράγραφο Με βάση τη ρύθμιση δύοείναι οι νοητοί τόποι Κατά κανόνα αυτή θα λαμβάνει χώρα στοντόπο που βρίσκεται το έγγραφο Ως τόπος δεν πρέπει πάντως ναγίνεται αντιληπτός ο συγκεκριμένος χώρος που βρίσκεται τοαντικείμενο αλλά γενικότερα η τοπική περιφέρεια όπως αυτή θαπροσδιορίζεται με βάση τους κανόνες της συναλλακτικής πίστηςκαι των χρηστών ηθών (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 1 ΓεωργιάδηςΑπ όπ αρ 27 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3) Στηνπερίπτωση αυτή μάλιστα μπορεί να διαταχθεί η επιστροφή τουαντικειμένου στην αρχική του τοποθεσία με δαπάνες του κατόχουαν ο τελευταίος προέβη σε μεταφορά του σε χρονικό σημείομεταγενέστερο της υποβολής της αίτησης (Γεωργιάδης Απ όπ αρ27) ενώ δεν αποκλείεται και αξίωση αποζημίωσης σε βάρος τουεφόσον αποδειχθεί δόλος στο πρόσωπο του κατόχου ως προς τημεταφορά του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 5∙Βαθρακοκοίλης όπ)

Κατrsquo εξαίρεση και υπό τον όρο της συνδρομής σπουδαίουλόγου επίδειξη μπορεί να ζητηθεί και σε άλλον τόπο (με ρητήαίτηση η οποία θα προσδιορίζει τον τόπο αυτόν ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3α) ο οποίος δεν προσδιορίζεται στηδιάταξη αλλά θα καθορίζεται από τις περιρρέουσες περιστάσειςτης υπόθεσης Το σχετικό αίτημα μπορούν μάλιστα να υποβάλουναμφότερα μέρη Απαιτείται πάντως συγκεκριμενοποίηση του τόπουστο δικόγραφο (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 2) Υπό την αόριστηέννοια του σπουδαίου λόγου δύνανται να ενταχθούν διάφορεςπεριστάσεις όπως σοβαροί λόγοι υγείας των μερών

27

διαπροσωπικές έριδες που καθιστούν δυσχερή ή οχληρή την επαφήτων μερών (Ζέπος σ 681) αλλά και λόγοι που άπτονται τηςιδιοσυστασίας του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 6(εύθραυστον δυσμετακόμιστον πολύτιμον)∙ Νικολόπουλος άρθρ903 αρ 1∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 28 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 3α) Σε περίπτωση που δεν ευδοκιμήσει το σχετικόαίτημα διατάσσεται η επίδειξη στον τόπο που εξαρχής βρισκόταντο αντικείμενο κατά το χρόνο υποβολής της αίτησης (Αποστολίδηςάρθρ 903 αρ 2) 3 Αντίθετα ο τρόπος επίδειξης δεν ρυθμίζεται στο νόμο(πρβλ Στοϊκό σ 34 επ και Παϊσίδου σ 138 επ για τοειδικότερο ζήτημα του τρόπου επίδειξης των επαγγελματικώνβιβλίων) Επικρατεί η άποψη κατά την οποία για την αναζήτησητου κατάλληλου τρόπου επίδειξης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οιαρχές της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών(Βαρυπομπιώτης ΕΕΝ 40 (1973) 92 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 26Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) καθώς επίσης η φύσητου αντικειμένου και η έννοια της επίδειξης (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 3) Σε κάθε περίπτωση πάντως επίδειξη δενισοδυναμεί με χρήση του πράγματος (Μαντζούφας σ 484) ή καιαπόδοσή του (Νικολόπουλος Δίκαιο Αποδείξεως σ 250) Δύναταιέτσι να υλοποιηθεί το δικαίωμα με την οπτική (ολική ή μερική)εξέταση θεώρηση του πράγματος εγγράφου ή και τη λήψηαντιγράφου (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31∙ Παϊσίδου σ 52 καισ 126 επ όπου και έρευνα περί της διακριτικής ευχέρειας τουδικαστή να διατάξει και την προσκόμιση του πρωτότυπου ανάλογαμε τις περιστάσεις της εκάστοτε διαφοράς∙ ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ20 (1972) 1463 [αντίγραφο πρακτικού ΓΣ πολυκατοικίας]∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ νέα αίτηση για λήψη τωνίδιων αντιγράφων που χορηγήθηκαν στο πλαίσιο της πρώτηςαπόφασης απορρίπτεται λόγω έλλειψης εννόμου συμφέροντοςΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) ή φωτογράφησης του εγγράφου(Μαντζούφας σ 485) δεν αποκλείεται όμως να απαιτείται γιατην ολοκληρωμένη εκπλήρωση της αξίωσης επίδειξης και η εξέτασήτου με τη χρήση και άλλων αισθήσεων όπως για παράδειγμα τηςόσφρησης ή ακόμη και της γεύσης υπό την αυτονόητη ωστόσοπροϋπόθεση της μη χειροτέρευσης του ίδιου του πράγματος(Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 11∙ Γεωργιάδης Απ όπ) Το ίδιο ισχύεικαι για τον αποχωρισμό συστατικού του πράγματος χωρίς τονοποίον δεν είναι εφικτή η επίδειξη (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 12)Δεν αποκλείεται τέλος η ενάσκηση του σχετικού δικαιώματος όχιαυτοπροσώπως από τον αιτούντα αλλά από το δικαστήριοπραγματογνώμονα (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 8∙ Καυκάς σ 627 οοποίος αναφέρεται σε laquoεμπειροτέχνηraquo) ή και αντιπρόσωπό του(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) ο οποίος διαθέτειειδικές γνώσεις πχ της γλώσσας σύνταξης του εγγράφου (Ζέπος

28

σ 680 υπ 2) ενώ και ο υπόχρεος μπορεί να εκπληρώσει τηνυποχρέωσή του μέσω αντιπροσώπου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 10)Τέλος σε περίπτωση επίδειξης επαγγελματικούεμπορικούβιβλίου η εξέταση από τον αιτούντα περιορίζεται στοσυγκεκριμένο τμήμα που ζητήθηκε και όχι σε επεξεργασία τουσυνόλου των εγγραφών (Καυκάς σ 628∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 9)

Στην περίπτωση λήψης αντιγράφου ο ενάγων δύναται να ζητήσειεπίδειξη του πρωτότυπου και αναπαραγωγή του ενώπιόν του προςαποφυγή παρείσφρησης πλαστογραφίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ13∙ Παϊσίδου σ 127) Σημειώνεται ακόμη πως επίδειξη δενισοδυναμεί με την απλή πρόσβαση του αιτούντος στο αρχείο τουυπόχρεου Ο τελευταίος έχει καθήκον να παραδώσει το έγγραφοστα χέρια του δικαιούχου και όχι να τον εξαναγκάσει σεαναζήτησή του από έναν ευρύτερο αριθμό εγγράφων (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 10 in fine) 4 Τέλος μνείας χρήζει και η με βάση το άρθρο 232 sect 1 γ΄ΚΠολΔ δυνατότητα (βλ εδώ ΑΠ 17921983 Δ 16 (1985) 652 Δενυποχρεούται ο δικαστής να πράξει τα προβλεπόμενα απορρίπτεισχετικό λόγο αναίρεσης) προσαγωγής του εγγράφου κατά τησυζήτηση (βλ εφαρμογή της ρύθμισης από ΑΠ 6651971 ΝοΒ 20(1972) 219 ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22 (1974) 1076) η οποία όμωςυπόκειται σε εντελώς διαφορετικές προϋποθέσεις από αυτές τουάρθρου 902 ΑΚ και αποτελεί ουσιαστικά προστάδιο της αγωγήςτου άρθρου 902 ΑΚ σε περίπτωση μη συμμόρφωσης του υπόχρεου(αναλυτικά βλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 34∙ Παϊσίδου σ 205επ∙ ΜΠρΑθ 29741987 ΕλλΔνη 1989 939∙ ΜΠρΠειρ 7871995ΕΤρΑξΧρΔ 1999 684 επ)

ΙΙ Κίνδυνος και δαπάνες της επίδειξης

1 Κίνδυνος

5 Η υλοποίηση του δικαιώματος επίδειξης δεν αποκλείεται ναέχει ως συνέπεια την έκθεση του αντικειμένου σε πιθανούςκινδύνους Σε αυτές μπορούν να συγκαταλεχθούν οι ειδικότερεςφυσικές συνθήκες που επικρατούν κατά το χρόνο επίδειξης οτρόπος εξέτασης του αντικειμένου αλλά και η πιθανή μεταφοράτου Ο νόμος εύλογα λοιπόν κατανέμει τον κίνδυνο σε βάρος τουαιτούντος ο οποίος άλλωστε είναι εκείνος που επιδιώκει τηνεπίδειξη προς ικανοποίηση ίδιων εννόμων συμφερόντων(Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 30Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 6∙ Παϊσίδου σ 52)6 Στην έννοια του κινδύνου υπάγεται συνεπώς κάθε τυχαίογεγονός (πχ χειροτέρευση ή καταστροφή του πράγματοςΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 903 αρ 6) που σχετίζεται άμεσα ήέμμεσα με την υλοποίηση του σχετικού δικαιώματος (Μαντζούφαςσ 486 υπ 15) όχι όμως και εκείνα που συναρτώνται με τη

29

φύση του προς επίδειξη αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 13Γεωργιάδης Απ όπ)

Ενδεχόμενη επέλευση του κινδύνου θα συνεπάγεται τηνυποχρέωση αποκατάστασης κάθε θετικής και αποθετικής ζημίας σεβάρος του αιτούντος την επίδειξη και υπέρ όλων των προσώπωνπου μπορούν να στοιχειοθετήσουν την ύπαρξη δικαιώματος στοαντικείμενο (κύριος κάτοχος τρίτος) (Γεωργιάδης Απ όπ)

2 Δαπάνες

7 Ως λογικό επακόλουθο της ανάληψης του κινδύνουπροβλέπεται και η επιβάρυνση του αιτούντος και με τις σχετικέςδαπάνες επίδειξης η μορφή των οποίων δύναται να ποικίλλειπχ δαπάνες αποχωρισμού συστατικού του πράγματος έξοδαμετάβασης στον τόπο που βρίσκεται το πράγμα ή μεταφοράς τουτελευταίου στον τόπο που πρέπει να επιδειχθεί (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 31) καθώς και δαπάνεςέκδοσης αντιγράφων ιδίως σε περίπτωση χορήγησης αποσπασμάτωνεμπορικών βιβλίων που μπορούν να ανέρχονται σε εκατοντάδεςσελίδων (Παϊσίδου σ 129) Το ύψος τους καθορίζεται σεπερίπτωση διαφωνίας των μερών από το δικαστήριο (Καυκάς σ630)

3 Δικαίωμα άρνησης του κατόχου

8 Στην τρίτη παράγραφο θεσπίζεται δικαίωμα του κατόχου νααντιτάξει άρνηση ενόσω ο αιτών δεν διασφαλίζει προκαταβολικάδηλαδή πριν από την επίδειξη (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 4∙Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 3) τον κάτοχο έναντι ενδεχόμενων ζημιώντου αντικειμένου Το ύψος τους θα καθοριστεί από τοδικαστήριο στη βάση των άρθρων 162 επ ΚΠολΔ χωρίς πάντως νααποκλείεται και συμφωνία των μερών (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 9) Δεν πρόκειται για άρνηση υπό τη δικονομική-στενή έννοια του όρου (στη διευκρίνιση αυτή προβαίνει οΝικολόπουλος άρθρ 903 αρ 6) αλλά για έκφανση της ένστασηςπίσχεσης (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 8∙ Παϊσίδου σ52 υπ 81) Ισχύουν δηλαδή όσα προβλέπονται στο άρθρο 325 Τοσχετικό δικαίωμα του κατόχου προβάλλεται παραδεκτά και με τηνανακοπή του άρθρου 933 ΚΠολΔ στο στάδιο της αναγκαστικήςεκτέλεσης με δεδομένη τη μη εφαρμογή του άρθρου 330 ΚΠολΔ στησυγκεκριμένη περίπτωση (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 7 ΓεωργιάδηςΑπ όπ 32 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 10)Υποχρέωση πάντως του αιτούντος να προβεί σε καταβολή τωνσχετικών εξόδων ήδη στο στάδιο υποβολής της αίτησης δενυπάρχει (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 14∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ903 αρ 7) Κατά συνέπεια δεν πάσχει αοριστία το δικόγραφοτης αίτησης όταν δεν μνημονεύεται η προκαταβολή των δαπανών ήη παροχή ασφάλειας (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ όπ αρ 8)

30

Πρέπει ακόμη να αναφερθεί και άλλη μια περίπτωσηεπιτρεπτής άρνησης του κατόχου προς επίδειξη η οποία πηγάζειαπό την αρχή της καλής πίστης παρέχοντας στον κάτοχο τοδικαίωμα άρνησης όταν θίγονται ή κινδυνεύουν δικά του έννομασυμφέροντα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 30)9 Άρνηση επίδειξης προβλέπουν και τα άρθρα 450 sect 2 και 452sect 3 ΚΠολΔ (αναλυτικά ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 450 αρ5) τα οποία εφαρμόζονται αναλογικά και στο πλαίσιο των άρθρων901 επ ΑΚ (Παϊσίδου σ 55 υπ 92 και αναλυτικά σ 163επ) Η σχετικά νομολογία είναι πλούσια (ενδεικτικά βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ) Κρίθηκε ότι δεν συντρέχει σπουδαίος λόγος άρνησηςεπίδειξης χορήγησης αντιγράφου της έκθεσης εκτίμησης τηςεπιτροπής του άρθρου 15 νδ 7971971 (ΠρΛαμ 7321975 ΑρχΝ1975 53) Απορρίφθηκε εξάλλου ισχυρισμός περί καθήκοντοςεχεμύθειας προσωπικού ΟΤΕ (ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491επ) Επίσης δεκτή έγινε Αγωγή επίδειξης εγγράφου μεπεριεχόμενο το ιατρικό ιστορικό της αποβιώσασας συζύγου τουενάγοντος με παράλληλη απόρριψη του επικαλούμενουεπαγγελματικού απορρήτου που προβλήθηκε από το εναγόμενονοσοκομείο (ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141)∙ αγωγή επίδειξηςκαι λήψης αντιγράφων ληξιαρχικών καταστάσεων γεννήσεων παράτο επικαλούμενο απόρρητο από την πλευρά του εναγόμενου ΟΤΑ(ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999 225 επ)∙ αίτηση επίδειξηςάδειας καντίνας και της σχετικής γνωμάτευσης της αρμόδιαςνομαρχιακής υπηρεσίας (με παράλληλη απόρριψη του ισχυρισμούτου καθrsquo ου περί προστασίας απορρήτου ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ1998 816) καθώς και αίτημα επίδειξης κίνησης ή σύμβασηςτραπεζικού λογαριασμού παρά το επικαλούμενο τραπεζικόαπόρρητο (ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΘεσ 246791997Αρμ 1997 1278 επ∙ βλ και ΕφΑθ 14831976 ΝοΒ 24 (1976)444) Αντίθετα απορρίφθηκαν αιτήσεις επίδειξης πορίσματοςτραπεζικού ελέγχου λόγω επαγγελματικού φορολογικού υπηρεσιακού απορρήτου (ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708 μεπαρατηρήσεις Νικολαΐδη∙ ΠΠρΑθ 101311991 ΝοΒ 41 (1993) 532 επΑπορριπτέα κρίθηκε εξάλλου αίτηση επίδειξης εσωτερικήςαλληλογραφίας δημόσιας υπηρεσίας (ΠρΑθ 10461968 ΝοΒ 16(1968) 652 επ) Αναλυτικά βλ Παϊσιδου σ 176 επ Πρβλσχετικά και τον προβληματισμό του Γιακουμή Δ 27 (1996) 525)

ΙΙΙ Ευθύνη του υπόχρεου προς επίδειξη

10 Καταληκτικά πρέπει να σημειωθεί πως η ενδεχόμενηαδικαιολόγητη άρνηση συμμόρφωσης του κατόχου με όσα επιτάσσειη σχετική δικαστική απόφαση οδηγεί στην εφαρμογή του άρθρου366 ΚΠολΔ μέσω του παραπεμπτικού κανόνα του άρθρου 452 sect 2ΚΠολΔ (Μπέης άρθρ 452 αρ 3 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως

31

σ 310∙ βλ ενδεικτικά ΑΠ 7811974 ΝοΒ 23 (1975) 328 επ ΑΠ12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 και ειδικά ως προς τοειδικότερο ζήτημα της κατανομής του βάρους απόδειξης ΑΠ7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ [567] ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22(1974) 1076 [δε συνεπάγεται ανεπίτρεπτη μεταβολή του βάρουςαπόδειξης η εφαρμογή του άρθρου 366 μέσω 452 sect 2] Πρβλ τέλοςΑΠ 12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 [δυνατή κατrsquo ανέλεγκτη κρίσηη συναγωγή σιωπηρής ομολογίας κατrsquo εφαρμογήν 366]) ενώ δεναποκλείεται και η καταδίκη του σε αποκατάσταση κάθε περαιτέρωζημίας που συναρτάται με την άρνηση επίδειξης με βάση τιςδιατάξεις περί μη εκπλήρωσης της παροχής (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ2∙ Γεωργιάδης Απ όπ 33) Αν πάντως επέλθει πλήρης ικανοποίησητου ενάγοντος ο τελευταίος δεν μπορεί να επανέλθει με νέααγωγή βασιζόμενη στην αρχική του αξίωση από το πράγμα(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 11 και 902 αρ 11)

32

• 2 Παράλληλα προς τα άρθρα 902-903 εφαρμόζονται εξάλλου και οι διατάξεις των άρθρων 654 (ΕφΑθ 31521972 ΝοΒ 20 (1972) 939 επ με σημείωση Παπαδημητρίου) και 755 στο πλαίσιο της σύμβασης εργασίας και της εταιρίας αντίστοιχα ενώ μνεία πρέπει να γίνει και στα άρθρα 14-16 ΕΝ τα οποία εφαρμόζονται ως προς το ειδικότερο θέμα της επίδειξης εμπορικών βιβλίων (αναλυτικά βλ Στοϊκό σ 30 επ) Αξιομνημόνευτα είναι επίσης τα άρθρα 303-304 και 1201 και 1340 ΑΚ ως παραπλήσιες μορφές της επίδειξης οι οποίες εφαρμόζονται παράλληλα και απόλυτα ανεξάρτητα από τις εδώ εξεταζόμενες ρυθμίσεις
• 3 Από την άλλη πλευρά όλες οι προαναφερόμενες διατάξεις συμπληρώνονται από τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ με τα οποία καθορίζονται οι ειδικότερες δικονομικές κατά κύριο λόγο προϋποθέσεις επίδειξης και εκτέλεσης της απόφασης για την επίδειξη εγγράφων (για το προγενέστερο καθεστώς των άρθρων 429-434 ΠολΔ βλ Παϊσίδου σ 16 επ) Οι μόλις προαναφερόμενες διατάξεις δεν οδήγησαν ούτε σε κατάργηση ούτε σε συρρίκνωση του πεδίου εφαρμογής των ρυθμίσεων του ουσιαστικού δικαίου (η θέση αυτή είναι αδιαμφισβήτητη σε θεωρία και νομολογία βλ Ράμμο ΕρμΑΚ 902 αρ 2∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 2 και 3∙ ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 450 αρ 1 Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1∙ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 608 επ Για τη γενικότερη συζήτηση που προκλήθηκε από τη συνύπαρξη των ουσιαστικών και δικονομικών διατάξεων περί επίδειξης εγγράφων βλ αναλυτικά Παϊσίδου σ 37 επ) Η βασική διάκριση που επικρατεί στην επιστήμη είναι η ακόλουθη Οι διατάξεις του ΑΚ (δηλαδή τόσο η γενική ρύθμιση των άρθρων 902 επ ΑΚ όσο και οι προαναφερόμενες διατάξεις των άρθρων 654 και 755 ΑΚ στις οποίες πρέπει να προστεθούν και αυτές των άρθρων 1200 1201 1339 και 1340 ΑΚ βλ σχετικά Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 υπ 10) εφαρμόζονται ανεξάρτητα από την ύπαρξη εκκρεμούς δίκης ενώ αντίθετα τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ συνδέονται άμεσα με την τελευταία (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) 450 αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 επ Νίκας σ 533 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 246 επ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Κουτσουράδης σ 265 Παϊσίδου σ 35 επ 39∙ ΑΠ 12641983 Δ 15 (1984) 400 με ενημερωτικό σημείωμα Σταματόπουλου∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 ΜΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257∙ Πρβλ όμως Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 609 ο οποίος εισηγείται την ερμηνευτική διαστολή των διατάξεων του ΚΠολΔ ακόμη και όταν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη∙ την κατασκευή αυτή αποκρούει η Παϊσίδου σ 42 και σ 53 επ ειδικά σε σχέση με τη θεμελίωση της αξίωσης και του εννόμου συμφέροντος ενώ παράλληλα απορρίπτει και τη μεταφύτευση των προϋποθέσεων του ΑΚ περί εννόμου συμφέροντος στην αίτηση των άρθρων 450 επ ΚΠολΔ Βλ επίσης την ανάλυση από τους Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 679 επ) Ωστόσο τα προαναφερόμενα πλέγματα διατάξεων εφαρμόζονται αρκετές φορές αναλογικά τόσο στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης όσο και εκτός αυτής (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2 και 17∙ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1) εκεί δηλαδή που υπάρχει ρυθμιστικό κενό
• A Έννοια - Σκοπός
• A Έννοια
• 1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω της οποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στη θεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότητα ποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενων ελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)
• • 4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφων ρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οι προϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικού αιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσι και υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679 Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ 10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979) 563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωση Παπαδημητρίου∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσεις Αντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994 668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτηση γίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δεν εφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]
  • 10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύει περιοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμου συμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δεν πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιας και μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος του αιτούντος
  • 13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά και διαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχει ενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς το συμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τις περισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά τον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναι αναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περί συμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφο πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ 44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτή συστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής και κατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίες συμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τον κάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούν έτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργου δωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχα έγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίων ιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσεις αναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ή βιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται από μέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ 38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτής διορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν το αίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και το σωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπ Επιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή και όταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεση αδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδου σ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωση αυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικά βιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)
  • 25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στην πρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιο ικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγος είναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του Πολυμελούς Πρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία αν συνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη την κύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται τα θεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικά απόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω των εγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη και μετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) την επιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού των ασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ 534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχων αποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ 36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Μπέη∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατά της επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψη ασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτηση της κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ 270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής που σκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησης φέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέη υποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (Μπέης Δ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όρια της προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτή υιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27 (1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27 (1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης της δικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν 1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρ επίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριο λόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίου ζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά το ουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει την απόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ ο ίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωση άσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερών από την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρων προϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιο της επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264 επ)

165 η οποία αποκλείει πάντως την εφαρμογή των άρθρων 901 επΑΚ σε θέματα λειτουργίας ναυτεργατικών σωματείων)

Άρθρο 901 Περιπτώσεις

Οποίος έχει σχετικό με κάποιο πράγμα αξίωση εναντίον του κατόχου του έχειδικαίωμα να απαιτήσει απrsquo αυτόν να επιδείξει το πράγμα αν η επίδειξη είναιαναγκαία για την άσκηση της αξίωσης

A Έννοια - Σκοπός

1 Ως επίδειξη πράγματος ορίζεται η διαδικασία μέσω τηςοποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στηθεώρηση ενός πράγματος και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τιςιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότηταποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενωνελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ Ενοχικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος sect38 αρ 2) Συνεπώς επίδειξη δεν ισοδυναμεί με απόδοση τουπράγματος αν και δεν αποκλείεται μερικές φορές ναεξομοιώνεται λόγω της οικειοθελούς εγχείρισής του από τονκάτοχο (Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 2) Στο αρχικό στάδιο ισχύοςτου ΑΚ η αξίωση επίδειξης αντιμετωπιζόταν περισσότερο ως μιαεξαίρεση από το απαραβίαστο του ιδιωτικού κύκλου του κατόχουπαρά ως έκφανση του δικαιώματος δικαστικής προστασίας τουέχοντος έννομο συμφέρον αιτούντος (Αποστολίδης 901 αρ 1∙πρβλ και ΕφΠατρ 1021964 ΝοΒ 13 (1965) 1089 [εξαίρεση απότην αρχή laquoουδείς υποχρεούται να προσκομίση εις το δικαστήριονέγγραφα που κατέχειraquo]) 2 Η επίδειξη δύναται να υλοποιηθεί με ποικίλους τρόπουςανάλογα με τη ειδικότερη φύση του πράγματος και σε αρμονίαπρος την καλή πίστη και τα συναλλακτικά ήθη (Γεωργιάδης Απόπ αρ 26) Ειδικότερα ο αιτών δύναται να ζητήσειδιενέργεια πραγματογνωμοσύνης να ζητήσει τη λήψη ομοιώματοςτου (κινητού) πράγματος (εξαιρετικά σπάνια περίπτωση) αλλάκαι να ζητήσει να του επιτραπεί να ψηλαφήσει να οσφρανθεί ήκαι να γευθεί το πράγμα εφόσον βέβαια αυτό δεν αναμένεται ναυποστεί οιαδήποτε φθορά από την αντίστοιχη ενέργεια (ΓεωργιάδηςΑπ όπ∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 901 αρ 4)

B Νομική φύση

3 Πρόκειται για εκ του νόμου εξωδικαιοπρακτική ενοχή καθώςδεν εξαρτάται από την ύπαρξη οιασδήποτε προγενέστερης σχέσης(Ζέπος σ 677∙ Ράμμος ΕρμΑΚ Εισαγ 901-903 αρ 5∙ Νικολόπουλοςάρθρ 901 αρ 2 Κουτσουράδης σ 434) Ειδικότερα συνιστάαυτοτελή ενοχική σχέση μεταξύ του αιτούμενου την επίδειξη καιτου προσώπου στην κατοχή του οποίου βρίσκεται το πράγμα ηυλοποίηση της οποίας επέρχεται με δικαστική απόφαση

5

(Μαντζούφας σ 484∙ Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 5Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 901 αρ 2∙ πρβλ και ΔημητροπούλουΑρχΝ 2007 420 επ) Πάντως αν και αυτοτελής η αξίωση έχειπαρακολουθηματικό χαρακτήρα (βλ Γεωργιάδη Απ όπ) ή απόδιαφορετική οπτική γωνία συνιστά παρεπόμενη υποχρέωση άλληςκύριας υποχρέωσης (Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 2∙ αντίθετα οΡάμμος ΕρμΑΚ Εισαγ 901-903 αρ 5) διαφορετική όμως τωναντίστοιχων υποχρεώσεων που προβλέπονται στα άρθρα 456 και 519ΑΚ (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 2) 4 Με γνώμονα την προπεριγραφόμενη νομική της φύση η αξίωσηεπίδειξης δεν υπόκειται σε ίδια παραγραφή (Ράμμος ΕρμΑΚ άρθρ901 αρ 18α ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 901 αρ 5) αλλά στηνπαραγραφή της αξίωσης ως προς το πράγμα (Νικολόπουλος άρθρ901 αρ 16∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 901 αρ 5 ΜπαλοδήμοςΔ 22 (1991) 152)

Γ Νομοθετική ρύθμιση

5 Η διάταξη έλαβε κυρίως ως πρότυπό της την sect 809 γερμΑΚΕκτός από το άρθρο 901 για την υλοποίηση του δικαιώματοςεπίδειξης εφαρμοστέα είναι και η διάταξη του άρθρου 903

Δ Προϋποθέσεις γέννησης της αξίωσης επίδειξης

6 Τρεις είναι οι προϋποθέσεις για τη νόμιμη ενάσκηση τηςαξίωσης με βάση τη νομοτυπική μορφή της διάταξης η ανάλυσητων οποίων ακολουθεί αμέσως παρακάτω

Ι Ύπαρξη αξίωσης σχετικά με το επιδεικτέο πράγμα

7 Ο νόμος αναφέρεται σε όποιον έχει αξίωση σχετικά με κάποιο πράγμαΗ σχέση μεταξύ της αξίωσης και του πράγματος δύναται να είναικαι έμμεση (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 2∙ Βαθρακοκοίλης όπ αρ 3βλ και το διαφωτιστικό παράδειγμα στον Γεωργιάδη Απ όπ)δηλαδή μπορεί να πηγάζει από το πράγμα ή και να εξαρτάται απότην ύπαρξη ή τη φύση του (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 12) Τοείδος της αξίωσης δεν εξειδικεύεται ούτε περιορίζεται Πρέπειπάντως να πρόκειται για ιδιωτικού δικαίου αξίωση (Αποστολίδης901 αρ 5) Κατά συνέπεια εντάσσονται εδώ ενοχικές (ακόμη καιαν είναι διαζευκτικές Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 6 και 7)εμπράγματες κληρονομικές και άλλες αξιώσεις (Φουρκιώτης σ354∙ Καυκάς σ 622∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 2∙ ΣπυριδάκηςΠεράκηςάρθρ 901 αρ 3 Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 4∙ ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 901 αρ 3) συνήθως όμως η αξίωση είναιενοχικού χαρακτήρα (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 9∙ πρβλ εξαντιδιαστολής και Νικολόπουλο άρθρ 901 αρ 5) Ηθικής φύσηςαξίωσης υπάγονται εδώ (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 8) υπό τηνπροϋπόθεση της πλήρωσης των όρων της ΑΚ 299 (Ράμμος ΕρμΑΚ 901

6

αρ 2) Η ενάσκηση του δικαιώματος επίδειξης δεν κωλύεταιεξάλλου ακόμη και αν η αξίωση τελεί υπό αναβλητική αίρεση ήπροθεσμία (Ζέπος σ 678∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 7∙ Νικολόπουλοςάρθρ 901 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ) Αρκεί δηλαδή και ηδυνατότητα ύπαρξης της αξίωσης (Βάλληνδας σ 220) Πάντως ηαξίωση προς επίδειξη προϋποθέτει ενεργή αξίωση ως προς τοπράγμα κατά το χρόνο υποβολής του σχετικού αιτήματος(Βαθρακοκοίλης όπ)8 Ως πράγμα νοείται κάθε νοητό ενσώματο κινητό ή ακίνητοαντικείμενο το οποίο εντάσσεται στην έννοια του πράγματοςκατά το άρθρο 947 sect 1 ΑΚ (Μαντζούφας σ 484∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 901αρ 4 και 5) συμπεριλαμβανομένων και των συστατικών(ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 901 αρ 2) υπό τον όρο ότι η επίδειξητων τελευταίων δε θα έθετε σε κίνδυνο την ακεραιότητα ή καιτη χρησιμότητα του πράγματος ως συνόλου (Νικολόπουλος άρθρ 901αρ 11∙ Γεωργιάδης Απ όπ∙ Βαθρακοκοίλης όπ αρ 3 β) όπωςπχ όταν πρόκειται για ουσιώδες συστατικό του πράγματος(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 3 και 10) Στην έννοια του πράγματοςεντάσσονται κατά μία άποψη οι φυσικές δυνάμεις και η ενέργειαμε γνώμονα τη ρύθμιση του άρθρου 947 sect 2 (Καυκάς σ 623 υπ1∙ σύμφωνος ο Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 6 και ο Νικολόπουλος άρθρ901 αρ 10 εφόσον βέβαια υπάρχει δυνατότητα εξουσιάσεως)Εξαιρείται πάντως το ανθρώπινο σώμα (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 4∙Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 300) και τα μέλη του(Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 10) όχι όμως και το πτώμα καθώςκατά του πρώτου δε νοείται αξίωση (αφού η έννοια του πράγματοςεξομοιώνεται με κάτι απρόσωπο Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 10)ενώ αντίθετα το δεύτερο δύναται να αποτελεί αντικείμενοαπόδειξης (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 10∙ Βαθρακοκοίλης όπ Γιαζήτημα χαρακτηρισμού του νεκρού ως προσώπου ή πράγματος κάνειλόγο ο Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 4 όμοια ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ901 αρ 2) Η αίτηση πάντως που υποβάλλεται προς την αρμόδιααρχή με σκοπό την εκταφή πτώματος δεν υπάγεται στο άρθρο 901ΑΚ (Αποστολίδης 901 αρ 5) Τέλος δεν εντάσσεται στην ανωτέρωέννοια η ομάδα πραγμάτων ως ιδανικό σύνολο καθώς και η ομάδαπεριουσίας ή η επιχείρηση (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 10)9 Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το ζήτημα τουεπιτρεπτού υποβολής του αιτήματος προς διαπίστωση ενδεχόμενηςύπαρξης αξίωσης ή διακρίβωση του ύψους αυτής Το θέμααπασχολεί έντονα την επιστήμη Η κρατούσα άποψη απορρίπτει τηνανωτέρω εκδοχή με επίκληση του ίδιου του κανόνα δικαίου πουθέτει ως προαπαιτούμενο την ύπαρξη αξίωσης (Βαθρακοκοίλης όπ∙Μπαλοδήμος Δ 22 (1991) 151∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006)749 επ με σύμφωνο σημείωμα ΑΕΤ 751 Τις δυσχέρειες πουπροκαλούνται από τη θέση αυτή υπογραμμίζει ο Νικολόπουλος άρθρ901 αρ 9 Πρβλ εδώ Αποστολίδη 901 αρ 8 και 5 in fine ο

7

οποίος κάνει λόγο για αξίωση και όταν ο αιτών θέλει ναβεβαιωθεί για την ύπαρξή της) Σημειώνεται πως ο νομοθέτης δενενσωμάτωσε τη σχετική φράση η οποία περιέχεται στην sect 809γερμΑΚ Η αντίθετη γνώμη εδράζεται σε τελολογικής φύσηςεπιχειρήματα ανατρέχει δηλαδή στην θεμελιακή αποστολή τηςρύθμισης που δεν είναι άλλη από τη διευκόλυνση και όχι τηδυσχέρανση του δικαιώματος επίδειξης (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 3και ακόμη σαφέστερα και επικριτικά έναντι της κρατούσας γνώμηςστον αρ 8) παράλληλα επιστρατεύει και τις θεμελιώδειςδιατάξεις των άρθρων 20 sect 1 Σ και 6 sect 1 ΕΣΔΑ οι οποίεςενδυναμώνουν και προστατεύουν ως γνωστό το δικαίωμα δικαστικήςπροστασίας Τέλος στο ενδεχόμενο αντεπιχείρημα επιβάρυνσηςτων δικαστηρίων με στρεψόδικες πρακτικές αντιτάσσει το άρθρο281 ΑΚ η επίκληση του οποίου παραμένει στη διακριτικήευχέρεια του δικαστή (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 11 Μάλλονσύμφωνη και η Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 299 επ)

ΙΙ Κατοχή του πράγματος από τον οφειλέτη της αξίωσης

10 Σύμφωνα με τη νομοτυπική μορφή της ρύθμισης η αξίωσηπερί επίδειξης απαιτείται να στρέφεται κατά του κατόχου τουπράγματος ο οποίος όμως πρέπει παράλληλα να είναι και ο καθrsquoου στρέφεται η αξίωση περί το πράγμα (Νικολόπουλος άρθρ 901αρ 13∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 12 Μπαλοδήμος Δ 22 (1991)151) Κατοχή και υποχρέωση πρέπει συνεπώς να συμπίπτουν στοπρόσωπο του αντιδίκου ο οποίος βαρύνεται με laquoπραγματοπαγήυποχρέωσηraquo (Φουρκιώτης σ 354∙ Καυκάς σ 624) Αν δενσυμπίπτουν άσκηση των δικαιωμάτων που απορρέουν από το άρθρο901 ΑΚ δεν είναι νοητή (Καυκάς σ 621 επ∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 901αρ 10) Κρίσιμος χρόνος για τον εντοπισμό του κατόχουθεωρείται αυτός της υποβολής της σχετικής αίτησης 11 Ο κάτοχος δεν είναι αναγκαίο να είναι και νομέας ή κύριοςτου πράγματος (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 11∙ ΣπυριδάκηςΠεράκηςάρθρ 901 αρ 4 εξ αντιδιαστολής Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ13) ούτε είναι αναγκαίο να κατέχει το πράγμα καλόπιστα(Βάλληνδας σ 220) Στην περίπτωση αυτή εναγωγή του νομέα δεφαίνεται να εξυπηρετεί το σκοπό για τον οποίον επινοήθηκε ηρύθμιση (αναλυτικά Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 12) Ευθύνεται πάντωςτόσο εκείνος που με δόλιο τρόπο αποξενώθηκε του πράγματος(Μαντζούφας σ 485) όσο και εκείνος που δόλια εμφανίζεται ωςκάτοχος αυτού στο δικαστήριο (Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 7)Στις περιπτώσεις αυτές απαιτείται η συνεναγωγή τωνπροαναφερόμενων προσώπων (Βαθρακοκοίλης όπ αρ 3 γ) Σεπερίπτωση που το έγγραφο βρίσκεται στη σφαίρα ελέγχου νομικούπροσώπου κάτοχος δε θεωρείται ο νόμιμος εκπρόσωπος αυτούαλλά το ίδιο το νομικό πρόσωπο (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 11)

8

ΙΙΙ Έννομο συμφέρον αυτού που ζητεί την επίδειξη

12 Η διάταξη θέτει ως προϋπόθεση την αναγκαιότητα τηςεπίδειξης ως προς την άσκηση της αξίωσης Ουσιαστικά ηπροϋπόθεση αυτή μπορεί να θεωρηθεί ως το απαραίτητοπροπαρασκευαστικό στάδιο για την άσκηση της αγωγής τουαιτούντος κατά του κατόχου αναφορικά με την κύρια αξίωση(Ζέπος σ 678 υπ 4) Στην επιστήμη η προϋπόθεση αυτή έχειεξομοιωθεί με το έννομο συμφέρον του αιτούμενου την επίδειξηΈννομο συμφέρον έχει και καθένας από τους ομοδίκους ξεχωριστάχωρίς τη συμμετοχή των λοιπών (ΕφΘεσ 17831993 Αρμ 1994 590επ)13 Όρια στο είδος του εννόμου συμφέροντος δε φαίνεται νατίθενται (Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 8) καθώς γίνεται δεκτή ηεπίκληση τόσο περιουσιακού (που είναι και το σύνηθες) όσο καιηθικού εννόμου συμφέροντος (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 14∙Γεωργιάδης Απ όπ αρ 13) ή κατrsquo άλλη διατύπωση συμφέρονάξιο προστασίας (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 16∙ Βαθρακοκοίλης όπαρ 3 δ) Θεωρείται πως υφίσταται έννομο συμφέρον όταν ο αιτώνεπιθυμεί να βεβαιωθεί αναφορικά με την ταυτότητα (Ζέπος σ678 υπ 4∙ Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 14) την ποσότητα ήκαιτην ποιότητα ή την ενδεχόμενη ελαττωματικότητα του πράγματος(Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 13∙ πρβλ Καυκά σ 624 με ειδικήαναφορά στην περίπτωση διαζευκτικής ενοχής) Η σχετική κρίσητου δικαστηρίου εκφεύγει του αναιρετικού ελέγχου διότιανάγεται σε εκτίμηση πραγματικών περιστατικών όχι όμως και ηαπόφανση περί του ότι αποδείχθηκε ή δεν αποδείχθηκε η συνδρομήεννόμου συμφέροντος (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 14∙ Βαθρακοκοίληςόπ αρ 3 δ) καθώς και η υπαγωγή των πραγματικώνπεριστατικών στην αόριστη έννοια του laquoεννόμου συμφέροντοςraquo(Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 28)

Ε Δικονομικά ζητήματα

14 Η αίτηση επίδειξης πράγματος δύναται να ασκηθεί τόσο μεαγωγή όσο και με ανταγωγή αλλά και παρεμπιπτόντως μεαυτοτελή αγωγή στο πλαίσιο διεξαγωγής άλλης δίκης ακόμη καιστο εφετείο όχι όμως με τις προτάσεις ούτε επίσης με κύρια ήπρόσθετη παρέμβαση (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 17-22) Στοδικόγραφο της αίτησης πρέπει να ιστορείται η ύπαρξη αξίωσηςκατά του κατόχου αναφορικά με το πράγμα να εξειδικεύονται οιλόγοι που καθιστούν την επίδειξη αναγκαία σε συνάρτηση με τηνπροαναφερόμενη αξίωση καθώς και να περιγράφεται με τονακριβέστερο δυνατό τρόπο το προς επίδειξη πράγμα (Αποστολίδηςάρθρ 901 αρ 9∙ Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 25 και 27) Τοβάρος απόδειξης φέρει καταρχήν ο αιτών (Νικολόπουλος άρθρ 901

9

αρ 26 ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 901 αρ 9) Από την άλλη πλευράο εναγόμενος μπορεί εκτός από την άρνηση της αγωγής ναεπικαλεστεί λόγους προσβολής των οικογενειακών επιστημονικώνή επαγγελματικών του συμφερόντων ή ακόμη τον ενδεχόμενοκίνδυνο ποινικής του δίωξης εξαιτίας της επίδειξης (Καυκάς σ625 υπ 2)15 Καθrsquo ύλη αρμόδιο δικαστήριο για την εκδίκαση της αίτησηςείναι το Πολυμελές Πρωτοδικείο καθώς η σχετική αξίωση δεναποτιμάται σε χρήμα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 23)Υποστηρίζεται πάντως και η άποψη που συνδέει την εκδίκαση τηςαίτησης με τη δίκη για την κύρια αξίωση (Ράμμος σε Νικολόπουλοάρθρ 901 αρ 24) Ακολουθητέα είναι η τακτική διαδικασία(Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 29) Η εκτέλεση της απόφασηςδιεξάγεται με βάση το άρθρο 941 sect 1 ΚΠολΔ καθώς συνιστά πράξηπου μπορεί να γίνει μόνο από τον κάτοχουπόχρεο καισυνοδεύεται από απειλή χρηματικής ποινής για την περίπτωσητης μη συμμόρφωσής του στο διατακτικό της (Νικολόπουλος άρθρ901 αρ 33)

Για τα ζητήματα του τρόπου άσκησης της αξίωσης επίδειξηςπράγματος του αρμόδιου δικαστηρίου και της διαδικασίας πουδύναται να επιλεχθεί καθώς και για τις λεπτομέρειες αναφορικάμε την εκτέλεση της απόφασης περί επίδειξης βλ ακόμη υπόάρθρο 903

Άρθρο 902

Οποίος έχει έννομο συμφέρον να πληροφορηθεί το περιεχόμενο ενός εγγράφου πουβρίσκεται στην κατοχή άλλου έχει δικαίωμα να απαιτήσει την επίδειξη η καιαντίγραφό του αν το έγγραφο συντάχθηκε για το συμφέρον αυτού που το ζητεί ηπιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και αυτόν η σχετίζεται με διαπραγματεύσειςπου έγιναν σχετικά με τέτοια έννομη σχέση είτε απευθείας από τον ίδιο είτε για τοσυμφέρον του με τη μεσολάβηση τρίτου

A Έννοια

1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω τηςοποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στηθεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τιςιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότηταποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενωνελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)

Υπό τον όρο έγγραφο υπάγεται κάθε ανθρώπινο ndashδικαιοπρακτικού χαρακτήρα (Βάλληνδας σ 221) - έργο γραφής(κανονικής ή ιδιάζουσας πχ στενογραφία έτσι Γιακουμής Δ 27(1996) 514) επί οιουδήποτε υλικού φορέα (χαρτί ύφασμα ξύλοπέτρα πλάκα σιδήρου κλπ βλ σχετικά Αποστολίδη άρθρ 902αρ 2∙ Καυκά σ 627) με χειρόγραφο ή άλλο τρόπο ο οποίος έχει

10

προκύψει από τις σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις (υλικόαποθηκευμένο σε δισκέτα ψηφιακό δίσκο ηλεκτρονικό μήνυμαπου έχουν παραχθεί σε ηλεκτρονικό υπολογιστή) Συγκαταλέγονταιεδώ Εξοφλητικές αποδείξεις πληρεξούσια επιστολέςεπαγγελματικά βιβλία (Μαντζούφας σ 485∙ Παϊσίδου σ 110 επ)όχι όμως τα διαβατήρια (ΕφΠατρ 1021964 ΝοΒ 1965 1089)Έγγραφο θεωρείται εξάλλου κάθε οπτικοακουστικό υλικό όπωςπχ φωτογραφίες κινηματογραφικές ταινίες ψηφιακοί δίσκοι(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 3∙ στην εφαρμογή τουάρθρου 901 ΑΚ παραπέμπει εδώ ο Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 4) Στηνέννοια εντάσσονται μάλιστα όλα τα έγγραφα είτε αυτάσυντάχθηκαν κατά τους προβλεπόμενους τύπους είτε είναι άκυρα(ΕφΘεσ 17831993 Αρμ 1994 590 επ∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ18) Δεν αποκλείεται ακόμη να εντάσσονται εδώ και τα έγγραφαπου με βεβαιότητα θα καταρτιστούν στο μέλλον (βλ εξαντιδιαστολής ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ) όχι όμωςκαι έγγραφα η ύπαρξη των οποίων δεν προκύπτει με βεβαιότηταστην αίτηση (ΠΠρΜυτ 11997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) Για όσα από τα ανωτέρωδεν αποτυπώθηκαν πάντως σε χαρτί δεν αποτελούν δηλαδή έγγραφαμε τη στενή έννοια του όρου γινόταν παλαιότερα δεκτό ότι δεναποκλείεται η ενάσκηση της σχετικής αξίωσης στη βάση τουάρθρου 901 ΑΚ (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 2∙ Ράμμος όπ) Ηάποψη αυτή πάντως υποστηρίχθηκε πριν από την εισαγωγή τουΚΠολΔ και με δεδομένη πλέον τη ρύθμιση του άρθρου 444 αρ 3ΚΠολΔ δεν πρέπει να ακολουθείται (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 4∙ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 902 αρ 3 Γιακουμής Δ 27 (1996) 514επ Παϊσίδου σ 40 επ 107 και 115 επ∙ βλ επίσης ΕφΘεσ19391998 ΕλλΔνη 1999 383) Εξαιρούνται ωστόσο τα δημόσιαέγγραφα που συντάχθηκαν για λόγους δημόσιου συμφέροντος(Βάλληνδας σ 222 Αποστολίδης 902 αρ 5∙ ΠρΛαμ 7321975 ΕΕΝ1976 52) ή περιέχουν κρατικά απόρρητα (ΜΠρΑγρ 441992 ΑρχΝ1992 542) στα οποία δεν εντάσσονται πάντως έγγραφα πουπιστοποιούν σχέση δημοσίου δικαίου μεταξύ του αιτούντος καιτου κατόχου Δημοσίου ή ΝΠΔΔ (βλ σχετικά Καυκά σ 627 υπ 1α∙ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 1971 491 επ)

Ο καταληκτικός σκοπός της επίδειξης εστιάζεται αλλά δενπεριορίζεται στην πρόθεση του αιτούντος να αποδείξει τησύσταση αλλοίωση ή κατάργηση έννομης σχέσης (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 4 in fine∙ ΕφΛαρ 4462003 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2004 41)Για το λόγο αυτό σημειώνεται πως από το έγγραφο θα πρέπει ναπροκύπτει κάποια δικαιοπρακτική βούληση (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ4)

B Νομική φύση

2 Ισχύουν όσα ήδη αναφέρθηκαν στην ερμηνεία του άρθρου 901ΑΚ Πρόκειται και εδώ για εκ του νόμου ενοχή (ΑΠ 7762005

11

ΝΟΜΟΣ) ενώ η σχετική αξίωση δεν υπόκειται σε αυτοτελήπαραγραφή (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 14) Η υποχρέωση προςεπίδειξη είναι πραγματοπαγής και δεν εξαρτάται από κάποιαάλλη κύρια υποχρέωση του κατόχου έναντι του αιτούντος(Γιακουμής Δ 27 (1996) 513 Κουτσουράδης σ 434 Παϊσίδου σ46)

Γ Νομοθετική ρύθμιση

3 Πρότυπη ρύθμιση του άρθρου 902 ΑΚ αποτελεί η sect 810 γερμΑΚ(Γιακουμής Δ 27 (1996) 513 Παϊσίδου σ 40 υπ 22) και τοάρθρο 86 sect 2 Γαλλο-ιταλικού σχεδίου ενοχών ενώ παρεμφερούςπεριεχομένου είναι και το άρθρο 963 του ελβετικού ΚώδικαΕνοχών

Δ Προϋποθέσεις γέννησης της αξίωσης επίδειξης

4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφωνρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στοπλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οιπροϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικούαιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσικαι υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωσηΠαπαδημητρίου ∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσειςΑντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτησηγίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δενεφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]

Ι Οι προϋποθέσεις κατά τον ΑΚ

5 Δύο είναι οι βασικές προϋποθέσεις για την ευόδωση τουαιτήματος επίδειξης Πρώτον η κατοχή του εγγράφου από τονκαθrsquo ου η αίτηση και δεύτερον η στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος στο πρόσωπο του αιτούντος η οποία εξειδικεύεταισε τρεις ειδικότερες περιπτώσεις οι οποίες θα αναλυθούν στησυνέχεια

1 Κατοχή εγγράφου

6 Η διάταξη αναφέρεται σε έγγραφο που βρίσκεται στην κατοχήάλλου χωρίς να ενδιαφέρει ο τρόπος με τον οποίον το έγγραφο

12

περιήλθε σε αυτόν (ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 902 αρ 4 Παϊσίδουσ 46) Ο εκάστοτε κάτοχος ο οποίος δεν είναι αναγκαίο ndashαλλά δεν αποκλείεται - να είναι και νομέας ή κύριος αυτού(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 13∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 10∙Παϊσίδου σ 46) έχει συνεπώς υποχρέωση εμπράγματης φύσηςέναντι του αιτούντος (Καυκάς σ 629) Αναγκαία αποβαίνει έτσιη αναφορά του προσώπου που κατά το χρονικό σημείο υποβολήςτης αίτησης διαθέτει την κατοχή του εγγράφου (Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 10∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 15∙ Παϊσίδου σ 46∙ΑΠ 2091994 ΕΕΝ 1995 195∙ ΕφΠειρ 4182002 ΤΝΠ ΔΣΑ∙ ΕφΑθ24652005 ΝοΒ 2005 1291) Ο ισχυρισμός του εναγόμενου περί μηκατοχής του εγγράφου αποτελεί άρνηση και όχι ένσταση (Μπέης Δ18 (1987) 98 επ Νίκας σ 539) Έτσι σε περίπτωση πουαποδειχθεί πως ο τρίτος δεν είναι πλέον κάτοχος πριν από τηνάσκηση της αξίωσης επίδειξης ή αντίστροφα δεν αποδειχθεί πωςο εναγόμενος είναι κάτοχος η σχετική αίτηση θα απορριφθεί(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 13∙ ΑΠ 14941987 ΕΕΝ 1988 814∙ ΜΠρΑθ269961996 ΑρχΝ 1997 45 επ∙ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001)1543 επ) Υποστηρίχθηκε πάντως και η άποψη που δενεπιδοκιμάζει την απόρριψη της αίτησης όταν αποδεικνύεταισυνδρομή δόλου στο πρόσωπο του κατόχου με απώτερο στόχο τηματαίωση της αξίωσης προς επίδειξη∙ και πάλι όμως η ίδια γνώμηαντιλαμβάνεται τις δυσκολίες της θέσης αυτής και προκρίνειτην αποζημιωτική οδό (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 14) Ενδεχόμενημεταβολή στο πρόσωπο του κατόχου μετά την άσκηση της αίτησηςδεν επιφέρει πάντως αρνητικές συνέπειες για τον αιτούντα(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 15∙ βλ όμως ΑΠ 10231992 ΔΕΝ 1993 82laquohellipεκείνος που ζητάει την επίδειξη εγγράφου οφείλει hellip να ισχυρισθεί και νααποδείξει όχι μόνο ότι ο αντίδικός του κατείχε κάποτε το έγγραφο τούτο αλλά καιότι εξακολουθεί να το κατέχει κατά τον χρόνον της δίκηςraquo∙ όμοια και ΕφΑθ32392001 ΔΕΕ 2002 87) ο οποίος μπορεί μάλιστα να εκτελέσειτην απόφαση και κατά του νέου κατόχου με βάση το άρθρο 919 αρ1 ΚΠολΔ (ΑΠ 3981959 ΝοΒ 1959 1248∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ10∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 7∙ Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 611 υπ 66∙ Παϊσίδου σ 46) Αν όμως λάβει χώρα απώλειατου εγγράφου από τυχαίο γεγονός δεν μπορεί να αναμένεταιευδοκίμηση της αίτησης (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 15 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 10 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 15∙ Παϊσίδου σ 46)7 Σε αντίθεση με τη ρύθμιση του άρθρου 901 δεν απαιτείταιεδώ ύπαρξη ουσιαστικής αξίωσης αναφορικά προς το έγγραφο πουκατέχει ο αντίδικος ούτε κατά του κατόχου του (ΒαρυπομπιώτηςΕΕΝ 40 (1973) 92 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 11 Γεωργιάδης Απόπ αρ 16 in fine Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 5Παϊσίδου σ 41 επ∙ Γκόγκας Δ 18 (1987) 825 Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ2004 657∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775) Εξάλλου η αγωγήδεν απαιτείται να κοινοποιηθεί στον οφειλέτη του ενάγοντος

13

(ΜΠρΘεσ 189522003 ΕΤρΑξΧρΔ 2004 367∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775)8 Κάτοχος θεωρείται κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωποανεξάρτητα από την ειδικότερη νομική μορφή του (Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 12 όπου και εκτενείς νομολογιακές παραπομπές∙Γιακουμής Δ 27 (1996) 515 Παϊσίδου σ 46 επ) δηλαδή και ταΝΠΔΔ καθώς και οι ΟΤΑ (ΜΠρΑθ 269961996 ΑρχΝ 1997 45 επ∙ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ 1998 816∙ ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999225 επ)

2 Έννομο συμφέρον

9 Στην έννοια του εννόμου συμφέροντος εντάσσεται κάθεδικαίωμα του αιτούντος ιδιωτικού ή δημόσιου δικαίου (ΡάμμοςΕρμΑΚ 902 αρ 5 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 300)χρηματικής ή μη περιουσιακής φύσης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ6∙ ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 902 αρ 2 Παϊσίδου σ 42∙Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 423) Στην επιστήμη γίνεται δεκτό πωςυφίσταται έννομο συμφέρον όταν η επίδειξη του κρίσιμουεγγράφου έχει αξία για την επιδίωξη διατήρηση ή προστασίασχέσεων που αναγνωρίζει το Δίκαιο (Βάλληνδας σ 221Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 6∙ ΜΠρΑθ 222961995 ΔΕΕ 1996 597επ) καθώς και για την υποστήριξη ύπαρξη ή άρση έννομηςσχέσης ή κατάστασης στην περιουσιακή ή προσωπική σφαίρα αυτούπου ζητά την επίδειξη ή όταν αυτό (δηλαδή το έγγραφο) είναιπρόσφορο προς ανταπόδειξη (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ5 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16) Είναι αδιάφορο το αν πρόκειταιγια έγκυρο ή άκυρο έγγραφο όπως αδιάφορο είναι και το είδοςτης αξίωσης επί του οποίου εδράζεται (Αποστολίδης άρθρ 902αρ 4) Ειδικά για τα άκυρα έγγραφα αναγνωρίζεται έννομοσυμφέρον με σκοπό την προσβολή τους (Γεωργιάδης Απ όπ αρ18 in fine ΕφΘεσ 17831993 Αρμ 48 (1994) 591) Εξαντιδιαστολής προκύπτει πως δεν συντρέχει έννομο συμφέρονόταν η επίδειξη αποβαίνει ουσιαστικά ανώφελη ή περιττή για τηνπροστασία του αιτούντος (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 5 μεαναφορά σε οικογενειακές επιστολές και ιδιωτικές σημειώσειςπου έχουν υποκειμενική μόνο αξία αλλά δεν εξυπηρετούν τοέννομο συμφέρον του αιτούντος∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 613 επ με αναφορά σε αποφάσεις (υπ79) που απέρριψαν αίτημα επίδειξης λόγω ευχερέστερηςδυνατότητας λήψης του εγγράφου από το αρχείο των δικαστηρίων(βλ εδώ και ΑΠ 4821974 ΝοΒ 23 (1975) 25 επ (26) [δενυφίσταται δικαίωμα επίδειξης αν πρόκειται για έγγραφα πουφυλάσσονται στο αρχείο του δικαστηρίου εκτός ανστοιχειοθετείται ειδικό έννομο συμφέρον να ζητηθούν από τοναντίδικο]) και σε άλλες (υπ 80) που απέρριψαν το ανωτέρωαίτημα λόγω απόδειξης του κρίσιμου γεγονότος ήδη μέσω άλλων

14

αποδεικτικών στοιχείων∙ βλ ακόμη Παϊσίδου σ 105∙ ΕφΛαρ4462003 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2004 41 επ∙ ΠΠρΠύργ 682001 Αρμ 56(2002) 1023 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 669 επ [δενυφίσταται αναφορικά με σύμβαση αλληλόχρεου και κίνησηλογαριασμού κατά της Τράπεζας από αγοραστές κατασχεμένουκαθώς μπορούν να τα προμηθευτούν από το δικαιοπάροχο ndashαντισυμβαλλόμενο της Τράπεζας ή από το αρχείο τουδικαστηρίου)

Γίνεται δεκτό πως έννομο συμφέρον δεν υπάρχει και όταν μετην αίτηση επιδιώκεται για πρώτη φορά η αποκάλυψη εκείνων τωνπραγματικών περιστατικών που θα διευκολύνουν στη συνέχειααυτόν που ζητά την επίδειξη στην ενάσκηση των αξιώσεών του(Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16 Παϊσίδου σ 129 επ∙ AΠ 92005ΧρΙΔ 2005 715∙ πρβλ και ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επΠρβλ όμως ΜΠρΚατ 8591999 ΔΕΕ 2000 75 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2000123 επ)10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύειπεριοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60(2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμουσυμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δενπρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά(Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιαςκαι μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος τουαιτούντος

α Σύνταξη εγγράφου για το συμφέρον του αιτούντος την επίδειξη

11 Θεωρείται πως ένα έγγραφο συντάχθηκε για το συμφέροναυτού που ζητά την επίδειξή του όταν με αυτό αποδεικνύεται ηύπαρξη ή διατήρηση δικαιώματός του (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 8Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Βαρύνουσα σημασία έχει κυρίως ηπραγματική πρόθεση του συντάκτη ή των μερών κατά το χρονικόσημείο έκδοσης σύνταξης του εγγράφου (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ8∙ όχι κατά το χρόνο άσκησης της αξίωσης Παϊσίδου σ 43) καιόχι το περιεχόμενό του όπως γίνεται αντιληπτό από τρίτοαντικειμενικό παρατηρητή (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7)12 Δεν απαιτείται το έγγραφο να έχει συνταχθεί αποκλειστικάπρος το συμφέρον του αιτούντος την επίδειξη απαιτείται ωστόσοη σύνταξή του να έχει λάβει χώρα έστω (και) προς το συμφέροντου (έτσι Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7∙ ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ902 αρ 10 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17 Παϊσίδου σ 43∙Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 425∙ ΑΠ 7571966 ΝοΒ 14 (1966) 936επ ΕφΑθ 24562002 Δ 33 (2002) 657 ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη2003 524 επ∙ ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 748 ΜΠρΘεσ

15

196982005 Αρμ 60 (2006) 751∙ πρβλ όμως Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 902 αρ 6 α κατά τον οποίο το έγγραφο πρέπει να έχεισυνταχθεί κυρίως προς το συμφέρον του αιτούντος και ΜΠρΘεσ234342001 Αρμ 56 (2002) 1188 όπου γίνεται λόγος γιαέγγραφα που αφορούν άμεσα στον αιτούντα)

Παραδείγματα αντίστοιχων εγγράφων συνιστούν οιεξοφλητικές αποδείξεις (Παϊσίδου σ 43) η αναγνώριση οφειλήςτο πληρεξούσιο έγγραφο (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 8∙ Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 7∙ Παϊσίδου σ 43) και η διαθήκη στην οποία οαιτών εγκαθίσταται ως κληρονόμος (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7∙Παϊσίδου σ 43) Αντίθετα απαιτείται ειδική στοιχειοθέτησηεννόμου συμφέροντος αναφορικά με έγγραφα που συντάχθηκανμεταξύ του κατόχου και τρίτου προσώπου (Αποστολίδης 902 αρ 5∙πρβλ εδώ Καυκά σ 625∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 7∙ Σταθεράαπορριπτική εδώ η νομολογία βλ ενδεικτικά ΜΠρΠειρ 101072006ΠΝ 2007 72 επ)

β Πιστοποίηση μέσω του εγγράφου έννομης σχέσης που αφορά και τον αιτούντα

16

13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά καιδιαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχειενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς τοσυμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τιςπερισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφοράτον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναιαναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περίσυμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφοπιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτήσυστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής καικατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίεςσυμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τονκάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούνέτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργουδωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχαέγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίωνιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσειςαναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ήβιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται απόμέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτήςδιορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20(1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν τοαίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και τοσωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπΕπιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή καιόταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεσηαδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπαρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδουσ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωσηαυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικάβιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά(Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)14 Η έννοια της έννομης (άρα όχι απλώς βιοτικής βλΔημητροπούλου ΑρχΝ 2007 425) σχέσης δεν περιορίζεται ανάλογαμε τη φύση της Δυνατή είναι έτσι η στοιχειοθέτηση τηςπροϋπόθεσης αυτής με επίκληση έννομης σχέσης τόσο τουιδιωτικού όσο και του δημόσιου δικαίου (Νικολόπουλος άρθρ 902αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ44) Εξάλλου η ανωτέρω έννομη σχέση δεν απαιτείται νααπετέλεσε το αποκλειστικό αντικείμενο του ζητούμενου εγγράφου∙

17

αρκεί από αυτό να διαπιστώνεται ή να αποδεικνύεται κάποιογεγονός δηλωτικό της επίμαχης έννομης σχέσης (Βάλληνδας σ221 Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)15 Αμφισβητείται αν για την κατάφαση της προϋπόθεσηςαπαιτείται η συμμετοχή του αιτούντος υπό τη μορφή τουδικαιοπρακτούντος (με γνώμονα τη νομοτυπική μορφή τηςρύθμισης υπέρ Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6∙ ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 658 ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 44 (2003) 524 επ∙ ΜΠρΘεσ196982005 Αρμ 60 (2006) 751∙ προς την κατεύθυνση μιαςλιγότερο τυπολατρικής προσέγγισης και σε τελική ανάλυση κατάμε γνώμονα τα άρθρα 6 sect 1 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ ο πυρήνας τωνοποίων θίγεται από την επικρατούσα γνώμη οι Παπαδημητρίου ΔΕΕ8 (2002) 13 επ (16) Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19∙ ΜπέηςΠαρατηρήσεις στην ΕφΑθ 24562002 Δ 33 (2002) 665Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 427 επ) Επιχείρημα υπέρ τηςδεύτερης γνώμης αντλείται και από την παραδοχή της ένταξηςστην εξεταζόμενη περίπτωση και εγγράφων που αποδεικνύουνδιενέργεια αδικοπραξίας η οποία ασφαλώς δεν θα μπορούσε νααφορά στον αιτούντα την επίδειξή τους (Μανιτάκης ΕλλΔνη 44(2003) 367 368) Στο πλαίσιο πάντως σχέσης εγγύησης οεγγυητής θεμελιώνει έννομο συμφέρον εφόσον ζητά την επίδειξηεγγράφου που σχετίζεται με τη σχέση πρωτοφειλέτη-δανειστή ή ndashκατά μείζονα λόγο ndash την επέλευση συγκεκριμένου γεγονότος πουοδηγεί στην απαλλαγή του από την ευθύνη όπως για παράδειγμαέγγραφο που πιστοποιεί την εξόφληση του δανειστή (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 6) Ανάλογα ισχύουν και για τον τρίτο στοπλαίσιο σύμβασης υπέρ του ιδίου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6 infine)

γ Έγγραφο που σχετίζεται με διαπραγματεύσεις για την κατάρτιση έννομης σχέσης που αφορά και τον αιτούντα

16 Η προϋπόθεση αυτή επικυρώνει τη στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος και στο προσυμβατικό στάδιο (Γεωργιάδης Απ όπαρ 20) Στην περίπτωση αυτή μπορούν να ενταχθούν κάθε είδουςδιαπραγματεύσεις που διεξήχθησαν αυτοπροσώπως από τοναιτούντα ή με τη μεσολάβηση τρίτου (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 10)υπό την ιδιότητα του μεσίτη παραγγελιοδόχου ή πράκτορα(Παϊσίδου σ 45) ανεξάρτητα από το αν αυτές είχαν επιτυχήέκβαση (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 9∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ20∙ Παϊσίδου σ 45)17 Έγγραφα που μπορούν να υπαχθούν εδώ είναι όλα ταπροκαταρκτικά μιας σύμβασης κείμενα που συντάσσονται και ήανταλλάσσονται όπως για παράδειγμα σχέδια συμβάσεωνεπιστολές πρόχειρα σημειώματα οχλήσεις τηλεομοιοτυπίεςσχεδιαγράμματα ηλεκτρονικά μηνύματα τηλεγραφήματα

18

οπτικοακουστικό υλικό καθώς και κάθε είδους μηχανικέςαπεικονίσεις (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 9∙ Γεωργιάδης Απ όπαρ 20 in fine Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 γ∙Παϊσίδου σ 45) Εξαιρούνται πάντως εσωτερικά κείμενα πουανταλλάχθηκαν μεταξύ ενός μέρους και του εκπροσώπου του κατάτο στάδιο της διαπραγμάτευσης (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 7 infine)

Ε Δικονομικά ζητήματα

18 Η αξίωση επίδειξης εγγράφου ασκείται όπως και ηαντίστοιχη περί επιδείξεως πράγματος δηλαδή με αγωγή ήανταγωγή (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 18∙Παϊσίδου σ 47) με τις προτάσεις (Μπέης άρθρ 451 αρ 1 ΑΠ4481975 ΝοΒ 23 (1975) 1231 επ [1232]∙ ΕφΑθ 61171982 ΝοΒ 30(1982) 1489 επ (1492)∙ ΜΠρΘεσ 15481991 Αρμ 1991 762 επμε σημείωμα ΣΤ-Γ∙ ΕφΑθ 18881991 ΑρχΝ 1991 409∙ ΕφΛαρ292002 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΕφΑθ 1722003 ΕλλΔνη 2003 998 =2005 553) ή και προφορικά όπου δεν προβλέπεται κατάθεσηπροτάσεων (όχι όμως με δήλωση στα πρακτικά όταν η κατάθεσηπροτάσεων είναι υποχρεωτική ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ) αλλάακόμη και στο εφετείο (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 23 ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 247 ΑΠ 611960ΝοΒ 1962 563 επ (565)∙ ΑΠ 10731973 ΝοΒ 1974 758 επ∙ ΕφΑθ11451975 ΑρχΝ 1975 292 επ) όχι όμως με κύρια ή πρόσθετηπαρέμβαση (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) λόγω της ειδικότερης φύσηςτης (Παϊσίδου σ 47) Για τα ζητήματα του τρόπου άσκησης τηςαξίωσης επίδειξης πράγματος στο πλαίσιο εκκρεμούς κύριαςδίκης βλ αναλυτικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 19 και 22∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) όπ 19 Το δικόγραφο της αγωγής πρέπει να περιέχει τιςπροϋποθέσεις που θεσπίζει το άρθρο 902 ΑΚ δηλαδή περιγραφήτων κρίσιμων πραγματικών περιστατικών ρητή αναφορά τηςκατοχής του εγγράφου από τον εναγόμενο (αλλιώς απόρριψη ΑΠ2091994 ΕΕΝ 1995 195∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΑΠ9532002 ΝΟΜΟΣ ΑΠ 10731973 ΝοΒ 22 (1974) 758 επ∙ ΜΠρΘεσ15481991 Αρμ 1991 762 επ με σημείωμα ΣΤ-Γ χωρίς καν ναείναι υποχρεωμένο το δικάζον δικαστήριο να αποφανθεί επrsquo αυτούτου αιτήματος∙ βλ ακόμη ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΜΠρΠατρ 1182004 ΕΕργΔ 2004 474 επ∙ ΜΠρΑθ1292005 Αρμ 2005 886 επ = ΕπισκΕΔ 2005 217∙ ΜΠρΧαν 392006ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ Πρβλ ακόμη ΠΠρΡοδ 922004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ κατά τηνοποία η αοριστία δεν μπορεί να αναπληρωθεί laquoαπό το λόγο ότικατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων ο διάδικος μπορεί ήπρέπει να κατέχει το έγγραφο αυτόraquo∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19(1971) 1472 επ [τα έγγραφα βρίσκονται στα χέρια του

19

ανακριτή απορρίπτει]) Το ίδιο ισχύει βέβαια και όταν ηεπίδειξη ζητείται από τον εναγόμενο με τις προτάσεις (ΠΠρΑθ73151996 ΕπισκΕΔ 2002 763) Υποστηρίζεται πάντως εύλογα πωςστις περιπτώσεις υποχρεωτικής τήρησης επαγγελματικών βιβλίων ηκατοχή τεκμαίρεται στο πρόσωπο του καθrsquo ου (Στοϊκός σ 32)στοιχείο που θα μπορούσε σε ένα δεύτερο επίπεδο να οδηγήσει σεεπανεξέταση της στάσης της νομολογίας στο ζήτημα τηςαοριστίας Σε περίπτωση αιτιολογημένης άρνησης πρέπει νααποδεικνύεται η κατοχή του εγγράφου στα χέρια του εναγόμενουκαι το σχετικό βάρος απόδειξης φέρει ο ενάγων (ΑΠ 3981959 ΝοΒ7 (1959) 1248∙ ΑΠ 71966 ΝοΒ 14 (1966) 653∙ ΕφΑθ 61171982ΝοΒ 30 (1982) 1489 επ [1492] Παράλειψη πάντως τουδικαστηρίου της ουσίας να αποφανθεί στην αίτηση για επίδειξηεγγράφων θεμελιώνει το λόγο αναιρέσεως του άρθρου 559 αρ 9ΚΠολΔ υπό την προϋπόθεση ότι η αίτηση αυτή ήταν παραδεκτή καισύννομη (βλ σχετικά ΑΠ 6812007 ΝΟΜΟΣ laquohellipτουτέστιν να γίνεταιεπίκληση της κατοχής του εγγράφου από τον αντίδικο να προσδιορίζεται σαφώς τοέγγραφο και το περιεχόμενο του και να εκτίθενται περιστατικά από τα οποία ναπροκύπτει το έννομο συμφέρον του αιτούντος δηλαδή ότι το έγγραφο είναιπρόσφορο προς άμεση ή έμμεση απόδειξη λυσιτελούς ισχυρισμού του αιτούντος ήπρος ανταπόδειξη τέτοιου ισχυρισμού του αντιδίκου τουraquo Βλ και ΑΠ18572005 ΕλλΔνη 2006 469 επ ΑΠ 7852007 ΝΟΜΟΣ οι οποίεςέκαναν δεκτό σχετικό λόγο αναίρεσης)

Επιπρόσθετα απαιτείται και στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 24∙ Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 611 επ∙ διαφορετικά απόρριψη ΑΠ 3921977 ΝοΒ 25(1977) 1364 [μη επίκληση περιστατικών που το στοιχειοθετούνσε σχέση με το έγγραφο οδηγεί σε απαράδεκτο] ΑΠ 5381977 ΝοΒ26 (1978) 187 ΑΠ 10452004 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ΠΠρΠειρ 1361997 ΔΕΕ 1997 573) Το βάρος απόδειξης τωνανωτέρω φέρει ασφαλώς ο ενάγων (Ράμμος ΑρχΝ 1955 266∙ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 303 ΑΠ 14941987 ΕΕΝ 1988 814)Ο εναγόμενος διαθέτει ευρύ πεδίο άρνησης της αγωγής δυνάμενοςνα προβάλει σειρά ισχυρισμών όπως τη μη κατοχή του εγγράφουτην αμφισβήτηση του δικαιώματος ή της ύπαρξης εννόμουσυμφέροντος του ενάγοντος κλπ (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) 20 Το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο ενάγων στο πλαίσιοτης δίκης που ανοίγεται εδώ εντοπίζεται στο βαθμό ακρίβειαςτου προσδιορισμού του επίμαχου εγγράφου Πρόκειται για ένακατεξοχήν ζήτημα αοριστίας του δικογράφου Επικρατεί η άποψηπου απορρίπτει την αγωγή στη βάση της αοριστίας όταν σε αυτήγίνεται γενική αναφορά όλων των εγγράφων που έχει στην κατοχήτου ο εναγόμενος ή όλων των εγγράφων που περιέχονται σεκάποιον φάκελο βιβλίο ή αρχείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 25με παραπομπές σε σχετική νομολογία) Η θεμελίωση της σχετικήςκρίσης εδράζεται σε τρία κυρίως επιχειρήματα Πρώτον στην

20

κατοχύρωση του δικαιώματος αντίκρουσης του εναγόμενου οοποίος πρέπει να γνωρίζει επακριβώς για ποιο έγγραφο καλείταινα λογοδοτήσει∙ δεύτερον στην ευχερή απονομή τουδικαιοδοτικού έργου καθώς το δικαστήριο θα αδυνατεί ναδιατάξει αποδείξεις εφόσον δεν έχει λάβει χώρα σαφήςπροσδιορισμός του επίδικου εγγράφου∙ και τρίτον στηδιασφάλιση της διαδικασίας αναγκαστικής εκτέλεσης η οποίαπροϋποθέτει διατακτικό απόφασης με πλήρη σαφήνεια ως προς τοσυγκεκριμένο έγγραφο (βλ αντί πολλών Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ25∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ∙ΠΠρΜυτ 11997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ Πρβλ όμως Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 685 επ)

Μολαταύτα laquoη λεπτή κόκκινη γραμμήraquo ανάμεσα στο ορισμένοκαι την αοριστία του δικογράφου έχει ταλανίσει την επιστήμη(βλ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 597 επ όπου και δικαιοσυγκριτικέςπαρατηρήσεις∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 25 τον ίδιο ΔίκαιοΑποδείξεως σ 248 επ ο οποίος υπογραμμίζει την εξατομίκευσητου εγγράφου και δεν θέτει ως sine qua non όρο τον ειδικότεροπροσδιορισμό του∙ Σύμφωνη με την αντίληψη αυτή η ΕφΘεσ11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ όμοια η ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ2004 1030∙ πρβλ εδώ και Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 429 επ καιΣτοϊκό σ 35 επ όπου υπογραμμίζεται - ειδικά για ταεπαγγελματικά βιβλία ndash το ανεφάρμοστο των νομολογιακώνεπιταγών όταν πρόκειται για τήρηση βιβλίων σε ηλεκτρονικήμορφή) 21 Στη νομολογία επικρατεί πάντως μια ξεκάθαρη τάσηαπόρριψης αγωγών λόγω αοριστίας εφόσον δεν έχει λάβει χώραειδικός προσδιορισμός του εγγράφου και αναφορά τουπεριεχομένου τους (ΑΠ 17711988 ΕΕΝ 1989 850 [βιβλιάριοενσήμων ΙΚΑ]∙ ΑΠ 5081993 ΕλλΔνη 1994 1299∙ ΕφΑθ 24562002 Δ33 (2002) 658 ΕφΘεσ 18522003 Αρμ 2004 1155∙ ΕφΠειρ4371996 ΔΕΕ 1996 697∙ ΕφΠειρ 11571996 ΔΕΕ 1997 723∙ ΠΠρΡεθ1032000 DE LEGE 2005 83∙ ΜΠρΑθ 173921997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ127071999 ΕΕμπΔ 1999 751∙ ΜΠρΑθ 15152005 ΔΕΕ 2005 571∙ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ [αοριστία λόγω μη αναφοράςσελίδων εμπορικού βιβλίου]∙ ΕφΛαρ 2121974 Δ 6 (1975) 716 επ(717 επ)∙ ΜονΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257 επ∙ ΜΠρΘεσ49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ [ατομικώς και ακριβώς ναπεριγράφεται το περιεχόμενο και ο αριθμός η ποσότητα τωνσελίδων]∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650) [ούτεχονδρικώς δεν προσδιορίζεται το περιεχόμενό των εγγράφων]∙ ΑΠ15651998 ΔΕΕ 1999 491 [τιμολόγια έγγραφα μεταφοράςεμπορευμάτων]∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΕφΛαρ 292002ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΜΠρΑθ 97192000 ΕπισκΕΔ 2001 1148 επ[αποφάσεις ΔΣ και ΓΣ τιμολόγια δελτία αποστολής εμπορικά

21

βιβλία]∙ ΑΠ 9532002 ΝΟΜΟΣ [καταστάσεις προσωπικού θεωρημένεςαπό την Επιθεώρηση Εργασίας]∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ [καταστάσειςηχογραφημάτων τμήμα βιβλίου αποθήκης]∙ΕφΑθ 146981988 ΕλλΔνη1993 1366 [στελέχη αποδείξεων αποθήκης]∙ ΕφΑθ 17411994ΕλλΔνη 1995 1261∙ ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141 [φάκελοςνοσηλευθέντος προσώπου]∙ ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ∙ ΠΠρΑθ13261989 ΑρχΝ 1989 468)∙ ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ= ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ [κίνηση τραπεζικών λογαριασμών]∙ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ [φύλλα μητρώου και λοιπέςκαταστάσεις πιστωτικού ιδρύματος]∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ[βεβαίωση εργοδότη με αναφορά σε συγκεκριμένη νομοθετικήρύθμιση]∙ ΕφΑθ 31501969 ΝοΒ 18 (1970) 445 επ (446)∙ ΠρΑθ10461968 ΝοΒ 16 (1968) 652 επ∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32(1984) 1575∙ για περαιτέρω νομολογία βλ Παϊσίδου σ 136 υπ192 Υπάρχουν πάντως και αποφάσεις που έκαναν δεκτό το σχετικόαίτημα (βλ ΑΠ 2821971 ΝοΒ 19 (1971) 872 επ [απορρίπτειμερικά (βιβλιάριο δανείων και χαρτόδεμα) αλλά κάνει δεκτή τηναίτηση ως προς τραπεζικό βιβλιάριο] ΜΠρΑθ 17332000 ΔΕΕ 2000746 επ η οποία διέταξε την επίδειξη (και χορήγησηαντιγράφων) όλων των οικονομικών καταστάσεων που εμφανίζουντις μηνιαίες εισπράξεις του καθrsquo ου φροντιστηρίου καθώς καιτου μαθητολογίου του που αναφέρονται στο χρονικό διάστημα απόΣεπτεμβρίου 1996 μέχρι τέλους Δεκεμβρίου 1999 προκειμένου ηαιτούσα να ασκήσει τα εκ της συμβάσεως δικαιόχρησης απορρέονταδικαιώματά της∙ ΜΠρΑθ 222961995 ΔΕΕ 1996 597 επ∙ ΜΠρΚατ8591999 ΔΕΕ 2000 75 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2000 123 επ [επίδειξητου συνόλου αλληλογραφίας])22 Ο ισχυρός αντίλογος προσάπτει στην κρατούσα γνώμη τηνπαραβίαση των άρθρων 6 sect 1 και 13 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ (βλ ήδηΓέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 120 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 687 επ και αναλυτικά Παϊσίδου σ 57 επ) καιεισηγείται το χαρακτηρισμό του δικογράφου ως ορισμένου laquoόταντα αιτούμενα έγγραφα περιγράφονται με τρόπο που επιδέχεταιεξειδίκευση και εξατομίκευση και υπάρχει αντικειμενικήαδυναμία του αιτούντος να τα προσδιορίσει εκ των προτέρωνεπακριβώςraquo (Μανιτάκης ΕλλΔνη 2003 365 επ όπου και πλήθοςαποφάσεων του ΕΔΔΑ (369 επ) 371 επ∙ όμοια και ο ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 621 επ που κάνει λόγο για laquoασφυκτικέςraquo καιlaquoυπέρμετρα αυστηρέςraquo προϋποθέσεις (σ 623) οι οποίες οδηγούνστην κατάλυση των θεμελιακών δικαιωμάτων που προστατεύονταιαπό τις ανωτέρω διατάξεις (όμοια και ο Νίκας 537 laquoαπαίτηση hellipδυσβάστακτη hellip για τον αιτούνταraquo) ενώ και ο Γιακουμήςυπογραμμίζει ότι η laquoη πρακτική αυτή που αχρηστεύει σε μεγάλοβαθμό τη χρησιμότητα του θεσμούhellip φθάνει δυστυχώς μέχριακροτήτωνraquo (Γιακουμής Δ 27 (1996) 518 επ όπου και πολύενδιαφέρουσες αναφορές στη γερμανική και αυστριακή ρύθμιση)

22

Υπερβολική αυστηρότητα διαπιστώνεται άλλωστε και στο πλαίσιοεξέτασης της ίδιας προβληματικής από την οπτική γωνία τωνεπαγγελματικών βιβλίων (βλ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ308 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 (2002) 687 επ Στοϊκόσ 35 επ με περαιτέρω παραπομπές) Μολαταύτα το Ακυρωτικόμας αποφάνθηκε πρόσφατα ότι laquohellipοι εισαγόμενες από τη διάταξη του άρθρου902 ΑΚ προϋποθέσεις για την άσκηση αγωγής επιδείξεως εγγράφων δεν περιορίζουνστον πυρήνα του το δικαίωμα του προσώπου να προσφύγει στο δικαστήριο και ναζητήσει με τον τρόπο αυτό ανάλογη δικαστική προστασία και επομένως δενδημιουργείται αντίθεση στις μνησθείσες διατάξεις της ΕΣΔΑ και του Συντάγματοςraquo(ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 πρβλ και ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 659 επ με κριτικές παρατηρήσεις Μπέη 661 επ = ΕΕμπΔ2002 331 επ όπου και σύμφωνη (προς την απόφαση) γνωμοδότησηΡόκα 336 επ [342 επ])23 Η τοπική αρμοδιότητα καθορίζεται στη γνωστή δικαιοδοτικήβάση της κατοικίας του φυσικού ή της έδρας του νομικούπροσώπου που κατέχει το επίδικο έγγραφο (Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 21 όπου και σχετική νομολογία∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ19 (1971) 491 επ) χωρίς να αποκλείεται πάντως και ηεπιστράτευση της δωσιδικίας της συνάφειας (ειδικότερα βλΝικολόπουλο άρθρ 902 αρ 21 τον ίδιο Δίκαιο Αποδείξεως σ247) Κατά την κρατούσα άποψη καθrsquo ύλην αρμόδιο δικαστήριοείναι (λόγω του μη αποτιμητού της αξίωσης σε χρήμα) και πάλιτο Πολυμελές Πρωτοδικείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 20∙Παϊσίδου σ 47 και υπ 63 όπου πλήθος παραπομπών∙ ΑΠ16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΕφΚερκ 321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ)με παρατηρήσεις Σταματόπουλου ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971)491 επ) Ωστόσο υποστηρίζονται και αποκλίνουσες απόψεις (υπέρτης αρμοδιότητας του Ειρηνοδικείου προς εκδίκαση με βάση τηδιαδικασία μικροδιαφορών λόγω της φύσης του αντικειμένου τηςαξίωσης δηλαδή του εγγράφου Μπέης Δ 11 (1980) 198∙Γιακουμής Δ 27 (1996) 519 Αντίθετοι οι Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 20 Παϊσίδου σ 48 που αμφισβητούν την ερμηνευτικήσύλληψη της έννοιας του αντικειμένου της δίκης) Επίσηςσποραδικά η νομολογία θεώρησε ως αρμόδιο το Μονομελές Πρκείολόγω της ειδικής διαδικασίας στο πλαίσιο της οποίαςυποβλήθηκε το σχετικό αίτημα (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972)1463 [πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας άρα εφαρμογή 17 sect 2 ΚΠολΔ]ΕιρΑθ 29861980 Δ 12 (1981) 176 επ [παραπέμπει στο ΜονΠρ(εργατικές διαφορές) λόγω συνάφειας με την κύρια αγωγή]24 Όπως και στο πλαίσιο εξέτασης του άρθρου 901 ΑΚ έτσι καιεδώ σημειώνεται η εφαρμογή της τακτικής διαδικασίας (ΡάμμοςΑρχΝ 1955 265 ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451 αρ 5)που συνεπάγεται τη διεξαγωγή της δίκης με βάση τουςαντίστοιχους κανόνες απόδειξης (Κρουσταλάκης Δ 1 (1970) 648

23

επ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 επ Γκόγκας Δ 18(1987) 826 για τις λεπτομέρειες αναφορικά με την επιρροή τωνάρθρων 450 επ ΚΠολΔ στο στάδιο της αποδεικτικής διαδικασίαςβλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 16 επ) Έχει κριθεί πως το άρθρο670 ΚΠολΔ δεν αποτελεί κώλυμα έκδοσης απόφασης περί επίδειξηςεγγράφων κατά το άρθρο 451 ΑΚ (ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566επ Contra ΕφΑθ 33671979 ΝοΒ 28 (1980) 796 ΕφΑθ 76441982ΝοΒ 31 (1983) 73 επ (74) [για τα άρθρα 637-646 ΚΠολΔ])

24

25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στηνπρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιοικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγοςείναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του ΠολυμελούςΠρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία ανσυνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη τηνκύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται ταθεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικάαπόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ= Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ)θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω τωνεγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη καιμετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) τηνεπιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού τωνασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχωναποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετεςπαρατηρήσεις Μπέη ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27(1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982)201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατάτης επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψηασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτησητης κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής πουσκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004)1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησηςφέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικαμέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέηυποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo

25

αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (ΜπέηςΔ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όριατης προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτήυιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27(1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΑθ256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27(1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης τηςδικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρεπίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριολόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίουζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά τοουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει τηναπόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ οίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωσηάσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερώναπό την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρωνπροϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιοτης επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264επ)26 Η απόφαση που εκδίδεται αναπτύσσει τις συνήθεις έννομεςσυνέπειες κάθε δικαστικής απόφασης και προσβάλλεται με ένδικαμέσα σύμφωνα με τα γενικώς ισχύοντα (Γέσιου-Φαλτσή ΔίκαιοΑποδείξεως σ 308 Γιακουμής Δ 27 (1996) 523) Σχετικά με τηνεκτέλεση της απόφασης περί επίδειξης εφαρμόζονται τα άρθρα 941και 946 ΚΠολΔ (βλ σχετικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 32∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 452 αρ 1 Γιακουμή Δ 27(1996) 521 επ Παϊσίδου σ 52 επ και 242 επ∙ ΑΠ 6182003ΕλλΔνη 2003 1288∙ ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ 2004 1030∙ ΕφΚερκ321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ) με παρατηρήσειςΣταματόπουλου ∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ ΜΠρΑθ28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463∙ ειδικά για την επίδειξηεπαγγελματικών βιβλίων βλ Στοϊκό σ 32 επ) που αξιώνουντουλάχιστον προσωρινή εκτελεστότητα ενώ το αίτημαπροσωποκράτησης προϋποθέτει βέβαια τελεσιδικία της σχετικήςαπόφασης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31)

Άρθρο 903 -Πώς γίνεται

Η επίδειξη του πράγματος η του εγγράφου γίνεται στον τόπο όπου βρίσκεται κατά το χρόνο της αίτησης εκτός αν ο ένας ή ο άλλος αξιώσει για σπουδαίο λόγο την επίδειξη αλλούΟ κίνδυνος και οι δαπάνες της επίδειξης βαρύνουν εκείνον που την αξιώνει

26

Ο κάτοχος μπορεί να αντιτάξει άρνηση εφόσον δεν προκαταβάλλονται οι δαπάνες και δεν παρέχεται ασφάλεια για ενδεχόμενη ζημία

Α Η ρύθμιση της έννομης σχέσης επίδειξης πράγματος ή εγγράφου

1 H διάταξη του άρθρου 903 ΑΚ εφαρμόζεται τόσο στηνεπίδειξη πράγματος όσο και εγγράφου είναι δηλαδήσυμπληρωματική ρύθμιση των άρθρων 901 και 902 Οι συντάκτεςτου Κώδικα εμπνεύστηκαν τη ρύθμιση από την sect 911 γερμΑΚ και τοάρθρο 86 sect 4 και 5 του γαλλοϊταλικού Κώδικα Ενοχών Εδώ ονομοθέτης εξειδικεύει τον τόπο υλοποίησης του δικαιώματος (sect1) ρυθμίζει τα ζητήματα της κατανομής του κινδύνου και τωνεξόδων επίδειξης (sect 2) και προβλέπει δυνατότητα εναντίωσηςτου κατόχου του εγγράφου υπό την προϋπόθεση συνδρομήςσυγκεκριμένων προϋποθέσεων (sect 3) Πρόκειται πάντως για διάταξηενδοτικού δικαίου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 1∙ ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 2∙ Παϊσίδου σ 51 επ)

Ι Διεξαγωγή της επίδειξης

2 Οι λεπτομέρειες που αφορούν στον τον τόπο επίδειξηςκαθορίζονται στην πρώτη παράγραφο Με βάση τη ρύθμιση δύοείναι οι νοητοί τόποι Κατά κανόνα αυτή θα λαμβάνει χώρα στοντόπο που βρίσκεται το έγγραφο Ως τόπος δεν πρέπει πάντως ναγίνεται αντιληπτός ο συγκεκριμένος χώρος που βρίσκεται τοαντικείμενο αλλά γενικότερα η τοπική περιφέρεια όπως αυτή θαπροσδιορίζεται με βάση τους κανόνες της συναλλακτικής πίστηςκαι των χρηστών ηθών (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 1 ΓεωργιάδηςΑπ όπ αρ 27 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3) Στηνπερίπτωση αυτή μάλιστα μπορεί να διαταχθεί η επιστροφή τουαντικειμένου στην αρχική του τοποθεσία με δαπάνες του κατόχουαν ο τελευταίος προέβη σε μεταφορά του σε χρονικό σημείομεταγενέστερο της υποβολής της αίτησης (Γεωργιάδης Απ όπ αρ27) ενώ δεν αποκλείεται και αξίωση αποζημίωσης σε βάρος τουεφόσον αποδειχθεί δόλος στο πρόσωπο του κατόχου ως προς τημεταφορά του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 5∙Βαθρακοκοίλης όπ)

Κατrsquo εξαίρεση και υπό τον όρο της συνδρομής σπουδαίουλόγου επίδειξη μπορεί να ζητηθεί και σε άλλον τόπο (με ρητήαίτηση η οποία θα προσδιορίζει τον τόπο αυτόν ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3α) ο οποίος δεν προσδιορίζεται στηδιάταξη αλλά θα καθορίζεται από τις περιρρέουσες περιστάσειςτης υπόθεσης Το σχετικό αίτημα μπορούν μάλιστα να υποβάλουναμφότερα μέρη Απαιτείται πάντως συγκεκριμενοποίηση του τόπουστο δικόγραφο (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 2) Υπό την αόριστηέννοια του σπουδαίου λόγου δύνανται να ενταχθούν διάφορεςπεριστάσεις όπως σοβαροί λόγοι υγείας των μερών

27

διαπροσωπικές έριδες που καθιστούν δυσχερή ή οχληρή την επαφήτων μερών (Ζέπος σ 681) αλλά και λόγοι που άπτονται τηςιδιοσυστασίας του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 6(εύθραυστον δυσμετακόμιστον πολύτιμον)∙ Νικολόπουλος άρθρ903 αρ 1∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 28 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 3α) Σε περίπτωση που δεν ευδοκιμήσει το σχετικόαίτημα διατάσσεται η επίδειξη στον τόπο που εξαρχής βρισκόταντο αντικείμενο κατά το χρόνο υποβολής της αίτησης (Αποστολίδηςάρθρ 903 αρ 2) 3 Αντίθετα ο τρόπος επίδειξης δεν ρυθμίζεται στο νόμο(πρβλ Στοϊκό σ 34 επ και Παϊσίδου σ 138 επ για τοειδικότερο ζήτημα του τρόπου επίδειξης των επαγγελματικώνβιβλίων) Επικρατεί η άποψη κατά την οποία για την αναζήτησητου κατάλληλου τρόπου επίδειξης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οιαρχές της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών(Βαρυπομπιώτης ΕΕΝ 40 (1973) 92 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 26Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) καθώς επίσης η φύσητου αντικειμένου και η έννοια της επίδειξης (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 3) Σε κάθε περίπτωση πάντως επίδειξη δενισοδυναμεί με χρήση του πράγματος (Μαντζούφας σ 484) ή καιαπόδοσή του (Νικολόπουλος Δίκαιο Αποδείξεως σ 250) Δύναταιέτσι να υλοποιηθεί το δικαίωμα με την οπτική (ολική ή μερική)εξέταση θεώρηση του πράγματος εγγράφου ή και τη λήψηαντιγράφου (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31∙ Παϊσίδου σ 52 καισ 126 επ όπου και έρευνα περί της διακριτικής ευχέρειας τουδικαστή να διατάξει και την προσκόμιση του πρωτότυπου ανάλογαμε τις περιστάσεις της εκάστοτε διαφοράς∙ ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ20 (1972) 1463 [αντίγραφο πρακτικού ΓΣ πολυκατοικίας]∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ νέα αίτηση για λήψη τωνίδιων αντιγράφων που χορηγήθηκαν στο πλαίσιο της πρώτηςαπόφασης απορρίπτεται λόγω έλλειψης εννόμου συμφέροντοςΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) ή φωτογράφησης του εγγράφου(Μαντζούφας σ 485) δεν αποκλείεται όμως να απαιτείται γιατην ολοκληρωμένη εκπλήρωση της αξίωσης επίδειξης και η εξέτασήτου με τη χρήση και άλλων αισθήσεων όπως για παράδειγμα τηςόσφρησης ή ακόμη και της γεύσης υπό την αυτονόητη ωστόσοπροϋπόθεση της μη χειροτέρευσης του ίδιου του πράγματος(Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 11∙ Γεωργιάδης Απ όπ) Το ίδιο ισχύεικαι για τον αποχωρισμό συστατικού του πράγματος χωρίς τονοποίον δεν είναι εφικτή η επίδειξη (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 12)Δεν αποκλείεται τέλος η ενάσκηση του σχετικού δικαιώματος όχιαυτοπροσώπως από τον αιτούντα αλλά από το δικαστήριοπραγματογνώμονα (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 8∙ Καυκάς σ 627 οοποίος αναφέρεται σε laquoεμπειροτέχνηraquo) ή και αντιπρόσωπό του(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) ο οποίος διαθέτειειδικές γνώσεις πχ της γλώσσας σύνταξης του εγγράφου (Ζέπος

28

σ 680 υπ 2) ενώ και ο υπόχρεος μπορεί να εκπληρώσει τηνυποχρέωσή του μέσω αντιπροσώπου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 10)Τέλος σε περίπτωση επίδειξης επαγγελματικούεμπορικούβιβλίου η εξέταση από τον αιτούντα περιορίζεται στοσυγκεκριμένο τμήμα που ζητήθηκε και όχι σε επεξεργασία τουσυνόλου των εγγραφών (Καυκάς σ 628∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 9)

Στην περίπτωση λήψης αντιγράφου ο ενάγων δύναται να ζητήσειεπίδειξη του πρωτότυπου και αναπαραγωγή του ενώπιόν του προςαποφυγή παρείσφρησης πλαστογραφίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ13∙ Παϊσίδου σ 127) Σημειώνεται ακόμη πως επίδειξη δενισοδυναμεί με την απλή πρόσβαση του αιτούντος στο αρχείο τουυπόχρεου Ο τελευταίος έχει καθήκον να παραδώσει το έγγραφοστα χέρια του δικαιούχου και όχι να τον εξαναγκάσει σεαναζήτησή του από έναν ευρύτερο αριθμό εγγράφων (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 10 in fine) 4 Τέλος μνείας χρήζει και η με βάση το άρθρο 232 sect 1 γ΄ΚΠολΔ δυνατότητα (βλ εδώ ΑΠ 17921983 Δ 16 (1985) 652 Δενυποχρεούται ο δικαστής να πράξει τα προβλεπόμενα απορρίπτεισχετικό λόγο αναίρεσης) προσαγωγής του εγγράφου κατά τησυζήτηση (βλ εφαρμογή της ρύθμισης από ΑΠ 6651971 ΝοΒ 20(1972) 219 ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22 (1974) 1076) η οποία όμωςυπόκειται σε εντελώς διαφορετικές προϋποθέσεις από αυτές τουάρθρου 902 ΑΚ και αποτελεί ουσιαστικά προστάδιο της αγωγήςτου άρθρου 902 ΑΚ σε περίπτωση μη συμμόρφωσης του υπόχρεου(αναλυτικά βλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 34∙ Παϊσίδου σ 205επ∙ ΜΠρΑθ 29741987 ΕλλΔνη 1989 939∙ ΜΠρΠειρ 7871995ΕΤρΑξΧρΔ 1999 684 επ)

ΙΙ Κίνδυνος και δαπάνες της επίδειξης

1 Κίνδυνος

5 Η υλοποίηση του δικαιώματος επίδειξης δεν αποκλείεται ναέχει ως συνέπεια την έκθεση του αντικειμένου σε πιθανούςκινδύνους Σε αυτές μπορούν να συγκαταλεχθούν οι ειδικότερεςφυσικές συνθήκες που επικρατούν κατά το χρόνο επίδειξης οτρόπος εξέτασης του αντικειμένου αλλά και η πιθανή μεταφοράτου Ο νόμος εύλογα λοιπόν κατανέμει τον κίνδυνο σε βάρος τουαιτούντος ο οποίος άλλωστε είναι εκείνος που επιδιώκει τηνεπίδειξη προς ικανοποίηση ίδιων εννόμων συμφερόντων(Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 30Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 6∙ Παϊσίδου σ 52)6 Στην έννοια του κινδύνου υπάγεται συνεπώς κάθε τυχαίογεγονός (πχ χειροτέρευση ή καταστροφή του πράγματοςΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 903 αρ 6) που σχετίζεται άμεσα ήέμμεσα με την υλοποίηση του σχετικού δικαιώματος (Μαντζούφαςσ 486 υπ 15) όχι όμως και εκείνα που συναρτώνται με τη

29

φύση του προς επίδειξη αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 13Γεωργιάδης Απ όπ)

Ενδεχόμενη επέλευση του κινδύνου θα συνεπάγεται τηνυποχρέωση αποκατάστασης κάθε θετικής και αποθετικής ζημίας σεβάρος του αιτούντος την επίδειξη και υπέρ όλων των προσώπωνπου μπορούν να στοιχειοθετήσουν την ύπαρξη δικαιώματος στοαντικείμενο (κύριος κάτοχος τρίτος) (Γεωργιάδης Απ όπ)

2 Δαπάνες

7 Ως λογικό επακόλουθο της ανάληψης του κινδύνουπροβλέπεται και η επιβάρυνση του αιτούντος και με τις σχετικέςδαπάνες επίδειξης η μορφή των οποίων δύναται να ποικίλλειπχ δαπάνες αποχωρισμού συστατικού του πράγματος έξοδαμετάβασης στον τόπο που βρίσκεται το πράγμα ή μεταφοράς τουτελευταίου στον τόπο που πρέπει να επιδειχθεί (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 31) καθώς και δαπάνεςέκδοσης αντιγράφων ιδίως σε περίπτωση χορήγησης αποσπασμάτωνεμπορικών βιβλίων που μπορούν να ανέρχονται σε εκατοντάδεςσελίδων (Παϊσίδου σ 129) Το ύψος τους καθορίζεται σεπερίπτωση διαφωνίας των μερών από το δικαστήριο (Καυκάς σ630)

3 Δικαίωμα άρνησης του κατόχου

8 Στην τρίτη παράγραφο θεσπίζεται δικαίωμα του κατόχου νααντιτάξει άρνηση ενόσω ο αιτών δεν διασφαλίζει προκαταβολικάδηλαδή πριν από την επίδειξη (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 4∙Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 3) τον κάτοχο έναντι ενδεχόμενων ζημιώντου αντικειμένου Το ύψος τους θα καθοριστεί από τοδικαστήριο στη βάση των άρθρων 162 επ ΚΠολΔ χωρίς πάντως νααποκλείεται και συμφωνία των μερών (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 9) Δεν πρόκειται για άρνηση υπό τη δικονομική-στενή έννοια του όρου (στη διευκρίνιση αυτή προβαίνει οΝικολόπουλος άρθρ 903 αρ 6) αλλά για έκφανση της ένστασηςπίσχεσης (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 8∙ Παϊσίδου σ52 υπ 81) Ισχύουν δηλαδή όσα προβλέπονται στο άρθρο 325 Τοσχετικό δικαίωμα του κατόχου προβάλλεται παραδεκτά και με τηνανακοπή του άρθρου 933 ΚΠολΔ στο στάδιο της αναγκαστικήςεκτέλεσης με δεδομένη τη μη εφαρμογή του άρθρου 330 ΚΠολΔ στησυγκεκριμένη περίπτωση (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 7 ΓεωργιάδηςΑπ όπ 32 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 10)Υποχρέωση πάντως του αιτούντος να προβεί σε καταβολή τωνσχετικών εξόδων ήδη στο στάδιο υποβολής της αίτησης δενυπάρχει (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 14∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ903 αρ 7) Κατά συνέπεια δεν πάσχει αοριστία το δικόγραφοτης αίτησης όταν δεν μνημονεύεται η προκαταβολή των δαπανών ήη παροχή ασφάλειας (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ όπ αρ 8)

30

Πρέπει ακόμη να αναφερθεί και άλλη μια περίπτωσηεπιτρεπτής άρνησης του κατόχου προς επίδειξη η οποία πηγάζειαπό την αρχή της καλής πίστης παρέχοντας στον κάτοχο τοδικαίωμα άρνησης όταν θίγονται ή κινδυνεύουν δικά του έννομασυμφέροντα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 30)9 Άρνηση επίδειξης προβλέπουν και τα άρθρα 450 sect 2 και 452sect 3 ΚΠολΔ (αναλυτικά ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 450 αρ5) τα οποία εφαρμόζονται αναλογικά και στο πλαίσιο των άρθρων901 επ ΑΚ (Παϊσίδου σ 55 υπ 92 και αναλυτικά σ 163επ) Η σχετικά νομολογία είναι πλούσια (ενδεικτικά βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ) Κρίθηκε ότι δεν συντρέχει σπουδαίος λόγος άρνησηςεπίδειξης χορήγησης αντιγράφου της έκθεσης εκτίμησης τηςεπιτροπής του άρθρου 15 νδ 7971971 (ΠρΛαμ 7321975 ΑρχΝ1975 53) Απορρίφθηκε εξάλλου ισχυρισμός περί καθήκοντοςεχεμύθειας προσωπικού ΟΤΕ (ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491επ) Επίσης δεκτή έγινε Αγωγή επίδειξης εγγράφου μεπεριεχόμενο το ιατρικό ιστορικό της αποβιώσασας συζύγου τουενάγοντος με παράλληλη απόρριψη του επικαλούμενουεπαγγελματικού απορρήτου που προβλήθηκε από το εναγόμενονοσοκομείο (ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141)∙ αγωγή επίδειξηςκαι λήψης αντιγράφων ληξιαρχικών καταστάσεων γεννήσεων παράτο επικαλούμενο απόρρητο από την πλευρά του εναγόμενου ΟΤΑ(ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999 225 επ)∙ αίτηση επίδειξηςάδειας καντίνας και της σχετικής γνωμάτευσης της αρμόδιαςνομαρχιακής υπηρεσίας (με παράλληλη απόρριψη του ισχυρισμούτου καθrsquo ου περί προστασίας απορρήτου ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ1998 816) καθώς και αίτημα επίδειξης κίνησης ή σύμβασηςτραπεζικού λογαριασμού παρά το επικαλούμενο τραπεζικόαπόρρητο (ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΘεσ 246791997Αρμ 1997 1278 επ∙ βλ και ΕφΑθ 14831976 ΝοΒ 24 (1976)444) Αντίθετα απορρίφθηκαν αιτήσεις επίδειξης πορίσματοςτραπεζικού ελέγχου λόγω επαγγελματικού φορολογικού υπηρεσιακού απορρήτου (ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708 μεπαρατηρήσεις Νικολαΐδη∙ ΠΠρΑθ 101311991 ΝοΒ 41 (1993) 532 επΑπορριπτέα κρίθηκε εξάλλου αίτηση επίδειξης εσωτερικήςαλληλογραφίας δημόσιας υπηρεσίας (ΠρΑθ 10461968 ΝοΒ 16(1968) 652 επ) Αναλυτικά βλ Παϊσιδου σ 176 επ Πρβλσχετικά και τον προβληματισμό του Γιακουμή Δ 27 (1996) 525)

ΙΙΙ Ευθύνη του υπόχρεου προς επίδειξη

10 Καταληκτικά πρέπει να σημειωθεί πως η ενδεχόμενηαδικαιολόγητη άρνηση συμμόρφωσης του κατόχου με όσα επιτάσσειη σχετική δικαστική απόφαση οδηγεί στην εφαρμογή του άρθρου366 ΚΠολΔ μέσω του παραπεμπτικού κανόνα του άρθρου 452 sect 2ΚΠολΔ (Μπέης άρθρ 452 αρ 3 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως

31

σ 310∙ βλ ενδεικτικά ΑΠ 7811974 ΝοΒ 23 (1975) 328 επ ΑΠ12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 και ειδικά ως προς τοειδικότερο ζήτημα της κατανομής του βάρους απόδειξης ΑΠ7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ [567] ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22(1974) 1076 [δε συνεπάγεται ανεπίτρεπτη μεταβολή του βάρουςαπόδειξης η εφαρμογή του άρθρου 366 μέσω 452 sect 2] Πρβλ τέλοςΑΠ 12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 [δυνατή κατrsquo ανέλεγκτη κρίσηη συναγωγή σιωπηρής ομολογίας κατrsquo εφαρμογήν 366]) ενώ δεναποκλείεται και η καταδίκη του σε αποκατάσταση κάθε περαιτέρωζημίας που συναρτάται με την άρνηση επίδειξης με βάση τιςδιατάξεις περί μη εκπλήρωσης της παροχής (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ2∙ Γεωργιάδης Απ όπ 33) Αν πάντως επέλθει πλήρης ικανοποίησητου ενάγοντος ο τελευταίος δεν μπορεί να επανέλθει με νέααγωγή βασιζόμενη στην αρχική του αξίωση από το πράγμα(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 11 και 902 αρ 11)

32

• 2 Παράλληλα προς τα άρθρα 902-903 εφαρμόζονται εξάλλου και οι διατάξεις των άρθρων 654 (ΕφΑθ 31521972 ΝοΒ 20 (1972) 939 επ με σημείωση Παπαδημητρίου) και 755 στο πλαίσιο της σύμβασης εργασίας και της εταιρίας αντίστοιχα ενώ μνεία πρέπει να γίνει και στα άρθρα 14-16 ΕΝ τα οποία εφαρμόζονται ως προς το ειδικότερο θέμα της επίδειξης εμπορικών βιβλίων (αναλυτικά βλ Στοϊκό σ 30 επ) Αξιομνημόνευτα είναι επίσης τα άρθρα 303-304 και 1201 και 1340 ΑΚ ως παραπλήσιες μορφές της επίδειξης οι οποίες εφαρμόζονται παράλληλα και απόλυτα ανεξάρτητα από τις εδώ εξεταζόμενες ρυθμίσεις
• 3 Από την άλλη πλευρά όλες οι προαναφερόμενες διατάξεις συμπληρώνονται από τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ με τα οποία καθορίζονται οι ειδικότερες δικονομικές κατά κύριο λόγο προϋποθέσεις επίδειξης και εκτέλεσης της απόφασης για την επίδειξη εγγράφων (για το προγενέστερο καθεστώς των άρθρων 429-434 ΠολΔ βλ Παϊσίδου σ 16 επ) Οι μόλις προαναφερόμενες διατάξεις δεν οδήγησαν ούτε σε κατάργηση ούτε σε συρρίκνωση του πεδίου εφαρμογής των ρυθμίσεων του ουσιαστικού δικαίου (η θέση αυτή είναι αδιαμφισβήτητη σε θεωρία και νομολογία βλ Ράμμο ΕρμΑΚ 902 αρ 2∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 2 και 3∙ ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 450 αρ 1 Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1∙ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 608 επ Για τη γενικότερη συζήτηση που προκλήθηκε από τη συνύπαρξη των ουσιαστικών και δικονομικών διατάξεων περί επίδειξης εγγράφων βλ αναλυτικά Παϊσίδου σ 37 επ) Η βασική διάκριση που επικρατεί στην επιστήμη είναι η ακόλουθη Οι διατάξεις του ΑΚ (δηλαδή τόσο η γενική ρύθμιση των άρθρων 902 επ ΑΚ όσο και οι προαναφερόμενες διατάξεις των άρθρων 654 και 755 ΑΚ στις οποίες πρέπει να προστεθούν και αυτές των άρθρων 1200 1201 1339 και 1340 ΑΚ βλ σχετικά Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 υπ 10) εφαρμόζονται ανεξάρτητα από την ύπαρξη εκκρεμούς δίκης ενώ αντίθετα τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ συνδέονται άμεσα με την τελευταία (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) 450 αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 επ Νίκας σ 533 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 246 επ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Κουτσουράδης σ 265 Παϊσίδου σ 35 επ 39∙ ΑΠ 12641983 Δ 15 (1984) 400 με ενημερωτικό σημείωμα Σταματόπουλου∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 ΜΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257∙ Πρβλ όμως Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 609 ο οποίος εισηγείται την ερμηνευτική διαστολή των διατάξεων του ΚΠολΔ ακόμη και όταν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη∙ την κατασκευή αυτή αποκρούει η Παϊσίδου σ 42 και σ 53 επ ειδικά σε σχέση με τη θεμελίωση της αξίωσης και του εννόμου συμφέροντος ενώ παράλληλα απορρίπτει και τη μεταφύτευση των προϋποθέσεων του ΑΚ περί εννόμου συμφέροντος στην αίτηση των άρθρων 450 επ ΚΠολΔ Βλ επίσης την ανάλυση από τους Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 679 επ) Ωστόσο τα προαναφερόμενα πλέγματα διατάξεων εφαρμόζονται αρκετές φορές αναλογικά τόσο στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης όσο και εκτός αυτής (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2 και 17∙ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1) εκεί δηλαδή που υπάρχει ρυθμιστικό κενό
• A Έννοια - Σκοπός
• A Έννοια
• 1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω της οποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στη θεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότητα ποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενων ελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)
• • 4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφων ρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οι προϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικού αιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσι και υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679 Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ 10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979) 563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωση Παπαδημητρίου∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσεις Αντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994 668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτηση γίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δεν εφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]
  • 10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύει περιοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμου συμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δεν πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιας και μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος του αιτούντος
  • 13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά και διαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχει ενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς το συμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τις περισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά τον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναι αναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περί συμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφο πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ 44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτή συστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής και κατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίες συμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τον κάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούν έτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργου δωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχα έγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίων ιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσεις αναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ή βιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται από μέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ 38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτής διορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν το αίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και το σωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπ Επιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή και όταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεση αδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδου σ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωση αυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικά βιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)
  • 25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στην πρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιο ικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγος είναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του Πολυμελούς Πρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία αν συνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη την κύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται τα θεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικά απόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω των εγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη και μετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) την επιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού των ασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ 534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχων αποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ 36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Μπέη∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατά της επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψη ασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτηση της κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ 270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής που σκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησης φέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέη υποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (Μπέης Δ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όρια της προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτή υιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27 (1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27 (1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης της δικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν 1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρ επίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριο λόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίου ζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά το ουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει την απόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ ο ίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωση άσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερών από την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρων προϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιο της επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264 επ)

(Μαντζούφας σ 484∙ Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 5Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 901 αρ 2∙ πρβλ και ΔημητροπούλουΑρχΝ 2007 420 επ) Πάντως αν και αυτοτελής η αξίωση έχειπαρακολουθηματικό χαρακτήρα (βλ Γεωργιάδη Απ όπ) ή απόδιαφορετική οπτική γωνία συνιστά παρεπόμενη υποχρέωση άλληςκύριας υποχρέωσης (Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 2∙ αντίθετα οΡάμμος ΕρμΑΚ Εισαγ 901-903 αρ 5) διαφορετική όμως τωναντίστοιχων υποχρεώσεων που προβλέπονται στα άρθρα 456 και 519ΑΚ (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 2) 4 Με γνώμονα την προπεριγραφόμενη νομική της φύση η αξίωσηεπίδειξης δεν υπόκειται σε ίδια παραγραφή (Ράμμος ΕρμΑΚ άρθρ901 αρ 18α ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 901 αρ 5) αλλά στηνπαραγραφή της αξίωσης ως προς το πράγμα (Νικολόπουλος άρθρ901 αρ 16∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 901 αρ 5 ΜπαλοδήμοςΔ 22 (1991) 152)

Γ Νομοθετική ρύθμιση

5 Η διάταξη έλαβε κυρίως ως πρότυπό της την sect 809 γερμΑΚΕκτός από το άρθρο 901 για την υλοποίηση του δικαιώματοςεπίδειξης εφαρμοστέα είναι και η διάταξη του άρθρου 903

Δ Προϋποθέσεις γέννησης της αξίωσης επίδειξης

6 Τρεις είναι οι προϋποθέσεις για τη νόμιμη ενάσκηση τηςαξίωσης με βάση τη νομοτυπική μορφή της διάταξης η ανάλυσητων οποίων ακολουθεί αμέσως παρακάτω

Ι Ύπαρξη αξίωσης σχετικά με το επιδεικτέο πράγμα

7 Ο νόμος αναφέρεται σε όποιον έχει αξίωση σχετικά με κάποιο πράγμαΗ σχέση μεταξύ της αξίωσης και του πράγματος δύναται να είναικαι έμμεση (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 2∙ Βαθρακοκοίλης όπ αρ 3βλ και το διαφωτιστικό παράδειγμα στον Γεωργιάδη Απ όπ)δηλαδή μπορεί να πηγάζει από το πράγμα ή και να εξαρτάται απότην ύπαρξη ή τη φύση του (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 12) Τοείδος της αξίωσης δεν εξειδικεύεται ούτε περιορίζεται Πρέπειπάντως να πρόκειται για ιδιωτικού δικαίου αξίωση (Αποστολίδης901 αρ 5) Κατά συνέπεια εντάσσονται εδώ ενοχικές (ακόμη καιαν είναι διαζευκτικές Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 6 και 7)εμπράγματες κληρονομικές και άλλες αξιώσεις (Φουρκιώτης σ354∙ Καυκάς σ 622∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 2∙ ΣπυριδάκηςΠεράκηςάρθρ 901 αρ 3 Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 4∙ ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 901 αρ 3) συνήθως όμως η αξίωση είναιενοχικού χαρακτήρα (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 9∙ πρβλ εξαντιδιαστολής και Νικολόπουλο άρθρ 901 αρ 5) Ηθικής φύσηςαξίωσης υπάγονται εδώ (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 8) υπό τηνπροϋπόθεση της πλήρωσης των όρων της ΑΚ 299 (Ράμμος ΕρμΑΚ 901

6

αρ 2) Η ενάσκηση του δικαιώματος επίδειξης δεν κωλύεταιεξάλλου ακόμη και αν η αξίωση τελεί υπό αναβλητική αίρεση ήπροθεσμία (Ζέπος σ 678∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 7∙ Νικολόπουλοςάρθρ 901 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ) Αρκεί δηλαδή και ηδυνατότητα ύπαρξης της αξίωσης (Βάλληνδας σ 220) Πάντως ηαξίωση προς επίδειξη προϋποθέτει ενεργή αξίωση ως προς τοπράγμα κατά το χρόνο υποβολής του σχετικού αιτήματος(Βαθρακοκοίλης όπ)8 Ως πράγμα νοείται κάθε νοητό ενσώματο κινητό ή ακίνητοαντικείμενο το οποίο εντάσσεται στην έννοια του πράγματοςκατά το άρθρο 947 sect 1 ΑΚ (Μαντζούφας σ 484∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 901αρ 4 και 5) συμπεριλαμβανομένων και των συστατικών(ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 901 αρ 2) υπό τον όρο ότι η επίδειξητων τελευταίων δε θα έθετε σε κίνδυνο την ακεραιότητα ή καιτη χρησιμότητα του πράγματος ως συνόλου (Νικολόπουλος άρθρ 901αρ 11∙ Γεωργιάδης Απ όπ∙ Βαθρακοκοίλης όπ αρ 3 β) όπωςπχ όταν πρόκειται για ουσιώδες συστατικό του πράγματος(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 3 και 10) Στην έννοια του πράγματοςεντάσσονται κατά μία άποψη οι φυσικές δυνάμεις και η ενέργειαμε γνώμονα τη ρύθμιση του άρθρου 947 sect 2 (Καυκάς σ 623 υπ1∙ σύμφωνος ο Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 6 και ο Νικολόπουλος άρθρ901 αρ 10 εφόσον βέβαια υπάρχει δυνατότητα εξουσιάσεως)Εξαιρείται πάντως το ανθρώπινο σώμα (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 4∙Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 300) και τα μέλη του(Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 10) όχι όμως και το πτώμα καθώςκατά του πρώτου δε νοείται αξίωση (αφού η έννοια του πράγματοςεξομοιώνεται με κάτι απρόσωπο Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 10)ενώ αντίθετα το δεύτερο δύναται να αποτελεί αντικείμενοαπόδειξης (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 10∙ Βαθρακοκοίλης όπ Γιαζήτημα χαρακτηρισμού του νεκρού ως προσώπου ή πράγματος κάνειλόγο ο Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 4 όμοια ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ901 αρ 2) Η αίτηση πάντως που υποβάλλεται προς την αρμόδιααρχή με σκοπό την εκταφή πτώματος δεν υπάγεται στο άρθρο 901ΑΚ (Αποστολίδης 901 αρ 5) Τέλος δεν εντάσσεται στην ανωτέρωέννοια η ομάδα πραγμάτων ως ιδανικό σύνολο καθώς και η ομάδαπεριουσίας ή η επιχείρηση (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 10)9 Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το ζήτημα τουεπιτρεπτού υποβολής του αιτήματος προς διαπίστωση ενδεχόμενηςύπαρξης αξίωσης ή διακρίβωση του ύψους αυτής Το θέμααπασχολεί έντονα την επιστήμη Η κρατούσα άποψη απορρίπτει τηνανωτέρω εκδοχή με επίκληση του ίδιου του κανόνα δικαίου πουθέτει ως προαπαιτούμενο την ύπαρξη αξίωσης (Βαθρακοκοίλης όπ∙Μπαλοδήμος Δ 22 (1991) 151∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006)749 επ με σύμφωνο σημείωμα ΑΕΤ 751 Τις δυσχέρειες πουπροκαλούνται από τη θέση αυτή υπογραμμίζει ο Νικολόπουλος άρθρ901 αρ 9 Πρβλ εδώ Αποστολίδη 901 αρ 8 και 5 in fine ο

7

οποίος κάνει λόγο για αξίωση και όταν ο αιτών θέλει ναβεβαιωθεί για την ύπαρξή της) Σημειώνεται πως ο νομοθέτης δενενσωμάτωσε τη σχετική φράση η οποία περιέχεται στην sect 809γερμΑΚ Η αντίθετη γνώμη εδράζεται σε τελολογικής φύσηςεπιχειρήματα ανατρέχει δηλαδή στην θεμελιακή αποστολή τηςρύθμισης που δεν είναι άλλη από τη διευκόλυνση και όχι τηδυσχέρανση του δικαιώματος επίδειξης (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 3και ακόμη σαφέστερα και επικριτικά έναντι της κρατούσας γνώμηςστον αρ 8) παράλληλα επιστρατεύει και τις θεμελιώδειςδιατάξεις των άρθρων 20 sect 1 Σ και 6 sect 1 ΕΣΔΑ οι οποίεςενδυναμώνουν και προστατεύουν ως γνωστό το δικαίωμα δικαστικήςπροστασίας Τέλος στο ενδεχόμενο αντεπιχείρημα επιβάρυνσηςτων δικαστηρίων με στρεψόδικες πρακτικές αντιτάσσει το άρθρο281 ΑΚ η επίκληση του οποίου παραμένει στη διακριτικήευχέρεια του δικαστή (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 11 Μάλλονσύμφωνη και η Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 299 επ)

ΙΙ Κατοχή του πράγματος από τον οφειλέτη της αξίωσης

10 Σύμφωνα με τη νομοτυπική μορφή της ρύθμισης η αξίωσηπερί επίδειξης απαιτείται να στρέφεται κατά του κατόχου τουπράγματος ο οποίος όμως πρέπει παράλληλα να είναι και ο καθrsquoου στρέφεται η αξίωση περί το πράγμα (Νικολόπουλος άρθρ 901αρ 13∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 12 Μπαλοδήμος Δ 22 (1991)151) Κατοχή και υποχρέωση πρέπει συνεπώς να συμπίπτουν στοπρόσωπο του αντιδίκου ο οποίος βαρύνεται με laquoπραγματοπαγήυποχρέωσηraquo (Φουρκιώτης σ 354∙ Καυκάς σ 624) Αν δενσυμπίπτουν άσκηση των δικαιωμάτων που απορρέουν από το άρθρο901 ΑΚ δεν είναι νοητή (Καυκάς σ 621 επ∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 901αρ 10) Κρίσιμος χρόνος για τον εντοπισμό του κατόχουθεωρείται αυτός της υποβολής της σχετικής αίτησης 11 Ο κάτοχος δεν είναι αναγκαίο να είναι και νομέας ή κύριοςτου πράγματος (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 11∙ ΣπυριδάκηςΠεράκηςάρθρ 901 αρ 4 εξ αντιδιαστολής Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ13) ούτε είναι αναγκαίο να κατέχει το πράγμα καλόπιστα(Βάλληνδας σ 220) Στην περίπτωση αυτή εναγωγή του νομέα δεφαίνεται να εξυπηρετεί το σκοπό για τον οποίον επινοήθηκε ηρύθμιση (αναλυτικά Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 12) Ευθύνεται πάντωςτόσο εκείνος που με δόλιο τρόπο αποξενώθηκε του πράγματος(Μαντζούφας σ 485) όσο και εκείνος που δόλια εμφανίζεται ωςκάτοχος αυτού στο δικαστήριο (Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 7)Στις περιπτώσεις αυτές απαιτείται η συνεναγωγή τωνπροαναφερόμενων προσώπων (Βαθρακοκοίλης όπ αρ 3 γ) Σεπερίπτωση που το έγγραφο βρίσκεται στη σφαίρα ελέγχου νομικούπροσώπου κάτοχος δε θεωρείται ο νόμιμος εκπρόσωπος αυτούαλλά το ίδιο το νομικό πρόσωπο (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 11)

8

ΙΙΙ Έννομο συμφέρον αυτού που ζητεί την επίδειξη

12 Η διάταξη θέτει ως προϋπόθεση την αναγκαιότητα τηςεπίδειξης ως προς την άσκηση της αξίωσης Ουσιαστικά ηπροϋπόθεση αυτή μπορεί να θεωρηθεί ως το απαραίτητοπροπαρασκευαστικό στάδιο για την άσκηση της αγωγής τουαιτούντος κατά του κατόχου αναφορικά με την κύρια αξίωση(Ζέπος σ 678 υπ 4) Στην επιστήμη η προϋπόθεση αυτή έχειεξομοιωθεί με το έννομο συμφέρον του αιτούμενου την επίδειξηΈννομο συμφέρον έχει και καθένας από τους ομοδίκους ξεχωριστάχωρίς τη συμμετοχή των λοιπών (ΕφΘεσ 17831993 Αρμ 1994 590επ)13 Όρια στο είδος του εννόμου συμφέροντος δε φαίνεται νατίθενται (Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 8) καθώς γίνεται δεκτή ηεπίκληση τόσο περιουσιακού (που είναι και το σύνηθες) όσο καιηθικού εννόμου συμφέροντος (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 14∙Γεωργιάδης Απ όπ αρ 13) ή κατrsquo άλλη διατύπωση συμφέρονάξιο προστασίας (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 16∙ Βαθρακοκοίλης όπαρ 3 δ) Θεωρείται πως υφίσταται έννομο συμφέρον όταν ο αιτώνεπιθυμεί να βεβαιωθεί αναφορικά με την ταυτότητα (Ζέπος σ678 υπ 4∙ Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 14) την ποσότητα ήκαιτην ποιότητα ή την ενδεχόμενη ελαττωματικότητα του πράγματος(Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 13∙ πρβλ Καυκά σ 624 με ειδικήαναφορά στην περίπτωση διαζευκτικής ενοχής) Η σχετική κρίσητου δικαστηρίου εκφεύγει του αναιρετικού ελέγχου διότιανάγεται σε εκτίμηση πραγματικών περιστατικών όχι όμως και ηαπόφανση περί του ότι αποδείχθηκε ή δεν αποδείχθηκε η συνδρομήεννόμου συμφέροντος (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 14∙ Βαθρακοκοίληςόπ αρ 3 δ) καθώς και η υπαγωγή των πραγματικώνπεριστατικών στην αόριστη έννοια του laquoεννόμου συμφέροντοςraquo(Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 28)

Ε Δικονομικά ζητήματα

14 Η αίτηση επίδειξης πράγματος δύναται να ασκηθεί τόσο μεαγωγή όσο και με ανταγωγή αλλά και παρεμπιπτόντως μεαυτοτελή αγωγή στο πλαίσιο διεξαγωγής άλλης δίκης ακόμη καιστο εφετείο όχι όμως με τις προτάσεις ούτε επίσης με κύρια ήπρόσθετη παρέμβαση (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 17-22) Στοδικόγραφο της αίτησης πρέπει να ιστορείται η ύπαρξη αξίωσηςκατά του κατόχου αναφορικά με το πράγμα να εξειδικεύονται οιλόγοι που καθιστούν την επίδειξη αναγκαία σε συνάρτηση με τηνπροαναφερόμενη αξίωση καθώς και να περιγράφεται με τονακριβέστερο δυνατό τρόπο το προς επίδειξη πράγμα (Αποστολίδηςάρθρ 901 αρ 9∙ Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 25 και 27) Τοβάρος απόδειξης φέρει καταρχήν ο αιτών (Νικολόπουλος άρθρ 901

9

αρ 26 ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 901 αρ 9) Από την άλλη πλευράο εναγόμενος μπορεί εκτός από την άρνηση της αγωγής ναεπικαλεστεί λόγους προσβολής των οικογενειακών επιστημονικώνή επαγγελματικών του συμφερόντων ή ακόμη τον ενδεχόμενοκίνδυνο ποινικής του δίωξης εξαιτίας της επίδειξης (Καυκάς σ625 υπ 2)15 Καθrsquo ύλη αρμόδιο δικαστήριο για την εκδίκαση της αίτησηςείναι το Πολυμελές Πρωτοδικείο καθώς η σχετική αξίωση δεναποτιμάται σε χρήμα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 23)Υποστηρίζεται πάντως και η άποψη που συνδέει την εκδίκαση τηςαίτησης με τη δίκη για την κύρια αξίωση (Ράμμος σε Νικολόπουλοάρθρ 901 αρ 24) Ακολουθητέα είναι η τακτική διαδικασία(Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 29) Η εκτέλεση της απόφασηςδιεξάγεται με βάση το άρθρο 941 sect 1 ΚΠολΔ καθώς συνιστά πράξηπου μπορεί να γίνει μόνο από τον κάτοχουπόχρεο καισυνοδεύεται από απειλή χρηματικής ποινής για την περίπτωσητης μη συμμόρφωσής του στο διατακτικό της (Νικολόπουλος άρθρ901 αρ 33)

Για τα ζητήματα του τρόπου άσκησης της αξίωσης επίδειξηςπράγματος του αρμόδιου δικαστηρίου και της διαδικασίας πουδύναται να επιλεχθεί καθώς και για τις λεπτομέρειες αναφορικάμε την εκτέλεση της απόφασης περί επίδειξης βλ ακόμη υπόάρθρο 903

Άρθρο 902

Οποίος έχει έννομο συμφέρον να πληροφορηθεί το περιεχόμενο ενός εγγράφου πουβρίσκεται στην κατοχή άλλου έχει δικαίωμα να απαιτήσει την επίδειξη η καιαντίγραφό του αν το έγγραφο συντάχθηκε για το συμφέρον αυτού που το ζητεί ηπιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και αυτόν η σχετίζεται με διαπραγματεύσειςπου έγιναν σχετικά με τέτοια έννομη σχέση είτε απευθείας από τον ίδιο είτε για τοσυμφέρον του με τη μεσολάβηση τρίτου

A Έννοια

1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω τηςοποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στηθεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τιςιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότηταποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενωνελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)

Υπό τον όρο έγγραφο υπάγεται κάθε ανθρώπινο ndashδικαιοπρακτικού χαρακτήρα (Βάλληνδας σ 221) - έργο γραφής(κανονικής ή ιδιάζουσας πχ στενογραφία έτσι Γιακουμής Δ 27(1996) 514) επί οιουδήποτε υλικού φορέα (χαρτί ύφασμα ξύλοπέτρα πλάκα σιδήρου κλπ βλ σχετικά Αποστολίδη άρθρ 902αρ 2∙ Καυκά σ 627) με χειρόγραφο ή άλλο τρόπο ο οποίος έχει

10

προκύψει από τις σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις (υλικόαποθηκευμένο σε δισκέτα ψηφιακό δίσκο ηλεκτρονικό μήνυμαπου έχουν παραχθεί σε ηλεκτρονικό υπολογιστή) Συγκαταλέγονταιεδώ Εξοφλητικές αποδείξεις πληρεξούσια επιστολέςεπαγγελματικά βιβλία (Μαντζούφας σ 485∙ Παϊσίδου σ 110 επ)όχι όμως τα διαβατήρια (ΕφΠατρ 1021964 ΝοΒ 1965 1089)Έγγραφο θεωρείται εξάλλου κάθε οπτικοακουστικό υλικό όπωςπχ φωτογραφίες κινηματογραφικές ταινίες ψηφιακοί δίσκοι(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 3∙ στην εφαρμογή τουάρθρου 901 ΑΚ παραπέμπει εδώ ο Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 4) Στηνέννοια εντάσσονται μάλιστα όλα τα έγγραφα είτε αυτάσυντάχθηκαν κατά τους προβλεπόμενους τύπους είτε είναι άκυρα(ΕφΘεσ 17831993 Αρμ 1994 590 επ∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ18) Δεν αποκλείεται ακόμη να εντάσσονται εδώ και τα έγγραφαπου με βεβαιότητα θα καταρτιστούν στο μέλλον (βλ εξαντιδιαστολής ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ) όχι όμωςκαι έγγραφα η ύπαρξη των οποίων δεν προκύπτει με βεβαιότηταστην αίτηση (ΠΠρΜυτ 11997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) Για όσα από τα ανωτέρωδεν αποτυπώθηκαν πάντως σε χαρτί δεν αποτελούν δηλαδή έγγραφαμε τη στενή έννοια του όρου γινόταν παλαιότερα δεκτό ότι δεναποκλείεται η ενάσκηση της σχετικής αξίωσης στη βάση τουάρθρου 901 ΑΚ (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 2∙ Ράμμος όπ) Ηάποψη αυτή πάντως υποστηρίχθηκε πριν από την εισαγωγή τουΚΠολΔ και με δεδομένη πλέον τη ρύθμιση του άρθρου 444 αρ 3ΚΠολΔ δεν πρέπει να ακολουθείται (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 4∙ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 902 αρ 3 Γιακουμής Δ 27 (1996) 514επ Παϊσίδου σ 40 επ 107 και 115 επ∙ βλ επίσης ΕφΘεσ19391998 ΕλλΔνη 1999 383) Εξαιρούνται ωστόσο τα δημόσιαέγγραφα που συντάχθηκαν για λόγους δημόσιου συμφέροντος(Βάλληνδας σ 222 Αποστολίδης 902 αρ 5∙ ΠρΛαμ 7321975 ΕΕΝ1976 52) ή περιέχουν κρατικά απόρρητα (ΜΠρΑγρ 441992 ΑρχΝ1992 542) στα οποία δεν εντάσσονται πάντως έγγραφα πουπιστοποιούν σχέση δημοσίου δικαίου μεταξύ του αιτούντος καιτου κατόχου Δημοσίου ή ΝΠΔΔ (βλ σχετικά Καυκά σ 627 υπ 1α∙ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 1971 491 επ)

Ο καταληκτικός σκοπός της επίδειξης εστιάζεται αλλά δενπεριορίζεται στην πρόθεση του αιτούντος να αποδείξει τησύσταση αλλοίωση ή κατάργηση έννομης σχέσης (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 4 in fine∙ ΕφΛαρ 4462003 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2004 41)Για το λόγο αυτό σημειώνεται πως από το έγγραφο θα πρέπει ναπροκύπτει κάποια δικαιοπρακτική βούληση (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ4)

B Νομική φύση

2 Ισχύουν όσα ήδη αναφέρθηκαν στην ερμηνεία του άρθρου 901ΑΚ Πρόκειται και εδώ για εκ του νόμου ενοχή (ΑΠ 7762005

11

ΝΟΜΟΣ) ενώ η σχετική αξίωση δεν υπόκειται σε αυτοτελήπαραγραφή (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 14) Η υποχρέωση προςεπίδειξη είναι πραγματοπαγής και δεν εξαρτάται από κάποιαάλλη κύρια υποχρέωση του κατόχου έναντι του αιτούντος(Γιακουμής Δ 27 (1996) 513 Κουτσουράδης σ 434 Παϊσίδου σ46)

Γ Νομοθετική ρύθμιση

3 Πρότυπη ρύθμιση του άρθρου 902 ΑΚ αποτελεί η sect 810 γερμΑΚ(Γιακουμής Δ 27 (1996) 513 Παϊσίδου σ 40 υπ 22) και τοάρθρο 86 sect 2 Γαλλο-ιταλικού σχεδίου ενοχών ενώ παρεμφερούςπεριεχομένου είναι και το άρθρο 963 του ελβετικού ΚώδικαΕνοχών

Δ Προϋποθέσεις γέννησης της αξίωσης επίδειξης

4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφωνρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στοπλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οιπροϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικούαιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσικαι υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωσηΠαπαδημητρίου ∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσειςΑντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτησηγίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δενεφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]

Ι Οι προϋποθέσεις κατά τον ΑΚ

5 Δύο είναι οι βασικές προϋποθέσεις για την ευόδωση τουαιτήματος επίδειξης Πρώτον η κατοχή του εγγράφου από τονκαθrsquo ου η αίτηση και δεύτερον η στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος στο πρόσωπο του αιτούντος η οποία εξειδικεύεταισε τρεις ειδικότερες περιπτώσεις οι οποίες θα αναλυθούν στησυνέχεια

1 Κατοχή εγγράφου

6 Η διάταξη αναφέρεται σε έγγραφο που βρίσκεται στην κατοχήάλλου χωρίς να ενδιαφέρει ο τρόπος με τον οποίον το έγγραφο

12

περιήλθε σε αυτόν (ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 902 αρ 4 Παϊσίδουσ 46) Ο εκάστοτε κάτοχος ο οποίος δεν είναι αναγκαίο ndashαλλά δεν αποκλείεται - να είναι και νομέας ή κύριος αυτού(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 13∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 10∙Παϊσίδου σ 46) έχει συνεπώς υποχρέωση εμπράγματης φύσηςέναντι του αιτούντος (Καυκάς σ 629) Αναγκαία αποβαίνει έτσιη αναφορά του προσώπου που κατά το χρονικό σημείο υποβολήςτης αίτησης διαθέτει την κατοχή του εγγράφου (Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 10∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 15∙ Παϊσίδου σ 46∙ΑΠ 2091994 ΕΕΝ 1995 195∙ ΕφΠειρ 4182002 ΤΝΠ ΔΣΑ∙ ΕφΑθ24652005 ΝοΒ 2005 1291) Ο ισχυρισμός του εναγόμενου περί μηκατοχής του εγγράφου αποτελεί άρνηση και όχι ένσταση (Μπέης Δ18 (1987) 98 επ Νίκας σ 539) Έτσι σε περίπτωση πουαποδειχθεί πως ο τρίτος δεν είναι πλέον κάτοχος πριν από τηνάσκηση της αξίωσης επίδειξης ή αντίστροφα δεν αποδειχθεί πωςο εναγόμενος είναι κάτοχος η σχετική αίτηση θα απορριφθεί(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 13∙ ΑΠ 14941987 ΕΕΝ 1988 814∙ ΜΠρΑθ269961996 ΑρχΝ 1997 45 επ∙ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001)1543 επ) Υποστηρίχθηκε πάντως και η άποψη που δενεπιδοκιμάζει την απόρριψη της αίτησης όταν αποδεικνύεταισυνδρομή δόλου στο πρόσωπο του κατόχου με απώτερο στόχο τηματαίωση της αξίωσης προς επίδειξη∙ και πάλι όμως η ίδια γνώμηαντιλαμβάνεται τις δυσκολίες της θέσης αυτής και προκρίνειτην αποζημιωτική οδό (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 14) Ενδεχόμενημεταβολή στο πρόσωπο του κατόχου μετά την άσκηση της αίτησηςδεν επιφέρει πάντως αρνητικές συνέπειες για τον αιτούντα(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 15∙ βλ όμως ΑΠ 10231992 ΔΕΝ 1993 82laquohellipεκείνος που ζητάει την επίδειξη εγγράφου οφείλει hellip να ισχυρισθεί και νααποδείξει όχι μόνο ότι ο αντίδικός του κατείχε κάποτε το έγγραφο τούτο αλλά καιότι εξακολουθεί να το κατέχει κατά τον χρόνον της δίκηςraquo∙ όμοια και ΕφΑθ32392001 ΔΕΕ 2002 87) ο οποίος μπορεί μάλιστα να εκτελέσειτην απόφαση και κατά του νέου κατόχου με βάση το άρθρο 919 αρ1 ΚΠολΔ (ΑΠ 3981959 ΝοΒ 1959 1248∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ10∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 7∙ Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 611 υπ 66∙ Παϊσίδου σ 46) Αν όμως λάβει χώρα απώλειατου εγγράφου από τυχαίο γεγονός δεν μπορεί να αναμένεταιευδοκίμηση της αίτησης (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 15 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 10 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 15∙ Παϊσίδου σ 46)7 Σε αντίθεση με τη ρύθμιση του άρθρου 901 δεν απαιτείταιεδώ ύπαρξη ουσιαστικής αξίωσης αναφορικά προς το έγγραφο πουκατέχει ο αντίδικος ούτε κατά του κατόχου του (ΒαρυπομπιώτηςΕΕΝ 40 (1973) 92 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 11 Γεωργιάδης Απόπ αρ 16 in fine Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 5Παϊσίδου σ 41 επ∙ Γκόγκας Δ 18 (1987) 825 Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ2004 657∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775) Εξάλλου η αγωγήδεν απαιτείται να κοινοποιηθεί στον οφειλέτη του ενάγοντος

13

(ΜΠρΘεσ 189522003 ΕΤρΑξΧρΔ 2004 367∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775)8 Κάτοχος θεωρείται κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωποανεξάρτητα από την ειδικότερη νομική μορφή του (Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 12 όπου και εκτενείς νομολογιακές παραπομπές∙Γιακουμής Δ 27 (1996) 515 Παϊσίδου σ 46 επ) δηλαδή και ταΝΠΔΔ καθώς και οι ΟΤΑ (ΜΠρΑθ 269961996 ΑρχΝ 1997 45 επ∙ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ 1998 816∙ ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999225 επ)

2 Έννομο συμφέρον

9 Στην έννοια του εννόμου συμφέροντος εντάσσεται κάθεδικαίωμα του αιτούντος ιδιωτικού ή δημόσιου δικαίου (ΡάμμοςΕρμΑΚ 902 αρ 5 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 300)χρηματικής ή μη περιουσιακής φύσης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ6∙ ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 902 αρ 2 Παϊσίδου σ 42∙Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 423) Στην επιστήμη γίνεται δεκτό πωςυφίσταται έννομο συμφέρον όταν η επίδειξη του κρίσιμουεγγράφου έχει αξία για την επιδίωξη διατήρηση ή προστασίασχέσεων που αναγνωρίζει το Δίκαιο (Βάλληνδας σ 221Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 6∙ ΜΠρΑθ 222961995 ΔΕΕ 1996 597επ) καθώς και για την υποστήριξη ύπαρξη ή άρση έννομηςσχέσης ή κατάστασης στην περιουσιακή ή προσωπική σφαίρα αυτούπου ζητά την επίδειξη ή όταν αυτό (δηλαδή το έγγραφο) είναιπρόσφορο προς ανταπόδειξη (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ5 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16) Είναι αδιάφορο το αν πρόκειταιγια έγκυρο ή άκυρο έγγραφο όπως αδιάφορο είναι και το είδοςτης αξίωσης επί του οποίου εδράζεται (Αποστολίδης άρθρ 902αρ 4) Ειδικά για τα άκυρα έγγραφα αναγνωρίζεται έννομοσυμφέρον με σκοπό την προσβολή τους (Γεωργιάδης Απ όπ αρ18 in fine ΕφΘεσ 17831993 Αρμ 48 (1994) 591) Εξαντιδιαστολής προκύπτει πως δεν συντρέχει έννομο συμφέρονόταν η επίδειξη αποβαίνει ουσιαστικά ανώφελη ή περιττή για τηνπροστασία του αιτούντος (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 5 μεαναφορά σε οικογενειακές επιστολές και ιδιωτικές σημειώσειςπου έχουν υποκειμενική μόνο αξία αλλά δεν εξυπηρετούν τοέννομο συμφέρον του αιτούντος∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 613 επ με αναφορά σε αποφάσεις (υπ79) που απέρριψαν αίτημα επίδειξης λόγω ευχερέστερηςδυνατότητας λήψης του εγγράφου από το αρχείο των δικαστηρίων(βλ εδώ και ΑΠ 4821974 ΝοΒ 23 (1975) 25 επ (26) [δενυφίσταται δικαίωμα επίδειξης αν πρόκειται για έγγραφα πουφυλάσσονται στο αρχείο του δικαστηρίου εκτός ανστοιχειοθετείται ειδικό έννομο συμφέρον να ζητηθούν από τοναντίδικο]) και σε άλλες (υπ 80) που απέρριψαν το ανωτέρωαίτημα λόγω απόδειξης του κρίσιμου γεγονότος ήδη μέσω άλλων

14

αποδεικτικών στοιχείων∙ βλ ακόμη Παϊσίδου σ 105∙ ΕφΛαρ4462003 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2004 41 επ∙ ΠΠρΠύργ 682001 Αρμ 56(2002) 1023 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 669 επ [δενυφίσταται αναφορικά με σύμβαση αλληλόχρεου και κίνησηλογαριασμού κατά της Τράπεζας από αγοραστές κατασχεμένουκαθώς μπορούν να τα προμηθευτούν από το δικαιοπάροχο ndashαντισυμβαλλόμενο της Τράπεζας ή από το αρχείο τουδικαστηρίου)

Γίνεται δεκτό πως έννομο συμφέρον δεν υπάρχει και όταν μετην αίτηση επιδιώκεται για πρώτη φορά η αποκάλυψη εκείνων τωνπραγματικών περιστατικών που θα διευκολύνουν στη συνέχειααυτόν που ζητά την επίδειξη στην ενάσκηση των αξιώσεών του(Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16 Παϊσίδου σ 129 επ∙ AΠ 92005ΧρΙΔ 2005 715∙ πρβλ και ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επΠρβλ όμως ΜΠρΚατ 8591999 ΔΕΕ 2000 75 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2000123 επ)10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύειπεριοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60(2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμουσυμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δενπρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά(Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιαςκαι μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος τουαιτούντος

α Σύνταξη εγγράφου για το συμφέρον του αιτούντος την επίδειξη

11 Θεωρείται πως ένα έγγραφο συντάχθηκε για το συμφέροναυτού που ζητά την επίδειξή του όταν με αυτό αποδεικνύεται ηύπαρξη ή διατήρηση δικαιώματός του (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 8Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Βαρύνουσα σημασία έχει κυρίως ηπραγματική πρόθεση του συντάκτη ή των μερών κατά το χρονικόσημείο έκδοσης σύνταξης του εγγράφου (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ8∙ όχι κατά το χρόνο άσκησης της αξίωσης Παϊσίδου σ 43) καιόχι το περιεχόμενό του όπως γίνεται αντιληπτό από τρίτοαντικειμενικό παρατηρητή (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7)12 Δεν απαιτείται το έγγραφο να έχει συνταχθεί αποκλειστικάπρος το συμφέρον του αιτούντος την επίδειξη απαιτείται ωστόσοη σύνταξή του να έχει λάβει χώρα έστω (και) προς το συμφέροντου (έτσι Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7∙ ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ902 αρ 10 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17 Παϊσίδου σ 43∙Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 425∙ ΑΠ 7571966 ΝοΒ 14 (1966) 936επ ΕφΑθ 24562002 Δ 33 (2002) 657 ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη2003 524 επ∙ ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 748 ΜΠρΘεσ

15

196982005 Αρμ 60 (2006) 751∙ πρβλ όμως Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 902 αρ 6 α κατά τον οποίο το έγγραφο πρέπει να έχεισυνταχθεί κυρίως προς το συμφέρον του αιτούντος και ΜΠρΘεσ234342001 Αρμ 56 (2002) 1188 όπου γίνεται λόγος γιαέγγραφα που αφορούν άμεσα στον αιτούντα)

Παραδείγματα αντίστοιχων εγγράφων συνιστούν οιεξοφλητικές αποδείξεις (Παϊσίδου σ 43) η αναγνώριση οφειλήςτο πληρεξούσιο έγγραφο (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 8∙ Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 7∙ Παϊσίδου σ 43) και η διαθήκη στην οποία οαιτών εγκαθίσταται ως κληρονόμος (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7∙Παϊσίδου σ 43) Αντίθετα απαιτείται ειδική στοιχειοθέτησηεννόμου συμφέροντος αναφορικά με έγγραφα που συντάχθηκανμεταξύ του κατόχου και τρίτου προσώπου (Αποστολίδης 902 αρ 5∙πρβλ εδώ Καυκά σ 625∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 7∙ Σταθεράαπορριπτική εδώ η νομολογία βλ ενδεικτικά ΜΠρΠειρ 101072006ΠΝ 2007 72 επ)

β Πιστοποίηση μέσω του εγγράφου έννομης σχέσης που αφορά και τον αιτούντα

16

13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά καιδιαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχειενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς τοσυμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τιςπερισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφοράτον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναιαναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περίσυμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφοπιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτήσυστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής καικατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίεςσυμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τονκάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούνέτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργουδωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχαέγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίωνιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσειςαναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ήβιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται απόμέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτήςδιορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20(1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν τοαίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και τοσωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπΕπιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή καιόταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεσηαδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπαρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδουσ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωσηαυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικάβιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά(Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)14 Η έννοια της έννομης (άρα όχι απλώς βιοτικής βλΔημητροπούλου ΑρχΝ 2007 425) σχέσης δεν περιορίζεται ανάλογαμε τη φύση της Δυνατή είναι έτσι η στοιχειοθέτηση τηςπροϋπόθεσης αυτής με επίκληση έννομης σχέσης τόσο τουιδιωτικού όσο και του δημόσιου δικαίου (Νικολόπουλος άρθρ 902αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ44) Εξάλλου η ανωτέρω έννομη σχέση δεν απαιτείται νααπετέλεσε το αποκλειστικό αντικείμενο του ζητούμενου εγγράφου∙

17

αρκεί από αυτό να διαπιστώνεται ή να αποδεικνύεται κάποιογεγονός δηλωτικό της επίμαχης έννομης σχέσης (Βάλληνδας σ221 Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)15 Αμφισβητείται αν για την κατάφαση της προϋπόθεσηςαπαιτείται η συμμετοχή του αιτούντος υπό τη μορφή τουδικαιοπρακτούντος (με γνώμονα τη νομοτυπική μορφή τηςρύθμισης υπέρ Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6∙ ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 658 ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 44 (2003) 524 επ∙ ΜΠρΘεσ196982005 Αρμ 60 (2006) 751∙ προς την κατεύθυνση μιαςλιγότερο τυπολατρικής προσέγγισης και σε τελική ανάλυση κατάμε γνώμονα τα άρθρα 6 sect 1 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ ο πυρήνας τωνοποίων θίγεται από την επικρατούσα γνώμη οι Παπαδημητρίου ΔΕΕ8 (2002) 13 επ (16) Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19∙ ΜπέηςΠαρατηρήσεις στην ΕφΑθ 24562002 Δ 33 (2002) 665Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 427 επ) Επιχείρημα υπέρ τηςδεύτερης γνώμης αντλείται και από την παραδοχή της ένταξηςστην εξεταζόμενη περίπτωση και εγγράφων που αποδεικνύουνδιενέργεια αδικοπραξίας η οποία ασφαλώς δεν θα μπορούσε νααφορά στον αιτούντα την επίδειξή τους (Μανιτάκης ΕλλΔνη 44(2003) 367 368) Στο πλαίσιο πάντως σχέσης εγγύησης οεγγυητής θεμελιώνει έννομο συμφέρον εφόσον ζητά την επίδειξηεγγράφου που σχετίζεται με τη σχέση πρωτοφειλέτη-δανειστή ή ndashκατά μείζονα λόγο ndash την επέλευση συγκεκριμένου γεγονότος πουοδηγεί στην απαλλαγή του από την ευθύνη όπως για παράδειγμαέγγραφο που πιστοποιεί την εξόφληση του δανειστή (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 6) Ανάλογα ισχύουν και για τον τρίτο στοπλαίσιο σύμβασης υπέρ του ιδίου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6 infine)

γ Έγγραφο που σχετίζεται με διαπραγματεύσεις για την κατάρτιση έννομης σχέσης που αφορά και τον αιτούντα

16 Η προϋπόθεση αυτή επικυρώνει τη στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος και στο προσυμβατικό στάδιο (Γεωργιάδης Απ όπαρ 20) Στην περίπτωση αυτή μπορούν να ενταχθούν κάθε είδουςδιαπραγματεύσεις που διεξήχθησαν αυτοπροσώπως από τοναιτούντα ή με τη μεσολάβηση τρίτου (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 10)υπό την ιδιότητα του μεσίτη παραγγελιοδόχου ή πράκτορα(Παϊσίδου σ 45) ανεξάρτητα από το αν αυτές είχαν επιτυχήέκβαση (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 9∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ20∙ Παϊσίδου σ 45)17 Έγγραφα που μπορούν να υπαχθούν εδώ είναι όλα ταπροκαταρκτικά μιας σύμβασης κείμενα που συντάσσονται και ήανταλλάσσονται όπως για παράδειγμα σχέδια συμβάσεωνεπιστολές πρόχειρα σημειώματα οχλήσεις τηλεομοιοτυπίεςσχεδιαγράμματα ηλεκτρονικά μηνύματα τηλεγραφήματα

18

οπτικοακουστικό υλικό καθώς και κάθε είδους μηχανικέςαπεικονίσεις (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 9∙ Γεωργιάδης Απ όπαρ 20 in fine Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 γ∙Παϊσίδου σ 45) Εξαιρούνται πάντως εσωτερικά κείμενα πουανταλλάχθηκαν μεταξύ ενός μέρους και του εκπροσώπου του κατάτο στάδιο της διαπραγμάτευσης (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 7 infine)

Ε Δικονομικά ζητήματα

18 Η αξίωση επίδειξης εγγράφου ασκείται όπως και ηαντίστοιχη περί επιδείξεως πράγματος δηλαδή με αγωγή ήανταγωγή (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 18∙Παϊσίδου σ 47) με τις προτάσεις (Μπέης άρθρ 451 αρ 1 ΑΠ4481975 ΝοΒ 23 (1975) 1231 επ [1232]∙ ΕφΑθ 61171982 ΝοΒ 30(1982) 1489 επ (1492)∙ ΜΠρΘεσ 15481991 Αρμ 1991 762 επμε σημείωμα ΣΤ-Γ∙ ΕφΑθ 18881991 ΑρχΝ 1991 409∙ ΕφΛαρ292002 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΕφΑθ 1722003 ΕλλΔνη 2003 998 =2005 553) ή και προφορικά όπου δεν προβλέπεται κατάθεσηπροτάσεων (όχι όμως με δήλωση στα πρακτικά όταν η κατάθεσηπροτάσεων είναι υποχρεωτική ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ) αλλάακόμη και στο εφετείο (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 23 ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 247 ΑΠ 611960ΝοΒ 1962 563 επ (565)∙ ΑΠ 10731973 ΝοΒ 1974 758 επ∙ ΕφΑθ11451975 ΑρχΝ 1975 292 επ) όχι όμως με κύρια ή πρόσθετηπαρέμβαση (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) λόγω της ειδικότερης φύσηςτης (Παϊσίδου σ 47) Για τα ζητήματα του τρόπου άσκησης τηςαξίωσης επίδειξης πράγματος στο πλαίσιο εκκρεμούς κύριαςδίκης βλ αναλυτικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 19 και 22∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) όπ 19 Το δικόγραφο της αγωγής πρέπει να περιέχει τιςπροϋποθέσεις που θεσπίζει το άρθρο 902 ΑΚ δηλαδή περιγραφήτων κρίσιμων πραγματικών περιστατικών ρητή αναφορά τηςκατοχής του εγγράφου από τον εναγόμενο (αλλιώς απόρριψη ΑΠ2091994 ΕΕΝ 1995 195∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΑΠ9532002 ΝΟΜΟΣ ΑΠ 10731973 ΝοΒ 22 (1974) 758 επ∙ ΜΠρΘεσ15481991 Αρμ 1991 762 επ με σημείωμα ΣΤ-Γ χωρίς καν ναείναι υποχρεωμένο το δικάζον δικαστήριο να αποφανθεί επrsquo αυτούτου αιτήματος∙ βλ ακόμη ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΜΠρΠατρ 1182004 ΕΕργΔ 2004 474 επ∙ ΜΠρΑθ1292005 Αρμ 2005 886 επ = ΕπισκΕΔ 2005 217∙ ΜΠρΧαν 392006ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ Πρβλ ακόμη ΠΠρΡοδ 922004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ κατά τηνοποία η αοριστία δεν μπορεί να αναπληρωθεί laquoαπό το λόγο ότικατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων ο διάδικος μπορεί ήπρέπει να κατέχει το έγγραφο αυτόraquo∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19(1971) 1472 επ [τα έγγραφα βρίσκονται στα χέρια του

19

ανακριτή απορρίπτει]) Το ίδιο ισχύει βέβαια και όταν ηεπίδειξη ζητείται από τον εναγόμενο με τις προτάσεις (ΠΠρΑθ73151996 ΕπισκΕΔ 2002 763) Υποστηρίζεται πάντως εύλογα πωςστις περιπτώσεις υποχρεωτικής τήρησης επαγγελματικών βιβλίων ηκατοχή τεκμαίρεται στο πρόσωπο του καθrsquo ου (Στοϊκός σ 32)στοιχείο που θα μπορούσε σε ένα δεύτερο επίπεδο να οδηγήσει σεεπανεξέταση της στάσης της νομολογίας στο ζήτημα τηςαοριστίας Σε περίπτωση αιτιολογημένης άρνησης πρέπει νααποδεικνύεται η κατοχή του εγγράφου στα χέρια του εναγόμενουκαι το σχετικό βάρος απόδειξης φέρει ο ενάγων (ΑΠ 3981959 ΝοΒ7 (1959) 1248∙ ΑΠ 71966 ΝοΒ 14 (1966) 653∙ ΕφΑθ 61171982ΝοΒ 30 (1982) 1489 επ [1492] Παράλειψη πάντως τουδικαστηρίου της ουσίας να αποφανθεί στην αίτηση για επίδειξηεγγράφων θεμελιώνει το λόγο αναιρέσεως του άρθρου 559 αρ 9ΚΠολΔ υπό την προϋπόθεση ότι η αίτηση αυτή ήταν παραδεκτή καισύννομη (βλ σχετικά ΑΠ 6812007 ΝΟΜΟΣ laquohellipτουτέστιν να γίνεταιεπίκληση της κατοχής του εγγράφου από τον αντίδικο να προσδιορίζεται σαφώς τοέγγραφο και το περιεχόμενο του και να εκτίθενται περιστατικά από τα οποία ναπροκύπτει το έννομο συμφέρον του αιτούντος δηλαδή ότι το έγγραφο είναιπρόσφορο προς άμεση ή έμμεση απόδειξη λυσιτελούς ισχυρισμού του αιτούντος ήπρος ανταπόδειξη τέτοιου ισχυρισμού του αντιδίκου τουraquo Βλ και ΑΠ18572005 ΕλλΔνη 2006 469 επ ΑΠ 7852007 ΝΟΜΟΣ οι οποίεςέκαναν δεκτό σχετικό λόγο αναίρεσης)

Επιπρόσθετα απαιτείται και στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 24∙ Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 611 επ∙ διαφορετικά απόρριψη ΑΠ 3921977 ΝοΒ 25(1977) 1364 [μη επίκληση περιστατικών που το στοιχειοθετούνσε σχέση με το έγγραφο οδηγεί σε απαράδεκτο] ΑΠ 5381977 ΝοΒ26 (1978) 187 ΑΠ 10452004 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ΠΠρΠειρ 1361997 ΔΕΕ 1997 573) Το βάρος απόδειξης τωνανωτέρω φέρει ασφαλώς ο ενάγων (Ράμμος ΑρχΝ 1955 266∙ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 303 ΑΠ 14941987 ΕΕΝ 1988 814)Ο εναγόμενος διαθέτει ευρύ πεδίο άρνησης της αγωγής δυνάμενοςνα προβάλει σειρά ισχυρισμών όπως τη μη κατοχή του εγγράφουτην αμφισβήτηση του δικαιώματος ή της ύπαρξης εννόμουσυμφέροντος του ενάγοντος κλπ (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) 20 Το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο ενάγων στο πλαίσιοτης δίκης που ανοίγεται εδώ εντοπίζεται στο βαθμό ακρίβειαςτου προσδιορισμού του επίμαχου εγγράφου Πρόκειται για ένακατεξοχήν ζήτημα αοριστίας του δικογράφου Επικρατεί η άποψηπου απορρίπτει την αγωγή στη βάση της αοριστίας όταν σε αυτήγίνεται γενική αναφορά όλων των εγγράφων που έχει στην κατοχήτου ο εναγόμενος ή όλων των εγγράφων που περιέχονται σεκάποιον φάκελο βιβλίο ή αρχείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 25με παραπομπές σε σχετική νομολογία) Η θεμελίωση της σχετικήςκρίσης εδράζεται σε τρία κυρίως επιχειρήματα Πρώτον στην

20

κατοχύρωση του δικαιώματος αντίκρουσης του εναγόμενου οοποίος πρέπει να γνωρίζει επακριβώς για ποιο έγγραφο καλείταινα λογοδοτήσει∙ δεύτερον στην ευχερή απονομή τουδικαιοδοτικού έργου καθώς το δικαστήριο θα αδυνατεί ναδιατάξει αποδείξεις εφόσον δεν έχει λάβει χώρα σαφήςπροσδιορισμός του επίδικου εγγράφου∙ και τρίτον στηδιασφάλιση της διαδικασίας αναγκαστικής εκτέλεσης η οποίαπροϋποθέτει διατακτικό απόφασης με πλήρη σαφήνεια ως προς τοσυγκεκριμένο έγγραφο (βλ αντί πολλών Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ25∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ∙ΠΠρΜυτ 11997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ Πρβλ όμως Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 685 επ)

Μολαταύτα laquoη λεπτή κόκκινη γραμμήraquo ανάμεσα στο ορισμένοκαι την αοριστία του δικογράφου έχει ταλανίσει την επιστήμη(βλ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 597 επ όπου και δικαιοσυγκριτικέςπαρατηρήσεις∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 25 τον ίδιο ΔίκαιοΑποδείξεως σ 248 επ ο οποίος υπογραμμίζει την εξατομίκευσητου εγγράφου και δεν θέτει ως sine qua non όρο τον ειδικότεροπροσδιορισμό του∙ Σύμφωνη με την αντίληψη αυτή η ΕφΘεσ11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ όμοια η ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ2004 1030∙ πρβλ εδώ και Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 429 επ καιΣτοϊκό σ 35 επ όπου υπογραμμίζεται - ειδικά για ταεπαγγελματικά βιβλία ndash το ανεφάρμοστο των νομολογιακώνεπιταγών όταν πρόκειται για τήρηση βιβλίων σε ηλεκτρονικήμορφή) 21 Στη νομολογία επικρατεί πάντως μια ξεκάθαρη τάσηαπόρριψης αγωγών λόγω αοριστίας εφόσον δεν έχει λάβει χώραειδικός προσδιορισμός του εγγράφου και αναφορά τουπεριεχομένου τους (ΑΠ 17711988 ΕΕΝ 1989 850 [βιβλιάριοενσήμων ΙΚΑ]∙ ΑΠ 5081993 ΕλλΔνη 1994 1299∙ ΕφΑθ 24562002 Δ33 (2002) 658 ΕφΘεσ 18522003 Αρμ 2004 1155∙ ΕφΠειρ4371996 ΔΕΕ 1996 697∙ ΕφΠειρ 11571996 ΔΕΕ 1997 723∙ ΠΠρΡεθ1032000 DE LEGE 2005 83∙ ΜΠρΑθ 173921997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ127071999 ΕΕμπΔ 1999 751∙ ΜΠρΑθ 15152005 ΔΕΕ 2005 571∙ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ [αοριστία λόγω μη αναφοράςσελίδων εμπορικού βιβλίου]∙ ΕφΛαρ 2121974 Δ 6 (1975) 716 επ(717 επ)∙ ΜονΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257 επ∙ ΜΠρΘεσ49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ [ατομικώς και ακριβώς ναπεριγράφεται το περιεχόμενο και ο αριθμός η ποσότητα τωνσελίδων]∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650) [ούτεχονδρικώς δεν προσδιορίζεται το περιεχόμενό των εγγράφων]∙ ΑΠ15651998 ΔΕΕ 1999 491 [τιμολόγια έγγραφα μεταφοράςεμπορευμάτων]∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΕφΛαρ 292002ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΜΠρΑθ 97192000 ΕπισκΕΔ 2001 1148 επ[αποφάσεις ΔΣ και ΓΣ τιμολόγια δελτία αποστολής εμπορικά

21

βιβλία]∙ ΑΠ 9532002 ΝΟΜΟΣ [καταστάσεις προσωπικού θεωρημένεςαπό την Επιθεώρηση Εργασίας]∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ [καταστάσειςηχογραφημάτων τμήμα βιβλίου αποθήκης]∙ΕφΑθ 146981988 ΕλλΔνη1993 1366 [στελέχη αποδείξεων αποθήκης]∙ ΕφΑθ 17411994ΕλλΔνη 1995 1261∙ ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141 [φάκελοςνοσηλευθέντος προσώπου]∙ ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ∙ ΠΠρΑθ13261989 ΑρχΝ 1989 468)∙ ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ= ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ [κίνηση τραπεζικών λογαριασμών]∙ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ [φύλλα μητρώου και λοιπέςκαταστάσεις πιστωτικού ιδρύματος]∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ[βεβαίωση εργοδότη με αναφορά σε συγκεκριμένη νομοθετικήρύθμιση]∙ ΕφΑθ 31501969 ΝοΒ 18 (1970) 445 επ (446)∙ ΠρΑθ10461968 ΝοΒ 16 (1968) 652 επ∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32(1984) 1575∙ για περαιτέρω νομολογία βλ Παϊσίδου σ 136 υπ192 Υπάρχουν πάντως και αποφάσεις που έκαναν δεκτό το σχετικόαίτημα (βλ ΑΠ 2821971 ΝοΒ 19 (1971) 872 επ [απορρίπτειμερικά (βιβλιάριο δανείων και χαρτόδεμα) αλλά κάνει δεκτή τηναίτηση ως προς τραπεζικό βιβλιάριο] ΜΠρΑθ 17332000 ΔΕΕ 2000746 επ η οποία διέταξε την επίδειξη (και χορήγησηαντιγράφων) όλων των οικονομικών καταστάσεων που εμφανίζουντις μηνιαίες εισπράξεις του καθrsquo ου φροντιστηρίου καθώς καιτου μαθητολογίου του που αναφέρονται στο χρονικό διάστημα απόΣεπτεμβρίου 1996 μέχρι τέλους Δεκεμβρίου 1999 προκειμένου ηαιτούσα να ασκήσει τα εκ της συμβάσεως δικαιόχρησης απορρέονταδικαιώματά της∙ ΜΠρΑθ 222961995 ΔΕΕ 1996 597 επ∙ ΜΠρΚατ8591999 ΔΕΕ 2000 75 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2000 123 επ [επίδειξητου συνόλου αλληλογραφίας])22 Ο ισχυρός αντίλογος προσάπτει στην κρατούσα γνώμη τηνπαραβίαση των άρθρων 6 sect 1 και 13 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ (βλ ήδηΓέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 120 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 687 επ και αναλυτικά Παϊσίδου σ 57 επ) καιεισηγείται το χαρακτηρισμό του δικογράφου ως ορισμένου laquoόταντα αιτούμενα έγγραφα περιγράφονται με τρόπο που επιδέχεταιεξειδίκευση και εξατομίκευση και υπάρχει αντικειμενικήαδυναμία του αιτούντος να τα προσδιορίσει εκ των προτέρωνεπακριβώςraquo (Μανιτάκης ΕλλΔνη 2003 365 επ όπου και πλήθοςαποφάσεων του ΕΔΔΑ (369 επ) 371 επ∙ όμοια και ο ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 621 επ που κάνει λόγο για laquoασφυκτικέςraquo καιlaquoυπέρμετρα αυστηρέςraquo προϋποθέσεις (σ 623) οι οποίες οδηγούνστην κατάλυση των θεμελιακών δικαιωμάτων που προστατεύονταιαπό τις ανωτέρω διατάξεις (όμοια και ο Νίκας 537 laquoαπαίτηση hellipδυσβάστακτη hellip για τον αιτούνταraquo) ενώ και ο Γιακουμήςυπογραμμίζει ότι η laquoη πρακτική αυτή που αχρηστεύει σε μεγάλοβαθμό τη χρησιμότητα του θεσμούhellip φθάνει δυστυχώς μέχριακροτήτωνraquo (Γιακουμής Δ 27 (1996) 518 επ όπου και πολύενδιαφέρουσες αναφορές στη γερμανική και αυστριακή ρύθμιση)

22

Υπερβολική αυστηρότητα διαπιστώνεται άλλωστε και στο πλαίσιοεξέτασης της ίδιας προβληματικής από την οπτική γωνία τωνεπαγγελματικών βιβλίων (βλ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ308 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 (2002) 687 επ Στοϊκόσ 35 επ με περαιτέρω παραπομπές) Μολαταύτα το Ακυρωτικόμας αποφάνθηκε πρόσφατα ότι laquohellipοι εισαγόμενες από τη διάταξη του άρθρου902 ΑΚ προϋποθέσεις για την άσκηση αγωγής επιδείξεως εγγράφων δεν περιορίζουνστον πυρήνα του το δικαίωμα του προσώπου να προσφύγει στο δικαστήριο και ναζητήσει με τον τρόπο αυτό ανάλογη δικαστική προστασία και επομένως δενδημιουργείται αντίθεση στις μνησθείσες διατάξεις της ΕΣΔΑ και του Συντάγματοςraquo(ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 πρβλ και ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 659 επ με κριτικές παρατηρήσεις Μπέη 661 επ = ΕΕμπΔ2002 331 επ όπου και σύμφωνη (προς την απόφαση) γνωμοδότησηΡόκα 336 επ [342 επ])23 Η τοπική αρμοδιότητα καθορίζεται στη γνωστή δικαιοδοτικήβάση της κατοικίας του φυσικού ή της έδρας του νομικούπροσώπου που κατέχει το επίδικο έγγραφο (Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 21 όπου και σχετική νομολογία∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ19 (1971) 491 επ) χωρίς να αποκλείεται πάντως και ηεπιστράτευση της δωσιδικίας της συνάφειας (ειδικότερα βλΝικολόπουλο άρθρ 902 αρ 21 τον ίδιο Δίκαιο Αποδείξεως σ247) Κατά την κρατούσα άποψη καθrsquo ύλην αρμόδιο δικαστήριοείναι (λόγω του μη αποτιμητού της αξίωσης σε χρήμα) και πάλιτο Πολυμελές Πρωτοδικείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 20∙Παϊσίδου σ 47 και υπ 63 όπου πλήθος παραπομπών∙ ΑΠ16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΕφΚερκ 321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ)με παρατηρήσεις Σταματόπουλου ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971)491 επ) Ωστόσο υποστηρίζονται και αποκλίνουσες απόψεις (υπέρτης αρμοδιότητας του Ειρηνοδικείου προς εκδίκαση με βάση τηδιαδικασία μικροδιαφορών λόγω της φύσης του αντικειμένου τηςαξίωσης δηλαδή του εγγράφου Μπέης Δ 11 (1980) 198∙Γιακουμής Δ 27 (1996) 519 Αντίθετοι οι Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 20 Παϊσίδου σ 48 που αμφισβητούν την ερμηνευτικήσύλληψη της έννοιας του αντικειμένου της δίκης) Επίσηςσποραδικά η νομολογία θεώρησε ως αρμόδιο το Μονομελές Πρκείολόγω της ειδικής διαδικασίας στο πλαίσιο της οποίαςυποβλήθηκε το σχετικό αίτημα (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972)1463 [πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας άρα εφαρμογή 17 sect 2 ΚΠολΔ]ΕιρΑθ 29861980 Δ 12 (1981) 176 επ [παραπέμπει στο ΜονΠρ(εργατικές διαφορές) λόγω συνάφειας με την κύρια αγωγή]24 Όπως και στο πλαίσιο εξέτασης του άρθρου 901 ΑΚ έτσι καιεδώ σημειώνεται η εφαρμογή της τακτικής διαδικασίας (ΡάμμοςΑρχΝ 1955 265 ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451 αρ 5)που συνεπάγεται τη διεξαγωγή της δίκης με βάση τουςαντίστοιχους κανόνες απόδειξης (Κρουσταλάκης Δ 1 (1970) 648

23

επ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 επ Γκόγκας Δ 18(1987) 826 για τις λεπτομέρειες αναφορικά με την επιρροή τωνάρθρων 450 επ ΚΠολΔ στο στάδιο της αποδεικτικής διαδικασίαςβλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 16 επ) Έχει κριθεί πως το άρθρο670 ΚΠολΔ δεν αποτελεί κώλυμα έκδοσης απόφασης περί επίδειξηςεγγράφων κατά το άρθρο 451 ΑΚ (ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566επ Contra ΕφΑθ 33671979 ΝοΒ 28 (1980) 796 ΕφΑθ 76441982ΝοΒ 31 (1983) 73 επ (74) [για τα άρθρα 637-646 ΚΠολΔ])

24

25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στηνπρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιοικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγοςείναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του ΠολυμελούςΠρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία ανσυνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη τηνκύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται ταθεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικάαπόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ= Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ)θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω τωνεγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη καιμετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) τηνεπιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού τωνασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχωναποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετεςπαρατηρήσεις Μπέη ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27(1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982)201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατάτης επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψηασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτησητης κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής πουσκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004)1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησηςφέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικαμέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέηυποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo

25

αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (ΜπέηςΔ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όριατης προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτήυιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27(1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΑθ256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27(1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης τηςδικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρεπίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριολόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίουζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά τοουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει τηναπόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ οίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωσηάσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερώναπό την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρωνπροϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιοτης επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264επ)26 Η απόφαση που εκδίδεται αναπτύσσει τις συνήθεις έννομεςσυνέπειες κάθε δικαστικής απόφασης και προσβάλλεται με ένδικαμέσα σύμφωνα με τα γενικώς ισχύοντα (Γέσιου-Φαλτσή ΔίκαιοΑποδείξεως σ 308 Γιακουμής Δ 27 (1996) 523) Σχετικά με τηνεκτέλεση της απόφασης περί επίδειξης εφαρμόζονται τα άρθρα 941και 946 ΚΠολΔ (βλ σχετικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 32∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 452 αρ 1 Γιακουμή Δ 27(1996) 521 επ Παϊσίδου σ 52 επ και 242 επ∙ ΑΠ 6182003ΕλλΔνη 2003 1288∙ ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ 2004 1030∙ ΕφΚερκ321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ) με παρατηρήσειςΣταματόπουλου ∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ ΜΠρΑθ28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463∙ ειδικά για την επίδειξηεπαγγελματικών βιβλίων βλ Στοϊκό σ 32 επ) που αξιώνουντουλάχιστον προσωρινή εκτελεστότητα ενώ το αίτημαπροσωποκράτησης προϋποθέτει βέβαια τελεσιδικία της σχετικήςαπόφασης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31)

Άρθρο 903 -Πώς γίνεται

Η επίδειξη του πράγματος η του εγγράφου γίνεται στον τόπο όπου βρίσκεται κατά το χρόνο της αίτησης εκτός αν ο ένας ή ο άλλος αξιώσει για σπουδαίο λόγο την επίδειξη αλλούΟ κίνδυνος και οι δαπάνες της επίδειξης βαρύνουν εκείνον που την αξιώνει

26

Ο κάτοχος μπορεί να αντιτάξει άρνηση εφόσον δεν προκαταβάλλονται οι δαπάνες και δεν παρέχεται ασφάλεια για ενδεχόμενη ζημία

Α Η ρύθμιση της έννομης σχέσης επίδειξης πράγματος ή εγγράφου

1 H διάταξη του άρθρου 903 ΑΚ εφαρμόζεται τόσο στηνεπίδειξη πράγματος όσο και εγγράφου είναι δηλαδήσυμπληρωματική ρύθμιση των άρθρων 901 και 902 Οι συντάκτεςτου Κώδικα εμπνεύστηκαν τη ρύθμιση από την sect 911 γερμΑΚ και τοάρθρο 86 sect 4 και 5 του γαλλοϊταλικού Κώδικα Ενοχών Εδώ ονομοθέτης εξειδικεύει τον τόπο υλοποίησης του δικαιώματος (sect1) ρυθμίζει τα ζητήματα της κατανομής του κινδύνου και τωνεξόδων επίδειξης (sect 2) και προβλέπει δυνατότητα εναντίωσηςτου κατόχου του εγγράφου υπό την προϋπόθεση συνδρομήςσυγκεκριμένων προϋποθέσεων (sect 3) Πρόκειται πάντως για διάταξηενδοτικού δικαίου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 1∙ ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 2∙ Παϊσίδου σ 51 επ)

Ι Διεξαγωγή της επίδειξης

2 Οι λεπτομέρειες που αφορούν στον τον τόπο επίδειξηςκαθορίζονται στην πρώτη παράγραφο Με βάση τη ρύθμιση δύοείναι οι νοητοί τόποι Κατά κανόνα αυτή θα λαμβάνει χώρα στοντόπο που βρίσκεται το έγγραφο Ως τόπος δεν πρέπει πάντως ναγίνεται αντιληπτός ο συγκεκριμένος χώρος που βρίσκεται τοαντικείμενο αλλά γενικότερα η τοπική περιφέρεια όπως αυτή θαπροσδιορίζεται με βάση τους κανόνες της συναλλακτικής πίστηςκαι των χρηστών ηθών (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 1 ΓεωργιάδηςΑπ όπ αρ 27 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3) Στηνπερίπτωση αυτή μάλιστα μπορεί να διαταχθεί η επιστροφή τουαντικειμένου στην αρχική του τοποθεσία με δαπάνες του κατόχουαν ο τελευταίος προέβη σε μεταφορά του σε χρονικό σημείομεταγενέστερο της υποβολής της αίτησης (Γεωργιάδης Απ όπ αρ27) ενώ δεν αποκλείεται και αξίωση αποζημίωσης σε βάρος τουεφόσον αποδειχθεί δόλος στο πρόσωπο του κατόχου ως προς τημεταφορά του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 5∙Βαθρακοκοίλης όπ)

Κατrsquo εξαίρεση και υπό τον όρο της συνδρομής σπουδαίουλόγου επίδειξη μπορεί να ζητηθεί και σε άλλον τόπο (με ρητήαίτηση η οποία θα προσδιορίζει τον τόπο αυτόν ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3α) ο οποίος δεν προσδιορίζεται στηδιάταξη αλλά θα καθορίζεται από τις περιρρέουσες περιστάσειςτης υπόθεσης Το σχετικό αίτημα μπορούν μάλιστα να υποβάλουναμφότερα μέρη Απαιτείται πάντως συγκεκριμενοποίηση του τόπουστο δικόγραφο (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 2) Υπό την αόριστηέννοια του σπουδαίου λόγου δύνανται να ενταχθούν διάφορεςπεριστάσεις όπως σοβαροί λόγοι υγείας των μερών

27

διαπροσωπικές έριδες που καθιστούν δυσχερή ή οχληρή την επαφήτων μερών (Ζέπος σ 681) αλλά και λόγοι που άπτονται τηςιδιοσυστασίας του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 6(εύθραυστον δυσμετακόμιστον πολύτιμον)∙ Νικολόπουλος άρθρ903 αρ 1∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 28 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 3α) Σε περίπτωση που δεν ευδοκιμήσει το σχετικόαίτημα διατάσσεται η επίδειξη στον τόπο που εξαρχής βρισκόταντο αντικείμενο κατά το χρόνο υποβολής της αίτησης (Αποστολίδηςάρθρ 903 αρ 2) 3 Αντίθετα ο τρόπος επίδειξης δεν ρυθμίζεται στο νόμο(πρβλ Στοϊκό σ 34 επ και Παϊσίδου σ 138 επ για τοειδικότερο ζήτημα του τρόπου επίδειξης των επαγγελματικώνβιβλίων) Επικρατεί η άποψη κατά την οποία για την αναζήτησητου κατάλληλου τρόπου επίδειξης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οιαρχές της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών(Βαρυπομπιώτης ΕΕΝ 40 (1973) 92 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 26Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) καθώς επίσης η φύσητου αντικειμένου και η έννοια της επίδειξης (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 3) Σε κάθε περίπτωση πάντως επίδειξη δενισοδυναμεί με χρήση του πράγματος (Μαντζούφας σ 484) ή καιαπόδοσή του (Νικολόπουλος Δίκαιο Αποδείξεως σ 250) Δύναταιέτσι να υλοποιηθεί το δικαίωμα με την οπτική (ολική ή μερική)εξέταση θεώρηση του πράγματος εγγράφου ή και τη λήψηαντιγράφου (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31∙ Παϊσίδου σ 52 καισ 126 επ όπου και έρευνα περί της διακριτικής ευχέρειας τουδικαστή να διατάξει και την προσκόμιση του πρωτότυπου ανάλογαμε τις περιστάσεις της εκάστοτε διαφοράς∙ ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ20 (1972) 1463 [αντίγραφο πρακτικού ΓΣ πολυκατοικίας]∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ νέα αίτηση για λήψη τωνίδιων αντιγράφων που χορηγήθηκαν στο πλαίσιο της πρώτηςαπόφασης απορρίπτεται λόγω έλλειψης εννόμου συμφέροντοςΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) ή φωτογράφησης του εγγράφου(Μαντζούφας σ 485) δεν αποκλείεται όμως να απαιτείται γιατην ολοκληρωμένη εκπλήρωση της αξίωσης επίδειξης και η εξέτασήτου με τη χρήση και άλλων αισθήσεων όπως για παράδειγμα τηςόσφρησης ή ακόμη και της γεύσης υπό την αυτονόητη ωστόσοπροϋπόθεση της μη χειροτέρευσης του ίδιου του πράγματος(Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 11∙ Γεωργιάδης Απ όπ) Το ίδιο ισχύεικαι για τον αποχωρισμό συστατικού του πράγματος χωρίς τονοποίον δεν είναι εφικτή η επίδειξη (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 12)Δεν αποκλείεται τέλος η ενάσκηση του σχετικού δικαιώματος όχιαυτοπροσώπως από τον αιτούντα αλλά από το δικαστήριοπραγματογνώμονα (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 8∙ Καυκάς σ 627 οοποίος αναφέρεται σε laquoεμπειροτέχνηraquo) ή και αντιπρόσωπό του(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) ο οποίος διαθέτειειδικές γνώσεις πχ της γλώσσας σύνταξης του εγγράφου (Ζέπος

28

σ 680 υπ 2) ενώ και ο υπόχρεος μπορεί να εκπληρώσει τηνυποχρέωσή του μέσω αντιπροσώπου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 10)Τέλος σε περίπτωση επίδειξης επαγγελματικούεμπορικούβιβλίου η εξέταση από τον αιτούντα περιορίζεται στοσυγκεκριμένο τμήμα που ζητήθηκε και όχι σε επεξεργασία τουσυνόλου των εγγραφών (Καυκάς σ 628∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 9)

Στην περίπτωση λήψης αντιγράφου ο ενάγων δύναται να ζητήσειεπίδειξη του πρωτότυπου και αναπαραγωγή του ενώπιόν του προςαποφυγή παρείσφρησης πλαστογραφίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ13∙ Παϊσίδου σ 127) Σημειώνεται ακόμη πως επίδειξη δενισοδυναμεί με την απλή πρόσβαση του αιτούντος στο αρχείο τουυπόχρεου Ο τελευταίος έχει καθήκον να παραδώσει το έγγραφοστα χέρια του δικαιούχου και όχι να τον εξαναγκάσει σεαναζήτησή του από έναν ευρύτερο αριθμό εγγράφων (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 10 in fine) 4 Τέλος μνείας χρήζει και η με βάση το άρθρο 232 sect 1 γ΄ΚΠολΔ δυνατότητα (βλ εδώ ΑΠ 17921983 Δ 16 (1985) 652 Δενυποχρεούται ο δικαστής να πράξει τα προβλεπόμενα απορρίπτεισχετικό λόγο αναίρεσης) προσαγωγής του εγγράφου κατά τησυζήτηση (βλ εφαρμογή της ρύθμισης από ΑΠ 6651971 ΝοΒ 20(1972) 219 ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22 (1974) 1076) η οποία όμωςυπόκειται σε εντελώς διαφορετικές προϋποθέσεις από αυτές τουάρθρου 902 ΑΚ και αποτελεί ουσιαστικά προστάδιο της αγωγήςτου άρθρου 902 ΑΚ σε περίπτωση μη συμμόρφωσης του υπόχρεου(αναλυτικά βλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 34∙ Παϊσίδου σ 205επ∙ ΜΠρΑθ 29741987 ΕλλΔνη 1989 939∙ ΜΠρΠειρ 7871995ΕΤρΑξΧρΔ 1999 684 επ)

ΙΙ Κίνδυνος και δαπάνες της επίδειξης

1 Κίνδυνος

5 Η υλοποίηση του δικαιώματος επίδειξης δεν αποκλείεται ναέχει ως συνέπεια την έκθεση του αντικειμένου σε πιθανούςκινδύνους Σε αυτές μπορούν να συγκαταλεχθούν οι ειδικότερεςφυσικές συνθήκες που επικρατούν κατά το χρόνο επίδειξης οτρόπος εξέτασης του αντικειμένου αλλά και η πιθανή μεταφοράτου Ο νόμος εύλογα λοιπόν κατανέμει τον κίνδυνο σε βάρος τουαιτούντος ο οποίος άλλωστε είναι εκείνος που επιδιώκει τηνεπίδειξη προς ικανοποίηση ίδιων εννόμων συμφερόντων(Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 30Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 6∙ Παϊσίδου σ 52)6 Στην έννοια του κινδύνου υπάγεται συνεπώς κάθε τυχαίογεγονός (πχ χειροτέρευση ή καταστροφή του πράγματοςΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 903 αρ 6) που σχετίζεται άμεσα ήέμμεσα με την υλοποίηση του σχετικού δικαιώματος (Μαντζούφαςσ 486 υπ 15) όχι όμως και εκείνα που συναρτώνται με τη

29

φύση του προς επίδειξη αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 13Γεωργιάδης Απ όπ)

Ενδεχόμενη επέλευση του κινδύνου θα συνεπάγεται τηνυποχρέωση αποκατάστασης κάθε θετικής και αποθετικής ζημίας σεβάρος του αιτούντος την επίδειξη και υπέρ όλων των προσώπωνπου μπορούν να στοιχειοθετήσουν την ύπαρξη δικαιώματος στοαντικείμενο (κύριος κάτοχος τρίτος) (Γεωργιάδης Απ όπ)

2 Δαπάνες

7 Ως λογικό επακόλουθο της ανάληψης του κινδύνουπροβλέπεται και η επιβάρυνση του αιτούντος και με τις σχετικέςδαπάνες επίδειξης η μορφή των οποίων δύναται να ποικίλλειπχ δαπάνες αποχωρισμού συστατικού του πράγματος έξοδαμετάβασης στον τόπο που βρίσκεται το πράγμα ή μεταφοράς τουτελευταίου στον τόπο που πρέπει να επιδειχθεί (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 31) καθώς και δαπάνεςέκδοσης αντιγράφων ιδίως σε περίπτωση χορήγησης αποσπασμάτωνεμπορικών βιβλίων που μπορούν να ανέρχονται σε εκατοντάδεςσελίδων (Παϊσίδου σ 129) Το ύψος τους καθορίζεται σεπερίπτωση διαφωνίας των μερών από το δικαστήριο (Καυκάς σ630)

3 Δικαίωμα άρνησης του κατόχου

8 Στην τρίτη παράγραφο θεσπίζεται δικαίωμα του κατόχου νααντιτάξει άρνηση ενόσω ο αιτών δεν διασφαλίζει προκαταβολικάδηλαδή πριν από την επίδειξη (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 4∙Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 3) τον κάτοχο έναντι ενδεχόμενων ζημιώντου αντικειμένου Το ύψος τους θα καθοριστεί από τοδικαστήριο στη βάση των άρθρων 162 επ ΚΠολΔ χωρίς πάντως νααποκλείεται και συμφωνία των μερών (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 9) Δεν πρόκειται για άρνηση υπό τη δικονομική-στενή έννοια του όρου (στη διευκρίνιση αυτή προβαίνει οΝικολόπουλος άρθρ 903 αρ 6) αλλά για έκφανση της ένστασηςπίσχεσης (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 8∙ Παϊσίδου σ52 υπ 81) Ισχύουν δηλαδή όσα προβλέπονται στο άρθρο 325 Τοσχετικό δικαίωμα του κατόχου προβάλλεται παραδεκτά και με τηνανακοπή του άρθρου 933 ΚΠολΔ στο στάδιο της αναγκαστικήςεκτέλεσης με δεδομένη τη μη εφαρμογή του άρθρου 330 ΚΠολΔ στησυγκεκριμένη περίπτωση (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 7 ΓεωργιάδηςΑπ όπ 32 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 10)Υποχρέωση πάντως του αιτούντος να προβεί σε καταβολή τωνσχετικών εξόδων ήδη στο στάδιο υποβολής της αίτησης δενυπάρχει (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 14∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ903 αρ 7) Κατά συνέπεια δεν πάσχει αοριστία το δικόγραφοτης αίτησης όταν δεν μνημονεύεται η προκαταβολή των δαπανών ήη παροχή ασφάλειας (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ όπ αρ 8)

30

Πρέπει ακόμη να αναφερθεί και άλλη μια περίπτωσηεπιτρεπτής άρνησης του κατόχου προς επίδειξη η οποία πηγάζειαπό την αρχή της καλής πίστης παρέχοντας στον κάτοχο τοδικαίωμα άρνησης όταν θίγονται ή κινδυνεύουν δικά του έννομασυμφέροντα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 30)9 Άρνηση επίδειξης προβλέπουν και τα άρθρα 450 sect 2 και 452sect 3 ΚΠολΔ (αναλυτικά ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 450 αρ5) τα οποία εφαρμόζονται αναλογικά και στο πλαίσιο των άρθρων901 επ ΑΚ (Παϊσίδου σ 55 υπ 92 και αναλυτικά σ 163επ) Η σχετικά νομολογία είναι πλούσια (ενδεικτικά βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ) Κρίθηκε ότι δεν συντρέχει σπουδαίος λόγος άρνησηςεπίδειξης χορήγησης αντιγράφου της έκθεσης εκτίμησης τηςεπιτροπής του άρθρου 15 νδ 7971971 (ΠρΛαμ 7321975 ΑρχΝ1975 53) Απορρίφθηκε εξάλλου ισχυρισμός περί καθήκοντοςεχεμύθειας προσωπικού ΟΤΕ (ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491επ) Επίσης δεκτή έγινε Αγωγή επίδειξης εγγράφου μεπεριεχόμενο το ιατρικό ιστορικό της αποβιώσασας συζύγου τουενάγοντος με παράλληλη απόρριψη του επικαλούμενουεπαγγελματικού απορρήτου που προβλήθηκε από το εναγόμενονοσοκομείο (ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141)∙ αγωγή επίδειξηςκαι λήψης αντιγράφων ληξιαρχικών καταστάσεων γεννήσεων παράτο επικαλούμενο απόρρητο από την πλευρά του εναγόμενου ΟΤΑ(ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999 225 επ)∙ αίτηση επίδειξηςάδειας καντίνας και της σχετικής γνωμάτευσης της αρμόδιαςνομαρχιακής υπηρεσίας (με παράλληλη απόρριψη του ισχυρισμούτου καθrsquo ου περί προστασίας απορρήτου ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ1998 816) καθώς και αίτημα επίδειξης κίνησης ή σύμβασηςτραπεζικού λογαριασμού παρά το επικαλούμενο τραπεζικόαπόρρητο (ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΘεσ 246791997Αρμ 1997 1278 επ∙ βλ και ΕφΑθ 14831976 ΝοΒ 24 (1976)444) Αντίθετα απορρίφθηκαν αιτήσεις επίδειξης πορίσματοςτραπεζικού ελέγχου λόγω επαγγελματικού φορολογικού υπηρεσιακού απορρήτου (ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708 μεπαρατηρήσεις Νικολαΐδη∙ ΠΠρΑθ 101311991 ΝοΒ 41 (1993) 532 επΑπορριπτέα κρίθηκε εξάλλου αίτηση επίδειξης εσωτερικήςαλληλογραφίας δημόσιας υπηρεσίας (ΠρΑθ 10461968 ΝοΒ 16(1968) 652 επ) Αναλυτικά βλ Παϊσιδου σ 176 επ Πρβλσχετικά και τον προβληματισμό του Γιακουμή Δ 27 (1996) 525)

ΙΙΙ Ευθύνη του υπόχρεου προς επίδειξη

10 Καταληκτικά πρέπει να σημειωθεί πως η ενδεχόμενηαδικαιολόγητη άρνηση συμμόρφωσης του κατόχου με όσα επιτάσσειη σχετική δικαστική απόφαση οδηγεί στην εφαρμογή του άρθρου366 ΚΠολΔ μέσω του παραπεμπτικού κανόνα του άρθρου 452 sect 2ΚΠολΔ (Μπέης άρθρ 452 αρ 3 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως

31

σ 310∙ βλ ενδεικτικά ΑΠ 7811974 ΝοΒ 23 (1975) 328 επ ΑΠ12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 και ειδικά ως προς τοειδικότερο ζήτημα της κατανομής του βάρους απόδειξης ΑΠ7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ [567] ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22(1974) 1076 [δε συνεπάγεται ανεπίτρεπτη μεταβολή του βάρουςαπόδειξης η εφαρμογή του άρθρου 366 μέσω 452 sect 2] Πρβλ τέλοςΑΠ 12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 [δυνατή κατrsquo ανέλεγκτη κρίσηη συναγωγή σιωπηρής ομολογίας κατrsquo εφαρμογήν 366]) ενώ δεναποκλείεται και η καταδίκη του σε αποκατάσταση κάθε περαιτέρωζημίας που συναρτάται με την άρνηση επίδειξης με βάση τιςδιατάξεις περί μη εκπλήρωσης της παροχής (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ2∙ Γεωργιάδης Απ όπ 33) Αν πάντως επέλθει πλήρης ικανοποίησητου ενάγοντος ο τελευταίος δεν μπορεί να επανέλθει με νέααγωγή βασιζόμενη στην αρχική του αξίωση από το πράγμα(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 11 και 902 αρ 11)

32

• 2 Παράλληλα προς τα άρθρα 902-903 εφαρμόζονται εξάλλου και οι διατάξεις των άρθρων 654 (ΕφΑθ 31521972 ΝοΒ 20 (1972) 939 επ με σημείωση Παπαδημητρίου) και 755 στο πλαίσιο της σύμβασης εργασίας και της εταιρίας αντίστοιχα ενώ μνεία πρέπει να γίνει και στα άρθρα 14-16 ΕΝ τα οποία εφαρμόζονται ως προς το ειδικότερο θέμα της επίδειξης εμπορικών βιβλίων (αναλυτικά βλ Στοϊκό σ 30 επ) Αξιομνημόνευτα είναι επίσης τα άρθρα 303-304 και 1201 και 1340 ΑΚ ως παραπλήσιες μορφές της επίδειξης οι οποίες εφαρμόζονται παράλληλα και απόλυτα ανεξάρτητα από τις εδώ εξεταζόμενες ρυθμίσεις
• 3 Από την άλλη πλευρά όλες οι προαναφερόμενες διατάξεις συμπληρώνονται από τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ με τα οποία καθορίζονται οι ειδικότερες δικονομικές κατά κύριο λόγο προϋποθέσεις επίδειξης και εκτέλεσης της απόφασης για την επίδειξη εγγράφων (για το προγενέστερο καθεστώς των άρθρων 429-434 ΠολΔ βλ Παϊσίδου σ 16 επ) Οι μόλις προαναφερόμενες διατάξεις δεν οδήγησαν ούτε σε κατάργηση ούτε σε συρρίκνωση του πεδίου εφαρμογής των ρυθμίσεων του ουσιαστικού δικαίου (η θέση αυτή είναι αδιαμφισβήτητη σε θεωρία και νομολογία βλ Ράμμο ΕρμΑΚ 902 αρ 2∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 2 και 3∙ ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 450 αρ 1 Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1∙ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 608 επ Για τη γενικότερη συζήτηση που προκλήθηκε από τη συνύπαρξη των ουσιαστικών και δικονομικών διατάξεων περί επίδειξης εγγράφων βλ αναλυτικά Παϊσίδου σ 37 επ) Η βασική διάκριση που επικρατεί στην επιστήμη είναι η ακόλουθη Οι διατάξεις του ΑΚ (δηλαδή τόσο η γενική ρύθμιση των άρθρων 902 επ ΑΚ όσο και οι προαναφερόμενες διατάξεις των άρθρων 654 και 755 ΑΚ στις οποίες πρέπει να προστεθούν και αυτές των άρθρων 1200 1201 1339 και 1340 ΑΚ βλ σχετικά Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 υπ 10) εφαρμόζονται ανεξάρτητα από την ύπαρξη εκκρεμούς δίκης ενώ αντίθετα τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ συνδέονται άμεσα με την τελευταία (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) 450 αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 επ Νίκας σ 533 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 246 επ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Κουτσουράδης σ 265 Παϊσίδου σ 35 επ 39∙ ΑΠ 12641983 Δ 15 (1984) 400 με ενημερωτικό σημείωμα Σταματόπουλου∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 ΜΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257∙ Πρβλ όμως Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 609 ο οποίος εισηγείται την ερμηνευτική διαστολή των διατάξεων του ΚΠολΔ ακόμη και όταν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη∙ την κατασκευή αυτή αποκρούει η Παϊσίδου σ 42 και σ 53 επ ειδικά σε σχέση με τη θεμελίωση της αξίωσης και του εννόμου συμφέροντος ενώ παράλληλα απορρίπτει και τη μεταφύτευση των προϋποθέσεων του ΑΚ περί εννόμου συμφέροντος στην αίτηση των άρθρων 450 επ ΚΠολΔ Βλ επίσης την ανάλυση από τους Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 679 επ) Ωστόσο τα προαναφερόμενα πλέγματα διατάξεων εφαρμόζονται αρκετές φορές αναλογικά τόσο στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης όσο και εκτός αυτής (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2 και 17∙ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1) εκεί δηλαδή που υπάρχει ρυθμιστικό κενό
• A Έννοια - Σκοπός
• A Έννοια
• 1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω της οποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στη θεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότητα ποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενων ελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)
• • 4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφων ρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οι προϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικού αιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσι και υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679 Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ 10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979) 563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωση Παπαδημητρίου∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσεις Αντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994 668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτηση γίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δεν εφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]
  • 10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύει περιοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμου συμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δεν πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιας και μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος του αιτούντος
  • 13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά και διαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχει ενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς το συμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τις περισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά τον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναι αναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περί συμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφο πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ 44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτή συστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής και κατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίες συμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τον κάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούν έτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργου δωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχα έγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίων ιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσεις αναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ή βιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται από μέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ 38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτής διορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν το αίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και το σωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπ Επιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή και όταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεση αδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδου σ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωση αυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικά βιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)
  • 25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στην πρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιο ικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγος είναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του Πολυμελούς Πρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία αν συνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη την κύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται τα θεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικά απόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω των εγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη και μετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) την επιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού των ασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ 534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχων αποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ 36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Μπέη∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατά της επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψη ασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτηση της κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ 270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής που σκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησης φέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέη υποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (Μπέης Δ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όρια της προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτή υιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27 (1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27 (1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης της δικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν 1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρ επίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριο λόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίου ζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά το ουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει την απόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ ο ίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωση άσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερών από την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρων προϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιο της επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264 επ)

αρ 2) Η ενάσκηση του δικαιώματος επίδειξης δεν κωλύεταιεξάλλου ακόμη και αν η αξίωση τελεί υπό αναβλητική αίρεση ήπροθεσμία (Ζέπος σ 678∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 7∙ Νικολόπουλοςάρθρ 901 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ) Αρκεί δηλαδή και ηδυνατότητα ύπαρξης της αξίωσης (Βάλληνδας σ 220) Πάντως ηαξίωση προς επίδειξη προϋποθέτει ενεργή αξίωση ως προς τοπράγμα κατά το χρόνο υποβολής του σχετικού αιτήματος(Βαθρακοκοίλης όπ)8 Ως πράγμα νοείται κάθε νοητό ενσώματο κινητό ή ακίνητοαντικείμενο το οποίο εντάσσεται στην έννοια του πράγματοςκατά το άρθρο 947 sect 1 ΑΚ (Μαντζούφας σ 484∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 901αρ 4 και 5) συμπεριλαμβανομένων και των συστατικών(ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 901 αρ 2) υπό τον όρο ότι η επίδειξητων τελευταίων δε θα έθετε σε κίνδυνο την ακεραιότητα ή καιτη χρησιμότητα του πράγματος ως συνόλου (Νικολόπουλος άρθρ 901αρ 11∙ Γεωργιάδης Απ όπ∙ Βαθρακοκοίλης όπ αρ 3 β) όπωςπχ όταν πρόκειται για ουσιώδες συστατικό του πράγματος(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 3 και 10) Στην έννοια του πράγματοςεντάσσονται κατά μία άποψη οι φυσικές δυνάμεις και η ενέργειαμε γνώμονα τη ρύθμιση του άρθρου 947 sect 2 (Καυκάς σ 623 υπ1∙ σύμφωνος ο Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 6 και ο Νικολόπουλος άρθρ901 αρ 10 εφόσον βέβαια υπάρχει δυνατότητα εξουσιάσεως)Εξαιρείται πάντως το ανθρώπινο σώμα (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 4∙Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 300) και τα μέλη του(Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 10) όχι όμως και το πτώμα καθώςκατά του πρώτου δε νοείται αξίωση (αφού η έννοια του πράγματοςεξομοιώνεται με κάτι απρόσωπο Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 10)ενώ αντίθετα το δεύτερο δύναται να αποτελεί αντικείμενοαπόδειξης (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 10∙ Βαθρακοκοίλης όπ Γιαζήτημα χαρακτηρισμού του νεκρού ως προσώπου ή πράγματος κάνειλόγο ο Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 4 όμοια ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ901 αρ 2) Η αίτηση πάντως που υποβάλλεται προς την αρμόδιααρχή με σκοπό την εκταφή πτώματος δεν υπάγεται στο άρθρο 901ΑΚ (Αποστολίδης 901 αρ 5) Τέλος δεν εντάσσεται στην ανωτέρωέννοια η ομάδα πραγμάτων ως ιδανικό σύνολο καθώς και η ομάδαπεριουσίας ή η επιχείρηση (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 10)9 Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το ζήτημα τουεπιτρεπτού υποβολής του αιτήματος προς διαπίστωση ενδεχόμενηςύπαρξης αξίωσης ή διακρίβωση του ύψους αυτής Το θέμααπασχολεί έντονα την επιστήμη Η κρατούσα άποψη απορρίπτει τηνανωτέρω εκδοχή με επίκληση του ίδιου του κανόνα δικαίου πουθέτει ως προαπαιτούμενο την ύπαρξη αξίωσης (Βαθρακοκοίλης όπ∙Μπαλοδήμος Δ 22 (1991) 151∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006)749 επ με σύμφωνο σημείωμα ΑΕΤ 751 Τις δυσχέρειες πουπροκαλούνται από τη θέση αυτή υπογραμμίζει ο Νικολόπουλος άρθρ901 αρ 9 Πρβλ εδώ Αποστολίδη 901 αρ 8 και 5 in fine ο

7

οποίος κάνει λόγο για αξίωση και όταν ο αιτών θέλει ναβεβαιωθεί για την ύπαρξή της) Σημειώνεται πως ο νομοθέτης δενενσωμάτωσε τη σχετική φράση η οποία περιέχεται στην sect 809γερμΑΚ Η αντίθετη γνώμη εδράζεται σε τελολογικής φύσηςεπιχειρήματα ανατρέχει δηλαδή στην θεμελιακή αποστολή τηςρύθμισης που δεν είναι άλλη από τη διευκόλυνση και όχι τηδυσχέρανση του δικαιώματος επίδειξης (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 3και ακόμη σαφέστερα και επικριτικά έναντι της κρατούσας γνώμηςστον αρ 8) παράλληλα επιστρατεύει και τις θεμελιώδειςδιατάξεις των άρθρων 20 sect 1 Σ και 6 sect 1 ΕΣΔΑ οι οποίεςενδυναμώνουν και προστατεύουν ως γνωστό το δικαίωμα δικαστικήςπροστασίας Τέλος στο ενδεχόμενο αντεπιχείρημα επιβάρυνσηςτων δικαστηρίων με στρεψόδικες πρακτικές αντιτάσσει το άρθρο281 ΑΚ η επίκληση του οποίου παραμένει στη διακριτικήευχέρεια του δικαστή (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 11 Μάλλονσύμφωνη και η Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 299 επ)

ΙΙ Κατοχή του πράγματος από τον οφειλέτη της αξίωσης

10 Σύμφωνα με τη νομοτυπική μορφή της ρύθμισης η αξίωσηπερί επίδειξης απαιτείται να στρέφεται κατά του κατόχου τουπράγματος ο οποίος όμως πρέπει παράλληλα να είναι και ο καθrsquoου στρέφεται η αξίωση περί το πράγμα (Νικολόπουλος άρθρ 901αρ 13∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 12 Μπαλοδήμος Δ 22 (1991)151) Κατοχή και υποχρέωση πρέπει συνεπώς να συμπίπτουν στοπρόσωπο του αντιδίκου ο οποίος βαρύνεται με laquoπραγματοπαγήυποχρέωσηraquo (Φουρκιώτης σ 354∙ Καυκάς σ 624) Αν δενσυμπίπτουν άσκηση των δικαιωμάτων που απορρέουν από το άρθρο901 ΑΚ δεν είναι νοητή (Καυκάς σ 621 επ∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 901αρ 10) Κρίσιμος χρόνος για τον εντοπισμό του κατόχουθεωρείται αυτός της υποβολής της σχετικής αίτησης 11 Ο κάτοχος δεν είναι αναγκαίο να είναι και νομέας ή κύριοςτου πράγματος (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 11∙ ΣπυριδάκηςΠεράκηςάρθρ 901 αρ 4 εξ αντιδιαστολής Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ13) ούτε είναι αναγκαίο να κατέχει το πράγμα καλόπιστα(Βάλληνδας σ 220) Στην περίπτωση αυτή εναγωγή του νομέα δεφαίνεται να εξυπηρετεί το σκοπό για τον οποίον επινοήθηκε ηρύθμιση (αναλυτικά Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 12) Ευθύνεται πάντωςτόσο εκείνος που με δόλιο τρόπο αποξενώθηκε του πράγματος(Μαντζούφας σ 485) όσο και εκείνος που δόλια εμφανίζεται ωςκάτοχος αυτού στο δικαστήριο (Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 7)Στις περιπτώσεις αυτές απαιτείται η συνεναγωγή τωνπροαναφερόμενων προσώπων (Βαθρακοκοίλης όπ αρ 3 γ) Σεπερίπτωση που το έγγραφο βρίσκεται στη σφαίρα ελέγχου νομικούπροσώπου κάτοχος δε θεωρείται ο νόμιμος εκπρόσωπος αυτούαλλά το ίδιο το νομικό πρόσωπο (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 11)

8

ΙΙΙ Έννομο συμφέρον αυτού που ζητεί την επίδειξη

12 Η διάταξη θέτει ως προϋπόθεση την αναγκαιότητα τηςεπίδειξης ως προς την άσκηση της αξίωσης Ουσιαστικά ηπροϋπόθεση αυτή μπορεί να θεωρηθεί ως το απαραίτητοπροπαρασκευαστικό στάδιο για την άσκηση της αγωγής τουαιτούντος κατά του κατόχου αναφορικά με την κύρια αξίωση(Ζέπος σ 678 υπ 4) Στην επιστήμη η προϋπόθεση αυτή έχειεξομοιωθεί με το έννομο συμφέρον του αιτούμενου την επίδειξηΈννομο συμφέρον έχει και καθένας από τους ομοδίκους ξεχωριστάχωρίς τη συμμετοχή των λοιπών (ΕφΘεσ 17831993 Αρμ 1994 590επ)13 Όρια στο είδος του εννόμου συμφέροντος δε φαίνεται νατίθενται (Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 8) καθώς γίνεται δεκτή ηεπίκληση τόσο περιουσιακού (που είναι και το σύνηθες) όσο καιηθικού εννόμου συμφέροντος (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 14∙Γεωργιάδης Απ όπ αρ 13) ή κατrsquo άλλη διατύπωση συμφέρονάξιο προστασίας (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 16∙ Βαθρακοκοίλης όπαρ 3 δ) Θεωρείται πως υφίσταται έννομο συμφέρον όταν ο αιτώνεπιθυμεί να βεβαιωθεί αναφορικά με την ταυτότητα (Ζέπος σ678 υπ 4∙ Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 14) την ποσότητα ήκαιτην ποιότητα ή την ενδεχόμενη ελαττωματικότητα του πράγματος(Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 13∙ πρβλ Καυκά σ 624 με ειδικήαναφορά στην περίπτωση διαζευκτικής ενοχής) Η σχετική κρίσητου δικαστηρίου εκφεύγει του αναιρετικού ελέγχου διότιανάγεται σε εκτίμηση πραγματικών περιστατικών όχι όμως και ηαπόφανση περί του ότι αποδείχθηκε ή δεν αποδείχθηκε η συνδρομήεννόμου συμφέροντος (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 14∙ Βαθρακοκοίληςόπ αρ 3 δ) καθώς και η υπαγωγή των πραγματικώνπεριστατικών στην αόριστη έννοια του laquoεννόμου συμφέροντοςraquo(Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 28)

Ε Δικονομικά ζητήματα

14 Η αίτηση επίδειξης πράγματος δύναται να ασκηθεί τόσο μεαγωγή όσο και με ανταγωγή αλλά και παρεμπιπτόντως μεαυτοτελή αγωγή στο πλαίσιο διεξαγωγής άλλης δίκης ακόμη καιστο εφετείο όχι όμως με τις προτάσεις ούτε επίσης με κύρια ήπρόσθετη παρέμβαση (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 17-22) Στοδικόγραφο της αίτησης πρέπει να ιστορείται η ύπαρξη αξίωσηςκατά του κατόχου αναφορικά με το πράγμα να εξειδικεύονται οιλόγοι που καθιστούν την επίδειξη αναγκαία σε συνάρτηση με τηνπροαναφερόμενη αξίωση καθώς και να περιγράφεται με τονακριβέστερο δυνατό τρόπο το προς επίδειξη πράγμα (Αποστολίδηςάρθρ 901 αρ 9∙ Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 25 και 27) Τοβάρος απόδειξης φέρει καταρχήν ο αιτών (Νικολόπουλος άρθρ 901

9

αρ 26 ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 901 αρ 9) Από την άλλη πλευράο εναγόμενος μπορεί εκτός από την άρνηση της αγωγής ναεπικαλεστεί λόγους προσβολής των οικογενειακών επιστημονικώνή επαγγελματικών του συμφερόντων ή ακόμη τον ενδεχόμενοκίνδυνο ποινικής του δίωξης εξαιτίας της επίδειξης (Καυκάς σ625 υπ 2)15 Καθrsquo ύλη αρμόδιο δικαστήριο για την εκδίκαση της αίτησηςείναι το Πολυμελές Πρωτοδικείο καθώς η σχετική αξίωση δεναποτιμάται σε χρήμα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 23)Υποστηρίζεται πάντως και η άποψη που συνδέει την εκδίκαση τηςαίτησης με τη δίκη για την κύρια αξίωση (Ράμμος σε Νικολόπουλοάρθρ 901 αρ 24) Ακολουθητέα είναι η τακτική διαδικασία(Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 29) Η εκτέλεση της απόφασηςδιεξάγεται με βάση το άρθρο 941 sect 1 ΚΠολΔ καθώς συνιστά πράξηπου μπορεί να γίνει μόνο από τον κάτοχουπόχρεο καισυνοδεύεται από απειλή χρηματικής ποινής για την περίπτωσητης μη συμμόρφωσής του στο διατακτικό της (Νικολόπουλος άρθρ901 αρ 33)

Για τα ζητήματα του τρόπου άσκησης της αξίωσης επίδειξηςπράγματος του αρμόδιου δικαστηρίου και της διαδικασίας πουδύναται να επιλεχθεί καθώς και για τις λεπτομέρειες αναφορικάμε την εκτέλεση της απόφασης περί επίδειξης βλ ακόμη υπόάρθρο 903

Άρθρο 902

Οποίος έχει έννομο συμφέρον να πληροφορηθεί το περιεχόμενο ενός εγγράφου πουβρίσκεται στην κατοχή άλλου έχει δικαίωμα να απαιτήσει την επίδειξη η καιαντίγραφό του αν το έγγραφο συντάχθηκε για το συμφέρον αυτού που το ζητεί ηπιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και αυτόν η σχετίζεται με διαπραγματεύσειςπου έγιναν σχετικά με τέτοια έννομη σχέση είτε απευθείας από τον ίδιο είτε για τοσυμφέρον του με τη μεσολάβηση τρίτου

A Έννοια

1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω τηςοποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στηθεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τιςιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότηταποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενωνελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)

Υπό τον όρο έγγραφο υπάγεται κάθε ανθρώπινο ndashδικαιοπρακτικού χαρακτήρα (Βάλληνδας σ 221) - έργο γραφής(κανονικής ή ιδιάζουσας πχ στενογραφία έτσι Γιακουμής Δ 27(1996) 514) επί οιουδήποτε υλικού φορέα (χαρτί ύφασμα ξύλοπέτρα πλάκα σιδήρου κλπ βλ σχετικά Αποστολίδη άρθρ 902αρ 2∙ Καυκά σ 627) με χειρόγραφο ή άλλο τρόπο ο οποίος έχει

10

προκύψει από τις σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις (υλικόαποθηκευμένο σε δισκέτα ψηφιακό δίσκο ηλεκτρονικό μήνυμαπου έχουν παραχθεί σε ηλεκτρονικό υπολογιστή) Συγκαταλέγονταιεδώ Εξοφλητικές αποδείξεις πληρεξούσια επιστολέςεπαγγελματικά βιβλία (Μαντζούφας σ 485∙ Παϊσίδου σ 110 επ)όχι όμως τα διαβατήρια (ΕφΠατρ 1021964 ΝοΒ 1965 1089)Έγγραφο θεωρείται εξάλλου κάθε οπτικοακουστικό υλικό όπωςπχ φωτογραφίες κινηματογραφικές ταινίες ψηφιακοί δίσκοι(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 3∙ στην εφαρμογή τουάρθρου 901 ΑΚ παραπέμπει εδώ ο Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 4) Στηνέννοια εντάσσονται μάλιστα όλα τα έγγραφα είτε αυτάσυντάχθηκαν κατά τους προβλεπόμενους τύπους είτε είναι άκυρα(ΕφΘεσ 17831993 Αρμ 1994 590 επ∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ18) Δεν αποκλείεται ακόμη να εντάσσονται εδώ και τα έγγραφαπου με βεβαιότητα θα καταρτιστούν στο μέλλον (βλ εξαντιδιαστολής ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ) όχι όμωςκαι έγγραφα η ύπαρξη των οποίων δεν προκύπτει με βεβαιότηταστην αίτηση (ΠΠρΜυτ 11997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) Για όσα από τα ανωτέρωδεν αποτυπώθηκαν πάντως σε χαρτί δεν αποτελούν δηλαδή έγγραφαμε τη στενή έννοια του όρου γινόταν παλαιότερα δεκτό ότι δεναποκλείεται η ενάσκηση της σχετικής αξίωσης στη βάση τουάρθρου 901 ΑΚ (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 2∙ Ράμμος όπ) Ηάποψη αυτή πάντως υποστηρίχθηκε πριν από την εισαγωγή τουΚΠολΔ και με δεδομένη πλέον τη ρύθμιση του άρθρου 444 αρ 3ΚΠολΔ δεν πρέπει να ακολουθείται (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 4∙ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 902 αρ 3 Γιακουμής Δ 27 (1996) 514επ Παϊσίδου σ 40 επ 107 και 115 επ∙ βλ επίσης ΕφΘεσ19391998 ΕλλΔνη 1999 383) Εξαιρούνται ωστόσο τα δημόσιαέγγραφα που συντάχθηκαν για λόγους δημόσιου συμφέροντος(Βάλληνδας σ 222 Αποστολίδης 902 αρ 5∙ ΠρΛαμ 7321975 ΕΕΝ1976 52) ή περιέχουν κρατικά απόρρητα (ΜΠρΑγρ 441992 ΑρχΝ1992 542) στα οποία δεν εντάσσονται πάντως έγγραφα πουπιστοποιούν σχέση δημοσίου δικαίου μεταξύ του αιτούντος καιτου κατόχου Δημοσίου ή ΝΠΔΔ (βλ σχετικά Καυκά σ 627 υπ 1α∙ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 1971 491 επ)

Ο καταληκτικός σκοπός της επίδειξης εστιάζεται αλλά δενπεριορίζεται στην πρόθεση του αιτούντος να αποδείξει τησύσταση αλλοίωση ή κατάργηση έννομης σχέσης (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 4 in fine∙ ΕφΛαρ 4462003 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2004 41)Για το λόγο αυτό σημειώνεται πως από το έγγραφο θα πρέπει ναπροκύπτει κάποια δικαιοπρακτική βούληση (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ4)

B Νομική φύση

2 Ισχύουν όσα ήδη αναφέρθηκαν στην ερμηνεία του άρθρου 901ΑΚ Πρόκειται και εδώ για εκ του νόμου ενοχή (ΑΠ 7762005

11

ΝΟΜΟΣ) ενώ η σχετική αξίωση δεν υπόκειται σε αυτοτελήπαραγραφή (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 14) Η υποχρέωση προςεπίδειξη είναι πραγματοπαγής και δεν εξαρτάται από κάποιαάλλη κύρια υποχρέωση του κατόχου έναντι του αιτούντος(Γιακουμής Δ 27 (1996) 513 Κουτσουράδης σ 434 Παϊσίδου σ46)

Γ Νομοθετική ρύθμιση

3 Πρότυπη ρύθμιση του άρθρου 902 ΑΚ αποτελεί η sect 810 γερμΑΚ(Γιακουμής Δ 27 (1996) 513 Παϊσίδου σ 40 υπ 22) και τοάρθρο 86 sect 2 Γαλλο-ιταλικού σχεδίου ενοχών ενώ παρεμφερούςπεριεχομένου είναι και το άρθρο 963 του ελβετικού ΚώδικαΕνοχών

Δ Προϋποθέσεις γέννησης της αξίωσης επίδειξης

4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφωνρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στοπλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οιπροϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικούαιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσικαι υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωσηΠαπαδημητρίου ∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσειςΑντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτησηγίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δενεφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]

Ι Οι προϋποθέσεις κατά τον ΑΚ

5 Δύο είναι οι βασικές προϋποθέσεις για την ευόδωση τουαιτήματος επίδειξης Πρώτον η κατοχή του εγγράφου από τονκαθrsquo ου η αίτηση και δεύτερον η στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος στο πρόσωπο του αιτούντος η οποία εξειδικεύεταισε τρεις ειδικότερες περιπτώσεις οι οποίες θα αναλυθούν στησυνέχεια

1 Κατοχή εγγράφου

6 Η διάταξη αναφέρεται σε έγγραφο που βρίσκεται στην κατοχήάλλου χωρίς να ενδιαφέρει ο τρόπος με τον οποίον το έγγραφο

12

περιήλθε σε αυτόν (ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 902 αρ 4 Παϊσίδουσ 46) Ο εκάστοτε κάτοχος ο οποίος δεν είναι αναγκαίο ndashαλλά δεν αποκλείεται - να είναι και νομέας ή κύριος αυτού(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 13∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 10∙Παϊσίδου σ 46) έχει συνεπώς υποχρέωση εμπράγματης φύσηςέναντι του αιτούντος (Καυκάς σ 629) Αναγκαία αποβαίνει έτσιη αναφορά του προσώπου που κατά το χρονικό σημείο υποβολήςτης αίτησης διαθέτει την κατοχή του εγγράφου (Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 10∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 15∙ Παϊσίδου σ 46∙ΑΠ 2091994 ΕΕΝ 1995 195∙ ΕφΠειρ 4182002 ΤΝΠ ΔΣΑ∙ ΕφΑθ24652005 ΝοΒ 2005 1291) Ο ισχυρισμός του εναγόμενου περί μηκατοχής του εγγράφου αποτελεί άρνηση και όχι ένσταση (Μπέης Δ18 (1987) 98 επ Νίκας σ 539) Έτσι σε περίπτωση πουαποδειχθεί πως ο τρίτος δεν είναι πλέον κάτοχος πριν από τηνάσκηση της αξίωσης επίδειξης ή αντίστροφα δεν αποδειχθεί πωςο εναγόμενος είναι κάτοχος η σχετική αίτηση θα απορριφθεί(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 13∙ ΑΠ 14941987 ΕΕΝ 1988 814∙ ΜΠρΑθ269961996 ΑρχΝ 1997 45 επ∙ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001)1543 επ) Υποστηρίχθηκε πάντως και η άποψη που δενεπιδοκιμάζει την απόρριψη της αίτησης όταν αποδεικνύεταισυνδρομή δόλου στο πρόσωπο του κατόχου με απώτερο στόχο τηματαίωση της αξίωσης προς επίδειξη∙ και πάλι όμως η ίδια γνώμηαντιλαμβάνεται τις δυσκολίες της θέσης αυτής και προκρίνειτην αποζημιωτική οδό (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 14) Ενδεχόμενημεταβολή στο πρόσωπο του κατόχου μετά την άσκηση της αίτησηςδεν επιφέρει πάντως αρνητικές συνέπειες για τον αιτούντα(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 15∙ βλ όμως ΑΠ 10231992 ΔΕΝ 1993 82laquohellipεκείνος που ζητάει την επίδειξη εγγράφου οφείλει hellip να ισχυρισθεί και νααποδείξει όχι μόνο ότι ο αντίδικός του κατείχε κάποτε το έγγραφο τούτο αλλά καιότι εξακολουθεί να το κατέχει κατά τον χρόνον της δίκηςraquo∙ όμοια και ΕφΑθ32392001 ΔΕΕ 2002 87) ο οποίος μπορεί μάλιστα να εκτελέσειτην απόφαση και κατά του νέου κατόχου με βάση το άρθρο 919 αρ1 ΚΠολΔ (ΑΠ 3981959 ΝοΒ 1959 1248∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ10∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 7∙ Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 611 υπ 66∙ Παϊσίδου σ 46) Αν όμως λάβει χώρα απώλειατου εγγράφου από τυχαίο γεγονός δεν μπορεί να αναμένεταιευδοκίμηση της αίτησης (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 15 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 10 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 15∙ Παϊσίδου σ 46)7 Σε αντίθεση με τη ρύθμιση του άρθρου 901 δεν απαιτείταιεδώ ύπαρξη ουσιαστικής αξίωσης αναφορικά προς το έγγραφο πουκατέχει ο αντίδικος ούτε κατά του κατόχου του (ΒαρυπομπιώτηςΕΕΝ 40 (1973) 92 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 11 Γεωργιάδης Απόπ αρ 16 in fine Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 5Παϊσίδου σ 41 επ∙ Γκόγκας Δ 18 (1987) 825 Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ2004 657∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775) Εξάλλου η αγωγήδεν απαιτείται να κοινοποιηθεί στον οφειλέτη του ενάγοντος

13

(ΜΠρΘεσ 189522003 ΕΤρΑξΧρΔ 2004 367∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775)8 Κάτοχος θεωρείται κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωποανεξάρτητα από την ειδικότερη νομική μορφή του (Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 12 όπου και εκτενείς νομολογιακές παραπομπές∙Γιακουμής Δ 27 (1996) 515 Παϊσίδου σ 46 επ) δηλαδή και ταΝΠΔΔ καθώς και οι ΟΤΑ (ΜΠρΑθ 269961996 ΑρχΝ 1997 45 επ∙ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ 1998 816∙ ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999225 επ)

2 Έννομο συμφέρον

9 Στην έννοια του εννόμου συμφέροντος εντάσσεται κάθεδικαίωμα του αιτούντος ιδιωτικού ή δημόσιου δικαίου (ΡάμμοςΕρμΑΚ 902 αρ 5 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 300)χρηματικής ή μη περιουσιακής φύσης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ6∙ ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 902 αρ 2 Παϊσίδου σ 42∙Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 423) Στην επιστήμη γίνεται δεκτό πωςυφίσταται έννομο συμφέρον όταν η επίδειξη του κρίσιμουεγγράφου έχει αξία για την επιδίωξη διατήρηση ή προστασίασχέσεων που αναγνωρίζει το Δίκαιο (Βάλληνδας σ 221Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 6∙ ΜΠρΑθ 222961995 ΔΕΕ 1996 597επ) καθώς και για την υποστήριξη ύπαρξη ή άρση έννομηςσχέσης ή κατάστασης στην περιουσιακή ή προσωπική σφαίρα αυτούπου ζητά την επίδειξη ή όταν αυτό (δηλαδή το έγγραφο) είναιπρόσφορο προς ανταπόδειξη (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ5 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16) Είναι αδιάφορο το αν πρόκειταιγια έγκυρο ή άκυρο έγγραφο όπως αδιάφορο είναι και το είδοςτης αξίωσης επί του οποίου εδράζεται (Αποστολίδης άρθρ 902αρ 4) Ειδικά για τα άκυρα έγγραφα αναγνωρίζεται έννομοσυμφέρον με σκοπό την προσβολή τους (Γεωργιάδης Απ όπ αρ18 in fine ΕφΘεσ 17831993 Αρμ 48 (1994) 591) Εξαντιδιαστολής προκύπτει πως δεν συντρέχει έννομο συμφέρονόταν η επίδειξη αποβαίνει ουσιαστικά ανώφελη ή περιττή για τηνπροστασία του αιτούντος (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 5 μεαναφορά σε οικογενειακές επιστολές και ιδιωτικές σημειώσειςπου έχουν υποκειμενική μόνο αξία αλλά δεν εξυπηρετούν τοέννομο συμφέρον του αιτούντος∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 613 επ με αναφορά σε αποφάσεις (υπ79) που απέρριψαν αίτημα επίδειξης λόγω ευχερέστερηςδυνατότητας λήψης του εγγράφου από το αρχείο των δικαστηρίων(βλ εδώ και ΑΠ 4821974 ΝοΒ 23 (1975) 25 επ (26) [δενυφίσταται δικαίωμα επίδειξης αν πρόκειται για έγγραφα πουφυλάσσονται στο αρχείο του δικαστηρίου εκτός ανστοιχειοθετείται ειδικό έννομο συμφέρον να ζητηθούν από τοναντίδικο]) και σε άλλες (υπ 80) που απέρριψαν το ανωτέρωαίτημα λόγω απόδειξης του κρίσιμου γεγονότος ήδη μέσω άλλων

14

αποδεικτικών στοιχείων∙ βλ ακόμη Παϊσίδου σ 105∙ ΕφΛαρ4462003 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2004 41 επ∙ ΠΠρΠύργ 682001 Αρμ 56(2002) 1023 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 669 επ [δενυφίσταται αναφορικά με σύμβαση αλληλόχρεου και κίνησηλογαριασμού κατά της Τράπεζας από αγοραστές κατασχεμένουκαθώς μπορούν να τα προμηθευτούν από το δικαιοπάροχο ndashαντισυμβαλλόμενο της Τράπεζας ή από το αρχείο τουδικαστηρίου)

Γίνεται δεκτό πως έννομο συμφέρον δεν υπάρχει και όταν μετην αίτηση επιδιώκεται για πρώτη φορά η αποκάλυψη εκείνων τωνπραγματικών περιστατικών που θα διευκολύνουν στη συνέχειααυτόν που ζητά την επίδειξη στην ενάσκηση των αξιώσεών του(Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16 Παϊσίδου σ 129 επ∙ AΠ 92005ΧρΙΔ 2005 715∙ πρβλ και ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επΠρβλ όμως ΜΠρΚατ 8591999 ΔΕΕ 2000 75 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2000123 επ)10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύειπεριοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60(2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμουσυμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δενπρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά(Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιαςκαι μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος τουαιτούντος

α Σύνταξη εγγράφου για το συμφέρον του αιτούντος την επίδειξη

11 Θεωρείται πως ένα έγγραφο συντάχθηκε για το συμφέροναυτού που ζητά την επίδειξή του όταν με αυτό αποδεικνύεται ηύπαρξη ή διατήρηση δικαιώματός του (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 8Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Βαρύνουσα σημασία έχει κυρίως ηπραγματική πρόθεση του συντάκτη ή των μερών κατά το χρονικόσημείο έκδοσης σύνταξης του εγγράφου (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ8∙ όχι κατά το χρόνο άσκησης της αξίωσης Παϊσίδου σ 43) καιόχι το περιεχόμενό του όπως γίνεται αντιληπτό από τρίτοαντικειμενικό παρατηρητή (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7)12 Δεν απαιτείται το έγγραφο να έχει συνταχθεί αποκλειστικάπρος το συμφέρον του αιτούντος την επίδειξη απαιτείται ωστόσοη σύνταξή του να έχει λάβει χώρα έστω (και) προς το συμφέροντου (έτσι Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7∙ ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ902 αρ 10 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17 Παϊσίδου σ 43∙Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 425∙ ΑΠ 7571966 ΝοΒ 14 (1966) 936επ ΕφΑθ 24562002 Δ 33 (2002) 657 ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη2003 524 επ∙ ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 748 ΜΠρΘεσ

15

196982005 Αρμ 60 (2006) 751∙ πρβλ όμως Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 902 αρ 6 α κατά τον οποίο το έγγραφο πρέπει να έχεισυνταχθεί κυρίως προς το συμφέρον του αιτούντος και ΜΠρΘεσ234342001 Αρμ 56 (2002) 1188 όπου γίνεται λόγος γιαέγγραφα που αφορούν άμεσα στον αιτούντα)

Παραδείγματα αντίστοιχων εγγράφων συνιστούν οιεξοφλητικές αποδείξεις (Παϊσίδου σ 43) η αναγνώριση οφειλήςτο πληρεξούσιο έγγραφο (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 8∙ Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 7∙ Παϊσίδου σ 43) και η διαθήκη στην οποία οαιτών εγκαθίσταται ως κληρονόμος (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7∙Παϊσίδου σ 43) Αντίθετα απαιτείται ειδική στοιχειοθέτησηεννόμου συμφέροντος αναφορικά με έγγραφα που συντάχθηκανμεταξύ του κατόχου και τρίτου προσώπου (Αποστολίδης 902 αρ 5∙πρβλ εδώ Καυκά σ 625∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 7∙ Σταθεράαπορριπτική εδώ η νομολογία βλ ενδεικτικά ΜΠρΠειρ 101072006ΠΝ 2007 72 επ)

β Πιστοποίηση μέσω του εγγράφου έννομης σχέσης που αφορά και τον αιτούντα

16

13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά καιδιαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχειενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς τοσυμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τιςπερισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφοράτον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναιαναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περίσυμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφοπιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτήσυστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής καικατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίεςσυμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τονκάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούνέτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργουδωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχαέγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίωνιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσειςαναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ήβιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται απόμέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτήςδιορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20(1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν τοαίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και τοσωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπΕπιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή καιόταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεσηαδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπαρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδουσ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωσηαυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικάβιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά(Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)14 Η έννοια της έννομης (άρα όχι απλώς βιοτικής βλΔημητροπούλου ΑρχΝ 2007 425) σχέσης δεν περιορίζεται ανάλογαμε τη φύση της Δυνατή είναι έτσι η στοιχειοθέτηση τηςπροϋπόθεσης αυτής με επίκληση έννομης σχέσης τόσο τουιδιωτικού όσο και του δημόσιου δικαίου (Νικολόπουλος άρθρ 902αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ44) Εξάλλου η ανωτέρω έννομη σχέση δεν απαιτείται νααπετέλεσε το αποκλειστικό αντικείμενο του ζητούμενου εγγράφου∙

17

αρκεί από αυτό να διαπιστώνεται ή να αποδεικνύεται κάποιογεγονός δηλωτικό της επίμαχης έννομης σχέσης (Βάλληνδας σ221 Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)15 Αμφισβητείται αν για την κατάφαση της προϋπόθεσηςαπαιτείται η συμμετοχή του αιτούντος υπό τη μορφή τουδικαιοπρακτούντος (με γνώμονα τη νομοτυπική μορφή τηςρύθμισης υπέρ Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6∙ ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 658 ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 44 (2003) 524 επ∙ ΜΠρΘεσ196982005 Αρμ 60 (2006) 751∙ προς την κατεύθυνση μιαςλιγότερο τυπολατρικής προσέγγισης και σε τελική ανάλυση κατάμε γνώμονα τα άρθρα 6 sect 1 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ ο πυρήνας τωνοποίων θίγεται από την επικρατούσα γνώμη οι Παπαδημητρίου ΔΕΕ8 (2002) 13 επ (16) Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19∙ ΜπέηςΠαρατηρήσεις στην ΕφΑθ 24562002 Δ 33 (2002) 665Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 427 επ) Επιχείρημα υπέρ τηςδεύτερης γνώμης αντλείται και από την παραδοχή της ένταξηςστην εξεταζόμενη περίπτωση και εγγράφων που αποδεικνύουνδιενέργεια αδικοπραξίας η οποία ασφαλώς δεν θα μπορούσε νααφορά στον αιτούντα την επίδειξή τους (Μανιτάκης ΕλλΔνη 44(2003) 367 368) Στο πλαίσιο πάντως σχέσης εγγύησης οεγγυητής θεμελιώνει έννομο συμφέρον εφόσον ζητά την επίδειξηεγγράφου που σχετίζεται με τη σχέση πρωτοφειλέτη-δανειστή ή ndashκατά μείζονα λόγο ndash την επέλευση συγκεκριμένου γεγονότος πουοδηγεί στην απαλλαγή του από την ευθύνη όπως για παράδειγμαέγγραφο που πιστοποιεί την εξόφληση του δανειστή (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 6) Ανάλογα ισχύουν και για τον τρίτο στοπλαίσιο σύμβασης υπέρ του ιδίου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6 infine)

γ Έγγραφο που σχετίζεται με διαπραγματεύσεις για την κατάρτιση έννομης σχέσης που αφορά και τον αιτούντα

16 Η προϋπόθεση αυτή επικυρώνει τη στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος και στο προσυμβατικό στάδιο (Γεωργιάδης Απ όπαρ 20) Στην περίπτωση αυτή μπορούν να ενταχθούν κάθε είδουςδιαπραγματεύσεις που διεξήχθησαν αυτοπροσώπως από τοναιτούντα ή με τη μεσολάβηση τρίτου (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 10)υπό την ιδιότητα του μεσίτη παραγγελιοδόχου ή πράκτορα(Παϊσίδου σ 45) ανεξάρτητα από το αν αυτές είχαν επιτυχήέκβαση (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 9∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ20∙ Παϊσίδου σ 45)17 Έγγραφα που μπορούν να υπαχθούν εδώ είναι όλα ταπροκαταρκτικά μιας σύμβασης κείμενα που συντάσσονται και ήανταλλάσσονται όπως για παράδειγμα σχέδια συμβάσεωνεπιστολές πρόχειρα σημειώματα οχλήσεις τηλεομοιοτυπίεςσχεδιαγράμματα ηλεκτρονικά μηνύματα τηλεγραφήματα

18

οπτικοακουστικό υλικό καθώς και κάθε είδους μηχανικέςαπεικονίσεις (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 9∙ Γεωργιάδης Απ όπαρ 20 in fine Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 γ∙Παϊσίδου σ 45) Εξαιρούνται πάντως εσωτερικά κείμενα πουανταλλάχθηκαν μεταξύ ενός μέρους και του εκπροσώπου του κατάτο στάδιο της διαπραγμάτευσης (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 7 infine)

Ε Δικονομικά ζητήματα

18 Η αξίωση επίδειξης εγγράφου ασκείται όπως και ηαντίστοιχη περί επιδείξεως πράγματος δηλαδή με αγωγή ήανταγωγή (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 18∙Παϊσίδου σ 47) με τις προτάσεις (Μπέης άρθρ 451 αρ 1 ΑΠ4481975 ΝοΒ 23 (1975) 1231 επ [1232]∙ ΕφΑθ 61171982 ΝοΒ 30(1982) 1489 επ (1492)∙ ΜΠρΘεσ 15481991 Αρμ 1991 762 επμε σημείωμα ΣΤ-Γ∙ ΕφΑθ 18881991 ΑρχΝ 1991 409∙ ΕφΛαρ292002 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΕφΑθ 1722003 ΕλλΔνη 2003 998 =2005 553) ή και προφορικά όπου δεν προβλέπεται κατάθεσηπροτάσεων (όχι όμως με δήλωση στα πρακτικά όταν η κατάθεσηπροτάσεων είναι υποχρεωτική ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ) αλλάακόμη και στο εφετείο (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 23 ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 247 ΑΠ 611960ΝοΒ 1962 563 επ (565)∙ ΑΠ 10731973 ΝοΒ 1974 758 επ∙ ΕφΑθ11451975 ΑρχΝ 1975 292 επ) όχι όμως με κύρια ή πρόσθετηπαρέμβαση (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) λόγω της ειδικότερης φύσηςτης (Παϊσίδου σ 47) Για τα ζητήματα του τρόπου άσκησης τηςαξίωσης επίδειξης πράγματος στο πλαίσιο εκκρεμούς κύριαςδίκης βλ αναλυτικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 19 και 22∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) όπ 19 Το δικόγραφο της αγωγής πρέπει να περιέχει τιςπροϋποθέσεις που θεσπίζει το άρθρο 902 ΑΚ δηλαδή περιγραφήτων κρίσιμων πραγματικών περιστατικών ρητή αναφορά τηςκατοχής του εγγράφου από τον εναγόμενο (αλλιώς απόρριψη ΑΠ2091994 ΕΕΝ 1995 195∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΑΠ9532002 ΝΟΜΟΣ ΑΠ 10731973 ΝοΒ 22 (1974) 758 επ∙ ΜΠρΘεσ15481991 Αρμ 1991 762 επ με σημείωμα ΣΤ-Γ χωρίς καν ναείναι υποχρεωμένο το δικάζον δικαστήριο να αποφανθεί επrsquo αυτούτου αιτήματος∙ βλ ακόμη ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΜΠρΠατρ 1182004 ΕΕργΔ 2004 474 επ∙ ΜΠρΑθ1292005 Αρμ 2005 886 επ = ΕπισκΕΔ 2005 217∙ ΜΠρΧαν 392006ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ Πρβλ ακόμη ΠΠρΡοδ 922004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ κατά τηνοποία η αοριστία δεν μπορεί να αναπληρωθεί laquoαπό το λόγο ότικατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων ο διάδικος μπορεί ήπρέπει να κατέχει το έγγραφο αυτόraquo∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19(1971) 1472 επ [τα έγγραφα βρίσκονται στα χέρια του

19

ανακριτή απορρίπτει]) Το ίδιο ισχύει βέβαια και όταν ηεπίδειξη ζητείται από τον εναγόμενο με τις προτάσεις (ΠΠρΑθ73151996 ΕπισκΕΔ 2002 763) Υποστηρίζεται πάντως εύλογα πωςστις περιπτώσεις υποχρεωτικής τήρησης επαγγελματικών βιβλίων ηκατοχή τεκμαίρεται στο πρόσωπο του καθrsquo ου (Στοϊκός σ 32)στοιχείο που θα μπορούσε σε ένα δεύτερο επίπεδο να οδηγήσει σεεπανεξέταση της στάσης της νομολογίας στο ζήτημα τηςαοριστίας Σε περίπτωση αιτιολογημένης άρνησης πρέπει νααποδεικνύεται η κατοχή του εγγράφου στα χέρια του εναγόμενουκαι το σχετικό βάρος απόδειξης φέρει ο ενάγων (ΑΠ 3981959 ΝοΒ7 (1959) 1248∙ ΑΠ 71966 ΝοΒ 14 (1966) 653∙ ΕφΑθ 61171982ΝοΒ 30 (1982) 1489 επ [1492] Παράλειψη πάντως τουδικαστηρίου της ουσίας να αποφανθεί στην αίτηση για επίδειξηεγγράφων θεμελιώνει το λόγο αναιρέσεως του άρθρου 559 αρ 9ΚΠολΔ υπό την προϋπόθεση ότι η αίτηση αυτή ήταν παραδεκτή καισύννομη (βλ σχετικά ΑΠ 6812007 ΝΟΜΟΣ laquohellipτουτέστιν να γίνεταιεπίκληση της κατοχής του εγγράφου από τον αντίδικο να προσδιορίζεται σαφώς τοέγγραφο και το περιεχόμενο του και να εκτίθενται περιστατικά από τα οποία ναπροκύπτει το έννομο συμφέρον του αιτούντος δηλαδή ότι το έγγραφο είναιπρόσφορο προς άμεση ή έμμεση απόδειξη λυσιτελούς ισχυρισμού του αιτούντος ήπρος ανταπόδειξη τέτοιου ισχυρισμού του αντιδίκου τουraquo Βλ και ΑΠ18572005 ΕλλΔνη 2006 469 επ ΑΠ 7852007 ΝΟΜΟΣ οι οποίεςέκαναν δεκτό σχετικό λόγο αναίρεσης)

Επιπρόσθετα απαιτείται και στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 24∙ Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 611 επ∙ διαφορετικά απόρριψη ΑΠ 3921977 ΝοΒ 25(1977) 1364 [μη επίκληση περιστατικών που το στοιχειοθετούνσε σχέση με το έγγραφο οδηγεί σε απαράδεκτο] ΑΠ 5381977 ΝοΒ26 (1978) 187 ΑΠ 10452004 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ΠΠρΠειρ 1361997 ΔΕΕ 1997 573) Το βάρος απόδειξης τωνανωτέρω φέρει ασφαλώς ο ενάγων (Ράμμος ΑρχΝ 1955 266∙ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 303 ΑΠ 14941987 ΕΕΝ 1988 814)Ο εναγόμενος διαθέτει ευρύ πεδίο άρνησης της αγωγής δυνάμενοςνα προβάλει σειρά ισχυρισμών όπως τη μη κατοχή του εγγράφουτην αμφισβήτηση του δικαιώματος ή της ύπαρξης εννόμουσυμφέροντος του ενάγοντος κλπ (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) 20 Το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο ενάγων στο πλαίσιοτης δίκης που ανοίγεται εδώ εντοπίζεται στο βαθμό ακρίβειαςτου προσδιορισμού του επίμαχου εγγράφου Πρόκειται για ένακατεξοχήν ζήτημα αοριστίας του δικογράφου Επικρατεί η άποψηπου απορρίπτει την αγωγή στη βάση της αοριστίας όταν σε αυτήγίνεται γενική αναφορά όλων των εγγράφων που έχει στην κατοχήτου ο εναγόμενος ή όλων των εγγράφων που περιέχονται σεκάποιον φάκελο βιβλίο ή αρχείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 25με παραπομπές σε σχετική νομολογία) Η θεμελίωση της σχετικήςκρίσης εδράζεται σε τρία κυρίως επιχειρήματα Πρώτον στην

20

κατοχύρωση του δικαιώματος αντίκρουσης του εναγόμενου οοποίος πρέπει να γνωρίζει επακριβώς για ποιο έγγραφο καλείταινα λογοδοτήσει∙ δεύτερον στην ευχερή απονομή τουδικαιοδοτικού έργου καθώς το δικαστήριο θα αδυνατεί ναδιατάξει αποδείξεις εφόσον δεν έχει λάβει χώρα σαφήςπροσδιορισμός του επίδικου εγγράφου∙ και τρίτον στηδιασφάλιση της διαδικασίας αναγκαστικής εκτέλεσης η οποίαπροϋποθέτει διατακτικό απόφασης με πλήρη σαφήνεια ως προς τοσυγκεκριμένο έγγραφο (βλ αντί πολλών Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ25∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ∙ΠΠρΜυτ 11997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ Πρβλ όμως Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 685 επ)

Μολαταύτα laquoη λεπτή κόκκινη γραμμήraquo ανάμεσα στο ορισμένοκαι την αοριστία του δικογράφου έχει ταλανίσει την επιστήμη(βλ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 597 επ όπου και δικαιοσυγκριτικέςπαρατηρήσεις∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 25 τον ίδιο ΔίκαιοΑποδείξεως σ 248 επ ο οποίος υπογραμμίζει την εξατομίκευσητου εγγράφου και δεν θέτει ως sine qua non όρο τον ειδικότεροπροσδιορισμό του∙ Σύμφωνη με την αντίληψη αυτή η ΕφΘεσ11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ όμοια η ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ2004 1030∙ πρβλ εδώ και Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 429 επ καιΣτοϊκό σ 35 επ όπου υπογραμμίζεται - ειδικά για ταεπαγγελματικά βιβλία ndash το ανεφάρμοστο των νομολογιακώνεπιταγών όταν πρόκειται για τήρηση βιβλίων σε ηλεκτρονικήμορφή) 21 Στη νομολογία επικρατεί πάντως μια ξεκάθαρη τάσηαπόρριψης αγωγών λόγω αοριστίας εφόσον δεν έχει λάβει χώραειδικός προσδιορισμός του εγγράφου και αναφορά τουπεριεχομένου τους (ΑΠ 17711988 ΕΕΝ 1989 850 [βιβλιάριοενσήμων ΙΚΑ]∙ ΑΠ 5081993 ΕλλΔνη 1994 1299∙ ΕφΑθ 24562002 Δ33 (2002) 658 ΕφΘεσ 18522003 Αρμ 2004 1155∙ ΕφΠειρ4371996 ΔΕΕ 1996 697∙ ΕφΠειρ 11571996 ΔΕΕ 1997 723∙ ΠΠρΡεθ1032000 DE LEGE 2005 83∙ ΜΠρΑθ 173921997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ127071999 ΕΕμπΔ 1999 751∙ ΜΠρΑθ 15152005 ΔΕΕ 2005 571∙ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ [αοριστία λόγω μη αναφοράςσελίδων εμπορικού βιβλίου]∙ ΕφΛαρ 2121974 Δ 6 (1975) 716 επ(717 επ)∙ ΜονΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257 επ∙ ΜΠρΘεσ49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ [ατομικώς και ακριβώς ναπεριγράφεται το περιεχόμενο και ο αριθμός η ποσότητα τωνσελίδων]∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650) [ούτεχονδρικώς δεν προσδιορίζεται το περιεχόμενό των εγγράφων]∙ ΑΠ15651998 ΔΕΕ 1999 491 [τιμολόγια έγγραφα μεταφοράςεμπορευμάτων]∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΕφΛαρ 292002ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΜΠρΑθ 97192000 ΕπισκΕΔ 2001 1148 επ[αποφάσεις ΔΣ και ΓΣ τιμολόγια δελτία αποστολής εμπορικά

21

βιβλία]∙ ΑΠ 9532002 ΝΟΜΟΣ [καταστάσεις προσωπικού θεωρημένεςαπό την Επιθεώρηση Εργασίας]∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ [καταστάσειςηχογραφημάτων τμήμα βιβλίου αποθήκης]∙ΕφΑθ 146981988 ΕλλΔνη1993 1366 [στελέχη αποδείξεων αποθήκης]∙ ΕφΑθ 17411994ΕλλΔνη 1995 1261∙ ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141 [φάκελοςνοσηλευθέντος προσώπου]∙ ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ∙ ΠΠρΑθ13261989 ΑρχΝ 1989 468)∙ ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ= ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ [κίνηση τραπεζικών λογαριασμών]∙ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ [φύλλα μητρώου και λοιπέςκαταστάσεις πιστωτικού ιδρύματος]∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ[βεβαίωση εργοδότη με αναφορά σε συγκεκριμένη νομοθετικήρύθμιση]∙ ΕφΑθ 31501969 ΝοΒ 18 (1970) 445 επ (446)∙ ΠρΑθ10461968 ΝοΒ 16 (1968) 652 επ∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32(1984) 1575∙ για περαιτέρω νομολογία βλ Παϊσίδου σ 136 υπ192 Υπάρχουν πάντως και αποφάσεις που έκαναν δεκτό το σχετικόαίτημα (βλ ΑΠ 2821971 ΝοΒ 19 (1971) 872 επ [απορρίπτειμερικά (βιβλιάριο δανείων και χαρτόδεμα) αλλά κάνει δεκτή τηναίτηση ως προς τραπεζικό βιβλιάριο] ΜΠρΑθ 17332000 ΔΕΕ 2000746 επ η οποία διέταξε την επίδειξη (και χορήγησηαντιγράφων) όλων των οικονομικών καταστάσεων που εμφανίζουντις μηνιαίες εισπράξεις του καθrsquo ου φροντιστηρίου καθώς καιτου μαθητολογίου του που αναφέρονται στο χρονικό διάστημα απόΣεπτεμβρίου 1996 μέχρι τέλους Δεκεμβρίου 1999 προκειμένου ηαιτούσα να ασκήσει τα εκ της συμβάσεως δικαιόχρησης απορρέονταδικαιώματά της∙ ΜΠρΑθ 222961995 ΔΕΕ 1996 597 επ∙ ΜΠρΚατ8591999 ΔΕΕ 2000 75 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2000 123 επ [επίδειξητου συνόλου αλληλογραφίας])22 Ο ισχυρός αντίλογος προσάπτει στην κρατούσα γνώμη τηνπαραβίαση των άρθρων 6 sect 1 και 13 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ (βλ ήδηΓέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 120 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 687 επ και αναλυτικά Παϊσίδου σ 57 επ) καιεισηγείται το χαρακτηρισμό του δικογράφου ως ορισμένου laquoόταντα αιτούμενα έγγραφα περιγράφονται με τρόπο που επιδέχεταιεξειδίκευση και εξατομίκευση και υπάρχει αντικειμενικήαδυναμία του αιτούντος να τα προσδιορίσει εκ των προτέρωνεπακριβώςraquo (Μανιτάκης ΕλλΔνη 2003 365 επ όπου και πλήθοςαποφάσεων του ΕΔΔΑ (369 επ) 371 επ∙ όμοια και ο ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 621 επ που κάνει λόγο για laquoασφυκτικέςraquo καιlaquoυπέρμετρα αυστηρέςraquo προϋποθέσεις (σ 623) οι οποίες οδηγούνστην κατάλυση των θεμελιακών δικαιωμάτων που προστατεύονταιαπό τις ανωτέρω διατάξεις (όμοια και ο Νίκας 537 laquoαπαίτηση hellipδυσβάστακτη hellip για τον αιτούνταraquo) ενώ και ο Γιακουμήςυπογραμμίζει ότι η laquoη πρακτική αυτή που αχρηστεύει σε μεγάλοβαθμό τη χρησιμότητα του θεσμούhellip φθάνει δυστυχώς μέχριακροτήτωνraquo (Γιακουμής Δ 27 (1996) 518 επ όπου και πολύενδιαφέρουσες αναφορές στη γερμανική και αυστριακή ρύθμιση)

22

Υπερβολική αυστηρότητα διαπιστώνεται άλλωστε και στο πλαίσιοεξέτασης της ίδιας προβληματικής από την οπτική γωνία τωνεπαγγελματικών βιβλίων (βλ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ308 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 (2002) 687 επ Στοϊκόσ 35 επ με περαιτέρω παραπομπές) Μολαταύτα το Ακυρωτικόμας αποφάνθηκε πρόσφατα ότι laquohellipοι εισαγόμενες από τη διάταξη του άρθρου902 ΑΚ προϋποθέσεις για την άσκηση αγωγής επιδείξεως εγγράφων δεν περιορίζουνστον πυρήνα του το δικαίωμα του προσώπου να προσφύγει στο δικαστήριο και ναζητήσει με τον τρόπο αυτό ανάλογη δικαστική προστασία και επομένως δενδημιουργείται αντίθεση στις μνησθείσες διατάξεις της ΕΣΔΑ και του Συντάγματοςraquo(ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 πρβλ και ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 659 επ με κριτικές παρατηρήσεις Μπέη 661 επ = ΕΕμπΔ2002 331 επ όπου και σύμφωνη (προς την απόφαση) γνωμοδότησηΡόκα 336 επ [342 επ])23 Η τοπική αρμοδιότητα καθορίζεται στη γνωστή δικαιοδοτικήβάση της κατοικίας του φυσικού ή της έδρας του νομικούπροσώπου που κατέχει το επίδικο έγγραφο (Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 21 όπου και σχετική νομολογία∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ19 (1971) 491 επ) χωρίς να αποκλείεται πάντως και ηεπιστράτευση της δωσιδικίας της συνάφειας (ειδικότερα βλΝικολόπουλο άρθρ 902 αρ 21 τον ίδιο Δίκαιο Αποδείξεως σ247) Κατά την κρατούσα άποψη καθrsquo ύλην αρμόδιο δικαστήριοείναι (λόγω του μη αποτιμητού της αξίωσης σε χρήμα) και πάλιτο Πολυμελές Πρωτοδικείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 20∙Παϊσίδου σ 47 και υπ 63 όπου πλήθος παραπομπών∙ ΑΠ16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΕφΚερκ 321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ)με παρατηρήσεις Σταματόπουλου ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971)491 επ) Ωστόσο υποστηρίζονται και αποκλίνουσες απόψεις (υπέρτης αρμοδιότητας του Ειρηνοδικείου προς εκδίκαση με βάση τηδιαδικασία μικροδιαφορών λόγω της φύσης του αντικειμένου τηςαξίωσης δηλαδή του εγγράφου Μπέης Δ 11 (1980) 198∙Γιακουμής Δ 27 (1996) 519 Αντίθετοι οι Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 20 Παϊσίδου σ 48 που αμφισβητούν την ερμηνευτικήσύλληψη της έννοιας του αντικειμένου της δίκης) Επίσηςσποραδικά η νομολογία θεώρησε ως αρμόδιο το Μονομελές Πρκείολόγω της ειδικής διαδικασίας στο πλαίσιο της οποίαςυποβλήθηκε το σχετικό αίτημα (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972)1463 [πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας άρα εφαρμογή 17 sect 2 ΚΠολΔ]ΕιρΑθ 29861980 Δ 12 (1981) 176 επ [παραπέμπει στο ΜονΠρ(εργατικές διαφορές) λόγω συνάφειας με την κύρια αγωγή]24 Όπως και στο πλαίσιο εξέτασης του άρθρου 901 ΑΚ έτσι καιεδώ σημειώνεται η εφαρμογή της τακτικής διαδικασίας (ΡάμμοςΑρχΝ 1955 265 ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451 αρ 5)που συνεπάγεται τη διεξαγωγή της δίκης με βάση τουςαντίστοιχους κανόνες απόδειξης (Κρουσταλάκης Δ 1 (1970) 648

23

επ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 επ Γκόγκας Δ 18(1987) 826 για τις λεπτομέρειες αναφορικά με την επιρροή τωνάρθρων 450 επ ΚΠολΔ στο στάδιο της αποδεικτικής διαδικασίαςβλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 16 επ) Έχει κριθεί πως το άρθρο670 ΚΠολΔ δεν αποτελεί κώλυμα έκδοσης απόφασης περί επίδειξηςεγγράφων κατά το άρθρο 451 ΑΚ (ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566επ Contra ΕφΑθ 33671979 ΝοΒ 28 (1980) 796 ΕφΑθ 76441982ΝοΒ 31 (1983) 73 επ (74) [για τα άρθρα 637-646 ΚΠολΔ])

24

25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στηνπρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιοικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγοςείναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του ΠολυμελούςΠρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία ανσυνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη τηνκύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται ταθεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικάαπόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ= Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ)θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω τωνεγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη καιμετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) τηνεπιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού τωνασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχωναποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετεςπαρατηρήσεις Μπέη ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27(1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982)201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατάτης επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψηασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτησητης κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής πουσκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004)1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησηςφέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικαμέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέηυποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo

25

αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (ΜπέηςΔ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όριατης προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτήυιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27(1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΑθ256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27(1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης τηςδικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρεπίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριολόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίουζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά τοουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει τηναπόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ οίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωσηάσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερώναπό την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρωνπροϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιοτης επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264επ)26 Η απόφαση που εκδίδεται αναπτύσσει τις συνήθεις έννομεςσυνέπειες κάθε δικαστικής απόφασης και προσβάλλεται με ένδικαμέσα σύμφωνα με τα γενικώς ισχύοντα (Γέσιου-Φαλτσή ΔίκαιοΑποδείξεως σ 308 Γιακουμής Δ 27 (1996) 523) Σχετικά με τηνεκτέλεση της απόφασης περί επίδειξης εφαρμόζονται τα άρθρα 941και 946 ΚΠολΔ (βλ σχετικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 32∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 452 αρ 1 Γιακουμή Δ 27(1996) 521 επ Παϊσίδου σ 52 επ και 242 επ∙ ΑΠ 6182003ΕλλΔνη 2003 1288∙ ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ 2004 1030∙ ΕφΚερκ321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ) με παρατηρήσειςΣταματόπουλου ∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ ΜΠρΑθ28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463∙ ειδικά για την επίδειξηεπαγγελματικών βιβλίων βλ Στοϊκό σ 32 επ) που αξιώνουντουλάχιστον προσωρινή εκτελεστότητα ενώ το αίτημαπροσωποκράτησης προϋποθέτει βέβαια τελεσιδικία της σχετικήςαπόφασης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31)

Άρθρο 903 -Πώς γίνεται

Η επίδειξη του πράγματος η του εγγράφου γίνεται στον τόπο όπου βρίσκεται κατά το χρόνο της αίτησης εκτός αν ο ένας ή ο άλλος αξιώσει για σπουδαίο λόγο την επίδειξη αλλούΟ κίνδυνος και οι δαπάνες της επίδειξης βαρύνουν εκείνον που την αξιώνει

26

Ο κάτοχος μπορεί να αντιτάξει άρνηση εφόσον δεν προκαταβάλλονται οι δαπάνες και δεν παρέχεται ασφάλεια για ενδεχόμενη ζημία

Α Η ρύθμιση της έννομης σχέσης επίδειξης πράγματος ή εγγράφου

1 H διάταξη του άρθρου 903 ΑΚ εφαρμόζεται τόσο στηνεπίδειξη πράγματος όσο και εγγράφου είναι δηλαδήσυμπληρωματική ρύθμιση των άρθρων 901 και 902 Οι συντάκτεςτου Κώδικα εμπνεύστηκαν τη ρύθμιση από την sect 911 γερμΑΚ και τοάρθρο 86 sect 4 και 5 του γαλλοϊταλικού Κώδικα Ενοχών Εδώ ονομοθέτης εξειδικεύει τον τόπο υλοποίησης του δικαιώματος (sect1) ρυθμίζει τα ζητήματα της κατανομής του κινδύνου και τωνεξόδων επίδειξης (sect 2) και προβλέπει δυνατότητα εναντίωσηςτου κατόχου του εγγράφου υπό την προϋπόθεση συνδρομήςσυγκεκριμένων προϋποθέσεων (sect 3) Πρόκειται πάντως για διάταξηενδοτικού δικαίου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 1∙ ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 2∙ Παϊσίδου σ 51 επ)

Ι Διεξαγωγή της επίδειξης

2 Οι λεπτομέρειες που αφορούν στον τον τόπο επίδειξηςκαθορίζονται στην πρώτη παράγραφο Με βάση τη ρύθμιση δύοείναι οι νοητοί τόποι Κατά κανόνα αυτή θα λαμβάνει χώρα στοντόπο που βρίσκεται το έγγραφο Ως τόπος δεν πρέπει πάντως ναγίνεται αντιληπτός ο συγκεκριμένος χώρος που βρίσκεται τοαντικείμενο αλλά γενικότερα η τοπική περιφέρεια όπως αυτή θαπροσδιορίζεται με βάση τους κανόνες της συναλλακτικής πίστηςκαι των χρηστών ηθών (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 1 ΓεωργιάδηςΑπ όπ αρ 27 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3) Στηνπερίπτωση αυτή μάλιστα μπορεί να διαταχθεί η επιστροφή τουαντικειμένου στην αρχική του τοποθεσία με δαπάνες του κατόχουαν ο τελευταίος προέβη σε μεταφορά του σε χρονικό σημείομεταγενέστερο της υποβολής της αίτησης (Γεωργιάδης Απ όπ αρ27) ενώ δεν αποκλείεται και αξίωση αποζημίωσης σε βάρος τουεφόσον αποδειχθεί δόλος στο πρόσωπο του κατόχου ως προς τημεταφορά του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 5∙Βαθρακοκοίλης όπ)

Κατrsquo εξαίρεση και υπό τον όρο της συνδρομής σπουδαίουλόγου επίδειξη μπορεί να ζητηθεί και σε άλλον τόπο (με ρητήαίτηση η οποία θα προσδιορίζει τον τόπο αυτόν ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3α) ο οποίος δεν προσδιορίζεται στηδιάταξη αλλά θα καθορίζεται από τις περιρρέουσες περιστάσειςτης υπόθεσης Το σχετικό αίτημα μπορούν μάλιστα να υποβάλουναμφότερα μέρη Απαιτείται πάντως συγκεκριμενοποίηση του τόπουστο δικόγραφο (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 2) Υπό την αόριστηέννοια του σπουδαίου λόγου δύνανται να ενταχθούν διάφορεςπεριστάσεις όπως σοβαροί λόγοι υγείας των μερών

27

διαπροσωπικές έριδες που καθιστούν δυσχερή ή οχληρή την επαφήτων μερών (Ζέπος σ 681) αλλά και λόγοι που άπτονται τηςιδιοσυστασίας του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 6(εύθραυστον δυσμετακόμιστον πολύτιμον)∙ Νικολόπουλος άρθρ903 αρ 1∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 28 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 3α) Σε περίπτωση που δεν ευδοκιμήσει το σχετικόαίτημα διατάσσεται η επίδειξη στον τόπο που εξαρχής βρισκόταντο αντικείμενο κατά το χρόνο υποβολής της αίτησης (Αποστολίδηςάρθρ 903 αρ 2) 3 Αντίθετα ο τρόπος επίδειξης δεν ρυθμίζεται στο νόμο(πρβλ Στοϊκό σ 34 επ και Παϊσίδου σ 138 επ για τοειδικότερο ζήτημα του τρόπου επίδειξης των επαγγελματικώνβιβλίων) Επικρατεί η άποψη κατά την οποία για την αναζήτησητου κατάλληλου τρόπου επίδειξης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οιαρχές της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών(Βαρυπομπιώτης ΕΕΝ 40 (1973) 92 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 26Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) καθώς επίσης η φύσητου αντικειμένου και η έννοια της επίδειξης (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 3) Σε κάθε περίπτωση πάντως επίδειξη δενισοδυναμεί με χρήση του πράγματος (Μαντζούφας σ 484) ή καιαπόδοσή του (Νικολόπουλος Δίκαιο Αποδείξεως σ 250) Δύναταιέτσι να υλοποιηθεί το δικαίωμα με την οπτική (ολική ή μερική)εξέταση θεώρηση του πράγματος εγγράφου ή και τη λήψηαντιγράφου (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31∙ Παϊσίδου σ 52 καισ 126 επ όπου και έρευνα περί της διακριτικής ευχέρειας τουδικαστή να διατάξει και την προσκόμιση του πρωτότυπου ανάλογαμε τις περιστάσεις της εκάστοτε διαφοράς∙ ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ20 (1972) 1463 [αντίγραφο πρακτικού ΓΣ πολυκατοικίας]∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ νέα αίτηση για λήψη τωνίδιων αντιγράφων που χορηγήθηκαν στο πλαίσιο της πρώτηςαπόφασης απορρίπτεται λόγω έλλειψης εννόμου συμφέροντοςΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) ή φωτογράφησης του εγγράφου(Μαντζούφας σ 485) δεν αποκλείεται όμως να απαιτείται γιατην ολοκληρωμένη εκπλήρωση της αξίωσης επίδειξης και η εξέτασήτου με τη χρήση και άλλων αισθήσεων όπως για παράδειγμα τηςόσφρησης ή ακόμη και της γεύσης υπό την αυτονόητη ωστόσοπροϋπόθεση της μη χειροτέρευσης του ίδιου του πράγματος(Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 11∙ Γεωργιάδης Απ όπ) Το ίδιο ισχύεικαι για τον αποχωρισμό συστατικού του πράγματος χωρίς τονοποίον δεν είναι εφικτή η επίδειξη (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 12)Δεν αποκλείεται τέλος η ενάσκηση του σχετικού δικαιώματος όχιαυτοπροσώπως από τον αιτούντα αλλά από το δικαστήριοπραγματογνώμονα (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 8∙ Καυκάς σ 627 οοποίος αναφέρεται σε laquoεμπειροτέχνηraquo) ή και αντιπρόσωπό του(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) ο οποίος διαθέτειειδικές γνώσεις πχ της γλώσσας σύνταξης του εγγράφου (Ζέπος

28

σ 680 υπ 2) ενώ και ο υπόχρεος μπορεί να εκπληρώσει τηνυποχρέωσή του μέσω αντιπροσώπου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 10)Τέλος σε περίπτωση επίδειξης επαγγελματικούεμπορικούβιβλίου η εξέταση από τον αιτούντα περιορίζεται στοσυγκεκριμένο τμήμα που ζητήθηκε και όχι σε επεξεργασία τουσυνόλου των εγγραφών (Καυκάς σ 628∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 9)

Στην περίπτωση λήψης αντιγράφου ο ενάγων δύναται να ζητήσειεπίδειξη του πρωτότυπου και αναπαραγωγή του ενώπιόν του προςαποφυγή παρείσφρησης πλαστογραφίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ13∙ Παϊσίδου σ 127) Σημειώνεται ακόμη πως επίδειξη δενισοδυναμεί με την απλή πρόσβαση του αιτούντος στο αρχείο τουυπόχρεου Ο τελευταίος έχει καθήκον να παραδώσει το έγγραφοστα χέρια του δικαιούχου και όχι να τον εξαναγκάσει σεαναζήτησή του από έναν ευρύτερο αριθμό εγγράφων (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 10 in fine) 4 Τέλος μνείας χρήζει και η με βάση το άρθρο 232 sect 1 γ΄ΚΠολΔ δυνατότητα (βλ εδώ ΑΠ 17921983 Δ 16 (1985) 652 Δενυποχρεούται ο δικαστής να πράξει τα προβλεπόμενα απορρίπτεισχετικό λόγο αναίρεσης) προσαγωγής του εγγράφου κατά τησυζήτηση (βλ εφαρμογή της ρύθμισης από ΑΠ 6651971 ΝοΒ 20(1972) 219 ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22 (1974) 1076) η οποία όμωςυπόκειται σε εντελώς διαφορετικές προϋποθέσεις από αυτές τουάρθρου 902 ΑΚ και αποτελεί ουσιαστικά προστάδιο της αγωγήςτου άρθρου 902 ΑΚ σε περίπτωση μη συμμόρφωσης του υπόχρεου(αναλυτικά βλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 34∙ Παϊσίδου σ 205επ∙ ΜΠρΑθ 29741987 ΕλλΔνη 1989 939∙ ΜΠρΠειρ 7871995ΕΤρΑξΧρΔ 1999 684 επ)

ΙΙ Κίνδυνος και δαπάνες της επίδειξης

1 Κίνδυνος

5 Η υλοποίηση του δικαιώματος επίδειξης δεν αποκλείεται ναέχει ως συνέπεια την έκθεση του αντικειμένου σε πιθανούςκινδύνους Σε αυτές μπορούν να συγκαταλεχθούν οι ειδικότερεςφυσικές συνθήκες που επικρατούν κατά το χρόνο επίδειξης οτρόπος εξέτασης του αντικειμένου αλλά και η πιθανή μεταφοράτου Ο νόμος εύλογα λοιπόν κατανέμει τον κίνδυνο σε βάρος τουαιτούντος ο οποίος άλλωστε είναι εκείνος που επιδιώκει τηνεπίδειξη προς ικανοποίηση ίδιων εννόμων συμφερόντων(Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 30Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 6∙ Παϊσίδου σ 52)6 Στην έννοια του κινδύνου υπάγεται συνεπώς κάθε τυχαίογεγονός (πχ χειροτέρευση ή καταστροφή του πράγματοςΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 903 αρ 6) που σχετίζεται άμεσα ήέμμεσα με την υλοποίηση του σχετικού δικαιώματος (Μαντζούφαςσ 486 υπ 15) όχι όμως και εκείνα που συναρτώνται με τη

29

φύση του προς επίδειξη αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 13Γεωργιάδης Απ όπ)

Ενδεχόμενη επέλευση του κινδύνου θα συνεπάγεται τηνυποχρέωση αποκατάστασης κάθε θετικής και αποθετικής ζημίας σεβάρος του αιτούντος την επίδειξη και υπέρ όλων των προσώπωνπου μπορούν να στοιχειοθετήσουν την ύπαρξη δικαιώματος στοαντικείμενο (κύριος κάτοχος τρίτος) (Γεωργιάδης Απ όπ)

2 Δαπάνες

7 Ως λογικό επακόλουθο της ανάληψης του κινδύνουπροβλέπεται και η επιβάρυνση του αιτούντος και με τις σχετικέςδαπάνες επίδειξης η μορφή των οποίων δύναται να ποικίλλειπχ δαπάνες αποχωρισμού συστατικού του πράγματος έξοδαμετάβασης στον τόπο που βρίσκεται το πράγμα ή μεταφοράς τουτελευταίου στον τόπο που πρέπει να επιδειχθεί (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 31) καθώς και δαπάνεςέκδοσης αντιγράφων ιδίως σε περίπτωση χορήγησης αποσπασμάτωνεμπορικών βιβλίων που μπορούν να ανέρχονται σε εκατοντάδεςσελίδων (Παϊσίδου σ 129) Το ύψος τους καθορίζεται σεπερίπτωση διαφωνίας των μερών από το δικαστήριο (Καυκάς σ630)

3 Δικαίωμα άρνησης του κατόχου

8 Στην τρίτη παράγραφο θεσπίζεται δικαίωμα του κατόχου νααντιτάξει άρνηση ενόσω ο αιτών δεν διασφαλίζει προκαταβολικάδηλαδή πριν από την επίδειξη (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 4∙Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 3) τον κάτοχο έναντι ενδεχόμενων ζημιώντου αντικειμένου Το ύψος τους θα καθοριστεί από τοδικαστήριο στη βάση των άρθρων 162 επ ΚΠολΔ χωρίς πάντως νααποκλείεται και συμφωνία των μερών (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 9) Δεν πρόκειται για άρνηση υπό τη δικονομική-στενή έννοια του όρου (στη διευκρίνιση αυτή προβαίνει οΝικολόπουλος άρθρ 903 αρ 6) αλλά για έκφανση της ένστασηςπίσχεσης (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 8∙ Παϊσίδου σ52 υπ 81) Ισχύουν δηλαδή όσα προβλέπονται στο άρθρο 325 Τοσχετικό δικαίωμα του κατόχου προβάλλεται παραδεκτά και με τηνανακοπή του άρθρου 933 ΚΠολΔ στο στάδιο της αναγκαστικήςεκτέλεσης με δεδομένη τη μη εφαρμογή του άρθρου 330 ΚΠολΔ στησυγκεκριμένη περίπτωση (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 7 ΓεωργιάδηςΑπ όπ 32 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 10)Υποχρέωση πάντως του αιτούντος να προβεί σε καταβολή τωνσχετικών εξόδων ήδη στο στάδιο υποβολής της αίτησης δενυπάρχει (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 14∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ903 αρ 7) Κατά συνέπεια δεν πάσχει αοριστία το δικόγραφοτης αίτησης όταν δεν μνημονεύεται η προκαταβολή των δαπανών ήη παροχή ασφάλειας (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ όπ αρ 8)

30

Πρέπει ακόμη να αναφερθεί και άλλη μια περίπτωσηεπιτρεπτής άρνησης του κατόχου προς επίδειξη η οποία πηγάζειαπό την αρχή της καλής πίστης παρέχοντας στον κάτοχο τοδικαίωμα άρνησης όταν θίγονται ή κινδυνεύουν δικά του έννομασυμφέροντα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 30)9 Άρνηση επίδειξης προβλέπουν και τα άρθρα 450 sect 2 και 452sect 3 ΚΠολΔ (αναλυτικά ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 450 αρ5) τα οποία εφαρμόζονται αναλογικά και στο πλαίσιο των άρθρων901 επ ΑΚ (Παϊσίδου σ 55 υπ 92 και αναλυτικά σ 163επ) Η σχετικά νομολογία είναι πλούσια (ενδεικτικά βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ) Κρίθηκε ότι δεν συντρέχει σπουδαίος λόγος άρνησηςεπίδειξης χορήγησης αντιγράφου της έκθεσης εκτίμησης τηςεπιτροπής του άρθρου 15 νδ 7971971 (ΠρΛαμ 7321975 ΑρχΝ1975 53) Απορρίφθηκε εξάλλου ισχυρισμός περί καθήκοντοςεχεμύθειας προσωπικού ΟΤΕ (ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491επ) Επίσης δεκτή έγινε Αγωγή επίδειξης εγγράφου μεπεριεχόμενο το ιατρικό ιστορικό της αποβιώσασας συζύγου τουενάγοντος με παράλληλη απόρριψη του επικαλούμενουεπαγγελματικού απορρήτου που προβλήθηκε από το εναγόμενονοσοκομείο (ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141)∙ αγωγή επίδειξηςκαι λήψης αντιγράφων ληξιαρχικών καταστάσεων γεννήσεων παράτο επικαλούμενο απόρρητο από την πλευρά του εναγόμενου ΟΤΑ(ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999 225 επ)∙ αίτηση επίδειξηςάδειας καντίνας και της σχετικής γνωμάτευσης της αρμόδιαςνομαρχιακής υπηρεσίας (με παράλληλη απόρριψη του ισχυρισμούτου καθrsquo ου περί προστασίας απορρήτου ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ1998 816) καθώς και αίτημα επίδειξης κίνησης ή σύμβασηςτραπεζικού λογαριασμού παρά το επικαλούμενο τραπεζικόαπόρρητο (ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΘεσ 246791997Αρμ 1997 1278 επ∙ βλ και ΕφΑθ 14831976 ΝοΒ 24 (1976)444) Αντίθετα απορρίφθηκαν αιτήσεις επίδειξης πορίσματοςτραπεζικού ελέγχου λόγω επαγγελματικού φορολογικού υπηρεσιακού απορρήτου (ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708 μεπαρατηρήσεις Νικολαΐδη∙ ΠΠρΑθ 101311991 ΝοΒ 41 (1993) 532 επΑπορριπτέα κρίθηκε εξάλλου αίτηση επίδειξης εσωτερικήςαλληλογραφίας δημόσιας υπηρεσίας (ΠρΑθ 10461968 ΝοΒ 16(1968) 652 επ) Αναλυτικά βλ Παϊσιδου σ 176 επ Πρβλσχετικά και τον προβληματισμό του Γιακουμή Δ 27 (1996) 525)

ΙΙΙ Ευθύνη του υπόχρεου προς επίδειξη

10 Καταληκτικά πρέπει να σημειωθεί πως η ενδεχόμενηαδικαιολόγητη άρνηση συμμόρφωσης του κατόχου με όσα επιτάσσειη σχετική δικαστική απόφαση οδηγεί στην εφαρμογή του άρθρου366 ΚΠολΔ μέσω του παραπεμπτικού κανόνα του άρθρου 452 sect 2ΚΠολΔ (Μπέης άρθρ 452 αρ 3 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως

31

σ 310∙ βλ ενδεικτικά ΑΠ 7811974 ΝοΒ 23 (1975) 328 επ ΑΠ12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 και ειδικά ως προς τοειδικότερο ζήτημα της κατανομής του βάρους απόδειξης ΑΠ7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ [567] ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22(1974) 1076 [δε συνεπάγεται ανεπίτρεπτη μεταβολή του βάρουςαπόδειξης η εφαρμογή του άρθρου 366 μέσω 452 sect 2] Πρβλ τέλοςΑΠ 12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 [δυνατή κατrsquo ανέλεγκτη κρίσηη συναγωγή σιωπηρής ομολογίας κατrsquo εφαρμογήν 366]) ενώ δεναποκλείεται και η καταδίκη του σε αποκατάσταση κάθε περαιτέρωζημίας που συναρτάται με την άρνηση επίδειξης με βάση τιςδιατάξεις περί μη εκπλήρωσης της παροχής (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ2∙ Γεωργιάδης Απ όπ 33) Αν πάντως επέλθει πλήρης ικανοποίησητου ενάγοντος ο τελευταίος δεν μπορεί να επανέλθει με νέααγωγή βασιζόμενη στην αρχική του αξίωση από το πράγμα(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 11 και 902 αρ 11)

32

• 2 Παράλληλα προς τα άρθρα 902-903 εφαρμόζονται εξάλλου και οι διατάξεις των άρθρων 654 (ΕφΑθ 31521972 ΝοΒ 20 (1972) 939 επ με σημείωση Παπαδημητρίου) και 755 στο πλαίσιο της σύμβασης εργασίας και της εταιρίας αντίστοιχα ενώ μνεία πρέπει να γίνει και στα άρθρα 14-16 ΕΝ τα οποία εφαρμόζονται ως προς το ειδικότερο θέμα της επίδειξης εμπορικών βιβλίων (αναλυτικά βλ Στοϊκό σ 30 επ) Αξιομνημόνευτα είναι επίσης τα άρθρα 303-304 και 1201 και 1340 ΑΚ ως παραπλήσιες μορφές της επίδειξης οι οποίες εφαρμόζονται παράλληλα και απόλυτα ανεξάρτητα από τις εδώ εξεταζόμενες ρυθμίσεις
• 3 Από την άλλη πλευρά όλες οι προαναφερόμενες διατάξεις συμπληρώνονται από τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ με τα οποία καθορίζονται οι ειδικότερες δικονομικές κατά κύριο λόγο προϋποθέσεις επίδειξης και εκτέλεσης της απόφασης για την επίδειξη εγγράφων (για το προγενέστερο καθεστώς των άρθρων 429-434 ΠολΔ βλ Παϊσίδου σ 16 επ) Οι μόλις προαναφερόμενες διατάξεις δεν οδήγησαν ούτε σε κατάργηση ούτε σε συρρίκνωση του πεδίου εφαρμογής των ρυθμίσεων του ουσιαστικού δικαίου (η θέση αυτή είναι αδιαμφισβήτητη σε θεωρία και νομολογία βλ Ράμμο ΕρμΑΚ 902 αρ 2∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 2 και 3∙ ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 450 αρ 1 Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1∙ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 608 επ Για τη γενικότερη συζήτηση που προκλήθηκε από τη συνύπαρξη των ουσιαστικών και δικονομικών διατάξεων περί επίδειξης εγγράφων βλ αναλυτικά Παϊσίδου σ 37 επ) Η βασική διάκριση που επικρατεί στην επιστήμη είναι η ακόλουθη Οι διατάξεις του ΑΚ (δηλαδή τόσο η γενική ρύθμιση των άρθρων 902 επ ΑΚ όσο και οι προαναφερόμενες διατάξεις των άρθρων 654 και 755 ΑΚ στις οποίες πρέπει να προστεθούν και αυτές των άρθρων 1200 1201 1339 και 1340 ΑΚ βλ σχετικά Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 υπ 10) εφαρμόζονται ανεξάρτητα από την ύπαρξη εκκρεμούς δίκης ενώ αντίθετα τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ συνδέονται άμεσα με την τελευταία (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) 450 αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 επ Νίκας σ 533 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 246 επ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Κουτσουράδης σ 265 Παϊσίδου σ 35 επ 39∙ ΑΠ 12641983 Δ 15 (1984) 400 με ενημερωτικό σημείωμα Σταματόπουλου∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 ΜΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257∙ Πρβλ όμως Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 609 ο οποίος εισηγείται την ερμηνευτική διαστολή των διατάξεων του ΚΠολΔ ακόμη και όταν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη∙ την κατασκευή αυτή αποκρούει η Παϊσίδου σ 42 και σ 53 επ ειδικά σε σχέση με τη θεμελίωση της αξίωσης και του εννόμου συμφέροντος ενώ παράλληλα απορρίπτει και τη μεταφύτευση των προϋποθέσεων του ΑΚ περί εννόμου συμφέροντος στην αίτηση των άρθρων 450 επ ΚΠολΔ Βλ επίσης την ανάλυση από τους Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 679 επ) Ωστόσο τα προαναφερόμενα πλέγματα διατάξεων εφαρμόζονται αρκετές φορές αναλογικά τόσο στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης όσο και εκτός αυτής (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2 και 17∙ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1) εκεί δηλαδή που υπάρχει ρυθμιστικό κενό
• A Έννοια - Σκοπός
• A Έννοια
• 1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω της οποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στη θεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότητα ποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενων ελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)
• • 4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφων ρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οι προϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικού αιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσι και υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679 Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ 10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979) 563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωση Παπαδημητρίου∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσεις Αντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994 668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτηση γίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δεν εφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]
  • 10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύει περιοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμου συμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δεν πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιας και μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος του αιτούντος
  • 13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά και διαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχει ενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς το συμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τις περισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά τον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναι αναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περί συμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφο πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ 44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτή συστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής και κατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίες συμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τον κάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούν έτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργου δωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχα έγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίων ιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσεις αναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ή βιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται από μέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ 38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτής διορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν το αίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και το σωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπ Επιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή και όταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεση αδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδου σ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωση αυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικά βιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)
  • 25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στην πρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιο ικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγος είναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του Πολυμελούς Πρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία αν συνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη την κύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται τα θεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικά απόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω των εγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη και μετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) την επιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού των ασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ 534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχων αποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ 36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Μπέη∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατά της επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψη ασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτηση της κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ 270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής που σκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησης φέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέη υποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (Μπέης Δ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όρια της προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτή υιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27 (1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27 (1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης της δικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν 1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρ επίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριο λόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίου ζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά το ουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει την απόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ ο ίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωση άσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερών από την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρων προϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιο της επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264 επ)

οποίος κάνει λόγο για αξίωση και όταν ο αιτών θέλει ναβεβαιωθεί για την ύπαρξή της) Σημειώνεται πως ο νομοθέτης δενενσωμάτωσε τη σχετική φράση η οποία περιέχεται στην sect 809γερμΑΚ Η αντίθετη γνώμη εδράζεται σε τελολογικής φύσηςεπιχειρήματα ανατρέχει δηλαδή στην θεμελιακή αποστολή τηςρύθμισης που δεν είναι άλλη από τη διευκόλυνση και όχι τηδυσχέρανση του δικαιώματος επίδειξης (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 3και ακόμη σαφέστερα και επικριτικά έναντι της κρατούσας γνώμηςστον αρ 8) παράλληλα επιστρατεύει και τις θεμελιώδειςδιατάξεις των άρθρων 20 sect 1 Σ και 6 sect 1 ΕΣΔΑ οι οποίεςενδυναμώνουν και προστατεύουν ως γνωστό το δικαίωμα δικαστικήςπροστασίας Τέλος στο ενδεχόμενο αντεπιχείρημα επιβάρυνσηςτων δικαστηρίων με στρεψόδικες πρακτικές αντιτάσσει το άρθρο281 ΑΚ η επίκληση του οποίου παραμένει στη διακριτικήευχέρεια του δικαστή (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 11 Μάλλονσύμφωνη και η Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 299 επ)

ΙΙ Κατοχή του πράγματος από τον οφειλέτη της αξίωσης

10 Σύμφωνα με τη νομοτυπική μορφή της ρύθμισης η αξίωσηπερί επίδειξης απαιτείται να στρέφεται κατά του κατόχου τουπράγματος ο οποίος όμως πρέπει παράλληλα να είναι και ο καθrsquoου στρέφεται η αξίωση περί το πράγμα (Νικολόπουλος άρθρ 901αρ 13∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 12 Μπαλοδήμος Δ 22 (1991)151) Κατοχή και υποχρέωση πρέπει συνεπώς να συμπίπτουν στοπρόσωπο του αντιδίκου ο οποίος βαρύνεται με laquoπραγματοπαγήυποχρέωσηraquo (Φουρκιώτης σ 354∙ Καυκάς σ 624) Αν δενσυμπίπτουν άσκηση των δικαιωμάτων που απορρέουν από το άρθρο901 ΑΚ δεν είναι νοητή (Καυκάς σ 621 επ∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 901αρ 10) Κρίσιμος χρόνος για τον εντοπισμό του κατόχουθεωρείται αυτός της υποβολής της σχετικής αίτησης 11 Ο κάτοχος δεν είναι αναγκαίο να είναι και νομέας ή κύριοςτου πράγματος (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 11∙ ΣπυριδάκηςΠεράκηςάρθρ 901 αρ 4 εξ αντιδιαστολής Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ13) ούτε είναι αναγκαίο να κατέχει το πράγμα καλόπιστα(Βάλληνδας σ 220) Στην περίπτωση αυτή εναγωγή του νομέα δεφαίνεται να εξυπηρετεί το σκοπό για τον οποίον επινοήθηκε ηρύθμιση (αναλυτικά Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 12) Ευθύνεται πάντωςτόσο εκείνος που με δόλιο τρόπο αποξενώθηκε του πράγματος(Μαντζούφας σ 485) όσο και εκείνος που δόλια εμφανίζεται ωςκάτοχος αυτού στο δικαστήριο (Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 7)Στις περιπτώσεις αυτές απαιτείται η συνεναγωγή τωνπροαναφερόμενων προσώπων (Βαθρακοκοίλης όπ αρ 3 γ) Σεπερίπτωση που το έγγραφο βρίσκεται στη σφαίρα ελέγχου νομικούπροσώπου κάτοχος δε θεωρείται ο νόμιμος εκπρόσωπος αυτούαλλά το ίδιο το νομικό πρόσωπο (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 11)

8

ΙΙΙ Έννομο συμφέρον αυτού που ζητεί την επίδειξη

12 Η διάταξη θέτει ως προϋπόθεση την αναγκαιότητα τηςεπίδειξης ως προς την άσκηση της αξίωσης Ουσιαστικά ηπροϋπόθεση αυτή μπορεί να θεωρηθεί ως το απαραίτητοπροπαρασκευαστικό στάδιο για την άσκηση της αγωγής τουαιτούντος κατά του κατόχου αναφορικά με την κύρια αξίωση(Ζέπος σ 678 υπ 4) Στην επιστήμη η προϋπόθεση αυτή έχειεξομοιωθεί με το έννομο συμφέρον του αιτούμενου την επίδειξηΈννομο συμφέρον έχει και καθένας από τους ομοδίκους ξεχωριστάχωρίς τη συμμετοχή των λοιπών (ΕφΘεσ 17831993 Αρμ 1994 590επ)13 Όρια στο είδος του εννόμου συμφέροντος δε φαίνεται νατίθενται (Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 8) καθώς γίνεται δεκτή ηεπίκληση τόσο περιουσιακού (που είναι και το σύνηθες) όσο καιηθικού εννόμου συμφέροντος (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 14∙Γεωργιάδης Απ όπ αρ 13) ή κατrsquo άλλη διατύπωση συμφέρονάξιο προστασίας (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 16∙ Βαθρακοκοίλης όπαρ 3 δ) Θεωρείται πως υφίσταται έννομο συμφέρον όταν ο αιτώνεπιθυμεί να βεβαιωθεί αναφορικά με την ταυτότητα (Ζέπος σ678 υπ 4∙ Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 14) την ποσότητα ήκαιτην ποιότητα ή την ενδεχόμενη ελαττωματικότητα του πράγματος(Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 13∙ πρβλ Καυκά σ 624 με ειδικήαναφορά στην περίπτωση διαζευκτικής ενοχής) Η σχετική κρίσητου δικαστηρίου εκφεύγει του αναιρετικού ελέγχου διότιανάγεται σε εκτίμηση πραγματικών περιστατικών όχι όμως και ηαπόφανση περί του ότι αποδείχθηκε ή δεν αποδείχθηκε η συνδρομήεννόμου συμφέροντος (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 14∙ Βαθρακοκοίληςόπ αρ 3 δ) καθώς και η υπαγωγή των πραγματικώνπεριστατικών στην αόριστη έννοια του laquoεννόμου συμφέροντοςraquo(Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 28)

Ε Δικονομικά ζητήματα

14 Η αίτηση επίδειξης πράγματος δύναται να ασκηθεί τόσο μεαγωγή όσο και με ανταγωγή αλλά και παρεμπιπτόντως μεαυτοτελή αγωγή στο πλαίσιο διεξαγωγής άλλης δίκης ακόμη καιστο εφετείο όχι όμως με τις προτάσεις ούτε επίσης με κύρια ήπρόσθετη παρέμβαση (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 17-22) Στοδικόγραφο της αίτησης πρέπει να ιστορείται η ύπαρξη αξίωσηςκατά του κατόχου αναφορικά με το πράγμα να εξειδικεύονται οιλόγοι που καθιστούν την επίδειξη αναγκαία σε συνάρτηση με τηνπροαναφερόμενη αξίωση καθώς και να περιγράφεται με τονακριβέστερο δυνατό τρόπο το προς επίδειξη πράγμα (Αποστολίδηςάρθρ 901 αρ 9∙ Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 25 και 27) Τοβάρος απόδειξης φέρει καταρχήν ο αιτών (Νικολόπουλος άρθρ 901

9

αρ 26 ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 901 αρ 9) Από την άλλη πλευράο εναγόμενος μπορεί εκτός από την άρνηση της αγωγής ναεπικαλεστεί λόγους προσβολής των οικογενειακών επιστημονικώνή επαγγελματικών του συμφερόντων ή ακόμη τον ενδεχόμενοκίνδυνο ποινικής του δίωξης εξαιτίας της επίδειξης (Καυκάς σ625 υπ 2)15 Καθrsquo ύλη αρμόδιο δικαστήριο για την εκδίκαση της αίτησηςείναι το Πολυμελές Πρωτοδικείο καθώς η σχετική αξίωση δεναποτιμάται σε χρήμα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 23)Υποστηρίζεται πάντως και η άποψη που συνδέει την εκδίκαση τηςαίτησης με τη δίκη για την κύρια αξίωση (Ράμμος σε Νικολόπουλοάρθρ 901 αρ 24) Ακολουθητέα είναι η τακτική διαδικασία(Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 29) Η εκτέλεση της απόφασηςδιεξάγεται με βάση το άρθρο 941 sect 1 ΚΠολΔ καθώς συνιστά πράξηπου μπορεί να γίνει μόνο από τον κάτοχουπόχρεο καισυνοδεύεται από απειλή χρηματικής ποινής για την περίπτωσητης μη συμμόρφωσής του στο διατακτικό της (Νικολόπουλος άρθρ901 αρ 33)

Για τα ζητήματα του τρόπου άσκησης της αξίωσης επίδειξηςπράγματος του αρμόδιου δικαστηρίου και της διαδικασίας πουδύναται να επιλεχθεί καθώς και για τις λεπτομέρειες αναφορικάμε την εκτέλεση της απόφασης περί επίδειξης βλ ακόμη υπόάρθρο 903

Άρθρο 902

Οποίος έχει έννομο συμφέρον να πληροφορηθεί το περιεχόμενο ενός εγγράφου πουβρίσκεται στην κατοχή άλλου έχει δικαίωμα να απαιτήσει την επίδειξη η καιαντίγραφό του αν το έγγραφο συντάχθηκε για το συμφέρον αυτού που το ζητεί ηπιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και αυτόν η σχετίζεται με διαπραγματεύσειςπου έγιναν σχετικά με τέτοια έννομη σχέση είτε απευθείας από τον ίδιο είτε για τοσυμφέρον του με τη μεσολάβηση τρίτου

A Έννοια

1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω τηςοποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στηθεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τιςιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότηταποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενωνελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)

Υπό τον όρο έγγραφο υπάγεται κάθε ανθρώπινο ndashδικαιοπρακτικού χαρακτήρα (Βάλληνδας σ 221) - έργο γραφής(κανονικής ή ιδιάζουσας πχ στενογραφία έτσι Γιακουμής Δ 27(1996) 514) επί οιουδήποτε υλικού φορέα (χαρτί ύφασμα ξύλοπέτρα πλάκα σιδήρου κλπ βλ σχετικά Αποστολίδη άρθρ 902αρ 2∙ Καυκά σ 627) με χειρόγραφο ή άλλο τρόπο ο οποίος έχει

10

προκύψει από τις σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις (υλικόαποθηκευμένο σε δισκέτα ψηφιακό δίσκο ηλεκτρονικό μήνυμαπου έχουν παραχθεί σε ηλεκτρονικό υπολογιστή) Συγκαταλέγονταιεδώ Εξοφλητικές αποδείξεις πληρεξούσια επιστολέςεπαγγελματικά βιβλία (Μαντζούφας σ 485∙ Παϊσίδου σ 110 επ)όχι όμως τα διαβατήρια (ΕφΠατρ 1021964 ΝοΒ 1965 1089)Έγγραφο θεωρείται εξάλλου κάθε οπτικοακουστικό υλικό όπωςπχ φωτογραφίες κινηματογραφικές ταινίες ψηφιακοί δίσκοι(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 3∙ στην εφαρμογή τουάρθρου 901 ΑΚ παραπέμπει εδώ ο Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 4) Στηνέννοια εντάσσονται μάλιστα όλα τα έγγραφα είτε αυτάσυντάχθηκαν κατά τους προβλεπόμενους τύπους είτε είναι άκυρα(ΕφΘεσ 17831993 Αρμ 1994 590 επ∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ18) Δεν αποκλείεται ακόμη να εντάσσονται εδώ και τα έγγραφαπου με βεβαιότητα θα καταρτιστούν στο μέλλον (βλ εξαντιδιαστολής ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ) όχι όμωςκαι έγγραφα η ύπαρξη των οποίων δεν προκύπτει με βεβαιότηταστην αίτηση (ΠΠρΜυτ 11997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) Για όσα από τα ανωτέρωδεν αποτυπώθηκαν πάντως σε χαρτί δεν αποτελούν δηλαδή έγγραφαμε τη στενή έννοια του όρου γινόταν παλαιότερα δεκτό ότι δεναποκλείεται η ενάσκηση της σχετικής αξίωσης στη βάση τουάρθρου 901 ΑΚ (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 2∙ Ράμμος όπ) Ηάποψη αυτή πάντως υποστηρίχθηκε πριν από την εισαγωγή τουΚΠολΔ και με δεδομένη πλέον τη ρύθμιση του άρθρου 444 αρ 3ΚΠολΔ δεν πρέπει να ακολουθείται (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 4∙ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 902 αρ 3 Γιακουμής Δ 27 (1996) 514επ Παϊσίδου σ 40 επ 107 και 115 επ∙ βλ επίσης ΕφΘεσ19391998 ΕλλΔνη 1999 383) Εξαιρούνται ωστόσο τα δημόσιαέγγραφα που συντάχθηκαν για λόγους δημόσιου συμφέροντος(Βάλληνδας σ 222 Αποστολίδης 902 αρ 5∙ ΠρΛαμ 7321975 ΕΕΝ1976 52) ή περιέχουν κρατικά απόρρητα (ΜΠρΑγρ 441992 ΑρχΝ1992 542) στα οποία δεν εντάσσονται πάντως έγγραφα πουπιστοποιούν σχέση δημοσίου δικαίου μεταξύ του αιτούντος καιτου κατόχου Δημοσίου ή ΝΠΔΔ (βλ σχετικά Καυκά σ 627 υπ 1α∙ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 1971 491 επ)

Ο καταληκτικός σκοπός της επίδειξης εστιάζεται αλλά δενπεριορίζεται στην πρόθεση του αιτούντος να αποδείξει τησύσταση αλλοίωση ή κατάργηση έννομης σχέσης (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 4 in fine∙ ΕφΛαρ 4462003 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2004 41)Για το λόγο αυτό σημειώνεται πως από το έγγραφο θα πρέπει ναπροκύπτει κάποια δικαιοπρακτική βούληση (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ4)

B Νομική φύση

2 Ισχύουν όσα ήδη αναφέρθηκαν στην ερμηνεία του άρθρου 901ΑΚ Πρόκειται και εδώ για εκ του νόμου ενοχή (ΑΠ 7762005

11

ΝΟΜΟΣ) ενώ η σχετική αξίωση δεν υπόκειται σε αυτοτελήπαραγραφή (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 14) Η υποχρέωση προςεπίδειξη είναι πραγματοπαγής και δεν εξαρτάται από κάποιαάλλη κύρια υποχρέωση του κατόχου έναντι του αιτούντος(Γιακουμής Δ 27 (1996) 513 Κουτσουράδης σ 434 Παϊσίδου σ46)

Γ Νομοθετική ρύθμιση

3 Πρότυπη ρύθμιση του άρθρου 902 ΑΚ αποτελεί η sect 810 γερμΑΚ(Γιακουμής Δ 27 (1996) 513 Παϊσίδου σ 40 υπ 22) και τοάρθρο 86 sect 2 Γαλλο-ιταλικού σχεδίου ενοχών ενώ παρεμφερούςπεριεχομένου είναι και το άρθρο 963 του ελβετικού ΚώδικαΕνοχών

Δ Προϋποθέσεις γέννησης της αξίωσης επίδειξης

4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφωνρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στοπλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οιπροϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικούαιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσικαι υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωσηΠαπαδημητρίου ∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσειςΑντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτησηγίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δενεφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]

Ι Οι προϋποθέσεις κατά τον ΑΚ

5 Δύο είναι οι βασικές προϋποθέσεις για την ευόδωση τουαιτήματος επίδειξης Πρώτον η κατοχή του εγγράφου από τονκαθrsquo ου η αίτηση και δεύτερον η στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος στο πρόσωπο του αιτούντος η οποία εξειδικεύεταισε τρεις ειδικότερες περιπτώσεις οι οποίες θα αναλυθούν στησυνέχεια

1 Κατοχή εγγράφου

6 Η διάταξη αναφέρεται σε έγγραφο που βρίσκεται στην κατοχήάλλου χωρίς να ενδιαφέρει ο τρόπος με τον οποίον το έγγραφο

12

περιήλθε σε αυτόν (ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 902 αρ 4 Παϊσίδουσ 46) Ο εκάστοτε κάτοχος ο οποίος δεν είναι αναγκαίο ndashαλλά δεν αποκλείεται - να είναι και νομέας ή κύριος αυτού(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 13∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 10∙Παϊσίδου σ 46) έχει συνεπώς υποχρέωση εμπράγματης φύσηςέναντι του αιτούντος (Καυκάς σ 629) Αναγκαία αποβαίνει έτσιη αναφορά του προσώπου που κατά το χρονικό σημείο υποβολήςτης αίτησης διαθέτει την κατοχή του εγγράφου (Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 10∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 15∙ Παϊσίδου σ 46∙ΑΠ 2091994 ΕΕΝ 1995 195∙ ΕφΠειρ 4182002 ΤΝΠ ΔΣΑ∙ ΕφΑθ24652005 ΝοΒ 2005 1291) Ο ισχυρισμός του εναγόμενου περί μηκατοχής του εγγράφου αποτελεί άρνηση και όχι ένσταση (Μπέης Δ18 (1987) 98 επ Νίκας σ 539) Έτσι σε περίπτωση πουαποδειχθεί πως ο τρίτος δεν είναι πλέον κάτοχος πριν από τηνάσκηση της αξίωσης επίδειξης ή αντίστροφα δεν αποδειχθεί πωςο εναγόμενος είναι κάτοχος η σχετική αίτηση θα απορριφθεί(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 13∙ ΑΠ 14941987 ΕΕΝ 1988 814∙ ΜΠρΑθ269961996 ΑρχΝ 1997 45 επ∙ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001)1543 επ) Υποστηρίχθηκε πάντως και η άποψη που δενεπιδοκιμάζει την απόρριψη της αίτησης όταν αποδεικνύεταισυνδρομή δόλου στο πρόσωπο του κατόχου με απώτερο στόχο τηματαίωση της αξίωσης προς επίδειξη∙ και πάλι όμως η ίδια γνώμηαντιλαμβάνεται τις δυσκολίες της θέσης αυτής και προκρίνειτην αποζημιωτική οδό (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 14) Ενδεχόμενημεταβολή στο πρόσωπο του κατόχου μετά την άσκηση της αίτησηςδεν επιφέρει πάντως αρνητικές συνέπειες για τον αιτούντα(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 15∙ βλ όμως ΑΠ 10231992 ΔΕΝ 1993 82laquohellipεκείνος που ζητάει την επίδειξη εγγράφου οφείλει hellip να ισχυρισθεί και νααποδείξει όχι μόνο ότι ο αντίδικός του κατείχε κάποτε το έγγραφο τούτο αλλά καιότι εξακολουθεί να το κατέχει κατά τον χρόνον της δίκηςraquo∙ όμοια και ΕφΑθ32392001 ΔΕΕ 2002 87) ο οποίος μπορεί μάλιστα να εκτελέσειτην απόφαση και κατά του νέου κατόχου με βάση το άρθρο 919 αρ1 ΚΠολΔ (ΑΠ 3981959 ΝοΒ 1959 1248∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ10∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 7∙ Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 611 υπ 66∙ Παϊσίδου σ 46) Αν όμως λάβει χώρα απώλειατου εγγράφου από τυχαίο γεγονός δεν μπορεί να αναμένεταιευδοκίμηση της αίτησης (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 15 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 10 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 15∙ Παϊσίδου σ 46)7 Σε αντίθεση με τη ρύθμιση του άρθρου 901 δεν απαιτείταιεδώ ύπαρξη ουσιαστικής αξίωσης αναφορικά προς το έγγραφο πουκατέχει ο αντίδικος ούτε κατά του κατόχου του (ΒαρυπομπιώτηςΕΕΝ 40 (1973) 92 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 11 Γεωργιάδης Απόπ αρ 16 in fine Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 5Παϊσίδου σ 41 επ∙ Γκόγκας Δ 18 (1987) 825 Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ2004 657∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775) Εξάλλου η αγωγήδεν απαιτείται να κοινοποιηθεί στον οφειλέτη του ενάγοντος

13

(ΜΠρΘεσ 189522003 ΕΤρΑξΧρΔ 2004 367∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775)8 Κάτοχος θεωρείται κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωποανεξάρτητα από την ειδικότερη νομική μορφή του (Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 12 όπου και εκτενείς νομολογιακές παραπομπές∙Γιακουμής Δ 27 (1996) 515 Παϊσίδου σ 46 επ) δηλαδή και ταΝΠΔΔ καθώς και οι ΟΤΑ (ΜΠρΑθ 269961996 ΑρχΝ 1997 45 επ∙ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ 1998 816∙ ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999225 επ)

2 Έννομο συμφέρον

9 Στην έννοια του εννόμου συμφέροντος εντάσσεται κάθεδικαίωμα του αιτούντος ιδιωτικού ή δημόσιου δικαίου (ΡάμμοςΕρμΑΚ 902 αρ 5 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 300)χρηματικής ή μη περιουσιακής φύσης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ6∙ ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 902 αρ 2 Παϊσίδου σ 42∙Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 423) Στην επιστήμη γίνεται δεκτό πωςυφίσταται έννομο συμφέρον όταν η επίδειξη του κρίσιμουεγγράφου έχει αξία για την επιδίωξη διατήρηση ή προστασίασχέσεων που αναγνωρίζει το Δίκαιο (Βάλληνδας σ 221Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 6∙ ΜΠρΑθ 222961995 ΔΕΕ 1996 597επ) καθώς και για την υποστήριξη ύπαρξη ή άρση έννομηςσχέσης ή κατάστασης στην περιουσιακή ή προσωπική σφαίρα αυτούπου ζητά την επίδειξη ή όταν αυτό (δηλαδή το έγγραφο) είναιπρόσφορο προς ανταπόδειξη (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ5 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16) Είναι αδιάφορο το αν πρόκειταιγια έγκυρο ή άκυρο έγγραφο όπως αδιάφορο είναι και το είδοςτης αξίωσης επί του οποίου εδράζεται (Αποστολίδης άρθρ 902αρ 4) Ειδικά για τα άκυρα έγγραφα αναγνωρίζεται έννομοσυμφέρον με σκοπό την προσβολή τους (Γεωργιάδης Απ όπ αρ18 in fine ΕφΘεσ 17831993 Αρμ 48 (1994) 591) Εξαντιδιαστολής προκύπτει πως δεν συντρέχει έννομο συμφέρονόταν η επίδειξη αποβαίνει ουσιαστικά ανώφελη ή περιττή για τηνπροστασία του αιτούντος (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 5 μεαναφορά σε οικογενειακές επιστολές και ιδιωτικές σημειώσειςπου έχουν υποκειμενική μόνο αξία αλλά δεν εξυπηρετούν τοέννομο συμφέρον του αιτούντος∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 613 επ με αναφορά σε αποφάσεις (υπ79) που απέρριψαν αίτημα επίδειξης λόγω ευχερέστερηςδυνατότητας λήψης του εγγράφου από το αρχείο των δικαστηρίων(βλ εδώ και ΑΠ 4821974 ΝοΒ 23 (1975) 25 επ (26) [δενυφίσταται δικαίωμα επίδειξης αν πρόκειται για έγγραφα πουφυλάσσονται στο αρχείο του δικαστηρίου εκτός ανστοιχειοθετείται ειδικό έννομο συμφέρον να ζητηθούν από τοναντίδικο]) και σε άλλες (υπ 80) που απέρριψαν το ανωτέρωαίτημα λόγω απόδειξης του κρίσιμου γεγονότος ήδη μέσω άλλων

14

αποδεικτικών στοιχείων∙ βλ ακόμη Παϊσίδου σ 105∙ ΕφΛαρ4462003 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2004 41 επ∙ ΠΠρΠύργ 682001 Αρμ 56(2002) 1023 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 669 επ [δενυφίσταται αναφορικά με σύμβαση αλληλόχρεου και κίνησηλογαριασμού κατά της Τράπεζας από αγοραστές κατασχεμένουκαθώς μπορούν να τα προμηθευτούν από το δικαιοπάροχο ndashαντισυμβαλλόμενο της Τράπεζας ή από το αρχείο τουδικαστηρίου)

Γίνεται δεκτό πως έννομο συμφέρον δεν υπάρχει και όταν μετην αίτηση επιδιώκεται για πρώτη φορά η αποκάλυψη εκείνων τωνπραγματικών περιστατικών που θα διευκολύνουν στη συνέχειααυτόν που ζητά την επίδειξη στην ενάσκηση των αξιώσεών του(Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16 Παϊσίδου σ 129 επ∙ AΠ 92005ΧρΙΔ 2005 715∙ πρβλ και ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επΠρβλ όμως ΜΠρΚατ 8591999 ΔΕΕ 2000 75 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2000123 επ)10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύειπεριοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60(2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμουσυμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δενπρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά(Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιαςκαι μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος τουαιτούντος

α Σύνταξη εγγράφου για το συμφέρον του αιτούντος την επίδειξη

11 Θεωρείται πως ένα έγγραφο συντάχθηκε για το συμφέροναυτού που ζητά την επίδειξή του όταν με αυτό αποδεικνύεται ηύπαρξη ή διατήρηση δικαιώματός του (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 8Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Βαρύνουσα σημασία έχει κυρίως ηπραγματική πρόθεση του συντάκτη ή των μερών κατά το χρονικόσημείο έκδοσης σύνταξης του εγγράφου (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ8∙ όχι κατά το χρόνο άσκησης της αξίωσης Παϊσίδου σ 43) καιόχι το περιεχόμενό του όπως γίνεται αντιληπτό από τρίτοαντικειμενικό παρατηρητή (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7)12 Δεν απαιτείται το έγγραφο να έχει συνταχθεί αποκλειστικάπρος το συμφέρον του αιτούντος την επίδειξη απαιτείται ωστόσοη σύνταξή του να έχει λάβει χώρα έστω (και) προς το συμφέροντου (έτσι Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7∙ ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ902 αρ 10 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17 Παϊσίδου σ 43∙Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 425∙ ΑΠ 7571966 ΝοΒ 14 (1966) 936επ ΕφΑθ 24562002 Δ 33 (2002) 657 ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη2003 524 επ∙ ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 748 ΜΠρΘεσ

15

196982005 Αρμ 60 (2006) 751∙ πρβλ όμως Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 902 αρ 6 α κατά τον οποίο το έγγραφο πρέπει να έχεισυνταχθεί κυρίως προς το συμφέρον του αιτούντος και ΜΠρΘεσ234342001 Αρμ 56 (2002) 1188 όπου γίνεται λόγος γιαέγγραφα που αφορούν άμεσα στον αιτούντα)

Παραδείγματα αντίστοιχων εγγράφων συνιστούν οιεξοφλητικές αποδείξεις (Παϊσίδου σ 43) η αναγνώριση οφειλήςτο πληρεξούσιο έγγραφο (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 8∙ Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 7∙ Παϊσίδου σ 43) και η διαθήκη στην οποία οαιτών εγκαθίσταται ως κληρονόμος (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7∙Παϊσίδου σ 43) Αντίθετα απαιτείται ειδική στοιχειοθέτησηεννόμου συμφέροντος αναφορικά με έγγραφα που συντάχθηκανμεταξύ του κατόχου και τρίτου προσώπου (Αποστολίδης 902 αρ 5∙πρβλ εδώ Καυκά σ 625∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 7∙ Σταθεράαπορριπτική εδώ η νομολογία βλ ενδεικτικά ΜΠρΠειρ 101072006ΠΝ 2007 72 επ)

β Πιστοποίηση μέσω του εγγράφου έννομης σχέσης που αφορά και τον αιτούντα

16

13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά καιδιαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχειενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς τοσυμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τιςπερισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφοράτον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναιαναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περίσυμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφοπιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτήσυστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής καικατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίεςσυμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τονκάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούνέτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργουδωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχαέγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίωνιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσειςαναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ήβιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται απόμέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτήςδιορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20(1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν τοαίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και τοσωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπΕπιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή καιόταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεσηαδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπαρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδουσ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωσηαυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικάβιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά(Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)14 Η έννοια της έννομης (άρα όχι απλώς βιοτικής βλΔημητροπούλου ΑρχΝ 2007 425) σχέσης δεν περιορίζεται ανάλογαμε τη φύση της Δυνατή είναι έτσι η στοιχειοθέτηση τηςπροϋπόθεσης αυτής με επίκληση έννομης σχέσης τόσο τουιδιωτικού όσο και του δημόσιου δικαίου (Νικολόπουλος άρθρ 902αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ44) Εξάλλου η ανωτέρω έννομη σχέση δεν απαιτείται νααπετέλεσε το αποκλειστικό αντικείμενο του ζητούμενου εγγράφου∙

17

αρκεί από αυτό να διαπιστώνεται ή να αποδεικνύεται κάποιογεγονός δηλωτικό της επίμαχης έννομης σχέσης (Βάλληνδας σ221 Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)15 Αμφισβητείται αν για την κατάφαση της προϋπόθεσηςαπαιτείται η συμμετοχή του αιτούντος υπό τη μορφή τουδικαιοπρακτούντος (με γνώμονα τη νομοτυπική μορφή τηςρύθμισης υπέρ Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6∙ ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 658 ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 44 (2003) 524 επ∙ ΜΠρΘεσ196982005 Αρμ 60 (2006) 751∙ προς την κατεύθυνση μιαςλιγότερο τυπολατρικής προσέγγισης και σε τελική ανάλυση κατάμε γνώμονα τα άρθρα 6 sect 1 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ ο πυρήνας τωνοποίων θίγεται από την επικρατούσα γνώμη οι Παπαδημητρίου ΔΕΕ8 (2002) 13 επ (16) Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19∙ ΜπέηςΠαρατηρήσεις στην ΕφΑθ 24562002 Δ 33 (2002) 665Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 427 επ) Επιχείρημα υπέρ τηςδεύτερης γνώμης αντλείται και από την παραδοχή της ένταξηςστην εξεταζόμενη περίπτωση και εγγράφων που αποδεικνύουνδιενέργεια αδικοπραξίας η οποία ασφαλώς δεν θα μπορούσε νααφορά στον αιτούντα την επίδειξή τους (Μανιτάκης ΕλλΔνη 44(2003) 367 368) Στο πλαίσιο πάντως σχέσης εγγύησης οεγγυητής θεμελιώνει έννομο συμφέρον εφόσον ζητά την επίδειξηεγγράφου που σχετίζεται με τη σχέση πρωτοφειλέτη-δανειστή ή ndashκατά μείζονα λόγο ndash την επέλευση συγκεκριμένου γεγονότος πουοδηγεί στην απαλλαγή του από την ευθύνη όπως για παράδειγμαέγγραφο που πιστοποιεί την εξόφληση του δανειστή (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 6) Ανάλογα ισχύουν και για τον τρίτο στοπλαίσιο σύμβασης υπέρ του ιδίου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6 infine)

γ Έγγραφο που σχετίζεται με διαπραγματεύσεις για την κατάρτιση έννομης σχέσης που αφορά και τον αιτούντα

16 Η προϋπόθεση αυτή επικυρώνει τη στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος και στο προσυμβατικό στάδιο (Γεωργιάδης Απ όπαρ 20) Στην περίπτωση αυτή μπορούν να ενταχθούν κάθε είδουςδιαπραγματεύσεις που διεξήχθησαν αυτοπροσώπως από τοναιτούντα ή με τη μεσολάβηση τρίτου (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 10)υπό την ιδιότητα του μεσίτη παραγγελιοδόχου ή πράκτορα(Παϊσίδου σ 45) ανεξάρτητα από το αν αυτές είχαν επιτυχήέκβαση (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 9∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ20∙ Παϊσίδου σ 45)17 Έγγραφα που μπορούν να υπαχθούν εδώ είναι όλα ταπροκαταρκτικά μιας σύμβασης κείμενα που συντάσσονται και ήανταλλάσσονται όπως για παράδειγμα σχέδια συμβάσεωνεπιστολές πρόχειρα σημειώματα οχλήσεις τηλεομοιοτυπίεςσχεδιαγράμματα ηλεκτρονικά μηνύματα τηλεγραφήματα

18

οπτικοακουστικό υλικό καθώς και κάθε είδους μηχανικέςαπεικονίσεις (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 9∙ Γεωργιάδης Απ όπαρ 20 in fine Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 γ∙Παϊσίδου σ 45) Εξαιρούνται πάντως εσωτερικά κείμενα πουανταλλάχθηκαν μεταξύ ενός μέρους και του εκπροσώπου του κατάτο στάδιο της διαπραγμάτευσης (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 7 infine)

Ε Δικονομικά ζητήματα

18 Η αξίωση επίδειξης εγγράφου ασκείται όπως και ηαντίστοιχη περί επιδείξεως πράγματος δηλαδή με αγωγή ήανταγωγή (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 18∙Παϊσίδου σ 47) με τις προτάσεις (Μπέης άρθρ 451 αρ 1 ΑΠ4481975 ΝοΒ 23 (1975) 1231 επ [1232]∙ ΕφΑθ 61171982 ΝοΒ 30(1982) 1489 επ (1492)∙ ΜΠρΘεσ 15481991 Αρμ 1991 762 επμε σημείωμα ΣΤ-Γ∙ ΕφΑθ 18881991 ΑρχΝ 1991 409∙ ΕφΛαρ292002 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΕφΑθ 1722003 ΕλλΔνη 2003 998 =2005 553) ή και προφορικά όπου δεν προβλέπεται κατάθεσηπροτάσεων (όχι όμως με δήλωση στα πρακτικά όταν η κατάθεσηπροτάσεων είναι υποχρεωτική ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ) αλλάακόμη και στο εφετείο (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 23 ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 247 ΑΠ 611960ΝοΒ 1962 563 επ (565)∙ ΑΠ 10731973 ΝοΒ 1974 758 επ∙ ΕφΑθ11451975 ΑρχΝ 1975 292 επ) όχι όμως με κύρια ή πρόσθετηπαρέμβαση (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) λόγω της ειδικότερης φύσηςτης (Παϊσίδου σ 47) Για τα ζητήματα του τρόπου άσκησης τηςαξίωσης επίδειξης πράγματος στο πλαίσιο εκκρεμούς κύριαςδίκης βλ αναλυτικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 19 και 22∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) όπ 19 Το δικόγραφο της αγωγής πρέπει να περιέχει τιςπροϋποθέσεις που θεσπίζει το άρθρο 902 ΑΚ δηλαδή περιγραφήτων κρίσιμων πραγματικών περιστατικών ρητή αναφορά τηςκατοχής του εγγράφου από τον εναγόμενο (αλλιώς απόρριψη ΑΠ2091994 ΕΕΝ 1995 195∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΑΠ9532002 ΝΟΜΟΣ ΑΠ 10731973 ΝοΒ 22 (1974) 758 επ∙ ΜΠρΘεσ15481991 Αρμ 1991 762 επ με σημείωμα ΣΤ-Γ χωρίς καν ναείναι υποχρεωμένο το δικάζον δικαστήριο να αποφανθεί επrsquo αυτούτου αιτήματος∙ βλ ακόμη ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΜΠρΠατρ 1182004 ΕΕργΔ 2004 474 επ∙ ΜΠρΑθ1292005 Αρμ 2005 886 επ = ΕπισκΕΔ 2005 217∙ ΜΠρΧαν 392006ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ Πρβλ ακόμη ΠΠρΡοδ 922004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ κατά τηνοποία η αοριστία δεν μπορεί να αναπληρωθεί laquoαπό το λόγο ότικατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων ο διάδικος μπορεί ήπρέπει να κατέχει το έγγραφο αυτόraquo∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19(1971) 1472 επ [τα έγγραφα βρίσκονται στα χέρια του

19

ανακριτή απορρίπτει]) Το ίδιο ισχύει βέβαια και όταν ηεπίδειξη ζητείται από τον εναγόμενο με τις προτάσεις (ΠΠρΑθ73151996 ΕπισκΕΔ 2002 763) Υποστηρίζεται πάντως εύλογα πωςστις περιπτώσεις υποχρεωτικής τήρησης επαγγελματικών βιβλίων ηκατοχή τεκμαίρεται στο πρόσωπο του καθrsquo ου (Στοϊκός σ 32)στοιχείο που θα μπορούσε σε ένα δεύτερο επίπεδο να οδηγήσει σεεπανεξέταση της στάσης της νομολογίας στο ζήτημα τηςαοριστίας Σε περίπτωση αιτιολογημένης άρνησης πρέπει νααποδεικνύεται η κατοχή του εγγράφου στα χέρια του εναγόμενουκαι το σχετικό βάρος απόδειξης φέρει ο ενάγων (ΑΠ 3981959 ΝοΒ7 (1959) 1248∙ ΑΠ 71966 ΝοΒ 14 (1966) 653∙ ΕφΑθ 61171982ΝοΒ 30 (1982) 1489 επ [1492] Παράλειψη πάντως τουδικαστηρίου της ουσίας να αποφανθεί στην αίτηση για επίδειξηεγγράφων θεμελιώνει το λόγο αναιρέσεως του άρθρου 559 αρ 9ΚΠολΔ υπό την προϋπόθεση ότι η αίτηση αυτή ήταν παραδεκτή καισύννομη (βλ σχετικά ΑΠ 6812007 ΝΟΜΟΣ laquohellipτουτέστιν να γίνεταιεπίκληση της κατοχής του εγγράφου από τον αντίδικο να προσδιορίζεται σαφώς τοέγγραφο και το περιεχόμενο του και να εκτίθενται περιστατικά από τα οποία ναπροκύπτει το έννομο συμφέρον του αιτούντος δηλαδή ότι το έγγραφο είναιπρόσφορο προς άμεση ή έμμεση απόδειξη λυσιτελούς ισχυρισμού του αιτούντος ήπρος ανταπόδειξη τέτοιου ισχυρισμού του αντιδίκου τουraquo Βλ και ΑΠ18572005 ΕλλΔνη 2006 469 επ ΑΠ 7852007 ΝΟΜΟΣ οι οποίεςέκαναν δεκτό σχετικό λόγο αναίρεσης)

Επιπρόσθετα απαιτείται και στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 24∙ Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 611 επ∙ διαφορετικά απόρριψη ΑΠ 3921977 ΝοΒ 25(1977) 1364 [μη επίκληση περιστατικών που το στοιχειοθετούνσε σχέση με το έγγραφο οδηγεί σε απαράδεκτο] ΑΠ 5381977 ΝοΒ26 (1978) 187 ΑΠ 10452004 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ΠΠρΠειρ 1361997 ΔΕΕ 1997 573) Το βάρος απόδειξης τωνανωτέρω φέρει ασφαλώς ο ενάγων (Ράμμος ΑρχΝ 1955 266∙ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 303 ΑΠ 14941987 ΕΕΝ 1988 814)Ο εναγόμενος διαθέτει ευρύ πεδίο άρνησης της αγωγής δυνάμενοςνα προβάλει σειρά ισχυρισμών όπως τη μη κατοχή του εγγράφουτην αμφισβήτηση του δικαιώματος ή της ύπαρξης εννόμουσυμφέροντος του ενάγοντος κλπ (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) 20 Το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο ενάγων στο πλαίσιοτης δίκης που ανοίγεται εδώ εντοπίζεται στο βαθμό ακρίβειαςτου προσδιορισμού του επίμαχου εγγράφου Πρόκειται για ένακατεξοχήν ζήτημα αοριστίας του δικογράφου Επικρατεί η άποψηπου απορρίπτει την αγωγή στη βάση της αοριστίας όταν σε αυτήγίνεται γενική αναφορά όλων των εγγράφων που έχει στην κατοχήτου ο εναγόμενος ή όλων των εγγράφων που περιέχονται σεκάποιον φάκελο βιβλίο ή αρχείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 25με παραπομπές σε σχετική νομολογία) Η θεμελίωση της σχετικήςκρίσης εδράζεται σε τρία κυρίως επιχειρήματα Πρώτον στην

20

κατοχύρωση του δικαιώματος αντίκρουσης του εναγόμενου οοποίος πρέπει να γνωρίζει επακριβώς για ποιο έγγραφο καλείταινα λογοδοτήσει∙ δεύτερον στην ευχερή απονομή τουδικαιοδοτικού έργου καθώς το δικαστήριο θα αδυνατεί ναδιατάξει αποδείξεις εφόσον δεν έχει λάβει χώρα σαφήςπροσδιορισμός του επίδικου εγγράφου∙ και τρίτον στηδιασφάλιση της διαδικασίας αναγκαστικής εκτέλεσης η οποίαπροϋποθέτει διατακτικό απόφασης με πλήρη σαφήνεια ως προς τοσυγκεκριμένο έγγραφο (βλ αντί πολλών Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ25∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ∙ΠΠρΜυτ 11997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ Πρβλ όμως Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 685 επ)

Μολαταύτα laquoη λεπτή κόκκινη γραμμήraquo ανάμεσα στο ορισμένοκαι την αοριστία του δικογράφου έχει ταλανίσει την επιστήμη(βλ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 597 επ όπου και δικαιοσυγκριτικέςπαρατηρήσεις∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 25 τον ίδιο ΔίκαιοΑποδείξεως σ 248 επ ο οποίος υπογραμμίζει την εξατομίκευσητου εγγράφου και δεν θέτει ως sine qua non όρο τον ειδικότεροπροσδιορισμό του∙ Σύμφωνη με την αντίληψη αυτή η ΕφΘεσ11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ όμοια η ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ2004 1030∙ πρβλ εδώ και Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 429 επ καιΣτοϊκό σ 35 επ όπου υπογραμμίζεται - ειδικά για ταεπαγγελματικά βιβλία ndash το ανεφάρμοστο των νομολογιακώνεπιταγών όταν πρόκειται για τήρηση βιβλίων σε ηλεκτρονικήμορφή) 21 Στη νομολογία επικρατεί πάντως μια ξεκάθαρη τάσηαπόρριψης αγωγών λόγω αοριστίας εφόσον δεν έχει λάβει χώραειδικός προσδιορισμός του εγγράφου και αναφορά τουπεριεχομένου τους (ΑΠ 17711988 ΕΕΝ 1989 850 [βιβλιάριοενσήμων ΙΚΑ]∙ ΑΠ 5081993 ΕλλΔνη 1994 1299∙ ΕφΑθ 24562002 Δ33 (2002) 658 ΕφΘεσ 18522003 Αρμ 2004 1155∙ ΕφΠειρ4371996 ΔΕΕ 1996 697∙ ΕφΠειρ 11571996 ΔΕΕ 1997 723∙ ΠΠρΡεθ1032000 DE LEGE 2005 83∙ ΜΠρΑθ 173921997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ127071999 ΕΕμπΔ 1999 751∙ ΜΠρΑθ 15152005 ΔΕΕ 2005 571∙ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ [αοριστία λόγω μη αναφοράςσελίδων εμπορικού βιβλίου]∙ ΕφΛαρ 2121974 Δ 6 (1975) 716 επ(717 επ)∙ ΜονΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257 επ∙ ΜΠρΘεσ49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ [ατομικώς και ακριβώς ναπεριγράφεται το περιεχόμενο και ο αριθμός η ποσότητα τωνσελίδων]∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650) [ούτεχονδρικώς δεν προσδιορίζεται το περιεχόμενό των εγγράφων]∙ ΑΠ15651998 ΔΕΕ 1999 491 [τιμολόγια έγγραφα μεταφοράςεμπορευμάτων]∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΕφΛαρ 292002ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΜΠρΑθ 97192000 ΕπισκΕΔ 2001 1148 επ[αποφάσεις ΔΣ και ΓΣ τιμολόγια δελτία αποστολής εμπορικά

21

βιβλία]∙ ΑΠ 9532002 ΝΟΜΟΣ [καταστάσεις προσωπικού θεωρημένεςαπό την Επιθεώρηση Εργασίας]∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ [καταστάσειςηχογραφημάτων τμήμα βιβλίου αποθήκης]∙ΕφΑθ 146981988 ΕλλΔνη1993 1366 [στελέχη αποδείξεων αποθήκης]∙ ΕφΑθ 17411994ΕλλΔνη 1995 1261∙ ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141 [φάκελοςνοσηλευθέντος προσώπου]∙ ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ∙ ΠΠρΑθ13261989 ΑρχΝ 1989 468)∙ ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ= ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ [κίνηση τραπεζικών λογαριασμών]∙ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ [φύλλα μητρώου και λοιπέςκαταστάσεις πιστωτικού ιδρύματος]∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ[βεβαίωση εργοδότη με αναφορά σε συγκεκριμένη νομοθετικήρύθμιση]∙ ΕφΑθ 31501969 ΝοΒ 18 (1970) 445 επ (446)∙ ΠρΑθ10461968 ΝοΒ 16 (1968) 652 επ∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32(1984) 1575∙ για περαιτέρω νομολογία βλ Παϊσίδου σ 136 υπ192 Υπάρχουν πάντως και αποφάσεις που έκαναν δεκτό το σχετικόαίτημα (βλ ΑΠ 2821971 ΝοΒ 19 (1971) 872 επ [απορρίπτειμερικά (βιβλιάριο δανείων και χαρτόδεμα) αλλά κάνει δεκτή τηναίτηση ως προς τραπεζικό βιβλιάριο] ΜΠρΑθ 17332000 ΔΕΕ 2000746 επ η οποία διέταξε την επίδειξη (και χορήγησηαντιγράφων) όλων των οικονομικών καταστάσεων που εμφανίζουντις μηνιαίες εισπράξεις του καθrsquo ου φροντιστηρίου καθώς καιτου μαθητολογίου του που αναφέρονται στο χρονικό διάστημα απόΣεπτεμβρίου 1996 μέχρι τέλους Δεκεμβρίου 1999 προκειμένου ηαιτούσα να ασκήσει τα εκ της συμβάσεως δικαιόχρησης απορρέονταδικαιώματά της∙ ΜΠρΑθ 222961995 ΔΕΕ 1996 597 επ∙ ΜΠρΚατ8591999 ΔΕΕ 2000 75 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2000 123 επ [επίδειξητου συνόλου αλληλογραφίας])22 Ο ισχυρός αντίλογος προσάπτει στην κρατούσα γνώμη τηνπαραβίαση των άρθρων 6 sect 1 και 13 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ (βλ ήδηΓέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 120 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 687 επ και αναλυτικά Παϊσίδου σ 57 επ) καιεισηγείται το χαρακτηρισμό του δικογράφου ως ορισμένου laquoόταντα αιτούμενα έγγραφα περιγράφονται με τρόπο που επιδέχεταιεξειδίκευση και εξατομίκευση και υπάρχει αντικειμενικήαδυναμία του αιτούντος να τα προσδιορίσει εκ των προτέρωνεπακριβώςraquo (Μανιτάκης ΕλλΔνη 2003 365 επ όπου και πλήθοςαποφάσεων του ΕΔΔΑ (369 επ) 371 επ∙ όμοια και ο ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 621 επ που κάνει λόγο για laquoασφυκτικέςraquo καιlaquoυπέρμετρα αυστηρέςraquo προϋποθέσεις (σ 623) οι οποίες οδηγούνστην κατάλυση των θεμελιακών δικαιωμάτων που προστατεύονταιαπό τις ανωτέρω διατάξεις (όμοια και ο Νίκας 537 laquoαπαίτηση hellipδυσβάστακτη hellip για τον αιτούνταraquo) ενώ και ο Γιακουμήςυπογραμμίζει ότι η laquoη πρακτική αυτή που αχρηστεύει σε μεγάλοβαθμό τη χρησιμότητα του θεσμούhellip φθάνει δυστυχώς μέχριακροτήτωνraquo (Γιακουμής Δ 27 (1996) 518 επ όπου και πολύενδιαφέρουσες αναφορές στη γερμανική και αυστριακή ρύθμιση)

22

Υπερβολική αυστηρότητα διαπιστώνεται άλλωστε και στο πλαίσιοεξέτασης της ίδιας προβληματικής από την οπτική γωνία τωνεπαγγελματικών βιβλίων (βλ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ308 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 (2002) 687 επ Στοϊκόσ 35 επ με περαιτέρω παραπομπές) Μολαταύτα το Ακυρωτικόμας αποφάνθηκε πρόσφατα ότι laquohellipοι εισαγόμενες από τη διάταξη του άρθρου902 ΑΚ προϋποθέσεις για την άσκηση αγωγής επιδείξεως εγγράφων δεν περιορίζουνστον πυρήνα του το δικαίωμα του προσώπου να προσφύγει στο δικαστήριο και ναζητήσει με τον τρόπο αυτό ανάλογη δικαστική προστασία και επομένως δενδημιουργείται αντίθεση στις μνησθείσες διατάξεις της ΕΣΔΑ και του Συντάγματοςraquo(ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 πρβλ και ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 659 επ με κριτικές παρατηρήσεις Μπέη 661 επ = ΕΕμπΔ2002 331 επ όπου και σύμφωνη (προς την απόφαση) γνωμοδότησηΡόκα 336 επ [342 επ])23 Η τοπική αρμοδιότητα καθορίζεται στη γνωστή δικαιοδοτικήβάση της κατοικίας του φυσικού ή της έδρας του νομικούπροσώπου που κατέχει το επίδικο έγγραφο (Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 21 όπου και σχετική νομολογία∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ19 (1971) 491 επ) χωρίς να αποκλείεται πάντως και ηεπιστράτευση της δωσιδικίας της συνάφειας (ειδικότερα βλΝικολόπουλο άρθρ 902 αρ 21 τον ίδιο Δίκαιο Αποδείξεως σ247) Κατά την κρατούσα άποψη καθrsquo ύλην αρμόδιο δικαστήριοείναι (λόγω του μη αποτιμητού της αξίωσης σε χρήμα) και πάλιτο Πολυμελές Πρωτοδικείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 20∙Παϊσίδου σ 47 και υπ 63 όπου πλήθος παραπομπών∙ ΑΠ16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΕφΚερκ 321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ)με παρατηρήσεις Σταματόπουλου ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971)491 επ) Ωστόσο υποστηρίζονται και αποκλίνουσες απόψεις (υπέρτης αρμοδιότητας του Ειρηνοδικείου προς εκδίκαση με βάση τηδιαδικασία μικροδιαφορών λόγω της φύσης του αντικειμένου τηςαξίωσης δηλαδή του εγγράφου Μπέης Δ 11 (1980) 198∙Γιακουμής Δ 27 (1996) 519 Αντίθετοι οι Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 20 Παϊσίδου σ 48 που αμφισβητούν την ερμηνευτικήσύλληψη της έννοιας του αντικειμένου της δίκης) Επίσηςσποραδικά η νομολογία θεώρησε ως αρμόδιο το Μονομελές Πρκείολόγω της ειδικής διαδικασίας στο πλαίσιο της οποίαςυποβλήθηκε το σχετικό αίτημα (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972)1463 [πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας άρα εφαρμογή 17 sect 2 ΚΠολΔ]ΕιρΑθ 29861980 Δ 12 (1981) 176 επ [παραπέμπει στο ΜονΠρ(εργατικές διαφορές) λόγω συνάφειας με την κύρια αγωγή]24 Όπως και στο πλαίσιο εξέτασης του άρθρου 901 ΑΚ έτσι καιεδώ σημειώνεται η εφαρμογή της τακτικής διαδικασίας (ΡάμμοςΑρχΝ 1955 265 ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451 αρ 5)που συνεπάγεται τη διεξαγωγή της δίκης με βάση τουςαντίστοιχους κανόνες απόδειξης (Κρουσταλάκης Δ 1 (1970) 648

23

επ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 επ Γκόγκας Δ 18(1987) 826 για τις λεπτομέρειες αναφορικά με την επιρροή τωνάρθρων 450 επ ΚΠολΔ στο στάδιο της αποδεικτικής διαδικασίαςβλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 16 επ) Έχει κριθεί πως το άρθρο670 ΚΠολΔ δεν αποτελεί κώλυμα έκδοσης απόφασης περί επίδειξηςεγγράφων κατά το άρθρο 451 ΑΚ (ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566επ Contra ΕφΑθ 33671979 ΝοΒ 28 (1980) 796 ΕφΑθ 76441982ΝοΒ 31 (1983) 73 επ (74) [για τα άρθρα 637-646 ΚΠολΔ])

24

25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στηνπρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιοικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγοςείναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του ΠολυμελούςΠρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία ανσυνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη τηνκύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται ταθεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικάαπόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ= Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ)θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω τωνεγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη καιμετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) τηνεπιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού τωνασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχωναποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετεςπαρατηρήσεις Μπέη ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27(1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982)201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατάτης επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψηασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτησητης κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής πουσκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004)1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησηςφέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικαμέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέηυποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo

25

αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (ΜπέηςΔ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όριατης προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτήυιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27(1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΑθ256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27(1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης τηςδικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρεπίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριολόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίουζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά τοουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει τηναπόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ οίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωσηάσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερώναπό την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρωνπροϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιοτης επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264επ)26 Η απόφαση που εκδίδεται αναπτύσσει τις συνήθεις έννομεςσυνέπειες κάθε δικαστικής απόφασης και προσβάλλεται με ένδικαμέσα σύμφωνα με τα γενικώς ισχύοντα (Γέσιου-Φαλτσή ΔίκαιοΑποδείξεως σ 308 Γιακουμής Δ 27 (1996) 523) Σχετικά με τηνεκτέλεση της απόφασης περί επίδειξης εφαρμόζονται τα άρθρα 941και 946 ΚΠολΔ (βλ σχετικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 32∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 452 αρ 1 Γιακουμή Δ 27(1996) 521 επ Παϊσίδου σ 52 επ και 242 επ∙ ΑΠ 6182003ΕλλΔνη 2003 1288∙ ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ 2004 1030∙ ΕφΚερκ321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ) με παρατηρήσειςΣταματόπουλου ∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ ΜΠρΑθ28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463∙ ειδικά για την επίδειξηεπαγγελματικών βιβλίων βλ Στοϊκό σ 32 επ) που αξιώνουντουλάχιστον προσωρινή εκτελεστότητα ενώ το αίτημαπροσωποκράτησης προϋποθέτει βέβαια τελεσιδικία της σχετικήςαπόφασης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31)

Άρθρο 903 -Πώς γίνεται

Η επίδειξη του πράγματος η του εγγράφου γίνεται στον τόπο όπου βρίσκεται κατά το χρόνο της αίτησης εκτός αν ο ένας ή ο άλλος αξιώσει για σπουδαίο λόγο την επίδειξη αλλούΟ κίνδυνος και οι δαπάνες της επίδειξης βαρύνουν εκείνον που την αξιώνει

26

Ο κάτοχος μπορεί να αντιτάξει άρνηση εφόσον δεν προκαταβάλλονται οι δαπάνες και δεν παρέχεται ασφάλεια για ενδεχόμενη ζημία

Α Η ρύθμιση της έννομης σχέσης επίδειξης πράγματος ή εγγράφου

1 H διάταξη του άρθρου 903 ΑΚ εφαρμόζεται τόσο στηνεπίδειξη πράγματος όσο και εγγράφου είναι δηλαδήσυμπληρωματική ρύθμιση των άρθρων 901 και 902 Οι συντάκτεςτου Κώδικα εμπνεύστηκαν τη ρύθμιση από την sect 911 γερμΑΚ και τοάρθρο 86 sect 4 και 5 του γαλλοϊταλικού Κώδικα Ενοχών Εδώ ονομοθέτης εξειδικεύει τον τόπο υλοποίησης του δικαιώματος (sect1) ρυθμίζει τα ζητήματα της κατανομής του κινδύνου και τωνεξόδων επίδειξης (sect 2) και προβλέπει δυνατότητα εναντίωσηςτου κατόχου του εγγράφου υπό την προϋπόθεση συνδρομήςσυγκεκριμένων προϋποθέσεων (sect 3) Πρόκειται πάντως για διάταξηενδοτικού δικαίου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 1∙ ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 2∙ Παϊσίδου σ 51 επ)

Ι Διεξαγωγή της επίδειξης

2 Οι λεπτομέρειες που αφορούν στον τον τόπο επίδειξηςκαθορίζονται στην πρώτη παράγραφο Με βάση τη ρύθμιση δύοείναι οι νοητοί τόποι Κατά κανόνα αυτή θα λαμβάνει χώρα στοντόπο που βρίσκεται το έγγραφο Ως τόπος δεν πρέπει πάντως ναγίνεται αντιληπτός ο συγκεκριμένος χώρος που βρίσκεται τοαντικείμενο αλλά γενικότερα η τοπική περιφέρεια όπως αυτή θαπροσδιορίζεται με βάση τους κανόνες της συναλλακτικής πίστηςκαι των χρηστών ηθών (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 1 ΓεωργιάδηςΑπ όπ αρ 27 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3) Στηνπερίπτωση αυτή μάλιστα μπορεί να διαταχθεί η επιστροφή τουαντικειμένου στην αρχική του τοποθεσία με δαπάνες του κατόχουαν ο τελευταίος προέβη σε μεταφορά του σε χρονικό σημείομεταγενέστερο της υποβολής της αίτησης (Γεωργιάδης Απ όπ αρ27) ενώ δεν αποκλείεται και αξίωση αποζημίωσης σε βάρος τουεφόσον αποδειχθεί δόλος στο πρόσωπο του κατόχου ως προς τημεταφορά του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 5∙Βαθρακοκοίλης όπ)

Κατrsquo εξαίρεση και υπό τον όρο της συνδρομής σπουδαίουλόγου επίδειξη μπορεί να ζητηθεί και σε άλλον τόπο (με ρητήαίτηση η οποία θα προσδιορίζει τον τόπο αυτόν ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3α) ο οποίος δεν προσδιορίζεται στηδιάταξη αλλά θα καθορίζεται από τις περιρρέουσες περιστάσειςτης υπόθεσης Το σχετικό αίτημα μπορούν μάλιστα να υποβάλουναμφότερα μέρη Απαιτείται πάντως συγκεκριμενοποίηση του τόπουστο δικόγραφο (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 2) Υπό την αόριστηέννοια του σπουδαίου λόγου δύνανται να ενταχθούν διάφορεςπεριστάσεις όπως σοβαροί λόγοι υγείας των μερών

27

διαπροσωπικές έριδες που καθιστούν δυσχερή ή οχληρή την επαφήτων μερών (Ζέπος σ 681) αλλά και λόγοι που άπτονται τηςιδιοσυστασίας του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 6(εύθραυστον δυσμετακόμιστον πολύτιμον)∙ Νικολόπουλος άρθρ903 αρ 1∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 28 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 3α) Σε περίπτωση που δεν ευδοκιμήσει το σχετικόαίτημα διατάσσεται η επίδειξη στον τόπο που εξαρχής βρισκόταντο αντικείμενο κατά το χρόνο υποβολής της αίτησης (Αποστολίδηςάρθρ 903 αρ 2) 3 Αντίθετα ο τρόπος επίδειξης δεν ρυθμίζεται στο νόμο(πρβλ Στοϊκό σ 34 επ και Παϊσίδου σ 138 επ για τοειδικότερο ζήτημα του τρόπου επίδειξης των επαγγελματικώνβιβλίων) Επικρατεί η άποψη κατά την οποία για την αναζήτησητου κατάλληλου τρόπου επίδειξης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οιαρχές της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών(Βαρυπομπιώτης ΕΕΝ 40 (1973) 92 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 26Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) καθώς επίσης η φύσητου αντικειμένου και η έννοια της επίδειξης (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 3) Σε κάθε περίπτωση πάντως επίδειξη δενισοδυναμεί με χρήση του πράγματος (Μαντζούφας σ 484) ή καιαπόδοσή του (Νικολόπουλος Δίκαιο Αποδείξεως σ 250) Δύναταιέτσι να υλοποιηθεί το δικαίωμα με την οπτική (ολική ή μερική)εξέταση θεώρηση του πράγματος εγγράφου ή και τη λήψηαντιγράφου (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31∙ Παϊσίδου σ 52 καισ 126 επ όπου και έρευνα περί της διακριτικής ευχέρειας τουδικαστή να διατάξει και την προσκόμιση του πρωτότυπου ανάλογαμε τις περιστάσεις της εκάστοτε διαφοράς∙ ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ20 (1972) 1463 [αντίγραφο πρακτικού ΓΣ πολυκατοικίας]∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ νέα αίτηση για λήψη τωνίδιων αντιγράφων που χορηγήθηκαν στο πλαίσιο της πρώτηςαπόφασης απορρίπτεται λόγω έλλειψης εννόμου συμφέροντοςΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) ή φωτογράφησης του εγγράφου(Μαντζούφας σ 485) δεν αποκλείεται όμως να απαιτείται γιατην ολοκληρωμένη εκπλήρωση της αξίωσης επίδειξης και η εξέτασήτου με τη χρήση και άλλων αισθήσεων όπως για παράδειγμα τηςόσφρησης ή ακόμη και της γεύσης υπό την αυτονόητη ωστόσοπροϋπόθεση της μη χειροτέρευσης του ίδιου του πράγματος(Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 11∙ Γεωργιάδης Απ όπ) Το ίδιο ισχύεικαι για τον αποχωρισμό συστατικού του πράγματος χωρίς τονοποίον δεν είναι εφικτή η επίδειξη (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 12)Δεν αποκλείεται τέλος η ενάσκηση του σχετικού δικαιώματος όχιαυτοπροσώπως από τον αιτούντα αλλά από το δικαστήριοπραγματογνώμονα (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 8∙ Καυκάς σ 627 οοποίος αναφέρεται σε laquoεμπειροτέχνηraquo) ή και αντιπρόσωπό του(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) ο οποίος διαθέτειειδικές γνώσεις πχ της γλώσσας σύνταξης του εγγράφου (Ζέπος

28

σ 680 υπ 2) ενώ και ο υπόχρεος μπορεί να εκπληρώσει τηνυποχρέωσή του μέσω αντιπροσώπου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 10)Τέλος σε περίπτωση επίδειξης επαγγελματικούεμπορικούβιβλίου η εξέταση από τον αιτούντα περιορίζεται στοσυγκεκριμένο τμήμα που ζητήθηκε και όχι σε επεξεργασία τουσυνόλου των εγγραφών (Καυκάς σ 628∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 9)

Στην περίπτωση λήψης αντιγράφου ο ενάγων δύναται να ζητήσειεπίδειξη του πρωτότυπου και αναπαραγωγή του ενώπιόν του προςαποφυγή παρείσφρησης πλαστογραφίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ13∙ Παϊσίδου σ 127) Σημειώνεται ακόμη πως επίδειξη δενισοδυναμεί με την απλή πρόσβαση του αιτούντος στο αρχείο τουυπόχρεου Ο τελευταίος έχει καθήκον να παραδώσει το έγγραφοστα χέρια του δικαιούχου και όχι να τον εξαναγκάσει σεαναζήτησή του από έναν ευρύτερο αριθμό εγγράφων (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 10 in fine) 4 Τέλος μνείας χρήζει και η με βάση το άρθρο 232 sect 1 γ΄ΚΠολΔ δυνατότητα (βλ εδώ ΑΠ 17921983 Δ 16 (1985) 652 Δενυποχρεούται ο δικαστής να πράξει τα προβλεπόμενα απορρίπτεισχετικό λόγο αναίρεσης) προσαγωγής του εγγράφου κατά τησυζήτηση (βλ εφαρμογή της ρύθμισης από ΑΠ 6651971 ΝοΒ 20(1972) 219 ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22 (1974) 1076) η οποία όμωςυπόκειται σε εντελώς διαφορετικές προϋποθέσεις από αυτές τουάρθρου 902 ΑΚ και αποτελεί ουσιαστικά προστάδιο της αγωγήςτου άρθρου 902 ΑΚ σε περίπτωση μη συμμόρφωσης του υπόχρεου(αναλυτικά βλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 34∙ Παϊσίδου σ 205επ∙ ΜΠρΑθ 29741987 ΕλλΔνη 1989 939∙ ΜΠρΠειρ 7871995ΕΤρΑξΧρΔ 1999 684 επ)

ΙΙ Κίνδυνος και δαπάνες της επίδειξης

1 Κίνδυνος

5 Η υλοποίηση του δικαιώματος επίδειξης δεν αποκλείεται ναέχει ως συνέπεια την έκθεση του αντικειμένου σε πιθανούςκινδύνους Σε αυτές μπορούν να συγκαταλεχθούν οι ειδικότερεςφυσικές συνθήκες που επικρατούν κατά το χρόνο επίδειξης οτρόπος εξέτασης του αντικειμένου αλλά και η πιθανή μεταφοράτου Ο νόμος εύλογα λοιπόν κατανέμει τον κίνδυνο σε βάρος τουαιτούντος ο οποίος άλλωστε είναι εκείνος που επιδιώκει τηνεπίδειξη προς ικανοποίηση ίδιων εννόμων συμφερόντων(Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 30Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 6∙ Παϊσίδου σ 52)6 Στην έννοια του κινδύνου υπάγεται συνεπώς κάθε τυχαίογεγονός (πχ χειροτέρευση ή καταστροφή του πράγματοςΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 903 αρ 6) που σχετίζεται άμεσα ήέμμεσα με την υλοποίηση του σχετικού δικαιώματος (Μαντζούφαςσ 486 υπ 15) όχι όμως και εκείνα που συναρτώνται με τη

29

φύση του προς επίδειξη αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 13Γεωργιάδης Απ όπ)

Ενδεχόμενη επέλευση του κινδύνου θα συνεπάγεται τηνυποχρέωση αποκατάστασης κάθε θετικής και αποθετικής ζημίας σεβάρος του αιτούντος την επίδειξη και υπέρ όλων των προσώπωνπου μπορούν να στοιχειοθετήσουν την ύπαρξη δικαιώματος στοαντικείμενο (κύριος κάτοχος τρίτος) (Γεωργιάδης Απ όπ)

2 Δαπάνες

7 Ως λογικό επακόλουθο της ανάληψης του κινδύνουπροβλέπεται και η επιβάρυνση του αιτούντος και με τις σχετικέςδαπάνες επίδειξης η μορφή των οποίων δύναται να ποικίλλειπχ δαπάνες αποχωρισμού συστατικού του πράγματος έξοδαμετάβασης στον τόπο που βρίσκεται το πράγμα ή μεταφοράς τουτελευταίου στον τόπο που πρέπει να επιδειχθεί (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 31) καθώς και δαπάνεςέκδοσης αντιγράφων ιδίως σε περίπτωση χορήγησης αποσπασμάτωνεμπορικών βιβλίων που μπορούν να ανέρχονται σε εκατοντάδεςσελίδων (Παϊσίδου σ 129) Το ύψος τους καθορίζεται σεπερίπτωση διαφωνίας των μερών από το δικαστήριο (Καυκάς σ630)

3 Δικαίωμα άρνησης του κατόχου

8 Στην τρίτη παράγραφο θεσπίζεται δικαίωμα του κατόχου νααντιτάξει άρνηση ενόσω ο αιτών δεν διασφαλίζει προκαταβολικάδηλαδή πριν από την επίδειξη (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 4∙Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 3) τον κάτοχο έναντι ενδεχόμενων ζημιώντου αντικειμένου Το ύψος τους θα καθοριστεί από τοδικαστήριο στη βάση των άρθρων 162 επ ΚΠολΔ χωρίς πάντως νααποκλείεται και συμφωνία των μερών (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 9) Δεν πρόκειται για άρνηση υπό τη δικονομική-στενή έννοια του όρου (στη διευκρίνιση αυτή προβαίνει οΝικολόπουλος άρθρ 903 αρ 6) αλλά για έκφανση της ένστασηςπίσχεσης (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 8∙ Παϊσίδου σ52 υπ 81) Ισχύουν δηλαδή όσα προβλέπονται στο άρθρο 325 Τοσχετικό δικαίωμα του κατόχου προβάλλεται παραδεκτά και με τηνανακοπή του άρθρου 933 ΚΠολΔ στο στάδιο της αναγκαστικήςεκτέλεσης με δεδομένη τη μη εφαρμογή του άρθρου 330 ΚΠολΔ στησυγκεκριμένη περίπτωση (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 7 ΓεωργιάδηςΑπ όπ 32 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 10)Υποχρέωση πάντως του αιτούντος να προβεί σε καταβολή τωνσχετικών εξόδων ήδη στο στάδιο υποβολής της αίτησης δενυπάρχει (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 14∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ903 αρ 7) Κατά συνέπεια δεν πάσχει αοριστία το δικόγραφοτης αίτησης όταν δεν μνημονεύεται η προκαταβολή των δαπανών ήη παροχή ασφάλειας (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ όπ αρ 8)

30

Πρέπει ακόμη να αναφερθεί και άλλη μια περίπτωσηεπιτρεπτής άρνησης του κατόχου προς επίδειξη η οποία πηγάζειαπό την αρχή της καλής πίστης παρέχοντας στον κάτοχο τοδικαίωμα άρνησης όταν θίγονται ή κινδυνεύουν δικά του έννομασυμφέροντα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 30)9 Άρνηση επίδειξης προβλέπουν και τα άρθρα 450 sect 2 και 452sect 3 ΚΠολΔ (αναλυτικά ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 450 αρ5) τα οποία εφαρμόζονται αναλογικά και στο πλαίσιο των άρθρων901 επ ΑΚ (Παϊσίδου σ 55 υπ 92 και αναλυτικά σ 163επ) Η σχετικά νομολογία είναι πλούσια (ενδεικτικά βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ) Κρίθηκε ότι δεν συντρέχει σπουδαίος λόγος άρνησηςεπίδειξης χορήγησης αντιγράφου της έκθεσης εκτίμησης τηςεπιτροπής του άρθρου 15 νδ 7971971 (ΠρΛαμ 7321975 ΑρχΝ1975 53) Απορρίφθηκε εξάλλου ισχυρισμός περί καθήκοντοςεχεμύθειας προσωπικού ΟΤΕ (ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491επ) Επίσης δεκτή έγινε Αγωγή επίδειξης εγγράφου μεπεριεχόμενο το ιατρικό ιστορικό της αποβιώσασας συζύγου τουενάγοντος με παράλληλη απόρριψη του επικαλούμενουεπαγγελματικού απορρήτου που προβλήθηκε από το εναγόμενονοσοκομείο (ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141)∙ αγωγή επίδειξηςκαι λήψης αντιγράφων ληξιαρχικών καταστάσεων γεννήσεων παράτο επικαλούμενο απόρρητο από την πλευρά του εναγόμενου ΟΤΑ(ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999 225 επ)∙ αίτηση επίδειξηςάδειας καντίνας και της σχετικής γνωμάτευσης της αρμόδιαςνομαρχιακής υπηρεσίας (με παράλληλη απόρριψη του ισχυρισμούτου καθrsquo ου περί προστασίας απορρήτου ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ1998 816) καθώς και αίτημα επίδειξης κίνησης ή σύμβασηςτραπεζικού λογαριασμού παρά το επικαλούμενο τραπεζικόαπόρρητο (ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΘεσ 246791997Αρμ 1997 1278 επ∙ βλ και ΕφΑθ 14831976 ΝοΒ 24 (1976)444) Αντίθετα απορρίφθηκαν αιτήσεις επίδειξης πορίσματοςτραπεζικού ελέγχου λόγω επαγγελματικού φορολογικού υπηρεσιακού απορρήτου (ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708 μεπαρατηρήσεις Νικολαΐδη∙ ΠΠρΑθ 101311991 ΝοΒ 41 (1993) 532 επΑπορριπτέα κρίθηκε εξάλλου αίτηση επίδειξης εσωτερικήςαλληλογραφίας δημόσιας υπηρεσίας (ΠρΑθ 10461968 ΝοΒ 16(1968) 652 επ) Αναλυτικά βλ Παϊσιδου σ 176 επ Πρβλσχετικά και τον προβληματισμό του Γιακουμή Δ 27 (1996) 525)

ΙΙΙ Ευθύνη του υπόχρεου προς επίδειξη

10 Καταληκτικά πρέπει να σημειωθεί πως η ενδεχόμενηαδικαιολόγητη άρνηση συμμόρφωσης του κατόχου με όσα επιτάσσειη σχετική δικαστική απόφαση οδηγεί στην εφαρμογή του άρθρου366 ΚΠολΔ μέσω του παραπεμπτικού κανόνα του άρθρου 452 sect 2ΚΠολΔ (Μπέης άρθρ 452 αρ 3 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως

31

σ 310∙ βλ ενδεικτικά ΑΠ 7811974 ΝοΒ 23 (1975) 328 επ ΑΠ12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 και ειδικά ως προς τοειδικότερο ζήτημα της κατανομής του βάρους απόδειξης ΑΠ7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ [567] ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22(1974) 1076 [δε συνεπάγεται ανεπίτρεπτη μεταβολή του βάρουςαπόδειξης η εφαρμογή του άρθρου 366 μέσω 452 sect 2] Πρβλ τέλοςΑΠ 12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 [δυνατή κατrsquo ανέλεγκτη κρίσηη συναγωγή σιωπηρής ομολογίας κατrsquo εφαρμογήν 366]) ενώ δεναποκλείεται και η καταδίκη του σε αποκατάσταση κάθε περαιτέρωζημίας που συναρτάται με την άρνηση επίδειξης με βάση τιςδιατάξεις περί μη εκπλήρωσης της παροχής (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ2∙ Γεωργιάδης Απ όπ 33) Αν πάντως επέλθει πλήρης ικανοποίησητου ενάγοντος ο τελευταίος δεν μπορεί να επανέλθει με νέααγωγή βασιζόμενη στην αρχική του αξίωση από το πράγμα(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 11 και 902 αρ 11)

32

• 2 Παράλληλα προς τα άρθρα 902-903 εφαρμόζονται εξάλλου και οι διατάξεις των άρθρων 654 (ΕφΑθ 31521972 ΝοΒ 20 (1972) 939 επ με σημείωση Παπαδημητρίου) και 755 στο πλαίσιο της σύμβασης εργασίας και της εταιρίας αντίστοιχα ενώ μνεία πρέπει να γίνει και στα άρθρα 14-16 ΕΝ τα οποία εφαρμόζονται ως προς το ειδικότερο θέμα της επίδειξης εμπορικών βιβλίων (αναλυτικά βλ Στοϊκό σ 30 επ) Αξιομνημόνευτα είναι επίσης τα άρθρα 303-304 και 1201 και 1340 ΑΚ ως παραπλήσιες μορφές της επίδειξης οι οποίες εφαρμόζονται παράλληλα και απόλυτα ανεξάρτητα από τις εδώ εξεταζόμενες ρυθμίσεις
• 3 Από την άλλη πλευρά όλες οι προαναφερόμενες διατάξεις συμπληρώνονται από τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ με τα οποία καθορίζονται οι ειδικότερες δικονομικές κατά κύριο λόγο προϋποθέσεις επίδειξης και εκτέλεσης της απόφασης για την επίδειξη εγγράφων (για το προγενέστερο καθεστώς των άρθρων 429-434 ΠολΔ βλ Παϊσίδου σ 16 επ) Οι μόλις προαναφερόμενες διατάξεις δεν οδήγησαν ούτε σε κατάργηση ούτε σε συρρίκνωση του πεδίου εφαρμογής των ρυθμίσεων του ουσιαστικού δικαίου (η θέση αυτή είναι αδιαμφισβήτητη σε θεωρία και νομολογία βλ Ράμμο ΕρμΑΚ 902 αρ 2∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 2 και 3∙ ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 450 αρ 1 Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1∙ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 608 επ Για τη γενικότερη συζήτηση που προκλήθηκε από τη συνύπαρξη των ουσιαστικών και δικονομικών διατάξεων περί επίδειξης εγγράφων βλ αναλυτικά Παϊσίδου σ 37 επ) Η βασική διάκριση που επικρατεί στην επιστήμη είναι η ακόλουθη Οι διατάξεις του ΑΚ (δηλαδή τόσο η γενική ρύθμιση των άρθρων 902 επ ΑΚ όσο και οι προαναφερόμενες διατάξεις των άρθρων 654 και 755 ΑΚ στις οποίες πρέπει να προστεθούν και αυτές των άρθρων 1200 1201 1339 και 1340 ΑΚ βλ σχετικά Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 υπ 10) εφαρμόζονται ανεξάρτητα από την ύπαρξη εκκρεμούς δίκης ενώ αντίθετα τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ συνδέονται άμεσα με την τελευταία (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) 450 αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 επ Νίκας σ 533 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 246 επ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Κουτσουράδης σ 265 Παϊσίδου σ 35 επ 39∙ ΑΠ 12641983 Δ 15 (1984) 400 με ενημερωτικό σημείωμα Σταματόπουλου∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 ΜΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257∙ Πρβλ όμως Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 609 ο οποίος εισηγείται την ερμηνευτική διαστολή των διατάξεων του ΚΠολΔ ακόμη και όταν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη∙ την κατασκευή αυτή αποκρούει η Παϊσίδου σ 42 και σ 53 επ ειδικά σε σχέση με τη θεμελίωση της αξίωσης και του εννόμου συμφέροντος ενώ παράλληλα απορρίπτει και τη μεταφύτευση των προϋποθέσεων του ΑΚ περί εννόμου συμφέροντος στην αίτηση των άρθρων 450 επ ΚΠολΔ Βλ επίσης την ανάλυση από τους Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 679 επ) Ωστόσο τα προαναφερόμενα πλέγματα διατάξεων εφαρμόζονται αρκετές φορές αναλογικά τόσο στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης όσο και εκτός αυτής (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2 και 17∙ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1) εκεί δηλαδή που υπάρχει ρυθμιστικό κενό
• A Έννοια - Σκοπός
• A Έννοια
• 1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω της οποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στη θεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότητα ποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενων ελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)
• • 4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφων ρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οι προϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικού αιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσι και υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679 Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ 10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979) 563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωση Παπαδημητρίου∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσεις Αντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994 668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτηση γίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δεν εφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]
  • 10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύει περιοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμου συμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δεν πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιας και μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος του αιτούντος
  • 13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά και διαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχει ενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς το συμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τις περισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά τον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναι αναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περί συμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφο πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ 44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτή συστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής και κατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίες συμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τον κάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούν έτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργου δωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχα έγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίων ιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσεις αναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ή βιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται από μέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ 38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτής διορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν το αίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και το σωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπ Επιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή και όταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεση αδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδου σ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωση αυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικά βιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)
  • 25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στην πρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιο ικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγος είναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του Πολυμελούς Πρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία αν συνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη την κύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται τα θεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικά απόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω των εγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη και μετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) την επιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού των ασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ 534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχων αποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ 36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Μπέη∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατά της επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψη ασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτηση της κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ 270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής που σκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησης φέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέη υποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (Μπέης Δ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όρια της προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτή υιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27 (1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27 (1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης της δικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν 1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρ επίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριο λόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίου ζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά το ουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει την απόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ ο ίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωση άσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερών από την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρων προϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιο της επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264 επ)

ΙΙΙ Έννομο συμφέρον αυτού που ζητεί την επίδειξη

12 Η διάταξη θέτει ως προϋπόθεση την αναγκαιότητα τηςεπίδειξης ως προς την άσκηση της αξίωσης Ουσιαστικά ηπροϋπόθεση αυτή μπορεί να θεωρηθεί ως το απαραίτητοπροπαρασκευαστικό στάδιο για την άσκηση της αγωγής τουαιτούντος κατά του κατόχου αναφορικά με την κύρια αξίωση(Ζέπος σ 678 υπ 4) Στην επιστήμη η προϋπόθεση αυτή έχειεξομοιωθεί με το έννομο συμφέρον του αιτούμενου την επίδειξηΈννομο συμφέρον έχει και καθένας από τους ομοδίκους ξεχωριστάχωρίς τη συμμετοχή των λοιπών (ΕφΘεσ 17831993 Αρμ 1994 590επ)13 Όρια στο είδος του εννόμου συμφέροντος δε φαίνεται νατίθενται (Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 8) καθώς γίνεται δεκτή ηεπίκληση τόσο περιουσιακού (που είναι και το σύνηθες) όσο καιηθικού εννόμου συμφέροντος (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 14∙Γεωργιάδης Απ όπ αρ 13) ή κατrsquo άλλη διατύπωση συμφέρονάξιο προστασίας (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 16∙ Βαθρακοκοίλης όπαρ 3 δ) Θεωρείται πως υφίσταται έννομο συμφέρον όταν ο αιτώνεπιθυμεί να βεβαιωθεί αναφορικά με την ταυτότητα (Ζέπος σ678 υπ 4∙ Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 14) την ποσότητα ήκαιτην ποιότητα ή την ενδεχόμενη ελαττωματικότητα του πράγματος(Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 13∙ πρβλ Καυκά σ 624 με ειδικήαναφορά στην περίπτωση διαζευκτικής ενοχής) Η σχετική κρίσητου δικαστηρίου εκφεύγει του αναιρετικού ελέγχου διότιανάγεται σε εκτίμηση πραγματικών περιστατικών όχι όμως και ηαπόφανση περί του ότι αποδείχθηκε ή δεν αποδείχθηκε η συνδρομήεννόμου συμφέροντος (Ράμμος ΕρμΑΚ 901 αρ 14∙ Βαθρακοκοίληςόπ αρ 3 δ) καθώς και η υπαγωγή των πραγματικώνπεριστατικών στην αόριστη έννοια του laquoεννόμου συμφέροντοςraquo(Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 28)

Ε Δικονομικά ζητήματα

14 Η αίτηση επίδειξης πράγματος δύναται να ασκηθεί τόσο μεαγωγή όσο και με ανταγωγή αλλά και παρεμπιπτόντως μεαυτοτελή αγωγή στο πλαίσιο διεξαγωγής άλλης δίκης ακόμη καιστο εφετείο όχι όμως με τις προτάσεις ούτε επίσης με κύρια ήπρόσθετη παρέμβαση (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 17-22) Στοδικόγραφο της αίτησης πρέπει να ιστορείται η ύπαρξη αξίωσηςκατά του κατόχου αναφορικά με το πράγμα να εξειδικεύονται οιλόγοι που καθιστούν την επίδειξη αναγκαία σε συνάρτηση με τηνπροαναφερόμενη αξίωση καθώς και να περιγράφεται με τονακριβέστερο δυνατό τρόπο το προς επίδειξη πράγμα (Αποστολίδηςάρθρ 901 αρ 9∙ Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 25 και 27) Τοβάρος απόδειξης φέρει καταρχήν ο αιτών (Νικολόπουλος άρθρ 901

9

αρ 26 ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 901 αρ 9) Από την άλλη πλευράο εναγόμενος μπορεί εκτός από την άρνηση της αγωγής ναεπικαλεστεί λόγους προσβολής των οικογενειακών επιστημονικώνή επαγγελματικών του συμφερόντων ή ακόμη τον ενδεχόμενοκίνδυνο ποινικής του δίωξης εξαιτίας της επίδειξης (Καυκάς σ625 υπ 2)15 Καθrsquo ύλη αρμόδιο δικαστήριο για την εκδίκαση της αίτησηςείναι το Πολυμελές Πρωτοδικείο καθώς η σχετική αξίωση δεναποτιμάται σε χρήμα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 23)Υποστηρίζεται πάντως και η άποψη που συνδέει την εκδίκαση τηςαίτησης με τη δίκη για την κύρια αξίωση (Ράμμος σε Νικολόπουλοάρθρ 901 αρ 24) Ακολουθητέα είναι η τακτική διαδικασία(Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 29) Η εκτέλεση της απόφασηςδιεξάγεται με βάση το άρθρο 941 sect 1 ΚΠολΔ καθώς συνιστά πράξηπου μπορεί να γίνει μόνο από τον κάτοχουπόχρεο καισυνοδεύεται από απειλή χρηματικής ποινής για την περίπτωσητης μη συμμόρφωσής του στο διατακτικό της (Νικολόπουλος άρθρ901 αρ 33)

Για τα ζητήματα του τρόπου άσκησης της αξίωσης επίδειξηςπράγματος του αρμόδιου δικαστηρίου και της διαδικασίας πουδύναται να επιλεχθεί καθώς και για τις λεπτομέρειες αναφορικάμε την εκτέλεση της απόφασης περί επίδειξης βλ ακόμη υπόάρθρο 903

Άρθρο 902

Οποίος έχει έννομο συμφέρον να πληροφορηθεί το περιεχόμενο ενός εγγράφου πουβρίσκεται στην κατοχή άλλου έχει δικαίωμα να απαιτήσει την επίδειξη η καιαντίγραφό του αν το έγγραφο συντάχθηκε για το συμφέρον αυτού που το ζητεί ηπιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και αυτόν η σχετίζεται με διαπραγματεύσειςπου έγιναν σχετικά με τέτοια έννομη σχέση είτε απευθείας από τον ίδιο είτε για τοσυμφέρον του με τη μεσολάβηση τρίτου

A Έννοια

1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω τηςοποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στηθεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τιςιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότηταποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενωνελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)

Υπό τον όρο έγγραφο υπάγεται κάθε ανθρώπινο ndashδικαιοπρακτικού χαρακτήρα (Βάλληνδας σ 221) - έργο γραφής(κανονικής ή ιδιάζουσας πχ στενογραφία έτσι Γιακουμής Δ 27(1996) 514) επί οιουδήποτε υλικού φορέα (χαρτί ύφασμα ξύλοπέτρα πλάκα σιδήρου κλπ βλ σχετικά Αποστολίδη άρθρ 902αρ 2∙ Καυκά σ 627) με χειρόγραφο ή άλλο τρόπο ο οποίος έχει

10

προκύψει από τις σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις (υλικόαποθηκευμένο σε δισκέτα ψηφιακό δίσκο ηλεκτρονικό μήνυμαπου έχουν παραχθεί σε ηλεκτρονικό υπολογιστή) Συγκαταλέγονταιεδώ Εξοφλητικές αποδείξεις πληρεξούσια επιστολέςεπαγγελματικά βιβλία (Μαντζούφας σ 485∙ Παϊσίδου σ 110 επ)όχι όμως τα διαβατήρια (ΕφΠατρ 1021964 ΝοΒ 1965 1089)Έγγραφο θεωρείται εξάλλου κάθε οπτικοακουστικό υλικό όπωςπχ φωτογραφίες κινηματογραφικές ταινίες ψηφιακοί δίσκοι(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 3∙ στην εφαρμογή τουάρθρου 901 ΑΚ παραπέμπει εδώ ο Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 4) Στηνέννοια εντάσσονται μάλιστα όλα τα έγγραφα είτε αυτάσυντάχθηκαν κατά τους προβλεπόμενους τύπους είτε είναι άκυρα(ΕφΘεσ 17831993 Αρμ 1994 590 επ∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ18) Δεν αποκλείεται ακόμη να εντάσσονται εδώ και τα έγγραφαπου με βεβαιότητα θα καταρτιστούν στο μέλλον (βλ εξαντιδιαστολής ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ) όχι όμωςκαι έγγραφα η ύπαρξη των οποίων δεν προκύπτει με βεβαιότηταστην αίτηση (ΠΠρΜυτ 11997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) Για όσα από τα ανωτέρωδεν αποτυπώθηκαν πάντως σε χαρτί δεν αποτελούν δηλαδή έγγραφαμε τη στενή έννοια του όρου γινόταν παλαιότερα δεκτό ότι δεναποκλείεται η ενάσκηση της σχετικής αξίωσης στη βάση τουάρθρου 901 ΑΚ (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 2∙ Ράμμος όπ) Ηάποψη αυτή πάντως υποστηρίχθηκε πριν από την εισαγωγή τουΚΠολΔ και με δεδομένη πλέον τη ρύθμιση του άρθρου 444 αρ 3ΚΠολΔ δεν πρέπει να ακολουθείται (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 4∙ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 902 αρ 3 Γιακουμής Δ 27 (1996) 514επ Παϊσίδου σ 40 επ 107 και 115 επ∙ βλ επίσης ΕφΘεσ19391998 ΕλλΔνη 1999 383) Εξαιρούνται ωστόσο τα δημόσιαέγγραφα που συντάχθηκαν για λόγους δημόσιου συμφέροντος(Βάλληνδας σ 222 Αποστολίδης 902 αρ 5∙ ΠρΛαμ 7321975 ΕΕΝ1976 52) ή περιέχουν κρατικά απόρρητα (ΜΠρΑγρ 441992 ΑρχΝ1992 542) στα οποία δεν εντάσσονται πάντως έγγραφα πουπιστοποιούν σχέση δημοσίου δικαίου μεταξύ του αιτούντος καιτου κατόχου Δημοσίου ή ΝΠΔΔ (βλ σχετικά Καυκά σ 627 υπ 1α∙ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 1971 491 επ)

Ο καταληκτικός σκοπός της επίδειξης εστιάζεται αλλά δενπεριορίζεται στην πρόθεση του αιτούντος να αποδείξει τησύσταση αλλοίωση ή κατάργηση έννομης σχέσης (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 4 in fine∙ ΕφΛαρ 4462003 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2004 41)Για το λόγο αυτό σημειώνεται πως από το έγγραφο θα πρέπει ναπροκύπτει κάποια δικαιοπρακτική βούληση (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ4)

B Νομική φύση

2 Ισχύουν όσα ήδη αναφέρθηκαν στην ερμηνεία του άρθρου 901ΑΚ Πρόκειται και εδώ για εκ του νόμου ενοχή (ΑΠ 7762005

11

ΝΟΜΟΣ) ενώ η σχετική αξίωση δεν υπόκειται σε αυτοτελήπαραγραφή (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 14) Η υποχρέωση προςεπίδειξη είναι πραγματοπαγής και δεν εξαρτάται από κάποιαάλλη κύρια υποχρέωση του κατόχου έναντι του αιτούντος(Γιακουμής Δ 27 (1996) 513 Κουτσουράδης σ 434 Παϊσίδου σ46)

Γ Νομοθετική ρύθμιση

3 Πρότυπη ρύθμιση του άρθρου 902 ΑΚ αποτελεί η sect 810 γερμΑΚ(Γιακουμής Δ 27 (1996) 513 Παϊσίδου σ 40 υπ 22) και τοάρθρο 86 sect 2 Γαλλο-ιταλικού σχεδίου ενοχών ενώ παρεμφερούςπεριεχομένου είναι και το άρθρο 963 του ελβετικού ΚώδικαΕνοχών

Δ Προϋποθέσεις γέννησης της αξίωσης επίδειξης

4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφωνρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στοπλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οιπροϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικούαιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσικαι υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωσηΠαπαδημητρίου ∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσειςΑντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτησηγίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δενεφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]

Ι Οι προϋποθέσεις κατά τον ΑΚ

5 Δύο είναι οι βασικές προϋποθέσεις για την ευόδωση τουαιτήματος επίδειξης Πρώτον η κατοχή του εγγράφου από τονκαθrsquo ου η αίτηση και δεύτερον η στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος στο πρόσωπο του αιτούντος η οποία εξειδικεύεταισε τρεις ειδικότερες περιπτώσεις οι οποίες θα αναλυθούν στησυνέχεια

1 Κατοχή εγγράφου

6 Η διάταξη αναφέρεται σε έγγραφο που βρίσκεται στην κατοχήάλλου χωρίς να ενδιαφέρει ο τρόπος με τον οποίον το έγγραφο

12

περιήλθε σε αυτόν (ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 902 αρ 4 Παϊσίδουσ 46) Ο εκάστοτε κάτοχος ο οποίος δεν είναι αναγκαίο ndashαλλά δεν αποκλείεται - να είναι και νομέας ή κύριος αυτού(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 13∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 10∙Παϊσίδου σ 46) έχει συνεπώς υποχρέωση εμπράγματης φύσηςέναντι του αιτούντος (Καυκάς σ 629) Αναγκαία αποβαίνει έτσιη αναφορά του προσώπου που κατά το χρονικό σημείο υποβολήςτης αίτησης διαθέτει την κατοχή του εγγράφου (Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 10∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 15∙ Παϊσίδου σ 46∙ΑΠ 2091994 ΕΕΝ 1995 195∙ ΕφΠειρ 4182002 ΤΝΠ ΔΣΑ∙ ΕφΑθ24652005 ΝοΒ 2005 1291) Ο ισχυρισμός του εναγόμενου περί μηκατοχής του εγγράφου αποτελεί άρνηση και όχι ένσταση (Μπέης Δ18 (1987) 98 επ Νίκας σ 539) Έτσι σε περίπτωση πουαποδειχθεί πως ο τρίτος δεν είναι πλέον κάτοχος πριν από τηνάσκηση της αξίωσης επίδειξης ή αντίστροφα δεν αποδειχθεί πωςο εναγόμενος είναι κάτοχος η σχετική αίτηση θα απορριφθεί(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 13∙ ΑΠ 14941987 ΕΕΝ 1988 814∙ ΜΠρΑθ269961996 ΑρχΝ 1997 45 επ∙ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001)1543 επ) Υποστηρίχθηκε πάντως και η άποψη που δενεπιδοκιμάζει την απόρριψη της αίτησης όταν αποδεικνύεταισυνδρομή δόλου στο πρόσωπο του κατόχου με απώτερο στόχο τηματαίωση της αξίωσης προς επίδειξη∙ και πάλι όμως η ίδια γνώμηαντιλαμβάνεται τις δυσκολίες της θέσης αυτής και προκρίνειτην αποζημιωτική οδό (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 14) Ενδεχόμενημεταβολή στο πρόσωπο του κατόχου μετά την άσκηση της αίτησηςδεν επιφέρει πάντως αρνητικές συνέπειες για τον αιτούντα(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 15∙ βλ όμως ΑΠ 10231992 ΔΕΝ 1993 82laquohellipεκείνος που ζητάει την επίδειξη εγγράφου οφείλει hellip να ισχυρισθεί και νααποδείξει όχι μόνο ότι ο αντίδικός του κατείχε κάποτε το έγγραφο τούτο αλλά καιότι εξακολουθεί να το κατέχει κατά τον χρόνον της δίκηςraquo∙ όμοια και ΕφΑθ32392001 ΔΕΕ 2002 87) ο οποίος μπορεί μάλιστα να εκτελέσειτην απόφαση και κατά του νέου κατόχου με βάση το άρθρο 919 αρ1 ΚΠολΔ (ΑΠ 3981959 ΝοΒ 1959 1248∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ10∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 7∙ Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 611 υπ 66∙ Παϊσίδου σ 46) Αν όμως λάβει χώρα απώλειατου εγγράφου από τυχαίο γεγονός δεν μπορεί να αναμένεταιευδοκίμηση της αίτησης (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 15 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 10 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 15∙ Παϊσίδου σ 46)7 Σε αντίθεση με τη ρύθμιση του άρθρου 901 δεν απαιτείταιεδώ ύπαρξη ουσιαστικής αξίωσης αναφορικά προς το έγγραφο πουκατέχει ο αντίδικος ούτε κατά του κατόχου του (ΒαρυπομπιώτηςΕΕΝ 40 (1973) 92 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 11 Γεωργιάδης Απόπ αρ 16 in fine Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 5Παϊσίδου σ 41 επ∙ Γκόγκας Δ 18 (1987) 825 Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ2004 657∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775) Εξάλλου η αγωγήδεν απαιτείται να κοινοποιηθεί στον οφειλέτη του ενάγοντος

13

(ΜΠρΘεσ 189522003 ΕΤρΑξΧρΔ 2004 367∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775)8 Κάτοχος θεωρείται κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωποανεξάρτητα από την ειδικότερη νομική μορφή του (Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 12 όπου και εκτενείς νομολογιακές παραπομπές∙Γιακουμής Δ 27 (1996) 515 Παϊσίδου σ 46 επ) δηλαδή και ταΝΠΔΔ καθώς και οι ΟΤΑ (ΜΠρΑθ 269961996 ΑρχΝ 1997 45 επ∙ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ 1998 816∙ ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999225 επ)

2 Έννομο συμφέρον

9 Στην έννοια του εννόμου συμφέροντος εντάσσεται κάθεδικαίωμα του αιτούντος ιδιωτικού ή δημόσιου δικαίου (ΡάμμοςΕρμΑΚ 902 αρ 5 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 300)χρηματικής ή μη περιουσιακής φύσης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ6∙ ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 902 αρ 2 Παϊσίδου σ 42∙Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 423) Στην επιστήμη γίνεται δεκτό πωςυφίσταται έννομο συμφέρον όταν η επίδειξη του κρίσιμουεγγράφου έχει αξία για την επιδίωξη διατήρηση ή προστασίασχέσεων που αναγνωρίζει το Δίκαιο (Βάλληνδας σ 221Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 6∙ ΜΠρΑθ 222961995 ΔΕΕ 1996 597επ) καθώς και για την υποστήριξη ύπαρξη ή άρση έννομηςσχέσης ή κατάστασης στην περιουσιακή ή προσωπική σφαίρα αυτούπου ζητά την επίδειξη ή όταν αυτό (δηλαδή το έγγραφο) είναιπρόσφορο προς ανταπόδειξη (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ5 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16) Είναι αδιάφορο το αν πρόκειταιγια έγκυρο ή άκυρο έγγραφο όπως αδιάφορο είναι και το είδοςτης αξίωσης επί του οποίου εδράζεται (Αποστολίδης άρθρ 902αρ 4) Ειδικά για τα άκυρα έγγραφα αναγνωρίζεται έννομοσυμφέρον με σκοπό την προσβολή τους (Γεωργιάδης Απ όπ αρ18 in fine ΕφΘεσ 17831993 Αρμ 48 (1994) 591) Εξαντιδιαστολής προκύπτει πως δεν συντρέχει έννομο συμφέρονόταν η επίδειξη αποβαίνει ουσιαστικά ανώφελη ή περιττή για τηνπροστασία του αιτούντος (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 5 μεαναφορά σε οικογενειακές επιστολές και ιδιωτικές σημειώσειςπου έχουν υποκειμενική μόνο αξία αλλά δεν εξυπηρετούν τοέννομο συμφέρον του αιτούντος∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 613 επ με αναφορά σε αποφάσεις (υπ79) που απέρριψαν αίτημα επίδειξης λόγω ευχερέστερηςδυνατότητας λήψης του εγγράφου από το αρχείο των δικαστηρίων(βλ εδώ και ΑΠ 4821974 ΝοΒ 23 (1975) 25 επ (26) [δενυφίσταται δικαίωμα επίδειξης αν πρόκειται για έγγραφα πουφυλάσσονται στο αρχείο του δικαστηρίου εκτός ανστοιχειοθετείται ειδικό έννομο συμφέρον να ζητηθούν από τοναντίδικο]) και σε άλλες (υπ 80) που απέρριψαν το ανωτέρωαίτημα λόγω απόδειξης του κρίσιμου γεγονότος ήδη μέσω άλλων

14

αποδεικτικών στοιχείων∙ βλ ακόμη Παϊσίδου σ 105∙ ΕφΛαρ4462003 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2004 41 επ∙ ΠΠρΠύργ 682001 Αρμ 56(2002) 1023 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 669 επ [δενυφίσταται αναφορικά με σύμβαση αλληλόχρεου και κίνησηλογαριασμού κατά της Τράπεζας από αγοραστές κατασχεμένουκαθώς μπορούν να τα προμηθευτούν από το δικαιοπάροχο ndashαντισυμβαλλόμενο της Τράπεζας ή από το αρχείο τουδικαστηρίου)

Γίνεται δεκτό πως έννομο συμφέρον δεν υπάρχει και όταν μετην αίτηση επιδιώκεται για πρώτη φορά η αποκάλυψη εκείνων τωνπραγματικών περιστατικών που θα διευκολύνουν στη συνέχειααυτόν που ζητά την επίδειξη στην ενάσκηση των αξιώσεών του(Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16 Παϊσίδου σ 129 επ∙ AΠ 92005ΧρΙΔ 2005 715∙ πρβλ και ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επΠρβλ όμως ΜΠρΚατ 8591999 ΔΕΕ 2000 75 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2000123 επ)10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύειπεριοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60(2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμουσυμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δενπρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά(Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιαςκαι μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος τουαιτούντος

α Σύνταξη εγγράφου για το συμφέρον του αιτούντος την επίδειξη

11 Θεωρείται πως ένα έγγραφο συντάχθηκε για το συμφέροναυτού που ζητά την επίδειξή του όταν με αυτό αποδεικνύεται ηύπαρξη ή διατήρηση δικαιώματός του (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 8Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Βαρύνουσα σημασία έχει κυρίως ηπραγματική πρόθεση του συντάκτη ή των μερών κατά το χρονικόσημείο έκδοσης σύνταξης του εγγράφου (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ8∙ όχι κατά το χρόνο άσκησης της αξίωσης Παϊσίδου σ 43) καιόχι το περιεχόμενό του όπως γίνεται αντιληπτό από τρίτοαντικειμενικό παρατηρητή (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7)12 Δεν απαιτείται το έγγραφο να έχει συνταχθεί αποκλειστικάπρος το συμφέρον του αιτούντος την επίδειξη απαιτείται ωστόσοη σύνταξή του να έχει λάβει χώρα έστω (και) προς το συμφέροντου (έτσι Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7∙ ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ902 αρ 10 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17 Παϊσίδου σ 43∙Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 425∙ ΑΠ 7571966 ΝοΒ 14 (1966) 936επ ΕφΑθ 24562002 Δ 33 (2002) 657 ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη2003 524 επ∙ ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 748 ΜΠρΘεσ

15

196982005 Αρμ 60 (2006) 751∙ πρβλ όμως Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 902 αρ 6 α κατά τον οποίο το έγγραφο πρέπει να έχεισυνταχθεί κυρίως προς το συμφέρον του αιτούντος και ΜΠρΘεσ234342001 Αρμ 56 (2002) 1188 όπου γίνεται λόγος γιαέγγραφα που αφορούν άμεσα στον αιτούντα)

Παραδείγματα αντίστοιχων εγγράφων συνιστούν οιεξοφλητικές αποδείξεις (Παϊσίδου σ 43) η αναγνώριση οφειλήςτο πληρεξούσιο έγγραφο (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 8∙ Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 7∙ Παϊσίδου σ 43) και η διαθήκη στην οποία οαιτών εγκαθίσταται ως κληρονόμος (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7∙Παϊσίδου σ 43) Αντίθετα απαιτείται ειδική στοιχειοθέτησηεννόμου συμφέροντος αναφορικά με έγγραφα που συντάχθηκανμεταξύ του κατόχου και τρίτου προσώπου (Αποστολίδης 902 αρ 5∙πρβλ εδώ Καυκά σ 625∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 7∙ Σταθεράαπορριπτική εδώ η νομολογία βλ ενδεικτικά ΜΠρΠειρ 101072006ΠΝ 2007 72 επ)

β Πιστοποίηση μέσω του εγγράφου έννομης σχέσης που αφορά και τον αιτούντα

16

13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά καιδιαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχειενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς τοσυμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τιςπερισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφοράτον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναιαναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περίσυμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφοπιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτήσυστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής καικατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίεςσυμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τονκάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούνέτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργουδωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχαέγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίωνιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσειςαναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ήβιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται απόμέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτήςδιορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20(1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν τοαίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και τοσωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπΕπιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή καιόταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεσηαδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπαρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδουσ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωσηαυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικάβιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά(Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)14 Η έννοια της έννομης (άρα όχι απλώς βιοτικής βλΔημητροπούλου ΑρχΝ 2007 425) σχέσης δεν περιορίζεται ανάλογαμε τη φύση της Δυνατή είναι έτσι η στοιχειοθέτηση τηςπροϋπόθεσης αυτής με επίκληση έννομης σχέσης τόσο τουιδιωτικού όσο και του δημόσιου δικαίου (Νικολόπουλος άρθρ 902αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ44) Εξάλλου η ανωτέρω έννομη σχέση δεν απαιτείται νααπετέλεσε το αποκλειστικό αντικείμενο του ζητούμενου εγγράφου∙

17

αρκεί από αυτό να διαπιστώνεται ή να αποδεικνύεται κάποιογεγονός δηλωτικό της επίμαχης έννομης σχέσης (Βάλληνδας σ221 Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)15 Αμφισβητείται αν για την κατάφαση της προϋπόθεσηςαπαιτείται η συμμετοχή του αιτούντος υπό τη μορφή τουδικαιοπρακτούντος (με γνώμονα τη νομοτυπική μορφή τηςρύθμισης υπέρ Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6∙ ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 658 ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 44 (2003) 524 επ∙ ΜΠρΘεσ196982005 Αρμ 60 (2006) 751∙ προς την κατεύθυνση μιαςλιγότερο τυπολατρικής προσέγγισης και σε τελική ανάλυση κατάμε γνώμονα τα άρθρα 6 sect 1 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ ο πυρήνας τωνοποίων θίγεται από την επικρατούσα γνώμη οι Παπαδημητρίου ΔΕΕ8 (2002) 13 επ (16) Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19∙ ΜπέηςΠαρατηρήσεις στην ΕφΑθ 24562002 Δ 33 (2002) 665Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 427 επ) Επιχείρημα υπέρ τηςδεύτερης γνώμης αντλείται και από την παραδοχή της ένταξηςστην εξεταζόμενη περίπτωση και εγγράφων που αποδεικνύουνδιενέργεια αδικοπραξίας η οποία ασφαλώς δεν θα μπορούσε νααφορά στον αιτούντα την επίδειξή τους (Μανιτάκης ΕλλΔνη 44(2003) 367 368) Στο πλαίσιο πάντως σχέσης εγγύησης οεγγυητής θεμελιώνει έννομο συμφέρον εφόσον ζητά την επίδειξηεγγράφου που σχετίζεται με τη σχέση πρωτοφειλέτη-δανειστή ή ndashκατά μείζονα λόγο ndash την επέλευση συγκεκριμένου γεγονότος πουοδηγεί στην απαλλαγή του από την ευθύνη όπως για παράδειγμαέγγραφο που πιστοποιεί την εξόφληση του δανειστή (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 6) Ανάλογα ισχύουν και για τον τρίτο στοπλαίσιο σύμβασης υπέρ του ιδίου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6 infine)

γ Έγγραφο που σχετίζεται με διαπραγματεύσεις για την κατάρτιση έννομης σχέσης που αφορά και τον αιτούντα

16 Η προϋπόθεση αυτή επικυρώνει τη στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος και στο προσυμβατικό στάδιο (Γεωργιάδης Απ όπαρ 20) Στην περίπτωση αυτή μπορούν να ενταχθούν κάθε είδουςδιαπραγματεύσεις που διεξήχθησαν αυτοπροσώπως από τοναιτούντα ή με τη μεσολάβηση τρίτου (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 10)υπό την ιδιότητα του μεσίτη παραγγελιοδόχου ή πράκτορα(Παϊσίδου σ 45) ανεξάρτητα από το αν αυτές είχαν επιτυχήέκβαση (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 9∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ20∙ Παϊσίδου σ 45)17 Έγγραφα που μπορούν να υπαχθούν εδώ είναι όλα ταπροκαταρκτικά μιας σύμβασης κείμενα που συντάσσονται και ήανταλλάσσονται όπως για παράδειγμα σχέδια συμβάσεωνεπιστολές πρόχειρα σημειώματα οχλήσεις τηλεομοιοτυπίεςσχεδιαγράμματα ηλεκτρονικά μηνύματα τηλεγραφήματα

18

οπτικοακουστικό υλικό καθώς και κάθε είδους μηχανικέςαπεικονίσεις (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 9∙ Γεωργιάδης Απ όπαρ 20 in fine Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 γ∙Παϊσίδου σ 45) Εξαιρούνται πάντως εσωτερικά κείμενα πουανταλλάχθηκαν μεταξύ ενός μέρους και του εκπροσώπου του κατάτο στάδιο της διαπραγμάτευσης (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 7 infine)

Ε Δικονομικά ζητήματα

18 Η αξίωση επίδειξης εγγράφου ασκείται όπως και ηαντίστοιχη περί επιδείξεως πράγματος δηλαδή με αγωγή ήανταγωγή (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 18∙Παϊσίδου σ 47) με τις προτάσεις (Μπέης άρθρ 451 αρ 1 ΑΠ4481975 ΝοΒ 23 (1975) 1231 επ [1232]∙ ΕφΑθ 61171982 ΝοΒ 30(1982) 1489 επ (1492)∙ ΜΠρΘεσ 15481991 Αρμ 1991 762 επμε σημείωμα ΣΤ-Γ∙ ΕφΑθ 18881991 ΑρχΝ 1991 409∙ ΕφΛαρ292002 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΕφΑθ 1722003 ΕλλΔνη 2003 998 =2005 553) ή και προφορικά όπου δεν προβλέπεται κατάθεσηπροτάσεων (όχι όμως με δήλωση στα πρακτικά όταν η κατάθεσηπροτάσεων είναι υποχρεωτική ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ) αλλάακόμη και στο εφετείο (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 23 ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 247 ΑΠ 611960ΝοΒ 1962 563 επ (565)∙ ΑΠ 10731973 ΝοΒ 1974 758 επ∙ ΕφΑθ11451975 ΑρχΝ 1975 292 επ) όχι όμως με κύρια ή πρόσθετηπαρέμβαση (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) λόγω της ειδικότερης φύσηςτης (Παϊσίδου σ 47) Για τα ζητήματα του τρόπου άσκησης τηςαξίωσης επίδειξης πράγματος στο πλαίσιο εκκρεμούς κύριαςδίκης βλ αναλυτικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 19 και 22∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) όπ 19 Το δικόγραφο της αγωγής πρέπει να περιέχει τιςπροϋποθέσεις που θεσπίζει το άρθρο 902 ΑΚ δηλαδή περιγραφήτων κρίσιμων πραγματικών περιστατικών ρητή αναφορά τηςκατοχής του εγγράφου από τον εναγόμενο (αλλιώς απόρριψη ΑΠ2091994 ΕΕΝ 1995 195∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΑΠ9532002 ΝΟΜΟΣ ΑΠ 10731973 ΝοΒ 22 (1974) 758 επ∙ ΜΠρΘεσ15481991 Αρμ 1991 762 επ με σημείωμα ΣΤ-Γ χωρίς καν ναείναι υποχρεωμένο το δικάζον δικαστήριο να αποφανθεί επrsquo αυτούτου αιτήματος∙ βλ ακόμη ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΜΠρΠατρ 1182004 ΕΕργΔ 2004 474 επ∙ ΜΠρΑθ1292005 Αρμ 2005 886 επ = ΕπισκΕΔ 2005 217∙ ΜΠρΧαν 392006ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ Πρβλ ακόμη ΠΠρΡοδ 922004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ κατά τηνοποία η αοριστία δεν μπορεί να αναπληρωθεί laquoαπό το λόγο ότικατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων ο διάδικος μπορεί ήπρέπει να κατέχει το έγγραφο αυτόraquo∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19(1971) 1472 επ [τα έγγραφα βρίσκονται στα χέρια του

19

ανακριτή απορρίπτει]) Το ίδιο ισχύει βέβαια και όταν ηεπίδειξη ζητείται από τον εναγόμενο με τις προτάσεις (ΠΠρΑθ73151996 ΕπισκΕΔ 2002 763) Υποστηρίζεται πάντως εύλογα πωςστις περιπτώσεις υποχρεωτικής τήρησης επαγγελματικών βιβλίων ηκατοχή τεκμαίρεται στο πρόσωπο του καθrsquo ου (Στοϊκός σ 32)στοιχείο που θα μπορούσε σε ένα δεύτερο επίπεδο να οδηγήσει σεεπανεξέταση της στάσης της νομολογίας στο ζήτημα τηςαοριστίας Σε περίπτωση αιτιολογημένης άρνησης πρέπει νααποδεικνύεται η κατοχή του εγγράφου στα χέρια του εναγόμενουκαι το σχετικό βάρος απόδειξης φέρει ο ενάγων (ΑΠ 3981959 ΝοΒ7 (1959) 1248∙ ΑΠ 71966 ΝοΒ 14 (1966) 653∙ ΕφΑθ 61171982ΝοΒ 30 (1982) 1489 επ [1492] Παράλειψη πάντως τουδικαστηρίου της ουσίας να αποφανθεί στην αίτηση για επίδειξηεγγράφων θεμελιώνει το λόγο αναιρέσεως του άρθρου 559 αρ 9ΚΠολΔ υπό την προϋπόθεση ότι η αίτηση αυτή ήταν παραδεκτή καισύννομη (βλ σχετικά ΑΠ 6812007 ΝΟΜΟΣ laquohellipτουτέστιν να γίνεταιεπίκληση της κατοχής του εγγράφου από τον αντίδικο να προσδιορίζεται σαφώς τοέγγραφο και το περιεχόμενο του και να εκτίθενται περιστατικά από τα οποία ναπροκύπτει το έννομο συμφέρον του αιτούντος δηλαδή ότι το έγγραφο είναιπρόσφορο προς άμεση ή έμμεση απόδειξη λυσιτελούς ισχυρισμού του αιτούντος ήπρος ανταπόδειξη τέτοιου ισχυρισμού του αντιδίκου τουraquo Βλ και ΑΠ18572005 ΕλλΔνη 2006 469 επ ΑΠ 7852007 ΝΟΜΟΣ οι οποίεςέκαναν δεκτό σχετικό λόγο αναίρεσης)

Επιπρόσθετα απαιτείται και στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 24∙ Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 611 επ∙ διαφορετικά απόρριψη ΑΠ 3921977 ΝοΒ 25(1977) 1364 [μη επίκληση περιστατικών που το στοιχειοθετούνσε σχέση με το έγγραφο οδηγεί σε απαράδεκτο] ΑΠ 5381977 ΝοΒ26 (1978) 187 ΑΠ 10452004 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ΠΠρΠειρ 1361997 ΔΕΕ 1997 573) Το βάρος απόδειξης τωνανωτέρω φέρει ασφαλώς ο ενάγων (Ράμμος ΑρχΝ 1955 266∙ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 303 ΑΠ 14941987 ΕΕΝ 1988 814)Ο εναγόμενος διαθέτει ευρύ πεδίο άρνησης της αγωγής δυνάμενοςνα προβάλει σειρά ισχυρισμών όπως τη μη κατοχή του εγγράφουτην αμφισβήτηση του δικαιώματος ή της ύπαρξης εννόμουσυμφέροντος του ενάγοντος κλπ (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) 20 Το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο ενάγων στο πλαίσιοτης δίκης που ανοίγεται εδώ εντοπίζεται στο βαθμό ακρίβειαςτου προσδιορισμού του επίμαχου εγγράφου Πρόκειται για ένακατεξοχήν ζήτημα αοριστίας του δικογράφου Επικρατεί η άποψηπου απορρίπτει την αγωγή στη βάση της αοριστίας όταν σε αυτήγίνεται γενική αναφορά όλων των εγγράφων που έχει στην κατοχήτου ο εναγόμενος ή όλων των εγγράφων που περιέχονται σεκάποιον φάκελο βιβλίο ή αρχείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 25με παραπομπές σε σχετική νομολογία) Η θεμελίωση της σχετικήςκρίσης εδράζεται σε τρία κυρίως επιχειρήματα Πρώτον στην

20

κατοχύρωση του δικαιώματος αντίκρουσης του εναγόμενου οοποίος πρέπει να γνωρίζει επακριβώς για ποιο έγγραφο καλείταινα λογοδοτήσει∙ δεύτερον στην ευχερή απονομή τουδικαιοδοτικού έργου καθώς το δικαστήριο θα αδυνατεί ναδιατάξει αποδείξεις εφόσον δεν έχει λάβει χώρα σαφήςπροσδιορισμός του επίδικου εγγράφου∙ και τρίτον στηδιασφάλιση της διαδικασίας αναγκαστικής εκτέλεσης η οποίαπροϋποθέτει διατακτικό απόφασης με πλήρη σαφήνεια ως προς τοσυγκεκριμένο έγγραφο (βλ αντί πολλών Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ25∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ∙ΠΠρΜυτ 11997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ Πρβλ όμως Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 685 επ)

Μολαταύτα laquoη λεπτή κόκκινη γραμμήraquo ανάμεσα στο ορισμένοκαι την αοριστία του δικογράφου έχει ταλανίσει την επιστήμη(βλ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 597 επ όπου και δικαιοσυγκριτικέςπαρατηρήσεις∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 25 τον ίδιο ΔίκαιοΑποδείξεως σ 248 επ ο οποίος υπογραμμίζει την εξατομίκευσητου εγγράφου και δεν θέτει ως sine qua non όρο τον ειδικότεροπροσδιορισμό του∙ Σύμφωνη με την αντίληψη αυτή η ΕφΘεσ11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ όμοια η ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ2004 1030∙ πρβλ εδώ και Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 429 επ καιΣτοϊκό σ 35 επ όπου υπογραμμίζεται - ειδικά για ταεπαγγελματικά βιβλία ndash το ανεφάρμοστο των νομολογιακώνεπιταγών όταν πρόκειται για τήρηση βιβλίων σε ηλεκτρονικήμορφή) 21 Στη νομολογία επικρατεί πάντως μια ξεκάθαρη τάσηαπόρριψης αγωγών λόγω αοριστίας εφόσον δεν έχει λάβει χώραειδικός προσδιορισμός του εγγράφου και αναφορά τουπεριεχομένου τους (ΑΠ 17711988 ΕΕΝ 1989 850 [βιβλιάριοενσήμων ΙΚΑ]∙ ΑΠ 5081993 ΕλλΔνη 1994 1299∙ ΕφΑθ 24562002 Δ33 (2002) 658 ΕφΘεσ 18522003 Αρμ 2004 1155∙ ΕφΠειρ4371996 ΔΕΕ 1996 697∙ ΕφΠειρ 11571996 ΔΕΕ 1997 723∙ ΠΠρΡεθ1032000 DE LEGE 2005 83∙ ΜΠρΑθ 173921997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ127071999 ΕΕμπΔ 1999 751∙ ΜΠρΑθ 15152005 ΔΕΕ 2005 571∙ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ [αοριστία λόγω μη αναφοράςσελίδων εμπορικού βιβλίου]∙ ΕφΛαρ 2121974 Δ 6 (1975) 716 επ(717 επ)∙ ΜονΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257 επ∙ ΜΠρΘεσ49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ [ατομικώς και ακριβώς ναπεριγράφεται το περιεχόμενο και ο αριθμός η ποσότητα τωνσελίδων]∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650) [ούτεχονδρικώς δεν προσδιορίζεται το περιεχόμενό των εγγράφων]∙ ΑΠ15651998 ΔΕΕ 1999 491 [τιμολόγια έγγραφα μεταφοράςεμπορευμάτων]∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΕφΛαρ 292002ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΜΠρΑθ 97192000 ΕπισκΕΔ 2001 1148 επ[αποφάσεις ΔΣ και ΓΣ τιμολόγια δελτία αποστολής εμπορικά

21

βιβλία]∙ ΑΠ 9532002 ΝΟΜΟΣ [καταστάσεις προσωπικού θεωρημένεςαπό την Επιθεώρηση Εργασίας]∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ [καταστάσειςηχογραφημάτων τμήμα βιβλίου αποθήκης]∙ΕφΑθ 146981988 ΕλλΔνη1993 1366 [στελέχη αποδείξεων αποθήκης]∙ ΕφΑθ 17411994ΕλλΔνη 1995 1261∙ ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141 [φάκελοςνοσηλευθέντος προσώπου]∙ ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ∙ ΠΠρΑθ13261989 ΑρχΝ 1989 468)∙ ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ= ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ [κίνηση τραπεζικών λογαριασμών]∙ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ [φύλλα μητρώου και λοιπέςκαταστάσεις πιστωτικού ιδρύματος]∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ[βεβαίωση εργοδότη με αναφορά σε συγκεκριμένη νομοθετικήρύθμιση]∙ ΕφΑθ 31501969 ΝοΒ 18 (1970) 445 επ (446)∙ ΠρΑθ10461968 ΝοΒ 16 (1968) 652 επ∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32(1984) 1575∙ για περαιτέρω νομολογία βλ Παϊσίδου σ 136 υπ192 Υπάρχουν πάντως και αποφάσεις που έκαναν δεκτό το σχετικόαίτημα (βλ ΑΠ 2821971 ΝοΒ 19 (1971) 872 επ [απορρίπτειμερικά (βιβλιάριο δανείων και χαρτόδεμα) αλλά κάνει δεκτή τηναίτηση ως προς τραπεζικό βιβλιάριο] ΜΠρΑθ 17332000 ΔΕΕ 2000746 επ η οποία διέταξε την επίδειξη (και χορήγησηαντιγράφων) όλων των οικονομικών καταστάσεων που εμφανίζουντις μηνιαίες εισπράξεις του καθrsquo ου φροντιστηρίου καθώς καιτου μαθητολογίου του που αναφέρονται στο χρονικό διάστημα απόΣεπτεμβρίου 1996 μέχρι τέλους Δεκεμβρίου 1999 προκειμένου ηαιτούσα να ασκήσει τα εκ της συμβάσεως δικαιόχρησης απορρέονταδικαιώματά της∙ ΜΠρΑθ 222961995 ΔΕΕ 1996 597 επ∙ ΜΠρΚατ8591999 ΔΕΕ 2000 75 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2000 123 επ [επίδειξητου συνόλου αλληλογραφίας])22 Ο ισχυρός αντίλογος προσάπτει στην κρατούσα γνώμη τηνπαραβίαση των άρθρων 6 sect 1 και 13 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ (βλ ήδηΓέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 120 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 687 επ και αναλυτικά Παϊσίδου σ 57 επ) καιεισηγείται το χαρακτηρισμό του δικογράφου ως ορισμένου laquoόταντα αιτούμενα έγγραφα περιγράφονται με τρόπο που επιδέχεταιεξειδίκευση και εξατομίκευση και υπάρχει αντικειμενικήαδυναμία του αιτούντος να τα προσδιορίσει εκ των προτέρωνεπακριβώςraquo (Μανιτάκης ΕλλΔνη 2003 365 επ όπου και πλήθοςαποφάσεων του ΕΔΔΑ (369 επ) 371 επ∙ όμοια και ο ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 621 επ που κάνει λόγο για laquoασφυκτικέςraquo καιlaquoυπέρμετρα αυστηρέςraquo προϋποθέσεις (σ 623) οι οποίες οδηγούνστην κατάλυση των θεμελιακών δικαιωμάτων που προστατεύονταιαπό τις ανωτέρω διατάξεις (όμοια και ο Νίκας 537 laquoαπαίτηση hellipδυσβάστακτη hellip για τον αιτούνταraquo) ενώ και ο Γιακουμήςυπογραμμίζει ότι η laquoη πρακτική αυτή που αχρηστεύει σε μεγάλοβαθμό τη χρησιμότητα του θεσμούhellip φθάνει δυστυχώς μέχριακροτήτωνraquo (Γιακουμής Δ 27 (1996) 518 επ όπου και πολύενδιαφέρουσες αναφορές στη γερμανική και αυστριακή ρύθμιση)

22

Υπερβολική αυστηρότητα διαπιστώνεται άλλωστε και στο πλαίσιοεξέτασης της ίδιας προβληματικής από την οπτική γωνία τωνεπαγγελματικών βιβλίων (βλ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ308 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 (2002) 687 επ Στοϊκόσ 35 επ με περαιτέρω παραπομπές) Μολαταύτα το Ακυρωτικόμας αποφάνθηκε πρόσφατα ότι laquohellipοι εισαγόμενες από τη διάταξη του άρθρου902 ΑΚ προϋποθέσεις για την άσκηση αγωγής επιδείξεως εγγράφων δεν περιορίζουνστον πυρήνα του το δικαίωμα του προσώπου να προσφύγει στο δικαστήριο και ναζητήσει με τον τρόπο αυτό ανάλογη δικαστική προστασία και επομένως δενδημιουργείται αντίθεση στις μνησθείσες διατάξεις της ΕΣΔΑ και του Συντάγματοςraquo(ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 πρβλ και ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 659 επ με κριτικές παρατηρήσεις Μπέη 661 επ = ΕΕμπΔ2002 331 επ όπου και σύμφωνη (προς την απόφαση) γνωμοδότησηΡόκα 336 επ [342 επ])23 Η τοπική αρμοδιότητα καθορίζεται στη γνωστή δικαιοδοτικήβάση της κατοικίας του φυσικού ή της έδρας του νομικούπροσώπου που κατέχει το επίδικο έγγραφο (Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 21 όπου και σχετική νομολογία∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ19 (1971) 491 επ) χωρίς να αποκλείεται πάντως και ηεπιστράτευση της δωσιδικίας της συνάφειας (ειδικότερα βλΝικολόπουλο άρθρ 902 αρ 21 τον ίδιο Δίκαιο Αποδείξεως σ247) Κατά την κρατούσα άποψη καθrsquo ύλην αρμόδιο δικαστήριοείναι (λόγω του μη αποτιμητού της αξίωσης σε χρήμα) και πάλιτο Πολυμελές Πρωτοδικείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 20∙Παϊσίδου σ 47 και υπ 63 όπου πλήθος παραπομπών∙ ΑΠ16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΕφΚερκ 321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ)με παρατηρήσεις Σταματόπουλου ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971)491 επ) Ωστόσο υποστηρίζονται και αποκλίνουσες απόψεις (υπέρτης αρμοδιότητας του Ειρηνοδικείου προς εκδίκαση με βάση τηδιαδικασία μικροδιαφορών λόγω της φύσης του αντικειμένου τηςαξίωσης δηλαδή του εγγράφου Μπέης Δ 11 (1980) 198∙Γιακουμής Δ 27 (1996) 519 Αντίθετοι οι Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 20 Παϊσίδου σ 48 που αμφισβητούν την ερμηνευτικήσύλληψη της έννοιας του αντικειμένου της δίκης) Επίσηςσποραδικά η νομολογία θεώρησε ως αρμόδιο το Μονομελές Πρκείολόγω της ειδικής διαδικασίας στο πλαίσιο της οποίαςυποβλήθηκε το σχετικό αίτημα (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972)1463 [πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας άρα εφαρμογή 17 sect 2 ΚΠολΔ]ΕιρΑθ 29861980 Δ 12 (1981) 176 επ [παραπέμπει στο ΜονΠρ(εργατικές διαφορές) λόγω συνάφειας με την κύρια αγωγή]24 Όπως και στο πλαίσιο εξέτασης του άρθρου 901 ΑΚ έτσι καιεδώ σημειώνεται η εφαρμογή της τακτικής διαδικασίας (ΡάμμοςΑρχΝ 1955 265 ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451 αρ 5)που συνεπάγεται τη διεξαγωγή της δίκης με βάση τουςαντίστοιχους κανόνες απόδειξης (Κρουσταλάκης Δ 1 (1970) 648

23

επ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 επ Γκόγκας Δ 18(1987) 826 για τις λεπτομέρειες αναφορικά με την επιρροή τωνάρθρων 450 επ ΚΠολΔ στο στάδιο της αποδεικτικής διαδικασίαςβλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 16 επ) Έχει κριθεί πως το άρθρο670 ΚΠολΔ δεν αποτελεί κώλυμα έκδοσης απόφασης περί επίδειξηςεγγράφων κατά το άρθρο 451 ΑΚ (ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566επ Contra ΕφΑθ 33671979 ΝοΒ 28 (1980) 796 ΕφΑθ 76441982ΝοΒ 31 (1983) 73 επ (74) [για τα άρθρα 637-646 ΚΠολΔ])

24

25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στηνπρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιοικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγοςείναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του ΠολυμελούςΠρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία ανσυνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη τηνκύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται ταθεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικάαπόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ= Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ)θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω τωνεγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη καιμετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) τηνεπιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού τωνασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχωναποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετεςπαρατηρήσεις Μπέη ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27(1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982)201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατάτης επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψηασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτησητης κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής πουσκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004)1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησηςφέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικαμέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέηυποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo

25

αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (ΜπέηςΔ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όριατης προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτήυιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27(1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΑθ256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27(1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης τηςδικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρεπίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριολόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίουζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά τοουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει τηναπόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ οίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωσηάσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερώναπό την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρωνπροϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιοτης επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264επ)26 Η απόφαση που εκδίδεται αναπτύσσει τις συνήθεις έννομεςσυνέπειες κάθε δικαστικής απόφασης και προσβάλλεται με ένδικαμέσα σύμφωνα με τα γενικώς ισχύοντα (Γέσιου-Φαλτσή ΔίκαιοΑποδείξεως σ 308 Γιακουμής Δ 27 (1996) 523) Σχετικά με τηνεκτέλεση της απόφασης περί επίδειξης εφαρμόζονται τα άρθρα 941και 946 ΚΠολΔ (βλ σχετικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 32∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 452 αρ 1 Γιακουμή Δ 27(1996) 521 επ Παϊσίδου σ 52 επ και 242 επ∙ ΑΠ 6182003ΕλλΔνη 2003 1288∙ ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ 2004 1030∙ ΕφΚερκ321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ) με παρατηρήσειςΣταματόπουλου ∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ ΜΠρΑθ28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463∙ ειδικά για την επίδειξηεπαγγελματικών βιβλίων βλ Στοϊκό σ 32 επ) που αξιώνουντουλάχιστον προσωρινή εκτελεστότητα ενώ το αίτημαπροσωποκράτησης προϋποθέτει βέβαια τελεσιδικία της σχετικήςαπόφασης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31)

Άρθρο 903 -Πώς γίνεται

Η επίδειξη του πράγματος η του εγγράφου γίνεται στον τόπο όπου βρίσκεται κατά το χρόνο της αίτησης εκτός αν ο ένας ή ο άλλος αξιώσει για σπουδαίο λόγο την επίδειξη αλλούΟ κίνδυνος και οι δαπάνες της επίδειξης βαρύνουν εκείνον που την αξιώνει

26

Ο κάτοχος μπορεί να αντιτάξει άρνηση εφόσον δεν προκαταβάλλονται οι δαπάνες και δεν παρέχεται ασφάλεια για ενδεχόμενη ζημία

Α Η ρύθμιση της έννομης σχέσης επίδειξης πράγματος ή εγγράφου

1 H διάταξη του άρθρου 903 ΑΚ εφαρμόζεται τόσο στηνεπίδειξη πράγματος όσο και εγγράφου είναι δηλαδήσυμπληρωματική ρύθμιση των άρθρων 901 και 902 Οι συντάκτεςτου Κώδικα εμπνεύστηκαν τη ρύθμιση από την sect 911 γερμΑΚ και τοάρθρο 86 sect 4 και 5 του γαλλοϊταλικού Κώδικα Ενοχών Εδώ ονομοθέτης εξειδικεύει τον τόπο υλοποίησης του δικαιώματος (sect1) ρυθμίζει τα ζητήματα της κατανομής του κινδύνου και τωνεξόδων επίδειξης (sect 2) και προβλέπει δυνατότητα εναντίωσηςτου κατόχου του εγγράφου υπό την προϋπόθεση συνδρομήςσυγκεκριμένων προϋποθέσεων (sect 3) Πρόκειται πάντως για διάταξηενδοτικού δικαίου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 1∙ ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 2∙ Παϊσίδου σ 51 επ)

Ι Διεξαγωγή της επίδειξης

2 Οι λεπτομέρειες που αφορούν στον τον τόπο επίδειξηςκαθορίζονται στην πρώτη παράγραφο Με βάση τη ρύθμιση δύοείναι οι νοητοί τόποι Κατά κανόνα αυτή θα λαμβάνει χώρα στοντόπο που βρίσκεται το έγγραφο Ως τόπος δεν πρέπει πάντως ναγίνεται αντιληπτός ο συγκεκριμένος χώρος που βρίσκεται τοαντικείμενο αλλά γενικότερα η τοπική περιφέρεια όπως αυτή θαπροσδιορίζεται με βάση τους κανόνες της συναλλακτικής πίστηςκαι των χρηστών ηθών (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 1 ΓεωργιάδηςΑπ όπ αρ 27 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3) Στηνπερίπτωση αυτή μάλιστα μπορεί να διαταχθεί η επιστροφή τουαντικειμένου στην αρχική του τοποθεσία με δαπάνες του κατόχουαν ο τελευταίος προέβη σε μεταφορά του σε χρονικό σημείομεταγενέστερο της υποβολής της αίτησης (Γεωργιάδης Απ όπ αρ27) ενώ δεν αποκλείεται και αξίωση αποζημίωσης σε βάρος τουεφόσον αποδειχθεί δόλος στο πρόσωπο του κατόχου ως προς τημεταφορά του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 5∙Βαθρακοκοίλης όπ)

Κατrsquo εξαίρεση και υπό τον όρο της συνδρομής σπουδαίουλόγου επίδειξη μπορεί να ζητηθεί και σε άλλον τόπο (με ρητήαίτηση η οποία θα προσδιορίζει τον τόπο αυτόν ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3α) ο οποίος δεν προσδιορίζεται στηδιάταξη αλλά θα καθορίζεται από τις περιρρέουσες περιστάσειςτης υπόθεσης Το σχετικό αίτημα μπορούν μάλιστα να υποβάλουναμφότερα μέρη Απαιτείται πάντως συγκεκριμενοποίηση του τόπουστο δικόγραφο (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 2) Υπό την αόριστηέννοια του σπουδαίου λόγου δύνανται να ενταχθούν διάφορεςπεριστάσεις όπως σοβαροί λόγοι υγείας των μερών

27

διαπροσωπικές έριδες που καθιστούν δυσχερή ή οχληρή την επαφήτων μερών (Ζέπος σ 681) αλλά και λόγοι που άπτονται τηςιδιοσυστασίας του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 6(εύθραυστον δυσμετακόμιστον πολύτιμον)∙ Νικολόπουλος άρθρ903 αρ 1∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 28 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 3α) Σε περίπτωση που δεν ευδοκιμήσει το σχετικόαίτημα διατάσσεται η επίδειξη στον τόπο που εξαρχής βρισκόταντο αντικείμενο κατά το χρόνο υποβολής της αίτησης (Αποστολίδηςάρθρ 903 αρ 2) 3 Αντίθετα ο τρόπος επίδειξης δεν ρυθμίζεται στο νόμο(πρβλ Στοϊκό σ 34 επ και Παϊσίδου σ 138 επ για τοειδικότερο ζήτημα του τρόπου επίδειξης των επαγγελματικώνβιβλίων) Επικρατεί η άποψη κατά την οποία για την αναζήτησητου κατάλληλου τρόπου επίδειξης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οιαρχές της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών(Βαρυπομπιώτης ΕΕΝ 40 (1973) 92 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 26Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) καθώς επίσης η φύσητου αντικειμένου και η έννοια της επίδειξης (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 3) Σε κάθε περίπτωση πάντως επίδειξη δενισοδυναμεί με χρήση του πράγματος (Μαντζούφας σ 484) ή καιαπόδοσή του (Νικολόπουλος Δίκαιο Αποδείξεως σ 250) Δύναταιέτσι να υλοποιηθεί το δικαίωμα με την οπτική (ολική ή μερική)εξέταση θεώρηση του πράγματος εγγράφου ή και τη λήψηαντιγράφου (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31∙ Παϊσίδου σ 52 καισ 126 επ όπου και έρευνα περί της διακριτικής ευχέρειας τουδικαστή να διατάξει και την προσκόμιση του πρωτότυπου ανάλογαμε τις περιστάσεις της εκάστοτε διαφοράς∙ ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ20 (1972) 1463 [αντίγραφο πρακτικού ΓΣ πολυκατοικίας]∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ νέα αίτηση για λήψη τωνίδιων αντιγράφων που χορηγήθηκαν στο πλαίσιο της πρώτηςαπόφασης απορρίπτεται λόγω έλλειψης εννόμου συμφέροντοςΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) ή φωτογράφησης του εγγράφου(Μαντζούφας σ 485) δεν αποκλείεται όμως να απαιτείται γιατην ολοκληρωμένη εκπλήρωση της αξίωσης επίδειξης και η εξέτασήτου με τη χρήση και άλλων αισθήσεων όπως για παράδειγμα τηςόσφρησης ή ακόμη και της γεύσης υπό την αυτονόητη ωστόσοπροϋπόθεση της μη χειροτέρευσης του ίδιου του πράγματος(Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 11∙ Γεωργιάδης Απ όπ) Το ίδιο ισχύεικαι για τον αποχωρισμό συστατικού του πράγματος χωρίς τονοποίον δεν είναι εφικτή η επίδειξη (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 12)Δεν αποκλείεται τέλος η ενάσκηση του σχετικού δικαιώματος όχιαυτοπροσώπως από τον αιτούντα αλλά από το δικαστήριοπραγματογνώμονα (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 8∙ Καυκάς σ 627 οοποίος αναφέρεται σε laquoεμπειροτέχνηraquo) ή και αντιπρόσωπό του(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) ο οποίος διαθέτειειδικές γνώσεις πχ της γλώσσας σύνταξης του εγγράφου (Ζέπος

28

σ 680 υπ 2) ενώ και ο υπόχρεος μπορεί να εκπληρώσει τηνυποχρέωσή του μέσω αντιπροσώπου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 10)Τέλος σε περίπτωση επίδειξης επαγγελματικούεμπορικούβιβλίου η εξέταση από τον αιτούντα περιορίζεται στοσυγκεκριμένο τμήμα που ζητήθηκε και όχι σε επεξεργασία τουσυνόλου των εγγραφών (Καυκάς σ 628∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 9)

Στην περίπτωση λήψης αντιγράφου ο ενάγων δύναται να ζητήσειεπίδειξη του πρωτότυπου και αναπαραγωγή του ενώπιόν του προςαποφυγή παρείσφρησης πλαστογραφίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ13∙ Παϊσίδου σ 127) Σημειώνεται ακόμη πως επίδειξη δενισοδυναμεί με την απλή πρόσβαση του αιτούντος στο αρχείο τουυπόχρεου Ο τελευταίος έχει καθήκον να παραδώσει το έγγραφοστα χέρια του δικαιούχου και όχι να τον εξαναγκάσει σεαναζήτησή του από έναν ευρύτερο αριθμό εγγράφων (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 10 in fine) 4 Τέλος μνείας χρήζει και η με βάση το άρθρο 232 sect 1 γ΄ΚΠολΔ δυνατότητα (βλ εδώ ΑΠ 17921983 Δ 16 (1985) 652 Δενυποχρεούται ο δικαστής να πράξει τα προβλεπόμενα απορρίπτεισχετικό λόγο αναίρεσης) προσαγωγής του εγγράφου κατά τησυζήτηση (βλ εφαρμογή της ρύθμισης από ΑΠ 6651971 ΝοΒ 20(1972) 219 ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22 (1974) 1076) η οποία όμωςυπόκειται σε εντελώς διαφορετικές προϋποθέσεις από αυτές τουάρθρου 902 ΑΚ και αποτελεί ουσιαστικά προστάδιο της αγωγήςτου άρθρου 902 ΑΚ σε περίπτωση μη συμμόρφωσης του υπόχρεου(αναλυτικά βλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 34∙ Παϊσίδου σ 205επ∙ ΜΠρΑθ 29741987 ΕλλΔνη 1989 939∙ ΜΠρΠειρ 7871995ΕΤρΑξΧρΔ 1999 684 επ)

ΙΙ Κίνδυνος και δαπάνες της επίδειξης

1 Κίνδυνος

5 Η υλοποίηση του δικαιώματος επίδειξης δεν αποκλείεται ναέχει ως συνέπεια την έκθεση του αντικειμένου σε πιθανούςκινδύνους Σε αυτές μπορούν να συγκαταλεχθούν οι ειδικότερεςφυσικές συνθήκες που επικρατούν κατά το χρόνο επίδειξης οτρόπος εξέτασης του αντικειμένου αλλά και η πιθανή μεταφοράτου Ο νόμος εύλογα λοιπόν κατανέμει τον κίνδυνο σε βάρος τουαιτούντος ο οποίος άλλωστε είναι εκείνος που επιδιώκει τηνεπίδειξη προς ικανοποίηση ίδιων εννόμων συμφερόντων(Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 30Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 6∙ Παϊσίδου σ 52)6 Στην έννοια του κινδύνου υπάγεται συνεπώς κάθε τυχαίογεγονός (πχ χειροτέρευση ή καταστροφή του πράγματοςΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 903 αρ 6) που σχετίζεται άμεσα ήέμμεσα με την υλοποίηση του σχετικού δικαιώματος (Μαντζούφαςσ 486 υπ 15) όχι όμως και εκείνα που συναρτώνται με τη

29

φύση του προς επίδειξη αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 13Γεωργιάδης Απ όπ)

Ενδεχόμενη επέλευση του κινδύνου θα συνεπάγεται τηνυποχρέωση αποκατάστασης κάθε θετικής και αποθετικής ζημίας σεβάρος του αιτούντος την επίδειξη και υπέρ όλων των προσώπωνπου μπορούν να στοιχειοθετήσουν την ύπαρξη δικαιώματος στοαντικείμενο (κύριος κάτοχος τρίτος) (Γεωργιάδης Απ όπ)

2 Δαπάνες

7 Ως λογικό επακόλουθο της ανάληψης του κινδύνουπροβλέπεται και η επιβάρυνση του αιτούντος και με τις σχετικέςδαπάνες επίδειξης η μορφή των οποίων δύναται να ποικίλλειπχ δαπάνες αποχωρισμού συστατικού του πράγματος έξοδαμετάβασης στον τόπο που βρίσκεται το πράγμα ή μεταφοράς τουτελευταίου στον τόπο που πρέπει να επιδειχθεί (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 31) καθώς και δαπάνεςέκδοσης αντιγράφων ιδίως σε περίπτωση χορήγησης αποσπασμάτωνεμπορικών βιβλίων που μπορούν να ανέρχονται σε εκατοντάδεςσελίδων (Παϊσίδου σ 129) Το ύψος τους καθορίζεται σεπερίπτωση διαφωνίας των μερών από το δικαστήριο (Καυκάς σ630)

3 Δικαίωμα άρνησης του κατόχου

8 Στην τρίτη παράγραφο θεσπίζεται δικαίωμα του κατόχου νααντιτάξει άρνηση ενόσω ο αιτών δεν διασφαλίζει προκαταβολικάδηλαδή πριν από την επίδειξη (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 4∙Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 3) τον κάτοχο έναντι ενδεχόμενων ζημιώντου αντικειμένου Το ύψος τους θα καθοριστεί από τοδικαστήριο στη βάση των άρθρων 162 επ ΚΠολΔ χωρίς πάντως νααποκλείεται και συμφωνία των μερών (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 9) Δεν πρόκειται για άρνηση υπό τη δικονομική-στενή έννοια του όρου (στη διευκρίνιση αυτή προβαίνει οΝικολόπουλος άρθρ 903 αρ 6) αλλά για έκφανση της ένστασηςπίσχεσης (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 8∙ Παϊσίδου σ52 υπ 81) Ισχύουν δηλαδή όσα προβλέπονται στο άρθρο 325 Τοσχετικό δικαίωμα του κατόχου προβάλλεται παραδεκτά και με τηνανακοπή του άρθρου 933 ΚΠολΔ στο στάδιο της αναγκαστικήςεκτέλεσης με δεδομένη τη μη εφαρμογή του άρθρου 330 ΚΠολΔ στησυγκεκριμένη περίπτωση (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 7 ΓεωργιάδηςΑπ όπ 32 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 10)Υποχρέωση πάντως του αιτούντος να προβεί σε καταβολή τωνσχετικών εξόδων ήδη στο στάδιο υποβολής της αίτησης δενυπάρχει (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 14∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ903 αρ 7) Κατά συνέπεια δεν πάσχει αοριστία το δικόγραφοτης αίτησης όταν δεν μνημονεύεται η προκαταβολή των δαπανών ήη παροχή ασφάλειας (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ όπ αρ 8)

30

Πρέπει ακόμη να αναφερθεί και άλλη μια περίπτωσηεπιτρεπτής άρνησης του κατόχου προς επίδειξη η οποία πηγάζειαπό την αρχή της καλής πίστης παρέχοντας στον κάτοχο τοδικαίωμα άρνησης όταν θίγονται ή κινδυνεύουν δικά του έννομασυμφέροντα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 30)9 Άρνηση επίδειξης προβλέπουν και τα άρθρα 450 sect 2 και 452sect 3 ΚΠολΔ (αναλυτικά ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 450 αρ5) τα οποία εφαρμόζονται αναλογικά και στο πλαίσιο των άρθρων901 επ ΑΚ (Παϊσίδου σ 55 υπ 92 και αναλυτικά σ 163επ) Η σχετικά νομολογία είναι πλούσια (ενδεικτικά βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ) Κρίθηκε ότι δεν συντρέχει σπουδαίος λόγος άρνησηςεπίδειξης χορήγησης αντιγράφου της έκθεσης εκτίμησης τηςεπιτροπής του άρθρου 15 νδ 7971971 (ΠρΛαμ 7321975 ΑρχΝ1975 53) Απορρίφθηκε εξάλλου ισχυρισμός περί καθήκοντοςεχεμύθειας προσωπικού ΟΤΕ (ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491επ) Επίσης δεκτή έγινε Αγωγή επίδειξης εγγράφου μεπεριεχόμενο το ιατρικό ιστορικό της αποβιώσασας συζύγου τουενάγοντος με παράλληλη απόρριψη του επικαλούμενουεπαγγελματικού απορρήτου που προβλήθηκε από το εναγόμενονοσοκομείο (ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141)∙ αγωγή επίδειξηςκαι λήψης αντιγράφων ληξιαρχικών καταστάσεων γεννήσεων παράτο επικαλούμενο απόρρητο από την πλευρά του εναγόμενου ΟΤΑ(ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999 225 επ)∙ αίτηση επίδειξηςάδειας καντίνας και της σχετικής γνωμάτευσης της αρμόδιαςνομαρχιακής υπηρεσίας (με παράλληλη απόρριψη του ισχυρισμούτου καθrsquo ου περί προστασίας απορρήτου ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ1998 816) καθώς και αίτημα επίδειξης κίνησης ή σύμβασηςτραπεζικού λογαριασμού παρά το επικαλούμενο τραπεζικόαπόρρητο (ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΘεσ 246791997Αρμ 1997 1278 επ∙ βλ και ΕφΑθ 14831976 ΝοΒ 24 (1976)444) Αντίθετα απορρίφθηκαν αιτήσεις επίδειξης πορίσματοςτραπεζικού ελέγχου λόγω επαγγελματικού φορολογικού υπηρεσιακού απορρήτου (ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708 μεπαρατηρήσεις Νικολαΐδη∙ ΠΠρΑθ 101311991 ΝοΒ 41 (1993) 532 επΑπορριπτέα κρίθηκε εξάλλου αίτηση επίδειξης εσωτερικήςαλληλογραφίας δημόσιας υπηρεσίας (ΠρΑθ 10461968 ΝοΒ 16(1968) 652 επ) Αναλυτικά βλ Παϊσιδου σ 176 επ Πρβλσχετικά και τον προβληματισμό του Γιακουμή Δ 27 (1996) 525)

ΙΙΙ Ευθύνη του υπόχρεου προς επίδειξη

10 Καταληκτικά πρέπει να σημειωθεί πως η ενδεχόμενηαδικαιολόγητη άρνηση συμμόρφωσης του κατόχου με όσα επιτάσσειη σχετική δικαστική απόφαση οδηγεί στην εφαρμογή του άρθρου366 ΚΠολΔ μέσω του παραπεμπτικού κανόνα του άρθρου 452 sect 2ΚΠολΔ (Μπέης άρθρ 452 αρ 3 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως

31

σ 310∙ βλ ενδεικτικά ΑΠ 7811974 ΝοΒ 23 (1975) 328 επ ΑΠ12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 και ειδικά ως προς τοειδικότερο ζήτημα της κατανομής του βάρους απόδειξης ΑΠ7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ [567] ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22(1974) 1076 [δε συνεπάγεται ανεπίτρεπτη μεταβολή του βάρουςαπόδειξης η εφαρμογή του άρθρου 366 μέσω 452 sect 2] Πρβλ τέλοςΑΠ 12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 [δυνατή κατrsquo ανέλεγκτη κρίσηη συναγωγή σιωπηρής ομολογίας κατrsquo εφαρμογήν 366]) ενώ δεναποκλείεται και η καταδίκη του σε αποκατάσταση κάθε περαιτέρωζημίας που συναρτάται με την άρνηση επίδειξης με βάση τιςδιατάξεις περί μη εκπλήρωσης της παροχής (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ2∙ Γεωργιάδης Απ όπ 33) Αν πάντως επέλθει πλήρης ικανοποίησητου ενάγοντος ο τελευταίος δεν μπορεί να επανέλθει με νέααγωγή βασιζόμενη στην αρχική του αξίωση από το πράγμα(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 11 και 902 αρ 11)

32

• 2 Παράλληλα προς τα άρθρα 902-903 εφαρμόζονται εξάλλου και οι διατάξεις των άρθρων 654 (ΕφΑθ 31521972 ΝοΒ 20 (1972) 939 επ με σημείωση Παπαδημητρίου) και 755 στο πλαίσιο της σύμβασης εργασίας και της εταιρίας αντίστοιχα ενώ μνεία πρέπει να γίνει και στα άρθρα 14-16 ΕΝ τα οποία εφαρμόζονται ως προς το ειδικότερο θέμα της επίδειξης εμπορικών βιβλίων (αναλυτικά βλ Στοϊκό σ 30 επ) Αξιομνημόνευτα είναι επίσης τα άρθρα 303-304 και 1201 και 1340 ΑΚ ως παραπλήσιες μορφές της επίδειξης οι οποίες εφαρμόζονται παράλληλα και απόλυτα ανεξάρτητα από τις εδώ εξεταζόμενες ρυθμίσεις
• 3 Από την άλλη πλευρά όλες οι προαναφερόμενες διατάξεις συμπληρώνονται από τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ με τα οποία καθορίζονται οι ειδικότερες δικονομικές κατά κύριο λόγο προϋποθέσεις επίδειξης και εκτέλεσης της απόφασης για την επίδειξη εγγράφων (για το προγενέστερο καθεστώς των άρθρων 429-434 ΠολΔ βλ Παϊσίδου σ 16 επ) Οι μόλις προαναφερόμενες διατάξεις δεν οδήγησαν ούτε σε κατάργηση ούτε σε συρρίκνωση του πεδίου εφαρμογής των ρυθμίσεων του ουσιαστικού δικαίου (η θέση αυτή είναι αδιαμφισβήτητη σε θεωρία και νομολογία βλ Ράμμο ΕρμΑΚ 902 αρ 2∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 2 και 3∙ ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 450 αρ 1 Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1∙ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 608 επ Για τη γενικότερη συζήτηση που προκλήθηκε από τη συνύπαρξη των ουσιαστικών και δικονομικών διατάξεων περί επίδειξης εγγράφων βλ αναλυτικά Παϊσίδου σ 37 επ) Η βασική διάκριση που επικρατεί στην επιστήμη είναι η ακόλουθη Οι διατάξεις του ΑΚ (δηλαδή τόσο η γενική ρύθμιση των άρθρων 902 επ ΑΚ όσο και οι προαναφερόμενες διατάξεις των άρθρων 654 και 755 ΑΚ στις οποίες πρέπει να προστεθούν και αυτές των άρθρων 1200 1201 1339 και 1340 ΑΚ βλ σχετικά Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 υπ 10) εφαρμόζονται ανεξάρτητα από την ύπαρξη εκκρεμούς δίκης ενώ αντίθετα τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ συνδέονται άμεσα με την τελευταία (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) 450 αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 επ Νίκας σ 533 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 246 επ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Κουτσουράδης σ 265 Παϊσίδου σ 35 επ 39∙ ΑΠ 12641983 Δ 15 (1984) 400 με ενημερωτικό σημείωμα Σταματόπουλου∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 ΜΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257∙ Πρβλ όμως Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 609 ο οποίος εισηγείται την ερμηνευτική διαστολή των διατάξεων του ΚΠολΔ ακόμη και όταν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη∙ την κατασκευή αυτή αποκρούει η Παϊσίδου σ 42 και σ 53 επ ειδικά σε σχέση με τη θεμελίωση της αξίωσης και του εννόμου συμφέροντος ενώ παράλληλα απορρίπτει και τη μεταφύτευση των προϋποθέσεων του ΑΚ περί εννόμου συμφέροντος στην αίτηση των άρθρων 450 επ ΚΠολΔ Βλ επίσης την ανάλυση από τους Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 679 επ) Ωστόσο τα προαναφερόμενα πλέγματα διατάξεων εφαρμόζονται αρκετές φορές αναλογικά τόσο στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης όσο και εκτός αυτής (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2 και 17∙ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1) εκεί δηλαδή που υπάρχει ρυθμιστικό κενό
• A Έννοια - Σκοπός
• A Έννοια
• 1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω της οποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στη θεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότητα ποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενων ελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)
• • 4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφων ρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οι προϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικού αιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσι και υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679 Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ 10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979) 563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωση Παπαδημητρίου∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσεις Αντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994 668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτηση γίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δεν εφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]
  • 10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύει περιοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμου συμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δεν πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιας και μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος του αιτούντος
  • 13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά και διαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχει ενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς το συμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τις περισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά τον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναι αναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περί συμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφο πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ 44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτή συστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής και κατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίες συμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τον κάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούν έτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργου δωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχα έγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίων ιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσεις αναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ή βιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται από μέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ 38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτής διορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν το αίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και το σωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπ Επιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή και όταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεση αδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδου σ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωση αυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικά βιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)
  • 25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στην πρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιο ικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγος είναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του Πολυμελούς Πρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία αν συνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη την κύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται τα θεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικά απόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω των εγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη και μετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) την επιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού των ασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ 534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχων αποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ 36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Μπέη∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατά της επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψη ασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτηση της κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ 270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής που σκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησης φέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέη υποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (Μπέης Δ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όρια της προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτή υιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27 (1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27 (1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης της δικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν 1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρ επίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριο λόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίου ζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά το ουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει την απόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ ο ίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωση άσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερών από την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρων προϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιο της επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264 επ)

αρ 26 ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 901 αρ 9) Από την άλλη πλευράο εναγόμενος μπορεί εκτός από την άρνηση της αγωγής ναεπικαλεστεί λόγους προσβολής των οικογενειακών επιστημονικώνή επαγγελματικών του συμφερόντων ή ακόμη τον ενδεχόμενοκίνδυνο ποινικής του δίωξης εξαιτίας της επίδειξης (Καυκάς σ625 υπ 2)15 Καθrsquo ύλη αρμόδιο δικαστήριο για την εκδίκαση της αίτησηςείναι το Πολυμελές Πρωτοδικείο καθώς η σχετική αξίωση δεναποτιμάται σε χρήμα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 23)Υποστηρίζεται πάντως και η άποψη που συνδέει την εκδίκαση τηςαίτησης με τη δίκη για την κύρια αξίωση (Ράμμος σε Νικολόπουλοάρθρ 901 αρ 24) Ακολουθητέα είναι η τακτική διαδικασία(Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 29) Η εκτέλεση της απόφασηςδιεξάγεται με βάση το άρθρο 941 sect 1 ΚΠολΔ καθώς συνιστά πράξηπου μπορεί να γίνει μόνο από τον κάτοχουπόχρεο καισυνοδεύεται από απειλή χρηματικής ποινής για την περίπτωσητης μη συμμόρφωσής του στο διατακτικό της (Νικολόπουλος άρθρ901 αρ 33)

Για τα ζητήματα του τρόπου άσκησης της αξίωσης επίδειξηςπράγματος του αρμόδιου δικαστηρίου και της διαδικασίας πουδύναται να επιλεχθεί καθώς και για τις λεπτομέρειες αναφορικάμε την εκτέλεση της απόφασης περί επίδειξης βλ ακόμη υπόάρθρο 903

Άρθρο 902

Οποίος έχει έννομο συμφέρον να πληροφορηθεί το περιεχόμενο ενός εγγράφου πουβρίσκεται στην κατοχή άλλου έχει δικαίωμα να απαιτήσει την επίδειξη η καιαντίγραφό του αν το έγγραφο συντάχθηκε για το συμφέρον αυτού που το ζητεί ηπιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και αυτόν η σχετίζεται με διαπραγματεύσειςπου έγιναν σχετικά με τέτοια έννομη σχέση είτε απευθείας από τον ίδιο είτε για τοσυμφέρον του με τη μεσολάβηση τρίτου

A Έννοια

1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω τηςοποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στηθεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τιςιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότηταποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενωνελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)

Υπό τον όρο έγγραφο υπάγεται κάθε ανθρώπινο ndashδικαιοπρακτικού χαρακτήρα (Βάλληνδας σ 221) - έργο γραφής(κανονικής ή ιδιάζουσας πχ στενογραφία έτσι Γιακουμής Δ 27(1996) 514) επί οιουδήποτε υλικού φορέα (χαρτί ύφασμα ξύλοπέτρα πλάκα σιδήρου κλπ βλ σχετικά Αποστολίδη άρθρ 902αρ 2∙ Καυκά σ 627) με χειρόγραφο ή άλλο τρόπο ο οποίος έχει

10

προκύψει από τις σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις (υλικόαποθηκευμένο σε δισκέτα ψηφιακό δίσκο ηλεκτρονικό μήνυμαπου έχουν παραχθεί σε ηλεκτρονικό υπολογιστή) Συγκαταλέγονταιεδώ Εξοφλητικές αποδείξεις πληρεξούσια επιστολέςεπαγγελματικά βιβλία (Μαντζούφας σ 485∙ Παϊσίδου σ 110 επ)όχι όμως τα διαβατήρια (ΕφΠατρ 1021964 ΝοΒ 1965 1089)Έγγραφο θεωρείται εξάλλου κάθε οπτικοακουστικό υλικό όπωςπχ φωτογραφίες κινηματογραφικές ταινίες ψηφιακοί δίσκοι(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 3∙ στην εφαρμογή τουάρθρου 901 ΑΚ παραπέμπει εδώ ο Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 4) Στηνέννοια εντάσσονται μάλιστα όλα τα έγγραφα είτε αυτάσυντάχθηκαν κατά τους προβλεπόμενους τύπους είτε είναι άκυρα(ΕφΘεσ 17831993 Αρμ 1994 590 επ∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ18) Δεν αποκλείεται ακόμη να εντάσσονται εδώ και τα έγγραφαπου με βεβαιότητα θα καταρτιστούν στο μέλλον (βλ εξαντιδιαστολής ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ) όχι όμωςκαι έγγραφα η ύπαρξη των οποίων δεν προκύπτει με βεβαιότηταστην αίτηση (ΠΠρΜυτ 11997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) Για όσα από τα ανωτέρωδεν αποτυπώθηκαν πάντως σε χαρτί δεν αποτελούν δηλαδή έγγραφαμε τη στενή έννοια του όρου γινόταν παλαιότερα δεκτό ότι δεναποκλείεται η ενάσκηση της σχετικής αξίωσης στη βάση τουάρθρου 901 ΑΚ (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 2∙ Ράμμος όπ) Ηάποψη αυτή πάντως υποστηρίχθηκε πριν από την εισαγωγή τουΚΠολΔ και με δεδομένη πλέον τη ρύθμιση του άρθρου 444 αρ 3ΚΠολΔ δεν πρέπει να ακολουθείται (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 4∙ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 902 αρ 3 Γιακουμής Δ 27 (1996) 514επ Παϊσίδου σ 40 επ 107 και 115 επ∙ βλ επίσης ΕφΘεσ19391998 ΕλλΔνη 1999 383) Εξαιρούνται ωστόσο τα δημόσιαέγγραφα που συντάχθηκαν για λόγους δημόσιου συμφέροντος(Βάλληνδας σ 222 Αποστολίδης 902 αρ 5∙ ΠρΛαμ 7321975 ΕΕΝ1976 52) ή περιέχουν κρατικά απόρρητα (ΜΠρΑγρ 441992 ΑρχΝ1992 542) στα οποία δεν εντάσσονται πάντως έγγραφα πουπιστοποιούν σχέση δημοσίου δικαίου μεταξύ του αιτούντος καιτου κατόχου Δημοσίου ή ΝΠΔΔ (βλ σχετικά Καυκά σ 627 υπ 1α∙ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 1971 491 επ)

Ο καταληκτικός σκοπός της επίδειξης εστιάζεται αλλά δενπεριορίζεται στην πρόθεση του αιτούντος να αποδείξει τησύσταση αλλοίωση ή κατάργηση έννομης σχέσης (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 4 in fine∙ ΕφΛαρ 4462003 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2004 41)Για το λόγο αυτό σημειώνεται πως από το έγγραφο θα πρέπει ναπροκύπτει κάποια δικαιοπρακτική βούληση (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ4)

B Νομική φύση

2 Ισχύουν όσα ήδη αναφέρθηκαν στην ερμηνεία του άρθρου 901ΑΚ Πρόκειται και εδώ για εκ του νόμου ενοχή (ΑΠ 7762005

11

ΝΟΜΟΣ) ενώ η σχετική αξίωση δεν υπόκειται σε αυτοτελήπαραγραφή (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 14) Η υποχρέωση προςεπίδειξη είναι πραγματοπαγής και δεν εξαρτάται από κάποιαάλλη κύρια υποχρέωση του κατόχου έναντι του αιτούντος(Γιακουμής Δ 27 (1996) 513 Κουτσουράδης σ 434 Παϊσίδου σ46)

Γ Νομοθετική ρύθμιση

3 Πρότυπη ρύθμιση του άρθρου 902 ΑΚ αποτελεί η sect 810 γερμΑΚ(Γιακουμής Δ 27 (1996) 513 Παϊσίδου σ 40 υπ 22) και τοάρθρο 86 sect 2 Γαλλο-ιταλικού σχεδίου ενοχών ενώ παρεμφερούςπεριεχομένου είναι και το άρθρο 963 του ελβετικού ΚώδικαΕνοχών

Δ Προϋποθέσεις γέννησης της αξίωσης επίδειξης

4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφωνρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στοπλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οιπροϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικούαιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσικαι υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωσηΠαπαδημητρίου ∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσειςΑντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτησηγίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δενεφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]

Ι Οι προϋποθέσεις κατά τον ΑΚ

5 Δύο είναι οι βασικές προϋποθέσεις για την ευόδωση τουαιτήματος επίδειξης Πρώτον η κατοχή του εγγράφου από τονκαθrsquo ου η αίτηση και δεύτερον η στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος στο πρόσωπο του αιτούντος η οποία εξειδικεύεταισε τρεις ειδικότερες περιπτώσεις οι οποίες θα αναλυθούν στησυνέχεια

1 Κατοχή εγγράφου

6 Η διάταξη αναφέρεται σε έγγραφο που βρίσκεται στην κατοχήάλλου χωρίς να ενδιαφέρει ο τρόπος με τον οποίον το έγγραφο

12

περιήλθε σε αυτόν (ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 902 αρ 4 Παϊσίδουσ 46) Ο εκάστοτε κάτοχος ο οποίος δεν είναι αναγκαίο ndashαλλά δεν αποκλείεται - να είναι και νομέας ή κύριος αυτού(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 13∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 10∙Παϊσίδου σ 46) έχει συνεπώς υποχρέωση εμπράγματης φύσηςέναντι του αιτούντος (Καυκάς σ 629) Αναγκαία αποβαίνει έτσιη αναφορά του προσώπου που κατά το χρονικό σημείο υποβολήςτης αίτησης διαθέτει την κατοχή του εγγράφου (Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 10∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 15∙ Παϊσίδου σ 46∙ΑΠ 2091994 ΕΕΝ 1995 195∙ ΕφΠειρ 4182002 ΤΝΠ ΔΣΑ∙ ΕφΑθ24652005 ΝοΒ 2005 1291) Ο ισχυρισμός του εναγόμενου περί μηκατοχής του εγγράφου αποτελεί άρνηση και όχι ένσταση (Μπέης Δ18 (1987) 98 επ Νίκας σ 539) Έτσι σε περίπτωση πουαποδειχθεί πως ο τρίτος δεν είναι πλέον κάτοχος πριν από τηνάσκηση της αξίωσης επίδειξης ή αντίστροφα δεν αποδειχθεί πωςο εναγόμενος είναι κάτοχος η σχετική αίτηση θα απορριφθεί(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 13∙ ΑΠ 14941987 ΕΕΝ 1988 814∙ ΜΠρΑθ269961996 ΑρχΝ 1997 45 επ∙ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001)1543 επ) Υποστηρίχθηκε πάντως και η άποψη που δενεπιδοκιμάζει την απόρριψη της αίτησης όταν αποδεικνύεταισυνδρομή δόλου στο πρόσωπο του κατόχου με απώτερο στόχο τηματαίωση της αξίωσης προς επίδειξη∙ και πάλι όμως η ίδια γνώμηαντιλαμβάνεται τις δυσκολίες της θέσης αυτής και προκρίνειτην αποζημιωτική οδό (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 14) Ενδεχόμενημεταβολή στο πρόσωπο του κατόχου μετά την άσκηση της αίτησηςδεν επιφέρει πάντως αρνητικές συνέπειες για τον αιτούντα(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 15∙ βλ όμως ΑΠ 10231992 ΔΕΝ 1993 82laquohellipεκείνος που ζητάει την επίδειξη εγγράφου οφείλει hellip να ισχυρισθεί και νααποδείξει όχι μόνο ότι ο αντίδικός του κατείχε κάποτε το έγγραφο τούτο αλλά καιότι εξακολουθεί να το κατέχει κατά τον χρόνον της δίκηςraquo∙ όμοια και ΕφΑθ32392001 ΔΕΕ 2002 87) ο οποίος μπορεί μάλιστα να εκτελέσειτην απόφαση και κατά του νέου κατόχου με βάση το άρθρο 919 αρ1 ΚΠολΔ (ΑΠ 3981959 ΝοΒ 1959 1248∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ10∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 7∙ Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 611 υπ 66∙ Παϊσίδου σ 46) Αν όμως λάβει χώρα απώλειατου εγγράφου από τυχαίο γεγονός δεν μπορεί να αναμένεταιευδοκίμηση της αίτησης (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 15 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 10 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 15∙ Παϊσίδου σ 46)7 Σε αντίθεση με τη ρύθμιση του άρθρου 901 δεν απαιτείταιεδώ ύπαρξη ουσιαστικής αξίωσης αναφορικά προς το έγγραφο πουκατέχει ο αντίδικος ούτε κατά του κατόχου του (ΒαρυπομπιώτηςΕΕΝ 40 (1973) 92 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 11 Γεωργιάδης Απόπ αρ 16 in fine Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 5Παϊσίδου σ 41 επ∙ Γκόγκας Δ 18 (1987) 825 Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ2004 657∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775) Εξάλλου η αγωγήδεν απαιτείται να κοινοποιηθεί στον οφειλέτη του ενάγοντος

13

(ΜΠρΘεσ 189522003 ΕΤρΑξΧρΔ 2004 367∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775)8 Κάτοχος θεωρείται κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωποανεξάρτητα από την ειδικότερη νομική μορφή του (Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 12 όπου και εκτενείς νομολογιακές παραπομπές∙Γιακουμής Δ 27 (1996) 515 Παϊσίδου σ 46 επ) δηλαδή και ταΝΠΔΔ καθώς και οι ΟΤΑ (ΜΠρΑθ 269961996 ΑρχΝ 1997 45 επ∙ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ 1998 816∙ ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999225 επ)

2 Έννομο συμφέρον

9 Στην έννοια του εννόμου συμφέροντος εντάσσεται κάθεδικαίωμα του αιτούντος ιδιωτικού ή δημόσιου δικαίου (ΡάμμοςΕρμΑΚ 902 αρ 5 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 300)χρηματικής ή μη περιουσιακής φύσης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ6∙ ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 902 αρ 2 Παϊσίδου σ 42∙Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 423) Στην επιστήμη γίνεται δεκτό πωςυφίσταται έννομο συμφέρον όταν η επίδειξη του κρίσιμουεγγράφου έχει αξία για την επιδίωξη διατήρηση ή προστασίασχέσεων που αναγνωρίζει το Δίκαιο (Βάλληνδας σ 221Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 6∙ ΜΠρΑθ 222961995 ΔΕΕ 1996 597επ) καθώς και για την υποστήριξη ύπαρξη ή άρση έννομηςσχέσης ή κατάστασης στην περιουσιακή ή προσωπική σφαίρα αυτούπου ζητά την επίδειξη ή όταν αυτό (δηλαδή το έγγραφο) είναιπρόσφορο προς ανταπόδειξη (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ5 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16) Είναι αδιάφορο το αν πρόκειταιγια έγκυρο ή άκυρο έγγραφο όπως αδιάφορο είναι και το είδοςτης αξίωσης επί του οποίου εδράζεται (Αποστολίδης άρθρ 902αρ 4) Ειδικά για τα άκυρα έγγραφα αναγνωρίζεται έννομοσυμφέρον με σκοπό την προσβολή τους (Γεωργιάδης Απ όπ αρ18 in fine ΕφΘεσ 17831993 Αρμ 48 (1994) 591) Εξαντιδιαστολής προκύπτει πως δεν συντρέχει έννομο συμφέρονόταν η επίδειξη αποβαίνει ουσιαστικά ανώφελη ή περιττή για τηνπροστασία του αιτούντος (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 5 μεαναφορά σε οικογενειακές επιστολές και ιδιωτικές σημειώσειςπου έχουν υποκειμενική μόνο αξία αλλά δεν εξυπηρετούν τοέννομο συμφέρον του αιτούντος∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 613 επ με αναφορά σε αποφάσεις (υπ79) που απέρριψαν αίτημα επίδειξης λόγω ευχερέστερηςδυνατότητας λήψης του εγγράφου από το αρχείο των δικαστηρίων(βλ εδώ και ΑΠ 4821974 ΝοΒ 23 (1975) 25 επ (26) [δενυφίσταται δικαίωμα επίδειξης αν πρόκειται για έγγραφα πουφυλάσσονται στο αρχείο του δικαστηρίου εκτός ανστοιχειοθετείται ειδικό έννομο συμφέρον να ζητηθούν από τοναντίδικο]) και σε άλλες (υπ 80) που απέρριψαν το ανωτέρωαίτημα λόγω απόδειξης του κρίσιμου γεγονότος ήδη μέσω άλλων

14

αποδεικτικών στοιχείων∙ βλ ακόμη Παϊσίδου σ 105∙ ΕφΛαρ4462003 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2004 41 επ∙ ΠΠρΠύργ 682001 Αρμ 56(2002) 1023 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 669 επ [δενυφίσταται αναφορικά με σύμβαση αλληλόχρεου και κίνησηλογαριασμού κατά της Τράπεζας από αγοραστές κατασχεμένουκαθώς μπορούν να τα προμηθευτούν από το δικαιοπάροχο ndashαντισυμβαλλόμενο της Τράπεζας ή από το αρχείο τουδικαστηρίου)

Γίνεται δεκτό πως έννομο συμφέρον δεν υπάρχει και όταν μετην αίτηση επιδιώκεται για πρώτη φορά η αποκάλυψη εκείνων τωνπραγματικών περιστατικών που θα διευκολύνουν στη συνέχειααυτόν που ζητά την επίδειξη στην ενάσκηση των αξιώσεών του(Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16 Παϊσίδου σ 129 επ∙ AΠ 92005ΧρΙΔ 2005 715∙ πρβλ και ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επΠρβλ όμως ΜΠρΚατ 8591999 ΔΕΕ 2000 75 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2000123 επ)10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύειπεριοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60(2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμουσυμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δενπρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά(Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιαςκαι μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος τουαιτούντος

α Σύνταξη εγγράφου για το συμφέρον του αιτούντος την επίδειξη

11 Θεωρείται πως ένα έγγραφο συντάχθηκε για το συμφέροναυτού που ζητά την επίδειξή του όταν με αυτό αποδεικνύεται ηύπαρξη ή διατήρηση δικαιώματός του (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 8Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Βαρύνουσα σημασία έχει κυρίως ηπραγματική πρόθεση του συντάκτη ή των μερών κατά το χρονικόσημείο έκδοσης σύνταξης του εγγράφου (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ8∙ όχι κατά το χρόνο άσκησης της αξίωσης Παϊσίδου σ 43) καιόχι το περιεχόμενό του όπως γίνεται αντιληπτό από τρίτοαντικειμενικό παρατηρητή (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7)12 Δεν απαιτείται το έγγραφο να έχει συνταχθεί αποκλειστικάπρος το συμφέρον του αιτούντος την επίδειξη απαιτείται ωστόσοη σύνταξή του να έχει λάβει χώρα έστω (και) προς το συμφέροντου (έτσι Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7∙ ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ902 αρ 10 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17 Παϊσίδου σ 43∙Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 425∙ ΑΠ 7571966 ΝοΒ 14 (1966) 936επ ΕφΑθ 24562002 Δ 33 (2002) 657 ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη2003 524 επ∙ ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 748 ΜΠρΘεσ

15

196982005 Αρμ 60 (2006) 751∙ πρβλ όμως Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 902 αρ 6 α κατά τον οποίο το έγγραφο πρέπει να έχεισυνταχθεί κυρίως προς το συμφέρον του αιτούντος και ΜΠρΘεσ234342001 Αρμ 56 (2002) 1188 όπου γίνεται λόγος γιαέγγραφα που αφορούν άμεσα στον αιτούντα)

Παραδείγματα αντίστοιχων εγγράφων συνιστούν οιεξοφλητικές αποδείξεις (Παϊσίδου σ 43) η αναγνώριση οφειλήςτο πληρεξούσιο έγγραφο (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 8∙ Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 7∙ Παϊσίδου σ 43) και η διαθήκη στην οποία οαιτών εγκαθίσταται ως κληρονόμος (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7∙Παϊσίδου σ 43) Αντίθετα απαιτείται ειδική στοιχειοθέτησηεννόμου συμφέροντος αναφορικά με έγγραφα που συντάχθηκανμεταξύ του κατόχου και τρίτου προσώπου (Αποστολίδης 902 αρ 5∙πρβλ εδώ Καυκά σ 625∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 7∙ Σταθεράαπορριπτική εδώ η νομολογία βλ ενδεικτικά ΜΠρΠειρ 101072006ΠΝ 2007 72 επ)

β Πιστοποίηση μέσω του εγγράφου έννομης σχέσης που αφορά και τον αιτούντα

16

13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά καιδιαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχειενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς τοσυμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τιςπερισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφοράτον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναιαναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περίσυμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφοπιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτήσυστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής καικατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίεςσυμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τονκάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούνέτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργουδωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχαέγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίωνιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσειςαναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ήβιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται απόμέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτήςδιορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20(1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν τοαίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και τοσωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπΕπιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή καιόταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεσηαδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπαρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδουσ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωσηαυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικάβιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά(Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)14 Η έννοια της έννομης (άρα όχι απλώς βιοτικής βλΔημητροπούλου ΑρχΝ 2007 425) σχέσης δεν περιορίζεται ανάλογαμε τη φύση της Δυνατή είναι έτσι η στοιχειοθέτηση τηςπροϋπόθεσης αυτής με επίκληση έννομης σχέσης τόσο τουιδιωτικού όσο και του δημόσιου δικαίου (Νικολόπουλος άρθρ 902αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ44) Εξάλλου η ανωτέρω έννομη σχέση δεν απαιτείται νααπετέλεσε το αποκλειστικό αντικείμενο του ζητούμενου εγγράφου∙

17

αρκεί από αυτό να διαπιστώνεται ή να αποδεικνύεται κάποιογεγονός δηλωτικό της επίμαχης έννομης σχέσης (Βάλληνδας σ221 Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)15 Αμφισβητείται αν για την κατάφαση της προϋπόθεσηςαπαιτείται η συμμετοχή του αιτούντος υπό τη μορφή τουδικαιοπρακτούντος (με γνώμονα τη νομοτυπική μορφή τηςρύθμισης υπέρ Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6∙ ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 658 ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 44 (2003) 524 επ∙ ΜΠρΘεσ196982005 Αρμ 60 (2006) 751∙ προς την κατεύθυνση μιαςλιγότερο τυπολατρικής προσέγγισης και σε τελική ανάλυση κατάμε γνώμονα τα άρθρα 6 sect 1 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ ο πυρήνας τωνοποίων θίγεται από την επικρατούσα γνώμη οι Παπαδημητρίου ΔΕΕ8 (2002) 13 επ (16) Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19∙ ΜπέηςΠαρατηρήσεις στην ΕφΑθ 24562002 Δ 33 (2002) 665Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 427 επ) Επιχείρημα υπέρ τηςδεύτερης γνώμης αντλείται και από την παραδοχή της ένταξηςστην εξεταζόμενη περίπτωση και εγγράφων που αποδεικνύουνδιενέργεια αδικοπραξίας η οποία ασφαλώς δεν θα μπορούσε νααφορά στον αιτούντα την επίδειξή τους (Μανιτάκης ΕλλΔνη 44(2003) 367 368) Στο πλαίσιο πάντως σχέσης εγγύησης οεγγυητής θεμελιώνει έννομο συμφέρον εφόσον ζητά την επίδειξηεγγράφου που σχετίζεται με τη σχέση πρωτοφειλέτη-δανειστή ή ndashκατά μείζονα λόγο ndash την επέλευση συγκεκριμένου γεγονότος πουοδηγεί στην απαλλαγή του από την ευθύνη όπως για παράδειγμαέγγραφο που πιστοποιεί την εξόφληση του δανειστή (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 6) Ανάλογα ισχύουν και για τον τρίτο στοπλαίσιο σύμβασης υπέρ του ιδίου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6 infine)

γ Έγγραφο που σχετίζεται με διαπραγματεύσεις για την κατάρτιση έννομης σχέσης που αφορά και τον αιτούντα

16 Η προϋπόθεση αυτή επικυρώνει τη στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος και στο προσυμβατικό στάδιο (Γεωργιάδης Απ όπαρ 20) Στην περίπτωση αυτή μπορούν να ενταχθούν κάθε είδουςδιαπραγματεύσεις που διεξήχθησαν αυτοπροσώπως από τοναιτούντα ή με τη μεσολάβηση τρίτου (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 10)υπό την ιδιότητα του μεσίτη παραγγελιοδόχου ή πράκτορα(Παϊσίδου σ 45) ανεξάρτητα από το αν αυτές είχαν επιτυχήέκβαση (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 9∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ20∙ Παϊσίδου σ 45)17 Έγγραφα που μπορούν να υπαχθούν εδώ είναι όλα ταπροκαταρκτικά μιας σύμβασης κείμενα που συντάσσονται και ήανταλλάσσονται όπως για παράδειγμα σχέδια συμβάσεωνεπιστολές πρόχειρα σημειώματα οχλήσεις τηλεομοιοτυπίεςσχεδιαγράμματα ηλεκτρονικά μηνύματα τηλεγραφήματα

18

οπτικοακουστικό υλικό καθώς και κάθε είδους μηχανικέςαπεικονίσεις (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 9∙ Γεωργιάδης Απ όπαρ 20 in fine Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 γ∙Παϊσίδου σ 45) Εξαιρούνται πάντως εσωτερικά κείμενα πουανταλλάχθηκαν μεταξύ ενός μέρους και του εκπροσώπου του κατάτο στάδιο της διαπραγμάτευσης (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 7 infine)

Ε Δικονομικά ζητήματα

18 Η αξίωση επίδειξης εγγράφου ασκείται όπως και ηαντίστοιχη περί επιδείξεως πράγματος δηλαδή με αγωγή ήανταγωγή (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 18∙Παϊσίδου σ 47) με τις προτάσεις (Μπέης άρθρ 451 αρ 1 ΑΠ4481975 ΝοΒ 23 (1975) 1231 επ [1232]∙ ΕφΑθ 61171982 ΝοΒ 30(1982) 1489 επ (1492)∙ ΜΠρΘεσ 15481991 Αρμ 1991 762 επμε σημείωμα ΣΤ-Γ∙ ΕφΑθ 18881991 ΑρχΝ 1991 409∙ ΕφΛαρ292002 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΕφΑθ 1722003 ΕλλΔνη 2003 998 =2005 553) ή και προφορικά όπου δεν προβλέπεται κατάθεσηπροτάσεων (όχι όμως με δήλωση στα πρακτικά όταν η κατάθεσηπροτάσεων είναι υποχρεωτική ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ) αλλάακόμη και στο εφετείο (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 23 ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 247 ΑΠ 611960ΝοΒ 1962 563 επ (565)∙ ΑΠ 10731973 ΝοΒ 1974 758 επ∙ ΕφΑθ11451975 ΑρχΝ 1975 292 επ) όχι όμως με κύρια ή πρόσθετηπαρέμβαση (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) λόγω της ειδικότερης φύσηςτης (Παϊσίδου σ 47) Για τα ζητήματα του τρόπου άσκησης τηςαξίωσης επίδειξης πράγματος στο πλαίσιο εκκρεμούς κύριαςδίκης βλ αναλυτικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 19 και 22∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) όπ 19 Το δικόγραφο της αγωγής πρέπει να περιέχει τιςπροϋποθέσεις που θεσπίζει το άρθρο 902 ΑΚ δηλαδή περιγραφήτων κρίσιμων πραγματικών περιστατικών ρητή αναφορά τηςκατοχής του εγγράφου από τον εναγόμενο (αλλιώς απόρριψη ΑΠ2091994 ΕΕΝ 1995 195∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΑΠ9532002 ΝΟΜΟΣ ΑΠ 10731973 ΝοΒ 22 (1974) 758 επ∙ ΜΠρΘεσ15481991 Αρμ 1991 762 επ με σημείωμα ΣΤ-Γ χωρίς καν ναείναι υποχρεωμένο το δικάζον δικαστήριο να αποφανθεί επrsquo αυτούτου αιτήματος∙ βλ ακόμη ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΜΠρΠατρ 1182004 ΕΕργΔ 2004 474 επ∙ ΜΠρΑθ1292005 Αρμ 2005 886 επ = ΕπισκΕΔ 2005 217∙ ΜΠρΧαν 392006ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ Πρβλ ακόμη ΠΠρΡοδ 922004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ κατά τηνοποία η αοριστία δεν μπορεί να αναπληρωθεί laquoαπό το λόγο ότικατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων ο διάδικος μπορεί ήπρέπει να κατέχει το έγγραφο αυτόraquo∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19(1971) 1472 επ [τα έγγραφα βρίσκονται στα χέρια του

19

ανακριτή απορρίπτει]) Το ίδιο ισχύει βέβαια και όταν ηεπίδειξη ζητείται από τον εναγόμενο με τις προτάσεις (ΠΠρΑθ73151996 ΕπισκΕΔ 2002 763) Υποστηρίζεται πάντως εύλογα πωςστις περιπτώσεις υποχρεωτικής τήρησης επαγγελματικών βιβλίων ηκατοχή τεκμαίρεται στο πρόσωπο του καθrsquo ου (Στοϊκός σ 32)στοιχείο που θα μπορούσε σε ένα δεύτερο επίπεδο να οδηγήσει σεεπανεξέταση της στάσης της νομολογίας στο ζήτημα τηςαοριστίας Σε περίπτωση αιτιολογημένης άρνησης πρέπει νααποδεικνύεται η κατοχή του εγγράφου στα χέρια του εναγόμενουκαι το σχετικό βάρος απόδειξης φέρει ο ενάγων (ΑΠ 3981959 ΝοΒ7 (1959) 1248∙ ΑΠ 71966 ΝοΒ 14 (1966) 653∙ ΕφΑθ 61171982ΝοΒ 30 (1982) 1489 επ [1492] Παράλειψη πάντως τουδικαστηρίου της ουσίας να αποφανθεί στην αίτηση για επίδειξηεγγράφων θεμελιώνει το λόγο αναιρέσεως του άρθρου 559 αρ 9ΚΠολΔ υπό την προϋπόθεση ότι η αίτηση αυτή ήταν παραδεκτή καισύννομη (βλ σχετικά ΑΠ 6812007 ΝΟΜΟΣ laquohellipτουτέστιν να γίνεταιεπίκληση της κατοχής του εγγράφου από τον αντίδικο να προσδιορίζεται σαφώς τοέγγραφο και το περιεχόμενο του και να εκτίθενται περιστατικά από τα οποία ναπροκύπτει το έννομο συμφέρον του αιτούντος δηλαδή ότι το έγγραφο είναιπρόσφορο προς άμεση ή έμμεση απόδειξη λυσιτελούς ισχυρισμού του αιτούντος ήπρος ανταπόδειξη τέτοιου ισχυρισμού του αντιδίκου τουraquo Βλ και ΑΠ18572005 ΕλλΔνη 2006 469 επ ΑΠ 7852007 ΝΟΜΟΣ οι οποίεςέκαναν δεκτό σχετικό λόγο αναίρεσης)

Επιπρόσθετα απαιτείται και στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 24∙ Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 611 επ∙ διαφορετικά απόρριψη ΑΠ 3921977 ΝοΒ 25(1977) 1364 [μη επίκληση περιστατικών που το στοιχειοθετούνσε σχέση με το έγγραφο οδηγεί σε απαράδεκτο] ΑΠ 5381977 ΝοΒ26 (1978) 187 ΑΠ 10452004 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ΠΠρΠειρ 1361997 ΔΕΕ 1997 573) Το βάρος απόδειξης τωνανωτέρω φέρει ασφαλώς ο ενάγων (Ράμμος ΑρχΝ 1955 266∙ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 303 ΑΠ 14941987 ΕΕΝ 1988 814)Ο εναγόμενος διαθέτει ευρύ πεδίο άρνησης της αγωγής δυνάμενοςνα προβάλει σειρά ισχυρισμών όπως τη μη κατοχή του εγγράφουτην αμφισβήτηση του δικαιώματος ή της ύπαρξης εννόμουσυμφέροντος του ενάγοντος κλπ (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) 20 Το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο ενάγων στο πλαίσιοτης δίκης που ανοίγεται εδώ εντοπίζεται στο βαθμό ακρίβειαςτου προσδιορισμού του επίμαχου εγγράφου Πρόκειται για ένακατεξοχήν ζήτημα αοριστίας του δικογράφου Επικρατεί η άποψηπου απορρίπτει την αγωγή στη βάση της αοριστίας όταν σε αυτήγίνεται γενική αναφορά όλων των εγγράφων που έχει στην κατοχήτου ο εναγόμενος ή όλων των εγγράφων που περιέχονται σεκάποιον φάκελο βιβλίο ή αρχείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 25με παραπομπές σε σχετική νομολογία) Η θεμελίωση της σχετικήςκρίσης εδράζεται σε τρία κυρίως επιχειρήματα Πρώτον στην

20

κατοχύρωση του δικαιώματος αντίκρουσης του εναγόμενου οοποίος πρέπει να γνωρίζει επακριβώς για ποιο έγγραφο καλείταινα λογοδοτήσει∙ δεύτερον στην ευχερή απονομή τουδικαιοδοτικού έργου καθώς το δικαστήριο θα αδυνατεί ναδιατάξει αποδείξεις εφόσον δεν έχει λάβει χώρα σαφήςπροσδιορισμός του επίδικου εγγράφου∙ και τρίτον στηδιασφάλιση της διαδικασίας αναγκαστικής εκτέλεσης η οποίαπροϋποθέτει διατακτικό απόφασης με πλήρη σαφήνεια ως προς τοσυγκεκριμένο έγγραφο (βλ αντί πολλών Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ25∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ∙ΠΠρΜυτ 11997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ Πρβλ όμως Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 685 επ)

Μολαταύτα laquoη λεπτή κόκκινη γραμμήraquo ανάμεσα στο ορισμένοκαι την αοριστία του δικογράφου έχει ταλανίσει την επιστήμη(βλ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 597 επ όπου και δικαιοσυγκριτικέςπαρατηρήσεις∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 25 τον ίδιο ΔίκαιοΑποδείξεως σ 248 επ ο οποίος υπογραμμίζει την εξατομίκευσητου εγγράφου και δεν θέτει ως sine qua non όρο τον ειδικότεροπροσδιορισμό του∙ Σύμφωνη με την αντίληψη αυτή η ΕφΘεσ11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ όμοια η ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ2004 1030∙ πρβλ εδώ και Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 429 επ καιΣτοϊκό σ 35 επ όπου υπογραμμίζεται - ειδικά για ταεπαγγελματικά βιβλία ndash το ανεφάρμοστο των νομολογιακώνεπιταγών όταν πρόκειται για τήρηση βιβλίων σε ηλεκτρονικήμορφή) 21 Στη νομολογία επικρατεί πάντως μια ξεκάθαρη τάσηαπόρριψης αγωγών λόγω αοριστίας εφόσον δεν έχει λάβει χώραειδικός προσδιορισμός του εγγράφου και αναφορά τουπεριεχομένου τους (ΑΠ 17711988 ΕΕΝ 1989 850 [βιβλιάριοενσήμων ΙΚΑ]∙ ΑΠ 5081993 ΕλλΔνη 1994 1299∙ ΕφΑθ 24562002 Δ33 (2002) 658 ΕφΘεσ 18522003 Αρμ 2004 1155∙ ΕφΠειρ4371996 ΔΕΕ 1996 697∙ ΕφΠειρ 11571996 ΔΕΕ 1997 723∙ ΠΠρΡεθ1032000 DE LEGE 2005 83∙ ΜΠρΑθ 173921997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ127071999 ΕΕμπΔ 1999 751∙ ΜΠρΑθ 15152005 ΔΕΕ 2005 571∙ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ [αοριστία λόγω μη αναφοράςσελίδων εμπορικού βιβλίου]∙ ΕφΛαρ 2121974 Δ 6 (1975) 716 επ(717 επ)∙ ΜονΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257 επ∙ ΜΠρΘεσ49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ [ατομικώς και ακριβώς ναπεριγράφεται το περιεχόμενο και ο αριθμός η ποσότητα τωνσελίδων]∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650) [ούτεχονδρικώς δεν προσδιορίζεται το περιεχόμενό των εγγράφων]∙ ΑΠ15651998 ΔΕΕ 1999 491 [τιμολόγια έγγραφα μεταφοράςεμπορευμάτων]∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΕφΛαρ 292002ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΜΠρΑθ 97192000 ΕπισκΕΔ 2001 1148 επ[αποφάσεις ΔΣ και ΓΣ τιμολόγια δελτία αποστολής εμπορικά

21

βιβλία]∙ ΑΠ 9532002 ΝΟΜΟΣ [καταστάσεις προσωπικού θεωρημένεςαπό την Επιθεώρηση Εργασίας]∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ [καταστάσειςηχογραφημάτων τμήμα βιβλίου αποθήκης]∙ΕφΑθ 146981988 ΕλλΔνη1993 1366 [στελέχη αποδείξεων αποθήκης]∙ ΕφΑθ 17411994ΕλλΔνη 1995 1261∙ ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141 [φάκελοςνοσηλευθέντος προσώπου]∙ ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ∙ ΠΠρΑθ13261989 ΑρχΝ 1989 468)∙ ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ= ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ [κίνηση τραπεζικών λογαριασμών]∙ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ [φύλλα μητρώου και λοιπέςκαταστάσεις πιστωτικού ιδρύματος]∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ[βεβαίωση εργοδότη με αναφορά σε συγκεκριμένη νομοθετικήρύθμιση]∙ ΕφΑθ 31501969 ΝοΒ 18 (1970) 445 επ (446)∙ ΠρΑθ10461968 ΝοΒ 16 (1968) 652 επ∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32(1984) 1575∙ για περαιτέρω νομολογία βλ Παϊσίδου σ 136 υπ192 Υπάρχουν πάντως και αποφάσεις που έκαναν δεκτό το σχετικόαίτημα (βλ ΑΠ 2821971 ΝοΒ 19 (1971) 872 επ [απορρίπτειμερικά (βιβλιάριο δανείων και χαρτόδεμα) αλλά κάνει δεκτή τηναίτηση ως προς τραπεζικό βιβλιάριο] ΜΠρΑθ 17332000 ΔΕΕ 2000746 επ η οποία διέταξε την επίδειξη (και χορήγησηαντιγράφων) όλων των οικονομικών καταστάσεων που εμφανίζουντις μηνιαίες εισπράξεις του καθrsquo ου φροντιστηρίου καθώς καιτου μαθητολογίου του που αναφέρονται στο χρονικό διάστημα απόΣεπτεμβρίου 1996 μέχρι τέλους Δεκεμβρίου 1999 προκειμένου ηαιτούσα να ασκήσει τα εκ της συμβάσεως δικαιόχρησης απορρέονταδικαιώματά της∙ ΜΠρΑθ 222961995 ΔΕΕ 1996 597 επ∙ ΜΠρΚατ8591999 ΔΕΕ 2000 75 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2000 123 επ [επίδειξητου συνόλου αλληλογραφίας])22 Ο ισχυρός αντίλογος προσάπτει στην κρατούσα γνώμη τηνπαραβίαση των άρθρων 6 sect 1 και 13 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ (βλ ήδηΓέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 120 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 687 επ και αναλυτικά Παϊσίδου σ 57 επ) καιεισηγείται το χαρακτηρισμό του δικογράφου ως ορισμένου laquoόταντα αιτούμενα έγγραφα περιγράφονται με τρόπο που επιδέχεταιεξειδίκευση και εξατομίκευση και υπάρχει αντικειμενικήαδυναμία του αιτούντος να τα προσδιορίσει εκ των προτέρωνεπακριβώςraquo (Μανιτάκης ΕλλΔνη 2003 365 επ όπου και πλήθοςαποφάσεων του ΕΔΔΑ (369 επ) 371 επ∙ όμοια και ο ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 621 επ που κάνει λόγο για laquoασφυκτικέςraquo καιlaquoυπέρμετρα αυστηρέςraquo προϋποθέσεις (σ 623) οι οποίες οδηγούνστην κατάλυση των θεμελιακών δικαιωμάτων που προστατεύονταιαπό τις ανωτέρω διατάξεις (όμοια και ο Νίκας 537 laquoαπαίτηση hellipδυσβάστακτη hellip για τον αιτούνταraquo) ενώ και ο Γιακουμήςυπογραμμίζει ότι η laquoη πρακτική αυτή που αχρηστεύει σε μεγάλοβαθμό τη χρησιμότητα του θεσμούhellip φθάνει δυστυχώς μέχριακροτήτωνraquo (Γιακουμής Δ 27 (1996) 518 επ όπου και πολύενδιαφέρουσες αναφορές στη γερμανική και αυστριακή ρύθμιση)

22

Υπερβολική αυστηρότητα διαπιστώνεται άλλωστε και στο πλαίσιοεξέτασης της ίδιας προβληματικής από την οπτική γωνία τωνεπαγγελματικών βιβλίων (βλ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ308 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 (2002) 687 επ Στοϊκόσ 35 επ με περαιτέρω παραπομπές) Μολαταύτα το Ακυρωτικόμας αποφάνθηκε πρόσφατα ότι laquohellipοι εισαγόμενες από τη διάταξη του άρθρου902 ΑΚ προϋποθέσεις για την άσκηση αγωγής επιδείξεως εγγράφων δεν περιορίζουνστον πυρήνα του το δικαίωμα του προσώπου να προσφύγει στο δικαστήριο και ναζητήσει με τον τρόπο αυτό ανάλογη δικαστική προστασία και επομένως δενδημιουργείται αντίθεση στις μνησθείσες διατάξεις της ΕΣΔΑ και του Συντάγματοςraquo(ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 πρβλ και ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 659 επ με κριτικές παρατηρήσεις Μπέη 661 επ = ΕΕμπΔ2002 331 επ όπου και σύμφωνη (προς την απόφαση) γνωμοδότησηΡόκα 336 επ [342 επ])23 Η τοπική αρμοδιότητα καθορίζεται στη γνωστή δικαιοδοτικήβάση της κατοικίας του φυσικού ή της έδρας του νομικούπροσώπου που κατέχει το επίδικο έγγραφο (Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 21 όπου και σχετική νομολογία∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ19 (1971) 491 επ) χωρίς να αποκλείεται πάντως και ηεπιστράτευση της δωσιδικίας της συνάφειας (ειδικότερα βλΝικολόπουλο άρθρ 902 αρ 21 τον ίδιο Δίκαιο Αποδείξεως σ247) Κατά την κρατούσα άποψη καθrsquo ύλην αρμόδιο δικαστήριοείναι (λόγω του μη αποτιμητού της αξίωσης σε χρήμα) και πάλιτο Πολυμελές Πρωτοδικείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 20∙Παϊσίδου σ 47 και υπ 63 όπου πλήθος παραπομπών∙ ΑΠ16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΕφΚερκ 321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ)με παρατηρήσεις Σταματόπουλου ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971)491 επ) Ωστόσο υποστηρίζονται και αποκλίνουσες απόψεις (υπέρτης αρμοδιότητας του Ειρηνοδικείου προς εκδίκαση με βάση τηδιαδικασία μικροδιαφορών λόγω της φύσης του αντικειμένου τηςαξίωσης δηλαδή του εγγράφου Μπέης Δ 11 (1980) 198∙Γιακουμής Δ 27 (1996) 519 Αντίθετοι οι Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 20 Παϊσίδου σ 48 που αμφισβητούν την ερμηνευτικήσύλληψη της έννοιας του αντικειμένου της δίκης) Επίσηςσποραδικά η νομολογία θεώρησε ως αρμόδιο το Μονομελές Πρκείολόγω της ειδικής διαδικασίας στο πλαίσιο της οποίαςυποβλήθηκε το σχετικό αίτημα (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972)1463 [πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας άρα εφαρμογή 17 sect 2 ΚΠολΔ]ΕιρΑθ 29861980 Δ 12 (1981) 176 επ [παραπέμπει στο ΜονΠρ(εργατικές διαφορές) λόγω συνάφειας με την κύρια αγωγή]24 Όπως και στο πλαίσιο εξέτασης του άρθρου 901 ΑΚ έτσι καιεδώ σημειώνεται η εφαρμογή της τακτικής διαδικασίας (ΡάμμοςΑρχΝ 1955 265 ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451 αρ 5)που συνεπάγεται τη διεξαγωγή της δίκης με βάση τουςαντίστοιχους κανόνες απόδειξης (Κρουσταλάκης Δ 1 (1970) 648

23

επ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 επ Γκόγκας Δ 18(1987) 826 για τις λεπτομέρειες αναφορικά με την επιρροή τωνάρθρων 450 επ ΚΠολΔ στο στάδιο της αποδεικτικής διαδικασίαςβλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 16 επ) Έχει κριθεί πως το άρθρο670 ΚΠολΔ δεν αποτελεί κώλυμα έκδοσης απόφασης περί επίδειξηςεγγράφων κατά το άρθρο 451 ΑΚ (ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566επ Contra ΕφΑθ 33671979 ΝοΒ 28 (1980) 796 ΕφΑθ 76441982ΝοΒ 31 (1983) 73 επ (74) [για τα άρθρα 637-646 ΚΠολΔ])

24

25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στηνπρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιοικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγοςείναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του ΠολυμελούςΠρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία ανσυνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη τηνκύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται ταθεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικάαπόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ= Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ)θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω τωνεγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη καιμετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) τηνεπιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού τωνασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχωναποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετεςπαρατηρήσεις Μπέη ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27(1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982)201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατάτης επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψηασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτησητης κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής πουσκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004)1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησηςφέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικαμέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέηυποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo

25

αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (ΜπέηςΔ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όριατης προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτήυιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27(1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΑθ256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27(1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης τηςδικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρεπίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριολόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίουζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά τοουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει τηναπόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ οίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωσηάσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερώναπό την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρωνπροϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιοτης επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264επ)26 Η απόφαση που εκδίδεται αναπτύσσει τις συνήθεις έννομεςσυνέπειες κάθε δικαστικής απόφασης και προσβάλλεται με ένδικαμέσα σύμφωνα με τα γενικώς ισχύοντα (Γέσιου-Φαλτσή ΔίκαιοΑποδείξεως σ 308 Γιακουμής Δ 27 (1996) 523) Σχετικά με τηνεκτέλεση της απόφασης περί επίδειξης εφαρμόζονται τα άρθρα 941και 946 ΚΠολΔ (βλ σχετικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 32∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 452 αρ 1 Γιακουμή Δ 27(1996) 521 επ Παϊσίδου σ 52 επ και 242 επ∙ ΑΠ 6182003ΕλλΔνη 2003 1288∙ ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ 2004 1030∙ ΕφΚερκ321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ) με παρατηρήσειςΣταματόπουλου ∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ ΜΠρΑθ28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463∙ ειδικά για την επίδειξηεπαγγελματικών βιβλίων βλ Στοϊκό σ 32 επ) που αξιώνουντουλάχιστον προσωρινή εκτελεστότητα ενώ το αίτημαπροσωποκράτησης προϋποθέτει βέβαια τελεσιδικία της σχετικήςαπόφασης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31)

Άρθρο 903 -Πώς γίνεται

Η επίδειξη του πράγματος η του εγγράφου γίνεται στον τόπο όπου βρίσκεται κατά το χρόνο της αίτησης εκτός αν ο ένας ή ο άλλος αξιώσει για σπουδαίο λόγο την επίδειξη αλλούΟ κίνδυνος και οι δαπάνες της επίδειξης βαρύνουν εκείνον που την αξιώνει

26

Ο κάτοχος μπορεί να αντιτάξει άρνηση εφόσον δεν προκαταβάλλονται οι δαπάνες και δεν παρέχεται ασφάλεια για ενδεχόμενη ζημία

Α Η ρύθμιση της έννομης σχέσης επίδειξης πράγματος ή εγγράφου

1 H διάταξη του άρθρου 903 ΑΚ εφαρμόζεται τόσο στηνεπίδειξη πράγματος όσο και εγγράφου είναι δηλαδήσυμπληρωματική ρύθμιση των άρθρων 901 και 902 Οι συντάκτεςτου Κώδικα εμπνεύστηκαν τη ρύθμιση από την sect 911 γερμΑΚ και τοάρθρο 86 sect 4 και 5 του γαλλοϊταλικού Κώδικα Ενοχών Εδώ ονομοθέτης εξειδικεύει τον τόπο υλοποίησης του δικαιώματος (sect1) ρυθμίζει τα ζητήματα της κατανομής του κινδύνου και τωνεξόδων επίδειξης (sect 2) και προβλέπει δυνατότητα εναντίωσηςτου κατόχου του εγγράφου υπό την προϋπόθεση συνδρομήςσυγκεκριμένων προϋποθέσεων (sect 3) Πρόκειται πάντως για διάταξηενδοτικού δικαίου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 1∙ ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 2∙ Παϊσίδου σ 51 επ)

Ι Διεξαγωγή της επίδειξης

2 Οι λεπτομέρειες που αφορούν στον τον τόπο επίδειξηςκαθορίζονται στην πρώτη παράγραφο Με βάση τη ρύθμιση δύοείναι οι νοητοί τόποι Κατά κανόνα αυτή θα λαμβάνει χώρα στοντόπο που βρίσκεται το έγγραφο Ως τόπος δεν πρέπει πάντως ναγίνεται αντιληπτός ο συγκεκριμένος χώρος που βρίσκεται τοαντικείμενο αλλά γενικότερα η τοπική περιφέρεια όπως αυτή θαπροσδιορίζεται με βάση τους κανόνες της συναλλακτικής πίστηςκαι των χρηστών ηθών (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 1 ΓεωργιάδηςΑπ όπ αρ 27 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3) Στηνπερίπτωση αυτή μάλιστα μπορεί να διαταχθεί η επιστροφή τουαντικειμένου στην αρχική του τοποθεσία με δαπάνες του κατόχουαν ο τελευταίος προέβη σε μεταφορά του σε χρονικό σημείομεταγενέστερο της υποβολής της αίτησης (Γεωργιάδης Απ όπ αρ27) ενώ δεν αποκλείεται και αξίωση αποζημίωσης σε βάρος τουεφόσον αποδειχθεί δόλος στο πρόσωπο του κατόχου ως προς τημεταφορά του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 5∙Βαθρακοκοίλης όπ)

Κατrsquo εξαίρεση και υπό τον όρο της συνδρομής σπουδαίουλόγου επίδειξη μπορεί να ζητηθεί και σε άλλον τόπο (με ρητήαίτηση η οποία θα προσδιορίζει τον τόπο αυτόν ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3α) ο οποίος δεν προσδιορίζεται στηδιάταξη αλλά θα καθορίζεται από τις περιρρέουσες περιστάσειςτης υπόθεσης Το σχετικό αίτημα μπορούν μάλιστα να υποβάλουναμφότερα μέρη Απαιτείται πάντως συγκεκριμενοποίηση του τόπουστο δικόγραφο (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 2) Υπό την αόριστηέννοια του σπουδαίου λόγου δύνανται να ενταχθούν διάφορεςπεριστάσεις όπως σοβαροί λόγοι υγείας των μερών

27

διαπροσωπικές έριδες που καθιστούν δυσχερή ή οχληρή την επαφήτων μερών (Ζέπος σ 681) αλλά και λόγοι που άπτονται τηςιδιοσυστασίας του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 6(εύθραυστον δυσμετακόμιστον πολύτιμον)∙ Νικολόπουλος άρθρ903 αρ 1∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 28 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 3α) Σε περίπτωση που δεν ευδοκιμήσει το σχετικόαίτημα διατάσσεται η επίδειξη στον τόπο που εξαρχής βρισκόταντο αντικείμενο κατά το χρόνο υποβολής της αίτησης (Αποστολίδηςάρθρ 903 αρ 2) 3 Αντίθετα ο τρόπος επίδειξης δεν ρυθμίζεται στο νόμο(πρβλ Στοϊκό σ 34 επ και Παϊσίδου σ 138 επ για τοειδικότερο ζήτημα του τρόπου επίδειξης των επαγγελματικώνβιβλίων) Επικρατεί η άποψη κατά την οποία για την αναζήτησητου κατάλληλου τρόπου επίδειξης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οιαρχές της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών(Βαρυπομπιώτης ΕΕΝ 40 (1973) 92 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 26Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) καθώς επίσης η φύσητου αντικειμένου και η έννοια της επίδειξης (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 3) Σε κάθε περίπτωση πάντως επίδειξη δενισοδυναμεί με χρήση του πράγματος (Μαντζούφας σ 484) ή καιαπόδοσή του (Νικολόπουλος Δίκαιο Αποδείξεως σ 250) Δύναταιέτσι να υλοποιηθεί το δικαίωμα με την οπτική (ολική ή μερική)εξέταση θεώρηση του πράγματος εγγράφου ή και τη λήψηαντιγράφου (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31∙ Παϊσίδου σ 52 καισ 126 επ όπου και έρευνα περί της διακριτικής ευχέρειας τουδικαστή να διατάξει και την προσκόμιση του πρωτότυπου ανάλογαμε τις περιστάσεις της εκάστοτε διαφοράς∙ ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ20 (1972) 1463 [αντίγραφο πρακτικού ΓΣ πολυκατοικίας]∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ νέα αίτηση για λήψη τωνίδιων αντιγράφων που χορηγήθηκαν στο πλαίσιο της πρώτηςαπόφασης απορρίπτεται λόγω έλλειψης εννόμου συμφέροντοςΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) ή φωτογράφησης του εγγράφου(Μαντζούφας σ 485) δεν αποκλείεται όμως να απαιτείται γιατην ολοκληρωμένη εκπλήρωση της αξίωσης επίδειξης και η εξέτασήτου με τη χρήση και άλλων αισθήσεων όπως για παράδειγμα τηςόσφρησης ή ακόμη και της γεύσης υπό την αυτονόητη ωστόσοπροϋπόθεση της μη χειροτέρευσης του ίδιου του πράγματος(Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 11∙ Γεωργιάδης Απ όπ) Το ίδιο ισχύεικαι για τον αποχωρισμό συστατικού του πράγματος χωρίς τονοποίον δεν είναι εφικτή η επίδειξη (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 12)Δεν αποκλείεται τέλος η ενάσκηση του σχετικού δικαιώματος όχιαυτοπροσώπως από τον αιτούντα αλλά από το δικαστήριοπραγματογνώμονα (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 8∙ Καυκάς σ 627 οοποίος αναφέρεται σε laquoεμπειροτέχνηraquo) ή και αντιπρόσωπό του(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) ο οποίος διαθέτειειδικές γνώσεις πχ της γλώσσας σύνταξης του εγγράφου (Ζέπος

28

σ 680 υπ 2) ενώ και ο υπόχρεος μπορεί να εκπληρώσει τηνυποχρέωσή του μέσω αντιπροσώπου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 10)Τέλος σε περίπτωση επίδειξης επαγγελματικούεμπορικούβιβλίου η εξέταση από τον αιτούντα περιορίζεται στοσυγκεκριμένο τμήμα που ζητήθηκε και όχι σε επεξεργασία τουσυνόλου των εγγραφών (Καυκάς σ 628∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 9)

Στην περίπτωση λήψης αντιγράφου ο ενάγων δύναται να ζητήσειεπίδειξη του πρωτότυπου και αναπαραγωγή του ενώπιόν του προςαποφυγή παρείσφρησης πλαστογραφίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ13∙ Παϊσίδου σ 127) Σημειώνεται ακόμη πως επίδειξη δενισοδυναμεί με την απλή πρόσβαση του αιτούντος στο αρχείο τουυπόχρεου Ο τελευταίος έχει καθήκον να παραδώσει το έγγραφοστα χέρια του δικαιούχου και όχι να τον εξαναγκάσει σεαναζήτησή του από έναν ευρύτερο αριθμό εγγράφων (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 10 in fine) 4 Τέλος μνείας χρήζει και η με βάση το άρθρο 232 sect 1 γ΄ΚΠολΔ δυνατότητα (βλ εδώ ΑΠ 17921983 Δ 16 (1985) 652 Δενυποχρεούται ο δικαστής να πράξει τα προβλεπόμενα απορρίπτεισχετικό λόγο αναίρεσης) προσαγωγής του εγγράφου κατά τησυζήτηση (βλ εφαρμογή της ρύθμισης από ΑΠ 6651971 ΝοΒ 20(1972) 219 ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22 (1974) 1076) η οποία όμωςυπόκειται σε εντελώς διαφορετικές προϋποθέσεις από αυτές τουάρθρου 902 ΑΚ και αποτελεί ουσιαστικά προστάδιο της αγωγήςτου άρθρου 902 ΑΚ σε περίπτωση μη συμμόρφωσης του υπόχρεου(αναλυτικά βλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 34∙ Παϊσίδου σ 205επ∙ ΜΠρΑθ 29741987 ΕλλΔνη 1989 939∙ ΜΠρΠειρ 7871995ΕΤρΑξΧρΔ 1999 684 επ)

ΙΙ Κίνδυνος και δαπάνες της επίδειξης

1 Κίνδυνος

5 Η υλοποίηση του δικαιώματος επίδειξης δεν αποκλείεται ναέχει ως συνέπεια την έκθεση του αντικειμένου σε πιθανούςκινδύνους Σε αυτές μπορούν να συγκαταλεχθούν οι ειδικότερεςφυσικές συνθήκες που επικρατούν κατά το χρόνο επίδειξης οτρόπος εξέτασης του αντικειμένου αλλά και η πιθανή μεταφοράτου Ο νόμος εύλογα λοιπόν κατανέμει τον κίνδυνο σε βάρος τουαιτούντος ο οποίος άλλωστε είναι εκείνος που επιδιώκει τηνεπίδειξη προς ικανοποίηση ίδιων εννόμων συμφερόντων(Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 30Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 6∙ Παϊσίδου σ 52)6 Στην έννοια του κινδύνου υπάγεται συνεπώς κάθε τυχαίογεγονός (πχ χειροτέρευση ή καταστροφή του πράγματοςΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 903 αρ 6) που σχετίζεται άμεσα ήέμμεσα με την υλοποίηση του σχετικού δικαιώματος (Μαντζούφαςσ 486 υπ 15) όχι όμως και εκείνα που συναρτώνται με τη

29

φύση του προς επίδειξη αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 13Γεωργιάδης Απ όπ)

Ενδεχόμενη επέλευση του κινδύνου θα συνεπάγεται τηνυποχρέωση αποκατάστασης κάθε θετικής και αποθετικής ζημίας σεβάρος του αιτούντος την επίδειξη και υπέρ όλων των προσώπωνπου μπορούν να στοιχειοθετήσουν την ύπαρξη δικαιώματος στοαντικείμενο (κύριος κάτοχος τρίτος) (Γεωργιάδης Απ όπ)

2 Δαπάνες

7 Ως λογικό επακόλουθο της ανάληψης του κινδύνουπροβλέπεται και η επιβάρυνση του αιτούντος και με τις σχετικέςδαπάνες επίδειξης η μορφή των οποίων δύναται να ποικίλλειπχ δαπάνες αποχωρισμού συστατικού του πράγματος έξοδαμετάβασης στον τόπο που βρίσκεται το πράγμα ή μεταφοράς τουτελευταίου στον τόπο που πρέπει να επιδειχθεί (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 31) καθώς και δαπάνεςέκδοσης αντιγράφων ιδίως σε περίπτωση χορήγησης αποσπασμάτωνεμπορικών βιβλίων που μπορούν να ανέρχονται σε εκατοντάδεςσελίδων (Παϊσίδου σ 129) Το ύψος τους καθορίζεται σεπερίπτωση διαφωνίας των μερών από το δικαστήριο (Καυκάς σ630)

3 Δικαίωμα άρνησης του κατόχου

8 Στην τρίτη παράγραφο θεσπίζεται δικαίωμα του κατόχου νααντιτάξει άρνηση ενόσω ο αιτών δεν διασφαλίζει προκαταβολικάδηλαδή πριν από την επίδειξη (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 4∙Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 3) τον κάτοχο έναντι ενδεχόμενων ζημιώντου αντικειμένου Το ύψος τους θα καθοριστεί από τοδικαστήριο στη βάση των άρθρων 162 επ ΚΠολΔ χωρίς πάντως νααποκλείεται και συμφωνία των μερών (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 9) Δεν πρόκειται για άρνηση υπό τη δικονομική-στενή έννοια του όρου (στη διευκρίνιση αυτή προβαίνει οΝικολόπουλος άρθρ 903 αρ 6) αλλά για έκφανση της ένστασηςπίσχεσης (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 8∙ Παϊσίδου σ52 υπ 81) Ισχύουν δηλαδή όσα προβλέπονται στο άρθρο 325 Τοσχετικό δικαίωμα του κατόχου προβάλλεται παραδεκτά και με τηνανακοπή του άρθρου 933 ΚΠολΔ στο στάδιο της αναγκαστικήςεκτέλεσης με δεδομένη τη μη εφαρμογή του άρθρου 330 ΚΠολΔ στησυγκεκριμένη περίπτωση (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 7 ΓεωργιάδηςΑπ όπ 32 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 10)Υποχρέωση πάντως του αιτούντος να προβεί σε καταβολή τωνσχετικών εξόδων ήδη στο στάδιο υποβολής της αίτησης δενυπάρχει (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 14∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ903 αρ 7) Κατά συνέπεια δεν πάσχει αοριστία το δικόγραφοτης αίτησης όταν δεν μνημονεύεται η προκαταβολή των δαπανών ήη παροχή ασφάλειας (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ όπ αρ 8)

30

Πρέπει ακόμη να αναφερθεί και άλλη μια περίπτωσηεπιτρεπτής άρνησης του κατόχου προς επίδειξη η οποία πηγάζειαπό την αρχή της καλής πίστης παρέχοντας στον κάτοχο τοδικαίωμα άρνησης όταν θίγονται ή κινδυνεύουν δικά του έννομασυμφέροντα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 30)9 Άρνηση επίδειξης προβλέπουν και τα άρθρα 450 sect 2 και 452sect 3 ΚΠολΔ (αναλυτικά ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 450 αρ5) τα οποία εφαρμόζονται αναλογικά και στο πλαίσιο των άρθρων901 επ ΑΚ (Παϊσίδου σ 55 υπ 92 και αναλυτικά σ 163επ) Η σχετικά νομολογία είναι πλούσια (ενδεικτικά βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ) Κρίθηκε ότι δεν συντρέχει σπουδαίος λόγος άρνησηςεπίδειξης χορήγησης αντιγράφου της έκθεσης εκτίμησης τηςεπιτροπής του άρθρου 15 νδ 7971971 (ΠρΛαμ 7321975 ΑρχΝ1975 53) Απορρίφθηκε εξάλλου ισχυρισμός περί καθήκοντοςεχεμύθειας προσωπικού ΟΤΕ (ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491επ) Επίσης δεκτή έγινε Αγωγή επίδειξης εγγράφου μεπεριεχόμενο το ιατρικό ιστορικό της αποβιώσασας συζύγου τουενάγοντος με παράλληλη απόρριψη του επικαλούμενουεπαγγελματικού απορρήτου που προβλήθηκε από το εναγόμενονοσοκομείο (ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141)∙ αγωγή επίδειξηςκαι λήψης αντιγράφων ληξιαρχικών καταστάσεων γεννήσεων παράτο επικαλούμενο απόρρητο από την πλευρά του εναγόμενου ΟΤΑ(ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999 225 επ)∙ αίτηση επίδειξηςάδειας καντίνας και της σχετικής γνωμάτευσης της αρμόδιαςνομαρχιακής υπηρεσίας (με παράλληλη απόρριψη του ισχυρισμούτου καθrsquo ου περί προστασίας απορρήτου ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ1998 816) καθώς και αίτημα επίδειξης κίνησης ή σύμβασηςτραπεζικού λογαριασμού παρά το επικαλούμενο τραπεζικόαπόρρητο (ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΘεσ 246791997Αρμ 1997 1278 επ∙ βλ και ΕφΑθ 14831976 ΝοΒ 24 (1976)444) Αντίθετα απορρίφθηκαν αιτήσεις επίδειξης πορίσματοςτραπεζικού ελέγχου λόγω επαγγελματικού φορολογικού υπηρεσιακού απορρήτου (ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708 μεπαρατηρήσεις Νικολαΐδη∙ ΠΠρΑθ 101311991 ΝοΒ 41 (1993) 532 επΑπορριπτέα κρίθηκε εξάλλου αίτηση επίδειξης εσωτερικήςαλληλογραφίας δημόσιας υπηρεσίας (ΠρΑθ 10461968 ΝοΒ 16(1968) 652 επ) Αναλυτικά βλ Παϊσιδου σ 176 επ Πρβλσχετικά και τον προβληματισμό του Γιακουμή Δ 27 (1996) 525)

ΙΙΙ Ευθύνη του υπόχρεου προς επίδειξη

10 Καταληκτικά πρέπει να σημειωθεί πως η ενδεχόμενηαδικαιολόγητη άρνηση συμμόρφωσης του κατόχου με όσα επιτάσσειη σχετική δικαστική απόφαση οδηγεί στην εφαρμογή του άρθρου366 ΚΠολΔ μέσω του παραπεμπτικού κανόνα του άρθρου 452 sect 2ΚΠολΔ (Μπέης άρθρ 452 αρ 3 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως

31

σ 310∙ βλ ενδεικτικά ΑΠ 7811974 ΝοΒ 23 (1975) 328 επ ΑΠ12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 και ειδικά ως προς τοειδικότερο ζήτημα της κατανομής του βάρους απόδειξης ΑΠ7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ [567] ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22(1974) 1076 [δε συνεπάγεται ανεπίτρεπτη μεταβολή του βάρουςαπόδειξης η εφαρμογή του άρθρου 366 μέσω 452 sect 2] Πρβλ τέλοςΑΠ 12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 [δυνατή κατrsquo ανέλεγκτη κρίσηη συναγωγή σιωπηρής ομολογίας κατrsquo εφαρμογήν 366]) ενώ δεναποκλείεται και η καταδίκη του σε αποκατάσταση κάθε περαιτέρωζημίας που συναρτάται με την άρνηση επίδειξης με βάση τιςδιατάξεις περί μη εκπλήρωσης της παροχής (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ2∙ Γεωργιάδης Απ όπ 33) Αν πάντως επέλθει πλήρης ικανοποίησητου ενάγοντος ο τελευταίος δεν μπορεί να επανέλθει με νέααγωγή βασιζόμενη στην αρχική του αξίωση από το πράγμα(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 11 και 902 αρ 11)

32

• 2 Παράλληλα προς τα άρθρα 902-903 εφαρμόζονται εξάλλου και οι διατάξεις των άρθρων 654 (ΕφΑθ 31521972 ΝοΒ 20 (1972) 939 επ με σημείωση Παπαδημητρίου) και 755 στο πλαίσιο της σύμβασης εργασίας και της εταιρίας αντίστοιχα ενώ μνεία πρέπει να γίνει και στα άρθρα 14-16 ΕΝ τα οποία εφαρμόζονται ως προς το ειδικότερο θέμα της επίδειξης εμπορικών βιβλίων (αναλυτικά βλ Στοϊκό σ 30 επ) Αξιομνημόνευτα είναι επίσης τα άρθρα 303-304 και 1201 και 1340 ΑΚ ως παραπλήσιες μορφές της επίδειξης οι οποίες εφαρμόζονται παράλληλα και απόλυτα ανεξάρτητα από τις εδώ εξεταζόμενες ρυθμίσεις
• 3 Από την άλλη πλευρά όλες οι προαναφερόμενες διατάξεις συμπληρώνονται από τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ με τα οποία καθορίζονται οι ειδικότερες δικονομικές κατά κύριο λόγο προϋποθέσεις επίδειξης και εκτέλεσης της απόφασης για την επίδειξη εγγράφων (για το προγενέστερο καθεστώς των άρθρων 429-434 ΠολΔ βλ Παϊσίδου σ 16 επ) Οι μόλις προαναφερόμενες διατάξεις δεν οδήγησαν ούτε σε κατάργηση ούτε σε συρρίκνωση του πεδίου εφαρμογής των ρυθμίσεων του ουσιαστικού δικαίου (η θέση αυτή είναι αδιαμφισβήτητη σε θεωρία και νομολογία βλ Ράμμο ΕρμΑΚ 902 αρ 2∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 2 και 3∙ ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 450 αρ 1 Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1∙ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 608 επ Για τη γενικότερη συζήτηση που προκλήθηκε από τη συνύπαρξη των ουσιαστικών και δικονομικών διατάξεων περί επίδειξης εγγράφων βλ αναλυτικά Παϊσίδου σ 37 επ) Η βασική διάκριση που επικρατεί στην επιστήμη είναι η ακόλουθη Οι διατάξεις του ΑΚ (δηλαδή τόσο η γενική ρύθμιση των άρθρων 902 επ ΑΚ όσο και οι προαναφερόμενες διατάξεις των άρθρων 654 και 755 ΑΚ στις οποίες πρέπει να προστεθούν και αυτές των άρθρων 1200 1201 1339 και 1340 ΑΚ βλ σχετικά Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 υπ 10) εφαρμόζονται ανεξάρτητα από την ύπαρξη εκκρεμούς δίκης ενώ αντίθετα τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ συνδέονται άμεσα με την τελευταία (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) 450 αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 επ Νίκας σ 533 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 246 επ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Κουτσουράδης σ 265 Παϊσίδου σ 35 επ 39∙ ΑΠ 12641983 Δ 15 (1984) 400 με ενημερωτικό σημείωμα Σταματόπουλου∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 ΜΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257∙ Πρβλ όμως Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 609 ο οποίος εισηγείται την ερμηνευτική διαστολή των διατάξεων του ΚΠολΔ ακόμη και όταν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη∙ την κατασκευή αυτή αποκρούει η Παϊσίδου σ 42 και σ 53 επ ειδικά σε σχέση με τη θεμελίωση της αξίωσης και του εννόμου συμφέροντος ενώ παράλληλα απορρίπτει και τη μεταφύτευση των προϋποθέσεων του ΑΚ περί εννόμου συμφέροντος στην αίτηση των άρθρων 450 επ ΚΠολΔ Βλ επίσης την ανάλυση από τους Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 679 επ) Ωστόσο τα προαναφερόμενα πλέγματα διατάξεων εφαρμόζονται αρκετές φορές αναλογικά τόσο στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης όσο και εκτός αυτής (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2 και 17∙ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1) εκεί δηλαδή που υπάρχει ρυθμιστικό κενό
• A Έννοια - Σκοπός
• A Έννοια
• 1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω της οποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στη θεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότητα ποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενων ελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)
• • 4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφων ρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οι προϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικού αιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσι και υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679 Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ 10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979) 563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωση Παπαδημητρίου∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσεις Αντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994 668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτηση γίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δεν εφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]
  • 10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύει περιοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμου συμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δεν πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιας και μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος του αιτούντος
  • 13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά και διαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχει ενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς το συμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τις περισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά τον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναι αναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περί συμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφο πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ 44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτή συστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής και κατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίες συμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τον κάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούν έτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργου δωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχα έγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίων ιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσεις αναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ή βιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται από μέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ 38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτής διορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν το αίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και το σωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπ Επιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή και όταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεση αδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδου σ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωση αυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικά βιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)
  • 25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στην πρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιο ικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγος είναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του Πολυμελούς Πρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία αν συνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη την κύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται τα θεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικά απόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω των εγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη και μετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) την επιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού των ασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ 534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχων αποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ 36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Μπέη∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατά της επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψη ασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτηση της κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ 270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής που σκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησης φέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέη υποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (Μπέης Δ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όρια της προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτή υιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27 (1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27 (1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης της δικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν 1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρ επίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριο λόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίου ζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά το ουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει την απόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ ο ίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωση άσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερών από την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρων προϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιο της επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264 επ)

προκύψει από τις σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις (υλικόαποθηκευμένο σε δισκέτα ψηφιακό δίσκο ηλεκτρονικό μήνυμαπου έχουν παραχθεί σε ηλεκτρονικό υπολογιστή) Συγκαταλέγονταιεδώ Εξοφλητικές αποδείξεις πληρεξούσια επιστολέςεπαγγελματικά βιβλία (Μαντζούφας σ 485∙ Παϊσίδου σ 110 επ)όχι όμως τα διαβατήρια (ΕφΠατρ 1021964 ΝοΒ 1965 1089)Έγγραφο θεωρείται εξάλλου κάθε οπτικοακουστικό υλικό όπωςπχ φωτογραφίες κινηματογραφικές ταινίες ψηφιακοί δίσκοι(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 3∙ στην εφαρμογή τουάρθρου 901 ΑΚ παραπέμπει εδώ ο Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 4) Στηνέννοια εντάσσονται μάλιστα όλα τα έγγραφα είτε αυτάσυντάχθηκαν κατά τους προβλεπόμενους τύπους είτε είναι άκυρα(ΕφΘεσ 17831993 Αρμ 1994 590 επ∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ18) Δεν αποκλείεται ακόμη να εντάσσονται εδώ και τα έγγραφαπου με βεβαιότητα θα καταρτιστούν στο μέλλον (βλ εξαντιδιαστολής ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ) όχι όμωςκαι έγγραφα η ύπαρξη των οποίων δεν προκύπτει με βεβαιότηταστην αίτηση (ΠΠρΜυτ 11997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) Για όσα από τα ανωτέρωδεν αποτυπώθηκαν πάντως σε χαρτί δεν αποτελούν δηλαδή έγγραφαμε τη στενή έννοια του όρου γινόταν παλαιότερα δεκτό ότι δεναποκλείεται η ενάσκηση της σχετικής αξίωσης στη βάση τουάρθρου 901 ΑΚ (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 2∙ Ράμμος όπ) Ηάποψη αυτή πάντως υποστηρίχθηκε πριν από την εισαγωγή τουΚΠολΔ και με δεδομένη πλέον τη ρύθμιση του άρθρου 444 αρ 3ΚΠολΔ δεν πρέπει να ακολουθείται (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 4∙ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 902 αρ 3 Γιακουμής Δ 27 (1996) 514επ Παϊσίδου σ 40 επ 107 και 115 επ∙ βλ επίσης ΕφΘεσ19391998 ΕλλΔνη 1999 383) Εξαιρούνται ωστόσο τα δημόσιαέγγραφα που συντάχθηκαν για λόγους δημόσιου συμφέροντος(Βάλληνδας σ 222 Αποστολίδης 902 αρ 5∙ ΠρΛαμ 7321975 ΕΕΝ1976 52) ή περιέχουν κρατικά απόρρητα (ΜΠρΑγρ 441992 ΑρχΝ1992 542) στα οποία δεν εντάσσονται πάντως έγγραφα πουπιστοποιούν σχέση δημοσίου δικαίου μεταξύ του αιτούντος καιτου κατόχου Δημοσίου ή ΝΠΔΔ (βλ σχετικά Καυκά σ 627 υπ 1α∙ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 1971 491 επ)

Ο καταληκτικός σκοπός της επίδειξης εστιάζεται αλλά δενπεριορίζεται στην πρόθεση του αιτούντος να αποδείξει τησύσταση αλλοίωση ή κατάργηση έννομης σχέσης (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 4 in fine∙ ΕφΛαρ 4462003 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2004 41)Για το λόγο αυτό σημειώνεται πως από το έγγραφο θα πρέπει ναπροκύπτει κάποια δικαιοπρακτική βούληση (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ4)

B Νομική φύση

2 Ισχύουν όσα ήδη αναφέρθηκαν στην ερμηνεία του άρθρου 901ΑΚ Πρόκειται και εδώ για εκ του νόμου ενοχή (ΑΠ 7762005

11

ΝΟΜΟΣ) ενώ η σχετική αξίωση δεν υπόκειται σε αυτοτελήπαραγραφή (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 14) Η υποχρέωση προςεπίδειξη είναι πραγματοπαγής και δεν εξαρτάται από κάποιαάλλη κύρια υποχρέωση του κατόχου έναντι του αιτούντος(Γιακουμής Δ 27 (1996) 513 Κουτσουράδης σ 434 Παϊσίδου σ46)

Γ Νομοθετική ρύθμιση

3 Πρότυπη ρύθμιση του άρθρου 902 ΑΚ αποτελεί η sect 810 γερμΑΚ(Γιακουμής Δ 27 (1996) 513 Παϊσίδου σ 40 υπ 22) και τοάρθρο 86 sect 2 Γαλλο-ιταλικού σχεδίου ενοχών ενώ παρεμφερούςπεριεχομένου είναι και το άρθρο 963 του ελβετικού ΚώδικαΕνοχών

Δ Προϋποθέσεις γέννησης της αξίωσης επίδειξης

4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφωνρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στοπλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οιπροϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικούαιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσικαι υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωσηΠαπαδημητρίου ∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσειςΑντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτησηγίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δενεφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]

Ι Οι προϋποθέσεις κατά τον ΑΚ

5 Δύο είναι οι βασικές προϋποθέσεις για την ευόδωση τουαιτήματος επίδειξης Πρώτον η κατοχή του εγγράφου από τονκαθrsquo ου η αίτηση και δεύτερον η στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος στο πρόσωπο του αιτούντος η οποία εξειδικεύεταισε τρεις ειδικότερες περιπτώσεις οι οποίες θα αναλυθούν στησυνέχεια

1 Κατοχή εγγράφου

6 Η διάταξη αναφέρεται σε έγγραφο που βρίσκεται στην κατοχήάλλου χωρίς να ενδιαφέρει ο τρόπος με τον οποίον το έγγραφο

12

περιήλθε σε αυτόν (ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 902 αρ 4 Παϊσίδουσ 46) Ο εκάστοτε κάτοχος ο οποίος δεν είναι αναγκαίο ndashαλλά δεν αποκλείεται - να είναι και νομέας ή κύριος αυτού(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 13∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 10∙Παϊσίδου σ 46) έχει συνεπώς υποχρέωση εμπράγματης φύσηςέναντι του αιτούντος (Καυκάς σ 629) Αναγκαία αποβαίνει έτσιη αναφορά του προσώπου που κατά το χρονικό σημείο υποβολήςτης αίτησης διαθέτει την κατοχή του εγγράφου (Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 10∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 15∙ Παϊσίδου σ 46∙ΑΠ 2091994 ΕΕΝ 1995 195∙ ΕφΠειρ 4182002 ΤΝΠ ΔΣΑ∙ ΕφΑθ24652005 ΝοΒ 2005 1291) Ο ισχυρισμός του εναγόμενου περί μηκατοχής του εγγράφου αποτελεί άρνηση και όχι ένσταση (Μπέης Δ18 (1987) 98 επ Νίκας σ 539) Έτσι σε περίπτωση πουαποδειχθεί πως ο τρίτος δεν είναι πλέον κάτοχος πριν από τηνάσκηση της αξίωσης επίδειξης ή αντίστροφα δεν αποδειχθεί πωςο εναγόμενος είναι κάτοχος η σχετική αίτηση θα απορριφθεί(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 13∙ ΑΠ 14941987 ΕΕΝ 1988 814∙ ΜΠρΑθ269961996 ΑρχΝ 1997 45 επ∙ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001)1543 επ) Υποστηρίχθηκε πάντως και η άποψη που δενεπιδοκιμάζει την απόρριψη της αίτησης όταν αποδεικνύεταισυνδρομή δόλου στο πρόσωπο του κατόχου με απώτερο στόχο τηματαίωση της αξίωσης προς επίδειξη∙ και πάλι όμως η ίδια γνώμηαντιλαμβάνεται τις δυσκολίες της θέσης αυτής και προκρίνειτην αποζημιωτική οδό (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 14) Ενδεχόμενημεταβολή στο πρόσωπο του κατόχου μετά την άσκηση της αίτησηςδεν επιφέρει πάντως αρνητικές συνέπειες για τον αιτούντα(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 15∙ βλ όμως ΑΠ 10231992 ΔΕΝ 1993 82laquohellipεκείνος που ζητάει την επίδειξη εγγράφου οφείλει hellip να ισχυρισθεί και νααποδείξει όχι μόνο ότι ο αντίδικός του κατείχε κάποτε το έγγραφο τούτο αλλά καιότι εξακολουθεί να το κατέχει κατά τον χρόνον της δίκηςraquo∙ όμοια και ΕφΑθ32392001 ΔΕΕ 2002 87) ο οποίος μπορεί μάλιστα να εκτελέσειτην απόφαση και κατά του νέου κατόχου με βάση το άρθρο 919 αρ1 ΚΠολΔ (ΑΠ 3981959 ΝοΒ 1959 1248∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ10∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 7∙ Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 611 υπ 66∙ Παϊσίδου σ 46) Αν όμως λάβει χώρα απώλειατου εγγράφου από τυχαίο γεγονός δεν μπορεί να αναμένεταιευδοκίμηση της αίτησης (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 15 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 10 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 15∙ Παϊσίδου σ 46)7 Σε αντίθεση με τη ρύθμιση του άρθρου 901 δεν απαιτείταιεδώ ύπαρξη ουσιαστικής αξίωσης αναφορικά προς το έγγραφο πουκατέχει ο αντίδικος ούτε κατά του κατόχου του (ΒαρυπομπιώτηςΕΕΝ 40 (1973) 92 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 11 Γεωργιάδης Απόπ αρ 16 in fine Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 5Παϊσίδου σ 41 επ∙ Γκόγκας Δ 18 (1987) 825 Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ2004 657∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775) Εξάλλου η αγωγήδεν απαιτείται να κοινοποιηθεί στον οφειλέτη του ενάγοντος

13

(ΜΠρΘεσ 189522003 ΕΤρΑξΧρΔ 2004 367∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775)8 Κάτοχος θεωρείται κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωποανεξάρτητα από την ειδικότερη νομική μορφή του (Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 12 όπου και εκτενείς νομολογιακές παραπομπές∙Γιακουμής Δ 27 (1996) 515 Παϊσίδου σ 46 επ) δηλαδή και ταΝΠΔΔ καθώς και οι ΟΤΑ (ΜΠρΑθ 269961996 ΑρχΝ 1997 45 επ∙ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ 1998 816∙ ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999225 επ)

2 Έννομο συμφέρον

9 Στην έννοια του εννόμου συμφέροντος εντάσσεται κάθεδικαίωμα του αιτούντος ιδιωτικού ή δημόσιου δικαίου (ΡάμμοςΕρμΑΚ 902 αρ 5 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 300)χρηματικής ή μη περιουσιακής φύσης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ6∙ ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 902 αρ 2 Παϊσίδου σ 42∙Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 423) Στην επιστήμη γίνεται δεκτό πωςυφίσταται έννομο συμφέρον όταν η επίδειξη του κρίσιμουεγγράφου έχει αξία για την επιδίωξη διατήρηση ή προστασίασχέσεων που αναγνωρίζει το Δίκαιο (Βάλληνδας σ 221Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 6∙ ΜΠρΑθ 222961995 ΔΕΕ 1996 597επ) καθώς και για την υποστήριξη ύπαρξη ή άρση έννομηςσχέσης ή κατάστασης στην περιουσιακή ή προσωπική σφαίρα αυτούπου ζητά την επίδειξη ή όταν αυτό (δηλαδή το έγγραφο) είναιπρόσφορο προς ανταπόδειξη (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ5 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16) Είναι αδιάφορο το αν πρόκειταιγια έγκυρο ή άκυρο έγγραφο όπως αδιάφορο είναι και το είδοςτης αξίωσης επί του οποίου εδράζεται (Αποστολίδης άρθρ 902αρ 4) Ειδικά για τα άκυρα έγγραφα αναγνωρίζεται έννομοσυμφέρον με σκοπό την προσβολή τους (Γεωργιάδης Απ όπ αρ18 in fine ΕφΘεσ 17831993 Αρμ 48 (1994) 591) Εξαντιδιαστολής προκύπτει πως δεν συντρέχει έννομο συμφέρονόταν η επίδειξη αποβαίνει ουσιαστικά ανώφελη ή περιττή για τηνπροστασία του αιτούντος (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 5 μεαναφορά σε οικογενειακές επιστολές και ιδιωτικές σημειώσειςπου έχουν υποκειμενική μόνο αξία αλλά δεν εξυπηρετούν τοέννομο συμφέρον του αιτούντος∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 613 επ με αναφορά σε αποφάσεις (υπ79) που απέρριψαν αίτημα επίδειξης λόγω ευχερέστερηςδυνατότητας λήψης του εγγράφου από το αρχείο των δικαστηρίων(βλ εδώ και ΑΠ 4821974 ΝοΒ 23 (1975) 25 επ (26) [δενυφίσταται δικαίωμα επίδειξης αν πρόκειται για έγγραφα πουφυλάσσονται στο αρχείο του δικαστηρίου εκτός ανστοιχειοθετείται ειδικό έννομο συμφέρον να ζητηθούν από τοναντίδικο]) και σε άλλες (υπ 80) που απέρριψαν το ανωτέρωαίτημα λόγω απόδειξης του κρίσιμου γεγονότος ήδη μέσω άλλων

14

αποδεικτικών στοιχείων∙ βλ ακόμη Παϊσίδου σ 105∙ ΕφΛαρ4462003 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2004 41 επ∙ ΠΠρΠύργ 682001 Αρμ 56(2002) 1023 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 669 επ [δενυφίσταται αναφορικά με σύμβαση αλληλόχρεου και κίνησηλογαριασμού κατά της Τράπεζας από αγοραστές κατασχεμένουκαθώς μπορούν να τα προμηθευτούν από το δικαιοπάροχο ndashαντισυμβαλλόμενο της Τράπεζας ή από το αρχείο τουδικαστηρίου)

Γίνεται δεκτό πως έννομο συμφέρον δεν υπάρχει και όταν μετην αίτηση επιδιώκεται για πρώτη φορά η αποκάλυψη εκείνων τωνπραγματικών περιστατικών που θα διευκολύνουν στη συνέχειααυτόν που ζητά την επίδειξη στην ενάσκηση των αξιώσεών του(Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16 Παϊσίδου σ 129 επ∙ AΠ 92005ΧρΙΔ 2005 715∙ πρβλ και ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επΠρβλ όμως ΜΠρΚατ 8591999 ΔΕΕ 2000 75 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2000123 επ)10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύειπεριοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60(2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμουσυμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δενπρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά(Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιαςκαι μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος τουαιτούντος

α Σύνταξη εγγράφου για το συμφέρον του αιτούντος την επίδειξη

11 Θεωρείται πως ένα έγγραφο συντάχθηκε για το συμφέροναυτού που ζητά την επίδειξή του όταν με αυτό αποδεικνύεται ηύπαρξη ή διατήρηση δικαιώματός του (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 8Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Βαρύνουσα σημασία έχει κυρίως ηπραγματική πρόθεση του συντάκτη ή των μερών κατά το χρονικόσημείο έκδοσης σύνταξης του εγγράφου (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ8∙ όχι κατά το χρόνο άσκησης της αξίωσης Παϊσίδου σ 43) καιόχι το περιεχόμενό του όπως γίνεται αντιληπτό από τρίτοαντικειμενικό παρατηρητή (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7)12 Δεν απαιτείται το έγγραφο να έχει συνταχθεί αποκλειστικάπρος το συμφέρον του αιτούντος την επίδειξη απαιτείται ωστόσοη σύνταξή του να έχει λάβει χώρα έστω (και) προς το συμφέροντου (έτσι Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7∙ ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ902 αρ 10 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17 Παϊσίδου σ 43∙Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 425∙ ΑΠ 7571966 ΝοΒ 14 (1966) 936επ ΕφΑθ 24562002 Δ 33 (2002) 657 ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη2003 524 επ∙ ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 748 ΜΠρΘεσ

15

196982005 Αρμ 60 (2006) 751∙ πρβλ όμως Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 902 αρ 6 α κατά τον οποίο το έγγραφο πρέπει να έχεισυνταχθεί κυρίως προς το συμφέρον του αιτούντος και ΜΠρΘεσ234342001 Αρμ 56 (2002) 1188 όπου γίνεται λόγος γιαέγγραφα που αφορούν άμεσα στον αιτούντα)

Παραδείγματα αντίστοιχων εγγράφων συνιστούν οιεξοφλητικές αποδείξεις (Παϊσίδου σ 43) η αναγνώριση οφειλήςτο πληρεξούσιο έγγραφο (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 8∙ Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 7∙ Παϊσίδου σ 43) και η διαθήκη στην οποία οαιτών εγκαθίσταται ως κληρονόμος (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7∙Παϊσίδου σ 43) Αντίθετα απαιτείται ειδική στοιχειοθέτησηεννόμου συμφέροντος αναφορικά με έγγραφα που συντάχθηκανμεταξύ του κατόχου και τρίτου προσώπου (Αποστολίδης 902 αρ 5∙πρβλ εδώ Καυκά σ 625∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 7∙ Σταθεράαπορριπτική εδώ η νομολογία βλ ενδεικτικά ΜΠρΠειρ 101072006ΠΝ 2007 72 επ)

β Πιστοποίηση μέσω του εγγράφου έννομης σχέσης που αφορά και τον αιτούντα

16

13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά καιδιαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχειενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς τοσυμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τιςπερισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφοράτον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναιαναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περίσυμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφοπιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτήσυστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής καικατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίεςσυμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τονκάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούνέτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργουδωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχαέγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίωνιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσειςαναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ήβιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται απόμέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτήςδιορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20(1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν τοαίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και τοσωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπΕπιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή καιόταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεσηαδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπαρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδουσ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωσηαυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικάβιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά(Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)14 Η έννοια της έννομης (άρα όχι απλώς βιοτικής βλΔημητροπούλου ΑρχΝ 2007 425) σχέσης δεν περιορίζεται ανάλογαμε τη φύση της Δυνατή είναι έτσι η στοιχειοθέτηση τηςπροϋπόθεσης αυτής με επίκληση έννομης σχέσης τόσο τουιδιωτικού όσο και του δημόσιου δικαίου (Νικολόπουλος άρθρ 902αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ44) Εξάλλου η ανωτέρω έννομη σχέση δεν απαιτείται νααπετέλεσε το αποκλειστικό αντικείμενο του ζητούμενου εγγράφου∙

17

αρκεί από αυτό να διαπιστώνεται ή να αποδεικνύεται κάποιογεγονός δηλωτικό της επίμαχης έννομης σχέσης (Βάλληνδας σ221 Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)15 Αμφισβητείται αν για την κατάφαση της προϋπόθεσηςαπαιτείται η συμμετοχή του αιτούντος υπό τη μορφή τουδικαιοπρακτούντος (με γνώμονα τη νομοτυπική μορφή τηςρύθμισης υπέρ Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6∙ ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 658 ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 44 (2003) 524 επ∙ ΜΠρΘεσ196982005 Αρμ 60 (2006) 751∙ προς την κατεύθυνση μιαςλιγότερο τυπολατρικής προσέγγισης και σε τελική ανάλυση κατάμε γνώμονα τα άρθρα 6 sect 1 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ ο πυρήνας τωνοποίων θίγεται από την επικρατούσα γνώμη οι Παπαδημητρίου ΔΕΕ8 (2002) 13 επ (16) Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19∙ ΜπέηςΠαρατηρήσεις στην ΕφΑθ 24562002 Δ 33 (2002) 665Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 427 επ) Επιχείρημα υπέρ τηςδεύτερης γνώμης αντλείται και από την παραδοχή της ένταξηςστην εξεταζόμενη περίπτωση και εγγράφων που αποδεικνύουνδιενέργεια αδικοπραξίας η οποία ασφαλώς δεν θα μπορούσε νααφορά στον αιτούντα την επίδειξή τους (Μανιτάκης ΕλλΔνη 44(2003) 367 368) Στο πλαίσιο πάντως σχέσης εγγύησης οεγγυητής θεμελιώνει έννομο συμφέρον εφόσον ζητά την επίδειξηεγγράφου που σχετίζεται με τη σχέση πρωτοφειλέτη-δανειστή ή ndashκατά μείζονα λόγο ndash την επέλευση συγκεκριμένου γεγονότος πουοδηγεί στην απαλλαγή του από την ευθύνη όπως για παράδειγμαέγγραφο που πιστοποιεί την εξόφληση του δανειστή (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 6) Ανάλογα ισχύουν και για τον τρίτο στοπλαίσιο σύμβασης υπέρ του ιδίου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6 infine)

γ Έγγραφο που σχετίζεται με διαπραγματεύσεις για την κατάρτιση έννομης σχέσης που αφορά και τον αιτούντα

16 Η προϋπόθεση αυτή επικυρώνει τη στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος και στο προσυμβατικό στάδιο (Γεωργιάδης Απ όπαρ 20) Στην περίπτωση αυτή μπορούν να ενταχθούν κάθε είδουςδιαπραγματεύσεις που διεξήχθησαν αυτοπροσώπως από τοναιτούντα ή με τη μεσολάβηση τρίτου (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 10)υπό την ιδιότητα του μεσίτη παραγγελιοδόχου ή πράκτορα(Παϊσίδου σ 45) ανεξάρτητα από το αν αυτές είχαν επιτυχήέκβαση (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 9∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ20∙ Παϊσίδου σ 45)17 Έγγραφα που μπορούν να υπαχθούν εδώ είναι όλα ταπροκαταρκτικά μιας σύμβασης κείμενα που συντάσσονται και ήανταλλάσσονται όπως για παράδειγμα σχέδια συμβάσεωνεπιστολές πρόχειρα σημειώματα οχλήσεις τηλεομοιοτυπίεςσχεδιαγράμματα ηλεκτρονικά μηνύματα τηλεγραφήματα

18

οπτικοακουστικό υλικό καθώς και κάθε είδους μηχανικέςαπεικονίσεις (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 9∙ Γεωργιάδης Απ όπαρ 20 in fine Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 γ∙Παϊσίδου σ 45) Εξαιρούνται πάντως εσωτερικά κείμενα πουανταλλάχθηκαν μεταξύ ενός μέρους και του εκπροσώπου του κατάτο στάδιο της διαπραγμάτευσης (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 7 infine)

Ε Δικονομικά ζητήματα

18 Η αξίωση επίδειξης εγγράφου ασκείται όπως και ηαντίστοιχη περί επιδείξεως πράγματος δηλαδή με αγωγή ήανταγωγή (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 18∙Παϊσίδου σ 47) με τις προτάσεις (Μπέης άρθρ 451 αρ 1 ΑΠ4481975 ΝοΒ 23 (1975) 1231 επ [1232]∙ ΕφΑθ 61171982 ΝοΒ 30(1982) 1489 επ (1492)∙ ΜΠρΘεσ 15481991 Αρμ 1991 762 επμε σημείωμα ΣΤ-Γ∙ ΕφΑθ 18881991 ΑρχΝ 1991 409∙ ΕφΛαρ292002 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΕφΑθ 1722003 ΕλλΔνη 2003 998 =2005 553) ή και προφορικά όπου δεν προβλέπεται κατάθεσηπροτάσεων (όχι όμως με δήλωση στα πρακτικά όταν η κατάθεσηπροτάσεων είναι υποχρεωτική ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ) αλλάακόμη και στο εφετείο (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 23 ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 247 ΑΠ 611960ΝοΒ 1962 563 επ (565)∙ ΑΠ 10731973 ΝοΒ 1974 758 επ∙ ΕφΑθ11451975 ΑρχΝ 1975 292 επ) όχι όμως με κύρια ή πρόσθετηπαρέμβαση (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) λόγω της ειδικότερης φύσηςτης (Παϊσίδου σ 47) Για τα ζητήματα του τρόπου άσκησης τηςαξίωσης επίδειξης πράγματος στο πλαίσιο εκκρεμούς κύριαςδίκης βλ αναλυτικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 19 και 22∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) όπ 19 Το δικόγραφο της αγωγής πρέπει να περιέχει τιςπροϋποθέσεις που θεσπίζει το άρθρο 902 ΑΚ δηλαδή περιγραφήτων κρίσιμων πραγματικών περιστατικών ρητή αναφορά τηςκατοχής του εγγράφου από τον εναγόμενο (αλλιώς απόρριψη ΑΠ2091994 ΕΕΝ 1995 195∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΑΠ9532002 ΝΟΜΟΣ ΑΠ 10731973 ΝοΒ 22 (1974) 758 επ∙ ΜΠρΘεσ15481991 Αρμ 1991 762 επ με σημείωμα ΣΤ-Γ χωρίς καν ναείναι υποχρεωμένο το δικάζον δικαστήριο να αποφανθεί επrsquo αυτούτου αιτήματος∙ βλ ακόμη ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΜΠρΠατρ 1182004 ΕΕργΔ 2004 474 επ∙ ΜΠρΑθ1292005 Αρμ 2005 886 επ = ΕπισκΕΔ 2005 217∙ ΜΠρΧαν 392006ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ Πρβλ ακόμη ΠΠρΡοδ 922004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ κατά τηνοποία η αοριστία δεν μπορεί να αναπληρωθεί laquoαπό το λόγο ότικατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων ο διάδικος μπορεί ήπρέπει να κατέχει το έγγραφο αυτόraquo∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19(1971) 1472 επ [τα έγγραφα βρίσκονται στα χέρια του

19

ανακριτή απορρίπτει]) Το ίδιο ισχύει βέβαια και όταν ηεπίδειξη ζητείται από τον εναγόμενο με τις προτάσεις (ΠΠρΑθ73151996 ΕπισκΕΔ 2002 763) Υποστηρίζεται πάντως εύλογα πωςστις περιπτώσεις υποχρεωτικής τήρησης επαγγελματικών βιβλίων ηκατοχή τεκμαίρεται στο πρόσωπο του καθrsquo ου (Στοϊκός σ 32)στοιχείο που θα μπορούσε σε ένα δεύτερο επίπεδο να οδηγήσει σεεπανεξέταση της στάσης της νομολογίας στο ζήτημα τηςαοριστίας Σε περίπτωση αιτιολογημένης άρνησης πρέπει νααποδεικνύεται η κατοχή του εγγράφου στα χέρια του εναγόμενουκαι το σχετικό βάρος απόδειξης φέρει ο ενάγων (ΑΠ 3981959 ΝοΒ7 (1959) 1248∙ ΑΠ 71966 ΝοΒ 14 (1966) 653∙ ΕφΑθ 61171982ΝοΒ 30 (1982) 1489 επ [1492] Παράλειψη πάντως τουδικαστηρίου της ουσίας να αποφανθεί στην αίτηση για επίδειξηεγγράφων θεμελιώνει το λόγο αναιρέσεως του άρθρου 559 αρ 9ΚΠολΔ υπό την προϋπόθεση ότι η αίτηση αυτή ήταν παραδεκτή καισύννομη (βλ σχετικά ΑΠ 6812007 ΝΟΜΟΣ laquohellipτουτέστιν να γίνεταιεπίκληση της κατοχής του εγγράφου από τον αντίδικο να προσδιορίζεται σαφώς τοέγγραφο και το περιεχόμενο του και να εκτίθενται περιστατικά από τα οποία ναπροκύπτει το έννομο συμφέρον του αιτούντος δηλαδή ότι το έγγραφο είναιπρόσφορο προς άμεση ή έμμεση απόδειξη λυσιτελούς ισχυρισμού του αιτούντος ήπρος ανταπόδειξη τέτοιου ισχυρισμού του αντιδίκου τουraquo Βλ και ΑΠ18572005 ΕλλΔνη 2006 469 επ ΑΠ 7852007 ΝΟΜΟΣ οι οποίεςέκαναν δεκτό σχετικό λόγο αναίρεσης)

Επιπρόσθετα απαιτείται και στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 24∙ Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 611 επ∙ διαφορετικά απόρριψη ΑΠ 3921977 ΝοΒ 25(1977) 1364 [μη επίκληση περιστατικών που το στοιχειοθετούνσε σχέση με το έγγραφο οδηγεί σε απαράδεκτο] ΑΠ 5381977 ΝοΒ26 (1978) 187 ΑΠ 10452004 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ΠΠρΠειρ 1361997 ΔΕΕ 1997 573) Το βάρος απόδειξης τωνανωτέρω φέρει ασφαλώς ο ενάγων (Ράμμος ΑρχΝ 1955 266∙ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 303 ΑΠ 14941987 ΕΕΝ 1988 814)Ο εναγόμενος διαθέτει ευρύ πεδίο άρνησης της αγωγής δυνάμενοςνα προβάλει σειρά ισχυρισμών όπως τη μη κατοχή του εγγράφουτην αμφισβήτηση του δικαιώματος ή της ύπαρξης εννόμουσυμφέροντος του ενάγοντος κλπ (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) 20 Το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο ενάγων στο πλαίσιοτης δίκης που ανοίγεται εδώ εντοπίζεται στο βαθμό ακρίβειαςτου προσδιορισμού του επίμαχου εγγράφου Πρόκειται για ένακατεξοχήν ζήτημα αοριστίας του δικογράφου Επικρατεί η άποψηπου απορρίπτει την αγωγή στη βάση της αοριστίας όταν σε αυτήγίνεται γενική αναφορά όλων των εγγράφων που έχει στην κατοχήτου ο εναγόμενος ή όλων των εγγράφων που περιέχονται σεκάποιον φάκελο βιβλίο ή αρχείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 25με παραπομπές σε σχετική νομολογία) Η θεμελίωση της σχετικήςκρίσης εδράζεται σε τρία κυρίως επιχειρήματα Πρώτον στην

20

κατοχύρωση του δικαιώματος αντίκρουσης του εναγόμενου οοποίος πρέπει να γνωρίζει επακριβώς για ποιο έγγραφο καλείταινα λογοδοτήσει∙ δεύτερον στην ευχερή απονομή τουδικαιοδοτικού έργου καθώς το δικαστήριο θα αδυνατεί ναδιατάξει αποδείξεις εφόσον δεν έχει λάβει χώρα σαφήςπροσδιορισμός του επίδικου εγγράφου∙ και τρίτον στηδιασφάλιση της διαδικασίας αναγκαστικής εκτέλεσης η οποίαπροϋποθέτει διατακτικό απόφασης με πλήρη σαφήνεια ως προς τοσυγκεκριμένο έγγραφο (βλ αντί πολλών Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ25∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ∙ΠΠρΜυτ 11997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ Πρβλ όμως Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 685 επ)

Μολαταύτα laquoη λεπτή κόκκινη γραμμήraquo ανάμεσα στο ορισμένοκαι την αοριστία του δικογράφου έχει ταλανίσει την επιστήμη(βλ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 597 επ όπου και δικαιοσυγκριτικέςπαρατηρήσεις∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 25 τον ίδιο ΔίκαιοΑποδείξεως σ 248 επ ο οποίος υπογραμμίζει την εξατομίκευσητου εγγράφου και δεν θέτει ως sine qua non όρο τον ειδικότεροπροσδιορισμό του∙ Σύμφωνη με την αντίληψη αυτή η ΕφΘεσ11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ όμοια η ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ2004 1030∙ πρβλ εδώ και Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 429 επ καιΣτοϊκό σ 35 επ όπου υπογραμμίζεται - ειδικά για ταεπαγγελματικά βιβλία ndash το ανεφάρμοστο των νομολογιακώνεπιταγών όταν πρόκειται για τήρηση βιβλίων σε ηλεκτρονικήμορφή) 21 Στη νομολογία επικρατεί πάντως μια ξεκάθαρη τάσηαπόρριψης αγωγών λόγω αοριστίας εφόσον δεν έχει λάβει χώραειδικός προσδιορισμός του εγγράφου και αναφορά τουπεριεχομένου τους (ΑΠ 17711988 ΕΕΝ 1989 850 [βιβλιάριοενσήμων ΙΚΑ]∙ ΑΠ 5081993 ΕλλΔνη 1994 1299∙ ΕφΑθ 24562002 Δ33 (2002) 658 ΕφΘεσ 18522003 Αρμ 2004 1155∙ ΕφΠειρ4371996 ΔΕΕ 1996 697∙ ΕφΠειρ 11571996 ΔΕΕ 1997 723∙ ΠΠρΡεθ1032000 DE LEGE 2005 83∙ ΜΠρΑθ 173921997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ127071999 ΕΕμπΔ 1999 751∙ ΜΠρΑθ 15152005 ΔΕΕ 2005 571∙ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ [αοριστία λόγω μη αναφοράςσελίδων εμπορικού βιβλίου]∙ ΕφΛαρ 2121974 Δ 6 (1975) 716 επ(717 επ)∙ ΜονΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257 επ∙ ΜΠρΘεσ49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ [ατομικώς και ακριβώς ναπεριγράφεται το περιεχόμενο και ο αριθμός η ποσότητα τωνσελίδων]∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650) [ούτεχονδρικώς δεν προσδιορίζεται το περιεχόμενό των εγγράφων]∙ ΑΠ15651998 ΔΕΕ 1999 491 [τιμολόγια έγγραφα μεταφοράςεμπορευμάτων]∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΕφΛαρ 292002ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΜΠρΑθ 97192000 ΕπισκΕΔ 2001 1148 επ[αποφάσεις ΔΣ και ΓΣ τιμολόγια δελτία αποστολής εμπορικά

21

βιβλία]∙ ΑΠ 9532002 ΝΟΜΟΣ [καταστάσεις προσωπικού θεωρημένεςαπό την Επιθεώρηση Εργασίας]∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ [καταστάσειςηχογραφημάτων τμήμα βιβλίου αποθήκης]∙ΕφΑθ 146981988 ΕλλΔνη1993 1366 [στελέχη αποδείξεων αποθήκης]∙ ΕφΑθ 17411994ΕλλΔνη 1995 1261∙ ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141 [φάκελοςνοσηλευθέντος προσώπου]∙ ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ∙ ΠΠρΑθ13261989 ΑρχΝ 1989 468)∙ ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ= ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ [κίνηση τραπεζικών λογαριασμών]∙ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ [φύλλα μητρώου και λοιπέςκαταστάσεις πιστωτικού ιδρύματος]∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ[βεβαίωση εργοδότη με αναφορά σε συγκεκριμένη νομοθετικήρύθμιση]∙ ΕφΑθ 31501969 ΝοΒ 18 (1970) 445 επ (446)∙ ΠρΑθ10461968 ΝοΒ 16 (1968) 652 επ∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32(1984) 1575∙ για περαιτέρω νομολογία βλ Παϊσίδου σ 136 υπ192 Υπάρχουν πάντως και αποφάσεις που έκαναν δεκτό το σχετικόαίτημα (βλ ΑΠ 2821971 ΝοΒ 19 (1971) 872 επ [απορρίπτειμερικά (βιβλιάριο δανείων και χαρτόδεμα) αλλά κάνει δεκτή τηναίτηση ως προς τραπεζικό βιβλιάριο] ΜΠρΑθ 17332000 ΔΕΕ 2000746 επ η οποία διέταξε την επίδειξη (και χορήγησηαντιγράφων) όλων των οικονομικών καταστάσεων που εμφανίζουντις μηνιαίες εισπράξεις του καθrsquo ου φροντιστηρίου καθώς καιτου μαθητολογίου του που αναφέρονται στο χρονικό διάστημα απόΣεπτεμβρίου 1996 μέχρι τέλους Δεκεμβρίου 1999 προκειμένου ηαιτούσα να ασκήσει τα εκ της συμβάσεως δικαιόχρησης απορρέονταδικαιώματά της∙ ΜΠρΑθ 222961995 ΔΕΕ 1996 597 επ∙ ΜΠρΚατ8591999 ΔΕΕ 2000 75 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2000 123 επ [επίδειξητου συνόλου αλληλογραφίας])22 Ο ισχυρός αντίλογος προσάπτει στην κρατούσα γνώμη τηνπαραβίαση των άρθρων 6 sect 1 και 13 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ (βλ ήδηΓέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 120 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 687 επ και αναλυτικά Παϊσίδου σ 57 επ) καιεισηγείται το χαρακτηρισμό του δικογράφου ως ορισμένου laquoόταντα αιτούμενα έγγραφα περιγράφονται με τρόπο που επιδέχεταιεξειδίκευση και εξατομίκευση και υπάρχει αντικειμενικήαδυναμία του αιτούντος να τα προσδιορίσει εκ των προτέρωνεπακριβώςraquo (Μανιτάκης ΕλλΔνη 2003 365 επ όπου και πλήθοςαποφάσεων του ΕΔΔΑ (369 επ) 371 επ∙ όμοια και ο ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 621 επ που κάνει λόγο για laquoασφυκτικέςraquo καιlaquoυπέρμετρα αυστηρέςraquo προϋποθέσεις (σ 623) οι οποίες οδηγούνστην κατάλυση των θεμελιακών δικαιωμάτων που προστατεύονταιαπό τις ανωτέρω διατάξεις (όμοια και ο Νίκας 537 laquoαπαίτηση hellipδυσβάστακτη hellip για τον αιτούνταraquo) ενώ και ο Γιακουμήςυπογραμμίζει ότι η laquoη πρακτική αυτή που αχρηστεύει σε μεγάλοβαθμό τη χρησιμότητα του θεσμούhellip φθάνει δυστυχώς μέχριακροτήτωνraquo (Γιακουμής Δ 27 (1996) 518 επ όπου και πολύενδιαφέρουσες αναφορές στη γερμανική και αυστριακή ρύθμιση)

22

Υπερβολική αυστηρότητα διαπιστώνεται άλλωστε και στο πλαίσιοεξέτασης της ίδιας προβληματικής από την οπτική γωνία τωνεπαγγελματικών βιβλίων (βλ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ308 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 (2002) 687 επ Στοϊκόσ 35 επ με περαιτέρω παραπομπές) Μολαταύτα το Ακυρωτικόμας αποφάνθηκε πρόσφατα ότι laquohellipοι εισαγόμενες από τη διάταξη του άρθρου902 ΑΚ προϋποθέσεις για την άσκηση αγωγής επιδείξεως εγγράφων δεν περιορίζουνστον πυρήνα του το δικαίωμα του προσώπου να προσφύγει στο δικαστήριο και ναζητήσει με τον τρόπο αυτό ανάλογη δικαστική προστασία και επομένως δενδημιουργείται αντίθεση στις μνησθείσες διατάξεις της ΕΣΔΑ και του Συντάγματοςraquo(ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 πρβλ και ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 659 επ με κριτικές παρατηρήσεις Μπέη 661 επ = ΕΕμπΔ2002 331 επ όπου και σύμφωνη (προς την απόφαση) γνωμοδότησηΡόκα 336 επ [342 επ])23 Η τοπική αρμοδιότητα καθορίζεται στη γνωστή δικαιοδοτικήβάση της κατοικίας του φυσικού ή της έδρας του νομικούπροσώπου που κατέχει το επίδικο έγγραφο (Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 21 όπου και σχετική νομολογία∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ19 (1971) 491 επ) χωρίς να αποκλείεται πάντως και ηεπιστράτευση της δωσιδικίας της συνάφειας (ειδικότερα βλΝικολόπουλο άρθρ 902 αρ 21 τον ίδιο Δίκαιο Αποδείξεως σ247) Κατά την κρατούσα άποψη καθrsquo ύλην αρμόδιο δικαστήριοείναι (λόγω του μη αποτιμητού της αξίωσης σε χρήμα) και πάλιτο Πολυμελές Πρωτοδικείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 20∙Παϊσίδου σ 47 και υπ 63 όπου πλήθος παραπομπών∙ ΑΠ16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΕφΚερκ 321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ)με παρατηρήσεις Σταματόπουλου ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971)491 επ) Ωστόσο υποστηρίζονται και αποκλίνουσες απόψεις (υπέρτης αρμοδιότητας του Ειρηνοδικείου προς εκδίκαση με βάση τηδιαδικασία μικροδιαφορών λόγω της φύσης του αντικειμένου τηςαξίωσης δηλαδή του εγγράφου Μπέης Δ 11 (1980) 198∙Γιακουμής Δ 27 (1996) 519 Αντίθετοι οι Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 20 Παϊσίδου σ 48 που αμφισβητούν την ερμηνευτικήσύλληψη της έννοιας του αντικειμένου της δίκης) Επίσηςσποραδικά η νομολογία θεώρησε ως αρμόδιο το Μονομελές Πρκείολόγω της ειδικής διαδικασίας στο πλαίσιο της οποίαςυποβλήθηκε το σχετικό αίτημα (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972)1463 [πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας άρα εφαρμογή 17 sect 2 ΚΠολΔ]ΕιρΑθ 29861980 Δ 12 (1981) 176 επ [παραπέμπει στο ΜονΠρ(εργατικές διαφορές) λόγω συνάφειας με την κύρια αγωγή]24 Όπως και στο πλαίσιο εξέτασης του άρθρου 901 ΑΚ έτσι καιεδώ σημειώνεται η εφαρμογή της τακτικής διαδικασίας (ΡάμμοςΑρχΝ 1955 265 ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451 αρ 5)που συνεπάγεται τη διεξαγωγή της δίκης με βάση τουςαντίστοιχους κανόνες απόδειξης (Κρουσταλάκης Δ 1 (1970) 648

23

επ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 επ Γκόγκας Δ 18(1987) 826 για τις λεπτομέρειες αναφορικά με την επιρροή τωνάρθρων 450 επ ΚΠολΔ στο στάδιο της αποδεικτικής διαδικασίαςβλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 16 επ) Έχει κριθεί πως το άρθρο670 ΚΠολΔ δεν αποτελεί κώλυμα έκδοσης απόφασης περί επίδειξηςεγγράφων κατά το άρθρο 451 ΑΚ (ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566επ Contra ΕφΑθ 33671979 ΝοΒ 28 (1980) 796 ΕφΑθ 76441982ΝοΒ 31 (1983) 73 επ (74) [για τα άρθρα 637-646 ΚΠολΔ])

24

25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στηνπρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιοικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγοςείναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του ΠολυμελούςΠρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία ανσυνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη τηνκύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται ταθεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικάαπόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ= Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ)θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω τωνεγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη καιμετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) τηνεπιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού τωνασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχωναποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετεςπαρατηρήσεις Μπέη ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27(1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982)201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατάτης επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψηασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτησητης κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής πουσκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004)1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησηςφέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικαμέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέηυποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo

25

αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (ΜπέηςΔ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όριατης προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτήυιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27(1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΑθ256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27(1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης τηςδικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρεπίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριολόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίουζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά τοουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει τηναπόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ οίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωσηάσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερώναπό την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρωνπροϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιοτης επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264επ)26 Η απόφαση που εκδίδεται αναπτύσσει τις συνήθεις έννομεςσυνέπειες κάθε δικαστικής απόφασης και προσβάλλεται με ένδικαμέσα σύμφωνα με τα γενικώς ισχύοντα (Γέσιου-Φαλτσή ΔίκαιοΑποδείξεως σ 308 Γιακουμής Δ 27 (1996) 523) Σχετικά με τηνεκτέλεση της απόφασης περί επίδειξης εφαρμόζονται τα άρθρα 941και 946 ΚΠολΔ (βλ σχετικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 32∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 452 αρ 1 Γιακουμή Δ 27(1996) 521 επ Παϊσίδου σ 52 επ και 242 επ∙ ΑΠ 6182003ΕλλΔνη 2003 1288∙ ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ 2004 1030∙ ΕφΚερκ321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ) με παρατηρήσειςΣταματόπουλου ∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ ΜΠρΑθ28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463∙ ειδικά για την επίδειξηεπαγγελματικών βιβλίων βλ Στοϊκό σ 32 επ) που αξιώνουντουλάχιστον προσωρινή εκτελεστότητα ενώ το αίτημαπροσωποκράτησης προϋποθέτει βέβαια τελεσιδικία της σχετικήςαπόφασης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31)

Άρθρο 903 -Πώς γίνεται

Η επίδειξη του πράγματος η του εγγράφου γίνεται στον τόπο όπου βρίσκεται κατά το χρόνο της αίτησης εκτός αν ο ένας ή ο άλλος αξιώσει για σπουδαίο λόγο την επίδειξη αλλούΟ κίνδυνος και οι δαπάνες της επίδειξης βαρύνουν εκείνον που την αξιώνει

26

Ο κάτοχος μπορεί να αντιτάξει άρνηση εφόσον δεν προκαταβάλλονται οι δαπάνες και δεν παρέχεται ασφάλεια για ενδεχόμενη ζημία

Α Η ρύθμιση της έννομης σχέσης επίδειξης πράγματος ή εγγράφου

1 H διάταξη του άρθρου 903 ΑΚ εφαρμόζεται τόσο στηνεπίδειξη πράγματος όσο και εγγράφου είναι δηλαδήσυμπληρωματική ρύθμιση των άρθρων 901 και 902 Οι συντάκτεςτου Κώδικα εμπνεύστηκαν τη ρύθμιση από την sect 911 γερμΑΚ και τοάρθρο 86 sect 4 και 5 του γαλλοϊταλικού Κώδικα Ενοχών Εδώ ονομοθέτης εξειδικεύει τον τόπο υλοποίησης του δικαιώματος (sect1) ρυθμίζει τα ζητήματα της κατανομής του κινδύνου και τωνεξόδων επίδειξης (sect 2) και προβλέπει δυνατότητα εναντίωσηςτου κατόχου του εγγράφου υπό την προϋπόθεση συνδρομήςσυγκεκριμένων προϋποθέσεων (sect 3) Πρόκειται πάντως για διάταξηενδοτικού δικαίου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 1∙ ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 2∙ Παϊσίδου σ 51 επ)

Ι Διεξαγωγή της επίδειξης

2 Οι λεπτομέρειες που αφορούν στον τον τόπο επίδειξηςκαθορίζονται στην πρώτη παράγραφο Με βάση τη ρύθμιση δύοείναι οι νοητοί τόποι Κατά κανόνα αυτή θα λαμβάνει χώρα στοντόπο που βρίσκεται το έγγραφο Ως τόπος δεν πρέπει πάντως ναγίνεται αντιληπτός ο συγκεκριμένος χώρος που βρίσκεται τοαντικείμενο αλλά γενικότερα η τοπική περιφέρεια όπως αυτή θαπροσδιορίζεται με βάση τους κανόνες της συναλλακτικής πίστηςκαι των χρηστών ηθών (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 1 ΓεωργιάδηςΑπ όπ αρ 27 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3) Στηνπερίπτωση αυτή μάλιστα μπορεί να διαταχθεί η επιστροφή τουαντικειμένου στην αρχική του τοποθεσία με δαπάνες του κατόχουαν ο τελευταίος προέβη σε μεταφορά του σε χρονικό σημείομεταγενέστερο της υποβολής της αίτησης (Γεωργιάδης Απ όπ αρ27) ενώ δεν αποκλείεται και αξίωση αποζημίωσης σε βάρος τουεφόσον αποδειχθεί δόλος στο πρόσωπο του κατόχου ως προς τημεταφορά του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 5∙Βαθρακοκοίλης όπ)

Κατrsquo εξαίρεση και υπό τον όρο της συνδρομής σπουδαίουλόγου επίδειξη μπορεί να ζητηθεί και σε άλλον τόπο (με ρητήαίτηση η οποία θα προσδιορίζει τον τόπο αυτόν ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3α) ο οποίος δεν προσδιορίζεται στηδιάταξη αλλά θα καθορίζεται από τις περιρρέουσες περιστάσειςτης υπόθεσης Το σχετικό αίτημα μπορούν μάλιστα να υποβάλουναμφότερα μέρη Απαιτείται πάντως συγκεκριμενοποίηση του τόπουστο δικόγραφο (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 2) Υπό την αόριστηέννοια του σπουδαίου λόγου δύνανται να ενταχθούν διάφορεςπεριστάσεις όπως σοβαροί λόγοι υγείας των μερών

27

διαπροσωπικές έριδες που καθιστούν δυσχερή ή οχληρή την επαφήτων μερών (Ζέπος σ 681) αλλά και λόγοι που άπτονται τηςιδιοσυστασίας του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 6(εύθραυστον δυσμετακόμιστον πολύτιμον)∙ Νικολόπουλος άρθρ903 αρ 1∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 28 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 3α) Σε περίπτωση που δεν ευδοκιμήσει το σχετικόαίτημα διατάσσεται η επίδειξη στον τόπο που εξαρχής βρισκόταντο αντικείμενο κατά το χρόνο υποβολής της αίτησης (Αποστολίδηςάρθρ 903 αρ 2) 3 Αντίθετα ο τρόπος επίδειξης δεν ρυθμίζεται στο νόμο(πρβλ Στοϊκό σ 34 επ και Παϊσίδου σ 138 επ για τοειδικότερο ζήτημα του τρόπου επίδειξης των επαγγελματικώνβιβλίων) Επικρατεί η άποψη κατά την οποία για την αναζήτησητου κατάλληλου τρόπου επίδειξης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οιαρχές της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών(Βαρυπομπιώτης ΕΕΝ 40 (1973) 92 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 26Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) καθώς επίσης η φύσητου αντικειμένου και η έννοια της επίδειξης (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 3) Σε κάθε περίπτωση πάντως επίδειξη δενισοδυναμεί με χρήση του πράγματος (Μαντζούφας σ 484) ή καιαπόδοσή του (Νικολόπουλος Δίκαιο Αποδείξεως σ 250) Δύναταιέτσι να υλοποιηθεί το δικαίωμα με την οπτική (ολική ή μερική)εξέταση θεώρηση του πράγματος εγγράφου ή και τη λήψηαντιγράφου (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31∙ Παϊσίδου σ 52 καισ 126 επ όπου και έρευνα περί της διακριτικής ευχέρειας τουδικαστή να διατάξει και την προσκόμιση του πρωτότυπου ανάλογαμε τις περιστάσεις της εκάστοτε διαφοράς∙ ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ20 (1972) 1463 [αντίγραφο πρακτικού ΓΣ πολυκατοικίας]∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ νέα αίτηση για λήψη τωνίδιων αντιγράφων που χορηγήθηκαν στο πλαίσιο της πρώτηςαπόφασης απορρίπτεται λόγω έλλειψης εννόμου συμφέροντοςΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) ή φωτογράφησης του εγγράφου(Μαντζούφας σ 485) δεν αποκλείεται όμως να απαιτείται γιατην ολοκληρωμένη εκπλήρωση της αξίωσης επίδειξης και η εξέτασήτου με τη χρήση και άλλων αισθήσεων όπως για παράδειγμα τηςόσφρησης ή ακόμη και της γεύσης υπό την αυτονόητη ωστόσοπροϋπόθεση της μη χειροτέρευσης του ίδιου του πράγματος(Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 11∙ Γεωργιάδης Απ όπ) Το ίδιο ισχύεικαι για τον αποχωρισμό συστατικού του πράγματος χωρίς τονοποίον δεν είναι εφικτή η επίδειξη (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 12)Δεν αποκλείεται τέλος η ενάσκηση του σχετικού δικαιώματος όχιαυτοπροσώπως από τον αιτούντα αλλά από το δικαστήριοπραγματογνώμονα (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 8∙ Καυκάς σ 627 οοποίος αναφέρεται σε laquoεμπειροτέχνηraquo) ή και αντιπρόσωπό του(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) ο οποίος διαθέτειειδικές γνώσεις πχ της γλώσσας σύνταξης του εγγράφου (Ζέπος

28

σ 680 υπ 2) ενώ και ο υπόχρεος μπορεί να εκπληρώσει τηνυποχρέωσή του μέσω αντιπροσώπου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 10)Τέλος σε περίπτωση επίδειξης επαγγελματικούεμπορικούβιβλίου η εξέταση από τον αιτούντα περιορίζεται στοσυγκεκριμένο τμήμα που ζητήθηκε και όχι σε επεξεργασία τουσυνόλου των εγγραφών (Καυκάς σ 628∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 9)

Στην περίπτωση λήψης αντιγράφου ο ενάγων δύναται να ζητήσειεπίδειξη του πρωτότυπου και αναπαραγωγή του ενώπιόν του προςαποφυγή παρείσφρησης πλαστογραφίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ13∙ Παϊσίδου σ 127) Σημειώνεται ακόμη πως επίδειξη δενισοδυναμεί με την απλή πρόσβαση του αιτούντος στο αρχείο τουυπόχρεου Ο τελευταίος έχει καθήκον να παραδώσει το έγγραφοστα χέρια του δικαιούχου και όχι να τον εξαναγκάσει σεαναζήτησή του από έναν ευρύτερο αριθμό εγγράφων (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 10 in fine) 4 Τέλος μνείας χρήζει και η με βάση το άρθρο 232 sect 1 γ΄ΚΠολΔ δυνατότητα (βλ εδώ ΑΠ 17921983 Δ 16 (1985) 652 Δενυποχρεούται ο δικαστής να πράξει τα προβλεπόμενα απορρίπτεισχετικό λόγο αναίρεσης) προσαγωγής του εγγράφου κατά τησυζήτηση (βλ εφαρμογή της ρύθμισης από ΑΠ 6651971 ΝοΒ 20(1972) 219 ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22 (1974) 1076) η οποία όμωςυπόκειται σε εντελώς διαφορετικές προϋποθέσεις από αυτές τουάρθρου 902 ΑΚ και αποτελεί ουσιαστικά προστάδιο της αγωγήςτου άρθρου 902 ΑΚ σε περίπτωση μη συμμόρφωσης του υπόχρεου(αναλυτικά βλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 34∙ Παϊσίδου σ 205επ∙ ΜΠρΑθ 29741987 ΕλλΔνη 1989 939∙ ΜΠρΠειρ 7871995ΕΤρΑξΧρΔ 1999 684 επ)

ΙΙ Κίνδυνος και δαπάνες της επίδειξης

1 Κίνδυνος

5 Η υλοποίηση του δικαιώματος επίδειξης δεν αποκλείεται ναέχει ως συνέπεια την έκθεση του αντικειμένου σε πιθανούςκινδύνους Σε αυτές μπορούν να συγκαταλεχθούν οι ειδικότερεςφυσικές συνθήκες που επικρατούν κατά το χρόνο επίδειξης οτρόπος εξέτασης του αντικειμένου αλλά και η πιθανή μεταφοράτου Ο νόμος εύλογα λοιπόν κατανέμει τον κίνδυνο σε βάρος τουαιτούντος ο οποίος άλλωστε είναι εκείνος που επιδιώκει τηνεπίδειξη προς ικανοποίηση ίδιων εννόμων συμφερόντων(Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 30Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 6∙ Παϊσίδου σ 52)6 Στην έννοια του κινδύνου υπάγεται συνεπώς κάθε τυχαίογεγονός (πχ χειροτέρευση ή καταστροφή του πράγματοςΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 903 αρ 6) που σχετίζεται άμεσα ήέμμεσα με την υλοποίηση του σχετικού δικαιώματος (Μαντζούφαςσ 486 υπ 15) όχι όμως και εκείνα που συναρτώνται με τη

29

φύση του προς επίδειξη αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 13Γεωργιάδης Απ όπ)

Ενδεχόμενη επέλευση του κινδύνου θα συνεπάγεται τηνυποχρέωση αποκατάστασης κάθε θετικής και αποθετικής ζημίας σεβάρος του αιτούντος την επίδειξη και υπέρ όλων των προσώπωνπου μπορούν να στοιχειοθετήσουν την ύπαρξη δικαιώματος στοαντικείμενο (κύριος κάτοχος τρίτος) (Γεωργιάδης Απ όπ)

2 Δαπάνες

7 Ως λογικό επακόλουθο της ανάληψης του κινδύνουπροβλέπεται και η επιβάρυνση του αιτούντος και με τις σχετικέςδαπάνες επίδειξης η μορφή των οποίων δύναται να ποικίλλειπχ δαπάνες αποχωρισμού συστατικού του πράγματος έξοδαμετάβασης στον τόπο που βρίσκεται το πράγμα ή μεταφοράς τουτελευταίου στον τόπο που πρέπει να επιδειχθεί (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 31) καθώς και δαπάνεςέκδοσης αντιγράφων ιδίως σε περίπτωση χορήγησης αποσπασμάτωνεμπορικών βιβλίων που μπορούν να ανέρχονται σε εκατοντάδεςσελίδων (Παϊσίδου σ 129) Το ύψος τους καθορίζεται σεπερίπτωση διαφωνίας των μερών από το δικαστήριο (Καυκάς σ630)

3 Δικαίωμα άρνησης του κατόχου

8 Στην τρίτη παράγραφο θεσπίζεται δικαίωμα του κατόχου νααντιτάξει άρνηση ενόσω ο αιτών δεν διασφαλίζει προκαταβολικάδηλαδή πριν από την επίδειξη (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 4∙Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 3) τον κάτοχο έναντι ενδεχόμενων ζημιώντου αντικειμένου Το ύψος τους θα καθοριστεί από τοδικαστήριο στη βάση των άρθρων 162 επ ΚΠολΔ χωρίς πάντως νααποκλείεται και συμφωνία των μερών (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 9) Δεν πρόκειται για άρνηση υπό τη δικονομική-στενή έννοια του όρου (στη διευκρίνιση αυτή προβαίνει οΝικολόπουλος άρθρ 903 αρ 6) αλλά για έκφανση της ένστασηςπίσχεσης (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 8∙ Παϊσίδου σ52 υπ 81) Ισχύουν δηλαδή όσα προβλέπονται στο άρθρο 325 Τοσχετικό δικαίωμα του κατόχου προβάλλεται παραδεκτά και με τηνανακοπή του άρθρου 933 ΚΠολΔ στο στάδιο της αναγκαστικήςεκτέλεσης με δεδομένη τη μη εφαρμογή του άρθρου 330 ΚΠολΔ στησυγκεκριμένη περίπτωση (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 7 ΓεωργιάδηςΑπ όπ 32 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 10)Υποχρέωση πάντως του αιτούντος να προβεί σε καταβολή τωνσχετικών εξόδων ήδη στο στάδιο υποβολής της αίτησης δενυπάρχει (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 14∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ903 αρ 7) Κατά συνέπεια δεν πάσχει αοριστία το δικόγραφοτης αίτησης όταν δεν μνημονεύεται η προκαταβολή των δαπανών ήη παροχή ασφάλειας (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ όπ αρ 8)

30

Πρέπει ακόμη να αναφερθεί και άλλη μια περίπτωσηεπιτρεπτής άρνησης του κατόχου προς επίδειξη η οποία πηγάζειαπό την αρχή της καλής πίστης παρέχοντας στον κάτοχο τοδικαίωμα άρνησης όταν θίγονται ή κινδυνεύουν δικά του έννομασυμφέροντα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 30)9 Άρνηση επίδειξης προβλέπουν και τα άρθρα 450 sect 2 και 452sect 3 ΚΠολΔ (αναλυτικά ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 450 αρ5) τα οποία εφαρμόζονται αναλογικά και στο πλαίσιο των άρθρων901 επ ΑΚ (Παϊσίδου σ 55 υπ 92 και αναλυτικά σ 163επ) Η σχετικά νομολογία είναι πλούσια (ενδεικτικά βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ) Κρίθηκε ότι δεν συντρέχει σπουδαίος λόγος άρνησηςεπίδειξης χορήγησης αντιγράφου της έκθεσης εκτίμησης τηςεπιτροπής του άρθρου 15 νδ 7971971 (ΠρΛαμ 7321975 ΑρχΝ1975 53) Απορρίφθηκε εξάλλου ισχυρισμός περί καθήκοντοςεχεμύθειας προσωπικού ΟΤΕ (ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491επ) Επίσης δεκτή έγινε Αγωγή επίδειξης εγγράφου μεπεριεχόμενο το ιατρικό ιστορικό της αποβιώσασας συζύγου τουενάγοντος με παράλληλη απόρριψη του επικαλούμενουεπαγγελματικού απορρήτου που προβλήθηκε από το εναγόμενονοσοκομείο (ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141)∙ αγωγή επίδειξηςκαι λήψης αντιγράφων ληξιαρχικών καταστάσεων γεννήσεων παράτο επικαλούμενο απόρρητο από την πλευρά του εναγόμενου ΟΤΑ(ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999 225 επ)∙ αίτηση επίδειξηςάδειας καντίνας και της σχετικής γνωμάτευσης της αρμόδιαςνομαρχιακής υπηρεσίας (με παράλληλη απόρριψη του ισχυρισμούτου καθrsquo ου περί προστασίας απορρήτου ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ1998 816) καθώς και αίτημα επίδειξης κίνησης ή σύμβασηςτραπεζικού λογαριασμού παρά το επικαλούμενο τραπεζικόαπόρρητο (ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΘεσ 246791997Αρμ 1997 1278 επ∙ βλ και ΕφΑθ 14831976 ΝοΒ 24 (1976)444) Αντίθετα απορρίφθηκαν αιτήσεις επίδειξης πορίσματοςτραπεζικού ελέγχου λόγω επαγγελματικού φορολογικού υπηρεσιακού απορρήτου (ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708 μεπαρατηρήσεις Νικολαΐδη∙ ΠΠρΑθ 101311991 ΝοΒ 41 (1993) 532 επΑπορριπτέα κρίθηκε εξάλλου αίτηση επίδειξης εσωτερικήςαλληλογραφίας δημόσιας υπηρεσίας (ΠρΑθ 10461968 ΝοΒ 16(1968) 652 επ) Αναλυτικά βλ Παϊσιδου σ 176 επ Πρβλσχετικά και τον προβληματισμό του Γιακουμή Δ 27 (1996) 525)

ΙΙΙ Ευθύνη του υπόχρεου προς επίδειξη

10 Καταληκτικά πρέπει να σημειωθεί πως η ενδεχόμενηαδικαιολόγητη άρνηση συμμόρφωσης του κατόχου με όσα επιτάσσειη σχετική δικαστική απόφαση οδηγεί στην εφαρμογή του άρθρου366 ΚΠολΔ μέσω του παραπεμπτικού κανόνα του άρθρου 452 sect 2ΚΠολΔ (Μπέης άρθρ 452 αρ 3 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως

31

σ 310∙ βλ ενδεικτικά ΑΠ 7811974 ΝοΒ 23 (1975) 328 επ ΑΠ12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 και ειδικά ως προς τοειδικότερο ζήτημα της κατανομής του βάρους απόδειξης ΑΠ7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ [567] ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22(1974) 1076 [δε συνεπάγεται ανεπίτρεπτη μεταβολή του βάρουςαπόδειξης η εφαρμογή του άρθρου 366 μέσω 452 sect 2] Πρβλ τέλοςΑΠ 12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 [δυνατή κατrsquo ανέλεγκτη κρίσηη συναγωγή σιωπηρής ομολογίας κατrsquo εφαρμογήν 366]) ενώ δεναποκλείεται και η καταδίκη του σε αποκατάσταση κάθε περαιτέρωζημίας που συναρτάται με την άρνηση επίδειξης με βάση τιςδιατάξεις περί μη εκπλήρωσης της παροχής (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ2∙ Γεωργιάδης Απ όπ 33) Αν πάντως επέλθει πλήρης ικανοποίησητου ενάγοντος ο τελευταίος δεν μπορεί να επανέλθει με νέααγωγή βασιζόμενη στην αρχική του αξίωση από το πράγμα(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 11 και 902 αρ 11)

32

• 2 Παράλληλα προς τα άρθρα 902-903 εφαρμόζονται εξάλλου και οι διατάξεις των άρθρων 654 (ΕφΑθ 31521972 ΝοΒ 20 (1972) 939 επ με σημείωση Παπαδημητρίου) και 755 στο πλαίσιο της σύμβασης εργασίας και της εταιρίας αντίστοιχα ενώ μνεία πρέπει να γίνει και στα άρθρα 14-16 ΕΝ τα οποία εφαρμόζονται ως προς το ειδικότερο θέμα της επίδειξης εμπορικών βιβλίων (αναλυτικά βλ Στοϊκό σ 30 επ) Αξιομνημόνευτα είναι επίσης τα άρθρα 303-304 και 1201 και 1340 ΑΚ ως παραπλήσιες μορφές της επίδειξης οι οποίες εφαρμόζονται παράλληλα και απόλυτα ανεξάρτητα από τις εδώ εξεταζόμενες ρυθμίσεις
• 3 Από την άλλη πλευρά όλες οι προαναφερόμενες διατάξεις συμπληρώνονται από τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ με τα οποία καθορίζονται οι ειδικότερες δικονομικές κατά κύριο λόγο προϋποθέσεις επίδειξης και εκτέλεσης της απόφασης για την επίδειξη εγγράφων (για το προγενέστερο καθεστώς των άρθρων 429-434 ΠολΔ βλ Παϊσίδου σ 16 επ) Οι μόλις προαναφερόμενες διατάξεις δεν οδήγησαν ούτε σε κατάργηση ούτε σε συρρίκνωση του πεδίου εφαρμογής των ρυθμίσεων του ουσιαστικού δικαίου (η θέση αυτή είναι αδιαμφισβήτητη σε θεωρία και νομολογία βλ Ράμμο ΕρμΑΚ 902 αρ 2∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 2 και 3∙ ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 450 αρ 1 Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1∙ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 608 επ Για τη γενικότερη συζήτηση που προκλήθηκε από τη συνύπαρξη των ουσιαστικών και δικονομικών διατάξεων περί επίδειξης εγγράφων βλ αναλυτικά Παϊσίδου σ 37 επ) Η βασική διάκριση που επικρατεί στην επιστήμη είναι η ακόλουθη Οι διατάξεις του ΑΚ (δηλαδή τόσο η γενική ρύθμιση των άρθρων 902 επ ΑΚ όσο και οι προαναφερόμενες διατάξεις των άρθρων 654 και 755 ΑΚ στις οποίες πρέπει να προστεθούν και αυτές των άρθρων 1200 1201 1339 και 1340 ΑΚ βλ σχετικά Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 υπ 10) εφαρμόζονται ανεξάρτητα από την ύπαρξη εκκρεμούς δίκης ενώ αντίθετα τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ συνδέονται άμεσα με την τελευταία (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) 450 αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 επ Νίκας σ 533 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 246 επ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Κουτσουράδης σ 265 Παϊσίδου σ 35 επ 39∙ ΑΠ 12641983 Δ 15 (1984) 400 με ενημερωτικό σημείωμα Σταματόπουλου∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 ΜΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257∙ Πρβλ όμως Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 609 ο οποίος εισηγείται την ερμηνευτική διαστολή των διατάξεων του ΚΠολΔ ακόμη και όταν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη∙ την κατασκευή αυτή αποκρούει η Παϊσίδου σ 42 και σ 53 επ ειδικά σε σχέση με τη θεμελίωση της αξίωσης και του εννόμου συμφέροντος ενώ παράλληλα απορρίπτει και τη μεταφύτευση των προϋποθέσεων του ΑΚ περί εννόμου συμφέροντος στην αίτηση των άρθρων 450 επ ΚΠολΔ Βλ επίσης την ανάλυση από τους Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 679 επ) Ωστόσο τα προαναφερόμενα πλέγματα διατάξεων εφαρμόζονται αρκετές φορές αναλογικά τόσο στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης όσο και εκτός αυτής (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2 και 17∙ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1) εκεί δηλαδή που υπάρχει ρυθμιστικό κενό
• A Έννοια - Σκοπός
• A Έννοια
• 1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω της οποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στη θεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότητα ποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενων ελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)
• • 4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφων ρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οι προϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικού αιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσι και υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679 Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ 10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979) 563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωση Παπαδημητρίου∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσεις Αντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994 668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτηση γίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δεν εφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]
  • 10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύει περιοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμου συμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δεν πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιας και μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος του αιτούντος
  • 13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά και διαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχει ενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς το συμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τις περισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά τον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναι αναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περί συμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφο πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ 44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτή συστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής και κατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίες συμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τον κάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούν έτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργου δωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχα έγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίων ιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσεις αναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ή βιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται από μέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ 38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτής διορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν το αίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και το σωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπ Επιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή και όταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεση αδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδου σ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωση αυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικά βιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)
  • 25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στην πρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιο ικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγος είναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του Πολυμελούς Πρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία αν συνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη την κύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται τα θεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικά απόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω των εγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη και μετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) την επιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού των ασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ 534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχων αποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ 36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Μπέη∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατά της επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψη ασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτηση της κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ 270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής που σκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησης φέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέη υποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (Μπέης Δ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όρια της προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτή υιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27 (1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27 (1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης της δικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν 1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρ επίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριο λόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίου ζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά το ουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει την απόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ ο ίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωση άσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερών από την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρων προϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιο της επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264 επ)

ΝΟΜΟΣ) ενώ η σχετική αξίωση δεν υπόκειται σε αυτοτελήπαραγραφή (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 14) Η υποχρέωση προςεπίδειξη είναι πραγματοπαγής και δεν εξαρτάται από κάποιαάλλη κύρια υποχρέωση του κατόχου έναντι του αιτούντος(Γιακουμής Δ 27 (1996) 513 Κουτσουράδης σ 434 Παϊσίδου σ46)

Γ Νομοθετική ρύθμιση

3 Πρότυπη ρύθμιση του άρθρου 902 ΑΚ αποτελεί η sect 810 γερμΑΚ(Γιακουμής Δ 27 (1996) 513 Παϊσίδου σ 40 υπ 22) και τοάρθρο 86 sect 2 Γαλλο-ιταλικού σχεδίου ενοχών ενώ παρεμφερούςπεριεχομένου είναι και το άρθρο 963 του ελβετικού ΚώδικαΕνοχών

Δ Προϋποθέσεις γέννησης της αξίωσης επίδειξης

4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφωνρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στοπλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οιπροϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικούαιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσικαι υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωσηΠαπαδημητρίου ∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσειςΑντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτησηγίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δενεφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]

Ι Οι προϋποθέσεις κατά τον ΑΚ

5 Δύο είναι οι βασικές προϋποθέσεις για την ευόδωση τουαιτήματος επίδειξης Πρώτον η κατοχή του εγγράφου από τονκαθrsquo ου η αίτηση και δεύτερον η στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος στο πρόσωπο του αιτούντος η οποία εξειδικεύεταισε τρεις ειδικότερες περιπτώσεις οι οποίες θα αναλυθούν στησυνέχεια

1 Κατοχή εγγράφου

6 Η διάταξη αναφέρεται σε έγγραφο που βρίσκεται στην κατοχήάλλου χωρίς να ενδιαφέρει ο τρόπος με τον οποίον το έγγραφο

12

περιήλθε σε αυτόν (ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 902 αρ 4 Παϊσίδουσ 46) Ο εκάστοτε κάτοχος ο οποίος δεν είναι αναγκαίο ndashαλλά δεν αποκλείεται - να είναι και νομέας ή κύριος αυτού(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 13∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 10∙Παϊσίδου σ 46) έχει συνεπώς υποχρέωση εμπράγματης φύσηςέναντι του αιτούντος (Καυκάς σ 629) Αναγκαία αποβαίνει έτσιη αναφορά του προσώπου που κατά το χρονικό σημείο υποβολήςτης αίτησης διαθέτει την κατοχή του εγγράφου (Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 10∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 15∙ Παϊσίδου σ 46∙ΑΠ 2091994 ΕΕΝ 1995 195∙ ΕφΠειρ 4182002 ΤΝΠ ΔΣΑ∙ ΕφΑθ24652005 ΝοΒ 2005 1291) Ο ισχυρισμός του εναγόμενου περί μηκατοχής του εγγράφου αποτελεί άρνηση και όχι ένσταση (Μπέης Δ18 (1987) 98 επ Νίκας σ 539) Έτσι σε περίπτωση πουαποδειχθεί πως ο τρίτος δεν είναι πλέον κάτοχος πριν από τηνάσκηση της αξίωσης επίδειξης ή αντίστροφα δεν αποδειχθεί πωςο εναγόμενος είναι κάτοχος η σχετική αίτηση θα απορριφθεί(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 13∙ ΑΠ 14941987 ΕΕΝ 1988 814∙ ΜΠρΑθ269961996 ΑρχΝ 1997 45 επ∙ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001)1543 επ) Υποστηρίχθηκε πάντως και η άποψη που δενεπιδοκιμάζει την απόρριψη της αίτησης όταν αποδεικνύεταισυνδρομή δόλου στο πρόσωπο του κατόχου με απώτερο στόχο τηματαίωση της αξίωσης προς επίδειξη∙ και πάλι όμως η ίδια γνώμηαντιλαμβάνεται τις δυσκολίες της θέσης αυτής και προκρίνειτην αποζημιωτική οδό (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 14) Ενδεχόμενημεταβολή στο πρόσωπο του κατόχου μετά την άσκηση της αίτησηςδεν επιφέρει πάντως αρνητικές συνέπειες για τον αιτούντα(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 15∙ βλ όμως ΑΠ 10231992 ΔΕΝ 1993 82laquohellipεκείνος που ζητάει την επίδειξη εγγράφου οφείλει hellip να ισχυρισθεί και νααποδείξει όχι μόνο ότι ο αντίδικός του κατείχε κάποτε το έγγραφο τούτο αλλά καιότι εξακολουθεί να το κατέχει κατά τον χρόνον της δίκηςraquo∙ όμοια και ΕφΑθ32392001 ΔΕΕ 2002 87) ο οποίος μπορεί μάλιστα να εκτελέσειτην απόφαση και κατά του νέου κατόχου με βάση το άρθρο 919 αρ1 ΚΠολΔ (ΑΠ 3981959 ΝοΒ 1959 1248∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ10∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 7∙ Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 611 υπ 66∙ Παϊσίδου σ 46) Αν όμως λάβει χώρα απώλειατου εγγράφου από τυχαίο γεγονός δεν μπορεί να αναμένεταιευδοκίμηση της αίτησης (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 15 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 10 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 15∙ Παϊσίδου σ 46)7 Σε αντίθεση με τη ρύθμιση του άρθρου 901 δεν απαιτείταιεδώ ύπαρξη ουσιαστικής αξίωσης αναφορικά προς το έγγραφο πουκατέχει ο αντίδικος ούτε κατά του κατόχου του (ΒαρυπομπιώτηςΕΕΝ 40 (1973) 92 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 11 Γεωργιάδης Απόπ αρ 16 in fine Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 5Παϊσίδου σ 41 επ∙ Γκόγκας Δ 18 (1987) 825 Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ2004 657∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775) Εξάλλου η αγωγήδεν απαιτείται να κοινοποιηθεί στον οφειλέτη του ενάγοντος

13

(ΜΠρΘεσ 189522003 ΕΤρΑξΧρΔ 2004 367∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775)8 Κάτοχος θεωρείται κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωποανεξάρτητα από την ειδικότερη νομική μορφή του (Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 12 όπου και εκτενείς νομολογιακές παραπομπές∙Γιακουμής Δ 27 (1996) 515 Παϊσίδου σ 46 επ) δηλαδή και ταΝΠΔΔ καθώς και οι ΟΤΑ (ΜΠρΑθ 269961996 ΑρχΝ 1997 45 επ∙ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ 1998 816∙ ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999225 επ)

2 Έννομο συμφέρον

9 Στην έννοια του εννόμου συμφέροντος εντάσσεται κάθεδικαίωμα του αιτούντος ιδιωτικού ή δημόσιου δικαίου (ΡάμμοςΕρμΑΚ 902 αρ 5 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 300)χρηματικής ή μη περιουσιακής φύσης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ6∙ ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 902 αρ 2 Παϊσίδου σ 42∙Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 423) Στην επιστήμη γίνεται δεκτό πωςυφίσταται έννομο συμφέρον όταν η επίδειξη του κρίσιμουεγγράφου έχει αξία για την επιδίωξη διατήρηση ή προστασίασχέσεων που αναγνωρίζει το Δίκαιο (Βάλληνδας σ 221Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 6∙ ΜΠρΑθ 222961995 ΔΕΕ 1996 597επ) καθώς και για την υποστήριξη ύπαρξη ή άρση έννομηςσχέσης ή κατάστασης στην περιουσιακή ή προσωπική σφαίρα αυτούπου ζητά την επίδειξη ή όταν αυτό (δηλαδή το έγγραφο) είναιπρόσφορο προς ανταπόδειξη (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ5 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16) Είναι αδιάφορο το αν πρόκειταιγια έγκυρο ή άκυρο έγγραφο όπως αδιάφορο είναι και το είδοςτης αξίωσης επί του οποίου εδράζεται (Αποστολίδης άρθρ 902αρ 4) Ειδικά για τα άκυρα έγγραφα αναγνωρίζεται έννομοσυμφέρον με σκοπό την προσβολή τους (Γεωργιάδης Απ όπ αρ18 in fine ΕφΘεσ 17831993 Αρμ 48 (1994) 591) Εξαντιδιαστολής προκύπτει πως δεν συντρέχει έννομο συμφέρονόταν η επίδειξη αποβαίνει ουσιαστικά ανώφελη ή περιττή για τηνπροστασία του αιτούντος (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 5 μεαναφορά σε οικογενειακές επιστολές και ιδιωτικές σημειώσειςπου έχουν υποκειμενική μόνο αξία αλλά δεν εξυπηρετούν τοέννομο συμφέρον του αιτούντος∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 613 επ με αναφορά σε αποφάσεις (υπ79) που απέρριψαν αίτημα επίδειξης λόγω ευχερέστερηςδυνατότητας λήψης του εγγράφου από το αρχείο των δικαστηρίων(βλ εδώ και ΑΠ 4821974 ΝοΒ 23 (1975) 25 επ (26) [δενυφίσταται δικαίωμα επίδειξης αν πρόκειται για έγγραφα πουφυλάσσονται στο αρχείο του δικαστηρίου εκτός ανστοιχειοθετείται ειδικό έννομο συμφέρον να ζητηθούν από τοναντίδικο]) και σε άλλες (υπ 80) που απέρριψαν το ανωτέρωαίτημα λόγω απόδειξης του κρίσιμου γεγονότος ήδη μέσω άλλων

14

αποδεικτικών στοιχείων∙ βλ ακόμη Παϊσίδου σ 105∙ ΕφΛαρ4462003 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2004 41 επ∙ ΠΠρΠύργ 682001 Αρμ 56(2002) 1023 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 669 επ [δενυφίσταται αναφορικά με σύμβαση αλληλόχρεου και κίνησηλογαριασμού κατά της Τράπεζας από αγοραστές κατασχεμένουκαθώς μπορούν να τα προμηθευτούν από το δικαιοπάροχο ndashαντισυμβαλλόμενο της Τράπεζας ή από το αρχείο τουδικαστηρίου)

Γίνεται δεκτό πως έννομο συμφέρον δεν υπάρχει και όταν μετην αίτηση επιδιώκεται για πρώτη φορά η αποκάλυψη εκείνων τωνπραγματικών περιστατικών που θα διευκολύνουν στη συνέχειααυτόν που ζητά την επίδειξη στην ενάσκηση των αξιώσεών του(Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16 Παϊσίδου σ 129 επ∙ AΠ 92005ΧρΙΔ 2005 715∙ πρβλ και ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επΠρβλ όμως ΜΠρΚατ 8591999 ΔΕΕ 2000 75 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2000123 επ)10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύειπεριοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60(2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμουσυμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δενπρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά(Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιαςκαι μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος τουαιτούντος

α Σύνταξη εγγράφου για το συμφέρον του αιτούντος την επίδειξη

11 Θεωρείται πως ένα έγγραφο συντάχθηκε για το συμφέροναυτού που ζητά την επίδειξή του όταν με αυτό αποδεικνύεται ηύπαρξη ή διατήρηση δικαιώματός του (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 8Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Βαρύνουσα σημασία έχει κυρίως ηπραγματική πρόθεση του συντάκτη ή των μερών κατά το χρονικόσημείο έκδοσης σύνταξης του εγγράφου (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ8∙ όχι κατά το χρόνο άσκησης της αξίωσης Παϊσίδου σ 43) καιόχι το περιεχόμενό του όπως γίνεται αντιληπτό από τρίτοαντικειμενικό παρατηρητή (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7)12 Δεν απαιτείται το έγγραφο να έχει συνταχθεί αποκλειστικάπρος το συμφέρον του αιτούντος την επίδειξη απαιτείται ωστόσοη σύνταξή του να έχει λάβει χώρα έστω (και) προς το συμφέροντου (έτσι Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7∙ ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ902 αρ 10 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17 Παϊσίδου σ 43∙Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 425∙ ΑΠ 7571966 ΝοΒ 14 (1966) 936επ ΕφΑθ 24562002 Δ 33 (2002) 657 ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη2003 524 επ∙ ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 748 ΜΠρΘεσ

15

196982005 Αρμ 60 (2006) 751∙ πρβλ όμως Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 902 αρ 6 α κατά τον οποίο το έγγραφο πρέπει να έχεισυνταχθεί κυρίως προς το συμφέρον του αιτούντος και ΜΠρΘεσ234342001 Αρμ 56 (2002) 1188 όπου γίνεται λόγος γιαέγγραφα που αφορούν άμεσα στον αιτούντα)

Παραδείγματα αντίστοιχων εγγράφων συνιστούν οιεξοφλητικές αποδείξεις (Παϊσίδου σ 43) η αναγνώριση οφειλήςτο πληρεξούσιο έγγραφο (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 8∙ Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 7∙ Παϊσίδου σ 43) και η διαθήκη στην οποία οαιτών εγκαθίσταται ως κληρονόμος (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7∙Παϊσίδου σ 43) Αντίθετα απαιτείται ειδική στοιχειοθέτησηεννόμου συμφέροντος αναφορικά με έγγραφα που συντάχθηκανμεταξύ του κατόχου και τρίτου προσώπου (Αποστολίδης 902 αρ 5∙πρβλ εδώ Καυκά σ 625∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 7∙ Σταθεράαπορριπτική εδώ η νομολογία βλ ενδεικτικά ΜΠρΠειρ 101072006ΠΝ 2007 72 επ)

β Πιστοποίηση μέσω του εγγράφου έννομης σχέσης που αφορά και τον αιτούντα

16

13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά καιδιαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχειενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς τοσυμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τιςπερισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφοράτον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναιαναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περίσυμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφοπιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτήσυστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής καικατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίεςσυμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τονκάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούνέτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργουδωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχαέγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίωνιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσειςαναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ήβιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται απόμέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτήςδιορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20(1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν τοαίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και τοσωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπΕπιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή καιόταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεσηαδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπαρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδουσ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωσηαυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικάβιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά(Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)14 Η έννοια της έννομης (άρα όχι απλώς βιοτικής βλΔημητροπούλου ΑρχΝ 2007 425) σχέσης δεν περιορίζεται ανάλογαμε τη φύση της Δυνατή είναι έτσι η στοιχειοθέτηση τηςπροϋπόθεσης αυτής με επίκληση έννομης σχέσης τόσο τουιδιωτικού όσο και του δημόσιου δικαίου (Νικολόπουλος άρθρ 902αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ44) Εξάλλου η ανωτέρω έννομη σχέση δεν απαιτείται νααπετέλεσε το αποκλειστικό αντικείμενο του ζητούμενου εγγράφου∙

17

αρκεί από αυτό να διαπιστώνεται ή να αποδεικνύεται κάποιογεγονός δηλωτικό της επίμαχης έννομης σχέσης (Βάλληνδας σ221 Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)15 Αμφισβητείται αν για την κατάφαση της προϋπόθεσηςαπαιτείται η συμμετοχή του αιτούντος υπό τη μορφή τουδικαιοπρακτούντος (με γνώμονα τη νομοτυπική μορφή τηςρύθμισης υπέρ Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6∙ ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 658 ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 44 (2003) 524 επ∙ ΜΠρΘεσ196982005 Αρμ 60 (2006) 751∙ προς την κατεύθυνση μιαςλιγότερο τυπολατρικής προσέγγισης και σε τελική ανάλυση κατάμε γνώμονα τα άρθρα 6 sect 1 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ ο πυρήνας τωνοποίων θίγεται από την επικρατούσα γνώμη οι Παπαδημητρίου ΔΕΕ8 (2002) 13 επ (16) Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19∙ ΜπέηςΠαρατηρήσεις στην ΕφΑθ 24562002 Δ 33 (2002) 665Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 427 επ) Επιχείρημα υπέρ τηςδεύτερης γνώμης αντλείται και από την παραδοχή της ένταξηςστην εξεταζόμενη περίπτωση και εγγράφων που αποδεικνύουνδιενέργεια αδικοπραξίας η οποία ασφαλώς δεν θα μπορούσε νααφορά στον αιτούντα την επίδειξή τους (Μανιτάκης ΕλλΔνη 44(2003) 367 368) Στο πλαίσιο πάντως σχέσης εγγύησης οεγγυητής θεμελιώνει έννομο συμφέρον εφόσον ζητά την επίδειξηεγγράφου που σχετίζεται με τη σχέση πρωτοφειλέτη-δανειστή ή ndashκατά μείζονα λόγο ndash την επέλευση συγκεκριμένου γεγονότος πουοδηγεί στην απαλλαγή του από την ευθύνη όπως για παράδειγμαέγγραφο που πιστοποιεί την εξόφληση του δανειστή (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 6) Ανάλογα ισχύουν και για τον τρίτο στοπλαίσιο σύμβασης υπέρ του ιδίου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6 infine)

γ Έγγραφο που σχετίζεται με διαπραγματεύσεις για την κατάρτιση έννομης σχέσης που αφορά και τον αιτούντα

16 Η προϋπόθεση αυτή επικυρώνει τη στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος και στο προσυμβατικό στάδιο (Γεωργιάδης Απ όπαρ 20) Στην περίπτωση αυτή μπορούν να ενταχθούν κάθε είδουςδιαπραγματεύσεις που διεξήχθησαν αυτοπροσώπως από τοναιτούντα ή με τη μεσολάβηση τρίτου (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 10)υπό την ιδιότητα του μεσίτη παραγγελιοδόχου ή πράκτορα(Παϊσίδου σ 45) ανεξάρτητα από το αν αυτές είχαν επιτυχήέκβαση (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 9∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ20∙ Παϊσίδου σ 45)17 Έγγραφα που μπορούν να υπαχθούν εδώ είναι όλα ταπροκαταρκτικά μιας σύμβασης κείμενα που συντάσσονται και ήανταλλάσσονται όπως για παράδειγμα σχέδια συμβάσεωνεπιστολές πρόχειρα σημειώματα οχλήσεις τηλεομοιοτυπίεςσχεδιαγράμματα ηλεκτρονικά μηνύματα τηλεγραφήματα

18

οπτικοακουστικό υλικό καθώς και κάθε είδους μηχανικέςαπεικονίσεις (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 9∙ Γεωργιάδης Απ όπαρ 20 in fine Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 γ∙Παϊσίδου σ 45) Εξαιρούνται πάντως εσωτερικά κείμενα πουανταλλάχθηκαν μεταξύ ενός μέρους και του εκπροσώπου του κατάτο στάδιο της διαπραγμάτευσης (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 7 infine)

Ε Δικονομικά ζητήματα

18 Η αξίωση επίδειξης εγγράφου ασκείται όπως και ηαντίστοιχη περί επιδείξεως πράγματος δηλαδή με αγωγή ήανταγωγή (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 18∙Παϊσίδου σ 47) με τις προτάσεις (Μπέης άρθρ 451 αρ 1 ΑΠ4481975 ΝοΒ 23 (1975) 1231 επ [1232]∙ ΕφΑθ 61171982 ΝοΒ 30(1982) 1489 επ (1492)∙ ΜΠρΘεσ 15481991 Αρμ 1991 762 επμε σημείωμα ΣΤ-Γ∙ ΕφΑθ 18881991 ΑρχΝ 1991 409∙ ΕφΛαρ292002 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΕφΑθ 1722003 ΕλλΔνη 2003 998 =2005 553) ή και προφορικά όπου δεν προβλέπεται κατάθεσηπροτάσεων (όχι όμως με δήλωση στα πρακτικά όταν η κατάθεσηπροτάσεων είναι υποχρεωτική ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ) αλλάακόμη και στο εφετείο (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 23 ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 247 ΑΠ 611960ΝοΒ 1962 563 επ (565)∙ ΑΠ 10731973 ΝοΒ 1974 758 επ∙ ΕφΑθ11451975 ΑρχΝ 1975 292 επ) όχι όμως με κύρια ή πρόσθετηπαρέμβαση (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) λόγω της ειδικότερης φύσηςτης (Παϊσίδου σ 47) Για τα ζητήματα του τρόπου άσκησης τηςαξίωσης επίδειξης πράγματος στο πλαίσιο εκκρεμούς κύριαςδίκης βλ αναλυτικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 19 και 22∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) όπ 19 Το δικόγραφο της αγωγής πρέπει να περιέχει τιςπροϋποθέσεις που θεσπίζει το άρθρο 902 ΑΚ δηλαδή περιγραφήτων κρίσιμων πραγματικών περιστατικών ρητή αναφορά τηςκατοχής του εγγράφου από τον εναγόμενο (αλλιώς απόρριψη ΑΠ2091994 ΕΕΝ 1995 195∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΑΠ9532002 ΝΟΜΟΣ ΑΠ 10731973 ΝοΒ 22 (1974) 758 επ∙ ΜΠρΘεσ15481991 Αρμ 1991 762 επ με σημείωμα ΣΤ-Γ χωρίς καν ναείναι υποχρεωμένο το δικάζον δικαστήριο να αποφανθεί επrsquo αυτούτου αιτήματος∙ βλ ακόμη ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΜΠρΠατρ 1182004 ΕΕργΔ 2004 474 επ∙ ΜΠρΑθ1292005 Αρμ 2005 886 επ = ΕπισκΕΔ 2005 217∙ ΜΠρΧαν 392006ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ Πρβλ ακόμη ΠΠρΡοδ 922004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ κατά τηνοποία η αοριστία δεν μπορεί να αναπληρωθεί laquoαπό το λόγο ότικατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων ο διάδικος μπορεί ήπρέπει να κατέχει το έγγραφο αυτόraquo∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19(1971) 1472 επ [τα έγγραφα βρίσκονται στα χέρια του

19

ανακριτή απορρίπτει]) Το ίδιο ισχύει βέβαια και όταν ηεπίδειξη ζητείται από τον εναγόμενο με τις προτάσεις (ΠΠρΑθ73151996 ΕπισκΕΔ 2002 763) Υποστηρίζεται πάντως εύλογα πωςστις περιπτώσεις υποχρεωτικής τήρησης επαγγελματικών βιβλίων ηκατοχή τεκμαίρεται στο πρόσωπο του καθrsquo ου (Στοϊκός σ 32)στοιχείο που θα μπορούσε σε ένα δεύτερο επίπεδο να οδηγήσει σεεπανεξέταση της στάσης της νομολογίας στο ζήτημα τηςαοριστίας Σε περίπτωση αιτιολογημένης άρνησης πρέπει νααποδεικνύεται η κατοχή του εγγράφου στα χέρια του εναγόμενουκαι το σχετικό βάρος απόδειξης φέρει ο ενάγων (ΑΠ 3981959 ΝοΒ7 (1959) 1248∙ ΑΠ 71966 ΝοΒ 14 (1966) 653∙ ΕφΑθ 61171982ΝοΒ 30 (1982) 1489 επ [1492] Παράλειψη πάντως τουδικαστηρίου της ουσίας να αποφανθεί στην αίτηση για επίδειξηεγγράφων θεμελιώνει το λόγο αναιρέσεως του άρθρου 559 αρ 9ΚΠολΔ υπό την προϋπόθεση ότι η αίτηση αυτή ήταν παραδεκτή καισύννομη (βλ σχετικά ΑΠ 6812007 ΝΟΜΟΣ laquohellipτουτέστιν να γίνεταιεπίκληση της κατοχής του εγγράφου από τον αντίδικο να προσδιορίζεται σαφώς τοέγγραφο και το περιεχόμενο του και να εκτίθενται περιστατικά από τα οποία ναπροκύπτει το έννομο συμφέρον του αιτούντος δηλαδή ότι το έγγραφο είναιπρόσφορο προς άμεση ή έμμεση απόδειξη λυσιτελούς ισχυρισμού του αιτούντος ήπρος ανταπόδειξη τέτοιου ισχυρισμού του αντιδίκου τουraquo Βλ και ΑΠ18572005 ΕλλΔνη 2006 469 επ ΑΠ 7852007 ΝΟΜΟΣ οι οποίεςέκαναν δεκτό σχετικό λόγο αναίρεσης)

Επιπρόσθετα απαιτείται και στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 24∙ Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 611 επ∙ διαφορετικά απόρριψη ΑΠ 3921977 ΝοΒ 25(1977) 1364 [μη επίκληση περιστατικών που το στοιχειοθετούνσε σχέση με το έγγραφο οδηγεί σε απαράδεκτο] ΑΠ 5381977 ΝοΒ26 (1978) 187 ΑΠ 10452004 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ΠΠρΠειρ 1361997 ΔΕΕ 1997 573) Το βάρος απόδειξης τωνανωτέρω φέρει ασφαλώς ο ενάγων (Ράμμος ΑρχΝ 1955 266∙ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 303 ΑΠ 14941987 ΕΕΝ 1988 814)Ο εναγόμενος διαθέτει ευρύ πεδίο άρνησης της αγωγής δυνάμενοςνα προβάλει σειρά ισχυρισμών όπως τη μη κατοχή του εγγράφουτην αμφισβήτηση του δικαιώματος ή της ύπαρξης εννόμουσυμφέροντος του ενάγοντος κλπ (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) 20 Το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο ενάγων στο πλαίσιοτης δίκης που ανοίγεται εδώ εντοπίζεται στο βαθμό ακρίβειαςτου προσδιορισμού του επίμαχου εγγράφου Πρόκειται για ένακατεξοχήν ζήτημα αοριστίας του δικογράφου Επικρατεί η άποψηπου απορρίπτει την αγωγή στη βάση της αοριστίας όταν σε αυτήγίνεται γενική αναφορά όλων των εγγράφων που έχει στην κατοχήτου ο εναγόμενος ή όλων των εγγράφων που περιέχονται σεκάποιον φάκελο βιβλίο ή αρχείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 25με παραπομπές σε σχετική νομολογία) Η θεμελίωση της σχετικήςκρίσης εδράζεται σε τρία κυρίως επιχειρήματα Πρώτον στην

20

κατοχύρωση του δικαιώματος αντίκρουσης του εναγόμενου οοποίος πρέπει να γνωρίζει επακριβώς για ποιο έγγραφο καλείταινα λογοδοτήσει∙ δεύτερον στην ευχερή απονομή τουδικαιοδοτικού έργου καθώς το δικαστήριο θα αδυνατεί ναδιατάξει αποδείξεις εφόσον δεν έχει λάβει χώρα σαφήςπροσδιορισμός του επίδικου εγγράφου∙ και τρίτον στηδιασφάλιση της διαδικασίας αναγκαστικής εκτέλεσης η οποίαπροϋποθέτει διατακτικό απόφασης με πλήρη σαφήνεια ως προς τοσυγκεκριμένο έγγραφο (βλ αντί πολλών Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ25∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ∙ΠΠρΜυτ 11997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ Πρβλ όμως Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 685 επ)

Μολαταύτα laquoη λεπτή κόκκινη γραμμήraquo ανάμεσα στο ορισμένοκαι την αοριστία του δικογράφου έχει ταλανίσει την επιστήμη(βλ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 597 επ όπου και δικαιοσυγκριτικέςπαρατηρήσεις∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 25 τον ίδιο ΔίκαιοΑποδείξεως σ 248 επ ο οποίος υπογραμμίζει την εξατομίκευσητου εγγράφου και δεν θέτει ως sine qua non όρο τον ειδικότεροπροσδιορισμό του∙ Σύμφωνη με την αντίληψη αυτή η ΕφΘεσ11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ όμοια η ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ2004 1030∙ πρβλ εδώ και Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 429 επ καιΣτοϊκό σ 35 επ όπου υπογραμμίζεται - ειδικά για ταεπαγγελματικά βιβλία ndash το ανεφάρμοστο των νομολογιακώνεπιταγών όταν πρόκειται για τήρηση βιβλίων σε ηλεκτρονικήμορφή) 21 Στη νομολογία επικρατεί πάντως μια ξεκάθαρη τάσηαπόρριψης αγωγών λόγω αοριστίας εφόσον δεν έχει λάβει χώραειδικός προσδιορισμός του εγγράφου και αναφορά τουπεριεχομένου τους (ΑΠ 17711988 ΕΕΝ 1989 850 [βιβλιάριοενσήμων ΙΚΑ]∙ ΑΠ 5081993 ΕλλΔνη 1994 1299∙ ΕφΑθ 24562002 Δ33 (2002) 658 ΕφΘεσ 18522003 Αρμ 2004 1155∙ ΕφΠειρ4371996 ΔΕΕ 1996 697∙ ΕφΠειρ 11571996 ΔΕΕ 1997 723∙ ΠΠρΡεθ1032000 DE LEGE 2005 83∙ ΜΠρΑθ 173921997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ127071999 ΕΕμπΔ 1999 751∙ ΜΠρΑθ 15152005 ΔΕΕ 2005 571∙ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ [αοριστία λόγω μη αναφοράςσελίδων εμπορικού βιβλίου]∙ ΕφΛαρ 2121974 Δ 6 (1975) 716 επ(717 επ)∙ ΜονΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257 επ∙ ΜΠρΘεσ49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ [ατομικώς και ακριβώς ναπεριγράφεται το περιεχόμενο και ο αριθμός η ποσότητα τωνσελίδων]∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650) [ούτεχονδρικώς δεν προσδιορίζεται το περιεχόμενό των εγγράφων]∙ ΑΠ15651998 ΔΕΕ 1999 491 [τιμολόγια έγγραφα μεταφοράςεμπορευμάτων]∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΕφΛαρ 292002ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΜΠρΑθ 97192000 ΕπισκΕΔ 2001 1148 επ[αποφάσεις ΔΣ και ΓΣ τιμολόγια δελτία αποστολής εμπορικά

21

βιβλία]∙ ΑΠ 9532002 ΝΟΜΟΣ [καταστάσεις προσωπικού θεωρημένεςαπό την Επιθεώρηση Εργασίας]∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ [καταστάσειςηχογραφημάτων τμήμα βιβλίου αποθήκης]∙ΕφΑθ 146981988 ΕλλΔνη1993 1366 [στελέχη αποδείξεων αποθήκης]∙ ΕφΑθ 17411994ΕλλΔνη 1995 1261∙ ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141 [φάκελοςνοσηλευθέντος προσώπου]∙ ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ∙ ΠΠρΑθ13261989 ΑρχΝ 1989 468)∙ ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ= ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ [κίνηση τραπεζικών λογαριασμών]∙ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ [φύλλα μητρώου και λοιπέςκαταστάσεις πιστωτικού ιδρύματος]∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ[βεβαίωση εργοδότη με αναφορά σε συγκεκριμένη νομοθετικήρύθμιση]∙ ΕφΑθ 31501969 ΝοΒ 18 (1970) 445 επ (446)∙ ΠρΑθ10461968 ΝοΒ 16 (1968) 652 επ∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32(1984) 1575∙ για περαιτέρω νομολογία βλ Παϊσίδου σ 136 υπ192 Υπάρχουν πάντως και αποφάσεις που έκαναν δεκτό το σχετικόαίτημα (βλ ΑΠ 2821971 ΝοΒ 19 (1971) 872 επ [απορρίπτειμερικά (βιβλιάριο δανείων και χαρτόδεμα) αλλά κάνει δεκτή τηναίτηση ως προς τραπεζικό βιβλιάριο] ΜΠρΑθ 17332000 ΔΕΕ 2000746 επ η οποία διέταξε την επίδειξη (και χορήγησηαντιγράφων) όλων των οικονομικών καταστάσεων που εμφανίζουντις μηνιαίες εισπράξεις του καθrsquo ου φροντιστηρίου καθώς καιτου μαθητολογίου του που αναφέρονται στο χρονικό διάστημα απόΣεπτεμβρίου 1996 μέχρι τέλους Δεκεμβρίου 1999 προκειμένου ηαιτούσα να ασκήσει τα εκ της συμβάσεως δικαιόχρησης απορρέονταδικαιώματά της∙ ΜΠρΑθ 222961995 ΔΕΕ 1996 597 επ∙ ΜΠρΚατ8591999 ΔΕΕ 2000 75 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2000 123 επ [επίδειξητου συνόλου αλληλογραφίας])22 Ο ισχυρός αντίλογος προσάπτει στην κρατούσα γνώμη τηνπαραβίαση των άρθρων 6 sect 1 και 13 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ (βλ ήδηΓέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 120 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 687 επ και αναλυτικά Παϊσίδου σ 57 επ) καιεισηγείται το χαρακτηρισμό του δικογράφου ως ορισμένου laquoόταντα αιτούμενα έγγραφα περιγράφονται με τρόπο που επιδέχεταιεξειδίκευση και εξατομίκευση και υπάρχει αντικειμενικήαδυναμία του αιτούντος να τα προσδιορίσει εκ των προτέρωνεπακριβώςraquo (Μανιτάκης ΕλλΔνη 2003 365 επ όπου και πλήθοςαποφάσεων του ΕΔΔΑ (369 επ) 371 επ∙ όμοια και ο ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 621 επ που κάνει λόγο για laquoασφυκτικέςraquo καιlaquoυπέρμετρα αυστηρέςraquo προϋποθέσεις (σ 623) οι οποίες οδηγούνστην κατάλυση των θεμελιακών δικαιωμάτων που προστατεύονταιαπό τις ανωτέρω διατάξεις (όμοια και ο Νίκας 537 laquoαπαίτηση hellipδυσβάστακτη hellip για τον αιτούνταraquo) ενώ και ο Γιακουμήςυπογραμμίζει ότι η laquoη πρακτική αυτή που αχρηστεύει σε μεγάλοβαθμό τη χρησιμότητα του θεσμούhellip φθάνει δυστυχώς μέχριακροτήτωνraquo (Γιακουμής Δ 27 (1996) 518 επ όπου και πολύενδιαφέρουσες αναφορές στη γερμανική και αυστριακή ρύθμιση)

22

Υπερβολική αυστηρότητα διαπιστώνεται άλλωστε και στο πλαίσιοεξέτασης της ίδιας προβληματικής από την οπτική γωνία τωνεπαγγελματικών βιβλίων (βλ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ308 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 (2002) 687 επ Στοϊκόσ 35 επ με περαιτέρω παραπομπές) Μολαταύτα το Ακυρωτικόμας αποφάνθηκε πρόσφατα ότι laquohellipοι εισαγόμενες από τη διάταξη του άρθρου902 ΑΚ προϋποθέσεις για την άσκηση αγωγής επιδείξεως εγγράφων δεν περιορίζουνστον πυρήνα του το δικαίωμα του προσώπου να προσφύγει στο δικαστήριο και ναζητήσει με τον τρόπο αυτό ανάλογη δικαστική προστασία και επομένως δενδημιουργείται αντίθεση στις μνησθείσες διατάξεις της ΕΣΔΑ και του Συντάγματοςraquo(ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 πρβλ και ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 659 επ με κριτικές παρατηρήσεις Μπέη 661 επ = ΕΕμπΔ2002 331 επ όπου και σύμφωνη (προς την απόφαση) γνωμοδότησηΡόκα 336 επ [342 επ])23 Η τοπική αρμοδιότητα καθορίζεται στη γνωστή δικαιοδοτικήβάση της κατοικίας του φυσικού ή της έδρας του νομικούπροσώπου που κατέχει το επίδικο έγγραφο (Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 21 όπου και σχετική νομολογία∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ19 (1971) 491 επ) χωρίς να αποκλείεται πάντως και ηεπιστράτευση της δωσιδικίας της συνάφειας (ειδικότερα βλΝικολόπουλο άρθρ 902 αρ 21 τον ίδιο Δίκαιο Αποδείξεως σ247) Κατά την κρατούσα άποψη καθrsquo ύλην αρμόδιο δικαστήριοείναι (λόγω του μη αποτιμητού της αξίωσης σε χρήμα) και πάλιτο Πολυμελές Πρωτοδικείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 20∙Παϊσίδου σ 47 και υπ 63 όπου πλήθος παραπομπών∙ ΑΠ16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΕφΚερκ 321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ)με παρατηρήσεις Σταματόπουλου ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971)491 επ) Ωστόσο υποστηρίζονται και αποκλίνουσες απόψεις (υπέρτης αρμοδιότητας του Ειρηνοδικείου προς εκδίκαση με βάση τηδιαδικασία μικροδιαφορών λόγω της φύσης του αντικειμένου τηςαξίωσης δηλαδή του εγγράφου Μπέης Δ 11 (1980) 198∙Γιακουμής Δ 27 (1996) 519 Αντίθετοι οι Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 20 Παϊσίδου σ 48 που αμφισβητούν την ερμηνευτικήσύλληψη της έννοιας του αντικειμένου της δίκης) Επίσηςσποραδικά η νομολογία θεώρησε ως αρμόδιο το Μονομελές Πρκείολόγω της ειδικής διαδικασίας στο πλαίσιο της οποίαςυποβλήθηκε το σχετικό αίτημα (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972)1463 [πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας άρα εφαρμογή 17 sect 2 ΚΠολΔ]ΕιρΑθ 29861980 Δ 12 (1981) 176 επ [παραπέμπει στο ΜονΠρ(εργατικές διαφορές) λόγω συνάφειας με την κύρια αγωγή]24 Όπως και στο πλαίσιο εξέτασης του άρθρου 901 ΑΚ έτσι καιεδώ σημειώνεται η εφαρμογή της τακτικής διαδικασίας (ΡάμμοςΑρχΝ 1955 265 ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451 αρ 5)που συνεπάγεται τη διεξαγωγή της δίκης με βάση τουςαντίστοιχους κανόνες απόδειξης (Κρουσταλάκης Δ 1 (1970) 648

23

επ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 επ Γκόγκας Δ 18(1987) 826 για τις λεπτομέρειες αναφορικά με την επιρροή τωνάρθρων 450 επ ΚΠολΔ στο στάδιο της αποδεικτικής διαδικασίαςβλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 16 επ) Έχει κριθεί πως το άρθρο670 ΚΠολΔ δεν αποτελεί κώλυμα έκδοσης απόφασης περί επίδειξηςεγγράφων κατά το άρθρο 451 ΑΚ (ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566επ Contra ΕφΑθ 33671979 ΝοΒ 28 (1980) 796 ΕφΑθ 76441982ΝοΒ 31 (1983) 73 επ (74) [για τα άρθρα 637-646 ΚΠολΔ])

24

25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στηνπρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιοικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγοςείναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του ΠολυμελούςΠρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία ανσυνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη τηνκύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται ταθεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικάαπόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ= Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ)θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω τωνεγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη καιμετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) τηνεπιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού τωνασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχωναποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετεςπαρατηρήσεις Μπέη ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27(1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982)201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατάτης επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψηασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτησητης κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής πουσκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004)1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησηςφέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικαμέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέηυποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo

25

αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (ΜπέηςΔ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όριατης προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτήυιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27(1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΑθ256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27(1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης τηςδικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρεπίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριολόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίουζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά τοουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει τηναπόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ οίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωσηάσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερώναπό την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρωνπροϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιοτης επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264επ)26 Η απόφαση που εκδίδεται αναπτύσσει τις συνήθεις έννομεςσυνέπειες κάθε δικαστικής απόφασης και προσβάλλεται με ένδικαμέσα σύμφωνα με τα γενικώς ισχύοντα (Γέσιου-Φαλτσή ΔίκαιοΑποδείξεως σ 308 Γιακουμής Δ 27 (1996) 523) Σχετικά με τηνεκτέλεση της απόφασης περί επίδειξης εφαρμόζονται τα άρθρα 941και 946 ΚΠολΔ (βλ σχετικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 32∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 452 αρ 1 Γιακουμή Δ 27(1996) 521 επ Παϊσίδου σ 52 επ και 242 επ∙ ΑΠ 6182003ΕλλΔνη 2003 1288∙ ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ 2004 1030∙ ΕφΚερκ321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ) με παρατηρήσειςΣταματόπουλου ∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ ΜΠρΑθ28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463∙ ειδικά για την επίδειξηεπαγγελματικών βιβλίων βλ Στοϊκό σ 32 επ) που αξιώνουντουλάχιστον προσωρινή εκτελεστότητα ενώ το αίτημαπροσωποκράτησης προϋποθέτει βέβαια τελεσιδικία της σχετικήςαπόφασης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31)

Άρθρο 903 -Πώς γίνεται

Η επίδειξη του πράγματος η του εγγράφου γίνεται στον τόπο όπου βρίσκεται κατά το χρόνο της αίτησης εκτός αν ο ένας ή ο άλλος αξιώσει για σπουδαίο λόγο την επίδειξη αλλούΟ κίνδυνος και οι δαπάνες της επίδειξης βαρύνουν εκείνον που την αξιώνει

26

Ο κάτοχος μπορεί να αντιτάξει άρνηση εφόσον δεν προκαταβάλλονται οι δαπάνες και δεν παρέχεται ασφάλεια για ενδεχόμενη ζημία

Α Η ρύθμιση της έννομης σχέσης επίδειξης πράγματος ή εγγράφου

1 H διάταξη του άρθρου 903 ΑΚ εφαρμόζεται τόσο στηνεπίδειξη πράγματος όσο και εγγράφου είναι δηλαδήσυμπληρωματική ρύθμιση των άρθρων 901 και 902 Οι συντάκτεςτου Κώδικα εμπνεύστηκαν τη ρύθμιση από την sect 911 γερμΑΚ και τοάρθρο 86 sect 4 και 5 του γαλλοϊταλικού Κώδικα Ενοχών Εδώ ονομοθέτης εξειδικεύει τον τόπο υλοποίησης του δικαιώματος (sect1) ρυθμίζει τα ζητήματα της κατανομής του κινδύνου και τωνεξόδων επίδειξης (sect 2) και προβλέπει δυνατότητα εναντίωσηςτου κατόχου του εγγράφου υπό την προϋπόθεση συνδρομήςσυγκεκριμένων προϋποθέσεων (sect 3) Πρόκειται πάντως για διάταξηενδοτικού δικαίου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 1∙ ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 2∙ Παϊσίδου σ 51 επ)

Ι Διεξαγωγή της επίδειξης

2 Οι λεπτομέρειες που αφορούν στον τον τόπο επίδειξηςκαθορίζονται στην πρώτη παράγραφο Με βάση τη ρύθμιση δύοείναι οι νοητοί τόποι Κατά κανόνα αυτή θα λαμβάνει χώρα στοντόπο που βρίσκεται το έγγραφο Ως τόπος δεν πρέπει πάντως ναγίνεται αντιληπτός ο συγκεκριμένος χώρος που βρίσκεται τοαντικείμενο αλλά γενικότερα η τοπική περιφέρεια όπως αυτή θαπροσδιορίζεται με βάση τους κανόνες της συναλλακτικής πίστηςκαι των χρηστών ηθών (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 1 ΓεωργιάδηςΑπ όπ αρ 27 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3) Στηνπερίπτωση αυτή μάλιστα μπορεί να διαταχθεί η επιστροφή τουαντικειμένου στην αρχική του τοποθεσία με δαπάνες του κατόχουαν ο τελευταίος προέβη σε μεταφορά του σε χρονικό σημείομεταγενέστερο της υποβολής της αίτησης (Γεωργιάδης Απ όπ αρ27) ενώ δεν αποκλείεται και αξίωση αποζημίωσης σε βάρος τουεφόσον αποδειχθεί δόλος στο πρόσωπο του κατόχου ως προς τημεταφορά του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 5∙Βαθρακοκοίλης όπ)

Κατrsquo εξαίρεση και υπό τον όρο της συνδρομής σπουδαίουλόγου επίδειξη μπορεί να ζητηθεί και σε άλλον τόπο (με ρητήαίτηση η οποία θα προσδιορίζει τον τόπο αυτόν ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3α) ο οποίος δεν προσδιορίζεται στηδιάταξη αλλά θα καθορίζεται από τις περιρρέουσες περιστάσειςτης υπόθεσης Το σχετικό αίτημα μπορούν μάλιστα να υποβάλουναμφότερα μέρη Απαιτείται πάντως συγκεκριμενοποίηση του τόπουστο δικόγραφο (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 2) Υπό την αόριστηέννοια του σπουδαίου λόγου δύνανται να ενταχθούν διάφορεςπεριστάσεις όπως σοβαροί λόγοι υγείας των μερών

27

διαπροσωπικές έριδες που καθιστούν δυσχερή ή οχληρή την επαφήτων μερών (Ζέπος σ 681) αλλά και λόγοι που άπτονται τηςιδιοσυστασίας του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 6(εύθραυστον δυσμετακόμιστον πολύτιμον)∙ Νικολόπουλος άρθρ903 αρ 1∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 28 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 3α) Σε περίπτωση που δεν ευδοκιμήσει το σχετικόαίτημα διατάσσεται η επίδειξη στον τόπο που εξαρχής βρισκόταντο αντικείμενο κατά το χρόνο υποβολής της αίτησης (Αποστολίδηςάρθρ 903 αρ 2) 3 Αντίθετα ο τρόπος επίδειξης δεν ρυθμίζεται στο νόμο(πρβλ Στοϊκό σ 34 επ και Παϊσίδου σ 138 επ για τοειδικότερο ζήτημα του τρόπου επίδειξης των επαγγελματικώνβιβλίων) Επικρατεί η άποψη κατά την οποία για την αναζήτησητου κατάλληλου τρόπου επίδειξης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οιαρχές της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών(Βαρυπομπιώτης ΕΕΝ 40 (1973) 92 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 26Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) καθώς επίσης η φύσητου αντικειμένου και η έννοια της επίδειξης (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 3) Σε κάθε περίπτωση πάντως επίδειξη δενισοδυναμεί με χρήση του πράγματος (Μαντζούφας σ 484) ή καιαπόδοσή του (Νικολόπουλος Δίκαιο Αποδείξεως σ 250) Δύναταιέτσι να υλοποιηθεί το δικαίωμα με την οπτική (ολική ή μερική)εξέταση θεώρηση του πράγματος εγγράφου ή και τη λήψηαντιγράφου (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31∙ Παϊσίδου σ 52 καισ 126 επ όπου και έρευνα περί της διακριτικής ευχέρειας τουδικαστή να διατάξει και την προσκόμιση του πρωτότυπου ανάλογαμε τις περιστάσεις της εκάστοτε διαφοράς∙ ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ20 (1972) 1463 [αντίγραφο πρακτικού ΓΣ πολυκατοικίας]∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ νέα αίτηση για λήψη τωνίδιων αντιγράφων που χορηγήθηκαν στο πλαίσιο της πρώτηςαπόφασης απορρίπτεται λόγω έλλειψης εννόμου συμφέροντοςΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) ή φωτογράφησης του εγγράφου(Μαντζούφας σ 485) δεν αποκλείεται όμως να απαιτείται γιατην ολοκληρωμένη εκπλήρωση της αξίωσης επίδειξης και η εξέτασήτου με τη χρήση και άλλων αισθήσεων όπως για παράδειγμα τηςόσφρησης ή ακόμη και της γεύσης υπό την αυτονόητη ωστόσοπροϋπόθεση της μη χειροτέρευσης του ίδιου του πράγματος(Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 11∙ Γεωργιάδης Απ όπ) Το ίδιο ισχύεικαι για τον αποχωρισμό συστατικού του πράγματος χωρίς τονοποίον δεν είναι εφικτή η επίδειξη (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 12)Δεν αποκλείεται τέλος η ενάσκηση του σχετικού δικαιώματος όχιαυτοπροσώπως από τον αιτούντα αλλά από το δικαστήριοπραγματογνώμονα (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 8∙ Καυκάς σ 627 οοποίος αναφέρεται σε laquoεμπειροτέχνηraquo) ή και αντιπρόσωπό του(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) ο οποίος διαθέτειειδικές γνώσεις πχ της γλώσσας σύνταξης του εγγράφου (Ζέπος

28

σ 680 υπ 2) ενώ και ο υπόχρεος μπορεί να εκπληρώσει τηνυποχρέωσή του μέσω αντιπροσώπου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 10)Τέλος σε περίπτωση επίδειξης επαγγελματικούεμπορικούβιβλίου η εξέταση από τον αιτούντα περιορίζεται στοσυγκεκριμένο τμήμα που ζητήθηκε και όχι σε επεξεργασία τουσυνόλου των εγγραφών (Καυκάς σ 628∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 9)

Στην περίπτωση λήψης αντιγράφου ο ενάγων δύναται να ζητήσειεπίδειξη του πρωτότυπου και αναπαραγωγή του ενώπιόν του προςαποφυγή παρείσφρησης πλαστογραφίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ13∙ Παϊσίδου σ 127) Σημειώνεται ακόμη πως επίδειξη δενισοδυναμεί με την απλή πρόσβαση του αιτούντος στο αρχείο τουυπόχρεου Ο τελευταίος έχει καθήκον να παραδώσει το έγγραφοστα χέρια του δικαιούχου και όχι να τον εξαναγκάσει σεαναζήτησή του από έναν ευρύτερο αριθμό εγγράφων (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 10 in fine) 4 Τέλος μνείας χρήζει και η με βάση το άρθρο 232 sect 1 γ΄ΚΠολΔ δυνατότητα (βλ εδώ ΑΠ 17921983 Δ 16 (1985) 652 Δενυποχρεούται ο δικαστής να πράξει τα προβλεπόμενα απορρίπτεισχετικό λόγο αναίρεσης) προσαγωγής του εγγράφου κατά τησυζήτηση (βλ εφαρμογή της ρύθμισης από ΑΠ 6651971 ΝοΒ 20(1972) 219 ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22 (1974) 1076) η οποία όμωςυπόκειται σε εντελώς διαφορετικές προϋποθέσεις από αυτές τουάρθρου 902 ΑΚ και αποτελεί ουσιαστικά προστάδιο της αγωγήςτου άρθρου 902 ΑΚ σε περίπτωση μη συμμόρφωσης του υπόχρεου(αναλυτικά βλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 34∙ Παϊσίδου σ 205επ∙ ΜΠρΑθ 29741987 ΕλλΔνη 1989 939∙ ΜΠρΠειρ 7871995ΕΤρΑξΧρΔ 1999 684 επ)

ΙΙ Κίνδυνος και δαπάνες της επίδειξης

1 Κίνδυνος

5 Η υλοποίηση του δικαιώματος επίδειξης δεν αποκλείεται ναέχει ως συνέπεια την έκθεση του αντικειμένου σε πιθανούςκινδύνους Σε αυτές μπορούν να συγκαταλεχθούν οι ειδικότερεςφυσικές συνθήκες που επικρατούν κατά το χρόνο επίδειξης οτρόπος εξέτασης του αντικειμένου αλλά και η πιθανή μεταφοράτου Ο νόμος εύλογα λοιπόν κατανέμει τον κίνδυνο σε βάρος τουαιτούντος ο οποίος άλλωστε είναι εκείνος που επιδιώκει τηνεπίδειξη προς ικανοποίηση ίδιων εννόμων συμφερόντων(Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 30Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 6∙ Παϊσίδου σ 52)6 Στην έννοια του κινδύνου υπάγεται συνεπώς κάθε τυχαίογεγονός (πχ χειροτέρευση ή καταστροφή του πράγματοςΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 903 αρ 6) που σχετίζεται άμεσα ήέμμεσα με την υλοποίηση του σχετικού δικαιώματος (Μαντζούφαςσ 486 υπ 15) όχι όμως και εκείνα που συναρτώνται με τη

29

φύση του προς επίδειξη αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 13Γεωργιάδης Απ όπ)

Ενδεχόμενη επέλευση του κινδύνου θα συνεπάγεται τηνυποχρέωση αποκατάστασης κάθε θετικής και αποθετικής ζημίας σεβάρος του αιτούντος την επίδειξη και υπέρ όλων των προσώπωνπου μπορούν να στοιχειοθετήσουν την ύπαρξη δικαιώματος στοαντικείμενο (κύριος κάτοχος τρίτος) (Γεωργιάδης Απ όπ)

2 Δαπάνες

7 Ως λογικό επακόλουθο της ανάληψης του κινδύνουπροβλέπεται και η επιβάρυνση του αιτούντος και με τις σχετικέςδαπάνες επίδειξης η μορφή των οποίων δύναται να ποικίλλειπχ δαπάνες αποχωρισμού συστατικού του πράγματος έξοδαμετάβασης στον τόπο που βρίσκεται το πράγμα ή μεταφοράς τουτελευταίου στον τόπο που πρέπει να επιδειχθεί (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 31) καθώς και δαπάνεςέκδοσης αντιγράφων ιδίως σε περίπτωση χορήγησης αποσπασμάτωνεμπορικών βιβλίων που μπορούν να ανέρχονται σε εκατοντάδεςσελίδων (Παϊσίδου σ 129) Το ύψος τους καθορίζεται σεπερίπτωση διαφωνίας των μερών από το δικαστήριο (Καυκάς σ630)

3 Δικαίωμα άρνησης του κατόχου

8 Στην τρίτη παράγραφο θεσπίζεται δικαίωμα του κατόχου νααντιτάξει άρνηση ενόσω ο αιτών δεν διασφαλίζει προκαταβολικάδηλαδή πριν από την επίδειξη (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 4∙Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 3) τον κάτοχο έναντι ενδεχόμενων ζημιώντου αντικειμένου Το ύψος τους θα καθοριστεί από τοδικαστήριο στη βάση των άρθρων 162 επ ΚΠολΔ χωρίς πάντως νααποκλείεται και συμφωνία των μερών (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 9) Δεν πρόκειται για άρνηση υπό τη δικονομική-στενή έννοια του όρου (στη διευκρίνιση αυτή προβαίνει οΝικολόπουλος άρθρ 903 αρ 6) αλλά για έκφανση της ένστασηςπίσχεσης (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 8∙ Παϊσίδου σ52 υπ 81) Ισχύουν δηλαδή όσα προβλέπονται στο άρθρο 325 Τοσχετικό δικαίωμα του κατόχου προβάλλεται παραδεκτά και με τηνανακοπή του άρθρου 933 ΚΠολΔ στο στάδιο της αναγκαστικήςεκτέλεσης με δεδομένη τη μη εφαρμογή του άρθρου 330 ΚΠολΔ στησυγκεκριμένη περίπτωση (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 7 ΓεωργιάδηςΑπ όπ 32 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 10)Υποχρέωση πάντως του αιτούντος να προβεί σε καταβολή τωνσχετικών εξόδων ήδη στο στάδιο υποβολής της αίτησης δενυπάρχει (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 14∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ903 αρ 7) Κατά συνέπεια δεν πάσχει αοριστία το δικόγραφοτης αίτησης όταν δεν μνημονεύεται η προκαταβολή των δαπανών ήη παροχή ασφάλειας (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ όπ αρ 8)

30

Πρέπει ακόμη να αναφερθεί και άλλη μια περίπτωσηεπιτρεπτής άρνησης του κατόχου προς επίδειξη η οποία πηγάζειαπό την αρχή της καλής πίστης παρέχοντας στον κάτοχο τοδικαίωμα άρνησης όταν θίγονται ή κινδυνεύουν δικά του έννομασυμφέροντα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 30)9 Άρνηση επίδειξης προβλέπουν και τα άρθρα 450 sect 2 και 452sect 3 ΚΠολΔ (αναλυτικά ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 450 αρ5) τα οποία εφαρμόζονται αναλογικά και στο πλαίσιο των άρθρων901 επ ΑΚ (Παϊσίδου σ 55 υπ 92 και αναλυτικά σ 163επ) Η σχετικά νομολογία είναι πλούσια (ενδεικτικά βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ) Κρίθηκε ότι δεν συντρέχει σπουδαίος λόγος άρνησηςεπίδειξης χορήγησης αντιγράφου της έκθεσης εκτίμησης τηςεπιτροπής του άρθρου 15 νδ 7971971 (ΠρΛαμ 7321975 ΑρχΝ1975 53) Απορρίφθηκε εξάλλου ισχυρισμός περί καθήκοντοςεχεμύθειας προσωπικού ΟΤΕ (ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491επ) Επίσης δεκτή έγινε Αγωγή επίδειξης εγγράφου μεπεριεχόμενο το ιατρικό ιστορικό της αποβιώσασας συζύγου τουενάγοντος με παράλληλη απόρριψη του επικαλούμενουεπαγγελματικού απορρήτου που προβλήθηκε από το εναγόμενονοσοκομείο (ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141)∙ αγωγή επίδειξηςκαι λήψης αντιγράφων ληξιαρχικών καταστάσεων γεννήσεων παράτο επικαλούμενο απόρρητο από την πλευρά του εναγόμενου ΟΤΑ(ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999 225 επ)∙ αίτηση επίδειξηςάδειας καντίνας και της σχετικής γνωμάτευσης της αρμόδιαςνομαρχιακής υπηρεσίας (με παράλληλη απόρριψη του ισχυρισμούτου καθrsquo ου περί προστασίας απορρήτου ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ1998 816) καθώς και αίτημα επίδειξης κίνησης ή σύμβασηςτραπεζικού λογαριασμού παρά το επικαλούμενο τραπεζικόαπόρρητο (ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΘεσ 246791997Αρμ 1997 1278 επ∙ βλ και ΕφΑθ 14831976 ΝοΒ 24 (1976)444) Αντίθετα απορρίφθηκαν αιτήσεις επίδειξης πορίσματοςτραπεζικού ελέγχου λόγω επαγγελματικού φορολογικού υπηρεσιακού απορρήτου (ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708 μεπαρατηρήσεις Νικολαΐδη∙ ΠΠρΑθ 101311991 ΝοΒ 41 (1993) 532 επΑπορριπτέα κρίθηκε εξάλλου αίτηση επίδειξης εσωτερικήςαλληλογραφίας δημόσιας υπηρεσίας (ΠρΑθ 10461968 ΝοΒ 16(1968) 652 επ) Αναλυτικά βλ Παϊσιδου σ 176 επ Πρβλσχετικά και τον προβληματισμό του Γιακουμή Δ 27 (1996) 525)

ΙΙΙ Ευθύνη του υπόχρεου προς επίδειξη

10 Καταληκτικά πρέπει να σημειωθεί πως η ενδεχόμενηαδικαιολόγητη άρνηση συμμόρφωσης του κατόχου με όσα επιτάσσειη σχετική δικαστική απόφαση οδηγεί στην εφαρμογή του άρθρου366 ΚΠολΔ μέσω του παραπεμπτικού κανόνα του άρθρου 452 sect 2ΚΠολΔ (Μπέης άρθρ 452 αρ 3 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως

31

σ 310∙ βλ ενδεικτικά ΑΠ 7811974 ΝοΒ 23 (1975) 328 επ ΑΠ12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 και ειδικά ως προς τοειδικότερο ζήτημα της κατανομής του βάρους απόδειξης ΑΠ7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ [567] ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22(1974) 1076 [δε συνεπάγεται ανεπίτρεπτη μεταβολή του βάρουςαπόδειξης η εφαρμογή του άρθρου 366 μέσω 452 sect 2] Πρβλ τέλοςΑΠ 12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 [δυνατή κατrsquo ανέλεγκτη κρίσηη συναγωγή σιωπηρής ομολογίας κατrsquo εφαρμογήν 366]) ενώ δεναποκλείεται και η καταδίκη του σε αποκατάσταση κάθε περαιτέρωζημίας που συναρτάται με την άρνηση επίδειξης με βάση τιςδιατάξεις περί μη εκπλήρωσης της παροχής (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ2∙ Γεωργιάδης Απ όπ 33) Αν πάντως επέλθει πλήρης ικανοποίησητου ενάγοντος ο τελευταίος δεν μπορεί να επανέλθει με νέααγωγή βασιζόμενη στην αρχική του αξίωση από το πράγμα(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 11 και 902 αρ 11)

32

• 2 Παράλληλα προς τα άρθρα 902-903 εφαρμόζονται εξάλλου και οι διατάξεις των άρθρων 654 (ΕφΑθ 31521972 ΝοΒ 20 (1972) 939 επ με σημείωση Παπαδημητρίου) και 755 στο πλαίσιο της σύμβασης εργασίας και της εταιρίας αντίστοιχα ενώ μνεία πρέπει να γίνει και στα άρθρα 14-16 ΕΝ τα οποία εφαρμόζονται ως προς το ειδικότερο θέμα της επίδειξης εμπορικών βιβλίων (αναλυτικά βλ Στοϊκό σ 30 επ) Αξιομνημόνευτα είναι επίσης τα άρθρα 303-304 και 1201 και 1340 ΑΚ ως παραπλήσιες μορφές της επίδειξης οι οποίες εφαρμόζονται παράλληλα και απόλυτα ανεξάρτητα από τις εδώ εξεταζόμενες ρυθμίσεις
• 3 Από την άλλη πλευρά όλες οι προαναφερόμενες διατάξεις συμπληρώνονται από τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ με τα οποία καθορίζονται οι ειδικότερες δικονομικές κατά κύριο λόγο προϋποθέσεις επίδειξης και εκτέλεσης της απόφασης για την επίδειξη εγγράφων (για το προγενέστερο καθεστώς των άρθρων 429-434 ΠολΔ βλ Παϊσίδου σ 16 επ) Οι μόλις προαναφερόμενες διατάξεις δεν οδήγησαν ούτε σε κατάργηση ούτε σε συρρίκνωση του πεδίου εφαρμογής των ρυθμίσεων του ουσιαστικού δικαίου (η θέση αυτή είναι αδιαμφισβήτητη σε θεωρία και νομολογία βλ Ράμμο ΕρμΑΚ 902 αρ 2∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 2 και 3∙ ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 450 αρ 1 Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1∙ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 608 επ Για τη γενικότερη συζήτηση που προκλήθηκε από τη συνύπαρξη των ουσιαστικών και δικονομικών διατάξεων περί επίδειξης εγγράφων βλ αναλυτικά Παϊσίδου σ 37 επ) Η βασική διάκριση που επικρατεί στην επιστήμη είναι η ακόλουθη Οι διατάξεις του ΑΚ (δηλαδή τόσο η γενική ρύθμιση των άρθρων 902 επ ΑΚ όσο και οι προαναφερόμενες διατάξεις των άρθρων 654 και 755 ΑΚ στις οποίες πρέπει να προστεθούν και αυτές των άρθρων 1200 1201 1339 και 1340 ΑΚ βλ σχετικά Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 υπ 10) εφαρμόζονται ανεξάρτητα από την ύπαρξη εκκρεμούς δίκης ενώ αντίθετα τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ συνδέονται άμεσα με την τελευταία (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) 450 αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 επ Νίκας σ 533 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 246 επ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Κουτσουράδης σ 265 Παϊσίδου σ 35 επ 39∙ ΑΠ 12641983 Δ 15 (1984) 400 με ενημερωτικό σημείωμα Σταματόπουλου∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 ΜΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257∙ Πρβλ όμως Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 609 ο οποίος εισηγείται την ερμηνευτική διαστολή των διατάξεων του ΚΠολΔ ακόμη και όταν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη∙ την κατασκευή αυτή αποκρούει η Παϊσίδου σ 42 και σ 53 επ ειδικά σε σχέση με τη θεμελίωση της αξίωσης και του εννόμου συμφέροντος ενώ παράλληλα απορρίπτει και τη μεταφύτευση των προϋποθέσεων του ΑΚ περί εννόμου συμφέροντος στην αίτηση των άρθρων 450 επ ΚΠολΔ Βλ επίσης την ανάλυση από τους Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 679 επ) Ωστόσο τα προαναφερόμενα πλέγματα διατάξεων εφαρμόζονται αρκετές φορές αναλογικά τόσο στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης όσο και εκτός αυτής (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2 και 17∙ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1) εκεί δηλαδή που υπάρχει ρυθμιστικό κενό
• A Έννοια - Σκοπός
• A Έννοια
• 1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω της οποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στη θεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότητα ποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενων ελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)
• • 4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφων ρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οι προϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικού αιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσι και υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679 Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ 10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979) 563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωση Παπαδημητρίου∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσεις Αντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994 668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτηση γίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δεν εφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]
  • 10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύει περιοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμου συμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δεν πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιας και μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος του αιτούντος
  • 13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά και διαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχει ενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς το συμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τις περισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά τον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναι αναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περί συμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφο πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ 44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτή συστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής και κατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίες συμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τον κάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούν έτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργου δωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχα έγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίων ιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσεις αναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ή βιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται από μέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ 38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτής διορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν το αίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και το σωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπ Επιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή και όταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεση αδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδου σ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωση αυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικά βιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)
  • 25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στην πρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιο ικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγος είναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του Πολυμελούς Πρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία αν συνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη την κύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται τα θεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικά απόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω των εγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη και μετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) την επιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού των ασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ 534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχων αποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ 36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Μπέη∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατά της επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψη ασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτηση της κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ 270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής που σκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησης φέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέη υποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (Μπέης Δ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όρια της προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτή υιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27 (1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27 (1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης της δικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν 1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρ επίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριο λόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίου ζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά το ουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει την απόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ ο ίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωση άσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερών από την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρων προϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιο της επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264 επ)

περιήλθε σε αυτόν (ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 902 αρ 4 Παϊσίδουσ 46) Ο εκάστοτε κάτοχος ο οποίος δεν είναι αναγκαίο ndashαλλά δεν αποκλείεται - να είναι και νομέας ή κύριος αυτού(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 13∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 10∙Παϊσίδου σ 46) έχει συνεπώς υποχρέωση εμπράγματης φύσηςέναντι του αιτούντος (Καυκάς σ 629) Αναγκαία αποβαίνει έτσιη αναφορά του προσώπου που κατά το χρονικό σημείο υποβολήςτης αίτησης διαθέτει την κατοχή του εγγράφου (Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 10∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 15∙ Παϊσίδου σ 46∙ΑΠ 2091994 ΕΕΝ 1995 195∙ ΕφΠειρ 4182002 ΤΝΠ ΔΣΑ∙ ΕφΑθ24652005 ΝοΒ 2005 1291) Ο ισχυρισμός του εναγόμενου περί μηκατοχής του εγγράφου αποτελεί άρνηση και όχι ένσταση (Μπέης Δ18 (1987) 98 επ Νίκας σ 539) Έτσι σε περίπτωση πουαποδειχθεί πως ο τρίτος δεν είναι πλέον κάτοχος πριν από τηνάσκηση της αξίωσης επίδειξης ή αντίστροφα δεν αποδειχθεί πωςο εναγόμενος είναι κάτοχος η σχετική αίτηση θα απορριφθεί(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 13∙ ΑΠ 14941987 ΕΕΝ 1988 814∙ ΜΠρΑθ269961996 ΑρχΝ 1997 45 επ∙ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001)1543 επ) Υποστηρίχθηκε πάντως και η άποψη που δενεπιδοκιμάζει την απόρριψη της αίτησης όταν αποδεικνύεταισυνδρομή δόλου στο πρόσωπο του κατόχου με απώτερο στόχο τηματαίωση της αξίωσης προς επίδειξη∙ και πάλι όμως η ίδια γνώμηαντιλαμβάνεται τις δυσκολίες της θέσης αυτής και προκρίνειτην αποζημιωτική οδό (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 14) Ενδεχόμενημεταβολή στο πρόσωπο του κατόχου μετά την άσκηση της αίτησηςδεν επιφέρει πάντως αρνητικές συνέπειες για τον αιτούντα(Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 15∙ βλ όμως ΑΠ 10231992 ΔΕΝ 1993 82laquohellipεκείνος που ζητάει την επίδειξη εγγράφου οφείλει hellip να ισχυρισθεί και νααποδείξει όχι μόνο ότι ο αντίδικός του κατείχε κάποτε το έγγραφο τούτο αλλά καιότι εξακολουθεί να το κατέχει κατά τον χρόνον της δίκηςraquo∙ όμοια και ΕφΑθ32392001 ΔΕΕ 2002 87) ο οποίος μπορεί μάλιστα να εκτελέσειτην απόφαση και κατά του νέου κατόχου με βάση το άρθρο 919 αρ1 ΚΠολΔ (ΑΠ 3981959 ΝοΒ 1959 1248∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ10∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 7∙ Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 611 υπ 66∙ Παϊσίδου σ 46) Αν όμως λάβει χώρα απώλειατου εγγράφου από τυχαίο γεγονός δεν μπορεί να αναμένεταιευδοκίμηση της αίτησης (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 15 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 10 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 15∙ Παϊσίδου σ 46)7 Σε αντίθεση με τη ρύθμιση του άρθρου 901 δεν απαιτείταιεδώ ύπαρξη ουσιαστικής αξίωσης αναφορικά προς το έγγραφο πουκατέχει ο αντίδικος ούτε κατά του κατόχου του (ΒαρυπομπιώτηςΕΕΝ 40 (1973) 92 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 11 Γεωργιάδης Απόπ αρ 16 in fine Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 5Παϊσίδου σ 41 επ∙ Γκόγκας Δ 18 (1987) 825 Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ2004 657∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775) Εξάλλου η αγωγήδεν απαιτείται να κοινοποιηθεί στον οφειλέτη του ενάγοντος

13

(ΜΠρΘεσ 189522003 ΕΤρΑξΧρΔ 2004 367∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775)8 Κάτοχος θεωρείται κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωποανεξάρτητα από την ειδικότερη νομική μορφή του (Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 12 όπου και εκτενείς νομολογιακές παραπομπές∙Γιακουμής Δ 27 (1996) 515 Παϊσίδου σ 46 επ) δηλαδή και ταΝΠΔΔ καθώς και οι ΟΤΑ (ΜΠρΑθ 269961996 ΑρχΝ 1997 45 επ∙ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ 1998 816∙ ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999225 επ)

2 Έννομο συμφέρον

9 Στην έννοια του εννόμου συμφέροντος εντάσσεται κάθεδικαίωμα του αιτούντος ιδιωτικού ή δημόσιου δικαίου (ΡάμμοςΕρμΑΚ 902 αρ 5 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 300)χρηματικής ή μη περιουσιακής φύσης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ6∙ ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 902 αρ 2 Παϊσίδου σ 42∙Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 423) Στην επιστήμη γίνεται δεκτό πωςυφίσταται έννομο συμφέρον όταν η επίδειξη του κρίσιμουεγγράφου έχει αξία για την επιδίωξη διατήρηση ή προστασίασχέσεων που αναγνωρίζει το Δίκαιο (Βάλληνδας σ 221Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 6∙ ΜΠρΑθ 222961995 ΔΕΕ 1996 597επ) καθώς και για την υποστήριξη ύπαρξη ή άρση έννομηςσχέσης ή κατάστασης στην περιουσιακή ή προσωπική σφαίρα αυτούπου ζητά την επίδειξη ή όταν αυτό (δηλαδή το έγγραφο) είναιπρόσφορο προς ανταπόδειξη (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ5 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16) Είναι αδιάφορο το αν πρόκειταιγια έγκυρο ή άκυρο έγγραφο όπως αδιάφορο είναι και το είδοςτης αξίωσης επί του οποίου εδράζεται (Αποστολίδης άρθρ 902αρ 4) Ειδικά για τα άκυρα έγγραφα αναγνωρίζεται έννομοσυμφέρον με σκοπό την προσβολή τους (Γεωργιάδης Απ όπ αρ18 in fine ΕφΘεσ 17831993 Αρμ 48 (1994) 591) Εξαντιδιαστολής προκύπτει πως δεν συντρέχει έννομο συμφέρονόταν η επίδειξη αποβαίνει ουσιαστικά ανώφελη ή περιττή για τηνπροστασία του αιτούντος (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 5 μεαναφορά σε οικογενειακές επιστολές και ιδιωτικές σημειώσειςπου έχουν υποκειμενική μόνο αξία αλλά δεν εξυπηρετούν τοέννομο συμφέρον του αιτούντος∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 613 επ με αναφορά σε αποφάσεις (υπ79) που απέρριψαν αίτημα επίδειξης λόγω ευχερέστερηςδυνατότητας λήψης του εγγράφου από το αρχείο των δικαστηρίων(βλ εδώ και ΑΠ 4821974 ΝοΒ 23 (1975) 25 επ (26) [δενυφίσταται δικαίωμα επίδειξης αν πρόκειται για έγγραφα πουφυλάσσονται στο αρχείο του δικαστηρίου εκτός ανστοιχειοθετείται ειδικό έννομο συμφέρον να ζητηθούν από τοναντίδικο]) και σε άλλες (υπ 80) που απέρριψαν το ανωτέρωαίτημα λόγω απόδειξης του κρίσιμου γεγονότος ήδη μέσω άλλων

14

αποδεικτικών στοιχείων∙ βλ ακόμη Παϊσίδου σ 105∙ ΕφΛαρ4462003 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2004 41 επ∙ ΠΠρΠύργ 682001 Αρμ 56(2002) 1023 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 669 επ [δενυφίσταται αναφορικά με σύμβαση αλληλόχρεου και κίνησηλογαριασμού κατά της Τράπεζας από αγοραστές κατασχεμένουκαθώς μπορούν να τα προμηθευτούν από το δικαιοπάροχο ndashαντισυμβαλλόμενο της Τράπεζας ή από το αρχείο τουδικαστηρίου)

Γίνεται δεκτό πως έννομο συμφέρον δεν υπάρχει και όταν μετην αίτηση επιδιώκεται για πρώτη φορά η αποκάλυψη εκείνων τωνπραγματικών περιστατικών που θα διευκολύνουν στη συνέχειααυτόν που ζητά την επίδειξη στην ενάσκηση των αξιώσεών του(Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16 Παϊσίδου σ 129 επ∙ AΠ 92005ΧρΙΔ 2005 715∙ πρβλ και ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επΠρβλ όμως ΜΠρΚατ 8591999 ΔΕΕ 2000 75 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2000123 επ)10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύειπεριοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60(2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμουσυμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δενπρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά(Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιαςκαι μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος τουαιτούντος

α Σύνταξη εγγράφου για το συμφέρον του αιτούντος την επίδειξη

11 Θεωρείται πως ένα έγγραφο συντάχθηκε για το συμφέροναυτού που ζητά την επίδειξή του όταν με αυτό αποδεικνύεται ηύπαρξη ή διατήρηση δικαιώματός του (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 8Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Βαρύνουσα σημασία έχει κυρίως ηπραγματική πρόθεση του συντάκτη ή των μερών κατά το χρονικόσημείο έκδοσης σύνταξης του εγγράφου (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ8∙ όχι κατά το χρόνο άσκησης της αξίωσης Παϊσίδου σ 43) καιόχι το περιεχόμενό του όπως γίνεται αντιληπτό από τρίτοαντικειμενικό παρατηρητή (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7)12 Δεν απαιτείται το έγγραφο να έχει συνταχθεί αποκλειστικάπρος το συμφέρον του αιτούντος την επίδειξη απαιτείται ωστόσοη σύνταξή του να έχει λάβει χώρα έστω (και) προς το συμφέροντου (έτσι Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7∙ ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ902 αρ 10 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17 Παϊσίδου σ 43∙Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 425∙ ΑΠ 7571966 ΝοΒ 14 (1966) 936επ ΕφΑθ 24562002 Δ 33 (2002) 657 ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη2003 524 επ∙ ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 748 ΜΠρΘεσ

15

196982005 Αρμ 60 (2006) 751∙ πρβλ όμως Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 902 αρ 6 α κατά τον οποίο το έγγραφο πρέπει να έχεισυνταχθεί κυρίως προς το συμφέρον του αιτούντος και ΜΠρΘεσ234342001 Αρμ 56 (2002) 1188 όπου γίνεται λόγος γιαέγγραφα που αφορούν άμεσα στον αιτούντα)

Παραδείγματα αντίστοιχων εγγράφων συνιστούν οιεξοφλητικές αποδείξεις (Παϊσίδου σ 43) η αναγνώριση οφειλήςτο πληρεξούσιο έγγραφο (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 8∙ Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 7∙ Παϊσίδου σ 43) και η διαθήκη στην οποία οαιτών εγκαθίσταται ως κληρονόμος (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7∙Παϊσίδου σ 43) Αντίθετα απαιτείται ειδική στοιχειοθέτησηεννόμου συμφέροντος αναφορικά με έγγραφα που συντάχθηκανμεταξύ του κατόχου και τρίτου προσώπου (Αποστολίδης 902 αρ 5∙πρβλ εδώ Καυκά σ 625∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 7∙ Σταθεράαπορριπτική εδώ η νομολογία βλ ενδεικτικά ΜΠρΠειρ 101072006ΠΝ 2007 72 επ)

β Πιστοποίηση μέσω του εγγράφου έννομης σχέσης που αφορά και τον αιτούντα

16

13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά καιδιαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχειενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς τοσυμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τιςπερισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφοράτον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναιαναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περίσυμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφοπιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτήσυστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής καικατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίεςσυμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τονκάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούνέτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργουδωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχαέγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίωνιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσειςαναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ήβιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται απόμέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτήςδιορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20(1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν τοαίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και τοσωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπΕπιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή καιόταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεσηαδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπαρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδουσ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωσηαυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικάβιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά(Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)14 Η έννοια της έννομης (άρα όχι απλώς βιοτικής βλΔημητροπούλου ΑρχΝ 2007 425) σχέσης δεν περιορίζεται ανάλογαμε τη φύση της Δυνατή είναι έτσι η στοιχειοθέτηση τηςπροϋπόθεσης αυτής με επίκληση έννομης σχέσης τόσο τουιδιωτικού όσο και του δημόσιου δικαίου (Νικολόπουλος άρθρ 902αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ44) Εξάλλου η ανωτέρω έννομη σχέση δεν απαιτείται νααπετέλεσε το αποκλειστικό αντικείμενο του ζητούμενου εγγράφου∙

17

αρκεί από αυτό να διαπιστώνεται ή να αποδεικνύεται κάποιογεγονός δηλωτικό της επίμαχης έννομης σχέσης (Βάλληνδας σ221 Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)15 Αμφισβητείται αν για την κατάφαση της προϋπόθεσηςαπαιτείται η συμμετοχή του αιτούντος υπό τη μορφή τουδικαιοπρακτούντος (με γνώμονα τη νομοτυπική μορφή τηςρύθμισης υπέρ Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6∙ ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 658 ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 44 (2003) 524 επ∙ ΜΠρΘεσ196982005 Αρμ 60 (2006) 751∙ προς την κατεύθυνση μιαςλιγότερο τυπολατρικής προσέγγισης και σε τελική ανάλυση κατάμε γνώμονα τα άρθρα 6 sect 1 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ ο πυρήνας τωνοποίων θίγεται από την επικρατούσα γνώμη οι Παπαδημητρίου ΔΕΕ8 (2002) 13 επ (16) Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19∙ ΜπέηςΠαρατηρήσεις στην ΕφΑθ 24562002 Δ 33 (2002) 665Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 427 επ) Επιχείρημα υπέρ τηςδεύτερης γνώμης αντλείται και από την παραδοχή της ένταξηςστην εξεταζόμενη περίπτωση και εγγράφων που αποδεικνύουνδιενέργεια αδικοπραξίας η οποία ασφαλώς δεν θα μπορούσε νααφορά στον αιτούντα την επίδειξή τους (Μανιτάκης ΕλλΔνη 44(2003) 367 368) Στο πλαίσιο πάντως σχέσης εγγύησης οεγγυητής θεμελιώνει έννομο συμφέρον εφόσον ζητά την επίδειξηεγγράφου που σχετίζεται με τη σχέση πρωτοφειλέτη-δανειστή ή ndashκατά μείζονα λόγο ndash την επέλευση συγκεκριμένου γεγονότος πουοδηγεί στην απαλλαγή του από την ευθύνη όπως για παράδειγμαέγγραφο που πιστοποιεί την εξόφληση του δανειστή (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 6) Ανάλογα ισχύουν και για τον τρίτο στοπλαίσιο σύμβασης υπέρ του ιδίου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6 infine)

γ Έγγραφο που σχετίζεται με διαπραγματεύσεις για την κατάρτιση έννομης σχέσης που αφορά και τον αιτούντα

16 Η προϋπόθεση αυτή επικυρώνει τη στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος και στο προσυμβατικό στάδιο (Γεωργιάδης Απ όπαρ 20) Στην περίπτωση αυτή μπορούν να ενταχθούν κάθε είδουςδιαπραγματεύσεις που διεξήχθησαν αυτοπροσώπως από τοναιτούντα ή με τη μεσολάβηση τρίτου (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 10)υπό την ιδιότητα του μεσίτη παραγγελιοδόχου ή πράκτορα(Παϊσίδου σ 45) ανεξάρτητα από το αν αυτές είχαν επιτυχήέκβαση (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 9∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ20∙ Παϊσίδου σ 45)17 Έγγραφα που μπορούν να υπαχθούν εδώ είναι όλα ταπροκαταρκτικά μιας σύμβασης κείμενα που συντάσσονται και ήανταλλάσσονται όπως για παράδειγμα σχέδια συμβάσεωνεπιστολές πρόχειρα σημειώματα οχλήσεις τηλεομοιοτυπίεςσχεδιαγράμματα ηλεκτρονικά μηνύματα τηλεγραφήματα

18

οπτικοακουστικό υλικό καθώς και κάθε είδους μηχανικέςαπεικονίσεις (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 9∙ Γεωργιάδης Απ όπαρ 20 in fine Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 γ∙Παϊσίδου σ 45) Εξαιρούνται πάντως εσωτερικά κείμενα πουανταλλάχθηκαν μεταξύ ενός μέρους και του εκπροσώπου του κατάτο στάδιο της διαπραγμάτευσης (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 7 infine)

Ε Δικονομικά ζητήματα

18 Η αξίωση επίδειξης εγγράφου ασκείται όπως και ηαντίστοιχη περί επιδείξεως πράγματος δηλαδή με αγωγή ήανταγωγή (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 18∙Παϊσίδου σ 47) με τις προτάσεις (Μπέης άρθρ 451 αρ 1 ΑΠ4481975 ΝοΒ 23 (1975) 1231 επ [1232]∙ ΕφΑθ 61171982 ΝοΒ 30(1982) 1489 επ (1492)∙ ΜΠρΘεσ 15481991 Αρμ 1991 762 επμε σημείωμα ΣΤ-Γ∙ ΕφΑθ 18881991 ΑρχΝ 1991 409∙ ΕφΛαρ292002 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΕφΑθ 1722003 ΕλλΔνη 2003 998 =2005 553) ή και προφορικά όπου δεν προβλέπεται κατάθεσηπροτάσεων (όχι όμως με δήλωση στα πρακτικά όταν η κατάθεσηπροτάσεων είναι υποχρεωτική ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ) αλλάακόμη και στο εφετείο (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 23 ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 247 ΑΠ 611960ΝοΒ 1962 563 επ (565)∙ ΑΠ 10731973 ΝοΒ 1974 758 επ∙ ΕφΑθ11451975 ΑρχΝ 1975 292 επ) όχι όμως με κύρια ή πρόσθετηπαρέμβαση (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) λόγω της ειδικότερης φύσηςτης (Παϊσίδου σ 47) Για τα ζητήματα του τρόπου άσκησης τηςαξίωσης επίδειξης πράγματος στο πλαίσιο εκκρεμούς κύριαςδίκης βλ αναλυτικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 19 και 22∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) όπ 19 Το δικόγραφο της αγωγής πρέπει να περιέχει τιςπροϋποθέσεις που θεσπίζει το άρθρο 902 ΑΚ δηλαδή περιγραφήτων κρίσιμων πραγματικών περιστατικών ρητή αναφορά τηςκατοχής του εγγράφου από τον εναγόμενο (αλλιώς απόρριψη ΑΠ2091994 ΕΕΝ 1995 195∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΑΠ9532002 ΝΟΜΟΣ ΑΠ 10731973 ΝοΒ 22 (1974) 758 επ∙ ΜΠρΘεσ15481991 Αρμ 1991 762 επ με σημείωμα ΣΤ-Γ χωρίς καν ναείναι υποχρεωμένο το δικάζον δικαστήριο να αποφανθεί επrsquo αυτούτου αιτήματος∙ βλ ακόμη ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΜΠρΠατρ 1182004 ΕΕργΔ 2004 474 επ∙ ΜΠρΑθ1292005 Αρμ 2005 886 επ = ΕπισκΕΔ 2005 217∙ ΜΠρΧαν 392006ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ Πρβλ ακόμη ΠΠρΡοδ 922004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ κατά τηνοποία η αοριστία δεν μπορεί να αναπληρωθεί laquoαπό το λόγο ότικατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων ο διάδικος μπορεί ήπρέπει να κατέχει το έγγραφο αυτόraquo∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19(1971) 1472 επ [τα έγγραφα βρίσκονται στα χέρια του

19

ανακριτή απορρίπτει]) Το ίδιο ισχύει βέβαια και όταν ηεπίδειξη ζητείται από τον εναγόμενο με τις προτάσεις (ΠΠρΑθ73151996 ΕπισκΕΔ 2002 763) Υποστηρίζεται πάντως εύλογα πωςστις περιπτώσεις υποχρεωτικής τήρησης επαγγελματικών βιβλίων ηκατοχή τεκμαίρεται στο πρόσωπο του καθrsquo ου (Στοϊκός σ 32)στοιχείο που θα μπορούσε σε ένα δεύτερο επίπεδο να οδηγήσει σεεπανεξέταση της στάσης της νομολογίας στο ζήτημα τηςαοριστίας Σε περίπτωση αιτιολογημένης άρνησης πρέπει νααποδεικνύεται η κατοχή του εγγράφου στα χέρια του εναγόμενουκαι το σχετικό βάρος απόδειξης φέρει ο ενάγων (ΑΠ 3981959 ΝοΒ7 (1959) 1248∙ ΑΠ 71966 ΝοΒ 14 (1966) 653∙ ΕφΑθ 61171982ΝοΒ 30 (1982) 1489 επ [1492] Παράλειψη πάντως τουδικαστηρίου της ουσίας να αποφανθεί στην αίτηση για επίδειξηεγγράφων θεμελιώνει το λόγο αναιρέσεως του άρθρου 559 αρ 9ΚΠολΔ υπό την προϋπόθεση ότι η αίτηση αυτή ήταν παραδεκτή καισύννομη (βλ σχετικά ΑΠ 6812007 ΝΟΜΟΣ laquohellipτουτέστιν να γίνεταιεπίκληση της κατοχής του εγγράφου από τον αντίδικο να προσδιορίζεται σαφώς τοέγγραφο και το περιεχόμενο του και να εκτίθενται περιστατικά από τα οποία ναπροκύπτει το έννομο συμφέρον του αιτούντος δηλαδή ότι το έγγραφο είναιπρόσφορο προς άμεση ή έμμεση απόδειξη λυσιτελούς ισχυρισμού του αιτούντος ήπρος ανταπόδειξη τέτοιου ισχυρισμού του αντιδίκου τουraquo Βλ και ΑΠ18572005 ΕλλΔνη 2006 469 επ ΑΠ 7852007 ΝΟΜΟΣ οι οποίεςέκαναν δεκτό σχετικό λόγο αναίρεσης)

Επιπρόσθετα απαιτείται και στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 24∙ Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 611 επ∙ διαφορετικά απόρριψη ΑΠ 3921977 ΝοΒ 25(1977) 1364 [μη επίκληση περιστατικών που το στοιχειοθετούνσε σχέση με το έγγραφο οδηγεί σε απαράδεκτο] ΑΠ 5381977 ΝοΒ26 (1978) 187 ΑΠ 10452004 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ΠΠρΠειρ 1361997 ΔΕΕ 1997 573) Το βάρος απόδειξης τωνανωτέρω φέρει ασφαλώς ο ενάγων (Ράμμος ΑρχΝ 1955 266∙ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 303 ΑΠ 14941987 ΕΕΝ 1988 814)Ο εναγόμενος διαθέτει ευρύ πεδίο άρνησης της αγωγής δυνάμενοςνα προβάλει σειρά ισχυρισμών όπως τη μη κατοχή του εγγράφουτην αμφισβήτηση του δικαιώματος ή της ύπαρξης εννόμουσυμφέροντος του ενάγοντος κλπ (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) 20 Το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο ενάγων στο πλαίσιοτης δίκης που ανοίγεται εδώ εντοπίζεται στο βαθμό ακρίβειαςτου προσδιορισμού του επίμαχου εγγράφου Πρόκειται για ένακατεξοχήν ζήτημα αοριστίας του δικογράφου Επικρατεί η άποψηπου απορρίπτει την αγωγή στη βάση της αοριστίας όταν σε αυτήγίνεται γενική αναφορά όλων των εγγράφων που έχει στην κατοχήτου ο εναγόμενος ή όλων των εγγράφων που περιέχονται σεκάποιον φάκελο βιβλίο ή αρχείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 25με παραπομπές σε σχετική νομολογία) Η θεμελίωση της σχετικήςκρίσης εδράζεται σε τρία κυρίως επιχειρήματα Πρώτον στην

20

κατοχύρωση του δικαιώματος αντίκρουσης του εναγόμενου οοποίος πρέπει να γνωρίζει επακριβώς για ποιο έγγραφο καλείταινα λογοδοτήσει∙ δεύτερον στην ευχερή απονομή τουδικαιοδοτικού έργου καθώς το δικαστήριο θα αδυνατεί ναδιατάξει αποδείξεις εφόσον δεν έχει λάβει χώρα σαφήςπροσδιορισμός του επίδικου εγγράφου∙ και τρίτον στηδιασφάλιση της διαδικασίας αναγκαστικής εκτέλεσης η οποίαπροϋποθέτει διατακτικό απόφασης με πλήρη σαφήνεια ως προς τοσυγκεκριμένο έγγραφο (βλ αντί πολλών Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ25∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ∙ΠΠρΜυτ 11997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ Πρβλ όμως Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 685 επ)

Μολαταύτα laquoη λεπτή κόκκινη γραμμήraquo ανάμεσα στο ορισμένοκαι την αοριστία του δικογράφου έχει ταλανίσει την επιστήμη(βλ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 597 επ όπου και δικαιοσυγκριτικέςπαρατηρήσεις∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 25 τον ίδιο ΔίκαιοΑποδείξεως σ 248 επ ο οποίος υπογραμμίζει την εξατομίκευσητου εγγράφου και δεν θέτει ως sine qua non όρο τον ειδικότεροπροσδιορισμό του∙ Σύμφωνη με την αντίληψη αυτή η ΕφΘεσ11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ όμοια η ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ2004 1030∙ πρβλ εδώ και Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 429 επ καιΣτοϊκό σ 35 επ όπου υπογραμμίζεται - ειδικά για ταεπαγγελματικά βιβλία ndash το ανεφάρμοστο των νομολογιακώνεπιταγών όταν πρόκειται για τήρηση βιβλίων σε ηλεκτρονικήμορφή) 21 Στη νομολογία επικρατεί πάντως μια ξεκάθαρη τάσηαπόρριψης αγωγών λόγω αοριστίας εφόσον δεν έχει λάβει χώραειδικός προσδιορισμός του εγγράφου και αναφορά τουπεριεχομένου τους (ΑΠ 17711988 ΕΕΝ 1989 850 [βιβλιάριοενσήμων ΙΚΑ]∙ ΑΠ 5081993 ΕλλΔνη 1994 1299∙ ΕφΑθ 24562002 Δ33 (2002) 658 ΕφΘεσ 18522003 Αρμ 2004 1155∙ ΕφΠειρ4371996 ΔΕΕ 1996 697∙ ΕφΠειρ 11571996 ΔΕΕ 1997 723∙ ΠΠρΡεθ1032000 DE LEGE 2005 83∙ ΜΠρΑθ 173921997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ127071999 ΕΕμπΔ 1999 751∙ ΜΠρΑθ 15152005 ΔΕΕ 2005 571∙ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ [αοριστία λόγω μη αναφοράςσελίδων εμπορικού βιβλίου]∙ ΕφΛαρ 2121974 Δ 6 (1975) 716 επ(717 επ)∙ ΜονΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257 επ∙ ΜΠρΘεσ49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ [ατομικώς και ακριβώς ναπεριγράφεται το περιεχόμενο και ο αριθμός η ποσότητα τωνσελίδων]∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650) [ούτεχονδρικώς δεν προσδιορίζεται το περιεχόμενό των εγγράφων]∙ ΑΠ15651998 ΔΕΕ 1999 491 [τιμολόγια έγγραφα μεταφοράςεμπορευμάτων]∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΕφΛαρ 292002ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΜΠρΑθ 97192000 ΕπισκΕΔ 2001 1148 επ[αποφάσεις ΔΣ και ΓΣ τιμολόγια δελτία αποστολής εμπορικά

21

βιβλία]∙ ΑΠ 9532002 ΝΟΜΟΣ [καταστάσεις προσωπικού θεωρημένεςαπό την Επιθεώρηση Εργασίας]∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ [καταστάσειςηχογραφημάτων τμήμα βιβλίου αποθήκης]∙ΕφΑθ 146981988 ΕλλΔνη1993 1366 [στελέχη αποδείξεων αποθήκης]∙ ΕφΑθ 17411994ΕλλΔνη 1995 1261∙ ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141 [φάκελοςνοσηλευθέντος προσώπου]∙ ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ∙ ΠΠρΑθ13261989 ΑρχΝ 1989 468)∙ ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ= ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ [κίνηση τραπεζικών λογαριασμών]∙ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ [φύλλα μητρώου και λοιπέςκαταστάσεις πιστωτικού ιδρύματος]∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ[βεβαίωση εργοδότη με αναφορά σε συγκεκριμένη νομοθετικήρύθμιση]∙ ΕφΑθ 31501969 ΝοΒ 18 (1970) 445 επ (446)∙ ΠρΑθ10461968 ΝοΒ 16 (1968) 652 επ∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32(1984) 1575∙ για περαιτέρω νομολογία βλ Παϊσίδου σ 136 υπ192 Υπάρχουν πάντως και αποφάσεις που έκαναν δεκτό το σχετικόαίτημα (βλ ΑΠ 2821971 ΝοΒ 19 (1971) 872 επ [απορρίπτειμερικά (βιβλιάριο δανείων και χαρτόδεμα) αλλά κάνει δεκτή τηναίτηση ως προς τραπεζικό βιβλιάριο] ΜΠρΑθ 17332000 ΔΕΕ 2000746 επ η οποία διέταξε την επίδειξη (και χορήγησηαντιγράφων) όλων των οικονομικών καταστάσεων που εμφανίζουντις μηνιαίες εισπράξεις του καθrsquo ου φροντιστηρίου καθώς καιτου μαθητολογίου του που αναφέρονται στο χρονικό διάστημα απόΣεπτεμβρίου 1996 μέχρι τέλους Δεκεμβρίου 1999 προκειμένου ηαιτούσα να ασκήσει τα εκ της συμβάσεως δικαιόχρησης απορρέονταδικαιώματά της∙ ΜΠρΑθ 222961995 ΔΕΕ 1996 597 επ∙ ΜΠρΚατ8591999 ΔΕΕ 2000 75 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2000 123 επ [επίδειξητου συνόλου αλληλογραφίας])22 Ο ισχυρός αντίλογος προσάπτει στην κρατούσα γνώμη τηνπαραβίαση των άρθρων 6 sect 1 και 13 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ (βλ ήδηΓέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 120 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 687 επ και αναλυτικά Παϊσίδου σ 57 επ) καιεισηγείται το χαρακτηρισμό του δικογράφου ως ορισμένου laquoόταντα αιτούμενα έγγραφα περιγράφονται με τρόπο που επιδέχεταιεξειδίκευση και εξατομίκευση και υπάρχει αντικειμενικήαδυναμία του αιτούντος να τα προσδιορίσει εκ των προτέρωνεπακριβώςraquo (Μανιτάκης ΕλλΔνη 2003 365 επ όπου και πλήθοςαποφάσεων του ΕΔΔΑ (369 επ) 371 επ∙ όμοια και ο ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 621 επ που κάνει λόγο για laquoασφυκτικέςraquo καιlaquoυπέρμετρα αυστηρέςraquo προϋποθέσεις (σ 623) οι οποίες οδηγούνστην κατάλυση των θεμελιακών δικαιωμάτων που προστατεύονταιαπό τις ανωτέρω διατάξεις (όμοια και ο Νίκας 537 laquoαπαίτηση hellipδυσβάστακτη hellip για τον αιτούνταraquo) ενώ και ο Γιακουμήςυπογραμμίζει ότι η laquoη πρακτική αυτή που αχρηστεύει σε μεγάλοβαθμό τη χρησιμότητα του θεσμούhellip φθάνει δυστυχώς μέχριακροτήτωνraquo (Γιακουμής Δ 27 (1996) 518 επ όπου και πολύενδιαφέρουσες αναφορές στη γερμανική και αυστριακή ρύθμιση)

22

Υπερβολική αυστηρότητα διαπιστώνεται άλλωστε και στο πλαίσιοεξέτασης της ίδιας προβληματικής από την οπτική γωνία τωνεπαγγελματικών βιβλίων (βλ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ308 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 (2002) 687 επ Στοϊκόσ 35 επ με περαιτέρω παραπομπές) Μολαταύτα το Ακυρωτικόμας αποφάνθηκε πρόσφατα ότι laquohellipοι εισαγόμενες από τη διάταξη του άρθρου902 ΑΚ προϋποθέσεις για την άσκηση αγωγής επιδείξεως εγγράφων δεν περιορίζουνστον πυρήνα του το δικαίωμα του προσώπου να προσφύγει στο δικαστήριο και ναζητήσει με τον τρόπο αυτό ανάλογη δικαστική προστασία και επομένως δενδημιουργείται αντίθεση στις μνησθείσες διατάξεις της ΕΣΔΑ και του Συντάγματοςraquo(ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 πρβλ και ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 659 επ με κριτικές παρατηρήσεις Μπέη 661 επ = ΕΕμπΔ2002 331 επ όπου και σύμφωνη (προς την απόφαση) γνωμοδότησηΡόκα 336 επ [342 επ])23 Η τοπική αρμοδιότητα καθορίζεται στη γνωστή δικαιοδοτικήβάση της κατοικίας του φυσικού ή της έδρας του νομικούπροσώπου που κατέχει το επίδικο έγγραφο (Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 21 όπου και σχετική νομολογία∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ19 (1971) 491 επ) χωρίς να αποκλείεται πάντως και ηεπιστράτευση της δωσιδικίας της συνάφειας (ειδικότερα βλΝικολόπουλο άρθρ 902 αρ 21 τον ίδιο Δίκαιο Αποδείξεως σ247) Κατά την κρατούσα άποψη καθrsquo ύλην αρμόδιο δικαστήριοείναι (λόγω του μη αποτιμητού της αξίωσης σε χρήμα) και πάλιτο Πολυμελές Πρωτοδικείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 20∙Παϊσίδου σ 47 και υπ 63 όπου πλήθος παραπομπών∙ ΑΠ16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΕφΚερκ 321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ)με παρατηρήσεις Σταματόπουλου ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971)491 επ) Ωστόσο υποστηρίζονται και αποκλίνουσες απόψεις (υπέρτης αρμοδιότητας του Ειρηνοδικείου προς εκδίκαση με βάση τηδιαδικασία μικροδιαφορών λόγω της φύσης του αντικειμένου τηςαξίωσης δηλαδή του εγγράφου Μπέης Δ 11 (1980) 198∙Γιακουμής Δ 27 (1996) 519 Αντίθετοι οι Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 20 Παϊσίδου σ 48 που αμφισβητούν την ερμηνευτικήσύλληψη της έννοιας του αντικειμένου της δίκης) Επίσηςσποραδικά η νομολογία θεώρησε ως αρμόδιο το Μονομελές Πρκείολόγω της ειδικής διαδικασίας στο πλαίσιο της οποίαςυποβλήθηκε το σχετικό αίτημα (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972)1463 [πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας άρα εφαρμογή 17 sect 2 ΚΠολΔ]ΕιρΑθ 29861980 Δ 12 (1981) 176 επ [παραπέμπει στο ΜονΠρ(εργατικές διαφορές) λόγω συνάφειας με την κύρια αγωγή]24 Όπως και στο πλαίσιο εξέτασης του άρθρου 901 ΑΚ έτσι καιεδώ σημειώνεται η εφαρμογή της τακτικής διαδικασίας (ΡάμμοςΑρχΝ 1955 265 ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451 αρ 5)που συνεπάγεται τη διεξαγωγή της δίκης με βάση τουςαντίστοιχους κανόνες απόδειξης (Κρουσταλάκης Δ 1 (1970) 648

23

επ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 επ Γκόγκας Δ 18(1987) 826 για τις λεπτομέρειες αναφορικά με την επιρροή τωνάρθρων 450 επ ΚΠολΔ στο στάδιο της αποδεικτικής διαδικασίαςβλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 16 επ) Έχει κριθεί πως το άρθρο670 ΚΠολΔ δεν αποτελεί κώλυμα έκδοσης απόφασης περί επίδειξηςεγγράφων κατά το άρθρο 451 ΑΚ (ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566επ Contra ΕφΑθ 33671979 ΝοΒ 28 (1980) 796 ΕφΑθ 76441982ΝοΒ 31 (1983) 73 επ (74) [για τα άρθρα 637-646 ΚΠολΔ])

24

25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στηνπρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιοικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγοςείναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του ΠολυμελούςΠρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία ανσυνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη τηνκύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται ταθεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικάαπόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ= Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ)θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω τωνεγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη καιμετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) τηνεπιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού τωνασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχωναποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετεςπαρατηρήσεις Μπέη ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27(1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982)201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατάτης επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψηασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτησητης κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής πουσκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004)1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησηςφέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικαμέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέηυποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo

25

αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (ΜπέηςΔ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όριατης προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτήυιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27(1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΑθ256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27(1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης τηςδικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρεπίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριολόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίουζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά τοουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει τηναπόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ οίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωσηάσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερώναπό την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρωνπροϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιοτης επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264επ)26 Η απόφαση που εκδίδεται αναπτύσσει τις συνήθεις έννομεςσυνέπειες κάθε δικαστικής απόφασης και προσβάλλεται με ένδικαμέσα σύμφωνα με τα γενικώς ισχύοντα (Γέσιου-Φαλτσή ΔίκαιοΑποδείξεως σ 308 Γιακουμής Δ 27 (1996) 523) Σχετικά με τηνεκτέλεση της απόφασης περί επίδειξης εφαρμόζονται τα άρθρα 941και 946 ΚΠολΔ (βλ σχετικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 32∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 452 αρ 1 Γιακουμή Δ 27(1996) 521 επ Παϊσίδου σ 52 επ και 242 επ∙ ΑΠ 6182003ΕλλΔνη 2003 1288∙ ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ 2004 1030∙ ΕφΚερκ321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ) με παρατηρήσειςΣταματόπουλου ∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ ΜΠρΑθ28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463∙ ειδικά για την επίδειξηεπαγγελματικών βιβλίων βλ Στοϊκό σ 32 επ) που αξιώνουντουλάχιστον προσωρινή εκτελεστότητα ενώ το αίτημαπροσωποκράτησης προϋποθέτει βέβαια τελεσιδικία της σχετικήςαπόφασης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31)

Άρθρο 903 -Πώς γίνεται

Η επίδειξη του πράγματος η του εγγράφου γίνεται στον τόπο όπου βρίσκεται κατά το χρόνο της αίτησης εκτός αν ο ένας ή ο άλλος αξιώσει για σπουδαίο λόγο την επίδειξη αλλούΟ κίνδυνος και οι δαπάνες της επίδειξης βαρύνουν εκείνον που την αξιώνει

26

Ο κάτοχος μπορεί να αντιτάξει άρνηση εφόσον δεν προκαταβάλλονται οι δαπάνες και δεν παρέχεται ασφάλεια για ενδεχόμενη ζημία

Α Η ρύθμιση της έννομης σχέσης επίδειξης πράγματος ή εγγράφου

1 H διάταξη του άρθρου 903 ΑΚ εφαρμόζεται τόσο στηνεπίδειξη πράγματος όσο και εγγράφου είναι δηλαδήσυμπληρωματική ρύθμιση των άρθρων 901 και 902 Οι συντάκτεςτου Κώδικα εμπνεύστηκαν τη ρύθμιση από την sect 911 γερμΑΚ και τοάρθρο 86 sect 4 και 5 του γαλλοϊταλικού Κώδικα Ενοχών Εδώ ονομοθέτης εξειδικεύει τον τόπο υλοποίησης του δικαιώματος (sect1) ρυθμίζει τα ζητήματα της κατανομής του κινδύνου και τωνεξόδων επίδειξης (sect 2) και προβλέπει δυνατότητα εναντίωσηςτου κατόχου του εγγράφου υπό την προϋπόθεση συνδρομήςσυγκεκριμένων προϋποθέσεων (sect 3) Πρόκειται πάντως για διάταξηενδοτικού δικαίου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 1∙ ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 2∙ Παϊσίδου σ 51 επ)

Ι Διεξαγωγή της επίδειξης

2 Οι λεπτομέρειες που αφορούν στον τον τόπο επίδειξηςκαθορίζονται στην πρώτη παράγραφο Με βάση τη ρύθμιση δύοείναι οι νοητοί τόποι Κατά κανόνα αυτή θα λαμβάνει χώρα στοντόπο που βρίσκεται το έγγραφο Ως τόπος δεν πρέπει πάντως ναγίνεται αντιληπτός ο συγκεκριμένος χώρος που βρίσκεται τοαντικείμενο αλλά γενικότερα η τοπική περιφέρεια όπως αυτή θαπροσδιορίζεται με βάση τους κανόνες της συναλλακτικής πίστηςκαι των χρηστών ηθών (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 1 ΓεωργιάδηςΑπ όπ αρ 27 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3) Στηνπερίπτωση αυτή μάλιστα μπορεί να διαταχθεί η επιστροφή τουαντικειμένου στην αρχική του τοποθεσία με δαπάνες του κατόχουαν ο τελευταίος προέβη σε μεταφορά του σε χρονικό σημείομεταγενέστερο της υποβολής της αίτησης (Γεωργιάδης Απ όπ αρ27) ενώ δεν αποκλείεται και αξίωση αποζημίωσης σε βάρος τουεφόσον αποδειχθεί δόλος στο πρόσωπο του κατόχου ως προς τημεταφορά του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 5∙Βαθρακοκοίλης όπ)

Κατrsquo εξαίρεση και υπό τον όρο της συνδρομής σπουδαίουλόγου επίδειξη μπορεί να ζητηθεί και σε άλλον τόπο (με ρητήαίτηση η οποία θα προσδιορίζει τον τόπο αυτόν ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3α) ο οποίος δεν προσδιορίζεται στηδιάταξη αλλά θα καθορίζεται από τις περιρρέουσες περιστάσειςτης υπόθεσης Το σχετικό αίτημα μπορούν μάλιστα να υποβάλουναμφότερα μέρη Απαιτείται πάντως συγκεκριμενοποίηση του τόπουστο δικόγραφο (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 2) Υπό την αόριστηέννοια του σπουδαίου λόγου δύνανται να ενταχθούν διάφορεςπεριστάσεις όπως σοβαροί λόγοι υγείας των μερών

27

διαπροσωπικές έριδες που καθιστούν δυσχερή ή οχληρή την επαφήτων μερών (Ζέπος σ 681) αλλά και λόγοι που άπτονται τηςιδιοσυστασίας του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 6(εύθραυστον δυσμετακόμιστον πολύτιμον)∙ Νικολόπουλος άρθρ903 αρ 1∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 28 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 3α) Σε περίπτωση που δεν ευδοκιμήσει το σχετικόαίτημα διατάσσεται η επίδειξη στον τόπο που εξαρχής βρισκόταντο αντικείμενο κατά το χρόνο υποβολής της αίτησης (Αποστολίδηςάρθρ 903 αρ 2) 3 Αντίθετα ο τρόπος επίδειξης δεν ρυθμίζεται στο νόμο(πρβλ Στοϊκό σ 34 επ και Παϊσίδου σ 138 επ για τοειδικότερο ζήτημα του τρόπου επίδειξης των επαγγελματικώνβιβλίων) Επικρατεί η άποψη κατά την οποία για την αναζήτησητου κατάλληλου τρόπου επίδειξης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οιαρχές της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών(Βαρυπομπιώτης ΕΕΝ 40 (1973) 92 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 26Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) καθώς επίσης η φύσητου αντικειμένου και η έννοια της επίδειξης (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 3) Σε κάθε περίπτωση πάντως επίδειξη δενισοδυναμεί με χρήση του πράγματος (Μαντζούφας σ 484) ή καιαπόδοσή του (Νικολόπουλος Δίκαιο Αποδείξεως σ 250) Δύναταιέτσι να υλοποιηθεί το δικαίωμα με την οπτική (ολική ή μερική)εξέταση θεώρηση του πράγματος εγγράφου ή και τη λήψηαντιγράφου (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31∙ Παϊσίδου σ 52 καισ 126 επ όπου και έρευνα περί της διακριτικής ευχέρειας τουδικαστή να διατάξει και την προσκόμιση του πρωτότυπου ανάλογαμε τις περιστάσεις της εκάστοτε διαφοράς∙ ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ20 (1972) 1463 [αντίγραφο πρακτικού ΓΣ πολυκατοικίας]∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ νέα αίτηση για λήψη τωνίδιων αντιγράφων που χορηγήθηκαν στο πλαίσιο της πρώτηςαπόφασης απορρίπτεται λόγω έλλειψης εννόμου συμφέροντοςΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) ή φωτογράφησης του εγγράφου(Μαντζούφας σ 485) δεν αποκλείεται όμως να απαιτείται γιατην ολοκληρωμένη εκπλήρωση της αξίωσης επίδειξης και η εξέτασήτου με τη χρήση και άλλων αισθήσεων όπως για παράδειγμα τηςόσφρησης ή ακόμη και της γεύσης υπό την αυτονόητη ωστόσοπροϋπόθεση της μη χειροτέρευσης του ίδιου του πράγματος(Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 11∙ Γεωργιάδης Απ όπ) Το ίδιο ισχύεικαι για τον αποχωρισμό συστατικού του πράγματος χωρίς τονοποίον δεν είναι εφικτή η επίδειξη (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 12)Δεν αποκλείεται τέλος η ενάσκηση του σχετικού δικαιώματος όχιαυτοπροσώπως από τον αιτούντα αλλά από το δικαστήριοπραγματογνώμονα (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 8∙ Καυκάς σ 627 οοποίος αναφέρεται σε laquoεμπειροτέχνηraquo) ή και αντιπρόσωπό του(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) ο οποίος διαθέτειειδικές γνώσεις πχ της γλώσσας σύνταξης του εγγράφου (Ζέπος

28

σ 680 υπ 2) ενώ και ο υπόχρεος μπορεί να εκπληρώσει τηνυποχρέωσή του μέσω αντιπροσώπου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 10)Τέλος σε περίπτωση επίδειξης επαγγελματικούεμπορικούβιβλίου η εξέταση από τον αιτούντα περιορίζεται στοσυγκεκριμένο τμήμα που ζητήθηκε και όχι σε επεξεργασία τουσυνόλου των εγγραφών (Καυκάς σ 628∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 9)

Στην περίπτωση λήψης αντιγράφου ο ενάγων δύναται να ζητήσειεπίδειξη του πρωτότυπου και αναπαραγωγή του ενώπιόν του προςαποφυγή παρείσφρησης πλαστογραφίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ13∙ Παϊσίδου σ 127) Σημειώνεται ακόμη πως επίδειξη δενισοδυναμεί με την απλή πρόσβαση του αιτούντος στο αρχείο τουυπόχρεου Ο τελευταίος έχει καθήκον να παραδώσει το έγγραφοστα χέρια του δικαιούχου και όχι να τον εξαναγκάσει σεαναζήτησή του από έναν ευρύτερο αριθμό εγγράφων (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 10 in fine) 4 Τέλος μνείας χρήζει και η με βάση το άρθρο 232 sect 1 γ΄ΚΠολΔ δυνατότητα (βλ εδώ ΑΠ 17921983 Δ 16 (1985) 652 Δενυποχρεούται ο δικαστής να πράξει τα προβλεπόμενα απορρίπτεισχετικό λόγο αναίρεσης) προσαγωγής του εγγράφου κατά τησυζήτηση (βλ εφαρμογή της ρύθμισης από ΑΠ 6651971 ΝοΒ 20(1972) 219 ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22 (1974) 1076) η οποία όμωςυπόκειται σε εντελώς διαφορετικές προϋποθέσεις από αυτές τουάρθρου 902 ΑΚ και αποτελεί ουσιαστικά προστάδιο της αγωγήςτου άρθρου 902 ΑΚ σε περίπτωση μη συμμόρφωσης του υπόχρεου(αναλυτικά βλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 34∙ Παϊσίδου σ 205επ∙ ΜΠρΑθ 29741987 ΕλλΔνη 1989 939∙ ΜΠρΠειρ 7871995ΕΤρΑξΧρΔ 1999 684 επ)

ΙΙ Κίνδυνος και δαπάνες της επίδειξης

1 Κίνδυνος

5 Η υλοποίηση του δικαιώματος επίδειξης δεν αποκλείεται ναέχει ως συνέπεια την έκθεση του αντικειμένου σε πιθανούςκινδύνους Σε αυτές μπορούν να συγκαταλεχθούν οι ειδικότερεςφυσικές συνθήκες που επικρατούν κατά το χρόνο επίδειξης οτρόπος εξέτασης του αντικειμένου αλλά και η πιθανή μεταφοράτου Ο νόμος εύλογα λοιπόν κατανέμει τον κίνδυνο σε βάρος τουαιτούντος ο οποίος άλλωστε είναι εκείνος που επιδιώκει τηνεπίδειξη προς ικανοποίηση ίδιων εννόμων συμφερόντων(Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 30Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 6∙ Παϊσίδου σ 52)6 Στην έννοια του κινδύνου υπάγεται συνεπώς κάθε τυχαίογεγονός (πχ χειροτέρευση ή καταστροφή του πράγματοςΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 903 αρ 6) που σχετίζεται άμεσα ήέμμεσα με την υλοποίηση του σχετικού δικαιώματος (Μαντζούφαςσ 486 υπ 15) όχι όμως και εκείνα που συναρτώνται με τη

29

φύση του προς επίδειξη αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 13Γεωργιάδης Απ όπ)

Ενδεχόμενη επέλευση του κινδύνου θα συνεπάγεται τηνυποχρέωση αποκατάστασης κάθε θετικής και αποθετικής ζημίας σεβάρος του αιτούντος την επίδειξη και υπέρ όλων των προσώπωνπου μπορούν να στοιχειοθετήσουν την ύπαρξη δικαιώματος στοαντικείμενο (κύριος κάτοχος τρίτος) (Γεωργιάδης Απ όπ)

2 Δαπάνες

7 Ως λογικό επακόλουθο της ανάληψης του κινδύνουπροβλέπεται και η επιβάρυνση του αιτούντος και με τις σχετικέςδαπάνες επίδειξης η μορφή των οποίων δύναται να ποικίλλειπχ δαπάνες αποχωρισμού συστατικού του πράγματος έξοδαμετάβασης στον τόπο που βρίσκεται το πράγμα ή μεταφοράς τουτελευταίου στον τόπο που πρέπει να επιδειχθεί (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 31) καθώς και δαπάνεςέκδοσης αντιγράφων ιδίως σε περίπτωση χορήγησης αποσπασμάτωνεμπορικών βιβλίων που μπορούν να ανέρχονται σε εκατοντάδεςσελίδων (Παϊσίδου σ 129) Το ύψος τους καθορίζεται σεπερίπτωση διαφωνίας των μερών από το δικαστήριο (Καυκάς σ630)

3 Δικαίωμα άρνησης του κατόχου

8 Στην τρίτη παράγραφο θεσπίζεται δικαίωμα του κατόχου νααντιτάξει άρνηση ενόσω ο αιτών δεν διασφαλίζει προκαταβολικάδηλαδή πριν από την επίδειξη (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 4∙Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 3) τον κάτοχο έναντι ενδεχόμενων ζημιώντου αντικειμένου Το ύψος τους θα καθοριστεί από τοδικαστήριο στη βάση των άρθρων 162 επ ΚΠολΔ χωρίς πάντως νααποκλείεται και συμφωνία των μερών (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 9) Δεν πρόκειται για άρνηση υπό τη δικονομική-στενή έννοια του όρου (στη διευκρίνιση αυτή προβαίνει οΝικολόπουλος άρθρ 903 αρ 6) αλλά για έκφανση της ένστασηςπίσχεσης (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 8∙ Παϊσίδου σ52 υπ 81) Ισχύουν δηλαδή όσα προβλέπονται στο άρθρο 325 Τοσχετικό δικαίωμα του κατόχου προβάλλεται παραδεκτά και με τηνανακοπή του άρθρου 933 ΚΠολΔ στο στάδιο της αναγκαστικήςεκτέλεσης με δεδομένη τη μη εφαρμογή του άρθρου 330 ΚΠολΔ στησυγκεκριμένη περίπτωση (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 7 ΓεωργιάδηςΑπ όπ 32 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 10)Υποχρέωση πάντως του αιτούντος να προβεί σε καταβολή τωνσχετικών εξόδων ήδη στο στάδιο υποβολής της αίτησης δενυπάρχει (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 14∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ903 αρ 7) Κατά συνέπεια δεν πάσχει αοριστία το δικόγραφοτης αίτησης όταν δεν μνημονεύεται η προκαταβολή των δαπανών ήη παροχή ασφάλειας (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ όπ αρ 8)

30

Πρέπει ακόμη να αναφερθεί και άλλη μια περίπτωσηεπιτρεπτής άρνησης του κατόχου προς επίδειξη η οποία πηγάζειαπό την αρχή της καλής πίστης παρέχοντας στον κάτοχο τοδικαίωμα άρνησης όταν θίγονται ή κινδυνεύουν δικά του έννομασυμφέροντα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 30)9 Άρνηση επίδειξης προβλέπουν και τα άρθρα 450 sect 2 και 452sect 3 ΚΠολΔ (αναλυτικά ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 450 αρ5) τα οποία εφαρμόζονται αναλογικά και στο πλαίσιο των άρθρων901 επ ΑΚ (Παϊσίδου σ 55 υπ 92 και αναλυτικά σ 163επ) Η σχετικά νομολογία είναι πλούσια (ενδεικτικά βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ) Κρίθηκε ότι δεν συντρέχει σπουδαίος λόγος άρνησηςεπίδειξης χορήγησης αντιγράφου της έκθεσης εκτίμησης τηςεπιτροπής του άρθρου 15 νδ 7971971 (ΠρΛαμ 7321975 ΑρχΝ1975 53) Απορρίφθηκε εξάλλου ισχυρισμός περί καθήκοντοςεχεμύθειας προσωπικού ΟΤΕ (ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491επ) Επίσης δεκτή έγινε Αγωγή επίδειξης εγγράφου μεπεριεχόμενο το ιατρικό ιστορικό της αποβιώσασας συζύγου τουενάγοντος με παράλληλη απόρριψη του επικαλούμενουεπαγγελματικού απορρήτου που προβλήθηκε από το εναγόμενονοσοκομείο (ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141)∙ αγωγή επίδειξηςκαι λήψης αντιγράφων ληξιαρχικών καταστάσεων γεννήσεων παράτο επικαλούμενο απόρρητο από την πλευρά του εναγόμενου ΟΤΑ(ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999 225 επ)∙ αίτηση επίδειξηςάδειας καντίνας και της σχετικής γνωμάτευσης της αρμόδιαςνομαρχιακής υπηρεσίας (με παράλληλη απόρριψη του ισχυρισμούτου καθrsquo ου περί προστασίας απορρήτου ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ1998 816) καθώς και αίτημα επίδειξης κίνησης ή σύμβασηςτραπεζικού λογαριασμού παρά το επικαλούμενο τραπεζικόαπόρρητο (ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΘεσ 246791997Αρμ 1997 1278 επ∙ βλ και ΕφΑθ 14831976 ΝοΒ 24 (1976)444) Αντίθετα απορρίφθηκαν αιτήσεις επίδειξης πορίσματοςτραπεζικού ελέγχου λόγω επαγγελματικού φορολογικού υπηρεσιακού απορρήτου (ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708 μεπαρατηρήσεις Νικολαΐδη∙ ΠΠρΑθ 101311991 ΝοΒ 41 (1993) 532 επΑπορριπτέα κρίθηκε εξάλλου αίτηση επίδειξης εσωτερικήςαλληλογραφίας δημόσιας υπηρεσίας (ΠρΑθ 10461968 ΝοΒ 16(1968) 652 επ) Αναλυτικά βλ Παϊσιδου σ 176 επ Πρβλσχετικά και τον προβληματισμό του Γιακουμή Δ 27 (1996) 525)

ΙΙΙ Ευθύνη του υπόχρεου προς επίδειξη

10 Καταληκτικά πρέπει να σημειωθεί πως η ενδεχόμενηαδικαιολόγητη άρνηση συμμόρφωσης του κατόχου με όσα επιτάσσειη σχετική δικαστική απόφαση οδηγεί στην εφαρμογή του άρθρου366 ΚΠολΔ μέσω του παραπεμπτικού κανόνα του άρθρου 452 sect 2ΚΠολΔ (Μπέης άρθρ 452 αρ 3 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως

31

σ 310∙ βλ ενδεικτικά ΑΠ 7811974 ΝοΒ 23 (1975) 328 επ ΑΠ12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 και ειδικά ως προς τοειδικότερο ζήτημα της κατανομής του βάρους απόδειξης ΑΠ7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ [567] ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22(1974) 1076 [δε συνεπάγεται ανεπίτρεπτη μεταβολή του βάρουςαπόδειξης η εφαρμογή του άρθρου 366 μέσω 452 sect 2] Πρβλ τέλοςΑΠ 12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 [δυνατή κατrsquo ανέλεγκτη κρίσηη συναγωγή σιωπηρής ομολογίας κατrsquo εφαρμογήν 366]) ενώ δεναποκλείεται και η καταδίκη του σε αποκατάσταση κάθε περαιτέρωζημίας που συναρτάται με την άρνηση επίδειξης με βάση τιςδιατάξεις περί μη εκπλήρωσης της παροχής (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ2∙ Γεωργιάδης Απ όπ 33) Αν πάντως επέλθει πλήρης ικανοποίησητου ενάγοντος ο τελευταίος δεν μπορεί να επανέλθει με νέααγωγή βασιζόμενη στην αρχική του αξίωση από το πράγμα(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 11 και 902 αρ 11)

32

• 2 Παράλληλα προς τα άρθρα 902-903 εφαρμόζονται εξάλλου και οι διατάξεις των άρθρων 654 (ΕφΑθ 31521972 ΝοΒ 20 (1972) 939 επ με σημείωση Παπαδημητρίου) και 755 στο πλαίσιο της σύμβασης εργασίας και της εταιρίας αντίστοιχα ενώ μνεία πρέπει να γίνει και στα άρθρα 14-16 ΕΝ τα οποία εφαρμόζονται ως προς το ειδικότερο θέμα της επίδειξης εμπορικών βιβλίων (αναλυτικά βλ Στοϊκό σ 30 επ) Αξιομνημόνευτα είναι επίσης τα άρθρα 303-304 και 1201 και 1340 ΑΚ ως παραπλήσιες μορφές της επίδειξης οι οποίες εφαρμόζονται παράλληλα και απόλυτα ανεξάρτητα από τις εδώ εξεταζόμενες ρυθμίσεις
• 3 Από την άλλη πλευρά όλες οι προαναφερόμενες διατάξεις συμπληρώνονται από τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ με τα οποία καθορίζονται οι ειδικότερες δικονομικές κατά κύριο λόγο προϋποθέσεις επίδειξης και εκτέλεσης της απόφασης για την επίδειξη εγγράφων (για το προγενέστερο καθεστώς των άρθρων 429-434 ΠολΔ βλ Παϊσίδου σ 16 επ) Οι μόλις προαναφερόμενες διατάξεις δεν οδήγησαν ούτε σε κατάργηση ούτε σε συρρίκνωση του πεδίου εφαρμογής των ρυθμίσεων του ουσιαστικού δικαίου (η θέση αυτή είναι αδιαμφισβήτητη σε θεωρία και νομολογία βλ Ράμμο ΕρμΑΚ 902 αρ 2∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 2 και 3∙ ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 450 αρ 1 Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1∙ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 608 επ Για τη γενικότερη συζήτηση που προκλήθηκε από τη συνύπαρξη των ουσιαστικών και δικονομικών διατάξεων περί επίδειξης εγγράφων βλ αναλυτικά Παϊσίδου σ 37 επ) Η βασική διάκριση που επικρατεί στην επιστήμη είναι η ακόλουθη Οι διατάξεις του ΑΚ (δηλαδή τόσο η γενική ρύθμιση των άρθρων 902 επ ΑΚ όσο και οι προαναφερόμενες διατάξεις των άρθρων 654 και 755 ΑΚ στις οποίες πρέπει να προστεθούν και αυτές των άρθρων 1200 1201 1339 και 1340 ΑΚ βλ σχετικά Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 υπ 10) εφαρμόζονται ανεξάρτητα από την ύπαρξη εκκρεμούς δίκης ενώ αντίθετα τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ συνδέονται άμεσα με την τελευταία (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) 450 αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 επ Νίκας σ 533 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 246 επ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Κουτσουράδης σ 265 Παϊσίδου σ 35 επ 39∙ ΑΠ 12641983 Δ 15 (1984) 400 με ενημερωτικό σημείωμα Σταματόπουλου∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 ΜΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257∙ Πρβλ όμως Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 609 ο οποίος εισηγείται την ερμηνευτική διαστολή των διατάξεων του ΚΠολΔ ακόμη και όταν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη∙ την κατασκευή αυτή αποκρούει η Παϊσίδου σ 42 και σ 53 επ ειδικά σε σχέση με τη θεμελίωση της αξίωσης και του εννόμου συμφέροντος ενώ παράλληλα απορρίπτει και τη μεταφύτευση των προϋποθέσεων του ΑΚ περί εννόμου συμφέροντος στην αίτηση των άρθρων 450 επ ΚΠολΔ Βλ επίσης την ανάλυση από τους Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 679 επ) Ωστόσο τα προαναφερόμενα πλέγματα διατάξεων εφαρμόζονται αρκετές φορές αναλογικά τόσο στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης όσο και εκτός αυτής (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2 και 17∙ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1) εκεί δηλαδή που υπάρχει ρυθμιστικό κενό
• A Έννοια - Σκοπός
• A Έννοια
• 1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω της οποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στη θεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότητα ποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενων ελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)
• • 4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφων ρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οι προϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικού αιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσι και υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679 Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ 10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979) 563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωση Παπαδημητρίου∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσεις Αντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994 668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτηση γίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δεν εφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]
  • 10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύει περιοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμου συμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δεν πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιας και μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος του αιτούντος
  • 13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά και διαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχει ενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς το συμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τις περισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά τον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναι αναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περί συμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφο πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ 44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτή συστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής και κατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίες συμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τον κάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούν έτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργου δωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχα έγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίων ιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσεις αναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ή βιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται από μέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ 38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτής διορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν το αίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και το σωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπ Επιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή και όταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεση αδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδου σ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωση αυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικά βιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)
  • 25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στην πρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιο ικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγος είναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του Πολυμελούς Πρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία αν συνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη την κύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται τα θεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικά απόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω των εγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη και μετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) την επιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού των ασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ 534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχων αποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ 36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Μπέη∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατά της επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψη ασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτηση της κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ 270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής που σκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησης φέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέη υποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (Μπέης Δ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όρια της προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτή υιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27 (1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27 (1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης της δικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν 1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρ επίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριο λόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίου ζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά το ουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει την απόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ ο ίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωση άσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερών από την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρων προϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιο της επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264 επ)

(ΜΠρΘεσ 189522003 ΕΤρΑξΧρΔ 2004 367∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775)8 Κάτοχος θεωρείται κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωποανεξάρτητα από την ειδικότερη νομική μορφή του (Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 12 όπου και εκτενείς νομολογιακές παραπομπές∙Γιακουμής Δ 27 (1996) 515 Παϊσίδου σ 46 επ) δηλαδή και ταΝΠΔΔ καθώς και οι ΟΤΑ (ΜΠρΑθ 269961996 ΑρχΝ 1997 45 επ∙ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ 1998 816∙ ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999225 επ)

2 Έννομο συμφέρον

9 Στην έννοια του εννόμου συμφέροντος εντάσσεται κάθεδικαίωμα του αιτούντος ιδιωτικού ή δημόσιου δικαίου (ΡάμμοςΕρμΑΚ 902 αρ 5 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 300)χρηματικής ή μη περιουσιακής φύσης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ6∙ ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 902 αρ 2 Παϊσίδου σ 42∙Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 423) Στην επιστήμη γίνεται δεκτό πωςυφίσταται έννομο συμφέρον όταν η επίδειξη του κρίσιμουεγγράφου έχει αξία για την επιδίωξη διατήρηση ή προστασίασχέσεων που αναγνωρίζει το Δίκαιο (Βάλληνδας σ 221Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 6∙ ΜΠρΑθ 222961995 ΔΕΕ 1996 597επ) καθώς και για την υποστήριξη ύπαρξη ή άρση έννομηςσχέσης ή κατάστασης στην περιουσιακή ή προσωπική σφαίρα αυτούπου ζητά την επίδειξη ή όταν αυτό (δηλαδή το έγγραφο) είναιπρόσφορο προς ανταπόδειξη (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ5 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16) Είναι αδιάφορο το αν πρόκειταιγια έγκυρο ή άκυρο έγγραφο όπως αδιάφορο είναι και το είδοςτης αξίωσης επί του οποίου εδράζεται (Αποστολίδης άρθρ 902αρ 4) Ειδικά για τα άκυρα έγγραφα αναγνωρίζεται έννομοσυμφέρον με σκοπό την προσβολή τους (Γεωργιάδης Απ όπ αρ18 in fine ΕφΘεσ 17831993 Αρμ 48 (1994) 591) Εξαντιδιαστολής προκύπτει πως δεν συντρέχει έννομο συμφέρονόταν η επίδειξη αποβαίνει ουσιαστικά ανώφελη ή περιττή για τηνπροστασία του αιτούντος (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 5 μεαναφορά σε οικογενειακές επιστολές και ιδιωτικές σημειώσειςπου έχουν υποκειμενική μόνο αξία αλλά δεν εξυπηρετούν τοέννομο συμφέρον του αιτούντος∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 613 επ με αναφορά σε αποφάσεις (υπ79) που απέρριψαν αίτημα επίδειξης λόγω ευχερέστερηςδυνατότητας λήψης του εγγράφου από το αρχείο των δικαστηρίων(βλ εδώ και ΑΠ 4821974 ΝοΒ 23 (1975) 25 επ (26) [δενυφίσταται δικαίωμα επίδειξης αν πρόκειται για έγγραφα πουφυλάσσονται στο αρχείο του δικαστηρίου εκτός ανστοιχειοθετείται ειδικό έννομο συμφέρον να ζητηθούν από τοναντίδικο]) και σε άλλες (υπ 80) που απέρριψαν το ανωτέρωαίτημα λόγω απόδειξης του κρίσιμου γεγονότος ήδη μέσω άλλων

14

αποδεικτικών στοιχείων∙ βλ ακόμη Παϊσίδου σ 105∙ ΕφΛαρ4462003 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2004 41 επ∙ ΠΠρΠύργ 682001 Αρμ 56(2002) 1023 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 669 επ [δενυφίσταται αναφορικά με σύμβαση αλληλόχρεου και κίνησηλογαριασμού κατά της Τράπεζας από αγοραστές κατασχεμένουκαθώς μπορούν να τα προμηθευτούν από το δικαιοπάροχο ndashαντισυμβαλλόμενο της Τράπεζας ή από το αρχείο τουδικαστηρίου)

Γίνεται δεκτό πως έννομο συμφέρον δεν υπάρχει και όταν μετην αίτηση επιδιώκεται για πρώτη φορά η αποκάλυψη εκείνων τωνπραγματικών περιστατικών που θα διευκολύνουν στη συνέχειααυτόν που ζητά την επίδειξη στην ενάσκηση των αξιώσεών του(Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16 Παϊσίδου σ 129 επ∙ AΠ 92005ΧρΙΔ 2005 715∙ πρβλ και ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επΠρβλ όμως ΜΠρΚατ 8591999 ΔΕΕ 2000 75 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2000123 επ)10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύειπεριοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60(2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμουσυμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δενπρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά(Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιαςκαι μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος τουαιτούντος

α Σύνταξη εγγράφου για το συμφέρον του αιτούντος την επίδειξη

11 Θεωρείται πως ένα έγγραφο συντάχθηκε για το συμφέροναυτού που ζητά την επίδειξή του όταν με αυτό αποδεικνύεται ηύπαρξη ή διατήρηση δικαιώματός του (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 8Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Βαρύνουσα σημασία έχει κυρίως ηπραγματική πρόθεση του συντάκτη ή των μερών κατά το χρονικόσημείο έκδοσης σύνταξης του εγγράφου (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ8∙ όχι κατά το χρόνο άσκησης της αξίωσης Παϊσίδου σ 43) καιόχι το περιεχόμενό του όπως γίνεται αντιληπτό από τρίτοαντικειμενικό παρατηρητή (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7)12 Δεν απαιτείται το έγγραφο να έχει συνταχθεί αποκλειστικάπρος το συμφέρον του αιτούντος την επίδειξη απαιτείται ωστόσοη σύνταξή του να έχει λάβει χώρα έστω (και) προς το συμφέροντου (έτσι Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7∙ ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ902 αρ 10 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17 Παϊσίδου σ 43∙Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 425∙ ΑΠ 7571966 ΝοΒ 14 (1966) 936επ ΕφΑθ 24562002 Δ 33 (2002) 657 ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη2003 524 επ∙ ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 748 ΜΠρΘεσ

15

196982005 Αρμ 60 (2006) 751∙ πρβλ όμως Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 902 αρ 6 α κατά τον οποίο το έγγραφο πρέπει να έχεισυνταχθεί κυρίως προς το συμφέρον του αιτούντος και ΜΠρΘεσ234342001 Αρμ 56 (2002) 1188 όπου γίνεται λόγος γιαέγγραφα που αφορούν άμεσα στον αιτούντα)

Παραδείγματα αντίστοιχων εγγράφων συνιστούν οιεξοφλητικές αποδείξεις (Παϊσίδου σ 43) η αναγνώριση οφειλήςτο πληρεξούσιο έγγραφο (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 8∙ Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 7∙ Παϊσίδου σ 43) και η διαθήκη στην οποία οαιτών εγκαθίσταται ως κληρονόμος (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7∙Παϊσίδου σ 43) Αντίθετα απαιτείται ειδική στοιχειοθέτησηεννόμου συμφέροντος αναφορικά με έγγραφα που συντάχθηκανμεταξύ του κατόχου και τρίτου προσώπου (Αποστολίδης 902 αρ 5∙πρβλ εδώ Καυκά σ 625∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 7∙ Σταθεράαπορριπτική εδώ η νομολογία βλ ενδεικτικά ΜΠρΠειρ 101072006ΠΝ 2007 72 επ)

β Πιστοποίηση μέσω του εγγράφου έννομης σχέσης που αφορά και τον αιτούντα

16

13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά καιδιαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχειενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς τοσυμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τιςπερισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφοράτον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναιαναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περίσυμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφοπιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτήσυστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής καικατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίεςσυμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τονκάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούνέτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργουδωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχαέγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίωνιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσειςαναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ήβιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται απόμέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτήςδιορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20(1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν τοαίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και τοσωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπΕπιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή καιόταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεσηαδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπαρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδουσ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωσηαυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικάβιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά(Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)14 Η έννοια της έννομης (άρα όχι απλώς βιοτικής βλΔημητροπούλου ΑρχΝ 2007 425) σχέσης δεν περιορίζεται ανάλογαμε τη φύση της Δυνατή είναι έτσι η στοιχειοθέτηση τηςπροϋπόθεσης αυτής με επίκληση έννομης σχέσης τόσο τουιδιωτικού όσο και του δημόσιου δικαίου (Νικολόπουλος άρθρ 902αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ44) Εξάλλου η ανωτέρω έννομη σχέση δεν απαιτείται νααπετέλεσε το αποκλειστικό αντικείμενο του ζητούμενου εγγράφου∙

17

αρκεί από αυτό να διαπιστώνεται ή να αποδεικνύεται κάποιογεγονός δηλωτικό της επίμαχης έννομης σχέσης (Βάλληνδας σ221 Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)15 Αμφισβητείται αν για την κατάφαση της προϋπόθεσηςαπαιτείται η συμμετοχή του αιτούντος υπό τη μορφή τουδικαιοπρακτούντος (με γνώμονα τη νομοτυπική μορφή τηςρύθμισης υπέρ Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6∙ ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 658 ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 44 (2003) 524 επ∙ ΜΠρΘεσ196982005 Αρμ 60 (2006) 751∙ προς την κατεύθυνση μιαςλιγότερο τυπολατρικής προσέγγισης και σε τελική ανάλυση κατάμε γνώμονα τα άρθρα 6 sect 1 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ ο πυρήνας τωνοποίων θίγεται από την επικρατούσα γνώμη οι Παπαδημητρίου ΔΕΕ8 (2002) 13 επ (16) Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19∙ ΜπέηςΠαρατηρήσεις στην ΕφΑθ 24562002 Δ 33 (2002) 665Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 427 επ) Επιχείρημα υπέρ τηςδεύτερης γνώμης αντλείται και από την παραδοχή της ένταξηςστην εξεταζόμενη περίπτωση και εγγράφων που αποδεικνύουνδιενέργεια αδικοπραξίας η οποία ασφαλώς δεν θα μπορούσε νααφορά στον αιτούντα την επίδειξή τους (Μανιτάκης ΕλλΔνη 44(2003) 367 368) Στο πλαίσιο πάντως σχέσης εγγύησης οεγγυητής θεμελιώνει έννομο συμφέρον εφόσον ζητά την επίδειξηεγγράφου που σχετίζεται με τη σχέση πρωτοφειλέτη-δανειστή ή ndashκατά μείζονα λόγο ndash την επέλευση συγκεκριμένου γεγονότος πουοδηγεί στην απαλλαγή του από την ευθύνη όπως για παράδειγμαέγγραφο που πιστοποιεί την εξόφληση του δανειστή (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 6) Ανάλογα ισχύουν και για τον τρίτο στοπλαίσιο σύμβασης υπέρ του ιδίου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6 infine)

γ Έγγραφο που σχετίζεται με διαπραγματεύσεις για την κατάρτιση έννομης σχέσης που αφορά και τον αιτούντα

16 Η προϋπόθεση αυτή επικυρώνει τη στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος και στο προσυμβατικό στάδιο (Γεωργιάδης Απ όπαρ 20) Στην περίπτωση αυτή μπορούν να ενταχθούν κάθε είδουςδιαπραγματεύσεις που διεξήχθησαν αυτοπροσώπως από τοναιτούντα ή με τη μεσολάβηση τρίτου (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 10)υπό την ιδιότητα του μεσίτη παραγγελιοδόχου ή πράκτορα(Παϊσίδου σ 45) ανεξάρτητα από το αν αυτές είχαν επιτυχήέκβαση (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 9∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ20∙ Παϊσίδου σ 45)17 Έγγραφα που μπορούν να υπαχθούν εδώ είναι όλα ταπροκαταρκτικά μιας σύμβασης κείμενα που συντάσσονται και ήανταλλάσσονται όπως για παράδειγμα σχέδια συμβάσεωνεπιστολές πρόχειρα σημειώματα οχλήσεις τηλεομοιοτυπίεςσχεδιαγράμματα ηλεκτρονικά μηνύματα τηλεγραφήματα

18

οπτικοακουστικό υλικό καθώς και κάθε είδους μηχανικέςαπεικονίσεις (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 9∙ Γεωργιάδης Απ όπαρ 20 in fine Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 γ∙Παϊσίδου σ 45) Εξαιρούνται πάντως εσωτερικά κείμενα πουανταλλάχθηκαν μεταξύ ενός μέρους και του εκπροσώπου του κατάτο στάδιο της διαπραγμάτευσης (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 7 infine)

Ε Δικονομικά ζητήματα

18 Η αξίωση επίδειξης εγγράφου ασκείται όπως και ηαντίστοιχη περί επιδείξεως πράγματος δηλαδή με αγωγή ήανταγωγή (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 18∙Παϊσίδου σ 47) με τις προτάσεις (Μπέης άρθρ 451 αρ 1 ΑΠ4481975 ΝοΒ 23 (1975) 1231 επ [1232]∙ ΕφΑθ 61171982 ΝοΒ 30(1982) 1489 επ (1492)∙ ΜΠρΘεσ 15481991 Αρμ 1991 762 επμε σημείωμα ΣΤ-Γ∙ ΕφΑθ 18881991 ΑρχΝ 1991 409∙ ΕφΛαρ292002 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΕφΑθ 1722003 ΕλλΔνη 2003 998 =2005 553) ή και προφορικά όπου δεν προβλέπεται κατάθεσηπροτάσεων (όχι όμως με δήλωση στα πρακτικά όταν η κατάθεσηπροτάσεων είναι υποχρεωτική ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ) αλλάακόμη και στο εφετείο (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 23 ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 247 ΑΠ 611960ΝοΒ 1962 563 επ (565)∙ ΑΠ 10731973 ΝοΒ 1974 758 επ∙ ΕφΑθ11451975 ΑρχΝ 1975 292 επ) όχι όμως με κύρια ή πρόσθετηπαρέμβαση (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) λόγω της ειδικότερης φύσηςτης (Παϊσίδου σ 47) Για τα ζητήματα του τρόπου άσκησης τηςαξίωσης επίδειξης πράγματος στο πλαίσιο εκκρεμούς κύριαςδίκης βλ αναλυτικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 19 και 22∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) όπ 19 Το δικόγραφο της αγωγής πρέπει να περιέχει τιςπροϋποθέσεις που θεσπίζει το άρθρο 902 ΑΚ δηλαδή περιγραφήτων κρίσιμων πραγματικών περιστατικών ρητή αναφορά τηςκατοχής του εγγράφου από τον εναγόμενο (αλλιώς απόρριψη ΑΠ2091994 ΕΕΝ 1995 195∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΑΠ9532002 ΝΟΜΟΣ ΑΠ 10731973 ΝοΒ 22 (1974) 758 επ∙ ΜΠρΘεσ15481991 Αρμ 1991 762 επ με σημείωμα ΣΤ-Γ χωρίς καν ναείναι υποχρεωμένο το δικάζον δικαστήριο να αποφανθεί επrsquo αυτούτου αιτήματος∙ βλ ακόμη ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΜΠρΠατρ 1182004 ΕΕργΔ 2004 474 επ∙ ΜΠρΑθ1292005 Αρμ 2005 886 επ = ΕπισκΕΔ 2005 217∙ ΜΠρΧαν 392006ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ Πρβλ ακόμη ΠΠρΡοδ 922004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ κατά τηνοποία η αοριστία δεν μπορεί να αναπληρωθεί laquoαπό το λόγο ότικατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων ο διάδικος μπορεί ήπρέπει να κατέχει το έγγραφο αυτόraquo∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19(1971) 1472 επ [τα έγγραφα βρίσκονται στα χέρια του

19

ανακριτή απορρίπτει]) Το ίδιο ισχύει βέβαια και όταν ηεπίδειξη ζητείται από τον εναγόμενο με τις προτάσεις (ΠΠρΑθ73151996 ΕπισκΕΔ 2002 763) Υποστηρίζεται πάντως εύλογα πωςστις περιπτώσεις υποχρεωτικής τήρησης επαγγελματικών βιβλίων ηκατοχή τεκμαίρεται στο πρόσωπο του καθrsquo ου (Στοϊκός σ 32)στοιχείο που θα μπορούσε σε ένα δεύτερο επίπεδο να οδηγήσει σεεπανεξέταση της στάσης της νομολογίας στο ζήτημα τηςαοριστίας Σε περίπτωση αιτιολογημένης άρνησης πρέπει νααποδεικνύεται η κατοχή του εγγράφου στα χέρια του εναγόμενουκαι το σχετικό βάρος απόδειξης φέρει ο ενάγων (ΑΠ 3981959 ΝοΒ7 (1959) 1248∙ ΑΠ 71966 ΝοΒ 14 (1966) 653∙ ΕφΑθ 61171982ΝοΒ 30 (1982) 1489 επ [1492] Παράλειψη πάντως τουδικαστηρίου της ουσίας να αποφανθεί στην αίτηση για επίδειξηεγγράφων θεμελιώνει το λόγο αναιρέσεως του άρθρου 559 αρ 9ΚΠολΔ υπό την προϋπόθεση ότι η αίτηση αυτή ήταν παραδεκτή καισύννομη (βλ σχετικά ΑΠ 6812007 ΝΟΜΟΣ laquohellipτουτέστιν να γίνεταιεπίκληση της κατοχής του εγγράφου από τον αντίδικο να προσδιορίζεται σαφώς τοέγγραφο και το περιεχόμενο του και να εκτίθενται περιστατικά από τα οποία ναπροκύπτει το έννομο συμφέρον του αιτούντος δηλαδή ότι το έγγραφο είναιπρόσφορο προς άμεση ή έμμεση απόδειξη λυσιτελούς ισχυρισμού του αιτούντος ήπρος ανταπόδειξη τέτοιου ισχυρισμού του αντιδίκου τουraquo Βλ και ΑΠ18572005 ΕλλΔνη 2006 469 επ ΑΠ 7852007 ΝΟΜΟΣ οι οποίεςέκαναν δεκτό σχετικό λόγο αναίρεσης)

Επιπρόσθετα απαιτείται και στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 24∙ Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 611 επ∙ διαφορετικά απόρριψη ΑΠ 3921977 ΝοΒ 25(1977) 1364 [μη επίκληση περιστατικών που το στοιχειοθετούνσε σχέση με το έγγραφο οδηγεί σε απαράδεκτο] ΑΠ 5381977 ΝοΒ26 (1978) 187 ΑΠ 10452004 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ΠΠρΠειρ 1361997 ΔΕΕ 1997 573) Το βάρος απόδειξης τωνανωτέρω φέρει ασφαλώς ο ενάγων (Ράμμος ΑρχΝ 1955 266∙ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 303 ΑΠ 14941987 ΕΕΝ 1988 814)Ο εναγόμενος διαθέτει ευρύ πεδίο άρνησης της αγωγής δυνάμενοςνα προβάλει σειρά ισχυρισμών όπως τη μη κατοχή του εγγράφουτην αμφισβήτηση του δικαιώματος ή της ύπαρξης εννόμουσυμφέροντος του ενάγοντος κλπ (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) 20 Το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο ενάγων στο πλαίσιοτης δίκης που ανοίγεται εδώ εντοπίζεται στο βαθμό ακρίβειαςτου προσδιορισμού του επίμαχου εγγράφου Πρόκειται για ένακατεξοχήν ζήτημα αοριστίας του δικογράφου Επικρατεί η άποψηπου απορρίπτει την αγωγή στη βάση της αοριστίας όταν σε αυτήγίνεται γενική αναφορά όλων των εγγράφων που έχει στην κατοχήτου ο εναγόμενος ή όλων των εγγράφων που περιέχονται σεκάποιον φάκελο βιβλίο ή αρχείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 25με παραπομπές σε σχετική νομολογία) Η θεμελίωση της σχετικήςκρίσης εδράζεται σε τρία κυρίως επιχειρήματα Πρώτον στην

20

κατοχύρωση του δικαιώματος αντίκρουσης του εναγόμενου οοποίος πρέπει να γνωρίζει επακριβώς για ποιο έγγραφο καλείταινα λογοδοτήσει∙ δεύτερον στην ευχερή απονομή τουδικαιοδοτικού έργου καθώς το δικαστήριο θα αδυνατεί ναδιατάξει αποδείξεις εφόσον δεν έχει λάβει χώρα σαφήςπροσδιορισμός του επίδικου εγγράφου∙ και τρίτον στηδιασφάλιση της διαδικασίας αναγκαστικής εκτέλεσης η οποίαπροϋποθέτει διατακτικό απόφασης με πλήρη σαφήνεια ως προς τοσυγκεκριμένο έγγραφο (βλ αντί πολλών Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ25∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ∙ΠΠρΜυτ 11997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ Πρβλ όμως Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 685 επ)

Μολαταύτα laquoη λεπτή κόκκινη γραμμήraquo ανάμεσα στο ορισμένοκαι την αοριστία του δικογράφου έχει ταλανίσει την επιστήμη(βλ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 597 επ όπου και δικαιοσυγκριτικέςπαρατηρήσεις∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 25 τον ίδιο ΔίκαιοΑποδείξεως σ 248 επ ο οποίος υπογραμμίζει την εξατομίκευσητου εγγράφου και δεν θέτει ως sine qua non όρο τον ειδικότεροπροσδιορισμό του∙ Σύμφωνη με την αντίληψη αυτή η ΕφΘεσ11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ όμοια η ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ2004 1030∙ πρβλ εδώ και Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 429 επ καιΣτοϊκό σ 35 επ όπου υπογραμμίζεται - ειδικά για ταεπαγγελματικά βιβλία ndash το ανεφάρμοστο των νομολογιακώνεπιταγών όταν πρόκειται για τήρηση βιβλίων σε ηλεκτρονικήμορφή) 21 Στη νομολογία επικρατεί πάντως μια ξεκάθαρη τάσηαπόρριψης αγωγών λόγω αοριστίας εφόσον δεν έχει λάβει χώραειδικός προσδιορισμός του εγγράφου και αναφορά τουπεριεχομένου τους (ΑΠ 17711988 ΕΕΝ 1989 850 [βιβλιάριοενσήμων ΙΚΑ]∙ ΑΠ 5081993 ΕλλΔνη 1994 1299∙ ΕφΑθ 24562002 Δ33 (2002) 658 ΕφΘεσ 18522003 Αρμ 2004 1155∙ ΕφΠειρ4371996 ΔΕΕ 1996 697∙ ΕφΠειρ 11571996 ΔΕΕ 1997 723∙ ΠΠρΡεθ1032000 DE LEGE 2005 83∙ ΜΠρΑθ 173921997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ127071999 ΕΕμπΔ 1999 751∙ ΜΠρΑθ 15152005 ΔΕΕ 2005 571∙ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ [αοριστία λόγω μη αναφοράςσελίδων εμπορικού βιβλίου]∙ ΕφΛαρ 2121974 Δ 6 (1975) 716 επ(717 επ)∙ ΜονΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257 επ∙ ΜΠρΘεσ49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ [ατομικώς και ακριβώς ναπεριγράφεται το περιεχόμενο και ο αριθμός η ποσότητα τωνσελίδων]∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650) [ούτεχονδρικώς δεν προσδιορίζεται το περιεχόμενό των εγγράφων]∙ ΑΠ15651998 ΔΕΕ 1999 491 [τιμολόγια έγγραφα μεταφοράςεμπορευμάτων]∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΕφΛαρ 292002ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΜΠρΑθ 97192000 ΕπισκΕΔ 2001 1148 επ[αποφάσεις ΔΣ και ΓΣ τιμολόγια δελτία αποστολής εμπορικά

21

βιβλία]∙ ΑΠ 9532002 ΝΟΜΟΣ [καταστάσεις προσωπικού θεωρημένεςαπό την Επιθεώρηση Εργασίας]∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ [καταστάσειςηχογραφημάτων τμήμα βιβλίου αποθήκης]∙ΕφΑθ 146981988 ΕλλΔνη1993 1366 [στελέχη αποδείξεων αποθήκης]∙ ΕφΑθ 17411994ΕλλΔνη 1995 1261∙ ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141 [φάκελοςνοσηλευθέντος προσώπου]∙ ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ∙ ΠΠρΑθ13261989 ΑρχΝ 1989 468)∙ ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ= ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ [κίνηση τραπεζικών λογαριασμών]∙ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ [φύλλα μητρώου και λοιπέςκαταστάσεις πιστωτικού ιδρύματος]∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ[βεβαίωση εργοδότη με αναφορά σε συγκεκριμένη νομοθετικήρύθμιση]∙ ΕφΑθ 31501969 ΝοΒ 18 (1970) 445 επ (446)∙ ΠρΑθ10461968 ΝοΒ 16 (1968) 652 επ∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32(1984) 1575∙ για περαιτέρω νομολογία βλ Παϊσίδου σ 136 υπ192 Υπάρχουν πάντως και αποφάσεις που έκαναν δεκτό το σχετικόαίτημα (βλ ΑΠ 2821971 ΝοΒ 19 (1971) 872 επ [απορρίπτειμερικά (βιβλιάριο δανείων και χαρτόδεμα) αλλά κάνει δεκτή τηναίτηση ως προς τραπεζικό βιβλιάριο] ΜΠρΑθ 17332000 ΔΕΕ 2000746 επ η οποία διέταξε την επίδειξη (και χορήγησηαντιγράφων) όλων των οικονομικών καταστάσεων που εμφανίζουντις μηνιαίες εισπράξεις του καθrsquo ου φροντιστηρίου καθώς καιτου μαθητολογίου του που αναφέρονται στο χρονικό διάστημα απόΣεπτεμβρίου 1996 μέχρι τέλους Δεκεμβρίου 1999 προκειμένου ηαιτούσα να ασκήσει τα εκ της συμβάσεως δικαιόχρησης απορρέονταδικαιώματά της∙ ΜΠρΑθ 222961995 ΔΕΕ 1996 597 επ∙ ΜΠρΚατ8591999 ΔΕΕ 2000 75 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2000 123 επ [επίδειξητου συνόλου αλληλογραφίας])22 Ο ισχυρός αντίλογος προσάπτει στην κρατούσα γνώμη τηνπαραβίαση των άρθρων 6 sect 1 και 13 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ (βλ ήδηΓέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 120 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 687 επ και αναλυτικά Παϊσίδου σ 57 επ) καιεισηγείται το χαρακτηρισμό του δικογράφου ως ορισμένου laquoόταντα αιτούμενα έγγραφα περιγράφονται με τρόπο που επιδέχεταιεξειδίκευση και εξατομίκευση και υπάρχει αντικειμενικήαδυναμία του αιτούντος να τα προσδιορίσει εκ των προτέρωνεπακριβώςraquo (Μανιτάκης ΕλλΔνη 2003 365 επ όπου και πλήθοςαποφάσεων του ΕΔΔΑ (369 επ) 371 επ∙ όμοια και ο ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 621 επ που κάνει λόγο για laquoασφυκτικέςraquo καιlaquoυπέρμετρα αυστηρέςraquo προϋποθέσεις (σ 623) οι οποίες οδηγούνστην κατάλυση των θεμελιακών δικαιωμάτων που προστατεύονταιαπό τις ανωτέρω διατάξεις (όμοια και ο Νίκας 537 laquoαπαίτηση hellipδυσβάστακτη hellip για τον αιτούνταraquo) ενώ και ο Γιακουμήςυπογραμμίζει ότι η laquoη πρακτική αυτή που αχρηστεύει σε μεγάλοβαθμό τη χρησιμότητα του θεσμούhellip φθάνει δυστυχώς μέχριακροτήτωνraquo (Γιακουμής Δ 27 (1996) 518 επ όπου και πολύενδιαφέρουσες αναφορές στη γερμανική και αυστριακή ρύθμιση)

22

Υπερβολική αυστηρότητα διαπιστώνεται άλλωστε και στο πλαίσιοεξέτασης της ίδιας προβληματικής από την οπτική γωνία τωνεπαγγελματικών βιβλίων (βλ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ308 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 (2002) 687 επ Στοϊκόσ 35 επ με περαιτέρω παραπομπές) Μολαταύτα το Ακυρωτικόμας αποφάνθηκε πρόσφατα ότι laquohellipοι εισαγόμενες από τη διάταξη του άρθρου902 ΑΚ προϋποθέσεις για την άσκηση αγωγής επιδείξεως εγγράφων δεν περιορίζουνστον πυρήνα του το δικαίωμα του προσώπου να προσφύγει στο δικαστήριο και ναζητήσει με τον τρόπο αυτό ανάλογη δικαστική προστασία και επομένως δενδημιουργείται αντίθεση στις μνησθείσες διατάξεις της ΕΣΔΑ και του Συντάγματοςraquo(ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 πρβλ και ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 659 επ με κριτικές παρατηρήσεις Μπέη 661 επ = ΕΕμπΔ2002 331 επ όπου και σύμφωνη (προς την απόφαση) γνωμοδότησηΡόκα 336 επ [342 επ])23 Η τοπική αρμοδιότητα καθορίζεται στη γνωστή δικαιοδοτικήβάση της κατοικίας του φυσικού ή της έδρας του νομικούπροσώπου που κατέχει το επίδικο έγγραφο (Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 21 όπου και σχετική νομολογία∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ19 (1971) 491 επ) χωρίς να αποκλείεται πάντως και ηεπιστράτευση της δωσιδικίας της συνάφειας (ειδικότερα βλΝικολόπουλο άρθρ 902 αρ 21 τον ίδιο Δίκαιο Αποδείξεως σ247) Κατά την κρατούσα άποψη καθrsquo ύλην αρμόδιο δικαστήριοείναι (λόγω του μη αποτιμητού της αξίωσης σε χρήμα) και πάλιτο Πολυμελές Πρωτοδικείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 20∙Παϊσίδου σ 47 και υπ 63 όπου πλήθος παραπομπών∙ ΑΠ16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΕφΚερκ 321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ)με παρατηρήσεις Σταματόπουλου ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971)491 επ) Ωστόσο υποστηρίζονται και αποκλίνουσες απόψεις (υπέρτης αρμοδιότητας του Ειρηνοδικείου προς εκδίκαση με βάση τηδιαδικασία μικροδιαφορών λόγω της φύσης του αντικειμένου τηςαξίωσης δηλαδή του εγγράφου Μπέης Δ 11 (1980) 198∙Γιακουμής Δ 27 (1996) 519 Αντίθετοι οι Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 20 Παϊσίδου σ 48 που αμφισβητούν την ερμηνευτικήσύλληψη της έννοιας του αντικειμένου της δίκης) Επίσηςσποραδικά η νομολογία θεώρησε ως αρμόδιο το Μονομελές Πρκείολόγω της ειδικής διαδικασίας στο πλαίσιο της οποίαςυποβλήθηκε το σχετικό αίτημα (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972)1463 [πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας άρα εφαρμογή 17 sect 2 ΚΠολΔ]ΕιρΑθ 29861980 Δ 12 (1981) 176 επ [παραπέμπει στο ΜονΠρ(εργατικές διαφορές) λόγω συνάφειας με την κύρια αγωγή]24 Όπως και στο πλαίσιο εξέτασης του άρθρου 901 ΑΚ έτσι καιεδώ σημειώνεται η εφαρμογή της τακτικής διαδικασίας (ΡάμμοςΑρχΝ 1955 265 ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451 αρ 5)που συνεπάγεται τη διεξαγωγή της δίκης με βάση τουςαντίστοιχους κανόνες απόδειξης (Κρουσταλάκης Δ 1 (1970) 648

23

επ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 επ Γκόγκας Δ 18(1987) 826 για τις λεπτομέρειες αναφορικά με την επιρροή τωνάρθρων 450 επ ΚΠολΔ στο στάδιο της αποδεικτικής διαδικασίαςβλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 16 επ) Έχει κριθεί πως το άρθρο670 ΚΠολΔ δεν αποτελεί κώλυμα έκδοσης απόφασης περί επίδειξηςεγγράφων κατά το άρθρο 451 ΑΚ (ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566επ Contra ΕφΑθ 33671979 ΝοΒ 28 (1980) 796 ΕφΑθ 76441982ΝοΒ 31 (1983) 73 επ (74) [για τα άρθρα 637-646 ΚΠολΔ])

24

25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στηνπρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιοικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγοςείναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του ΠολυμελούςΠρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία ανσυνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη τηνκύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται ταθεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικάαπόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ= Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ)θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω τωνεγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη καιμετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) τηνεπιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού τωνασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχωναποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετεςπαρατηρήσεις Μπέη ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27(1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982)201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατάτης επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψηασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτησητης κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής πουσκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004)1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησηςφέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικαμέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέηυποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo

25

αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (ΜπέηςΔ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όριατης προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτήυιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27(1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΑθ256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27(1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης τηςδικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρεπίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριολόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίουζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά τοουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει τηναπόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ οίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωσηάσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερώναπό την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρωνπροϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιοτης επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264επ)26 Η απόφαση που εκδίδεται αναπτύσσει τις συνήθεις έννομεςσυνέπειες κάθε δικαστικής απόφασης και προσβάλλεται με ένδικαμέσα σύμφωνα με τα γενικώς ισχύοντα (Γέσιου-Φαλτσή ΔίκαιοΑποδείξεως σ 308 Γιακουμής Δ 27 (1996) 523) Σχετικά με τηνεκτέλεση της απόφασης περί επίδειξης εφαρμόζονται τα άρθρα 941και 946 ΚΠολΔ (βλ σχετικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 32∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 452 αρ 1 Γιακουμή Δ 27(1996) 521 επ Παϊσίδου σ 52 επ και 242 επ∙ ΑΠ 6182003ΕλλΔνη 2003 1288∙ ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ 2004 1030∙ ΕφΚερκ321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ) με παρατηρήσειςΣταματόπουλου ∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ ΜΠρΑθ28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463∙ ειδικά για την επίδειξηεπαγγελματικών βιβλίων βλ Στοϊκό σ 32 επ) που αξιώνουντουλάχιστον προσωρινή εκτελεστότητα ενώ το αίτημαπροσωποκράτησης προϋποθέτει βέβαια τελεσιδικία της σχετικήςαπόφασης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31)

Άρθρο 903 -Πώς γίνεται

Η επίδειξη του πράγματος η του εγγράφου γίνεται στον τόπο όπου βρίσκεται κατά το χρόνο της αίτησης εκτός αν ο ένας ή ο άλλος αξιώσει για σπουδαίο λόγο την επίδειξη αλλούΟ κίνδυνος και οι δαπάνες της επίδειξης βαρύνουν εκείνον που την αξιώνει

26

Ο κάτοχος μπορεί να αντιτάξει άρνηση εφόσον δεν προκαταβάλλονται οι δαπάνες και δεν παρέχεται ασφάλεια για ενδεχόμενη ζημία

Α Η ρύθμιση της έννομης σχέσης επίδειξης πράγματος ή εγγράφου

1 H διάταξη του άρθρου 903 ΑΚ εφαρμόζεται τόσο στηνεπίδειξη πράγματος όσο και εγγράφου είναι δηλαδήσυμπληρωματική ρύθμιση των άρθρων 901 και 902 Οι συντάκτεςτου Κώδικα εμπνεύστηκαν τη ρύθμιση από την sect 911 γερμΑΚ και τοάρθρο 86 sect 4 και 5 του γαλλοϊταλικού Κώδικα Ενοχών Εδώ ονομοθέτης εξειδικεύει τον τόπο υλοποίησης του δικαιώματος (sect1) ρυθμίζει τα ζητήματα της κατανομής του κινδύνου και τωνεξόδων επίδειξης (sect 2) και προβλέπει δυνατότητα εναντίωσηςτου κατόχου του εγγράφου υπό την προϋπόθεση συνδρομήςσυγκεκριμένων προϋποθέσεων (sect 3) Πρόκειται πάντως για διάταξηενδοτικού δικαίου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 1∙ ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 2∙ Παϊσίδου σ 51 επ)

Ι Διεξαγωγή της επίδειξης

2 Οι λεπτομέρειες που αφορούν στον τον τόπο επίδειξηςκαθορίζονται στην πρώτη παράγραφο Με βάση τη ρύθμιση δύοείναι οι νοητοί τόποι Κατά κανόνα αυτή θα λαμβάνει χώρα στοντόπο που βρίσκεται το έγγραφο Ως τόπος δεν πρέπει πάντως ναγίνεται αντιληπτός ο συγκεκριμένος χώρος που βρίσκεται τοαντικείμενο αλλά γενικότερα η τοπική περιφέρεια όπως αυτή θαπροσδιορίζεται με βάση τους κανόνες της συναλλακτικής πίστηςκαι των χρηστών ηθών (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 1 ΓεωργιάδηςΑπ όπ αρ 27 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3) Στηνπερίπτωση αυτή μάλιστα μπορεί να διαταχθεί η επιστροφή τουαντικειμένου στην αρχική του τοποθεσία με δαπάνες του κατόχουαν ο τελευταίος προέβη σε μεταφορά του σε χρονικό σημείομεταγενέστερο της υποβολής της αίτησης (Γεωργιάδης Απ όπ αρ27) ενώ δεν αποκλείεται και αξίωση αποζημίωσης σε βάρος τουεφόσον αποδειχθεί δόλος στο πρόσωπο του κατόχου ως προς τημεταφορά του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 5∙Βαθρακοκοίλης όπ)

Κατrsquo εξαίρεση και υπό τον όρο της συνδρομής σπουδαίουλόγου επίδειξη μπορεί να ζητηθεί και σε άλλον τόπο (με ρητήαίτηση η οποία θα προσδιορίζει τον τόπο αυτόν ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3α) ο οποίος δεν προσδιορίζεται στηδιάταξη αλλά θα καθορίζεται από τις περιρρέουσες περιστάσειςτης υπόθεσης Το σχετικό αίτημα μπορούν μάλιστα να υποβάλουναμφότερα μέρη Απαιτείται πάντως συγκεκριμενοποίηση του τόπουστο δικόγραφο (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 2) Υπό την αόριστηέννοια του σπουδαίου λόγου δύνανται να ενταχθούν διάφορεςπεριστάσεις όπως σοβαροί λόγοι υγείας των μερών

27

διαπροσωπικές έριδες που καθιστούν δυσχερή ή οχληρή την επαφήτων μερών (Ζέπος σ 681) αλλά και λόγοι που άπτονται τηςιδιοσυστασίας του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 6(εύθραυστον δυσμετακόμιστον πολύτιμον)∙ Νικολόπουλος άρθρ903 αρ 1∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 28 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 3α) Σε περίπτωση που δεν ευδοκιμήσει το σχετικόαίτημα διατάσσεται η επίδειξη στον τόπο που εξαρχής βρισκόταντο αντικείμενο κατά το χρόνο υποβολής της αίτησης (Αποστολίδηςάρθρ 903 αρ 2) 3 Αντίθετα ο τρόπος επίδειξης δεν ρυθμίζεται στο νόμο(πρβλ Στοϊκό σ 34 επ και Παϊσίδου σ 138 επ για τοειδικότερο ζήτημα του τρόπου επίδειξης των επαγγελματικώνβιβλίων) Επικρατεί η άποψη κατά την οποία για την αναζήτησητου κατάλληλου τρόπου επίδειξης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οιαρχές της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών(Βαρυπομπιώτης ΕΕΝ 40 (1973) 92 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 26Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) καθώς επίσης η φύσητου αντικειμένου και η έννοια της επίδειξης (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 3) Σε κάθε περίπτωση πάντως επίδειξη δενισοδυναμεί με χρήση του πράγματος (Μαντζούφας σ 484) ή καιαπόδοσή του (Νικολόπουλος Δίκαιο Αποδείξεως σ 250) Δύναταιέτσι να υλοποιηθεί το δικαίωμα με την οπτική (ολική ή μερική)εξέταση θεώρηση του πράγματος εγγράφου ή και τη λήψηαντιγράφου (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31∙ Παϊσίδου σ 52 καισ 126 επ όπου και έρευνα περί της διακριτικής ευχέρειας τουδικαστή να διατάξει και την προσκόμιση του πρωτότυπου ανάλογαμε τις περιστάσεις της εκάστοτε διαφοράς∙ ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ20 (1972) 1463 [αντίγραφο πρακτικού ΓΣ πολυκατοικίας]∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ νέα αίτηση για λήψη τωνίδιων αντιγράφων που χορηγήθηκαν στο πλαίσιο της πρώτηςαπόφασης απορρίπτεται λόγω έλλειψης εννόμου συμφέροντοςΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) ή φωτογράφησης του εγγράφου(Μαντζούφας σ 485) δεν αποκλείεται όμως να απαιτείται γιατην ολοκληρωμένη εκπλήρωση της αξίωσης επίδειξης και η εξέτασήτου με τη χρήση και άλλων αισθήσεων όπως για παράδειγμα τηςόσφρησης ή ακόμη και της γεύσης υπό την αυτονόητη ωστόσοπροϋπόθεση της μη χειροτέρευσης του ίδιου του πράγματος(Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 11∙ Γεωργιάδης Απ όπ) Το ίδιο ισχύεικαι για τον αποχωρισμό συστατικού του πράγματος χωρίς τονοποίον δεν είναι εφικτή η επίδειξη (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 12)Δεν αποκλείεται τέλος η ενάσκηση του σχετικού δικαιώματος όχιαυτοπροσώπως από τον αιτούντα αλλά από το δικαστήριοπραγματογνώμονα (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 8∙ Καυκάς σ 627 οοποίος αναφέρεται σε laquoεμπειροτέχνηraquo) ή και αντιπρόσωπό του(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) ο οποίος διαθέτειειδικές γνώσεις πχ της γλώσσας σύνταξης του εγγράφου (Ζέπος

28

σ 680 υπ 2) ενώ και ο υπόχρεος μπορεί να εκπληρώσει τηνυποχρέωσή του μέσω αντιπροσώπου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 10)Τέλος σε περίπτωση επίδειξης επαγγελματικούεμπορικούβιβλίου η εξέταση από τον αιτούντα περιορίζεται στοσυγκεκριμένο τμήμα που ζητήθηκε και όχι σε επεξεργασία τουσυνόλου των εγγραφών (Καυκάς σ 628∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 9)

Στην περίπτωση λήψης αντιγράφου ο ενάγων δύναται να ζητήσειεπίδειξη του πρωτότυπου και αναπαραγωγή του ενώπιόν του προςαποφυγή παρείσφρησης πλαστογραφίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ13∙ Παϊσίδου σ 127) Σημειώνεται ακόμη πως επίδειξη δενισοδυναμεί με την απλή πρόσβαση του αιτούντος στο αρχείο τουυπόχρεου Ο τελευταίος έχει καθήκον να παραδώσει το έγγραφοστα χέρια του δικαιούχου και όχι να τον εξαναγκάσει σεαναζήτησή του από έναν ευρύτερο αριθμό εγγράφων (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 10 in fine) 4 Τέλος μνείας χρήζει και η με βάση το άρθρο 232 sect 1 γ΄ΚΠολΔ δυνατότητα (βλ εδώ ΑΠ 17921983 Δ 16 (1985) 652 Δενυποχρεούται ο δικαστής να πράξει τα προβλεπόμενα απορρίπτεισχετικό λόγο αναίρεσης) προσαγωγής του εγγράφου κατά τησυζήτηση (βλ εφαρμογή της ρύθμισης από ΑΠ 6651971 ΝοΒ 20(1972) 219 ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22 (1974) 1076) η οποία όμωςυπόκειται σε εντελώς διαφορετικές προϋποθέσεις από αυτές τουάρθρου 902 ΑΚ και αποτελεί ουσιαστικά προστάδιο της αγωγήςτου άρθρου 902 ΑΚ σε περίπτωση μη συμμόρφωσης του υπόχρεου(αναλυτικά βλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 34∙ Παϊσίδου σ 205επ∙ ΜΠρΑθ 29741987 ΕλλΔνη 1989 939∙ ΜΠρΠειρ 7871995ΕΤρΑξΧρΔ 1999 684 επ)

ΙΙ Κίνδυνος και δαπάνες της επίδειξης

1 Κίνδυνος

5 Η υλοποίηση του δικαιώματος επίδειξης δεν αποκλείεται ναέχει ως συνέπεια την έκθεση του αντικειμένου σε πιθανούςκινδύνους Σε αυτές μπορούν να συγκαταλεχθούν οι ειδικότερεςφυσικές συνθήκες που επικρατούν κατά το χρόνο επίδειξης οτρόπος εξέτασης του αντικειμένου αλλά και η πιθανή μεταφοράτου Ο νόμος εύλογα λοιπόν κατανέμει τον κίνδυνο σε βάρος τουαιτούντος ο οποίος άλλωστε είναι εκείνος που επιδιώκει τηνεπίδειξη προς ικανοποίηση ίδιων εννόμων συμφερόντων(Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 30Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 6∙ Παϊσίδου σ 52)6 Στην έννοια του κινδύνου υπάγεται συνεπώς κάθε τυχαίογεγονός (πχ χειροτέρευση ή καταστροφή του πράγματοςΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 903 αρ 6) που σχετίζεται άμεσα ήέμμεσα με την υλοποίηση του σχετικού δικαιώματος (Μαντζούφαςσ 486 υπ 15) όχι όμως και εκείνα που συναρτώνται με τη

29

φύση του προς επίδειξη αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 13Γεωργιάδης Απ όπ)

Ενδεχόμενη επέλευση του κινδύνου θα συνεπάγεται τηνυποχρέωση αποκατάστασης κάθε θετικής και αποθετικής ζημίας σεβάρος του αιτούντος την επίδειξη και υπέρ όλων των προσώπωνπου μπορούν να στοιχειοθετήσουν την ύπαρξη δικαιώματος στοαντικείμενο (κύριος κάτοχος τρίτος) (Γεωργιάδης Απ όπ)

2 Δαπάνες

7 Ως λογικό επακόλουθο της ανάληψης του κινδύνουπροβλέπεται και η επιβάρυνση του αιτούντος και με τις σχετικέςδαπάνες επίδειξης η μορφή των οποίων δύναται να ποικίλλειπχ δαπάνες αποχωρισμού συστατικού του πράγματος έξοδαμετάβασης στον τόπο που βρίσκεται το πράγμα ή μεταφοράς τουτελευταίου στον τόπο που πρέπει να επιδειχθεί (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 31) καθώς και δαπάνεςέκδοσης αντιγράφων ιδίως σε περίπτωση χορήγησης αποσπασμάτωνεμπορικών βιβλίων που μπορούν να ανέρχονται σε εκατοντάδεςσελίδων (Παϊσίδου σ 129) Το ύψος τους καθορίζεται σεπερίπτωση διαφωνίας των μερών από το δικαστήριο (Καυκάς σ630)

3 Δικαίωμα άρνησης του κατόχου

8 Στην τρίτη παράγραφο θεσπίζεται δικαίωμα του κατόχου νααντιτάξει άρνηση ενόσω ο αιτών δεν διασφαλίζει προκαταβολικάδηλαδή πριν από την επίδειξη (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 4∙Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 3) τον κάτοχο έναντι ενδεχόμενων ζημιώντου αντικειμένου Το ύψος τους θα καθοριστεί από τοδικαστήριο στη βάση των άρθρων 162 επ ΚΠολΔ χωρίς πάντως νααποκλείεται και συμφωνία των μερών (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 9) Δεν πρόκειται για άρνηση υπό τη δικονομική-στενή έννοια του όρου (στη διευκρίνιση αυτή προβαίνει οΝικολόπουλος άρθρ 903 αρ 6) αλλά για έκφανση της ένστασηςπίσχεσης (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 8∙ Παϊσίδου σ52 υπ 81) Ισχύουν δηλαδή όσα προβλέπονται στο άρθρο 325 Τοσχετικό δικαίωμα του κατόχου προβάλλεται παραδεκτά και με τηνανακοπή του άρθρου 933 ΚΠολΔ στο στάδιο της αναγκαστικήςεκτέλεσης με δεδομένη τη μη εφαρμογή του άρθρου 330 ΚΠολΔ στησυγκεκριμένη περίπτωση (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 7 ΓεωργιάδηςΑπ όπ 32 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 10)Υποχρέωση πάντως του αιτούντος να προβεί σε καταβολή τωνσχετικών εξόδων ήδη στο στάδιο υποβολής της αίτησης δενυπάρχει (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 14∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ903 αρ 7) Κατά συνέπεια δεν πάσχει αοριστία το δικόγραφοτης αίτησης όταν δεν μνημονεύεται η προκαταβολή των δαπανών ήη παροχή ασφάλειας (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ όπ αρ 8)

30

Πρέπει ακόμη να αναφερθεί και άλλη μια περίπτωσηεπιτρεπτής άρνησης του κατόχου προς επίδειξη η οποία πηγάζειαπό την αρχή της καλής πίστης παρέχοντας στον κάτοχο τοδικαίωμα άρνησης όταν θίγονται ή κινδυνεύουν δικά του έννομασυμφέροντα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 30)9 Άρνηση επίδειξης προβλέπουν και τα άρθρα 450 sect 2 και 452sect 3 ΚΠολΔ (αναλυτικά ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 450 αρ5) τα οποία εφαρμόζονται αναλογικά και στο πλαίσιο των άρθρων901 επ ΑΚ (Παϊσίδου σ 55 υπ 92 και αναλυτικά σ 163επ) Η σχετικά νομολογία είναι πλούσια (ενδεικτικά βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ) Κρίθηκε ότι δεν συντρέχει σπουδαίος λόγος άρνησηςεπίδειξης χορήγησης αντιγράφου της έκθεσης εκτίμησης τηςεπιτροπής του άρθρου 15 νδ 7971971 (ΠρΛαμ 7321975 ΑρχΝ1975 53) Απορρίφθηκε εξάλλου ισχυρισμός περί καθήκοντοςεχεμύθειας προσωπικού ΟΤΕ (ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491επ) Επίσης δεκτή έγινε Αγωγή επίδειξης εγγράφου μεπεριεχόμενο το ιατρικό ιστορικό της αποβιώσασας συζύγου τουενάγοντος με παράλληλη απόρριψη του επικαλούμενουεπαγγελματικού απορρήτου που προβλήθηκε από το εναγόμενονοσοκομείο (ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141)∙ αγωγή επίδειξηςκαι λήψης αντιγράφων ληξιαρχικών καταστάσεων γεννήσεων παράτο επικαλούμενο απόρρητο από την πλευρά του εναγόμενου ΟΤΑ(ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999 225 επ)∙ αίτηση επίδειξηςάδειας καντίνας και της σχετικής γνωμάτευσης της αρμόδιαςνομαρχιακής υπηρεσίας (με παράλληλη απόρριψη του ισχυρισμούτου καθrsquo ου περί προστασίας απορρήτου ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ1998 816) καθώς και αίτημα επίδειξης κίνησης ή σύμβασηςτραπεζικού λογαριασμού παρά το επικαλούμενο τραπεζικόαπόρρητο (ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΘεσ 246791997Αρμ 1997 1278 επ∙ βλ και ΕφΑθ 14831976 ΝοΒ 24 (1976)444) Αντίθετα απορρίφθηκαν αιτήσεις επίδειξης πορίσματοςτραπεζικού ελέγχου λόγω επαγγελματικού φορολογικού υπηρεσιακού απορρήτου (ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708 μεπαρατηρήσεις Νικολαΐδη∙ ΠΠρΑθ 101311991 ΝοΒ 41 (1993) 532 επΑπορριπτέα κρίθηκε εξάλλου αίτηση επίδειξης εσωτερικήςαλληλογραφίας δημόσιας υπηρεσίας (ΠρΑθ 10461968 ΝοΒ 16(1968) 652 επ) Αναλυτικά βλ Παϊσιδου σ 176 επ Πρβλσχετικά και τον προβληματισμό του Γιακουμή Δ 27 (1996) 525)

ΙΙΙ Ευθύνη του υπόχρεου προς επίδειξη

10 Καταληκτικά πρέπει να σημειωθεί πως η ενδεχόμενηαδικαιολόγητη άρνηση συμμόρφωσης του κατόχου με όσα επιτάσσειη σχετική δικαστική απόφαση οδηγεί στην εφαρμογή του άρθρου366 ΚΠολΔ μέσω του παραπεμπτικού κανόνα του άρθρου 452 sect 2ΚΠολΔ (Μπέης άρθρ 452 αρ 3 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως

31

σ 310∙ βλ ενδεικτικά ΑΠ 7811974 ΝοΒ 23 (1975) 328 επ ΑΠ12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 και ειδικά ως προς τοειδικότερο ζήτημα της κατανομής του βάρους απόδειξης ΑΠ7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ [567] ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22(1974) 1076 [δε συνεπάγεται ανεπίτρεπτη μεταβολή του βάρουςαπόδειξης η εφαρμογή του άρθρου 366 μέσω 452 sect 2] Πρβλ τέλοςΑΠ 12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 [δυνατή κατrsquo ανέλεγκτη κρίσηη συναγωγή σιωπηρής ομολογίας κατrsquo εφαρμογήν 366]) ενώ δεναποκλείεται και η καταδίκη του σε αποκατάσταση κάθε περαιτέρωζημίας που συναρτάται με την άρνηση επίδειξης με βάση τιςδιατάξεις περί μη εκπλήρωσης της παροχής (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ2∙ Γεωργιάδης Απ όπ 33) Αν πάντως επέλθει πλήρης ικανοποίησητου ενάγοντος ο τελευταίος δεν μπορεί να επανέλθει με νέααγωγή βασιζόμενη στην αρχική του αξίωση από το πράγμα(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 11 και 902 αρ 11)

32

• 2 Παράλληλα προς τα άρθρα 902-903 εφαρμόζονται εξάλλου και οι διατάξεις των άρθρων 654 (ΕφΑθ 31521972 ΝοΒ 20 (1972) 939 επ με σημείωση Παπαδημητρίου) και 755 στο πλαίσιο της σύμβασης εργασίας και της εταιρίας αντίστοιχα ενώ μνεία πρέπει να γίνει και στα άρθρα 14-16 ΕΝ τα οποία εφαρμόζονται ως προς το ειδικότερο θέμα της επίδειξης εμπορικών βιβλίων (αναλυτικά βλ Στοϊκό σ 30 επ) Αξιομνημόνευτα είναι επίσης τα άρθρα 303-304 και 1201 και 1340 ΑΚ ως παραπλήσιες μορφές της επίδειξης οι οποίες εφαρμόζονται παράλληλα και απόλυτα ανεξάρτητα από τις εδώ εξεταζόμενες ρυθμίσεις
• 3 Από την άλλη πλευρά όλες οι προαναφερόμενες διατάξεις συμπληρώνονται από τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ με τα οποία καθορίζονται οι ειδικότερες δικονομικές κατά κύριο λόγο προϋποθέσεις επίδειξης και εκτέλεσης της απόφασης για την επίδειξη εγγράφων (για το προγενέστερο καθεστώς των άρθρων 429-434 ΠολΔ βλ Παϊσίδου σ 16 επ) Οι μόλις προαναφερόμενες διατάξεις δεν οδήγησαν ούτε σε κατάργηση ούτε σε συρρίκνωση του πεδίου εφαρμογής των ρυθμίσεων του ουσιαστικού δικαίου (η θέση αυτή είναι αδιαμφισβήτητη σε θεωρία και νομολογία βλ Ράμμο ΕρμΑΚ 902 αρ 2∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 2 και 3∙ ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 450 αρ 1 Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1∙ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 608 επ Για τη γενικότερη συζήτηση που προκλήθηκε από τη συνύπαρξη των ουσιαστικών και δικονομικών διατάξεων περί επίδειξης εγγράφων βλ αναλυτικά Παϊσίδου σ 37 επ) Η βασική διάκριση που επικρατεί στην επιστήμη είναι η ακόλουθη Οι διατάξεις του ΑΚ (δηλαδή τόσο η γενική ρύθμιση των άρθρων 902 επ ΑΚ όσο και οι προαναφερόμενες διατάξεις των άρθρων 654 και 755 ΑΚ στις οποίες πρέπει να προστεθούν και αυτές των άρθρων 1200 1201 1339 και 1340 ΑΚ βλ σχετικά Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 υπ 10) εφαρμόζονται ανεξάρτητα από την ύπαρξη εκκρεμούς δίκης ενώ αντίθετα τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ συνδέονται άμεσα με την τελευταία (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) 450 αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 επ Νίκας σ 533 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 246 επ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Κουτσουράδης σ 265 Παϊσίδου σ 35 επ 39∙ ΑΠ 12641983 Δ 15 (1984) 400 με ενημερωτικό σημείωμα Σταματόπουλου∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 ΜΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257∙ Πρβλ όμως Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 609 ο οποίος εισηγείται την ερμηνευτική διαστολή των διατάξεων του ΚΠολΔ ακόμη και όταν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη∙ την κατασκευή αυτή αποκρούει η Παϊσίδου σ 42 και σ 53 επ ειδικά σε σχέση με τη θεμελίωση της αξίωσης και του εννόμου συμφέροντος ενώ παράλληλα απορρίπτει και τη μεταφύτευση των προϋποθέσεων του ΑΚ περί εννόμου συμφέροντος στην αίτηση των άρθρων 450 επ ΚΠολΔ Βλ επίσης την ανάλυση από τους Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 679 επ) Ωστόσο τα προαναφερόμενα πλέγματα διατάξεων εφαρμόζονται αρκετές φορές αναλογικά τόσο στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης όσο και εκτός αυτής (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2 και 17∙ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1) εκεί δηλαδή που υπάρχει ρυθμιστικό κενό
• A Έννοια - Σκοπός
• A Έννοια
• 1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω της οποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στη θεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότητα ποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενων ελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)
• • 4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφων ρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οι προϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικού αιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσι και υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679 Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ 10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979) 563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωση Παπαδημητρίου∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσεις Αντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994 668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτηση γίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δεν εφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]
  • 10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύει περιοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμου συμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δεν πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιας και μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος του αιτούντος
  • 13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά και διαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχει ενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς το συμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τις περισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά τον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναι αναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περί συμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφο πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ 44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτή συστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής και κατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίες συμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τον κάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούν έτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργου δωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχα έγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίων ιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσεις αναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ή βιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται από μέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ 38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτής διορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν το αίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και το σωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπ Επιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή και όταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεση αδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδου σ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωση αυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικά βιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)
  • 25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στην πρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιο ικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγος είναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του Πολυμελούς Πρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία αν συνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη την κύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται τα θεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικά απόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω των εγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη και μετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) την επιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού των ασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ 534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχων αποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ 36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Μπέη∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατά της επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψη ασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτηση της κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ 270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής που σκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησης φέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέη υποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (Μπέης Δ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όρια της προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτή υιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27 (1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27 (1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης της δικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν 1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρ επίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριο λόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίου ζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά το ουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει την απόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ ο ίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωση άσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερών από την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρων προϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιο της επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264 επ)

αποδεικτικών στοιχείων∙ βλ ακόμη Παϊσίδου σ 105∙ ΕφΛαρ4462003 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2004 41 επ∙ ΠΠρΠύργ 682001 Αρμ 56(2002) 1023 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 669 επ [δενυφίσταται αναφορικά με σύμβαση αλληλόχρεου και κίνησηλογαριασμού κατά της Τράπεζας από αγοραστές κατασχεμένουκαθώς μπορούν να τα προμηθευτούν από το δικαιοπάροχο ndashαντισυμβαλλόμενο της Τράπεζας ή από το αρχείο τουδικαστηρίου)

Γίνεται δεκτό πως έννομο συμφέρον δεν υπάρχει και όταν μετην αίτηση επιδιώκεται για πρώτη φορά η αποκάλυψη εκείνων τωνπραγματικών περιστατικών που θα διευκολύνουν στη συνέχειααυτόν που ζητά την επίδειξη στην ενάσκηση των αξιώσεών του(Γεωργιάδης Απ όπ αρ 16 Παϊσίδου σ 129 επ∙ AΠ 92005ΧρΙΔ 2005 715∙ πρβλ και ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επΠρβλ όμως ΜΠρΚατ 8591999 ΔΕΕ 2000 75 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2000123 επ)10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύειπεριοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60(2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμουσυμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δενπρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά(Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιαςκαι μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος τουαιτούντος

α Σύνταξη εγγράφου για το συμφέρον του αιτούντος την επίδειξη

11 Θεωρείται πως ένα έγγραφο συντάχθηκε για το συμφέροναυτού που ζητά την επίδειξή του όταν με αυτό αποδεικνύεται ηύπαρξη ή διατήρηση δικαιώματός του (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 8Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Βαρύνουσα σημασία έχει κυρίως ηπραγματική πρόθεση του συντάκτη ή των μερών κατά το χρονικόσημείο έκδοσης σύνταξης του εγγράφου (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ8∙ όχι κατά το χρόνο άσκησης της αξίωσης Παϊσίδου σ 43) καιόχι το περιεχόμενό του όπως γίνεται αντιληπτό από τρίτοαντικειμενικό παρατηρητή (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7)12 Δεν απαιτείται το έγγραφο να έχει συνταχθεί αποκλειστικάπρος το συμφέρον του αιτούντος την επίδειξη απαιτείται ωστόσοη σύνταξή του να έχει λάβει χώρα έστω (και) προς το συμφέροντου (έτσι Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7∙ ΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ902 αρ 10 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17 Παϊσίδου σ 43∙Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 425∙ ΑΠ 7571966 ΝοΒ 14 (1966) 936επ ΕφΑθ 24562002 Δ 33 (2002) 657 ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη2003 524 επ∙ ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 748 ΜΠρΘεσ

15

196982005 Αρμ 60 (2006) 751∙ πρβλ όμως Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 902 αρ 6 α κατά τον οποίο το έγγραφο πρέπει να έχεισυνταχθεί κυρίως προς το συμφέρον του αιτούντος και ΜΠρΘεσ234342001 Αρμ 56 (2002) 1188 όπου γίνεται λόγος γιαέγγραφα που αφορούν άμεσα στον αιτούντα)

Παραδείγματα αντίστοιχων εγγράφων συνιστούν οιεξοφλητικές αποδείξεις (Παϊσίδου σ 43) η αναγνώριση οφειλήςτο πληρεξούσιο έγγραφο (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 8∙ Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 7∙ Παϊσίδου σ 43) και η διαθήκη στην οποία οαιτών εγκαθίσταται ως κληρονόμος (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7∙Παϊσίδου σ 43) Αντίθετα απαιτείται ειδική στοιχειοθέτησηεννόμου συμφέροντος αναφορικά με έγγραφα που συντάχθηκανμεταξύ του κατόχου και τρίτου προσώπου (Αποστολίδης 902 αρ 5∙πρβλ εδώ Καυκά σ 625∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 7∙ Σταθεράαπορριπτική εδώ η νομολογία βλ ενδεικτικά ΜΠρΠειρ 101072006ΠΝ 2007 72 επ)

β Πιστοποίηση μέσω του εγγράφου έννομης σχέσης που αφορά και τον αιτούντα

16

13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά καιδιαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχειενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς τοσυμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τιςπερισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφοράτον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναιαναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περίσυμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφοπιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτήσυστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής καικατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίεςσυμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τονκάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούνέτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργουδωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχαέγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίωνιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσειςαναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ήβιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται απόμέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτήςδιορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20(1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν τοαίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και τοσωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπΕπιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή καιόταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεσηαδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπαρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδουσ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωσηαυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικάβιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά(Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)14 Η έννοια της έννομης (άρα όχι απλώς βιοτικής βλΔημητροπούλου ΑρχΝ 2007 425) σχέσης δεν περιορίζεται ανάλογαμε τη φύση της Δυνατή είναι έτσι η στοιχειοθέτηση τηςπροϋπόθεσης αυτής με επίκληση έννομης σχέσης τόσο τουιδιωτικού όσο και του δημόσιου δικαίου (Νικολόπουλος άρθρ 902αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ44) Εξάλλου η ανωτέρω έννομη σχέση δεν απαιτείται νααπετέλεσε το αποκλειστικό αντικείμενο του ζητούμενου εγγράφου∙

17

αρκεί από αυτό να διαπιστώνεται ή να αποδεικνύεται κάποιογεγονός δηλωτικό της επίμαχης έννομης σχέσης (Βάλληνδας σ221 Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)15 Αμφισβητείται αν για την κατάφαση της προϋπόθεσηςαπαιτείται η συμμετοχή του αιτούντος υπό τη μορφή τουδικαιοπρακτούντος (με γνώμονα τη νομοτυπική μορφή τηςρύθμισης υπέρ Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6∙ ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 658 ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 44 (2003) 524 επ∙ ΜΠρΘεσ196982005 Αρμ 60 (2006) 751∙ προς την κατεύθυνση μιαςλιγότερο τυπολατρικής προσέγγισης και σε τελική ανάλυση κατάμε γνώμονα τα άρθρα 6 sect 1 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ ο πυρήνας τωνοποίων θίγεται από την επικρατούσα γνώμη οι Παπαδημητρίου ΔΕΕ8 (2002) 13 επ (16) Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19∙ ΜπέηςΠαρατηρήσεις στην ΕφΑθ 24562002 Δ 33 (2002) 665Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 427 επ) Επιχείρημα υπέρ τηςδεύτερης γνώμης αντλείται και από την παραδοχή της ένταξηςστην εξεταζόμενη περίπτωση και εγγράφων που αποδεικνύουνδιενέργεια αδικοπραξίας η οποία ασφαλώς δεν θα μπορούσε νααφορά στον αιτούντα την επίδειξή τους (Μανιτάκης ΕλλΔνη 44(2003) 367 368) Στο πλαίσιο πάντως σχέσης εγγύησης οεγγυητής θεμελιώνει έννομο συμφέρον εφόσον ζητά την επίδειξηεγγράφου που σχετίζεται με τη σχέση πρωτοφειλέτη-δανειστή ή ndashκατά μείζονα λόγο ndash την επέλευση συγκεκριμένου γεγονότος πουοδηγεί στην απαλλαγή του από την ευθύνη όπως για παράδειγμαέγγραφο που πιστοποιεί την εξόφληση του δανειστή (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 6) Ανάλογα ισχύουν και για τον τρίτο στοπλαίσιο σύμβασης υπέρ του ιδίου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6 infine)

γ Έγγραφο που σχετίζεται με διαπραγματεύσεις για την κατάρτιση έννομης σχέσης που αφορά και τον αιτούντα

16 Η προϋπόθεση αυτή επικυρώνει τη στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος και στο προσυμβατικό στάδιο (Γεωργιάδης Απ όπαρ 20) Στην περίπτωση αυτή μπορούν να ενταχθούν κάθε είδουςδιαπραγματεύσεις που διεξήχθησαν αυτοπροσώπως από τοναιτούντα ή με τη μεσολάβηση τρίτου (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 10)υπό την ιδιότητα του μεσίτη παραγγελιοδόχου ή πράκτορα(Παϊσίδου σ 45) ανεξάρτητα από το αν αυτές είχαν επιτυχήέκβαση (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 9∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ20∙ Παϊσίδου σ 45)17 Έγγραφα που μπορούν να υπαχθούν εδώ είναι όλα ταπροκαταρκτικά μιας σύμβασης κείμενα που συντάσσονται και ήανταλλάσσονται όπως για παράδειγμα σχέδια συμβάσεωνεπιστολές πρόχειρα σημειώματα οχλήσεις τηλεομοιοτυπίεςσχεδιαγράμματα ηλεκτρονικά μηνύματα τηλεγραφήματα

18

οπτικοακουστικό υλικό καθώς και κάθε είδους μηχανικέςαπεικονίσεις (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 9∙ Γεωργιάδης Απ όπαρ 20 in fine Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 γ∙Παϊσίδου σ 45) Εξαιρούνται πάντως εσωτερικά κείμενα πουανταλλάχθηκαν μεταξύ ενός μέρους και του εκπροσώπου του κατάτο στάδιο της διαπραγμάτευσης (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 7 infine)

Ε Δικονομικά ζητήματα

18 Η αξίωση επίδειξης εγγράφου ασκείται όπως και ηαντίστοιχη περί επιδείξεως πράγματος δηλαδή με αγωγή ήανταγωγή (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 18∙Παϊσίδου σ 47) με τις προτάσεις (Μπέης άρθρ 451 αρ 1 ΑΠ4481975 ΝοΒ 23 (1975) 1231 επ [1232]∙ ΕφΑθ 61171982 ΝοΒ 30(1982) 1489 επ (1492)∙ ΜΠρΘεσ 15481991 Αρμ 1991 762 επμε σημείωμα ΣΤ-Γ∙ ΕφΑθ 18881991 ΑρχΝ 1991 409∙ ΕφΛαρ292002 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΕφΑθ 1722003 ΕλλΔνη 2003 998 =2005 553) ή και προφορικά όπου δεν προβλέπεται κατάθεσηπροτάσεων (όχι όμως με δήλωση στα πρακτικά όταν η κατάθεσηπροτάσεων είναι υποχρεωτική ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ) αλλάακόμη και στο εφετείο (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 23 ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 247 ΑΠ 611960ΝοΒ 1962 563 επ (565)∙ ΑΠ 10731973 ΝοΒ 1974 758 επ∙ ΕφΑθ11451975 ΑρχΝ 1975 292 επ) όχι όμως με κύρια ή πρόσθετηπαρέμβαση (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) λόγω της ειδικότερης φύσηςτης (Παϊσίδου σ 47) Για τα ζητήματα του τρόπου άσκησης τηςαξίωσης επίδειξης πράγματος στο πλαίσιο εκκρεμούς κύριαςδίκης βλ αναλυτικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 19 και 22∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) όπ 19 Το δικόγραφο της αγωγής πρέπει να περιέχει τιςπροϋποθέσεις που θεσπίζει το άρθρο 902 ΑΚ δηλαδή περιγραφήτων κρίσιμων πραγματικών περιστατικών ρητή αναφορά τηςκατοχής του εγγράφου από τον εναγόμενο (αλλιώς απόρριψη ΑΠ2091994 ΕΕΝ 1995 195∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΑΠ9532002 ΝΟΜΟΣ ΑΠ 10731973 ΝοΒ 22 (1974) 758 επ∙ ΜΠρΘεσ15481991 Αρμ 1991 762 επ με σημείωμα ΣΤ-Γ χωρίς καν ναείναι υποχρεωμένο το δικάζον δικαστήριο να αποφανθεί επrsquo αυτούτου αιτήματος∙ βλ ακόμη ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΜΠρΠατρ 1182004 ΕΕργΔ 2004 474 επ∙ ΜΠρΑθ1292005 Αρμ 2005 886 επ = ΕπισκΕΔ 2005 217∙ ΜΠρΧαν 392006ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ Πρβλ ακόμη ΠΠρΡοδ 922004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ κατά τηνοποία η αοριστία δεν μπορεί να αναπληρωθεί laquoαπό το λόγο ότικατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων ο διάδικος μπορεί ήπρέπει να κατέχει το έγγραφο αυτόraquo∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19(1971) 1472 επ [τα έγγραφα βρίσκονται στα χέρια του

19

ανακριτή απορρίπτει]) Το ίδιο ισχύει βέβαια και όταν ηεπίδειξη ζητείται από τον εναγόμενο με τις προτάσεις (ΠΠρΑθ73151996 ΕπισκΕΔ 2002 763) Υποστηρίζεται πάντως εύλογα πωςστις περιπτώσεις υποχρεωτικής τήρησης επαγγελματικών βιβλίων ηκατοχή τεκμαίρεται στο πρόσωπο του καθrsquo ου (Στοϊκός σ 32)στοιχείο που θα μπορούσε σε ένα δεύτερο επίπεδο να οδηγήσει σεεπανεξέταση της στάσης της νομολογίας στο ζήτημα τηςαοριστίας Σε περίπτωση αιτιολογημένης άρνησης πρέπει νααποδεικνύεται η κατοχή του εγγράφου στα χέρια του εναγόμενουκαι το σχετικό βάρος απόδειξης φέρει ο ενάγων (ΑΠ 3981959 ΝοΒ7 (1959) 1248∙ ΑΠ 71966 ΝοΒ 14 (1966) 653∙ ΕφΑθ 61171982ΝοΒ 30 (1982) 1489 επ [1492] Παράλειψη πάντως τουδικαστηρίου της ουσίας να αποφανθεί στην αίτηση για επίδειξηεγγράφων θεμελιώνει το λόγο αναιρέσεως του άρθρου 559 αρ 9ΚΠολΔ υπό την προϋπόθεση ότι η αίτηση αυτή ήταν παραδεκτή καισύννομη (βλ σχετικά ΑΠ 6812007 ΝΟΜΟΣ laquohellipτουτέστιν να γίνεταιεπίκληση της κατοχής του εγγράφου από τον αντίδικο να προσδιορίζεται σαφώς τοέγγραφο και το περιεχόμενο του και να εκτίθενται περιστατικά από τα οποία ναπροκύπτει το έννομο συμφέρον του αιτούντος δηλαδή ότι το έγγραφο είναιπρόσφορο προς άμεση ή έμμεση απόδειξη λυσιτελούς ισχυρισμού του αιτούντος ήπρος ανταπόδειξη τέτοιου ισχυρισμού του αντιδίκου τουraquo Βλ και ΑΠ18572005 ΕλλΔνη 2006 469 επ ΑΠ 7852007 ΝΟΜΟΣ οι οποίεςέκαναν δεκτό σχετικό λόγο αναίρεσης)

Επιπρόσθετα απαιτείται και στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 24∙ Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 611 επ∙ διαφορετικά απόρριψη ΑΠ 3921977 ΝοΒ 25(1977) 1364 [μη επίκληση περιστατικών που το στοιχειοθετούνσε σχέση με το έγγραφο οδηγεί σε απαράδεκτο] ΑΠ 5381977 ΝοΒ26 (1978) 187 ΑΠ 10452004 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ΠΠρΠειρ 1361997 ΔΕΕ 1997 573) Το βάρος απόδειξης τωνανωτέρω φέρει ασφαλώς ο ενάγων (Ράμμος ΑρχΝ 1955 266∙ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 303 ΑΠ 14941987 ΕΕΝ 1988 814)Ο εναγόμενος διαθέτει ευρύ πεδίο άρνησης της αγωγής δυνάμενοςνα προβάλει σειρά ισχυρισμών όπως τη μη κατοχή του εγγράφουτην αμφισβήτηση του δικαιώματος ή της ύπαρξης εννόμουσυμφέροντος του ενάγοντος κλπ (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) 20 Το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο ενάγων στο πλαίσιοτης δίκης που ανοίγεται εδώ εντοπίζεται στο βαθμό ακρίβειαςτου προσδιορισμού του επίμαχου εγγράφου Πρόκειται για ένακατεξοχήν ζήτημα αοριστίας του δικογράφου Επικρατεί η άποψηπου απορρίπτει την αγωγή στη βάση της αοριστίας όταν σε αυτήγίνεται γενική αναφορά όλων των εγγράφων που έχει στην κατοχήτου ο εναγόμενος ή όλων των εγγράφων που περιέχονται σεκάποιον φάκελο βιβλίο ή αρχείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 25με παραπομπές σε σχετική νομολογία) Η θεμελίωση της σχετικήςκρίσης εδράζεται σε τρία κυρίως επιχειρήματα Πρώτον στην

20

κατοχύρωση του δικαιώματος αντίκρουσης του εναγόμενου οοποίος πρέπει να γνωρίζει επακριβώς για ποιο έγγραφο καλείταινα λογοδοτήσει∙ δεύτερον στην ευχερή απονομή τουδικαιοδοτικού έργου καθώς το δικαστήριο θα αδυνατεί ναδιατάξει αποδείξεις εφόσον δεν έχει λάβει χώρα σαφήςπροσδιορισμός του επίδικου εγγράφου∙ και τρίτον στηδιασφάλιση της διαδικασίας αναγκαστικής εκτέλεσης η οποίαπροϋποθέτει διατακτικό απόφασης με πλήρη σαφήνεια ως προς τοσυγκεκριμένο έγγραφο (βλ αντί πολλών Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ25∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ∙ΠΠρΜυτ 11997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ Πρβλ όμως Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 685 επ)

Μολαταύτα laquoη λεπτή κόκκινη γραμμήraquo ανάμεσα στο ορισμένοκαι την αοριστία του δικογράφου έχει ταλανίσει την επιστήμη(βλ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 597 επ όπου και δικαιοσυγκριτικέςπαρατηρήσεις∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 25 τον ίδιο ΔίκαιοΑποδείξεως σ 248 επ ο οποίος υπογραμμίζει την εξατομίκευσητου εγγράφου και δεν θέτει ως sine qua non όρο τον ειδικότεροπροσδιορισμό του∙ Σύμφωνη με την αντίληψη αυτή η ΕφΘεσ11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ όμοια η ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ2004 1030∙ πρβλ εδώ και Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 429 επ καιΣτοϊκό σ 35 επ όπου υπογραμμίζεται - ειδικά για ταεπαγγελματικά βιβλία ndash το ανεφάρμοστο των νομολογιακώνεπιταγών όταν πρόκειται για τήρηση βιβλίων σε ηλεκτρονικήμορφή) 21 Στη νομολογία επικρατεί πάντως μια ξεκάθαρη τάσηαπόρριψης αγωγών λόγω αοριστίας εφόσον δεν έχει λάβει χώραειδικός προσδιορισμός του εγγράφου και αναφορά τουπεριεχομένου τους (ΑΠ 17711988 ΕΕΝ 1989 850 [βιβλιάριοενσήμων ΙΚΑ]∙ ΑΠ 5081993 ΕλλΔνη 1994 1299∙ ΕφΑθ 24562002 Δ33 (2002) 658 ΕφΘεσ 18522003 Αρμ 2004 1155∙ ΕφΠειρ4371996 ΔΕΕ 1996 697∙ ΕφΠειρ 11571996 ΔΕΕ 1997 723∙ ΠΠρΡεθ1032000 DE LEGE 2005 83∙ ΜΠρΑθ 173921997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ127071999 ΕΕμπΔ 1999 751∙ ΜΠρΑθ 15152005 ΔΕΕ 2005 571∙ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ [αοριστία λόγω μη αναφοράςσελίδων εμπορικού βιβλίου]∙ ΕφΛαρ 2121974 Δ 6 (1975) 716 επ(717 επ)∙ ΜονΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257 επ∙ ΜΠρΘεσ49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ [ατομικώς και ακριβώς ναπεριγράφεται το περιεχόμενο και ο αριθμός η ποσότητα τωνσελίδων]∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650) [ούτεχονδρικώς δεν προσδιορίζεται το περιεχόμενό των εγγράφων]∙ ΑΠ15651998 ΔΕΕ 1999 491 [τιμολόγια έγγραφα μεταφοράςεμπορευμάτων]∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΕφΛαρ 292002ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΜΠρΑθ 97192000 ΕπισκΕΔ 2001 1148 επ[αποφάσεις ΔΣ και ΓΣ τιμολόγια δελτία αποστολής εμπορικά

21

βιβλία]∙ ΑΠ 9532002 ΝΟΜΟΣ [καταστάσεις προσωπικού θεωρημένεςαπό την Επιθεώρηση Εργασίας]∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ [καταστάσειςηχογραφημάτων τμήμα βιβλίου αποθήκης]∙ΕφΑθ 146981988 ΕλλΔνη1993 1366 [στελέχη αποδείξεων αποθήκης]∙ ΕφΑθ 17411994ΕλλΔνη 1995 1261∙ ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141 [φάκελοςνοσηλευθέντος προσώπου]∙ ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ∙ ΠΠρΑθ13261989 ΑρχΝ 1989 468)∙ ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ= ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ [κίνηση τραπεζικών λογαριασμών]∙ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ [φύλλα μητρώου και λοιπέςκαταστάσεις πιστωτικού ιδρύματος]∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ[βεβαίωση εργοδότη με αναφορά σε συγκεκριμένη νομοθετικήρύθμιση]∙ ΕφΑθ 31501969 ΝοΒ 18 (1970) 445 επ (446)∙ ΠρΑθ10461968 ΝοΒ 16 (1968) 652 επ∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32(1984) 1575∙ για περαιτέρω νομολογία βλ Παϊσίδου σ 136 υπ192 Υπάρχουν πάντως και αποφάσεις που έκαναν δεκτό το σχετικόαίτημα (βλ ΑΠ 2821971 ΝοΒ 19 (1971) 872 επ [απορρίπτειμερικά (βιβλιάριο δανείων και χαρτόδεμα) αλλά κάνει δεκτή τηναίτηση ως προς τραπεζικό βιβλιάριο] ΜΠρΑθ 17332000 ΔΕΕ 2000746 επ η οποία διέταξε την επίδειξη (και χορήγησηαντιγράφων) όλων των οικονομικών καταστάσεων που εμφανίζουντις μηνιαίες εισπράξεις του καθrsquo ου φροντιστηρίου καθώς καιτου μαθητολογίου του που αναφέρονται στο χρονικό διάστημα απόΣεπτεμβρίου 1996 μέχρι τέλους Δεκεμβρίου 1999 προκειμένου ηαιτούσα να ασκήσει τα εκ της συμβάσεως δικαιόχρησης απορρέονταδικαιώματά της∙ ΜΠρΑθ 222961995 ΔΕΕ 1996 597 επ∙ ΜΠρΚατ8591999 ΔΕΕ 2000 75 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2000 123 επ [επίδειξητου συνόλου αλληλογραφίας])22 Ο ισχυρός αντίλογος προσάπτει στην κρατούσα γνώμη τηνπαραβίαση των άρθρων 6 sect 1 και 13 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ (βλ ήδηΓέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 120 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 687 επ και αναλυτικά Παϊσίδου σ 57 επ) καιεισηγείται το χαρακτηρισμό του δικογράφου ως ορισμένου laquoόταντα αιτούμενα έγγραφα περιγράφονται με τρόπο που επιδέχεταιεξειδίκευση και εξατομίκευση και υπάρχει αντικειμενικήαδυναμία του αιτούντος να τα προσδιορίσει εκ των προτέρωνεπακριβώςraquo (Μανιτάκης ΕλλΔνη 2003 365 επ όπου και πλήθοςαποφάσεων του ΕΔΔΑ (369 επ) 371 επ∙ όμοια και ο ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 621 επ που κάνει λόγο για laquoασφυκτικέςraquo καιlaquoυπέρμετρα αυστηρέςraquo προϋποθέσεις (σ 623) οι οποίες οδηγούνστην κατάλυση των θεμελιακών δικαιωμάτων που προστατεύονταιαπό τις ανωτέρω διατάξεις (όμοια και ο Νίκας 537 laquoαπαίτηση hellipδυσβάστακτη hellip για τον αιτούνταraquo) ενώ και ο Γιακουμήςυπογραμμίζει ότι η laquoη πρακτική αυτή που αχρηστεύει σε μεγάλοβαθμό τη χρησιμότητα του θεσμούhellip φθάνει δυστυχώς μέχριακροτήτωνraquo (Γιακουμής Δ 27 (1996) 518 επ όπου και πολύενδιαφέρουσες αναφορές στη γερμανική και αυστριακή ρύθμιση)

22

Υπερβολική αυστηρότητα διαπιστώνεται άλλωστε και στο πλαίσιοεξέτασης της ίδιας προβληματικής από την οπτική γωνία τωνεπαγγελματικών βιβλίων (βλ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ308 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 (2002) 687 επ Στοϊκόσ 35 επ με περαιτέρω παραπομπές) Μολαταύτα το Ακυρωτικόμας αποφάνθηκε πρόσφατα ότι laquohellipοι εισαγόμενες από τη διάταξη του άρθρου902 ΑΚ προϋποθέσεις για την άσκηση αγωγής επιδείξεως εγγράφων δεν περιορίζουνστον πυρήνα του το δικαίωμα του προσώπου να προσφύγει στο δικαστήριο και ναζητήσει με τον τρόπο αυτό ανάλογη δικαστική προστασία και επομένως δενδημιουργείται αντίθεση στις μνησθείσες διατάξεις της ΕΣΔΑ και του Συντάγματοςraquo(ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 πρβλ και ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 659 επ με κριτικές παρατηρήσεις Μπέη 661 επ = ΕΕμπΔ2002 331 επ όπου και σύμφωνη (προς την απόφαση) γνωμοδότησηΡόκα 336 επ [342 επ])23 Η τοπική αρμοδιότητα καθορίζεται στη γνωστή δικαιοδοτικήβάση της κατοικίας του φυσικού ή της έδρας του νομικούπροσώπου που κατέχει το επίδικο έγγραφο (Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 21 όπου και σχετική νομολογία∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ19 (1971) 491 επ) χωρίς να αποκλείεται πάντως και ηεπιστράτευση της δωσιδικίας της συνάφειας (ειδικότερα βλΝικολόπουλο άρθρ 902 αρ 21 τον ίδιο Δίκαιο Αποδείξεως σ247) Κατά την κρατούσα άποψη καθrsquo ύλην αρμόδιο δικαστήριοείναι (λόγω του μη αποτιμητού της αξίωσης σε χρήμα) και πάλιτο Πολυμελές Πρωτοδικείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 20∙Παϊσίδου σ 47 και υπ 63 όπου πλήθος παραπομπών∙ ΑΠ16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΕφΚερκ 321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ)με παρατηρήσεις Σταματόπουλου ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971)491 επ) Ωστόσο υποστηρίζονται και αποκλίνουσες απόψεις (υπέρτης αρμοδιότητας του Ειρηνοδικείου προς εκδίκαση με βάση τηδιαδικασία μικροδιαφορών λόγω της φύσης του αντικειμένου τηςαξίωσης δηλαδή του εγγράφου Μπέης Δ 11 (1980) 198∙Γιακουμής Δ 27 (1996) 519 Αντίθετοι οι Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 20 Παϊσίδου σ 48 που αμφισβητούν την ερμηνευτικήσύλληψη της έννοιας του αντικειμένου της δίκης) Επίσηςσποραδικά η νομολογία θεώρησε ως αρμόδιο το Μονομελές Πρκείολόγω της ειδικής διαδικασίας στο πλαίσιο της οποίαςυποβλήθηκε το σχετικό αίτημα (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972)1463 [πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας άρα εφαρμογή 17 sect 2 ΚΠολΔ]ΕιρΑθ 29861980 Δ 12 (1981) 176 επ [παραπέμπει στο ΜονΠρ(εργατικές διαφορές) λόγω συνάφειας με την κύρια αγωγή]24 Όπως και στο πλαίσιο εξέτασης του άρθρου 901 ΑΚ έτσι καιεδώ σημειώνεται η εφαρμογή της τακτικής διαδικασίας (ΡάμμοςΑρχΝ 1955 265 ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451 αρ 5)που συνεπάγεται τη διεξαγωγή της δίκης με βάση τουςαντίστοιχους κανόνες απόδειξης (Κρουσταλάκης Δ 1 (1970) 648

23

επ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 επ Γκόγκας Δ 18(1987) 826 για τις λεπτομέρειες αναφορικά με την επιρροή τωνάρθρων 450 επ ΚΠολΔ στο στάδιο της αποδεικτικής διαδικασίαςβλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 16 επ) Έχει κριθεί πως το άρθρο670 ΚΠολΔ δεν αποτελεί κώλυμα έκδοσης απόφασης περί επίδειξηςεγγράφων κατά το άρθρο 451 ΑΚ (ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566επ Contra ΕφΑθ 33671979 ΝοΒ 28 (1980) 796 ΕφΑθ 76441982ΝοΒ 31 (1983) 73 επ (74) [για τα άρθρα 637-646 ΚΠολΔ])

24

25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στηνπρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιοικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγοςείναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του ΠολυμελούςΠρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία ανσυνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη τηνκύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται ταθεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικάαπόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ= Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ)θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω τωνεγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη καιμετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) τηνεπιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού τωνασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχωναποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετεςπαρατηρήσεις Μπέη ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27(1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982)201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατάτης επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψηασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτησητης κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής πουσκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004)1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησηςφέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικαμέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέηυποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo

25

αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (ΜπέηςΔ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όριατης προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτήυιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27(1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΑθ256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27(1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης τηςδικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρεπίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριολόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίουζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά τοουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει τηναπόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ οίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωσηάσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερώναπό την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρωνπροϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιοτης επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264επ)26 Η απόφαση που εκδίδεται αναπτύσσει τις συνήθεις έννομεςσυνέπειες κάθε δικαστικής απόφασης και προσβάλλεται με ένδικαμέσα σύμφωνα με τα γενικώς ισχύοντα (Γέσιου-Φαλτσή ΔίκαιοΑποδείξεως σ 308 Γιακουμής Δ 27 (1996) 523) Σχετικά με τηνεκτέλεση της απόφασης περί επίδειξης εφαρμόζονται τα άρθρα 941και 946 ΚΠολΔ (βλ σχετικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 32∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 452 αρ 1 Γιακουμή Δ 27(1996) 521 επ Παϊσίδου σ 52 επ και 242 επ∙ ΑΠ 6182003ΕλλΔνη 2003 1288∙ ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ 2004 1030∙ ΕφΚερκ321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ) με παρατηρήσειςΣταματόπουλου ∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ ΜΠρΑθ28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463∙ ειδικά για την επίδειξηεπαγγελματικών βιβλίων βλ Στοϊκό σ 32 επ) που αξιώνουντουλάχιστον προσωρινή εκτελεστότητα ενώ το αίτημαπροσωποκράτησης προϋποθέτει βέβαια τελεσιδικία της σχετικήςαπόφασης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31)

Άρθρο 903 -Πώς γίνεται

Η επίδειξη του πράγματος η του εγγράφου γίνεται στον τόπο όπου βρίσκεται κατά το χρόνο της αίτησης εκτός αν ο ένας ή ο άλλος αξιώσει για σπουδαίο λόγο την επίδειξη αλλούΟ κίνδυνος και οι δαπάνες της επίδειξης βαρύνουν εκείνον που την αξιώνει

26

Ο κάτοχος μπορεί να αντιτάξει άρνηση εφόσον δεν προκαταβάλλονται οι δαπάνες και δεν παρέχεται ασφάλεια για ενδεχόμενη ζημία

Α Η ρύθμιση της έννομης σχέσης επίδειξης πράγματος ή εγγράφου

1 H διάταξη του άρθρου 903 ΑΚ εφαρμόζεται τόσο στηνεπίδειξη πράγματος όσο και εγγράφου είναι δηλαδήσυμπληρωματική ρύθμιση των άρθρων 901 και 902 Οι συντάκτεςτου Κώδικα εμπνεύστηκαν τη ρύθμιση από την sect 911 γερμΑΚ και τοάρθρο 86 sect 4 και 5 του γαλλοϊταλικού Κώδικα Ενοχών Εδώ ονομοθέτης εξειδικεύει τον τόπο υλοποίησης του δικαιώματος (sect1) ρυθμίζει τα ζητήματα της κατανομής του κινδύνου και τωνεξόδων επίδειξης (sect 2) και προβλέπει δυνατότητα εναντίωσηςτου κατόχου του εγγράφου υπό την προϋπόθεση συνδρομήςσυγκεκριμένων προϋποθέσεων (sect 3) Πρόκειται πάντως για διάταξηενδοτικού δικαίου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 1∙ ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 2∙ Παϊσίδου σ 51 επ)

Ι Διεξαγωγή της επίδειξης

2 Οι λεπτομέρειες που αφορούν στον τον τόπο επίδειξηςκαθορίζονται στην πρώτη παράγραφο Με βάση τη ρύθμιση δύοείναι οι νοητοί τόποι Κατά κανόνα αυτή θα λαμβάνει χώρα στοντόπο που βρίσκεται το έγγραφο Ως τόπος δεν πρέπει πάντως ναγίνεται αντιληπτός ο συγκεκριμένος χώρος που βρίσκεται τοαντικείμενο αλλά γενικότερα η τοπική περιφέρεια όπως αυτή θαπροσδιορίζεται με βάση τους κανόνες της συναλλακτικής πίστηςκαι των χρηστών ηθών (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 1 ΓεωργιάδηςΑπ όπ αρ 27 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3) Στηνπερίπτωση αυτή μάλιστα μπορεί να διαταχθεί η επιστροφή τουαντικειμένου στην αρχική του τοποθεσία με δαπάνες του κατόχουαν ο τελευταίος προέβη σε μεταφορά του σε χρονικό σημείομεταγενέστερο της υποβολής της αίτησης (Γεωργιάδης Απ όπ αρ27) ενώ δεν αποκλείεται και αξίωση αποζημίωσης σε βάρος τουεφόσον αποδειχθεί δόλος στο πρόσωπο του κατόχου ως προς τημεταφορά του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 5∙Βαθρακοκοίλης όπ)

Κατrsquo εξαίρεση και υπό τον όρο της συνδρομής σπουδαίουλόγου επίδειξη μπορεί να ζητηθεί και σε άλλον τόπο (με ρητήαίτηση η οποία θα προσδιορίζει τον τόπο αυτόν ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3α) ο οποίος δεν προσδιορίζεται στηδιάταξη αλλά θα καθορίζεται από τις περιρρέουσες περιστάσειςτης υπόθεσης Το σχετικό αίτημα μπορούν μάλιστα να υποβάλουναμφότερα μέρη Απαιτείται πάντως συγκεκριμενοποίηση του τόπουστο δικόγραφο (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 2) Υπό την αόριστηέννοια του σπουδαίου λόγου δύνανται να ενταχθούν διάφορεςπεριστάσεις όπως σοβαροί λόγοι υγείας των μερών

27

διαπροσωπικές έριδες που καθιστούν δυσχερή ή οχληρή την επαφήτων μερών (Ζέπος σ 681) αλλά και λόγοι που άπτονται τηςιδιοσυστασίας του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 6(εύθραυστον δυσμετακόμιστον πολύτιμον)∙ Νικολόπουλος άρθρ903 αρ 1∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 28 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 3α) Σε περίπτωση που δεν ευδοκιμήσει το σχετικόαίτημα διατάσσεται η επίδειξη στον τόπο που εξαρχής βρισκόταντο αντικείμενο κατά το χρόνο υποβολής της αίτησης (Αποστολίδηςάρθρ 903 αρ 2) 3 Αντίθετα ο τρόπος επίδειξης δεν ρυθμίζεται στο νόμο(πρβλ Στοϊκό σ 34 επ και Παϊσίδου σ 138 επ για τοειδικότερο ζήτημα του τρόπου επίδειξης των επαγγελματικώνβιβλίων) Επικρατεί η άποψη κατά την οποία για την αναζήτησητου κατάλληλου τρόπου επίδειξης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οιαρχές της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών(Βαρυπομπιώτης ΕΕΝ 40 (1973) 92 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 26Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) καθώς επίσης η φύσητου αντικειμένου και η έννοια της επίδειξης (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 3) Σε κάθε περίπτωση πάντως επίδειξη δενισοδυναμεί με χρήση του πράγματος (Μαντζούφας σ 484) ή καιαπόδοσή του (Νικολόπουλος Δίκαιο Αποδείξεως σ 250) Δύναταιέτσι να υλοποιηθεί το δικαίωμα με την οπτική (ολική ή μερική)εξέταση θεώρηση του πράγματος εγγράφου ή και τη λήψηαντιγράφου (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31∙ Παϊσίδου σ 52 καισ 126 επ όπου και έρευνα περί της διακριτικής ευχέρειας τουδικαστή να διατάξει και την προσκόμιση του πρωτότυπου ανάλογαμε τις περιστάσεις της εκάστοτε διαφοράς∙ ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ20 (1972) 1463 [αντίγραφο πρακτικού ΓΣ πολυκατοικίας]∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ νέα αίτηση για λήψη τωνίδιων αντιγράφων που χορηγήθηκαν στο πλαίσιο της πρώτηςαπόφασης απορρίπτεται λόγω έλλειψης εννόμου συμφέροντοςΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) ή φωτογράφησης του εγγράφου(Μαντζούφας σ 485) δεν αποκλείεται όμως να απαιτείται γιατην ολοκληρωμένη εκπλήρωση της αξίωσης επίδειξης και η εξέτασήτου με τη χρήση και άλλων αισθήσεων όπως για παράδειγμα τηςόσφρησης ή ακόμη και της γεύσης υπό την αυτονόητη ωστόσοπροϋπόθεση της μη χειροτέρευσης του ίδιου του πράγματος(Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 11∙ Γεωργιάδης Απ όπ) Το ίδιο ισχύεικαι για τον αποχωρισμό συστατικού του πράγματος χωρίς τονοποίον δεν είναι εφικτή η επίδειξη (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 12)Δεν αποκλείεται τέλος η ενάσκηση του σχετικού δικαιώματος όχιαυτοπροσώπως από τον αιτούντα αλλά από το δικαστήριοπραγματογνώμονα (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 8∙ Καυκάς σ 627 οοποίος αναφέρεται σε laquoεμπειροτέχνηraquo) ή και αντιπρόσωπό του(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) ο οποίος διαθέτειειδικές γνώσεις πχ της γλώσσας σύνταξης του εγγράφου (Ζέπος

28

σ 680 υπ 2) ενώ και ο υπόχρεος μπορεί να εκπληρώσει τηνυποχρέωσή του μέσω αντιπροσώπου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 10)Τέλος σε περίπτωση επίδειξης επαγγελματικούεμπορικούβιβλίου η εξέταση από τον αιτούντα περιορίζεται στοσυγκεκριμένο τμήμα που ζητήθηκε και όχι σε επεξεργασία τουσυνόλου των εγγραφών (Καυκάς σ 628∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 9)

Στην περίπτωση λήψης αντιγράφου ο ενάγων δύναται να ζητήσειεπίδειξη του πρωτότυπου και αναπαραγωγή του ενώπιόν του προςαποφυγή παρείσφρησης πλαστογραφίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ13∙ Παϊσίδου σ 127) Σημειώνεται ακόμη πως επίδειξη δενισοδυναμεί με την απλή πρόσβαση του αιτούντος στο αρχείο τουυπόχρεου Ο τελευταίος έχει καθήκον να παραδώσει το έγγραφοστα χέρια του δικαιούχου και όχι να τον εξαναγκάσει σεαναζήτησή του από έναν ευρύτερο αριθμό εγγράφων (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 10 in fine) 4 Τέλος μνείας χρήζει και η με βάση το άρθρο 232 sect 1 γ΄ΚΠολΔ δυνατότητα (βλ εδώ ΑΠ 17921983 Δ 16 (1985) 652 Δενυποχρεούται ο δικαστής να πράξει τα προβλεπόμενα απορρίπτεισχετικό λόγο αναίρεσης) προσαγωγής του εγγράφου κατά τησυζήτηση (βλ εφαρμογή της ρύθμισης από ΑΠ 6651971 ΝοΒ 20(1972) 219 ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22 (1974) 1076) η οποία όμωςυπόκειται σε εντελώς διαφορετικές προϋποθέσεις από αυτές τουάρθρου 902 ΑΚ και αποτελεί ουσιαστικά προστάδιο της αγωγήςτου άρθρου 902 ΑΚ σε περίπτωση μη συμμόρφωσης του υπόχρεου(αναλυτικά βλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 34∙ Παϊσίδου σ 205επ∙ ΜΠρΑθ 29741987 ΕλλΔνη 1989 939∙ ΜΠρΠειρ 7871995ΕΤρΑξΧρΔ 1999 684 επ)

ΙΙ Κίνδυνος και δαπάνες της επίδειξης

1 Κίνδυνος

5 Η υλοποίηση του δικαιώματος επίδειξης δεν αποκλείεται ναέχει ως συνέπεια την έκθεση του αντικειμένου σε πιθανούςκινδύνους Σε αυτές μπορούν να συγκαταλεχθούν οι ειδικότερεςφυσικές συνθήκες που επικρατούν κατά το χρόνο επίδειξης οτρόπος εξέτασης του αντικειμένου αλλά και η πιθανή μεταφοράτου Ο νόμος εύλογα λοιπόν κατανέμει τον κίνδυνο σε βάρος τουαιτούντος ο οποίος άλλωστε είναι εκείνος που επιδιώκει τηνεπίδειξη προς ικανοποίηση ίδιων εννόμων συμφερόντων(Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 30Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 6∙ Παϊσίδου σ 52)6 Στην έννοια του κινδύνου υπάγεται συνεπώς κάθε τυχαίογεγονός (πχ χειροτέρευση ή καταστροφή του πράγματοςΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 903 αρ 6) που σχετίζεται άμεσα ήέμμεσα με την υλοποίηση του σχετικού δικαιώματος (Μαντζούφαςσ 486 υπ 15) όχι όμως και εκείνα που συναρτώνται με τη

29

φύση του προς επίδειξη αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 13Γεωργιάδης Απ όπ)

Ενδεχόμενη επέλευση του κινδύνου θα συνεπάγεται τηνυποχρέωση αποκατάστασης κάθε θετικής και αποθετικής ζημίας σεβάρος του αιτούντος την επίδειξη και υπέρ όλων των προσώπωνπου μπορούν να στοιχειοθετήσουν την ύπαρξη δικαιώματος στοαντικείμενο (κύριος κάτοχος τρίτος) (Γεωργιάδης Απ όπ)

2 Δαπάνες

7 Ως λογικό επακόλουθο της ανάληψης του κινδύνουπροβλέπεται και η επιβάρυνση του αιτούντος και με τις σχετικέςδαπάνες επίδειξης η μορφή των οποίων δύναται να ποικίλλειπχ δαπάνες αποχωρισμού συστατικού του πράγματος έξοδαμετάβασης στον τόπο που βρίσκεται το πράγμα ή μεταφοράς τουτελευταίου στον τόπο που πρέπει να επιδειχθεί (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 31) καθώς και δαπάνεςέκδοσης αντιγράφων ιδίως σε περίπτωση χορήγησης αποσπασμάτωνεμπορικών βιβλίων που μπορούν να ανέρχονται σε εκατοντάδεςσελίδων (Παϊσίδου σ 129) Το ύψος τους καθορίζεται σεπερίπτωση διαφωνίας των μερών από το δικαστήριο (Καυκάς σ630)

3 Δικαίωμα άρνησης του κατόχου

8 Στην τρίτη παράγραφο θεσπίζεται δικαίωμα του κατόχου νααντιτάξει άρνηση ενόσω ο αιτών δεν διασφαλίζει προκαταβολικάδηλαδή πριν από την επίδειξη (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 4∙Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 3) τον κάτοχο έναντι ενδεχόμενων ζημιώντου αντικειμένου Το ύψος τους θα καθοριστεί από τοδικαστήριο στη βάση των άρθρων 162 επ ΚΠολΔ χωρίς πάντως νααποκλείεται και συμφωνία των μερών (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 9) Δεν πρόκειται για άρνηση υπό τη δικονομική-στενή έννοια του όρου (στη διευκρίνιση αυτή προβαίνει οΝικολόπουλος άρθρ 903 αρ 6) αλλά για έκφανση της ένστασηςπίσχεσης (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 8∙ Παϊσίδου σ52 υπ 81) Ισχύουν δηλαδή όσα προβλέπονται στο άρθρο 325 Τοσχετικό δικαίωμα του κατόχου προβάλλεται παραδεκτά και με τηνανακοπή του άρθρου 933 ΚΠολΔ στο στάδιο της αναγκαστικήςεκτέλεσης με δεδομένη τη μη εφαρμογή του άρθρου 330 ΚΠολΔ στησυγκεκριμένη περίπτωση (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 7 ΓεωργιάδηςΑπ όπ 32 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 10)Υποχρέωση πάντως του αιτούντος να προβεί σε καταβολή τωνσχετικών εξόδων ήδη στο στάδιο υποβολής της αίτησης δενυπάρχει (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 14∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ903 αρ 7) Κατά συνέπεια δεν πάσχει αοριστία το δικόγραφοτης αίτησης όταν δεν μνημονεύεται η προκαταβολή των δαπανών ήη παροχή ασφάλειας (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ όπ αρ 8)

30

Πρέπει ακόμη να αναφερθεί και άλλη μια περίπτωσηεπιτρεπτής άρνησης του κατόχου προς επίδειξη η οποία πηγάζειαπό την αρχή της καλής πίστης παρέχοντας στον κάτοχο τοδικαίωμα άρνησης όταν θίγονται ή κινδυνεύουν δικά του έννομασυμφέροντα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 30)9 Άρνηση επίδειξης προβλέπουν και τα άρθρα 450 sect 2 και 452sect 3 ΚΠολΔ (αναλυτικά ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 450 αρ5) τα οποία εφαρμόζονται αναλογικά και στο πλαίσιο των άρθρων901 επ ΑΚ (Παϊσίδου σ 55 υπ 92 και αναλυτικά σ 163επ) Η σχετικά νομολογία είναι πλούσια (ενδεικτικά βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ) Κρίθηκε ότι δεν συντρέχει σπουδαίος λόγος άρνησηςεπίδειξης χορήγησης αντιγράφου της έκθεσης εκτίμησης τηςεπιτροπής του άρθρου 15 νδ 7971971 (ΠρΛαμ 7321975 ΑρχΝ1975 53) Απορρίφθηκε εξάλλου ισχυρισμός περί καθήκοντοςεχεμύθειας προσωπικού ΟΤΕ (ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491επ) Επίσης δεκτή έγινε Αγωγή επίδειξης εγγράφου μεπεριεχόμενο το ιατρικό ιστορικό της αποβιώσασας συζύγου τουενάγοντος με παράλληλη απόρριψη του επικαλούμενουεπαγγελματικού απορρήτου που προβλήθηκε από το εναγόμενονοσοκομείο (ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141)∙ αγωγή επίδειξηςκαι λήψης αντιγράφων ληξιαρχικών καταστάσεων γεννήσεων παράτο επικαλούμενο απόρρητο από την πλευρά του εναγόμενου ΟΤΑ(ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999 225 επ)∙ αίτηση επίδειξηςάδειας καντίνας και της σχετικής γνωμάτευσης της αρμόδιαςνομαρχιακής υπηρεσίας (με παράλληλη απόρριψη του ισχυρισμούτου καθrsquo ου περί προστασίας απορρήτου ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ1998 816) καθώς και αίτημα επίδειξης κίνησης ή σύμβασηςτραπεζικού λογαριασμού παρά το επικαλούμενο τραπεζικόαπόρρητο (ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΘεσ 246791997Αρμ 1997 1278 επ∙ βλ και ΕφΑθ 14831976 ΝοΒ 24 (1976)444) Αντίθετα απορρίφθηκαν αιτήσεις επίδειξης πορίσματοςτραπεζικού ελέγχου λόγω επαγγελματικού φορολογικού υπηρεσιακού απορρήτου (ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708 μεπαρατηρήσεις Νικολαΐδη∙ ΠΠρΑθ 101311991 ΝοΒ 41 (1993) 532 επΑπορριπτέα κρίθηκε εξάλλου αίτηση επίδειξης εσωτερικήςαλληλογραφίας δημόσιας υπηρεσίας (ΠρΑθ 10461968 ΝοΒ 16(1968) 652 επ) Αναλυτικά βλ Παϊσιδου σ 176 επ Πρβλσχετικά και τον προβληματισμό του Γιακουμή Δ 27 (1996) 525)

ΙΙΙ Ευθύνη του υπόχρεου προς επίδειξη

10 Καταληκτικά πρέπει να σημειωθεί πως η ενδεχόμενηαδικαιολόγητη άρνηση συμμόρφωσης του κατόχου με όσα επιτάσσειη σχετική δικαστική απόφαση οδηγεί στην εφαρμογή του άρθρου366 ΚΠολΔ μέσω του παραπεμπτικού κανόνα του άρθρου 452 sect 2ΚΠολΔ (Μπέης άρθρ 452 αρ 3 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως

31

σ 310∙ βλ ενδεικτικά ΑΠ 7811974 ΝοΒ 23 (1975) 328 επ ΑΠ12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 και ειδικά ως προς τοειδικότερο ζήτημα της κατανομής του βάρους απόδειξης ΑΠ7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ [567] ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22(1974) 1076 [δε συνεπάγεται ανεπίτρεπτη μεταβολή του βάρουςαπόδειξης η εφαρμογή του άρθρου 366 μέσω 452 sect 2] Πρβλ τέλοςΑΠ 12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 [δυνατή κατrsquo ανέλεγκτη κρίσηη συναγωγή σιωπηρής ομολογίας κατrsquo εφαρμογήν 366]) ενώ δεναποκλείεται και η καταδίκη του σε αποκατάσταση κάθε περαιτέρωζημίας που συναρτάται με την άρνηση επίδειξης με βάση τιςδιατάξεις περί μη εκπλήρωσης της παροχής (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ2∙ Γεωργιάδης Απ όπ 33) Αν πάντως επέλθει πλήρης ικανοποίησητου ενάγοντος ο τελευταίος δεν μπορεί να επανέλθει με νέααγωγή βασιζόμενη στην αρχική του αξίωση από το πράγμα(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 11 και 902 αρ 11)

32

• 2 Παράλληλα προς τα άρθρα 902-903 εφαρμόζονται εξάλλου και οι διατάξεις των άρθρων 654 (ΕφΑθ 31521972 ΝοΒ 20 (1972) 939 επ με σημείωση Παπαδημητρίου) και 755 στο πλαίσιο της σύμβασης εργασίας και της εταιρίας αντίστοιχα ενώ μνεία πρέπει να γίνει και στα άρθρα 14-16 ΕΝ τα οποία εφαρμόζονται ως προς το ειδικότερο θέμα της επίδειξης εμπορικών βιβλίων (αναλυτικά βλ Στοϊκό σ 30 επ) Αξιομνημόνευτα είναι επίσης τα άρθρα 303-304 και 1201 και 1340 ΑΚ ως παραπλήσιες μορφές της επίδειξης οι οποίες εφαρμόζονται παράλληλα και απόλυτα ανεξάρτητα από τις εδώ εξεταζόμενες ρυθμίσεις
• 3 Από την άλλη πλευρά όλες οι προαναφερόμενες διατάξεις συμπληρώνονται από τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ με τα οποία καθορίζονται οι ειδικότερες δικονομικές κατά κύριο λόγο προϋποθέσεις επίδειξης και εκτέλεσης της απόφασης για την επίδειξη εγγράφων (για το προγενέστερο καθεστώς των άρθρων 429-434 ΠολΔ βλ Παϊσίδου σ 16 επ) Οι μόλις προαναφερόμενες διατάξεις δεν οδήγησαν ούτε σε κατάργηση ούτε σε συρρίκνωση του πεδίου εφαρμογής των ρυθμίσεων του ουσιαστικού δικαίου (η θέση αυτή είναι αδιαμφισβήτητη σε θεωρία και νομολογία βλ Ράμμο ΕρμΑΚ 902 αρ 2∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 2 και 3∙ ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 450 αρ 1 Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1∙ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 608 επ Για τη γενικότερη συζήτηση που προκλήθηκε από τη συνύπαρξη των ουσιαστικών και δικονομικών διατάξεων περί επίδειξης εγγράφων βλ αναλυτικά Παϊσίδου σ 37 επ) Η βασική διάκριση που επικρατεί στην επιστήμη είναι η ακόλουθη Οι διατάξεις του ΑΚ (δηλαδή τόσο η γενική ρύθμιση των άρθρων 902 επ ΑΚ όσο και οι προαναφερόμενες διατάξεις των άρθρων 654 και 755 ΑΚ στις οποίες πρέπει να προστεθούν και αυτές των άρθρων 1200 1201 1339 και 1340 ΑΚ βλ σχετικά Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 υπ 10) εφαρμόζονται ανεξάρτητα από την ύπαρξη εκκρεμούς δίκης ενώ αντίθετα τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ συνδέονται άμεσα με την τελευταία (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) 450 αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 επ Νίκας σ 533 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 246 επ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Κουτσουράδης σ 265 Παϊσίδου σ 35 επ 39∙ ΑΠ 12641983 Δ 15 (1984) 400 με ενημερωτικό σημείωμα Σταματόπουλου∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 ΜΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257∙ Πρβλ όμως Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 609 ο οποίος εισηγείται την ερμηνευτική διαστολή των διατάξεων του ΚΠολΔ ακόμη και όταν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη∙ την κατασκευή αυτή αποκρούει η Παϊσίδου σ 42 και σ 53 επ ειδικά σε σχέση με τη θεμελίωση της αξίωσης και του εννόμου συμφέροντος ενώ παράλληλα απορρίπτει και τη μεταφύτευση των προϋποθέσεων του ΑΚ περί εννόμου συμφέροντος στην αίτηση των άρθρων 450 επ ΚΠολΔ Βλ επίσης την ανάλυση από τους Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 679 επ) Ωστόσο τα προαναφερόμενα πλέγματα διατάξεων εφαρμόζονται αρκετές φορές αναλογικά τόσο στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης όσο και εκτός αυτής (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2 και 17∙ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1) εκεί δηλαδή που υπάρχει ρυθμιστικό κενό
• A Έννοια - Σκοπός
• A Έννοια
• 1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω της οποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στη θεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότητα ποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενων ελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)
• • 4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφων ρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οι προϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικού αιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσι και υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679 Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ 10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979) 563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωση Παπαδημητρίου∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσεις Αντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994 668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτηση γίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δεν εφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]
  • 10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύει περιοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμου συμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δεν πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιας και μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος του αιτούντος
  • 13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά και διαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχει ενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς το συμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τις περισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά τον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναι αναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περί συμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφο πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ 44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτή συστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής και κατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίες συμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τον κάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούν έτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργου δωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχα έγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίων ιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσεις αναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ή βιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται από μέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ 38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτής διορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν το αίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και το σωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπ Επιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή και όταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεση αδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδου σ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωση αυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικά βιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)
  • 25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στην πρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιο ικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγος είναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του Πολυμελούς Πρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία αν συνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη την κύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται τα θεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικά απόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω των εγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη και μετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) την επιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού των ασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ 534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχων αποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ 36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Μπέη∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατά της επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψη ασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτηση της κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ 270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής που σκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησης φέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέη υποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (Μπέης Δ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όρια της προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτή υιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27 (1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27 (1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης της δικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν 1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρ επίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριο λόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίου ζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά το ουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει την απόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ ο ίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωση άσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερών από την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρων προϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιο της επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264 επ)

196982005 Αρμ 60 (2006) 751∙ πρβλ όμως Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 902 αρ 6 α κατά τον οποίο το έγγραφο πρέπει να έχεισυνταχθεί κυρίως προς το συμφέρον του αιτούντος και ΜΠρΘεσ234342001 Αρμ 56 (2002) 1188 όπου γίνεται λόγος γιαέγγραφα που αφορούν άμεσα στον αιτούντα)

Παραδείγματα αντίστοιχων εγγράφων συνιστούν οιεξοφλητικές αποδείξεις (Παϊσίδου σ 43) η αναγνώριση οφειλήςτο πληρεξούσιο έγγραφο (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 8∙ Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 7∙ Παϊσίδου σ 43) και η διαθήκη στην οποία οαιτών εγκαθίσταται ως κληρονόμος (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 7∙Παϊσίδου σ 43) Αντίθετα απαιτείται ειδική στοιχειοθέτησηεννόμου συμφέροντος αναφορικά με έγγραφα που συντάχθηκανμεταξύ του κατόχου και τρίτου προσώπου (Αποστολίδης 902 αρ 5∙πρβλ εδώ Καυκά σ 625∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 7∙ Σταθεράαπορριπτική εδώ η νομολογία βλ ενδεικτικά ΜΠρΠειρ 101072006ΠΝ 2007 72 επ)

β Πιστοποίηση μέσω του εγγράφου έννομης σχέσης που αφορά και τον αιτούντα

16

13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά καιδιαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχειενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς τοσυμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τιςπερισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφοράτον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναιαναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περίσυμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφοπιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτήσυστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής καικατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίεςσυμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τονκάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούνέτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργουδωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχαέγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίωνιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσειςαναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ήβιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται απόμέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτήςδιορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20(1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν τοαίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και τοσωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπΕπιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή καιόταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεσηαδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπαρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδουσ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωσηαυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικάβιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά(Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)14 Η έννοια της έννομης (άρα όχι απλώς βιοτικής βλΔημητροπούλου ΑρχΝ 2007 425) σχέσης δεν περιορίζεται ανάλογαμε τη φύση της Δυνατή είναι έτσι η στοιχειοθέτηση τηςπροϋπόθεσης αυτής με επίκληση έννομης σχέσης τόσο τουιδιωτικού όσο και του δημόσιου δικαίου (Νικολόπουλος άρθρ 902αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ44) Εξάλλου η ανωτέρω έννομη σχέση δεν απαιτείται νααπετέλεσε το αποκλειστικό αντικείμενο του ζητούμενου εγγράφου∙

17

αρκεί από αυτό να διαπιστώνεται ή να αποδεικνύεται κάποιογεγονός δηλωτικό της επίμαχης έννομης σχέσης (Βάλληνδας σ221 Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)15 Αμφισβητείται αν για την κατάφαση της προϋπόθεσηςαπαιτείται η συμμετοχή του αιτούντος υπό τη μορφή τουδικαιοπρακτούντος (με γνώμονα τη νομοτυπική μορφή τηςρύθμισης υπέρ Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6∙ ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 658 ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 44 (2003) 524 επ∙ ΜΠρΘεσ196982005 Αρμ 60 (2006) 751∙ προς την κατεύθυνση μιαςλιγότερο τυπολατρικής προσέγγισης και σε τελική ανάλυση κατάμε γνώμονα τα άρθρα 6 sect 1 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ ο πυρήνας τωνοποίων θίγεται από την επικρατούσα γνώμη οι Παπαδημητρίου ΔΕΕ8 (2002) 13 επ (16) Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19∙ ΜπέηςΠαρατηρήσεις στην ΕφΑθ 24562002 Δ 33 (2002) 665Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 427 επ) Επιχείρημα υπέρ τηςδεύτερης γνώμης αντλείται και από την παραδοχή της ένταξηςστην εξεταζόμενη περίπτωση και εγγράφων που αποδεικνύουνδιενέργεια αδικοπραξίας η οποία ασφαλώς δεν θα μπορούσε νααφορά στον αιτούντα την επίδειξή τους (Μανιτάκης ΕλλΔνη 44(2003) 367 368) Στο πλαίσιο πάντως σχέσης εγγύησης οεγγυητής θεμελιώνει έννομο συμφέρον εφόσον ζητά την επίδειξηεγγράφου που σχετίζεται με τη σχέση πρωτοφειλέτη-δανειστή ή ndashκατά μείζονα λόγο ndash την επέλευση συγκεκριμένου γεγονότος πουοδηγεί στην απαλλαγή του από την ευθύνη όπως για παράδειγμαέγγραφο που πιστοποιεί την εξόφληση του δανειστή (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 6) Ανάλογα ισχύουν και για τον τρίτο στοπλαίσιο σύμβασης υπέρ του ιδίου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6 infine)

γ Έγγραφο που σχετίζεται με διαπραγματεύσεις για την κατάρτιση έννομης σχέσης που αφορά και τον αιτούντα

16 Η προϋπόθεση αυτή επικυρώνει τη στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος και στο προσυμβατικό στάδιο (Γεωργιάδης Απ όπαρ 20) Στην περίπτωση αυτή μπορούν να ενταχθούν κάθε είδουςδιαπραγματεύσεις που διεξήχθησαν αυτοπροσώπως από τοναιτούντα ή με τη μεσολάβηση τρίτου (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 10)υπό την ιδιότητα του μεσίτη παραγγελιοδόχου ή πράκτορα(Παϊσίδου σ 45) ανεξάρτητα από το αν αυτές είχαν επιτυχήέκβαση (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 9∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ20∙ Παϊσίδου σ 45)17 Έγγραφα που μπορούν να υπαχθούν εδώ είναι όλα ταπροκαταρκτικά μιας σύμβασης κείμενα που συντάσσονται και ήανταλλάσσονται όπως για παράδειγμα σχέδια συμβάσεωνεπιστολές πρόχειρα σημειώματα οχλήσεις τηλεομοιοτυπίεςσχεδιαγράμματα ηλεκτρονικά μηνύματα τηλεγραφήματα

18

οπτικοακουστικό υλικό καθώς και κάθε είδους μηχανικέςαπεικονίσεις (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 9∙ Γεωργιάδης Απ όπαρ 20 in fine Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 γ∙Παϊσίδου σ 45) Εξαιρούνται πάντως εσωτερικά κείμενα πουανταλλάχθηκαν μεταξύ ενός μέρους και του εκπροσώπου του κατάτο στάδιο της διαπραγμάτευσης (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 7 infine)

Ε Δικονομικά ζητήματα

18 Η αξίωση επίδειξης εγγράφου ασκείται όπως και ηαντίστοιχη περί επιδείξεως πράγματος δηλαδή με αγωγή ήανταγωγή (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 18∙Παϊσίδου σ 47) με τις προτάσεις (Μπέης άρθρ 451 αρ 1 ΑΠ4481975 ΝοΒ 23 (1975) 1231 επ [1232]∙ ΕφΑθ 61171982 ΝοΒ 30(1982) 1489 επ (1492)∙ ΜΠρΘεσ 15481991 Αρμ 1991 762 επμε σημείωμα ΣΤ-Γ∙ ΕφΑθ 18881991 ΑρχΝ 1991 409∙ ΕφΛαρ292002 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΕφΑθ 1722003 ΕλλΔνη 2003 998 =2005 553) ή και προφορικά όπου δεν προβλέπεται κατάθεσηπροτάσεων (όχι όμως με δήλωση στα πρακτικά όταν η κατάθεσηπροτάσεων είναι υποχρεωτική ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ) αλλάακόμη και στο εφετείο (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 23 ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 247 ΑΠ 611960ΝοΒ 1962 563 επ (565)∙ ΑΠ 10731973 ΝοΒ 1974 758 επ∙ ΕφΑθ11451975 ΑρχΝ 1975 292 επ) όχι όμως με κύρια ή πρόσθετηπαρέμβαση (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) λόγω της ειδικότερης φύσηςτης (Παϊσίδου σ 47) Για τα ζητήματα του τρόπου άσκησης τηςαξίωσης επίδειξης πράγματος στο πλαίσιο εκκρεμούς κύριαςδίκης βλ αναλυτικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 19 και 22∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) όπ 19 Το δικόγραφο της αγωγής πρέπει να περιέχει τιςπροϋποθέσεις που θεσπίζει το άρθρο 902 ΑΚ δηλαδή περιγραφήτων κρίσιμων πραγματικών περιστατικών ρητή αναφορά τηςκατοχής του εγγράφου από τον εναγόμενο (αλλιώς απόρριψη ΑΠ2091994 ΕΕΝ 1995 195∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΑΠ9532002 ΝΟΜΟΣ ΑΠ 10731973 ΝοΒ 22 (1974) 758 επ∙ ΜΠρΘεσ15481991 Αρμ 1991 762 επ με σημείωμα ΣΤ-Γ χωρίς καν ναείναι υποχρεωμένο το δικάζον δικαστήριο να αποφανθεί επrsquo αυτούτου αιτήματος∙ βλ ακόμη ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΜΠρΠατρ 1182004 ΕΕργΔ 2004 474 επ∙ ΜΠρΑθ1292005 Αρμ 2005 886 επ = ΕπισκΕΔ 2005 217∙ ΜΠρΧαν 392006ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ Πρβλ ακόμη ΠΠρΡοδ 922004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ κατά τηνοποία η αοριστία δεν μπορεί να αναπληρωθεί laquoαπό το λόγο ότικατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων ο διάδικος μπορεί ήπρέπει να κατέχει το έγγραφο αυτόraquo∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19(1971) 1472 επ [τα έγγραφα βρίσκονται στα χέρια του

19

ανακριτή απορρίπτει]) Το ίδιο ισχύει βέβαια και όταν ηεπίδειξη ζητείται από τον εναγόμενο με τις προτάσεις (ΠΠρΑθ73151996 ΕπισκΕΔ 2002 763) Υποστηρίζεται πάντως εύλογα πωςστις περιπτώσεις υποχρεωτικής τήρησης επαγγελματικών βιβλίων ηκατοχή τεκμαίρεται στο πρόσωπο του καθrsquo ου (Στοϊκός σ 32)στοιχείο που θα μπορούσε σε ένα δεύτερο επίπεδο να οδηγήσει σεεπανεξέταση της στάσης της νομολογίας στο ζήτημα τηςαοριστίας Σε περίπτωση αιτιολογημένης άρνησης πρέπει νααποδεικνύεται η κατοχή του εγγράφου στα χέρια του εναγόμενουκαι το σχετικό βάρος απόδειξης φέρει ο ενάγων (ΑΠ 3981959 ΝοΒ7 (1959) 1248∙ ΑΠ 71966 ΝοΒ 14 (1966) 653∙ ΕφΑθ 61171982ΝοΒ 30 (1982) 1489 επ [1492] Παράλειψη πάντως τουδικαστηρίου της ουσίας να αποφανθεί στην αίτηση για επίδειξηεγγράφων θεμελιώνει το λόγο αναιρέσεως του άρθρου 559 αρ 9ΚΠολΔ υπό την προϋπόθεση ότι η αίτηση αυτή ήταν παραδεκτή καισύννομη (βλ σχετικά ΑΠ 6812007 ΝΟΜΟΣ laquohellipτουτέστιν να γίνεταιεπίκληση της κατοχής του εγγράφου από τον αντίδικο να προσδιορίζεται σαφώς τοέγγραφο και το περιεχόμενο του και να εκτίθενται περιστατικά από τα οποία ναπροκύπτει το έννομο συμφέρον του αιτούντος δηλαδή ότι το έγγραφο είναιπρόσφορο προς άμεση ή έμμεση απόδειξη λυσιτελούς ισχυρισμού του αιτούντος ήπρος ανταπόδειξη τέτοιου ισχυρισμού του αντιδίκου τουraquo Βλ και ΑΠ18572005 ΕλλΔνη 2006 469 επ ΑΠ 7852007 ΝΟΜΟΣ οι οποίεςέκαναν δεκτό σχετικό λόγο αναίρεσης)

Επιπρόσθετα απαιτείται και στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 24∙ Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 611 επ∙ διαφορετικά απόρριψη ΑΠ 3921977 ΝοΒ 25(1977) 1364 [μη επίκληση περιστατικών που το στοιχειοθετούνσε σχέση με το έγγραφο οδηγεί σε απαράδεκτο] ΑΠ 5381977 ΝοΒ26 (1978) 187 ΑΠ 10452004 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ΠΠρΠειρ 1361997 ΔΕΕ 1997 573) Το βάρος απόδειξης τωνανωτέρω φέρει ασφαλώς ο ενάγων (Ράμμος ΑρχΝ 1955 266∙ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 303 ΑΠ 14941987 ΕΕΝ 1988 814)Ο εναγόμενος διαθέτει ευρύ πεδίο άρνησης της αγωγής δυνάμενοςνα προβάλει σειρά ισχυρισμών όπως τη μη κατοχή του εγγράφουτην αμφισβήτηση του δικαιώματος ή της ύπαρξης εννόμουσυμφέροντος του ενάγοντος κλπ (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) 20 Το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο ενάγων στο πλαίσιοτης δίκης που ανοίγεται εδώ εντοπίζεται στο βαθμό ακρίβειαςτου προσδιορισμού του επίμαχου εγγράφου Πρόκειται για ένακατεξοχήν ζήτημα αοριστίας του δικογράφου Επικρατεί η άποψηπου απορρίπτει την αγωγή στη βάση της αοριστίας όταν σε αυτήγίνεται γενική αναφορά όλων των εγγράφων που έχει στην κατοχήτου ο εναγόμενος ή όλων των εγγράφων που περιέχονται σεκάποιον φάκελο βιβλίο ή αρχείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 25με παραπομπές σε σχετική νομολογία) Η θεμελίωση της σχετικήςκρίσης εδράζεται σε τρία κυρίως επιχειρήματα Πρώτον στην

20

κατοχύρωση του δικαιώματος αντίκρουσης του εναγόμενου οοποίος πρέπει να γνωρίζει επακριβώς για ποιο έγγραφο καλείταινα λογοδοτήσει∙ δεύτερον στην ευχερή απονομή τουδικαιοδοτικού έργου καθώς το δικαστήριο θα αδυνατεί ναδιατάξει αποδείξεις εφόσον δεν έχει λάβει χώρα σαφήςπροσδιορισμός του επίδικου εγγράφου∙ και τρίτον στηδιασφάλιση της διαδικασίας αναγκαστικής εκτέλεσης η οποίαπροϋποθέτει διατακτικό απόφασης με πλήρη σαφήνεια ως προς τοσυγκεκριμένο έγγραφο (βλ αντί πολλών Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ25∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ∙ΠΠρΜυτ 11997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ Πρβλ όμως Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 685 επ)

Μολαταύτα laquoη λεπτή κόκκινη γραμμήraquo ανάμεσα στο ορισμένοκαι την αοριστία του δικογράφου έχει ταλανίσει την επιστήμη(βλ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 597 επ όπου και δικαιοσυγκριτικέςπαρατηρήσεις∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 25 τον ίδιο ΔίκαιοΑποδείξεως σ 248 επ ο οποίος υπογραμμίζει την εξατομίκευσητου εγγράφου και δεν θέτει ως sine qua non όρο τον ειδικότεροπροσδιορισμό του∙ Σύμφωνη με την αντίληψη αυτή η ΕφΘεσ11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ όμοια η ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ2004 1030∙ πρβλ εδώ και Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 429 επ καιΣτοϊκό σ 35 επ όπου υπογραμμίζεται - ειδικά για ταεπαγγελματικά βιβλία ndash το ανεφάρμοστο των νομολογιακώνεπιταγών όταν πρόκειται για τήρηση βιβλίων σε ηλεκτρονικήμορφή) 21 Στη νομολογία επικρατεί πάντως μια ξεκάθαρη τάσηαπόρριψης αγωγών λόγω αοριστίας εφόσον δεν έχει λάβει χώραειδικός προσδιορισμός του εγγράφου και αναφορά τουπεριεχομένου τους (ΑΠ 17711988 ΕΕΝ 1989 850 [βιβλιάριοενσήμων ΙΚΑ]∙ ΑΠ 5081993 ΕλλΔνη 1994 1299∙ ΕφΑθ 24562002 Δ33 (2002) 658 ΕφΘεσ 18522003 Αρμ 2004 1155∙ ΕφΠειρ4371996 ΔΕΕ 1996 697∙ ΕφΠειρ 11571996 ΔΕΕ 1997 723∙ ΠΠρΡεθ1032000 DE LEGE 2005 83∙ ΜΠρΑθ 173921997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ127071999 ΕΕμπΔ 1999 751∙ ΜΠρΑθ 15152005 ΔΕΕ 2005 571∙ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ [αοριστία λόγω μη αναφοράςσελίδων εμπορικού βιβλίου]∙ ΕφΛαρ 2121974 Δ 6 (1975) 716 επ(717 επ)∙ ΜονΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257 επ∙ ΜΠρΘεσ49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ [ατομικώς και ακριβώς ναπεριγράφεται το περιεχόμενο και ο αριθμός η ποσότητα τωνσελίδων]∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650) [ούτεχονδρικώς δεν προσδιορίζεται το περιεχόμενό των εγγράφων]∙ ΑΠ15651998 ΔΕΕ 1999 491 [τιμολόγια έγγραφα μεταφοράςεμπορευμάτων]∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΕφΛαρ 292002ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΜΠρΑθ 97192000 ΕπισκΕΔ 2001 1148 επ[αποφάσεις ΔΣ και ΓΣ τιμολόγια δελτία αποστολής εμπορικά

21

βιβλία]∙ ΑΠ 9532002 ΝΟΜΟΣ [καταστάσεις προσωπικού θεωρημένεςαπό την Επιθεώρηση Εργασίας]∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ [καταστάσειςηχογραφημάτων τμήμα βιβλίου αποθήκης]∙ΕφΑθ 146981988 ΕλλΔνη1993 1366 [στελέχη αποδείξεων αποθήκης]∙ ΕφΑθ 17411994ΕλλΔνη 1995 1261∙ ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141 [φάκελοςνοσηλευθέντος προσώπου]∙ ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ∙ ΠΠρΑθ13261989 ΑρχΝ 1989 468)∙ ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ= ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ [κίνηση τραπεζικών λογαριασμών]∙ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ [φύλλα μητρώου και λοιπέςκαταστάσεις πιστωτικού ιδρύματος]∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ[βεβαίωση εργοδότη με αναφορά σε συγκεκριμένη νομοθετικήρύθμιση]∙ ΕφΑθ 31501969 ΝοΒ 18 (1970) 445 επ (446)∙ ΠρΑθ10461968 ΝοΒ 16 (1968) 652 επ∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32(1984) 1575∙ για περαιτέρω νομολογία βλ Παϊσίδου σ 136 υπ192 Υπάρχουν πάντως και αποφάσεις που έκαναν δεκτό το σχετικόαίτημα (βλ ΑΠ 2821971 ΝοΒ 19 (1971) 872 επ [απορρίπτειμερικά (βιβλιάριο δανείων και χαρτόδεμα) αλλά κάνει δεκτή τηναίτηση ως προς τραπεζικό βιβλιάριο] ΜΠρΑθ 17332000 ΔΕΕ 2000746 επ η οποία διέταξε την επίδειξη (και χορήγησηαντιγράφων) όλων των οικονομικών καταστάσεων που εμφανίζουντις μηνιαίες εισπράξεις του καθrsquo ου φροντιστηρίου καθώς καιτου μαθητολογίου του που αναφέρονται στο χρονικό διάστημα απόΣεπτεμβρίου 1996 μέχρι τέλους Δεκεμβρίου 1999 προκειμένου ηαιτούσα να ασκήσει τα εκ της συμβάσεως δικαιόχρησης απορρέονταδικαιώματά της∙ ΜΠρΑθ 222961995 ΔΕΕ 1996 597 επ∙ ΜΠρΚατ8591999 ΔΕΕ 2000 75 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2000 123 επ [επίδειξητου συνόλου αλληλογραφίας])22 Ο ισχυρός αντίλογος προσάπτει στην κρατούσα γνώμη τηνπαραβίαση των άρθρων 6 sect 1 και 13 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ (βλ ήδηΓέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 120 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 687 επ και αναλυτικά Παϊσίδου σ 57 επ) καιεισηγείται το χαρακτηρισμό του δικογράφου ως ορισμένου laquoόταντα αιτούμενα έγγραφα περιγράφονται με τρόπο που επιδέχεταιεξειδίκευση και εξατομίκευση και υπάρχει αντικειμενικήαδυναμία του αιτούντος να τα προσδιορίσει εκ των προτέρωνεπακριβώςraquo (Μανιτάκης ΕλλΔνη 2003 365 επ όπου και πλήθοςαποφάσεων του ΕΔΔΑ (369 επ) 371 επ∙ όμοια και ο ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 621 επ που κάνει λόγο για laquoασφυκτικέςraquo καιlaquoυπέρμετρα αυστηρέςraquo προϋποθέσεις (σ 623) οι οποίες οδηγούνστην κατάλυση των θεμελιακών δικαιωμάτων που προστατεύονταιαπό τις ανωτέρω διατάξεις (όμοια και ο Νίκας 537 laquoαπαίτηση hellipδυσβάστακτη hellip για τον αιτούνταraquo) ενώ και ο Γιακουμήςυπογραμμίζει ότι η laquoη πρακτική αυτή που αχρηστεύει σε μεγάλοβαθμό τη χρησιμότητα του θεσμούhellip φθάνει δυστυχώς μέχριακροτήτωνraquo (Γιακουμής Δ 27 (1996) 518 επ όπου και πολύενδιαφέρουσες αναφορές στη γερμανική και αυστριακή ρύθμιση)

22

Υπερβολική αυστηρότητα διαπιστώνεται άλλωστε και στο πλαίσιοεξέτασης της ίδιας προβληματικής από την οπτική γωνία τωνεπαγγελματικών βιβλίων (βλ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ308 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 (2002) 687 επ Στοϊκόσ 35 επ με περαιτέρω παραπομπές) Μολαταύτα το Ακυρωτικόμας αποφάνθηκε πρόσφατα ότι laquohellipοι εισαγόμενες από τη διάταξη του άρθρου902 ΑΚ προϋποθέσεις για την άσκηση αγωγής επιδείξεως εγγράφων δεν περιορίζουνστον πυρήνα του το δικαίωμα του προσώπου να προσφύγει στο δικαστήριο και ναζητήσει με τον τρόπο αυτό ανάλογη δικαστική προστασία και επομένως δενδημιουργείται αντίθεση στις μνησθείσες διατάξεις της ΕΣΔΑ και του Συντάγματοςraquo(ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 πρβλ και ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 659 επ με κριτικές παρατηρήσεις Μπέη 661 επ = ΕΕμπΔ2002 331 επ όπου και σύμφωνη (προς την απόφαση) γνωμοδότησηΡόκα 336 επ [342 επ])23 Η τοπική αρμοδιότητα καθορίζεται στη γνωστή δικαιοδοτικήβάση της κατοικίας του φυσικού ή της έδρας του νομικούπροσώπου που κατέχει το επίδικο έγγραφο (Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 21 όπου και σχετική νομολογία∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ19 (1971) 491 επ) χωρίς να αποκλείεται πάντως και ηεπιστράτευση της δωσιδικίας της συνάφειας (ειδικότερα βλΝικολόπουλο άρθρ 902 αρ 21 τον ίδιο Δίκαιο Αποδείξεως σ247) Κατά την κρατούσα άποψη καθrsquo ύλην αρμόδιο δικαστήριοείναι (λόγω του μη αποτιμητού της αξίωσης σε χρήμα) και πάλιτο Πολυμελές Πρωτοδικείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 20∙Παϊσίδου σ 47 και υπ 63 όπου πλήθος παραπομπών∙ ΑΠ16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΕφΚερκ 321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ)με παρατηρήσεις Σταματόπουλου ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971)491 επ) Ωστόσο υποστηρίζονται και αποκλίνουσες απόψεις (υπέρτης αρμοδιότητας του Ειρηνοδικείου προς εκδίκαση με βάση τηδιαδικασία μικροδιαφορών λόγω της φύσης του αντικειμένου τηςαξίωσης δηλαδή του εγγράφου Μπέης Δ 11 (1980) 198∙Γιακουμής Δ 27 (1996) 519 Αντίθετοι οι Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 20 Παϊσίδου σ 48 που αμφισβητούν την ερμηνευτικήσύλληψη της έννοιας του αντικειμένου της δίκης) Επίσηςσποραδικά η νομολογία θεώρησε ως αρμόδιο το Μονομελές Πρκείολόγω της ειδικής διαδικασίας στο πλαίσιο της οποίαςυποβλήθηκε το σχετικό αίτημα (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972)1463 [πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας άρα εφαρμογή 17 sect 2 ΚΠολΔ]ΕιρΑθ 29861980 Δ 12 (1981) 176 επ [παραπέμπει στο ΜονΠρ(εργατικές διαφορές) λόγω συνάφειας με την κύρια αγωγή]24 Όπως και στο πλαίσιο εξέτασης του άρθρου 901 ΑΚ έτσι καιεδώ σημειώνεται η εφαρμογή της τακτικής διαδικασίας (ΡάμμοςΑρχΝ 1955 265 ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451 αρ 5)που συνεπάγεται τη διεξαγωγή της δίκης με βάση τουςαντίστοιχους κανόνες απόδειξης (Κρουσταλάκης Δ 1 (1970) 648

23

επ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 επ Γκόγκας Δ 18(1987) 826 για τις λεπτομέρειες αναφορικά με την επιρροή τωνάρθρων 450 επ ΚΠολΔ στο στάδιο της αποδεικτικής διαδικασίαςβλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 16 επ) Έχει κριθεί πως το άρθρο670 ΚΠολΔ δεν αποτελεί κώλυμα έκδοσης απόφασης περί επίδειξηςεγγράφων κατά το άρθρο 451 ΑΚ (ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566επ Contra ΕφΑθ 33671979 ΝοΒ 28 (1980) 796 ΕφΑθ 76441982ΝοΒ 31 (1983) 73 επ (74) [για τα άρθρα 637-646 ΚΠολΔ])

24

25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στηνπρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιοικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγοςείναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του ΠολυμελούςΠρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία ανσυνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη τηνκύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται ταθεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικάαπόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ= Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ)θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω τωνεγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη καιμετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) τηνεπιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού τωνασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχωναποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετεςπαρατηρήσεις Μπέη ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27(1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982)201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατάτης επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψηασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτησητης κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής πουσκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004)1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησηςφέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικαμέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέηυποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo

25

αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (ΜπέηςΔ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όριατης προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτήυιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27(1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΑθ256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27(1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης τηςδικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρεπίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριολόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίουζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά τοουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει τηναπόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ οίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωσηάσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερώναπό την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρωνπροϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιοτης επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264επ)26 Η απόφαση που εκδίδεται αναπτύσσει τις συνήθεις έννομεςσυνέπειες κάθε δικαστικής απόφασης και προσβάλλεται με ένδικαμέσα σύμφωνα με τα γενικώς ισχύοντα (Γέσιου-Φαλτσή ΔίκαιοΑποδείξεως σ 308 Γιακουμής Δ 27 (1996) 523) Σχετικά με τηνεκτέλεση της απόφασης περί επίδειξης εφαρμόζονται τα άρθρα 941και 946 ΚΠολΔ (βλ σχετικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 32∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 452 αρ 1 Γιακουμή Δ 27(1996) 521 επ Παϊσίδου σ 52 επ και 242 επ∙ ΑΠ 6182003ΕλλΔνη 2003 1288∙ ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ 2004 1030∙ ΕφΚερκ321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ) με παρατηρήσειςΣταματόπουλου ∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ ΜΠρΑθ28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463∙ ειδικά για την επίδειξηεπαγγελματικών βιβλίων βλ Στοϊκό σ 32 επ) που αξιώνουντουλάχιστον προσωρινή εκτελεστότητα ενώ το αίτημαπροσωποκράτησης προϋποθέτει βέβαια τελεσιδικία της σχετικήςαπόφασης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31)

Άρθρο 903 -Πώς γίνεται

Η επίδειξη του πράγματος η του εγγράφου γίνεται στον τόπο όπου βρίσκεται κατά το χρόνο της αίτησης εκτός αν ο ένας ή ο άλλος αξιώσει για σπουδαίο λόγο την επίδειξη αλλούΟ κίνδυνος και οι δαπάνες της επίδειξης βαρύνουν εκείνον που την αξιώνει

26

Ο κάτοχος μπορεί να αντιτάξει άρνηση εφόσον δεν προκαταβάλλονται οι δαπάνες και δεν παρέχεται ασφάλεια για ενδεχόμενη ζημία

Α Η ρύθμιση της έννομης σχέσης επίδειξης πράγματος ή εγγράφου

1 H διάταξη του άρθρου 903 ΑΚ εφαρμόζεται τόσο στηνεπίδειξη πράγματος όσο και εγγράφου είναι δηλαδήσυμπληρωματική ρύθμιση των άρθρων 901 και 902 Οι συντάκτεςτου Κώδικα εμπνεύστηκαν τη ρύθμιση από την sect 911 γερμΑΚ και τοάρθρο 86 sect 4 και 5 του γαλλοϊταλικού Κώδικα Ενοχών Εδώ ονομοθέτης εξειδικεύει τον τόπο υλοποίησης του δικαιώματος (sect1) ρυθμίζει τα ζητήματα της κατανομής του κινδύνου και τωνεξόδων επίδειξης (sect 2) και προβλέπει δυνατότητα εναντίωσηςτου κατόχου του εγγράφου υπό την προϋπόθεση συνδρομήςσυγκεκριμένων προϋποθέσεων (sect 3) Πρόκειται πάντως για διάταξηενδοτικού δικαίου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 1∙ ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 2∙ Παϊσίδου σ 51 επ)

Ι Διεξαγωγή της επίδειξης

2 Οι λεπτομέρειες που αφορούν στον τον τόπο επίδειξηςκαθορίζονται στην πρώτη παράγραφο Με βάση τη ρύθμιση δύοείναι οι νοητοί τόποι Κατά κανόνα αυτή θα λαμβάνει χώρα στοντόπο που βρίσκεται το έγγραφο Ως τόπος δεν πρέπει πάντως ναγίνεται αντιληπτός ο συγκεκριμένος χώρος που βρίσκεται τοαντικείμενο αλλά γενικότερα η τοπική περιφέρεια όπως αυτή θαπροσδιορίζεται με βάση τους κανόνες της συναλλακτικής πίστηςκαι των χρηστών ηθών (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 1 ΓεωργιάδηςΑπ όπ αρ 27 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3) Στηνπερίπτωση αυτή μάλιστα μπορεί να διαταχθεί η επιστροφή τουαντικειμένου στην αρχική του τοποθεσία με δαπάνες του κατόχουαν ο τελευταίος προέβη σε μεταφορά του σε χρονικό σημείομεταγενέστερο της υποβολής της αίτησης (Γεωργιάδης Απ όπ αρ27) ενώ δεν αποκλείεται και αξίωση αποζημίωσης σε βάρος τουεφόσον αποδειχθεί δόλος στο πρόσωπο του κατόχου ως προς τημεταφορά του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 5∙Βαθρακοκοίλης όπ)

Κατrsquo εξαίρεση και υπό τον όρο της συνδρομής σπουδαίουλόγου επίδειξη μπορεί να ζητηθεί και σε άλλον τόπο (με ρητήαίτηση η οποία θα προσδιορίζει τον τόπο αυτόν ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3α) ο οποίος δεν προσδιορίζεται στηδιάταξη αλλά θα καθορίζεται από τις περιρρέουσες περιστάσειςτης υπόθεσης Το σχετικό αίτημα μπορούν μάλιστα να υποβάλουναμφότερα μέρη Απαιτείται πάντως συγκεκριμενοποίηση του τόπουστο δικόγραφο (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 2) Υπό την αόριστηέννοια του σπουδαίου λόγου δύνανται να ενταχθούν διάφορεςπεριστάσεις όπως σοβαροί λόγοι υγείας των μερών

27

διαπροσωπικές έριδες που καθιστούν δυσχερή ή οχληρή την επαφήτων μερών (Ζέπος σ 681) αλλά και λόγοι που άπτονται τηςιδιοσυστασίας του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 6(εύθραυστον δυσμετακόμιστον πολύτιμον)∙ Νικολόπουλος άρθρ903 αρ 1∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 28 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 3α) Σε περίπτωση που δεν ευδοκιμήσει το σχετικόαίτημα διατάσσεται η επίδειξη στον τόπο που εξαρχής βρισκόταντο αντικείμενο κατά το χρόνο υποβολής της αίτησης (Αποστολίδηςάρθρ 903 αρ 2) 3 Αντίθετα ο τρόπος επίδειξης δεν ρυθμίζεται στο νόμο(πρβλ Στοϊκό σ 34 επ και Παϊσίδου σ 138 επ για τοειδικότερο ζήτημα του τρόπου επίδειξης των επαγγελματικώνβιβλίων) Επικρατεί η άποψη κατά την οποία για την αναζήτησητου κατάλληλου τρόπου επίδειξης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οιαρχές της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών(Βαρυπομπιώτης ΕΕΝ 40 (1973) 92 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 26Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) καθώς επίσης η φύσητου αντικειμένου και η έννοια της επίδειξης (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 3) Σε κάθε περίπτωση πάντως επίδειξη δενισοδυναμεί με χρήση του πράγματος (Μαντζούφας σ 484) ή καιαπόδοσή του (Νικολόπουλος Δίκαιο Αποδείξεως σ 250) Δύναταιέτσι να υλοποιηθεί το δικαίωμα με την οπτική (ολική ή μερική)εξέταση θεώρηση του πράγματος εγγράφου ή και τη λήψηαντιγράφου (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31∙ Παϊσίδου σ 52 καισ 126 επ όπου και έρευνα περί της διακριτικής ευχέρειας τουδικαστή να διατάξει και την προσκόμιση του πρωτότυπου ανάλογαμε τις περιστάσεις της εκάστοτε διαφοράς∙ ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ20 (1972) 1463 [αντίγραφο πρακτικού ΓΣ πολυκατοικίας]∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ νέα αίτηση για λήψη τωνίδιων αντιγράφων που χορηγήθηκαν στο πλαίσιο της πρώτηςαπόφασης απορρίπτεται λόγω έλλειψης εννόμου συμφέροντοςΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) ή φωτογράφησης του εγγράφου(Μαντζούφας σ 485) δεν αποκλείεται όμως να απαιτείται γιατην ολοκληρωμένη εκπλήρωση της αξίωσης επίδειξης και η εξέτασήτου με τη χρήση και άλλων αισθήσεων όπως για παράδειγμα τηςόσφρησης ή ακόμη και της γεύσης υπό την αυτονόητη ωστόσοπροϋπόθεση της μη χειροτέρευσης του ίδιου του πράγματος(Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 11∙ Γεωργιάδης Απ όπ) Το ίδιο ισχύεικαι για τον αποχωρισμό συστατικού του πράγματος χωρίς τονοποίον δεν είναι εφικτή η επίδειξη (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 12)Δεν αποκλείεται τέλος η ενάσκηση του σχετικού δικαιώματος όχιαυτοπροσώπως από τον αιτούντα αλλά από το δικαστήριοπραγματογνώμονα (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 8∙ Καυκάς σ 627 οοποίος αναφέρεται σε laquoεμπειροτέχνηraquo) ή και αντιπρόσωπό του(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) ο οποίος διαθέτειειδικές γνώσεις πχ της γλώσσας σύνταξης του εγγράφου (Ζέπος

28

σ 680 υπ 2) ενώ και ο υπόχρεος μπορεί να εκπληρώσει τηνυποχρέωσή του μέσω αντιπροσώπου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 10)Τέλος σε περίπτωση επίδειξης επαγγελματικούεμπορικούβιβλίου η εξέταση από τον αιτούντα περιορίζεται στοσυγκεκριμένο τμήμα που ζητήθηκε και όχι σε επεξεργασία τουσυνόλου των εγγραφών (Καυκάς σ 628∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 9)

Στην περίπτωση λήψης αντιγράφου ο ενάγων δύναται να ζητήσειεπίδειξη του πρωτότυπου και αναπαραγωγή του ενώπιόν του προςαποφυγή παρείσφρησης πλαστογραφίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ13∙ Παϊσίδου σ 127) Σημειώνεται ακόμη πως επίδειξη δενισοδυναμεί με την απλή πρόσβαση του αιτούντος στο αρχείο τουυπόχρεου Ο τελευταίος έχει καθήκον να παραδώσει το έγγραφοστα χέρια του δικαιούχου και όχι να τον εξαναγκάσει σεαναζήτησή του από έναν ευρύτερο αριθμό εγγράφων (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 10 in fine) 4 Τέλος μνείας χρήζει και η με βάση το άρθρο 232 sect 1 γ΄ΚΠολΔ δυνατότητα (βλ εδώ ΑΠ 17921983 Δ 16 (1985) 652 Δενυποχρεούται ο δικαστής να πράξει τα προβλεπόμενα απορρίπτεισχετικό λόγο αναίρεσης) προσαγωγής του εγγράφου κατά τησυζήτηση (βλ εφαρμογή της ρύθμισης από ΑΠ 6651971 ΝοΒ 20(1972) 219 ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22 (1974) 1076) η οποία όμωςυπόκειται σε εντελώς διαφορετικές προϋποθέσεις από αυτές τουάρθρου 902 ΑΚ και αποτελεί ουσιαστικά προστάδιο της αγωγήςτου άρθρου 902 ΑΚ σε περίπτωση μη συμμόρφωσης του υπόχρεου(αναλυτικά βλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 34∙ Παϊσίδου σ 205επ∙ ΜΠρΑθ 29741987 ΕλλΔνη 1989 939∙ ΜΠρΠειρ 7871995ΕΤρΑξΧρΔ 1999 684 επ)

ΙΙ Κίνδυνος και δαπάνες της επίδειξης

1 Κίνδυνος

5 Η υλοποίηση του δικαιώματος επίδειξης δεν αποκλείεται ναέχει ως συνέπεια την έκθεση του αντικειμένου σε πιθανούςκινδύνους Σε αυτές μπορούν να συγκαταλεχθούν οι ειδικότερεςφυσικές συνθήκες που επικρατούν κατά το χρόνο επίδειξης οτρόπος εξέτασης του αντικειμένου αλλά και η πιθανή μεταφοράτου Ο νόμος εύλογα λοιπόν κατανέμει τον κίνδυνο σε βάρος τουαιτούντος ο οποίος άλλωστε είναι εκείνος που επιδιώκει τηνεπίδειξη προς ικανοποίηση ίδιων εννόμων συμφερόντων(Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 30Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 6∙ Παϊσίδου σ 52)6 Στην έννοια του κινδύνου υπάγεται συνεπώς κάθε τυχαίογεγονός (πχ χειροτέρευση ή καταστροφή του πράγματοςΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 903 αρ 6) που σχετίζεται άμεσα ήέμμεσα με την υλοποίηση του σχετικού δικαιώματος (Μαντζούφαςσ 486 υπ 15) όχι όμως και εκείνα που συναρτώνται με τη

29

φύση του προς επίδειξη αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 13Γεωργιάδης Απ όπ)

Ενδεχόμενη επέλευση του κινδύνου θα συνεπάγεται τηνυποχρέωση αποκατάστασης κάθε θετικής και αποθετικής ζημίας σεβάρος του αιτούντος την επίδειξη και υπέρ όλων των προσώπωνπου μπορούν να στοιχειοθετήσουν την ύπαρξη δικαιώματος στοαντικείμενο (κύριος κάτοχος τρίτος) (Γεωργιάδης Απ όπ)

2 Δαπάνες

7 Ως λογικό επακόλουθο της ανάληψης του κινδύνουπροβλέπεται και η επιβάρυνση του αιτούντος και με τις σχετικέςδαπάνες επίδειξης η μορφή των οποίων δύναται να ποικίλλειπχ δαπάνες αποχωρισμού συστατικού του πράγματος έξοδαμετάβασης στον τόπο που βρίσκεται το πράγμα ή μεταφοράς τουτελευταίου στον τόπο που πρέπει να επιδειχθεί (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 31) καθώς και δαπάνεςέκδοσης αντιγράφων ιδίως σε περίπτωση χορήγησης αποσπασμάτωνεμπορικών βιβλίων που μπορούν να ανέρχονται σε εκατοντάδεςσελίδων (Παϊσίδου σ 129) Το ύψος τους καθορίζεται σεπερίπτωση διαφωνίας των μερών από το δικαστήριο (Καυκάς σ630)

3 Δικαίωμα άρνησης του κατόχου

8 Στην τρίτη παράγραφο θεσπίζεται δικαίωμα του κατόχου νααντιτάξει άρνηση ενόσω ο αιτών δεν διασφαλίζει προκαταβολικάδηλαδή πριν από την επίδειξη (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 4∙Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 3) τον κάτοχο έναντι ενδεχόμενων ζημιώντου αντικειμένου Το ύψος τους θα καθοριστεί από τοδικαστήριο στη βάση των άρθρων 162 επ ΚΠολΔ χωρίς πάντως νααποκλείεται και συμφωνία των μερών (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 9) Δεν πρόκειται για άρνηση υπό τη δικονομική-στενή έννοια του όρου (στη διευκρίνιση αυτή προβαίνει οΝικολόπουλος άρθρ 903 αρ 6) αλλά για έκφανση της ένστασηςπίσχεσης (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 8∙ Παϊσίδου σ52 υπ 81) Ισχύουν δηλαδή όσα προβλέπονται στο άρθρο 325 Τοσχετικό δικαίωμα του κατόχου προβάλλεται παραδεκτά και με τηνανακοπή του άρθρου 933 ΚΠολΔ στο στάδιο της αναγκαστικήςεκτέλεσης με δεδομένη τη μη εφαρμογή του άρθρου 330 ΚΠολΔ στησυγκεκριμένη περίπτωση (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 7 ΓεωργιάδηςΑπ όπ 32 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 10)Υποχρέωση πάντως του αιτούντος να προβεί σε καταβολή τωνσχετικών εξόδων ήδη στο στάδιο υποβολής της αίτησης δενυπάρχει (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 14∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ903 αρ 7) Κατά συνέπεια δεν πάσχει αοριστία το δικόγραφοτης αίτησης όταν δεν μνημονεύεται η προκαταβολή των δαπανών ήη παροχή ασφάλειας (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ όπ αρ 8)

30

Πρέπει ακόμη να αναφερθεί και άλλη μια περίπτωσηεπιτρεπτής άρνησης του κατόχου προς επίδειξη η οποία πηγάζειαπό την αρχή της καλής πίστης παρέχοντας στον κάτοχο τοδικαίωμα άρνησης όταν θίγονται ή κινδυνεύουν δικά του έννομασυμφέροντα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 30)9 Άρνηση επίδειξης προβλέπουν και τα άρθρα 450 sect 2 και 452sect 3 ΚΠολΔ (αναλυτικά ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 450 αρ5) τα οποία εφαρμόζονται αναλογικά και στο πλαίσιο των άρθρων901 επ ΑΚ (Παϊσίδου σ 55 υπ 92 και αναλυτικά σ 163επ) Η σχετικά νομολογία είναι πλούσια (ενδεικτικά βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ) Κρίθηκε ότι δεν συντρέχει σπουδαίος λόγος άρνησηςεπίδειξης χορήγησης αντιγράφου της έκθεσης εκτίμησης τηςεπιτροπής του άρθρου 15 νδ 7971971 (ΠρΛαμ 7321975 ΑρχΝ1975 53) Απορρίφθηκε εξάλλου ισχυρισμός περί καθήκοντοςεχεμύθειας προσωπικού ΟΤΕ (ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491επ) Επίσης δεκτή έγινε Αγωγή επίδειξης εγγράφου μεπεριεχόμενο το ιατρικό ιστορικό της αποβιώσασας συζύγου τουενάγοντος με παράλληλη απόρριψη του επικαλούμενουεπαγγελματικού απορρήτου που προβλήθηκε από το εναγόμενονοσοκομείο (ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141)∙ αγωγή επίδειξηςκαι λήψης αντιγράφων ληξιαρχικών καταστάσεων γεννήσεων παράτο επικαλούμενο απόρρητο από την πλευρά του εναγόμενου ΟΤΑ(ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999 225 επ)∙ αίτηση επίδειξηςάδειας καντίνας και της σχετικής γνωμάτευσης της αρμόδιαςνομαρχιακής υπηρεσίας (με παράλληλη απόρριψη του ισχυρισμούτου καθrsquo ου περί προστασίας απορρήτου ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ1998 816) καθώς και αίτημα επίδειξης κίνησης ή σύμβασηςτραπεζικού λογαριασμού παρά το επικαλούμενο τραπεζικόαπόρρητο (ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΘεσ 246791997Αρμ 1997 1278 επ∙ βλ και ΕφΑθ 14831976 ΝοΒ 24 (1976)444) Αντίθετα απορρίφθηκαν αιτήσεις επίδειξης πορίσματοςτραπεζικού ελέγχου λόγω επαγγελματικού φορολογικού υπηρεσιακού απορρήτου (ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708 μεπαρατηρήσεις Νικολαΐδη∙ ΠΠρΑθ 101311991 ΝοΒ 41 (1993) 532 επΑπορριπτέα κρίθηκε εξάλλου αίτηση επίδειξης εσωτερικήςαλληλογραφίας δημόσιας υπηρεσίας (ΠρΑθ 10461968 ΝοΒ 16(1968) 652 επ) Αναλυτικά βλ Παϊσιδου σ 176 επ Πρβλσχετικά και τον προβληματισμό του Γιακουμή Δ 27 (1996) 525)

ΙΙΙ Ευθύνη του υπόχρεου προς επίδειξη

10 Καταληκτικά πρέπει να σημειωθεί πως η ενδεχόμενηαδικαιολόγητη άρνηση συμμόρφωσης του κατόχου με όσα επιτάσσειη σχετική δικαστική απόφαση οδηγεί στην εφαρμογή του άρθρου366 ΚΠολΔ μέσω του παραπεμπτικού κανόνα του άρθρου 452 sect 2ΚΠολΔ (Μπέης άρθρ 452 αρ 3 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως

31

σ 310∙ βλ ενδεικτικά ΑΠ 7811974 ΝοΒ 23 (1975) 328 επ ΑΠ12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 και ειδικά ως προς τοειδικότερο ζήτημα της κατανομής του βάρους απόδειξης ΑΠ7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ [567] ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22(1974) 1076 [δε συνεπάγεται ανεπίτρεπτη μεταβολή του βάρουςαπόδειξης η εφαρμογή του άρθρου 366 μέσω 452 sect 2] Πρβλ τέλοςΑΠ 12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 [δυνατή κατrsquo ανέλεγκτη κρίσηη συναγωγή σιωπηρής ομολογίας κατrsquo εφαρμογήν 366]) ενώ δεναποκλείεται και η καταδίκη του σε αποκατάσταση κάθε περαιτέρωζημίας που συναρτάται με την άρνηση επίδειξης με βάση τιςδιατάξεις περί μη εκπλήρωσης της παροχής (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ2∙ Γεωργιάδης Απ όπ 33) Αν πάντως επέλθει πλήρης ικανοποίησητου ενάγοντος ο τελευταίος δεν μπορεί να επανέλθει με νέααγωγή βασιζόμενη στην αρχική του αξίωση από το πράγμα(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 11 και 902 αρ 11)

32

• 2 Παράλληλα προς τα άρθρα 902-903 εφαρμόζονται εξάλλου και οι διατάξεις των άρθρων 654 (ΕφΑθ 31521972 ΝοΒ 20 (1972) 939 επ με σημείωση Παπαδημητρίου) και 755 στο πλαίσιο της σύμβασης εργασίας και της εταιρίας αντίστοιχα ενώ μνεία πρέπει να γίνει και στα άρθρα 14-16 ΕΝ τα οποία εφαρμόζονται ως προς το ειδικότερο θέμα της επίδειξης εμπορικών βιβλίων (αναλυτικά βλ Στοϊκό σ 30 επ) Αξιομνημόνευτα είναι επίσης τα άρθρα 303-304 και 1201 και 1340 ΑΚ ως παραπλήσιες μορφές της επίδειξης οι οποίες εφαρμόζονται παράλληλα και απόλυτα ανεξάρτητα από τις εδώ εξεταζόμενες ρυθμίσεις
• 3 Από την άλλη πλευρά όλες οι προαναφερόμενες διατάξεις συμπληρώνονται από τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ με τα οποία καθορίζονται οι ειδικότερες δικονομικές κατά κύριο λόγο προϋποθέσεις επίδειξης και εκτέλεσης της απόφασης για την επίδειξη εγγράφων (για το προγενέστερο καθεστώς των άρθρων 429-434 ΠολΔ βλ Παϊσίδου σ 16 επ) Οι μόλις προαναφερόμενες διατάξεις δεν οδήγησαν ούτε σε κατάργηση ούτε σε συρρίκνωση του πεδίου εφαρμογής των ρυθμίσεων του ουσιαστικού δικαίου (η θέση αυτή είναι αδιαμφισβήτητη σε θεωρία και νομολογία βλ Ράμμο ΕρμΑΚ 902 αρ 2∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 2 και 3∙ ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 450 αρ 1 Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1∙ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 608 επ Για τη γενικότερη συζήτηση που προκλήθηκε από τη συνύπαρξη των ουσιαστικών και δικονομικών διατάξεων περί επίδειξης εγγράφων βλ αναλυτικά Παϊσίδου σ 37 επ) Η βασική διάκριση που επικρατεί στην επιστήμη είναι η ακόλουθη Οι διατάξεις του ΑΚ (δηλαδή τόσο η γενική ρύθμιση των άρθρων 902 επ ΑΚ όσο και οι προαναφερόμενες διατάξεις των άρθρων 654 και 755 ΑΚ στις οποίες πρέπει να προστεθούν και αυτές των άρθρων 1200 1201 1339 και 1340 ΑΚ βλ σχετικά Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 υπ 10) εφαρμόζονται ανεξάρτητα από την ύπαρξη εκκρεμούς δίκης ενώ αντίθετα τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ συνδέονται άμεσα με την τελευταία (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) 450 αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 επ Νίκας σ 533 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 246 επ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Κουτσουράδης σ 265 Παϊσίδου σ 35 επ 39∙ ΑΠ 12641983 Δ 15 (1984) 400 με ενημερωτικό σημείωμα Σταματόπουλου∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 ΜΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257∙ Πρβλ όμως Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 609 ο οποίος εισηγείται την ερμηνευτική διαστολή των διατάξεων του ΚΠολΔ ακόμη και όταν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη∙ την κατασκευή αυτή αποκρούει η Παϊσίδου σ 42 και σ 53 επ ειδικά σε σχέση με τη θεμελίωση της αξίωσης και του εννόμου συμφέροντος ενώ παράλληλα απορρίπτει και τη μεταφύτευση των προϋποθέσεων του ΑΚ περί εννόμου συμφέροντος στην αίτηση των άρθρων 450 επ ΚΠολΔ Βλ επίσης την ανάλυση από τους Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 679 επ) Ωστόσο τα προαναφερόμενα πλέγματα διατάξεων εφαρμόζονται αρκετές φορές αναλογικά τόσο στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης όσο και εκτός αυτής (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2 και 17∙ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1) εκεί δηλαδή που υπάρχει ρυθμιστικό κενό
• A Έννοια - Σκοπός
• A Έννοια
• 1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω της οποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στη θεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότητα ποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενων ελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)
• • 4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφων ρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οι προϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικού αιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσι και υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679 Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ 10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979) 563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωση Παπαδημητρίου∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσεις Αντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994 668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτηση γίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δεν εφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]
  • 10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύει περιοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμου συμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δεν πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιας και μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος του αιτούντος
  • 13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά και διαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχει ενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς το συμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τις περισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά τον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναι αναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περί συμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφο πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ 44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτή συστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής και κατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίες συμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τον κάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούν έτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργου δωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχα έγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίων ιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσεις αναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ή βιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται από μέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ 38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτής διορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν το αίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και το σωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπ Επιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή και όταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεση αδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδου σ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωση αυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικά βιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)
  • 25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στην πρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιο ικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγος είναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του Πολυμελούς Πρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία αν συνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη την κύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται τα θεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικά απόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω των εγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη και μετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) την επιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού των ασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ 534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχων αποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ 36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Μπέη∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατά της επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψη ασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτηση της κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ 270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής που σκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησης φέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέη υποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (Μπέης Δ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όρια της προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτή υιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27 (1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27 (1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης της δικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν 1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρ επίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριο λόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίου ζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά το ουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει την απόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ ο ίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωση άσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερών από την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρων προϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιο της επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264 επ)

13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά καιδιαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχειενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς τοσυμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τιςπερισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφοράτον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναιαναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περίσυμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφοπιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτήσυστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής καικατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίεςσυμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τονκάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούνέτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργουδωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχαέγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίωνιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσειςαναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ήβιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται απόμέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτήςδιορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20(1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν τοαίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και τοσωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπΕπιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή καιόταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεσηαδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπαρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδουσ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωσηαυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικάβιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά(Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)14 Η έννοια της έννομης (άρα όχι απλώς βιοτικής βλΔημητροπούλου ΑρχΝ 2007 425) σχέσης δεν περιορίζεται ανάλογαμε τη φύση της Δυνατή είναι έτσι η στοιχειοθέτηση τηςπροϋπόθεσης αυτής με επίκληση έννομης σχέσης τόσο τουιδιωτικού όσο και του δημόσιου δικαίου (Νικολόπουλος άρθρ 902αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ44) Εξάλλου η ανωτέρω έννομη σχέση δεν απαιτείται νααπετέλεσε το αποκλειστικό αντικείμενο του ζητούμενου εγγράφου∙

17

αρκεί από αυτό να διαπιστώνεται ή να αποδεικνύεται κάποιογεγονός δηλωτικό της επίμαχης έννομης σχέσης (Βάλληνδας σ221 Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)15 Αμφισβητείται αν για την κατάφαση της προϋπόθεσηςαπαιτείται η συμμετοχή του αιτούντος υπό τη μορφή τουδικαιοπρακτούντος (με γνώμονα τη νομοτυπική μορφή τηςρύθμισης υπέρ Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6∙ ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 658 ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 44 (2003) 524 επ∙ ΜΠρΘεσ196982005 Αρμ 60 (2006) 751∙ προς την κατεύθυνση μιαςλιγότερο τυπολατρικής προσέγγισης και σε τελική ανάλυση κατάμε γνώμονα τα άρθρα 6 sect 1 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ ο πυρήνας τωνοποίων θίγεται από την επικρατούσα γνώμη οι Παπαδημητρίου ΔΕΕ8 (2002) 13 επ (16) Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19∙ ΜπέηςΠαρατηρήσεις στην ΕφΑθ 24562002 Δ 33 (2002) 665Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 427 επ) Επιχείρημα υπέρ τηςδεύτερης γνώμης αντλείται και από την παραδοχή της ένταξηςστην εξεταζόμενη περίπτωση και εγγράφων που αποδεικνύουνδιενέργεια αδικοπραξίας η οποία ασφαλώς δεν θα μπορούσε νααφορά στον αιτούντα την επίδειξή τους (Μανιτάκης ΕλλΔνη 44(2003) 367 368) Στο πλαίσιο πάντως σχέσης εγγύησης οεγγυητής θεμελιώνει έννομο συμφέρον εφόσον ζητά την επίδειξηεγγράφου που σχετίζεται με τη σχέση πρωτοφειλέτη-δανειστή ή ndashκατά μείζονα λόγο ndash την επέλευση συγκεκριμένου γεγονότος πουοδηγεί στην απαλλαγή του από την ευθύνη όπως για παράδειγμαέγγραφο που πιστοποιεί την εξόφληση του δανειστή (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 6) Ανάλογα ισχύουν και για τον τρίτο στοπλαίσιο σύμβασης υπέρ του ιδίου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6 infine)

γ Έγγραφο που σχετίζεται με διαπραγματεύσεις για την κατάρτιση έννομης σχέσης που αφορά και τον αιτούντα

16 Η προϋπόθεση αυτή επικυρώνει τη στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος και στο προσυμβατικό στάδιο (Γεωργιάδης Απ όπαρ 20) Στην περίπτωση αυτή μπορούν να ενταχθούν κάθε είδουςδιαπραγματεύσεις που διεξήχθησαν αυτοπροσώπως από τοναιτούντα ή με τη μεσολάβηση τρίτου (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 10)υπό την ιδιότητα του μεσίτη παραγγελιοδόχου ή πράκτορα(Παϊσίδου σ 45) ανεξάρτητα από το αν αυτές είχαν επιτυχήέκβαση (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 9∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ20∙ Παϊσίδου σ 45)17 Έγγραφα που μπορούν να υπαχθούν εδώ είναι όλα ταπροκαταρκτικά μιας σύμβασης κείμενα που συντάσσονται και ήανταλλάσσονται όπως για παράδειγμα σχέδια συμβάσεωνεπιστολές πρόχειρα σημειώματα οχλήσεις τηλεομοιοτυπίεςσχεδιαγράμματα ηλεκτρονικά μηνύματα τηλεγραφήματα

18

οπτικοακουστικό υλικό καθώς και κάθε είδους μηχανικέςαπεικονίσεις (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 9∙ Γεωργιάδης Απ όπαρ 20 in fine Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 γ∙Παϊσίδου σ 45) Εξαιρούνται πάντως εσωτερικά κείμενα πουανταλλάχθηκαν μεταξύ ενός μέρους και του εκπροσώπου του κατάτο στάδιο της διαπραγμάτευσης (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 7 infine)

Ε Δικονομικά ζητήματα

18 Η αξίωση επίδειξης εγγράφου ασκείται όπως και ηαντίστοιχη περί επιδείξεως πράγματος δηλαδή με αγωγή ήανταγωγή (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 18∙Παϊσίδου σ 47) με τις προτάσεις (Μπέης άρθρ 451 αρ 1 ΑΠ4481975 ΝοΒ 23 (1975) 1231 επ [1232]∙ ΕφΑθ 61171982 ΝοΒ 30(1982) 1489 επ (1492)∙ ΜΠρΘεσ 15481991 Αρμ 1991 762 επμε σημείωμα ΣΤ-Γ∙ ΕφΑθ 18881991 ΑρχΝ 1991 409∙ ΕφΛαρ292002 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΕφΑθ 1722003 ΕλλΔνη 2003 998 =2005 553) ή και προφορικά όπου δεν προβλέπεται κατάθεσηπροτάσεων (όχι όμως με δήλωση στα πρακτικά όταν η κατάθεσηπροτάσεων είναι υποχρεωτική ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ) αλλάακόμη και στο εφετείο (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 23 ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 247 ΑΠ 611960ΝοΒ 1962 563 επ (565)∙ ΑΠ 10731973 ΝοΒ 1974 758 επ∙ ΕφΑθ11451975 ΑρχΝ 1975 292 επ) όχι όμως με κύρια ή πρόσθετηπαρέμβαση (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) λόγω της ειδικότερης φύσηςτης (Παϊσίδου σ 47) Για τα ζητήματα του τρόπου άσκησης τηςαξίωσης επίδειξης πράγματος στο πλαίσιο εκκρεμούς κύριαςδίκης βλ αναλυτικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 19 και 22∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) όπ 19 Το δικόγραφο της αγωγής πρέπει να περιέχει τιςπροϋποθέσεις που θεσπίζει το άρθρο 902 ΑΚ δηλαδή περιγραφήτων κρίσιμων πραγματικών περιστατικών ρητή αναφορά τηςκατοχής του εγγράφου από τον εναγόμενο (αλλιώς απόρριψη ΑΠ2091994 ΕΕΝ 1995 195∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΑΠ9532002 ΝΟΜΟΣ ΑΠ 10731973 ΝοΒ 22 (1974) 758 επ∙ ΜΠρΘεσ15481991 Αρμ 1991 762 επ με σημείωμα ΣΤ-Γ χωρίς καν ναείναι υποχρεωμένο το δικάζον δικαστήριο να αποφανθεί επrsquo αυτούτου αιτήματος∙ βλ ακόμη ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΜΠρΠατρ 1182004 ΕΕργΔ 2004 474 επ∙ ΜΠρΑθ1292005 Αρμ 2005 886 επ = ΕπισκΕΔ 2005 217∙ ΜΠρΧαν 392006ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ Πρβλ ακόμη ΠΠρΡοδ 922004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ κατά τηνοποία η αοριστία δεν μπορεί να αναπληρωθεί laquoαπό το λόγο ότικατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων ο διάδικος μπορεί ήπρέπει να κατέχει το έγγραφο αυτόraquo∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19(1971) 1472 επ [τα έγγραφα βρίσκονται στα χέρια του

19

ανακριτή απορρίπτει]) Το ίδιο ισχύει βέβαια και όταν ηεπίδειξη ζητείται από τον εναγόμενο με τις προτάσεις (ΠΠρΑθ73151996 ΕπισκΕΔ 2002 763) Υποστηρίζεται πάντως εύλογα πωςστις περιπτώσεις υποχρεωτικής τήρησης επαγγελματικών βιβλίων ηκατοχή τεκμαίρεται στο πρόσωπο του καθrsquo ου (Στοϊκός σ 32)στοιχείο που θα μπορούσε σε ένα δεύτερο επίπεδο να οδηγήσει σεεπανεξέταση της στάσης της νομολογίας στο ζήτημα τηςαοριστίας Σε περίπτωση αιτιολογημένης άρνησης πρέπει νααποδεικνύεται η κατοχή του εγγράφου στα χέρια του εναγόμενουκαι το σχετικό βάρος απόδειξης φέρει ο ενάγων (ΑΠ 3981959 ΝοΒ7 (1959) 1248∙ ΑΠ 71966 ΝοΒ 14 (1966) 653∙ ΕφΑθ 61171982ΝοΒ 30 (1982) 1489 επ [1492] Παράλειψη πάντως τουδικαστηρίου της ουσίας να αποφανθεί στην αίτηση για επίδειξηεγγράφων θεμελιώνει το λόγο αναιρέσεως του άρθρου 559 αρ 9ΚΠολΔ υπό την προϋπόθεση ότι η αίτηση αυτή ήταν παραδεκτή καισύννομη (βλ σχετικά ΑΠ 6812007 ΝΟΜΟΣ laquohellipτουτέστιν να γίνεταιεπίκληση της κατοχής του εγγράφου από τον αντίδικο να προσδιορίζεται σαφώς τοέγγραφο και το περιεχόμενο του και να εκτίθενται περιστατικά από τα οποία ναπροκύπτει το έννομο συμφέρον του αιτούντος δηλαδή ότι το έγγραφο είναιπρόσφορο προς άμεση ή έμμεση απόδειξη λυσιτελούς ισχυρισμού του αιτούντος ήπρος ανταπόδειξη τέτοιου ισχυρισμού του αντιδίκου τουraquo Βλ και ΑΠ18572005 ΕλλΔνη 2006 469 επ ΑΠ 7852007 ΝΟΜΟΣ οι οποίεςέκαναν δεκτό σχετικό λόγο αναίρεσης)

Επιπρόσθετα απαιτείται και στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 24∙ Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 611 επ∙ διαφορετικά απόρριψη ΑΠ 3921977 ΝοΒ 25(1977) 1364 [μη επίκληση περιστατικών που το στοιχειοθετούνσε σχέση με το έγγραφο οδηγεί σε απαράδεκτο] ΑΠ 5381977 ΝοΒ26 (1978) 187 ΑΠ 10452004 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ΠΠρΠειρ 1361997 ΔΕΕ 1997 573) Το βάρος απόδειξης τωνανωτέρω φέρει ασφαλώς ο ενάγων (Ράμμος ΑρχΝ 1955 266∙ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 303 ΑΠ 14941987 ΕΕΝ 1988 814)Ο εναγόμενος διαθέτει ευρύ πεδίο άρνησης της αγωγής δυνάμενοςνα προβάλει σειρά ισχυρισμών όπως τη μη κατοχή του εγγράφουτην αμφισβήτηση του δικαιώματος ή της ύπαρξης εννόμουσυμφέροντος του ενάγοντος κλπ (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) 20 Το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο ενάγων στο πλαίσιοτης δίκης που ανοίγεται εδώ εντοπίζεται στο βαθμό ακρίβειαςτου προσδιορισμού του επίμαχου εγγράφου Πρόκειται για ένακατεξοχήν ζήτημα αοριστίας του δικογράφου Επικρατεί η άποψηπου απορρίπτει την αγωγή στη βάση της αοριστίας όταν σε αυτήγίνεται γενική αναφορά όλων των εγγράφων που έχει στην κατοχήτου ο εναγόμενος ή όλων των εγγράφων που περιέχονται σεκάποιον φάκελο βιβλίο ή αρχείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 25με παραπομπές σε σχετική νομολογία) Η θεμελίωση της σχετικήςκρίσης εδράζεται σε τρία κυρίως επιχειρήματα Πρώτον στην

20

κατοχύρωση του δικαιώματος αντίκρουσης του εναγόμενου οοποίος πρέπει να γνωρίζει επακριβώς για ποιο έγγραφο καλείταινα λογοδοτήσει∙ δεύτερον στην ευχερή απονομή τουδικαιοδοτικού έργου καθώς το δικαστήριο θα αδυνατεί ναδιατάξει αποδείξεις εφόσον δεν έχει λάβει χώρα σαφήςπροσδιορισμός του επίδικου εγγράφου∙ και τρίτον στηδιασφάλιση της διαδικασίας αναγκαστικής εκτέλεσης η οποίαπροϋποθέτει διατακτικό απόφασης με πλήρη σαφήνεια ως προς τοσυγκεκριμένο έγγραφο (βλ αντί πολλών Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ25∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ∙ΠΠρΜυτ 11997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ Πρβλ όμως Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 685 επ)

Μολαταύτα laquoη λεπτή κόκκινη γραμμήraquo ανάμεσα στο ορισμένοκαι την αοριστία του δικογράφου έχει ταλανίσει την επιστήμη(βλ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 597 επ όπου και δικαιοσυγκριτικέςπαρατηρήσεις∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 25 τον ίδιο ΔίκαιοΑποδείξεως σ 248 επ ο οποίος υπογραμμίζει την εξατομίκευσητου εγγράφου και δεν θέτει ως sine qua non όρο τον ειδικότεροπροσδιορισμό του∙ Σύμφωνη με την αντίληψη αυτή η ΕφΘεσ11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ όμοια η ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ2004 1030∙ πρβλ εδώ και Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 429 επ καιΣτοϊκό σ 35 επ όπου υπογραμμίζεται - ειδικά για ταεπαγγελματικά βιβλία ndash το ανεφάρμοστο των νομολογιακώνεπιταγών όταν πρόκειται για τήρηση βιβλίων σε ηλεκτρονικήμορφή) 21 Στη νομολογία επικρατεί πάντως μια ξεκάθαρη τάσηαπόρριψης αγωγών λόγω αοριστίας εφόσον δεν έχει λάβει χώραειδικός προσδιορισμός του εγγράφου και αναφορά τουπεριεχομένου τους (ΑΠ 17711988 ΕΕΝ 1989 850 [βιβλιάριοενσήμων ΙΚΑ]∙ ΑΠ 5081993 ΕλλΔνη 1994 1299∙ ΕφΑθ 24562002 Δ33 (2002) 658 ΕφΘεσ 18522003 Αρμ 2004 1155∙ ΕφΠειρ4371996 ΔΕΕ 1996 697∙ ΕφΠειρ 11571996 ΔΕΕ 1997 723∙ ΠΠρΡεθ1032000 DE LEGE 2005 83∙ ΜΠρΑθ 173921997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ127071999 ΕΕμπΔ 1999 751∙ ΜΠρΑθ 15152005 ΔΕΕ 2005 571∙ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ [αοριστία λόγω μη αναφοράςσελίδων εμπορικού βιβλίου]∙ ΕφΛαρ 2121974 Δ 6 (1975) 716 επ(717 επ)∙ ΜονΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257 επ∙ ΜΠρΘεσ49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ [ατομικώς και ακριβώς ναπεριγράφεται το περιεχόμενο και ο αριθμός η ποσότητα τωνσελίδων]∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650) [ούτεχονδρικώς δεν προσδιορίζεται το περιεχόμενό των εγγράφων]∙ ΑΠ15651998 ΔΕΕ 1999 491 [τιμολόγια έγγραφα μεταφοράςεμπορευμάτων]∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΕφΛαρ 292002ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΜΠρΑθ 97192000 ΕπισκΕΔ 2001 1148 επ[αποφάσεις ΔΣ και ΓΣ τιμολόγια δελτία αποστολής εμπορικά

21

βιβλία]∙ ΑΠ 9532002 ΝΟΜΟΣ [καταστάσεις προσωπικού θεωρημένεςαπό την Επιθεώρηση Εργασίας]∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ [καταστάσειςηχογραφημάτων τμήμα βιβλίου αποθήκης]∙ΕφΑθ 146981988 ΕλλΔνη1993 1366 [στελέχη αποδείξεων αποθήκης]∙ ΕφΑθ 17411994ΕλλΔνη 1995 1261∙ ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141 [φάκελοςνοσηλευθέντος προσώπου]∙ ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ∙ ΠΠρΑθ13261989 ΑρχΝ 1989 468)∙ ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ= ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ [κίνηση τραπεζικών λογαριασμών]∙ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ [φύλλα μητρώου και λοιπέςκαταστάσεις πιστωτικού ιδρύματος]∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ[βεβαίωση εργοδότη με αναφορά σε συγκεκριμένη νομοθετικήρύθμιση]∙ ΕφΑθ 31501969 ΝοΒ 18 (1970) 445 επ (446)∙ ΠρΑθ10461968 ΝοΒ 16 (1968) 652 επ∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32(1984) 1575∙ για περαιτέρω νομολογία βλ Παϊσίδου σ 136 υπ192 Υπάρχουν πάντως και αποφάσεις που έκαναν δεκτό το σχετικόαίτημα (βλ ΑΠ 2821971 ΝοΒ 19 (1971) 872 επ [απορρίπτειμερικά (βιβλιάριο δανείων και χαρτόδεμα) αλλά κάνει δεκτή τηναίτηση ως προς τραπεζικό βιβλιάριο] ΜΠρΑθ 17332000 ΔΕΕ 2000746 επ η οποία διέταξε την επίδειξη (και χορήγησηαντιγράφων) όλων των οικονομικών καταστάσεων που εμφανίζουντις μηνιαίες εισπράξεις του καθrsquo ου φροντιστηρίου καθώς καιτου μαθητολογίου του που αναφέρονται στο χρονικό διάστημα απόΣεπτεμβρίου 1996 μέχρι τέλους Δεκεμβρίου 1999 προκειμένου ηαιτούσα να ασκήσει τα εκ της συμβάσεως δικαιόχρησης απορρέονταδικαιώματά της∙ ΜΠρΑθ 222961995 ΔΕΕ 1996 597 επ∙ ΜΠρΚατ8591999 ΔΕΕ 2000 75 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2000 123 επ [επίδειξητου συνόλου αλληλογραφίας])22 Ο ισχυρός αντίλογος προσάπτει στην κρατούσα γνώμη τηνπαραβίαση των άρθρων 6 sect 1 και 13 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ (βλ ήδηΓέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 120 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 687 επ και αναλυτικά Παϊσίδου σ 57 επ) καιεισηγείται το χαρακτηρισμό του δικογράφου ως ορισμένου laquoόταντα αιτούμενα έγγραφα περιγράφονται με τρόπο που επιδέχεταιεξειδίκευση και εξατομίκευση και υπάρχει αντικειμενικήαδυναμία του αιτούντος να τα προσδιορίσει εκ των προτέρωνεπακριβώςraquo (Μανιτάκης ΕλλΔνη 2003 365 επ όπου και πλήθοςαποφάσεων του ΕΔΔΑ (369 επ) 371 επ∙ όμοια και ο ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 621 επ που κάνει λόγο για laquoασφυκτικέςraquo καιlaquoυπέρμετρα αυστηρέςraquo προϋποθέσεις (σ 623) οι οποίες οδηγούνστην κατάλυση των θεμελιακών δικαιωμάτων που προστατεύονταιαπό τις ανωτέρω διατάξεις (όμοια και ο Νίκας 537 laquoαπαίτηση hellipδυσβάστακτη hellip για τον αιτούνταraquo) ενώ και ο Γιακουμήςυπογραμμίζει ότι η laquoη πρακτική αυτή που αχρηστεύει σε μεγάλοβαθμό τη χρησιμότητα του θεσμούhellip φθάνει δυστυχώς μέχριακροτήτωνraquo (Γιακουμής Δ 27 (1996) 518 επ όπου και πολύενδιαφέρουσες αναφορές στη γερμανική και αυστριακή ρύθμιση)

22

Υπερβολική αυστηρότητα διαπιστώνεται άλλωστε και στο πλαίσιοεξέτασης της ίδιας προβληματικής από την οπτική γωνία τωνεπαγγελματικών βιβλίων (βλ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ308 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 (2002) 687 επ Στοϊκόσ 35 επ με περαιτέρω παραπομπές) Μολαταύτα το Ακυρωτικόμας αποφάνθηκε πρόσφατα ότι laquohellipοι εισαγόμενες από τη διάταξη του άρθρου902 ΑΚ προϋποθέσεις για την άσκηση αγωγής επιδείξεως εγγράφων δεν περιορίζουνστον πυρήνα του το δικαίωμα του προσώπου να προσφύγει στο δικαστήριο και ναζητήσει με τον τρόπο αυτό ανάλογη δικαστική προστασία και επομένως δενδημιουργείται αντίθεση στις μνησθείσες διατάξεις της ΕΣΔΑ και του Συντάγματοςraquo(ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 πρβλ και ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 659 επ με κριτικές παρατηρήσεις Μπέη 661 επ = ΕΕμπΔ2002 331 επ όπου και σύμφωνη (προς την απόφαση) γνωμοδότησηΡόκα 336 επ [342 επ])23 Η τοπική αρμοδιότητα καθορίζεται στη γνωστή δικαιοδοτικήβάση της κατοικίας του φυσικού ή της έδρας του νομικούπροσώπου που κατέχει το επίδικο έγγραφο (Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 21 όπου και σχετική νομολογία∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ19 (1971) 491 επ) χωρίς να αποκλείεται πάντως και ηεπιστράτευση της δωσιδικίας της συνάφειας (ειδικότερα βλΝικολόπουλο άρθρ 902 αρ 21 τον ίδιο Δίκαιο Αποδείξεως σ247) Κατά την κρατούσα άποψη καθrsquo ύλην αρμόδιο δικαστήριοείναι (λόγω του μη αποτιμητού της αξίωσης σε χρήμα) και πάλιτο Πολυμελές Πρωτοδικείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 20∙Παϊσίδου σ 47 και υπ 63 όπου πλήθος παραπομπών∙ ΑΠ16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΕφΚερκ 321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ)με παρατηρήσεις Σταματόπουλου ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971)491 επ) Ωστόσο υποστηρίζονται και αποκλίνουσες απόψεις (υπέρτης αρμοδιότητας του Ειρηνοδικείου προς εκδίκαση με βάση τηδιαδικασία μικροδιαφορών λόγω της φύσης του αντικειμένου τηςαξίωσης δηλαδή του εγγράφου Μπέης Δ 11 (1980) 198∙Γιακουμής Δ 27 (1996) 519 Αντίθετοι οι Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 20 Παϊσίδου σ 48 που αμφισβητούν την ερμηνευτικήσύλληψη της έννοιας του αντικειμένου της δίκης) Επίσηςσποραδικά η νομολογία θεώρησε ως αρμόδιο το Μονομελές Πρκείολόγω της ειδικής διαδικασίας στο πλαίσιο της οποίαςυποβλήθηκε το σχετικό αίτημα (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972)1463 [πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας άρα εφαρμογή 17 sect 2 ΚΠολΔ]ΕιρΑθ 29861980 Δ 12 (1981) 176 επ [παραπέμπει στο ΜονΠρ(εργατικές διαφορές) λόγω συνάφειας με την κύρια αγωγή]24 Όπως και στο πλαίσιο εξέτασης του άρθρου 901 ΑΚ έτσι καιεδώ σημειώνεται η εφαρμογή της τακτικής διαδικασίας (ΡάμμοςΑρχΝ 1955 265 ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451 αρ 5)που συνεπάγεται τη διεξαγωγή της δίκης με βάση τουςαντίστοιχους κανόνες απόδειξης (Κρουσταλάκης Δ 1 (1970) 648

23

επ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 επ Γκόγκας Δ 18(1987) 826 για τις λεπτομέρειες αναφορικά με την επιρροή τωνάρθρων 450 επ ΚΠολΔ στο στάδιο της αποδεικτικής διαδικασίαςβλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 16 επ) Έχει κριθεί πως το άρθρο670 ΚΠολΔ δεν αποτελεί κώλυμα έκδοσης απόφασης περί επίδειξηςεγγράφων κατά το άρθρο 451 ΑΚ (ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566επ Contra ΕφΑθ 33671979 ΝοΒ 28 (1980) 796 ΕφΑθ 76441982ΝοΒ 31 (1983) 73 επ (74) [για τα άρθρα 637-646 ΚΠολΔ])

24

25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στηνπρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιοικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγοςείναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του ΠολυμελούςΠρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία ανσυνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη τηνκύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται ταθεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικάαπόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ= Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ)θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω τωνεγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη καιμετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) τηνεπιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού τωνασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχωναποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετεςπαρατηρήσεις Μπέη ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27(1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982)201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατάτης επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψηασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτησητης κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής πουσκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004)1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησηςφέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικαμέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέηυποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo

25

αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (ΜπέηςΔ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όριατης προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτήυιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27(1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΑθ256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27(1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης τηςδικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρεπίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριολόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίουζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά τοουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει τηναπόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ οίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωσηάσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερώναπό την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρωνπροϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιοτης επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264επ)26 Η απόφαση που εκδίδεται αναπτύσσει τις συνήθεις έννομεςσυνέπειες κάθε δικαστικής απόφασης και προσβάλλεται με ένδικαμέσα σύμφωνα με τα γενικώς ισχύοντα (Γέσιου-Φαλτσή ΔίκαιοΑποδείξεως σ 308 Γιακουμής Δ 27 (1996) 523) Σχετικά με τηνεκτέλεση της απόφασης περί επίδειξης εφαρμόζονται τα άρθρα 941και 946 ΚΠολΔ (βλ σχετικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 32∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 452 αρ 1 Γιακουμή Δ 27(1996) 521 επ Παϊσίδου σ 52 επ και 242 επ∙ ΑΠ 6182003ΕλλΔνη 2003 1288∙ ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ 2004 1030∙ ΕφΚερκ321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ) με παρατηρήσειςΣταματόπουλου ∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ ΜΠρΑθ28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463∙ ειδικά για την επίδειξηεπαγγελματικών βιβλίων βλ Στοϊκό σ 32 επ) που αξιώνουντουλάχιστον προσωρινή εκτελεστότητα ενώ το αίτημαπροσωποκράτησης προϋποθέτει βέβαια τελεσιδικία της σχετικήςαπόφασης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31)

Άρθρο 903 -Πώς γίνεται

Η επίδειξη του πράγματος η του εγγράφου γίνεται στον τόπο όπου βρίσκεται κατά το χρόνο της αίτησης εκτός αν ο ένας ή ο άλλος αξιώσει για σπουδαίο λόγο την επίδειξη αλλούΟ κίνδυνος και οι δαπάνες της επίδειξης βαρύνουν εκείνον που την αξιώνει

26

Ο κάτοχος μπορεί να αντιτάξει άρνηση εφόσον δεν προκαταβάλλονται οι δαπάνες και δεν παρέχεται ασφάλεια για ενδεχόμενη ζημία

Α Η ρύθμιση της έννομης σχέσης επίδειξης πράγματος ή εγγράφου

1 H διάταξη του άρθρου 903 ΑΚ εφαρμόζεται τόσο στηνεπίδειξη πράγματος όσο και εγγράφου είναι δηλαδήσυμπληρωματική ρύθμιση των άρθρων 901 και 902 Οι συντάκτεςτου Κώδικα εμπνεύστηκαν τη ρύθμιση από την sect 911 γερμΑΚ και τοάρθρο 86 sect 4 και 5 του γαλλοϊταλικού Κώδικα Ενοχών Εδώ ονομοθέτης εξειδικεύει τον τόπο υλοποίησης του δικαιώματος (sect1) ρυθμίζει τα ζητήματα της κατανομής του κινδύνου και τωνεξόδων επίδειξης (sect 2) και προβλέπει δυνατότητα εναντίωσηςτου κατόχου του εγγράφου υπό την προϋπόθεση συνδρομήςσυγκεκριμένων προϋποθέσεων (sect 3) Πρόκειται πάντως για διάταξηενδοτικού δικαίου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 1∙ ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 2∙ Παϊσίδου σ 51 επ)

Ι Διεξαγωγή της επίδειξης

2 Οι λεπτομέρειες που αφορούν στον τον τόπο επίδειξηςκαθορίζονται στην πρώτη παράγραφο Με βάση τη ρύθμιση δύοείναι οι νοητοί τόποι Κατά κανόνα αυτή θα λαμβάνει χώρα στοντόπο που βρίσκεται το έγγραφο Ως τόπος δεν πρέπει πάντως ναγίνεται αντιληπτός ο συγκεκριμένος χώρος που βρίσκεται τοαντικείμενο αλλά γενικότερα η τοπική περιφέρεια όπως αυτή θαπροσδιορίζεται με βάση τους κανόνες της συναλλακτικής πίστηςκαι των χρηστών ηθών (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 1 ΓεωργιάδηςΑπ όπ αρ 27 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3) Στηνπερίπτωση αυτή μάλιστα μπορεί να διαταχθεί η επιστροφή τουαντικειμένου στην αρχική του τοποθεσία με δαπάνες του κατόχουαν ο τελευταίος προέβη σε μεταφορά του σε χρονικό σημείομεταγενέστερο της υποβολής της αίτησης (Γεωργιάδης Απ όπ αρ27) ενώ δεν αποκλείεται και αξίωση αποζημίωσης σε βάρος τουεφόσον αποδειχθεί δόλος στο πρόσωπο του κατόχου ως προς τημεταφορά του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 5∙Βαθρακοκοίλης όπ)

Κατrsquo εξαίρεση και υπό τον όρο της συνδρομής σπουδαίουλόγου επίδειξη μπορεί να ζητηθεί και σε άλλον τόπο (με ρητήαίτηση η οποία θα προσδιορίζει τον τόπο αυτόν ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3α) ο οποίος δεν προσδιορίζεται στηδιάταξη αλλά θα καθορίζεται από τις περιρρέουσες περιστάσειςτης υπόθεσης Το σχετικό αίτημα μπορούν μάλιστα να υποβάλουναμφότερα μέρη Απαιτείται πάντως συγκεκριμενοποίηση του τόπουστο δικόγραφο (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 2) Υπό την αόριστηέννοια του σπουδαίου λόγου δύνανται να ενταχθούν διάφορεςπεριστάσεις όπως σοβαροί λόγοι υγείας των μερών

27

διαπροσωπικές έριδες που καθιστούν δυσχερή ή οχληρή την επαφήτων μερών (Ζέπος σ 681) αλλά και λόγοι που άπτονται τηςιδιοσυστασίας του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 6(εύθραυστον δυσμετακόμιστον πολύτιμον)∙ Νικολόπουλος άρθρ903 αρ 1∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 28 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 3α) Σε περίπτωση που δεν ευδοκιμήσει το σχετικόαίτημα διατάσσεται η επίδειξη στον τόπο που εξαρχής βρισκόταντο αντικείμενο κατά το χρόνο υποβολής της αίτησης (Αποστολίδηςάρθρ 903 αρ 2) 3 Αντίθετα ο τρόπος επίδειξης δεν ρυθμίζεται στο νόμο(πρβλ Στοϊκό σ 34 επ και Παϊσίδου σ 138 επ για τοειδικότερο ζήτημα του τρόπου επίδειξης των επαγγελματικώνβιβλίων) Επικρατεί η άποψη κατά την οποία για την αναζήτησητου κατάλληλου τρόπου επίδειξης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οιαρχές της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών(Βαρυπομπιώτης ΕΕΝ 40 (1973) 92 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 26Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) καθώς επίσης η φύσητου αντικειμένου και η έννοια της επίδειξης (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 3) Σε κάθε περίπτωση πάντως επίδειξη δενισοδυναμεί με χρήση του πράγματος (Μαντζούφας σ 484) ή καιαπόδοσή του (Νικολόπουλος Δίκαιο Αποδείξεως σ 250) Δύναταιέτσι να υλοποιηθεί το δικαίωμα με την οπτική (ολική ή μερική)εξέταση θεώρηση του πράγματος εγγράφου ή και τη λήψηαντιγράφου (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31∙ Παϊσίδου σ 52 καισ 126 επ όπου και έρευνα περί της διακριτικής ευχέρειας τουδικαστή να διατάξει και την προσκόμιση του πρωτότυπου ανάλογαμε τις περιστάσεις της εκάστοτε διαφοράς∙ ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ20 (1972) 1463 [αντίγραφο πρακτικού ΓΣ πολυκατοικίας]∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ νέα αίτηση για λήψη τωνίδιων αντιγράφων που χορηγήθηκαν στο πλαίσιο της πρώτηςαπόφασης απορρίπτεται λόγω έλλειψης εννόμου συμφέροντοςΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) ή φωτογράφησης του εγγράφου(Μαντζούφας σ 485) δεν αποκλείεται όμως να απαιτείται γιατην ολοκληρωμένη εκπλήρωση της αξίωσης επίδειξης και η εξέτασήτου με τη χρήση και άλλων αισθήσεων όπως για παράδειγμα τηςόσφρησης ή ακόμη και της γεύσης υπό την αυτονόητη ωστόσοπροϋπόθεση της μη χειροτέρευσης του ίδιου του πράγματος(Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 11∙ Γεωργιάδης Απ όπ) Το ίδιο ισχύεικαι για τον αποχωρισμό συστατικού του πράγματος χωρίς τονοποίον δεν είναι εφικτή η επίδειξη (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 12)Δεν αποκλείεται τέλος η ενάσκηση του σχετικού δικαιώματος όχιαυτοπροσώπως από τον αιτούντα αλλά από το δικαστήριοπραγματογνώμονα (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 8∙ Καυκάς σ 627 οοποίος αναφέρεται σε laquoεμπειροτέχνηraquo) ή και αντιπρόσωπό του(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) ο οποίος διαθέτειειδικές γνώσεις πχ της γλώσσας σύνταξης του εγγράφου (Ζέπος

28

σ 680 υπ 2) ενώ και ο υπόχρεος μπορεί να εκπληρώσει τηνυποχρέωσή του μέσω αντιπροσώπου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 10)Τέλος σε περίπτωση επίδειξης επαγγελματικούεμπορικούβιβλίου η εξέταση από τον αιτούντα περιορίζεται στοσυγκεκριμένο τμήμα που ζητήθηκε και όχι σε επεξεργασία τουσυνόλου των εγγραφών (Καυκάς σ 628∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 9)

Στην περίπτωση λήψης αντιγράφου ο ενάγων δύναται να ζητήσειεπίδειξη του πρωτότυπου και αναπαραγωγή του ενώπιόν του προςαποφυγή παρείσφρησης πλαστογραφίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ13∙ Παϊσίδου σ 127) Σημειώνεται ακόμη πως επίδειξη δενισοδυναμεί με την απλή πρόσβαση του αιτούντος στο αρχείο τουυπόχρεου Ο τελευταίος έχει καθήκον να παραδώσει το έγγραφοστα χέρια του δικαιούχου και όχι να τον εξαναγκάσει σεαναζήτησή του από έναν ευρύτερο αριθμό εγγράφων (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 10 in fine) 4 Τέλος μνείας χρήζει και η με βάση το άρθρο 232 sect 1 γ΄ΚΠολΔ δυνατότητα (βλ εδώ ΑΠ 17921983 Δ 16 (1985) 652 Δενυποχρεούται ο δικαστής να πράξει τα προβλεπόμενα απορρίπτεισχετικό λόγο αναίρεσης) προσαγωγής του εγγράφου κατά τησυζήτηση (βλ εφαρμογή της ρύθμισης από ΑΠ 6651971 ΝοΒ 20(1972) 219 ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22 (1974) 1076) η οποία όμωςυπόκειται σε εντελώς διαφορετικές προϋποθέσεις από αυτές τουάρθρου 902 ΑΚ και αποτελεί ουσιαστικά προστάδιο της αγωγήςτου άρθρου 902 ΑΚ σε περίπτωση μη συμμόρφωσης του υπόχρεου(αναλυτικά βλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 34∙ Παϊσίδου σ 205επ∙ ΜΠρΑθ 29741987 ΕλλΔνη 1989 939∙ ΜΠρΠειρ 7871995ΕΤρΑξΧρΔ 1999 684 επ)

ΙΙ Κίνδυνος και δαπάνες της επίδειξης

1 Κίνδυνος

5 Η υλοποίηση του δικαιώματος επίδειξης δεν αποκλείεται ναέχει ως συνέπεια την έκθεση του αντικειμένου σε πιθανούςκινδύνους Σε αυτές μπορούν να συγκαταλεχθούν οι ειδικότερεςφυσικές συνθήκες που επικρατούν κατά το χρόνο επίδειξης οτρόπος εξέτασης του αντικειμένου αλλά και η πιθανή μεταφοράτου Ο νόμος εύλογα λοιπόν κατανέμει τον κίνδυνο σε βάρος τουαιτούντος ο οποίος άλλωστε είναι εκείνος που επιδιώκει τηνεπίδειξη προς ικανοποίηση ίδιων εννόμων συμφερόντων(Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 30Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 6∙ Παϊσίδου σ 52)6 Στην έννοια του κινδύνου υπάγεται συνεπώς κάθε τυχαίογεγονός (πχ χειροτέρευση ή καταστροφή του πράγματοςΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 903 αρ 6) που σχετίζεται άμεσα ήέμμεσα με την υλοποίηση του σχετικού δικαιώματος (Μαντζούφαςσ 486 υπ 15) όχι όμως και εκείνα που συναρτώνται με τη

29

φύση του προς επίδειξη αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 13Γεωργιάδης Απ όπ)

Ενδεχόμενη επέλευση του κινδύνου θα συνεπάγεται τηνυποχρέωση αποκατάστασης κάθε θετικής και αποθετικής ζημίας σεβάρος του αιτούντος την επίδειξη και υπέρ όλων των προσώπωνπου μπορούν να στοιχειοθετήσουν την ύπαρξη δικαιώματος στοαντικείμενο (κύριος κάτοχος τρίτος) (Γεωργιάδης Απ όπ)

2 Δαπάνες

7 Ως λογικό επακόλουθο της ανάληψης του κινδύνουπροβλέπεται και η επιβάρυνση του αιτούντος και με τις σχετικέςδαπάνες επίδειξης η μορφή των οποίων δύναται να ποικίλλειπχ δαπάνες αποχωρισμού συστατικού του πράγματος έξοδαμετάβασης στον τόπο που βρίσκεται το πράγμα ή μεταφοράς τουτελευταίου στον τόπο που πρέπει να επιδειχθεί (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 31) καθώς και δαπάνεςέκδοσης αντιγράφων ιδίως σε περίπτωση χορήγησης αποσπασμάτωνεμπορικών βιβλίων που μπορούν να ανέρχονται σε εκατοντάδεςσελίδων (Παϊσίδου σ 129) Το ύψος τους καθορίζεται σεπερίπτωση διαφωνίας των μερών από το δικαστήριο (Καυκάς σ630)

3 Δικαίωμα άρνησης του κατόχου

8 Στην τρίτη παράγραφο θεσπίζεται δικαίωμα του κατόχου νααντιτάξει άρνηση ενόσω ο αιτών δεν διασφαλίζει προκαταβολικάδηλαδή πριν από την επίδειξη (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 4∙Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 3) τον κάτοχο έναντι ενδεχόμενων ζημιώντου αντικειμένου Το ύψος τους θα καθοριστεί από τοδικαστήριο στη βάση των άρθρων 162 επ ΚΠολΔ χωρίς πάντως νααποκλείεται και συμφωνία των μερών (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 9) Δεν πρόκειται για άρνηση υπό τη δικονομική-στενή έννοια του όρου (στη διευκρίνιση αυτή προβαίνει οΝικολόπουλος άρθρ 903 αρ 6) αλλά για έκφανση της ένστασηςπίσχεσης (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 8∙ Παϊσίδου σ52 υπ 81) Ισχύουν δηλαδή όσα προβλέπονται στο άρθρο 325 Τοσχετικό δικαίωμα του κατόχου προβάλλεται παραδεκτά και με τηνανακοπή του άρθρου 933 ΚΠολΔ στο στάδιο της αναγκαστικήςεκτέλεσης με δεδομένη τη μη εφαρμογή του άρθρου 330 ΚΠολΔ στησυγκεκριμένη περίπτωση (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 7 ΓεωργιάδηςΑπ όπ 32 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 10)Υποχρέωση πάντως του αιτούντος να προβεί σε καταβολή τωνσχετικών εξόδων ήδη στο στάδιο υποβολής της αίτησης δενυπάρχει (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 14∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ903 αρ 7) Κατά συνέπεια δεν πάσχει αοριστία το δικόγραφοτης αίτησης όταν δεν μνημονεύεται η προκαταβολή των δαπανών ήη παροχή ασφάλειας (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ όπ αρ 8)

30

Πρέπει ακόμη να αναφερθεί και άλλη μια περίπτωσηεπιτρεπτής άρνησης του κατόχου προς επίδειξη η οποία πηγάζειαπό την αρχή της καλής πίστης παρέχοντας στον κάτοχο τοδικαίωμα άρνησης όταν θίγονται ή κινδυνεύουν δικά του έννομασυμφέροντα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 30)9 Άρνηση επίδειξης προβλέπουν και τα άρθρα 450 sect 2 και 452sect 3 ΚΠολΔ (αναλυτικά ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 450 αρ5) τα οποία εφαρμόζονται αναλογικά και στο πλαίσιο των άρθρων901 επ ΑΚ (Παϊσίδου σ 55 υπ 92 και αναλυτικά σ 163επ) Η σχετικά νομολογία είναι πλούσια (ενδεικτικά βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ) Κρίθηκε ότι δεν συντρέχει σπουδαίος λόγος άρνησηςεπίδειξης χορήγησης αντιγράφου της έκθεσης εκτίμησης τηςεπιτροπής του άρθρου 15 νδ 7971971 (ΠρΛαμ 7321975 ΑρχΝ1975 53) Απορρίφθηκε εξάλλου ισχυρισμός περί καθήκοντοςεχεμύθειας προσωπικού ΟΤΕ (ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491επ) Επίσης δεκτή έγινε Αγωγή επίδειξης εγγράφου μεπεριεχόμενο το ιατρικό ιστορικό της αποβιώσασας συζύγου τουενάγοντος με παράλληλη απόρριψη του επικαλούμενουεπαγγελματικού απορρήτου που προβλήθηκε από το εναγόμενονοσοκομείο (ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141)∙ αγωγή επίδειξηςκαι λήψης αντιγράφων ληξιαρχικών καταστάσεων γεννήσεων παράτο επικαλούμενο απόρρητο από την πλευρά του εναγόμενου ΟΤΑ(ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999 225 επ)∙ αίτηση επίδειξηςάδειας καντίνας και της σχετικής γνωμάτευσης της αρμόδιαςνομαρχιακής υπηρεσίας (με παράλληλη απόρριψη του ισχυρισμούτου καθrsquo ου περί προστασίας απορρήτου ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ1998 816) καθώς και αίτημα επίδειξης κίνησης ή σύμβασηςτραπεζικού λογαριασμού παρά το επικαλούμενο τραπεζικόαπόρρητο (ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΘεσ 246791997Αρμ 1997 1278 επ∙ βλ και ΕφΑθ 14831976 ΝοΒ 24 (1976)444) Αντίθετα απορρίφθηκαν αιτήσεις επίδειξης πορίσματοςτραπεζικού ελέγχου λόγω επαγγελματικού φορολογικού υπηρεσιακού απορρήτου (ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708 μεπαρατηρήσεις Νικολαΐδη∙ ΠΠρΑθ 101311991 ΝοΒ 41 (1993) 532 επΑπορριπτέα κρίθηκε εξάλλου αίτηση επίδειξης εσωτερικήςαλληλογραφίας δημόσιας υπηρεσίας (ΠρΑθ 10461968 ΝοΒ 16(1968) 652 επ) Αναλυτικά βλ Παϊσιδου σ 176 επ Πρβλσχετικά και τον προβληματισμό του Γιακουμή Δ 27 (1996) 525)

ΙΙΙ Ευθύνη του υπόχρεου προς επίδειξη

10 Καταληκτικά πρέπει να σημειωθεί πως η ενδεχόμενηαδικαιολόγητη άρνηση συμμόρφωσης του κατόχου με όσα επιτάσσειη σχετική δικαστική απόφαση οδηγεί στην εφαρμογή του άρθρου366 ΚΠολΔ μέσω του παραπεμπτικού κανόνα του άρθρου 452 sect 2ΚΠολΔ (Μπέης άρθρ 452 αρ 3 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως

31

σ 310∙ βλ ενδεικτικά ΑΠ 7811974 ΝοΒ 23 (1975) 328 επ ΑΠ12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 και ειδικά ως προς τοειδικότερο ζήτημα της κατανομής του βάρους απόδειξης ΑΠ7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ [567] ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22(1974) 1076 [δε συνεπάγεται ανεπίτρεπτη μεταβολή του βάρουςαπόδειξης η εφαρμογή του άρθρου 366 μέσω 452 sect 2] Πρβλ τέλοςΑΠ 12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 [δυνατή κατrsquo ανέλεγκτη κρίσηη συναγωγή σιωπηρής ομολογίας κατrsquo εφαρμογήν 366]) ενώ δεναποκλείεται και η καταδίκη του σε αποκατάσταση κάθε περαιτέρωζημίας που συναρτάται με την άρνηση επίδειξης με βάση τιςδιατάξεις περί μη εκπλήρωσης της παροχής (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ2∙ Γεωργιάδης Απ όπ 33) Αν πάντως επέλθει πλήρης ικανοποίησητου ενάγοντος ο τελευταίος δεν μπορεί να επανέλθει με νέααγωγή βασιζόμενη στην αρχική του αξίωση από το πράγμα(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 11 και 902 αρ 11)

32

• 2 Παράλληλα προς τα άρθρα 902-903 εφαρμόζονται εξάλλου και οι διατάξεις των άρθρων 654 (ΕφΑθ 31521972 ΝοΒ 20 (1972) 939 επ με σημείωση Παπαδημητρίου) και 755 στο πλαίσιο της σύμβασης εργασίας και της εταιρίας αντίστοιχα ενώ μνεία πρέπει να γίνει και στα άρθρα 14-16 ΕΝ τα οποία εφαρμόζονται ως προς το ειδικότερο θέμα της επίδειξης εμπορικών βιβλίων (αναλυτικά βλ Στοϊκό σ 30 επ) Αξιομνημόνευτα είναι επίσης τα άρθρα 303-304 και 1201 και 1340 ΑΚ ως παραπλήσιες μορφές της επίδειξης οι οποίες εφαρμόζονται παράλληλα και απόλυτα ανεξάρτητα από τις εδώ εξεταζόμενες ρυθμίσεις
• 3 Από την άλλη πλευρά όλες οι προαναφερόμενες διατάξεις συμπληρώνονται από τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ με τα οποία καθορίζονται οι ειδικότερες δικονομικές κατά κύριο λόγο προϋποθέσεις επίδειξης και εκτέλεσης της απόφασης για την επίδειξη εγγράφων (για το προγενέστερο καθεστώς των άρθρων 429-434 ΠολΔ βλ Παϊσίδου σ 16 επ) Οι μόλις προαναφερόμενες διατάξεις δεν οδήγησαν ούτε σε κατάργηση ούτε σε συρρίκνωση του πεδίου εφαρμογής των ρυθμίσεων του ουσιαστικού δικαίου (η θέση αυτή είναι αδιαμφισβήτητη σε θεωρία και νομολογία βλ Ράμμο ΕρμΑΚ 902 αρ 2∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 2 και 3∙ ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 450 αρ 1 Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1∙ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 608 επ Για τη γενικότερη συζήτηση που προκλήθηκε από τη συνύπαρξη των ουσιαστικών και δικονομικών διατάξεων περί επίδειξης εγγράφων βλ αναλυτικά Παϊσίδου σ 37 επ) Η βασική διάκριση που επικρατεί στην επιστήμη είναι η ακόλουθη Οι διατάξεις του ΑΚ (δηλαδή τόσο η γενική ρύθμιση των άρθρων 902 επ ΑΚ όσο και οι προαναφερόμενες διατάξεις των άρθρων 654 και 755 ΑΚ στις οποίες πρέπει να προστεθούν και αυτές των άρθρων 1200 1201 1339 και 1340 ΑΚ βλ σχετικά Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 υπ 10) εφαρμόζονται ανεξάρτητα από την ύπαρξη εκκρεμούς δίκης ενώ αντίθετα τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ συνδέονται άμεσα με την τελευταία (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) 450 αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 επ Νίκας σ 533 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 246 επ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Κουτσουράδης σ 265 Παϊσίδου σ 35 επ 39∙ ΑΠ 12641983 Δ 15 (1984) 400 με ενημερωτικό σημείωμα Σταματόπουλου∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 ΜΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257∙ Πρβλ όμως Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 609 ο οποίος εισηγείται την ερμηνευτική διαστολή των διατάξεων του ΚΠολΔ ακόμη και όταν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη∙ την κατασκευή αυτή αποκρούει η Παϊσίδου σ 42 και σ 53 επ ειδικά σε σχέση με τη θεμελίωση της αξίωσης και του εννόμου συμφέροντος ενώ παράλληλα απορρίπτει και τη μεταφύτευση των προϋποθέσεων του ΑΚ περί εννόμου συμφέροντος στην αίτηση των άρθρων 450 επ ΚΠολΔ Βλ επίσης την ανάλυση από τους Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 679 επ) Ωστόσο τα προαναφερόμενα πλέγματα διατάξεων εφαρμόζονται αρκετές φορές αναλογικά τόσο στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης όσο και εκτός αυτής (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2 και 17∙ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1) εκεί δηλαδή που υπάρχει ρυθμιστικό κενό
• A Έννοια - Σκοπός
• A Έννοια
• 1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω της οποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στη θεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότητα ποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενων ελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)
• • 4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφων ρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οι προϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικού αιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσι και υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679 Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ 10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979) 563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωση Παπαδημητρίου∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσεις Αντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994 668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτηση γίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δεν εφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]
  • 10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύει περιοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμου συμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δεν πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιας και μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος του αιτούντος
  • 13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά και διαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχει ενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς το συμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τις περισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά τον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναι αναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περί συμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφο πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ 44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτή συστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής και κατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίες συμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τον κάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούν έτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργου δωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχα έγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίων ιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσεις αναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ή βιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται από μέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ 38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτής διορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν το αίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και το σωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπ Επιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή και όταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεση αδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδου σ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωση αυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικά βιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)
  • 25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στην πρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιο ικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγος είναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του Πολυμελούς Πρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία αν συνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη την κύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται τα θεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικά απόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω των εγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη και μετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) την επιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού των ασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ 534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχων αποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ 36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Μπέη∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατά της επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψη ασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτηση της κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ 270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής που σκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησης φέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέη υποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (Μπέης Δ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όρια της προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτή υιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27 (1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27 (1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης της δικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν 1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρ επίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριο λόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίου ζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά το ουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει την απόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ ο ίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωση άσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερών από την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρων προϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιο της επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264 επ)

αρκεί από αυτό να διαπιστώνεται ή να αποδεικνύεται κάποιογεγονός δηλωτικό της επίμαχης έννομης σχέσης (Βάλληνδας σ221 Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)15 Αμφισβητείται αν για την κατάφαση της προϋπόθεσηςαπαιτείται η συμμετοχή του αιτούντος υπό τη μορφή τουδικαιοπρακτούντος (με γνώμονα τη νομοτυπική μορφή τηςρύθμισης υπέρ Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6∙ ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 658 ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 44 (2003) 524 επ∙ ΜΠρΘεσ196982005 Αρμ 60 (2006) 751∙ προς την κατεύθυνση μιαςλιγότερο τυπολατρικής προσέγγισης και σε τελική ανάλυση κατάμε γνώμονα τα άρθρα 6 sect 1 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ ο πυρήνας τωνοποίων θίγεται από την επικρατούσα γνώμη οι Παπαδημητρίου ΔΕΕ8 (2002) 13 επ (16) Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19∙ ΜπέηςΠαρατηρήσεις στην ΕφΑθ 24562002 Δ 33 (2002) 665Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 427 επ) Επιχείρημα υπέρ τηςδεύτερης γνώμης αντλείται και από την παραδοχή της ένταξηςστην εξεταζόμενη περίπτωση και εγγράφων που αποδεικνύουνδιενέργεια αδικοπραξίας η οποία ασφαλώς δεν θα μπορούσε νααφορά στον αιτούντα την επίδειξή τους (Μανιτάκης ΕλλΔνη 44(2003) 367 368) Στο πλαίσιο πάντως σχέσης εγγύησης οεγγυητής θεμελιώνει έννομο συμφέρον εφόσον ζητά την επίδειξηεγγράφου που σχετίζεται με τη σχέση πρωτοφειλέτη-δανειστή ή ndashκατά μείζονα λόγο ndash την επέλευση συγκεκριμένου γεγονότος πουοδηγεί στην απαλλαγή του από την ευθύνη όπως για παράδειγμαέγγραφο που πιστοποιεί την εξόφληση του δανειστή (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 6) Ανάλογα ισχύουν και για τον τρίτο στοπλαίσιο σύμβασης υπέρ του ιδίου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6 infine)

γ Έγγραφο που σχετίζεται με διαπραγματεύσεις για την κατάρτιση έννομης σχέσης που αφορά και τον αιτούντα

16 Η προϋπόθεση αυτή επικυρώνει τη στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος και στο προσυμβατικό στάδιο (Γεωργιάδης Απ όπαρ 20) Στην περίπτωση αυτή μπορούν να ενταχθούν κάθε είδουςδιαπραγματεύσεις που διεξήχθησαν αυτοπροσώπως από τοναιτούντα ή με τη μεσολάβηση τρίτου (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 10)υπό την ιδιότητα του μεσίτη παραγγελιοδόχου ή πράκτορα(Παϊσίδου σ 45) ανεξάρτητα από το αν αυτές είχαν επιτυχήέκβαση (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 9∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ20∙ Παϊσίδου σ 45)17 Έγγραφα που μπορούν να υπαχθούν εδώ είναι όλα ταπροκαταρκτικά μιας σύμβασης κείμενα που συντάσσονται και ήανταλλάσσονται όπως για παράδειγμα σχέδια συμβάσεωνεπιστολές πρόχειρα σημειώματα οχλήσεις τηλεομοιοτυπίεςσχεδιαγράμματα ηλεκτρονικά μηνύματα τηλεγραφήματα

18

οπτικοακουστικό υλικό καθώς και κάθε είδους μηχανικέςαπεικονίσεις (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 9∙ Γεωργιάδης Απ όπαρ 20 in fine Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 γ∙Παϊσίδου σ 45) Εξαιρούνται πάντως εσωτερικά κείμενα πουανταλλάχθηκαν μεταξύ ενός μέρους και του εκπροσώπου του κατάτο στάδιο της διαπραγμάτευσης (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 7 infine)

Ε Δικονομικά ζητήματα

18 Η αξίωση επίδειξης εγγράφου ασκείται όπως και ηαντίστοιχη περί επιδείξεως πράγματος δηλαδή με αγωγή ήανταγωγή (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 18∙Παϊσίδου σ 47) με τις προτάσεις (Μπέης άρθρ 451 αρ 1 ΑΠ4481975 ΝοΒ 23 (1975) 1231 επ [1232]∙ ΕφΑθ 61171982 ΝοΒ 30(1982) 1489 επ (1492)∙ ΜΠρΘεσ 15481991 Αρμ 1991 762 επμε σημείωμα ΣΤ-Γ∙ ΕφΑθ 18881991 ΑρχΝ 1991 409∙ ΕφΛαρ292002 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΕφΑθ 1722003 ΕλλΔνη 2003 998 =2005 553) ή και προφορικά όπου δεν προβλέπεται κατάθεσηπροτάσεων (όχι όμως με δήλωση στα πρακτικά όταν η κατάθεσηπροτάσεων είναι υποχρεωτική ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ) αλλάακόμη και στο εφετείο (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 23 ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 247 ΑΠ 611960ΝοΒ 1962 563 επ (565)∙ ΑΠ 10731973 ΝοΒ 1974 758 επ∙ ΕφΑθ11451975 ΑρχΝ 1975 292 επ) όχι όμως με κύρια ή πρόσθετηπαρέμβαση (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) λόγω της ειδικότερης φύσηςτης (Παϊσίδου σ 47) Για τα ζητήματα του τρόπου άσκησης τηςαξίωσης επίδειξης πράγματος στο πλαίσιο εκκρεμούς κύριαςδίκης βλ αναλυτικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 19 και 22∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) όπ 19 Το δικόγραφο της αγωγής πρέπει να περιέχει τιςπροϋποθέσεις που θεσπίζει το άρθρο 902 ΑΚ δηλαδή περιγραφήτων κρίσιμων πραγματικών περιστατικών ρητή αναφορά τηςκατοχής του εγγράφου από τον εναγόμενο (αλλιώς απόρριψη ΑΠ2091994 ΕΕΝ 1995 195∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΑΠ9532002 ΝΟΜΟΣ ΑΠ 10731973 ΝοΒ 22 (1974) 758 επ∙ ΜΠρΘεσ15481991 Αρμ 1991 762 επ με σημείωμα ΣΤ-Γ χωρίς καν ναείναι υποχρεωμένο το δικάζον δικαστήριο να αποφανθεί επrsquo αυτούτου αιτήματος∙ βλ ακόμη ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΜΠρΠατρ 1182004 ΕΕργΔ 2004 474 επ∙ ΜΠρΑθ1292005 Αρμ 2005 886 επ = ΕπισκΕΔ 2005 217∙ ΜΠρΧαν 392006ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ Πρβλ ακόμη ΠΠρΡοδ 922004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ κατά τηνοποία η αοριστία δεν μπορεί να αναπληρωθεί laquoαπό το λόγο ότικατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων ο διάδικος μπορεί ήπρέπει να κατέχει το έγγραφο αυτόraquo∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19(1971) 1472 επ [τα έγγραφα βρίσκονται στα χέρια του

19

ανακριτή απορρίπτει]) Το ίδιο ισχύει βέβαια και όταν ηεπίδειξη ζητείται από τον εναγόμενο με τις προτάσεις (ΠΠρΑθ73151996 ΕπισκΕΔ 2002 763) Υποστηρίζεται πάντως εύλογα πωςστις περιπτώσεις υποχρεωτικής τήρησης επαγγελματικών βιβλίων ηκατοχή τεκμαίρεται στο πρόσωπο του καθrsquo ου (Στοϊκός σ 32)στοιχείο που θα μπορούσε σε ένα δεύτερο επίπεδο να οδηγήσει σεεπανεξέταση της στάσης της νομολογίας στο ζήτημα τηςαοριστίας Σε περίπτωση αιτιολογημένης άρνησης πρέπει νααποδεικνύεται η κατοχή του εγγράφου στα χέρια του εναγόμενουκαι το σχετικό βάρος απόδειξης φέρει ο ενάγων (ΑΠ 3981959 ΝοΒ7 (1959) 1248∙ ΑΠ 71966 ΝοΒ 14 (1966) 653∙ ΕφΑθ 61171982ΝοΒ 30 (1982) 1489 επ [1492] Παράλειψη πάντως τουδικαστηρίου της ουσίας να αποφανθεί στην αίτηση για επίδειξηεγγράφων θεμελιώνει το λόγο αναιρέσεως του άρθρου 559 αρ 9ΚΠολΔ υπό την προϋπόθεση ότι η αίτηση αυτή ήταν παραδεκτή καισύννομη (βλ σχετικά ΑΠ 6812007 ΝΟΜΟΣ laquohellipτουτέστιν να γίνεταιεπίκληση της κατοχής του εγγράφου από τον αντίδικο να προσδιορίζεται σαφώς τοέγγραφο και το περιεχόμενο του και να εκτίθενται περιστατικά από τα οποία ναπροκύπτει το έννομο συμφέρον του αιτούντος δηλαδή ότι το έγγραφο είναιπρόσφορο προς άμεση ή έμμεση απόδειξη λυσιτελούς ισχυρισμού του αιτούντος ήπρος ανταπόδειξη τέτοιου ισχυρισμού του αντιδίκου τουraquo Βλ και ΑΠ18572005 ΕλλΔνη 2006 469 επ ΑΠ 7852007 ΝΟΜΟΣ οι οποίεςέκαναν δεκτό σχετικό λόγο αναίρεσης)

Επιπρόσθετα απαιτείται και στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 24∙ Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 611 επ∙ διαφορετικά απόρριψη ΑΠ 3921977 ΝοΒ 25(1977) 1364 [μη επίκληση περιστατικών που το στοιχειοθετούνσε σχέση με το έγγραφο οδηγεί σε απαράδεκτο] ΑΠ 5381977 ΝοΒ26 (1978) 187 ΑΠ 10452004 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ΠΠρΠειρ 1361997 ΔΕΕ 1997 573) Το βάρος απόδειξης τωνανωτέρω φέρει ασφαλώς ο ενάγων (Ράμμος ΑρχΝ 1955 266∙ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 303 ΑΠ 14941987 ΕΕΝ 1988 814)Ο εναγόμενος διαθέτει ευρύ πεδίο άρνησης της αγωγής δυνάμενοςνα προβάλει σειρά ισχυρισμών όπως τη μη κατοχή του εγγράφουτην αμφισβήτηση του δικαιώματος ή της ύπαρξης εννόμουσυμφέροντος του ενάγοντος κλπ (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) 20 Το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο ενάγων στο πλαίσιοτης δίκης που ανοίγεται εδώ εντοπίζεται στο βαθμό ακρίβειαςτου προσδιορισμού του επίμαχου εγγράφου Πρόκειται για ένακατεξοχήν ζήτημα αοριστίας του δικογράφου Επικρατεί η άποψηπου απορρίπτει την αγωγή στη βάση της αοριστίας όταν σε αυτήγίνεται γενική αναφορά όλων των εγγράφων που έχει στην κατοχήτου ο εναγόμενος ή όλων των εγγράφων που περιέχονται σεκάποιον φάκελο βιβλίο ή αρχείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 25με παραπομπές σε σχετική νομολογία) Η θεμελίωση της σχετικήςκρίσης εδράζεται σε τρία κυρίως επιχειρήματα Πρώτον στην

20

κατοχύρωση του δικαιώματος αντίκρουσης του εναγόμενου οοποίος πρέπει να γνωρίζει επακριβώς για ποιο έγγραφο καλείταινα λογοδοτήσει∙ δεύτερον στην ευχερή απονομή τουδικαιοδοτικού έργου καθώς το δικαστήριο θα αδυνατεί ναδιατάξει αποδείξεις εφόσον δεν έχει λάβει χώρα σαφήςπροσδιορισμός του επίδικου εγγράφου∙ και τρίτον στηδιασφάλιση της διαδικασίας αναγκαστικής εκτέλεσης η οποίαπροϋποθέτει διατακτικό απόφασης με πλήρη σαφήνεια ως προς τοσυγκεκριμένο έγγραφο (βλ αντί πολλών Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ25∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ∙ΠΠρΜυτ 11997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ Πρβλ όμως Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 685 επ)

Μολαταύτα laquoη λεπτή κόκκινη γραμμήraquo ανάμεσα στο ορισμένοκαι την αοριστία του δικογράφου έχει ταλανίσει την επιστήμη(βλ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 597 επ όπου και δικαιοσυγκριτικέςπαρατηρήσεις∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 25 τον ίδιο ΔίκαιοΑποδείξεως σ 248 επ ο οποίος υπογραμμίζει την εξατομίκευσητου εγγράφου και δεν θέτει ως sine qua non όρο τον ειδικότεροπροσδιορισμό του∙ Σύμφωνη με την αντίληψη αυτή η ΕφΘεσ11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ όμοια η ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ2004 1030∙ πρβλ εδώ και Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 429 επ καιΣτοϊκό σ 35 επ όπου υπογραμμίζεται - ειδικά για ταεπαγγελματικά βιβλία ndash το ανεφάρμοστο των νομολογιακώνεπιταγών όταν πρόκειται για τήρηση βιβλίων σε ηλεκτρονικήμορφή) 21 Στη νομολογία επικρατεί πάντως μια ξεκάθαρη τάσηαπόρριψης αγωγών λόγω αοριστίας εφόσον δεν έχει λάβει χώραειδικός προσδιορισμός του εγγράφου και αναφορά τουπεριεχομένου τους (ΑΠ 17711988 ΕΕΝ 1989 850 [βιβλιάριοενσήμων ΙΚΑ]∙ ΑΠ 5081993 ΕλλΔνη 1994 1299∙ ΕφΑθ 24562002 Δ33 (2002) 658 ΕφΘεσ 18522003 Αρμ 2004 1155∙ ΕφΠειρ4371996 ΔΕΕ 1996 697∙ ΕφΠειρ 11571996 ΔΕΕ 1997 723∙ ΠΠρΡεθ1032000 DE LEGE 2005 83∙ ΜΠρΑθ 173921997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ127071999 ΕΕμπΔ 1999 751∙ ΜΠρΑθ 15152005 ΔΕΕ 2005 571∙ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ [αοριστία λόγω μη αναφοράςσελίδων εμπορικού βιβλίου]∙ ΕφΛαρ 2121974 Δ 6 (1975) 716 επ(717 επ)∙ ΜονΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257 επ∙ ΜΠρΘεσ49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ [ατομικώς και ακριβώς ναπεριγράφεται το περιεχόμενο και ο αριθμός η ποσότητα τωνσελίδων]∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650) [ούτεχονδρικώς δεν προσδιορίζεται το περιεχόμενό των εγγράφων]∙ ΑΠ15651998 ΔΕΕ 1999 491 [τιμολόγια έγγραφα μεταφοράςεμπορευμάτων]∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΕφΛαρ 292002ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΜΠρΑθ 97192000 ΕπισκΕΔ 2001 1148 επ[αποφάσεις ΔΣ και ΓΣ τιμολόγια δελτία αποστολής εμπορικά

21

βιβλία]∙ ΑΠ 9532002 ΝΟΜΟΣ [καταστάσεις προσωπικού θεωρημένεςαπό την Επιθεώρηση Εργασίας]∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ [καταστάσειςηχογραφημάτων τμήμα βιβλίου αποθήκης]∙ΕφΑθ 146981988 ΕλλΔνη1993 1366 [στελέχη αποδείξεων αποθήκης]∙ ΕφΑθ 17411994ΕλλΔνη 1995 1261∙ ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141 [φάκελοςνοσηλευθέντος προσώπου]∙ ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ∙ ΠΠρΑθ13261989 ΑρχΝ 1989 468)∙ ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ= ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ [κίνηση τραπεζικών λογαριασμών]∙ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ [φύλλα μητρώου και λοιπέςκαταστάσεις πιστωτικού ιδρύματος]∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ[βεβαίωση εργοδότη με αναφορά σε συγκεκριμένη νομοθετικήρύθμιση]∙ ΕφΑθ 31501969 ΝοΒ 18 (1970) 445 επ (446)∙ ΠρΑθ10461968 ΝοΒ 16 (1968) 652 επ∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32(1984) 1575∙ για περαιτέρω νομολογία βλ Παϊσίδου σ 136 υπ192 Υπάρχουν πάντως και αποφάσεις που έκαναν δεκτό το σχετικόαίτημα (βλ ΑΠ 2821971 ΝοΒ 19 (1971) 872 επ [απορρίπτειμερικά (βιβλιάριο δανείων και χαρτόδεμα) αλλά κάνει δεκτή τηναίτηση ως προς τραπεζικό βιβλιάριο] ΜΠρΑθ 17332000 ΔΕΕ 2000746 επ η οποία διέταξε την επίδειξη (και χορήγησηαντιγράφων) όλων των οικονομικών καταστάσεων που εμφανίζουντις μηνιαίες εισπράξεις του καθrsquo ου φροντιστηρίου καθώς καιτου μαθητολογίου του που αναφέρονται στο χρονικό διάστημα απόΣεπτεμβρίου 1996 μέχρι τέλους Δεκεμβρίου 1999 προκειμένου ηαιτούσα να ασκήσει τα εκ της συμβάσεως δικαιόχρησης απορρέονταδικαιώματά της∙ ΜΠρΑθ 222961995 ΔΕΕ 1996 597 επ∙ ΜΠρΚατ8591999 ΔΕΕ 2000 75 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2000 123 επ [επίδειξητου συνόλου αλληλογραφίας])22 Ο ισχυρός αντίλογος προσάπτει στην κρατούσα γνώμη τηνπαραβίαση των άρθρων 6 sect 1 και 13 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ (βλ ήδηΓέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 120 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 687 επ και αναλυτικά Παϊσίδου σ 57 επ) καιεισηγείται το χαρακτηρισμό του δικογράφου ως ορισμένου laquoόταντα αιτούμενα έγγραφα περιγράφονται με τρόπο που επιδέχεταιεξειδίκευση και εξατομίκευση και υπάρχει αντικειμενικήαδυναμία του αιτούντος να τα προσδιορίσει εκ των προτέρωνεπακριβώςraquo (Μανιτάκης ΕλλΔνη 2003 365 επ όπου και πλήθοςαποφάσεων του ΕΔΔΑ (369 επ) 371 επ∙ όμοια και ο ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 621 επ που κάνει λόγο για laquoασφυκτικέςraquo καιlaquoυπέρμετρα αυστηρέςraquo προϋποθέσεις (σ 623) οι οποίες οδηγούνστην κατάλυση των θεμελιακών δικαιωμάτων που προστατεύονταιαπό τις ανωτέρω διατάξεις (όμοια και ο Νίκας 537 laquoαπαίτηση hellipδυσβάστακτη hellip για τον αιτούνταraquo) ενώ και ο Γιακουμήςυπογραμμίζει ότι η laquoη πρακτική αυτή που αχρηστεύει σε μεγάλοβαθμό τη χρησιμότητα του θεσμούhellip φθάνει δυστυχώς μέχριακροτήτωνraquo (Γιακουμής Δ 27 (1996) 518 επ όπου και πολύενδιαφέρουσες αναφορές στη γερμανική και αυστριακή ρύθμιση)

22

Υπερβολική αυστηρότητα διαπιστώνεται άλλωστε και στο πλαίσιοεξέτασης της ίδιας προβληματικής από την οπτική γωνία τωνεπαγγελματικών βιβλίων (βλ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ308 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 (2002) 687 επ Στοϊκόσ 35 επ με περαιτέρω παραπομπές) Μολαταύτα το Ακυρωτικόμας αποφάνθηκε πρόσφατα ότι laquohellipοι εισαγόμενες από τη διάταξη του άρθρου902 ΑΚ προϋποθέσεις για την άσκηση αγωγής επιδείξεως εγγράφων δεν περιορίζουνστον πυρήνα του το δικαίωμα του προσώπου να προσφύγει στο δικαστήριο και ναζητήσει με τον τρόπο αυτό ανάλογη δικαστική προστασία και επομένως δενδημιουργείται αντίθεση στις μνησθείσες διατάξεις της ΕΣΔΑ και του Συντάγματοςraquo(ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 πρβλ και ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 659 επ με κριτικές παρατηρήσεις Μπέη 661 επ = ΕΕμπΔ2002 331 επ όπου και σύμφωνη (προς την απόφαση) γνωμοδότησηΡόκα 336 επ [342 επ])23 Η τοπική αρμοδιότητα καθορίζεται στη γνωστή δικαιοδοτικήβάση της κατοικίας του φυσικού ή της έδρας του νομικούπροσώπου που κατέχει το επίδικο έγγραφο (Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 21 όπου και σχετική νομολογία∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ19 (1971) 491 επ) χωρίς να αποκλείεται πάντως και ηεπιστράτευση της δωσιδικίας της συνάφειας (ειδικότερα βλΝικολόπουλο άρθρ 902 αρ 21 τον ίδιο Δίκαιο Αποδείξεως σ247) Κατά την κρατούσα άποψη καθrsquo ύλην αρμόδιο δικαστήριοείναι (λόγω του μη αποτιμητού της αξίωσης σε χρήμα) και πάλιτο Πολυμελές Πρωτοδικείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 20∙Παϊσίδου σ 47 και υπ 63 όπου πλήθος παραπομπών∙ ΑΠ16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΕφΚερκ 321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ)με παρατηρήσεις Σταματόπουλου ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971)491 επ) Ωστόσο υποστηρίζονται και αποκλίνουσες απόψεις (υπέρτης αρμοδιότητας του Ειρηνοδικείου προς εκδίκαση με βάση τηδιαδικασία μικροδιαφορών λόγω της φύσης του αντικειμένου τηςαξίωσης δηλαδή του εγγράφου Μπέης Δ 11 (1980) 198∙Γιακουμής Δ 27 (1996) 519 Αντίθετοι οι Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 20 Παϊσίδου σ 48 που αμφισβητούν την ερμηνευτικήσύλληψη της έννοιας του αντικειμένου της δίκης) Επίσηςσποραδικά η νομολογία θεώρησε ως αρμόδιο το Μονομελές Πρκείολόγω της ειδικής διαδικασίας στο πλαίσιο της οποίαςυποβλήθηκε το σχετικό αίτημα (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972)1463 [πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας άρα εφαρμογή 17 sect 2 ΚΠολΔ]ΕιρΑθ 29861980 Δ 12 (1981) 176 επ [παραπέμπει στο ΜονΠρ(εργατικές διαφορές) λόγω συνάφειας με την κύρια αγωγή]24 Όπως και στο πλαίσιο εξέτασης του άρθρου 901 ΑΚ έτσι καιεδώ σημειώνεται η εφαρμογή της τακτικής διαδικασίας (ΡάμμοςΑρχΝ 1955 265 ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451 αρ 5)που συνεπάγεται τη διεξαγωγή της δίκης με βάση τουςαντίστοιχους κανόνες απόδειξης (Κρουσταλάκης Δ 1 (1970) 648

23

επ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 επ Γκόγκας Δ 18(1987) 826 για τις λεπτομέρειες αναφορικά με την επιρροή τωνάρθρων 450 επ ΚΠολΔ στο στάδιο της αποδεικτικής διαδικασίαςβλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 16 επ) Έχει κριθεί πως το άρθρο670 ΚΠολΔ δεν αποτελεί κώλυμα έκδοσης απόφασης περί επίδειξηςεγγράφων κατά το άρθρο 451 ΑΚ (ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566επ Contra ΕφΑθ 33671979 ΝοΒ 28 (1980) 796 ΕφΑθ 76441982ΝοΒ 31 (1983) 73 επ (74) [για τα άρθρα 637-646 ΚΠολΔ])

24

25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στηνπρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιοικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγοςείναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του ΠολυμελούςΠρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία ανσυνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη τηνκύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται ταθεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικάαπόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ= Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ)θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω τωνεγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη καιμετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) τηνεπιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού τωνασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχωναποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετεςπαρατηρήσεις Μπέη ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27(1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982)201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατάτης επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψηασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτησητης κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής πουσκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004)1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησηςφέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικαμέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέηυποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo

25

αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (ΜπέηςΔ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όριατης προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτήυιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27(1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΑθ256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27(1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης τηςδικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρεπίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριολόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίουζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά τοουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει τηναπόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ οίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωσηάσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερώναπό την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρωνπροϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιοτης επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264επ)26 Η απόφαση που εκδίδεται αναπτύσσει τις συνήθεις έννομεςσυνέπειες κάθε δικαστικής απόφασης και προσβάλλεται με ένδικαμέσα σύμφωνα με τα γενικώς ισχύοντα (Γέσιου-Φαλτσή ΔίκαιοΑποδείξεως σ 308 Γιακουμής Δ 27 (1996) 523) Σχετικά με τηνεκτέλεση της απόφασης περί επίδειξης εφαρμόζονται τα άρθρα 941και 946 ΚΠολΔ (βλ σχετικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 32∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 452 αρ 1 Γιακουμή Δ 27(1996) 521 επ Παϊσίδου σ 52 επ και 242 επ∙ ΑΠ 6182003ΕλλΔνη 2003 1288∙ ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ 2004 1030∙ ΕφΚερκ321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ) με παρατηρήσειςΣταματόπουλου ∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ ΜΠρΑθ28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463∙ ειδικά για την επίδειξηεπαγγελματικών βιβλίων βλ Στοϊκό σ 32 επ) που αξιώνουντουλάχιστον προσωρινή εκτελεστότητα ενώ το αίτημαπροσωποκράτησης προϋποθέτει βέβαια τελεσιδικία της σχετικήςαπόφασης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31)

Άρθρο 903 -Πώς γίνεται

Η επίδειξη του πράγματος η του εγγράφου γίνεται στον τόπο όπου βρίσκεται κατά το χρόνο της αίτησης εκτός αν ο ένας ή ο άλλος αξιώσει για σπουδαίο λόγο την επίδειξη αλλούΟ κίνδυνος και οι δαπάνες της επίδειξης βαρύνουν εκείνον που την αξιώνει

26

Ο κάτοχος μπορεί να αντιτάξει άρνηση εφόσον δεν προκαταβάλλονται οι δαπάνες και δεν παρέχεται ασφάλεια για ενδεχόμενη ζημία

Α Η ρύθμιση της έννομης σχέσης επίδειξης πράγματος ή εγγράφου

1 H διάταξη του άρθρου 903 ΑΚ εφαρμόζεται τόσο στηνεπίδειξη πράγματος όσο και εγγράφου είναι δηλαδήσυμπληρωματική ρύθμιση των άρθρων 901 και 902 Οι συντάκτεςτου Κώδικα εμπνεύστηκαν τη ρύθμιση από την sect 911 γερμΑΚ και τοάρθρο 86 sect 4 και 5 του γαλλοϊταλικού Κώδικα Ενοχών Εδώ ονομοθέτης εξειδικεύει τον τόπο υλοποίησης του δικαιώματος (sect1) ρυθμίζει τα ζητήματα της κατανομής του κινδύνου και τωνεξόδων επίδειξης (sect 2) και προβλέπει δυνατότητα εναντίωσηςτου κατόχου του εγγράφου υπό την προϋπόθεση συνδρομήςσυγκεκριμένων προϋποθέσεων (sect 3) Πρόκειται πάντως για διάταξηενδοτικού δικαίου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 1∙ ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 2∙ Παϊσίδου σ 51 επ)

Ι Διεξαγωγή της επίδειξης

2 Οι λεπτομέρειες που αφορούν στον τον τόπο επίδειξηςκαθορίζονται στην πρώτη παράγραφο Με βάση τη ρύθμιση δύοείναι οι νοητοί τόποι Κατά κανόνα αυτή θα λαμβάνει χώρα στοντόπο που βρίσκεται το έγγραφο Ως τόπος δεν πρέπει πάντως ναγίνεται αντιληπτός ο συγκεκριμένος χώρος που βρίσκεται τοαντικείμενο αλλά γενικότερα η τοπική περιφέρεια όπως αυτή θαπροσδιορίζεται με βάση τους κανόνες της συναλλακτικής πίστηςκαι των χρηστών ηθών (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 1 ΓεωργιάδηςΑπ όπ αρ 27 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3) Στηνπερίπτωση αυτή μάλιστα μπορεί να διαταχθεί η επιστροφή τουαντικειμένου στην αρχική του τοποθεσία με δαπάνες του κατόχουαν ο τελευταίος προέβη σε μεταφορά του σε χρονικό σημείομεταγενέστερο της υποβολής της αίτησης (Γεωργιάδης Απ όπ αρ27) ενώ δεν αποκλείεται και αξίωση αποζημίωσης σε βάρος τουεφόσον αποδειχθεί δόλος στο πρόσωπο του κατόχου ως προς τημεταφορά του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 5∙Βαθρακοκοίλης όπ)

Κατrsquo εξαίρεση και υπό τον όρο της συνδρομής σπουδαίουλόγου επίδειξη μπορεί να ζητηθεί και σε άλλον τόπο (με ρητήαίτηση η οποία θα προσδιορίζει τον τόπο αυτόν ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3α) ο οποίος δεν προσδιορίζεται στηδιάταξη αλλά θα καθορίζεται από τις περιρρέουσες περιστάσειςτης υπόθεσης Το σχετικό αίτημα μπορούν μάλιστα να υποβάλουναμφότερα μέρη Απαιτείται πάντως συγκεκριμενοποίηση του τόπουστο δικόγραφο (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 2) Υπό την αόριστηέννοια του σπουδαίου λόγου δύνανται να ενταχθούν διάφορεςπεριστάσεις όπως σοβαροί λόγοι υγείας των μερών

27

διαπροσωπικές έριδες που καθιστούν δυσχερή ή οχληρή την επαφήτων μερών (Ζέπος σ 681) αλλά και λόγοι που άπτονται τηςιδιοσυστασίας του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 6(εύθραυστον δυσμετακόμιστον πολύτιμον)∙ Νικολόπουλος άρθρ903 αρ 1∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 28 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 3α) Σε περίπτωση που δεν ευδοκιμήσει το σχετικόαίτημα διατάσσεται η επίδειξη στον τόπο που εξαρχής βρισκόταντο αντικείμενο κατά το χρόνο υποβολής της αίτησης (Αποστολίδηςάρθρ 903 αρ 2) 3 Αντίθετα ο τρόπος επίδειξης δεν ρυθμίζεται στο νόμο(πρβλ Στοϊκό σ 34 επ και Παϊσίδου σ 138 επ για τοειδικότερο ζήτημα του τρόπου επίδειξης των επαγγελματικώνβιβλίων) Επικρατεί η άποψη κατά την οποία για την αναζήτησητου κατάλληλου τρόπου επίδειξης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οιαρχές της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών(Βαρυπομπιώτης ΕΕΝ 40 (1973) 92 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 26Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) καθώς επίσης η φύσητου αντικειμένου και η έννοια της επίδειξης (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 3) Σε κάθε περίπτωση πάντως επίδειξη δενισοδυναμεί με χρήση του πράγματος (Μαντζούφας σ 484) ή καιαπόδοσή του (Νικολόπουλος Δίκαιο Αποδείξεως σ 250) Δύναταιέτσι να υλοποιηθεί το δικαίωμα με την οπτική (ολική ή μερική)εξέταση θεώρηση του πράγματος εγγράφου ή και τη λήψηαντιγράφου (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31∙ Παϊσίδου σ 52 καισ 126 επ όπου και έρευνα περί της διακριτικής ευχέρειας τουδικαστή να διατάξει και την προσκόμιση του πρωτότυπου ανάλογαμε τις περιστάσεις της εκάστοτε διαφοράς∙ ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ20 (1972) 1463 [αντίγραφο πρακτικού ΓΣ πολυκατοικίας]∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ νέα αίτηση για λήψη τωνίδιων αντιγράφων που χορηγήθηκαν στο πλαίσιο της πρώτηςαπόφασης απορρίπτεται λόγω έλλειψης εννόμου συμφέροντοςΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) ή φωτογράφησης του εγγράφου(Μαντζούφας σ 485) δεν αποκλείεται όμως να απαιτείται γιατην ολοκληρωμένη εκπλήρωση της αξίωσης επίδειξης και η εξέτασήτου με τη χρήση και άλλων αισθήσεων όπως για παράδειγμα τηςόσφρησης ή ακόμη και της γεύσης υπό την αυτονόητη ωστόσοπροϋπόθεση της μη χειροτέρευσης του ίδιου του πράγματος(Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 11∙ Γεωργιάδης Απ όπ) Το ίδιο ισχύεικαι για τον αποχωρισμό συστατικού του πράγματος χωρίς τονοποίον δεν είναι εφικτή η επίδειξη (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 12)Δεν αποκλείεται τέλος η ενάσκηση του σχετικού δικαιώματος όχιαυτοπροσώπως από τον αιτούντα αλλά από το δικαστήριοπραγματογνώμονα (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 8∙ Καυκάς σ 627 οοποίος αναφέρεται σε laquoεμπειροτέχνηraquo) ή και αντιπρόσωπό του(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) ο οποίος διαθέτειειδικές γνώσεις πχ της γλώσσας σύνταξης του εγγράφου (Ζέπος

28

σ 680 υπ 2) ενώ και ο υπόχρεος μπορεί να εκπληρώσει τηνυποχρέωσή του μέσω αντιπροσώπου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 10)Τέλος σε περίπτωση επίδειξης επαγγελματικούεμπορικούβιβλίου η εξέταση από τον αιτούντα περιορίζεται στοσυγκεκριμένο τμήμα που ζητήθηκε και όχι σε επεξεργασία τουσυνόλου των εγγραφών (Καυκάς σ 628∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 9)

Στην περίπτωση λήψης αντιγράφου ο ενάγων δύναται να ζητήσειεπίδειξη του πρωτότυπου και αναπαραγωγή του ενώπιόν του προςαποφυγή παρείσφρησης πλαστογραφίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ13∙ Παϊσίδου σ 127) Σημειώνεται ακόμη πως επίδειξη δενισοδυναμεί με την απλή πρόσβαση του αιτούντος στο αρχείο τουυπόχρεου Ο τελευταίος έχει καθήκον να παραδώσει το έγγραφοστα χέρια του δικαιούχου και όχι να τον εξαναγκάσει σεαναζήτησή του από έναν ευρύτερο αριθμό εγγράφων (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 10 in fine) 4 Τέλος μνείας χρήζει και η με βάση το άρθρο 232 sect 1 γ΄ΚΠολΔ δυνατότητα (βλ εδώ ΑΠ 17921983 Δ 16 (1985) 652 Δενυποχρεούται ο δικαστής να πράξει τα προβλεπόμενα απορρίπτεισχετικό λόγο αναίρεσης) προσαγωγής του εγγράφου κατά τησυζήτηση (βλ εφαρμογή της ρύθμισης από ΑΠ 6651971 ΝοΒ 20(1972) 219 ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22 (1974) 1076) η οποία όμωςυπόκειται σε εντελώς διαφορετικές προϋποθέσεις από αυτές τουάρθρου 902 ΑΚ και αποτελεί ουσιαστικά προστάδιο της αγωγήςτου άρθρου 902 ΑΚ σε περίπτωση μη συμμόρφωσης του υπόχρεου(αναλυτικά βλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 34∙ Παϊσίδου σ 205επ∙ ΜΠρΑθ 29741987 ΕλλΔνη 1989 939∙ ΜΠρΠειρ 7871995ΕΤρΑξΧρΔ 1999 684 επ)

ΙΙ Κίνδυνος και δαπάνες της επίδειξης

1 Κίνδυνος

5 Η υλοποίηση του δικαιώματος επίδειξης δεν αποκλείεται ναέχει ως συνέπεια την έκθεση του αντικειμένου σε πιθανούςκινδύνους Σε αυτές μπορούν να συγκαταλεχθούν οι ειδικότερεςφυσικές συνθήκες που επικρατούν κατά το χρόνο επίδειξης οτρόπος εξέτασης του αντικειμένου αλλά και η πιθανή μεταφοράτου Ο νόμος εύλογα λοιπόν κατανέμει τον κίνδυνο σε βάρος τουαιτούντος ο οποίος άλλωστε είναι εκείνος που επιδιώκει τηνεπίδειξη προς ικανοποίηση ίδιων εννόμων συμφερόντων(Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 30Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 6∙ Παϊσίδου σ 52)6 Στην έννοια του κινδύνου υπάγεται συνεπώς κάθε τυχαίογεγονός (πχ χειροτέρευση ή καταστροφή του πράγματοςΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 903 αρ 6) που σχετίζεται άμεσα ήέμμεσα με την υλοποίηση του σχετικού δικαιώματος (Μαντζούφαςσ 486 υπ 15) όχι όμως και εκείνα που συναρτώνται με τη

29

φύση του προς επίδειξη αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 13Γεωργιάδης Απ όπ)

Ενδεχόμενη επέλευση του κινδύνου θα συνεπάγεται τηνυποχρέωση αποκατάστασης κάθε θετικής και αποθετικής ζημίας σεβάρος του αιτούντος την επίδειξη και υπέρ όλων των προσώπωνπου μπορούν να στοιχειοθετήσουν την ύπαρξη δικαιώματος στοαντικείμενο (κύριος κάτοχος τρίτος) (Γεωργιάδης Απ όπ)

2 Δαπάνες

7 Ως λογικό επακόλουθο της ανάληψης του κινδύνουπροβλέπεται και η επιβάρυνση του αιτούντος και με τις σχετικέςδαπάνες επίδειξης η μορφή των οποίων δύναται να ποικίλλειπχ δαπάνες αποχωρισμού συστατικού του πράγματος έξοδαμετάβασης στον τόπο που βρίσκεται το πράγμα ή μεταφοράς τουτελευταίου στον τόπο που πρέπει να επιδειχθεί (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 31) καθώς και δαπάνεςέκδοσης αντιγράφων ιδίως σε περίπτωση χορήγησης αποσπασμάτωνεμπορικών βιβλίων που μπορούν να ανέρχονται σε εκατοντάδεςσελίδων (Παϊσίδου σ 129) Το ύψος τους καθορίζεται σεπερίπτωση διαφωνίας των μερών από το δικαστήριο (Καυκάς σ630)

3 Δικαίωμα άρνησης του κατόχου

8 Στην τρίτη παράγραφο θεσπίζεται δικαίωμα του κατόχου νααντιτάξει άρνηση ενόσω ο αιτών δεν διασφαλίζει προκαταβολικάδηλαδή πριν από την επίδειξη (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 4∙Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 3) τον κάτοχο έναντι ενδεχόμενων ζημιώντου αντικειμένου Το ύψος τους θα καθοριστεί από τοδικαστήριο στη βάση των άρθρων 162 επ ΚΠολΔ χωρίς πάντως νααποκλείεται και συμφωνία των μερών (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 9) Δεν πρόκειται για άρνηση υπό τη δικονομική-στενή έννοια του όρου (στη διευκρίνιση αυτή προβαίνει οΝικολόπουλος άρθρ 903 αρ 6) αλλά για έκφανση της ένστασηςπίσχεσης (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 8∙ Παϊσίδου σ52 υπ 81) Ισχύουν δηλαδή όσα προβλέπονται στο άρθρο 325 Τοσχετικό δικαίωμα του κατόχου προβάλλεται παραδεκτά και με τηνανακοπή του άρθρου 933 ΚΠολΔ στο στάδιο της αναγκαστικήςεκτέλεσης με δεδομένη τη μη εφαρμογή του άρθρου 330 ΚΠολΔ στησυγκεκριμένη περίπτωση (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 7 ΓεωργιάδηςΑπ όπ 32 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 10)Υποχρέωση πάντως του αιτούντος να προβεί σε καταβολή τωνσχετικών εξόδων ήδη στο στάδιο υποβολής της αίτησης δενυπάρχει (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 14∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ903 αρ 7) Κατά συνέπεια δεν πάσχει αοριστία το δικόγραφοτης αίτησης όταν δεν μνημονεύεται η προκαταβολή των δαπανών ήη παροχή ασφάλειας (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ όπ αρ 8)

30

Πρέπει ακόμη να αναφερθεί και άλλη μια περίπτωσηεπιτρεπτής άρνησης του κατόχου προς επίδειξη η οποία πηγάζειαπό την αρχή της καλής πίστης παρέχοντας στον κάτοχο τοδικαίωμα άρνησης όταν θίγονται ή κινδυνεύουν δικά του έννομασυμφέροντα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 30)9 Άρνηση επίδειξης προβλέπουν και τα άρθρα 450 sect 2 και 452sect 3 ΚΠολΔ (αναλυτικά ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 450 αρ5) τα οποία εφαρμόζονται αναλογικά και στο πλαίσιο των άρθρων901 επ ΑΚ (Παϊσίδου σ 55 υπ 92 και αναλυτικά σ 163επ) Η σχετικά νομολογία είναι πλούσια (ενδεικτικά βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ) Κρίθηκε ότι δεν συντρέχει σπουδαίος λόγος άρνησηςεπίδειξης χορήγησης αντιγράφου της έκθεσης εκτίμησης τηςεπιτροπής του άρθρου 15 νδ 7971971 (ΠρΛαμ 7321975 ΑρχΝ1975 53) Απορρίφθηκε εξάλλου ισχυρισμός περί καθήκοντοςεχεμύθειας προσωπικού ΟΤΕ (ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491επ) Επίσης δεκτή έγινε Αγωγή επίδειξης εγγράφου μεπεριεχόμενο το ιατρικό ιστορικό της αποβιώσασας συζύγου τουενάγοντος με παράλληλη απόρριψη του επικαλούμενουεπαγγελματικού απορρήτου που προβλήθηκε από το εναγόμενονοσοκομείο (ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141)∙ αγωγή επίδειξηςκαι λήψης αντιγράφων ληξιαρχικών καταστάσεων γεννήσεων παράτο επικαλούμενο απόρρητο από την πλευρά του εναγόμενου ΟΤΑ(ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999 225 επ)∙ αίτηση επίδειξηςάδειας καντίνας και της σχετικής γνωμάτευσης της αρμόδιαςνομαρχιακής υπηρεσίας (με παράλληλη απόρριψη του ισχυρισμούτου καθrsquo ου περί προστασίας απορρήτου ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ1998 816) καθώς και αίτημα επίδειξης κίνησης ή σύμβασηςτραπεζικού λογαριασμού παρά το επικαλούμενο τραπεζικόαπόρρητο (ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΘεσ 246791997Αρμ 1997 1278 επ∙ βλ και ΕφΑθ 14831976 ΝοΒ 24 (1976)444) Αντίθετα απορρίφθηκαν αιτήσεις επίδειξης πορίσματοςτραπεζικού ελέγχου λόγω επαγγελματικού φορολογικού υπηρεσιακού απορρήτου (ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708 μεπαρατηρήσεις Νικολαΐδη∙ ΠΠρΑθ 101311991 ΝοΒ 41 (1993) 532 επΑπορριπτέα κρίθηκε εξάλλου αίτηση επίδειξης εσωτερικήςαλληλογραφίας δημόσιας υπηρεσίας (ΠρΑθ 10461968 ΝοΒ 16(1968) 652 επ) Αναλυτικά βλ Παϊσιδου σ 176 επ Πρβλσχετικά και τον προβληματισμό του Γιακουμή Δ 27 (1996) 525)

ΙΙΙ Ευθύνη του υπόχρεου προς επίδειξη

10 Καταληκτικά πρέπει να σημειωθεί πως η ενδεχόμενηαδικαιολόγητη άρνηση συμμόρφωσης του κατόχου με όσα επιτάσσειη σχετική δικαστική απόφαση οδηγεί στην εφαρμογή του άρθρου366 ΚΠολΔ μέσω του παραπεμπτικού κανόνα του άρθρου 452 sect 2ΚΠολΔ (Μπέης άρθρ 452 αρ 3 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως

31

σ 310∙ βλ ενδεικτικά ΑΠ 7811974 ΝοΒ 23 (1975) 328 επ ΑΠ12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 και ειδικά ως προς τοειδικότερο ζήτημα της κατανομής του βάρους απόδειξης ΑΠ7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ [567] ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22(1974) 1076 [δε συνεπάγεται ανεπίτρεπτη μεταβολή του βάρουςαπόδειξης η εφαρμογή του άρθρου 366 μέσω 452 sect 2] Πρβλ τέλοςΑΠ 12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 [δυνατή κατrsquo ανέλεγκτη κρίσηη συναγωγή σιωπηρής ομολογίας κατrsquo εφαρμογήν 366]) ενώ δεναποκλείεται και η καταδίκη του σε αποκατάσταση κάθε περαιτέρωζημίας που συναρτάται με την άρνηση επίδειξης με βάση τιςδιατάξεις περί μη εκπλήρωσης της παροχής (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ2∙ Γεωργιάδης Απ όπ 33) Αν πάντως επέλθει πλήρης ικανοποίησητου ενάγοντος ο τελευταίος δεν μπορεί να επανέλθει με νέααγωγή βασιζόμενη στην αρχική του αξίωση από το πράγμα(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 11 και 902 αρ 11)

32

• 2 Παράλληλα προς τα άρθρα 902-903 εφαρμόζονται εξάλλου και οι διατάξεις των άρθρων 654 (ΕφΑθ 31521972 ΝοΒ 20 (1972) 939 επ με σημείωση Παπαδημητρίου) και 755 στο πλαίσιο της σύμβασης εργασίας και της εταιρίας αντίστοιχα ενώ μνεία πρέπει να γίνει και στα άρθρα 14-16 ΕΝ τα οποία εφαρμόζονται ως προς το ειδικότερο θέμα της επίδειξης εμπορικών βιβλίων (αναλυτικά βλ Στοϊκό σ 30 επ) Αξιομνημόνευτα είναι επίσης τα άρθρα 303-304 και 1201 και 1340 ΑΚ ως παραπλήσιες μορφές της επίδειξης οι οποίες εφαρμόζονται παράλληλα και απόλυτα ανεξάρτητα από τις εδώ εξεταζόμενες ρυθμίσεις
• 3 Από την άλλη πλευρά όλες οι προαναφερόμενες διατάξεις συμπληρώνονται από τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ με τα οποία καθορίζονται οι ειδικότερες δικονομικές κατά κύριο λόγο προϋποθέσεις επίδειξης και εκτέλεσης της απόφασης για την επίδειξη εγγράφων (για το προγενέστερο καθεστώς των άρθρων 429-434 ΠολΔ βλ Παϊσίδου σ 16 επ) Οι μόλις προαναφερόμενες διατάξεις δεν οδήγησαν ούτε σε κατάργηση ούτε σε συρρίκνωση του πεδίου εφαρμογής των ρυθμίσεων του ουσιαστικού δικαίου (η θέση αυτή είναι αδιαμφισβήτητη σε θεωρία και νομολογία βλ Ράμμο ΕρμΑΚ 902 αρ 2∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 2 και 3∙ ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 450 αρ 1 Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1∙ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 608 επ Για τη γενικότερη συζήτηση που προκλήθηκε από τη συνύπαρξη των ουσιαστικών και δικονομικών διατάξεων περί επίδειξης εγγράφων βλ αναλυτικά Παϊσίδου σ 37 επ) Η βασική διάκριση που επικρατεί στην επιστήμη είναι η ακόλουθη Οι διατάξεις του ΑΚ (δηλαδή τόσο η γενική ρύθμιση των άρθρων 902 επ ΑΚ όσο και οι προαναφερόμενες διατάξεις των άρθρων 654 και 755 ΑΚ στις οποίες πρέπει να προστεθούν και αυτές των άρθρων 1200 1201 1339 και 1340 ΑΚ βλ σχετικά Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 υπ 10) εφαρμόζονται ανεξάρτητα από την ύπαρξη εκκρεμούς δίκης ενώ αντίθετα τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ συνδέονται άμεσα με την τελευταία (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) 450 αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 επ Νίκας σ 533 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 246 επ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Κουτσουράδης σ 265 Παϊσίδου σ 35 επ 39∙ ΑΠ 12641983 Δ 15 (1984) 400 με ενημερωτικό σημείωμα Σταματόπουλου∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 ΜΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257∙ Πρβλ όμως Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 609 ο οποίος εισηγείται την ερμηνευτική διαστολή των διατάξεων του ΚΠολΔ ακόμη και όταν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη∙ την κατασκευή αυτή αποκρούει η Παϊσίδου σ 42 και σ 53 επ ειδικά σε σχέση με τη θεμελίωση της αξίωσης και του εννόμου συμφέροντος ενώ παράλληλα απορρίπτει και τη μεταφύτευση των προϋποθέσεων του ΑΚ περί εννόμου συμφέροντος στην αίτηση των άρθρων 450 επ ΚΠολΔ Βλ επίσης την ανάλυση από τους Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 679 επ) Ωστόσο τα προαναφερόμενα πλέγματα διατάξεων εφαρμόζονται αρκετές φορές αναλογικά τόσο στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης όσο και εκτός αυτής (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2 και 17∙ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1) εκεί δηλαδή που υπάρχει ρυθμιστικό κενό
• A Έννοια - Σκοπός
• A Έννοια
• 1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω της οποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στη θεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότητα ποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενων ελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)
• • 4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφων ρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οι προϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικού αιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσι και υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679 Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ 10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979) 563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωση Παπαδημητρίου∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσεις Αντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994 668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτηση γίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δεν εφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]
  • 10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύει περιοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμου συμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δεν πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιας και μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος του αιτούντος
  • 13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά και διαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχει ενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς το συμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τις περισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά τον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναι αναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περί συμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφο πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ 44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτή συστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής και κατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίες συμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τον κάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούν έτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργου δωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχα έγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίων ιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσεις αναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ή βιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται από μέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ 38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτής διορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν το αίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και το σωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπ Επιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή και όταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεση αδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδου σ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωση αυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικά βιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)
  • 25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στην πρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιο ικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγος είναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του Πολυμελούς Πρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία αν συνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη την κύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται τα θεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικά απόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω των εγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη και μετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) την επιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού των ασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ 534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχων αποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ 36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Μπέη∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατά της επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψη ασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτηση της κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ 270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής που σκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησης φέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέη υποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (Μπέης Δ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όρια της προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτή υιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27 (1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27 (1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης της δικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν 1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρ επίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριο λόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίου ζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά το ουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει την απόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ ο ίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωση άσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερών από την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρων προϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιο της επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264 επ)

οπτικοακουστικό υλικό καθώς και κάθε είδους μηχανικέςαπεικονίσεις (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 9∙ Γεωργιάδης Απ όπαρ 20 in fine Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 γ∙Παϊσίδου σ 45) Εξαιρούνται πάντως εσωτερικά κείμενα πουανταλλάχθηκαν μεταξύ ενός μέρους και του εκπροσώπου του κατάτο στάδιο της διαπραγμάτευσης (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 7 infine)

Ε Δικονομικά ζητήματα

18 Η αξίωση επίδειξης εγγράφου ασκείται όπως και ηαντίστοιχη περί επιδείξεως πράγματος δηλαδή με αγωγή ήανταγωγή (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265∙ Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 18∙Παϊσίδου σ 47) με τις προτάσεις (Μπέης άρθρ 451 αρ 1 ΑΠ4481975 ΝοΒ 23 (1975) 1231 επ [1232]∙ ΕφΑθ 61171982 ΝοΒ 30(1982) 1489 επ (1492)∙ ΜΠρΘεσ 15481991 Αρμ 1991 762 επμε σημείωμα ΣΤ-Γ∙ ΕφΑθ 18881991 ΑρχΝ 1991 409∙ ΕφΛαρ292002 ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΕφΑθ 1722003 ΕλλΔνη 2003 998 =2005 553) ή και προφορικά όπου δεν προβλέπεται κατάθεσηπροτάσεων (όχι όμως με δήλωση στα πρακτικά όταν η κατάθεσηπροτάσεων είναι υποχρεωτική ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ) αλλάακόμη και στο εφετείο (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 Νικολόπουλοςάρθρ 902 αρ 23 ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 247 ΑΠ 611960ΝοΒ 1962 563 επ (565)∙ ΑΠ 10731973 ΝοΒ 1974 758 επ∙ ΕφΑθ11451975 ΑρχΝ 1975 292 επ) όχι όμως με κύρια ή πρόσθετηπαρέμβαση (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) λόγω της ειδικότερης φύσηςτης (Παϊσίδου σ 47) Για τα ζητήματα του τρόπου άσκησης τηςαξίωσης επίδειξης πράγματος στο πλαίσιο εκκρεμούς κύριαςδίκης βλ αναλυτικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 19 και 22∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) όπ 19 Το δικόγραφο της αγωγής πρέπει να περιέχει τιςπροϋποθέσεις που θεσπίζει το άρθρο 902 ΑΚ δηλαδή περιγραφήτων κρίσιμων πραγματικών περιστατικών ρητή αναφορά τηςκατοχής του εγγράφου από τον εναγόμενο (αλλιώς απόρριψη ΑΠ2091994 ΕΕΝ 1995 195∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΑΠ9532002 ΝΟΜΟΣ ΑΠ 10731973 ΝοΒ 22 (1974) 758 επ∙ ΜΠρΘεσ15481991 Αρμ 1991 762 επ με σημείωμα ΣΤ-Γ χωρίς καν ναείναι υποχρεωμένο το δικάζον δικαστήριο να αποφανθεί επrsquo αυτούτου αιτήματος∙ βλ ακόμη ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΜΠρΠατρ 1182004 ΕΕργΔ 2004 474 επ∙ ΜΠρΑθ1292005 Αρμ 2005 886 επ = ΕπισκΕΔ 2005 217∙ ΜΠρΧαν 392006ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ Πρβλ ακόμη ΠΠρΡοδ 922004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ κατά τηνοποία η αοριστία δεν μπορεί να αναπληρωθεί laquoαπό το λόγο ότικατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων ο διάδικος μπορεί ήπρέπει να κατέχει το έγγραφο αυτόraquo∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19(1971) 1472 επ [τα έγγραφα βρίσκονται στα χέρια του

19

ανακριτή απορρίπτει]) Το ίδιο ισχύει βέβαια και όταν ηεπίδειξη ζητείται από τον εναγόμενο με τις προτάσεις (ΠΠρΑθ73151996 ΕπισκΕΔ 2002 763) Υποστηρίζεται πάντως εύλογα πωςστις περιπτώσεις υποχρεωτικής τήρησης επαγγελματικών βιβλίων ηκατοχή τεκμαίρεται στο πρόσωπο του καθrsquo ου (Στοϊκός σ 32)στοιχείο που θα μπορούσε σε ένα δεύτερο επίπεδο να οδηγήσει σεεπανεξέταση της στάσης της νομολογίας στο ζήτημα τηςαοριστίας Σε περίπτωση αιτιολογημένης άρνησης πρέπει νααποδεικνύεται η κατοχή του εγγράφου στα χέρια του εναγόμενουκαι το σχετικό βάρος απόδειξης φέρει ο ενάγων (ΑΠ 3981959 ΝοΒ7 (1959) 1248∙ ΑΠ 71966 ΝοΒ 14 (1966) 653∙ ΕφΑθ 61171982ΝοΒ 30 (1982) 1489 επ [1492] Παράλειψη πάντως τουδικαστηρίου της ουσίας να αποφανθεί στην αίτηση για επίδειξηεγγράφων θεμελιώνει το λόγο αναιρέσεως του άρθρου 559 αρ 9ΚΠολΔ υπό την προϋπόθεση ότι η αίτηση αυτή ήταν παραδεκτή καισύννομη (βλ σχετικά ΑΠ 6812007 ΝΟΜΟΣ laquohellipτουτέστιν να γίνεταιεπίκληση της κατοχής του εγγράφου από τον αντίδικο να προσδιορίζεται σαφώς τοέγγραφο και το περιεχόμενο του και να εκτίθενται περιστατικά από τα οποία ναπροκύπτει το έννομο συμφέρον του αιτούντος δηλαδή ότι το έγγραφο είναιπρόσφορο προς άμεση ή έμμεση απόδειξη λυσιτελούς ισχυρισμού του αιτούντος ήπρος ανταπόδειξη τέτοιου ισχυρισμού του αντιδίκου τουraquo Βλ και ΑΠ18572005 ΕλλΔνη 2006 469 επ ΑΠ 7852007 ΝΟΜΟΣ οι οποίεςέκαναν δεκτό σχετικό λόγο αναίρεσης)

Επιπρόσθετα απαιτείται και στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 24∙ Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 611 επ∙ διαφορετικά απόρριψη ΑΠ 3921977 ΝοΒ 25(1977) 1364 [μη επίκληση περιστατικών που το στοιχειοθετούνσε σχέση με το έγγραφο οδηγεί σε απαράδεκτο] ΑΠ 5381977 ΝοΒ26 (1978) 187 ΑΠ 10452004 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ΠΠρΠειρ 1361997 ΔΕΕ 1997 573) Το βάρος απόδειξης τωνανωτέρω φέρει ασφαλώς ο ενάγων (Ράμμος ΑρχΝ 1955 266∙ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 303 ΑΠ 14941987 ΕΕΝ 1988 814)Ο εναγόμενος διαθέτει ευρύ πεδίο άρνησης της αγωγής δυνάμενοςνα προβάλει σειρά ισχυρισμών όπως τη μη κατοχή του εγγράφουτην αμφισβήτηση του δικαιώματος ή της ύπαρξης εννόμουσυμφέροντος του ενάγοντος κλπ (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) 20 Το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο ενάγων στο πλαίσιοτης δίκης που ανοίγεται εδώ εντοπίζεται στο βαθμό ακρίβειαςτου προσδιορισμού του επίμαχου εγγράφου Πρόκειται για ένακατεξοχήν ζήτημα αοριστίας του δικογράφου Επικρατεί η άποψηπου απορρίπτει την αγωγή στη βάση της αοριστίας όταν σε αυτήγίνεται γενική αναφορά όλων των εγγράφων που έχει στην κατοχήτου ο εναγόμενος ή όλων των εγγράφων που περιέχονται σεκάποιον φάκελο βιβλίο ή αρχείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 25με παραπομπές σε σχετική νομολογία) Η θεμελίωση της σχετικήςκρίσης εδράζεται σε τρία κυρίως επιχειρήματα Πρώτον στην

20

κατοχύρωση του δικαιώματος αντίκρουσης του εναγόμενου οοποίος πρέπει να γνωρίζει επακριβώς για ποιο έγγραφο καλείταινα λογοδοτήσει∙ δεύτερον στην ευχερή απονομή τουδικαιοδοτικού έργου καθώς το δικαστήριο θα αδυνατεί ναδιατάξει αποδείξεις εφόσον δεν έχει λάβει χώρα σαφήςπροσδιορισμός του επίδικου εγγράφου∙ και τρίτον στηδιασφάλιση της διαδικασίας αναγκαστικής εκτέλεσης η οποίαπροϋποθέτει διατακτικό απόφασης με πλήρη σαφήνεια ως προς τοσυγκεκριμένο έγγραφο (βλ αντί πολλών Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ25∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ∙ΠΠρΜυτ 11997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ Πρβλ όμως Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 685 επ)

Μολαταύτα laquoη λεπτή κόκκινη γραμμήraquo ανάμεσα στο ορισμένοκαι την αοριστία του δικογράφου έχει ταλανίσει την επιστήμη(βλ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 597 επ όπου και δικαιοσυγκριτικέςπαρατηρήσεις∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 25 τον ίδιο ΔίκαιοΑποδείξεως σ 248 επ ο οποίος υπογραμμίζει την εξατομίκευσητου εγγράφου και δεν θέτει ως sine qua non όρο τον ειδικότεροπροσδιορισμό του∙ Σύμφωνη με την αντίληψη αυτή η ΕφΘεσ11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ όμοια η ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ2004 1030∙ πρβλ εδώ και Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 429 επ καιΣτοϊκό σ 35 επ όπου υπογραμμίζεται - ειδικά για ταεπαγγελματικά βιβλία ndash το ανεφάρμοστο των νομολογιακώνεπιταγών όταν πρόκειται για τήρηση βιβλίων σε ηλεκτρονικήμορφή) 21 Στη νομολογία επικρατεί πάντως μια ξεκάθαρη τάσηαπόρριψης αγωγών λόγω αοριστίας εφόσον δεν έχει λάβει χώραειδικός προσδιορισμός του εγγράφου και αναφορά τουπεριεχομένου τους (ΑΠ 17711988 ΕΕΝ 1989 850 [βιβλιάριοενσήμων ΙΚΑ]∙ ΑΠ 5081993 ΕλλΔνη 1994 1299∙ ΕφΑθ 24562002 Δ33 (2002) 658 ΕφΘεσ 18522003 Αρμ 2004 1155∙ ΕφΠειρ4371996 ΔΕΕ 1996 697∙ ΕφΠειρ 11571996 ΔΕΕ 1997 723∙ ΠΠρΡεθ1032000 DE LEGE 2005 83∙ ΜΠρΑθ 173921997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ127071999 ΕΕμπΔ 1999 751∙ ΜΠρΑθ 15152005 ΔΕΕ 2005 571∙ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ [αοριστία λόγω μη αναφοράςσελίδων εμπορικού βιβλίου]∙ ΕφΛαρ 2121974 Δ 6 (1975) 716 επ(717 επ)∙ ΜονΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257 επ∙ ΜΠρΘεσ49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ [ατομικώς και ακριβώς ναπεριγράφεται το περιεχόμενο και ο αριθμός η ποσότητα τωνσελίδων]∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650) [ούτεχονδρικώς δεν προσδιορίζεται το περιεχόμενό των εγγράφων]∙ ΑΠ15651998 ΔΕΕ 1999 491 [τιμολόγια έγγραφα μεταφοράςεμπορευμάτων]∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΕφΛαρ 292002ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΜΠρΑθ 97192000 ΕπισκΕΔ 2001 1148 επ[αποφάσεις ΔΣ και ΓΣ τιμολόγια δελτία αποστολής εμπορικά

21

βιβλία]∙ ΑΠ 9532002 ΝΟΜΟΣ [καταστάσεις προσωπικού θεωρημένεςαπό την Επιθεώρηση Εργασίας]∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ [καταστάσειςηχογραφημάτων τμήμα βιβλίου αποθήκης]∙ΕφΑθ 146981988 ΕλλΔνη1993 1366 [στελέχη αποδείξεων αποθήκης]∙ ΕφΑθ 17411994ΕλλΔνη 1995 1261∙ ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141 [φάκελοςνοσηλευθέντος προσώπου]∙ ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ∙ ΠΠρΑθ13261989 ΑρχΝ 1989 468)∙ ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ= ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ [κίνηση τραπεζικών λογαριασμών]∙ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ [φύλλα μητρώου και λοιπέςκαταστάσεις πιστωτικού ιδρύματος]∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ[βεβαίωση εργοδότη με αναφορά σε συγκεκριμένη νομοθετικήρύθμιση]∙ ΕφΑθ 31501969 ΝοΒ 18 (1970) 445 επ (446)∙ ΠρΑθ10461968 ΝοΒ 16 (1968) 652 επ∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32(1984) 1575∙ για περαιτέρω νομολογία βλ Παϊσίδου σ 136 υπ192 Υπάρχουν πάντως και αποφάσεις που έκαναν δεκτό το σχετικόαίτημα (βλ ΑΠ 2821971 ΝοΒ 19 (1971) 872 επ [απορρίπτειμερικά (βιβλιάριο δανείων και χαρτόδεμα) αλλά κάνει δεκτή τηναίτηση ως προς τραπεζικό βιβλιάριο] ΜΠρΑθ 17332000 ΔΕΕ 2000746 επ η οποία διέταξε την επίδειξη (και χορήγησηαντιγράφων) όλων των οικονομικών καταστάσεων που εμφανίζουντις μηνιαίες εισπράξεις του καθrsquo ου φροντιστηρίου καθώς καιτου μαθητολογίου του που αναφέρονται στο χρονικό διάστημα απόΣεπτεμβρίου 1996 μέχρι τέλους Δεκεμβρίου 1999 προκειμένου ηαιτούσα να ασκήσει τα εκ της συμβάσεως δικαιόχρησης απορρέονταδικαιώματά της∙ ΜΠρΑθ 222961995 ΔΕΕ 1996 597 επ∙ ΜΠρΚατ8591999 ΔΕΕ 2000 75 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2000 123 επ [επίδειξητου συνόλου αλληλογραφίας])22 Ο ισχυρός αντίλογος προσάπτει στην κρατούσα γνώμη τηνπαραβίαση των άρθρων 6 sect 1 και 13 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ (βλ ήδηΓέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 120 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 687 επ και αναλυτικά Παϊσίδου σ 57 επ) καιεισηγείται το χαρακτηρισμό του δικογράφου ως ορισμένου laquoόταντα αιτούμενα έγγραφα περιγράφονται με τρόπο που επιδέχεταιεξειδίκευση και εξατομίκευση και υπάρχει αντικειμενικήαδυναμία του αιτούντος να τα προσδιορίσει εκ των προτέρωνεπακριβώςraquo (Μανιτάκης ΕλλΔνη 2003 365 επ όπου και πλήθοςαποφάσεων του ΕΔΔΑ (369 επ) 371 επ∙ όμοια και ο ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 621 επ που κάνει λόγο για laquoασφυκτικέςraquo καιlaquoυπέρμετρα αυστηρέςraquo προϋποθέσεις (σ 623) οι οποίες οδηγούνστην κατάλυση των θεμελιακών δικαιωμάτων που προστατεύονταιαπό τις ανωτέρω διατάξεις (όμοια και ο Νίκας 537 laquoαπαίτηση hellipδυσβάστακτη hellip για τον αιτούνταraquo) ενώ και ο Γιακουμήςυπογραμμίζει ότι η laquoη πρακτική αυτή που αχρηστεύει σε μεγάλοβαθμό τη χρησιμότητα του θεσμούhellip φθάνει δυστυχώς μέχριακροτήτωνraquo (Γιακουμής Δ 27 (1996) 518 επ όπου και πολύενδιαφέρουσες αναφορές στη γερμανική και αυστριακή ρύθμιση)

22

Υπερβολική αυστηρότητα διαπιστώνεται άλλωστε και στο πλαίσιοεξέτασης της ίδιας προβληματικής από την οπτική γωνία τωνεπαγγελματικών βιβλίων (βλ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ308 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 (2002) 687 επ Στοϊκόσ 35 επ με περαιτέρω παραπομπές) Μολαταύτα το Ακυρωτικόμας αποφάνθηκε πρόσφατα ότι laquohellipοι εισαγόμενες από τη διάταξη του άρθρου902 ΑΚ προϋποθέσεις για την άσκηση αγωγής επιδείξεως εγγράφων δεν περιορίζουνστον πυρήνα του το δικαίωμα του προσώπου να προσφύγει στο δικαστήριο και ναζητήσει με τον τρόπο αυτό ανάλογη δικαστική προστασία και επομένως δενδημιουργείται αντίθεση στις μνησθείσες διατάξεις της ΕΣΔΑ και του Συντάγματοςraquo(ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 πρβλ και ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 659 επ με κριτικές παρατηρήσεις Μπέη 661 επ = ΕΕμπΔ2002 331 επ όπου και σύμφωνη (προς την απόφαση) γνωμοδότησηΡόκα 336 επ [342 επ])23 Η τοπική αρμοδιότητα καθορίζεται στη γνωστή δικαιοδοτικήβάση της κατοικίας του φυσικού ή της έδρας του νομικούπροσώπου που κατέχει το επίδικο έγγραφο (Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 21 όπου και σχετική νομολογία∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ19 (1971) 491 επ) χωρίς να αποκλείεται πάντως και ηεπιστράτευση της δωσιδικίας της συνάφειας (ειδικότερα βλΝικολόπουλο άρθρ 902 αρ 21 τον ίδιο Δίκαιο Αποδείξεως σ247) Κατά την κρατούσα άποψη καθrsquo ύλην αρμόδιο δικαστήριοείναι (λόγω του μη αποτιμητού της αξίωσης σε χρήμα) και πάλιτο Πολυμελές Πρωτοδικείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 20∙Παϊσίδου σ 47 και υπ 63 όπου πλήθος παραπομπών∙ ΑΠ16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΕφΚερκ 321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ)με παρατηρήσεις Σταματόπουλου ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971)491 επ) Ωστόσο υποστηρίζονται και αποκλίνουσες απόψεις (υπέρτης αρμοδιότητας του Ειρηνοδικείου προς εκδίκαση με βάση τηδιαδικασία μικροδιαφορών λόγω της φύσης του αντικειμένου τηςαξίωσης δηλαδή του εγγράφου Μπέης Δ 11 (1980) 198∙Γιακουμής Δ 27 (1996) 519 Αντίθετοι οι Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 20 Παϊσίδου σ 48 που αμφισβητούν την ερμηνευτικήσύλληψη της έννοιας του αντικειμένου της δίκης) Επίσηςσποραδικά η νομολογία θεώρησε ως αρμόδιο το Μονομελές Πρκείολόγω της ειδικής διαδικασίας στο πλαίσιο της οποίαςυποβλήθηκε το σχετικό αίτημα (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972)1463 [πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας άρα εφαρμογή 17 sect 2 ΚΠολΔ]ΕιρΑθ 29861980 Δ 12 (1981) 176 επ [παραπέμπει στο ΜονΠρ(εργατικές διαφορές) λόγω συνάφειας με την κύρια αγωγή]24 Όπως και στο πλαίσιο εξέτασης του άρθρου 901 ΑΚ έτσι καιεδώ σημειώνεται η εφαρμογή της τακτικής διαδικασίας (ΡάμμοςΑρχΝ 1955 265 ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451 αρ 5)που συνεπάγεται τη διεξαγωγή της δίκης με βάση τουςαντίστοιχους κανόνες απόδειξης (Κρουσταλάκης Δ 1 (1970) 648

23

επ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 επ Γκόγκας Δ 18(1987) 826 για τις λεπτομέρειες αναφορικά με την επιρροή τωνάρθρων 450 επ ΚΠολΔ στο στάδιο της αποδεικτικής διαδικασίαςβλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 16 επ) Έχει κριθεί πως το άρθρο670 ΚΠολΔ δεν αποτελεί κώλυμα έκδοσης απόφασης περί επίδειξηςεγγράφων κατά το άρθρο 451 ΑΚ (ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566επ Contra ΕφΑθ 33671979 ΝοΒ 28 (1980) 796 ΕφΑθ 76441982ΝοΒ 31 (1983) 73 επ (74) [για τα άρθρα 637-646 ΚΠολΔ])

24

25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στηνπρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιοικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγοςείναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του ΠολυμελούςΠρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία ανσυνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη τηνκύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται ταθεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικάαπόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ= Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ)θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω τωνεγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη καιμετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) τηνεπιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού τωνασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχωναποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετεςπαρατηρήσεις Μπέη ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27(1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982)201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατάτης επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψηασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτησητης κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής πουσκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004)1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησηςφέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικαμέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέηυποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo

25

αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (ΜπέηςΔ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όριατης προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτήυιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27(1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΑθ256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27(1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης τηςδικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρεπίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριολόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίουζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά τοουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει τηναπόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ οίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωσηάσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερώναπό την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρωνπροϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιοτης επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264επ)26 Η απόφαση που εκδίδεται αναπτύσσει τις συνήθεις έννομεςσυνέπειες κάθε δικαστικής απόφασης και προσβάλλεται με ένδικαμέσα σύμφωνα με τα γενικώς ισχύοντα (Γέσιου-Φαλτσή ΔίκαιοΑποδείξεως σ 308 Γιακουμής Δ 27 (1996) 523) Σχετικά με τηνεκτέλεση της απόφασης περί επίδειξης εφαρμόζονται τα άρθρα 941και 946 ΚΠολΔ (βλ σχετικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 32∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 452 αρ 1 Γιακουμή Δ 27(1996) 521 επ Παϊσίδου σ 52 επ και 242 επ∙ ΑΠ 6182003ΕλλΔνη 2003 1288∙ ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ 2004 1030∙ ΕφΚερκ321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ) με παρατηρήσειςΣταματόπουλου ∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ ΜΠρΑθ28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463∙ ειδικά για την επίδειξηεπαγγελματικών βιβλίων βλ Στοϊκό σ 32 επ) που αξιώνουντουλάχιστον προσωρινή εκτελεστότητα ενώ το αίτημαπροσωποκράτησης προϋποθέτει βέβαια τελεσιδικία της σχετικήςαπόφασης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31)

Άρθρο 903 -Πώς γίνεται

Η επίδειξη του πράγματος η του εγγράφου γίνεται στον τόπο όπου βρίσκεται κατά το χρόνο της αίτησης εκτός αν ο ένας ή ο άλλος αξιώσει για σπουδαίο λόγο την επίδειξη αλλούΟ κίνδυνος και οι δαπάνες της επίδειξης βαρύνουν εκείνον που την αξιώνει

26

Ο κάτοχος μπορεί να αντιτάξει άρνηση εφόσον δεν προκαταβάλλονται οι δαπάνες και δεν παρέχεται ασφάλεια για ενδεχόμενη ζημία

Α Η ρύθμιση της έννομης σχέσης επίδειξης πράγματος ή εγγράφου

1 H διάταξη του άρθρου 903 ΑΚ εφαρμόζεται τόσο στηνεπίδειξη πράγματος όσο και εγγράφου είναι δηλαδήσυμπληρωματική ρύθμιση των άρθρων 901 και 902 Οι συντάκτεςτου Κώδικα εμπνεύστηκαν τη ρύθμιση από την sect 911 γερμΑΚ και τοάρθρο 86 sect 4 και 5 του γαλλοϊταλικού Κώδικα Ενοχών Εδώ ονομοθέτης εξειδικεύει τον τόπο υλοποίησης του δικαιώματος (sect1) ρυθμίζει τα ζητήματα της κατανομής του κινδύνου και τωνεξόδων επίδειξης (sect 2) και προβλέπει δυνατότητα εναντίωσηςτου κατόχου του εγγράφου υπό την προϋπόθεση συνδρομήςσυγκεκριμένων προϋποθέσεων (sect 3) Πρόκειται πάντως για διάταξηενδοτικού δικαίου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 1∙ ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 2∙ Παϊσίδου σ 51 επ)

Ι Διεξαγωγή της επίδειξης

2 Οι λεπτομέρειες που αφορούν στον τον τόπο επίδειξηςκαθορίζονται στην πρώτη παράγραφο Με βάση τη ρύθμιση δύοείναι οι νοητοί τόποι Κατά κανόνα αυτή θα λαμβάνει χώρα στοντόπο που βρίσκεται το έγγραφο Ως τόπος δεν πρέπει πάντως ναγίνεται αντιληπτός ο συγκεκριμένος χώρος που βρίσκεται τοαντικείμενο αλλά γενικότερα η τοπική περιφέρεια όπως αυτή θαπροσδιορίζεται με βάση τους κανόνες της συναλλακτικής πίστηςκαι των χρηστών ηθών (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 1 ΓεωργιάδηςΑπ όπ αρ 27 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3) Στηνπερίπτωση αυτή μάλιστα μπορεί να διαταχθεί η επιστροφή τουαντικειμένου στην αρχική του τοποθεσία με δαπάνες του κατόχουαν ο τελευταίος προέβη σε μεταφορά του σε χρονικό σημείομεταγενέστερο της υποβολής της αίτησης (Γεωργιάδης Απ όπ αρ27) ενώ δεν αποκλείεται και αξίωση αποζημίωσης σε βάρος τουεφόσον αποδειχθεί δόλος στο πρόσωπο του κατόχου ως προς τημεταφορά του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 5∙Βαθρακοκοίλης όπ)

Κατrsquo εξαίρεση και υπό τον όρο της συνδρομής σπουδαίουλόγου επίδειξη μπορεί να ζητηθεί και σε άλλον τόπο (με ρητήαίτηση η οποία θα προσδιορίζει τον τόπο αυτόν ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3α) ο οποίος δεν προσδιορίζεται στηδιάταξη αλλά θα καθορίζεται από τις περιρρέουσες περιστάσειςτης υπόθεσης Το σχετικό αίτημα μπορούν μάλιστα να υποβάλουναμφότερα μέρη Απαιτείται πάντως συγκεκριμενοποίηση του τόπουστο δικόγραφο (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 2) Υπό την αόριστηέννοια του σπουδαίου λόγου δύνανται να ενταχθούν διάφορεςπεριστάσεις όπως σοβαροί λόγοι υγείας των μερών

27

διαπροσωπικές έριδες που καθιστούν δυσχερή ή οχληρή την επαφήτων μερών (Ζέπος σ 681) αλλά και λόγοι που άπτονται τηςιδιοσυστασίας του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 6(εύθραυστον δυσμετακόμιστον πολύτιμον)∙ Νικολόπουλος άρθρ903 αρ 1∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 28 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 3α) Σε περίπτωση που δεν ευδοκιμήσει το σχετικόαίτημα διατάσσεται η επίδειξη στον τόπο που εξαρχής βρισκόταντο αντικείμενο κατά το χρόνο υποβολής της αίτησης (Αποστολίδηςάρθρ 903 αρ 2) 3 Αντίθετα ο τρόπος επίδειξης δεν ρυθμίζεται στο νόμο(πρβλ Στοϊκό σ 34 επ και Παϊσίδου σ 138 επ για τοειδικότερο ζήτημα του τρόπου επίδειξης των επαγγελματικώνβιβλίων) Επικρατεί η άποψη κατά την οποία για την αναζήτησητου κατάλληλου τρόπου επίδειξης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οιαρχές της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών(Βαρυπομπιώτης ΕΕΝ 40 (1973) 92 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 26Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) καθώς επίσης η φύσητου αντικειμένου και η έννοια της επίδειξης (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 3) Σε κάθε περίπτωση πάντως επίδειξη δενισοδυναμεί με χρήση του πράγματος (Μαντζούφας σ 484) ή καιαπόδοσή του (Νικολόπουλος Δίκαιο Αποδείξεως σ 250) Δύναταιέτσι να υλοποιηθεί το δικαίωμα με την οπτική (ολική ή μερική)εξέταση θεώρηση του πράγματος εγγράφου ή και τη λήψηαντιγράφου (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31∙ Παϊσίδου σ 52 καισ 126 επ όπου και έρευνα περί της διακριτικής ευχέρειας τουδικαστή να διατάξει και την προσκόμιση του πρωτότυπου ανάλογαμε τις περιστάσεις της εκάστοτε διαφοράς∙ ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ20 (1972) 1463 [αντίγραφο πρακτικού ΓΣ πολυκατοικίας]∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ νέα αίτηση για λήψη τωνίδιων αντιγράφων που χορηγήθηκαν στο πλαίσιο της πρώτηςαπόφασης απορρίπτεται λόγω έλλειψης εννόμου συμφέροντοςΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) ή φωτογράφησης του εγγράφου(Μαντζούφας σ 485) δεν αποκλείεται όμως να απαιτείται γιατην ολοκληρωμένη εκπλήρωση της αξίωσης επίδειξης και η εξέτασήτου με τη χρήση και άλλων αισθήσεων όπως για παράδειγμα τηςόσφρησης ή ακόμη και της γεύσης υπό την αυτονόητη ωστόσοπροϋπόθεση της μη χειροτέρευσης του ίδιου του πράγματος(Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 11∙ Γεωργιάδης Απ όπ) Το ίδιο ισχύεικαι για τον αποχωρισμό συστατικού του πράγματος χωρίς τονοποίον δεν είναι εφικτή η επίδειξη (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 12)Δεν αποκλείεται τέλος η ενάσκηση του σχετικού δικαιώματος όχιαυτοπροσώπως από τον αιτούντα αλλά από το δικαστήριοπραγματογνώμονα (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 8∙ Καυκάς σ 627 οοποίος αναφέρεται σε laquoεμπειροτέχνηraquo) ή και αντιπρόσωπό του(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) ο οποίος διαθέτειειδικές γνώσεις πχ της γλώσσας σύνταξης του εγγράφου (Ζέπος

28

σ 680 υπ 2) ενώ και ο υπόχρεος μπορεί να εκπληρώσει τηνυποχρέωσή του μέσω αντιπροσώπου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 10)Τέλος σε περίπτωση επίδειξης επαγγελματικούεμπορικούβιβλίου η εξέταση από τον αιτούντα περιορίζεται στοσυγκεκριμένο τμήμα που ζητήθηκε και όχι σε επεξεργασία τουσυνόλου των εγγραφών (Καυκάς σ 628∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 9)

Στην περίπτωση λήψης αντιγράφου ο ενάγων δύναται να ζητήσειεπίδειξη του πρωτότυπου και αναπαραγωγή του ενώπιόν του προςαποφυγή παρείσφρησης πλαστογραφίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ13∙ Παϊσίδου σ 127) Σημειώνεται ακόμη πως επίδειξη δενισοδυναμεί με την απλή πρόσβαση του αιτούντος στο αρχείο τουυπόχρεου Ο τελευταίος έχει καθήκον να παραδώσει το έγγραφοστα χέρια του δικαιούχου και όχι να τον εξαναγκάσει σεαναζήτησή του από έναν ευρύτερο αριθμό εγγράφων (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 10 in fine) 4 Τέλος μνείας χρήζει και η με βάση το άρθρο 232 sect 1 γ΄ΚΠολΔ δυνατότητα (βλ εδώ ΑΠ 17921983 Δ 16 (1985) 652 Δενυποχρεούται ο δικαστής να πράξει τα προβλεπόμενα απορρίπτεισχετικό λόγο αναίρεσης) προσαγωγής του εγγράφου κατά τησυζήτηση (βλ εφαρμογή της ρύθμισης από ΑΠ 6651971 ΝοΒ 20(1972) 219 ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22 (1974) 1076) η οποία όμωςυπόκειται σε εντελώς διαφορετικές προϋποθέσεις από αυτές τουάρθρου 902 ΑΚ και αποτελεί ουσιαστικά προστάδιο της αγωγήςτου άρθρου 902 ΑΚ σε περίπτωση μη συμμόρφωσης του υπόχρεου(αναλυτικά βλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 34∙ Παϊσίδου σ 205επ∙ ΜΠρΑθ 29741987 ΕλλΔνη 1989 939∙ ΜΠρΠειρ 7871995ΕΤρΑξΧρΔ 1999 684 επ)

ΙΙ Κίνδυνος και δαπάνες της επίδειξης

1 Κίνδυνος

5 Η υλοποίηση του δικαιώματος επίδειξης δεν αποκλείεται ναέχει ως συνέπεια την έκθεση του αντικειμένου σε πιθανούςκινδύνους Σε αυτές μπορούν να συγκαταλεχθούν οι ειδικότερεςφυσικές συνθήκες που επικρατούν κατά το χρόνο επίδειξης οτρόπος εξέτασης του αντικειμένου αλλά και η πιθανή μεταφοράτου Ο νόμος εύλογα λοιπόν κατανέμει τον κίνδυνο σε βάρος τουαιτούντος ο οποίος άλλωστε είναι εκείνος που επιδιώκει τηνεπίδειξη προς ικανοποίηση ίδιων εννόμων συμφερόντων(Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 30Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 6∙ Παϊσίδου σ 52)6 Στην έννοια του κινδύνου υπάγεται συνεπώς κάθε τυχαίογεγονός (πχ χειροτέρευση ή καταστροφή του πράγματοςΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 903 αρ 6) που σχετίζεται άμεσα ήέμμεσα με την υλοποίηση του σχετικού δικαιώματος (Μαντζούφαςσ 486 υπ 15) όχι όμως και εκείνα που συναρτώνται με τη

29

φύση του προς επίδειξη αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 13Γεωργιάδης Απ όπ)

Ενδεχόμενη επέλευση του κινδύνου θα συνεπάγεται τηνυποχρέωση αποκατάστασης κάθε θετικής και αποθετικής ζημίας σεβάρος του αιτούντος την επίδειξη και υπέρ όλων των προσώπωνπου μπορούν να στοιχειοθετήσουν την ύπαρξη δικαιώματος στοαντικείμενο (κύριος κάτοχος τρίτος) (Γεωργιάδης Απ όπ)

2 Δαπάνες

7 Ως λογικό επακόλουθο της ανάληψης του κινδύνουπροβλέπεται και η επιβάρυνση του αιτούντος και με τις σχετικέςδαπάνες επίδειξης η μορφή των οποίων δύναται να ποικίλλειπχ δαπάνες αποχωρισμού συστατικού του πράγματος έξοδαμετάβασης στον τόπο που βρίσκεται το πράγμα ή μεταφοράς τουτελευταίου στον τόπο που πρέπει να επιδειχθεί (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 31) καθώς και δαπάνεςέκδοσης αντιγράφων ιδίως σε περίπτωση χορήγησης αποσπασμάτωνεμπορικών βιβλίων που μπορούν να ανέρχονται σε εκατοντάδεςσελίδων (Παϊσίδου σ 129) Το ύψος τους καθορίζεται σεπερίπτωση διαφωνίας των μερών από το δικαστήριο (Καυκάς σ630)

3 Δικαίωμα άρνησης του κατόχου

8 Στην τρίτη παράγραφο θεσπίζεται δικαίωμα του κατόχου νααντιτάξει άρνηση ενόσω ο αιτών δεν διασφαλίζει προκαταβολικάδηλαδή πριν από την επίδειξη (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 4∙Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 3) τον κάτοχο έναντι ενδεχόμενων ζημιώντου αντικειμένου Το ύψος τους θα καθοριστεί από τοδικαστήριο στη βάση των άρθρων 162 επ ΚΠολΔ χωρίς πάντως νααποκλείεται και συμφωνία των μερών (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 9) Δεν πρόκειται για άρνηση υπό τη δικονομική-στενή έννοια του όρου (στη διευκρίνιση αυτή προβαίνει οΝικολόπουλος άρθρ 903 αρ 6) αλλά για έκφανση της ένστασηςπίσχεσης (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 8∙ Παϊσίδου σ52 υπ 81) Ισχύουν δηλαδή όσα προβλέπονται στο άρθρο 325 Τοσχετικό δικαίωμα του κατόχου προβάλλεται παραδεκτά και με τηνανακοπή του άρθρου 933 ΚΠολΔ στο στάδιο της αναγκαστικήςεκτέλεσης με δεδομένη τη μη εφαρμογή του άρθρου 330 ΚΠολΔ στησυγκεκριμένη περίπτωση (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 7 ΓεωργιάδηςΑπ όπ 32 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 10)Υποχρέωση πάντως του αιτούντος να προβεί σε καταβολή τωνσχετικών εξόδων ήδη στο στάδιο υποβολής της αίτησης δενυπάρχει (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 14∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ903 αρ 7) Κατά συνέπεια δεν πάσχει αοριστία το δικόγραφοτης αίτησης όταν δεν μνημονεύεται η προκαταβολή των δαπανών ήη παροχή ασφάλειας (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ όπ αρ 8)

30

Πρέπει ακόμη να αναφερθεί και άλλη μια περίπτωσηεπιτρεπτής άρνησης του κατόχου προς επίδειξη η οποία πηγάζειαπό την αρχή της καλής πίστης παρέχοντας στον κάτοχο τοδικαίωμα άρνησης όταν θίγονται ή κινδυνεύουν δικά του έννομασυμφέροντα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 30)9 Άρνηση επίδειξης προβλέπουν και τα άρθρα 450 sect 2 και 452sect 3 ΚΠολΔ (αναλυτικά ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 450 αρ5) τα οποία εφαρμόζονται αναλογικά και στο πλαίσιο των άρθρων901 επ ΑΚ (Παϊσίδου σ 55 υπ 92 και αναλυτικά σ 163επ) Η σχετικά νομολογία είναι πλούσια (ενδεικτικά βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ) Κρίθηκε ότι δεν συντρέχει σπουδαίος λόγος άρνησηςεπίδειξης χορήγησης αντιγράφου της έκθεσης εκτίμησης τηςεπιτροπής του άρθρου 15 νδ 7971971 (ΠρΛαμ 7321975 ΑρχΝ1975 53) Απορρίφθηκε εξάλλου ισχυρισμός περί καθήκοντοςεχεμύθειας προσωπικού ΟΤΕ (ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491επ) Επίσης δεκτή έγινε Αγωγή επίδειξης εγγράφου μεπεριεχόμενο το ιατρικό ιστορικό της αποβιώσασας συζύγου τουενάγοντος με παράλληλη απόρριψη του επικαλούμενουεπαγγελματικού απορρήτου που προβλήθηκε από το εναγόμενονοσοκομείο (ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141)∙ αγωγή επίδειξηςκαι λήψης αντιγράφων ληξιαρχικών καταστάσεων γεννήσεων παράτο επικαλούμενο απόρρητο από την πλευρά του εναγόμενου ΟΤΑ(ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999 225 επ)∙ αίτηση επίδειξηςάδειας καντίνας και της σχετικής γνωμάτευσης της αρμόδιαςνομαρχιακής υπηρεσίας (με παράλληλη απόρριψη του ισχυρισμούτου καθrsquo ου περί προστασίας απορρήτου ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ1998 816) καθώς και αίτημα επίδειξης κίνησης ή σύμβασηςτραπεζικού λογαριασμού παρά το επικαλούμενο τραπεζικόαπόρρητο (ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΘεσ 246791997Αρμ 1997 1278 επ∙ βλ και ΕφΑθ 14831976 ΝοΒ 24 (1976)444) Αντίθετα απορρίφθηκαν αιτήσεις επίδειξης πορίσματοςτραπεζικού ελέγχου λόγω επαγγελματικού φορολογικού υπηρεσιακού απορρήτου (ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708 μεπαρατηρήσεις Νικολαΐδη∙ ΠΠρΑθ 101311991 ΝοΒ 41 (1993) 532 επΑπορριπτέα κρίθηκε εξάλλου αίτηση επίδειξης εσωτερικήςαλληλογραφίας δημόσιας υπηρεσίας (ΠρΑθ 10461968 ΝοΒ 16(1968) 652 επ) Αναλυτικά βλ Παϊσιδου σ 176 επ Πρβλσχετικά και τον προβληματισμό του Γιακουμή Δ 27 (1996) 525)

ΙΙΙ Ευθύνη του υπόχρεου προς επίδειξη

10 Καταληκτικά πρέπει να σημειωθεί πως η ενδεχόμενηαδικαιολόγητη άρνηση συμμόρφωσης του κατόχου με όσα επιτάσσειη σχετική δικαστική απόφαση οδηγεί στην εφαρμογή του άρθρου366 ΚΠολΔ μέσω του παραπεμπτικού κανόνα του άρθρου 452 sect 2ΚΠολΔ (Μπέης άρθρ 452 αρ 3 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως

31

σ 310∙ βλ ενδεικτικά ΑΠ 7811974 ΝοΒ 23 (1975) 328 επ ΑΠ12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 και ειδικά ως προς τοειδικότερο ζήτημα της κατανομής του βάρους απόδειξης ΑΠ7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ [567] ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22(1974) 1076 [δε συνεπάγεται ανεπίτρεπτη μεταβολή του βάρουςαπόδειξης η εφαρμογή του άρθρου 366 μέσω 452 sect 2] Πρβλ τέλοςΑΠ 12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 [δυνατή κατrsquo ανέλεγκτη κρίσηη συναγωγή σιωπηρής ομολογίας κατrsquo εφαρμογήν 366]) ενώ δεναποκλείεται και η καταδίκη του σε αποκατάσταση κάθε περαιτέρωζημίας που συναρτάται με την άρνηση επίδειξης με βάση τιςδιατάξεις περί μη εκπλήρωσης της παροχής (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ2∙ Γεωργιάδης Απ όπ 33) Αν πάντως επέλθει πλήρης ικανοποίησητου ενάγοντος ο τελευταίος δεν μπορεί να επανέλθει με νέααγωγή βασιζόμενη στην αρχική του αξίωση από το πράγμα(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 11 και 902 αρ 11)

32

• 2 Παράλληλα προς τα άρθρα 902-903 εφαρμόζονται εξάλλου και οι διατάξεις των άρθρων 654 (ΕφΑθ 31521972 ΝοΒ 20 (1972) 939 επ με σημείωση Παπαδημητρίου) και 755 στο πλαίσιο της σύμβασης εργασίας και της εταιρίας αντίστοιχα ενώ μνεία πρέπει να γίνει και στα άρθρα 14-16 ΕΝ τα οποία εφαρμόζονται ως προς το ειδικότερο θέμα της επίδειξης εμπορικών βιβλίων (αναλυτικά βλ Στοϊκό σ 30 επ) Αξιομνημόνευτα είναι επίσης τα άρθρα 303-304 και 1201 και 1340 ΑΚ ως παραπλήσιες μορφές της επίδειξης οι οποίες εφαρμόζονται παράλληλα και απόλυτα ανεξάρτητα από τις εδώ εξεταζόμενες ρυθμίσεις
• 3 Από την άλλη πλευρά όλες οι προαναφερόμενες διατάξεις συμπληρώνονται από τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ με τα οποία καθορίζονται οι ειδικότερες δικονομικές κατά κύριο λόγο προϋποθέσεις επίδειξης και εκτέλεσης της απόφασης για την επίδειξη εγγράφων (για το προγενέστερο καθεστώς των άρθρων 429-434 ΠολΔ βλ Παϊσίδου σ 16 επ) Οι μόλις προαναφερόμενες διατάξεις δεν οδήγησαν ούτε σε κατάργηση ούτε σε συρρίκνωση του πεδίου εφαρμογής των ρυθμίσεων του ουσιαστικού δικαίου (η θέση αυτή είναι αδιαμφισβήτητη σε θεωρία και νομολογία βλ Ράμμο ΕρμΑΚ 902 αρ 2∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 2 και 3∙ ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 450 αρ 1 Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1∙ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 608 επ Για τη γενικότερη συζήτηση που προκλήθηκε από τη συνύπαρξη των ουσιαστικών και δικονομικών διατάξεων περί επίδειξης εγγράφων βλ αναλυτικά Παϊσίδου σ 37 επ) Η βασική διάκριση που επικρατεί στην επιστήμη είναι η ακόλουθη Οι διατάξεις του ΑΚ (δηλαδή τόσο η γενική ρύθμιση των άρθρων 902 επ ΑΚ όσο και οι προαναφερόμενες διατάξεις των άρθρων 654 και 755 ΑΚ στις οποίες πρέπει να προστεθούν και αυτές των άρθρων 1200 1201 1339 και 1340 ΑΚ βλ σχετικά Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 υπ 10) εφαρμόζονται ανεξάρτητα από την ύπαρξη εκκρεμούς δίκης ενώ αντίθετα τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ συνδέονται άμεσα με την τελευταία (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) 450 αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 επ Νίκας σ 533 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 246 επ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Κουτσουράδης σ 265 Παϊσίδου σ 35 επ 39∙ ΑΠ 12641983 Δ 15 (1984) 400 με ενημερωτικό σημείωμα Σταματόπουλου∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 ΜΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257∙ Πρβλ όμως Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 609 ο οποίος εισηγείται την ερμηνευτική διαστολή των διατάξεων του ΚΠολΔ ακόμη και όταν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη∙ την κατασκευή αυτή αποκρούει η Παϊσίδου σ 42 και σ 53 επ ειδικά σε σχέση με τη θεμελίωση της αξίωσης και του εννόμου συμφέροντος ενώ παράλληλα απορρίπτει και τη μεταφύτευση των προϋποθέσεων του ΑΚ περί εννόμου συμφέροντος στην αίτηση των άρθρων 450 επ ΚΠολΔ Βλ επίσης την ανάλυση από τους Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 679 επ) Ωστόσο τα προαναφερόμενα πλέγματα διατάξεων εφαρμόζονται αρκετές φορές αναλογικά τόσο στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης όσο και εκτός αυτής (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2 και 17∙ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1) εκεί δηλαδή που υπάρχει ρυθμιστικό κενό
• A Έννοια - Σκοπός
• A Έννοια
• 1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω της οποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στη θεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότητα ποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενων ελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)
• • 4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφων ρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οι προϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικού αιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσι και υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679 Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ 10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979) 563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωση Παπαδημητρίου∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσεις Αντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994 668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτηση γίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δεν εφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]
  • 10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύει περιοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμου συμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δεν πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιας και μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος του αιτούντος
  • 13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά και διαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχει ενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς το συμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τις περισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά τον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναι αναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περί συμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφο πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ 44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτή συστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής και κατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίες συμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τον κάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούν έτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργου δωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχα έγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίων ιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσεις αναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ή βιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται από μέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ 38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτής διορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν το αίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και το σωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπ Επιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή και όταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεση αδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδου σ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωση αυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικά βιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)
  • 25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στην πρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιο ικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγος είναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του Πολυμελούς Πρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία αν συνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη την κύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται τα θεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικά απόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω των εγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη και μετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) την επιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού των ασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ 534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχων αποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ 36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Μπέη∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατά της επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψη ασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτηση της κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ 270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής που σκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησης φέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέη υποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (Μπέης Δ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όρια της προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτή υιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27 (1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27 (1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης της δικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν 1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρ επίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριο λόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίου ζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά το ουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει την απόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ ο ίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωση άσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερών από την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρων προϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιο της επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264 επ)

ανακριτή απορρίπτει]) Το ίδιο ισχύει βέβαια και όταν ηεπίδειξη ζητείται από τον εναγόμενο με τις προτάσεις (ΠΠρΑθ73151996 ΕπισκΕΔ 2002 763) Υποστηρίζεται πάντως εύλογα πωςστις περιπτώσεις υποχρεωτικής τήρησης επαγγελματικών βιβλίων ηκατοχή τεκμαίρεται στο πρόσωπο του καθrsquo ου (Στοϊκός σ 32)στοιχείο που θα μπορούσε σε ένα δεύτερο επίπεδο να οδηγήσει σεεπανεξέταση της στάσης της νομολογίας στο ζήτημα τηςαοριστίας Σε περίπτωση αιτιολογημένης άρνησης πρέπει νααποδεικνύεται η κατοχή του εγγράφου στα χέρια του εναγόμενουκαι το σχετικό βάρος απόδειξης φέρει ο ενάγων (ΑΠ 3981959 ΝοΒ7 (1959) 1248∙ ΑΠ 71966 ΝοΒ 14 (1966) 653∙ ΕφΑθ 61171982ΝοΒ 30 (1982) 1489 επ [1492] Παράλειψη πάντως τουδικαστηρίου της ουσίας να αποφανθεί στην αίτηση για επίδειξηεγγράφων θεμελιώνει το λόγο αναιρέσεως του άρθρου 559 αρ 9ΚΠολΔ υπό την προϋπόθεση ότι η αίτηση αυτή ήταν παραδεκτή καισύννομη (βλ σχετικά ΑΠ 6812007 ΝΟΜΟΣ laquohellipτουτέστιν να γίνεταιεπίκληση της κατοχής του εγγράφου από τον αντίδικο να προσδιορίζεται σαφώς τοέγγραφο και το περιεχόμενο του και να εκτίθενται περιστατικά από τα οποία ναπροκύπτει το έννομο συμφέρον του αιτούντος δηλαδή ότι το έγγραφο είναιπρόσφορο προς άμεση ή έμμεση απόδειξη λυσιτελούς ισχυρισμού του αιτούντος ήπρος ανταπόδειξη τέτοιου ισχυρισμού του αντιδίκου τουraquo Βλ και ΑΠ18572005 ΕλλΔνη 2006 469 επ ΑΠ 7852007 ΝΟΜΟΣ οι οποίεςέκαναν δεκτό σχετικό λόγο αναίρεσης)

Επιπρόσθετα απαιτείται και στοιχειοθέτηση εννόμουσυμφέροντος (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 24∙ Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 611 επ∙ διαφορετικά απόρριψη ΑΠ 3921977 ΝοΒ 25(1977) 1364 [μη επίκληση περιστατικών που το στοιχειοθετούνσε σχέση με το έγγραφο οδηγεί σε απαράδεκτο] ΑΠ 5381977 ΝοΒ26 (1978) 187 ΑΠ 10452004 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ΠΠρΠειρ 1361997 ΔΕΕ 1997 573) Το βάρος απόδειξης τωνανωτέρω φέρει ασφαλώς ο ενάγων (Ράμμος ΑρχΝ 1955 266∙ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 303 ΑΠ 14941987 ΕΕΝ 1988 814)Ο εναγόμενος διαθέτει ευρύ πεδίο άρνησης της αγωγής δυνάμενοςνα προβάλει σειρά ισχυρισμών όπως τη μη κατοχή του εγγράφουτην αμφισβήτηση του δικαιώματος ή της ύπαρξης εννόμουσυμφέροντος του ενάγοντος κλπ (Ράμμος ΑρχΝ 1955 265) 20 Το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο ενάγων στο πλαίσιοτης δίκης που ανοίγεται εδώ εντοπίζεται στο βαθμό ακρίβειαςτου προσδιορισμού του επίμαχου εγγράφου Πρόκειται για ένακατεξοχήν ζήτημα αοριστίας του δικογράφου Επικρατεί η άποψηπου απορρίπτει την αγωγή στη βάση της αοριστίας όταν σε αυτήγίνεται γενική αναφορά όλων των εγγράφων που έχει στην κατοχήτου ο εναγόμενος ή όλων των εγγράφων που περιέχονται σεκάποιον φάκελο βιβλίο ή αρχείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 25με παραπομπές σε σχετική νομολογία) Η θεμελίωση της σχετικήςκρίσης εδράζεται σε τρία κυρίως επιχειρήματα Πρώτον στην

20

κατοχύρωση του δικαιώματος αντίκρουσης του εναγόμενου οοποίος πρέπει να γνωρίζει επακριβώς για ποιο έγγραφο καλείταινα λογοδοτήσει∙ δεύτερον στην ευχερή απονομή τουδικαιοδοτικού έργου καθώς το δικαστήριο θα αδυνατεί ναδιατάξει αποδείξεις εφόσον δεν έχει λάβει χώρα σαφήςπροσδιορισμός του επίδικου εγγράφου∙ και τρίτον στηδιασφάλιση της διαδικασίας αναγκαστικής εκτέλεσης η οποίαπροϋποθέτει διατακτικό απόφασης με πλήρη σαφήνεια ως προς τοσυγκεκριμένο έγγραφο (βλ αντί πολλών Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ25∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ∙ΠΠρΜυτ 11997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ Πρβλ όμως Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 685 επ)

Μολαταύτα laquoη λεπτή κόκκινη γραμμήraquo ανάμεσα στο ορισμένοκαι την αοριστία του δικογράφου έχει ταλανίσει την επιστήμη(βλ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 597 επ όπου και δικαιοσυγκριτικέςπαρατηρήσεις∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 25 τον ίδιο ΔίκαιοΑποδείξεως σ 248 επ ο οποίος υπογραμμίζει την εξατομίκευσητου εγγράφου και δεν θέτει ως sine qua non όρο τον ειδικότεροπροσδιορισμό του∙ Σύμφωνη με την αντίληψη αυτή η ΕφΘεσ11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ όμοια η ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ2004 1030∙ πρβλ εδώ και Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 429 επ καιΣτοϊκό σ 35 επ όπου υπογραμμίζεται - ειδικά για ταεπαγγελματικά βιβλία ndash το ανεφάρμοστο των νομολογιακώνεπιταγών όταν πρόκειται για τήρηση βιβλίων σε ηλεκτρονικήμορφή) 21 Στη νομολογία επικρατεί πάντως μια ξεκάθαρη τάσηαπόρριψης αγωγών λόγω αοριστίας εφόσον δεν έχει λάβει χώραειδικός προσδιορισμός του εγγράφου και αναφορά τουπεριεχομένου τους (ΑΠ 17711988 ΕΕΝ 1989 850 [βιβλιάριοενσήμων ΙΚΑ]∙ ΑΠ 5081993 ΕλλΔνη 1994 1299∙ ΕφΑθ 24562002 Δ33 (2002) 658 ΕφΘεσ 18522003 Αρμ 2004 1155∙ ΕφΠειρ4371996 ΔΕΕ 1996 697∙ ΕφΠειρ 11571996 ΔΕΕ 1997 723∙ ΠΠρΡεθ1032000 DE LEGE 2005 83∙ ΜΠρΑθ 173921997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ127071999 ΕΕμπΔ 1999 751∙ ΜΠρΑθ 15152005 ΔΕΕ 2005 571∙ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ [αοριστία λόγω μη αναφοράςσελίδων εμπορικού βιβλίου]∙ ΕφΛαρ 2121974 Δ 6 (1975) 716 επ(717 επ)∙ ΜονΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257 επ∙ ΜΠρΘεσ49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ [ατομικώς και ακριβώς ναπεριγράφεται το περιεχόμενο και ο αριθμός η ποσότητα τωνσελίδων]∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650) [ούτεχονδρικώς δεν προσδιορίζεται το περιεχόμενό των εγγράφων]∙ ΑΠ15651998 ΔΕΕ 1999 491 [τιμολόγια έγγραφα μεταφοράςεμπορευμάτων]∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΕφΛαρ 292002ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΜΠρΑθ 97192000 ΕπισκΕΔ 2001 1148 επ[αποφάσεις ΔΣ και ΓΣ τιμολόγια δελτία αποστολής εμπορικά

21

βιβλία]∙ ΑΠ 9532002 ΝΟΜΟΣ [καταστάσεις προσωπικού θεωρημένεςαπό την Επιθεώρηση Εργασίας]∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ [καταστάσειςηχογραφημάτων τμήμα βιβλίου αποθήκης]∙ΕφΑθ 146981988 ΕλλΔνη1993 1366 [στελέχη αποδείξεων αποθήκης]∙ ΕφΑθ 17411994ΕλλΔνη 1995 1261∙ ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141 [φάκελοςνοσηλευθέντος προσώπου]∙ ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ∙ ΠΠρΑθ13261989 ΑρχΝ 1989 468)∙ ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ= ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ [κίνηση τραπεζικών λογαριασμών]∙ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ [φύλλα μητρώου και λοιπέςκαταστάσεις πιστωτικού ιδρύματος]∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ[βεβαίωση εργοδότη με αναφορά σε συγκεκριμένη νομοθετικήρύθμιση]∙ ΕφΑθ 31501969 ΝοΒ 18 (1970) 445 επ (446)∙ ΠρΑθ10461968 ΝοΒ 16 (1968) 652 επ∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32(1984) 1575∙ για περαιτέρω νομολογία βλ Παϊσίδου σ 136 υπ192 Υπάρχουν πάντως και αποφάσεις που έκαναν δεκτό το σχετικόαίτημα (βλ ΑΠ 2821971 ΝοΒ 19 (1971) 872 επ [απορρίπτειμερικά (βιβλιάριο δανείων και χαρτόδεμα) αλλά κάνει δεκτή τηναίτηση ως προς τραπεζικό βιβλιάριο] ΜΠρΑθ 17332000 ΔΕΕ 2000746 επ η οποία διέταξε την επίδειξη (και χορήγησηαντιγράφων) όλων των οικονομικών καταστάσεων που εμφανίζουντις μηνιαίες εισπράξεις του καθrsquo ου φροντιστηρίου καθώς καιτου μαθητολογίου του που αναφέρονται στο χρονικό διάστημα απόΣεπτεμβρίου 1996 μέχρι τέλους Δεκεμβρίου 1999 προκειμένου ηαιτούσα να ασκήσει τα εκ της συμβάσεως δικαιόχρησης απορρέονταδικαιώματά της∙ ΜΠρΑθ 222961995 ΔΕΕ 1996 597 επ∙ ΜΠρΚατ8591999 ΔΕΕ 2000 75 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2000 123 επ [επίδειξητου συνόλου αλληλογραφίας])22 Ο ισχυρός αντίλογος προσάπτει στην κρατούσα γνώμη τηνπαραβίαση των άρθρων 6 sect 1 και 13 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ (βλ ήδηΓέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 120 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 687 επ και αναλυτικά Παϊσίδου σ 57 επ) καιεισηγείται το χαρακτηρισμό του δικογράφου ως ορισμένου laquoόταντα αιτούμενα έγγραφα περιγράφονται με τρόπο που επιδέχεταιεξειδίκευση και εξατομίκευση και υπάρχει αντικειμενικήαδυναμία του αιτούντος να τα προσδιορίσει εκ των προτέρωνεπακριβώςraquo (Μανιτάκης ΕλλΔνη 2003 365 επ όπου και πλήθοςαποφάσεων του ΕΔΔΑ (369 επ) 371 επ∙ όμοια και ο ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 621 επ που κάνει λόγο για laquoασφυκτικέςraquo καιlaquoυπέρμετρα αυστηρέςraquo προϋποθέσεις (σ 623) οι οποίες οδηγούνστην κατάλυση των θεμελιακών δικαιωμάτων που προστατεύονταιαπό τις ανωτέρω διατάξεις (όμοια και ο Νίκας 537 laquoαπαίτηση hellipδυσβάστακτη hellip για τον αιτούνταraquo) ενώ και ο Γιακουμήςυπογραμμίζει ότι η laquoη πρακτική αυτή που αχρηστεύει σε μεγάλοβαθμό τη χρησιμότητα του θεσμούhellip φθάνει δυστυχώς μέχριακροτήτωνraquo (Γιακουμής Δ 27 (1996) 518 επ όπου και πολύενδιαφέρουσες αναφορές στη γερμανική και αυστριακή ρύθμιση)

22

Υπερβολική αυστηρότητα διαπιστώνεται άλλωστε και στο πλαίσιοεξέτασης της ίδιας προβληματικής από την οπτική γωνία τωνεπαγγελματικών βιβλίων (βλ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ308 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 (2002) 687 επ Στοϊκόσ 35 επ με περαιτέρω παραπομπές) Μολαταύτα το Ακυρωτικόμας αποφάνθηκε πρόσφατα ότι laquohellipοι εισαγόμενες από τη διάταξη του άρθρου902 ΑΚ προϋποθέσεις για την άσκηση αγωγής επιδείξεως εγγράφων δεν περιορίζουνστον πυρήνα του το δικαίωμα του προσώπου να προσφύγει στο δικαστήριο και ναζητήσει με τον τρόπο αυτό ανάλογη δικαστική προστασία και επομένως δενδημιουργείται αντίθεση στις μνησθείσες διατάξεις της ΕΣΔΑ και του Συντάγματοςraquo(ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 πρβλ και ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 659 επ με κριτικές παρατηρήσεις Μπέη 661 επ = ΕΕμπΔ2002 331 επ όπου και σύμφωνη (προς την απόφαση) γνωμοδότησηΡόκα 336 επ [342 επ])23 Η τοπική αρμοδιότητα καθορίζεται στη γνωστή δικαιοδοτικήβάση της κατοικίας του φυσικού ή της έδρας του νομικούπροσώπου που κατέχει το επίδικο έγγραφο (Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 21 όπου και σχετική νομολογία∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ19 (1971) 491 επ) χωρίς να αποκλείεται πάντως και ηεπιστράτευση της δωσιδικίας της συνάφειας (ειδικότερα βλΝικολόπουλο άρθρ 902 αρ 21 τον ίδιο Δίκαιο Αποδείξεως σ247) Κατά την κρατούσα άποψη καθrsquo ύλην αρμόδιο δικαστήριοείναι (λόγω του μη αποτιμητού της αξίωσης σε χρήμα) και πάλιτο Πολυμελές Πρωτοδικείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 20∙Παϊσίδου σ 47 και υπ 63 όπου πλήθος παραπομπών∙ ΑΠ16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΕφΚερκ 321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ)με παρατηρήσεις Σταματόπουλου ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971)491 επ) Ωστόσο υποστηρίζονται και αποκλίνουσες απόψεις (υπέρτης αρμοδιότητας του Ειρηνοδικείου προς εκδίκαση με βάση τηδιαδικασία μικροδιαφορών λόγω της φύσης του αντικειμένου τηςαξίωσης δηλαδή του εγγράφου Μπέης Δ 11 (1980) 198∙Γιακουμής Δ 27 (1996) 519 Αντίθετοι οι Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 20 Παϊσίδου σ 48 που αμφισβητούν την ερμηνευτικήσύλληψη της έννοιας του αντικειμένου της δίκης) Επίσηςσποραδικά η νομολογία θεώρησε ως αρμόδιο το Μονομελές Πρκείολόγω της ειδικής διαδικασίας στο πλαίσιο της οποίαςυποβλήθηκε το σχετικό αίτημα (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972)1463 [πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας άρα εφαρμογή 17 sect 2 ΚΠολΔ]ΕιρΑθ 29861980 Δ 12 (1981) 176 επ [παραπέμπει στο ΜονΠρ(εργατικές διαφορές) λόγω συνάφειας με την κύρια αγωγή]24 Όπως και στο πλαίσιο εξέτασης του άρθρου 901 ΑΚ έτσι καιεδώ σημειώνεται η εφαρμογή της τακτικής διαδικασίας (ΡάμμοςΑρχΝ 1955 265 ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451 αρ 5)που συνεπάγεται τη διεξαγωγή της δίκης με βάση τουςαντίστοιχους κανόνες απόδειξης (Κρουσταλάκης Δ 1 (1970) 648

23

επ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 επ Γκόγκας Δ 18(1987) 826 για τις λεπτομέρειες αναφορικά με την επιρροή τωνάρθρων 450 επ ΚΠολΔ στο στάδιο της αποδεικτικής διαδικασίαςβλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 16 επ) Έχει κριθεί πως το άρθρο670 ΚΠολΔ δεν αποτελεί κώλυμα έκδοσης απόφασης περί επίδειξηςεγγράφων κατά το άρθρο 451 ΑΚ (ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566επ Contra ΕφΑθ 33671979 ΝοΒ 28 (1980) 796 ΕφΑθ 76441982ΝοΒ 31 (1983) 73 επ (74) [για τα άρθρα 637-646 ΚΠολΔ])

24

25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στηνπρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιοικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγοςείναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του ΠολυμελούςΠρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία ανσυνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη τηνκύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται ταθεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικάαπόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ= Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ)θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω τωνεγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη καιμετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) τηνεπιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού τωνασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχωναποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετεςπαρατηρήσεις Μπέη ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27(1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982)201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατάτης επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψηασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτησητης κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής πουσκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004)1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησηςφέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικαμέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέηυποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo

25

αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (ΜπέηςΔ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όριατης προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτήυιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27(1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΑθ256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27(1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης τηςδικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρεπίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριολόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίουζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά τοουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει τηναπόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ οίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωσηάσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερώναπό την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρωνπροϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιοτης επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264επ)26 Η απόφαση που εκδίδεται αναπτύσσει τις συνήθεις έννομεςσυνέπειες κάθε δικαστικής απόφασης και προσβάλλεται με ένδικαμέσα σύμφωνα με τα γενικώς ισχύοντα (Γέσιου-Φαλτσή ΔίκαιοΑποδείξεως σ 308 Γιακουμής Δ 27 (1996) 523) Σχετικά με τηνεκτέλεση της απόφασης περί επίδειξης εφαρμόζονται τα άρθρα 941και 946 ΚΠολΔ (βλ σχετικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 32∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 452 αρ 1 Γιακουμή Δ 27(1996) 521 επ Παϊσίδου σ 52 επ και 242 επ∙ ΑΠ 6182003ΕλλΔνη 2003 1288∙ ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ 2004 1030∙ ΕφΚερκ321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ) με παρατηρήσειςΣταματόπουλου ∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ ΜΠρΑθ28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463∙ ειδικά για την επίδειξηεπαγγελματικών βιβλίων βλ Στοϊκό σ 32 επ) που αξιώνουντουλάχιστον προσωρινή εκτελεστότητα ενώ το αίτημαπροσωποκράτησης προϋποθέτει βέβαια τελεσιδικία της σχετικήςαπόφασης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31)

Άρθρο 903 -Πώς γίνεται

Η επίδειξη του πράγματος η του εγγράφου γίνεται στον τόπο όπου βρίσκεται κατά το χρόνο της αίτησης εκτός αν ο ένας ή ο άλλος αξιώσει για σπουδαίο λόγο την επίδειξη αλλούΟ κίνδυνος και οι δαπάνες της επίδειξης βαρύνουν εκείνον που την αξιώνει

26

Ο κάτοχος μπορεί να αντιτάξει άρνηση εφόσον δεν προκαταβάλλονται οι δαπάνες και δεν παρέχεται ασφάλεια για ενδεχόμενη ζημία

Α Η ρύθμιση της έννομης σχέσης επίδειξης πράγματος ή εγγράφου

1 H διάταξη του άρθρου 903 ΑΚ εφαρμόζεται τόσο στηνεπίδειξη πράγματος όσο και εγγράφου είναι δηλαδήσυμπληρωματική ρύθμιση των άρθρων 901 και 902 Οι συντάκτεςτου Κώδικα εμπνεύστηκαν τη ρύθμιση από την sect 911 γερμΑΚ και τοάρθρο 86 sect 4 και 5 του γαλλοϊταλικού Κώδικα Ενοχών Εδώ ονομοθέτης εξειδικεύει τον τόπο υλοποίησης του δικαιώματος (sect1) ρυθμίζει τα ζητήματα της κατανομής του κινδύνου και τωνεξόδων επίδειξης (sect 2) και προβλέπει δυνατότητα εναντίωσηςτου κατόχου του εγγράφου υπό την προϋπόθεση συνδρομήςσυγκεκριμένων προϋποθέσεων (sect 3) Πρόκειται πάντως για διάταξηενδοτικού δικαίου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 1∙ ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 2∙ Παϊσίδου σ 51 επ)

Ι Διεξαγωγή της επίδειξης

2 Οι λεπτομέρειες που αφορούν στον τον τόπο επίδειξηςκαθορίζονται στην πρώτη παράγραφο Με βάση τη ρύθμιση δύοείναι οι νοητοί τόποι Κατά κανόνα αυτή θα λαμβάνει χώρα στοντόπο που βρίσκεται το έγγραφο Ως τόπος δεν πρέπει πάντως ναγίνεται αντιληπτός ο συγκεκριμένος χώρος που βρίσκεται τοαντικείμενο αλλά γενικότερα η τοπική περιφέρεια όπως αυτή θαπροσδιορίζεται με βάση τους κανόνες της συναλλακτικής πίστηςκαι των χρηστών ηθών (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 1 ΓεωργιάδηςΑπ όπ αρ 27 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3) Στηνπερίπτωση αυτή μάλιστα μπορεί να διαταχθεί η επιστροφή τουαντικειμένου στην αρχική του τοποθεσία με δαπάνες του κατόχουαν ο τελευταίος προέβη σε μεταφορά του σε χρονικό σημείομεταγενέστερο της υποβολής της αίτησης (Γεωργιάδης Απ όπ αρ27) ενώ δεν αποκλείεται και αξίωση αποζημίωσης σε βάρος τουεφόσον αποδειχθεί δόλος στο πρόσωπο του κατόχου ως προς τημεταφορά του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 5∙Βαθρακοκοίλης όπ)

Κατrsquo εξαίρεση και υπό τον όρο της συνδρομής σπουδαίουλόγου επίδειξη μπορεί να ζητηθεί και σε άλλον τόπο (με ρητήαίτηση η οποία θα προσδιορίζει τον τόπο αυτόν ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3α) ο οποίος δεν προσδιορίζεται στηδιάταξη αλλά θα καθορίζεται από τις περιρρέουσες περιστάσειςτης υπόθεσης Το σχετικό αίτημα μπορούν μάλιστα να υποβάλουναμφότερα μέρη Απαιτείται πάντως συγκεκριμενοποίηση του τόπουστο δικόγραφο (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 2) Υπό την αόριστηέννοια του σπουδαίου λόγου δύνανται να ενταχθούν διάφορεςπεριστάσεις όπως σοβαροί λόγοι υγείας των μερών

27

διαπροσωπικές έριδες που καθιστούν δυσχερή ή οχληρή την επαφήτων μερών (Ζέπος σ 681) αλλά και λόγοι που άπτονται τηςιδιοσυστασίας του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 6(εύθραυστον δυσμετακόμιστον πολύτιμον)∙ Νικολόπουλος άρθρ903 αρ 1∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 28 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 3α) Σε περίπτωση που δεν ευδοκιμήσει το σχετικόαίτημα διατάσσεται η επίδειξη στον τόπο που εξαρχής βρισκόταντο αντικείμενο κατά το χρόνο υποβολής της αίτησης (Αποστολίδηςάρθρ 903 αρ 2) 3 Αντίθετα ο τρόπος επίδειξης δεν ρυθμίζεται στο νόμο(πρβλ Στοϊκό σ 34 επ και Παϊσίδου σ 138 επ για τοειδικότερο ζήτημα του τρόπου επίδειξης των επαγγελματικώνβιβλίων) Επικρατεί η άποψη κατά την οποία για την αναζήτησητου κατάλληλου τρόπου επίδειξης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οιαρχές της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών(Βαρυπομπιώτης ΕΕΝ 40 (1973) 92 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 26Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) καθώς επίσης η φύσητου αντικειμένου και η έννοια της επίδειξης (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 3) Σε κάθε περίπτωση πάντως επίδειξη δενισοδυναμεί με χρήση του πράγματος (Μαντζούφας σ 484) ή καιαπόδοσή του (Νικολόπουλος Δίκαιο Αποδείξεως σ 250) Δύναταιέτσι να υλοποιηθεί το δικαίωμα με την οπτική (ολική ή μερική)εξέταση θεώρηση του πράγματος εγγράφου ή και τη λήψηαντιγράφου (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31∙ Παϊσίδου σ 52 καισ 126 επ όπου και έρευνα περί της διακριτικής ευχέρειας τουδικαστή να διατάξει και την προσκόμιση του πρωτότυπου ανάλογαμε τις περιστάσεις της εκάστοτε διαφοράς∙ ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ20 (1972) 1463 [αντίγραφο πρακτικού ΓΣ πολυκατοικίας]∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ νέα αίτηση για λήψη τωνίδιων αντιγράφων που χορηγήθηκαν στο πλαίσιο της πρώτηςαπόφασης απορρίπτεται λόγω έλλειψης εννόμου συμφέροντοςΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) ή φωτογράφησης του εγγράφου(Μαντζούφας σ 485) δεν αποκλείεται όμως να απαιτείται γιατην ολοκληρωμένη εκπλήρωση της αξίωσης επίδειξης και η εξέτασήτου με τη χρήση και άλλων αισθήσεων όπως για παράδειγμα τηςόσφρησης ή ακόμη και της γεύσης υπό την αυτονόητη ωστόσοπροϋπόθεση της μη χειροτέρευσης του ίδιου του πράγματος(Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 11∙ Γεωργιάδης Απ όπ) Το ίδιο ισχύεικαι για τον αποχωρισμό συστατικού του πράγματος χωρίς τονοποίον δεν είναι εφικτή η επίδειξη (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 12)Δεν αποκλείεται τέλος η ενάσκηση του σχετικού δικαιώματος όχιαυτοπροσώπως από τον αιτούντα αλλά από το δικαστήριοπραγματογνώμονα (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 8∙ Καυκάς σ 627 οοποίος αναφέρεται σε laquoεμπειροτέχνηraquo) ή και αντιπρόσωπό του(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) ο οποίος διαθέτειειδικές γνώσεις πχ της γλώσσας σύνταξης του εγγράφου (Ζέπος

28

σ 680 υπ 2) ενώ και ο υπόχρεος μπορεί να εκπληρώσει τηνυποχρέωσή του μέσω αντιπροσώπου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 10)Τέλος σε περίπτωση επίδειξης επαγγελματικούεμπορικούβιβλίου η εξέταση από τον αιτούντα περιορίζεται στοσυγκεκριμένο τμήμα που ζητήθηκε και όχι σε επεξεργασία τουσυνόλου των εγγραφών (Καυκάς σ 628∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 9)

Στην περίπτωση λήψης αντιγράφου ο ενάγων δύναται να ζητήσειεπίδειξη του πρωτότυπου και αναπαραγωγή του ενώπιόν του προςαποφυγή παρείσφρησης πλαστογραφίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ13∙ Παϊσίδου σ 127) Σημειώνεται ακόμη πως επίδειξη δενισοδυναμεί με την απλή πρόσβαση του αιτούντος στο αρχείο τουυπόχρεου Ο τελευταίος έχει καθήκον να παραδώσει το έγγραφοστα χέρια του δικαιούχου και όχι να τον εξαναγκάσει σεαναζήτησή του από έναν ευρύτερο αριθμό εγγράφων (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 10 in fine) 4 Τέλος μνείας χρήζει και η με βάση το άρθρο 232 sect 1 γ΄ΚΠολΔ δυνατότητα (βλ εδώ ΑΠ 17921983 Δ 16 (1985) 652 Δενυποχρεούται ο δικαστής να πράξει τα προβλεπόμενα απορρίπτεισχετικό λόγο αναίρεσης) προσαγωγής του εγγράφου κατά τησυζήτηση (βλ εφαρμογή της ρύθμισης από ΑΠ 6651971 ΝοΒ 20(1972) 219 ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22 (1974) 1076) η οποία όμωςυπόκειται σε εντελώς διαφορετικές προϋποθέσεις από αυτές τουάρθρου 902 ΑΚ και αποτελεί ουσιαστικά προστάδιο της αγωγήςτου άρθρου 902 ΑΚ σε περίπτωση μη συμμόρφωσης του υπόχρεου(αναλυτικά βλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 34∙ Παϊσίδου σ 205επ∙ ΜΠρΑθ 29741987 ΕλλΔνη 1989 939∙ ΜΠρΠειρ 7871995ΕΤρΑξΧρΔ 1999 684 επ)

ΙΙ Κίνδυνος και δαπάνες της επίδειξης

1 Κίνδυνος

5 Η υλοποίηση του δικαιώματος επίδειξης δεν αποκλείεται ναέχει ως συνέπεια την έκθεση του αντικειμένου σε πιθανούςκινδύνους Σε αυτές μπορούν να συγκαταλεχθούν οι ειδικότερεςφυσικές συνθήκες που επικρατούν κατά το χρόνο επίδειξης οτρόπος εξέτασης του αντικειμένου αλλά και η πιθανή μεταφοράτου Ο νόμος εύλογα λοιπόν κατανέμει τον κίνδυνο σε βάρος τουαιτούντος ο οποίος άλλωστε είναι εκείνος που επιδιώκει τηνεπίδειξη προς ικανοποίηση ίδιων εννόμων συμφερόντων(Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 30Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 6∙ Παϊσίδου σ 52)6 Στην έννοια του κινδύνου υπάγεται συνεπώς κάθε τυχαίογεγονός (πχ χειροτέρευση ή καταστροφή του πράγματοςΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 903 αρ 6) που σχετίζεται άμεσα ήέμμεσα με την υλοποίηση του σχετικού δικαιώματος (Μαντζούφαςσ 486 υπ 15) όχι όμως και εκείνα που συναρτώνται με τη

29

φύση του προς επίδειξη αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 13Γεωργιάδης Απ όπ)

Ενδεχόμενη επέλευση του κινδύνου θα συνεπάγεται τηνυποχρέωση αποκατάστασης κάθε θετικής και αποθετικής ζημίας σεβάρος του αιτούντος την επίδειξη και υπέρ όλων των προσώπωνπου μπορούν να στοιχειοθετήσουν την ύπαρξη δικαιώματος στοαντικείμενο (κύριος κάτοχος τρίτος) (Γεωργιάδης Απ όπ)

2 Δαπάνες

7 Ως λογικό επακόλουθο της ανάληψης του κινδύνουπροβλέπεται και η επιβάρυνση του αιτούντος και με τις σχετικέςδαπάνες επίδειξης η μορφή των οποίων δύναται να ποικίλλειπχ δαπάνες αποχωρισμού συστατικού του πράγματος έξοδαμετάβασης στον τόπο που βρίσκεται το πράγμα ή μεταφοράς τουτελευταίου στον τόπο που πρέπει να επιδειχθεί (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 31) καθώς και δαπάνεςέκδοσης αντιγράφων ιδίως σε περίπτωση χορήγησης αποσπασμάτωνεμπορικών βιβλίων που μπορούν να ανέρχονται σε εκατοντάδεςσελίδων (Παϊσίδου σ 129) Το ύψος τους καθορίζεται σεπερίπτωση διαφωνίας των μερών από το δικαστήριο (Καυκάς σ630)

3 Δικαίωμα άρνησης του κατόχου

8 Στην τρίτη παράγραφο θεσπίζεται δικαίωμα του κατόχου νααντιτάξει άρνηση ενόσω ο αιτών δεν διασφαλίζει προκαταβολικάδηλαδή πριν από την επίδειξη (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 4∙Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 3) τον κάτοχο έναντι ενδεχόμενων ζημιώντου αντικειμένου Το ύψος τους θα καθοριστεί από τοδικαστήριο στη βάση των άρθρων 162 επ ΚΠολΔ χωρίς πάντως νααποκλείεται και συμφωνία των μερών (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 9) Δεν πρόκειται για άρνηση υπό τη δικονομική-στενή έννοια του όρου (στη διευκρίνιση αυτή προβαίνει οΝικολόπουλος άρθρ 903 αρ 6) αλλά για έκφανση της ένστασηςπίσχεσης (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 8∙ Παϊσίδου σ52 υπ 81) Ισχύουν δηλαδή όσα προβλέπονται στο άρθρο 325 Τοσχετικό δικαίωμα του κατόχου προβάλλεται παραδεκτά και με τηνανακοπή του άρθρου 933 ΚΠολΔ στο στάδιο της αναγκαστικήςεκτέλεσης με δεδομένη τη μη εφαρμογή του άρθρου 330 ΚΠολΔ στησυγκεκριμένη περίπτωση (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 7 ΓεωργιάδηςΑπ όπ 32 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 10)Υποχρέωση πάντως του αιτούντος να προβεί σε καταβολή τωνσχετικών εξόδων ήδη στο στάδιο υποβολής της αίτησης δενυπάρχει (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 14∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ903 αρ 7) Κατά συνέπεια δεν πάσχει αοριστία το δικόγραφοτης αίτησης όταν δεν μνημονεύεται η προκαταβολή των δαπανών ήη παροχή ασφάλειας (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ όπ αρ 8)

30

Πρέπει ακόμη να αναφερθεί και άλλη μια περίπτωσηεπιτρεπτής άρνησης του κατόχου προς επίδειξη η οποία πηγάζειαπό την αρχή της καλής πίστης παρέχοντας στον κάτοχο τοδικαίωμα άρνησης όταν θίγονται ή κινδυνεύουν δικά του έννομασυμφέροντα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 30)9 Άρνηση επίδειξης προβλέπουν και τα άρθρα 450 sect 2 και 452sect 3 ΚΠολΔ (αναλυτικά ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 450 αρ5) τα οποία εφαρμόζονται αναλογικά και στο πλαίσιο των άρθρων901 επ ΑΚ (Παϊσίδου σ 55 υπ 92 και αναλυτικά σ 163επ) Η σχετικά νομολογία είναι πλούσια (ενδεικτικά βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ) Κρίθηκε ότι δεν συντρέχει σπουδαίος λόγος άρνησηςεπίδειξης χορήγησης αντιγράφου της έκθεσης εκτίμησης τηςεπιτροπής του άρθρου 15 νδ 7971971 (ΠρΛαμ 7321975 ΑρχΝ1975 53) Απορρίφθηκε εξάλλου ισχυρισμός περί καθήκοντοςεχεμύθειας προσωπικού ΟΤΕ (ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491επ) Επίσης δεκτή έγινε Αγωγή επίδειξης εγγράφου μεπεριεχόμενο το ιατρικό ιστορικό της αποβιώσασας συζύγου τουενάγοντος με παράλληλη απόρριψη του επικαλούμενουεπαγγελματικού απορρήτου που προβλήθηκε από το εναγόμενονοσοκομείο (ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141)∙ αγωγή επίδειξηςκαι λήψης αντιγράφων ληξιαρχικών καταστάσεων γεννήσεων παράτο επικαλούμενο απόρρητο από την πλευρά του εναγόμενου ΟΤΑ(ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999 225 επ)∙ αίτηση επίδειξηςάδειας καντίνας και της σχετικής γνωμάτευσης της αρμόδιαςνομαρχιακής υπηρεσίας (με παράλληλη απόρριψη του ισχυρισμούτου καθrsquo ου περί προστασίας απορρήτου ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ1998 816) καθώς και αίτημα επίδειξης κίνησης ή σύμβασηςτραπεζικού λογαριασμού παρά το επικαλούμενο τραπεζικόαπόρρητο (ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΘεσ 246791997Αρμ 1997 1278 επ∙ βλ και ΕφΑθ 14831976 ΝοΒ 24 (1976)444) Αντίθετα απορρίφθηκαν αιτήσεις επίδειξης πορίσματοςτραπεζικού ελέγχου λόγω επαγγελματικού φορολογικού υπηρεσιακού απορρήτου (ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708 μεπαρατηρήσεις Νικολαΐδη∙ ΠΠρΑθ 101311991 ΝοΒ 41 (1993) 532 επΑπορριπτέα κρίθηκε εξάλλου αίτηση επίδειξης εσωτερικήςαλληλογραφίας δημόσιας υπηρεσίας (ΠρΑθ 10461968 ΝοΒ 16(1968) 652 επ) Αναλυτικά βλ Παϊσιδου σ 176 επ Πρβλσχετικά και τον προβληματισμό του Γιακουμή Δ 27 (1996) 525)

ΙΙΙ Ευθύνη του υπόχρεου προς επίδειξη

10 Καταληκτικά πρέπει να σημειωθεί πως η ενδεχόμενηαδικαιολόγητη άρνηση συμμόρφωσης του κατόχου με όσα επιτάσσειη σχετική δικαστική απόφαση οδηγεί στην εφαρμογή του άρθρου366 ΚΠολΔ μέσω του παραπεμπτικού κανόνα του άρθρου 452 sect 2ΚΠολΔ (Μπέης άρθρ 452 αρ 3 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως

31

σ 310∙ βλ ενδεικτικά ΑΠ 7811974 ΝοΒ 23 (1975) 328 επ ΑΠ12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 και ειδικά ως προς τοειδικότερο ζήτημα της κατανομής του βάρους απόδειξης ΑΠ7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ [567] ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22(1974) 1076 [δε συνεπάγεται ανεπίτρεπτη μεταβολή του βάρουςαπόδειξης η εφαρμογή του άρθρου 366 μέσω 452 sect 2] Πρβλ τέλοςΑΠ 12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 [δυνατή κατrsquo ανέλεγκτη κρίσηη συναγωγή σιωπηρής ομολογίας κατrsquo εφαρμογήν 366]) ενώ δεναποκλείεται και η καταδίκη του σε αποκατάσταση κάθε περαιτέρωζημίας που συναρτάται με την άρνηση επίδειξης με βάση τιςδιατάξεις περί μη εκπλήρωσης της παροχής (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ2∙ Γεωργιάδης Απ όπ 33) Αν πάντως επέλθει πλήρης ικανοποίησητου ενάγοντος ο τελευταίος δεν μπορεί να επανέλθει με νέααγωγή βασιζόμενη στην αρχική του αξίωση από το πράγμα(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 11 και 902 αρ 11)

32

• 2 Παράλληλα προς τα άρθρα 902-903 εφαρμόζονται εξάλλου και οι διατάξεις των άρθρων 654 (ΕφΑθ 31521972 ΝοΒ 20 (1972) 939 επ με σημείωση Παπαδημητρίου) και 755 στο πλαίσιο της σύμβασης εργασίας και της εταιρίας αντίστοιχα ενώ μνεία πρέπει να γίνει και στα άρθρα 14-16 ΕΝ τα οποία εφαρμόζονται ως προς το ειδικότερο θέμα της επίδειξης εμπορικών βιβλίων (αναλυτικά βλ Στοϊκό σ 30 επ) Αξιομνημόνευτα είναι επίσης τα άρθρα 303-304 και 1201 και 1340 ΑΚ ως παραπλήσιες μορφές της επίδειξης οι οποίες εφαρμόζονται παράλληλα και απόλυτα ανεξάρτητα από τις εδώ εξεταζόμενες ρυθμίσεις
• 3 Από την άλλη πλευρά όλες οι προαναφερόμενες διατάξεις συμπληρώνονται από τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ με τα οποία καθορίζονται οι ειδικότερες δικονομικές κατά κύριο λόγο προϋποθέσεις επίδειξης και εκτέλεσης της απόφασης για την επίδειξη εγγράφων (για το προγενέστερο καθεστώς των άρθρων 429-434 ΠολΔ βλ Παϊσίδου σ 16 επ) Οι μόλις προαναφερόμενες διατάξεις δεν οδήγησαν ούτε σε κατάργηση ούτε σε συρρίκνωση του πεδίου εφαρμογής των ρυθμίσεων του ουσιαστικού δικαίου (η θέση αυτή είναι αδιαμφισβήτητη σε θεωρία και νομολογία βλ Ράμμο ΕρμΑΚ 902 αρ 2∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 2 και 3∙ ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 450 αρ 1 Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1∙ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 608 επ Για τη γενικότερη συζήτηση που προκλήθηκε από τη συνύπαρξη των ουσιαστικών και δικονομικών διατάξεων περί επίδειξης εγγράφων βλ αναλυτικά Παϊσίδου σ 37 επ) Η βασική διάκριση που επικρατεί στην επιστήμη είναι η ακόλουθη Οι διατάξεις του ΑΚ (δηλαδή τόσο η γενική ρύθμιση των άρθρων 902 επ ΑΚ όσο και οι προαναφερόμενες διατάξεις των άρθρων 654 και 755 ΑΚ στις οποίες πρέπει να προστεθούν και αυτές των άρθρων 1200 1201 1339 και 1340 ΑΚ βλ σχετικά Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 υπ 10) εφαρμόζονται ανεξάρτητα από την ύπαρξη εκκρεμούς δίκης ενώ αντίθετα τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ συνδέονται άμεσα με την τελευταία (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) 450 αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 επ Νίκας σ 533 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 246 επ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Κουτσουράδης σ 265 Παϊσίδου σ 35 επ 39∙ ΑΠ 12641983 Δ 15 (1984) 400 με ενημερωτικό σημείωμα Σταματόπουλου∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 ΜΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257∙ Πρβλ όμως Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 609 ο οποίος εισηγείται την ερμηνευτική διαστολή των διατάξεων του ΚΠολΔ ακόμη και όταν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη∙ την κατασκευή αυτή αποκρούει η Παϊσίδου σ 42 και σ 53 επ ειδικά σε σχέση με τη θεμελίωση της αξίωσης και του εννόμου συμφέροντος ενώ παράλληλα απορρίπτει και τη μεταφύτευση των προϋποθέσεων του ΑΚ περί εννόμου συμφέροντος στην αίτηση των άρθρων 450 επ ΚΠολΔ Βλ επίσης την ανάλυση από τους Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 679 επ) Ωστόσο τα προαναφερόμενα πλέγματα διατάξεων εφαρμόζονται αρκετές φορές αναλογικά τόσο στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης όσο και εκτός αυτής (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2 και 17∙ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1) εκεί δηλαδή που υπάρχει ρυθμιστικό κενό
• A Έννοια - Σκοπός
• A Έννοια
• 1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω της οποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στη θεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότητα ποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενων ελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)
• • 4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφων ρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οι προϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικού αιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσι και υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679 Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ 10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979) 563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωση Παπαδημητρίου∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσεις Αντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994 668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτηση γίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δεν εφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]
  • 10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύει περιοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμου συμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δεν πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιας και μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος του αιτούντος
  • 13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά και διαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχει ενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς το συμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τις περισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά τον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναι αναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περί συμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφο πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ 44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτή συστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής και κατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίες συμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τον κάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούν έτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργου δωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχα έγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίων ιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσεις αναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ή βιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται από μέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ 38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτής διορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν το αίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και το σωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπ Επιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή και όταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεση αδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδου σ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωση αυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικά βιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)
  • 25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στην πρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιο ικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγος είναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του Πολυμελούς Πρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία αν συνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη την κύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται τα θεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικά απόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω των εγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη και μετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) την επιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού των ασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ 534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχων αποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ 36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Μπέη∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατά της επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψη ασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτηση της κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ 270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής που σκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησης φέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέη υποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (Μπέης Δ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όρια της προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτή υιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27 (1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27 (1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης της δικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν 1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρ επίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριο λόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίου ζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά το ουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει την απόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ ο ίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωση άσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερών από την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρων προϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιο της επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264 επ)

κατοχύρωση του δικαιώματος αντίκρουσης του εναγόμενου οοποίος πρέπει να γνωρίζει επακριβώς για ποιο έγγραφο καλείταινα λογοδοτήσει∙ δεύτερον στην ευχερή απονομή τουδικαιοδοτικού έργου καθώς το δικαστήριο θα αδυνατεί ναδιατάξει αποδείξεις εφόσον δεν έχει λάβει χώρα σαφήςπροσδιορισμός του επίδικου εγγράφου∙ και τρίτον στηδιασφάλιση της διαδικασίας αναγκαστικής εκτέλεσης η οποίαπροϋποθέτει διατακτικό απόφασης με πλήρη σαφήνεια ως προς τοσυγκεκριμένο έγγραφο (βλ αντί πολλών Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ25∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ∙ΠΠρΜυτ 11997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ Πρβλ όμως Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 685 επ)

Μολαταύτα laquoη λεπτή κόκκινη γραμμήraquo ανάμεσα στο ορισμένοκαι την αοριστία του δικογράφου έχει ταλανίσει την επιστήμη(βλ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 597 επ όπου και δικαιοσυγκριτικέςπαρατηρήσεις∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 25 τον ίδιο ΔίκαιοΑποδείξεως σ 248 επ ο οποίος υπογραμμίζει την εξατομίκευσητου εγγράφου και δεν θέτει ως sine qua non όρο τον ειδικότεροπροσδιορισμό του∙ Σύμφωνη με την αντίληψη αυτή η ΕφΘεσ11502001 ΕλλΔνη 2003 524 επ∙ όμοια η ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ2004 1030∙ πρβλ εδώ και Δημητροπούλου ΑρχΝ 2007 429 επ καιΣτοϊκό σ 35 επ όπου υπογραμμίζεται - ειδικά για ταεπαγγελματικά βιβλία ndash το ανεφάρμοστο των νομολογιακώνεπιταγών όταν πρόκειται για τήρηση βιβλίων σε ηλεκτρονικήμορφή) 21 Στη νομολογία επικρατεί πάντως μια ξεκάθαρη τάσηαπόρριψης αγωγών λόγω αοριστίας εφόσον δεν έχει λάβει χώραειδικός προσδιορισμός του εγγράφου και αναφορά τουπεριεχομένου τους (ΑΠ 17711988 ΕΕΝ 1989 850 [βιβλιάριοενσήμων ΙΚΑ]∙ ΑΠ 5081993 ΕλλΔνη 1994 1299∙ ΕφΑθ 24562002 Δ33 (2002) 658 ΕφΘεσ 18522003 Αρμ 2004 1155∙ ΕφΠειρ4371996 ΔΕΕ 1996 697∙ ΕφΠειρ 11571996 ΔΕΕ 1997 723∙ ΠΠρΡεθ1032000 DE LEGE 2005 83∙ ΜΠρΑθ 173921997 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ127071999 ΕΕμπΔ 1999 751∙ ΜΠρΑθ 15152005 ΔΕΕ 2005 571∙ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ [αοριστία λόγω μη αναφοράςσελίδων εμπορικού βιβλίου]∙ ΕφΛαρ 2121974 Δ 6 (1975) 716 επ(717 επ)∙ ΜονΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257 επ∙ ΜΠρΘεσ49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ [ατομικώς και ακριβώς ναπεριγράφεται το περιεχόμενο και ο αριθμός η ποσότητα τωνσελίδων]∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650) [ούτεχονδρικώς δεν προσδιορίζεται το περιεχόμενό των εγγράφων]∙ ΑΠ15651998 ΔΕΕ 1999 491 [τιμολόγια έγγραφα μεταφοράςεμπορευμάτων]∙ ΑΠ 13412000 ΕλλΔνη 2002 407∙ ΕφΛαρ 292002ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2002 66∙ ΜΠρΑθ 97192000 ΕπισκΕΔ 2001 1148 επ[αποφάσεις ΔΣ και ΓΣ τιμολόγια δελτία αποστολής εμπορικά

21

βιβλία]∙ ΑΠ 9532002 ΝΟΜΟΣ [καταστάσεις προσωπικού θεωρημένεςαπό την Επιθεώρηση Εργασίας]∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ [καταστάσειςηχογραφημάτων τμήμα βιβλίου αποθήκης]∙ΕφΑθ 146981988 ΕλλΔνη1993 1366 [στελέχη αποδείξεων αποθήκης]∙ ΕφΑθ 17411994ΕλλΔνη 1995 1261∙ ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141 [φάκελοςνοσηλευθέντος προσώπου]∙ ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ∙ ΠΠρΑθ13261989 ΑρχΝ 1989 468)∙ ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ= ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ [κίνηση τραπεζικών λογαριασμών]∙ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ [φύλλα μητρώου και λοιπέςκαταστάσεις πιστωτικού ιδρύματος]∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ[βεβαίωση εργοδότη με αναφορά σε συγκεκριμένη νομοθετικήρύθμιση]∙ ΕφΑθ 31501969 ΝοΒ 18 (1970) 445 επ (446)∙ ΠρΑθ10461968 ΝοΒ 16 (1968) 652 επ∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32(1984) 1575∙ για περαιτέρω νομολογία βλ Παϊσίδου σ 136 υπ192 Υπάρχουν πάντως και αποφάσεις που έκαναν δεκτό το σχετικόαίτημα (βλ ΑΠ 2821971 ΝοΒ 19 (1971) 872 επ [απορρίπτειμερικά (βιβλιάριο δανείων και χαρτόδεμα) αλλά κάνει δεκτή τηναίτηση ως προς τραπεζικό βιβλιάριο] ΜΠρΑθ 17332000 ΔΕΕ 2000746 επ η οποία διέταξε την επίδειξη (και χορήγησηαντιγράφων) όλων των οικονομικών καταστάσεων που εμφανίζουντις μηνιαίες εισπράξεις του καθrsquo ου φροντιστηρίου καθώς καιτου μαθητολογίου του που αναφέρονται στο χρονικό διάστημα απόΣεπτεμβρίου 1996 μέχρι τέλους Δεκεμβρίου 1999 προκειμένου ηαιτούσα να ασκήσει τα εκ της συμβάσεως δικαιόχρησης απορρέονταδικαιώματά της∙ ΜΠρΑθ 222961995 ΔΕΕ 1996 597 επ∙ ΜΠρΚατ8591999 ΔΕΕ 2000 75 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2000 123 επ [επίδειξητου συνόλου αλληλογραφίας])22 Ο ισχυρός αντίλογος προσάπτει στην κρατούσα γνώμη τηνπαραβίαση των άρθρων 6 sect 1 και 13 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ (βλ ήδηΓέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 120 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 687 επ και αναλυτικά Παϊσίδου σ 57 επ) καιεισηγείται το χαρακτηρισμό του δικογράφου ως ορισμένου laquoόταντα αιτούμενα έγγραφα περιγράφονται με τρόπο που επιδέχεταιεξειδίκευση και εξατομίκευση και υπάρχει αντικειμενικήαδυναμία του αιτούντος να τα προσδιορίσει εκ των προτέρωνεπακριβώςraquo (Μανιτάκης ΕλλΔνη 2003 365 επ όπου και πλήθοςαποφάσεων του ΕΔΔΑ (369 επ) 371 επ∙ όμοια και ο ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 621 επ που κάνει λόγο για laquoασφυκτικέςraquo καιlaquoυπέρμετρα αυστηρέςraquo προϋποθέσεις (σ 623) οι οποίες οδηγούνστην κατάλυση των θεμελιακών δικαιωμάτων που προστατεύονταιαπό τις ανωτέρω διατάξεις (όμοια και ο Νίκας 537 laquoαπαίτηση hellipδυσβάστακτη hellip για τον αιτούνταraquo) ενώ και ο Γιακουμήςυπογραμμίζει ότι η laquoη πρακτική αυτή που αχρηστεύει σε μεγάλοβαθμό τη χρησιμότητα του θεσμούhellip φθάνει δυστυχώς μέχριακροτήτωνraquo (Γιακουμής Δ 27 (1996) 518 επ όπου και πολύενδιαφέρουσες αναφορές στη γερμανική και αυστριακή ρύθμιση)

22

Υπερβολική αυστηρότητα διαπιστώνεται άλλωστε και στο πλαίσιοεξέτασης της ίδιας προβληματικής από την οπτική γωνία τωνεπαγγελματικών βιβλίων (βλ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ308 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 (2002) 687 επ Στοϊκόσ 35 επ με περαιτέρω παραπομπές) Μολαταύτα το Ακυρωτικόμας αποφάνθηκε πρόσφατα ότι laquohellipοι εισαγόμενες από τη διάταξη του άρθρου902 ΑΚ προϋποθέσεις για την άσκηση αγωγής επιδείξεως εγγράφων δεν περιορίζουνστον πυρήνα του το δικαίωμα του προσώπου να προσφύγει στο δικαστήριο και ναζητήσει με τον τρόπο αυτό ανάλογη δικαστική προστασία και επομένως δενδημιουργείται αντίθεση στις μνησθείσες διατάξεις της ΕΣΔΑ και του Συντάγματοςraquo(ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 πρβλ και ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 659 επ με κριτικές παρατηρήσεις Μπέη 661 επ = ΕΕμπΔ2002 331 επ όπου και σύμφωνη (προς την απόφαση) γνωμοδότησηΡόκα 336 επ [342 επ])23 Η τοπική αρμοδιότητα καθορίζεται στη γνωστή δικαιοδοτικήβάση της κατοικίας του φυσικού ή της έδρας του νομικούπροσώπου που κατέχει το επίδικο έγγραφο (Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 21 όπου και σχετική νομολογία∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ19 (1971) 491 επ) χωρίς να αποκλείεται πάντως και ηεπιστράτευση της δωσιδικίας της συνάφειας (ειδικότερα βλΝικολόπουλο άρθρ 902 αρ 21 τον ίδιο Δίκαιο Αποδείξεως σ247) Κατά την κρατούσα άποψη καθrsquo ύλην αρμόδιο δικαστήριοείναι (λόγω του μη αποτιμητού της αξίωσης σε χρήμα) και πάλιτο Πολυμελές Πρωτοδικείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 20∙Παϊσίδου σ 47 και υπ 63 όπου πλήθος παραπομπών∙ ΑΠ16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΕφΚερκ 321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ)με παρατηρήσεις Σταματόπουλου ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971)491 επ) Ωστόσο υποστηρίζονται και αποκλίνουσες απόψεις (υπέρτης αρμοδιότητας του Ειρηνοδικείου προς εκδίκαση με βάση τηδιαδικασία μικροδιαφορών λόγω της φύσης του αντικειμένου τηςαξίωσης δηλαδή του εγγράφου Μπέης Δ 11 (1980) 198∙Γιακουμής Δ 27 (1996) 519 Αντίθετοι οι Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 20 Παϊσίδου σ 48 που αμφισβητούν την ερμηνευτικήσύλληψη της έννοιας του αντικειμένου της δίκης) Επίσηςσποραδικά η νομολογία θεώρησε ως αρμόδιο το Μονομελές Πρκείολόγω της ειδικής διαδικασίας στο πλαίσιο της οποίαςυποβλήθηκε το σχετικό αίτημα (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972)1463 [πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας άρα εφαρμογή 17 sect 2 ΚΠολΔ]ΕιρΑθ 29861980 Δ 12 (1981) 176 επ [παραπέμπει στο ΜονΠρ(εργατικές διαφορές) λόγω συνάφειας με την κύρια αγωγή]24 Όπως και στο πλαίσιο εξέτασης του άρθρου 901 ΑΚ έτσι καιεδώ σημειώνεται η εφαρμογή της τακτικής διαδικασίας (ΡάμμοςΑρχΝ 1955 265 ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451 αρ 5)που συνεπάγεται τη διεξαγωγή της δίκης με βάση τουςαντίστοιχους κανόνες απόδειξης (Κρουσταλάκης Δ 1 (1970) 648

23

επ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 επ Γκόγκας Δ 18(1987) 826 για τις λεπτομέρειες αναφορικά με την επιρροή τωνάρθρων 450 επ ΚΠολΔ στο στάδιο της αποδεικτικής διαδικασίαςβλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 16 επ) Έχει κριθεί πως το άρθρο670 ΚΠολΔ δεν αποτελεί κώλυμα έκδοσης απόφασης περί επίδειξηςεγγράφων κατά το άρθρο 451 ΑΚ (ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566επ Contra ΕφΑθ 33671979 ΝοΒ 28 (1980) 796 ΕφΑθ 76441982ΝοΒ 31 (1983) 73 επ (74) [για τα άρθρα 637-646 ΚΠολΔ])

24

25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στηνπρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιοικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγοςείναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του ΠολυμελούςΠρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία ανσυνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη τηνκύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται ταθεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικάαπόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ= Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ)θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω τωνεγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη καιμετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) τηνεπιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού τωνασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχωναποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετεςπαρατηρήσεις Μπέη ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27(1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982)201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατάτης επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψηασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτησητης κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής πουσκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004)1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησηςφέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικαμέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέηυποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo

25

αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (ΜπέηςΔ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όριατης προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτήυιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27(1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΑθ256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27(1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης τηςδικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρεπίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριολόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίουζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά τοουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει τηναπόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ οίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωσηάσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερώναπό την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρωνπροϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιοτης επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264επ)26 Η απόφαση που εκδίδεται αναπτύσσει τις συνήθεις έννομεςσυνέπειες κάθε δικαστικής απόφασης και προσβάλλεται με ένδικαμέσα σύμφωνα με τα γενικώς ισχύοντα (Γέσιου-Φαλτσή ΔίκαιοΑποδείξεως σ 308 Γιακουμής Δ 27 (1996) 523) Σχετικά με τηνεκτέλεση της απόφασης περί επίδειξης εφαρμόζονται τα άρθρα 941και 946 ΚΠολΔ (βλ σχετικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 32∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 452 αρ 1 Γιακουμή Δ 27(1996) 521 επ Παϊσίδου σ 52 επ και 242 επ∙ ΑΠ 6182003ΕλλΔνη 2003 1288∙ ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ 2004 1030∙ ΕφΚερκ321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ) με παρατηρήσειςΣταματόπουλου ∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ ΜΠρΑθ28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463∙ ειδικά για την επίδειξηεπαγγελματικών βιβλίων βλ Στοϊκό σ 32 επ) που αξιώνουντουλάχιστον προσωρινή εκτελεστότητα ενώ το αίτημαπροσωποκράτησης προϋποθέτει βέβαια τελεσιδικία της σχετικήςαπόφασης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31)

Άρθρο 903 -Πώς γίνεται

Η επίδειξη του πράγματος η του εγγράφου γίνεται στον τόπο όπου βρίσκεται κατά το χρόνο της αίτησης εκτός αν ο ένας ή ο άλλος αξιώσει για σπουδαίο λόγο την επίδειξη αλλούΟ κίνδυνος και οι δαπάνες της επίδειξης βαρύνουν εκείνον που την αξιώνει

26

Ο κάτοχος μπορεί να αντιτάξει άρνηση εφόσον δεν προκαταβάλλονται οι δαπάνες και δεν παρέχεται ασφάλεια για ενδεχόμενη ζημία

Α Η ρύθμιση της έννομης σχέσης επίδειξης πράγματος ή εγγράφου

1 H διάταξη του άρθρου 903 ΑΚ εφαρμόζεται τόσο στηνεπίδειξη πράγματος όσο και εγγράφου είναι δηλαδήσυμπληρωματική ρύθμιση των άρθρων 901 και 902 Οι συντάκτεςτου Κώδικα εμπνεύστηκαν τη ρύθμιση από την sect 911 γερμΑΚ και τοάρθρο 86 sect 4 και 5 του γαλλοϊταλικού Κώδικα Ενοχών Εδώ ονομοθέτης εξειδικεύει τον τόπο υλοποίησης του δικαιώματος (sect1) ρυθμίζει τα ζητήματα της κατανομής του κινδύνου και τωνεξόδων επίδειξης (sect 2) και προβλέπει δυνατότητα εναντίωσηςτου κατόχου του εγγράφου υπό την προϋπόθεση συνδρομήςσυγκεκριμένων προϋποθέσεων (sect 3) Πρόκειται πάντως για διάταξηενδοτικού δικαίου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 1∙ ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 2∙ Παϊσίδου σ 51 επ)

Ι Διεξαγωγή της επίδειξης

2 Οι λεπτομέρειες που αφορούν στον τον τόπο επίδειξηςκαθορίζονται στην πρώτη παράγραφο Με βάση τη ρύθμιση δύοείναι οι νοητοί τόποι Κατά κανόνα αυτή θα λαμβάνει χώρα στοντόπο που βρίσκεται το έγγραφο Ως τόπος δεν πρέπει πάντως ναγίνεται αντιληπτός ο συγκεκριμένος χώρος που βρίσκεται τοαντικείμενο αλλά γενικότερα η τοπική περιφέρεια όπως αυτή θαπροσδιορίζεται με βάση τους κανόνες της συναλλακτικής πίστηςκαι των χρηστών ηθών (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 1 ΓεωργιάδηςΑπ όπ αρ 27 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3) Στηνπερίπτωση αυτή μάλιστα μπορεί να διαταχθεί η επιστροφή τουαντικειμένου στην αρχική του τοποθεσία με δαπάνες του κατόχουαν ο τελευταίος προέβη σε μεταφορά του σε χρονικό σημείομεταγενέστερο της υποβολής της αίτησης (Γεωργιάδης Απ όπ αρ27) ενώ δεν αποκλείεται και αξίωση αποζημίωσης σε βάρος τουεφόσον αποδειχθεί δόλος στο πρόσωπο του κατόχου ως προς τημεταφορά του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 5∙Βαθρακοκοίλης όπ)

Κατrsquo εξαίρεση και υπό τον όρο της συνδρομής σπουδαίουλόγου επίδειξη μπορεί να ζητηθεί και σε άλλον τόπο (με ρητήαίτηση η οποία θα προσδιορίζει τον τόπο αυτόν ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3α) ο οποίος δεν προσδιορίζεται στηδιάταξη αλλά θα καθορίζεται από τις περιρρέουσες περιστάσειςτης υπόθεσης Το σχετικό αίτημα μπορούν μάλιστα να υποβάλουναμφότερα μέρη Απαιτείται πάντως συγκεκριμενοποίηση του τόπουστο δικόγραφο (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 2) Υπό την αόριστηέννοια του σπουδαίου λόγου δύνανται να ενταχθούν διάφορεςπεριστάσεις όπως σοβαροί λόγοι υγείας των μερών

27

διαπροσωπικές έριδες που καθιστούν δυσχερή ή οχληρή την επαφήτων μερών (Ζέπος σ 681) αλλά και λόγοι που άπτονται τηςιδιοσυστασίας του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 6(εύθραυστον δυσμετακόμιστον πολύτιμον)∙ Νικολόπουλος άρθρ903 αρ 1∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 28 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 3α) Σε περίπτωση που δεν ευδοκιμήσει το σχετικόαίτημα διατάσσεται η επίδειξη στον τόπο που εξαρχής βρισκόταντο αντικείμενο κατά το χρόνο υποβολής της αίτησης (Αποστολίδηςάρθρ 903 αρ 2) 3 Αντίθετα ο τρόπος επίδειξης δεν ρυθμίζεται στο νόμο(πρβλ Στοϊκό σ 34 επ και Παϊσίδου σ 138 επ για τοειδικότερο ζήτημα του τρόπου επίδειξης των επαγγελματικώνβιβλίων) Επικρατεί η άποψη κατά την οποία για την αναζήτησητου κατάλληλου τρόπου επίδειξης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οιαρχές της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών(Βαρυπομπιώτης ΕΕΝ 40 (1973) 92 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 26Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) καθώς επίσης η φύσητου αντικειμένου και η έννοια της επίδειξης (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 3) Σε κάθε περίπτωση πάντως επίδειξη δενισοδυναμεί με χρήση του πράγματος (Μαντζούφας σ 484) ή καιαπόδοσή του (Νικολόπουλος Δίκαιο Αποδείξεως σ 250) Δύναταιέτσι να υλοποιηθεί το δικαίωμα με την οπτική (ολική ή μερική)εξέταση θεώρηση του πράγματος εγγράφου ή και τη λήψηαντιγράφου (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31∙ Παϊσίδου σ 52 καισ 126 επ όπου και έρευνα περί της διακριτικής ευχέρειας τουδικαστή να διατάξει και την προσκόμιση του πρωτότυπου ανάλογαμε τις περιστάσεις της εκάστοτε διαφοράς∙ ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ20 (1972) 1463 [αντίγραφο πρακτικού ΓΣ πολυκατοικίας]∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ νέα αίτηση για λήψη τωνίδιων αντιγράφων που χορηγήθηκαν στο πλαίσιο της πρώτηςαπόφασης απορρίπτεται λόγω έλλειψης εννόμου συμφέροντοςΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) ή φωτογράφησης του εγγράφου(Μαντζούφας σ 485) δεν αποκλείεται όμως να απαιτείται γιατην ολοκληρωμένη εκπλήρωση της αξίωσης επίδειξης και η εξέτασήτου με τη χρήση και άλλων αισθήσεων όπως για παράδειγμα τηςόσφρησης ή ακόμη και της γεύσης υπό την αυτονόητη ωστόσοπροϋπόθεση της μη χειροτέρευσης του ίδιου του πράγματος(Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 11∙ Γεωργιάδης Απ όπ) Το ίδιο ισχύεικαι για τον αποχωρισμό συστατικού του πράγματος χωρίς τονοποίον δεν είναι εφικτή η επίδειξη (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 12)Δεν αποκλείεται τέλος η ενάσκηση του σχετικού δικαιώματος όχιαυτοπροσώπως από τον αιτούντα αλλά από το δικαστήριοπραγματογνώμονα (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 8∙ Καυκάς σ 627 οοποίος αναφέρεται σε laquoεμπειροτέχνηraquo) ή και αντιπρόσωπό του(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) ο οποίος διαθέτειειδικές γνώσεις πχ της γλώσσας σύνταξης του εγγράφου (Ζέπος

28

σ 680 υπ 2) ενώ και ο υπόχρεος μπορεί να εκπληρώσει τηνυποχρέωσή του μέσω αντιπροσώπου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 10)Τέλος σε περίπτωση επίδειξης επαγγελματικούεμπορικούβιβλίου η εξέταση από τον αιτούντα περιορίζεται στοσυγκεκριμένο τμήμα που ζητήθηκε και όχι σε επεξεργασία τουσυνόλου των εγγραφών (Καυκάς σ 628∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 9)

Στην περίπτωση λήψης αντιγράφου ο ενάγων δύναται να ζητήσειεπίδειξη του πρωτότυπου και αναπαραγωγή του ενώπιόν του προςαποφυγή παρείσφρησης πλαστογραφίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ13∙ Παϊσίδου σ 127) Σημειώνεται ακόμη πως επίδειξη δενισοδυναμεί με την απλή πρόσβαση του αιτούντος στο αρχείο τουυπόχρεου Ο τελευταίος έχει καθήκον να παραδώσει το έγγραφοστα χέρια του δικαιούχου και όχι να τον εξαναγκάσει σεαναζήτησή του από έναν ευρύτερο αριθμό εγγράφων (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 10 in fine) 4 Τέλος μνείας χρήζει και η με βάση το άρθρο 232 sect 1 γ΄ΚΠολΔ δυνατότητα (βλ εδώ ΑΠ 17921983 Δ 16 (1985) 652 Δενυποχρεούται ο δικαστής να πράξει τα προβλεπόμενα απορρίπτεισχετικό λόγο αναίρεσης) προσαγωγής του εγγράφου κατά τησυζήτηση (βλ εφαρμογή της ρύθμισης από ΑΠ 6651971 ΝοΒ 20(1972) 219 ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22 (1974) 1076) η οποία όμωςυπόκειται σε εντελώς διαφορετικές προϋποθέσεις από αυτές τουάρθρου 902 ΑΚ και αποτελεί ουσιαστικά προστάδιο της αγωγήςτου άρθρου 902 ΑΚ σε περίπτωση μη συμμόρφωσης του υπόχρεου(αναλυτικά βλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 34∙ Παϊσίδου σ 205επ∙ ΜΠρΑθ 29741987 ΕλλΔνη 1989 939∙ ΜΠρΠειρ 7871995ΕΤρΑξΧρΔ 1999 684 επ)

ΙΙ Κίνδυνος και δαπάνες της επίδειξης

1 Κίνδυνος

5 Η υλοποίηση του δικαιώματος επίδειξης δεν αποκλείεται ναέχει ως συνέπεια την έκθεση του αντικειμένου σε πιθανούςκινδύνους Σε αυτές μπορούν να συγκαταλεχθούν οι ειδικότερεςφυσικές συνθήκες που επικρατούν κατά το χρόνο επίδειξης οτρόπος εξέτασης του αντικειμένου αλλά και η πιθανή μεταφοράτου Ο νόμος εύλογα λοιπόν κατανέμει τον κίνδυνο σε βάρος τουαιτούντος ο οποίος άλλωστε είναι εκείνος που επιδιώκει τηνεπίδειξη προς ικανοποίηση ίδιων εννόμων συμφερόντων(Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 30Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 6∙ Παϊσίδου σ 52)6 Στην έννοια του κινδύνου υπάγεται συνεπώς κάθε τυχαίογεγονός (πχ χειροτέρευση ή καταστροφή του πράγματοςΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 903 αρ 6) που σχετίζεται άμεσα ήέμμεσα με την υλοποίηση του σχετικού δικαιώματος (Μαντζούφαςσ 486 υπ 15) όχι όμως και εκείνα που συναρτώνται με τη

29

φύση του προς επίδειξη αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 13Γεωργιάδης Απ όπ)

Ενδεχόμενη επέλευση του κινδύνου θα συνεπάγεται τηνυποχρέωση αποκατάστασης κάθε θετικής και αποθετικής ζημίας σεβάρος του αιτούντος την επίδειξη και υπέρ όλων των προσώπωνπου μπορούν να στοιχειοθετήσουν την ύπαρξη δικαιώματος στοαντικείμενο (κύριος κάτοχος τρίτος) (Γεωργιάδης Απ όπ)

2 Δαπάνες

7 Ως λογικό επακόλουθο της ανάληψης του κινδύνουπροβλέπεται και η επιβάρυνση του αιτούντος και με τις σχετικέςδαπάνες επίδειξης η μορφή των οποίων δύναται να ποικίλλειπχ δαπάνες αποχωρισμού συστατικού του πράγματος έξοδαμετάβασης στον τόπο που βρίσκεται το πράγμα ή μεταφοράς τουτελευταίου στον τόπο που πρέπει να επιδειχθεί (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 31) καθώς και δαπάνεςέκδοσης αντιγράφων ιδίως σε περίπτωση χορήγησης αποσπασμάτωνεμπορικών βιβλίων που μπορούν να ανέρχονται σε εκατοντάδεςσελίδων (Παϊσίδου σ 129) Το ύψος τους καθορίζεται σεπερίπτωση διαφωνίας των μερών από το δικαστήριο (Καυκάς σ630)

3 Δικαίωμα άρνησης του κατόχου

8 Στην τρίτη παράγραφο θεσπίζεται δικαίωμα του κατόχου νααντιτάξει άρνηση ενόσω ο αιτών δεν διασφαλίζει προκαταβολικάδηλαδή πριν από την επίδειξη (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 4∙Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 3) τον κάτοχο έναντι ενδεχόμενων ζημιώντου αντικειμένου Το ύψος τους θα καθοριστεί από τοδικαστήριο στη βάση των άρθρων 162 επ ΚΠολΔ χωρίς πάντως νααποκλείεται και συμφωνία των μερών (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 9) Δεν πρόκειται για άρνηση υπό τη δικονομική-στενή έννοια του όρου (στη διευκρίνιση αυτή προβαίνει οΝικολόπουλος άρθρ 903 αρ 6) αλλά για έκφανση της ένστασηςπίσχεσης (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 8∙ Παϊσίδου σ52 υπ 81) Ισχύουν δηλαδή όσα προβλέπονται στο άρθρο 325 Τοσχετικό δικαίωμα του κατόχου προβάλλεται παραδεκτά και με τηνανακοπή του άρθρου 933 ΚΠολΔ στο στάδιο της αναγκαστικήςεκτέλεσης με δεδομένη τη μη εφαρμογή του άρθρου 330 ΚΠολΔ στησυγκεκριμένη περίπτωση (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 7 ΓεωργιάδηςΑπ όπ 32 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 10)Υποχρέωση πάντως του αιτούντος να προβεί σε καταβολή τωνσχετικών εξόδων ήδη στο στάδιο υποβολής της αίτησης δενυπάρχει (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 14∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ903 αρ 7) Κατά συνέπεια δεν πάσχει αοριστία το δικόγραφοτης αίτησης όταν δεν μνημονεύεται η προκαταβολή των δαπανών ήη παροχή ασφάλειας (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ όπ αρ 8)

30

Πρέπει ακόμη να αναφερθεί και άλλη μια περίπτωσηεπιτρεπτής άρνησης του κατόχου προς επίδειξη η οποία πηγάζειαπό την αρχή της καλής πίστης παρέχοντας στον κάτοχο τοδικαίωμα άρνησης όταν θίγονται ή κινδυνεύουν δικά του έννομασυμφέροντα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 30)9 Άρνηση επίδειξης προβλέπουν και τα άρθρα 450 sect 2 και 452sect 3 ΚΠολΔ (αναλυτικά ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 450 αρ5) τα οποία εφαρμόζονται αναλογικά και στο πλαίσιο των άρθρων901 επ ΑΚ (Παϊσίδου σ 55 υπ 92 και αναλυτικά σ 163επ) Η σχετικά νομολογία είναι πλούσια (ενδεικτικά βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ) Κρίθηκε ότι δεν συντρέχει σπουδαίος λόγος άρνησηςεπίδειξης χορήγησης αντιγράφου της έκθεσης εκτίμησης τηςεπιτροπής του άρθρου 15 νδ 7971971 (ΠρΛαμ 7321975 ΑρχΝ1975 53) Απορρίφθηκε εξάλλου ισχυρισμός περί καθήκοντοςεχεμύθειας προσωπικού ΟΤΕ (ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491επ) Επίσης δεκτή έγινε Αγωγή επίδειξης εγγράφου μεπεριεχόμενο το ιατρικό ιστορικό της αποβιώσασας συζύγου τουενάγοντος με παράλληλη απόρριψη του επικαλούμενουεπαγγελματικού απορρήτου που προβλήθηκε από το εναγόμενονοσοκομείο (ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141)∙ αγωγή επίδειξηςκαι λήψης αντιγράφων ληξιαρχικών καταστάσεων γεννήσεων παράτο επικαλούμενο απόρρητο από την πλευρά του εναγόμενου ΟΤΑ(ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999 225 επ)∙ αίτηση επίδειξηςάδειας καντίνας και της σχετικής γνωμάτευσης της αρμόδιαςνομαρχιακής υπηρεσίας (με παράλληλη απόρριψη του ισχυρισμούτου καθrsquo ου περί προστασίας απορρήτου ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ1998 816) καθώς και αίτημα επίδειξης κίνησης ή σύμβασηςτραπεζικού λογαριασμού παρά το επικαλούμενο τραπεζικόαπόρρητο (ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΘεσ 246791997Αρμ 1997 1278 επ∙ βλ και ΕφΑθ 14831976 ΝοΒ 24 (1976)444) Αντίθετα απορρίφθηκαν αιτήσεις επίδειξης πορίσματοςτραπεζικού ελέγχου λόγω επαγγελματικού φορολογικού υπηρεσιακού απορρήτου (ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708 μεπαρατηρήσεις Νικολαΐδη∙ ΠΠρΑθ 101311991 ΝοΒ 41 (1993) 532 επΑπορριπτέα κρίθηκε εξάλλου αίτηση επίδειξης εσωτερικήςαλληλογραφίας δημόσιας υπηρεσίας (ΠρΑθ 10461968 ΝοΒ 16(1968) 652 επ) Αναλυτικά βλ Παϊσιδου σ 176 επ Πρβλσχετικά και τον προβληματισμό του Γιακουμή Δ 27 (1996) 525)

ΙΙΙ Ευθύνη του υπόχρεου προς επίδειξη

10 Καταληκτικά πρέπει να σημειωθεί πως η ενδεχόμενηαδικαιολόγητη άρνηση συμμόρφωσης του κατόχου με όσα επιτάσσειη σχετική δικαστική απόφαση οδηγεί στην εφαρμογή του άρθρου366 ΚΠολΔ μέσω του παραπεμπτικού κανόνα του άρθρου 452 sect 2ΚΠολΔ (Μπέης άρθρ 452 αρ 3 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως

31

σ 310∙ βλ ενδεικτικά ΑΠ 7811974 ΝοΒ 23 (1975) 328 επ ΑΠ12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 και ειδικά ως προς τοειδικότερο ζήτημα της κατανομής του βάρους απόδειξης ΑΠ7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ [567] ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22(1974) 1076 [δε συνεπάγεται ανεπίτρεπτη μεταβολή του βάρουςαπόδειξης η εφαρμογή του άρθρου 366 μέσω 452 sect 2] Πρβλ τέλοςΑΠ 12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 [δυνατή κατrsquo ανέλεγκτη κρίσηη συναγωγή σιωπηρής ομολογίας κατrsquo εφαρμογήν 366]) ενώ δεναποκλείεται και η καταδίκη του σε αποκατάσταση κάθε περαιτέρωζημίας που συναρτάται με την άρνηση επίδειξης με βάση τιςδιατάξεις περί μη εκπλήρωσης της παροχής (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ2∙ Γεωργιάδης Απ όπ 33) Αν πάντως επέλθει πλήρης ικανοποίησητου ενάγοντος ο τελευταίος δεν μπορεί να επανέλθει με νέααγωγή βασιζόμενη στην αρχική του αξίωση από το πράγμα(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 11 και 902 αρ 11)

32

• 2 Παράλληλα προς τα άρθρα 902-903 εφαρμόζονται εξάλλου και οι διατάξεις των άρθρων 654 (ΕφΑθ 31521972 ΝοΒ 20 (1972) 939 επ με σημείωση Παπαδημητρίου) και 755 στο πλαίσιο της σύμβασης εργασίας και της εταιρίας αντίστοιχα ενώ μνεία πρέπει να γίνει και στα άρθρα 14-16 ΕΝ τα οποία εφαρμόζονται ως προς το ειδικότερο θέμα της επίδειξης εμπορικών βιβλίων (αναλυτικά βλ Στοϊκό σ 30 επ) Αξιομνημόνευτα είναι επίσης τα άρθρα 303-304 και 1201 και 1340 ΑΚ ως παραπλήσιες μορφές της επίδειξης οι οποίες εφαρμόζονται παράλληλα και απόλυτα ανεξάρτητα από τις εδώ εξεταζόμενες ρυθμίσεις
• 3 Από την άλλη πλευρά όλες οι προαναφερόμενες διατάξεις συμπληρώνονται από τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ με τα οποία καθορίζονται οι ειδικότερες δικονομικές κατά κύριο λόγο προϋποθέσεις επίδειξης και εκτέλεσης της απόφασης για την επίδειξη εγγράφων (για το προγενέστερο καθεστώς των άρθρων 429-434 ΠολΔ βλ Παϊσίδου σ 16 επ) Οι μόλις προαναφερόμενες διατάξεις δεν οδήγησαν ούτε σε κατάργηση ούτε σε συρρίκνωση του πεδίου εφαρμογής των ρυθμίσεων του ουσιαστικού δικαίου (η θέση αυτή είναι αδιαμφισβήτητη σε θεωρία και νομολογία βλ Ράμμο ΕρμΑΚ 902 αρ 2∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 2 και 3∙ ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 450 αρ 1 Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1∙ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 608 επ Για τη γενικότερη συζήτηση που προκλήθηκε από τη συνύπαρξη των ουσιαστικών και δικονομικών διατάξεων περί επίδειξης εγγράφων βλ αναλυτικά Παϊσίδου σ 37 επ) Η βασική διάκριση που επικρατεί στην επιστήμη είναι η ακόλουθη Οι διατάξεις του ΑΚ (δηλαδή τόσο η γενική ρύθμιση των άρθρων 902 επ ΑΚ όσο και οι προαναφερόμενες διατάξεις των άρθρων 654 και 755 ΑΚ στις οποίες πρέπει να προστεθούν και αυτές των άρθρων 1200 1201 1339 και 1340 ΑΚ βλ σχετικά Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 υπ 10) εφαρμόζονται ανεξάρτητα από την ύπαρξη εκκρεμούς δίκης ενώ αντίθετα τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ συνδέονται άμεσα με την τελευταία (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) 450 αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 επ Νίκας σ 533 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 246 επ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Κουτσουράδης σ 265 Παϊσίδου σ 35 επ 39∙ ΑΠ 12641983 Δ 15 (1984) 400 με ενημερωτικό σημείωμα Σταματόπουλου∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 ΜΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257∙ Πρβλ όμως Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 609 ο οποίος εισηγείται την ερμηνευτική διαστολή των διατάξεων του ΚΠολΔ ακόμη και όταν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη∙ την κατασκευή αυτή αποκρούει η Παϊσίδου σ 42 και σ 53 επ ειδικά σε σχέση με τη θεμελίωση της αξίωσης και του εννόμου συμφέροντος ενώ παράλληλα απορρίπτει και τη μεταφύτευση των προϋποθέσεων του ΑΚ περί εννόμου συμφέροντος στην αίτηση των άρθρων 450 επ ΚΠολΔ Βλ επίσης την ανάλυση από τους Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 679 επ) Ωστόσο τα προαναφερόμενα πλέγματα διατάξεων εφαρμόζονται αρκετές φορές αναλογικά τόσο στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης όσο και εκτός αυτής (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2 και 17∙ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1) εκεί δηλαδή που υπάρχει ρυθμιστικό κενό
• A Έννοια - Σκοπός
• A Έννοια
• 1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω της οποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στη θεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότητα ποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενων ελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)
• • 4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφων ρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οι προϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικού αιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσι και υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679 Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ 10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979) 563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωση Παπαδημητρίου∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσεις Αντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994 668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτηση γίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δεν εφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]
  • 10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύει περιοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμου συμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δεν πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιας και μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος του αιτούντος
  • 13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά και διαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχει ενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς το συμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τις περισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά τον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναι αναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περί συμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφο πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ 44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτή συστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής και κατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίες συμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τον κάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούν έτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργου δωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχα έγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίων ιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσεις αναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ή βιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται από μέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ 38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτής διορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν το αίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και το σωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπ Επιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή και όταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεση αδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδου σ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωση αυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικά βιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)
  • 25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στην πρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιο ικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγος είναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του Πολυμελούς Πρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία αν συνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη την κύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται τα θεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικά απόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω των εγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη και μετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) την επιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού των ασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ 534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχων αποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ 36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Μπέη∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατά της επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψη ασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτηση της κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ 270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής που σκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησης φέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέη υποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (Μπέης Δ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όρια της προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτή υιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27 (1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27 (1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης της δικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν 1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρ επίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριο λόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίου ζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά το ουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει την απόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ ο ίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωση άσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερών από την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρων προϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιο της επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264 επ)

βιβλία]∙ ΑΠ 9532002 ΝΟΜΟΣ [καταστάσεις προσωπικού θεωρημένεςαπό την Επιθεώρηση Εργασίας]∙ ΑΠ 7762005 ΝΟΜΟΣ [καταστάσειςηχογραφημάτων τμήμα βιβλίου αποθήκης]∙ΕφΑθ 146981988 ΕλλΔνη1993 1366 [στελέχη αποδείξεων αποθήκης]∙ ΕφΑθ 17411994ΕλλΔνη 1995 1261∙ ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141 [φάκελοςνοσηλευθέντος προσώπου]∙ ΕφΛαρ 2052005 ΤΝΠ ΔΣΑ∙ ΠΠρΑθ13261989 ΑρχΝ 1989 468)∙ ΜΠρΤρικ 7382002 ΔΕΕ 2002 1006 επ= ΕΤρΑξΧρΔ 2002 830 επ [κίνηση τραπεζικών λογαριασμών]∙ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ [φύλλα μητρώου και λοιπέςκαταστάσεις πιστωτικού ιδρύματος]∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ[βεβαίωση εργοδότη με αναφορά σε συγκεκριμένη νομοθετικήρύθμιση]∙ ΕφΑθ 31501969 ΝοΒ 18 (1970) 445 επ (446)∙ ΠρΑθ10461968 ΝοΒ 16 (1968) 652 επ∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32(1984) 1575∙ για περαιτέρω νομολογία βλ Παϊσίδου σ 136 υπ192 Υπάρχουν πάντως και αποφάσεις που έκαναν δεκτό το σχετικόαίτημα (βλ ΑΠ 2821971 ΝοΒ 19 (1971) 872 επ [απορρίπτειμερικά (βιβλιάριο δανείων και χαρτόδεμα) αλλά κάνει δεκτή τηναίτηση ως προς τραπεζικό βιβλιάριο] ΜΠρΑθ 17332000 ΔΕΕ 2000746 επ η οποία διέταξε την επίδειξη (και χορήγησηαντιγράφων) όλων των οικονομικών καταστάσεων που εμφανίζουντις μηνιαίες εισπράξεις του καθrsquo ου φροντιστηρίου καθώς καιτου μαθητολογίου του που αναφέρονται στο χρονικό διάστημα απόΣεπτεμβρίου 1996 μέχρι τέλους Δεκεμβρίου 1999 προκειμένου ηαιτούσα να ασκήσει τα εκ της συμβάσεως δικαιόχρησης απορρέονταδικαιώματά της∙ ΜΠρΑθ 222961995 ΔΕΕ 1996 597 επ∙ ΜΠρΚατ8591999 ΔΕΕ 2000 75 επ = ΕΤρΑξΧρΔ 2000 123 επ [επίδειξητου συνόλου αλληλογραφίας])22 Ο ισχυρός αντίλογος προσάπτει στην κρατούσα γνώμη τηνπαραβίαση των άρθρων 6 sect 1 και 13 ΕΣΔΑ και 20 sect 1 Σ (βλ ήδηΓέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 120 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ33 (2002) 687 επ και αναλυτικά Παϊσίδου σ 57 επ) καιεισηγείται το χαρακτηρισμό του δικογράφου ως ορισμένου laquoόταντα αιτούμενα έγγραφα περιγράφονται με τρόπο που επιδέχεταιεξειδίκευση και εξατομίκευση και υπάρχει αντικειμενικήαδυναμία του αιτούντος να τα προσδιορίσει εκ των προτέρωνεπακριβώςraquo (Μανιτάκης ΕλλΔνη 2003 365 επ όπου και πλήθοςαποφάσεων του ΕΔΔΑ (369 επ) 371 επ∙ όμοια και ο ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 621 επ που κάνει λόγο για laquoασφυκτικέςraquo καιlaquoυπέρμετρα αυστηρέςraquo προϋποθέσεις (σ 623) οι οποίες οδηγούνστην κατάλυση των θεμελιακών δικαιωμάτων που προστατεύονταιαπό τις ανωτέρω διατάξεις (όμοια και ο Νίκας 537 laquoαπαίτηση hellipδυσβάστακτη hellip για τον αιτούνταraquo) ενώ και ο Γιακουμήςυπογραμμίζει ότι η laquoη πρακτική αυτή που αχρηστεύει σε μεγάλοβαθμό τη χρησιμότητα του θεσμούhellip φθάνει δυστυχώς μέχριακροτήτωνraquo (Γιακουμής Δ 27 (1996) 518 επ όπου και πολύενδιαφέρουσες αναφορές στη γερμανική και αυστριακή ρύθμιση)

22

Υπερβολική αυστηρότητα διαπιστώνεται άλλωστε και στο πλαίσιοεξέτασης της ίδιας προβληματικής από την οπτική γωνία τωνεπαγγελματικών βιβλίων (βλ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ308 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 (2002) 687 επ Στοϊκόσ 35 επ με περαιτέρω παραπομπές) Μολαταύτα το Ακυρωτικόμας αποφάνθηκε πρόσφατα ότι laquohellipοι εισαγόμενες από τη διάταξη του άρθρου902 ΑΚ προϋποθέσεις για την άσκηση αγωγής επιδείξεως εγγράφων δεν περιορίζουνστον πυρήνα του το δικαίωμα του προσώπου να προσφύγει στο δικαστήριο και ναζητήσει με τον τρόπο αυτό ανάλογη δικαστική προστασία και επομένως δενδημιουργείται αντίθεση στις μνησθείσες διατάξεις της ΕΣΔΑ και του Συντάγματοςraquo(ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 πρβλ και ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 659 επ με κριτικές παρατηρήσεις Μπέη 661 επ = ΕΕμπΔ2002 331 επ όπου και σύμφωνη (προς την απόφαση) γνωμοδότησηΡόκα 336 επ [342 επ])23 Η τοπική αρμοδιότητα καθορίζεται στη γνωστή δικαιοδοτικήβάση της κατοικίας του φυσικού ή της έδρας του νομικούπροσώπου που κατέχει το επίδικο έγγραφο (Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 21 όπου και σχετική νομολογία∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ19 (1971) 491 επ) χωρίς να αποκλείεται πάντως και ηεπιστράτευση της δωσιδικίας της συνάφειας (ειδικότερα βλΝικολόπουλο άρθρ 902 αρ 21 τον ίδιο Δίκαιο Αποδείξεως σ247) Κατά την κρατούσα άποψη καθrsquo ύλην αρμόδιο δικαστήριοείναι (λόγω του μη αποτιμητού της αξίωσης σε χρήμα) και πάλιτο Πολυμελές Πρωτοδικείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 20∙Παϊσίδου σ 47 και υπ 63 όπου πλήθος παραπομπών∙ ΑΠ16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΕφΚερκ 321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ)με παρατηρήσεις Σταματόπουλου ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971)491 επ) Ωστόσο υποστηρίζονται και αποκλίνουσες απόψεις (υπέρτης αρμοδιότητας του Ειρηνοδικείου προς εκδίκαση με βάση τηδιαδικασία μικροδιαφορών λόγω της φύσης του αντικειμένου τηςαξίωσης δηλαδή του εγγράφου Μπέης Δ 11 (1980) 198∙Γιακουμής Δ 27 (1996) 519 Αντίθετοι οι Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 20 Παϊσίδου σ 48 που αμφισβητούν την ερμηνευτικήσύλληψη της έννοιας του αντικειμένου της δίκης) Επίσηςσποραδικά η νομολογία θεώρησε ως αρμόδιο το Μονομελές Πρκείολόγω της ειδικής διαδικασίας στο πλαίσιο της οποίαςυποβλήθηκε το σχετικό αίτημα (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972)1463 [πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας άρα εφαρμογή 17 sect 2 ΚΠολΔ]ΕιρΑθ 29861980 Δ 12 (1981) 176 επ [παραπέμπει στο ΜονΠρ(εργατικές διαφορές) λόγω συνάφειας με την κύρια αγωγή]24 Όπως και στο πλαίσιο εξέτασης του άρθρου 901 ΑΚ έτσι καιεδώ σημειώνεται η εφαρμογή της τακτικής διαδικασίας (ΡάμμοςΑρχΝ 1955 265 ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451 αρ 5)που συνεπάγεται τη διεξαγωγή της δίκης με βάση τουςαντίστοιχους κανόνες απόδειξης (Κρουσταλάκης Δ 1 (1970) 648

23

επ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 επ Γκόγκας Δ 18(1987) 826 για τις λεπτομέρειες αναφορικά με την επιρροή τωνάρθρων 450 επ ΚΠολΔ στο στάδιο της αποδεικτικής διαδικασίαςβλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 16 επ) Έχει κριθεί πως το άρθρο670 ΚΠολΔ δεν αποτελεί κώλυμα έκδοσης απόφασης περί επίδειξηςεγγράφων κατά το άρθρο 451 ΑΚ (ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566επ Contra ΕφΑθ 33671979 ΝοΒ 28 (1980) 796 ΕφΑθ 76441982ΝοΒ 31 (1983) 73 επ (74) [για τα άρθρα 637-646 ΚΠολΔ])

24

25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στηνπρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιοικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγοςείναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του ΠολυμελούςΠρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία ανσυνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη τηνκύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται ταθεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικάαπόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ= Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ)θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω τωνεγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη καιμετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) τηνεπιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού τωνασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχωναποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετεςπαρατηρήσεις Μπέη ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27(1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982)201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατάτης επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψηασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτησητης κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής πουσκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004)1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησηςφέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικαμέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέηυποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo

25

αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (ΜπέηςΔ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όριατης προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτήυιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27(1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΑθ256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27(1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης τηςδικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρεπίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριολόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίουζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά τοουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει τηναπόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ οίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωσηάσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερώναπό την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρωνπροϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιοτης επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264επ)26 Η απόφαση που εκδίδεται αναπτύσσει τις συνήθεις έννομεςσυνέπειες κάθε δικαστικής απόφασης και προσβάλλεται με ένδικαμέσα σύμφωνα με τα γενικώς ισχύοντα (Γέσιου-Φαλτσή ΔίκαιοΑποδείξεως σ 308 Γιακουμής Δ 27 (1996) 523) Σχετικά με τηνεκτέλεση της απόφασης περί επίδειξης εφαρμόζονται τα άρθρα 941και 946 ΚΠολΔ (βλ σχετικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 32∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 452 αρ 1 Γιακουμή Δ 27(1996) 521 επ Παϊσίδου σ 52 επ και 242 επ∙ ΑΠ 6182003ΕλλΔνη 2003 1288∙ ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ 2004 1030∙ ΕφΚερκ321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ) με παρατηρήσειςΣταματόπουλου ∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ ΜΠρΑθ28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463∙ ειδικά για την επίδειξηεπαγγελματικών βιβλίων βλ Στοϊκό σ 32 επ) που αξιώνουντουλάχιστον προσωρινή εκτελεστότητα ενώ το αίτημαπροσωποκράτησης προϋποθέτει βέβαια τελεσιδικία της σχετικήςαπόφασης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31)

Άρθρο 903 -Πώς γίνεται

Η επίδειξη του πράγματος η του εγγράφου γίνεται στον τόπο όπου βρίσκεται κατά το χρόνο της αίτησης εκτός αν ο ένας ή ο άλλος αξιώσει για σπουδαίο λόγο την επίδειξη αλλούΟ κίνδυνος και οι δαπάνες της επίδειξης βαρύνουν εκείνον που την αξιώνει

26

Ο κάτοχος μπορεί να αντιτάξει άρνηση εφόσον δεν προκαταβάλλονται οι δαπάνες και δεν παρέχεται ασφάλεια για ενδεχόμενη ζημία

Α Η ρύθμιση της έννομης σχέσης επίδειξης πράγματος ή εγγράφου

1 H διάταξη του άρθρου 903 ΑΚ εφαρμόζεται τόσο στηνεπίδειξη πράγματος όσο και εγγράφου είναι δηλαδήσυμπληρωματική ρύθμιση των άρθρων 901 και 902 Οι συντάκτεςτου Κώδικα εμπνεύστηκαν τη ρύθμιση από την sect 911 γερμΑΚ και τοάρθρο 86 sect 4 και 5 του γαλλοϊταλικού Κώδικα Ενοχών Εδώ ονομοθέτης εξειδικεύει τον τόπο υλοποίησης του δικαιώματος (sect1) ρυθμίζει τα ζητήματα της κατανομής του κινδύνου και τωνεξόδων επίδειξης (sect 2) και προβλέπει δυνατότητα εναντίωσηςτου κατόχου του εγγράφου υπό την προϋπόθεση συνδρομήςσυγκεκριμένων προϋποθέσεων (sect 3) Πρόκειται πάντως για διάταξηενδοτικού δικαίου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 1∙ ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 2∙ Παϊσίδου σ 51 επ)

Ι Διεξαγωγή της επίδειξης

2 Οι λεπτομέρειες που αφορούν στον τον τόπο επίδειξηςκαθορίζονται στην πρώτη παράγραφο Με βάση τη ρύθμιση δύοείναι οι νοητοί τόποι Κατά κανόνα αυτή θα λαμβάνει χώρα στοντόπο που βρίσκεται το έγγραφο Ως τόπος δεν πρέπει πάντως ναγίνεται αντιληπτός ο συγκεκριμένος χώρος που βρίσκεται τοαντικείμενο αλλά γενικότερα η τοπική περιφέρεια όπως αυτή θαπροσδιορίζεται με βάση τους κανόνες της συναλλακτικής πίστηςκαι των χρηστών ηθών (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 1 ΓεωργιάδηςΑπ όπ αρ 27 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3) Στηνπερίπτωση αυτή μάλιστα μπορεί να διαταχθεί η επιστροφή τουαντικειμένου στην αρχική του τοποθεσία με δαπάνες του κατόχουαν ο τελευταίος προέβη σε μεταφορά του σε χρονικό σημείομεταγενέστερο της υποβολής της αίτησης (Γεωργιάδης Απ όπ αρ27) ενώ δεν αποκλείεται και αξίωση αποζημίωσης σε βάρος τουεφόσον αποδειχθεί δόλος στο πρόσωπο του κατόχου ως προς τημεταφορά του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 5∙Βαθρακοκοίλης όπ)

Κατrsquo εξαίρεση και υπό τον όρο της συνδρομής σπουδαίουλόγου επίδειξη μπορεί να ζητηθεί και σε άλλον τόπο (με ρητήαίτηση η οποία θα προσδιορίζει τον τόπο αυτόν ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3α) ο οποίος δεν προσδιορίζεται στηδιάταξη αλλά θα καθορίζεται από τις περιρρέουσες περιστάσειςτης υπόθεσης Το σχετικό αίτημα μπορούν μάλιστα να υποβάλουναμφότερα μέρη Απαιτείται πάντως συγκεκριμενοποίηση του τόπουστο δικόγραφο (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 2) Υπό την αόριστηέννοια του σπουδαίου λόγου δύνανται να ενταχθούν διάφορεςπεριστάσεις όπως σοβαροί λόγοι υγείας των μερών

27

διαπροσωπικές έριδες που καθιστούν δυσχερή ή οχληρή την επαφήτων μερών (Ζέπος σ 681) αλλά και λόγοι που άπτονται τηςιδιοσυστασίας του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 6(εύθραυστον δυσμετακόμιστον πολύτιμον)∙ Νικολόπουλος άρθρ903 αρ 1∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 28 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 3α) Σε περίπτωση που δεν ευδοκιμήσει το σχετικόαίτημα διατάσσεται η επίδειξη στον τόπο που εξαρχής βρισκόταντο αντικείμενο κατά το χρόνο υποβολής της αίτησης (Αποστολίδηςάρθρ 903 αρ 2) 3 Αντίθετα ο τρόπος επίδειξης δεν ρυθμίζεται στο νόμο(πρβλ Στοϊκό σ 34 επ και Παϊσίδου σ 138 επ για τοειδικότερο ζήτημα του τρόπου επίδειξης των επαγγελματικώνβιβλίων) Επικρατεί η άποψη κατά την οποία για την αναζήτησητου κατάλληλου τρόπου επίδειξης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οιαρχές της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών(Βαρυπομπιώτης ΕΕΝ 40 (1973) 92 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 26Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) καθώς επίσης η φύσητου αντικειμένου και η έννοια της επίδειξης (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 3) Σε κάθε περίπτωση πάντως επίδειξη δενισοδυναμεί με χρήση του πράγματος (Μαντζούφας σ 484) ή καιαπόδοσή του (Νικολόπουλος Δίκαιο Αποδείξεως σ 250) Δύναταιέτσι να υλοποιηθεί το δικαίωμα με την οπτική (ολική ή μερική)εξέταση θεώρηση του πράγματος εγγράφου ή και τη λήψηαντιγράφου (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31∙ Παϊσίδου σ 52 καισ 126 επ όπου και έρευνα περί της διακριτικής ευχέρειας τουδικαστή να διατάξει και την προσκόμιση του πρωτότυπου ανάλογαμε τις περιστάσεις της εκάστοτε διαφοράς∙ ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ20 (1972) 1463 [αντίγραφο πρακτικού ΓΣ πολυκατοικίας]∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ νέα αίτηση για λήψη τωνίδιων αντιγράφων που χορηγήθηκαν στο πλαίσιο της πρώτηςαπόφασης απορρίπτεται λόγω έλλειψης εννόμου συμφέροντοςΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) ή φωτογράφησης του εγγράφου(Μαντζούφας σ 485) δεν αποκλείεται όμως να απαιτείται γιατην ολοκληρωμένη εκπλήρωση της αξίωσης επίδειξης και η εξέτασήτου με τη χρήση και άλλων αισθήσεων όπως για παράδειγμα τηςόσφρησης ή ακόμη και της γεύσης υπό την αυτονόητη ωστόσοπροϋπόθεση της μη χειροτέρευσης του ίδιου του πράγματος(Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 11∙ Γεωργιάδης Απ όπ) Το ίδιο ισχύεικαι για τον αποχωρισμό συστατικού του πράγματος χωρίς τονοποίον δεν είναι εφικτή η επίδειξη (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 12)Δεν αποκλείεται τέλος η ενάσκηση του σχετικού δικαιώματος όχιαυτοπροσώπως από τον αιτούντα αλλά από το δικαστήριοπραγματογνώμονα (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 8∙ Καυκάς σ 627 οοποίος αναφέρεται σε laquoεμπειροτέχνηraquo) ή και αντιπρόσωπό του(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) ο οποίος διαθέτειειδικές γνώσεις πχ της γλώσσας σύνταξης του εγγράφου (Ζέπος

28

σ 680 υπ 2) ενώ και ο υπόχρεος μπορεί να εκπληρώσει τηνυποχρέωσή του μέσω αντιπροσώπου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 10)Τέλος σε περίπτωση επίδειξης επαγγελματικούεμπορικούβιβλίου η εξέταση από τον αιτούντα περιορίζεται στοσυγκεκριμένο τμήμα που ζητήθηκε και όχι σε επεξεργασία τουσυνόλου των εγγραφών (Καυκάς σ 628∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 9)

Στην περίπτωση λήψης αντιγράφου ο ενάγων δύναται να ζητήσειεπίδειξη του πρωτότυπου και αναπαραγωγή του ενώπιόν του προςαποφυγή παρείσφρησης πλαστογραφίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ13∙ Παϊσίδου σ 127) Σημειώνεται ακόμη πως επίδειξη δενισοδυναμεί με την απλή πρόσβαση του αιτούντος στο αρχείο τουυπόχρεου Ο τελευταίος έχει καθήκον να παραδώσει το έγγραφοστα χέρια του δικαιούχου και όχι να τον εξαναγκάσει σεαναζήτησή του από έναν ευρύτερο αριθμό εγγράφων (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 10 in fine) 4 Τέλος μνείας χρήζει και η με βάση το άρθρο 232 sect 1 γ΄ΚΠολΔ δυνατότητα (βλ εδώ ΑΠ 17921983 Δ 16 (1985) 652 Δενυποχρεούται ο δικαστής να πράξει τα προβλεπόμενα απορρίπτεισχετικό λόγο αναίρεσης) προσαγωγής του εγγράφου κατά τησυζήτηση (βλ εφαρμογή της ρύθμισης από ΑΠ 6651971 ΝοΒ 20(1972) 219 ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22 (1974) 1076) η οποία όμωςυπόκειται σε εντελώς διαφορετικές προϋποθέσεις από αυτές τουάρθρου 902 ΑΚ και αποτελεί ουσιαστικά προστάδιο της αγωγήςτου άρθρου 902 ΑΚ σε περίπτωση μη συμμόρφωσης του υπόχρεου(αναλυτικά βλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 34∙ Παϊσίδου σ 205επ∙ ΜΠρΑθ 29741987 ΕλλΔνη 1989 939∙ ΜΠρΠειρ 7871995ΕΤρΑξΧρΔ 1999 684 επ)

ΙΙ Κίνδυνος και δαπάνες της επίδειξης

1 Κίνδυνος

5 Η υλοποίηση του δικαιώματος επίδειξης δεν αποκλείεται ναέχει ως συνέπεια την έκθεση του αντικειμένου σε πιθανούςκινδύνους Σε αυτές μπορούν να συγκαταλεχθούν οι ειδικότερεςφυσικές συνθήκες που επικρατούν κατά το χρόνο επίδειξης οτρόπος εξέτασης του αντικειμένου αλλά και η πιθανή μεταφοράτου Ο νόμος εύλογα λοιπόν κατανέμει τον κίνδυνο σε βάρος τουαιτούντος ο οποίος άλλωστε είναι εκείνος που επιδιώκει τηνεπίδειξη προς ικανοποίηση ίδιων εννόμων συμφερόντων(Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 30Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 6∙ Παϊσίδου σ 52)6 Στην έννοια του κινδύνου υπάγεται συνεπώς κάθε τυχαίογεγονός (πχ χειροτέρευση ή καταστροφή του πράγματοςΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 903 αρ 6) που σχετίζεται άμεσα ήέμμεσα με την υλοποίηση του σχετικού δικαιώματος (Μαντζούφαςσ 486 υπ 15) όχι όμως και εκείνα που συναρτώνται με τη

29

φύση του προς επίδειξη αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 13Γεωργιάδης Απ όπ)

Ενδεχόμενη επέλευση του κινδύνου θα συνεπάγεται τηνυποχρέωση αποκατάστασης κάθε θετικής και αποθετικής ζημίας σεβάρος του αιτούντος την επίδειξη και υπέρ όλων των προσώπωνπου μπορούν να στοιχειοθετήσουν την ύπαρξη δικαιώματος στοαντικείμενο (κύριος κάτοχος τρίτος) (Γεωργιάδης Απ όπ)

2 Δαπάνες

7 Ως λογικό επακόλουθο της ανάληψης του κινδύνουπροβλέπεται και η επιβάρυνση του αιτούντος και με τις σχετικέςδαπάνες επίδειξης η μορφή των οποίων δύναται να ποικίλλειπχ δαπάνες αποχωρισμού συστατικού του πράγματος έξοδαμετάβασης στον τόπο που βρίσκεται το πράγμα ή μεταφοράς τουτελευταίου στον τόπο που πρέπει να επιδειχθεί (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 31) καθώς και δαπάνεςέκδοσης αντιγράφων ιδίως σε περίπτωση χορήγησης αποσπασμάτωνεμπορικών βιβλίων που μπορούν να ανέρχονται σε εκατοντάδεςσελίδων (Παϊσίδου σ 129) Το ύψος τους καθορίζεται σεπερίπτωση διαφωνίας των μερών από το δικαστήριο (Καυκάς σ630)

3 Δικαίωμα άρνησης του κατόχου

8 Στην τρίτη παράγραφο θεσπίζεται δικαίωμα του κατόχου νααντιτάξει άρνηση ενόσω ο αιτών δεν διασφαλίζει προκαταβολικάδηλαδή πριν από την επίδειξη (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 4∙Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 3) τον κάτοχο έναντι ενδεχόμενων ζημιώντου αντικειμένου Το ύψος τους θα καθοριστεί από τοδικαστήριο στη βάση των άρθρων 162 επ ΚΠολΔ χωρίς πάντως νααποκλείεται και συμφωνία των μερών (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 9) Δεν πρόκειται για άρνηση υπό τη δικονομική-στενή έννοια του όρου (στη διευκρίνιση αυτή προβαίνει οΝικολόπουλος άρθρ 903 αρ 6) αλλά για έκφανση της ένστασηςπίσχεσης (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 8∙ Παϊσίδου σ52 υπ 81) Ισχύουν δηλαδή όσα προβλέπονται στο άρθρο 325 Τοσχετικό δικαίωμα του κατόχου προβάλλεται παραδεκτά και με τηνανακοπή του άρθρου 933 ΚΠολΔ στο στάδιο της αναγκαστικήςεκτέλεσης με δεδομένη τη μη εφαρμογή του άρθρου 330 ΚΠολΔ στησυγκεκριμένη περίπτωση (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 7 ΓεωργιάδηςΑπ όπ 32 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 10)Υποχρέωση πάντως του αιτούντος να προβεί σε καταβολή τωνσχετικών εξόδων ήδη στο στάδιο υποβολής της αίτησης δενυπάρχει (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 14∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ903 αρ 7) Κατά συνέπεια δεν πάσχει αοριστία το δικόγραφοτης αίτησης όταν δεν μνημονεύεται η προκαταβολή των δαπανών ήη παροχή ασφάλειας (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ όπ αρ 8)

30

Πρέπει ακόμη να αναφερθεί και άλλη μια περίπτωσηεπιτρεπτής άρνησης του κατόχου προς επίδειξη η οποία πηγάζειαπό την αρχή της καλής πίστης παρέχοντας στον κάτοχο τοδικαίωμα άρνησης όταν θίγονται ή κινδυνεύουν δικά του έννομασυμφέροντα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 30)9 Άρνηση επίδειξης προβλέπουν και τα άρθρα 450 sect 2 και 452sect 3 ΚΠολΔ (αναλυτικά ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 450 αρ5) τα οποία εφαρμόζονται αναλογικά και στο πλαίσιο των άρθρων901 επ ΑΚ (Παϊσίδου σ 55 υπ 92 και αναλυτικά σ 163επ) Η σχετικά νομολογία είναι πλούσια (ενδεικτικά βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ) Κρίθηκε ότι δεν συντρέχει σπουδαίος λόγος άρνησηςεπίδειξης χορήγησης αντιγράφου της έκθεσης εκτίμησης τηςεπιτροπής του άρθρου 15 νδ 7971971 (ΠρΛαμ 7321975 ΑρχΝ1975 53) Απορρίφθηκε εξάλλου ισχυρισμός περί καθήκοντοςεχεμύθειας προσωπικού ΟΤΕ (ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491επ) Επίσης δεκτή έγινε Αγωγή επίδειξης εγγράφου μεπεριεχόμενο το ιατρικό ιστορικό της αποβιώσασας συζύγου τουενάγοντος με παράλληλη απόρριψη του επικαλούμενουεπαγγελματικού απορρήτου που προβλήθηκε από το εναγόμενονοσοκομείο (ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141)∙ αγωγή επίδειξηςκαι λήψης αντιγράφων ληξιαρχικών καταστάσεων γεννήσεων παράτο επικαλούμενο απόρρητο από την πλευρά του εναγόμενου ΟΤΑ(ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999 225 επ)∙ αίτηση επίδειξηςάδειας καντίνας και της σχετικής γνωμάτευσης της αρμόδιαςνομαρχιακής υπηρεσίας (με παράλληλη απόρριψη του ισχυρισμούτου καθrsquo ου περί προστασίας απορρήτου ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ1998 816) καθώς και αίτημα επίδειξης κίνησης ή σύμβασηςτραπεζικού λογαριασμού παρά το επικαλούμενο τραπεζικόαπόρρητο (ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΘεσ 246791997Αρμ 1997 1278 επ∙ βλ και ΕφΑθ 14831976 ΝοΒ 24 (1976)444) Αντίθετα απορρίφθηκαν αιτήσεις επίδειξης πορίσματοςτραπεζικού ελέγχου λόγω επαγγελματικού φορολογικού υπηρεσιακού απορρήτου (ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708 μεπαρατηρήσεις Νικολαΐδη∙ ΠΠρΑθ 101311991 ΝοΒ 41 (1993) 532 επΑπορριπτέα κρίθηκε εξάλλου αίτηση επίδειξης εσωτερικήςαλληλογραφίας δημόσιας υπηρεσίας (ΠρΑθ 10461968 ΝοΒ 16(1968) 652 επ) Αναλυτικά βλ Παϊσιδου σ 176 επ Πρβλσχετικά και τον προβληματισμό του Γιακουμή Δ 27 (1996) 525)

ΙΙΙ Ευθύνη του υπόχρεου προς επίδειξη

10 Καταληκτικά πρέπει να σημειωθεί πως η ενδεχόμενηαδικαιολόγητη άρνηση συμμόρφωσης του κατόχου με όσα επιτάσσειη σχετική δικαστική απόφαση οδηγεί στην εφαρμογή του άρθρου366 ΚΠολΔ μέσω του παραπεμπτικού κανόνα του άρθρου 452 sect 2ΚΠολΔ (Μπέης άρθρ 452 αρ 3 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως

31

σ 310∙ βλ ενδεικτικά ΑΠ 7811974 ΝοΒ 23 (1975) 328 επ ΑΠ12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 και ειδικά ως προς τοειδικότερο ζήτημα της κατανομής του βάρους απόδειξης ΑΠ7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ [567] ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22(1974) 1076 [δε συνεπάγεται ανεπίτρεπτη μεταβολή του βάρουςαπόδειξης η εφαρμογή του άρθρου 366 μέσω 452 sect 2] Πρβλ τέλοςΑΠ 12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 [δυνατή κατrsquo ανέλεγκτη κρίσηη συναγωγή σιωπηρής ομολογίας κατrsquo εφαρμογήν 366]) ενώ δεναποκλείεται και η καταδίκη του σε αποκατάσταση κάθε περαιτέρωζημίας που συναρτάται με την άρνηση επίδειξης με βάση τιςδιατάξεις περί μη εκπλήρωσης της παροχής (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ2∙ Γεωργιάδης Απ όπ 33) Αν πάντως επέλθει πλήρης ικανοποίησητου ενάγοντος ο τελευταίος δεν μπορεί να επανέλθει με νέααγωγή βασιζόμενη στην αρχική του αξίωση από το πράγμα(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 11 και 902 αρ 11)

32

• 2 Παράλληλα προς τα άρθρα 902-903 εφαρμόζονται εξάλλου και οι διατάξεις των άρθρων 654 (ΕφΑθ 31521972 ΝοΒ 20 (1972) 939 επ με σημείωση Παπαδημητρίου) και 755 στο πλαίσιο της σύμβασης εργασίας και της εταιρίας αντίστοιχα ενώ μνεία πρέπει να γίνει και στα άρθρα 14-16 ΕΝ τα οποία εφαρμόζονται ως προς το ειδικότερο θέμα της επίδειξης εμπορικών βιβλίων (αναλυτικά βλ Στοϊκό σ 30 επ) Αξιομνημόνευτα είναι επίσης τα άρθρα 303-304 και 1201 και 1340 ΑΚ ως παραπλήσιες μορφές της επίδειξης οι οποίες εφαρμόζονται παράλληλα και απόλυτα ανεξάρτητα από τις εδώ εξεταζόμενες ρυθμίσεις
• 3 Από την άλλη πλευρά όλες οι προαναφερόμενες διατάξεις συμπληρώνονται από τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ με τα οποία καθορίζονται οι ειδικότερες δικονομικές κατά κύριο λόγο προϋποθέσεις επίδειξης και εκτέλεσης της απόφασης για την επίδειξη εγγράφων (για το προγενέστερο καθεστώς των άρθρων 429-434 ΠολΔ βλ Παϊσίδου σ 16 επ) Οι μόλις προαναφερόμενες διατάξεις δεν οδήγησαν ούτε σε κατάργηση ούτε σε συρρίκνωση του πεδίου εφαρμογής των ρυθμίσεων του ουσιαστικού δικαίου (η θέση αυτή είναι αδιαμφισβήτητη σε θεωρία και νομολογία βλ Ράμμο ΕρμΑΚ 902 αρ 2∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 2 και 3∙ ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 450 αρ 1 Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1∙ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 608 επ Για τη γενικότερη συζήτηση που προκλήθηκε από τη συνύπαρξη των ουσιαστικών και δικονομικών διατάξεων περί επίδειξης εγγράφων βλ αναλυτικά Παϊσίδου σ 37 επ) Η βασική διάκριση που επικρατεί στην επιστήμη είναι η ακόλουθη Οι διατάξεις του ΑΚ (δηλαδή τόσο η γενική ρύθμιση των άρθρων 902 επ ΑΚ όσο και οι προαναφερόμενες διατάξεις των άρθρων 654 και 755 ΑΚ στις οποίες πρέπει να προστεθούν και αυτές των άρθρων 1200 1201 1339 και 1340 ΑΚ βλ σχετικά Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 υπ 10) εφαρμόζονται ανεξάρτητα από την ύπαρξη εκκρεμούς δίκης ενώ αντίθετα τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ συνδέονται άμεσα με την τελευταία (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) 450 αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 επ Νίκας σ 533 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 246 επ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Κουτσουράδης σ 265 Παϊσίδου σ 35 επ 39∙ ΑΠ 12641983 Δ 15 (1984) 400 με ενημερωτικό σημείωμα Σταματόπουλου∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 ΜΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257∙ Πρβλ όμως Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 609 ο οποίος εισηγείται την ερμηνευτική διαστολή των διατάξεων του ΚΠολΔ ακόμη και όταν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη∙ την κατασκευή αυτή αποκρούει η Παϊσίδου σ 42 και σ 53 επ ειδικά σε σχέση με τη θεμελίωση της αξίωσης και του εννόμου συμφέροντος ενώ παράλληλα απορρίπτει και τη μεταφύτευση των προϋποθέσεων του ΑΚ περί εννόμου συμφέροντος στην αίτηση των άρθρων 450 επ ΚΠολΔ Βλ επίσης την ανάλυση από τους Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 679 επ) Ωστόσο τα προαναφερόμενα πλέγματα διατάξεων εφαρμόζονται αρκετές φορές αναλογικά τόσο στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης όσο και εκτός αυτής (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2 και 17∙ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1) εκεί δηλαδή που υπάρχει ρυθμιστικό κενό
• A Έννοια - Σκοπός
• A Έννοια
• 1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω της οποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στη θεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότητα ποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενων ελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)
• • 4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφων ρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οι προϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικού αιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσι και υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679 Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ 10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979) 563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωση Παπαδημητρίου∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσεις Αντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994 668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτηση γίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δεν εφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]
  • 10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύει περιοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμου συμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δεν πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιας και μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος του αιτούντος
  • 13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά και διαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχει ενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς το συμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τις περισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά τον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναι αναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περί συμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφο πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ 44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτή συστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής και κατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίες συμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τον κάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούν έτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργου δωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχα έγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίων ιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσεις αναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ή βιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται από μέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ 38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτής διορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν το αίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και το σωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπ Επιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή και όταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεση αδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδου σ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωση αυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικά βιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)
  • 25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στην πρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιο ικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγος είναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του Πολυμελούς Πρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία αν συνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη την κύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται τα θεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικά απόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω των εγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη και μετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) την επιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού των ασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ 534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχων αποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ 36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Μπέη∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατά της επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψη ασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτηση της κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ 270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής που σκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησης φέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέη υποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (Μπέης Δ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όρια της προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτή υιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27 (1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27 (1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης της δικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν 1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρ επίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριο λόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίου ζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά το ουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει την απόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ ο ίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωση άσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερών από την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρων προϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιο της επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264 επ)

Υπερβολική αυστηρότητα διαπιστώνεται άλλωστε και στο πλαίσιοεξέτασης της ίδιας προβληματικής από την οπτική γωνία τωνεπαγγελματικών βιβλίων (βλ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ308 επ Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 (2002) 687 επ Στοϊκόσ 35 επ με περαιτέρω παραπομπές) Μολαταύτα το Ακυρωτικόμας αποφάνθηκε πρόσφατα ότι laquohellipοι εισαγόμενες από τη διάταξη του άρθρου902 ΑΚ προϋποθέσεις για την άσκηση αγωγής επιδείξεως εγγράφων δεν περιορίζουνστον πυρήνα του το δικαίωμα του προσώπου να προσφύγει στο δικαστήριο και ναζητήσει με τον τρόπο αυτό ανάλογη δικαστική προστασία και επομένως δενδημιουργείται αντίθεση στις μνησθείσες διατάξεις της ΕΣΔΑ και του Συντάγματοςraquo(ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 πρβλ και ΕφΑθ 24562002 Δ 33(2002) 659 επ με κριτικές παρατηρήσεις Μπέη 661 επ = ΕΕμπΔ2002 331 επ όπου και σύμφωνη (προς την απόφαση) γνωμοδότησηΡόκα 336 επ [342 επ])23 Η τοπική αρμοδιότητα καθορίζεται στη γνωστή δικαιοδοτικήβάση της κατοικίας του φυσικού ή της έδρας του νομικούπροσώπου που κατέχει το επίδικο έγγραφο (Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 21 όπου και σχετική νομολογία∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ19 (1971) 491 επ) χωρίς να αποκλείεται πάντως και ηεπιστράτευση της δωσιδικίας της συνάφειας (ειδικότερα βλΝικολόπουλο άρθρ 902 αρ 21 τον ίδιο Δίκαιο Αποδείξεως σ247) Κατά την κρατούσα άποψη καθrsquo ύλην αρμόδιο δικαστήριοείναι (λόγω του μη αποτιμητού της αξίωσης σε χρήμα) και πάλιτο Πολυμελές Πρωτοδικείο (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 20∙Παϊσίδου σ 47 και υπ 63 όπου πλήθος παραπομπών∙ ΑΠ16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΧαλκ 1532002 ΑρχΝ 2003 572 =ΧρΙΔ 2004 522∙ ΕφΚερκ 321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ)με παρατηρήσεις Σταματόπουλου ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971)491 επ) Ωστόσο υποστηρίζονται και αποκλίνουσες απόψεις (υπέρτης αρμοδιότητας του Ειρηνοδικείου προς εκδίκαση με βάση τηδιαδικασία μικροδιαφορών λόγω της φύσης του αντικειμένου τηςαξίωσης δηλαδή του εγγράφου Μπέης Δ 11 (1980) 198∙Γιακουμής Δ 27 (1996) 519 Αντίθετοι οι Νικολόπουλος άρθρ902 αρ 20 Παϊσίδου σ 48 που αμφισβητούν την ερμηνευτικήσύλληψη της έννοιας του αντικειμένου της δίκης) Επίσηςσποραδικά η νομολογία θεώρησε ως αρμόδιο το Μονομελές Πρκείολόγω της ειδικής διαδικασίας στο πλαίσιο της οποίαςυποβλήθηκε το σχετικό αίτημα (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972)1463 [πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας άρα εφαρμογή 17 sect 2 ΚΠολΔ]ΕιρΑθ 29861980 Δ 12 (1981) 176 επ [παραπέμπει στο ΜονΠρ(εργατικές διαφορές) λόγω συνάφειας με την κύρια αγωγή]24 Όπως και στο πλαίσιο εξέτασης του άρθρου 901 ΑΚ έτσι καιεδώ σημειώνεται η εφαρμογή της τακτικής διαδικασίας (ΡάμμοςΑρχΝ 1955 265 ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 451 αρ 5)που συνεπάγεται τη διεξαγωγή της δίκης με βάση τουςαντίστοιχους κανόνες απόδειξης (Κρουσταλάκης Δ 1 (1970) 648

23

επ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 επ Γκόγκας Δ 18(1987) 826 για τις λεπτομέρειες αναφορικά με την επιρροή τωνάρθρων 450 επ ΚΠολΔ στο στάδιο της αποδεικτικής διαδικασίαςβλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 16 επ) Έχει κριθεί πως το άρθρο670 ΚΠολΔ δεν αποτελεί κώλυμα έκδοσης απόφασης περί επίδειξηςεγγράφων κατά το άρθρο 451 ΑΚ (ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566επ Contra ΕφΑθ 33671979 ΝοΒ 28 (1980) 796 ΕφΑθ 76441982ΝοΒ 31 (1983) 73 επ (74) [για τα άρθρα 637-646 ΚΠολΔ])

24

25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στηνπρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιοικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγοςείναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του ΠολυμελούςΠρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία ανσυνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη τηνκύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται ταθεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικάαπόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ= Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ)θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω τωνεγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη καιμετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) τηνεπιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού τωνασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχωναποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετεςπαρατηρήσεις Μπέη ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27(1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982)201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατάτης επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψηασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτησητης κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής πουσκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004)1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησηςφέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικαμέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέηυποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo

25

αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (ΜπέηςΔ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όριατης προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτήυιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27(1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΑθ256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27(1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης τηςδικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρεπίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριολόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίουζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά τοουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει τηναπόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ οίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωσηάσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερώναπό την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρωνπροϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιοτης επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264επ)26 Η απόφαση που εκδίδεται αναπτύσσει τις συνήθεις έννομεςσυνέπειες κάθε δικαστικής απόφασης και προσβάλλεται με ένδικαμέσα σύμφωνα με τα γενικώς ισχύοντα (Γέσιου-Φαλτσή ΔίκαιοΑποδείξεως σ 308 Γιακουμής Δ 27 (1996) 523) Σχετικά με τηνεκτέλεση της απόφασης περί επίδειξης εφαρμόζονται τα άρθρα 941και 946 ΚΠολΔ (βλ σχετικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 32∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 452 αρ 1 Γιακουμή Δ 27(1996) 521 επ Παϊσίδου σ 52 επ και 242 επ∙ ΑΠ 6182003ΕλλΔνη 2003 1288∙ ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ 2004 1030∙ ΕφΚερκ321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ) με παρατηρήσειςΣταματόπουλου ∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ ΜΠρΑθ28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463∙ ειδικά για την επίδειξηεπαγγελματικών βιβλίων βλ Στοϊκό σ 32 επ) που αξιώνουντουλάχιστον προσωρινή εκτελεστότητα ενώ το αίτημαπροσωποκράτησης προϋποθέτει βέβαια τελεσιδικία της σχετικήςαπόφασης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31)

Άρθρο 903 -Πώς γίνεται

Η επίδειξη του πράγματος η του εγγράφου γίνεται στον τόπο όπου βρίσκεται κατά το χρόνο της αίτησης εκτός αν ο ένας ή ο άλλος αξιώσει για σπουδαίο λόγο την επίδειξη αλλούΟ κίνδυνος και οι δαπάνες της επίδειξης βαρύνουν εκείνον που την αξιώνει

26

Ο κάτοχος μπορεί να αντιτάξει άρνηση εφόσον δεν προκαταβάλλονται οι δαπάνες και δεν παρέχεται ασφάλεια για ενδεχόμενη ζημία

Α Η ρύθμιση της έννομης σχέσης επίδειξης πράγματος ή εγγράφου

1 H διάταξη του άρθρου 903 ΑΚ εφαρμόζεται τόσο στηνεπίδειξη πράγματος όσο και εγγράφου είναι δηλαδήσυμπληρωματική ρύθμιση των άρθρων 901 και 902 Οι συντάκτεςτου Κώδικα εμπνεύστηκαν τη ρύθμιση από την sect 911 γερμΑΚ και τοάρθρο 86 sect 4 και 5 του γαλλοϊταλικού Κώδικα Ενοχών Εδώ ονομοθέτης εξειδικεύει τον τόπο υλοποίησης του δικαιώματος (sect1) ρυθμίζει τα ζητήματα της κατανομής του κινδύνου και τωνεξόδων επίδειξης (sect 2) και προβλέπει δυνατότητα εναντίωσηςτου κατόχου του εγγράφου υπό την προϋπόθεση συνδρομήςσυγκεκριμένων προϋποθέσεων (sect 3) Πρόκειται πάντως για διάταξηενδοτικού δικαίου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 1∙ ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 2∙ Παϊσίδου σ 51 επ)

Ι Διεξαγωγή της επίδειξης

2 Οι λεπτομέρειες που αφορούν στον τον τόπο επίδειξηςκαθορίζονται στην πρώτη παράγραφο Με βάση τη ρύθμιση δύοείναι οι νοητοί τόποι Κατά κανόνα αυτή θα λαμβάνει χώρα στοντόπο που βρίσκεται το έγγραφο Ως τόπος δεν πρέπει πάντως ναγίνεται αντιληπτός ο συγκεκριμένος χώρος που βρίσκεται τοαντικείμενο αλλά γενικότερα η τοπική περιφέρεια όπως αυτή θαπροσδιορίζεται με βάση τους κανόνες της συναλλακτικής πίστηςκαι των χρηστών ηθών (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 1 ΓεωργιάδηςΑπ όπ αρ 27 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3) Στηνπερίπτωση αυτή μάλιστα μπορεί να διαταχθεί η επιστροφή τουαντικειμένου στην αρχική του τοποθεσία με δαπάνες του κατόχουαν ο τελευταίος προέβη σε μεταφορά του σε χρονικό σημείομεταγενέστερο της υποβολής της αίτησης (Γεωργιάδης Απ όπ αρ27) ενώ δεν αποκλείεται και αξίωση αποζημίωσης σε βάρος τουεφόσον αποδειχθεί δόλος στο πρόσωπο του κατόχου ως προς τημεταφορά του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 5∙Βαθρακοκοίλης όπ)

Κατrsquo εξαίρεση και υπό τον όρο της συνδρομής σπουδαίουλόγου επίδειξη μπορεί να ζητηθεί και σε άλλον τόπο (με ρητήαίτηση η οποία θα προσδιορίζει τον τόπο αυτόν ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3α) ο οποίος δεν προσδιορίζεται στηδιάταξη αλλά θα καθορίζεται από τις περιρρέουσες περιστάσειςτης υπόθεσης Το σχετικό αίτημα μπορούν μάλιστα να υποβάλουναμφότερα μέρη Απαιτείται πάντως συγκεκριμενοποίηση του τόπουστο δικόγραφο (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 2) Υπό την αόριστηέννοια του σπουδαίου λόγου δύνανται να ενταχθούν διάφορεςπεριστάσεις όπως σοβαροί λόγοι υγείας των μερών

27

διαπροσωπικές έριδες που καθιστούν δυσχερή ή οχληρή την επαφήτων μερών (Ζέπος σ 681) αλλά και λόγοι που άπτονται τηςιδιοσυστασίας του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 6(εύθραυστον δυσμετακόμιστον πολύτιμον)∙ Νικολόπουλος άρθρ903 αρ 1∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 28 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 3α) Σε περίπτωση που δεν ευδοκιμήσει το σχετικόαίτημα διατάσσεται η επίδειξη στον τόπο που εξαρχής βρισκόταντο αντικείμενο κατά το χρόνο υποβολής της αίτησης (Αποστολίδηςάρθρ 903 αρ 2) 3 Αντίθετα ο τρόπος επίδειξης δεν ρυθμίζεται στο νόμο(πρβλ Στοϊκό σ 34 επ και Παϊσίδου σ 138 επ για τοειδικότερο ζήτημα του τρόπου επίδειξης των επαγγελματικώνβιβλίων) Επικρατεί η άποψη κατά την οποία για την αναζήτησητου κατάλληλου τρόπου επίδειξης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οιαρχές της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών(Βαρυπομπιώτης ΕΕΝ 40 (1973) 92 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 26Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) καθώς επίσης η φύσητου αντικειμένου και η έννοια της επίδειξης (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 3) Σε κάθε περίπτωση πάντως επίδειξη δενισοδυναμεί με χρήση του πράγματος (Μαντζούφας σ 484) ή καιαπόδοσή του (Νικολόπουλος Δίκαιο Αποδείξεως σ 250) Δύναταιέτσι να υλοποιηθεί το δικαίωμα με την οπτική (ολική ή μερική)εξέταση θεώρηση του πράγματος εγγράφου ή και τη λήψηαντιγράφου (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31∙ Παϊσίδου σ 52 καισ 126 επ όπου και έρευνα περί της διακριτικής ευχέρειας τουδικαστή να διατάξει και την προσκόμιση του πρωτότυπου ανάλογαμε τις περιστάσεις της εκάστοτε διαφοράς∙ ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ20 (1972) 1463 [αντίγραφο πρακτικού ΓΣ πολυκατοικίας]∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ νέα αίτηση για λήψη τωνίδιων αντιγράφων που χορηγήθηκαν στο πλαίσιο της πρώτηςαπόφασης απορρίπτεται λόγω έλλειψης εννόμου συμφέροντοςΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) ή φωτογράφησης του εγγράφου(Μαντζούφας σ 485) δεν αποκλείεται όμως να απαιτείται γιατην ολοκληρωμένη εκπλήρωση της αξίωσης επίδειξης και η εξέτασήτου με τη χρήση και άλλων αισθήσεων όπως για παράδειγμα τηςόσφρησης ή ακόμη και της γεύσης υπό την αυτονόητη ωστόσοπροϋπόθεση της μη χειροτέρευσης του ίδιου του πράγματος(Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 11∙ Γεωργιάδης Απ όπ) Το ίδιο ισχύεικαι για τον αποχωρισμό συστατικού του πράγματος χωρίς τονοποίον δεν είναι εφικτή η επίδειξη (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 12)Δεν αποκλείεται τέλος η ενάσκηση του σχετικού δικαιώματος όχιαυτοπροσώπως από τον αιτούντα αλλά από το δικαστήριοπραγματογνώμονα (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 8∙ Καυκάς σ 627 οοποίος αναφέρεται σε laquoεμπειροτέχνηraquo) ή και αντιπρόσωπό του(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) ο οποίος διαθέτειειδικές γνώσεις πχ της γλώσσας σύνταξης του εγγράφου (Ζέπος

28

σ 680 υπ 2) ενώ και ο υπόχρεος μπορεί να εκπληρώσει τηνυποχρέωσή του μέσω αντιπροσώπου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 10)Τέλος σε περίπτωση επίδειξης επαγγελματικούεμπορικούβιβλίου η εξέταση από τον αιτούντα περιορίζεται στοσυγκεκριμένο τμήμα που ζητήθηκε και όχι σε επεξεργασία τουσυνόλου των εγγραφών (Καυκάς σ 628∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 9)

Στην περίπτωση λήψης αντιγράφου ο ενάγων δύναται να ζητήσειεπίδειξη του πρωτότυπου και αναπαραγωγή του ενώπιόν του προςαποφυγή παρείσφρησης πλαστογραφίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ13∙ Παϊσίδου σ 127) Σημειώνεται ακόμη πως επίδειξη δενισοδυναμεί με την απλή πρόσβαση του αιτούντος στο αρχείο τουυπόχρεου Ο τελευταίος έχει καθήκον να παραδώσει το έγγραφοστα χέρια του δικαιούχου και όχι να τον εξαναγκάσει σεαναζήτησή του από έναν ευρύτερο αριθμό εγγράφων (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 10 in fine) 4 Τέλος μνείας χρήζει και η με βάση το άρθρο 232 sect 1 γ΄ΚΠολΔ δυνατότητα (βλ εδώ ΑΠ 17921983 Δ 16 (1985) 652 Δενυποχρεούται ο δικαστής να πράξει τα προβλεπόμενα απορρίπτεισχετικό λόγο αναίρεσης) προσαγωγής του εγγράφου κατά τησυζήτηση (βλ εφαρμογή της ρύθμισης από ΑΠ 6651971 ΝοΒ 20(1972) 219 ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22 (1974) 1076) η οποία όμωςυπόκειται σε εντελώς διαφορετικές προϋποθέσεις από αυτές τουάρθρου 902 ΑΚ και αποτελεί ουσιαστικά προστάδιο της αγωγήςτου άρθρου 902 ΑΚ σε περίπτωση μη συμμόρφωσης του υπόχρεου(αναλυτικά βλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 34∙ Παϊσίδου σ 205επ∙ ΜΠρΑθ 29741987 ΕλλΔνη 1989 939∙ ΜΠρΠειρ 7871995ΕΤρΑξΧρΔ 1999 684 επ)

ΙΙ Κίνδυνος και δαπάνες της επίδειξης

1 Κίνδυνος

5 Η υλοποίηση του δικαιώματος επίδειξης δεν αποκλείεται ναέχει ως συνέπεια την έκθεση του αντικειμένου σε πιθανούςκινδύνους Σε αυτές μπορούν να συγκαταλεχθούν οι ειδικότερεςφυσικές συνθήκες που επικρατούν κατά το χρόνο επίδειξης οτρόπος εξέτασης του αντικειμένου αλλά και η πιθανή μεταφοράτου Ο νόμος εύλογα λοιπόν κατανέμει τον κίνδυνο σε βάρος τουαιτούντος ο οποίος άλλωστε είναι εκείνος που επιδιώκει τηνεπίδειξη προς ικανοποίηση ίδιων εννόμων συμφερόντων(Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 30Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 6∙ Παϊσίδου σ 52)6 Στην έννοια του κινδύνου υπάγεται συνεπώς κάθε τυχαίογεγονός (πχ χειροτέρευση ή καταστροφή του πράγματοςΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 903 αρ 6) που σχετίζεται άμεσα ήέμμεσα με την υλοποίηση του σχετικού δικαιώματος (Μαντζούφαςσ 486 υπ 15) όχι όμως και εκείνα που συναρτώνται με τη

29

φύση του προς επίδειξη αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 13Γεωργιάδης Απ όπ)

Ενδεχόμενη επέλευση του κινδύνου θα συνεπάγεται τηνυποχρέωση αποκατάστασης κάθε θετικής και αποθετικής ζημίας σεβάρος του αιτούντος την επίδειξη και υπέρ όλων των προσώπωνπου μπορούν να στοιχειοθετήσουν την ύπαρξη δικαιώματος στοαντικείμενο (κύριος κάτοχος τρίτος) (Γεωργιάδης Απ όπ)

2 Δαπάνες

7 Ως λογικό επακόλουθο της ανάληψης του κινδύνουπροβλέπεται και η επιβάρυνση του αιτούντος και με τις σχετικέςδαπάνες επίδειξης η μορφή των οποίων δύναται να ποικίλλειπχ δαπάνες αποχωρισμού συστατικού του πράγματος έξοδαμετάβασης στον τόπο που βρίσκεται το πράγμα ή μεταφοράς τουτελευταίου στον τόπο που πρέπει να επιδειχθεί (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 31) καθώς και δαπάνεςέκδοσης αντιγράφων ιδίως σε περίπτωση χορήγησης αποσπασμάτωνεμπορικών βιβλίων που μπορούν να ανέρχονται σε εκατοντάδεςσελίδων (Παϊσίδου σ 129) Το ύψος τους καθορίζεται σεπερίπτωση διαφωνίας των μερών από το δικαστήριο (Καυκάς σ630)

3 Δικαίωμα άρνησης του κατόχου

8 Στην τρίτη παράγραφο θεσπίζεται δικαίωμα του κατόχου νααντιτάξει άρνηση ενόσω ο αιτών δεν διασφαλίζει προκαταβολικάδηλαδή πριν από την επίδειξη (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 4∙Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 3) τον κάτοχο έναντι ενδεχόμενων ζημιώντου αντικειμένου Το ύψος τους θα καθοριστεί από τοδικαστήριο στη βάση των άρθρων 162 επ ΚΠολΔ χωρίς πάντως νααποκλείεται και συμφωνία των μερών (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 9) Δεν πρόκειται για άρνηση υπό τη δικονομική-στενή έννοια του όρου (στη διευκρίνιση αυτή προβαίνει οΝικολόπουλος άρθρ 903 αρ 6) αλλά για έκφανση της ένστασηςπίσχεσης (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 8∙ Παϊσίδου σ52 υπ 81) Ισχύουν δηλαδή όσα προβλέπονται στο άρθρο 325 Τοσχετικό δικαίωμα του κατόχου προβάλλεται παραδεκτά και με τηνανακοπή του άρθρου 933 ΚΠολΔ στο στάδιο της αναγκαστικήςεκτέλεσης με δεδομένη τη μη εφαρμογή του άρθρου 330 ΚΠολΔ στησυγκεκριμένη περίπτωση (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 7 ΓεωργιάδηςΑπ όπ 32 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 10)Υποχρέωση πάντως του αιτούντος να προβεί σε καταβολή τωνσχετικών εξόδων ήδη στο στάδιο υποβολής της αίτησης δενυπάρχει (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 14∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ903 αρ 7) Κατά συνέπεια δεν πάσχει αοριστία το δικόγραφοτης αίτησης όταν δεν μνημονεύεται η προκαταβολή των δαπανών ήη παροχή ασφάλειας (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ όπ αρ 8)

30

Πρέπει ακόμη να αναφερθεί και άλλη μια περίπτωσηεπιτρεπτής άρνησης του κατόχου προς επίδειξη η οποία πηγάζειαπό την αρχή της καλής πίστης παρέχοντας στον κάτοχο τοδικαίωμα άρνησης όταν θίγονται ή κινδυνεύουν δικά του έννομασυμφέροντα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 30)9 Άρνηση επίδειξης προβλέπουν και τα άρθρα 450 sect 2 και 452sect 3 ΚΠολΔ (αναλυτικά ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 450 αρ5) τα οποία εφαρμόζονται αναλογικά και στο πλαίσιο των άρθρων901 επ ΑΚ (Παϊσίδου σ 55 υπ 92 και αναλυτικά σ 163επ) Η σχετικά νομολογία είναι πλούσια (ενδεικτικά βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ) Κρίθηκε ότι δεν συντρέχει σπουδαίος λόγος άρνησηςεπίδειξης χορήγησης αντιγράφου της έκθεσης εκτίμησης τηςεπιτροπής του άρθρου 15 νδ 7971971 (ΠρΛαμ 7321975 ΑρχΝ1975 53) Απορρίφθηκε εξάλλου ισχυρισμός περί καθήκοντοςεχεμύθειας προσωπικού ΟΤΕ (ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491επ) Επίσης δεκτή έγινε Αγωγή επίδειξης εγγράφου μεπεριεχόμενο το ιατρικό ιστορικό της αποβιώσασας συζύγου τουενάγοντος με παράλληλη απόρριψη του επικαλούμενουεπαγγελματικού απορρήτου που προβλήθηκε από το εναγόμενονοσοκομείο (ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141)∙ αγωγή επίδειξηςκαι λήψης αντιγράφων ληξιαρχικών καταστάσεων γεννήσεων παράτο επικαλούμενο απόρρητο από την πλευρά του εναγόμενου ΟΤΑ(ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999 225 επ)∙ αίτηση επίδειξηςάδειας καντίνας και της σχετικής γνωμάτευσης της αρμόδιαςνομαρχιακής υπηρεσίας (με παράλληλη απόρριψη του ισχυρισμούτου καθrsquo ου περί προστασίας απορρήτου ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ1998 816) καθώς και αίτημα επίδειξης κίνησης ή σύμβασηςτραπεζικού λογαριασμού παρά το επικαλούμενο τραπεζικόαπόρρητο (ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΘεσ 246791997Αρμ 1997 1278 επ∙ βλ και ΕφΑθ 14831976 ΝοΒ 24 (1976)444) Αντίθετα απορρίφθηκαν αιτήσεις επίδειξης πορίσματοςτραπεζικού ελέγχου λόγω επαγγελματικού φορολογικού υπηρεσιακού απορρήτου (ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708 μεπαρατηρήσεις Νικολαΐδη∙ ΠΠρΑθ 101311991 ΝοΒ 41 (1993) 532 επΑπορριπτέα κρίθηκε εξάλλου αίτηση επίδειξης εσωτερικήςαλληλογραφίας δημόσιας υπηρεσίας (ΠρΑθ 10461968 ΝοΒ 16(1968) 652 επ) Αναλυτικά βλ Παϊσιδου σ 176 επ Πρβλσχετικά και τον προβληματισμό του Γιακουμή Δ 27 (1996) 525)

ΙΙΙ Ευθύνη του υπόχρεου προς επίδειξη

10 Καταληκτικά πρέπει να σημειωθεί πως η ενδεχόμενηαδικαιολόγητη άρνηση συμμόρφωσης του κατόχου με όσα επιτάσσειη σχετική δικαστική απόφαση οδηγεί στην εφαρμογή του άρθρου366 ΚΠολΔ μέσω του παραπεμπτικού κανόνα του άρθρου 452 sect 2ΚΠολΔ (Μπέης άρθρ 452 αρ 3 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως

31

σ 310∙ βλ ενδεικτικά ΑΠ 7811974 ΝοΒ 23 (1975) 328 επ ΑΠ12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 και ειδικά ως προς τοειδικότερο ζήτημα της κατανομής του βάρους απόδειξης ΑΠ7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ [567] ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22(1974) 1076 [δε συνεπάγεται ανεπίτρεπτη μεταβολή του βάρουςαπόδειξης η εφαρμογή του άρθρου 366 μέσω 452 sect 2] Πρβλ τέλοςΑΠ 12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 [δυνατή κατrsquo ανέλεγκτη κρίσηη συναγωγή σιωπηρής ομολογίας κατrsquo εφαρμογήν 366]) ενώ δεναποκλείεται και η καταδίκη του σε αποκατάσταση κάθε περαιτέρωζημίας που συναρτάται με την άρνηση επίδειξης με βάση τιςδιατάξεις περί μη εκπλήρωσης της παροχής (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ2∙ Γεωργιάδης Απ όπ 33) Αν πάντως επέλθει πλήρης ικανοποίησητου ενάγοντος ο τελευταίος δεν μπορεί να επανέλθει με νέααγωγή βασιζόμενη στην αρχική του αξίωση από το πράγμα(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 11 και 902 αρ 11)

32

• 2 Παράλληλα προς τα άρθρα 902-903 εφαρμόζονται εξάλλου και οι διατάξεις των άρθρων 654 (ΕφΑθ 31521972 ΝοΒ 20 (1972) 939 επ με σημείωση Παπαδημητρίου) και 755 στο πλαίσιο της σύμβασης εργασίας και της εταιρίας αντίστοιχα ενώ μνεία πρέπει να γίνει και στα άρθρα 14-16 ΕΝ τα οποία εφαρμόζονται ως προς το ειδικότερο θέμα της επίδειξης εμπορικών βιβλίων (αναλυτικά βλ Στοϊκό σ 30 επ) Αξιομνημόνευτα είναι επίσης τα άρθρα 303-304 και 1201 και 1340 ΑΚ ως παραπλήσιες μορφές της επίδειξης οι οποίες εφαρμόζονται παράλληλα και απόλυτα ανεξάρτητα από τις εδώ εξεταζόμενες ρυθμίσεις
• 3 Από την άλλη πλευρά όλες οι προαναφερόμενες διατάξεις συμπληρώνονται από τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ με τα οποία καθορίζονται οι ειδικότερες δικονομικές κατά κύριο λόγο προϋποθέσεις επίδειξης και εκτέλεσης της απόφασης για την επίδειξη εγγράφων (για το προγενέστερο καθεστώς των άρθρων 429-434 ΠολΔ βλ Παϊσίδου σ 16 επ) Οι μόλις προαναφερόμενες διατάξεις δεν οδήγησαν ούτε σε κατάργηση ούτε σε συρρίκνωση του πεδίου εφαρμογής των ρυθμίσεων του ουσιαστικού δικαίου (η θέση αυτή είναι αδιαμφισβήτητη σε θεωρία και νομολογία βλ Ράμμο ΕρμΑΚ 902 αρ 2∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 2 και 3∙ ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 450 αρ 1 Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1∙ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 608 επ Για τη γενικότερη συζήτηση που προκλήθηκε από τη συνύπαρξη των ουσιαστικών και δικονομικών διατάξεων περί επίδειξης εγγράφων βλ αναλυτικά Παϊσίδου σ 37 επ) Η βασική διάκριση που επικρατεί στην επιστήμη είναι η ακόλουθη Οι διατάξεις του ΑΚ (δηλαδή τόσο η γενική ρύθμιση των άρθρων 902 επ ΑΚ όσο και οι προαναφερόμενες διατάξεις των άρθρων 654 και 755 ΑΚ στις οποίες πρέπει να προστεθούν και αυτές των άρθρων 1200 1201 1339 και 1340 ΑΚ βλ σχετικά Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 υπ 10) εφαρμόζονται ανεξάρτητα από την ύπαρξη εκκρεμούς δίκης ενώ αντίθετα τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ συνδέονται άμεσα με την τελευταία (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) 450 αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 επ Νίκας σ 533 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 246 επ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Κουτσουράδης σ 265 Παϊσίδου σ 35 επ 39∙ ΑΠ 12641983 Δ 15 (1984) 400 με ενημερωτικό σημείωμα Σταματόπουλου∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 ΜΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257∙ Πρβλ όμως Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 609 ο οποίος εισηγείται την ερμηνευτική διαστολή των διατάξεων του ΚΠολΔ ακόμη και όταν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη∙ την κατασκευή αυτή αποκρούει η Παϊσίδου σ 42 και σ 53 επ ειδικά σε σχέση με τη θεμελίωση της αξίωσης και του εννόμου συμφέροντος ενώ παράλληλα απορρίπτει και τη μεταφύτευση των προϋποθέσεων του ΑΚ περί εννόμου συμφέροντος στην αίτηση των άρθρων 450 επ ΚΠολΔ Βλ επίσης την ανάλυση από τους Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 679 επ) Ωστόσο τα προαναφερόμενα πλέγματα διατάξεων εφαρμόζονται αρκετές φορές αναλογικά τόσο στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης όσο και εκτός αυτής (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2 και 17∙ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1) εκεί δηλαδή που υπάρχει ρυθμιστικό κενό
• A Έννοια - Σκοπός
• A Έννοια
• 1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω της οποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στη θεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότητα ποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενων ελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)
• • 4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφων ρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οι προϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικού αιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσι και υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679 Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ 10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979) 563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωση Παπαδημητρίου∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσεις Αντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994 668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτηση γίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δεν εφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]
  • 10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύει περιοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμου συμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δεν πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιας και μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος του αιτούντος
  • 13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά και διαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχει ενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς το συμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τις περισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά τον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναι αναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περί συμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφο πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ 44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτή συστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής και κατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίες συμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τον κάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούν έτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργου δωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχα έγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίων ιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσεις αναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ή βιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται από μέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ 38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτής διορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν το αίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και το σωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπ Επιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή και όταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεση αδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδου σ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωση αυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικά βιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)
  • 25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στην πρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιο ικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγος είναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του Πολυμελούς Πρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία αν συνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη την κύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται τα θεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικά απόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω των εγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη και μετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) την επιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού των ασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ 534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχων αποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ 36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Μπέη∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατά της επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψη ασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτηση της κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ 270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής που σκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησης φέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέη υποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (Μπέης Δ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όρια της προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτή υιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27 (1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27 (1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης της δικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν 1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρ επίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριο λόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίου ζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά το ουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει την απόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ ο ίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωση άσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερών από την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρων προϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιο της επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264 επ)

επ Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως σ 306 επ Γκόγκας Δ 18(1987) 826 για τις λεπτομέρειες αναφορικά με την επιρροή τωνάρθρων 450 επ ΚΠολΔ στο στάδιο της αποδεικτικής διαδικασίαςβλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 16 επ) Έχει κριθεί πως το άρθρο670 ΚΠολΔ δεν αποτελεί κώλυμα έκδοσης απόφασης περί επίδειξηςεγγράφων κατά το άρθρο 451 ΑΚ (ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566επ Contra ΕφΑθ 33671979 ΝοΒ 28 (1980) 796 ΕφΑθ 76441982ΝοΒ 31 (1983) 73 επ (74) [για τα άρθρα 637-646 ΚΠολΔ])

24

25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στηνπρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιοικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγοςείναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του ΠολυμελούςΠρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία ανσυνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη τηνκύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται ταθεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικάαπόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ= Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ)θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω τωνεγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη καιμετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) τηνεπιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού τωνασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχωναποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετεςπαρατηρήσεις Μπέη ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27(1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982)201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατάτης επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψηασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτησητης κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής πουσκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004)1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησηςφέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικαμέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέηυποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo

25

αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (ΜπέηςΔ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όριατης προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτήυιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27(1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΑθ256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27(1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης τηςδικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρεπίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριολόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίουζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά τοουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει τηναπόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ οίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωσηάσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερώναπό την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρωνπροϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιοτης επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264επ)26 Η απόφαση που εκδίδεται αναπτύσσει τις συνήθεις έννομεςσυνέπειες κάθε δικαστικής απόφασης και προσβάλλεται με ένδικαμέσα σύμφωνα με τα γενικώς ισχύοντα (Γέσιου-Φαλτσή ΔίκαιοΑποδείξεως σ 308 Γιακουμής Δ 27 (1996) 523) Σχετικά με τηνεκτέλεση της απόφασης περί επίδειξης εφαρμόζονται τα άρθρα 941και 946 ΚΠολΔ (βλ σχετικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 32∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 452 αρ 1 Γιακουμή Δ 27(1996) 521 επ Παϊσίδου σ 52 επ και 242 επ∙ ΑΠ 6182003ΕλλΔνη 2003 1288∙ ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ 2004 1030∙ ΕφΚερκ321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ) με παρατηρήσειςΣταματόπουλου ∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ ΜΠρΑθ28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463∙ ειδικά για την επίδειξηεπαγγελματικών βιβλίων βλ Στοϊκό σ 32 επ) που αξιώνουντουλάχιστον προσωρινή εκτελεστότητα ενώ το αίτημαπροσωποκράτησης προϋποθέτει βέβαια τελεσιδικία της σχετικήςαπόφασης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31)

Άρθρο 903 -Πώς γίνεται

Η επίδειξη του πράγματος η του εγγράφου γίνεται στον τόπο όπου βρίσκεται κατά το χρόνο της αίτησης εκτός αν ο ένας ή ο άλλος αξιώσει για σπουδαίο λόγο την επίδειξη αλλούΟ κίνδυνος και οι δαπάνες της επίδειξης βαρύνουν εκείνον που την αξιώνει

26

Ο κάτοχος μπορεί να αντιτάξει άρνηση εφόσον δεν προκαταβάλλονται οι δαπάνες και δεν παρέχεται ασφάλεια για ενδεχόμενη ζημία

Α Η ρύθμιση της έννομης σχέσης επίδειξης πράγματος ή εγγράφου

1 H διάταξη του άρθρου 903 ΑΚ εφαρμόζεται τόσο στηνεπίδειξη πράγματος όσο και εγγράφου είναι δηλαδήσυμπληρωματική ρύθμιση των άρθρων 901 και 902 Οι συντάκτεςτου Κώδικα εμπνεύστηκαν τη ρύθμιση από την sect 911 γερμΑΚ και τοάρθρο 86 sect 4 και 5 του γαλλοϊταλικού Κώδικα Ενοχών Εδώ ονομοθέτης εξειδικεύει τον τόπο υλοποίησης του δικαιώματος (sect1) ρυθμίζει τα ζητήματα της κατανομής του κινδύνου και τωνεξόδων επίδειξης (sect 2) και προβλέπει δυνατότητα εναντίωσηςτου κατόχου του εγγράφου υπό την προϋπόθεση συνδρομήςσυγκεκριμένων προϋποθέσεων (sect 3) Πρόκειται πάντως για διάταξηενδοτικού δικαίου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 1∙ ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 2∙ Παϊσίδου σ 51 επ)

Ι Διεξαγωγή της επίδειξης

2 Οι λεπτομέρειες που αφορούν στον τον τόπο επίδειξηςκαθορίζονται στην πρώτη παράγραφο Με βάση τη ρύθμιση δύοείναι οι νοητοί τόποι Κατά κανόνα αυτή θα λαμβάνει χώρα στοντόπο που βρίσκεται το έγγραφο Ως τόπος δεν πρέπει πάντως ναγίνεται αντιληπτός ο συγκεκριμένος χώρος που βρίσκεται τοαντικείμενο αλλά γενικότερα η τοπική περιφέρεια όπως αυτή θαπροσδιορίζεται με βάση τους κανόνες της συναλλακτικής πίστηςκαι των χρηστών ηθών (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 1 ΓεωργιάδηςΑπ όπ αρ 27 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3) Στηνπερίπτωση αυτή μάλιστα μπορεί να διαταχθεί η επιστροφή τουαντικειμένου στην αρχική του τοποθεσία με δαπάνες του κατόχουαν ο τελευταίος προέβη σε μεταφορά του σε χρονικό σημείομεταγενέστερο της υποβολής της αίτησης (Γεωργιάδης Απ όπ αρ27) ενώ δεν αποκλείεται και αξίωση αποζημίωσης σε βάρος τουεφόσον αποδειχθεί δόλος στο πρόσωπο του κατόχου ως προς τημεταφορά του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 5∙Βαθρακοκοίλης όπ)

Κατrsquo εξαίρεση και υπό τον όρο της συνδρομής σπουδαίουλόγου επίδειξη μπορεί να ζητηθεί και σε άλλον τόπο (με ρητήαίτηση η οποία θα προσδιορίζει τον τόπο αυτόν ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3α) ο οποίος δεν προσδιορίζεται στηδιάταξη αλλά θα καθορίζεται από τις περιρρέουσες περιστάσειςτης υπόθεσης Το σχετικό αίτημα μπορούν μάλιστα να υποβάλουναμφότερα μέρη Απαιτείται πάντως συγκεκριμενοποίηση του τόπουστο δικόγραφο (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 2) Υπό την αόριστηέννοια του σπουδαίου λόγου δύνανται να ενταχθούν διάφορεςπεριστάσεις όπως σοβαροί λόγοι υγείας των μερών

27

διαπροσωπικές έριδες που καθιστούν δυσχερή ή οχληρή την επαφήτων μερών (Ζέπος σ 681) αλλά και λόγοι που άπτονται τηςιδιοσυστασίας του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 6(εύθραυστον δυσμετακόμιστον πολύτιμον)∙ Νικολόπουλος άρθρ903 αρ 1∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 28 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 3α) Σε περίπτωση που δεν ευδοκιμήσει το σχετικόαίτημα διατάσσεται η επίδειξη στον τόπο που εξαρχής βρισκόταντο αντικείμενο κατά το χρόνο υποβολής της αίτησης (Αποστολίδηςάρθρ 903 αρ 2) 3 Αντίθετα ο τρόπος επίδειξης δεν ρυθμίζεται στο νόμο(πρβλ Στοϊκό σ 34 επ και Παϊσίδου σ 138 επ για τοειδικότερο ζήτημα του τρόπου επίδειξης των επαγγελματικώνβιβλίων) Επικρατεί η άποψη κατά την οποία για την αναζήτησητου κατάλληλου τρόπου επίδειξης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οιαρχές της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών(Βαρυπομπιώτης ΕΕΝ 40 (1973) 92 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 26Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) καθώς επίσης η φύσητου αντικειμένου και η έννοια της επίδειξης (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 3) Σε κάθε περίπτωση πάντως επίδειξη δενισοδυναμεί με χρήση του πράγματος (Μαντζούφας σ 484) ή καιαπόδοσή του (Νικολόπουλος Δίκαιο Αποδείξεως σ 250) Δύναταιέτσι να υλοποιηθεί το δικαίωμα με την οπτική (ολική ή μερική)εξέταση θεώρηση του πράγματος εγγράφου ή και τη λήψηαντιγράφου (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31∙ Παϊσίδου σ 52 καισ 126 επ όπου και έρευνα περί της διακριτικής ευχέρειας τουδικαστή να διατάξει και την προσκόμιση του πρωτότυπου ανάλογαμε τις περιστάσεις της εκάστοτε διαφοράς∙ ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ20 (1972) 1463 [αντίγραφο πρακτικού ΓΣ πολυκατοικίας]∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ νέα αίτηση για λήψη τωνίδιων αντιγράφων που χορηγήθηκαν στο πλαίσιο της πρώτηςαπόφασης απορρίπτεται λόγω έλλειψης εννόμου συμφέροντοςΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) ή φωτογράφησης του εγγράφου(Μαντζούφας σ 485) δεν αποκλείεται όμως να απαιτείται γιατην ολοκληρωμένη εκπλήρωση της αξίωσης επίδειξης και η εξέτασήτου με τη χρήση και άλλων αισθήσεων όπως για παράδειγμα τηςόσφρησης ή ακόμη και της γεύσης υπό την αυτονόητη ωστόσοπροϋπόθεση της μη χειροτέρευσης του ίδιου του πράγματος(Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 11∙ Γεωργιάδης Απ όπ) Το ίδιο ισχύεικαι για τον αποχωρισμό συστατικού του πράγματος χωρίς τονοποίον δεν είναι εφικτή η επίδειξη (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 12)Δεν αποκλείεται τέλος η ενάσκηση του σχετικού δικαιώματος όχιαυτοπροσώπως από τον αιτούντα αλλά από το δικαστήριοπραγματογνώμονα (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 8∙ Καυκάς σ 627 οοποίος αναφέρεται σε laquoεμπειροτέχνηraquo) ή και αντιπρόσωπό του(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) ο οποίος διαθέτειειδικές γνώσεις πχ της γλώσσας σύνταξης του εγγράφου (Ζέπος

28

σ 680 υπ 2) ενώ και ο υπόχρεος μπορεί να εκπληρώσει τηνυποχρέωσή του μέσω αντιπροσώπου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 10)Τέλος σε περίπτωση επίδειξης επαγγελματικούεμπορικούβιβλίου η εξέταση από τον αιτούντα περιορίζεται στοσυγκεκριμένο τμήμα που ζητήθηκε και όχι σε επεξεργασία τουσυνόλου των εγγραφών (Καυκάς σ 628∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 9)

Στην περίπτωση λήψης αντιγράφου ο ενάγων δύναται να ζητήσειεπίδειξη του πρωτότυπου και αναπαραγωγή του ενώπιόν του προςαποφυγή παρείσφρησης πλαστογραφίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ13∙ Παϊσίδου σ 127) Σημειώνεται ακόμη πως επίδειξη δενισοδυναμεί με την απλή πρόσβαση του αιτούντος στο αρχείο τουυπόχρεου Ο τελευταίος έχει καθήκον να παραδώσει το έγγραφοστα χέρια του δικαιούχου και όχι να τον εξαναγκάσει σεαναζήτησή του από έναν ευρύτερο αριθμό εγγράφων (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 10 in fine) 4 Τέλος μνείας χρήζει και η με βάση το άρθρο 232 sect 1 γ΄ΚΠολΔ δυνατότητα (βλ εδώ ΑΠ 17921983 Δ 16 (1985) 652 Δενυποχρεούται ο δικαστής να πράξει τα προβλεπόμενα απορρίπτεισχετικό λόγο αναίρεσης) προσαγωγής του εγγράφου κατά τησυζήτηση (βλ εφαρμογή της ρύθμισης από ΑΠ 6651971 ΝοΒ 20(1972) 219 ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22 (1974) 1076) η οποία όμωςυπόκειται σε εντελώς διαφορετικές προϋποθέσεις από αυτές τουάρθρου 902 ΑΚ και αποτελεί ουσιαστικά προστάδιο της αγωγήςτου άρθρου 902 ΑΚ σε περίπτωση μη συμμόρφωσης του υπόχρεου(αναλυτικά βλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 34∙ Παϊσίδου σ 205επ∙ ΜΠρΑθ 29741987 ΕλλΔνη 1989 939∙ ΜΠρΠειρ 7871995ΕΤρΑξΧρΔ 1999 684 επ)

ΙΙ Κίνδυνος και δαπάνες της επίδειξης

1 Κίνδυνος

5 Η υλοποίηση του δικαιώματος επίδειξης δεν αποκλείεται ναέχει ως συνέπεια την έκθεση του αντικειμένου σε πιθανούςκινδύνους Σε αυτές μπορούν να συγκαταλεχθούν οι ειδικότερεςφυσικές συνθήκες που επικρατούν κατά το χρόνο επίδειξης οτρόπος εξέτασης του αντικειμένου αλλά και η πιθανή μεταφοράτου Ο νόμος εύλογα λοιπόν κατανέμει τον κίνδυνο σε βάρος τουαιτούντος ο οποίος άλλωστε είναι εκείνος που επιδιώκει τηνεπίδειξη προς ικανοποίηση ίδιων εννόμων συμφερόντων(Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 30Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 6∙ Παϊσίδου σ 52)6 Στην έννοια του κινδύνου υπάγεται συνεπώς κάθε τυχαίογεγονός (πχ χειροτέρευση ή καταστροφή του πράγματοςΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 903 αρ 6) που σχετίζεται άμεσα ήέμμεσα με την υλοποίηση του σχετικού δικαιώματος (Μαντζούφαςσ 486 υπ 15) όχι όμως και εκείνα που συναρτώνται με τη

29

φύση του προς επίδειξη αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 13Γεωργιάδης Απ όπ)

Ενδεχόμενη επέλευση του κινδύνου θα συνεπάγεται τηνυποχρέωση αποκατάστασης κάθε θετικής και αποθετικής ζημίας σεβάρος του αιτούντος την επίδειξη και υπέρ όλων των προσώπωνπου μπορούν να στοιχειοθετήσουν την ύπαρξη δικαιώματος στοαντικείμενο (κύριος κάτοχος τρίτος) (Γεωργιάδης Απ όπ)

2 Δαπάνες

7 Ως λογικό επακόλουθο της ανάληψης του κινδύνουπροβλέπεται και η επιβάρυνση του αιτούντος και με τις σχετικέςδαπάνες επίδειξης η μορφή των οποίων δύναται να ποικίλλειπχ δαπάνες αποχωρισμού συστατικού του πράγματος έξοδαμετάβασης στον τόπο που βρίσκεται το πράγμα ή μεταφοράς τουτελευταίου στον τόπο που πρέπει να επιδειχθεί (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 31) καθώς και δαπάνεςέκδοσης αντιγράφων ιδίως σε περίπτωση χορήγησης αποσπασμάτωνεμπορικών βιβλίων που μπορούν να ανέρχονται σε εκατοντάδεςσελίδων (Παϊσίδου σ 129) Το ύψος τους καθορίζεται σεπερίπτωση διαφωνίας των μερών από το δικαστήριο (Καυκάς σ630)

3 Δικαίωμα άρνησης του κατόχου

8 Στην τρίτη παράγραφο θεσπίζεται δικαίωμα του κατόχου νααντιτάξει άρνηση ενόσω ο αιτών δεν διασφαλίζει προκαταβολικάδηλαδή πριν από την επίδειξη (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 4∙Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 3) τον κάτοχο έναντι ενδεχόμενων ζημιώντου αντικειμένου Το ύψος τους θα καθοριστεί από τοδικαστήριο στη βάση των άρθρων 162 επ ΚΠολΔ χωρίς πάντως νααποκλείεται και συμφωνία των μερών (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 9) Δεν πρόκειται για άρνηση υπό τη δικονομική-στενή έννοια του όρου (στη διευκρίνιση αυτή προβαίνει οΝικολόπουλος άρθρ 903 αρ 6) αλλά για έκφανση της ένστασηςπίσχεσης (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 8∙ Παϊσίδου σ52 υπ 81) Ισχύουν δηλαδή όσα προβλέπονται στο άρθρο 325 Τοσχετικό δικαίωμα του κατόχου προβάλλεται παραδεκτά και με τηνανακοπή του άρθρου 933 ΚΠολΔ στο στάδιο της αναγκαστικήςεκτέλεσης με δεδομένη τη μη εφαρμογή του άρθρου 330 ΚΠολΔ στησυγκεκριμένη περίπτωση (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 7 ΓεωργιάδηςΑπ όπ 32 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 10)Υποχρέωση πάντως του αιτούντος να προβεί σε καταβολή τωνσχετικών εξόδων ήδη στο στάδιο υποβολής της αίτησης δενυπάρχει (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 14∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ903 αρ 7) Κατά συνέπεια δεν πάσχει αοριστία το δικόγραφοτης αίτησης όταν δεν μνημονεύεται η προκαταβολή των δαπανών ήη παροχή ασφάλειας (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ όπ αρ 8)

30

Πρέπει ακόμη να αναφερθεί και άλλη μια περίπτωσηεπιτρεπτής άρνησης του κατόχου προς επίδειξη η οποία πηγάζειαπό την αρχή της καλής πίστης παρέχοντας στον κάτοχο τοδικαίωμα άρνησης όταν θίγονται ή κινδυνεύουν δικά του έννομασυμφέροντα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 30)9 Άρνηση επίδειξης προβλέπουν και τα άρθρα 450 sect 2 και 452sect 3 ΚΠολΔ (αναλυτικά ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 450 αρ5) τα οποία εφαρμόζονται αναλογικά και στο πλαίσιο των άρθρων901 επ ΑΚ (Παϊσίδου σ 55 υπ 92 και αναλυτικά σ 163επ) Η σχετικά νομολογία είναι πλούσια (ενδεικτικά βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ) Κρίθηκε ότι δεν συντρέχει σπουδαίος λόγος άρνησηςεπίδειξης χορήγησης αντιγράφου της έκθεσης εκτίμησης τηςεπιτροπής του άρθρου 15 νδ 7971971 (ΠρΛαμ 7321975 ΑρχΝ1975 53) Απορρίφθηκε εξάλλου ισχυρισμός περί καθήκοντοςεχεμύθειας προσωπικού ΟΤΕ (ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491επ) Επίσης δεκτή έγινε Αγωγή επίδειξης εγγράφου μεπεριεχόμενο το ιατρικό ιστορικό της αποβιώσασας συζύγου τουενάγοντος με παράλληλη απόρριψη του επικαλούμενουεπαγγελματικού απορρήτου που προβλήθηκε από το εναγόμενονοσοκομείο (ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141)∙ αγωγή επίδειξηςκαι λήψης αντιγράφων ληξιαρχικών καταστάσεων γεννήσεων παράτο επικαλούμενο απόρρητο από την πλευρά του εναγόμενου ΟΤΑ(ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999 225 επ)∙ αίτηση επίδειξηςάδειας καντίνας και της σχετικής γνωμάτευσης της αρμόδιαςνομαρχιακής υπηρεσίας (με παράλληλη απόρριψη του ισχυρισμούτου καθrsquo ου περί προστασίας απορρήτου ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ1998 816) καθώς και αίτημα επίδειξης κίνησης ή σύμβασηςτραπεζικού λογαριασμού παρά το επικαλούμενο τραπεζικόαπόρρητο (ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΘεσ 246791997Αρμ 1997 1278 επ∙ βλ και ΕφΑθ 14831976 ΝοΒ 24 (1976)444) Αντίθετα απορρίφθηκαν αιτήσεις επίδειξης πορίσματοςτραπεζικού ελέγχου λόγω επαγγελματικού φορολογικού υπηρεσιακού απορρήτου (ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708 μεπαρατηρήσεις Νικολαΐδη∙ ΠΠρΑθ 101311991 ΝοΒ 41 (1993) 532 επΑπορριπτέα κρίθηκε εξάλλου αίτηση επίδειξης εσωτερικήςαλληλογραφίας δημόσιας υπηρεσίας (ΠρΑθ 10461968 ΝοΒ 16(1968) 652 επ) Αναλυτικά βλ Παϊσιδου σ 176 επ Πρβλσχετικά και τον προβληματισμό του Γιακουμή Δ 27 (1996) 525)

ΙΙΙ Ευθύνη του υπόχρεου προς επίδειξη

10 Καταληκτικά πρέπει να σημειωθεί πως η ενδεχόμενηαδικαιολόγητη άρνηση συμμόρφωσης του κατόχου με όσα επιτάσσειη σχετική δικαστική απόφαση οδηγεί στην εφαρμογή του άρθρου366 ΚΠολΔ μέσω του παραπεμπτικού κανόνα του άρθρου 452 sect 2ΚΠολΔ (Μπέης άρθρ 452 αρ 3 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως

31

σ 310∙ βλ ενδεικτικά ΑΠ 7811974 ΝοΒ 23 (1975) 328 επ ΑΠ12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 και ειδικά ως προς τοειδικότερο ζήτημα της κατανομής του βάρους απόδειξης ΑΠ7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ [567] ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22(1974) 1076 [δε συνεπάγεται ανεπίτρεπτη μεταβολή του βάρουςαπόδειξης η εφαρμογή του άρθρου 366 μέσω 452 sect 2] Πρβλ τέλοςΑΠ 12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 [δυνατή κατrsquo ανέλεγκτη κρίσηη συναγωγή σιωπηρής ομολογίας κατrsquo εφαρμογήν 366]) ενώ δεναποκλείεται και η καταδίκη του σε αποκατάσταση κάθε περαιτέρωζημίας που συναρτάται με την άρνηση επίδειξης με βάση τιςδιατάξεις περί μη εκπλήρωσης της παροχής (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ2∙ Γεωργιάδης Απ όπ 33) Αν πάντως επέλθει πλήρης ικανοποίησητου ενάγοντος ο τελευταίος δεν μπορεί να επανέλθει με νέααγωγή βασιζόμενη στην αρχική του αξίωση από το πράγμα(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 11 και 902 αρ 11)

32

• 2 Παράλληλα προς τα άρθρα 902-903 εφαρμόζονται εξάλλου και οι διατάξεις των άρθρων 654 (ΕφΑθ 31521972 ΝοΒ 20 (1972) 939 επ με σημείωση Παπαδημητρίου) και 755 στο πλαίσιο της σύμβασης εργασίας και της εταιρίας αντίστοιχα ενώ μνεία πρέπει να γίνει και στα άρθρα 14-16 ΕΝ τα οποία εφαρμόζονται ως προς το ειδικότερο θέμα της επίδειξης εμπορικών βιβλίων (αναλυτικά βλ Στοϊκό σ 30 επ) Αξιομνημόνευτα είναι επίσης τα άρθρα 303-304 και 1201 και 1340 ΑΚ ως παραπλήσιες μορφές της επίδειξης οι οποίες εφαρμόζονται παράλληλα και απόλυτα ανεξάρτητα από τις εδώ εξεταζόμενες ρυθμίσεις
• 3 Από την άλλη πλευρά όλες οι προαναφερόμενες διατάξεις συμπληρώνονται από τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ με τα οποία καθορίζονται οι ειδικότερες δικονομικές κατά κύριο λόγο προϋποθέσεις επίδειξης και εκτέλεσης της απόφασης για την επίδειξη εγγράφων (για το προγενέστερο καθεστώς των άρθρων 429-434 ΠολΔ βλ Παϊσίδου σ 16 επ) Οι μόλις προαναφερόμενες διατάξεις δεν οδήγησαν ούτε σε κατάργηση ούτε σε συρρίκνωση του πεδίου εφαρμογής των ρυθμίσεων του ουσιαστικού δικαίου (η θέση αυτή είναι αδιαμφισβήτητη σε θεωρία και νομολογία βλ Ράμμο ΕρμΑΚ 902 αρ 2∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 2 και 3∙ ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 450 αρ 1 Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1∙ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 608 επ Για τη γενικότερη συζήτηση που προκλήθηκε από τη συνύπαρξη των ουσιαστικών και δικονομικών διατάξεων περί επίδειξης εγγράφων βλ αναλυτικά Παϊσίδου σ 37 επ) Η βασική διάκριση που επικρατεί στην επιστήμη είναι η ακόλουθη Οι διατάξεις του ΑΚ (δηλαδή τόσο η γενική ρύθμιση των άρθρων 902 επ ΑΚ όσο και οι προαναφερόμενες διατάξεις των άρθρων 654 και 755 ΑΚ στις οποίες πρέπει να προστεθούν και αυτές των άρθρων 1200 1201 1339 και 1340 ΑΚ βλ σχετικά Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 υπ 10) εφαρμόζονται ανεξάρτητα από την ύπαρξη εκκρεμούς δίκης ενώ αντίθετα τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ συνδέονται άμεσα με την τελευταία (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) 450 αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 επ Νίκας σ 533 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 246 επ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Κουτσουράδης σ 265 Παϊσίδου σ 35 επ 39∙ ΑΠ 12641983 Δ 15 (1984) 400 με ενημερωτικό σημείωμα Σταματόπουλου∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 ΜΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257∙ Πρβλ όμως Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 609 ο οποίος εισηγείται την ερμηνευτική διαστολή των διατάξεων του ΚΠολΔ ακόμη και όταν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη∙ την κατασκευή αυτή αποκρούει η Παϊσίδου σ 42 και σ 53 επ ειδικά σε σχέση με τη θεμελίωση της αξίωσης και του εννόμου συμφέροντος ενώ παράλληλα απορρίπτει και τη μεταφύτευση των προϋποθέσεων του ΑΚ περί εννόμου συμφέροντος στην αίτηση των άρθρων 450 επ ΚΠολΔ Βλ επίσης την ανάλυση από τους Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 679 επ) Ωστόσο τα προαναφερόμενα πλέγματα διατάξεων εφαρμόζονται αρκετές φορές αναλογικά τόσο στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης όσο και εκτός αυτής (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2 και 17∙ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1) εκεί δηλαδή που υπάρχει ρυθμιστικό κενό
• A Έννοια - Σκοπός
• A Έννοια
• 1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω της οποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στη θεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότητα ποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενων ελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)
• • 4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφων ρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οι προϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικού αιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσι και υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679 Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ 10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979) 563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωση Παπαδημητρίου∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσεις Αντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994 668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτηση γίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δεν εφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]
  • 10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύει περιοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμου συμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δεν πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιας και μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος του αιτούντος
  • 13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά και διαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχει ενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς το συμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τις περισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά τον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναι αναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περί συμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφο πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ 44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτή συστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής και κατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίες συμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τον κάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούν έτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργου δωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχα έγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίων ιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσεις αναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ή βιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται από μέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ 38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτής διορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν το αίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και το σωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπ Επιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή και όταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεση αδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδου σ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωση αυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικά βιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)
  • 25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στην πρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιο ικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγος είναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του Πολυμελούς Πρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία αν συνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη την κύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται τα θεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικά απόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω των εγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη και μετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) την επιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού των ασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ 534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχων αποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ 36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Μπέη∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατά της επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψη ασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτηση της κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ 270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής που σκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησης φέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέη υποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (Μπέης Δ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όρια της προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτή υιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27 (1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27 (1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης της δικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν 1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρ επίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριο λόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίου ζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά το ουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει την απόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ ο ίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωση άσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερών από την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρων προϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιο της επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264 επ)

25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στηνπρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιοικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγοςείναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του ΠολυμελούςΠρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία ανσυνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη τηνκύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται ταθεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικάαπόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ= Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ)θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω τωνεγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη καιμετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) τηνεπιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού τωνασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχωναποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ ΚλαμαρήςΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετεςπαρατηρήσεις Μπέη ∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27(1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982)201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατάτης επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψηασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτησητης κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής πουσκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004)1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησηςφέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικαμέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέηυποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo

25

αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (ΜπέηςΔ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όριατης προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτήυιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27(1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΑθ256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27(1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης τηςδικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρεπίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριολόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίουζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά τοουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει τηναπόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ οίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωσηάσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερώναπό την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρωνπροϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιοτης επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264επ)26 Η απόφαση που εκδίδεται αναπτύσσει τις συνήθεις έννομεςσυνέπειες κάθε δικαστικής απόφασης και προσβάλλεται με ένδικαμέσα σύμφωνα με τα γενικώς ισχύοντα (Γέσιου-Φαλτσή ΔίκαιοΑποδείξεως σ 308 Γιακουμής Δ 27 (1996) 523) Σχετικά με τηνεκτέλεση της απόφασης περί επίδειξης εφαρμόζονται τα άρθρα 941και 946 ΚΠολΔ (βλ σχετικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 32∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 452 αρ 1 Γιακουμή Δ 27(1996) 521 επ Παϊσίδου σ 52 επ και 242 επ∙ ΑΠ 6182003ΕλλΔνη 2003 1288∙ ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ 2004 1030∙ ΕφΚερκ321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ) με παρατηρήσειςΣταματόπουλου ∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ ΜΠρΑθ28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463∙ ειδικά για την επίδειξηεπαγγελματικών βιβλίων βλ Στοϊκό σ 32 επ) που αξιώνουντουλάχιστον προσωρινή εκτελεστότητα ενώ το αίτημαπροσωποκράτησης προϋποθέτει βέβαια τελεσιδικία της σχετικήςαπόφασης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31)

Άρθρο 903 -Πώς γίνεται

Η επίδειξη του πράγματος η του εγγράφου γίνεται στον τόπο όπου βρίσκεται κατά το χρόνο της αίτησης εκτός αν ο ένας ή ο άλλος αξιώσει για σπουδαίο λόγο την επίδειξη αλλούΟ κίνδυνος και οι δαπάνες της επίδειξης βαρύνουν εκείνον που την αξιώνει

26

Ο κάτοχος μπορεί να αντιτάξει άρνηση εφόσον δεν προκαταβάλλονται οι δαπάνες και δεν παρέχεται ασφάλεια για ενδεχόμενη ζημία

Α Η ρύθμιση της έννομης σχέσης επίδειξης πράγματος ή εγγράφου

1 H διάταξη του άρθρου 903 ΑΚ εφαρμόζεται τόσο στηνεπίδειξη πράγματος όσο και εγγράφου είναι δηλαδήσυμπληρωματική ρύθμιση των άρθρων 901 και 902 Οι συντάκτεςτου Κώδικα εμπνεύστηκαν τη ρύθμιση από την sect 911 γερμΑΚ και τοάρθρο 86 sect 4 και 5 του γαλλοϊταλικού Κώδικα Ενοχών Εδώ ονομοθέτης εξειδικεύει τον τόπο υλοποίησης του δικαιώματος (sect1) ρυθμίζει τα ζητήματα της κατανομής του κινδύνου και τωνεξόδων επίδειξης (sect 2) και προβλέπει δυνατότητα εναντίωσηςτου κατόχου του εγγράφου υπό την προϋπόθεση συνδρομήςσυγκεκριμένων προϋποθέσεων (sect 3) Πρόκειται πάντως για διάταξηενδοτικού δικαίου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 1∙ ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 2∙ Παϊσίδου σ 51 επ)

Ι Διεξαγωγή της επίδειξης

2 Οι λεπτομέρειες που αφορούν στον τον τόπο επίδειξηςκαθορίζονται στην πρώτη παράγραφο Με βάση τη ρύθμιση δύοείναι οι νοητοί τόποι Κατά κανόνα αυτή θα λαμβάνει χώρα στοντόπο που βρίσκεται το έγγραφο Ως τόπος δεν πρέπει πάντως ναγίνεται αντιληπτός ο συγκεκριμένος χώρος που βρίσκεται τοαντικείμενο αλλά γενικότερα η τοπική περιφέρεια όπως αυτή θαπροσδιορίζεται με βάση τους κανόνες της συναλλακτικής πίστηςκαι των χρηστών ηθών (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 1 ΓεωργιάδηςΑπ όπ αρ 27 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3) Στηνπερίπτωση αυτή μάλιστα μπορεί να διαταχθεί η επιστροφή τουαντικειμένου στην αρχική του τοποθεσία με δαπάνες του κατόχουαν ο τελευταίος προέβη σε μεταφορά του σε χρονικό σημείομεταγενέστερο της υποβολής της αίτησης (Γεωργιάδης Απ όπ αρ27) ενώ δεν αποκλείεται και αξίωση αποζημίωσης σε βάρος τουεφόσον αποδειχθεί δόλος στο πρόσωπο του κατόχου ως προς τημεταφορά του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 5∙Βαθρακοκοίλης όπ)

Κατrsquo εξαίρεση και υπό τον όρο της συνδρομής σπουδαίουλόγου επίδειξη μπορεί να ζητηθεί και σε άλλον τόπο (με ρητήαίτηση η οποία θα προσδιορίζει τον τόπο αυτόν ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3α) ο οποίος δεν προσδιορίζεται στηδιάταξη αλλά θα καθορίζεται από τις περιρρέουσες περιστάσειςτης υπόθεσης Το σχετικό αίτημα μπορούν μάλιστα να υποβάλουναμφότερα μέρη Απαιτείται πάντως συγκεκριμενοποίηση του τόπουστο δικόγραφο (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 2) Υπό την αόριστηέννοια του σπουδαίου λόγου δύνανται να ενταχθούν διάφορεςπεριστάσεις όπως σοβαροί λόγοι υγείας των μερών

27

διαπροσωπικές έριδες που καθιστούν δυσχερή ή οχληρή την επαφήτων μερών (Ζέπος σ 681) αλλά και λόγοι που άπτονται τηςιδιοσυστασίας του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 6(εύθραυστον δυσμετακόμιστον πολύτιμον)∙ Νικολόπουλος άρθρ903 αρ 1∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 28 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 3α) Σε περίπτωση που δεν ευδοκιμήσει το σχετικόαίτημα διατάσσεται η επίδειξη στον τόπο που εξαρχής βρισκόταντο αντικείμενο κατά το χρόνο υποβολής της αίτησης (Αποστολίδηςάρθρ 903 αρ 2) 3 Αντίθετα ο τρόπος επίδειξης δεν ρυθμίζεται στο νόμο(πρβλ Στοϊκό σ 34 επ και Παϊσίδου σ 138 επ για τοειδικότερο ζήτημα του τρόπου επίδειξης των επαγγελματικώνβιβλίων) Επικρατεί η άποψη κατά την οποία για την αναζήτησητου κατάλληλου τρόπου επίδειξης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οιαρχές της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών(Βαρυπομπιώτης ΕΕΝ 40 (1973) 92 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 26Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) καθώς επίσης η φύσητου αντικειμένου και η έννοια της επίδειξης (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 3) Σε κάθε περίπτωση πάντως επίδειξη δενισοδυναμεί με χρήση του πράγματος (Μαντζούφας σ 484) ή καιαπόδοσή του (Νικολόπουλος Δίκαιο Αποδείξεως σ 250) Δύναταιέτσι να υλοποιηθεί το δικαίωμα με την οπτική (ολική ή μερική)εξέταση θεώρηση του πράγματος εγγράφου ή και τη λήψηαντιγράφου (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31∙ Παϊσίδου σ 52 καισ 126 επ όπου και έρευνα περί της διακριτικής ευχέρειας τουδικαστή να διατάξει και την προσκόμιση του πρωτότυπου ανάλογαμε τις περιστάσεις της εκάστοτε διαφοράς∙ ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ20 (1972) 1463 [αντίγραφο πρακτικού ΓΣ πολυκατοικίας]∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ νέα αίτηση για λήψη τωνίδιων αντιγράφων που χορηγήθηκαν στο πλαίσιο της πρώτηςαπόφασης απορρίπτεται λόγω έλλειψης εννόμου συμφέροντοςΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) ή φωτογράφησης του εγγράφου(Μαντζούφας σ 485) δεν αποκλείεται όμως να απαιτείται γιατην ολοκληρωμένη εκπλήρωση της αξίωσης επίδειξης και η εξέτασήτου με τη χρήση και άλλων αισθήσεων όπως για παράδειγμα τηςόσφρησης ή ακόμη και της γεύσης υπό την αυτονόητη ωστόσοπροϋπόθεση της μη χειροτέρευσης του ίδιου του πράγματος(Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 11∙ Γεωργιάδης Απ όπ) Το ίδιο ισχύεικαι για τον αποχωρισμό συστατικού του πράγματος χωρίς τονοποίον δεν είναι εφικτή η επίδειξη (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 12)Δεν αποκλείεται τέλος η ενάσκηση του σχετικού δικαιώματος όχιαυτοπροσώπως από τον αιτούντα αλλά από το δικαστήριοπραγματογνώμονα (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 8∙ Καυκάς σ 627 οοποίος αναφέρεται σε laquoεμπειροτέχνηraquo) ή και αντιπρόσωπό του(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) ο οποίος διαθέτειειδικές γνώσεις πχ της γλώσσας σύνταξης του εγγράφου (Ζέπος

28

σ 680 υπ 2) ενώ και ο υπόχρεος μπορεί να εκπληρώσει τηνυποχρέωσή του μέσω αντιπροσώπου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 10)Τέλος σε περίπτωση επίδειξης επαγγελματικούεμπορικούβιβλίου η εξέταση από τον αιτούντα περιορίζεται στοσυγκεκριμένο τμήμα που ζητήθηκε και όχι σε επεξεργασία τουσυνόλου των εγγραφών (Καυκάς σ 628∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 9)

Στην περίπτωση λήψης αντιγράφου ο ενάγων δύναται να ζητήσειεπίδειξη του πρωτότυπου και αναπαραγωγή του ενώπιόν του προςαποφυγή παρείσφρησης πλαστογραφίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ13∙ Παϊσίδου σ 127) Σημειώνεται ακόμη πως επίδειξη δενισοδυναμεί με την απλή πρόσβαση του αιτούντος στο αρχείο τουυπόχρεου Ο τελευταίος έχει καθήκον να παραδώσει το έγγραφοστα χέρια του δικαιούχου και όχι να τον εξαναγκάσει σεαναζήτησή του από έναν ευρύτερο αριθμό εγγράφων (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 10 in fine) 4 Τέλος μνείας χρήζει και η με βάση το άρθρο 232 sect 1 γ΄ΚΠολΔ δυνατότητα (βλ εδώ ΑΠ 17921983 Δ 16 (1985) 652 Δενυποχρεούται ο δικαστής να πράξει τα προβλεπόμενα απορρίπτεισχετικό λόγο αναίρεσης) προσαγωγής του εγγράφου κατά τησυζήτηση (βλ εφαρμογή της ρύθμισης από ΑΠ 6651971 ΝοΒ 20(1972) 219 ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22 (1974) 1076) η οποία όμωςυπόκειται σε εντελώς διαφορετικές προϋποθέσεις από αυτές τουάρθρου 902 ΑΚ και αποτελεί ουσιαστικά προστάδιο της αγωγήςτου άρθρου 902 ΑΚ σε περίπτωση μη συμμόρφωσης του υπόχρεου(αναλυτικά βλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 34∙ Παϊσίδου σ 205επ∙ ΜΠρΑθ 29741987 ΕλλΔνη 1989 939∙ ΜΠρΠειρ 7871995ΕΤρΑξΧρΔ 1999 684 επ)

ΙΙ Κίνδυνος και δαπάνες της επίδειξης

1 Κίνδυνος

5 Η υλοποίηση του δικαιώματος επίδειξης δεν αποκλείεται ναέχει ως συνέπεια την έκθεση του αντικειμένου σε πιθανούςκινδύνους Σε αυτές μπορούν να συγκαταλεχθούν οι ειδικότερεςφυσικές συνθήκες που επικρατούν κατά το χρόνο επίδειξης οτρόπος εξέτασης του αντικειμένου αλλά και η πιθανή μεταφοράτου Ο νόμος εύλογα λοιπόν κατανέμει τον κίνδυνο σε βάρος τουαιτούντος ο οποίος άλλωστε είναι εκείνος που επιδιώκει τηνεπίδειξη προς ικανοποίηση ίδιων εννόμων συμφερόντων(Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 30Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 6∙ Παϊσίδου σ 52)6 Στην έννοια του κινδύνου υπάγεται συνεπώς κάθε τυχαίογεγονός (πχ χειροτέρευση ή καταστροφή του πράγματοςΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 903 αρ 6) που σχετίζεται άμεσα ήέμμεσα με την υλοποίηση του σχετικού δικαιώματος (Μαντζούφαςσ 486 υπ 15) όχι όμως και εκείνα που συναρτώνται με τη

29

φύση του προς επίδειξη αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 13Γεωργιάδης Απ όπ)

Ενδεχόμενη επέλευση του κινδύνου θα συνεπάγεται τηνυποχρέωση αποκατάστασης κάθε θετικής και αποθετικής ζημίας σεβάρος του αιτούντος την επίδειξη και υπέρ όλων των προσώπωνπου μπορούν να στοιχειοθετήσουν την ύπαρξη δικαιώματος στοαντικείμενο (κύριος κάτοχος τρίτος) (Γεωργιάδης Απ όπ)

2 Δαπάνες

7 Ως λογικό επακόλουθο της ανάληψης του κινδύνουπροβλέπεται και η επιβάρυνση του αιτούντος και με τις σχετικέςδαπάνες επίδειξης η μορφή των οποίων δύναται να ποικίλλειπχ δαπάνες αποχωρισμού συστατικού του πράγματος έξοδαμετάβασης στον τόπο που βρίσκεται το πράγμα ή μεταφοράς τουτελευταίου στον τόπο που πρέπει να επιδειχθεί (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 31) καθώς και δαπάνεςέκδοσης αντιγράφων ιδίως σε περίπτωση χορήγησης αποσπασμάτωνεμπορικών βιβλίων που μπορούν να ανέρχονται σε εκατοντάδεςσελίδων (Παϊσίδου σ 129) Το ύψος τους καθορίζεται σεπερίπτωση διαφωνίας των μερών από το δικαστήριο (Καυκάς σ630)

3 Δικαίωμα άρνησης του κατόχου

8 Στην τρίτη παράγραφο θεσπίζεται δικαίωμα του κατόχου νααντιτάξει άρνηση ενόσω ο αιτών δεν διασφαλίζει προκαταβολικάδηλαδή πριν από την επίδειξη (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 4∙Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 3) τον κάτοχο έναντι ενδεχόμενων ζημιώντου αντικειμένου Το ύψος τους θα καθοριστεί από τοδικαστήριο στη βάση των άρθρων 162 επ ΚΠολΔ χωρίς πάντως νααποκλείεται και συμφωνία των μερών (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 9) Δεν πρόκειται για άρνηση υπό τη δικονομική-στενή έννοια του όρου (στη διευκρίνιση αυτή προβαίνει οΝικολόπουλος άρθρ 903 αρ 6) αλλά για έκφανση της ένστασηςπίσχεσης (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 8∙ Παϊσίδου σ52 υπ 81) Ισχύουν δηλαδή όσα προβλέπονται στο άρθρο 325 Τοσχετικό δικαίωμα του κατόχου προβάλλεται παραδεκτά και με τηνανακοπή του άρθρου 933 ΚΠολΔ στο στάδιο της αναγκαστικήςεκτέλεσης με δεδομένη τη μη εφαρμογή του άρθρου 330 ΚΠολΔ στησυγκεκριμένη περίπτωση (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 7 ΓεωργιάδηςΑπ όπ 32 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 10)Υποχρέωση πάντως του αιτούντος να προβεί σε καταβολή τωνσχετικών εξόδων ήδη στο στάδιο υποβολής της αίτησης δενυπάρχει (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 14∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ903 αρ 7) Κατά συνέπεια δεν πάσχει αοριστία το δικόγραφοτης αίτησης όταν δεν μνημονεύεται η προκαταβολή των δαπανών ήη παροχή ασφάλειας (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ όπ αρ 8)

30

Πρέπει ακόμη να αναφερθεί και άλλη μια περίπτωσηεπιτρεπτής άρνησης του κατόχου προς επίδειξη η οποία πηγάζειαπό την αρχή της καλής πίστης παρέχοντας στον κάτοχο τοδικαίωμα άρνησης όταν θίγονται ή κινδυνεύουν δικά του έννομασυμφέροντα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 30)9 Άρνηση επίδειξης προβλέπουν και τα άρθρα 450 sect 2 και 452sect 3 ΚΠολΔ (αναλυτικά ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 450 αρ5) τα οποία εφαρμόζονται αναλογικά και στο πλαίσιο των άρθρων901 επ ΑΚ (Παϊσίδου σ 55 υπ 92 και αναλυτικά σ 163επ) Η σχετικά νομολογία είναι πλούσια (ενδεικτικά βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ) Κρίθηκε ότι δεν συντρέχει σπουδαίος λόγος άρνησηςεπίδειξης χορήγησης αντιγράφου της έκθεσης εκτίμησης τηςεπιτροπής του άρθρου 15 νδ 7971971 (ΠρΛαμ 7321975 ΑρχΝ1975 53) Απορρίφθηκε εξάλλου ισχυρισμός περί καθήκοντοςεχεμύθειας προσωπικού ΟΤΕ (ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491επ) Επίσης δεκτή έγινε Αγωγή επίδειξης εγγράφου μεπεριεχόμενο το ιατρικό ιστορικό της αποβιώσασας συζύγου τουενάγοντος με παράλληλη απόρριψη του επικαλούμενουεπαγγελματικού απορρήτου που προβλήθηκε από το εναγόμενονοσοκομείο (ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141)∙ αγωγή επίδειξηςκαι λήψης αντιγράφων ληξιαρχικών καταστάσεων γεννήσεων παράτο επικαλούμενο απόρρητο από την πλευρά του εναγόμενου ΟΤΑ(ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999 225 επ)∙ αίτηση επίδειξηςάδειας καντίνας και της σχετικής γνωμάτευσης της αρμόδιαςνομαρχιακής υπηρεσίας (με παράλληλη απόρριψη του ισχυρισμούτου καθrsquo ου περί προστασίας απορρήτου ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ1998 816) καθώς και αίτημα επίδειξης κίνησης ή σύμβασηςτραπεζικού λογαριασμού παρά το επικαλούμενο τραπεζικόαπόρρητο (ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΘεσ 246791997Αρμ 1997 1278 επ∙ βλ και ΕφΑθ 14831976 ΝοΒ 24 (1976)444) Αντίθετα απορρίφθηκαν αιτήσεις επίδειξης πορίσματοςτραπεζικού ελέγχου λόγω επαγγελματικού φορολογικού υπηρεσιακού απορρήτου (ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708 μεπαρατηρήσεις Νικολαΐδη∙ ΠΠρΑθ 101311991 ΝοΒ 41 (1993) 532 επΑπορριπτέα κρίθηκε εξάλλου αίτηση επίδειξης εσωτερικήςαλληλογραφίας δημόσιας υπηρεσίας (ΠρΑθ 10461968 ΝοΒ 16(1968) 652 επ) Αναλυτικά βλ Παϊσιδου σ 176 επ Πρβλσχετικά και τον προβληματισμό του Γιακουμή Δ 27 (1996) 525)

ΙΙΙ Ευθύνη του υπόχρεου προς επίδειξη

10 Καταληκτικά πρέπει να σημειωθεί πως η ενδεχόμενηαδικαιολόγητη άρνηση συμμόρφωσης του κατόχου με όσα επιτάσσειη σχετική δικαστική απόφαση οδηγεί στην εφαρμογή του άρθρου366 ΚΠολΔ μέσω του παραπεμπτικού κανόνα του άρθρου 452 sect 2ΚΠολΔ (Μπέης άρθρ 452 αρ 3 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως

31

σ 310∙ βλ ενδεικτικά ΑΠ 7811974 ΝοΒ 23 (1975) 328 επ ΑΠ12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 και ειδικά ως προς τοειδικότερο ζήτημα της κατανομής του βάρους απόδειξης ΑΠ7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ [567] ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22(1974) 1076 [δε συνεπάγεται ανεπίτρεπτη μεταβολή του βάρουςαπόδειξης η εφαρμογή του άρθρου 366 μέσω 452 sect 2] Πρβλ τέλοςΑΠ 12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 [δυνατή κατrsquo ανέλεγκτη κρίσηη συναγωγή σιωπηρής ομολογίας κατrsquo εφαρμογήν 366]) ενώ δεναποκλείεται και η καταδίκη του σε αποκατάσταση κάθε περαιτέρωζημίας που συναρτάται με την άρνηση επίδειξης με βάση τιςδιατάξεις περί μη εκπλήρωσης της παροχής (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ2∙ Γεωργιάδης Απ όπ 33) Αν πάντως επέλθει πλήρης ικανοποίησητου ενάγοντος ο τελευταίος δεν μπορεί να επανέλθει με νέααγωγή βασιζόμενη στην αρχική του αξίωση από το πράγμα(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 11 και 902 αρ 11)

32

• 2 Παράλληλα προς τα άρθρα 902-903 εφαρμόζονται εξάλλου και οι διατάξεις των άρθρων 654 (ΕφΑθ 31521972 ΝοΒ 20 (1972) 939 επ με σημείωση Παπαδημητρίου) και 755 στο πλαίσιο της σύμβασης εργασίας και της εταιρίας αντίστοιχα ενώ μνεία πρέπει να γίνει και στα άρθρα 14-16 ΕΝ τα οποία εφαρμόζονται ως προς το ειδικότερο θέμα της επίδειξης εμπορικών βιβλίων (αναλυτικά βλ Στοϊκό σ 30 επ) Αξιομνημόνευτα είναι επίσης τα άρθρα 303-304 και 1201 και 1340 ΑΚ ως παραπλήσιες μορφές της επίδειξης οι οποίες εφαρμόζονται παράλληλα και απόλυτα ανεξάρτητα από τις εδώ εξεταζόμενες ρυθμίσεις
• 3 Από την άλλη πλευρά όλες οι προαναφερόμενες διατάξεις συμπληρώνονται από τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ με τα οποία καθορίζονται οι ειδικότερες δικονομικές κατά κύριο λόγο προϋποθέσεις επίδειξης και εκτέλεσης της απόφασης για την επίδειξη εγγράφων (για το προγενέστερο καθεστώς των άρθρων 429-434 ΠολΔ βλ Παϊσίδου σ 16 επ) Οι μόλις προαναφερόμενες διατάξεις δεν οδήγησαν ούτε σε κατάργηση ούτε σε συρρίκνωση του πεδίου εφαρμογής των ρυθμίσεων του ουσιαστικού δικαίου (η θέση αυτή είναι αδιαμφισβήτητη σε θεωρία και νομολογία βλ Ράμμο ΕρμΑΚ 902 αρ 2∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 2 και 3∙ ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 450 αρ 1 Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1∙ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 608 επ Για τη γενικότερη συζήτηση που προκλήθηκε από τη συνύπαρξη των ουσιαστικών και δικονομικών διατάξεων περί επίδειξης εγγράφων βλ αναλυτικά Παϊσίδου σ 37 επ) Η βασική διάκριση που επικρατεί στην επιστήμη είναι η ακόλουθη Οι διατάξεις του ΑΚ (δηλαδή τόσο η γενική ρύθμιση των άρθρων 902 επ ΑΚ όσο και οι προαναφερόμενες διατάξεις των άρθρων 654 και 755 ΑΚ στις οποίες πρέπει να προστεθούν και αυτές των άρθρων 1200 1201 1339 και 1340 ΑΚ βλ σχετικά Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 υπ 10) εφαρμόζονται ανεξάρτητα από την ύπαρξη εκκρεμούς δίκης ενώ αντίθετα τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ συνδέονται άμεσα με την τελευταία (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) 450 αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 επ Νίκας σ 533 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 246 επ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Κουτσουράδης σ 265 Παϊσίδου σ 35 επ 39∙ ΑΠ 12641983 Δ 15 (1984) 400 με ενημερωτικό σημείωμα Σταματόπουλου∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 ΜΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257∙ Πρβλ όμως Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 609 ο οποίος εισηγείται την ερμηνευτική διαστολή των διατάξεων του ΚΠολΔ ακόμη και όταν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη∙ την κατασκευή αυτή αποκρούει η Παϊσίδου σ 42 και σ 53 επ ειδικά σε σχέση με τη θεμελίωση της αξίωσης και του εννόμου συμφέροντος ενώ παράλληλα απορρίπτει και τη μεταφύτευση των προϋποθέσεων του ΑΚ περί εννόμου συμφέροντος στην αίτηση των άρθρων 450 επ ΚΠολΔ Βλ επίσης την ανάλυση από τους Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 679 επ) Ωστόσο τα προαναφερόμενα πλέγματα διατάξεων εφαρμόζονται αρκετές φορές αναλογικά τόσο στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης όσο και εκτός αυτής (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2 και 17∙ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1) εκεί δηλαδή που υπάρχει ρυθμιστικό κενό
• A Έννοια - Σκοπός
• A Έννοια
• 1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω της οποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στη θεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότητα ποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενων ελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)
• • 4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφων ρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οι προϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικού αιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσι και υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679 Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ 10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979) 563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωση Παπαδημητρίου∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσεις Αντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994 668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτηση γίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δεν εφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]
  • 10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύει περιοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμου συμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δεν πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιας και μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος του αιτούντος
  • 13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά και διαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχει ενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς το συμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τις περισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά τον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναι αναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περί συμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφο πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ 44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτή συστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής και κατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίες συμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τον κάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούν έτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργου δωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχα έγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίων ιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσεις αναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ή βιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται από μέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ 38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτής διορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν το αίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και το σωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπ Επιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή και όταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεση αδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδου σ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωση αυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικά βιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)
  • 25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στην πρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιο ικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγος είναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του Πολυμελούς Πρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία αν συνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη την κύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται τα θεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικά απόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω των εγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη και μετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) την επιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού των ασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ 534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχων αποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ 36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Μπέη∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατά της επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψη ασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτηση της κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ 270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής που σκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησης φέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέη υποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (Μπέης Δ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όρια της προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτή υιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27 (1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27 (1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης της δικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν 1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρ επίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριο λόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίου ζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά το ουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει την απόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ ο ίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωση άσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερών από την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρων προϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιο της επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264 επ)

αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (ΜπέηςΔ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όριατης προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτήυιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 μεεπιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27(1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου ∙ ΜΠρΑθ256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27(1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης τηςδικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρεπίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριολόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίουζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά τοουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει τηναπόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ οίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωσηάσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερώναπό την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρωνπροϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιοτης επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264επ)26 Η απόφαση που εκδίδεται αναπτύσσει τις συνήθεις έννομεςσυνέπειες κάθε δικαστικής απόφασης και προσβάλλεται με ένδικαμέσα σύμφωνα με τα γενικώς ισχύοντα (Γέσιου-Φαλτσή ΔίκαιοΑποδείξεως σ 308 Γιακουμής Δ 27 (1996) 523) Σχετικά με τηνεκτέλεση της απόφασης περί επίδειξης εφαρμόζονται τα άρθρα 941και 946 ΚΠολΔ (βλ σχετικά Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 32∙ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 452 αρ 1 Γιακουμή Δ 27(1996) 521 επ Παϊσίδου σ 52 επ και 242 επ∙ ΑΠ 6182003ΕλλΔνη 2003 1288∙ ΠΠρΑθ 21932004 ΔΕΕ 2004 1030∙ ΕφΚερκ321983 Δ 14 (1983) 526 επ (527 επ) με παρατηρήσειςΣταματόπουλου ∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ ΜΠρΑθ28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463∙ ειδικά για την επίδειξηεπαγγελματικών βιβλίων βλ Στοϊκό σ 32 επ) που αξιώνουντουλάχιστον προσωρινή εκτελεστότητα ενώ το αίτημαπροσωποκράτησης προϋποθέτει βέβαια τελεσιδικία της σχετικήςαπόφασης (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31)

Άρθρο 903 -Πώς γίνεται

Η επίδειξη του πράγματος η του εγγράφου γίνεται στον τόπο όπου βρίσκεται κατά το χρόνο της αίτησης εκτός αν ο ένας ή ο άλλος αξιώσει για σπουδαίο λόγο την επίδειξη αλλούΟ κίνδυνος και οι δαπάνες της επίδειξης βαρύνουν εκείνον που την αξιώνει

26

Ο κάτοχος μπορεί να αντιτάξει άρνηση εφόσον δεν προκαταβάλλονται οι δαπάνες και δεν παρέχεται ασφάλεια για ενδεχόμενη ζημία

Α Η ρύθμιση της έννομης σχέσης επίδειξης πράγματος ή εγγράφου

1 H διάταξη του άρθρου 903 ΑΚ εφαρμόζεται τόσο στηνεπίδειξη πράγματος όσο και εγγράφου είναι δηλαδήσυμπληρωματική ρύθμιση των άρθρων 901 και 902 Οι συντάκτεςτου Κώδικα εμπνεύστηκαν τη ρύθμιση από την sect 911 γερμΑΚ και τοάρθρο 86 sect 4 και 5 του γαλλοϊταλικού Κώδικα Ενοχών Εδώ ονομοθέτης εξειδικεύει τον τόπο υλοποίησης του δικαιώματος (sect1) ρυθμίζει τα ζητήματα της κατανομής του κινδύνου και τωνεξόδων επίδειξης (sect 2) και προβλέπει δυνατότητα εναντίωσηςτου κατόχου του εγγράφου υπό την προϋπόθεση συνδρομήςσυγκεκριμένων προϋποθέσεων (sect 3) Πρόκειται πάντως για διάταξηενδοτικού δικαίου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 1∙ ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 2∙ Παϊσίδου σ 51 επ)

Ι Διεξαγωγή της επίδειξης

2 Οι λεπτομέρειες που αφορούν στον τον τόπο επίδειξηςκαθορίζονται στην πρώτη παράγραφο Με βάση τη ρύθμιση δύοείναι οι νοητοί τόποι Κατά κανόνα αυτή θα λαμβάνει χώρα στοντόπο που βρίσκεται το έγγραφο Ως τόπος δεν πρέπει πάντως ναγίνεται αντιληπτός ο συγκεκριμένος χώρος που βρίσκεται τοαντικείμενο αλλά γενικότερα η τοπική περιφέρεια όπως αυτή θαπροσδιορίζεται με βάση τους κανόνες της συναλλακτικής πίστηςκαι των χρηστών ηθών (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 1 ΓεωργιάδηςΑπ όπ αρ 27 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3) Στηνπερίπτωση αυτή μάλιστα μπορεί να διαταχθεί η επιστροφή τουαντικειμένου στην αρχική του τοποθεσία με δαπάνες του κατόχουαν ο τελευταίος προέβη σε μεταφορά του σε χρονικό σημείομεταγενέστερο της υποβολής της αίτησης (Γεωργιάδης Απ όπ αρ27) ενώ δεν αποκλείεται και αξίωση αποζημίωσης σε βάρος τουεφόσον αποδειχθεί δόλος στο πρόσωπο του κατόχου ως προς τημεταφορά του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 5∙Βαθρακοκοίλης όπ)

Κατrsquo εξαίρεση και υπό τον όρο της συνδρομής σπουδαίουλόγου επίδειξη μπορεί να ζητηθεί και σε άλλον τόπο (με ρητήαίτηση η οποία θα προσδιορίζει τον τόπο αυτόν ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3α) ο οποίος δεν προσδιορίζεται στηδιάταξη αλλά θα καθορίζεται από τις περιρρέουσες περιστάσειςτης υπόθεσης Το σχετικό αίτημα μπορούν μάλιστα να υποβάλουναμφότερα μέρη Απαιτείται πάντως συγκεκριμενοποίηση του τόπουστο δικόγραφο (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 2) Υπό την αόριστηέννοια του σπουδαίου λόγου δύνανται να ενταχθούν διάφορεςπεριστάσεις όπως σοβαροί λόγοι υγείας των μερών

27

διαπροσωπικές έριδες που καθιστούν δυσχερή ή οχληρή την επαφήτων μερών (Ζέπος σ 681) αλλά και λόγοι που άπτονται τηςιδιοσυστασίας του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 6(εύθραυστον δυσμετακόμιστον πολύτιμον)∙ Νικολόπουλος άρθρ903 αρ 1∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 28 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 3α) Σε περίπτωση που δεν ευδοκιμήσει το σχετικόαίτημα διατάσσεται η επίδειξη στον τόπο που εξαρχής βρισκόταντο αντικείμενο κατά το χρόνο υποβολής της αίτησης (Αποστολίδηςάρθρ 903 αρ 2) 3 Αντίθετα ο τρόπος επίδειξης δεν ρυθμίζεται στο νόμο(πρβλ Στοϊκό σ 34 επ και Παϊσίδου σ 138 επ για τοειδικότερο ζήτημα του τρόπου επίδειξης των επαγγελματικώνβιβλίων) Επικρατεί η άποψη κατά την οποία για την αναζήτησητου κατάλληλου τρόπου επίδειξης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οιαρχές της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών(Βαρυπομπιώτης ΕΕΝ 40 (1973) 92 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 26Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) καθώς επίσης η φύσητου αντικειμένου και η έννοια της επίδειξης (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 3) Σε κάθε περίπτωση πάντως επίδειξη δενισοδυναμεί με χρήση του πράγματος (Μαντζούφας σ 484) ή καιαπόδοσή του (Νικολόπουλος Δίκαιο Αποδείξεως σ 250) Δύναταιέτσι να υλοποιηθεί το δικαίωμα με την οπτική (ολική ή μερική)εξέταση θεώρηση του πράγματος εγγράφου ή και τη λήψηαντιγράφου (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31∙ Παϊσίδου σ 52 καισ 126 επ όπου και έρευνα περί της διακριτικής ευχέρειας τουδικαστή να διατάξει και την προσκόμιση του πρωτότυπου ανάλογαμε τις περιστάσεις της εκάστοτε διαφοράς∙ ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ20 (1972) 1463 [αντίγραφο πρακτικού ΓΣ πολυκατοικίας]∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ νέα αίτηση για λήψη τωνίδιων αντιγράφων που χορηγήθηκαν στο πλαίσιο της πρώτηςαπόφασης απορρίπτεται λόγω έλλειψης εννόμου συμφέροντοςΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) ή φωτογράφησης του εγγράφου(Μαντζούφας σ 485) δεν αποκλείεται όμως να απαιτείται γιατην ολοκληρωμένη εκπλήρωση της αξίωσης επίδειξης και η εξέτασήτου με τη χρήση και άλλων αισθήσεων όπως για παράδειγμα τηςόσφρησης ή ακόμη και της γεύσης υπό την αυτονόητη ωστόσοπροϋπόθεση της μη χειροτέρευσης του ίδιου του πράγματος(Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 11∙ Γεωργιάδης Απ όπ) Το ίδιο ισχύεικαι για τον αποχωρισμό συστατικού του πράγματος χωρίς τονοποίον δεν είναι εφικτή η επίδειξη (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 12)Δεν αποκλείεται τέλος η ενάσκηση του σχετικού δικαιώματος όχιαυτοπροσώπως από τον αιτούντα αλλά από το δικαστήριοπραγματογνώμονα (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 8∙ Καυκάς σ 627 οοποίος αναφέρεται σε laquoεμπειροτέχνηraquo) ή και αντιπρόσωπό του(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) ο οποίος διαθέτειειδικές γνώσεις πχ της γλώσσας σύνταξης του εγγράφου (Ζέπος

28

σ 680 υπ 2) ενώ και ο υπόχρεος μπορεί να εκπληρώσει τηνυποχρέωσή του μέσω αντιπροσώπου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 10)Τέλος σε περίπτωση επίδειξης επαγγελματικούεμπορικούβιβλίου η εξέταση από τον αιτούντα περιορίζεται στοσυγκεκριμένο τμήμα που ζητήθηκε και όχι σε επεξεργασία τουσυνόλου των εγγραφών (Καυκάς σ 628∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 9)

Στην περίπτωση λήψης αντιγράφου ο ενάγων δύναται να ζητήσειεπίδειξη του πρωτότυπου και αναπαραγωγή του ενώπιόν του προςαποφυγή παρείσφρησης πλαστογραφίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ13∙ Παϊσίδου σ 127) Σημειώνεται ακόμη πως επίδειξη δενισοδυναμεί με την απλή πρόσβαση του αιτούντος στο αρχείο τουυπόχρεου Ο τελευταίος έχει καθήκον να παραδώσει το έγγραφοστα χέρια του δικαιούχου και όχι να τον εξαναγκάσει σεαναζήτησή του από έναν ευρύτερο αριθμό εγγράφων (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 10 in fine) 4 Τέλος μνείας χρήζει και η με βάση το άρθρο 232 sect 1 γ΄ΚΠολΔ δυνατότητα (βλ εδώ ΑΠ 17921983 Δ 16 (1985) 652 Δενυποχρεούται ο δικαστής να πράξει τα προβλεπόμενα απορρίπτεισχετικό λόγο αναίρεσης) προσαγωγής του εγγράφου κατά τησυζήτηση (βλ εφαρμογή της ρύθμισης από ΑΠ 6651971 ΝοΒ 20(1972) 219 ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22 (1974) 1076) η οποία όμωςυπόκειται σε εντελώς διαφορετικές προϋποθέσεις από αυτές τουάρθρου 902 ΑΚ και αποτελεί ουσιαστικά προστάδιο της αγωγήςτου άρθρου 902 ΑΚ σε περίπτωση μη συμμόρφωσης του υπόχρεου(αναλυτικά βλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 34∙ Παϊσίδου σ 205επ∙ ΜΠρΑθ 29741987 ΕλλΔνη 1989 939∙ ΜΠρΠειρ 7871995ΕΤρΑξΧρΔ 1999 684 επ)

ΙΙ Κίνδυνος και δαπάνες της επίδειξης

1 Κίνδυνος

5 Η υλοποίηση του δικαιώματος επίδειξης δεν αποκλείεται ναέχει ως συνέπεια την έκθεση του αντικειμένου σε πιθανούςκινδύνους Σε αυτές μπορούν να συγκαταλεχθούν οι ειδικότερεςφυσικές συνθήκες που επικρατούν κατά το χρόνο επίδειξης οτρόπος εξέτασης του αντικειμένου αλλά και η πιθανή μεταφοράτου Ο νόμος εύλογα λοιπόν κατανέμει τον κίνδυνο σε βάρος τουαιτούντος ο οποίος άλλωστε είναι εκείνος που επιδιώκει τηνεπίδειξη προς ικανοποίηση ίδιων εννόμων συμφερόντων(Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 30Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 6∙ Παϊσίδου σ 52)6 Στην έννοια του κινδύνου υπάγεται συνεπώς κάθε τυχαίογεγονός (πχ χειροτέρευση ή καταστροφή του πράγματοςΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 903 αρ 6) που σχετίζεται άμεσα ήέμμεσα με την υλοποίηση του σχετικού δικαιώματος (Μαντζούφαςσ 486 υπ 15) όχι όμως και εκείνα που συναρτώνται με τη

29

φύση του προς επίδειξη αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 13Γεωργιάδης Απ όπ)

Ενδεχόμενη επέλευση του κινδύνου θα συνεπάγεται τηνυποχρέωση αποκατάστασης κάθε θετικής και αποθετικής ζημίας σεβάρος του αιτούντος την επίδειξη και υπέρ όλων των προσώπωνπου μπορούν να στοιχειοθετήσουν την ύπαρξη δικαιώματος στοαντικείμενο (κύριος κάτοχος τρίτος) (Γεωργιάδης Απ όπ)

2 Δαπάνες

7 Ως λογικό επακόλουθο της ανάληψης του κινδύνουπροβλέπεται και η επιβάρυνση του αιτούντος και με τις σχετικέςδαπάνες επίδειξης η μορφή των οποίων δύναται να ποικίλλειπχ δαπάνες αποχωρισμού συστατικού του πράγματος έξοδαμετάβασης στον τόπο που βρίσκεται το πράγμα ή μεταφοράς τουτελευταίου στον τόπο που πρέπει να επιδειχθεί (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 31) καθώς και δαπάνεςέκδοσης αντιγράφων ιδίως σε περίπτωση χορήγησης αποσπασμάτωνεμπορικών βιβλίων που μπορούν να ανέρχονται σε εκατοντάδεςσελίδων (Παϊσίδου σ 129) Το ύψος τους καθορίζεται σεπερίπτωση διαφωνίας των μερών από το δικαστήριο (Καυκάς σ630)

3 Δικαίωμα άρνησης του κατόχου

8 Στην τρίτη παράγραφο θεσπίζεται δικαίωμα του κατόχου νααντιτάξει άρνηση ενόσω ο αιτών δεν διασφαλίζει προκαταβολικάδηλαδή πριν από την επίδειξη (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 4∙Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 3) τον κάτοχο έναντι ενδεχόμενων ζημιώντου αντικειμένου Το ύψος τους θα καθοριστεί από τοδικαστήριο στη βάση των άρθρων 162 επ ΚΠολΔ χωρίς πάντως νααποκλείεται και συμφωνία των μερών (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 9) Δεν πρόκειται για άρνηση υπό τη δικονομική-στενή έννοια του όρου (στη διευκρίνιση αυτή προβαίνει οΝικολόπουλος άρθρ 903 αρ 6) αλλά για έκφανση της ένστασηςπίσχεσης (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 8∙ Παϊσίδου σ52 υπ 81) Ισχύουν δηλαδή όσα προβλέπονται στο άρθρο 325 Τοσχετικό δικαίωμα του κατόχου προβάλλεται παραδεκτά και με τηνανακοπή του άρθρου 933 ΚΠολΔ στο στάδιο της αναγκαστικήςεκτέλεσης με δεδομένη τη μη εφαρμογή του άρθρου 330 ΚΠολΔ στησυγκεκριμένη περίπτωση (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 7 ΓεωργιάδηςΑπ όπ 32 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 10)Υποχρέωση πάντως του αιτούντος να προβεί σε καταβολή τωνσχετικών εξόδων ήδη στο στάδιο υποβολής της αίτησης δενυπάρχει (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 14∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ903 αρ 7) Κατά συνέπεια δεν πάσχει αοριστία το δικόγραφοτης αίτησης όταν δεν μνημονεύεται η προκαταβολή των δαπανών ήη παροχή ασφάλειας (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ όπ αρ 8)

30

Πρέπει ακόμη να αναφερθεί και άλλη μια περίπτωσηεπιτρεπτής άρνησης του κατόχου προς επίδειξη η οποία πηγάζειαπό την αρχή της καλής πίστης παρέχοντας στον κάτοχο τοδικαίωμα άρνησης όταν θίγονται ή κινδυνεύουν δικά του έννομασυμφέροντα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 30)9 Άρνηση επίδειξης προβλέπουν και τα άρθρα 450 sect 2 και 452sect 3 ΚΠολΔ (αναλυτικά ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 450 αρ5) τα οποία εφαρμόζονται αναλογικά και στο πλαίσιο των άρθρων901 επ ΑΚ (Παϊσίδου σ 55 υπ 92 και αναλυτικά σ 163επ) Η σχετικά νομολογία είναι πλούσια (ενδεικτικά βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ) Κρίθηκε ότι δεν συντρέχει σπουδαίος λόγος άρνησηςεπίδειξης χορήγησης αντιγράφου της έκθεσης εκτίμησης τηςεπιτροπής του άρθρου 15 νδ 7971971 (ΠρΛαμ 7321975 ΑρχΝ1975 53) Απορρίφθηκε εξάλλου ισχυρισμός περί καθήκοντοςεχεμύθειας προσωπικού ΟΤΕ (ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491επ) Επίσης δεκτή έγινε Αγωγή επίδειξης εγγράφου μεπεριεχόμενο το ιατρικό ιστορικό της αποβιώσασας συζύγου τουενάγοντος με παράλληλη απόρριψη του επικαλούμενουεπαγγελματικού απορρήτου που προβλήθηκε από το εναγόμενονοσοκομείο (ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141)∙ αγωγή επίδειξηςκαι λήψης αντιγράφων ληξιαρχικών καταστάσεων γεννήσεων παράτο επικαλούμενο απόρρητο από την πλευρά του εναγόμενου ΟΤΑ(ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999 225 επ)∙ αίτηση επίδειξηςάδειας καντίνας και της σχετικής γνωμάτευσης της αρμόδιαςνομαρχιακής υπηρεσίας (με παράλληλη απόρριψη του ισχυρισμούτου καθrsquo ου περί προστασίας απορρήτου ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ1998 816) καθώς και αίτημα επίδειξης κίνησης ή σύμβασηςτραπεζικού λογαριασμού παρά το επικαλούμενο τραπεζικόαπόρρητο (ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΘεσ 246791997Αρμ 1997 1278 επ∙ βλ και ΕφΑθ 14831976 ΝοΒ 24 (1976)444) Αντίθετα απορρίφθηκαν αιτήσεις επίδειξης πορίσματοςτραπεζικού ελέγχου λόγω επαγγελματικού φορολογικού υπηρεσιακού απορρήτου (ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708 μεπαρατηρήσεις Νικολαΐδη∙ ΠΠρΑθ 101311991 ΝοΒ 41 (1993) 532 επΑπορριπτέα κρίθηκε εξάλλου αίτηση επίδειξης εσωτερικήςαλληλογραφίας δημόσιας υπηρεσίας (ΠρΑθ 10461968 ΝοΒ 16(1968) 652 επ) Αναλυτικά βλ Παϊσιδου σ 176 επ Πρβλσχετικά και τον προβληματισμό του Γιακουμή Δ 27 (1996) 525)

ΙΙΙ Ευθύνη του υπόχρεου προς επίδειξη

10 Καταληκτικά πρέπει να σημειωθεί πως η ενδεχόμενηαδικαιολόγητη άρνηση συμμόρφωσης του κατόχου με όσα επιτάσσειη σχετική δικαστική απόφαση οδηγεί στην εφαρμογή του άρθρου366 ΚΠολΔ μέσω του παραπεμπτικού κανόνα του άρθρου 452 sect 2ΚΠολΔ (Μπέης άρθρ 452 αρ 3 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως

31

σ 310∙ βλ ενδεικτικά ΑΠ 7811974 ΝοΒ 23 (1975) 328 επ ΑΠ12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 και ειδικά ως προς τοειδικότερο ζήτημα της κατανομής του βάρους απόδειξης ΑΠ7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ [567] ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22(1974) 1076 [δε συνεπάγεται ανεπίτρεπτη μεταβολή του βάρουςαπόδειξης η εφαρμογή του άρθρου 366 μέσω 452 sect 2] Πρβλ τέλοςΑΠ 12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 [δυνατή κατrsquo ανέλεγκτη κρίσηη συναγωγή σιωπηρής ομολογίας κατrsquo εφαρμογήν 366]) ενώ δεναποκλείεται και η καταδίκη του σε αποκατάσταση κάθε περαιτέρωζημίας που συναρτάται με την άρνηση επίδειξης με βάση τιςδιατάξεις περί μη εκπλήρωσης της παροχής (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ2∙ Γεωργιάδης Απ όπ 33) Αν πάντως επέλθει πλήρης ικανοποίησητου ενάγοντος ο τελευταίος δεν μπορεί να επανέλθει με νέααγωγή βασιζόμενη στην αρχική του αξίωση από το πράγμα(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 11 και 902 αρ 11)

32

• 2 Παράλληλα προς τα άρθρα 902-903 εφαρμόζονται εξάλλου και οι διατάξεις των άρθρων 654 (ΕφΑθ 31521972 ΝοΒ 20 (1972) 939 επ με σημείωση Παπαδημητρίου) και 755 στο πλαίσιο της σύμβασης εργασίας και της εταιρίας αντίστοιχα ενώ μνεία πρέπει να γίνει και στα άρθρα 14-16 ΕΝ τα οποία εφαρμόζονται ως προς το ειδικότερο θέμα της επίδειξης εμπορικών βιβλίων (αναλυτικά βλ Στοϊκό σ 30 επ) Αξιομνημόνευτα είναι επίσης τα άρθρα 303-304 και 1201 και 1340 ΑΚ ως παραπλήσιες μορφές της επίδειξης οι οποίες εφαρμόζονται παράλληλα και απόλυτα ανεξάρτητα από τις εδώ εξεταζόμενες ρυθμίσεις
• 3 Από την άλλη πλευρά όλες οι προαναφερόμενες διατάξεις συμπληρώνονται από τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ με τα οποία καθορίζονται οι ειδικότερες δικονομικές κατά κύριο λόγο προϋποθέσεις επίδειξης και εκτέλεσης της απόφασης για την επίδειξη εγγράφων (για το προγενέστερο καθεστώς των άρθρων 429-434 ΠολΔ βλ Παϊσίδου σ 16 επ) Οι μόλις προαναφερόμενες διατάξεις δεν οδήγησαν ούτε σε κατάργηση ούτε σε συρρίκνωση του πεδίου εφαρμογής των ρυθμίσεων του ουσιαστικού δικαίου (η θέση αυτή είναι αδιαμφισβήτητη σε θεωρία και νομολογία βλ Ράμμο ΕρμΑΚ 902 αρ 2∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 2 και 3∙ ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 450 αρ 1 Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1∙ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 608 επ Για τη γενικότερη συζήτηση που προκλήθηκε από τη συνύπαρξη των ουσιαστικών και δικονομικών διατάξεων περί επίδειξης εγγράφων βλ αναλυτικά Παϊσίδου σ 37 επ) Η βασική διάκριση που επικρατεί στην επιστήμη είναι η ακόλουθη Οι διατάξεις του ΑΚ (δηλαδή τόσο η γενική ρύθμιση των άρθρων 902 επ ΑΚ όσο και οι προαναφερόμενες διατάξεις των άρθρων 654 και 755 ΑΚ στις οποίες πρέπει να προστεθούν και αυτές των άρθρων 1200 1201 1339 και 1340 ΑΚ βλ σχετικά Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 υπ 10) εφαρμόζονται ανεξάρτητα από την ύπαρξη εκκρεμούς δίκης ενώ αντίθετα τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ συνδέονται άμεσα με την τελευταία (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) 450 αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 επ Νίκας σ 533 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 246 επ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Κουτσουράδης σ 265 Παϊσίδου σ 35 επ 39∙ ΑΠ 12641983 Δ 15 (1984) 400 με ενημερωτικό σημείωμα Σταματόπουλου∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 ΜΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257∙ Πρβλ όμως Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 609 ο οποίος εισηγείται την ερμηνευτική διαστολή των διατάξεων του ΚΠολΔ ακόμη και όταν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη∙ την κατασκευή αυτή αποκρούει η Παϊσίδου σ 42 και σ 53 επ ειδικά σε σχέση με τη θεμελίωση της αξίωσης και του εννόμου συμφέροντος ενώ παράλληλα απορρίπτει και τη μεταφύτευση των προϋποθέσεων του ΑΚ περί εννόμου συμφέροντος στην αίτηση των άρθρων 450 επ ΚΠολΔ Βλ επίσης την ανάλυση από τους Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 679 επ) Ωστόσο τα προαναφερόμενα πλέγματα διατάξεων εφαρμόζονται αρκετές φορές αναλογικά τόσο στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης όσο και εκτός αυτής (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2 και 17∙ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1) εκεί δηλαδή που υπάρχει ρυθμιστικό κενό
• A Έννοια - Σκοπός
• A Έννοια
• 1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω της οποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στη θεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότητα ποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενων ελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)
• • 4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφων ρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οι προϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικού αιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσι και υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679 Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ 10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979) 563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωση Παπαδημητρίου∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσεις Αντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994 668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτηση γίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δεν εφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]
  • 10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύει περιοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμου συμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δεν πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιας και μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος του αιτούντος
  • 13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά και διαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχει ενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς το συμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τις περισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά τον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναι αναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περί συμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφο πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ 44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτή συστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής και κατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίες συμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τον κάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούν έτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργου δωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχα έγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίων ιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσεις αναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ή βιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται από μέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ 38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτής διορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν το αίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και το σωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπ Επιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή και όταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεση αδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδου σ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωση αυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικά βιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)
  • 25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στην πρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιο ικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγος είναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του Πολυμελούς Πρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία αν συνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη την κύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται τα θεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικά απόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω των εγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη και μετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) την επιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού των ασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ 534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχων αποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ 36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Μπέη∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατά της επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψη ασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτηση της κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ 270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής που σκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησης φέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέη υποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (Μπέης Δ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όρια της προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτή υιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27 (1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27 (1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης της δικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν 1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρ επίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριο λόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίου ζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά το ουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει την απόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ ο ίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωση άσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερών από την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρων προϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιο της επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264 επ)

Ο κάτοχος μπορεί να αντιτάξει άρνηση εφόσον δεν προκαταβάλλονται οι δαπάνες και δεν παρέχεται ασφάλεια για ενδεχόμενη ζημία

Α Η ρύθμιση της έννομης σχέσης επίδειξης πράγματος ή εγγράφου

1 H διάταξη του άρθρου 903 ΑΚ εφαρμόζεται τόσο στηνεπίδειξη πράγματος όσο και εγγράφου είναι δηλαδήσυμπληρωματική ρύθμιση των άρθρων 901 και 902 Οι συντάκτεςτου Κώδικα εμπνεύστηκαν τη ρύθμιση από την sect 911 γερμΑΚ και τοάρθρο 86 sect 4 και 5 του γαλλοϊταλικού Κώδικα Ενοχών Εδώ ονομοθέτης εξειδικεύει τον τόπο υλοποίησης του δικαιώματος (sect1) ρυθμίζει τα ζητήματα της κατανομής του κινδύνου και τωνεξόδων επίδειξης (sect 2) και προβλέπει δυνατότητα εναντίωσηςτου κατόχου του εγγράφου υπό την προϋπόθεση συνδρομήςσυγκεκριμένων προϋποθέσεων (sect 3) Πρόκειται πάντως για διάταξηενδοτικού δικαίου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 1∙ ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 2∙ Παϊσίδου σ 51 επ)

Ι Διεξαγωγή της επίδειξης

2 Οι λεπτομέρειες που αφορούν στον τον τόπο επίδειξηςκαθορίζονται στην πρώτη παράγραφο Με βάση τη ρύθμιση δύοείναι οι νοητοί τόποι Κατά κανόνα αυτή θα λαμβάνει χώρα στοντόπο που βρίσκεται το έγγραφο Ως τόπος δεν πρέπει πάντως ναγίνεται αντιληπτός ο συγκεκριμένος χώρος που βρίσκεται τοαντικείμενο αλλά γενικότερα η τοπική περιφέρεια όπως αυτή θαπροσδιορίζεται με βάση τους κανόνες της συναλλακτικής πίστηςκαι των χρηστών ηθών (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 1 ΓεωργιάδηςΑπ όπ αρ 27 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3) Στηνπερίπτωση αυτή μάλιστα μπορεί να διαταχθεί η επιστροφή τουαντικειμένου στην αρχική του τοποθεσία με δαπάνες του κατόχουαν ο τελευταίος προέβη σε μεταφορά του σε χρονικό σημείομεταγενέστερο της υποβολής της αίτησης (Γεωργιάδης Απ όπ αρ27) ενώ δεν αποκλείεται και αξίωση αποζημίωσης σε βάρος τουεφόσον αποδειχθεί δόλος στο πρόσωπο του κατόχου ως προς τημεταφορά του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 5∙Βαθρακοκοίλης όπ)

Κατrsquo εξαίρεση και υπό τον όρο της συνδρομής σπουδαίουλόγου επίδειξη μπορεί να ζητηθεί και σε άλλον τόπο (με ρητήαίτηση η οποία θα προσδιορίζει τον τόπο αυτόν ΒαθρακοκοίληςΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 3α) ο οποίος δεν προσδιορίζεται στηδιάταξη αλλά θα καθορίζεται από τις περιρρέουσες περιστάσειςτης υπόθεσης Το σχετικό αίτημα μπορούν μάλιστα να υποβάλουναμφότερα μέρη Απαιτείται πάντως συγκεκριμενοποίηση του τόπουστο δικόγραφο (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 2) Υπό την αόριστηέννοια του σπουδαίου λόγου δύνανται να ενταχθούν διάφορεςπεριστάσεις όπως σοβαροί λόγοι υγείας των μερών

27

διαπροσωπικές έριδες που καθιστούν δυσχερή ή οχληρή την επαφήτων μερών (Ζέπος σ 681) αλλά και λόγοι που άπτονται τηςιδιοσυστασίας του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 6(εύθραυστον δυσμετακόμιστον πολύτιμον)∙ Νικολόπουλος άρθρ903 αρ 1∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 28 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 3α) Σε περίπτωση που δεν ευδοκιμήσει το σχετικόαίτημα διατάσσεται η επίδειξη στον τόπο που εξαρχής βρισκόταντο αντικείμενο κατά το χρόνο υποβολής της αίτησης (Αποστολίδηςάρθρ 903 αρ 2) 3 Αντίθετα ο τρόπος επίδειξης δεν ρυθμίζεται στο νόμο(πρβλ Στοϊκό σ 34 επ και Παϊσίδου σ 138 επ για τοειδικότερο ζήτημα του τρόπου επίδειξης των επαγγελματικώνβιβλίων) Επικρατεί η άποψη κατά την οποία για την αναζήτησητου κατάλληλου τρόπου επίδειξης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οιαρχές της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών(Βαρυπομπιώτης ΕΕΝ 40 (1973) 92 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 26Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) καθώς επίσης η φύσητου αντικειμένου και η έννοια της επίδειξης (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 3) Σε κάθε περίπτωση πάντως επίδειξη δενισοδυναμεί με χρήση του πράγματος (Μαντζούφας σ 484) ή καιαπόδοσή του (Νικολόπουλος Δίκαιο Αποδείξεως σ 250) Δύναταιέτσι να υλοποιηθεί το δικαίωμα με την οπτική (ολική ή μερική)εξέταση θεώρηση του πράγματος εγγράφου ή και τη λήψηαντιγράφου (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31∙ Παϊσίδου σ 52 καισ 126 επ όπου και έρευνα περί της διακριτικής ευχέρειας τουδικαστή να διατάξει και την προσκόμιση του πρωτότυπου ανάλογαμε τις περιστάσεις της εκάστοτε διαφοράς∙ ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ20 (1972) 1463 [αντίγραφο πρακτικού ΓΣ πολυκατοικίας]∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ νέα αίτηση για λήψη τωνίδιων αντιγράφων που χορηγήθηκαν στο πλαίσιο της πρώτηςαπόφασης απορρίπτεται λόγω έλλειψης εννόμου συμφέροντοςΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) ή φωτογράφησης του εγγράφου(Μαντζούφας σ 485) δεν αποκλείεται όμως να απαιτείται γιατην ολοκληρωμένη εκπλήρωση της αξίωσης επίδειξης και η εξέτασήτου με τη χρήση και άλλων αισθήσεων όπως για παράδειγμα τηςόσφρησης ή ακόμη και της γεύσης υπό την αυτονόητη ωστόσοπροϋπόθεση της μη χειροτέρευσης του ίδιου του πράγματος(Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 11∙ Γεωργιάδης Απ όπ) Το ίδιο ισχύεικαι για τον αποχωρισμό συστατικού του πράγματος χωρίς τονοποίον δεν είναι εφικτή η επίδειξη (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 12)Δεν αποκλείεται τέλος η ενάσκηση του σχετικού δικαιώματος όχιαυτοπροσώπως από τον αιτούντα αλλά από το δικαστήριοπραγματογνώμονα (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 8∙ Καυκάς σ 627 οοποίος αναφέρεται σε laquoεμπειροτέχνηraquo) ή και αντιπρόσωπό του(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) ο οποίος διαθέτειειδικές γνώσεις πχ της γλώσσας σύνταξης του εγγράφου (Ζέπος

28

σ 680 υπ 2) ενώ και ο υπόχρεος μπορεί να εκπληρώσει τηνυποχρέωσή του μέσω αντιπροσώπου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 10)Τέλος σε περίπτωση επίδειξης επαγγελματικούεμπορικούβιβλίου η εξέταση από τον αιτούντα περιορίζεται στοσυγκεκριμένο τμήμα που ζητήθηκε και όχι σε επεξεργασία τουσυνόλου των εγγραφών (Καυκάς σ 628∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 9)

Στην περίπτωση λήψης αντιγράφου ο ενάγων δύναται να ζητήσειεπίδειξη του πρωτότυπου και αναπαραγωγή του ενώπιόν του προςαποφυγή παρείσφρησης πλαστογραφίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ13∙ Παϊσίδου σ 127) Σημειώνεται ακόμη πως επίδειξη δενισοδυναμεί με την απλή πρόσβαση του αιτούντος στο αρχείο τουυπόχρεου Ο τελευταίος έχει καθήκον να παραδώσει το έγγραφοστα χέρια του δικαιούχου και όχι να τον εξαναγκάσει σεαναζήτησή του από έναν ευρύτερο αριθμό εγγράφων (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 10 in fine) 4 Τέλος μνείας χρήζει και η με βάση το άρθρο 232 sect 1 γ΄ΚΠολΔ δυνατότητα (βλ εδώ ΑΠ 17921983 Δ 16 (1985) 652 Δενυποχρεούται ο δικαστής να πράξει τα προβλεπόμενα απορρίπτεισχετικό λόγο αναίρεσης) προσαγωγής του εγγράφου κατά τησυζήτηση (βλ εφαρμογή της ρύθμισης από ΑΠ 6651971 ΝοΒ 20(1972) 219 ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22 (1974) 1076) η οποία όμωςυπόκειται σε εντελώς διαφορετικές προϋποθέσεις από αυτές τουάρθρου 902 ΑΚ και αποτελεί ουσιαστικά προστάδιο της αγωγήςτου άρθρου 902 ΑΚ σε περίπτωση μη συμμόρφωσης του υπόχρεου(αναλυτικά βλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 34∙ Παϊσίδου σ 205επ∙ ΜΠρΑθ 29741987 ΕλλΔνη 1989 939∙ ΜΠρΠειρ 7871995ΕΤρΑξΧρΔ 1999 684 επ)

ΙΙ Κίνδυνος και δαπάνες της επίδειξης

1 Κίνδυνος

5 Η υλοποίηση του δικαιώματος επίδειξης δεν αποκλείεται ναέχει ως συνέπεια την έκθεση του αντικειμένου σε πιθανούςκινδύνους Σε αυτές μπορούν να συγκαταλεχθούν οι ειδικότερεςφυσικές συνθήκες που επικρατούν κατά το χρόνο επίδειξης οτρόπος εξέτασης του αντικειμένου αλλά και η πιθανή μεταφοράτου Ο νόμος εύλογα λοιπόν κατανέμει τον κίνδυνο σε βάρος τουαιτούντος ο οποίος άλλωστε είναι εκείνος που επιδιώκει τηνεπίδειξη προς ικανοποίηση ίδιων εννόμων συμφερόντων(Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 30Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 6∙ Παϊσίδου σ 52)6 Στην έννοια του κινδύνου υπάγεται συνεπώς κάθε τυχαίογεγονός (πχ χειροτέρευση ή καταστροφή του πράγματοςΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 903 αρ 6) που σχετίζεται άμεσα ήέμμεσα με την υλοποίηση του σχετικού δικαιώματος (Μαντζούφαςσ 486 υπ 15) όχι όμως και εκείνα που συναρτώνται με τη

29

φύση του προς επίδειξη αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 13Γεωργιάδης Απ όπ)

Ενδεχόμενη επέλευση του κινδύνου θα συνεπάγεται τηνυποχρέωση αποκατάστασης κάθε θετικής και αποθετικής ζημίας σεβάρος του αιτούντος την επίδειξη και υπέρ όλων των προσώπωνπου μπορούν να στοιχειοθετήσουν την ύπαρξη δικαιώματος στοαντικείμενο (κύριος κάτοχος τρίτος) (Γεωργιάδης Απ όπ)

2 Δαπάνες

7 Ως λογικό επακόλουθο της ανάληψης του κινδύνουπροβλέπεται και η επιβάρυνση του αιτούντος και με τις σχετικέςδαπάνες επίδειξης η μορφή των οποίων δύναται να ποικίλλειπχ δαπάνες αποχωρισμού συστατικού του πράγματος έξοδαμετάβασης στον τόπο που βρίσκεται το πράγμα ή μεταφοράς τουτελευταίου στον τόπο που πρέπει να επιδειχθεί (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 31) καθώς και δαπάνεςέκδοσης αντιγράφων ιδίως σε περίπτωση χορήγησης αποσπασμάτωνεμπορικών βιβλίων που μπορούν να ανέρχονται σε εκατοντάδεςσελίδων (Παϊσίδου σ 129) Το ύψος τους καθορίζεται σεπερίπτωση διαφωνίας των μερών από το δικαστήριο (Καυκάς σ630)

3 Δικαίωμα άρνησης του κατόχου

8 Στην τρίτη παράγραφο θεσπίζεται δικαίωμα του κατόχου νααντιτάξει άρνηση ενόσω ο αιτών δεν διασφαλίζει προκαταβολικάδηλαδή πριν από την επίδειξη (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 4∙Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 3) τον κάτοχο έναντι ενδεχόμενων ζημιώντου αντικειμένου Το ύψος τους θα καθοριστεί από τοδικαστήριο στη βάση των άρθρων 162 επ ΚΠολΔ χωρίς πάντως νααποκλείεται και συμφωνία των μερών (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 9) Δεν πρόκειται για άρνηση υπό τη δικονομική-στενή έννοια του όρου (στη διευκρίνιση αυτή προβαίνει οΝικολόπουλος άρθρ 903 αρ 6) αλλά για έκφανση της ένστασηςπίσχεσης (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 8∙ Παϊσίδου σ52 υπ 81) Ισχύουν δηλαδή όσα προβλέπονται στο άρθρο 325 Τοσχετικό δικαίωμα του κατόχου προβάλλεται παραδεκτά και με τηνανακοπή του άρθρου 933 ΚΠολΔ στο στάδιο της αναγκαστικήςεκτέλεσης με δεδομένη τη μη εφαρμογή του άρθρου 330 ΚΠολΔ στησυγκεκριμένη περίπτωση (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 7 ΓεωργιάδηςΑπ όπ 32 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 10)Υποχρέωση πάντως του αιτούντος να προβεί σε καταβολή τωνσχετικών εξόδων ήδη στο στάδιο υποβολής της αίτησης δενυπάρχει (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 14∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ903 αρ 7) Κατά συνέπεια δεν πάσχει αοριστία το δικόγραφοτης αίτησης όταν δεν μνημονεύεται η προκαταβολή των δαπανών ήη παροχή ασφάλειας (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ όπ αρ 8)

30

Πρέπει ακόμη να αναφερθεί και άλλη μια περίπτωσηεπιτρεπτής άρνησης του κατόχου προς επίδειξη η οποία πηγάζειαπό την αρχή της καλής πίστης παρέχοντας στον κάτοχο τοδικαίωμα άρνησης όταν θίγονται ή κινδυνεύουν δικά του έννομασυμφέροντα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 30)9 Άρνηση επίδειξης προβλέπουν και τα άρθρα 450 sect 2 και 452sect 3 ΚΠολΔ (αναλυτικά ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 450 αρ5) τα οποία εφαρμόζονται αναλογικά και στο πλαίσιο των άρθρων901 επ ΑΚ (Παϊσίδου σ 55 υπ 92 και αναλυτικά σ 163επ) Η σχετικά νομολογία είναι πλούσια (ενδεικτικά βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ) Κρίθηκε ότι δεν συντρέχει σπουδαίος λόγος άρνησηςεπίδειξης χορήγησης αντιγράφου της έκθεσης εκτίμησης τηςεπιτροπής του άρθρου 15 νδ 7971971 (ΠρΛαμ 7321975 ΑρχΝ1975 53) Απορρίφθηκε εξάλλου ισχυρισμός περί καθήκοντοςεχεμύθειας προσωπικού ΟΤΕ (ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491επ) Επίσης δεκτή έγινε Αγωγή επίδειξης εγγράφου μεπεριεχόμενο το ιατρικό ιστορικό της αποβιώσασας συζύγου τουενάγοντος με παράλληλη απόρριψη του επικαλούμενουεπαγγελματικού απορρήτου που προβλήθηκε από το εναγόμενονοσοκομείο (ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141)∙ αγωγή επίδειξηςκαι λήψης αντιγράφων ληξιαρχικών καταστάσεων γεννήσεων παράτο επικαλούμενο απόρρητο από την πλευρά του εναγόμενου ΟΤΑ(ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999 225 επ)∙ αίτηση επίδειξηςάδειας καντίνας και της σχετικής γνωμάτευσης της αρμόδιαςνομαρχιακής υπηρεσίας (με παράλληλη απόρριψη του ισχυρισμούτου καθrsquo ου περί προστασίας απορρήτου ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ1998 816) καθώς και αίτημα επίδειξης κίνησης ή σύμβασηςτραπεζικού λογαριασμού παρά το επικαλούμενο τραπεζικόαπόρρητο (ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΘεσ 246791997Αρμ 1997 1278 επ∙ βλ και ΕφΑθ 14831976 ΝοΒ 24 (1976)444) Αντίθετα απορρίφθηκαν αιτήσεις επίδειξης πορίσματοςτραπεζικού ελέγχου λόγω επαγγελματικού φορολογικού υπηρεσιακού απορρήτου (ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708 μεπαρατηρήσεις Νικολαΐδη∙ ΠΠρΑθ 101311991 ΝοΒ 41 (1993) 532 επΑπορριπτέα κρίθηκε εξάλλου αίτηση επίδειξης εσωτερικήςαλληλογραφίας δημόσιας υπηρεσίας (ΠρΑθ 10461968 ΝοΒ 16(1968) 652 επ) Αναλυτικά βλ Παϊσιδου σ 176 επ Πρβλσχετικά και τον προβληματισμό του Γιακουμή Δ 27 (1996) 525)

ΙΙΙ Ευθύνη του υπόχρεου προς επίδειξη

10 Καταληκτικά πρέπει να σημειωθεί πως η ενδεχόμενηαδικαιολόγητη άρνηση συμμόρφωσης του κατόχου με όσα επιτάσσειη σχετική δικαστική απόφαση οδηγεί στην εφαρμογή του άρθρου366 ΚΠολΔ μέσω του παραπεμπτικού κανόνα του άρθρου 452 sect 2ΚΠολΔ (Μπέης άρθρ 452 αρ 3 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως

31

σ 310∙ βλ ενδεικτικά ΑΠ 7811974 ΝοΒ 23 (1975) 328 επ ΑΠ12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 και ειδικά ως προς τοειδικότερο ζήτημα της κατανομής του βάρους απόδειξης ΑΠ7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ [567] ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22(1974) 1076 [δε συνεπάγεται ανεπίτρεπτη μεταβολή του βάρουςαπόδειξης η εφαρμογή του άρθρου 366 μέσω 452 sect 2] Πρβλ τέλοςΑΠ 12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 [δυνατή κατrsquo ανέλεγκτη κρίσηη συναγωγή σιωπηρής ομολογίας κατrsquo εφαρμογήν 366]) ενώ δεναποκλείεται και η καταδίκη του σε αποκατάσταση κάθε περαιτέρωζημίας που συναρτάται με την άρνηση επίδειξης με βάση τιςδιατάξεις περί μη εκπλήρωσης της παροχής (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ2∙ Γεωργιάδης Απ όπ 33) Αν πάντως επέλθει πλήρης ικανοποίησητου ενάγοντος ο τελευταίος δεν μπορεί να επανέλθει με νέααγωγή βασιζόμενη στην αρχική του αξίωση από το πράγμα(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 11 και 902 αρ 11)

32

• 2 Παράλληλα προς τα άρθρα 902-903 εφαρμόζονται εξάλλου και οι διατάξεις των άρθρων 654 (ΕφΑθ 31521972 ΝοΒ 20 (1972) 939 επ με σημείωση Παπαδημητρίου) και 755 στο πλαίσιο της σύμβασης εργασίας και της εταιρίας αντίστοιχα ενώ μνεία πρέπει να γίνει και στα άρθρα 14-16 ΕΝ τα οποία εφαρμόζονται ως προς το ειδικότερο θέμα της επίδειξης εμπορικών βιβλίων (αναλυτικά βλ Στοϊκό σ 30 επ) Αξιομνημόνευτα είναι επίσης τα άρθρα 303-304 και 1201 και 1340 ΑΚ ως παραπλήσιες μορφές της επίδειξης οι οποίες εφαρμόζονται παράλληλα και απόλυτα ανεξάρτητα από τις εδώ εξεταζόμενες ρυθμίσεις
• 3 Από την άλλη πλευρά όλες οι προαναφερόμενες διατάξεις συμπληρώνονται από τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ με τα οποία καθορίζονται οι ειδικότερες δικονομικές κατά κύριο λόγο προϋποθέσεις επίδειξης και εκτέλεσης της απόφασης για την επίδειξη εγγράφων (για το προγενέστερο καθεστώς των άρθρων 429-434 ΠολΔ βλ Παϊσίδου σ 16 επ) Οι μόλις προαναφερόμενες διατάξεις δεν οδήγησαν ούτε σε κατάργηση ούτε σε συρρίκνωση του πεδίου εφαρμογής των ρυθμίσεων του ουσιαστικού δικαίου (η θέση αυτή είναι αδιαμφισβήτητη σε θεωρία και νομολογία βλ Ράμμο ΕρμΑΚ 902 αρ 2∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 2 και 3∙ ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 450 αρ 1 Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1∙ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 608 επ Για τη γενικότερη συζήτηση που προκλήθηκε από τη συνύπαρξη των ουσιαστικών και δικονομικών διατάξεων περί επίδειξης εγγράφων βλ αναλυτικά Παϊσίδου σ 37 επ) Η βασική διάκριση που επικρατεί στην επιστήμη είναι η ακόλουθη Οι διατάξεις του ΑΚ (δηλαδή τόσο η γενική ρύθμιση των άρθρων 902 επ ΑΚ όσο και οι προαναφερόμενες διατάξεις των άρθρων 654 και 755 ΑΚ στις οποίες πρέπει να προστεθούν και αυτές των άρθρων 1200 1201 1339 και 1340 ΑΚ βλ σχετικά Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 υπ 10) εφαρμόζονται ανεξάρτητα από την ύπαρξη εκκρεμούς δίκης ενώ αντίθετα τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ συνδέονται άμεσα με την τελευταία (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) 450 αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 επ Νίκας σ 533 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 246 επ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Κουτσουράδης σ 265 Παϊσίδου σ 35 επ 39∙ ΑΠ 12641983 Δ 15 (1984) 400 με ενημερωτικό σημείωμα Σταματόπουλου∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 ΜΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257∙ Πρβλ όμως Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 609 ο οποίος εισηγείται την ερμηνευτική διαστολή των διατάξεων του ΚΠολΔ ακόμη και όταν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη∙ την κατασκευή αυτή αποκρούει η Παϊσίδου σ 42 και σ 53 επ ειδικά σε σχέση με τη θεμελίωση της αξίωσης και του εννόμου συμφέροντος ενώ παράλληλα απορρίπτει και τη μεταφύτευση των προϋποθέσεων του ΑΚ περί εννόμου συμφέροντος στην αίτηση των άρθρων 450 επ ΚΠολΔ Βλ επίσης την ανάλυση από τους Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 679 επ) Ωστόσο τα προαναφερόμενα πλέγματα διατάξεων εφαρμόζονται αρκετές φορές αναλογικά τόσο στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης όσο και εκτός αυτής (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2 και 17∙ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1) εκεί δηλαδή που υπάρχει ρυθμιστικό κενό
• A Έννοια - Σκοπός
• A Έννοια
• 1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω της οποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στη θεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότητα ποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενων ελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)
• • 4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφων ρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οι προϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικού αιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσι και υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679 Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ 10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979) 563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωση Παπαδημητρίου∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσεις Αντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994 668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτηση γίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δεν εφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]
  • 10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύει περιοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμου συμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δεν πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιας και μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος του αιτούντος
  • 13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά και διαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχει ενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς το συμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τις περισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά τον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναι αναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περί συμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφο πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ 44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτή συστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής και κατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίες συμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τον κάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούν έτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργου δωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχα έγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίων ιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσεις αναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ή βιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται από μέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ 38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτής διορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν το αίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και το σωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπ Επιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή και όταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεση αδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδου σ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωση αυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικά βιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)
  • 25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στην πρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιο ικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγος είναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του Πολυμελούς Πρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία αν συνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη την κύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται τα θεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικά απόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω των εγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη και μετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) την επιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού των ασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ 534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχων αποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ 36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Μπέη∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατά της επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψη ασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτηση της κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ 270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής που σκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησης φέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέη υποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (Μπέης Δ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όρια της προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτή υιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27 (1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27 (1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης της δικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν 1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρ επίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριο λόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίου ζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά το ουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει την απόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ ο ίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωση άσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερών από την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρων προϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιο της επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264 επ)

διαπροσωπικές έριδες που καθιστούν δυσχερή ή οχληρή την επαφήτων μερών (Ζέπος σ 681) αλλά και λόγοι που άπτονται τηςιδιοσυστασίας του αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 6(εύθραυστον δυσμετακόμιστον πολύτιμον)∙ Νικολόπουλος άρθρ903 αρ 1∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 28 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 3α) Σε περίπτωση που δεν ευδοκιμήσει το σχετικόαίτημα διατάσσεται η επίδειξη στον τόπο που εξαρχής βρισκόταντο αντικείμενο κατά το χρόνο υποβολής της αίτησης (Αποστολίδηςάρθρ 903 αρ 2) 3 Αντίθετα ο τρόπος επίδειξης δεν ρυθμίζεται στο νόμο(πρβλ Στοϊκό σ 34 επ και Παϊσίδου σ 138 επ για τοειδικότερο ζήτημα του τρόπου επίδειξης των επαγγελματικώνβιβλίων) Επικρατεί η άποψη κατά την οποία για την αναζήτησητου κατάλληλου τρόπου επίδειξης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οιαρχές της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών(Βαρυπομπιώτης ΕΕΝ 40 (1973) 92 Γεωργιάδης Απ όπ αρ 26Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) καθώς επίσης η φύσητου αντικειμένου και η έννοια της επίδειξης (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 3) Σε κάθε περίπτωση πάντως επίδειξη δενισοδυναμεί με χρήση του πράγματος (Μαντζούφας σ 484) ή καιαπόδοσή του (Νικολόπουλος Δίκαιο Αποδείξεως σ 250) Δύναταιέτσι να υλοποιηθεί το δικαίωμα με την οπτική (ολική ή μερική)εξέταση θεώρηση του πράγματος εγγράφου ή και τη λήψηαντιγράφου (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 31∙ Παϊσίδου σ 52 καισ 126 επ όπου και έρευνα περί της διακριτικής ευχέρειας τουδικαστή να διατάξει και την προσκόμιση του πρωτότυπου ανάλογαμε τις περιστάσεις της εκάστοτε διαφοράς∙ ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ20 (1972) 1463 [αντίγραφο πρακτικού ΓΣ πολυκατοικίας]∙ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094∙ νέα αίτηση για λήψη τωνίδιων αντιγράφων που χορηγήθηκαν στο πλαίσιο της πρώτηςαπόφασης απορρίπτεται λόγω έλλειψης εννόμου συμφέροντοςΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) ή φωτογράφησης του εγγράφου(Μαντζούφας σ 485) δεν αποκλείεται όμως να απαιτείται γιατην ολοκληρωμένη εκπλήρωση της αξίωσης επίδειξης και η εξέτασήτου με τη χρήση και άλλων αισθήσεων όπως για παράδειγμα τηςόσφρησης ή ακόμη και της γεύσης υπό την αυτονόητη ωστόσοπροϋπόθεση της μη χειροτέρευσης του ίδιου του πράγματος(Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 11∙ Γεωργιάδης Απ όπ) Το ίδιο ισχύεικαι για τον αποχωρισμό συστατικού του πράγματος χωρίς τονοποίον δεν είναι εφικτή η επίδειξη (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 12)Δεν αποκλείεται τέλος η ενάσκηση του σχετικού δικαιώματος όχιαυτοπροσώπως από τον αιτούντα αλλά από το δικαστήριοπραγματογνώμονα (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 8∙ Καυκάς σ 627 οοποίος αναφέρεται σε laquoεμπειροτέχνηraquo) ή και αντιπρόσωπό του(Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 5) ο οποίος διαθέτειειδικές γνώσεις πχ της γλώσσας σύνταξης του εγγράφου (Ζέπος

28

σ 680 υπ 2) ενώ και ο υπόχρεος μπορεί να εκπληρώσει τηνυποχρέωσή του μέσω αντιπροσώπου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 10)Τέλος σε περίπτωση επίδειξης επαγγελματικούεμπορικούβιβλίου η εξέταση από τον αιτούντα περιορίζεται στοσυγκεκριμένο τμήμα που ζητήθηκε και όχι σε επεξεργασία τουσυνόλου των εγγραφών (Καυκάς σ 628∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 9)

Στην περίπτωση λήψης αντιγράφου ο ενάγων δύναται να ζητήσειεπίδειξη του πρωτότυπου και αναπαραγωγή του ενώπιόν του προςαποφυγή παρείσφρησης πλαστογραφίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ13∙ Παϊσίδου σ 127) Σημειώνεται ακόμη πως επίδειξη δενισοδυναμεί με την απλή πρόσβαση του αιτούντος στο αρχείο τουυπόχρεου Ο τελευταίος έχει καθήκον να παραδώσει το έγγραφοστα χέρια του δικαιούχου και όχι να τον εξαναγκάσει σεαναζήτησή του από έναν ευρύτερο αριθμό εγγράφων (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 10 in fine) 4 Τέλος μνείας χρήζει και η με βάση το άρθρο 232 sect 1 γ΄ΚΠολΔ δυνατότητα (βλ εδώ ΑΠ 17921983 Δ 16 (1985) 652 Δενυποχρεούται ο δικαστής να πράξει τα προβλεπόμενα απορρίπτεισχετικό λόγο αναίρεσης) προσαγωγής του εγγράφου κατά τησυζήτηση (βλ εφαρμογή της ρύθμισης από ΑΠ 6651971 ΝοΒ 20(1972) 219 ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22 (1974) 1076) η οποία όμωςυπόκειται σε εντελώς διαφορετικές προϋποθέσεις από αυτές τουάρθρου 902 ΑΚ και αποτελεί ουσιαστικά προστάδιο της αγωγήςτου άρθρου 902 ΑΚ σε περίπτωση μη συμμόρφωσης του υπόχρεου(αναλυτικά βλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 34∙ Παϊσίδου σ 205επ∙ ΜΠρΑθ 29741987 ΕλλΔνη 1989 939∙ ΜΠρΠειρ 7871995ΕΤρΑξΧρΔ 1999 684 επ)

ΙΙ Κίνδυνος και δαπάνες της επίδειξης

1 Κίνδυνος

5 Η υλοποίηση του δικαιώματος επίδειξης δεν αποκλείεται ναέχει ως συνέπεια την έκθεση του αντικειμένου σε πιθανούςκινδύνους Σε αυτές μπορούν να συγκαταλεχθούν οι ειδικότερεςφυσικές συνθήκες που επικρατούν κατά το χρόνο επίδειξης οτρόπος εξέτασης του αντικειμένου αλλά και η πιθανή μεταφοράτου Ο νόμος εύλογα λοιπόν κατανέμει τον κίνδυνο σε βάρος τουαιτούντος ο οποίος άλλωστε είναι εκείνος που επιδιώκει τηνεπίδειξη προς ικανοποίηση ίδιων εννόμων συμφερόντων(Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 30Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 6∙ Παϊσίδου σ 52)6 Στην έννοια του κινδύνου υπάγεται συνεπώς κάθε τυχαίογεγονός (πχ χειροτέρευση ή καταστροφή του πράγματοςΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 903 αρ 6) που σχετίζεται άμεσα ήέμμεσα με την υλοποίηση του σχετικού δικαιώματος (Μαντζούφαςσ 486 υπ 15) όχι όμως και εκείνα που συναρτώνται με τη

29

φύση του προς επίδειξη αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 13Γεωργιάδης Απ όπ)

Ενδεχόμενη επέλευση του κινδύνου θα συνεπάγεται τηνυποχρέωση αποκατάστασης κάθε θετικής και αποθετικής ζημίας σεβάρος του αιτούντος την επίδειξη και υπέρ όλων των προσώπωνπου μπορούν να στοιχειοθετήσουν την ύπαρξη δικαιώματος στοαντικείμενο (κύριος κάτοχος τρίτος) (Γεωργιάδης Απ όπ)

2 Δαπάνες

7 Ως λογικό επακόλουθο της ανάληψης του κινδύνουπροβλέπεται και η επιβάρυνση του αιτούντος και με τις σχετικέςδαπάνες επίδειξης η μορφή των οποίων δύναται να ποικίλλειπχ δαπάνες αποχωρισμού συστατικού του πράγματος έξοδαμετάβασης στον τόπο που βρίσκεται το πράγμα ή μεταφοράς τουτελευταίου στον τόπο που πρέπει να επιδειχθεί (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 31) καθώς και δαπάνεςέκδοσης αντιγράφων ιδίως σε περίπτωση χορήγησης αποσπασμάτωνεμπορικών βιβλίων που μπορούν να ανέρχονται σε εκατοντάδεςσελίδων (Παϊσίδου σ 129) Το ύψος τους καθορίζεται σεπερίπτωση διαφωνίας των μερών από το δικαστήριο (Καυκάς σ630)

3 Δικαίωμα άρνησης του κατόχου

8 Στην τρίτη παράγραφο θεσπίζεται δικαίωμα του κατόχου νααντιτάξει άρνηση ενόσω ο αιτών δεν διασφαλίζει προκαταβολικάδηλαδή πριν από την επίδειξη (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 4∙Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 3) τον κάτοχο έναντι ενδεχόμενων ζημιώντου αντικειμένου Το ύψος τους θα καθοριστεί από τοδικαστήριο στη βάση των άρθρων 162 επ ΚΠολΔ χωρίς πάντως νααποκλείεται και συμφωνία των μερών (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 9) Δεν πρόκειται για άρνηση υπό τη δικονομική-στενή έννοια του όρου (στη διευκρίνιση αυτή προβαίνει οΝικολόπουλος άρθρ 903 αρ 6) αλλά για έκφανση της ένστασηςπίσχεσης (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 8∙ Παϊσίδου σ52 υπ 81) Ισχύουν δηλαδή όσα προβλέπονται στο άρθρο 325 Τοσχετικό δικαίωμα του κατόχου προβάλλεται παραδεκτά και με τηνανακοπή του άρθρου 933 ΚΠολΔ στο στάδιο της αναγκαστικήςεκτέλεσης με δεδομένη τη μη εφαρμογή του άρθρου 330 ΚΠολΔ στησυγκεκριμένη περίπτωση (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 7 ΓεωργιάδηςΑπ όπ 32 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 10)Υποχρέωση πάντως του αιτούντος να προβεί σε καταβολή τωνσχετικών εξόδων ήδη στο στάδιο υποβολής της αίτησης δενυπάρχει (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 14∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ903 αρ 7) Κατά συνέπεια δεν πάσχει αοριστία το δικόγραφοτης αίτησης όταν δεν μνημονεύεται η προκαταβολή των δαπανών ήη παροχή ασφάλειας (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ όπ αρ 8)

30

Πρέπει ακόμη να αναφερθεί και άλλη μια περίπτωσηεπιτρεπτής άρνησης του κατόχου προς επίδειξη η οποία πηγάζειαπό την αρχή της καλής πίστης παρέχοντας στον κάτοχο τοδικαίωμα άρνησης όταν θίγονται ή κινδυνεύουν δικά του έννομασυμφέροντα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 30)9 Άρνηση επίδειξης προβλέπουν και τα άρθρα 450 sect 2 και 452sect 3 ΚΠολΔ (αναλυτικά ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 450 αρ5) τα οποία εφαρμόζονται αναλογικά και στο πλαίσιο των άρθρων901 επ ΑΚ (Παϊσίδου σ 55 υπ 92 και αναλυτικά σ 163επ) Η σχετικά νομολογία είναι πλούσια (ενδεικτικά βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ) Κρίθηκε ότι δεν συντρέχει σπουδαίος λόγος άρνησηςεπίδειξης χορήγησης αντιγράφου της έκθεσης εκτίμησης τηςεπιτροπής του άρθρου 15 νδ 7971971 (ΠρΛαμ 7321975 ΑρχΝ1975 53) Απορρίφθηκε εξάλλου ισχυρισμός περί καθήκοντοςεχεμύθειας προσωπικού ΟΤΕ (ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491επ) Επίσης δεκτή έγινε Αγωγή επίδειξης εγγράφου μεπεριεχόμενο το ιατρικό ιστορικό της αποβιώσασας συζύγου τουενάγοντος με παράλληλη απόρριψη του επικαλούμενουεπαγγελματικού απορρήτου που προβλήθηκε από το εναγόμενονοσοκομείο (ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141)∙ αγωγή επίδειξηςκαι λήψης αντιγράφων ληξιαρχικών καταστάσεων γεννήσεων παράτο επικαλούμενο απόρρητο από την πλευρά του εναγόμενου ΟΤΑ(ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999 225 επ)∙ αίτηση επίδειξηςάδειας καντίνας και της σχετικής γνωμάτευσης της αρμόδιαςνομαρχιακής υπηρεσίας (με παράλληλη απόρριψη του ισχυρισμούτου καθrsquo ου περί προστασίας απορρήτου ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ1998 816) καθώς και αίτημα επίδειξης κίνησης ή σύμβασηςτραπεζικού λογαριασμού παρά το επικαλούμενο τραπεζικόαπόρρητο (ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΘεσ 246791997Αρμ 1997 1278 επ∙ βλ και ΕφΑθ 14831976 ΝοΒ 24 (1976)444) Αντίθετα απορρίφθηκαν αιτήσεις επίδειξης πορίσματοςτραπεζικού ελέγχου λόγω επαγγελματικού φορολογικού υπηρεσιακού απορρήτου (ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708 μεπαρατηρήσεις Νικολαΐδη∙ ΠΠρΑθ 101311991 ΝοΒ 41 (1993) 532 επΑπορριπτέα κρίθηκε εξάλλου αίτηση επίδειξης εσωτερικήςαλληλογραφίας δημόσιας υπηρεσίας (ΠρΑθ 10461968 ΝοΒ 16(1968) 652 επ) Αναλυτικά βλ Παϊσιδου σ 176 επ Πρβλσχετικά και τον προβληματισμό του Γιακουμή Δ 27 (1996) 525)

ΙΙΙ Ευθύνη του υπόχρεου προς επίδειξη

10 Καταληκτικά πρέπει να σημειωθεί πως η ενδεχόμενηαδικαιολόγητη άρνηση συμμόρφωσης του κατόχου με όσα επιτάσσειη σχετική δικαστική απόφαση οδηγεί στην εφαρμογή του άρθρου366 ΚΠολΔ μέσω του παραπεμπτικού κανόνα του άρθρου 452 sect 2ΚΠολΔ (Μπέης άρθρ 452 αρ 3 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως

31

σ 310∙ βλ ενδεικτικά ΑΠ 7811974 ΝοΒ 23 (1975) 328 επ ΑΠ12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 και ειδικά ως προς τοειδικότερο ζήτημα της κατανομής του βάρους απόδειξης ΑΠ7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ [567] ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22(1974) 1076 [δε συνεπάγεται ανεπίτρεπτη μεταβολή του βάρουςαπόδειξης η εφαρμογή του άρθρου 366 μέσω 452 sect 2] Πρβλ τέλοςΑΠ 12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 [δυνατή κατrsquo ανέλεγκτη κρίσηη συναγωγή σιωπηρής ομολογίας κατrsquo εφαρμογήν 366]) ενώ δεναποκλείεται και η καταδίκη του σε αποκατάσταση κάθε περαιτέρωζημίας που συναρτάται με την άρνηση επίδειξης με βάση τιςδιατάξεις περί μη εκπλήρωσης της παροχής (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ2∙ Γεωργιάδης Απ όπ 33) Αν πάντως επέλθει πλήρης ικανοποίησητου ενάγοντος ο τελευταίος δεν μπορεί να επανέλθει με νέααγωγή βασιζόμενη στην αρχική του αξίωση από το πράγμα(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 11 και 902 αρ 11)

32

• 2 Παράλληλα προς τα άρθρα 902-903 εφαρμόζονται εξάλλου και οι διατάξεις των άρθρων 654 (ΕφΑθ 31521972 ΝοΒ 20 (1972) 939 επ με σημείωση Παπαδημητρίου) και 755 στο πλαίσιο της σύμβασης εργασίας και της εταιρίας αντίστοιχα ενώ μνεία πρέπει να γίνει και στα άρθρα 14-16 ΕΝ τα οποία εφαρμόζονται ως προς το ειδικότερο θέμα της επίδειξης εμπορικών βιβλίων (αναλυτικά βλ Στοϊκό σ 30 επ) Αξιομνημόνευτα είναι επίσης τα άρθρα 303-304 και 1201 και 1340 ΑΚ ως παραπλήσιες μορφές της επίδειξης οι οποίες εφαρμόζονται παράλληλα και απόλυτα ανεξάρτητα από τις εδώ εξεταζόμενες ρυθμίσεις
• 3 Από την άλλη πλευρά όλες οι προαναφερόμενες διατάξεις συμπληρώνονται από τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ με τα οποία καθορίζονται οι ειδικότερες δικονομικές κατά κύριο λόγο προϋποθέσεις επίδειξης και εκτέλεσης της απόφασης για την επίδειξη εγγράφων (για το προγενέστερο καθεστώς των άρθρων 429-434 ΠολΔ βλ Παϊσίδου σ 16 επ) Οι μόλις προαναφερόμενες διατάξεις δεν οδήγησαν ούτε σε κατάργηση ούτε σε συρρίκνωση του πεδίου εφαρμογής των ρυθμίσεων του ουσιαστικού δικαίου (η θέση αυτή είναι αδιαμφισβήτητη σε θεωρία και νομολογία βλ Ράμμο ΕρμΑΚ 902 αρ 2∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 2 και 3∙ ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 450 αρ 1 Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1∙ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 608 επ Για τη γενικότερη συζήτηση που προκλήθηκε από τη συνύπαρξη των ουσιαστικών και δικονομικών διατάξεων περί επίδειξης εγγράφων βλ αναλυτικά Παϊσίδου σ 37 επ) Η βασική διάκριση που επικρατεί στην επιστήμη είναι η ακόλουθη Οι διατάξεις του ΑΚ (δηλαδή τόσο η γενική ρύθμιση των άρθρων 902 επ ΑΚ όσο και οι προαναφερόμενες διατάξεις των άρθρων 654 και 755 ΑΚ στις οποίες πρέπει να προστεθούν και αυτές των άρθρων 1200 1201 1339 και 1340 ΑΚ βλ σχετικά Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 υπ 10) εφαρμόζονται ανεξάρτητα από την ύπαρξη εκκρεμούς δίκης ενώ αντίθετα τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ συνδέονται άμεσα με την τελευταία (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) 450 αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 επ Νίκας σ 533 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 246 επ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Κουτσουράδης σ 265 Παϊσίδου σ 35 επ 39∙ ΑΠ 12641983 Δ 15 (1984) 400 με ενημερωτικό σημείωμα Σταματόπουλου∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 ΜΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257∙ Πρβλ όμως Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 609 ο οποίος εισηγείται την ερμηνευτική διαστολή των διατάξεων του ΚΠολΔ ακόμη και όταν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη∙ την κατασκευή αυτή αποκρούει η Παϊσίδου σ 42 και σ 53 επ ειδικά σε σχέση με τη θεμελίωση της αξίωσης και του εννόμου συμφέροντος ενώ παράλληλα απορρίπτει και τη μεταφύτευση των προϋποθέσεων του ΑΚ περί εννόμου συμφέροντος στην αίτηση των άρθρων 450 επ ΚΠολΔ Βλ επίσης την ανάλυση από τους Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 679 επ) Ωστόσο τα προαναφερόμενα πλέγματα διατάξεων εφαρμόζονται αρκετές φορές αναλογικά τόσο στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης όσο και εκτός αυτής (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2 και 17∙ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1) εκεί δηλαδή που υπάρχει ρυθμιστικό κενό
• A Έννοια - Σκοπός
• A Έννοια
• 1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω της οποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στη θεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότητα ποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενων ελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)
• • 4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφων ρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οι προϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικού αιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσι και υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679 Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ 10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979) 563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωση Παπαδημητρίου∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσεις Αντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994 668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτηση γίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δεν εφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]
  • 10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύει περιοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμου συμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δεν πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιας και μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος του αιτούντος
  • 13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά και διαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχει ενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς το συμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τις περισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά τον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναι αναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περί συμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφο πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ 44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτή συστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής και κατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίες συμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τον κάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούν έτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργου δωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχα έγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίων ιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσεις αναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ή βιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται από μέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ 38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτής διορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν το αίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και το σωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπ Επιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή και όταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεση αδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδου σ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωση αυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικά βιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)
  • 25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στην πρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιο ικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγος είναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του Πολυμελούς Πρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία αν συνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη την κύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται τα θεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικά απόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω των εγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη και μετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) την επιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού των ασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ 534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχων αποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ 36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Μπέη∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατά της επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψη ασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτηση της κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ 270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής που σκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησης φέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέη υποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (Μπέης Δ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όρια της προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτή υιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27 (1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27 (1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης της δικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν 1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρ επίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριο λόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίου ζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά το ουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει την απόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ ο ίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωση άσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερών από την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρων προϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιο της επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264 επ)

σ 680 υπ 2) ενώ και ο υπόχρεος μπορεί να εκπληρώσει τηνυποχρέωσή του μέσω αντιπροσώπου (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 10)Τέλος σε περίπτωση επίδειξης επαγγελματικούεμπορικούβιβλίου η εξέταση από τον αιτούντα περιορίζεται στοσυγκεκριμένο τμήμα που ζητήθηκε και όχι σε επεξεργασία τουσυνόλου των εγγραφών (Καυκάς σ 628∙ Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 9)

Στην περίπτωση λήψης αντιγράφου ο ενάγων δύναται να ζητήσειεπίδειξη του πρωτότυπου και αναπαραγωγή του ενώπιόν του προςαποφυγή παρείσφρησης πλαστογραφίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ13∙ Παϊσίδου σ 127) Σημειώνεται ακόμη πως επίδειξη δενισοδυναμεί με την απλή πρόσβαση του αιτούντος στο αρχείο τουυπόχρεου Ο τελευταίος έχει καθήκον να παραδώσει το έγγραφοστα χέρια του δικαιούχου και όχι να τον εξαναγκάσει σεαναζήτησή του από έναν ευρύτερο αριθμό εγγράφων (Αποστολίδηςάρθρ 902 αρ 10 in fine) 4 Τέλος μνείας χρήζει και η με βάση το άρθρο 232 sect 1 γ΄ΚΠολΔ δυνατότητα (βλ εδώ ΑΠ 17921983 Δ 16 (1985) 652 Δενυποχρεούται ο δικαστής να πράξει τα προβλεπόμενα απορρίπτεισχετικό λόγο αναίρεσης) προσαγωγής του εγγράφου κατά τησυζήτηση (βλ εφαρμογή της ρύθμισης από ΑΠ 6651971 ΝοΒ 20(1972) 219 ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22 (1974) 1076) η οποία όμωςυπόκειται σε εντελώς διαφορετικές προϋποθέσεις από αυτές τουάρθρου 902 ΑΚ και αποτελεί ουσιαστικά προστάδιο της αγωγήςτου άρθρου 902 ΑΚ σε περίπτωση μη συμμόρφωσης του υπόχρεου(αναλυτικά βλ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 34∙ Παϊσίδου σ 205επ∙ ΜΠρΑθ 29741987 ΕλλΔνη 1989 939∙ ΜΠρΠειρ 7871995ΕΤρΑξΧρΔ 1999 684 επ)

ΙΙ Κίνδυνος και δαπάνες της επίδειξης

1 Κίνδυνος

5 Η υλοποίηση του δικαιώματος επίδειξης δεν αποκλείεται ναέχει ως συνέπεια την έκθεση του αντικειμένου σε πιθανούςκινδύνους Σε αυτές μπορούν να συγκαταλεχθούν οι ειδικότερεςφυσικές συνθήκες που επικρατούν κατά το χρόνο επίδειξης οτρόπος εξέτασης του αντικειμένου αλλά και η πιθανή μεταφοράτου Ο νόμος εύλογα λοιπόν κατανέμει τον κίνδυνο σε βάρος τουαιτούντος ο οποίος άλλωστε είναι εκείνος που επιδιώκει τηνεπίδειξη προς ικανοποίηση ίδιων εννόμων συμφερόντων(Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 30Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 6∙ Παϊσίδου σ 52)6 Στην έννοια του κινδύνου υπάγεται συνεπώς κάθε τυχαίογεγονός (πχ χειροτέρευση ή καταστροφή του πράγματοςΣπυριδάκηςΠεράκης άρθρ 903 αρ 6) που σχετίζεται άμεσα ήέμμεσα με την υλοποίηση του σχετικού δικαιώματος (Μαντζούφαςσ 486 υπ 15) όχι όμως και εκείνα που συναρτώνται με τη

29

φύση του προς επίδειξη αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 13Γεωργιάδης Απ όπ)

Ενδεχόμενη επέλευση του κινδύνου θα συνεπάγεται τηνυποχρέωση αποκατάστασης κάθε θετικής και αποθετικής ζημίας σεβάρος του αιτούντος την επίδειξη και υπέρ όλων των προσώπωνπου μπορούν να στοιχειοθετήσουν την ύπαρξη δικαιώματος στοαντικείμενο (κύριος κάτοχος τρίτος) (Γεωργιάδης Απ όπ)

2 Δαπάνες

7 Ως λογικό επακόλουθο της ανάληψης του κινδύνουπροβλέπεται και η επιβάρυνση του αιτούντος και με τις σχετικέςδαπάνες επίδειξης η μορφή των οποίων δύναται να ποικίλλειπχ δαπάνες αποχωρισμού συστατικού του πράγματος έξοδαμετάβασης στον τόπο που βρίσκεται το πράγμα ή μεταφοράς τουτελευταίου στον τόπο που πρέπει να επιδειχθεί (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 31) καθώς και δαπάνεςέκδοσης αντιγράφων ιδίως σε περίπτωση χορήγησης αποσπασμάτωνεμπορικών βιβλίων που μπορούν να ανέρχονται σε εκατοντάδεςσελίδων (Παϊσίδου σ 129) Το ύψος τους καθορίζεται σεπερίπτωση διαφωνίας των μερών από το δικαστήριο (Καυκάς σ630)

3 Δικαίωμα άρνησης του κατόχου

8 Στην τρίτη παράγραφο θεσπίζεται δικαίωμα του κατόχου νααντιτάξει άρνηση ενόσω ο αιτών δεν διασφαλίζει προκαταβολικάδηλαδή πριν από την επίδειξη (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 4∙Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 3) τον κάτοχο έναντι ενδεχόμενων ζημιώντου αντικειμένου Το ύψος τους θα καθοριστεί από τοδικαστήριο στη βάση των άρθρων 162 επ ΚΠολΔ χωρίς πάντως νααποκλείεται και συμφωνία των μερών (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 9) Δεν πρόκειται για άρνηση υπό τη δικονομική-στενή έννοια του όρου (στη διευκρίνιση αυτή προβαίνει οΝικολόπουλος άρθρ 903 αρ 6) αλλά για έκφανση της ένστασηςπίσχεσης (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 8∙ Παϊσίδου σ52 υπ 81) Ισχύουν δηλαδή όσα προβλέπονται στο άρθρο 325 Τοσχετικό δικαίωμα του κατόχου προβάλλεται παραδεκτά και με τηνανακοπή του άρθρου 933 ΚΠολΔ στο στάδιο της αναγκαστικήςεκτέλεσης με δεδομένη τη μη εφαρμογή του άρθρου 330 ΚΠολΔ στησυγκεκριμένη περίπτωση (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 7 ΓεωργιάδηςΑπ όπ 32 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 10)Υποχρέωση πάντως του αιτούντος να προβεί σε καταβολή τωνσχετικών εξόδων ήδη στο στάδιο υποβολής της αίτησης δενυπάρχει (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 14∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ903 αρ 7) Κατά συνέπεια δεν πάσχει αοριστία το δικόγραφοτης αίτησης όταν δεν μνημονεύεται η προκαταβολή των δαπανών ήη παροχή ασφάλειας (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ όπ αρ 8)

30

Πρέπει ακόμη να αναφερθεί και άλλη μια περίπτωσηεπιτρεπτής άρνησης του κατόχου προς επίδειξη η οποία πηγάζειαπό την αρχή της καλής πίστης παρέχοντας στον κάτοχο τοδικαίωμα άρνησης όταν θίγονται ή κινδυνεύουν δικά του έννομασυμφέροντα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 30)9 Άρνηση επίδειξης προβλέπουν και τα άρθρα 450 sect 2 και 452sect 3 ΚΠολΔ (αναλυτικά ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 450 αρ5) τα οποία εφαρμόζονται αναλογικά και στο πλαίσιο των άρθρων901 επ ΑΚ (Παϊσίδου σ 55 υπ 92 και αναλυτικά σ 163επ) Η σχετικά νομολογία είναι πλούσια (ενδεικτικά βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ) Κρίθηκε ότι δεν συντρέχει σπουδαίος λόγος άρνησηςεπίδειξης χορήγησης αντιγράφου της έκθεσης εκτίμησης τηςεπιτροπής του άρθρου 15 νδ 7971971 (ΠρΛαμ 7321975 ΑρχΝ1975 53) Απορρίφθηκε εξάλλου ισχυρισμός περί καθήκοντοςεχεμύθειας προσωπικού ΟΤΕ (ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491επ) Επίσης δεκτή έγινε Αγωγή επίδειξης εγγράφου μεπεριεχόμενο το ιατρικό ιστορικό της αποβιώσασας συζύγου τουενάγοντος με παράλληλη απόρριψη του επικαλούμενουεπαγγελματικού απορρήτου που προβλήθηκε από το εναγόμενονοσοκομείο (ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141)∙ αγωγή επίδειξηςκαι λήψης αντιγράφων ληξιαρχικών καταστάσεων γεννήσεων παράτο επικαλούμενο απόρρητο από την πλευρά του εναγόμενου ΟΤΑ(ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999 225 επ)∙ αίτηση επίδειξηςάδειας καντίνας και της σχετικής γνωμάτευσης της αρμόδιαςνομαρχιακής υπηρεσίας (με παράλληλη απόρριψη του ισχυρισμούτου καθrsquo ου περί προστασίας απορρήτου ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ1998 816) καθώς και αίτημα επίδειξης κίνησης ή σύμβασηςτραπεζικού λογαριασμού παρά το επικαλούμενο τραπεζικόαπόρρητο (ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΘεσ 246791997Αρμ 1997 1278 επ∙ βλ και ΕφΑθ 14831976 ΝοΒ 24 (1976)444) Αντίθετα απορρίφθηκαν αιτήσεις επίδειξης πορίσματοςτραπεζικού ελέγχου λόγω επαγγελματικού φορολογικού υπηρεσιακού απορρήτου (ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708 μεπαρατηρήσεις Νικολαΐδη∙ ΠΠρΑθ 101311991 ΝοΒ 41 (1993) 532 επΑπορριπτέα κρίθηκε εξάλλου αίτηση επίδειξης εσωτερικήςαλληλογραφίας δημόσιας υπηρεσίας (ΠρΑθ 10461968 ΝοΒ 16(1968) 652 επ) Αναλυτικά βλ Παϊσιδου σ 176 επ Πρβλσχετικά και τον προβληματισμό του Γιακουμή Δ 27 (1996) 525)

ΙΙΙ Ευθύνη του υπόχρεου προς επίδειξη

10 Καταληκτικά πρέπει να σημειωθεί πως η ενδεχόμενηαδικαιολόγητη άρνηση συμμόρφωσης του κατόχου με όσα επιτάσσειη σχετική δικαστική απόφαση οδηγεί στην εφαρμογή του άρθρου366 ΚΠολΔ μέσω του παραπεμπτικού κανόνα του άρθρου 452 sect 2ΚΠολΔ (Μπέης άρθρ 452 αρ 3 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως

31

σ 310∙ βλ ενδεικτικά ΑΠ 7811974 ΝοΒ 23 (1975) 328 επ ΑΠ12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 και ειδικά ως προς τοειδικότερο ζήτημα της κατανομής του βάρους απόδειξης ΑΠ7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ [567] ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22(1974) 1076 [δε συνεπάγεται ανεπίτρεπτη μεταβολή του βάρουςαπόδειξης η εφαρμογή του άρθρου 366 μέσω 452 sect 2] Πρβλ τέλοςΑΠ 12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 [δυνατή κατrsquo ανέλεγκτη κρίσηη συναγωγή σιωπηρής ομολογίας κατrsquo εφαρμογήν 366]) ενώ δεναποκλείεται και η καταδίκη του σε αποκατάσταση κάθε περαιτέρωζημίας που συναρτάται με την άρνηση επίδειξης με βάση τιςδιατάξεις περί μη εκπλήρωσης της παροχής (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ2∙ Γεωργιάδης Απ όπ 33) Αν πάντως επέλθει πλήρης ικανοποίησητου ενάγοντος ο τελευταίος δεν μπορεί να επανέλθει με νέααγωγή βασιζόμενη στην αρχική του αξίωση από το πράγμα(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 11 και 902 αρ 11)

32

• 2 Παράλληλα προς τα άρθρα 902-903 εφαρμόζονται εξάλλου και οι διατάξεις των άρθρων 654 (ΕφΑθ 31521972 ΝοΒ 20 (1972) 939 επ με σημείωση Παπαδημητρίου) και 755 στο πλαίσιο της σύμβασης εργασίας και της εταιρίας αντίστοιχα ενώ μνεία πρέπει να γίνει και στα άρθρα 14-16 ΕΝ τα οποία εφαρμόζονται ως προς το ειδικότερο θέμα της επίδειξης εμπορικών βιβλίων (αναλυτικά βλ Στοϊκό σ 30 επ) Αξιομνημόνευτα είναι επίσης τα άρθρα 303-304 και 1201 και 1340 ΑΚ ως παραπλήσιες μορφές της επίδειξης οι οποίες εφαρμόζονται παράλληλα και απόλυτα ανεξάρτητα από τις εδώ εξεταζόμενες ρυθμίσεις
• 3 Από την άλλη πλευρά όλες οι προαναφερόμενες διατάξεις συμπληρώνονται από τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ με τα οποία καθορίζονται οι ειδικότερες δικονομικές κατά κύριο λόγο προϋποθέσεις επίδειξης και εκτέλεσης της απόφασης για την επίδειξη εγγράφων (για το προγενέστερο καθεστώς των άρθρων 429-434 ΠολΔ βλ Παϊσίδου σ 16 επ) Οι μόλις προαναφερόμενες διατάξεις δεν οδήγησαν ούτε σε κατάργηση ούτε σε συρρίκνωση του πεδίου εφαρμογής των ρυθμίσεων του ουσιαστικού δικαίου (η θέση αυτή είναι αδιαμφισβήτητη σε θεωρία και νομολογία βλ Ράμμο ΕρμΑΚ 902 αρ 2∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 2 και 3∙ ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 450 αρ 1 Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1∙ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 608 επ Για τη γενικότερη συζήτηση που προκλήθηκε από τη συνύπαρξη των ουσιαστικών και δικονομικών διατάξεων περί επίδειξης εγγράφων βλ αναλυτικά Παϊσίδου σ 37 επ) Η βασική διάκριση που επικρατεί στην επιστήμη είναι η ακόλουθη Οι διατάξεις του ΑΚ (δηλαδή τόσο η γενική ρύθμιση των άρθρων 902 επ ΑΚ όσο και οι προαναφερόμενες διατάξεις των άρθρων 654 και 755 ΑΚ στις οποίες πρέπει να προστεθούν και αυτές των άρθρων 1200 1201 1339 και 1340 ΑΚ βλ σχετικά Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 υπ 10) εφαρμόζονται ανεξάρτητα από την ύπαρξη εκκρεμούς δίκης ενώ αντίθετα τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ συνδέονται άμεσα με την τελευταία (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) 450 αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 επ Νίκας σ 533 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 246 επ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Κουτσουράδης σ 265 Παϊσίδου σ 35 επ 39∙ ΑΠ 12641983 Δ 15 (1984) 400 με ενημερωτικό σημείωμα Σταματόπουλου∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 ΜΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257∙ Πρβλ όμως Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 609 ο οποίος εισηγείται την ερμηνευτική διαστολή των διατάξεων του ΚΠολΔ ακόμη και όταν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη∙ την κατασκευή αυτή αποκρούει η Παϊσίδου σ 42 και σ 53 επ ειδικά σε σχέση με τη θεμελίωση της αξίωσης και του εννόμου συμφέροντος ενώ παράλληλα απορρίπτει και τη μεταφύτευση των προϋποθέσεων του ΑΚ περί εννόμου συμφέροντος στην αίτηση των άρθρων 450 επ ΚΠολΔ Βλ επίσης την ανάλυση από τους Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 679 επ) Ωστόσο τα προαναφερόμενα πλέγματα διατάξεων εφαρμόζονται αρκετές φορές αναλογικά τόσο στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης όσο και εκτός αυτής (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2 και 17∙ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1) εκεί δηλαδή που υπάρχει ρυθμιστικό κενό
• A Έννοια - Σκοπός
• A Έννοια
• 1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω της οποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στη θεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότητα ποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενων ελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)
• • 4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφων ρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οι προϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικού αιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσι και υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679 Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ 10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979) 563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωση Παπαδημητρίου∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσεις Αντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994 668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτηση γίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δεν εφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]
  • 10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύει περιοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμου συμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δεν πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιας και μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος του αιτούντος
  • 13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά και διαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχει ενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς το συμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τις περισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά τον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναι αναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περί συμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφο πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ 44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτή συστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής και κατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίες συμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τον κάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούν έτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργου δωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχα έγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίων ιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσεις αναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ή βιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται από μέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ 38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτής διορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν το αίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και το σωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπ Επιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή και όταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεση αδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδου σ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωση αυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικά βιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)
  • 25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στην πρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιο ικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγος είναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του Πολυμελούς Πρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία αν συνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη την κύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται τα θεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικά απόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω των εγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη και μετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) την επιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού των ασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ 534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχων αποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ 36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Μπέη∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατά της επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψη ασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτηση της κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ 270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής που σκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησης φέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέη υποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (Μπέης Δ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όρια της προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτή υιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27 (1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27 (1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης της δικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν 1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρ επίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριο λόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίου ζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά το ουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει την απόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ ο ίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωση άσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερών από την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρων προϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιο της επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264 επ)

φύση του προς επίδειξη αντικειμένου (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 13Γεωργιάδης Απ όπ)

Ενδεχόμενη επέλευση του κινδύνου θα συνεπάγεται τηνυποχρέωση αποκατάστασης κάθε θετικής και αποθετικής ζημίας σεβάρος του αιτούντος την επίδειξη και υπέρ όλων των προσώπωνπου μπορούν να στοιχειοθετήσουν την ύπαρξη δικαιώματος στοαντικείμενο (κύριος κάτοχος τρίτος) (Γεωργιάδης Απ όπ)

2 Δαπάνες

7 Ως λογικό επακόλουθο της ανάληψης του κινδύνουπροβλέπεται και η επιβάρυνση του αιτούντος και με τις σχετικέςδαπάνες επίδειξης η μορφή των οποίων δύναται να ποικίλλειπχ δαπάνες αποχωρισμού συστατικού του πράγματος έξοδαμετάβασης στον τόπο που βρίσκεται το πράγμα ή μεταφοράς τουτελευταίου στον τόπο που πρέπει να επιδειχθεί (Νικολόπουλοςάρθρ 903 αρ 4∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 31) καθώς και δαπάνεςέκδοσης αντιγράφων ιδίως σε περίπτωση χορήγησης αποσπασμάτωνεμπορικών βιβλίων που μπορούν να ανέρχονται σε εκατοντάδεςσελίδων (Παϊσίδου σ 129) Το ύψος τους καθορίζεται σεπερίπτωση διαφωνίας των μερών από το δικαστήριο (Καυκάς σ630)

3 Δικαίωμα άρνησης του κατόχου

8 Στην τρίτη παράγραφο θεσπίζεται δικαίωμα του κατόχου νααντιτάξει άρνηση ενόσω ο αιτών δεν διασφαλίζει προκαταβολικάδηλαδή πριν από την επίδειξη (Αποστολίδης άρθρ 903 αρ 4∙Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 3) τον κάτοχο έναντι ενδεχόμενων ζημιώντου αντικειμένου Το ύψος τους θα καθοριστεί από τοδικαστήριο στη βάση των άρθρων 162 επ ΚΠολΔ χωρίς πάντως νααποκλείεται και συμφωνία των μερών (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚάρθρ 903 αρ 9) Δεν πρόκειται για άρνηση υπό τη δικονομική-στενή έννοια του όρου (στη διευκρίνιση αυτή προβαίνει οΝικολόπουλος άρθρ 903 αρ 6) αλλά για έκφανση της ένστασηςπίσχεσης (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 8∙ Παϊσίδου σ52 υπ 81) Ισχύουν δηλαδή όσα προβλέπονται στο άρθρο 325 Τοσχετικό δικαίωμα του κατόχου προβάλλεται παραδεκτά και με τηνανακοπή του άρθρου 933 ΚΠολΔ στο στάδιο της αναγκαστικήςεκτέλεσης με δεδομένη τη μη εφαρμογή του άρθρου 330 ΚΠολΔ στησυγκεκριμένη περίπτωση (Νικολόπουλος άρθρ 903 αρ 7 ΓεωργιάδηςΑπ όπ 32 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 903 αρ 10)Υποχρέωση πάντως του αιτούντος να προβεί σε καταβολή τωνσχετικών εξόδων ήδη στο στάδιο υποβολής της αίτησης δενυπάρχει (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ 14∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ903 αρ 7) Κατά συνέπεια δεν πάσχει αοριστία το δικόγραφοτης αίτησης όταν δεν μνημονεύεται η προκαταβολή των δαπανών ήη παροχή ασφάλειας (Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ όπ αρ 8)

30

Πρέπει ακόμη να αναφερθεί και άλλη μια περίπτωσηεπιτρεπτής άρνησης του κατόχου προς επίδειξη η οποία πηγάζειαπό την αρχή της καλής πίστης παρέχοντας στον κάτοχο τοδικαίωμα άρνησης όταν θίγονται ή κινδυνεύουν δικά του έννομασυμφέροντα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 30)9 Άρνηση επίδειξης προβλέπουν και τα άρθρα 450 sect 2 και 452sect 3 ΚΠολΔ (αναλυτικά ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 450 αρ5) τα οποία εφαρμόζονται αναλογικά και στο πλαίσιο των άρθρων901 επ ΑΚ (Παϊσίδου σ 55 υπ 92 και αναλυτικά σ 163επ) Η σχετικά νομολογία είναι πλούσια (ενδεικτικά βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ) Κρίθηκε ότι δεν συντρέχει σπουδαίος λόγος άρνησηςεπίδειξης χορήγησης αντιγράφου της έκθεσης εκτίμησης τηςεπιτροπής του άρθρου 15 νδ 7971971 (ΠρΛαμ 7321975 ΑρχΝ1975 53) Απορρίφθηκε εξάλλου ισχυρισμός περί καθήκοντοςεχεμύθειας προσωπικού ΟΤΕ (ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491επ) Επίσης δεκτή έγινε Αγωγή επίδειξης εγγράφου μεπεριεχόμενο το ιατρικό ιστορικό της αποβιώσασας συζύγου τουενάγοντος με παράλληλη απόρριψη του επικαλούμενουεπαγγελματικού απορρήτου που προβλήθηκε από το εναγόμενονοσοκομείο (ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141)∙ αγωγή επίδειξηςκαι λήψης αντιγράφων ληξιαρχικών καταστάσεων γεννήσεων παράτο επικαλούμενο απόρρητο από την πλευρά του εναγόμενου ΟΤΑ(ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999 225 επ)∙ αίτηση επίδειξηςάδειας καντίνας και της σχετικής γνωμάτευσης της αρμόδιαςνομαρχιακής υπηρεσίας (με παράλληλη απόρριψη του ισχυρισμούτου καθrsquo ου περί προστασίας απορρήτου ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ1998 816) καθώς και αίτημα επίδειξης κίνησης ή σύμβασηςτραπεζικού λογαριασμού παρά το επικαλούμενο τραπεζικόαπόρρητο (ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΘεσ 246791997Αρμ 1997 1278 επ∙ βλ και ΕφΑθ 14831976 ΝοΒ 24 (1976)444) Αντίθετα απορρίφθηκαν αιτήσεις επίδειξης πορίσματοςτραπεζικού ελέγχου λόγω επαγγελματικού φορολογικού υπηρεσιακού απορρήτου (ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708 μεπαρατηρήσεις Νικολαΐδη∙ ΠΠρΑθ 101311991 ΝοΒ 41 (1993) 532 επΑπορριπτέα κρίθηκε εξάλλου αίτηση επίδειξης εσωτερικήςαλληλογραφίας δημόσιας υπηρεσίας (ΠρΑθ 10461968 ΝοΒ 16(1968) 652 επ) Αναλυτικά βλ Παϊσιδου σ 176 επ Πρβλσχετικά και τον προβληματισμό του Γιακουμή Δ 27 (1996) 525)

ΙΙΙ Ευθύνη του υπόχρεου προς επίδειξη

10 Καταληκτικά πρέπει να σημειωθεί πως η ενδεχόμενηαδικαιολόγητη άρνηση συμμόρφωσης του κατόχου με όσα επιτάσσειη σχετική δικαστική απόφαση οδηγεί στην εφαρμογή του άρθρου366 ΚΠολΔ μέσω του παραπεμπτικού κανόνα του άρθρου 452 sect 2ΚΠολΔ (Μπέης άρθρ 452 αρ 3 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως

31

σ 310∙ βλ ενδεικτικά ΑΠ 7811974 ΝοΒ 23 (1975) 328 επ ΑΠ12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 και ειδικά ως προς τοειδικότερο ζήτημα της κατανομής του βάρους απόδειξης ΑΠ7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ [567] ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22(1974) 1076 [δε συνεπάγεται ανεπίτρεπτη μεταβολή του βάρουςαπόδειξης η εφαρμογή του άρθρου 366 μέσω 452 sect 2] Πρβλ τέλοςΑΠ 12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 [δυνατή κατrsquo ανέλεγκτη κρίσηη συναγωγή σιωπηρής ομολογίας κατrsquo εφαρμογήν 366]) ενώ δεναποκλείεται και η καταδίκη του σε αποκατάσταση κάθε περαιτέρωζημίας που συναρτάται με την άρνηση επίδειξης με βάση τιςδιατάξεις περί μη εκπλήρωσης της παροχής (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ2∙ Γεωργιάδης Απ όπ 33) Αν πάντως επέλθει πλήρης ικανοποίησητου ενάγοντος ο τελευταίος δεν μπορεί να επανέλθει με νέααγωγή βασιζόμενη στην αρχική του αξίωση από το πράγμα(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 11 και 902 αρ 11)

32

• 2 Παράλληλα προς τα άρθρα 902-903 εφαρμόζονται εξάλλου και οι διατάξεις των άρθρων 654 (ΕφΑθ 31521972 ΝοΒ 20 (1972) 939 επ με σημείωση Παπαδημητρίου) και 755 στο πλαίσιο της σύμβασης εργασίας και της εταιρίας αντίστοιχα ενώ μνεία πρέπει να γίνει και στα άρθρα 14-16 ΕΝ τα οποία εφαρμόζονται ως προς το ειδικότερο θέμα της επίδειξης εμπορικών βιβλίων (αναλυτικά βλ Στοϊκό σ 30 επ) Αξιομνημόνευτα είναι επίσης τα άρθρα 303-304 και 1201 και 1340 ΑΚ ως παραπλήσιες μορφές της επίδειξης οι οποίες εφαρμόζονται παράλληλα και απόλυτα ανεξάρτητα από τις εδώ εξεταζόμενες ρυθμίσεις
• 3 Από την άλλη πλευρά όλες οι προαναφερόμενες διατάξεις συμπληρώνονται από τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ με τα οποία καθορίζονται οι ειδικότερες δικονομικές κατά κύριο λόγο προϋποθέσεις επίδειξης και εκτέλεσης της απόφασης για την επίδειξη εγγράφων (για το προγενέστερο καθεστώς των άρθρων 429-434 ΠολΔ βλ Παϊσίδου σ 16 επ) Οι μόλις προαναφερόμενες διατάξεις δεν οδήγησαν ούτε σε κατάργηση ούτε σε συρρίκνωση του πεδίου εφαρμογής των ρυθμίσεων του ουσιαστικού δικαίου (η θέση αυτή είναι αδιαμφισβήτητη σε θεωρία και νομολογία βλ Ράμμο ΕρμΑΚ 902 αρ 2∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 2 και 3∙ ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 450 αρ 1 Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1∙ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 608 επ Για τη γενικότερη συζήτηση που προκλήθηκε από τη συνύπαρξη των ουσιαστικών και δικονομικών διατάξεων περί επίδειξης εγγράφων βλ αναλυτικά Παϊσίδου σ 37 επ) Η βασική διάκριση που επικρατεί στην επιστήμη είναι η ακόλουθη Οι διατάξεις του ΑΚ (δηλαδή τόσο η γενική ρύθμιση των άρθρων 902 επ ΑΚ όσο και οι προαναφερόμενες διατάξεις των άρθρων 654 και 755 ΑΚ στις οποίες πρέπει να προστεθούν και αυτές των άρθρων 1200 1201 1339 και 1340 ΑΚ βλ σχετικά Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 υπ 10) εφαρμόζονται ανεξάρτητα από την ύπαρξη εκκρεμούς δίκης ενώ αντίθετα τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ συνδέονται άμεσα με την τελευταία (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) 450 αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 επ Νίκας σ 533 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 246 επ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Κουτσουράδης σ 265 Παϊσίδου σ 35 επ 39∙ ΑΠ 12641983 Δ 15 (1984) 400 με ενημερωτικό σημείωμα Σταματόπουλου∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 ΜΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257∙ Πρβλ όμως Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 609 ο οποίος εισηγείται την ερμηνευτική διαστολή των διατάξεων του ΚΠολΔ ακόμη και όταν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη∙ την κατασκευή αυτή αποκρούει η Παϊσίδου σ 42 και σ 53 επ ειδικά σε σχέση με τη θεμελίωση της αξίωσης και του εννόμου συμφέροντος ενώ παράλληλα απορρίπτει και τη μεταφύτευση των προϋποθέσεων του ΑΚ περί εννόμου συμφέροντος στην αίτηση των άρθρων 450 επ ΚΠολΔ Βλ επίσης την ανάλυση από τους Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 679 επ) Ωστόσο τα προαναφερόμενα πλέγματα διατάξεων εφαρμόζονται αρκετές φορές αναλογικά τόσο στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης όσο και εκτός αυτής (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2 και 17∙ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1) εκεί δηλαδή που υπάρχει ρυθμιστικό κενό
• A Έννοια - Σκοπός
• A Έννοια
• 1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω της οποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στη θεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότητα ποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενων ελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)
• • 4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφων ρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οι προϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικού αιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσι και υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679 Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ 10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979) 563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωση Παπαδημητρίου∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσεις Αντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994 668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτηση γίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δεν εφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]
  • 10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύει περιοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμου συμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δεν πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιας και μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος του αιτούντος
  • 13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά και διαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχει ενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς το συμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τις περισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά τον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναι αναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περί συμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφο πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ 44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτή συστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής και κατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίες συμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τον κάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούν έτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργου δωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχα έγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίων ιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσεις αναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ή βιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται από μέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ 38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτής διορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν το αίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και το σωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπ Επιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή και όταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεση αδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδου σ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωση αυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικά βιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)
  • 25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στην πρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιο ικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγος είναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του Πολυμελούς Πρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία αν συνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη την κύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται τα θεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικά απόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω των εγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη και μετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) την επιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού των ασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ 534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχων αποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ 36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Μπέη∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατά της επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψη ασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτηση της κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ 270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής που σκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησης φέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέη υποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (Μπέης Δ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όρια της προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτή υιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27 (1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27 (1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης της δικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν 1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρ επίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριο λόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίου ζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά το ουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει την απόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ ο ίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωση άσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερών από την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρων προϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιο της επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264 επ)

Πρέπει ακόμη να αναφερθεί και άλλη μια περίπτωσηεπιτρεπτής άρνησης του κατόχου προς επίδειξη η οποία πηγάζειαπό την αρχή της καλής πίστης παρέχοντας στον κάτοχο τοδικαίωμα άρνησης όταν θίγονται ή κινδυνεύουν δικά του έννομασυμφέροντα (Νικολόπουλος άρθρ 901 αρ 30)9 Άρνηση επίδειξης προβλέπουν και τα άρθρα 450 sect 2 και 452sect 3 ΚΠολΔ (αναλυτικά ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) άρθρ 450 αρ5) τα οποία εφαρμόζονται αναλογικά και στο πλαίσιο των άρθρων901 επ ΑΚ (Παϊσίδου σ 55 υπ 92 και αναλυτικά σ 163επ) Η σχετικά νομολογία είναι πλούσια (ενδεικτικά βλ ΑΠ10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979)563 επ) Κρίθηκε ότι δεν συντρέχει σπουδαίος λόγος άρνησηςεπίδειξης χορήγησης αντιγράφου της έκθεσης εκτίμησης τηςεπιτροπής του άρθρου 15 νδ 7971971 (ΠρΛαμ 7321975 ΑρχΝ1975 53) Απορρίφθηκε εξάλλου ισχυρισμός περί καθήκοντοςεχεμύθειας προσωπικού ΟΤΕ (ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491επ) Επίσης δεκτή έγινε Αγωγή επίδειξης εγγράφου μεπεριεχόμενο το ιατρικό ιστορικό της αποβιώσασας συζύγου τουενάγοντος με παράλληλη απόρριψη του επικαλούμενουεπαγγελματικού απορρήτου που προβλήθηκε από το εναγόμενονοσοκομείο (ΕφΑθ 112031986 ΕλλΔνη 1988 141)∙ αγωγή επίδειξηςκαι λήψης αντιγράφων ληξιαρχικών καταστάσεων γεννήσεων παράτο επικαλούμενο απόρρητο από την πλευρά του εναγόμενου ΟΤΑ(ΜΠρΘεσ 110761998 ΑρχΝ 1999 225 επ)∙ αίτηση επίδειξηςάδειας καντίνας και της σχετικής γνωμάτευσης της αρμόδιαςνομαρχιακής υπηρεσίας (με παράλληλη απόρριψη του ισχυρισμούτου καθrsquo ου περί προστασίας απορρήτου ΜΠρΜυτ 4281997 ΑρχΝ1998 816) καθώς και αίτημα επίδειξης κίνησης ή σύμβασηςτραπεζικού λογαριασμού παρά το επικαλούμενο τραπεζικόαπόρρητο (ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΘεσ 246791997Αρμ 1997 1278 επ∙ βλ και ΕφΑθ 14831976 ΝοΒ 24 (1976)444) Αντίθετα απορρίφθηκαν αιτήσεις επίδειξης πορίσματοςτραπεζικού ελέγχου λόγω επαγγελματικού φορολογικού υπηρεσιακού απορρήτου (ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708 μεπαρατηρήσεις Νικολαΐδη∙ ΠΠρΑθ 101311991 ΝοΒ 41 (1993) 532 επΑπορριπτέα κρίθηκε εξάλλου αίτηση επίδειξης εσωτερικήςαλληλογραφίας δημόσιας υπηρεσίας (ΠρΑθ 10461968 ΝοΒ 16(1968) 652 επ) Αναλυτικά βλ Παϊσιδου σ 176 επ Πρβλσχετικά και τον προβληματισμό του Γιακουμή Δ 27 (1996) 525)

ΙΙΙ Ευθύνη του υπόχρεου προς επίδειξη

10 Καταληκτικά πρέπει να σημειωθεί πως η ενδεχόμενηαδικαιολόγητη άρνηση συμμόρφωσης του κατόχου με όσα επιτάσσειη σχετική δικαστική απόφαση οδηγεί στην εφαρμογή του άρθρου366 ΚΠολΔ μέσω του παραπεμπτικού κανόνα του άρθρου 452 sect 2ΚΠολΔ (Μπέης άρθρ 452 αρ 3 Γέσιου-Φαλτσή Δίκαιο Αποδείξεως

31

σ 310∙ βλ ενδεικτικά ΑΠ 7811974 ΝοΒ 23 (1975) 328 επ ΑΠ12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 και ειδικά ως προς τοειδικότερο ζήτημα της κατανομής του βάρους απόδειξης ΑΠ7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ [567] ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22(1974) 1076 [δε συνεπάγεται ανεπίτρεπτη μεταβολή του βάρουςαπόδειξης η εφαρμογή του άρθρου 366 μέσω 452 sect 2] Πρβλ τέλοςΑΠ 12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 [δυνατή κατrsquo ανέλεγκτη κρίσηη συναγωγή σιωπηρής ομολογίας κατrsquo εφαρμογήν 366]) ενώ δεναποκλείεται και η καταδίκη του σε αποκατάσταση κάθε περαιτέρωζημίας που συναρτάται με την άρνηση επίδειξης με βάση τιςδιατάξεις περί μη εκπλήρωσης της παροχής (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ2∙ Γεωργιάδης Απ όπ 33) Αν πάντως επέλθει πλήρης ικανοποίησητου ενάγοντος ο τελευταίος δεν μπορεί να επανέλθει με νέααγωγή βασιζόμενη στην αρχική του αξίωση από το πράγμα(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 11 και 902 αρ 11)

32

• 2 Παράλληλα προς τα άρθρα 902-903 εφαρμόζονται εξάλλου και οι διατάξεις των άρθρων 654 (ΕφΑθ 31521972 ΝοΒ 20 (1972) 939 επ με σημείωση Παπαδημητρίου) και 755 στο πλαίσιο της σύμβασης εργασίας και της εταιρίας αντίστοιχα ενώ μνεία πρέπει να γίνει και στα άρθρα 14-16 ΕΝ τα οποία εφαρμόζονται ως προς το ειδικότερο θέμα της επίδειξης εμπορικών βιβλίων (αναλυτικά βλ Στοϊκό σ 30 επ) Αξιομνημόνευτα είναι επίσης τα άρθρα 303-304 και 1201 και 1340 ΑΚ ως παραπλήσιες μορφές της επίδειξης οι οποίες εφαρμόζονται παράλληλα και απόλυτα ανεξάρτητα από τις εδώ εξεταζόμενες ρυθμίσεις
• 3 Από την άλλη πλευρά όλες οι προαναφερόμενες διατάξεις συμπληρώνονται από τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ με τα οποία καθορίζονται οι ειδικότερες δικονομικές κατά κύριο λόγο προϋποθέσεις επίδειξης και εκτέλεσης της απόφασης για την επίδειξη εγγράφων (για το προγενέστερο καθεστώς των άρθρων 429-434 ΠολΔ βλ Παϊσίδου σ 16 επ) Οι μόλις προαναφερόμενες διατάξεις δεν οδήγησαν ούτε σε κατάργηση ούτε σε συρρίκνωση του πεδίου εφαρμογής των ρυθμίσεων του ουσιαστικού δικαίου (η θέση αυτή είναι αδιαμφισβήτητη σε θεωρία και νομολογία βλ Ράμμο ΕρμΑΚ 902 αρ 2∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 2 και 3∙ ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 450 αρ 1 Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1∙ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 608 επ Για τη γενικότερη συζήτηση που προκλήθηκε από τη συνύπαρξη των ουσιαστικών και δικονομικών διατάξεων περί επίδειξης εγγράφων βλ αναλυτικά Παϊσίδου σ 37 επ) Η βασική διάκριση που επικρατεί στην επιστήμη είναι η ακόλουθη Οι διατάξεις του ΑΚ (δηλαδή τόσο η γενική ρύθμιση των άρθρων 902 επ ΑΚ όσο και οι προαναφερόμενες διατάξεις των άρθρων 654 και 755 ΑΚ στις οποίες πρέπει να προστεθούν και αυτές των άρθρων 1200 1201 1339 και 1340 ΑΚ βλ σχετικά Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 υπ 10) εφαρμόζονται ανεξάρτητα από την ύπαρξη εκκρεμούς δίκης ενώ αντίθετα τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ συνδέονται άμεσα με την τελευταία (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) 450 αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 επ Νίκας σ 533 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 246 επ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Κουτσουράδης σ 265 Παϊσίδου σ 35 επ 39∙ ΑΠ 12641983 Δ 15 (1984) 400 με ενημερωτικό σημείωμα Σταματόπουλου∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 ΜΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257∙ Πρβλ όμως Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 609 ο οποίος εισηγείται την ερμηνευτική διαστολή των διατάξεων του ΚΠολΔ ακόμη και όταν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη∙ την κατασκευή αυτή αποκρούει η Παϊσίδου σ 42 και σ 53 επ ειδικά σε σχέση με τη θεμελίωση της αξίωσης και του εννόμου συμφέροντος ενώ παράλληλα απορρίπτει και τη μεταφύτευση των προϋποθέσεων του ΑΚ περί εννόμου συμφέροντος στην αίτηση των άρθρων 450 επ ΚΠολΔ Βλ επίσης την ανάλυση από τους Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 679 επ) Ωστόσο τα προαναφερόμενα πλέγματα διατάξεων εφαρμόζονται αρκετές φορές αναλογικά τόσο στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης όσο και εκτός αυτής (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2 και 17∙ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1) εκεί δηλαδή που υπάρχει ρυθμιστικό κενό
• A Έννοια - Σκοπός
• A Έννοια
• 1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω της οποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στη θεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότητα ποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενων ελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)
• • 4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφων ρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οι προϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικού αιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσι και υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679 Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ 10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979) 563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωση Παπαδημητρίου∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσεις Αντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994 668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτηση γίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δεν εφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]
  • 10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύει περιοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμου συμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δεν πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιας και μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος του αιτούντος
  • 13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά και διαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχει ενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς το συμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τις περισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά τον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναι αναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περί συμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφο πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ 44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτή συστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής και κατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίες συμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τον κάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούν έτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργου δωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχα έγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίων ιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσεις αναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ή βιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται από μέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ 38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτής διορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν το αίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και το σωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπ Επιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή και όταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεση αδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδου σ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωση αυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικά βιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)
  • 25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στην πρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιο ικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγος είναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του Πολυμελούς Πρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία αν συνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη την κύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται τα θεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικά απόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω των εγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη και μετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) την επιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού των ασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ 534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχων αποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ 36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Μπέη∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατά της επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψη ασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτηση της κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ 270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής που σκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησης φέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέη υποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (Μπέης Δ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όρια της προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτή υιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27 (1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27 (1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης της δικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν 1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρ επίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριο λόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίου ζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά το ουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει την απόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ ο ίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωση άσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερών από την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρων προϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιο της επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264 επ)

σ 310∙ βλ ενδεικτικά ΑΠ 7811974 ΝοΒ 23 (1975) 328 επ ΑΠ12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 και ειδικά ως προς τοειδικότερο ζήτημα της κατανομής του βάρους απόδειξης ΑΠ7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ [567] ΕφΑθ 6011974 ΝοΒ 22(1974) 1076 [δε συνεπάγεται ανεπίτρεπτη μεταβολή του βάρουςαπόδειξης η εφαρμογή του άρθρου 366 μέσω 452 sect 2] Πρβλ τέλοςΑΠ 12511977 ΝοΒ 26 (1978) 1039 [δυνατή κατrsquo ανέλεγκτη κρίσηη συναγωγή σιωπηρής ομολογίας κατrsquo εφαρμογήν 366]) ενώ δεναποκλείεται και η καταδίκη του σε αποκατάσταση κάθε περαιτέρωζημίας που συναρτάται με την άρνηση επίδειξης με βάση τιςδιατάξεις περί μη εκπλήρωσης της παροχής (Ράμμος ΕρμΑΚ 903 αρ2∙ Γεωργιάδης Απ όπ 33) Αν πάντως επέλθει πλήρης ικανοποίησητου ενάγοντος ο τελευταίος δεν μπορεί να επανέλθει με νέααγωγή βασιζόμενη στην αρχική του αξίωση από το πράγμα(Αποστολίδης άρθρ 901 αρ 11 και 902 αρ 11)

32

• 2 Παράλληλα προς τα άρθρα 902-903 εφαρμόζονται εξάλλου και οι διατάξεις των άρθρων 654 (ΕφΑθ 31521972 ΝοΒ 20 (1972) 939 επ με σημείωση Παπαδημητρίου) και 755 στο πλαίσιο της σύμβασης εργασίας και της εταιρίας αντίστοιχα ενώ μνεία πρέπει να γίνει και στα άρθρα 14-16 ΕΝ τα οποία εφαρμόζονται ως προς το ειδικότερο θέμα της επίδειξης εμπορικών βιβλίων (αναλυτικά βλ Στοϊκό σ 30 επ) Αξιομνημόνευτα είναι επίσης τα άρθρα 303-304 και 1201 και 1340 ΑΚ ως παραπλήσιες μορφές της επίδειξης οι οποίες εφαρμόζονται παράλληλα και απόλυτα ανεξάρτητα από τις εδώ εξεταζόμενες ρυθμίσεις
• 3 Από την άλλη πλευρά όλες οι προαναφερόμενες διατάξεις συμπληρώνονται από τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ με τα οποία καθορίζονται οι ειδικότερες δικονομικές κατά κύριο λόγο προϋποθέσεις επίδειξης και εκτέλεσης της απόφασης για την επίδειξη εγγράφων (για το προγενέστερο καθεστώς των άρθρων 429-434 ΠολΔ βλ Παϊσίδου σ 16 επ) Οι μόλις προαναφερόμενες διατάξεις δεν οδήγησαν ούτε σε κατάργηση ούτε σε συρρίκνωση του πεδίου εφαρμογής των ρυθμίσεων του ουσιαστικού δικαίου (η θέση αυτή είναι αδιαμφισβήτητη σε θεωρία και νομολογία βλ Ράμμο ΕρμΑΚ 902 αρ 2∙ Νικολόπουλο άρθρ 902 αρ 2 και 3∙ ΚεραμέαΚονδύληΝίκα(-Τέντε) άρθρ 450 αρ 1 Βαθρακοκοίλη ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1∙ Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 608 επ Για τη γενικότερη συζήτηση που προκλήθηκε από τη συνύπαρξη των ουσιαστικών και δικονομικών διατάξεων περί επίδειξης εγγράφων βλ αναλυτικά Παϊσίδου σ 37 επ) Η βασική διάκριση που επικρατεί στην επιστήμη είναι η ακόλουθη Οι διατάξεις του ΑΚ (δηλαδή τόσο η γενική ρύθμιση των άρθρων 902 επ ΑΚ όσο και οι προαναφερόμενες διατάξεις των άρθρων 654 και 755 ΑΚ στις οποίες πρέπει να προστεθούν και αυτές των άρθρων 1200 1201 1339 και 1340 ΑΚ βλ σχετικά Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 υπ 10) εφαρμόζονται ανεξάρτητα από την ύπαρξη εκκρεμούς δίκης ενώ αντίθετα τα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ συνδέονται άμεσα με την τελευταία (ΚεραμεύςΚονδύληςΝίκας(-Τέντες) 450 αρ 1 Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 115 επ Νίκας σ 533 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 246 επ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Κουτσουράδης σ 265 Παϊσίδου σ 35 επ 39∙ ΑΠ 12641983 Δ 15 (1984) 400 με ενημερωτικό σημείωμα Σταματόπουλου∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524 ΜΠρΘεσ 86202006 Αρμ 60 (2006) 1257∙ Πρβλ όμως Κλαμαρή ΕλλΔνη 2003 609 ο οποίος εισηγείται την ερμηνευτική διαστολή των διατάξεων του ΚΠολΔ ακόμη και όταν δεν υπάρχει εκκρεμής δίκη∙ την κατασκευή αυτή αποκρούει η Παϊσίδου σ 42 και σ 53 επ ειδικά σε σχέση με τη θεμελίωση της αξίωσης και του εννόμου συμφέροντος ενώ παράλληλα απορρίπτει και τη μεταφύτευση των προϋποθέσεων του ΑΚ περί εννόμου συμφέροντος στην αίτηση των άρθρων 450 επ ΚΠολΔ Βλ επίσης την ανάλυση από τους Μπέη Κ Μπέη Ε Μπαλογιάννη Δ 33 679 επ) Ωστόσο τα προαναφερόμενα πλέγματα διατάξεων εφαρμόζονται αρκετές φορές αναλογικά τόσο στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης όσο και εκτός αυτής (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 2 και 17∙ Γιακουμής Δ 27 (1996) 512 Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 1) εκεί δηλαδή που υπάρχει ρυθμιστικό κενό
• A Έννοια - Σκοπός
• A Έννοια
• 1 Ως επίδειξη εγγράφου ορίζεται η διαδικασία μέσω της οποίας ο ενδιαφερόμενος αποκτά τη δυνατότητα να προβεί στη θεώρηση του εγγράφου και να σχηματίσει ασφαλή γνώμη για τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του όπως την ποιότητα ποσότητα φύση ταυτότητα περιεχόμενο τον αριθμό ενδεχόμενων ελαττωμάτων κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ sect 38 αρ 2)
• • 4 Όπως σημειώθηκε πιο πάνω ο θεσμός της επίδειξης εγγράφων ρυθμίζεται τόσο στον ΑΚ όσο και στον ΚΠολΔ Στα άρθρα 450-452 ΚΠολΔ καταγράφονται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται στο πλαίσιο εκκρεμούς δίκης ενώ στο άρθρο 902 ΑΚ εκείνες οι προϋποθέσεις που αξιώνονται για την υποβολή του σχετικού αιτήματος αυτοτελώς (ενδεικτικά βλ Μπέη άρθρ 450 αρ 2 έτσι και υπό την ισχύ της ΠολΔ βλ Μαντζούφα σ 485∙ Ζέπο σ 679 Κρουσταλάκη Δ 1 (1970) 649 Από τη σχετική νομολογία βλ ΑΠ 10591977 ΝοΒ 26 (1978) 930 επ∙ ΑΠ 7801978 ΝοΒ 27 (1979) 563 επ∙ ΑΠ 7831978 ΝοΒ 27 (1979) 566 επ (567) με σημείωση Παπαδημητρίου∙ ΕφΑθ 100901980 Αρμ 1981 481 με παρατηρήσεις Αντωνόπουλου 483 ΕφΑθ 103811988 ΝοΒ 37 (1989) 747 επ∙ ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ∙ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 1994 668 επ∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ [εφαρμόζει 902 ΑΚ διότι η αίτηση γίνεται ενόψει μήνυσης κατά του αιτούντος από την καθrsquo ης δεν εφαρμόζεται δηλαδή το 450 ΚΠολΔ]
  • 10 Όπως σημειώθηκε ανωτέρω η ρύθμιση εξειδικεύει περιοριστικά και αποκλειστικά (ΑΠ 92005 ΧρΙΔ 2005 715 επ∙ ΕφΘεσ 11502001 ΕλλΔνη 2003 524∙ ΜΠρΘεσ 196982005 Αρμ 60 (2006) 750∙ ΜΠρΡοδ 14042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472) τις εκδοχές εμφάνισης του εννόμου συμφέροντος παραθέτοντας τρεις περιπτώσεις οι οποίες δεν πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά αλλά διαζευκτικά εναλλακτικά (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 17) Αρκεί έτσι η στοιχειοθέτηση μιας και μόνο έκφανσης για την κατάφαση εννόμου συμφέροντος του αιτούντος
  • 13 Η προϋπόθεση αυτή παρουσιάζει ομοιότητες αλλά και διαφορές με την προηγούμενη στα εξής σημεία Καταρχήν υπάρχει ενδεχόμενο αλληλοκάλυψης καθώς έγγραφο που συντάχθηκε προς το συμφέρον του αιτούντος μπορεί να (και κατά κανόνα τις περισσότερες φορές πράγματι) πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά τον τελευταίο Παράλληλα ενώ στην πρώτη προϋπόθεση δεν είναι αναγκαία η εμπλοκή τρίτου εδώ δεν καταλείπεται αμφιβολία περί συμμετοχής του τελευταίου από τη στιγμή που το έγγραφο πιστοποιεί έννομη σχέση που αφορά και τον αιτούντα (Παϊσίδου σ 44 επ) Θεωρείται πως εντάσσονται στην περίπτωση αυτή συστατικά ή αποδεικτικά έγγραφα δικαιοπραξιών ή μεταβολής και κατάργησης αυτών είτε έγκυρων είτε άκυρων στις οποίες συμμετείχε και ο αιτών (Ράμμος ΕρμΑΚ 902 αρ 9) είτε με τον κάτοχο είτε με τρίτο (Καυκάς σ 627∙ Παϊσίδου σ 44) Μπορούν έτσι να υπαχθούν εδώ συμβάσεις πώλησης μίσθωσης έργου δωρεάς εταιρίας κλπ (Γεωργιάδης Απ όπ αρ 18 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Βαθρακοκοίλης ΕΡΝΟΜΑΚ άρθρ 902 αρ 6 β∙ Παϊσίδου σ 44) στη βάση των οποίων συντάχθηκαν αντίστοιχα έγγραφα αλλά και άλλα συναφή όπως βιβλιάρια ταμιευτηρίων ιδρυμάτων εξοφλητικές αποδείξεις δανειακές συμβάσεις αναλυτικές καταστάσεις απασχόλησης προσωπικού εταιρίας ή βιβλία πρακτικών ΓΣ και ΔΣ (όταν το αίτημα υποβάλλεται από μέτοχό της ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ = ΕλλΔνη 47 (2006) 942 = Δ 38 (2007) 97 (πρλπτ)∙ ΜΠρΑΘ 168281991 ΕΕμπΔ 1992 238∙ ΜΠρΠειρ 4451994 ΕΝΔ 1996 85 ή ειδικό εκπρόσωπο αυτής διορισμένο με δικαστική απόφαση ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441) πρακτικό ΓΣ πολυκατοικίας (ΜΠρΑθ 28871972 ΝοΒ 20 (1972) 1463) έγγραφα περί μεταβίβασης επιχείρησης (όταν το αίτημα υποβάλλεται από τους εργαζόμενους σε αυτή και το σωματείο τους ΜΠρΑθ 71531993 ΕΕργΔ 1993 1114) κλπ Επιπρόσθετα επίκληση της προϋπόθεσης αυτής είναι νοητή και όταν από το έγγραφο πιστοποιείται ή αποδεικνύεται τέλεση αδικοπραξίας (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 8∙ Γεωργιάδης Απ όπ αρ 19 in fine όπου και διαφωτιστικά παραδείγματα∙ Παϊσίδου σ 44) Αντίθετα θεωρήθηκε πως δεν υπάγονται στην περίπτωση αυτή το βιβλίο πρωτοκόλλου σωματείων καθώς και επαγγελματικά βιβλία η τήρηση των οποίων δεν προβλέπεται νομοθετικά (Αποστολίδης άρθρ 902 αρ 6)
  • 25 Εξάλλου πλατιάς αποδοχής και εφαρμογής έτυχαν στην πρακτική οι διατάξεις περί ασφαλιστικών μέτρων στο πλαίσιο ικανοποίησης της αξίωσης με βάση το άρθρο 902 ΑΚ Ο λόγος είναι αυτονόητος Η αργόσυρτη διαδικασία του Πολυμελούς Πρωτοδικείου οδηγεί πολλές φορές σε αρνησιδικία αν συνυπολογιστεί πως η αγωγή επίδειξης προετοιμάζει δεύτερη την κύρια δηλαδή αγωγή Έτσι εφόσον στοιχειοθετούνται τα θεμελιώδη προαπαιτούμενα των άρθρων 682 επ ΚΠολΔ (διαφορετικά απόρριψη της αίτησης ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ∙ ΜΠρΑθ 7332000 ΔΕΕ 2001 284∙ ΜΠρΑθ 33382001 ΕΕργΔ 2003 35 επ∙ ΜΠρΑθ 86042004 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) θεωρία και νομολογία δέχονται (ή και laquoανέχονταιraquo λόγω των εγγενών δυσχερειών της διαδικασίας στο Πολυμελές ακόμη και μετά την εφαρμογή του ν 29152001 Παϊσίδου σ 50 επ) την επιδίωξη ικανοποίησης της σχετικής αξίωσης δια της οδού των ασφαλιστικών μέτρων (Γέσιου-Φαλτσή Δ 18 (1987) 123 Νίκας σ 534 Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 όπου και πλήθος αντίστοιχων αποφάσεων∙ ο ίδιος Δίκαιο Αποδείξεως σ 249 επ Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 615 επ∙ Παϊσίδου σ 48 επ∙ ΑΠ 16132000 ΕλλΔνη 2001 681∙ ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68∙ ΜΠρΑθ 36502006 Δ 37 (2006) 1163 ΜΠρΑθ 123281996 ΑρχΝ 1996 708∙ ΜΠρΑθ 96102000 ΕΕμπΔ 2001 97 επ∙ ΜΠρΚερ 14222003 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΠειρ 23802003 ΕΝΔ 2003 55∙ ΜΠρΠειρ 57682005 ΔΕΕ 2006 775∙ ΜΠρΣπ 9062005 ΝοΒ 2006 441∙ ΜΠρΣπ 12092005 ΝΟΜΟΣ∙ ΜΠρΑθ 9211980 Δ 11 (1980) 195 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Μπέη∙ ΜΠρΑθ 149181970 ΝοΒ 19 (1971) 491 επ ΜΠρΘεσ 71061994 Αρμ 48 (1994) 668 επ∙ ΜΠρΑθ 41291996 Δ 27 (1996) 648 επ (650)∙ ΜΠρΘηβ 1081971 ΝοΒ 19 (1971) 1472 επ ΜΠρΑθ 158541981 ΝοΒ 30 (1982) 952 επ = Δ 13 (1982) 201 επ με αντίθετες παρατηρήσεις Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 59651978 ΝοΒ 27 (1979) 442 ΜΠρΛεβ 81981 Δ 12 (1981) 39 επ ΜΠρΘεσ 246791997 Αρμ 1997 1278 επ [με επιχείρημα κατά της επίκλησης 692 sect 4]∙ ΜΠρΑθ 139361984 ΝοΒ 32 (1984) 1575∙ ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094 [αντί μεσεγγύησης]∙ ΠΠρΠειρ 8351989 Δ 20 (1989) 250 επ [δυνατή η λήψη ασφαλιστικών μέτρων και στο ΠολΠρ μόνο όμως κατά τη συζήτηση της κύριας υπόθεσης όχι σε αυτοτελή στάση δίκης]∙ ΜΠρΘεσ 270211998 Αρμ 1999 417 επ [ακόμη και ενόψει αγωγής που σκοπεύει να ασκήσει ο αιτών]∙ ΜΠρΘεσ 49262003 Αρμ 58 (2004) 1315 επ ΜΠρΘεσ 234342001 Αρμ 56 (2002) 1186 επ ΜΠρΘεσ 153302001 Αρμ 55 (2001) 1542 επ) Το βάρος πιθανολόγησης φέρει ο αιτών (ΠΠρΘεσ 134361993 ΕΤρΑξΧρΔ 1994 68 επ∙ ΜονΠρΑθ 174591988 ΕΕργΔ 1989 348∙ ΜΠρΡοδ 21232006 ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) η δε απόφαση που εκδίδεται δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα (ΜΠρΑθ 222141999 ΕΕμπΔ 1999 752) Από τον Μπέη υποστηρίχθηκε το αδόκιμο της κατασκευής η οποία οδηγεί κατrsquo αποτέλεσμα στην καταστρατήγηση του άρθρου 692 sect 4 ΚΠολΔ (Μπέης Δ 11 (1980) 198 επ∙ ο ίδιος Δ 12 (1981) 41∙ ο ίδιος Τα όρια της προσωρινής δικαστικής προστασίας 54 επ) Η άποψη αυτή υιοθετήθηκε σποραδικά (ΜΠρΑθ 147201989 Δ 21 (1990) 155 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου = Δ 21 (1990) 231 με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΚαρπ 131994 Δ 27 (1996) 1200 επ με επιδοκιμαστικό σημείωμα Παναγόπουλου∙ ΜΠρΑθ 256131995 ΑρχΝ 1997 44 Σταματόπουλος Παρατηρήσεις Δ 27 (1996) 660 όπου και πρόταση για επιστράτευση της λύσης της δικαστικής μεσεγγύησης υπέρ της λύσης αυτής βλ και ΜΠρΧαν 1431970 ΝοΒ 19 (1971) 80 επ με σημείωση Λιβιεράτου [υπέρ επίδειξης] ΜΠρΠειρ 7001972 ΝοΒ 20 (1972) 1094) κατά κύριο λόγο όμως δεν επιδοκιμάστηκε διότι το δικαίωμα του οποίου ζητείται η εξασφάλιση δεν είναι αυτό της επίδειξης αλλά το ουσιαστικό με την έννοια ότι η επίδειξη προπαρασκευάζει την απόδειξή του (Νικολόπουλος άρθρ 902 αρ 35 Κλαμαρής ΕλλΔνη 2003 618∙ Παϊσίδου σ 49 επ∙ Βελέντζας ΕΤρΑξΧρΔ 2001 413∙ ο ίδιος ΕΤρΑξΧρΔ 2004 651 επ) Υπογραμμίζεται εδώ η υποχρέωση άσκησης της κύριας αγωγής μέσα σε προθεσμία τριάντα ημερών από την έκδοση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρων προϋπόθεση που προκαλεί έντονες δυσχέρειες ιδίως στο πλαίσιο της επίδειξης εγγράφων (βλ διεξοδικά Τσικρικά ΕφΑΔ 2008 264 επ)