Rhetorica christiana

TN RHET051CAM CHRISTIANAM«T T AB V L AS-Î!>I D I C AS

FrAlet Diddci VaUdes Hijpsni . , i^Ûus P^fcius Hortinuf .

AM vixnotapriu5,qxiamproifus barbaratelluSjIndia , nunc fama,,nunc pietate vifêt

.

O Deiis;^Q dejftraj^pjutatip quanta fupernx :O Ghrifte, 6 Regfiumt^/npus in omne tuuin,

Tii fera Batbaricar penetrore ia pe<2ofa gentis

,

^tqu^ttiopoterasfpbd^recdlla lugQ.Tu vexilla Crucis poni pro, Dz^npnisyara

Fecifti ,& Hius atJ tua TaCra coli .

'

Tu tu fecifh , quia floftri non nif? per tercceruntpatres

, tu quibus hoc dedera^jFrancifcique tui mentis , vt Geiitibus ilJis

Noller Apoilolicos ederat ordp vu-ps.Noflercrat prinius cûi mifit lemina

, ^niOfiri

AfTumptisalijj, excoluere.patres.''

Has quoque qui tabiiris tiHi kcit^ /zndidc kôr •Subi.:citque<Jculi5/Irtdica'gdftatuis:- '

Hic eftde^no^ris, D/daciis Valadefas' IbcmiÔrdmis & gentis gloria raagnafujfei. ? / .;

CAUlL^.yS S,-Ae^LÎ.v;s,pANICALENSlSA D/iAÂrAaT»aR'i: M.

V M vellem Aeoli<>:dij:ere carminei .aiides rite tnas , Qftrme'D;dace i?--'- .

Ph(^sbus 'tn^VmoriMit^pulcfericomus , ratc:Hxil: , Occaniim nfejniis, ctintjjem, -

Slii's n^m ;^ ad niti^ coelicolum domtii .

VeCtum, Crcropix munere^'falladis

,

^

Vn-juam Thrcicia co|icinererXyra>'

Fccift: iiioiimncntum xre perennirtS5Q±ud nec tciTipus cdax ,.aiit borcas potens ,Nec fcraim rigidum, flamntaque deftruec.Diuino egreai; deeloqnid viri j-'S A^'-'-' FQîos ad f/dercos.fama ttiiii pofos,Scripfere

, exiiTiia non f?ncglcria j -

Scd tii, belllgci r cultor Ibenar, , r

Qiism vii-tus ilygijs ardua fluflibiij-

Raotum, di-iitll.ii^confecrat infilis,

Omncs clctneras rMaxtlê :oidace-.Idcirco

, vi?li;cr?s diirn^-fiquiJ;': vaâj'Acr

, •.hiniqre |aai' tcr:fagerea.%ris .'

tt pi(lcr;v;tT:i ^--^v-^^/iifeat.rTihriVi^

Imnioitale C:,' "

"

'"Ci erit'':!'^^»^

iMMiMMkJBaMMM

S A N Cl' I S S 1 A4 OD. N. G R E G O RI O XIII.

P O N T. O P T. M A X.

F. Didacus Valadcs, ordinisMinorum Rcgularis

obieruanciiciacroiandiospedesorculatur.

im

Mm

^'ifd

Vu innumerafcre Rheto-

^^S^ f^^^^%^^ rtces artis 'volumina.B.P.a

MA^^^^^m ^^^^ f^^ pagants^quam

Chrtjltamsfcrtftorthusedi'

ta conf^extjfem: qua propter

"uit^ hutus mortaiis hreuita-

tern ahhumano nequeut tn-

telleBu dtligentths omniaperfcrutari!Studentium

\maximo lahvri compactens: multorum^^, De: huc-

cinatorumpijs "votisannuere volens , Rhetoricam

hanc Christianam compHaut : eamcL B. Tji^

mtttulandam cenfuiy eo quod^ tum propterfummtApoficlatus Monarchiam : tum etiam quia v/tra

generale ^oinculum ex ReguU noftr^ profcfione

fmgulariter FratresMmores, quorum omniueio

mmimusfumpedihus tuts tanquam ^vero Chrtjii

Vicarto ac PetrifuccejfortfiihijcimMr. Cuius qutde

examini/vt P.Bernar.^verhis vtarprdfertim atd,

aHftoritatitotum hocficutyf^ CAtera qusL hutujmo-

dtfunt vntuerfk referuantur. In qua quidem non

a 2 fo'

Dedicatio-

nis caufg.

\folumomma ad humjmcdi artcm êrUnentia per

varios codices dilpcrfa congepj verum et/a 'Viam

cûandam Chriftiams oratorihus adHiterasfacras

aferire curauLDeindes'tnJigni[?jmum arbitrahar,

quoniam humano ingenio idpeculiare efe tam Pht

lofdpbi Gentiles, quam Chrtjiiam docioresgrauif

fmi prodtdere . Ptetatemfacrarum^^ltterarum

lecitonem^ hts qui retpuhliCA prAfuturi funt tnprt-

mis neceffariam effe . Et ^vt de meffe Domini opu-

lenttfimay quA tn tpfa fkcr^ finptur^ le£ltone re-

perttur :tn domtmcum horreum ^ non tantum pro

pauperctdiSyfedetiampro doBis cihandis , faltem

êlparuulos ynergiteSyahalijs mefforihHSyforftan

tuhente domtno y pofteris dereltBos afferre curaut

:

e quibt4Spro mea tenuitate trtttcumexcufi^non cer

te notmm^pdantiquum noua quadamforma con-

ducimnynouoj^ modo fuhaclum . Aqtiampr^terea

proculduhto^non ctfternarum difipatarum.yfed

meliorissF^filutaris fapientui; exqua bibenttfit

fons aqtu fabe?/tis tnmtam Mernam, Ouam a-

quam haiirientesiji qtuprtm-i Euangelicizdocirt-

n&iecere fryndamenta yerefilij DeieffeBi^fiultt-

tiam htuus.mundifapientiam cxifltmarunt, Ti^m

etiamid mtht acres fttmulos admouehat^quodtn

hoc opere non tam res humanas, quam dtutnas ex-

plicandaififctpieharru. uarCj non miht njitio td

'vertandum arhitratpisfumjcum etiam tlludfece-

rtrn-.^r"

—

• —"--•—>—

rimivtlcgendis Itteris facrisiegentium ammum\teneris (vt ita dicam) ah annis petate Chrtfiiana

imhuerefti/Aerem : qu^z certe cunBisfcientijs}]omt

num tngenijs adtnuentis:,cjuantum dtflat Orttis ah

Occidenteycdum a terra^ et Solis clarttas^roprta^

a Hellarum- clarttatey a Sole acceptapicrafriotu-

ra diutnttiis reuelata^ fuper eminet^ digntor^cer

cioryvertor^eft , necnon vtiltor ad falutern^.Vt

atitem multa tranfeam^n vno hoc excelltt omnes

,

quodineanQn-vocesfU quomodo in fientijs hu-

mana tnduflrta tnuentisyfd 0' res t^fftgntfi-

cant . Humanafientia:>quidfilisy agm^ vit/s^, la-

pidisy ^ td geni44 alijs homtmht4Sftgnificettir fi-tum tnquirit :facra verofirtptti^ra vlterit4S d/ctt^

quod Sol^, agnti^ y vitis (^ lapis C h r i s t v m

/lisv M fgmficant:, typant ^ reprefntant . Sol

item hominemfaptentem y qm tnfptentia immo-

htlts^filis tnfiarmanet , defgnat. Agnns homt-

nem ptumimanfietum:, tnnocentem . Palmes ve-rum Chrtfitanum ^ qutper dtleBionem tn Chrtflo

vtts. vera manetj^ fru^ium factt . lapis cor d.u-

rumyqtiodmaletnnouipmo hahehit, Tum ma-xtm}:, ctim. (tefle Ladantto)omnisfapientia homi-

nisin hoc vno ft ^ vt Deum cognofcat (f colat :^"^'*

hoc noflrum dogma , h^c fumma efl . Namfons fiapienttiz Det4S efl :aquo hij duo rtt^t fiahtr

rauertnt : arefcant necefe efi : qti^m qui nefiiunt:

I

Sacr^fcriptu

r^ excclletia

Scientij hu-

man^ uis.

Lib. 4.dc

'.ec\

lotn.j. f.j;?.

Lib.io

c. u.Mor.

I

nec Japientes ejje fojfunt : nec religioji: Ouis du-

hitet contemptibtlem ejfe êrhi Det proclamato-

rem: qui traBaturus ^ficut oportet , de Jummarerum y deDei maiejiatefmgulariy de henejicijs

eiHS , de prouidentia , cûa contmet vegitcj^^ om.-

nia : in tantam êmjje chlmonem : 'vtjola Dei Ja-

pientia , quA fola coli deheat , fola potiîmum ne-

(rligatur? Eqwdem temporihiis tjils heu P. B.

calamitofis verht Dei huccmatcrJinjultfaptens ac

heatHS ejfe audjat oôrtet Det vocem . Scrutami'

nifcrtpturas aitfapientia Aterna Chrijius , non

quA virihm proprijs ^ (^ ah humana mdujiria ex-

cogitatis inmtuntur i nuili verttatt cedentes y ntfi

quam JyHog/cis rationthns fe fe cjiendere pojfe

confidunt : fed quA lufiitiam , faeramentum na-

timtatis Juifi^ diuma fapere humana contemnere

docent. Qjîaipf^verum tejiimomum perhihent

de me. Sapientta enim huius mundi mquit magnmdlcy quem nomme officio (fpietate imitaris ^ Gre-

goriHS : efi cor machmatiomhm legere : fenfumnjerhis ^velare : quA falja funt ^jera ojiendere

:

qu& vera funt fafa demonfirare . Hanc qtu

fctunt : c&terosfuperhtcndo defpiciunt : hanc qmnefciuntfuhieSit^ timidiinalijs tpfam mirantur:

h&c fiht ohjequentihtps pr^c/p/t honcrum culmina

qu^rere :adeptatemporalis glori^ *vanit'ate gau-

dere :irrogataab alijs mala multipliciHS redaeA

re

MOaMidlMMMaM

re . Qjium ^tres ftippetmt multis refiJientibtiA

CAdere : quum ^virtuttbtis de eji : qutdqutd permaIttiam explere non njalet : hoc tn pactfica bonitate

fimulare . lujlorum ^vero faptentia econtrario,

eji nthtlper osientattonemfingere :fenfum ^verbis

apertre : ^era ^vt fiunt dthgere : falfa deuttare :

bonagratis exhtbere:mala Itbenttus tolerare quam

facere : nuUam inturtA ^ltionem qunrere : pro

^ erttate contumeliaslucrum putare . Si entm tot

tanta^mira operatur^ cur non eam Chrtfianis

a principio amplcBendam infciandam^^ fuade-

bimtis ? St entm ad dtutna confcendere y Det lo-

quenttpmo Dtonjfo Areopagtta tefte ) tantum

fasesi ^c^tiantumfeipfum dtuinorum eloqutorum

raduis tnfintiauerit y qut expurgatis menttbtisfe

fe percipiendum tantummodo cffert . St externt:,

vt^velminimamftntillam myfiertoru Detpera-

perent : omnt cura , quaantmum ojfufantammo-uere fiuduerunt y quanto magisijyqutbtis diuina

eloquta ^^ altiftmarum rerumfa cramenta cre-

dttafint^ antmi purificattonem omntftudto per-

qutrere debent ? NequehjiC dtxertm P, B.quafi

eloquentta dam.nans :cumfciam qtiamplunmos

"veterum et anttquoru patrujn tn ehquentia admt

rabtles exthtffe , Ingenue emmfiteor Lberaltiiar-

ttumfttidiii non ejfe Chrtftianis t:iutiley aut afcho-

Its explodendum ftcutga. riu?:t h,zret:ci. !mmo^<vi

E:4r:pidrA

luftornm fa-

pientu qua-

Iit.

Eurt^tdis vtar^jerbtJ . Eloo^uenttareruyn^regin?.

a nobistnhodiernum diem turptter negleftam^quc

ore exctifabtmtis ? Ea enim^ non poetis^ hijiort-

cu modo^qutbm GrAcispares ej[efactlepojfumits ^

uerumettam Ctceronis tmmortaltbm orattombm

^ adeam uta peruentendt eiufdem fj' QjiinBt-

itam fruepttontbiis certtftmai tam adutut4.m ex-

prejfa ejl :,ut non dqualem hac farte Grmamfo-

lumy uerumettam^ longtftmo tnteruallojuperatam

extjiimem . hlam , cum tenut , medio,^ fublimt^

trtbfis dtcendlgenertbus^qu^ ncbts docere^ deleRa-

reymouereytrtaoratort ofjicta referunt ^ untuerfa

conttneatur eloquentia: tjs tta omnibm ubcrtim ef-

foruerunt; contra hizrettcorum deblaHattonemju

mtnartatlla EccleftACatholtCA magna,BaftLm:>

Greg.NaKjianZj.AugtiJitnm:,Hylarim^ Chryfji.

(^ quam p/ures alij^quosftens tranfeo : quid eft,

quodnunc non tpfos^nos etiamyfcut^ prtftfan-

dttate^ docirtna excellentes habuere :pr^ mani-

bm habeammi ac diU noclu^^ euoluamu4 eorumq.

lectiones tmttemur? Qj^emadmodum enim terra^

^cdum necnon aer^, ^ftmiltay non ideofunt con

temnenda:, quia qt4>tdam male hisfM abufipro

Deo ea^quA Detfnty uenerantes. Ita ettam qutd-

quidutilitatis exphtlofophiapercipipotefi^ idomne

\aduttA ujumfruBtficare debemus : tta tamen^ ut\

pertculum cjjugtamm^^ nequaquam cotra crea-

torem

l_i

torem creatHram^ iuxta tnJJpientes ^co77C/temiiS)\

fed ex opificto opficem deprehe?2dami4^,^jlcnt di-

cit Apoflolu^ y tn capttmtatem redigentes omnemintelUûynmohfequium ChriJHpcrfiâmus. Ar-

httrorequidems infiituttonem difcipltnarum pri-

mumy ex honis nofiris efiemon folumgenerojlorem

iUamyF^ nofiramyGjiu ommfermonisfafium , {5'

contenttonem dcfitcttfdla^^falutis^ rerum tntel"

ledualium conttnetur pulchrttudtne :fed^ cxter

nam : ciuam Chrifiiani piert^ mfdtatricem ;, ac\

deceptrtcem^^ qu^ a Deofegreget defpiciunt ma-lefentientes . ISlam quemadmodtim tgnems f^ ci-

huynyacfcrrum^necnon alia per fefenec "Vttli-ayaut

\noxia effefctmuSyfedquêadmodum "Vtdetur njten-

\tibt4S : qutn ex repttlihHS medicamenta etiam qtu-

[dam theartacaita temperamm adfalutemytta ^ftntllis ftquidem tndagattonem ^ contemplatton^

fufctptmus, Cum autem addmionesy^ errorem

perducunt^ necnon perdtttonisprofundumycontem

ntmi4s . Nam.yltcet h^c nequaquam nohisadpteta-

tem profity exdeteriort tamenidyquod melti44efi

feitgtmt^s y acfermonem nofirum cum tllo rohora-

mtis. Sedne eptftoU modt^m excedani^. Tu tncly-

te ac B, P. hoc quidqutd eji operis pro tuafinguia-

ri hentgnttate neffernoAy quodfifortaffe ûideatur

exiguum.yCerCe tanta efi meafides:>(^ propenfa ^jo-

luntatisalacrttas ^ "Vt factle ffercm eam nonfectis

1' Cor. 10.b.6.

Similitudo

f^ copamio

h ac

ac Deo Opt. Max: ita fanBitatitm flactturar/i

.

Maxime cum lam td^ non femel atque iterum ex-

pertiijftimjcum Bflu^ ofiendijfem siemmata qUir.

m hoc opere inferuntur^ acpro tuom omnespater-

no affcciu mthi impofueris ^ vt ad vlttmam^fque

manum perducere curarem quod quidem alacri

antmos Itcet^non vt cuptebam y tamen vt potut , ef\

\feci. Qjiarefipplex adT. B.pcdes prouoluttis

tibimemea^j^ vehementer ettam atque etiam fiu-

dia oifero atque commendo , Cut emm B. P, ntfi

tibtiqutdqmdDei efi tanquam eitistnterris vntco

acvero Vtcarto Petrtq^ legittmo fiicceffort debe-

tur^per quem njnum fertiatt^ac efauctbus Orcifu-

mus erepti ? Deus Opt. Max. S. V. ad totius orbts

Chrtftianiperpetuamfalutem dtuttftrne tueatur^

^y conferuet tncolumen . Cui infimus ego ,^ me

ipfum y atquefiudta mea^ adpedum njfque ofula^

quamhumdim} cupto effe commendata , Pert^fia

ociauo Calendas lunij anno Domini JJZP'

*f5^^^

P RAEF ATIO AVCTO RISad fiHdwfum ^ Chnfiiannm

LeBorenu.

VM pietas^ftudiofinimele^or) vt

pie admodum a D. Pau. diftum eft,

ad omnia fit vtilis , promidionem ha

bens,vitr€ qua^nunceft, S^ futur^:

facra?autemfcriptuiJ€visomnisfe-

re in pietatis maxime iUidio verfe

tur,facilepius quiuis pcrfe intelli

^

__^ git, rerumdminarum traclationcm,

jquibus prima debctur pietatiscura, non tantumad vitamjrede inftituendam, fed etiam ad confcqucndam immcrta-jliratis g\oriam magnas habere opportunitatcs Qiiarc no-

bis hoc loco , CcTeteris omifiis.id folumbreuifiimis pcrilrin-

gerevifum eftopcr.Tpretium, quiddiligens rerumin hocopere comprehenfarum difculTio , Sacr.T Theologix fiu-

diofis, S^publicdin Ecclcfiavidehcet, acfchohs , S^ 'priua

tim domi ad Chrifiianam religionem fyncere imbiben-dam , commodifitallatura. Quandoquidem nefpecic re-

di, bonorum adolefccntum ingeniaprauis opinionibusab ineunte .Ttate corrumperentur, qu3S ad vltimum vitaE fi-

nemplcrunque animis infidere folent ropcram dedimus,vt, pro noflra virili, eloquentiam Chriftianis prarceptis di-

ligenter expurgatam in profcenium adduceremus : qu.Tvacaret mentiendi licentia, feuere dminis praecepris inter-

didla , a qua abcffet procacitas , & vitium illud tcterrimumlacerandialios probris, contumeliis,3c maledidis qufepro-hibeatarrogantiam, &[ inanis laudis appctitum Si vetet de-

nique tenebras auditonbus ofiundcre ne verum perfpi-

ciant, S^ fuffragiumatquefententiamdicendocorrumpe-rercjuovitio Cr.Tcis, Romaniq^ vtplurimum laborarunt.

Pietas ad o-

miua vcilis,

i.Tim.^.c.S

tloquentic

Cliiiliiana;

contrana .

Exo.r j'.Leu.

ip Prou.8.

17.15». VideAug. deconfliC^io vitio,

Scvirtucu. et

habetur. ix.

q-z. Nec ar-

tiHciofo.

Chrifiiarx

Rhecorices

nofnen , cur

appofitu fit.

I

\ PrAfatio

\chri{iiaiiaj\His eiiim tot tantifquc deIetismaculis,c(>ntinuo ejciftetil

ieioquciuie jîclmina , 8^ ccleftis Chriftianac eloquentie pulchritudo,

quftanto erit prxclaramagis Si enmia , quanto dihgen-

tius, ad omnium hominum vrilitatcm conferetur, 8^ ad lau-

descelebrandasDeiOpt.Max. qui fermonemhomini de

ditadfocictatemSiconmndioncmcunihominibustuen-dam . Vêrum enim vero licet quamplurimis piisac dodif

fimis viris vifum fuc rit ci , fummam fummarum fcientiaru

omnium nomcn,iure optimo, competere: cum fumma-

tim de omnibus fcientiis in ea fcreagatur.Tamen propter

obedientiam habitam a luperioribus meis de excultione li

bri,Chriftianr€Rhctoriccs nonien illi additum eft,vt &:

intelligatur ctiam, nihil contincri in hac arte , quod magi-

flra vcritatis Ecclefia non probet^ non doceat, quodin fan-

dislitcris, aut infancTis doftoribus non reperiatur,aut

faltcm prr fimilitudinc quandam,ad interpretationc facro-

rumlibroruauiiad fcntentias patrum no poflitreferrime-

quemeo iudicio, quenquam debetoffendere, quod nomineRhctoric.T vtamur , cum & Plato . Rhetoricam Phi

lofophicam cognouerit, Siqaid eo nomine intelligamus

explicaucrimus. Huius opcrisfcopus erit, vt vocesDeifirr.us,organa diuin^ bonitatis,^ tubacChrifli .Et adid

facilius exequcndu totam Memori:ie arttficiafis artemtamdiu ab omnibus concupitam quam facillime aperiemus .

Et quamuis ctiamfine his prcXCeptisin nobiliflfimo concio

nandi munere, vcrfari facile pofiimus, a Spiritu Sando,quicft vcrus magiflcr cdodli , Si dicendi exercitatione adiuti

:

vtilia tamcn fore hcc pra^ccpta putauimus . Opportune au-

tcm rerum Indicarum, quibus/ipfi non modo interfuimus

,

{qA S: pircfuimus , aliqua adhibuimus exempla : certiflfimo

credentcs, eam rcm no modo obledamento, fed S^ magnoExemphs in bono, commodoq; fututam, vtpotc vndc Rhetoricn^ ipfius

probrturTn^ initia, progrcOus, &: vfusjliquidifiîme cernuntur(vcl ipio

tium fv p:o- Ciceronc iudicc) dum inquit , fuit quoddam tcmpus , cumgrefius Khe \^ aaris, bclîarum more, homines vaeabantur , k. vidu fe

L.Li.dc In-i nno vitam fibi propagabant : nec ratione animLquidquam,—— —^

Tndoru exc-

plis cur or-

nara fit Riie

torica Chti-

fliana.

Ad Leciorenu^

fcd pleraque viribus corporis adminiftrabnnt Nenio legi-

timas vidcratnuptias ,ncnio certos inlpeverat liberos.

Quotemporequidsmningnusvidelicct vir, difperros ho

mines in agris, 3i locis fylueftribus abditos , ratione qua-

dam compulit in vnum locum, 8c congregauit, Si eos ex fe-

risSi immanibus,mitcs reddidit,8c manfueros. Huius,

inquam,rei admirandi effedus, muUo clarius,quam vn-

quamin noui fndiarum Maris Oceani orbis hominumanruefa(flione apparent. Contrajfimus autcm omnium, quot-

quot ante hac in eadem re defudarunt fententias.in breue

quafi compendium, vt quis vno intuitu aliorum fparse Uvag^ , tam in latino quam vulgari eloquio dida conlpiccre

queat.Nec hocmihi vitiovertendumarbitror cum Euangefmm D . Matth, abbreuialTe Marcum Euangeliftam , nonnifi fumma cumamborumlaudc, S^ Ecclefi^ acccptatione

intelli.gamus . Deinde , quid dedecoris affcrat ladco elo-

quentia^ flumine permanenti Tito Liuio, fuus abbrcuiator

Florus, non video. Quorum fcripta vbique gentium, abomnibus bonarum literarum ftudiofis , obuiis vt dicitur vl-

nis ampleduntur, Si veneranturvnice. Sed forfitan dicet

quis : H^c quid ad rem i Primus enim Spiritus Sandli du-

du, & co impulforc fuum aufus eft facinus . Alter vero hi-

ftorirs deditiflimus munus fuum ftrenue obiuit, atquc nonminoricumdexceritate adminiftrauit. Non ego pugnaci-

ter immo de meo paucula quidem, fed c probatiflimis quaplurimis dodoribus qure dicimus te reperturum fcio.

Eoque animofior atquefecurior hac re innitor, majfime

quod faliuae % aflxrtionis proprix nihil admifcuerim . Egonanquefempcralienis, a veritatenon abhorrentibus, vc-

rccunde vti malo, quam mea imprudenter,&: perfrida fron

teingcrerc. Atquc nemo memeliusnouit multa& prx-

clariftima extare & dclitefccre ingenia , quorum intercflTct

illa conari , fed harc vtilioribus forfan 6C comodioribus in-

uigilant atque ftudent . Eo vcro animo, ledor amicc, pro-

uinciam hanc aggrcfliis fum, vt habeant dodi vnde eorummemoria recrcetur. Aliivcro quihinc indepafl[im con-

b 3 cionan

Koc*.

Zelus «u&oris.

9^

PrAfatio

cionantur , quibus per inopiam, K paupcriem fonaffis

omnia Rhctoriccs artis operacomparari iTon Iicet, qupc

certe vt numero cxceduntîta multo pluris vcnduntur cx-

periantur, Si ipfa veritatc edoceantur id fccerimus fine

magno conatu 3i paruo rrre , quid fere omnes fcrip-lcrint

docuerintquc, qiio labore, quibus vigiliis, faciUimc eripfo

Tonus ope-'opere co-niiccre, iudicare , &perdifcere poteris . Capita|si»earucio jîtem pr.Tcipua noftri aperis fecimusfejc. Primum> Regu

larumfcnpturrEdiuinaErlyluam, ex^fummorumEcclefuâu-tôram morjumentis incommodum Rhctorici Chriftiani

proponit. Secundum RhetCH"ices-iotamuim, definitionc,

diuifioncm S^ partcs fuccirtdâ tradatione abfoluitiCui an-a

cephalcofm ,fiuerccapitulatianem quandam totius innxx

icriptur.T , qua ommaiHa qiwe in lacris confmcatur iibriS,

brcu^ poiTnit compreh endi memaria nan minus artiiicto

sc quain curiofe in; Tabcrnaculi modum' varirs fuffulti co

lumnis in quibus pretiaforumlapidu>de quibus iiaturalcs

omncs^quotquot hacleiius fcripferuntSC niultoru alior-ii in

nortris rcpeitoru [luliis , ipfisignotis.diuerlirates , colores

proprietatcs r acahquarum-Orbis principum dil"tinv_î En-

blcmatibus adiecimus , quorum nomina J^ fignificationes

breuitcr in fincm vfque diftulimus . Tertium fontes facrnE:

fcriptur:r,quibus orator pr.Tcipue orationcm exornare de-

bct,aperuimus . In quaquxfitvis pronunciationis, acaffe-

cluin non nihil tang-emuvS . Quarturn, gencra caufarum , S^

oratoris officium offert: iiumcroiamqîe Deaftrorum apud'

;lndos>corumque ritus^.quibus quidqmdjii nauoillaterra-

rura orbe, nTcmorabilc eit ex^plicat . Qifuitum , partesin-

uentionispcrtradat, imgnum^quc lumcn axrcipit ab exen-v

plorum adiivnotione , quibus res eluccfcit . Sextum, exoi'-

nationcs Rhctorica5,qua:ita ricri potuit breuitate pcrftrin

Cur rmi^-t- S^^' Kt quianon omrhcs literas noruiK neque le^fîom in-

jiiious opus cumbunt, aliquot adiungimus ftemmata , tum ad prompta

l^yî^j^^^^lmen-iariam, tumctiam. vtmcliua- Siclarius ritus Si moresIndorumlcgcntibus iniiotefcant : auidiulque , conlpedis

illis, ad IcLîonem animus incitctur,. ac in menteni qu^c v*.>-

l

l

Ad LeBcre?ru .

\

fdtiXCUUtlO

lunt reducant; Adiecinius prrrtereaeoquod homlnulngenia,vt diiciplinarum luprcmum lumcii iam aiTequuta*

ita in e>fplebili quodam ac gcnuino amore ad illas capeffen

das rapi,acproinde infufcipiendis difciplinis Si breuitatc

Si facilitacem e?fpoftulare torius Magiilri fententiarumin

quatuorlibros fententiarum egregiam quandam locatio-

nem,vtfacile quiuis fuccofiiora Si fcitu dignioraj qu^ apud

ipfum magiftru funt, memorix habcre pollit . Cui tum pro

legentium cum ftudentum profeclu additi loci funt,in qui-

bus, velD. ThomasSeraphicus Dodor.Vel Scotus, Siqui-

damalii eafdempertradarunt QLigftiones.Tum demum,vtin omnibus Brma fit memoria , fnigulis cartaru marginibus

adjecimusalphabetumquod pro lociscomunibus etiafer

uietledonbus 3i vtfaciliuslocaSC errata incogitantia veli

noftra vel typographoru rcperiantur : Quac quidem omnia^EamicorumKortacu,quibus contradicerc mihi nefas fummu Aaaom.

fliilfet congefli . Dicecforfan aliquis.qu.xhictradantur ef

le nimis alca, SC profuiidiora quam Arcis Rhetorices mate|ria expoilulat. QiJibus ego.Si Qiun(S.informando oratorej

de multis fubclliccr egiccur non itidem 3^ nos .'' Item, fi ora!

tori necelfaria ellplurium artiu fcientia.quanto magis ora

tori. 3i verbi Dei buccinatori .'' Cuius tanta debet eiTc coii

uerfitio % eruhtip* vtomnes motus S<: grcirus, 8i vniuerfc^

eiusdi^n^anotabiha tint : veritatemqj fic mente concipiati

vc e.itoto habiru refonet % ornatu,ac quidquid agit, quidl

|qnid ioquitur do Arina fit auditorum. Deinde, qui ad ver.Td

jpr.^dicadonis verba fe prfparat.neccffe elt vt caufarum orj

jgines a facr.s paginis fumat , vt omne quod loquitt r ad di»

uuicaucl.^^ritatisfuiidamentum reuocet, atquein eo ^difi-

xium fux locurionis firniet . Qiiapropter fi forte non om^'nia cibi.Iedtor humaniflime, fatisfacient, veniampro xc^m\

: tate ChrifViana mihi co.iccdas oro. Fuit enim mihi propofHtum, tabulaspotiiis , quamfinuofa voluminadare. Oropractcrea vtanmiuniadomnium bonorum fiudio promquenda dediti fl^mum cTqui botiique confulas : quod 'ix intcfIcxcro, propcdiem benc fortunaiite Deo,!n maionbus rib^

I- ..o,^^^^'L

Auftoris pro

cenacio.

\

Pr/tfaUo ad Leclorerru.

gratificabor.Suntenimh.Tprimitincmccfoetus iuuciiiles

5 puero me inchoati: ex quibus tamcn acquo ledori aliquid

commodi acceffurum exiftimo : dum,volente Dco.limatio-

ra dabimus.Intcrea fi quid fortc offendet(vt ne lupiter qui-

dem omnibus placerc poteft) vt in proucrbio eft, bonorumvirorum partcs hac in re tibi rufcipiendae erunt, quac funti

errores hominumcorrigerc , eofque in viam reduccre , 3i

ab inuidis , 8i roilis,SC calumniatoribus, S^ bonorum operu'

inimicis , alios defendere . Sed vela foluamus iam ventis,'

vbihocadhuc prnefati erimus. Si quid mihiimprudentius

forte e>fciderit,quod minus vidcatur catholicum,id non fo-

lumpcrtinacitcrtueri nolim,fed potius SC me, & hocopus,

SC opera mca vniucrfa.atquc adeo omnem animnc mene fa-

lutem,&: Catholicaf iUi fubiicio Ecclefise, cuius primarium

in terris Paftorem, Romanum Pontificem . Sacrofanda

OccumeniaconciliaiSi profitentur,8d reuercntcr agno-

fcunt. Valc.

OMNIVM FERME CAPIT VM,CLVaE IN SING VLIShis fex Rbetaricac Chnftianae partibiis explicantur,Elenchus,

Trim.t Bêtorices ChYijiiarKe partis capita»

E definitione, 8c proprietatibus

oratcris, ex ueterum-fentenria..

cap.T. P^?'^.Dc proprietatibus Oratons Ghri

fliani vbi ftemmata Philofophi.

pagani. Boni Paftoris,& PhUorophiChriftiatiKlinguIaridicendi modo deck-

rantur. cap.i. pag.^.

Oratorem necefte eft variafcienriarumfuppcl

leftite conftipatum exiftere . Vbi ftemaTheologicxplicatur egregie. c.j.p.i r

Dehberalium artium numero in quo ftemma

fcientiaram exponitur. cap.4. pag i8.

Qûi futuri fint IdoneiChriftiana; R.hetorices

auditores cap, 5. pag.^p

Literae humanitatts quid vtilitatisafterat ad in-

teUfgentiam fcripturarumi cap.<J.pag,2 r

Quo animo Theologiclludiofushumaius fcie

tiisvtetur. cap.7. pag, 21

De neceifariabene loquendifacuitatepr^dica-

coribus. Exponitur hic ftemma fummi facer-

;dotis: vbi,.de ueftibus,,(rngulares adiungimus

confiderationes. cap. S.pag.t^

SupradidoTum probatio. cap.p, pa?. j3

De officio pra^dicatoris. cap.io. pag »1

Breuem totius facr^ fcripturx e.îuberantiam

cocionandiqj modum cocuiens. cap,r i.p.J j

De hon.eftate predicatorum. cap.i 2.. pag.jC

QjUatenus leftio facrce fcriptur^ Ecclefiaftis necelfaria. cap, i j.pag. j8De modo allegandi vtriufque iuris auftorita-

tes, cap, 14. pag. 40Quid ex his iibris omnibus,.Chriftiano lertori

fitqu^rendum. cap. r^-.pag.-^^

Sacra fcriptura curfanfta di<;atur i\' de cius ef-

feftibus

.

cap. 1(5. pag.44

S ECyT^D\AE B^H ETOl^lCE S

Chrifiianx partisCapita.

COmpendiofam tabulam ftrutiur^ totius

operis continens. cap:i .pag.^S.S 49De dehnitione, &: excelientia aiccsRlierori-ces. cap.2.pag;50De duobus artisgeneribus. cap.3. pag.5 i

De fubdiuifione Rhcconce naturalis. c.^.p.îC^ûid fit Rhetorica artificialis & quomodo di-

uidatur. cap.j.pag.jjDe fubieSo & materia Rhetodces. cap. 5.^.54De explicatione primi fubiedijfcilicet de Deocap.7. •,. pag. 56Ptxdicata caufalia qua» fint. cap.S.pag.jgFinaha pr^dicata qua^ finr. cap.p.pag.cJi

Q_uid fit Theologica veritas. cap.i o. pag.<5^j

De Phyfica &Aethica ventatibus. cap.iipag.(55

De Gloria & eiusdiuifione. 'cap.iz.pag.tJ^

De Explicacioneicertii fubiedi, fcilicet,de An-^ô. cap. rj.pag.cjy

De ExpIic4tiDne fecudi fubiefti, fcilicet deCjclo* cap.14.p3g.68De explicarione quarri fubiefJi, fcilicet de Hoîne. cap.15.pag. 55)

De explicationequinti & fexti fubie^Si , fcili-

cecdeimaginatiuo & fenfiriuo. cap.itf.p.î

De cxplicarione fcptimi & oftaui fubiefti, fci-

licet de uegetatiuo &: elemencatiuo

.

cap. 17.. p3g.7iDe cxplicatione noni fubieiSiVfcilicet delnftrumentatiuo. cap.iS.pag.^jDe duplici genere partium Rhetorices.c^P- iP' p3g-74

DeParribusRhetorices & feorfum deinuen-tione^ cap.20.pag.74Vnde expetenda fint ea, qu^ conuenit oratoreuel concionatoremproponere. cap.21.pa.77

Dedifpofirione. cap.22.pag.82Deelocutione.. cap.23.pag.82De Memoria fcientiarum thefauro , vbi ftgura

continensmemorandiordinem exponitur,

'^^P--^- pag-S?De duobusMemorie Generibus. cap.i 5,^.851Synopfin torius Memance Materiam contines.

^^P- i<^-P^gi?!

Indorum exemplis artificialis memoria proba-^"''' cap^27. pag.93De modo excolendse Memorix . Hic,confide-rarelicet fingula ftemmata

, qua; fubiiciun-tur: quibus Indorum uegociationes compre-henduntur. cap.28.pag.p6De Modo eligendi loca . In quo egreg)am to-tius facr^ fcnptur^ ccilocationem ,%t eamin breuiquismemoriemandareposfit, adiun-

o'"^"^' Cap.2p.pag.IO!

x'oi

II

Irdex Cafitumj}.

Tlociusi iti^riciiatxcoIiocatioDis /ynopnn.cap.ijo. . ;

•'. pag. li?

Chriîanx partis capita.

EX facrae fcripture omnium bonorum fon-

te,ac ortbodoxis patribus omnia eacmplabaurienda. capi.pag.iij

De vtroquc/imul tam HcbraBO,quam Eccielii-

ftico canone, f^c quomodo tradtatione vete-risleois differantlib.i. cap.i.pao. i zjHumanx fcicntie exemplis illuftrantur /upra

diCri.^ ufus eoium demonftratur. c.j.p.i ?.p

Continuatio superioris Materiae , adhibitis il

luftnbus exemplis ad probationem . cap.4.

pag. iôl'rofec]uicur &: accommodat fupcriuj exempluprobando mortcm viro bono minimc formi-dandam. cap.^pag.rn

Auctor aflmirauili clcgantia profequirur fuuminltirutnm.. cap (J.cap. i

;[ i

Rcr.idam & admonitionein notata dienum c6tiiiens. cap.7. pjg. 1

3 j

Qî'od pcrceptio facrc fciipture mai^nam ad

bciie djccndum ^.icuitatcm ad lerac.c.S.p.i i 6

De uetlionibusliiblioruni facre fcriptur^, qu^

ill£,& quot luiit,c\ Hebiô in Gr^cum fatt^,

?v qui tueruiit interprttes, & quando facram(cripcuram intcrprctati funt. cap.p.p.i ^ 7

Probjcis fcriptonbu? quantum audoritacis de-

I fcrciidum iic. CJp.io. pjf^.140

jDeduplici fenfu diuin^ fcripture. c.i i.p.iî

Dc duobus facrarum expodtioiuini generibus.

Icsp.ii.

, , . P^C- '4?Q_uomodo in una cademq; fentctia pltruiiqj

cuni;:i lenfus valeant reptriri cap.i ^.p. 146Notabilem admonitioncm comprehendenscap.14.

Chrinianji faitis capita.

DÊ tribus caufari' generibus. cap.i.p.Kj:;" Proponuntur fuccindtahuius gencris exe

pla. cap.i pag. i6j

Lxplicaturquid fit genujdempnftratiuum .

cap.;. pag. 166Prjeceptum ad faciliorem perceptioneni reru

indicarum , de quib js exempli loco agitur

.

C3p.4. p^g-i«S7

De modo quo Indi choreas , iv tripudia dui e-

bant. cap <j.pag.i68

De ornatutemplorum Indix. cap 6 pag. 1 6pDe numcro Deoruni Mcxicanorum. iv de confuttudine hominum imiqoiandorum aptid il-

los. cap.7. pag.i 70Dcmonftratiui Irdorum exhorratio ad fuoru

rituum<S: morum dimilionem,noftrique Hdei

Catholice ampiex:iioiiem. cap. 8,pag.i7 1

iônuncur raiiones quibus ad noftram rehg-o-

nem Dciqj obedicntiii inducantur. c.p.p. i"!

Inducuntur ad obeoitntiun) llomani Potificis

fimul Si Imperacoris Caroli V. Inuidiisiimi ac

iucctlicrum cius. cap.i.o. pag.i 7ÎiKonlideracam quorui;dam actuiatioiKir, ad

ucrfus Iiidos afhimaiidc non mu<îs cos efie

Chnftianos ; quam iMauri Graiiattnfes, ccr:.-

pletuur. cap.ii.p. i8j

Defcnho fynceri Indorum Chriftijnilnii coi.-

tra iiicoiiiidcracam actufauonem pr^diciaoi

cap. II. P.1S4Dt Geiicre deiiberatiiio. c ap.ij.p.i^î

Dthnitionem & vlumGeneris deliberatiui toi>

tinet. cjp.14. p.ip:;

Pr^d:dfa exemplis illuftrat, cum documentis vi

ris equeftribus obleruatu vtilifMmis, qui vlci3

modum in aliquo exercitio fv: uita; genere la

Rcgulam comprchenditad pr^difta omnia ac-

cortimodatam. cjp.i j.pag.i 50Dc l^ronuncittione. cap,i6.pag.i 50jDe ratione concionatoribus in piedicado ob-

Iicruanda. tup. i 7. pag.i ji

j'4ûantopere manfuetudine & aftabilitate om-}

lii hoiminiini gcncri opusfir. cap.i8.p. 155'Dodrinam (iii<:ularcm,continuando matenam

I

îrapjJitaciSjhibens. capip.pjg. i 56[De duabus obfci uationibuis & rcgiilis pronun-

cap.io.pag. 1581

borant quamuis 'uerit militare. cap.i j.p 15,6l? »rr^r..,r..r,. *,"l:. .,,^ .^, .«,,, r,.r>r,,^.^k.U K, .,„Reiponlum hlu ad patrem memorabile ^ no-

tatu dignislimum. cap.idp.i^^Degcneic ludiciali. cap.i 7.^.15,8

De tribus laudandi,aut vituperaiidi modis.

cap.iS. pag-i<.8

De laude qux fumitura bonis mundanis.cap.ip. ^

^

pag.tppl

Dc commcdatione que ducitur a bonis aium^.'

cap.io. pag.ioojkc"ulam &: adnotationcm notatu difnam coltiiict. cap.ii.pioj 'cia ,di.

I rDc diuilione affciftum, & quomodo mouendi Pr^ditra illuflrantur perccnfendis extmplis ad-

Ilunt. cap.i i.pag. 1 59 • ueiitus fc uiic rcligiolorum or '-••om f.oniini

lin< Hri

Index Caîtur/u.h}

.

nodn lefu Chiilliapud Indos prcpaiâru -.r.

cap.-i-i. P^S-o^De die & anno, quo Mepcica occupata eUiW 4e.

aduencu reljgiolbrum, cap.ij.p.zof

Qûojnodo tteligiofi primurn appulerint, t<

ciux fuerunt niinitio eorugeita. tap.i.^.p.zi3

De modo •cele.brandortjm feftonim apud Jri-

dis. !* ^ '.;.,. ;

cap.ijnp l'2(f

QJ^lViTjE B^H ETOBJCESChri^knje pirtis capiu.

!!~\[: pircil>us ofationis , quo: inueiwion^m-^._/ perfi'ciuot. cap.i.pag.iiS

De exordioru binêmbridiuifioue.fap.i.p.iô

De Nirratione eiufque diuifione. cap.j.p.ij i

De egresiione,a.utdigresfijne. cap 4.^.135

De partitiane, leu diuifione. . cap. 5.^.134

De confirmuione ,& coufutatione. c.6.^.13 j

De conclufione. cap.y.p.i^fi

De ofricio oratoris. cap.8.^.136

Dc affeiflibus Sc eoru excitadi modo. c.p p.i s 8

Superiora oftcnduntur oratione cuiuidam pa-

tris,qui filio fuddet ducere vxorem , & cgre-

gia doc^metna coi^pubi alia completikur.

cap. 10. • > t .; pag-i4^

Celebrem filii refponfionem compreditur* •

cap.ri. pag.iî

SEXT Ê B^H ETOBJCESChrlfiianx partis cipita.

|~% E coloribus vcl lchernatibus & trop-ts,

ip.i. i4P

De.ficuris fententiarum . cap.i.pao.2 j5PefiguDs orarionis quibus oratio augecur & '

& arnphficatur

.

ca^p.^.p.ifii

Dc penitiori expolitioîis declaratione. cap.4,

pag. i7o ;:;'"": i•:' /''; ^ :'^.\'::,

Oc trojjis "enidratiftj,'& fpeciatim tJe tropisvet-

borurti;j

' -'"''^;'^^

I

cap.^p.i7rDe trop^s-bratioBisv'-^ ; cap.d.p.i^yDe Schematibus & eorum diftinflione a figu-

ris Rhetorices. cap. 7.^.278De Coiledione. cap.S.p.i^pVnde haunend^ fint propofitiorjes & aiia eopertinentia. cap.p.p.181

De InduiSionc. cap.io.p.281

Pe Enumerationc. cap.jr.p.iSjDe Aroumentis &: eora definitione.c.ii.p.zg^

D- ftatu conie^ûrali. cap.r j.p.ibid.

De conititucionc finitiua. cap.i^.p.zS^JDcftatu quaiitatisuel ludiciali. c. if.p.zSyDe quxRionibus & eorum fingulis exenrphs,cap.ifj. pagiSSDe ledibus argu^mcntorum , pariterque argu-mentis. cap.i^.p.zpoDe probatione Artificiali. cap.iS.p.isljDelocis fentetiarum , fiue argumentorum qu|'

! ex facris colliguntur ftripturis. cap.ijp.p.ipj

Qui loci qbus cogruat qu^ftionif.c.io.p. ipis

De CKi^ftione caufce. cap. 21.^.15)7Locatio Totius Mag-iftn fententiaru. p.

Locatronis omnium librorum Magiftri fenten-tiarumdeclaratio. pag.i^p

•F I N -l-SgU .

n D E X ^ V C T l^V M , T .A M S.ACBJ)BJ^ MqMmprophanorum , qtii in hac Bêtorica ChriHiana citantur.

A.

AMbrofiiis.Auguft:inu$.

Anfelmiis.

Athanafiiis.

Alcxandsr Alenfis.

Alexander Aphrodif.

Alphonfus di Cartro

Alphon. a vcracrace

,Albertus Ma^;**'^*

lAluarus.

Aliacenfis.

Ammonius.Angelus Politianus.

Antifthenfis.

Auguftinus Valerius.

Ariftoteles,

Arias Montanus..

Alfarabius.

BBiblia Sa<:rar

Eafilius.

Beda.

Bernardus.

Bonauentura.

Boetius^

Bernardin'de Buftis.

Bibliotheca Sanda^Biirlifer. CConciliageneralia.

Concilium Tnd,Chryfoftoffltis;

Cyiiiltis.

Casfiodoriis.

Casfianus.

Cyprianus.

Ciemens Alexadrin.*

Caaifius.

Cano.Card. Camericenfis.

Compendiiiin Theo.

Catherinus.

Conradus Clingiu*,

Ciiaieus.

Index Auclorurru,

Cicero .

DDecrenirrt.

|S.Dnicii'; prxdic pi^.

'Dionylius Areopagi.

'Dionyfius.

Damafccnus.

Didymus Hier.magr.

Dorothxiis.

Durandus.

,Diogenes.

EEchius.

Aegidius Romanus.Epiphanius.

Huthymius.

llucherius.

Eufebius Cxfaricn/is

F

S.Fracifcus pfnoflcr

Fracifcus de Mayro.Fclynus.

Fulgentius.

erancilcus Orantes.

Francifcus Petrarca.

GGlofTa ordinaria.

Gregorius Magnus.

Gregorius Nazianz.

Grcgorius Niifcnus.

Gerfon.

Gabriel.

GuiUelm* Parrhifief

Gregori^de Arimino.

Galatiiius.

Galertus.

Gueuara.

Garcia ab horto,

Georgius tJer.

HHieronymu'».

Hylarius.

Hippolytus martyc

Hugo Car.

Hedor Pinto.

Homerus.

Horatius.

HolKot.

I

Ignatius.

Irenccus.

luiHnus martyr.

loannis Driedonis

lacobus de Valcntia.

loannes Maioris.

loannes de Acia."

loanesCarnotcnfis.

loannes Altenftaig,

loannes Picu/is.

lultinus Hiltori.

lofephus

.

Ifidonis

.

luuenalis.

Ifocrates- *

I a<flantius.

I.aertius.

Leo Papa.

Lodouicus Viuc*.

I.odouicus Grana.

LodoiiicusDorce,

MMacrobius.

MichacldcMedina.Maitinus Martincz.

Marcus Cato.

NNicolaus Dorbellis.

Nicolaus Lyranus.

Niccphorus.'

Nicolaus de Nijfla.

OOrigenes.

Occam.Oecumenius.Orofius.

Orphx us.

PPhilo .

Pelbarc.

Pctrus Aureolus.

Petrus Hifpanus.

Phnius.

Plato.

Plutaixhus.

Paufanias,

plotinus.

Paulus Manutius.

Qiiinftilianus.

Quintus Cwrtius.

11

'Kupertus Abbas.

Ricard •'dcMediavilla

Ricardus de S.Vid.Rauenas.

S

Scotus. '

ScopusBiblicust.

Seneca.

Socrates.

Solinus.

TS.Thomas.Theodorctus.

ThcophilaCtus.

Theophilus Al?xan.

Tertuilianus. a; .<h

Tctelmanus. '

Tataretus

.

Terentius.

VVega.

Valcrius ^fax.

Valeriana Vulgaris.

XXenophon.Zcno,

w

assiêssABBanpcvi

I

RHETORICACHRI5TIANA,AD CONCIONANDI, ET ORANDIVSVM ACCOMMODATAVTRIVSQ.VE FACVLTATIS EXEMPLIS

SVO LOCO INSERTIS:

Q^VAE Q^VIDEM EX I N D O R VMmaximedcpromptafunthiftorijs. Vnde,praster

do(3rinam lummaquoquedeledatiocomparabitur.

A V C T O R E,

!Z?. admodum P. K Dtdaco Valades totm ordmis

FratTHm Mmorum %egu\arts CbferuanttA

oltm Procuratore Generah,

B

De defimtione 1 1^ propmtattbus cratorisjixvtterum

Sentemi<i. Cap, L

Hetor ice s piarccptj» ( volfntcDeoj traditurus, fa»fturum me openT prartium exithmaui , fi oratoris

Chriltiani; id cll , fcuangelici concio-

natoDs definitionem atque mftitutio-

nem quaiidam pr.Tcambuiam breuif-

fimc traftarem 3 tiim ne omjfTo initio

fquod cuiufcunque rei potifsima pars

eftj atcjue ilh.fs, vt ita dixcnm irani-

bu$,proiinus matenam traâtionis

aggredi vidcar , tiini qu©d per ma-gnam vtilitaiv m hinc ad kctorcs redundaturam arbitrer;ram eo mo-do 6< libentius ad liîonrm prrpo(it*e moittia- , acctdent , & adeius intcliedum insgram fcrcfttam patefa^Ham habebur.t.OnyiTOR

itanuc,

1"

QuiiiSc qua-

Par$ prima.

Rlietoficar

C hriftianar

lUe rezit diClis ammos ,& ptHota mulcet .

Na ii.cumtrcslintartcsquxcirca fcrmoncm verfantur, vt, infc-queiitibus dilucudifsime tradabitur: Grammatica reiXx loquclx',rcaccj;fcripturxfcieiitiaelhUiateclicaqua(i contraaa,<Sc adltr:aacloqucntiaputandaelh Rhctoricaiulh eloquentia <5c quafi Diale-

G ctica quapdam dilatata habetur . Vndc, hutc eius fubftantue ma-xmic conucmt finitio. {{betortcen efTcbenc dicendi fcientiam. Et Rhec. <!cfin.

quemadmodiim Plato funimusphilofophus, dupiicem Rhctoricamcognouit : phrlofophicam , qua , homnus ad bonum Philofo-phiscognitum,hoce(l,admorales virtutes txcitarentur:& adulato-riam , vilem,5c abieclam: qua, lenocmijs qubufdam

, populi alli

cerentur , &deciperentur:itanobis Chrilbanis , Iiceat non adula-

triam neque ph'lofophicam tantum, fed Bcclefiafticam Rhetoncamtraderc; qu^nihilcontineat, quod Chrifti fponfa, 6z vcritatis ma-gidra Eccleiianonprobet. Ideo.pjjetorica Chnftiana e{t,ars inuenien

J^ di,traclandi,(Sc difponendi omi)ia,qu3eadfalutem animarum perti-

nent: quxChnftianus orator confcquctur: Doccndo,mouendo,&conciliando. Qjiare,re<flifsime officium huiusoratoriaefacultatis

atfirmant ij, qui qu.Tdani eius rci prafcepta nobis reliquerunt, dicere

\appo/i'.^ ad perfue/ioi.em, quod cum ex ipfius artis definitione,5c alijs

(\ux poltea de eiufdem officio>de finc , de materia,de partibus dicc

musfatismanifcftum fururum fit, hictanquam concefium accipi

mus; ne vero quiseam rcm tanquam parum vtilem contemnat , aut

vt inanem rideat , aut velut fuperuacaneam reijoat, paucis eius

vfum ,perfequemur, Videmu. itaqj in ijs qua? a natura productafunt , quanto prafRantiorem naturam habent.tanto propiiis ad hancvirtutemaccedcre:'Nam, quardam vocis,& foni omnino expcrtia

funt,quacdam fonum habcnt, quzedam etiam voccm. Et HerclcDeus ille prmceps , parens terum , fabricatorq; mundi.nullo magishominem feparauit a ca^teris, quapquidemmortalia cllent, animali-

bus, quam dicendi facultatc. Namcorpora quidem.magnitudine,Viribus, firmitatc,paticntia,velocitate,pr2eftantiorain illis mutis vi-

demus, ea minus indigereadquifitae extrifecus opis. Rationem igi-

ur nobispr.Tcipuam dedit, eiusq; nos focios clTecum Angehs vo-

iuit. Sedipla ratio, neqjtamnos luuaret , neque tam effet m nobis

K manifeifa, nifi , qua? concepillemus mentc, promere etiam loquendopoflcmus". Hominesenim , quibusnegata vox eft,quantu'umadiuuatanimusille coclelîs? Rclinquitur igitur, fi nihilaDeorationemeliusaccepimus,nihil cultu.aclabore dignius e(ê y nihiloptabilius , qunm praeilarehominibus, quo ipfi homines cacteris ani

malibuspracrtant . At vero fpeciose quidem illi dc hac rc verba fa

ciup.t.dum in perfedooratore, ( itaenim vocant, ) non dicendi mo

A 2 do exi-

De vfu artij

Rhecoricx,

Homo rario

ueAiiêlisfic

fociUk .

Cic I prooe

Rhc. tioiio.

Oraror per*

'\BJhetoricA ChriflianA

do cxuniam tacultatcm , fcd omiics animi virtutcs cxigunt^NoncnimparumfruclushabLtcopiadicendi; &coramoditas orationis:

ii recâ intcUigentia, & ditfinita anmii moderationc gubernctur.

Oratorem itacjuc talem efTc volunt , qualis, verc fapicns appellari pof-

(it, fcilicct, morjbusomnibusperfcctum. Scd (i vnura talem ab il-

hsprofcrri iubeas, turpiterfatericoguntur, nunquam ulemfuilTe.

MuJtis eria

fiia ficunJia

p;ftifeiaeft-

Qualcs ora-

tOri-S Cic. flt

Diînoitencs

fuerint.

De froprietatibus Oratoris Chrijltnm % Cap* l f

.

VE R t T A T E quidem inrtigante.coa^Tî funt fater?, quotquoteloquentiae pr.TCcpta tradiderunt , non modo pcftiferum, fed

exiciofum eire oratorcm virum malum , quamuis vcrani , hoceft, fupernara, quaea patrc iuminum defcendit fapientiam, nefci

rent: mulco itaque magis nos id ipfum fentire debemus , qui huiusfapientix, (Scfiliji&miniftrifumus . Potueruntauttm a nobisper-muha cxerapla oratorum (quales illi jmagmati funt) re ipfa adduci,

qui vit neruofius, <?c maiorc fermonum vi,de quahbet re diflercrc

potuerint: quam Cicero 3<. Demo(thenes,quosinfa(tiu,io cloqucn-tixrtetifleautumant. Vitar autem , morumqitanta probitate clari,

quanta,ne pcr nebu'am quidem, vnquam illis in mentem venirc po-

tuit ; nunquam enim de vcra pietate , in rot (ihuofis volummibusde benc dicendi arte fcriptis , vcl vnum gry dixerunt. (|jiamobremnolentcsjvoh.ntcs, confirmare coa<5iifunr, nrJium, quod cquidemniagis crcdo,aut rarum verum Oratorera fuiOe . Cuius rci iliam non

VctfcAi ora infulfam fortc aderunt cauiTam . Namoratorem, inqumnt, in omni gcnerc fapientix oportere perfuadcrc ; vt, quDC ahbi didicit , cumfplend.jre diccndi proferat;a je6,vtqui vcrum oratorem audit, fcire

vSw inteiligcre.plufquam cacteri,arbitretur. IUcenim , beneloqucndifacundiampcrcjpit

: quifinum cordis per rcvic vuiendi fludia cxtendit

: necloqucntcm confcientiam pr.Tpcdit; cum vita linguamanteccdit. Quod vtiq'j nifi diuerfis fapientiar , dc fcientiae tituiisil

lullretur, elficerenon valebit. Qîo enimpa«5lo in facris literisille

iperfuadebit, qui eas nunquam legit ? Quovc in naturaiibus, quiAnft. nnn vidit ? Quomodo inmoribus, aut lure ciuiii perorabit,qui carum fcientiarum , ne dixcrim expers cft, fcd nc prmcipia nouit ; Ea de rc , Cicero mirari dcfinit , paucos , admodum fuiffe ora

torcs, tum eos,automnia ,autmuha (cire oportcat; qwaf omniaho-minescomplccli pcrquam difficilecft. Hinc omnmm Ecdefiarumdoclor cximius Augufl. ait, qucndamfapientcm dixiffe, quia ora

torem oportct non modo ddcâre.fed & docere , nec modo perfua-dere , vt (Tccât , fed vt vincat . Ad Titum Liuium ladco cloquentiar

torii Tis.

Virs rcicntii

priedat.Sre-. hb 6Moralium.

Orttoremoportct nonmSdcleftare

rcddoccre.

fonte

M

N

O

Pars prima

.

5

fontemanantem, aitHicro.de vltimis Hyfpaniac Galliarumcjjfini

bus quofdam veniiTc nobilcs legimus:(Sc quos ad coi;tctnDlaf.ioncm

fui Romanon traxeiat; vniushominii fama perduxit. Conftat itao;

ea omnia , non nudis vcrborum folijs , fed multiplici fapientia comparari. Qiiod quidem officium^nemo re£lc vfurpare potcll.nifi

illi , qui C H R I s T v M Deum cognofcentes,diuino fpiritu adiuti»

vennimam eius Religionem copiosc explicant , ijdemquc foli clo-

quentesmer-toappcllaripofsuntrqui ftultitiam exiftmiarunt fapi- n^^^ijentiahuiusmundi,quac vjribusproprijs,&abhumana induftnaex li^-.fitChi

cogitatisinniriturj nulii veritati cedens,ni(i quam fvllogiilicis ra- <iia"u«or2t

tionibus fe fe oftendere poflc confidunt: vtin pra:fenti Stemajatelvidereiicet. '

I. AJQ^' I. MundusVurn vmisfit, ciiiusexiftentia duabus virtutibus", mo-tusfcilic.t, <?cquietisconfinit. Qjii fecundum naturara maiorautminorefTenonp ofsit : Uultitia eft in ipfo fperarc , 8i non ad fupre-

mum

BPT.Hom.t5

auclr,r tas

HjjetoricA ChrijltanA

muineiusmotorem, &cxi(ttmiar caufam .Drum , fcilicct, iri quomoucmur Okfumus.mentemcltuarc. 2 Licet Philofopfii mu'ta fci

uerintrcorum fcicntia,quiaabfc]ue vcri Dci timorcerat, quidill>s

profmt?Immocuanueruiit in «.ogitationibus fuis,infipienrq,'ia£lLim

cil cor corum . Quia cognitio non tacit fapienttm , fcd timor

qui afficit. Mclior cll protedo humilis rufticus, qui Deofcruit,

quam fupcrbus Philofophns, qui fcnegletlo , curfuin coci , Qel a

rum magnitudinem,fubllantiam,iTiotuin,iiaturani , atcj; fixationem

confidcratjquorum fpcculatio caligine non cart't,quia eorurn fcien

tia line chantatc Dei k5c gratia:idt-6 r tibus eft inuolutus , quia pr.T

'""âr ra^co'^^"^^'^ viiam folum attendunt, 6c c\\\x tuiurafunt non pr.Tuidcrt.

j nai d.beci 3 Perfcrutenturhuiusmundi fapicntcs, inuelbgent alta coeli,lata

ce iciatoie icrrjc, profundam.ins.de lingulis dimcnfionibusdifputtnt, dc cun

Gis ptrtra«^<nf,difc^nifcmperaut doceant. Et quid cx h?>c occu

pationc nifi laborciii,oc doIorcm,tSc affliclionem fpinius jnucnient?

Varia cnim fur.t lludiahyininu'n,atque dmerfa cxcrcitr:ldeo varia

inftrumcnta pracfeiitia pras-manibus habet. Vnus tamen omniumfinis,<5c idein cffc«flu«,labor, &afflicliofpiritus Dtficiunt crg6,ftru

tantcs fcrutmio , ditbus acno£tibus fomnum non capiunt corum

oculi . Ht quani6 pluslaborantad inu.niendnm, tanto minus inue

niuntjquafi flos egrtditur c^c csnteritur & fugit velut vmbra, eorumprofperitas & togitatio 4 Cito tranfit gloria mundi: Et quia parumdc hoc curaruntper vanam eorum fcirntiam,(3c quia fpem fuam pofucrunt in treaturis potiUs.t]urim in Deo cito perierunt. Mifcri funt

nifi vbicunque fucrint,^quucunqucrcucrtantur ad Deum opti-

Imum maximum fe conuertant;prarter mundum 5c ciusconcupi

fccniiaminueniunt nihil . Videamus itaque (iJc nos , quibus potif

fimumconditionibus, 5cproprietatibu5,orarore Chrifîanumpr.Tdi****'*•

tiiefreoportct. Acmequidem diu cogitanteni, veritas ipfa in hac potifsimum fententiam ducit,eum non fo!um plena , c>tpcrfccla clo-

qucntiaarmatum,verum ctiamomni virtutum gcncie large inRructum & ornatum tfTcoportcre. Ncque vero iliamea fcntentia eft,

fed a fcruatorc nofbro Chnilo profeda . Qjîifqu;s cnim fccerit(in

quit) fimul acdt^ciierit, hic magnus vocabitur m regno ccclorum .

Qjiibus confonant illa D.Pauli vcrba qui beneprcfuntpr.Tsbvteri,

duplici honorc dignihabcantur, maxime ij qui laborant in fermoncic dodrina. Et Daniel : qui, inquit , dodi fucnnt , fulgebunt ouafirplcndorfirmamenti: ^quiad lufiitiam erudiuntmultos,quafi llel

\c in pcrpctuas artcrnitatcs . Hac cniin de caufa eos Dominus fal t(. r-

rar.lucem mundi, lucernam fuper candelabrum , ciuitatcm fupramontcm pofnam , *5c paflorcs appellat . Idquc vltiinum,ranquamcorucr.itritifiime prardicatorisolficium denotaiis.ip''^ Chnilusfibi

vfurpaiiiti

R

Matt.f.c.19.

x.Tim f.c.17

V

Pars priwa

.

vfurpauit,cuinair,EgofumPaftorbonus. Et vt melius confiderarc

pofsis tibi ob oculos pnTfcns ftemma ponimus, in quo quidem con-

liderare poteris infignem cius dignitatem,&maiettate,quia non folu

per Prophetas 8z Apoflolos.fcd quod multo mirabilius eft,quod idc

ipfc Prophetarum & Apoftolorum dominus,in mundum venire,&

per fe munus hoc obire di^natus efl. Cuius quide dcclaratio ttiii ellj

A.DominiJS Tefusbonus 8c verus oui*um,quas ab aftcrno ad falutem

praedeftmauit.paftorcft . Inquopr.Tcipue notandacft immenfa bonitas, vtpote,qui nonfolum perditam ouiculam proprijs humerisfufcepit,verum etiani,totum gregem,vtarctius huius charitaiis immenfitasfidehum cordibus infigeretur , fanguine fuo pretiofifsimo

(quem in pretium fimui & lauacrum fudit) potauit,eumq,* fpicis, &

botris vuarum, quibusomnium facramantorum fummum denota-turcibauit j propcer aquippe.quiadominus nofler Icfus Chriftus

corpus.&fanguinem fuum m euisrebus commendauit,quicad vnij

ahquidrediguntur. Ek miiltis nanquegranis.vnus panisefficitur

;

d.exmultisracemis,vinum conHair. Bacu um vi^oriam Chrirti,

& fuorum

ro«.i!lo.

S.Tho.

Prouer.9 a-f

^hetoricA ChrtjltanA

Prrclicarorcs

<|!!jbtisr bui

c<'mv^3rctur

Sccular'j , &diuinar rcicn-

ti^ nocitia »

j n rerumlublMTiiu tra

flationeChri

flianooratn-

ri nccclTdria

.

Aurcola â-

li'.r prx.i.ca-

wjribus.

^cfiioruin, &.cliaboli coiitulionem dcnotat; quo mediante,ab om-ninoseripit caTu . B. BaptiCmus oinnium facramentorum lanuafanguine ChriRiconfccratus, quo fmc, nuUi falus, in quo Diaboli vi

tia fubmerguntur, (!k animar fideiium mundantur.ac ]iberantur,nem

pe,a potertate Satana? . Qûa fons vitae aqux falientis in vitam sfter-

nam Chriftuseffc£tusell,cuius defiderio iitiuit in eum omnisani

ma, & vberiate eius fluminis incbrian omnis terra cuiicupifcit. Ideo

fignificat inexhaulhim fontcm fanguinis dominici, quo omniumtotiusmundi,<& omiiium.Ttatum litim rellinguitâd quem ipfe omnes inuitauit,diccns : Bibite,>5c iiubnamini charifsimi, & alibi ; Bi

bitc vinum,quodmifcui vobis.Spiritua]isenim dulcedo infuo fon

te guflatur. C. Qjiatuor Euangehilirum teftunonijs confortamur,

sScconfolamur; iptiqj carifsimc ^cuidentifsimc omnia,quar dc ca

tholica?,<ScChriftianre£ccleiiac capite , Ck fundamento, hoc cll:,-de

Chriflo 5c retSla in Deum fide; quorum cognitio? <Sc audontas in

ipfis explicatur,nobis proponunt ; figurarumque veterum velamc n

tollunt. D. Prouidentia, 3c vigilantiapracdicatorum,per canes excu

batoresjdefignatur .Quorumpr.Tcipuum in Ecclefia locurattjient

quatuormundido£lores,poflfacros Apoftv)los, <Sc Euangelinas, vt

ex'pfv)rum infignibus apparet.E. Predicatores coniparautur , pri

mo, luci mundi,per doctrin.T ventatcm. Qjiare necefle efi: fint accr-

^rimiingenio,fuaues eloquio,faeculans,(Scdiuina? Iitcraturappenti.in

ecclefialhcislabonbusonerofi.in quotidianis difputationibus cl.ui

,

momni fuaaiflionecompofiti, in fidei nolhx expofitione cathnlici,

in quzclbonibusabfolucndisacuti, in reuinccndis hacrcticis circum-

fpecli, *?c in cxplicandis fcnpruns canonicis cauti . Secundo , ciui

tati,perpaternam pietatem , 6c pr;)tec1ionem . Tertio , lucern.T di

Ignefupracandelabrum Ecclefix, proptcr virae exemplum pofr.T,

quaelate caiholicis vrbibusdc fepnrormilinopaflum oicolctitixlu-

men efrundens,denfas,licft,harrencorum caligincs difcutit:-Sc lucem

vtritatisaconfufion.' tenebr.irj n,fplcndore clarifici fcnnonis enu

bilat . Qjiarto, iali, propter vitx fanditatcm . Qj_jo piarcordia noilra,nepof$intf;;cculi VTncfrcrecrrore eondiuntur . Den'Cjue, ea e(l

inenti,Ckdignitatismagnitudo, huic minirteno a Dominopropofi

ta,vt,quemadmodum virginibusarcjuemartynbusaureohqucdam

fvtappcllart; in coelum repofitacil.-quae in illis corrupt.T carnis vi

corem, in his vero inuiclT virruns conitantiam finguJan quadamglonaremunerat. ItJi, dodonbus fimilisaureola,cX corona in coelo

parata eit ;proptereaqii6d nonmodoipii virtutis, ^ luftiri.T, propo

lirum tenucrunt,fed aliosctiain ad iimile virtuns Hudmm dodnn.T

fu3C,mini(teno excuarunt: quar rcs,inrer clanfsimns prapcurforis Doininilaiides,nuiricratur rquod vidJicer, mwltos fili')rum liVacl ad

idomnoMi)

Farsfrtma. 9

Vcrbi Dciproch:niato

r« 4UIS huis

ChriftiariK

eioouencijr

vuluss.

dominum ctTct do^rina fua pcrtradurus, vt dodc panter & pic in

fuoecclcliafticacRhctorices, nunquam pro meritis fatis Jaudato \i

brojdoccidowljfsuTiusfimul.&pius Ludouicus Granatenfis. Klhuc!pfumitacommodifsimcetficiet,veritaiem,dcnique arcana aperien

do populo , docendo pic,«5c innocenter viuerc, errores turpifsjmos

,

pcftifcras fupcrftitioncs , prauasq; confuetudines tollendo,ad piam,

vcram, diuiHamque fapientiam Chrilhanam Rcligionem homintscompellcndo , cognitione vcritatis (quonuUus eft fuauior cibus)

auditorum animosnutriendo. Nccjuc hoc ingens beneficiutxi in vnuaut altcrum hominciii , fcd in omncs ad quos vox cius peruenerit

,

confcrre nitecur. Nccjuc folum utilc exiriimamus ad ca, qu^ orato-

res dixerc, fed ad religioncm (qua nihil melius homini a bonorumomniumlareitorc Dco tributum cft) induccndam, rctincndara, &propugnaiidam. Atquchismedijs ucrum fincm fuum arfequi pote-

rit, qui eft perfuadcndo augcrc regiium Dci , lucrari animas Chifto,

ornare fanclam Eccle{iam,minucre trrannidcm diaboli,animasChri

fti pr^tiofo fanguine rcdemptas,ad ^tcrnam uitam, & beatirudmcmiexcitare ucritatem tucri,>3c extollcrc,faluiariaquc conlilia dare, ver

ibo, & cxcmplo doccrc,pic,& innoccnter viuerc . Qj)i enim huiuf[modipropnctatibusfuntornati, (i diuiniiusad nobilifsimum iUudmunus vocati funt,prouincias,& regnaad Chriftum conucrtunt.h^refesexiinguunt,feditionesfedant,concordiampariunt, lcgcs pr^

fcributir, confirmant, ac ctiam imprimunt in animis hominum : ita,

VI mcrljto Miniftri Dei, Intcrnuntij, Angcli , Chrifti Lcgati apclla- Prardjcato-

ripofsmt; quibusnominibus iurcnominantur Apoftoli, 3cquiin ^"Encomia.

Apoftolico munerc docendifincfuco, ^ oftcntationc verfaiitur.

Chnthanus itaquc orator non fuam, vcl propriam , (ed Chirifti lefu

gioriam,quem pr^oculishabcrc fempcrftudcat,& corporiseius my 9" ,^^/^^^

ftici,quod eft Ecclefia vnanimitcr catholica, xdtficationcm qu?crc-* Oratoi.rcdebct. Non fuam, inquam , quia nihil quodnonadfolius Dciomnipotcnlis gloriam, ad hutus folius laudcm , ad huius folius con-fcfsioncm fpcdet facerc dcbcrc.Tum diu nofluquc meditari coclc- Exercitia

llia,peruigilarc, iugibus pr^cibus inftarc, pfallerc Dco,facras literas Chrilhani

fcrutari,inierpretari,lucubrarc, concionari, fanciifsnme conucrfari,

ac dcniquc ob catholicae veritatis fufceptam dcfenfionem inprobif-

fimorum hominum conuicia, mcndacia , faftidia , minas, & violen-

tas manus, dc opprobria tollerare deberc. Vnde S. Doininicus ordi-

nis Pr^dicatorum auctor, iSc patcr inclytus, interrogatus, qua ratio-

nc dicendoauditorcs in fui admiraiionem traherct,&tot animas concionibus furs Chnfto 1 ucrarctur, ca, quc diccbat, fc rcpcnre refpon

dir in libcllocharitaiis,inlibelloSpiritus Sandi . Quamobremma-nifefhim cft^quod non propnum, fcd Dci honorem qiiffrerc dcbeat

Oracoris.

B Chnftianys

I o "RjjetoricA Chnfiiari^

CUriiljanus oratorjcuiustypum confidcrare fludc.

Ccnt3mp!atio viiis per

A.iManus fub maxilla habet.Quia mcns noftra,nullo modo.ad vim

intim? contemplationisrapitur, nifi prius fopiatur. Nam cum con-

lemplatio folum pertineat ad viros perfeaos, notat .quod licut no-

biles creaiurr funt fitu altiores.lumine clariores,apparentia pulcnri-

uo vn,. p.r- ores. ficut patct de ftellis , & fydenbus , fic verc ilh qui nobil.tatc

fedis coiiuc- iiioru,& bonitate alios prscellunt,debcnt efle pulchnoresm conuer

''''- Ifationcclanoresindifcreiioncaltiores&cleuatioresmconteplauo

,nc. B. An^ehcum crgahomincs obfcquium figmficat. bcd ob ceie-

^^''^Z- "tate nobTs imperceptibilem dcfignandam dcpmgitur alatus^ hc^t

,

curi'dt rJ alaru corporahum remig.js carcat . Cuftofquc fingulans cu.cjue ho-

b.4 habeant. mmum figillatmi tanquam picdagogus quidam , 6c paltor ad uiiam

dingendam fcmper adclTc , ex facris cloquijs pcrfpicuum cit. ISam,

doccnt viam Doniini ignorantcs, &a rcaafemna cxorb'tantcs,

abdita my fteria pandunt , nobisque abfcondita rcuclant.V mucr-

lis paroxifmis congruafanitatis cataplafmata apphcarc norunt Ko^

buflum

H

Fars prima. II

buflumdcmiim,acvalidum> jnrcbusgerend!S,rcddutaiiimum. Vndc, antc qualemcunqxic operationem; ad ipfum offeras difticon.

jtngele qut mus es CHJlosi inrttitefuperna

Me tibt commijfum (alua, dtffende, gubtrna.

C. Munduseliloco fuo^fub pcdibus, fcilicet, quia eft contemncduscum omni ciusconcupifccntia, &foliadherendumDeo; Chriftianuscnimoratortotus in coclcftibus raptus, terrenis veto mortuus dcbct cfTc. Qjiia ficut de fupenonbus vcnit pluuia, quac ell infe-

fiorum omniiknutntiua: fic verc Chilhanusoratorterrenis, & va

nis confiderationibus fpretis, defuperioribusimbnbusdebet ani-

mas irrigare. Vanx enim literaturx homines, & faccularis, deorfumad vanasmundi «5c coelorum motusconfiderationes defccndunt.Spiritus vcro &i voluntas virorum iuftorum 3c rationabilium, fupcnusadcoclcftium confiderationes (quarrcntes qux furfum funt, & nonqu^fupericrram) afcendunt, tanquam veriDeiamatores <Sc imitato

res. D. .Speculum talis eft naturar,qu6d imaginem quam recipit, fta-

tim oftendit; nefcit enimaliquid celare. Ideo, fpeculum pr^fentcm&atergorcuerbcratcmhabct,denotanscircufpeilionem quam abfquehypocrifim haberefcmpcrdcbet Chnftianus orator . Uenotatqjmentisfimphcitarem, carnisfynccritatcm, <Sc adbonum habilitatemopcrando fecundum exemplar quod ibi relucet , quod cft Chnftus.

E. Lairaius,& morfus, nnpetus, 5c conatus, vincula, vcrbcra, <Sc rcli

qua tormentorum gcnera fcit dcfpiccrc, cuncla calcare & contcmncre, Ck quanto plures fuftinct , tanto fortior 5c letior apparct . Exem-plo acris , qui tunc apparet fcrenior.quando praccefrerit aura maior.

Fortunatior enim eft , qui afpens non mouetur , quam quj profperis

promouetur. Siquidcm perfcdus vir fortunar duns cafibus nonfuccumbit , quinimmo , quanto magis grauia <3c difficiha fibi in-

cumbunt 5c imminent, tanto fonius, <5cvinlius in fe ipfo refidet

,5crefiftit.Adtalesnanq;pcrtinet,necperturbationi huiufmodi necfortun^, fuccumbcrc ; Quw per Chrifti 5c mortis confidcrationeraconfortantur : confiderantes quomodo rdiqua omnia , tanquamflos , mane florent & fubito arefcunt . Ncc quidquam in mundi re

bus putct cflc pcrpetuum, f«d caduca i3c brcuia vniucrfa quae ccr

nimus.

OQrgtorem neeejfe tfi varh feientiarum ft^pelleBilc

€on^tpatum exifiere. Cap. lll.

Mnesliterarum facraru cultores, & maxime quide prardicatores, vtcugloria & ftru^u inunus fuu adminiftrarepoflint an-te omnia gratia Dei,inftru.5tos eife oportet,qua fine, omnis la

B borciim

nei oratorcj

' InDaaiElii,

Luc. 11. 2.1.

Oratio quitum prrliet

.1.1 incelli-c-

tiani.r. fcrip

(urz.Match. 13. c.

Aa.g.c.î.

An?eliin^c-

riorfs quo-'

modo inlb u

lUiitur i fupe.

JlTibuT .

lii Hz.cc.c.4.

.

Matt. 7. a.7.

Marc.ii c 14'

Luc. n b,;.

loa.i4- b.ij.

&ly.C.I3.

laco.i. i,6.

In proa.iib.

I de Dod.Scripcur| au

ctoricas ijuaj

talit.j

Omncs Phi!

Jolophix &Theoloîat ,

paiio or«co

ri Chtilt. ne

«eJTariaifife.

*^

l Z 'Hlyetonu ChnjlianAI

bor cLi paucotocnorc s5c truclu fufcipitur, ncmoenimlibruniilluin

•nvlterioruDciqui iignatus cllapcnrepotertnili qui claufit. VndcI Iicro. grseco 2<. latino,nifuper ik. hcbreo erudirus eloquio, att.-fcrip

cLir.x* fan<i^.t' difficultasmaximacil, cuiusintclligeiitiain abfvjueUei ^gratia, C^ doctnnamaiorum libi impentifTnni vei maximc vcndi

canr. Adhibcnti hoc (Kidiuin datum ell fcientia abundantiorcm fie-

n, quu adhibet liudiutn (Jkmcntem dignam. Abeoautcm qui non

habct lludiuin nec mentcm, vt par eft, adhibcr, etiam tolh quod ha-

bcre videtur. Hoc c(l,ctiam ii paruam quandam boni fciniilUm ha-

bcat, C>c cam non cxcitet (5c acccndat: pcr fpiritum C<. fpirituaha opc

ra extingui . Hoc non ignorabant facri doclorcs : qui cum Apolto-

hsd DominopctcbantiDomine,docenosorare,orat tamcn,vtab eis

I amoucac vela.nen ilJud, quod contegebat faciem Moyfis,vt polTint

fcripturasintclligcrcj tSc Apoltoli Dommum obfccrant, vt cdiflerat

ipfisparabolam Zizaniorum agri. Etcunuchusrcginac Aetyopum»qui venerat adorarc in Hicrufalem,& reuertebatur fedes fuper cur-

rum fuum lcgens Ifaiam prophciam, Tunc dixitfpintus Philippo:

Accedc ad currum iftum, accurrens autcm Phihppus, audiuiteumlcgentcm Ifaiain, 5c dixit.Putas ne intelligis quae legis?Qjai aitjquo

moda pollum nifi aliquis oflendcrit mihi? Tunc Phillippus docuit

ipfum,5c in prophetis, pr^cipuc in Daniete & Zacharia, Angeh mferioresinlhuuntur afuperiorior'bus: & diuina oracu a prophetis

ipfi manifertant. Vndc Beaius Hicro. ab hac confuctudine non di-

fccdens, cum expofujfler infomnium prophetac ilhus J90.dierum,

fupra latus finiflrum, <^ fupra dextrum ô.dicrum ait, dilTiciIimam

qaaelhonem vSc a nullo cxplanatam, non lam noflri fcicntia quamdommi gratia expofuifle nos credimus, implcto illo, quod ille polii

citusell .Qjêritc «Sc inucnietis, pciite «5c accipictis. Nechocroluma nobis cxigitur (quamuis fciamus S. Antonium & feruum quendabarbarum,nuilodoccnte, litcrasplcnc nouiiTe, tcllc Aug. Taniîc re

cordationis viro. Scd docliihmorum virorum diu icrenda funt iimi

na, vt immcnfam diuinarum fcnpiurarum difficultatcm polTimus

emollire, vtfcciflenouimusHicro. Bafil.&rcliquosiilufires viros.

Deinde, mulrarumartium maximc facrajTheolo£;iaf,6chnguarum Rcognitione. Vtruncjuc igitur opuscdijs, quiftudium fuuad lacras

adiunûnr,vt &hteriseruditi, »3c ChriftinumenDropitiumhabc-ant. vtcleganiifrimc coUigiiurexeo Ifaixloco. Etcrit vobis vifio

omnium ficut verba Iibri fignatirquem cum dederintfcienti hteras,

diccnt:Icge iftum; »Sc rcfpondebit, non poflum, fignatus cft cnim.Ei

dabiturhbcrncfcientihteras.diccturqueci, lege,<^rcfpondebit,ne

fcio hrcras. Ex quo quidem loco planiflimc liquct, nec finc htcris >

nec finc pietats ftudio aditum patercad fandarum hterarum intclh

gcntiam

Pars prma

,

iS

gentJam non p^fle, Qâmuis taiiien vtranque neccnarium fit , Si«eliberi«,

magnuiH cftinter vtrunquc difcrimcn. Vtenimaliqms.fine variali|^pj«atis

terarum difciphna.finûlariquodam diuini fpiritus afflatu fcriptu-, "^T**

rardiumx mtelljgentiam contequetur, vtiili tucre, quemadmodu ^ct fcnptu-ellapudLucam, quibus dcdii Chriftus mcntem , vt intclhgerent ram inuiL-

fcripturas; id tainc accidere.nulla ratione poteft,vt finc fpintu Chri^S^r^.

Ih quifquam eas intelhgati quamuis fit omnibus difciplinis irapri-

mis eruditus. Nifi cnim is, qui hbrum obfignauit, eundem apenar,

nemo(inquam) illumcxphcarcpoterit, atquc fapicnter cuoluerc.

Qjiiapriusdcbcmusdifcere ^ poft doccrc. Vndc, vidctur mihi, ^"«5 «^cbc-

qiiodrcgulapra^dicatorumoptimcfatistradatur: i.Efdre. ^.vbidi-&"oA*jorc!

citur, quod Efdras parauit cor fuum , vt inucftigaret legem domini, ^^^

&faccret, «Scdoccret. Quibusoftenditur,qu6d verbi;Dei proda-mator,dcbet voluptatem horrere : parauir , inquit, cor fuum i cor c-

nim pracdicatons debetefleparatumpcrpuramintcntionem, quia

ficut vas corruptum , vinum ibi pofitum corrumpit, fic cor,viti)s in

fe(5lum do£lrinam ^ fcientiam inficit t5c peruertit . Qjuia modicumfermentum totam maflâm corrumpit . Deindc,folhcitc ftudere ; in-

ueftigauK,inquit,legem JDomini. Nam, finc ftudioegcrcftanimus. Sinefludio

Ideo fapicntiam omnium antiquorum cxquiret fapiens . Demiim ,cger cft ani«

didis, 3cfaclisimplerc: Docere, inquit,<Scfacerc . C^pit cnimlc=,°^"'*

fus facere & docere , ficut etiam diciturrludicum 7. Illi ad prrEhum!

fuerunt ele^^li , qui aquam cum manulambendo biberunt, &a-quampnusmaiiu quamlinguatetigerunt; Sicilli ad pracdicandii

contra vina funt accepti , qui aquam fcientiac (Sc doclrinar prius tan

guntmanu pcroperationem, quam lingtiaper do^ftrinar crudilio-

nem . Qjiare,oportunc quidem Hocloco paucula mihi interponen-

da videntur , dc neccflaria propagatonbus do^^rins chriftianar oni'

nium & inaximc hberahum fcientiarum notitia.Quod quidem ani

maduertas oportctm fequenti figura . Cuius quidcm dcclaratio ta

hs elh

9-/^^^

y^^Â. Prsêr

T{hetoric^ Chnfliam

Deis qii.Ii-

t-r tic Tbeo.

lca itur p r

renclar. one

]& qui p..r

IdciTo ft.*.

tioneiTi.

tenebraslapfopcrnccelTaiiafuit, vtDcuiH faclorcm fuum agnofce

ret.quam Theologia:n propno nomine appellant fideles . Ad hoccnim ( vt D, Augull. ait) proponttur nobis mtuenda, vt , Deus qui

ncscrcauit,»3cillammfpirauit, c|uarra:ur,cognofcatur Sz diligatur.

<ôfit, vt Dcum tanquamfubicilumprimum, fub altqua ratio-

n^ fpetiali contemplctur. Ncc pra^flica , ncc fpeculattua , lim-

pliciter , fcd afiR:<îua appellanda cH . Dilcclio cr.i:ii fupcrcmi-

nct fcieiinar, 5c cft maior intelligcntia, S: intrat di!eitio,vbj foras (lat

fcicntia . Ideo i2;ne circundatus cxilbt. E. Duo funt gcncra corumquxdeDeopo{runtprinc!paIitcrcognofci:qi!a*dam taiitum perre-

uclati.incm,vt,trinitasperfonarum , beatitudonobis promilta, tn-

carnafonis ^l^ redcmpnonismyileria . Alia vero per denônftratio-

nw-m, vt quod Deus fit vnus,fit immortalis '5c inmiobiljs. Ht cum De-us firfinis •iaiuralishominis,fupcrnaturaIitcrt4menattingibilis:con

fequcns cil, vt n >cthe ).ogus, tanquam rcrutr; duiinarum fpccuLi-

tt)r a

B

Orator. 7 1«

bcrales artep

tinuatiu»

Strom. I<

Philofoplii*

ucfiauto.

Lib.x ae

doCt.c 31.&

Pars prima, 15

tor a terrcnis cuns feinotus aduolutus poftulct a Deo. Aique ideo mhabitu monachali ipfum oftcndimus. C. Cum haec fit dignitas liomiiHdmim» di-

nis.vt finemfuum non poffitnaturalitcr cognofcererfequiturquod g^^"**'

pofthabitisphilofophorum fcientijs,qu,T vclutiflores pulcherrimac

conferuntad Thcologiarn : Theologix vacare debet. Nam,(Sc fi PhilofophimultasdeDeocognouermt veritates, fuitpcr effedus (Scin

comraunirnon tamen quod cflet trinus & vnus, acque ideo fub fc li-

lasomneshabet. Callere igituroptmic debct, poft facram Theologiam,qus fola inter omnes fcientias doniina eft, <Sc ei omnes aiise ^n-j^Yl^rVdiebec

cillantur 6cfolaipfa remanet, vt di<f>um eft, omHcs liberales artes Capitis coo

vtilesad inftituendoshomines,»5c necefiaria admodum fcientiarum

genera j de quibus Clcmens Alexandrinus ait; Quemadmodtimhbcraks quac in circulo ftant difcipIinaf,con!eruntad Philofophia

,

que eft ipfarumdomina,itaetiam ipfji Philofophia coducitad com-parandam fapientiam . Eftenim Philofophia cxercitatio, fapien-

tia vero, fcientia rerum diuinarum atquehumanarum , <Sc caufarum

ipfarum. Eftenimfapicntia domina Philofophix ficutipfa Philo

fophia,eius quac prius auditur , dsfciphn<T,nempe, Logica? aut Rhctoricar,Et veraillaartificiofaapisDei Auguft.Difputationis,inquit,

difciplina ad omnia genera qusftionum , qune in litcris fan<îs funt

pertraitanda.acdifToluenda plurimum valer, fophiftica tamenca-jQ[,otl Diale

uendaeft. Et D. Hiero. ad Paulinum cum loquitur delibro lob , Vticaefnolu-

inquit,omnesIegesDialewlicjepropofitione,a(rumptione, confirma|««etumaff^-

tione,concIufionedeterminat.Deniquedebellatorheret!torum Au-i'^^"^ j."'*'^

'

gult. contra Crefconium Grammaticum idprobat multis teltimo- **

nijsexfcriptura defumptis,vtexilloacl. cum loquitur de Paulo ,

Difputabat cum ludacis m Synagoga,& gentibus colentibus in fo-

ro. Etpaullopoft, fcdensvero quidam adolefccns, nominc liiuy-

chusfuperfeneftram cummcrgeretur fomno graui,difputante diu

Paulo ducilus forano, cecidit de tertio capnaculo deorfum,& fublarus

cft mortuus. Nonne alijs diuerfis in partibus fuarum epiftolarum E). '^j^j."*^*^^l^^,

Pau.difputat?Maxime in illa quar eft adRomanos. Vbi difputat,iSc'j^

rationibusconfutatpartiii argumenta;Qua difputatione in quinqj Aiûmenta.

pamiuseft hypoihefcs, fiuepropofitiones.Quaruprimaeft,de vi & l'*»^-*^^^'^-

efficacia prideftinationis iramobili. Pr3edeftinatis,fcilicet , omnia^'^**'^'' *^*

coopcran in bonum,necillis creaiuram vllam Chntti Chiintannr^.^^^^^ ^ _

pofle cripere . Vbi dicit. Scimus autem . c. vii). 2. depracdeftinatio tiouvdiujEa

nis veritate .Nihil infirmari certitudmem pracdeftinationis , quodnon omnesfilij Ifraelad fiderafint vOcati; Promiffio cnim que la-

âeft Abrahac,autIacob,non deoipmbus eorum fihjs fecundumcarnem,fed dequibufdamintclligidebet.quietiam funt vocati . Id

quodexduabusoftenditfacrae fcriptur^ auiloriiatibusaprincipio

C.9.

curas.

ij.d.IT»

Aa.ao.b.9.

Geoi-.eder.

16r II I II———a—»u»—>——

TiJoetoricA ChrtflianA

o. nmtcntarcpcnuiitur

)o fcriîfuria

c.f). vCqucad verf. Nunquidiniquitas 3. Dcpr^de(hnationis,acrc-

probationis srquitatc. Ncque vcro pr^dcftjnationcm, vel rcproba-

tionem Dei efle iniqua quod alios elcgit , alios repr<>bauit cx luda:

1$ & gcntibus . d. vcrf. Nunquid iniquitas ? eoa. Qjiartadccaufa

obquam ludîfucnnt rcprobati ; Qjiam ftatuitduplicem . Vnampnmariam, quar fuit, quod oflfcnderint in lapidem ofFcnfionif & pc

iram fcandali , fcilicct , in Chriftum . verf. Quid crgo diccmus ? vf

quc in f'ncm . c. 9. Et altcram immcdiatam, quod propriam iuftitia

practulcrint iuftitije Dei ; fuam iufhtiam ufqucadeo zelantcs, vt

Chnftum rcciperc nolucrint . Id vcro illis accidit , quod cmulatio-

ncmquidemlcgishabuerint, fcdnon fccundum fcientiam c. I o.

per lot. Quinta qua in fpeiic rcfpondct gcntiliu obicdioni pofl;rc-

maf : c;cniciTi,viclclicct, ludaicamproptcrrcprobationcm ciusnon

eflc contemncndam : tum,qu6d muiti ex iudîs fucrint vocati 3c c

lcwili , inter quos Pauhis 6c fc & alios numcrat difcipulos . c 1 1 . in

princ. Etfi maiorpars iudôrum cxcarcata fit, reliquifle tamcn fibi

dominum complurcs ,qui falui ficrent . vcr. an ncfcitis ciuia in Elia

eod. Rcprobatio iudxorum , t,cntium fucritfalus , acob idmetuc

dum fii gentibus , nc 5c ipfi aliquando excidant . vcrf. nunquid fic

oflrcndcrunt?cod. vbiait, proptcr incrcdulitatcm fra<51i funt , tu au

tcm fidc fla , noli altum fapcrc , (cd time. ludcis carciias il)a cx parie

tantuni , & ad tcmpus accidcrit , in poflcrum vcro fiiturum , vr cu

plcnitudo intraucrit gcntium, faluus fiat omnis Ifrael vcrf . fcd »5c il

li fi non permanfcrint . Incomprchcnfibilia (inthumano generi iu-

ditia fapicnti3C & fcientiac IDcu & inuefligabilcs \\k eius . vcrf. 6 al

tttudo,vfquc infincm c. 1 1. Et inpfalmo, fuauis fit ili difputaiio

mea : & apud Ifaiain : <Sc vcnitc <5c arguitc me , dicit dominus . Poffem hoc in loco , cxterarum omnium difciplmarum clara & non Ic

uitcrprcfTaveftigia^nifi meadfcmaioraqu3C molior vocarcnt)ex

diuinis libris oflcndcrc j vt ex Horacri pocfi Straboncm fcciflê lcgi

mus, attamcn id faccreomitto.Nam, quis non videtquam frcquc-

ter Gcomctrica inculcct, vtindiuiflonc agrorum tcrra: promifflo-

nis, «Sc in fabricationc arcz & in Ezcchiclis tcmplo? Quin & Arith

mcticaidentidcminfarcirc nonceflât, vt in Numcris, & roixtim

in tota fcriptura . Nec ab Allronomia abhorrct vcluti cum dc figu-

ricocli» (5c dcciusagitaiionc & vertiginc, &dc quatuorcocli pla-

gis , fcrmo inftituitur. Rhctorices autim ornamcnia , & figuras A\-

ccndi numcrarc, relinquo, cumdicat B. Auguft. m lib. dc Doi!^.

Chift. fc facilc pofle oftendcrc omnia ornamenia illius arti» in fcrip

(urisinucniri. lam vcrodeanimantium, arborum ,Iapidum natu

is, quidattinctdi€crc>cumnihil magislegcntibusobuium îO.

D€ libs-

D

iS ^hetorica ChriHiam

oDe Uberalium artium numero . Cap. H II.

Stendamus iam paucis oportet.hbctalium artiuninumcrum,JHqax quidein leptein cf[c liquet ex lam di^lis, <Sc in duo gene

ra diuiduntur, quia primartresprimarijcartes vocantur, vel

prima fciendi elemenca , vr pracpofitum ilemma demonrtrat

.

Prima Grammatica, qunt veluticlauis,tScmater ellaliarum artiu.

SecundaRhetoricaaliarumfcientiarum ornamentum, ideo flores

fpaiTos , (Sc manus dcdudas habet , phyladlenaquc dilatat . Tcrtia

,

Pfo.r.3. cilDialeclica, hanc Salomon omnimn fapicntilTimus addifcenda

adraonet,';dum nos hortatur vtintelligamus fermones prudentiap,

verfutiasquc verborum , ncc non parabolas, <5c obfcurum fermone,

k dicla fapientum fimul oc aenigmata.Idco ftaterae dc folijs affimi- £

latur . Nam etfi aduerfarium vicerit , noii fructum fed verborum fo

lia conf;cquetur ; 3c ficut flatcra verum a falfo dijudicat, non alirer

Dialeclica <;k Logica . Qjiatuor vcro Mathematicac vecantur , quia

pcrccrtas dcmonrtrationes quantitatistamcontinux, quam difcrete

docent . lizs Philof Mttaphyfic.T connumerat, & cum illa conuc-

niunt , quia vtraqj confide-rat quantitatcm continuam , fed diuerfo

niodo, Mctaphyficus enim confiderat dc omnibus quantitanbus

prout funr entia, vr ait Philof fed Mathemancus confiderat dc quantitate , vt de fubieclo , & de illa principaliteragit, iliamq; demon-ttrat . Et quia quantitas multipkx efl, aut fairem quadruplex, ideo j^

quatuor funt Alathematica:, fcicmix. Primacnjm ocnobihfsima

quantitas ell, circa dimenfionem nmnium coclcflium corporum , in

fe,(Scintcr fe, perdiihmtias <3c dimcnfioncs ad inuiccm, etiam rcfpc

clu motus,5c fitusillorum, &; ciica illam quaritatem verfatur Ailro

nomia . Alia eil quantitas rcfpcclu auditus, circafonos Sc voces.

Nam,humana curiofitas vidcns in lonis e(fe delcvlamcntum , quac-

fiuitcaufameius^vtfibipofietperartem tales dek<Slationes facerc,

(3c continuarcvtdicit Boeth. vnde,docuit quantitatem vocumfubvnaconcordia & confonantia fonorum coniurgcre 6cin vnapro-

portione numerah deducere, (Sc hanc proportionem, 6c quantitatcm

foiiorum vocamus Muficam. Tcrtia quantitas rcfpcclu numcri vcr-

fatur, qua? diila ell: Arithmttica,id ell,ars numeranduquia confide-

I-i.i.Accytn,^''^^ quantitatcm numeralem, & proprietatemeius, vtaitlfidorus.

Hapccertears magnar virruriseft,quianuliaaliarum trium indigct,

aliac verohacplurimum indigcnt,vt Boet. illc integerrimus Philo-

fophus ait, Q\iarta vero quantitas verfatur circa menfuram.quae di-

cla ell Geomerria.id crt,menfuraicrrae; quacortumhabuit fccundii

\ Ifjrabium m Aegypto . Ciim cnim poft Nili inundationcm pof-

fefsiones

JDe Mathe-'B^aticisicie-

|4.Meta.

'Aftronomia

IMudca.

\i.Mafics.

Arichmctccyi

c.i.&li. j.c.i

Ccomitria

M

Nf

Pars prima 19

fefsiones omnes obduccreriur fmio,aci hoc, vt dei.'^feps poircfsicnesftabiliditnenfionediftinguertrtur, carpciuT t tcrramlmcis&nien-furismetiri , & partin,vt iic ccrci Imiitei poLcixDturin poflefsioni-

bus . A tali igitur primana men fura tetra?, fcientia nienfurandi no-mcn acccpit , quac Gcomcina dicitur , poika vero , creuit inquifi-

tio eius,& deuentum eft ad lineas v5c circulos,(Sc triangulos , & carte-

ras figuras ad ciufdcm artis perteftioncm . QjJoriam igitur de fu-

pradi<ftarum artium fubie^tis frequentes dciibcraiJoncsincidurt,

earum ratio oraton Chnitianotcnenda cft.

Qî futuYffm tdmei Chrifltatm J\b£torices auittores . Cap. V.

QVoniam colligenda <&:accommodandafunt aliqua prapcep-ta,quaedoceant C3;lefteni,acfanâm eloqueniiam.-quorumciim iit mftgiftra ( vt cft,falutarium omnium prsrccptorum )

fponia Chrifti fandamatcr Ecclefia, Ecckfiafticam, ac ChriftianamRhctoricamconftitucnt. Hanc diuinam potius quam hutnanamdicendi facultatem ( «3c fi Spiritus fanftus fine vlla do^lnna, <& labo-re interdum folet fuggererc)obferuatione tamen fermonum,quibusfan(î homineseodem fpiritu afflati Chriftiano populo profuerunt

0:percipi (Sc in anc rcdigipofTenemo negauent.Qjiarcnoabsreforcarbiiror , hoc in loco de officio auditons, primu difTerercprafertim,

cii hapc qu3p illufhada fufcepimus,nifi ad vitx adioncs, veluii ad fco

pii, fe c6ferant,no folu emolumi nto,ac vtilitate carebunt,fed noxia(5c perniciofa euoluentibus euadcr. QjHppe,iuxta fentcntiam D. Pcmelius efTctillis viam veritatis non cognouiflc, quam poft eam co-gnitam ab ipfa deflexiffe . £t primum illis fcripttirarum le«5lioinu-

tilis futura eft,qui fe totos mundo dedidcrint, ac afFcclibus carnis fc

addixcrint , quando fapienti nihil aJienum.-nifi quod virtuti incon-gruum . Itempraeco verbi Dei infignis Cyrillus lib. i .contra lulia-

num Auguftum: Non fuit, inquit, Philofophis conceiTum videreea, qusemeBtcm (Scfermonem nottrum excedunt. Ciim omnipo-tens Deus adhuc , nec lucem in mentem eorum mififlfe , ncc fapien-tiam indidifle, nec linguam direxilTe , nec intfFabile quiddam de fe,

vtcapacescfTent, velfentircveUoquiconccflrerir. Nec enim paf.

fim omnibus ea gratia conceditur . Illis autem potius , cui fuerint a

carnisafFeitibus 6cterrcnaimmunditialiberati , rr.crteq; ^rtc:z,ri, ac

fcientes vcrse pictatis opera, 6f ad hoc nos prouocat Dcus pcf v ocemDauiJ. Vacatc & videte diccrs,quoniam ego fum Dotnmus, Qjân(?c Dorainus Bcati,inquit, mundo cordequia ipfi Deum videfcunt.Qui vull igiturfapiens,acbeatus cflezaudât Dti vcccm : difcstiu.

t. C.ZKf.tO.

tur£ quibiif

fitinHttlis.

Acib. Epirt.

3<:r.ad Coih,

rfiB •-«•4.

)dm:nar'i Ji-

jt^Tcr.'! fcicii-

turti uecrifa

njs.

VifTo DelaUfconiitis

jocuhs fu.

Lib.i.fuici

Oitho.c.5.

20 'lihetOYtcA ChrtfltanA

Sacrf fcript.

cogiiicio

qLioaiodo fa

ciii«£ac.

ihtuin; facrîiientusn namiuatis fux nofcat; humana contemnac:diuina furcipiat: vt fumnium illudbonum ad quod natuseU pofsit

adipiTci. Nam,omnis fapicntta hominism hoc vnoeft.-vtDeum co-

gnofcat «Sccolat. fôc noltrum dogma,haec fumma elK Qjiantaita^; vocc pofsum tcftifior,proclamo,denuncio , hoc cde quodphiiofophi omncs ni tota vita fua quac fiuerunt,nec vnquam , comprehendcrc,valucrunt,quiareligionem aut prauam continueruntjauttota

pcnitusfuftulcriit.Nonergopigeat ad percipienda fapientiz difci-

plinam audiendi, vel lcgcndi , pacientiam commodare . Tria cnimfccundumHugonemfacra: Theologi.t fludiofisfuntneceflraria, na- [^

tura, fciIicet,exercitatio, &difciplina. Cîibus efficitur, vtfacile

auditapercipiant, dtperceptafirniirer retineant, laborc & feduli-

tatenaturalem fenfum excolant, laudabilitcr viuentes, morcs cumfcientia componant . Hinc Galcn. in ftudiofo homine feptem deli-

deratnecefTariaadomnmm rcrum inquifitionem & cognitioneni.

Primum,fcilicet,ingenium fagax, & docilc. Deindc , aiTuefatîo-

nem & exercitationcm ab ineunte .Ttate in omni difcipiinarum gc-

nere . Terti6,afsiduitatem . Qîaito, vt, pra:ceptorcs audiat prac-

ftantifsimos, (5c celeberrimos . Quinto, inexplebile defiderium ve-

ritais . Sexto , cognitionem cius methodi & normx , qua verumdifccrnituriifalfo. Vltimoautem. , cxercitium <Sc vfum ciufmodi

mcthodi. Videiur fane diuinanaturanon corporalibus, fed intus

abfconditis oculis animi j &: Damafce. ait, Nos qui docendi gratiam

non fumus adepti(quandoquidem nos ipfos indignosfccimos ipfa

,

voluptatum perturbatione) deillisfaltem quae in prophctis tradita

funtdifnutemus. Deniq; Athanafius ille vita & fermonc circum-

fpedus Ecclefiafcj; fundamcntum lib.de incarnationc fcriptum reli-

quit.-Quitheologorum confequi intelhgentiam cupit,abluereprius

animam debet atq; detegerc, 5c per vitae morumqj fimilitudincm ip-

fos audirc fanftos, vt voto atque mflituto illis coniun«ûs , ea ctiam

quac illis Dcus reuelauit,intelligat,atque vt vnus ex illis efFeûs, ef

fugiatpeccatorumpcriculum, &ignem cisindic iudicij prafpara-

tum . Recipiatqj repofita fan£lis in regno coclefti pr.Tmia,qu.T ocu-

lus non vidit, nccaurisaudiuit; necin cor hominisafcendit. Sacrx

igiturfcripturie cognitio, facilis fiet tribus modis. luila & idonca

rerum 5c vcrborum interpreiatione j ftudio atque diligentia , quat

confillitin lcclioncj Meditatione,oratione,& excrcitatione,vtfupc

riustettigimus &inferiusdicetur . Ordincdo«Slrinie,fcu viadocen-di difcendiq; rationc quada atcjue methodo ; qua & obfcura pleracjj

facilius intelligere , & difficilia commodius inuefligarc , atq; etiam

ex ijs qux prima fronte videntur minutiffima , ingentcm multi va-

ria: poffint & fapicntia: & pietatis colligcre thefaurum . 1

Littrn

V

X

Parsprima. 11

Lib.t.ce.

Lttem humamtatis quid vtUUatis afferant ad wtetitgentiam

fcripturarum, dip, f^ l.

STudiofa confideratione aniraaduerten<ium cft,efl*e aliquos,qui

ab his diuinis myfterijs hterarum humanarum fcicntiam tollen

tes eam contemnant , eo quod incircuncifos turpc fit in Eccle-

iia Dei intromitterc . Tanien,non omittam viam tSc rationem i qua

frut^tus non contemuendos , tum ad mtelligendum diumas fcriptu-

ras, tiim etiara ad conformandos «Sc componendos morcs noftros in-

de cxccrpere polTimus.Lege mbar illud Ecclcfix B.Augui^K vbi h^c

adliteramfcnbit. Philofophi, inquit, (iquaforte vera<^ fidei no,'^od.c.4o.|

ilrxaccommodadjxerunt, maxime Platonici, non folu"^/oJ'"^'^^!t^„qujn'*/*;i^

da non funt,M ab eis etiam , tanquam ab miuftis pofTedonbus in|i,^juiii^ ^^^^

vfumnoilrum vendicanda.Sicutenim Aegyptij non foluraidola (cironbusj

habebant, (Sconcragrauia , quaepopuluslfraeldeteftarctur & fu- vsndicanda,

.

geret, fedctiam vafa <Scornamentadeauro &argcnto,& veftc.quae

illcpopulusexiensde Aegypto, fibipotiustanquamad vfum me-

lioremclanculo vendicauit, nonaucloritatepropria, fedprasceplo

Dei (ip(is Aegyptijsnefcientercommodantibus) ea,quibus, non

benc vtebantur . Sic > Aodinnx omnes gentihum , non folum (imu-

lata figmcnta grauefque farcmas fuperuacan ei laboris habent , quac

vnufquifqucnoftrum,duce Chrifto,de focietate gcmriiumcxiens

dcbetaborainanatquedeuitare. Scdetiahbcrales difciphnas vfui

vcntatis apiiorcs, <Sc quxdam morum pr.Tcepta vtihfiima continent

deqj vnoOeocolendononnullaverainucniunturapud cos, quodcorum lanquam aurum & argcntum , quod non ipli mftitucrunt

,

fcd dc quibnfdam quafi metalhs diuinx prouidenii.T , quas vbique

infufa cft cruerunt. Ht quo pcrucrfe atq; iniuiiofe ad obfequia d^-

monum abutuntur, dcbet cis auferre Chiftianus ad vfum pracdican

di euangehj. Nonnc afpicimus quanto auro <Sc argento <Sc vefte fuf

farcinatus cxicrit Cyprianus do*Slor fuauifrimus ik marty r beatiffi-

mus ? Quanto Ladlantius ? Quianto Vidorinus & Hilarms? Qj.iod

prior ipfe fidehfsimus Dei famulusMoy fes fecerat,dc quo fcriptum

eft,quod eruditus fueritm omni flipientia Aegyptiorum , Et Oecu-menius loquens dc ipfo Moyfe ait,Ex hoc manifeftum cft non rei)-

ciendara eflc omnem cxternac fcripturx eruditionem a Chnftianis

,

vt garriunt h^retici.fiquide encomij vice diclii eft,quodMoyfes eru

ditus eft in omni fapientia Aegyptioru . De tribus quoq^ pucns , ac

Danieledicitur,qu6dfuperomnes eminebat,Chalda:oru fapicniia

cxterisq; fcientijs . Oportet autem cx parte illis adh-Trcre , eos qui

fcriptur^ diuinitus infpirat^ immorantur.Origenes quoqj eruditio

inquit,i(U communis rationabilis fcientia^, omncsmftruit,omhcsfouct , fi quis in ea virihs animi fuerit , (Sc voluerit cceleflia

quaprcrc;

Dli'ina pro'

;

uidctia vbu];i

infula cli.

StuJiw lihe-

ralium dilci

plmaru non

cfibChriftia

nis inutiie

auta Scho-

lis t^ipkden

dum

.

c.i.c 40.

Hornil.i. in

Exod.

Ad Daoitf.

iil.prod.

Ab optim»<j'jr>q;difcen

auefle,8chi

uriedum ex

oinnibus.

DiaaSr fa

Ha prxchra€ognofc€ia,

& Tirtiite

pijciitorunfi

exeinpla le-

quenda.

l.cor.g.cio.

Fa^la&aaioliit;s gentihu

jno icctida,

fed conijlu

eorum aifti-

manda.

21 '^hetortcA Chnfliana

quxrcrc,(ikcliuina (ewtari,vclutimcdicatus & foruspcrhuiufmodi

cruclinoncs,add!uinorum intciligentiamparatior venir. Praeterca.

Hicro. homo dodUfsimus & omnium trium linguarum pcrxtus.qui

non cx Graecojfcd cx Hcbrafo in latinum cloquium eafdem fcriptu

ras conucrnt , aiit , fapicntiac fecularis typus in Dcutcr. fub mulieris

capnu^.figura defcnbiturjde cjua diuina vox prafcipit , vt (i Ifraeli-

tes cara vxorcm habere voluerit,caluitium ei taciat, vngues pr^fecet,

dcpilo$auferAt,»Sccuni mundafuentefFeda, tunc tranfeatin vi«Sto-

risamplexus . Hacc (i fecundum literam intcIligimus>nonnc ridicju-

la funt ? ItacJ; & nos. facerc folcmus quando philofophos legimus

,

quotics in manus noftras libri veniunt fapicntiac fecularis. Siquid in

eis vtiie rcpcrimus,ad noftrum dogma conuenimus , Si quid fuper-

fluum,de idolis,dc amore,dc cura faccularium rerura , haec radimus

,

hiscaluitium inducimus,h^cin vnguinmmoremferro acutifsjmo

fecamus. Difcimus a Dauid cxtorquere de manibus hoftiumgla-

dium , & Goliac fuperbiflimi caput proprio mucrone tfuricare. Di-

fcimusaPauVo.A^. i^.velin fcripnoneni fortuitam arte torquere

in argumentum fidei , & quac in alium vfum fcripta func, ea ad emolumentum Ecclcfiafticae doilrinae conucrcere. Difcimus cum Daniele i!?cMofe Chaldxorum Acgyptioruracj; fapientiam, fi non vt

fequamnr,at,vtiudicemusatquecon\iincamus. Vndc, ix Apol\o~

lusprohiber, ne inidolioquisrecumbat. Dciferille ^Sc raagnus in

diuinis Bafilius copiose cnam m homil.ad adolefc. docer,quomodo

exlibrisgentiumquis vtilitatemcaperepofsit. Vbi inter alia ha?c

fcribit. lnlibr!sgentilium,veluti in vmbnsquibufdam *5c fpccu-

lis,oculosnoftrosaliqua!iidiucxercicabimus, eos imitantes qm in

gymnafijsfecxercenr,<5cmanu,pedeq;inftru3:i , poftraodum vtili

tatrem , ex eius artis difciplina,lcgitimo certamme rcferunt, & nobis

quoqjproponicertamenmaximum arbitran op3rLet,& omnibus vi

nbusadhuiuspraeparationemlaboranJum. Ideoomnibusfcripto-

ribus vtendum, e quibus nobisadanim-icêdificationem aliqua ob-

ucnerit vtilitas. VteniiTi tin^fôres, qui medicamenris quiburdain

rem tingendam pr^parat, acque ita demum colorcm quemcupiut,

mducunt.-Sic & nos nifi prius purgan externis his,facr3S difciplinas

non facile atiingemus. Qj;amobrem fi noflrornm fcrmonum,ac

?entilium nuUa cll conuenientia,nobis illorum notitia valde cofcrt,

tin minUs,eosfaltem fimulconfercndo, diflrercntiara difcernerc lice

bit,cumadineliorisdeleûmnon parum comparatio infenonsfa-

ciat: Sc uiferiora faepe collata pjtionbus fint ornamento.Veluti plan

tis quibtis propria virtus eft fruilu fcatere pulcro , folia nihilominus

ramw coniun^ta quoddam afferum ornamentum . Sic «5c anima , cui

^^rarcellens quidem vcritasfruûs ell,non ab reramen cxteriore fa-

pienna, {

Parsprima li

pientia circundatur,ficut folijs qnibufdain, viubraiiia:uaui,ac afpc

clum non miucundum pracbcmibus

.

H

0^0 dnim Theologid fiudiqfiis humanis fcicntijsymur^ Cap. FIL

HAarenus docuimus profanas difcfplinas non efTe inutiles.Niic

quomodoillisutamur, dicendum. Primum,nonomnibus,

qux dicunt poetx mente adhibcndam, fed cis tantum, quae

bonoru horainum faaa nobis enarrauerunt. Nam, quando ad ncfa-

rios homines veniunt, hxc vitare , his aures obftruerc, non minus

quam VlilTes ad cantus lirenum . Namprauis aduefcerc fermoni-

bus , via eft ad rem ipfam . Deinde, artcm mentiendi oratorum non

imitabimur, fed ea magis rccipiamus, in qnibus virtutem laudauc-

runt, veluitium uituperauerunt. Veluti enimflorcs hominibus

quidem ufque ad odorem , vel colorcm ufus eft, apcs autem cx ipfis

mel excerpere nouerunt . Sic , qui dihgentes in legendo funt ,non

fplum quod dulce,i,ucundumque fuentincorum bbrisperfQquun-

tur, lcd quandam ex eis utihratem animo referrc inuigilant. Veluu

enimapcs non omnibusflonbuslimihter infidunt, utcftapudLu

crciium. 1

Flmfi^ris vt apes in faltihm omnia libart ij

Omnianos itidemdtccrpftmus aurea dSa.Nequ^cx eis ad quoiaccedunt ouiniaauferrc contendunt, fed

quantum eis ad mellificium necefiariu fuerit coprnchendentes ,rcli-

quumdimitrunt. Npsetiam, vt fobrij quantum congruum nobis

vcritati vifum fuer!t,perfcqiiamur,reliquum prartcrmittamus. r.t h-

cut, lcgendis roiis fentes vicauius, hc, in ralibus fermdnibus, quid-

quidert vuie carpentcs , noxium vitemus, & quandoper virtutem

ad veram vitam afcenditur, ± illa a philofophisprxcipue dpc.etHr,

ralibus fernionibus maximc vacandum. Vtilis ctiain labor eft euo)-

letidi gentiumlibros ad confirmandum noftra, quia ex inimicis

certimonia defumpta digna funt,ut ilhs fidcs adhibeatur, vt Bafilius

iUemagnus Homil.dc humana Chrilhgene. <3t Honil. viij. Exam.

inquit, quia qucmadmodum vites clauicuhs fuLtentantur , ita ndes

exexrernisdifcip^inisfulcitur.Nam, quisnoncredat Phnioad i ra !i. u

ianum denobis, hoceli, Chrirtiariisfcribenti. Affirmabant hanc 3'7-

fuiffc fummam , vel culp.T fusf, yel erroris , quod elTent loliti ftato

dieantcluccm,conuenire,carmenque Chrifto, quafiDeo dKcre

fccuminuicem, fcqucfacramento non infcelusaliquod obnringe

re , fed ne furta, nelatrocinia, neadulteriacommittercnt, nefidem

fallerent , ne depofitum appellati abnegarent , quibu s pera^liSj^nTol

** — -^. -^gj^

Probati»

(cnpwM-ibus

quancum aa

^oritatis d*

ierendu ilt .

•bi

o. Ipift.

Lib.rg. »Qtt

quic. 4.

aiik.37.

Inio.Iib.de

cDragrxc.af

^hetoriu ChrtpiariAH___,

rcm fibidifccdendi tuiffe , rurlumquccoeundi ad capicndum ciba,

promiTcuum wincn 6t iniioxiuin : 6i, illud tcftiinonium de Chrifto

quod attulu lofephus cjuts non fufcipiat,ni(i prorfus fit infenfus no

mini Chriftiano ? cjuod <?c apud Hicro. lib. dc viris illuft. legcrc

potcris . Dc hac rc lcgc Gratiunum in Dccrctis i5c Hiero. in cpift.

admagnum oracorcm: vbi multis tcftimonijs ex propbetis 5capoft

lisallatisjprabatmulta ipfosex gentium libris dcccrpfiffe , quor'

'cxemplum fccuti viri cccicfiaftici idem poftea crebro fachrarunt, vt

Theodoretus , & Eufcbms , dc Aiiguft. qucmadniodum in cxcm-

phs in mcdium allaiis pcjftca manifeftius fiei

.

Itfcetarica

<io cet vera

,

Dt ntftjiaria btnt loqktndi facultate prxdicatorihiis,

€ap, yiU.

Tprimum quidemhoedemonftremus,<]tiodinn?aiori<!uljio

1-4 verfatur . Concionatori nihil nort agcndum , vr bcncdiccndi

,1 y facultaicm confequatunpoftea qualem cjus orationcm, vi-

tamque efte oportcat , oftcnfuri . Cum igiturper artcm Rhctorica

,

-.

' & verafuadeantur, dcfalfa,quisaudcat diccrcaducrfus mendaci-

? 'j^v

" um in defcnforibus fuis mermcm debcrc c^nfifterc vcntarcm ? vr

,

c6traria hoJvidehcct, ilH qui resfalfaspcrfuadcrcconantur, noucrmt, ardito-

rurn iugere. 'r«m , vel bcncuolum, vcimtcnium, vcldocilem .proocmiofaccre,

Magnade- 'ifti autcmnon nouennt ? illifalfabrcuitcr, apcrtc , vcrifimihtcr &beteife 'elo-'^jj

y^^.^ fic narrcnl, ut audirc tafdcat,inrclhgcre ron parcar, crcderc

iirimnoTl! poftrcmononhbeat? lUi fallacibus argumcntis ueriratcm oppu-

gncnt.aflerantialfitatem: ilh necuera defendcrc, nfcfaKa ualeant

refutare? lUianimosaudientium in errorem mouentc , 'mpellenv

tesqjdicendotcrreant,contriltcnt,cxhilarent,cxhorrcnturardentcr,'

iltiproueritate lenti frigtdiq} dormircnt ? Q^ is ita dcfipiar, vrhoc

fapiat ? Nam (vt inquit D. (Jregorius) Pr.Tconis ofticium fufcipit

,

quifquis ad facerdotium afcendit, vt artc aduentum iudicjs qui ter-

nbihicrfequitur,ipfe,fcilicct, clamando gradiatur, Collocutionis

cordatorpentiacxcitatpiufquamle^ionis: &quafiquadam man»

fohcitudmis, vt vigtlcntpulfat. Saccrdos ergo, fi prxdicationis eft

ncfcius:quam clamons voccm daturus cft prarco mutus ? Ideo opn

me B. Grcg. cxponcns iiludlob , fifrudus terr.T comcdi ?brc]nc

pccunia,ait; frudus ctcnim tcrrar abfqj pccunia comcderc, clt cx Ec

clcfiaquidemfumptusaccipcre: fcd cidem Ecclefiar prapdicationis

praetium non prabcrc. Terr.T igitur fru£tus abfcjj pecuria comedir,

quiEcdefixcommodaad vfumcorponspercipit, fcdcxhortanonis

miniftcnufn non impcdit . duid ad hoc nos paftores dicjmus

,

oui

aduenrurr;

K

QCit.

Sarenloiis

D)unt;s clt

prxdicarc.

M

N

Pars prima. ^5

aducntUaipracrcriph ludicisprarcurrentes.officxum quidc prxcoiiisfufcipiinusrrcd EcClcfiaihca elementa muti manducamus: cxi«»i-musquodnoftrodcbctur c*irpori,fcd non tmpendimus quod t\x

bieclarum debemu* cordi . Vnde.Hicro.in Lcui.& Canonizatur»d. 37.c.fiquis vulc;aic,li quis vult PontitcxflTcnon tam vocabulo,quam mento unitecur Moyfen , imicctur <k Aaron ; quid eniin di-citur dc cis? (^jodno difceduncde tabernaculo domini; ergo Moyfcsindclincnter intabeiuaculodomini. Vcm iUmatchoc vidcbis.

I I D Capit)S|

i8 "BJjetoricA ChriRiana

Vcftej comu|ncs<juaruor,

j& qmd (i^ni

Ucenc.

Vetcris fuin

mi faccrdo-

tis Teftcj.

Tintinabuia

«juid fionifi,

cent

.

Verus DciCUJCUS COilfi

ftitn fiJe

fpe * Chari

Capi[isconrinuaiio,&figurxdeclaratio.Qjiid autcciopuscrarj Oaut a Oco aliquid dicere, aut ipfe populum doceret» Ha^c duo runtjIôtificis opera, vt aut a Dco difcat lcgendo fcripturas diuinas,<& ff

pius mcdicando,nut populam doccat : fed il!a doceat quz a Dco ip

fe didiccrat, non ex proprio cordc, vcl humano fenfu , fcd qvx Spi-

ritUi Sandusdocet . Hincefl enim, quod fuperpaltorespnmos,inlinguarum fpecie fpiritus inccdit , cjuia nimirum , quos replcuentdc fcprotinus loqucntes facit. Hinc ma^no legifero Moysi prsecipi

tur , vt tabernaculum faccrdos in^fediens, tintinabulisainbiatur,

vc videlicet vocej prardicati^ms habcat , necfupcmi fpe«3:atoris

officium cx filcntio offendat . Scriptum quippe efl: , Audia-tur fonitusquando in^reditur, vclcgreditur faiicluarium in con-

jfpctflu domini, ^non moriarur . Saccrdos nanque ingredicns, vcl

egredicnsmoritur, fi4ecofonitusnon audiatur, quia iram con-tra fc occulti judiciscxigit fi fine fonitu prafdicationis incedit.

Qjiandoquidem igiiur de veicrislcgis fummo iacerdute ad cx^mplumeuangelici proclamatoris difrcruimus , in pra-fenti?» ag.ndumoccurrit de cius ornaiu : fingulac enim vcfles fpirant cocitftia facra

menta. Scd quatuor illis dimifTis , tara facerdonbus minoribus,quam principi faccrdotum communibus , brachis fiue fcmoralibusfci'icet , ad coopericndum turpitudinem carnis , per quam fignifica

tur caflitas.Byflina findonc duplicideccter corpori coaptata^quâdtalos vfquedefcenderc debcbat>ad conuerfationishoneflatem figni

ficandam. Balthcolato; pcrquod rationismoderatiofuperflua re-

ftringentisfignificabatur:atque fimphcityara in capite : pcr quaintcntionisreclirudo vt, fcilicct, omnia fiercnt adDei glonam dc

honorem dcfignabatur. Agendumiamiara cftdefummi faccrdotis

vefbbus . Summusitaque faccrdos hiacintina tunica , id ei\% colorc

ccelcflis inducbatur in modum Dalmatic^ fadia, couerfationcm ora

torisChnfliani,quxiuxtaPau. fentcntiamin coelis debet cfTcfi-gnificans. Habctautem profimbrijsperfeucrantixr, & durationis . ^yi. tintiuabulaaurea; quibuserantinmixta? totidem naftuli, quafi

malapunica.fiue malogranata: bonacoperationis . Ita vt pofl tmîinabulumefrct malogranatumrquafi interfcalari modo pofita:vtaudiretur fonus cum facerdos folus ingredcretur, vcl cgredereturfan£luarium ; «Scnon morcrctur. E tunica tintinabula pendentiafanamdoclrinam cumbona vitafisjnificant:nec vnum fufficitfine

rcliquoj quoniam vcrus Dei cultus confiflit principaliter ina£lu

mcntisinteriori,fcu,vt Aug.dixit,infidc,fpe, <Jk: charitatc . Se<:un-

dario,in quibufdam adibus cxterioribus, qui funt quafi quapdamproteflationes. Erantaurea,idcft,aureadocumenta,& vcrba,ad cru

^ditioncmaliorum dantia,fonuraperprardicationcm dulciterniiodu*

lantia;

Pars primal£

lantia j ad Dei cjuidcm Iaudeni,sk gratiarum a«5lionem . Seciinda vc

ftis cracEphot mira pulcricudmc vermiculatum fine manicis ad modumcollobijdcfcendens vfqueadrene$;in quo crant duo lapides

Onichini,m quibus I 2.nominafiliorumXfraeI fculpta & ibi appo-liia fecundum ordincm pninogeniturac fuaecrant, vt fummus Pon-tifcx fccu fcrapergererctmcmonam tiiiorum lfrael,ftudcretq; imi-

tari patnarcharum vitam dc marcs . Itcm vt populus videns nomi-na dicVorumpatrumin humerispontificis, totis viribus inhiaretad

ipforum virtutesimitandas. Tcrtia veftis crat rationalc, qua? erat

fatis parua,dc quadrangularis,mcnfuram palmi habens, In huiufmo-di autcm rationaic crani duodecim lapides auro firmiter inclufi , per

quatuorordinesinquibusfcriptaerant li.nomina filiorum Ifracl,

mxtaordincm natiuitatisfuac; vtgeftaret fummus faccrdos meraonalcfilijs Ifrael , vtpopulus vidcns fatagercc nca virtutc priorura

dcgeneraretjper quod fignificatur,quod m mente *3c raiionc Chriftiaiii buccinatorisdeber praccipuc inucniri intelligcntia articulo-

rum fidei fecundum prolationcm iz. Apcftolorum, »3c vcram ca:ho

icorum patrum intelligcritiam. Vndc Apoc.in capitc cius,id cft , in

cordc, coronartellaru 12. & portarcmemoriam fan^flcrum patru,vt

cosimitetur.Appellabaturrationalc iudicij, quiafcripta crant in eoiiafc duonomina; Iudiciu,(Sc vcntas,vcldodrina,5c veritas,his cnimdaobusprincipalitcromaiuscilc dtbct Ckinftianu$orator,vt fic in

pcclore fit fcu tia ludiCiu fcu ratio; in humeris ver6,patictia & bonoru opcrum cftecuiio.Q^arta cft tyara.id cft,infotmatio hominis, vt a

cerrcnisfublcuatus, cocleftibus difcai fubijci difciplinis ; timoremDei in capitccordis, *5cintentionis poncns; ibiquc vittis charitatis

rtringitur, vi fittimorfiiiahs,i5c non fcruilis. Et velamtntobyfsmotemperantiac, de cocco,veI ignetorritudiniS, &hyacinto vcra? pru-

dcniiar . Dcbent ctiam ifta duo catenis ik. annulis libi iungi , id eft,

communi confonantia & concordia;quia fcilicct,tunc rationale pe-

ctoris cum fupcrhumcrali iungitur,quando confcientia.vk vita , co-

gitatio,(&operatio, fcnfus , «^aclusinuicem concordantur, <5cquan

dobonumquodfcitur, 3c docetur operc perficitur (&c.Cumcrgofit inmcdio pofita .tacultas cloquij quacad perfuadenda feu praua

feu rc(5la valcatplurimum ; cur non bonorum fludiocoiTiparatur,vt

militct vcritati, velmi cam mali ad obtincnda* perucrfas vanafquecaufas in vfus iniqu]tatis,&crrons vfurpant ? Std obijciataliquis

.

Quidigitur PaulusiUcfacultatishuius fibi parandar ftudiofusiier

quaquam fuii ? Qjri neque cloquentiar quidem inopiam difsmiu-

lac.fedapertc idiotamfcefteprofitctur, idquc tum maxime cum adCorinth. fcnbitjViros abeloquentia, m quaraagnoperc fibi placc-

rent,claros aiquc illuftres ? O turpcm excufationcm, (Sciniuftum

Articcloru

fidci noticia

ernaro de-btt efle ora-

tor Chriftia

nus .

Iu(iino& ve

ritat* o.na-

tli6 Cflc dC-:

bec.

D prsrtextum,

Con/onatfaqui cfic de-

b t oztirt.c apituh co-

t.iiuaiio .

Cap tulico-

tmuscio.

28 ^hetoricA ChriflianA

mmm

jKloquentia

Iprarcpac \nPjuJo dell.

«icracur.

prxtcxtum,qui vtaitD. Chrvfoftomus plcrofquencrdidit ,rcmif-

liorefc] ad vcr.T doclrinsp ftudmm rcddidit,ncc aliud eft qu^m focor

dix J^pigruiacntulus. Etenim cum nonpofTcnt lUi apoftolJc.Tmen

tis ahitudinem cxactc rimarj,nccj; verborum fenfum capcrc , toriu$

a*tatis tempus confumpfere m fomnolcntia , atqj ofcitantia,ii]fcitia

camamplexati,non quam (ibi 'pfe Paulustribuit,vcruma qua tan-

to illeabfuit interuaiio , quaiito non ahu» quifquam corum homi-num qui fub coelo lioc viuunt.abefTepotelhSed vt vno vcrborefpo

deam(quomaturius vnde flexiteo redeatoratio) vifumellD. Aug.vctba adfcriberc dum inquit, videtur cnim, vbi ait( dc Apoftoio ver

ba facicns) (Sc ii nnpcritus fi.rmone,fed non fcientia, quafi concedcn

do obtrc«5latoribus lic loquutus , non tanquam id vcrum agnofccret

confitcnduin . Siautem dixilTet impcritusquidcm fermone,fcd nofcientia nullo modoahud pollet intelligi, ik dccoderapaulopoft di

cit . Certc./i quidemsproterimus ad cxcmplum eloquentipr,ex lU

lis cpiflolis vtiquo prjtcrimus , quas etiam ipli obtreclatorcs ems,

qui fermoncmpraEfentiscontempiibilcmpotari volebant,graucs

(5c fortes eflc confcfji funt.

Supradtilorum probath. CMp. IX.

SEd vt facilius intelligatur quod dicimus,non ahcnum erit vnuvel altcrum exemplum , cx D. Auguft. infererc. Explicar itaqj

hiinc in moJum artificium Rhetoricum iftorum vcrbDrum D.Pauli, Iterumdico &c. &aithuncjnmodum : Atquc inprjcfcnri

Ârrificiam

I\.he:oricuin

P. PauJi.

J. Coi.», c.i hoc loco j quoniam fe ipfum prxdicarc compcllitur, hancllbi vclutgin fipieniiara tribuens,quam fapienter dicit , quamquc cloqucnter ?

fcd comcs fapientiar,dux cloqiientiiciUam fcqucns, ik i(hm pr^ccc

deiis , tk fequentcm non rcfpucns . Iterum dico.inquit, nc quis mcexiriimet infipicntem efle txc. Qjianta fapientiailU dicVaHntvi-dcnt vigilantes . (Vuanta vcro eloquentix concurrerint fiumina,&qui itertit.aduertit. Porro autem qui nouit,agnofcitquodca cacfa,

quar,commata,graeci vocant,&inembra,<5v: circumiius, cum deccn-tifsima varietate interponerentur,totam fpcciem dicîonis , <Sc quafi

cius vuhum quo ctiam in docli delec>antur,moueiiru»cjj fcccrunt.

Nam vndc cocpimushunclocum infererc,circumitus funi, Primus Viminimus,hoc cft bimembris,minus emm quam duo mcrabra circu-

mitushabercnonpoflunt,plura veropoflûnt: ergo illc primusell,iterumdico, ncquismeexillimetinfipientem elTc. Scquituraluis

tnmembris,ahoqum,vcluti inlipientem fufcipitcmc, vtegoraodi-cum quidgloricr . Tcriius qui fequitur membra habet quatuor.

MVf*«««W>*M«B« •^îmmimmrmmQuod

Pars prima; ip

Ciuoclloquor,iionloquorfecundumDcum, fedquaiiin (tultitia»

in hac fubRantia gloriac. Qjîartus , duo habet. Quandoquidcn»niultiglorianturfecundum carnem, &cgo gloriabor. Et quintu»

habetduo.hbentcr enim fuihnetis infipientcs, fum fitis ipfi fa-

pienrcs . Etiam fextus bjmembris eft, Toleratis cnim , fi quis vos in

feruitcmredigit. Sequunturtriacxfa, fiquisdcuorat, fi quisacci-

pit,liquisextollitur. Deindc tnamembra, fi quis in facicm vos cac-

dit,fccuudum ignobilitatcmdieo,quafino$ mfirmati fimus. Addi-

tur trimembris circumitus,In t]ûo autcm quis audet , in infipientia

dico,audeo (Sccgo. Hinciam hngulisquibufquccscfis interrogan-

do pofitis , fingula itidem cxfa refponfionc redduntur, tria tri-

bus . H^brcifuntJ iSccgo. Ifraeiitac funt ? & cgo . ScmenAbrahar funt ? & cgo . Qiiarro autem cxfo fimili intcrroga-

tionepofito, non alterius cach, fed membrioppofitionc refpondct.

Mmtilri Chri'li funt ? 6c ego,vt mfipiens dico^fupcr cgo . lam cs-

faquatuor fequcnna remota decentifsime interrogationc fundun-

tur : In labonbus plurimum.in carceribusabundantius,in plagisfu

pramodum , inmortibus frcqucnter, Deinde intcrponitur brcuis

circumitus, quoniam fufpenfapronunciationc diftinguendumeft:

A Iuda?isqumquies,vthoc fit vnum mcmbrum, cuiconne<îtural-

tcnim, quadraginta vnaminusacccpi.Indcrediturad ca:fa,<Sc po*

nuntur tria, Tcr virgis cacfusfum , fcmellapidatusfura,tcr naufra-

gium fec! . Scquitur membrum : No(5le , ac dic in profundo raaris

tui. Dcindc, quatuordccim cxfg dcccntifsimo impetu profluunt:

In itincribns fa'pc,pcriculis fluminurn,periculislatroniim, pericu

lis cx gcncrc , pcr iculjs cx gentibus,periculis in ciuitatcpericulis in

dcfcrto, periculis in mari, pcricuhsin falfis fratr)bus,in laborc Sc

rrumnajin vigilijs fxpiu5,in famc (5c fiti,in iciunijsmultis , in frigo

gore,*5cnuditatc . Polt hsc, intcrponit trimembrem circumitum:

prztcr lila quar cxtrinfccus funt,incurfus in mc quotidianus , folici-

tudoomnmm Ecclcfiarum. Ethincduomenibra percundationc,

Qjiisinfirmatur <Sccgonon infirmor? Quis fcancalizatur »5c cgo

non vror? Poftreino.totusifte quafianhelaiislocus, binivmbn cir-

cunmutcnninatur ; fi glonari oportct, in ijs quac infinpitatis meae

runtgloriabor . Quod veropofthunc impetum irterpcfira lana-

tvuncula quodammodorcquiefcit, <Screquiefcere facitaudiiorem,

quid decons,quid delcSlationishabcat, fatis dici non porelK ciini

cnim vnumquodcjj vcrbum emphafinhabeat (Scmagnifice efpuat.

Sequirurenim dicens , Deus &: Parer Domini nofhi lefu Chnfl!

fcir,qui eftbencdiclus jn fa'cula,quodnon mentior.Ac deindcquo-modopcriclitaiusfucrit, vSc Guomodo euaferit breuifsjme narrat

.

Pr;cierea,quis non uideat , quid voluent dicere , 8c ouam fapienter

dixcnt

1%

Oradftcio»

Act. i7.£«Jo

Ad I4.b.i7

%ljetoricA ChrtfiUnA

ilixcricApodolus? Glonatnurincribulationibus, rcicnccsquucn-

bulatiopacienciam operatur,pacicntia auccm probacioncm , pro-

batio vcro fpcm.fpcs auccm non confundic ; quia chartcas Dei diflfu

facftin cordibusnollrisperfpintumfanctum qui datus cilnobis. HAgnofcitur hic figura quac chmax grafcc.lacinc vcio gradatio cft ap

pellata.cum verba,vclfenfa connecluntur altcrum cx altero fivut

nicextribulationcpaticntiam,expaiicntiaprobationcm, exproba-

tionc fpcin conncxam videmus . Agnofcitur <Sc a lud decus , quo-

niam polt ahqua pronunciationis vocc iingula finira, quar noflri

mcmbra <Sccaffa,Gr.Tciautemcola 5ccommata vocant, fequitur ambitus fiuc circumitus , quarri pcriodon illi appcllant , cuius mcmbrafufpenduntur voccdicentis, doncc vltima Hniantur. Longum cft

cacterapcrfequi, vclinalijs fandarum fcripturarura locisiftamon-

ftrarc. Quid fi ctiam figuras locutionis , quar Rhetorica arte tra-

duniur, in ijs faltcm quac de Apoiloli cloquio commemoraui, often

derc noluifTem ? Nonne facihusgraueshominesmc nimium quamquifquam iludioforum fibi fufficientemputarent ? fed male doclis

homimbus refpondendum fuit,qui noflros au<5torc$ contcmnendosputant,non quia non habent , fed quia non oftentant eloquentjam.

Vndc nam enim obfccro ludseos qui Daraafcura incolcrcnt, confun

dic? Vndc Graccosidem fupplantauit?Qjiamobremautem TharfumrclcgatuseftrNonneidta(flum cll: potteaquam vi dicendi vi-

vlorillecuafit: ficutcum viclosfe illi ferrenon poffent.ad iUiusc.T-

dera inflammati ferrentur ? Aduerfus cos autcm qui ludaifnium fe vqui in AntiochiaccrpiiTencquibusauxilijspugnauit, difputauitqj.

Rurfus Arcopagita illc fupcrttitiofifsimc ciuitatis ilhus ciuis,nonnc

vnacumvxore, auditatantum Pauli concione illum fequutuseft ?

Eutvchus vero quomodo dc fcneftra dclapfus cfl: ? nonnc pofleaqua

admultam vfcjue noilcm Paulidocentis orationi intentus opcramdcdit ? Quid vero in Thcfalonica atquc Corintho, quid in Ephefo,

& in ipfa Roma nonnc totos dies cotafque nocles infumit.dum diui

nasfcripturasordinccxponcret? lam quorfum perccnfereopuserfi

difputationcs cas quas cum EpicurciSjiôiciscj; palam habuit? Qjua- *r

mobrcni prartcrea Lycaoncsipfum Mercurium efic fufpicatt furt

Nam quod Barnabara.ac Paulum Deos c([i credcri.nt, id a fignis e

ditisficbat. Quodautem. Paulum Mercurium cfTe vclknt, idnoniam a fignis , fcd ab cloquentia nafcebatur . Qânam aucem rc prac

rogatiuam illc vcrc beatus vir inter carterosapoilolos obtinuit?vnde

itcm per vniucrfum tcrrarum orbem multus in omniuni morsaJium

ore vcrfatur ? vndc non apud nos modo , fcd etiam apud ludaôs &gcntilcs inprimis admirationi crt?nonncabepifbolarum faculrate,

ac virtute? Atqneexhisquidemhnuido €onftat,Paulum non me

diocrcm

Parsprtma. ^l

N

M'cijocrem hisrtudijsoperam dedilTc, Tu veroaudi prafcerca,quibu$

ille vcrb^sdifcipulumfuumhorteturj Le£lioni,inqmt, opcramda-

to , exhortationi, dodnnaEr: quarura rerumfru£lumadditcum ait:

Nam fi id fecerisjte ipfum feruabis,& eos qui tc audiunt . Ac rur-

fds ; feruum Domini non oportct pugnare , fcd placidum clTe erga

omnes, propenfum addoccndum,to!erantem malos cummanfuc-

tudinc . Ac progrefsus aitj At tuperfiftcin ijs qux didicifti, <St

quae tibi concrcdita funt,fcicns a quo didiceris , & quod a puero fa

craslitcrasnouens,quxtepofsint eruditum reddcre . Ac rurfus;

omnis fcriptura diuinitus infpirata, vtilis eft ad do«Strinam, ad rcdar

gutionem,adcorre.itionem,adinftitutioncm quac efl in iullitiarvt

inrcger lit Dî homo ad omne opus bonum apparatu* . Audi autem

qu2 ille addat;dum cumTito dcEpifcoporum conllitutionc difierit;

oportet enim, inquit , Epifcopum tenacem efic eius,qui fecundum

dodrinam eftfidelisferraonis,vtpotens fitetiam exhortari per do-

£lrinam,ac contradicentes conuincere . Quid ergo putamus?Nun-

quid contra fc ipfum fentit Apoftolus , qui cum dicat do<i;iorcs ope-

ratione ficri fpintus fan<f>i,ipfe iHis prarcipit quid &quen-iadmodudoccant ? Ad mtelligendum eft, & hominum officia ipfofando(piritu largientc in docendis etiam ipfis dociloribus non dcbere ccf-

fare,& tamen nequequiplaiitanteflrealiquid, nequc qui rigat,fed

Deum qui incrcmentum dat

.

O

De officio pradicatoris . Cap, X.

QVi vcrodicendonititurpcrfuadcrcquodbonum eft, inhil

horum trium fpernens,vt,fcilicer, doceat,vt deledet, vt flc-

6lat:oret,atqueagat:vtintelljgenter, libcnter,obedieiuerqj

audiatur.Quod cumaptc <5c conucnienter fecent,non immerito

eloqucns dici poteft,&fi noneum fcquaturauditorisaficnfus . Adhxcenim tria,idcft,vtdoceat,vt delc£i:et,vt flccieat, ctiam tria illa ,

vidctur voluilfe pertinere idem ipfe Romanac au£lor eioquentia?, cu

itidemdixit. Is igiturerit eloquens, qui poterit parua fubmifse ,

modicatemperate,magnagranditer dicere : tanquam fi adderctilla

etJam tria,5cficexpjicarct vnameandemqucfententiam, dicens. Is

erit igitureloquens,qui vt doceat potent paruafubmifse, vtdele

êt,modicatempe£ate,vtfleât,magna granditerdicere . Ha?c au

temtriailieficu^t,abcodiclafunt,in caufis forenfibus poflct often-

dere;Iaiftis autem noftriS,quandoquidem omnia, maxime qiiae

^l delocofuperiore popuh'sdicimus,ad hominum falutem, nectempol

.1 rariamfedarternamreferredebemus; vbi etiain cauendus eftster-

i.Tira. 4.C.

Ibt ^.17«

2,Tim.j,4.

i^.t. Pctri.

S. D zo.

1 b.7.i.Tim.

3.4. z.

Chriftjani

oraris fco-

pus.

nusl

l^TQjctorkx ChriflianA

De rati»«e

coacio»ikii«

»o.brj.

17.

Vcrbi Deibucnnato-

risp^vces»

nusinccritus.oiiinutnagnafunc c[U3rdiumus:vrquea(ic6,vc,nec «ic

iplis pccunuri)S rcbus i vcl adquircndiSy vcl araicccadis, parua vide-

ndcbeancquxdodorccclefiaUiCus dicic: (iue (iciUa magnariiucparua pecunia . £c camcn cum do>5tQr ide dcbeac rcrum magnarumc(lcdoctor,nonfcmperdebcteasgrandiCcrdiccrc, fcd fubmifsc cu

aliquid docccur.ccmpcracc cum aliquid Vicupcracur , fcu laudatur

.

Cum vero aliquidagendum cft, <âdcos loquimur quihocagcrcdcbencncc tamen volunc, cunccaquxmagna func, diccndt func

grandicer.ocad fleclendos animoscongruenccr. Eccalis quidcm clo

quentia, afapientcprolaca,o.nni dulcorcmcllisda ci^relt: dc quain Ecclciiatt.fcribiiur: fipiens in vcrbisfc iofum amabilem rcddic;

vtigicur,parceslaudacxelr)qaenci^ quisanequacur.nccerTc elt varuilla fcictiarum fupcllc<ftile de qua fupcrius diximus conltipatus exi-

(tatîdqsin Proucrb. Salomon prafjnonuit.inquiens: (tude fapicn-

liar,vipofsisdigneproferre fermonem. Qîafenicciaconcemptibi-

lemaUeritfacundiam, nili fcientia,»5c fapientia fucritondita. Hocidcm vasele»5tionis Paulus iumad Timoth. c. 6. agensdc Etclefia-

fticadifciplina ; uerbi Dci buccinatocisduasefTcait, parccs, r<ili-

cet,r€linere populum in officio . Et quia hominum alij ahjs aut fub

funcadmonet eorum officium elTe, obedire, Jc reucrciitum cxhibe-

redominis,nontantumfidclibus,fedetiam intidelibus. Ali} prx-

. !funt,&quiaplcrunquefuncdiuitesmonetcos,Pnmum,dmitiasno^'"""'^^'' affe^tarc.Namqui uoluntdiuitcs fieri,incidunt in tcntationem , !k

tar dcfide-^^lJM^^qaeumdiaboIi, c^deiideriamultainutilia, quar mcrgunt ho-

i.J$. mines in interitum. Deinde, fi honefto modo contingant, quomodo ei< fit utendum, ne fcilicet, fpcrent in mcerto diuitiarum, (t6. ftu

deant diuitcs fieri in bonis opcribus . Vcriulquc vcro generis homincs varijs diftmguntur conditionibus , Oic quaiitatibus , qui

bus tripliccm fcnbit regulam . Primamfugerecupidiiatetn,quac

radix omnium ell maloruni . Secundam fe<iâri luftitiam , pietatem,

fidem , charitatem , patientiam , & manfuetudinem . Tertiam per-

fiftcrc in vocatione,ad quam quifquc vocatus cft . Deinde fanam dc

bct tuerido«5trinam, cuiusrei fumma quatuor conftat pracceptis:

Prim6,inanesfugiantqua?ltioncs, k5c pugnas verborum , ex qui-

bus oriuntur inuidix , contentioncs , blafphemia? , fufpicioncs ma-

lar ,coniurationcshominumfeditioforum. Sccund6,mandatu Dcifcrucnt, fineniacula, irreprchciifibilc , vfque inaducntum Domi-ninoftrilefu Chitli . Tcrtio, dcpofitum ,hocc(t,dowtririam ab A-poftolb traditam cuftodiant.Quario prophanas dcuitcnt vocum nouitatcs,s!?f oppofitioncs falfi nominis fcicnî,T,qua quida promittcn

tes, circa fidcm cxcidcrunt . Fatcor ergo: hommum mcns hodic dc

prauata,quinimmo ^ penitus obcaccatacft:adc6, vtfrondcsprofru

R

San« doftri

Qjr tuicio 4.

conftat prac-

ccpcis.

T

V

Parsprima. ss

X

L

ftucapiant, &fumopafcantur,duip fc igncappropinquarcpuiant;

Hoc dl: ccrtc illud tcmpus,quod Arcanoruni Dci conkius Paul. ad

Tiraoth. pracfignabat,cumpoetarumfabuIas,acfigmcnta , pro vcri-

tatc,acfana dodrina fidclcs acccpturas in fpiritu dcplorabat : dumait.vcnict crg« tcmpus quo fanam doftrinam non fulbncbunt , fed

a vcritate quidcra auditum aucrtent,ad fabulas autem conuertcn-

tur,6cc.

».c.4t.j.

Breutm totiusfacra fcrtpturx exuberantiam concwrandiq^medum

continens . Cap. X l .

INucntioncm primaria Rhetoriccs partcm facra fcriptura abunda

tiffimc fuppeditabit , quc mcnto thelauro cuipiam confcrtur

:

nara ficut cx illo quifquis vcl paruum fru^flum capercvaletnaul

tas fibiparatdiuitias, ita <Sc cxfacra fcnptura ctiamin breuidiilio-

ncvariamfcntentiarum vini ^Sc inexphcabjlcs diuitiashaurirehcct.

Spiritum nanquc Sanclum , dum facras diitaret literas , omnis & x-

taiis 5c conditionisbominum fingularem habuifie rationcm ,atque

co di<flanrc , qu^cad falutem fumnectfTaria , ficpcrfcripta efleom-

nia, vttantum quifqueexearum lc«5lioncfru»51u5, & vtihtatis hau

rire pofTctjquantum impigcr (!>c induflriusleclor ipfe vellet. VndeD. Hiero.inprooemio fuperpfal. au,QjJidhicron inucniturquod

faciatad vtihtatem,autada:dificationem humanigcnens, conditio-

nis,fcxus,.ietatis? Habet enim infans quod la<5let: puer quod laudet:

adolefcens quod corrigat:iuucnis quod fequatur : fenior quod pre«

cetur . Hic difcet foemina pudicitiam: pupilli inuenient pietatem:

viduac iudicem:pciupercs protcdorem:aduen.T cuflodera . Hic inuc-

nientreges quod audiant; iudicesquod timeant.Harctriflcm confo

latur : laetum temperat:iratum mitigat:paupercm recreat : diuitem

,

vtfe agnofcat,incrcpat: omnibus fe fufcipientibus aptamcdicamcn

ta tnbuit,HCcpcccatorem defpicit ; fed remedium ei per pcrniten-

tiam ingcrit . Poflhxc Deus oflcnditur, fimulacra irridentur, fides

aireritur,perfidia repudiatur,iu(btia ingrcditur,prohibetur iniqui-

tas,mifcricordialaudatur, crudclitas abdicatur, vcritas rcquiritur,

mcndacium damnatur,dolusaccuf3tur, prxdicatur pocnitentia,pax

fequenda promittitur:& quod in his omnibus eft excellentius Chri

Itifacramentalaudantur. HaecHiero. In eatandem,vr,Fu]gentius

docet , cft quod omni a^tati congruar,ibi quod omni prcfcfsioni con

ueniat,dumniodo,qui legitfcripiurascum ad eas perfcrutandas ac-

cefrerit,illud apollolicum cogitare ron ce(Tet,fcicntia inf]ar,charitas

a^dificat. Etficnon folum thefauro fimiliafuntdiuma cloquia, fed

E fonti!

Sacrarcript.

theiauroco"

crcur

Epilreusto

tius S. lcrip.

mexpiicabi

le dojftrina

contincK*,

S.1C fcnpt.tS

Do:\T\n3%

<\ux id diui

nitatcm atci

nct qua hu-

manas fcicn

cntias conti

itec.

^4 ^hetoricA ChrtflianA

Oratiocx fa

Cff (crip.tlie

faure locu

pletanda .

Eloijiientia

famulatur

fapiemiac.

Eloqucndi

• bfcruatio.

fonti quoque lagis percnnibufq; fcaturienti flucntis . Inhis,vt,vni

coconcludam verbo, totius PhilofophiacratiopertraiSlatur. Naiu-ralisin Gcnefidcformationecreaturieinqua cxprimitur quomo-dofa^lafuatcoelum, marc.tcrra, «5c quemadmodum mundus ifte

fit conftitutus. MyfticamLeuitico,inquo comprchenditur facer

dotalcmyfterium. Moralis in Deuteronomio, in quofccundumlegis pracccptum , vita humana formatur . Vndc & Salomonis tres

hbrijcx plurimis videnturele«5li. Ecclcfiaftes,dcnaturahbus, Cantic3canticorum,dcmyflJcis, Proucrbia,de Moralibus. Summo igi

tur ftudiocniCcndumen: concionatori , vtcx indeficienti facrarumfcripturarum thefauro fuamorationemlocupletarc curet. Fruftra genim (vt inquitlobj honroaperitos fuum,&:abfquc fcientia,verba

multiplicat. Nec id ipfum gentiles vcteres, qui eloquentiac ftudia

miro cuderunt ingenio, negari vidcntur. Quippc arbitrati funt,

Eioqucntiam non deL crc ludicari.atq; laudari verborum folo fplen

dorcfcd fecundutn grauifsimas fentcntias a vcra fapientia fapienter

clicitas,utexplicarchccbir,&:excnjpligratiadixerim, inconficien-

do diadematc,fiuc annulo, abfcjue proportione longe plus conferrc

videtur,qui carbunculum,qui gemmas , qui aurum offert,quam ar-

tifex,qui modo ea auro ligat,forinamcjue fimpHccm adijcit . Omnisitaque rcfcrta oratio gcmniis fapientia: &: fententiarum pondercproficit , non folis vcrborum flofculis ; parum ergo fubflantia: , vcl

virtutis,aut folidae pulcritudims orationiadfcrre vidctur, qui folumRhetorica:, & Eloquentiar vacat.ucluti qui nuda,cx alicna , praetio-

facjue matcria,ucrba ligat,qui vero non mcndicando, fcd fua diffun

dendo,prciiofioraminiftrat,longc plusconfcrrcuifus erit. Famula-tur iracjuc tcfte D. Aug. Eloquenria,fapienti>,ncc mirum ut Hicro.ait. Admagnumoratorcmrfiproptercloquijucnuftatcm, & dicendi ornatum,fapicntiautdominaeautatur; & aliquando dc ancilla

atque capciua , proptcr cius ucnuftatcm honorata inccdat,quamdiudominamfcquiturrfitquecontcntibiiis, cum folaabfquc dominar

j)fplcndorcprodirc , & placerc geftit . Poftrem6,audi quid Aug.di-cat; Aitcnim,c|uiaEloquentiac folum uacantes minimc ingcniofi

habcntur.*Qjiidenim(inquir)prodeftclauisaurca,fi aperirc nonpoteft? AutquidobcftIignea,fipoteft ?Etharcqaidcm dc inucn-tionc fufficiant . Inucntisrcbus easin ordincm diftnbuerc debct,namdum quidamdidisprudcntibusftultJtiaruerba mifcent: quia

ftultitiaabaudicntcdcfpicitur,etiamprudentianontenetur. Et ora

tiocarcnshacuirtutctumultucturncccneeft, <!<c finc reaore flui-

tct >neccohacfcatfibi,raultarepetat, multatranfcat, uelut nodeinignotis locis errans : ncc initio, nce fine prafpofito,cafum potius qua '

gconfilium fequatur. Elocutioncm, quar tres in fc rcs dcbcr habcrc,

1

clcgan-

H

Pars prims. i5

eliegantiani) conipo(icionemf 6cdignitateni:itaoptimea(requeturri

diligenter vcrfetur in iftorum literis facris»quos nobis erudicndis

,

6c ab Koc fxculo prauo in bcatum fieoilum transferendis, prouidentiadiuiuaprouidit: inquibus non ea folum magnifacienda , quxfunthis vinscumoratoribus gentilium Poctifuc communia» fcd

admirandapotiuS)quodi(lano(lra cloquentia ita vHfunt per alte-

ram quandam cloqucntiam fuam,vt ncc cis dc eHct, ncc emineret in

ei$>quia eam nec improbari ab illis,ncc oftentari oportcbat:quorum

altcrum ficret (i vitarctur, altcrum putari po(rct,(i facilc agnofccre-

tur. Etinquibusfortclocisagnofciturado£lis,talc$ rcs dicuntur,

vt vcrba quibus dicuntur,non a dicentc adhibita,fed ipfis rcbus ve

lut fpontc fubiunila vidcantur : quafi fapicmiam dc domo fua , id

cft,pctftorc fapientis proccdcrc inteUigas,& tanquam infcpara-

bilcm famulam,etiara non vocatam fcqui cloqucntiam • Mcmoriacll omniura fcientiarum veluti rcccptaculum dc qua diiûm cft Thcfaurus dcfidcrabilis requicfcit in orc fapientis , Hultus autem glutit

illud . Hanc fcriptura facra per ventrcm pecoris adumbrat : quia in

lcge iramunda diâ funt animalia quaenon ruminant,qu^ autem ru

minant munda diSt^ funt. Kuminatio enim pertinet ad cos qui co-

gitant,(3cpo(tea quodaudierint,6ctcnuerintproferunt. Itaquein-

primisexerccndae(l,quoniam finc ea,ratio,necad incognitaprocc-

dere,nec cognitorum fcientiam retinere potc(t . Pronunciatio vc-

ro, inquavfus antecedentium partium potifsimum confpiciturin

eo coniiftit» vtquod oportct, & quemadmodum oportct dicatur:

quod praccipuc facit Deus,in cuius manu fumus, 6c nos,& fermoncsnodri. Orandus itaquc Deus doiftori Ecclcfiaftico ante concioncm

,

vt orado pro fe,ac pro illis quos eft allocuturus,fit orator , antcquamdi<Slor . Te(te cnim D. Hiero.qux bene fcimus,bcne & loquimur

.

Ea autem bene fcimus,qux diu multumqi cum animo noftro trawla-

uimus,in eifque penctrandis aciem mentis infiximus.vt enim difci-

plina venatoribus eft,accipitres ad inuadendamprscdam inedia prac-

pararcrita fe ad hanc fpiritualem animarum venationcm(de qua Dominus apud lerem.meminit) compofitis animia(Fe6libus,p rarparari

dcbet orator. Ita,vt ea nowie quac concionis diem antccedit, in ora-

tionc pcrfeueret,fuppliciter illii obfccrans»qui fapientiae au6lor &

gubcrnatoreft:in cuius[manu fumus <Scnos,& fermoncsnoftri: il-

lum inquamrquilinguas infantium difcrtasfacit,vt foelicitcr fermonis fui curfum ad norainis fui gloriam dirigat,& fibi quidem purita-

tcm intcntionis , auditoribus autcm proficicndi ftudium clcmcntcrimpertiatur . Sequenti vero die,facra dominici corporis 8c fangui-

nis myfteria,quanta potuerit animi fubmiffione aiquc dcuotjonecelebrct:dctque operam,vt deuotionis calorem , qucm exfacra cclc-

E 1 bratione

i|uoa>odo

quiif iScqt»CMr.

Memori^ c^dderatio •

PrenSciati»

ûid.

OrocorisChriftiani

debit» prx-

paratio.

j^ TiJoetoricA Chrifliam

tVcrboriofa i; :fti

TJgatio quituJjroccac

.

!lib.5.inftit.

llib. I. de in-

'lcenc.

bratione (domino afpirantc) c6cq)crit,fccum ad fuggcftura deferat.

Ipfa hord,iani vt dicat accedcntCjpriufquam cxcrat profercntera lin

guam,adDeumIeuetanmiamruicntem, vt eruclet auod biberit,

vcl quod iinpleucritfundat . Cum enim dc vna quaquercquae fe-

cundum fidem,dcIedanonemq; iractanda funt.multa (int quac dica

tur , 6c multi modi quibus dicantur,ab eis qui hoc fciuntrquis nouit

quid ad prafenstempus, vclnobisdiccrc,velper nos cxpediataudi

ri, nili qui cordaomnium videt? Cûoniam vtrcrum fcrcomnium,ic.^t.-facr.^ eciam fcriptura; cll; varia matcria, vtiofcrius demoallra*

bimas.

De honefiatc Vr^dicatorum» Cap. XI U

SEd certc hrc ars plurimos fallit,dum fuos fccâtorci > dicerc nonfciredoccc, inllruit dulcitcr verba carperc, non vtilitcr fapc-

r,, cuj ^^ ' Et dum vcrborura fuauitas qu^ritur, vera rcrum fapicntia

amittitur, atque utinam tantuseirct hodichominumlaboradrc»Stcbeatcquc viucndum , quatus ad ornatc bcnc politcquc dicendum .

HincFinnianus Laclantius, vtinammulti tam benc facercnt,qua

benc loqui videntur . Addc , quia plcriquc ea utuntur non ad falu

tcm fcd ad perniciem . Quod non modo virtutis non cft , fed inhu-

manitatis omnem humanitatcm rcpcllentis. Nam quid eft tam inhu

manum (dicenle Ciceronc) quam eloqucntiani a natura ad falutem

hominum l>c confcruationcm datam , ad bonorum pcllem pcrnici-

cmquc conucrtcrc ? Qjîid itcm cft (tcftc Grcg. fup. Ezcch. <Sc cano

nizatur d. ^'o. c. quid cll:) hoc quod prophcta: laccnti dicitur fta fu-

prapedcstuos & loquartecum; qui cnimiaccnti loqucbatur, cur

ilatim promittit fe loquuturum?fcd fcicndum cft quia alia funt^qu^

lacentcs, aliaquacftantesaudircdcbcmus:iaccntienim dicitur, vt

furgat, ftatim autcmprscipitur vtadprxdicationcm proficifci dc-

beat; adhucenim vobisin infirmitatisconfufionc iacentibus prx-

beri non dcbet auiloritas prardicationis ; fcd cum iam in bono furgi

mus quum lam rede ftare c^pcnmus, dignum cft rt ad lucrandos a-

lios in praedicitione mitti dcbeamus . ftans crgo prophcta vifioncm

fpiritualem vidit «Sccccidi. Cadens vcro admonitionis vcrba fufci-

pit , vt furgcret : furgens autcm prsccptum audiuit vt pr.Tdicarct

.

Namfquiadhuccxfuperbix verticeftamus cum iam dc artcrnitatis

timorealiquid fentirecxperimus : Dignum cft; vt adpccnitcntiam

acccdamus . & dum infirmitatcs noftras fubtilitcr agnofcentcs humiliteriaccmusperdiumi verbi confolationcm ad fortiora opcra rc-

furgamus Illc vbercs prardicationis fru£tu$ colligit,qui femina boiiij

opcrationis prscmittit. Na loqucndi auftoritas pcrditur,quando uox

K

M

N

opcrommmimmm^

o

R

Pars prtma 37

Ltb.^.ci.

P«r «raata

locudo pa-a,

rum cofcrul

hb.i.

opercnon adiuuatur , vitaprxdicantiunifonare <Scardcre debct. Ar

dcrc dcfidcrio, fonarc verbo. Aesergo candenscft pracdicatio ac-

cenfa : fed dc candenti arre fcintilla: prodcunt : quia de corum exhor

taiionibus vcrba flamantia ad aurcs audicntium procedunt . KcdQcrgo prxdicatorum vcrba fcintillx appcllata func ; quia cos quos in

cordc tctigcrint incendunt . Simplex enim vcritas , Ck rccâ , fplen-

dorcaut vcrborum lcnocinio no cgct ; quinimmo ( vt Qjîind.ait

)

fufpctSa cll cura ornatur, fingerc nefcit. Et parum poft,quomodo in

quir.fabricabit figmcntum , qui vix cliquatum dcpromit fermone ?

Ipfa vcr6pcrornataIocutio,pliisproferrc quam confcrrcfolet,vt ye

rum fit quod quidam fapiens ait,quia garrulofa dicendi fcftiuitas in

ftar vaforum inanium plus fonat quam valct,mukumq; habet inani

tatis,(3cvacui.ldqucScncca non negauit,dum in Declamationibus

ait,quiarar6 hGccintcrfc cocunt, vt eadem vox fitdulcis,<Scfolida.

Scdhocabufullhetoriccstantum odi) atquc inuidiac fufcepit elo-

qucntia , vt homincs ingcniofifsimi quafi cx aliqua turbida tcmpc-

ftate m portii,fic ex feditiofa, &tumulruofa vita fe in ftudiu aliquod

tradcrent quictum.Itidem *ScDidmius ad Alcxandrii Artem,inquir

bcneloqucndin6difamus,nccfacundix Rhetoricorum, oratoruq

opcram damus.-cuius officium eftfabulantes fcrmonibus figmcnta-

re mendacia <k innoccnti.x fidcm confcrre criminibus : qui dum pu-

tant fc alien.T laudis frudum per iniquam viiSloriam rapuifTc , nefci

unt fe fu^ corifciennacpcrdidiflc nitorem. vt rc<ê experiantur iUud

Laântij;(iuiamultisfuaetia facundiamortiferaeft.Sed velutipfa

artificiofa dicedi ars fuos alumnos decipit,fic <Sc ab eis fali itur,pareq) JFaci»dia qui

ei vitupcrij vitcrcdduntjdii EloqucntiarautRhctoris falfo nominc mortifcrifit

gloriantur,camqj tanto fccdius dcturpanr,quant6 miiius uUam partc

Eloquentia: attigcrunt. (Vnippcnominari eloqucntesdelc<SlaDtur,

qui non du loqui incepcrunt,nec dicerc didicerunt. Eft cnim inoder

norum hommum ingcns iiumcrus,qui in co fe veros Rhctores perfc

cto5,aque facundos oratorcs euafiiTc putant,fi poft pauculas quibus

infudarunt Graramaticx literas poftergatis cactcns prarclaris fcienti js

qux ipfam cloquentiam nc dum illuftrant , fcd conficiunt , iilico fa-

cundiac ftudijs fc dcdant,librofq; Ciccronis «ScQîniil. perlcgant.

Longc certcalitcridcm Ciccro, hodicrna dcplorans tcmporaincolibro fentiebar.qucm dc Oratorc ad Qjiincl. Frarrcm edidit . Lon-

gc fccus <Sc ipfe Quincl.cum dc Oraroris inftitutionc agerct. Raruiri

cnim aut nu lum tatctur optimum ofle ea actatc oratorcm . Sed meoquidcm animo,nihilominus eloqucnriae ftudendum e(h<Sc fi ea qui-

dam,(Scpnuatim 5cpubliceabuturur;fede6quidem vehcmentius,

nc mali magno cum detrimeiito bonorum, Sc comuni omnium per-

nicie plurimii pofsintrcu pr.Tfcriim hoc vnu fit,quod ad omneis res,

Lib.i. infttt.

li.i.deOrac;

Lib.i.c-i.

3 "RêtoricA ChrtHUm- I

Q_ui eprre

jmpler manilataDei pr;

dicatoi wnogae nneretar

Luc. 14.

x.Tiin.4.

«!k priuatai, «!k publicas maxime pcrcineac : hoc tuta , hoc honeda

»

hoc iilu(lris,hoc eodem vita iucunda fiat . Nam hmc ad Rcmp.plu-rima commoda veniunt,(i moderatrix omnium rerum prxfto cft fa

pientit . Hmc ad ipfos,qui eam adcpti funt laus , honor , dignitas

,

confluit;hinc amicis quoque corum certif(imum,ac tutiffimum

prxfidium comparatur. Sedinprimisanimaducrtendumhabcre,vtprzdiximus,quantacunqucgranditatedi«îonis maius pondus vita

docentis . Abundant enim qui malx vitac fu^ dcfcnlionem ex iplis

fuis pracpo(itis,& dovtoribus quzrunt,rcfpandente$ corde fuo , aut

etiam ad hoc crumpunt ore diccntes . Qôd mihi prarcipis , cur ip

fe non facis ? Ita fit,vt eum non obedientcr audiant j qui fe , ipfe noaudit , & Dci verbum quod eis pr3cdicatur,fimul cum ipfo prscdica-

torecontemnant. Quamobrcm tmtinnabiila quorum antea men-tionem fecimus,aptc veftimcntis faccrdoiis dckribuntur infcrta .

Vcftimcnta cnim facerdotis,quid aliud, qu^m rc<fta opcra debcmusaccipcrc ? prophcta atteftante , qui ait.-Saccrdotes tui induantur iu-

ftitiam . Veftimcntis itaquc illius tintinabula inhacrcnt, vt vitae via

cumlinguae fonitu ipfa quoque bona opera dament facerdotis.Hoc

idcmpertunicamitalarcminnuebatur, illa cnim (ignificatin faccr-

dotibus , nihil a virtute a capite vfque ad talos nudum , ac vacuumc(Te debere . Cacterum fapientia prxfcrtim opus, vt attcndat cum fe

ad loqucndum pracparat,fub quanto cautclae ftudio eloquitur , nc fi

inordinatcadloquendum rapitur, erroris vulncreaudicntium cor-

da feriantur,& cum foriafre fapicns vidcri defiderat, vnitati ? compagcminfipicnierabfcindat. Hinc nanque veritas dicit, Habetcfal

in vobis , & paccm habctc intcr vos . Per fal quippc verbi fapien-

tia dcfignatur . Deniquc Apoftolus fcribcns ad Timoth. cum dixif-

fctj Nemoadolcfcentiam tuamcontcmnat: fubiccit.vndc nonco-tcmncrctur , atq; ait , fed forma cfto fidelium in fcrinonc,in conucrfatione,in dilc(fiione,in fidc, in caftitatc . Vndc Grcg. fupcr EzccPr^dicatoris vita,fempcr debct in alto fixa pcrmancrc,tum vt ab omnibui vidcatur,cum vtmore narium difccrnat fctores vitiorum odo-rcsquc uirtutum

.

QuA tenus le£l'to facrdfcripturd licleftajiis nectfiaru, Cap. XllU

CVm prardicatio uerbi Dex res magna fit,& funilio prophcrica,

•ntc omnia ecdefiaftis lcx Dc\ pcrpctuo cuolucnda cft , namcum uita humana diabolicis machinationibus,tcntation is ue-

hcmcntia, (5c ignorantiar caligincquibus aniiquus illc hoftis mcntcsnoftras oppugnare non ceflat^pcrpctuo infcftetur : Dcus cleôruiTi

ncccfsitaticonfulcrciiolcns,ad confirmationem , luftrationcm , &animorum dircdioncm ad ucritatcm , fui ipfius cognitionem

nobii

Parsfrima, S^

nobis indulfit , & primum quidem per lcgem & prophetas, dcindc Hcfc. i

& per unigenitum filium fuum , dominum & faluatorem noftrum

lefum Chriilum quantunquidem noftra capit infirmitas. Nam bonuscumfitDeusomnisbonilargitorefl:non muydiae aut pertur

bationicuipiam obnoxius . Vt jgituromnium rcrum confcius, &quodcunque conducibilc cft prouidens ; quodcunquc cxpcdit no-

bisagnofccrc ipfereuelauit rquorumautcm pondusferrc non vale

mus iila filentio occuluit. quare in dubijs & caufis ecclefiafticis de-

finicndisrecurrendumeftrprimoadfcriptanoui vcl vcteris tefta-

mcnti . Secundo , ad canones apoftolorum <Sc conciiiorum . Tcrtso

ad dccrcta ik decretales epiftolas Romanorum pontificum . Qjiarto

ad dicla fan^Storum patrum . Quinto ad exempla fandlorum . Si au

tem nec hoc modo veritas inuenitur , congregandi funt fapientes &inuocandum diuinum auxilium : tunc enim quid agendum fit, do-

minus reuelabit , iuxta illud : ubi fuerint duo vel tres congregati mnomincmeo, ibiinmedioillorumfum . Oportct etiam faniim dc

fcnpturis diuinis haberc iudicmm,quod continetur his fere qmnqjvclutireguiis.Primanonfinecaufatam falubri vigiiantia, canon

CaiiGeqtto-

modo defi'l

nicndjr. '

Nota Taldc.

Matt. 17;

Ad iudican

dii redcre-J

ul*, Nota.;

Aug. hb.z,ccclefiafticusconftitutus eft, adquem certi prophetarum , & apo-

ftolorumhbripcrtincnt,qtio5omnin® iudicarc nonaudemus, &fecundumquosde calterisliterisuelfideliiim, uCl infidelium liberc

iudicemu5.Secundaregula:Nouum & uetusteftamcntum rccipi confil. Cre-

musin illolibrorumnumero, qucmfanîlaeEcclcfinf tradit auclori-lrc».c.3i

ta$ Aug. ferm. 191. detcmporc. Tertia regula: Po;uitenimficri,ut

apoftoli , vcl cuangclifl^ fpiritu fan«flo replcti , fciucrint quid affu-

mendum cxillisefretfcripturis, quiduc refutandum : nobis autcm

noncft abfquepcriculo, aliquid tale prxfumere, quibusnon cft. ^

tantafpirilttsabundantia.Quartareeula; vndc cuanêlium apudP""'*-!."

J'^'^

nos efle docct hcclcha, non hominum eorum tolum qui nunc iuntL^t,ca, circa

chriftiani.ScdEcclefiaillaquacMatth. temporibus, ad hoc ufquc

lempus certa fucccffionum ferie dedaratur. Etiam fi habercmus

apud nos uerorura Euangcliflarum codiccs defcriptosfuisipforum

manibus,illosnon alioargumcnto cognofccremus talesefTe ,quam

cx Ecclefiarum fibi inuicem fuccedcntium teftimonio . Quod fanc

teftimonium cflfpiritusfan£ti loquentisin Dei Ecdefijs (Scprophc-

tu . Q,uinta regula : Tenebit igitur vnufquifque hunc modum in

fcripiuris canonicis,utcasquxab omnibusaccipiuntur Ecclefijs ca

tholicis,pr2cponat eis,quas qusedam non accipmnt . In cis uerdriu^

»on accipiuntur ab omnibus , praeponat cas,quas plures grauiorefq;

accipiunt,cis, quas pa\>ciores minorifque auôritatis Ecclefiae te

ncnt: Siautemaliasinucnentapluribus,alias agrauioribus habe-

ri.quanquam hoc inucnirc non porfit,acquaIis tamcn autfltoritatis eas

haben

11n€ cum clc

pocrypho-

recitariom-

ui ioqui-

cur.

Aug.if.cofi.

l-"auiiu. «!''

iu.c.i.&4

40 TihetoricA Chripiani

Sxni. »0.

nis xnatcria

Dc fi/Tficio

prardicaroris

Chriftiani,

Ica.70.b.ii'

ira.40. c. I I.

E7.e.54C.'3.

habendasputo. Aug. Jib.z. deDocl. Chnft. c. 8. Saluator tamcnluTitclarc «Scciidinftc.vtpraErccptalcgijdiuinstaDco pcrMoyfcnpopulo Hcbraico datar, a nobis itidcm feruarcnturjcum inquit, unuDeum colito. Nulliusanimaliscffigicmcolito. Pcr Dci nomcnhaud fruur.i deicrabis . Fcftos dicspic 6c ritc c-lebrato . Parcntcs

vcnerare. Hominemncoccidcris. Adultehumfugc. Furtumnofeccris . NiUlicnum concupiuctis. Nccfalfum dixcris tcftimoni-

um . Q^x cfTet verbi Dei buccinatoristotius prardicationis matc-

ria , vndc clt concionandi mos natus cx ipfa fiquidcm facra fcriptu-

ra. Moyfesenimpofleaprimushabitaconcionc, populum dceiuf-

modi prarcepiis <^ lcge Dci docuit,cumque pcr harc ad benc bcatcqj

Viucndum inllituit. loannes Baptilta cxjn jn defenis ludeac locis

concionatus cft: concionatiis & faluator noftcr, ciufquc muncris

obeundi negotium Apoltolis mandauit, dicens : Ite in mijdum uni

uerfum (5c pr.Tdicatceuangclium omni crcaturne. Prardicator autera

diciturrpracco verbi diuini^qucm cundcm fcripturap facrac mihtem,vinitorcm , boucm , aratorcm , feminatorem , archite<flum tcmpli

,

«^ portremo paftorem vocant . Idqê ultimum ipfc Chriltus fibi v-

fnrpauit, cumait, Egofum paflor bonus, vt fupra cxpofuimus.

Idemhocofficium Petro ob dileclionis vchementiam primumde-nnndauit , intcrroga'ns, Petreamasmc ? Qîi cumfeamare proti-

nusrefpondi(ret,audm!t. Sidiligesmcpafce oucsmeas. Vnde ,

omnes , quotquot pafcendi curam habcnt : quod inflru£lionis vcr-

bo , (!kfacramentoru;n mini{lerioabfo!uitur,palloris nomine infi-

gniuniur . (îamobrem nnte omnia rcquintur , vt dmina prarcepta

nosipli amemus, in hifquc immoremur,ncc]ue limites ab x-terna

voluntatedcfinitostraafilientes , nequc diuinam,ullaex parte, tra-

ditionem quam in fcriptura ipfa fancia & cius catholicis fcriptori-

bus inuenimus , tranfgredientcs

.

D« modo aUegandi vtTiufqii'! iuris auôritstes, Caf. XI lll-

QVum in fupcrioribus dilTcruerimus rationc lcgendi (5cfacra

allegandi fcripturam,nobis non dencgandam eile itidcm

puro laudabile illam vtriufqj luns allegandi etia pra^rogati(iuo:-at<in |up.iii, quxfingulariquadain gratiarum bcneficioconcclTa cft, his,T.riuique

--L-.m ^^j .nrulumcunQuc opcrac in cuoluendis lcecndifquc hniusfa-Tij lcieiui.;.i! '. ^ r

*1 t r 1

cuitatismonumentis mlumunr, quibus cx alicnis munincos licet

efic thcfauris: maxime relc^lor lUidiofus in hoc no(ho fraudctur

libro, ncqjdefiderccur ineo aliquid ab his,qui concionibus, \t€i\o

nibus,ac fcripturis intendunt. Non enim adducor, vt cvedain

tota-n

D

« i

Fars prima. 4'

cum.

DccretUfii»

tatamiurisfacaltatenicnacleare , cutnalijsinterlit , fed haccanno-

iJlre volui , fatius nimirum ratus ciiîto monltrade viam , quam lon

gofermone legentium pias oncrareaures . Graiulor libellum in hulUsrcibeneficmmeireconfcriptuiTi. Pernos fuumcuiquefitiudi-

cium , nobis tamcn fatis eritapperui0'e uiairi, cum non lit inftitutu

hicfoli fplcndorcm inferrc . Attento igitur, quodomnis artium,c>c'ortIc» neccr

rcicntiarumprocelTus ordinemin fehabere debet, & propter uitxifjrms in lci

humanaem fufficienriam brcuitatem continere, hunc obferuabi- ^'1**

inusmodunio Primo, librorumin vtroquc iur2,tam Pontificio,

quam Imperatoriojprasaiittam nomina anneclen io caihbcthorumdiuilimicmin finguloslibros. Ueinde,in colibet libro allegandi modum fubmgam, cum exemplorum adiunclione,& abbreuiatuns, vt

ad iura capeffenda iibermanifertctur introitus . lus igitur Pontifi-

ciumfeu Canonicuti, in quatuorlibrisprincipahbus nobisefttra

ditum:Primas ell Decretum,ideft ftatutum quod Papa de confilio

Cardinalium ad nullius tamen confultationem ftatuit, & in fcriptis

rcdegit, vtderefcrip. c. prxfenti. Hicautem, Decrctuin fumjtur

pro nominshbriinxûofanvlorumpatrum di<Stadefcriptafunr. Dif 'Canonterta canonc; Nam canonpropric dicitur ftarutumin concilio gc-

nerali, velpruintiali faclumau*!!loriiatePapar, vcl cpjfcoporum .

Decretalis vero epiftola dicitur , q,uam Papa folus , yel dc confilio jDtfcrctaHt

Cardinalium ad confultationcm alicuius refcribit, «?c rcfpondit. j^P'^^'^**

Decrctam itaqueinires diuifum eftpartcsprincipales jquarum priL . ,.

ma iti centum (5c vna diftinclionibus, in qutbus dc ordinationibus,Imfio

^^*^

promotionibus , dc officijs clcricorum agitur . Ideo quoties allegi

turfitperdiftincliones, QuafquiJem vUeriusfubdiuidiitur in ca-

nones vel capitula,quipropceraiiquorum ipforum prolixitatcm in

tv.'rd'amfubdiuidipo(Tuntin §. (ik§. «pii fi longi fuerint m verficu-

los. Vno autaltero excmploquar cliximusaperiamus; dcvtidracIiusfiar. fciendum , tum qux in decreto, tum qux in alijs coaccruata funt cfTe cx fanctorum oc ant^quorum pat' um di(Stis.Ideo , vt mefeciircin noftrro itincrario fateor hunc feruabis modum :\t prtus

do£lorcin:deindedecretum adiungas, hocmodo : Homo dcrmienscum no<SlurnailIuditurpollutione nonpeccat, nifi adfit confcnfusIfido. Iib. I. fen. ik canonizatur d 6. c. Noncft pe-ccatum , Yndevcrfus

.

DurttHtncentum difiinBmes dat c^ *pnam

Triginta caitfas , c^ fex addn tibi Viiifias

Di}iin\it4i$f€ptemf(rtentiai€vnfecrattjuinqm

û^lonm quarum tibtdeclaro Cratianum ,

Secui}da pars pnncipalis . Quia dc negotijs>quoru quardam funt

ciuiha,.|U^dacriminaha,diftinaacftincaufistriginiafexf!i termix

lode

42 ^êtoricAChrtBtanA

to depoeiiicentiatractatu) fcpteindiftmwiionescontincntc. ,ii ve

ro allegatur quod eft in fecunda parte principah ; fic quotaiur : pri-

ma, velfccunda,auttertia <Scc. vfquead tngintafcx, & fubaudi»

caufarquia , vt didum eft , triginta fex continet caufas : poft fubin-

fertquaeftionem i. vel 2.cum vna.q. iimpliciter, quiaqu^libec cau

fa habet fuas qu^ftiones : poftea cap. <i<c § . Si autem quod allegaiur

cftinfecunda partefubdiftincla, ficnotabitur, depoeHi. d. I. vel z.

vfquead/. quiatracVatusiilede poenitentia, qui 33. caufafubq.3.

eiufdcm caufe poniturfolummodofcptemhabet diftindioncs;po-

fteaadditur. c. vel §.

Tertia vero pars qux cft,de cotTTecrationcÎn qua agitur de facra-

mentis : quxnecelTariafuntad falutcmrquinque dumtaxat diftin-

£tiones compleclitur : Hoc ordine.prim6,dc Ecclcfiarum confecra-

tioncvnde nomen accepit. Deinde,dc facramento Euchanfti^.Ter

tio de feftiuitatum folemnitatibus 6cc. cuius au«ôritates allegantur

ftc.Deconfe.d.i.vel z.vfquead ^.cu fuiscapitulis &§.vndeuerfus.

Otlige Decretum fi glifcis canonicari

Difttnguit , caufat, paenitet , & conjecrat .

Decretales , eJr Clementina .*

^

LibcrDccrctaliumi Gregorio Papa 9. compofitus eft, qui in v-

nam compilationem redigiprocurauit , per magiftrum Rayraundu

fuumcapellanum, diuerfasdecretales epiftolasprcdcceiTorum fuo-

rum corrigens, <Sc concordans. Quiin quinquc diuiditiirhbros par

tiales. Qôrum quihbct vkerius fubdiuiditurin multos titulos vel

rubricas: &tituhin capitula «Scc. in §. (Schi intcrdumin verficulos.

Tars prior officia creat , Eccleft<xque msnifiros

jfltera dat tefies ,^ c^tera iudtctorum

Tertia de rebus& vita pmfbyterorum

Quintaque de vttijs^ panis traât eorum .

Vclficbrcuius.

ludex tiudicium > clerus » fponfalia , crimen

li<ic tihi deftgnant > quid , quxque yolumina ftgnant,Dccretahum tamen hbcr, &fextus, & clemcntinar, fcrc codcm

modo allcgantur , perrubricas fcihcer & §. nift quod hbri fexti quo-tationibusadditurlib. 6. & Cleroentinae additur.Clcm. vt appareat

non eftc in decretalibus quod aJlcgatut fcd in altcro iftorum . £xcmplum primi c. olim dc reft. fpol. vcl c. placuit 1 6. q. i . Exemplumfecundi c. indemnitatibus dc ele<fl. lib. 6. Excmplum tertij clera.

Artendentcs dc fta. tQ^. & in clcm. vni.dc confang. Sm affini. clcm.

furio. de homicidijs . Aduerrendum ctiam quod non fcmpcr ûotaturc. &tunc,idquodfequiturimmediatc^drubricacft principiu c.

Similiter'

M

N

O

Tars prima. 4i

Sirailiter quando eftin clcm. loco c. ponitur clem. i.vel 2. autprinci

pium ipfiusc. 6cficallegaiur,vidclicet:clem. figratiofe.de refcriptis

<5c huiufmodi.;

tus Ciuile*

lus vcro ciuilc allcgatur communirerpcr.l. Sc %. fub fuisrubricis

Sc fi eftin Codiccprfponiturrubricar.C.cleuatum.Sieft iHDigcftis:

pracponuturduo.ff.Si vero cftin libro Inftitutionum,prJEporitur fic

inlti. quac folum poitrub^îcas §.<Sf verficulum habet:non legcs Exepli gratia mft. de iuft. 8i iurc. §.i .Excipiiitur ab hac regula tres libri

.

Pnmus eft Codex , in quo quia funt multac audentic^ , quando ta-

lisa,u£tcnticaallegatur . quotatur fic . aucV. videlicetad haec C. de v-

furisyel auit. cafla.C. de fa. fa. ec. Na talis au£lentica cft pofita fub

talirubrica &ficincipit vtfequiiuradiftudautem , Ahus libcrcft

liber Au6tcnticorum,qui allegatur fic in auft. fub rubrica fua & § fo

Iuin:aliquandoponitur,collationeprima,vcl fccunda» vfque ad 9.

quia npuc coHationcshabet .Tertius cft hberdc vfibus feudorii,qui

allegatut per rubricasfuas & c. & § vnura autem notandum:quod li-

cetaliquando.c. vel.l.prafponatur rubricis vel poftponatur,nihiI cft ,

5t hafc de nominibus, diuifiofiibus> &cxempiis librorum legahum

pro nnnc fufficiant

.

^

Quid ex his libris omnibtis, ChriWano Uôrifit qu£r€ndum, Cap. Xf^.

TNomnibushis(quosmemorauimus)Iibris,timcnt€sDcum, 5c

pietatc man fueti,qu2erunt voluntatem J^ti cuius operis & labo-

, rispriiTia obferuatiocft, noifeiftos libros, &eos quidem euol-

luere, 3cfi nondura ad inteUe<ûm,legendo tamen , uel mandarc memon^ , vel omnino incognitos non haberc . Deindejilla quae.in eis

apertc pofita funt vel prarccpta uiucndi,uel regulac credendi , foler-

tiusdiligentiufqueinueftigandafunt. Qjaaequanto quifquc plura

inuenir , lanto cft intelligeEtia capacior ; in ijs enim quse aperce in

fcriptura pofita funt , inueniuntur illa oninia , quac continent fidem

morcsquc viuendi, fpem fcilicet atquc chritatem , de quibus faepius

inculcabimus. Tum verofactaquadam familiaritate cum ipfalin-

guadiuinariim fcnptararum, ineaquacobfcura funt aperienda^difcutienda peragendum eft , vtadobfcurioreslocutionesilluftran-

das , de manifeftioribus fumantur exempla, & quaedam certarumfe

tentiarum teftimonia , dubitationemde incertis auferant. In quare mem »ria vaietpluriraum : qua? fi defucrit ^nonpotefthispraecep

tisdari , ldi.o librifanî, vctcrisfcilicetacnouiteftamcnti: nccnoluris Ponffieij fimplicifermoneconfcrjptifunt, vtnonin fapien

Digcftum

.

Inilituca

.

Codex,

Auwêntlco»rum. iib.

Liber Feu-

dotum .

tia uerbi,

Aug.li.t.je

doft. Chrif.

cap.9.

In fcriptura

racra fidet

ipes & Clia»

ritisquomodo repeiia-

tur»

Libri Santi,

fijDplici ier-

mone con-

fcripii funt.

Ifiiio. li.j.de

fummo bo.

QuiJfarra'

lcript.a Gentiliii proplutiistiifferac

htcru

.

in^.ji

Super Epi.

|*ilRo. lcc.i.

co.i.

I Sicrx fciptu

'Tzeffe<ftii$.

».Tim.3.d.

17.T110.

15.8.4.

Pfal.iig.

ji.f.i^.

Scripturar fa

cr< vdiius.

44 2? hetorfCAChrifltanA

cia vrrbi,fcdin oftcnrionefpiritushomincsadfidcmpcrducfrcntur.Nam hciialesîciacuminis verfutia,autRhctoricacartis cloqucntiacditi circnt

, nequaquam putaretur fldts ChnlH in Dci virtutc » sedin eloquentiarhumanaeargumcntisconfificrc, nec qucnquam crc-

deremusadfidem diuino infpiramincprouocari,fed potius verbo-rum calhdirate feduci. Omnisnanquefecularisdoclnna fpuman-Cibu3 verbisrefonans, ac fepcr eloqutntiac turaorera attoilcns perdo<Slrinani fimphccm & humilem Chrifti cuacuara cfl, ficut fcnp-

tum efl: . Nonne ftultam fccit Deus fapicntiam huius mnndi ? C>uidprode(t mundanis proficcrc do^nViis <Sc inanefccre in diuinis ? caduca fequi figmcta,& coclelba fariidire myftcria? Gaucndiigitur fiint

talcs hbri, 6c proptcr amorem fanclarum fcripturarum vitondi . Gentihum dnStaexterius verborum cloquentia nitent, interius vacuavirtutis fapientia manent . Eloqucntia autem facra exterius incorap

ta uerbisapparent, intrinfecusautemmyfteriorura fapientia fulget,

Vnde 6c Apolblu^ Habemus> inûui theiauruai illum iii vafisfi'

ctihbus.~ mi^^/fix^-i ^ ; ^ -..") ~ .'^:inf::;

Sacra fcriptura citrfanâ dicatur& de eius efeCiibus* Cap* xyt.

SEd quoniam de fantflitatc fcrfpturff multoties incidit fcrmo noneritincongruum fcirc cur fanda dicatur. Dicitur autcm facra

fcriptura fancla tripHci ratione : a Spiritu fanô , a niateria , &ab cffectu ; Secundum B. ThOifcriptura? facrx cffe(SlUs eft quintu-

plex,fcihcet,docere veritatem,arguerefal(itatcm,eripcrcamalo, in-

ducere ad bonum,& perduccre ad perfe£tum . Hinc Ap6ftolus,omnis fcriptura diuinitus infpirata vtilis cft ad dccendum , vcl argucn-dura, ad corripiendum , ad crudiendumin iuIHtia: vtperfcctusfit

homo dei,ad omne opus bonum inftru<i;ius . lit ad Rom. Qii«ecunq;

enim fcnpta funt,ad nolbam do«ftrinam fcripta funt : vt pcr patien-

tiam tk confolationcm fcnpturarum,fpcm habeamus. Htnc eloquiii

Domini ignitum,id eft,igne purgaturh a regio vate dicitur , his ver-

bis.Tgnitumeloquiuro tuum vehementer, & fcruustuus dilexitil-

lud . Proptcrea Ck Deus ipfc apud leremiam ait, Nunquid non^ver

bameafuntquahignis ardensr&quafimallcus conterens petram .

Quac quidem nomina inde fortita cft,quod velut ignis terrena con-

fumit,itaele»ftorum hominum mcntes ab omni corruptionis labc

purget. Q_uamobrem,primariafacracfcnpturac vtilitaseft,perfeda

animorum ad diuina purgatio.Quia nuUus vnquam plene fcriptu-

ras facras intcUiget , qui non aff^cdus fcnbentium inducrit. Et qua-lcs alfe^ûs ? virtutum.quarum rcgina <?c matcr eft ipfc. Deniquc,fe

cundunii' " '

'

' II 11 II ^tM.immmfKmmsmimmfmmmtmm «ij— »

B

D

P^rs prtma . 4^

cundummenruramciiicctionis confequitur magnitudo rcuclatio

nis diuinorum pracceptorum.Acccdere dcniquc debec maximorumChriftianscloqucniKTauctorum,6c principum imitatiOjquiex di"

umarum rcrum cura , & contemplaiioncex Chrifti lefu amore , cx

raaximarum deniquc artium fludijs adrairabilcm (ibi faculratcra c6

pararunt. Inter hos excelluerunt Grcgotius , & Eafihus no-

bihfsimumpar amicitix.-qui cloquentiafua luhaniamentifsimi, &profligatifsimihoftisrehgionisjimpetusomnesfregerunc, Athana-

liusvirfanftifsimus, quemncc fauifsima pcriculorum tempcflas,

ncchumanorumcommodorura aurapotuit vnquam de fuo curfu

demouercquin Arrijimpium,«Scfcclcratumcon]primcrctfurorem.

Chryfoflomus, Ambrofius, Augullinus,Hieron} mus , Cypriar.us

,

qui Rcip. Chriflianar , fuerunt lumina longe clarifsima,. vt ahos qua

plurimos,qui ex Chriftiani nominis cultu, ik facrarum htcrarum ro

durna, diuturnaquc coramentationc magna copia profedi funt,

omittam. Hosigiturtalesactantos viros cathohcos orator imitari

debet . Sic ad difcendum ncceflario duphcitcr ducimur, au£torita-

tcatqiratione. Ahudcflcnira quodinagendo anteponitur.ahud

quod pltirisinappetendoa-flimatur. Qj.iiaergoprincipium fapicn

ti3c cft timor doniini, 5c pcr humihtatem ad fubhmia gradus cfl , in-

ccdathumana ignorantiaperfidem vt mereatur fides vidcrc quod ^^'j-j^*

crcdit. Nambonaf funtmfcnpturismyfêncrum Dci profundita- De d.uinu

tcs,qux ob hoc teguntur,vt vilefcant, ob hoc quaruntur, vt iexerce-.fcripEUiis

4nt,ob hoc apcriuiitur,vipafcant. Vndc Profperhb. Aepjgrair.

ftjlamms infacris lihris , quos nojfe la hcras,

Tlurima jint ItBor i iaufa ,& opaca iil/t »

inuigilart tamen (luGio ne deftne (an6io

,

Exerceant aninnm dona morata tuum .

CratioreftfruûSjûerfifpesproduflioreditt

f^ltro cbie^crum yiUus eft prttiuw .

Oble6lantad operta etiam myiieria mentemi

Qhi dedit I vt qnaras : addet yt inuenias .

IVorper.fertlt

Qi'.oiTiod«>j

iiicueturI

corad diftc

Scdvtrnicoconcludam vcrbo, triamaxime corferuntaddifcen

damfacramfcripturam,cordisjfcihcet,munditia. Nam in maleuo-

lamanirramron introibitfapientJ3,ncc habitabit in corpore fub-

ditopcccatis. Beatufqj loannes Euangehfiapropter cordis munditiam fluenta Euagehj de ipfofacro dominici pe£toris fontc potauit

.

Deinde,oratio,vtdiximus, Nam,tefêIacobo Apoftolo, fiquisind»

gct fapicntia , pofûlct a Deo,in fide nihil haefitans . Item' mUocaui,

&.vcnitinmcfpiritu^fapicnti>: &prspofuirilam regnis 5c fedi-

bus

Roqtuflca aft

icicndrr fa-

crim fcriiTt,

Szpie. i.a.4}.

i.a.tf*

Quod ipfius

Deun traJe

da fcrjptura

tuerit confi-

iiutn.

Greg- in mota].li.io.c.5.

laPraI.l47.

Uh.de Cha

46 %hetortCA Chnflfand

bus,^3c diuitiasnthilededixiin comparatione iUius. Tertium cie>

niquehuniilitas. Vbihumihtasibi & fapientia. Vndcingenio-hrsmiusD. Georg. Hder panterque dodifsimuS) HcaicHtpia» Sc

vcr6admodumlimiiisel}»ran6tinimorumpatrum conie«^ura, quadiuinam prouidentiam fcribi quxdam obfcurius voluiffe autumat,ob caufas Quatuorjfcihcet,Ad exercitadam legentium induftriam

.

Ne faciUtate nimia vilefceret . Vt tam prudentum, cjuam fimplicio

rum habcatur ratio . Quo ad fe trahat in vniuerfum omncs. Kec igi

tur claufa eft, vt pauefci debeat ; nec fic pateti vt vilefcat : fcd vfu fa-

ihdiumtolht, vttanto plus diligatur , quanto amphusmeditatur

.

Q,uat6.n. magis quifq; in facris eloquijs afslduus fueritrtanto ex cis

vbcriorem intelligentiam capit. Pinguifsimuscerte crtaitDHiero.Sermodiuinus: omncsenimin fchabetdehtias: quicquid uolueris

cx fermonc diuino nafcitur : Sicut tradunt ludjei.quoniam manna

!

quando comedebantfecundiiuoluntate unufquifq; fufcipicbat in,

ore. Vnde^Amb.C^leltium fcripturarumeloquiadiu terere,acpo|

im& Abel.ihre debemustotoanimo, accorde uerfantes: utfuccus iUe fpiriiua-

Grcg.li.mohs cibi in omnesfe uenasanimse diffundat.Scripturafiquidemfacra G'** • ahqn nobis cibus e,ahqfi potustcibus eft in locis obfcuripribusrquia^

quafi exponcdofragitur:&manducando glutitunpotusuerQeftin

locis apertioribusrquia ita forbetur ficut inuenitur. Et quiciaq) fcrip

turasnon intelligunt : utrci ueritashabetruuamacerbam comedut.

Item Hiero.in llai. & Canonizatur d.37. vino.Vino inebriatur qui

fcripturas facras male intelheunt: atque periiertunt syncera: qui abutuntur fingulari fapietia & Uialedicorum tendicuhs : qux non tamtendicula funt appcUanda quam phantafmata, idcfl:,umbrap qurcda

;

(Scimagincs: quac citopereunt <Screfoluuntur. Idco fcriptursediui-

nx fcraperin manibus,aciugiter uoluendq cflent. Nec fufficereti- Hbipuces,ut aicHyero.adDemctriadem uirg. mandata Dei memori^tencrc;^ operibusobiiuifci : fed ideo illa cognofcc : ut facias quidquiddidiccris: noncniraauditorcslcgislufti funt 8cc. Scd heudo-lendumcfteoquodfacerdotesDciomifsis cuangchjs «Sc prophctijs

uidcmus comedias lcgcrc: <Sc amatoria buccohcorum uerfuum cantaIfyJ. h.idc

j^g ucrba.Hicc Hicro.<Sc Canonizatur. d. 317. facerdotes . Gcminumsumobono.

^Qi^fert clonum,le£tio fanctarum fcripturarum: fiue quiamentisin-

tclle<5lumcrudit:feuquodamundi uanitanbus abftracluni homi-Grcg.lib. nc adamore Dei perducjt.Habctenim in publico undcparuulosnu.uor al. triat: & feruat in fecreto vndc mcntes fublimium jn admirarione fu

fpcndat : quafi quidam fluuius,ut ita dixcrini planus &l altus.in quoagnus ambulct : <Sc clephas natet ; Alirabilis fluuius efl: ifle :

qui eft ita planus;quod ibi agiius, ideft, finiplex & jllircratus

potcft ficcispedibus iranfirc : <Sc Elephas , id eft , inagnus & lubtilis

Ipoteft

Parst/rmit. 47pQteft natare: immo poteft fe fubmergere nili fidei intcUedtum fub

mittat. £t ut huius pnmx parcis tandem finem faciam clarifsimi

Socratis aurea fententia conlhingam , qui ita dinercbai. Qualucuiufque animiafreclusefretjtalemeiTc hominem,qualis autemho-moipfeeffet, talem eiuseffeorationcm.-orationi aucem fa^a (imi-

lima fadis uitam . Atquc ha^c quidem dc prima Rhctoriccs par-

te, hoc cft , de facrac fcripturae fylua , faltem ad gullum aliquem di

uin^ huius fcicntiap dodorem praeparanduhi indicaflc fufficiat,

Supcr efl nunc utde fecunda>DeoannueHte>dicamus,

FrimAfartts "Rhetoriu Chrijiiam Finis .

II RHETO-I I

SECVNDA V A%SRHETORICAE CHRISTlANAE,

CONTINENS RHETORICHS T O TAMvim,clefinitioncin,diiufiouem: £t partcsfuccinta

traiâtioncabfolncns, cjuod vt aliquo addita-

mentlocupletamus fontes facrar fcripturx;

quibusoratorpraccipuc orarionem

cx ornare dcbct apcrimus

»

Cmpendhfam ta bnlatt? (tru&urd toiius optris contintns. Cap. /.

E D poflqaam }i3,flenu$ gcncralcmquand^m Chriftiani oratoris inftitu-

nonem pracmifimus] confcqucns eftf

ut ipfius artis Rhartorica?, quac ilii cumforcnfibus ctiam declamatonbuscommunisert,rationcm praefcribamus>ut

itapromifsis noffris, finon quantumuoluntatc, atfaltem quautum faculta-

tcconfequipoffumus, facisfiat. Namcum interaliaquajftudeiitibus necef-

fanafurit,unum fit & longeprarcipu

Ummcmoria(qu3t quidcm meritofcicntixthefaurus uocatur) h.Tc

futem non folum conferueturatqj augeatur labore , ledione,medi-

tationeqjafsidua: fcdeiiamperficiatur collocationc, difpofitioncqi

eorum,qu.Tinmcmoria haberc cupimus: Ideooratorem,conciona-

toremqjfuturum (quem prarcipac hcc loco formandum inftitui-

mus)qui ad huius arrisculmen , Sc faftigium peruenire defiderat

fummopercconari , fludcreqjdecet ( vtprobe fuuiu officmm pr.c-

ftarccxcrcercqj potsit) fumaiam,<Sc veluti diaercfim,hoc efli^dniifio-

nem totiusartis Rhetoricae quam mox hk tradituri defcripturiq; fu-

mus : diligcntcr pcrdifcerc , atque per fynopfin ob oculos ponere

:

quod toti operi vclurbafin (3f fundamctum fubflernat. Quod cnimâddomusmolitionem eflfundamentum , ad copingendam nauimcarina,quod cor in conflituendo animantis corpore ( ad cuius vidc-

liceiproportionem ad faam quarque animannuni differer.nse pro-

moucntur,(Sc eniergunr magnKudincin}idem mco quidem arbirra-

tu prxlhbit circumcifa ha^cac breuis tabella ad vniuerfam lotiiis ar

tis fupelleclilem atqj apparatum . Duo autcm inprimis hic infpici-

Totius irtvs cndafuntrin quibus,fci!icer,rebus, <3c cx quibustanqua parnbuscoRhetor.ccs

ftcr. Qjjx omnia fiuo ad fieripycentquam breuifsitnc &cuidcntif*PP*'^ • fjrfi^ cxpjnam . Eftautem huiufmodi Diagrammaquod fequitur,

In arte'

B

ânif. 7 t.8

c

mit^

P^rsJccHnda. ^9 r rPcrfedla.

INtturt ilis Iinprc^

Artifiaa ^ t̂ona.

rAn fit. Eftpan Philo

fophi^ rationalis . t

rFunelt- .(iuidfit. Scientia;<

mcnto. ^ qu^ cft duplex

.

/,.

Quahsfit.Eftornatt'•''*'

1

rU qtiibus i tropii dc figurii. ^ O ratont.

vcrfciur ta < Es rLaudc rAbonis ( Extcrnf^

quam in r ^Dcmoftra J 5c Jvcl .^corporii.;

l Viiupcrio ^ Malii.

In arrc rht

tor.

rani

a.fcilicec.

i '^Gcncri^ bus cau

faruni:

ciuo.

^Dclib/uo.

CAminar.

cratiCQuis. CPcrfua {'Podlbiltl

Âdqucm Jdcr. vel J VtiU^ De quo. / Dillua- /HoricftoClufto. <-dct. A '-Ncco.

*• ludjciali.•JMalo. vclincouc

^couenicti.nicnti.

arrc rht

r. cofidc \

idafunc 1

Spe. vct

Timore,

Inuctioncreru •} 1^,^- . - ^Mc!iorum,5c

]

'Pricipa

libus .

IExquibuspartibus "Ê^

^-coiiilct.

O fiicicra oratoris eft.

r -^/v^-1

L'otere, NecefsiiaDs.

Mouere* ViOona".

DilcwUrc. Suauiuns.

") EfficadoruHi.

Elocutionc quac fit Ycrbjs. ) ^ ?"'*.*

i Vhcans.^ Proprijs.

3Difpofiuone quacfitfecundum. -^ 'r^^

» rVoce.n «... . 4r», • ; Vulru

.

Pronuciatione jCiara,oc J p ji

qus crit, i Suauis. In 7 r^- r^^ •ILopolitione.

*-Et habitu

.

.- -. \Diuifionc.

M— • >NaTuralis,« Jt ^,- o

• /I

rExordioquod J Vconftat. f S\

MimiPrkipaIibus

I

.Artificialis. /T^,g,„ibus.

, . VAttentos.

Ûociles."^*-

'Bencuoloa.

I Clara.

Narrationc. < Breui.

/ Verifimile. i Summaria

.

Patticione.——— < Principali.

/NudaConfirmatjVel

Ccfutatione quar < n^

, .

* / Kiprehendit.

*-£traiicltin fgidsiorcauiconchjiione.

velslplicij

G DfiUfi-

ti aamirvbico 1 iftat.

i.Oiu.i.i.

Qjid fitMie

tonca.

Ariil. Jib I.

Rh:. Qjjinc.

50M1— II .^—.M.^——^M. I 11—^l—aâ^'RhetortCiZ Chnjifandi

lo.Aecbi.

Cic.i.rfeO-

rat.Q.iinc,

lib.i c,i7.

QiJoinode»

diftinguatnr

Dialcv-t. a

Kh;i©vica.

Qâapai art

fit Rhetori-

ca Chnitia-na

.

:

Dedefinitidnt^ exctHtntiMartis BjjetOTUtSt Cap, iL

EST apud philofophos, 5c oratorcs, comrruni confirtTiatum

fenrcnna.ciusrci de cûa fufcipirur, 6i. inftituiturdifpnrano,

fiuc decaorandofiucfcribcndo, difpmandum^difrcredumqjfucrii: vnii o;nncin praccipue in definitione,feu defcriptionc conli-

Itcrc. Qjiadecaufa,iurcoptimo,illeeloc|uentiaeprinceps,M. T.Ciccio rcprehendit Pan^tium alioqui doiûm.&graucraphilofophu;quod in co libro cui titulum fccii , de virtutis 3fficio,illius dcfinitio

ncm omiferit . Hac cnim pracmiiTa,& prxcognita , magna aflferetur

lux,^ aperictur lanua ad fcquentia rcctius intclligcndum .

Efi itaquc Rhctorica , fcientia , fcu facultas , vcl ars bcncdiccndi

,

cum alfcnfionc auditorum, quoad cius fieri poterit . Scicntiam,hic,

locogcncrisaccipimus, quia fub Philofophia rationali continetur.Qjiod cum ita ficccrtum eft,eam elTe magni faciendam,<?c appctcn-dain ab omnibus qui fe homincs c(Tc volunt . Cum vero fit facultas

(auclore Alcxandro Aphrodifco in commcntarijs Ariftotelicis) bc-nc aut difcrte diccndi, 3c cuni alTenfionc auditorura, confcqucns eft

cam in honorc fummo habcndam, 6c magno ftudio ad cius cognitio-

ncm contcndcndum,(5c quidcm c6 maiore , quo mutua conucrfatio

eftmagisncccflaria.hominibufqucfingulariquadam cinmentia pr^ter omni 1 animalia data, vt ait Philofophus . Pluris practcrca , hxcfacultasaftimandacft, quod cius vfus,5c exercitium coseximios,

'5ccgregios,prarca:tcrisefficiat,quibus pcr fingularem gratiam &bcncficium obucnit , cx finsiulari quodam lurc 6c priuilcgio , quoillosnaturaalijsprxtulit. Vndc clcgantifsimc in hanc fcntcniiamCiccr. dixiMc liquct : Prsrclarum mihi quiddam vidctur adeptus is,

qui,qut rc homincs bcflijs pftet,ca in re hominibus ipfis anteccllat.

Arsbcncdicendi, quiacum duo fin gcncraorationis, alterapcr«

pctua quac Rhetoricc dicitur , alrera concifa quae Dialcifîcc ; in cotantum cxZcnonis (a quo difciplinaftoicorum eft) fcnrcntia diife-

runt,quodhaeccomprc(racinpugnummanui, illacxplicitar fimilis

fit. Aut,vtait Anft. inprircipio Rhet. quod h^rc ratiodiccndila-:

tior,atquc apcrtior fir,ilia loqucndi contra«5tior.Nam qux orator magnifico orationis fplendorc molitur , eadcm Dialc«fticus brcuiter 5c

argutc vcluti pun<îs quibufdam colligit,alioqui materia cadem cft,

<^Dia1c£îcar,>Sc Rhctoricarrnimirum omnis rcs,quac indifputatio-

ncm adducituT . Ars aurcm , quac Ecclcficrticam eloquentiam Chri-(tianopopulotam vtilcm docct, Rhetorica Chriftiana appellatur:quar ciiamcltars, fiuefacultas inucniendi, difponcndi,5celoqucn-di ca,quzad falutcm aniraarum pcrtincnt. Vndc concinnc incom-^_^ parabili

D

Tarsfecunda. 511

H

K

parabilis omnium difciplinarum ipirans bibliothcca prxlhntiisi.

mumqi noftr^ actatis dccui Arias Montanus dccantauit.

Huic foror eji ventre ex yno concepta lemell^

Trdcipku Logicen dixerunt nomine Grtij,

Qud rationts opestyires, neruosque mimflrat

Dicenti » riuos adbibet germana, colmsiUdc vtncit$ yiSum illa fequi parereq; fuadet o

Notandumtamcnquodquaclibetars m (ui cxordio, teftc Auic.cfl: cruda,<3cimraatura,fcd maturatur poftca, «Sc deindc paulatim de-coratur &pcrficitur:talisfuitanti(quitu$ philofophiaapud Graccos,primumquidcmpctfua{ibihsfcilicct,Rhctorica, dcinde quia inc«<

dtt deccptio in ca.fuit Dialcftica in vna cx partibus cius fcilicct na-turah.quacapudplurcscorum fuit vfitata. Tum dcmum dialcdi-ccsprxcipuum miinuscft, rationcprobabili , aut vcrifimili dcmo-(Irarc: Rhctoriccs vcro pcrfuadcrcr Ei tam fccundum Phtlofo-phum quam fccundum vcritatcm ( viadducit f-gidiu$ Romanus )

Rhetorica ei\ confequcns Dialc^icx. Quamuis autcm hafc ars ccr-

torum pritceprorum collcclionc tradatur,adco nihilominus cum na-tura conuenit, vt minimolaborc,5t induftria,quifqui$ cam fibi compararcftuducru,ratorcliquishominibus,quiciu$abieifta cura,nul-lam cxcolcndo illuftrandoqj ]n£;cnio cius virtuteopcram nauant:prxrtarcpofsit.quantuni inicrcos , & animalia bruia intcrcft . Ora-niumcnim hominumanimisindiia funt, quxdam huius facultatis

fcmina. Quamobrcra rcceptifsiina diuifionc induo mcmbra di-

ftinguitur.

De duobus artis generibtts , Cap, ill.

SOlent pcriti difciplinarum , Rhctoriccn fn duo gcncra partiri

,

diuifionc eadem qua fcientia diftribuitur: videlicctin natura-

lcm,(ScartificiaIem. Prior confiftit in iudicio,& cloqucntia

hominibusinfitaa natura.quactiam illitcrat pollent: quajmadmo-dum rc ipfa viderccft, piurimos litcrarumexpertes, tanta prxditos

cfTe eloqucntia , rationibusq; tam folidis inftru<^os, vt in corum poteftare fi^t, fola illa vi naturali , 5c acuminc ingenij , tam viua vocc,quam fcnptisnihilnon perfuaderc vcl difTuadere. Huiufmodiar-gumentum cft cfficacifsimum in commercijs, & ncgotiarionibuslndorum,quaeiHi Cquamuisfint,perpetuoqj fuerintlircrarum, fciptu-

rarquc cx ipfis conf?atar cxoricsj tanta dexteritatc,atqjartc peragunt,

vt in admitationcm,&aflrenfum eorum quac volunt facile aliosad-

ducant. Litcrarum penunain caufacrai, vtalijs quibufdam fignis

G a nrlui

Arilicectn

inluoFincipio fic cruda

poUca macift

relcit.

7 I Philo-

Rhetorlca

qu«<»oio

Quid niR,he

coricanacU'

ralis.

Intfi erfi litc

ris carec pcr

fuadcnt mi-

ru inmevlu.

' -..«

fiujgclij notitia v(<!j; a.i

uos miaimaiii illii habita rcjjioai-

5i T(joetor'tCA Chriîam

D. iSarcia

ab horCo li.

At Ai-otuat.

fcniiipiicii».

Chinenfos

fc/ta:runt.

Doftrin»^radus apud

Typographj4a apiiii

Cbin. Tctu-

vcluthicrogliphycis quibusahcr altcrimentcm fuam lignihcarct,

vtcrcntur . Vcrum hcct vidcatur grauis hic dcfcvûs , proptcr con-

fcruationcm rcrumpr3ctcritarum,nontamen rc vcrafuit: illacenim

cjuafipcrmanus pollcris tradcbantur. Hinc permuhi intulerunt

cum magna aflcuerationc nunquam antc noftram sctatem '\x\ illas rc-

giones Indicas faniî Euangchj notitiam , vel pracdicationcm dcuc-nille. Qjjod proccrtohabetur,cumeiusrcinullum vclngium,aut(imulachrum exiftat . Cîamuis hocper nollri ordinis rcligiofos qui

fuimus primi in illo iiouo Indiarum orbc a rcbus ad cultum diuinu

fpeclantibusalicnifsimo, intyrannide autem diabohca planc tammiferc fubmerfo.-aliosq; trium ordinum,quictiam nuncibi funt, dc

ab initioappulerunt, uel quotidieadueniunt, folcrtifsiinc indaga-

tum fit. In hocautemdiftcrunt noftri Occidentales, ab Oricntah-bus ; quod inter Orientalcs non folum eft traditio, fcd ctiam figna .

V"nde,nondcfucruntqui illis Euaiigelium pra^dicatum affirment.

Etapud ipfos funt viri vndequaqj doclifsimiin omni fcicntiarum

genercqui quidcm 5c facultate, & vcnuflate diccndi pollcnt . Scdquoniam in Oricntalium mcntioncm incidimus,praefcrtim vcrohoc capite,non alienum ab inflituto erit , fi ex his qux dc illis a fidc

dignis virisaccepimus,pauculahicproferam. Sunt crgo Oricnt»-les, (quos Chinenfes Afiatici Scyte vocant) qui licctgcnsbarbara

a:rtimentur,innegotiarionctamcn,(Scmanuarijsoperibuscenfcnturadmodum induRrij : fcd ncquein litcrarum cognitione cuiquam rc-

gioni ccderc crcduntur . Habcnt cnim lcges fcriptas lun Imperctolio fimillimas, vtcxlibro qucmcorumlcgibus fcriptum apud Indos alfcruari audio , vidcri potefl. Vnam cx his lcgibus , cxcmpligratia,profcram, qu.x eil . Non cfTc intcgrum viro, mulicrcm , cumquaviucntcmaritoadulteriumcommiferit,poflmaritimortcm, ma-trimoniofibiiiingcre. Inrelligoctiamapudcos dodrinacgradui,C5cpKcmiacfTe. Erudirijctiam viris, Regis,totiufquc rcgnimoderationcm committi . Scd ^?c in eorum pi«auris,viros c fuggcllu Icgentcs,

5cauditorcscircumadflantesconfpiccrclicet. Huc addc artcmty-pographicamtam vctuflamapudilloscfTc, vtomniumhominiimc-raoriam fupcret,5c fcmpcr vfurpatam apud eo> vcnfimilc fit

.

Df ûHmfmt I^hetoriu naturalis . Ca^, lltU

POrtqutm gcncratim di(5lum cft dc hisquar compctunt Rhcron".caenaturaji:rcliquumcfl vt ad abfolutiorcm cius imciligcn-ciam fubdiuidatur.

M

N

O

i

w J Perfc<Jâm,5c

# Impcrfc(f;iam,

Ti I iij^Lw i^>Pw^»^wai ij| i .|iw<u I

Ptrfcaa;

Parsfecmda. 55

Q.

PcrfeiVa in fuo gcncrc vocatur iUa,qus: fita eft indcxteritatc qua

dam,& rationc loquendi matura.accurata,& tcfta atquc natura ipfa

omnibus orationis partibus cxornata, eac^ue fubtilitatc didata , tam

;n confuctudinc,<Sccoranierci)s: quam in fcriptis, vtomnisfufpicio

affcclationfs , qux pleiunque odiofa cft,abfit

,

Imperfedaconfiftitin locutionc inepta,ruftica,(5cinurbana, qu8c!Qttibus

licetaliasorationisparteshabeat, carcttamc di(pofitionc,<Scordinc ^P^fit^^J^

Sedpoteftexpoliri.^^^^^^

^ Artc'

J lmitationc,<5e

c£"5Ccrcitationc.

Vtpoftca dcclarabimus.Nam vr ait Quin(a:itiariu$,Facultas oran

di cofummarur magno !aborc,afsiduo ftudio, varia cxcrcitationc, re

rii vfuiatquc expcrientia , recondita prudcntia, nSc confilio pracfenti.

Quidfit Bjjetorica artificialis ^p- quomoio diuidcitur, Cap, y.

RHetoricam artificialcm vocamu$,qux ftudio , & artc comparaturropc regularum, & pracccptionum do^lorum virorum,quifucrunt infinitijtum Grxci,tumlatini, quicam defcrip-

fcrunt,atquc tradidcrunt . Notandum hic cft , artcm excogitatam

,

inucntamquc cfTc, vt adtioncs naiuralcs perfc«5lum atquc folidum fi-

ncmconfequcrcntur;Quod inomnibus rcbusccrnitur, vtartcca

rentci rudc» fint, 6c imperfc<5lac qua acccdenrc pcrficiuntur. Sic quauishomonarurahter aptusfitaddifccndum cudere aurum,argcn-tumquc,fcriberc,pingcrc,tcxcrc,fabricari , multaqj alia,artc taracn

,

vtditfiura cft, illaconfuroantur.Vndcarsreftcquidquamfaciendi,

aut cognofccndi dicitur promptiiudorcx quo fa^lum cft, vtcummultacinnobi$fintopcrationes,atquc intcr fc diucrfae, quas rc^hcxcrccre non potcramus,plurc6 ad hoc inucntae fmt artcs.Itaquc hsec

noftra diuidicar.

j Uri

ciamatoriain,^ratoriam

.

con

Sc-

A:5 «]uKl fif.

Nc ordincm difpofitioncmcjj a vctcribus obfcruatam tcmcrcfuadamu$,admonitum volo,priorcin poft fuo loco traditura iri

.

cunda,quar eft orator)a,fubiet^as habet caufas, partesquc orationis

,

necnonoratorismunusquodinmoucndo potifsimum occupatur

.

Diffcrunt

iia lic intcr

oratorCjKhe

torctu, Sc dc

claraatoieni

Oi»t»ri« fc

cularis fc».

pu*

Lcd.jr.

Orator fpiri

ruiialiiquid

prxtcnJat.

hctoricA ChnflianA

Qundo r«

uocin&datn

54JDi^crunt aucein orator,*^ rhetor,.^ dcciamator.-lic, Orator cft, qui

in iudicijs , vcl in concionibttsagit . Rhetor,qui Rhttoriccn profi-

tctur. Dcclamaior,quiaut doccndialios,aut excrccndi fegranajfi-

clam caufani agir,Yt in vcris caulis pollca pofsit orarc , quod dccla-

marcdicitur. Qjiarc declamarccricfi£lothcraatccomponcrc.Hinc

actioncs ipfx orationcs <3c dcclamanoncs vocaniur . Dincrunt & ora

tor fpiritualu dc fccularis , vt habct Guil. Paris»m lib.de Rhct.diui-

na,i^portcum Gab.oratorcnim fccularisfuaorationc 3craouere,Sc

in partcm fuam iudiccm inclmarcintcndit:vt,fcilicct, pro partcfua

iudicct sSc fcntcntiam ferat . Orator vcro fpintualis, pcr orationcm

fua intcndit a malo aucrtcrc. ^ ad bonum induccrc, vt animas Chri-

ftolucrifaciat,cum fitrcclzfidcidcfcnfor,ac dcbellator errorisrc»

ius intcrcrt tSc bona doccrc, &mala dcdoccrc,atqim hoc opcrc fcrmo

nisconciliarcaucrfjs, rcmilTos eri^crc, nefcicntibus quid agatur,

quid cxpciârc debcani,intimare . V bi autem beneualos,intcntos

,

docilcs,aut inucnerit, autipfefcccrit, cartera pcragcnda funi ficur

caufa poftulat. Si doccndi funtquiaudiunt,narrationefac»cndum

cft : fi tamcn indi^cat rcs de qua agitur, vt innotefcar. Vr aurem qu.T

dubiafunt,cerfahant,documentisadhibitisranocinandum .Tl.fi ve-

ro qui audiuni , monendi funt potius quam doccndi , vt in eo quodiamfciunt,agcndo non torpcant,& rcbusafTenfum accommndent,

quas vcras clTefatentur, maioribusdiccndiviribusopuseft . Ibi ob-

fccraiiones,&incrcpationes,concitationes,<Sc cocrcitiones , & qune-

cunquc alia valent ad commoucndos animos.funt neccflTaria.Et hcc

quidem cun»â quac dixi,omncs fcre homincs in ijs , quac loqucndoagunt,facerc non quiefcunt. Scd cum alij faciant obtusc , dcfotmi-

ter,frigidc:ali)acutc,ornate, vchcmenrer: illum ad hoc opus vndcagimu>>iam oportct acccdere,qui potell difputarc vcl dicerc fapicn-

ter,ctiam fi nonpotcit cloqucntcr,vtprolicaudientibus:ctiam fi mi-

nus prodcfrer,quam fi & eloqucntcr pofTct diccrc . Qjîi vero affluit

inlipicnti cloqucntia , tanto magis caucndus efl:,quanto magis ab eo

m ijs quat audirc inutilc clhdelctftatur auditor, Ck cura, quoniam Ai-

fcrtc diccrc audit,ctiain vcrc diccrc cxiUimat

.

7. Poltt.c 4.

Matcna ^lCxr.,

BcfubiSlOt& tmterU R^ctoYices. dp. ^ f.

Eypericntia confiat, & Arifl. doccc , artcihaberealiqHsra ma-

tcriam circa quam vcrfcntur . Arcis maccria cll , in quam om-«isarsSf eafacultasquarconficitur cx artc confcrrur. Vt fi

Medicinar materiaiii dicamusclTc morbi)!. , nc vulncra , quod in his

Medicina vcrfctur. ScdanimaducrtcnduiTi quod dcmatena Rhito

rictJ

Pars fecm-la. H

Dup!ic5 effe

huius îrt.s

riccsQi»ind. variasrecenkt opinionessciiei tibus ali)seara oratio- f(&.t.i«ft,c.

ncmclTcahjsargumeritaperruaiibilia, qncihones ciuiles aliis, alijs *»•

totam vitam,alijspropieraliG[uam virtotem ,locum ciinEthycacar

lignantibus. ticoncluditomnesrcsafi djcendum oratori fubieâsmatcriam RhctorKeseiTe . Qjiod auvloritatc Socratis in Gorg, <St

Phcdro,5c Ciceronisinhb. i. de inuentionc probare contcndit.

Atquimatena.praftermirfis ahjsaiuilionibus 5c fubdiui(iombus,a

PctroHifpano, dtalijsaddudis, inomniartcduplcxclt.\ Propmcjua, dc

I Rcmota.Propinqua vel proxima , circa quam ipfa ars vcrfatur, vt h*gna ma-teria funt artishgnariar , fabrihs ferrum , quia circa hacctales artcs vcr

fantur, vellargiusii visvtcx AngcloPohaanoc;>nigimus, vt Ar-chitc^tonicac , in omnibus quac funt xdificio vtiiia vcrfatur .

Et cclatura auro , argcnto , acrc , ferro , opera cfficit . Altera,

quac eft rcmota , qua ars quidcm indiget , non tamcn circa eam pro-

ximaric vcrfatur.quopado arborcsmateria Xylurgicz, idcft,li-

gnariar arti$,reraotatamcn , ferrum militans, lana tcxtoriac dicun-

tur,quia (inehismateriac proximacnon conftant.Aducrtcctiameo-dcmmodo.uiRhctorica dupliccm eftc mareriam , alreram propin-

quam vt fermoornatus, & clegans: quar tribus dicendi generibus

contincruralteram auteni remotam,nempc rcs omncs ornatc diccn-

dar quiacircatalcs verfatur.Mareria iraquc oratori ecclefiafticoad Y')?'^^*^^**jj rin.Ji iX o clebalt.niate

dicendumlubiecra duplcx clt* rcmota, oc proxima , remota pa-^^^ «luplex.

ictlatifsimc, ita vtquidquidcx phi ofophis,poeris, hiftoricis,orato-

toribus cx omni fcripiorum generc cxccrpi poteft ad viilitatcm po-

puli»idtotum eccleiiafticooratori, tanquam propriumabalijs vfur-

patu,fubijciatur Proxima uero matena cft, omnis propofitio catho

lica* iiicclliêmiac» dc falun populoru accomodata.Quxincluîtur.

vHonefto,In<Vnli,

/«ScDeleaabili.

HoBcfhjm fiedcf5nimuj, virtutis decorcm , qwi cum vtilitatc , ita

cftconinnftus, vtfcpararincqueat. RomanafEloquentiac patcrfic

ipfumdcfinit: Eonum honeftumcftillud,quod fua vhios attrahit:

^ fua dignitatc nos allicit ad fui amorcm.Et dicitur honefturr,quafi

honoris ftatufoid cft,bonura pcr fe, vel propter fc diligibile: aut lim-

pliciTer,licut cft Deus,aut fecunduro quid, vt funt virrutcs jquia dc

fcipfishatentvndedefidcrentur. Etpraccipucrcperitur in virtu-

ribus mfufis fccundum D. Tho. vndc <Sc Sapicn. d'citur , vencrunt

aiitcmmihiomniabonaparitcr cum illa, fcilicet,fapientia infufa ,

I 5c innuracrabilis honcftas . Vtilc cft illud, quod non proptcr fe fcd

' propter

Honeftum.

Sap.1.7.

Vtile îiprioQo.

DeleAabilc

Arir.i.Rher.

Tota an di»

cdi «fuonan

tur.

5« %hetoriCA Chrifian*

Confirnia-'

tiO'itk ywdi

fuRiamur.

proptcr aliqucm fincm confcqucndum.cft appctibile, vt potio ama-

ra iiifirmo, vcl vt B. fcribit Ambrofius, cii quod confcrt ad uitam x-

tcrnam . Dclcclabilc,fccundum Gcrfoncm , cft motns aninx con-

furgcns fx apprchcnhoncobictSli per madum conucnicntis. Scd

hoc intcrcrt intcr alias artc$,cxccpta Dialcclica,& cloqucntia : quod

cztcrar tcrc artes mtra fuos fincs con fiftunt fingulac : bcncdiccrc au-

tcm,quodclt,fcicntcr,<Scperitc,(Scornatcdiccrc,non habetdcfini-

tam aliquam re2,ioncm,cuius tcrminis Scpta tcncatur . Omnia quar-

cunqncinbo.uinum difccptationcm cadcrc pofiuntjbcnc funtci

diccnda.qui hoc fc poffc profitcturjaut cloqucntiar iiomcn idinqu

"

dum «ft : Ck fic cota diccndi ars diuiditur •

£

r CSubieâ,

P Apphcati»cationcs.

SuT>i'câqaTpTeriquc Iocos,fc« tcrminos appelfant in Tnjucf

fum font nouem,Deus, Angclus,coclum , homo, imaginatio,fcnfus>

vis vcgetandi,clcnuntatiua,5c inftrumcntatiua . Dicuntur fubicâ

vel materia,quia dc ijsprincipalitcr loquimur:aut quiaabijsfumu-

turcorifirmationcs;» & confutationcj. Nc tamcn modo, longoftu-

diofostencamfcrmonejfuinunturabomnibus his fvbicîa confir-

mationcs*

^ Aaênticc,

^ Similiter, ik

cExcmpli caufa.

Auclcnticc , quia runquam nifi quod vcrum & auAentfcBm eft

dcbci ab oratorc catholico proponi (vt laiius infcrius patcbit) vrcdo

fimilitudinc,<Scrxcmplo,vtaitcntiorcsrcddat auditores, 0<c excuct

illorumincntcmadinquircndummyfteriacxcmplo Cbrillj, cjuiauCfir ft'i3ô <5toritatibus, fimilitudinibus»(lk.cxcmplisdocebat,modu duCc-'

bac.

v.r-i

De ixplieationt primifMbudi,f(ili€ety de Dt9, Cap. y U,

LJcu» ur-i w-^ F.usduplicitcrcftfubic<^nm, velrationcDcitatis, vcl ratio- Hiotauuic j I

iieinfiniti:rationc Deitaiistohus Thcologia? fubicclum clfi

ij.ititi>jali' i ' rationeinfii)itipotelt eile fubie<ûalicuius fcicnti^ crcatae:

quiic» racio ypj^j^pne inpr^femiaadducimusDeumfubiccluni cilcquoDc

2 m! '^J^!" » us vcius includitur: >Sc en^nn Idola, <:k poetarum Dij , faccrdotes ^

'-iUJilfUtiu.

poetarum JL/i; , laccraotes <N

princjpes . Ad cuius probati ^nem , audontas harc , Dij cftis *Sc filij

cxcriri omnes, infupcr fimilitudines «Sc fignificantia excinpla pro-

ponifoUnt. Verumenitnuero vbide rebuimaximis ac iubiimibuj)

fonten-

K

Pdrsfecurjda .5 7j

EfTcn

rialia.

quoniod '

agcndua,.

tet inpf«cii-

catif.

I Jb.T.J.4.

q.l.& Car«i.

came. Itb. J.

Prar<?icata

eflentiilia

qu££nt»

contcndcnclameft,hocparcc,humilitcr, & religiofe ticn debctJDe relû

Qjiamplurima huiusrci cxempla extant apudD. Dionyfium lib. blm.i^t»

decliuinisnominibus. Atin huiusdmini {ubie«Sli confidcrationc,

omniatanquam ciusinftrumcntarcfercndafuntDeo, itatamcn , vt

ipfc iitfinis, principium, &mcdium, atquc ipli foli fubijciantur

omnia,cuiusDonita$patebitinprardicatis. Qj.i2C numero funt no-

ucm; 6onitas,Magnitudo,Duratio,Poteftas,fapientia,voIuntas,vir

tus,vcritas,gloria. Prxdicataeam ob rein dicunturquia aliquo mododefubicctis prardicantur. Vidc Gab. cûi & ponit regulas deprardicationc terminorumin diuinis; quas li vidcrc placct, t.imad

ipfum quam ad D. Bona. tc rcmittimuSi di in cnplici iuu: djfieretia.

r EfTentialia

.

<CaufaIia,&«Finalia. ::>*;; iiii:

EirentialiaquiJem funt quaf recun(}um natufam dcDcodfcun-rur,ipfique foli efientialiter conueniunt.Confideraturqi tria harc di-

(fla,TheoIogicc,Phifice,& iMathcmaticc. Suntqj illa,vtordincpro-

ccdamus: Bonitas,magnitudo,duratio. Qjix fic connciluntur,

Thcologice. Phificc. Alatheinatice.

Boniras rPater rEfTcntJa "rPun<5lu$Magnitudo ^ Filius -? Eftc < Explicatio.1. fluxus 1 ce

Duratio CSps.S. cExiftctia CpmaRetiapucliimagnoVt autem vnitaspoteftatccftomnis numerus : ica pundus omnis

qaantitas. Atquc, vtpundusnon poteft fe cxplicare fine effluxu

in magnitudinem. Itabonitasnificommunicetur» cum bonum fic

fui ipfius diifufiuuin . Duratio autem.habet fe , vt perfeuerantia

:

nc imagincmur illum fluxum infinJtum. Sicut bonitas ctiam eft

principium & tcrminusomnisappctitus; Itabonitasdiuina.eli: caufanoftri efic^^cbonicfTepcrmodum voIuntatis,non naturs, Ok ne-

ccfsitatis. H*ec autem caufa non ponit cffectum ftatim cum eft.

Nambonitascft difpofitio caufje.in quantumcaufa, 6c proximaadacium.ln quantum vero eft difpofino o;er.cralis , in qua confiftit ve

Itigij ratio>dicu rcfpedum ad finem . tt eft duplcx

.

\ Pcrmancns,<5c

/ Fluens.

Pcrmanctis cft, vniufcuiufqj rei fecudum fe: vt quando Demoncsfuniboni. Fluens vcro cft,vtquam habet vna rcs relpeclu altenus

;

viboniiashom!niscrgaDeum,homincs,arbores Si.c, Magnitudoindiuinisfecundum vfum fan<ôrum,vt Gab. & Aliacenfibfcribuni,

quandc^qiaccipitur vtcl^mere abfolutum,ficut fspientia, perfcclio.

Ht ficnullomododiitinguitur ab efTentia, &. illomodo perlorisrdi-

cuntura-qualcsproptcr cflennam vnam in eis. Etficut omnium

HP^^

no-

Bona.T <i.i

ûb . 11.

J8 7{h etoricA ChriFltand

ptrrfonarum cil vna ellcntia.itt & vna raagnitudo.Et ficut patcr noncrtformahtcrcirentia: ita ncccft fonnaliter magnitudo:5c ficpater-

nitas cx fc fiuc formaliter, nccellarcjualis ncc inxqualis filiaiionij

fcd tantum ratione ciTcntisr : qux eil eadcm vtricjuc,paternitati,fci-

licet.C^ filiarioni . Alio modoaccipiturmagniiudopro omni rcali-

tace pofitiua,fiuc abfoluta,fiuc rclanua . Ifto modopatemitas c\ fc,

;5cformalitcr,ellqupcdam magnitudo,ficut ex fe.cftquacdam entitas

realiter,<Sccxfc clt perfecta,C>c pcrfeftior omni creaturaj eiquccxlc

repugnatomnis imperfcclio. Magnitudo vcro coramuiiiter fum-

N

pta,clt quadruplex

.

\ Mohs/ Virtutis

\ Perfeucrantiar» 5c

/ Succefsionis.

^tcrnitasilei

ct dnritioj

»"ij;eli ditfc

ra.nc.

MoliscnproprwrcbuS corporahbus . Virtutiseft facultatum 5c

viru n.Perfcucranriac vcl conftantiap crt eorum qux noii crefcunt,

nccdefcrefcunt,vt cocli. Succefsionis vero nuncupatur quxmutabihs JcfucccfsiuacrtjVthoTiinis, animalium. Daratio,vt notat Gab.fignificat rem duratem connoran lo fuccefsioncm in ip(a re durantc:

vcl in alia cocxillentc actu uel poteniia . Omnis autcm fucccfsio cft

rcahtcr motus>(icigituromnisduratio indudit motum qu« priino

tcmporcmcnfuratur. Differuntramcn duratio Angcli , <Sc rtcrnt

nitas Dei : Hxccnim initio caret, iUa vcro non fic . Itcm aricrnitai

Dci eft fimplicerimmutabihSjsScquantum addurationcm &quanciiad durantcm . Duracio Angeli eft vtroq; modo inutabihs: quia Angclus non poteft durarc cum pofsit anihilari : dc durans potcft mu-tari de cognitione in cogninoncm : ^ dc affc£tionc in affcwlionem

.

Sicctiam diffcrunt elTc,forc,fuiirc in Argclo &.Dco, quia Angclujpoteft fuiffc,& ncc eiTc^ncc forerpoteft c(rc,5c ncc fumc , ncc fore:fi

pracfcntiinftanti crearetur, dcineodem anihilaretur . Poteftforc,

(^k ncccffc,nccfuiffe:non ficDeus qui ncceffario coexiftit cuilibet

differcntiac tcmporis ncc potcft non cffcaut non fuiffc , aut non fo-

rcrtamcn acccrnitas non cft aliqnid inhaerens Deo: nec duratio eft ah-

qmdinhacrcnsAngelo. Etficduratiotripertitur,

r AeicrnamIn < Aeuiternam, Sc

C Tcmporalem.Acrcmaroli Deo, 5cnulliahj congruit. Aeuitcriia eomni quar

pnncipiumhabent <5cfinccarcnt,vt Angcli. Tcmporalcm vcro corun qu.cpriricipium, Ck fincin habcnt,xqualitcrcuiuimoritur ho-mo paritcr Ck fcruus,clephai, dc canis

.

Trxdicatd €tiujilia tjud fint • Cap, yiit.

H«

rR

Parsfecunda.

Mathcmatice.Puncluin.

Linea,.' uperficies.

5^1Hlsficprarlibamtranrruncfum nobi» cftad prardicata cauialja

,

qux funt : Potcfta$, iapicncu > sSc voluntas . Qj4x fic cxpli-

cantur.

Thcologicc. Phiflcc.

cPoicftas* rPatcr. cMens.Ctufaha. < Sapicntia. < Vcrbum. < Mundus.

C Voiuntaj. C Amor. «Nexus.CumpotcUascommunjterrumpta,rihil aliud fittûani for:itudo

corporaljs,vcl quam gradus vcl emincntia fccularis:notandum,quodtam in bono,quam in malo,licctiion vno codeirquc modo in fciptu

ra inucniatur,dc qua in pr^fcntia nihil ad nos.Poteftas vcro diuina,

dc quatangitur,cftadmirabilis, quia poteftas ciu$, poteftas aetcrna

,

quarnon aufcretur, <Sc rcgnum eiu» quod non corrumpctur; Ncque Danieff.

loco coarctatur, dc qua fumma vcritas in cuangelio loquitur dicens:

Datacftmihi omnispotcrtaiin coclo, 5c intcrra. Tcrminonon li- M«tt, it.

mitatur, vtcft apud Zacha. Loquctur paccm gcntibus, <k poteftas

cius a mari . Tcmporc ctiam non antiquatur , quia PoteHas cius potcftasstcrna. Laborc non fatigatur vtDcipara virgocanr: lofcfc-

cirpotcntiam in brachiofuo, difperfit fuperbos, *5cc. Ipfc folus i2;i-

tur cft potcns, Ck idco cft timcndus,amandus,honoraiidu5 «Sc frcquentandus . Alihtes cnim in cxcrcitu dc potcntiori faciunt fibi ducem,apcs in alucario,ccrui tranfiiuri fluuium , porcntiorcm, & fortiorem

conftituunt fibi rcgcm,<St illum fequuntur, Elephantcs infupcrfor-

ti, (Scpotcnti arbori quando dormiunt innituntur. DcifucccntorDauid:hancdiuinamdcfidcrabat potentiam:diccns . Excitapotcn-

tiam tuam 5c veni . Kabet cnim fingularitatcm magnam . Ac pnniuquidcm illa partitioa Thcologis tradita, confenfum fcic omniumrneruit,in qua po?cfta$,fiuc vt ipfi dicunt,Potentia,duplex cft.

\ Abfoluta,&

i Ordinaria.

Sed quoniam brcuis cfTc cupio,illud ftatim ctiarr poncndum eft ,

diuinarpotcnriacdcfcriptionemcftcduplicem. Nam dc generalcm

quandam intell'gimus, quar quoniaralcge nullactiam naturali con-

iringitur a Thcologis abfoluta vocatur . Et aliam huic fubicclam ,

quar fpedât in rcrum ordincm pr^finitum,ideoquc potentiam appel

laniorQinatam . Atquiilla fuperiordefiniri folct circa cas resquas

cfTc non repuer?t,quarucnon implicantcontradnftioncmi ficcnim

loquuntur . Q^nar autcm potcnna ordinaria fubie«Sâ illi priori quafi

^cncricft,camdefiniunicircaea,qua:c(re poflunt falua lcgeftatu-

tifqucdiuinis: vcldic primamcflc,quaDeusoperatur abfquc mc-

diocaufarum fecundarum. Secunda,quxex caufisfecundisprocc

(\\x\n rebus vcr6,etiampotcftasinuenitur. Nam aliaeft .

H Natu-

63 1{JoetoricA ChrifltanA

rNaturalis,

< Lcgitima,5c

^Violcnta.

Naturalis eilin orruiibus,vtpotcntiamans e^ fubttiergere ntues.

Lcgitima elhquando id poffumus quod lurc non prohibemur. Vio-

T.c.Ecde. lcnta cfl:,vt li quis virtutibus ^ viribusabutatur. Sapientia fccun-S:ipicncia du ^1^^ Ly ram >!>c do>Slorcs eft duplex : Prima, diuina (iue incrcata.Sc-plcx. cunda,crcata,vtefHiumana & Angelica. Sapicntia verodiuinadu-

pliciteraccipitur. Vnomodo cfTcnrialitcr , <5c fic fapicntia in Dcoidemcft,quode(rcntia. Alio modojPerfonalitcr <5c propric dicitur

fapientiagcnita: «Sceftidcm quod vcrbumdiuinum , k perconfc-

qucnsellHlij Dci proprium fcuattributum vcl appropnatum: ficut

.^ .

atcributum patnsellpotentia. Vnde , fecundum Cardi. iUe tcrmi-<].7. 1...

'J-jj^^^^fgpjgj^fij pgj.f,.fjjfj^p^^5g{:^^^^,j^,j^y5g^^j^jl2l,j, Cgj fumprus cu

additoeftpcrfonalis; vt fapientia Genita, quodpatct; quiaiicut fi-

lius ellapatrctkpcrpatrcin : ficcll fapiens ab ipfo & per ipfum,qux eftfapientia ingenita,& ficutdiclum eftdcfilio, ita pariformi-

Ari{lr Iib^^'' ^^'^ ^^ ilUm propofitioncm potclt dici dc Spiritu Sanclo .

Sapi-

Meuplii. cntia vero crcata.eltcognitioprimarum , & altifsimarum caufarum.

Vel fecundum Alpharabium . hb.de diuifionc phi!ofophiae,Eft fci-

cntia fempitcrnorum . Cum fit rerum diuinarum & humanarumfcientia cognitioqucrquarcaufa cuiufq; rei fit: cx quo fit,vt diuina

imitetur: humanaomnia virtutc infcriora ducat. Vndc fapientia

qua formahtcr fapicntcs fumus : cfl quacdam participatio diuinar fa-

pientiT.quar Dcuseft . SccundumD. Tho.ii.q.i^.Omnisfapien-tiacftfcicntia,inquamtumc{t dc conclufionibus: fcd djffcrt a c^te-

risfcientijs inquantum eft dc principijs.Sapicntia ctiam differt a fcic

tia,quiafapientiaellrerum diuinarum cognitio . Scicntiaucro hu-manarum . Quarc Aug. ait. Sapientiaeft incontcmplationc afccr-

Sapietiatjio,.,jijj fcicntiaucr6inoccupationctcmporahum.Idcm,hacceflfa-

rat a rcieua. P^^"^'*'^ ^ lcienux rccta diltinaio : vt ad fapientiam pertineat, aeter

ii.Coiint.ij. narum rcrumcognitio intellcctualis.Ad fcientiamucro,tcporahumhb.de Tnni. rerQ cognitio rationahs.Tum ctia diuina fapicntia eft primo & pcr

fe fapientiaucriDei.Q^iarcarcanorii Dciconfcius, ait, clcgitDcus

ftultautfapientesconfunderct: & infirmamundi clegitDcus, utco

fundat fortia: (& ignobiha m undi, vSc contemptibiha clegit Dcus,&caquae non funt, uteaqua?funtdcftrucrct; utnon glorictur omnis ca

ro in confpci^ucius: Et fapicntia cftemanatioclaritudinisomnipo

hli i.Rhet.^^"f*5Dci;dc cftimagobonitatiscius. Voluntascft appctitus bonicumrationefccundum Arift. & uoluntas complcia non crtnifide

poGibili:quod cft bonum uolenti. lithaccuoluntasquscdam clt.

Increata,<Sc diuina,uel

ICreata,

Tho. i.j.q,

B

Parsfecunda . 61

Creata,(5chumana.

Voluntas diuinn quandoque accipitur pr^pric pro d.uini elTcn-

tiarquaDeus vultaliquidfieri velnon^'ficri, 5ctuncoftcndit diui

nuiM bcncplacifumf quodnoneltaliudquamDcus volcns, vtdi

cic Cardi. Alio raodo impropne : tropice vcl mcthaphorice pro ali-

quo habcntc aliquo niodo ordincm ad diuinam voluntatcm, (Sc fup

ponit tunc non pro benc placito vcl voluntate Dei , fcd pro aliquo

aiio : quod cft cius fignum, 6c fecundum hoc communitcr diftingui

lur in voluntatcm bcnc placiti & voluntatcm figni, unde clcgantif-

fimc Gab. dicit:quod voluntasdiuinaertconcors «Scmutua charitas

fiuc diie£lio : âmormcundus &mucuu$communispatri 6c filio

5cfpirituifan£lo. Nccplus diftinguiturabcffentiadiuinacommu

ni tribus pcrfonis , quam effcntia a fe ipfa : fcd funt idcra omnibusmodis . Diuma hxc voluntas fola cft prima rcgula omnis iuftitix &c6 quod vulc aliquid fien lultii cfl ficrirSc co quod vult aliquid nonificri, no crt luflum fieri.VoluntasDci diucrfimodcaccipiturin fcri

D ptura. Magirter cnim dicit.facrafcripturadc voliitatc Dei vanjsmodisloquiconfucuit: vnde voluntascius non cftdiucrfafcdlocutio,

qniadiucrfanominc voluntatisaccipit. Nam ciusuoluntas vcrc &propricdicitur, qu.Tinipfo eftîScipfiuscfTentia cft,Et bacc vnacft;

necinu;tipiicitatcm rccipit. Diftinguitamenfolctin voluKtatciHi

\ Bcncplaciii, <3€

/ Signi

.

Illa diiplcx eft,fc:hcet, antccedcns Sc confcquens . I-Tarc quima-plex,fcihcet, prohibitio,prarceptio, confilium, imp^ccio, huco-pcratio , permiflio , hoc eft , ille terminus , voluncasj, aliquando ide

cft , quod prohibitio, quandoque idem fignificat quod prarceptum.Qne diftindio non cft rcrum , fed huius vocabuh voluntas , fecun-

dumdiuerfas fuas fignificationes, quibus accipiturin fcriptura . Et

propric accipicndo vocabulum , voluntas , dicit folum voluntatembcncplaciti,confequcntcm. Vndc, inccgcrnmusphilofophus Boet.

colophoncra his apponcns , dicic , cfte duo pnncipia a<fiuum huma-norum , vidclicet , voluntatcm .Sc poteftatem. Quibus fapientia mcdiat,fincquaduoaliaomnino videntur coecamfiintcrcedatiuraenfapientiz.

Finaliaprîicataqudpiit» Cap. IX*

HAftcnusdc duobusprardicatis,fcilicet, cfrcntialibus 5c caufa

libus,pro ingcni j t Sc ft ylli noftri tenuitatc dcprompfim us,rc

iiquu modo cft, vt dc prafdicatis finalibus dicaious.Qjuae funt

virtu$,V€rius,^ gloria. Explicanturquc.

q.i.j.ar.«.li.Tj

lz3t.69.Si

q.i.lib.i.&i.

31. q.i.Ub.i'

Lib.Ld.4J.c.j-.

li. dcMh*

i

Theo«

:4i ^{Jjetoriix ChrifliArtM

Thcolosjicc

Virtuj, rPater.r V irtuj, r l-âter. r 1 otentja. r t(

intli». V Vcritti, ^Filius. -<Aûf. ^DcGlona. t Spiritu$fan£V. C Ncxus, «C

Phificc Maihcmaacf,Fotentfa. r Centruni •

iimctcr*

Spiricusran£V. C Ncxus, f Circulut.

Vbicunquc alicuiuj virtutismcntio facicnda cft, ftatim nobiioc-

currcrcdcbctconrrariumciusmcxccflu vcl dcfcdu: li fcaccommo-

dcl. Virtuscftprincipiumomniiopcrationjjifccundum phificos&.

omnci : Habctquc fymbolum maximum cum potcitia.ita vt vnumproahoplcruncjucponatur. Tamcn.cum virtuicommunitcrfum-

pta,nihil ahud lit,c|uam qu^dam incntis difpofitio,qua men rationi

confcntit t & Dco confonat Ck obcdit, pofTumus diccrc quod virtui

fccundum fuas diucrfis coditioncs a diucrfis diucrfimodc dcfinitur.

Kt fic dicit Philofophus quod virtus c(t habjtus voluntarius.co quodjnmcdioduarum mahtiarum confillit. A.ug latinorum ihcologoru

mcnto patcr,in hb.de fpintu & anima,dicit, quod uirtus e{l habitus

mcntUDcncconftjtutar. Etciiam apcrra vocc afTerit virtutcm cflc

bonam mcntis quah'tatcm,qua rcclc viuitur , cua ncmo malc vtitur,

quamDcus in Mobis finc nobis opcratur. Aducrtcndum iamcn>quod

vinuj aniiquiius folum pcr fortitudincm fumcbarur . Ei fccundumhocuidcturloqui fcnpturajnam vbi agitdc uirrutc commun.i r,

Tidctur intclhgcre de potcntia,5c fortitudincTcl vigorc. ln prarfcn-

t'a vcr6,ihcoh)gica virtus ahjs dimifsis partitionibus fica (Jirfonc

dcfcribiturjcfthabitusaDcofoloinfufufcclcuai shberum arbitriij,

id cft, rationisaut bonitatis,aut utriufcji facu tatem ad Dt uin immc-diatc obic<5liue Cklaudabihtcrattingcndum. Qjîod duphcitcrac-

cipitur uno modo i}nctc,i!k fictrcircquiruntur ci>ndmonc$. Primaquod rcfpiciai Dcura proprimo &principah obic£lo.Seciida, quoci

habcat vcritttcm pro pnma regula aftuum fuorum.ad quoi inc inat-

& non rcgulam aliquam adquifitam humanitui , puta prudcn

tiam . Tertia quod immcdiatc a Dco infundatur ficut acaufa cf-

ficientc.Harum conditionum primar.fpicit obicclum . Sccundarcgulam dircctuiam . Tcrtia caufam ctncientcra . lllo modo fidcs

,

fpc$,charitasaclquifitar non funt,quiadcficit tcrtiaconditio. Sccun-

domodoaccipitur virtus thcologica largc , pro virtute rjfpiciente

Dcumpro obieclopnncipah, innitcnsprimar vcritati tanquam re-

gular fiucfitaDco infufa, fiucnaturahtcradquifira.Et ficfidcs,fpcs,

likcharitas , tdquifitx rcfpcvlu Dci vt obieî primi Ckpnncipahs

funt virtutestheologicr . Pcrprimascnim duas conditioncs virtus

ihcologicafufficicnter diftinguituramorali: quia moralis non ha-

betDcumproobicilo primo:Iicct habcrc poflctDcum profinc.

Simihrermoralis innititur rcgulaehumana-, fciliccr.prudcntix fiue

rcdx rationi naturali . Theolo2;ica vero, vcntari diuinc. Tdeo cnini

fides

M

N

ParsfecundM. ^l

fic!c$crcdit,quiaDeusrcuclauit. Idcofpet delidcrattquialicclefi-

deriindumcueDcusrcuelauit. Siccharita$diligit:quit ficdiligc-

re Deus prxcipit ; Habitus vcro harum virtutum thcologicarum fn

pcinaturalcs(vtfcribitCa dijfuntnobu ntceflarij dc poicntiaDci

ordinacaad confequcndum bcatitudinem :& hoc prircife tcnttur

propterfidem, & fanctorumautloritatem. Ft fecundum cundem,

obiecta virtiitum thologicarum immcdiata funt complexa. Namobiedum fidci clhhoc compkxum, omne reuelatum a Deo eft veru

co modo quo rcuclatur a Deo . Obiedum autcm fpci cft,quod bei-

ntudo eftnobisconfcrcndaaDeo proptcr mcrita. Obic^^um au-

tcm charitatis cft,hoc complcxum : Deui cft d>ligendu$: &omncquod Deus vult diligi a nobis charuatiuc . Et vt idem dicit Aliaccn.

hcctDeusIitobiedummcdiatumcuiunibetvirtutistheologicarrta-

mcn hoc complexum cft immcdiatum obie^tum fpei , fcihcct, vifio

<5cfruJtiodiuina,ritiebeatitudocrt homini confcrcndapropterme-

rita. Quod credo fic eflc intvlligcndum (inquit Cardi.)quod bcati-

tudohominiconferctur,fi fecundum legcm Dci mcritoricoperctur,

Non autcm omnc» virtutes ( inquit Gerfon ) theologicas & diuinas

nominamui: fed casdumtaxat.qua: adDcuniimmcdiatc dirigunt,

fcilicct, fidcm fp-m , Jc charuatem. Fidcs ("fecundum lacobum dc

Valcntia) eft quardam virtus thcoogicadcfuper infufa : qua mens

clcuata ^cconfortatacrcdit Jc aftentitrcbusfupcrnaturahbui, &novifis . Charitas eft, qua uoluntas cleuaturad intel igendii Dcu fuper

omnia. Spc$ vcr6,quacontemptistcrrenis,fpiritualiabona >Sc inmfi

biliaappetuntur, ek expc<S;iantur . In hoininibus enim, uirtutes funt

quidamriuulic f(nite diuiiiargratiar procedentcs, (5cf!.mpcrterram

animar diffundentc$,ipfam fpintuahtcr irngantcs, atque boni$ ope-

ribustsrcundante». Natura gencratresinformcs.fcd diucrfis poftca

difpofitionibus,(!k altcrationibusipfaspcrficit, vtpatetdc corpore ,

quod diuerfi$ complemcntis 6c luuamentis organizaturrfic vcrc ani

m<i,dcfc informis (Sc fine virtute Sc gratia eft, & idco neccffceft

quodhabiius<Scdiftoofitiencsvirtutiscideraimprimantur,pcrqua$

m cfTc fuo corporali fiuc morali compleatur &c. Tantar cnim cxceU

lentix cft mrtus quod Socrates apud Platoncro fatetur fe non pofic

cara definire . Venta*, vt lux in omnibus rebus fcdem pofuit ; habet

feaatcmquodammodo,quafi vtfinis fapientiar:quiaomneftudiura

6t propur ucnUtctB . Q^iar quidamtriplexeft.

r T heo'ogica fiue caihohca,

^Phvfica,c £i Ethica.

^.f«i.«.»ii.

p.t.ie Tlt«J

fp ir.anjjoar-f

oll.>.

11iiuid ftt Thologtca veritas. Cap, X.

Theo-

0.1'^ inrcrip

tuns fa.iî»

nonrcpcrifitUt lUOTlO-

'i> diducen

64 T\hetoricA ChriflianA

THeolo2;ict cft, vcritaj fidci cuiuj contrarifi eft harrclis . Eft icacj;

ncccflari* viacori adxrcrnam falutciu habcndam, hoc cft, vc-

ritas thcalogica cft, vcritas cuius nocitia adh^fiua Beccflaria cft

adfalutcm explicitc vc)jmplicitc habcnti vfum rationii <Sc cam ap

pr^hcndcnti: vtomnes veritatesin canonc Bibliorum contcnt^ fut

veritates theologicx , ^ fufficit ad falutcm ca crcdcrc iroplicttc ; fi

cut omnia rcueJata in gcnerc a Deo in fenfu pcr Spiritum Santflum

intcnto. Itemomnispropofitio fcu veritas formata vcl formabilis

<le Dco vcl etiam de crcaruris : vc rcferuntur ad Dcum fccundum ra-

tioncmgubcrnationis, crcationis, confcruationis, iuftificatioms, rc

dcmptionis, rcmunerationis, «Sc fimiliaquxconfideranturin 7 heo

logia : vt paffioncs fubiccli , dicuniur ventatcs theologicar . £tiam

aliquae vcntatcsfunt naiurahtcr notae: vt Deus efl bonus, viucfS,

fapiens. Aliacfupernaturalitcr cognitac & tantum credit.T: vi Dcuselltrinus<3c vnus: Deuseft incarnatus. Veritascatholica efl,veriras

TCuelataaDeo in fe vel fuo antecedeiitc pertincns ad rcligionem .

Diciturreuelata a Deo, quia vcritashumano ingcnio adquifitaptr

demonftrationcm fcilicct , vcl cxpciiennam : non dicitur veritas ca

tholica , quia omnis vcritas catholica efl: articulusfidei. Fidts autem

jion inniiiturcuidcntiaf naturali , fcd diuirarrcuelationi . Dicuur

jn fc ,propter veritatesfacri canonis Bibliorum : qure omncsimme-diatc hucfecundum fc fcriptoribuscius funtrcutlatap. Ipfi enim

fucrc calamus fcribar, id efl.Spiritus Sanî velocitcr fcribcntis . Di-

citur, vclinfuoanteccdente,proptcr veritates, quar cx co«tertis

in Biblijs poflunt dcdaci , vci inferri , jn confequentia ncccflaria, vt

cfl illa Deus efl vcrus honio ex anima rationali & humana carn c

fubfiflens ; qux fub hac vcrborum forma non habetur in fcriptura :

fed cx eis potcft dcduci in confequcntia neccfTaria . Dicitur ad reli-

gionemperttncns, propter vcritates religioncm fiuc pictatem ron

refpicicntes, quac non dicunturueritates catholicac quamuisfuennt

a Dcorcuclat^. Pcrtinctautcm adrcligionem quidquidad pieta

tcm , id cfl , Dci cultum aui ad finem bcantudinis confequendaf or

dinatur. Exquofequitur, quodmult^ vcritatcs qujc in fcri. tura

canonicanonhabcntur; neccxcisfolisdeducipoflunt in confequc

tuneccflariafunteatholicar. Patttpnmum, dehis quacab Apofto

lispcrfucccdcntiumrclationcm uel fcriptLras fidclium fidc disnai

sd nospcrucnerunt ; ik lamcn lictt in fcriptura canonica non cc nti-

ncantur, harc Apoflolispcr Spiicum Santtum rcutlata (aquod< <î

funt omnem ueriiatcm) non dubitatur . Patct «Sf dc his qua- ex prc

mifuscoairumptoaliquo ucrociiidentiar, ucl certc dcducipcllui t.

Pp.ieteliamtcrtio, dchisueriiaiibus,qua:ali)S fidelibusa Dco re 'j

uelaia-cfle fufficientcr oflcndwnur. Patet <^quart6,de hisqua ab

EccKfia

Pars fecmd.t. 65

Ecclefia uniuerfali uccredendaaccepca runr, qux fupponitur in h

de errare non polTe: cuius fidem dcficere no poiTe oraiio Chnlli or.

fide Pctri,& eius promilTa afsiftentia ufque in finem feculi certa rcc

diderunt. Patetdemum qumt6,de ueritatibus a generalibus cocilijs,

& Romanis Pontificlbus rice determinatis . PLtc enim omnia , uel

reuelata funt , uel ex folis reuelatis funt dedufta ; uel ex reuelatis, cx

illis uetitatibus certiscoaflumptis, nequealjuddeterminatrite concilium, uel Romanus Pontifex . H.tc Gab. Veritas catholica, vt tra-

diditGerfon eft ueritas habita per diuinam reuelationem immediatevel mediateexphcite inpropria forma ucrborum : uel imphciteinpropria <Sc certac ^nfequentia. Qux abfque omni approbationeEcckfi^c ex natura rti funt immutabjles & niimutabihter uera?. vn-de funt jtnmutabilitcr cathohcs reputandx ficut haprefes abfqueomni reproLati )nefunt harefesputandx &c. Huiuscatholicse veri

tatis contrariuii diciturhxrcfis, quiaut dicuntD. Hieron. & Oc-cam: haerefiseltdogm.i falfum fidei ortodox:Ecotranum,idefl:,error

cjntranuscachchcs ueriirati.Ellautcmomnisherefis dogmafalfum:fiue erfor,5cnon€ conUvrfo.Omnis enmi h^refis,aitHiero.in epift.

ad Gaiacperuerfum dogma habet. Dogma autemperuerfum , e(l

dogmafalfum: fednonomne dogmafalfumeft hsrefis. Dicicur , fi-

dei orchodoxae contrarium quo excludunturomnesahj crroresfi-

dei orchodoxe non contranj : ficut error in rebus naturalibus dequibus fides catholica nihil contrarium afferit : ut funt errores de ui

oc numero elementorum , de motu,de efeclu,& ordme fiderum , defigura coeli,de generibus & natuns animahum,frutecum, lapidum,fontium,montium,&caeteris huiufmodi ; quorum (ludio phifici in-

fudarunt:<Scquorumfcientiaadreligionem nonpertinet, dequibusB. Aug.loquitur.Errores in his,*Sc fi falfa fint dogmata , non hx refcs

funt dicendi . Ex hac definitione fequitur, quod error in fide nonideo efl: hxrefis quia ab Ecclefia damnatusjfed quia^fidei contrarius

.

Vnde haerefesab Ecclefia damnaca?, priufquam damnarcnrurfueriithaerefes.Determinatioauce Ecclefiaenon racitpropofitionem prius

veram,e{re falfam;nec prius falfam, effe ueram » Sed quia uera efl:

,

Ecclefiaapprobat:autfi falfa reprobat, ^ condemnat . Si materiamhanclatiuscupisuidereuide noflr.Tc rehgionis decus Patrem Ilde-

phonfumdeCaftroaduerfushxrefcs. Ethaecde Theologica ueri-

tate pro nunc dicla fufficiant

.

Matt. v!t d

:o. Luc. 2-.*

D. ?i.

p.x Chriiki

proui:fsio!ie

EccLlii d.fi

cere non potell.

In 4.d. 15. q.

a.ar.i.p.i.

Veriiates ca

thr.lice ex

naturarei

luMt injura-

biliter vers.

Gab.!ib.5.d.

ij.q. vn. ar.

Vdub 5.

lib. z. dialo,

p.i.c.<?.

Dogma fal-

fum, & herclis qiiomo-do dilerant.

De Vhifica& ^ethiea rtritatihus. Cap. xr.

PHy fica ueritas cft rei intelle«flaf ad intclleftum adaptatio,fecun

dum Philofophi defcriptionem, Jt hoc dupliciteri unomod*

Ul ^-on

Ia'Enchi.c.8

Error in fi-

de non eft

ha:refis quia

ab Fcclefia

danatus fed

quiafidei c6trarius.

Gab.in ^.d.

ir.q.i,

Lib.i c.«.

4 Act.c M.

^.deconrol

prof.3.

66 ^hetoricA Chriflmm

ut conliilcns in quadam rci ad intelleûm adcquatione , cuiufmodi

e(l veritJs intcUcdiis. Alio modo pro voluntate manifeftandi fc ex-

teriusin fignis «& opcribusiuxtaiudiciumrationis fccundum qucmmoduni loquiturdc veritate philofophus. Veritasad fimihtudinem

priivii modi didain Deo differtfecundum rationem intelhgcndia

mlbtiaquamuisidcm iintre; fcddidaad (imilitudinemmodi fecu-

di m Dcopcrtinctadrationcm iulHtiac. Eftenim voluntas confor-

mandi opcra fua ad luftiti^ rationem feu regula , quae regula e(l ve-

rifas prima modo dicta , quac prior eft fecundum rationem intelligc-

d\ quam mifericordia j c(^ enim cius regularquod non cll: de veritatc

fecundomododi(fta 5cc. Etvcritasrci dupliciter accipitur vnomo-do vtrefertad exiftentiam rei. Alio modo ad efficacjam. Ver»ras

cxi(tcnti;v e(t,cum res habet quicquid ad eius efleniiam pcrtinet. Vericasefrtcientiacc(l,cum reshabet effe45lum fuum adqutin ordinata

eft : quomodo homo carensrationis vfu, aut non viuensfecundum

rationem,dicitur non elTe verus homo.fed beftia, vt vult Boet. quodtransformatum vicijshominem a^Pimare non pofsis. Aethica dcuiij

virtuseft,quxcon(i(titin operatione: Sa ficdicimusquempiani verc

dcuotum 3c hypocntam fi<ê & homines falfos

.

Deglorii,^ eius diuifwne. Cap. X l U

P R3rtereaquardo(5lifsimc &elegantsifsime ReuerendifsimusD.

Hiero. Odorio cpifcopus Silenfis in fuo hbro de gloria tra»Sta

-*• uit. Qîi intercacterostama claret cloquentia,6c clegantia, vt

putares Ciceronem loqui, quoniam ipfe fcribit eiegantifsime, ad

quem tcremircimus.Gloriaeft,finalisdele<!;iatio vbi appctitus vniuf

cuiufque quicfcit >Sc illa fimilitcr currit per omnia fubicwla fecundu^ qfuosgradus,5c eftcriplex.

rTheologica.

•<Phyfica,5c

CHumana.Ex illo priori gcnere c(l illa gloria artcrnajqiiar cft omnibus fan«flis

In epift. ad bcatitudo & finis ad que omnes laboramus; vel fecundii D. Ambro.

V b ficun^^^^'^'*^^^'*''^"^^'^**^^'^jûjp Gerfon ipfam definicns fecun-

iioploiiar. jdumnominjs inierj^retaiionem dicitelTc , quafi claram cum laude

Gloru quid, vel honorc notitiarn . Eft autem honor , cxhibitio reucrentix in fi-

gnum virtutisj foli autem Dco honor «Sc virtus, &per confequcns

glona,cui & folidebetur cxhibitiofuprcmac reuereniiaejinfignum

virtutis infinitx . Gloria, vita 2ererna,beatitudo, vifio clara , Sk frui

tio fequens illam claram yifioncm,omnibus modis idem funt . Vita

xterna dicitur a partc poft,n6 a parte ante. D.Bona.diCit Gloria clTe

in intellc-'

(ic.

Tarsfecmda. ^l

H

in intellc»£lu , & voluntat. Scotus tanicntenet,qu6dnullushabit!.is

clt fimul & femcl in intcllcdu & in voluntate ; fed cam principali-

tcrcoUocatin voluntatc qua tenetur Dcus per amorcm amicitiac;

fedhocthcologisdifputandiirelinquitur. Phyiica eft fummi boni

fruitio, &fuaj naturxtriumphusj vtgloriagrauiiicftperucniflead

ccntrum , Icuium ad fummum , arborum perucnilTc ad frudu . Hu- Gala.c.^.a,

i

mana eft fccundum propofitum hominum diucrfa pro qua omnes la

boramus dceftquodammodoftimulus virtutis, Vndc Pau. fi fpi-

ritu viuimas;fpiritu «Scambulemus. Noncfficiamur inanisglorix

cupidi, inuiccmprouocantes» inuiccminuidcntes . Quifquis ex dc Ify<i'lit>.i.c?e

tenorc iam mclior cfte cc^pit , caucat dc acceptis cxtoUi virtutibus ,*""'° bono,

negrauiuspcr vanamgloriam corruat, quampriuspcrlapfum viti-

orum lacebat . Non cft tanti gaudij cxcclfa tencrc , quanti meroris

elldecxcclfis c 'rruere, nec tantam gloriam fcqui poft viiHioriam,

quanram ignominiaiTipoftruinain , QjJumbene viuitur caucndii

cft valdeVncmensdefpciliscaftcrisdcgloria fingularitaiibus cleuc-

tur . Vqnitas vanitatum & omnia vanitas. Hunc verficulum ait D.Chryf. Hom y. Si faperent qui in potentia vcrfantur , in parietibus

omnibus 3c lu veftibus fuis fcriberent , in foro , in domo , in ianuis >

ny .n^rcflibus , <^ ante omnia in confcicntijsfuiSjVt fempcr cum ocuIfscerncrenr) *St corde fentirent.

Df explicithntftcundifubitî , fcilicet > dc jlngeh Cap, XIIL

INfcripturis facris Angclus aliquandogcncralcm fubit fignificati

oncm, vninerfosbcatoscomplcclarurjfpiritus, ficuc, cum vencritfiliushominist&omncsangcliciuscumco. Aliquando par-

ticularem afcifcitfignificationcm,ficutaput Pctrum ; Profcdus eft,

inquit, Chriftus in coclum fubic^lis fibi angelis, & poteftaribus.

Idco inpraefcntiaangeluscftfubie(Slumquo intelliguntur fpiritus

ad imaginem Dci fz3:i , in quibus diuina imago relucet ; & non fo-

lumangeli veri, &boni, verum etiam diaboli & angclimyftici , vt

Angeli pacis amarc flebant . Et dicitur tripliciter

.

rOfficio,<Djgnitate, 5c

cNatura.Officioeftqu'1ibct nunriusmiftusa Deo ad h^mines proprcr ali-

quamyflenaimplenda : vndc Malach. Ecce cgomiitoangclu ineu,

idcft, loannem Baptiftam ,hi non cruntpoft iudicium quia dcficf-

enthomires. Chriftus ctiam vocr^turmagm confijijangclus, vr^lub*^" a:ig'''is cumgladio.Gencf. Vcncrunttresangth ad Abrahan^

.

Hincin ra^ôncdicirur , lu* 1 1 ac perfcrr» per manus r;?ii£î angeli

Angelusquotuplicitcr di

catur,

ira.jj.«.7.

I tui

?,Sl.t.

Anpeli o''^-

cio polliudi

'ir' nocrtir,

3.D Z4.&18.a.i.

68 ^ljetoricA ChriHianA

Cliriftuj eft

ponntcx &adiiocatus

.'

Malach. i-c

6i.

Lib.i.cvAngelorumHierarchio;

trcs.

Dan. 7.C.10.

Apoc.j.c.ii.

Cceli accep-

tio mulci-

pkx.

Lcft.tf^.

tiii , id eft , Chifti : per illius manus oramus pcrferri facrificiuni , vt

Deo patri fit acceptum . Quia ipfc cft pontifex & aduocatus noller:

dt apparet continue vultui Deiad interpellandum pro nobis &c.Dif^nitate , & elt facerdos confccrans corpus Chrifti ; labia enim fa-

cerdotum cuftodiunt fcientiam, «Sc legem requirent ex ore eius: quia

Angelus domini exercituum eft . Natura , & hcet fit, non offici) an

fêlusfecundumuocisproprietatem (ut uult Greg.) accipitur tamcn

ut dicit fubltantiam fiue naturam angehcam . Et hxc pro nunc dida

fufficiant . Nam fi cupis mmutim rem exphcare poteris a dcfinitio-

ne angelorum a D. Damafceno addu«Sla mcipere . Hic tamen nota a-

gelorum hieravchias ternas: <3f cuiufhbet hierarchiac choros etiam

ternos. Dehisprofundusillc <3cexercitatusin diuinisDionyfius:&

tota facra fcriptura ubique plena eft uberrime : 6c ui comprehendan

tur tibi typum proponimus

.

Summa Media Infimahicrarchia

rCherubin c Domimationes rVirtutes-? Seraphin < Principatus < Arcangeli

CThroni <-Poteftates CAngeh.In angelorum confideratione atendcndendum eft ad facihtitu ap-

prehenfionis & maiorem uel minorem perfedionem . Dcjnde,ad

mnltitudinem, &magnitudniem: immofecundum omnia prrcdi-

camenta confiderandi funt . Nam milha miUium miniikabant ei, 5c

decies miUia cemtena miUia affiftcbant ei . Si hanc raateriam late ui

derecupis vide Gerfonem '3cD.Bona.in 2.

Dt explicatione tertijfubieSi , fcilicet, de cceb . Cap. XIIIL

COelum eft fubicflu quo intcUiguntur omnes fpherac & cho-

ri fteUarum fpirituum Sc angeloruro : & vt oninia alia fubie-

dapoftuntconfiderari vel naturahter vel myftice,ita etiam

ccelum : ut cum dicimus coeh enarrant gloriam Dei , id eft , Apofto

h , & fecundum illud coclum mihi fedes , & anima iufti fedes cft fa

picntiae. Animîtaqueiufta? &fan<flicoelumdicunrur. IdcoHu-go in coelo maxime Deus habitare dicitur , quamuis fit vbiqj : quia

pcr coelos intelliguntur angcli , & hommesiufti, in quibus maxirac

Deus habitat . Vnde Aug. Pater nofter qui cs in coehs exponit , id

cft, in faniiîs «Sc iuftis . Vidc dc hoc latius Gab. Habetfe coelum vel

y \ Principalcpropofitum, vcl

/ Acccfforium

.

Primum , vtcum diciturde coelo fimplicitcr: vbi latus campuspatet Aftronomis &phiIofophisnaturahbus. Acccflorium vtcumdicendum eft de motu , de lumine , influentia , fato, tempore ,vcrc,

zftacc

K

M

N

Parsfecunda .

o

69

seftate, aeceiroricnobisfemperinhisoccurht coelum, omnia refere

do ad caufas coeli > naturas animalium , fertilitatem terr.x , mores ho-

minum,(3c his iimiha ; ut columbam addicimus Veneri, picii Marti.

Oportetautemin hoc fubiecloriiemmilTe eorum qu.T fcripferunt

aftronomi de coelo , <5c gencrales habere diuifiones coeli , 6c rerre cir

culorum, fignorum, temporum, & myftice recordari ahquando,

(Sc eorum quac poetac fabulantur de coelo

.

R

Vt explicatione quartifubie^i fcilicet de homine, Cap. X ^.

HOmo,eft fubie^lum ih qtio animantia omnia fibi fubiet^a ik

faperiora quam inferiora confiderari pofiunt.j;Ideo Micro-

cofmi nomcnclaturara accepit ; quia infignis ille humani ge-

neris conditor, hominem quafi alterum plafmauit mundum haben-temparticipationes (Scconiundiones cum omnibus rebus mundi.Hominisconfiderationeselicimus,fumcntesprincipiumarnuItipli-

d eius acceptione , quas ponit Gab. uel ab eius conditione j quia de

hrao terrae eft conditus,fecundum corpus, & hoc ideo, fecundum ali

quof , ne ipfe eleuaretur in fuperbiam , fed nominis & conciirionis

memor,fuperciIium inftarpauonis fquahdospedes confiderantispo

neret, negratiam Deihumilibus promiflam perderet. QuoniamDeus fuperbis refiftit,humilibus autem dat gratiam . Item ut homoinftrueretur quxque uitia cauere . Vnde Ijcet corpus humanum fit

compofitum ex quatuorelementis , tamen in eo pr^doniinatar ele-

mentum, nonignis, fedterrae ^nehomoeffet nimis iracundus, uel

accenfus ad nocendum proximo,nec elementum aeris, ne prardomi-

nareturin eouentus uana?gloriap,ambitionis,fuperbi3e, tSthuiufmo-

di . Nec elementum aqux , ne prxdominaretur in eo fluxus luxu-riae,&carnalisuo]uptatis. Deinde,homoeftanimal rationalemor-tale: & hoc fecundum philofophos ; fecundum theologos , eft crea-

jtura rationalis ad imaginem & fimihtudinem Dei fa«fla , & ad beati-

tudinemaetcrnamordinata. Imaginem Dei, Aug. ait, pertineread

naturam animae,non quod eius fubftantiae fitcuiusDeus, fedquodrationahs , quod intelledlualis fada eft a Deo : fimilitudinem uero

,

ad opus iuftitia?,iuxta illud fancli eftote,quia ego fan^lus fum . Nondefunt,qui hoc quod dicluin eft , homintm creatum ad imagi-

nem Dei , referant ad dominatum traditum homini a Deo .

Verum D. Paulus hanc controuerfiam '^dirimit , cum ait , Re-nouamini in fpiritu .'mentis ueftrae , 8c induite nouum homi-

ncm , qai fecundum Deum crcatus eft in iuftitia . £t idern

,

nduiftis nouum hominera , qui renouatur ad agnitionem

i 6c ima-

Homo cupI

qiicrocoi-

tnus dicitur.

lacobi-^.b 6

:.T.oriu:i:

Homo quidfit fecuhdu

phil.&iheo.

l.lib. ».

i.Pctri.y.c.8

^jetoricA ChriHiariA

<Swimagincm eiusqui creauitillum . Etlicct hoinohabeatlibcrum

arbitrium ( vt fcnbit Gab. ) ita vtquantum adinteriorcs voluntatis

adusuiolcntari non pofsitpcr potcntiam creatam . £(l tamen in-^

conftans &citomobilis <Scm vtranquepartem vcrtibilisr&poftpri

mi hominis peccatum proniorad malum ; multa^ue habet inclinan-

tiaadlapfum. Inter quac numerantur imperceptibilcs demonum''falutemhominumimpcdiremolicntium) doli &fTaadcs: quorumnulla quics in tentando . Circumeunt enim tanquani leoncs rugicn-

tcsquaercntcsqucmdcuorent. Vnde,difficiie cft homini viuercfi-

ncpcccato,niugratiaDeiadiuuetur,Aug.eniin con;raPelagi,,pro-

bat,quodtaliterfuittotanatura humana huecaroin Adamcorrupta

& fauciata,fomitcpcccati;quad nullus homo cxtali natura viciataa

primis parcntibus pcr libidmoram generationem traduifla potelt vi-

tarepcccatum,necpotcftfacerebonum, necimplerediuin.aprsecep-

ia,nifi talisnatura fic corrupta,pcr gratiam Chrifti fanctur.Id quodTraft.j.c.» [<3calijsteftimonijs probat lacobus de Valentia. Pr ijrter hodiumregu.4,proL jgjpyj.^|^pgjy5^^afiugj.faqu.T homini acadunt.indjgcthomo aug?

«

DtTAnpclica^»*^* cuftodia & pracfidio . Indiget auicni ad quatuor in gtncre ( vt

crga homi- ait D. Bona. poll Alcx.) fcilicet, ad perficiendu in graiiaj ad prxfer-

nt» cuito«!ia.'uationcm a culpa,ad rcfurgcndum a noxaperpetrata.cka facmorummultipHcipluraliiatccommittcnda . Nam iii profe£lu impcditur,

adcafumimpcUitur,inlapfudetinetur, (Scad vlteriora commiiten-

dapcccatiadmifsipondercaggrauatur: & ad cullodiain cuiuflibet

viatoris deputatur Angelusbonus a principio natiuitatis; vt,ortendit

Magifter.rationes congruitatis tam cx parte Dei , quam ex paite ho*^'"-^*^'***J* jnmisadditS. Bona. Necdeferithomincm Angelus quamdiu per**"*'*

mancthicin vita,tanquampcdagogusquidam <Bc paftoraduitam d

Homofisni- rigcndam . Homo pro maioripartc in fcriptutaintelligitur Adam,

ficat Adicdcumiotafuapoftcntatc . Vbi quando in fcriptura poniturfilius

totapofteri-jhominuni vel filij hominum , inteUiguntur filij Adam. Adam."te. iautcm non dicitur fihus hominis , nec fiHus hominum ; quia

non fuit 8;enitus ab hominc fed a Dco formatus . Ideo dicitur

filius Dci pcrcrcationcm,5c non pcr generationem, & cxteri filij ho

minum,quia a viro & mulierc . Scd Chriftus filius homjnis dicitur,

.quiaafolaMariahomincgcncratur. Confidcratur etiam hoino,vt

' brcuiusagamus,velfccundumanimam,velfecundumcorpus. Cor-

pus ortum habet ex feminc , quod quidcm eft excrcmcntum vltimi

alimcnti,fanguinis,fciIicet,vtphilofophitraduni.Cuiquidem feini

ni cll etiam permiftus fcu acr cx cordc per arrerias proccdcrs, vr medici tradaur,quod vSc in feilionibus corponshumani euidcntifsimc

confpicitur.Anima vcroiudicioDei cx nihilo crcatur, dJcinfundi-

tur foniato in vtero corpori habctcjue

.

j

Intclledum

Homoetquibus conitcc.

X

K Varsfecmda. 7'

rlnteiledum r Gapitc cDeo-^ Vttam A. •< Cardc A. -5 Goelo

< Appetitum CRcnibus ^Elcmcntis.' Confidcraturcorpusfe-cuiidummcmbra. Pnncipalia,velminus

principalia. PrmGipaliafuntquatuor,ccrcbrum,cor,hcpar, Rencs,

Minuj vcro pnncipaha conddcrcmus ibi fccundura loa. Valucrdehb. 2.Anaromcsc.4i.&hb.i,c.38.0fla 224. NcruoSi Vcnas, Artc-

rias,Mufculos409. Ghordas,Ljgamcnta,Vcntres.

De homincoponetprxtcrea conliderarc omnia prardicamchta,

vtlcciindum corpus & animam ,magnitudincm» genus, virtutcs,

opera,labores,pairiam,:etatcs, Harmoniam compofirionis, & ucfti-

meurorum habiium '. Deinde fecundum hnguas,artificia,confuetu

dincsidona natur^c pecuharia . Nulla infupcr actas hominis pcculia-

ribusfibi vacat vjrcutibus. Idco ncc fingularibus mi^ri;s <k cala-

micatibus. Oportet ctiam homincm confidcrarc myfticc>vtquihomines eraiit tempore gratix 1 temporc legis % 6c qualcsm prophc-tis frequentcr legimus

.

Hominitco»(idcrad**

Dc ex.:pliCAtione quititi & fexti fubicni fcilicet de imaginatiu$

^fenfttiuo. Cnf. XV U

B

IMaginatiuum cft fubie<^um quo intelliguntur animalia perfc-

cliora in quibusapparenciudiciafenfuu;ii intcriorumrvt in ca-

nibus memoria,inouibusdifcretio,in vulpcfiaus & his fimilia.

Differ.ntix animahum quas canfiderare oportet funt;Terreftria,dc

quibus OUCS& bouesinfuper Cxpecora campi. Aquatilia, vrpices

maris,tk quae perambulant femitas maris . Volatiha,vt uolucrcsccc-

li sScauespennataf ; Igneaut Phafnix:qui fe igni reuiuificat,& Py%raufta , quod animal uiuit in fornacibus Cypri Plin, & falamandra

(ecundum aliquos . Amphibia qux uiuunt in aqua & tcrra , ut ra-

n2c,phoc.T,anates,anfcres,caftorcs>crocodrilli. Senfitiuum cft fubic-

I dum quo intelhguntur animalia,in quibus non apparcnt iudicia

fenfuum interiorum,utfunt ucrmcs, mufcac, talpx, «^chisfimiha,

quxdicimusanimalia impcrfcda. Vnumquodquc tamcn in fuo

gcnere potcft demonftran pcrfcctura . vidit cnim Deus cunda quxtccerac (Bc crant ualde bona.

Dt explicationefeptimi^ otiauifuhieUiScilicet.ie regetatiuo&tlementatiHO

.

Cap. X y H*

VEgcratiuumfubquo intelhguntur omnia quar animantur:

anima vegetatiua ^ partes earum , vt funt arborcs, Herbac,

ftm i 11 a.

FToBnlnisco-

fiikratio Hyihcx.

Animaliumdifferenii»

.

Lib« ri.c.jtf.

Gen.t,

3J-

7^ ^hetOTiCA Chrijliam

femina, flores, lucus ,gramma, etiamiigna mortua, cortices, foc-

num, cordum , poma , dc caeteri frudus omnes . Hic nota applica-

tionem ad medicinas (implices , nihil eil enim adeo paruum, adeoqi

vilequodnonplurimumcommodihabeat; de quomultafe offerat

oratori . Et de fummisad infiina : & ab imis ad fumma afcendcre <Sc

defcendcre per gradus caufarura oratorem oportct . Salomon difpu

tauir fuper lignis a cedro,quac eft in libano, vsque adlhyfTopum quac

egreditur de pariete, <Sc difTeruit de lumemis , & volucribus,& repti

libus (St pifcibu: . Omnia vegetatiua funt morti obnoxia , & fe ha-

bent vtpropofitumprincipaie: vtjdumdicenduni eft de balfamo,

vel vt accefTorium.vt curn de arboribus Italiac,vel Indiac . Herbas di

cimus,quaecunqenonhgnitant, feuJigna producunt. Frutices qui

non excrefcunt ad iuQam menfuram arboris . Plantac funt fecundae

&fteriles. Plantaefttriplex.domeftica, hortenfis,fylueftiis. Plan-Dtarumquaedamfunt mafculê, quae citms puUulant: quaedam vero

foeminap,quae maiora folia emittunt. Elementatiuum eft,fub quointeiligunturquatuorelementa fimplicia principaliter, 6c quse cx

illiscompofita funt:ita vtfenfu & vitacareant. In elemeiins cor-

(ideranûr gradus vt funt fimplex compoGtio,mixtio, digeftio,& fi-

lusrvt a(5lio,pafsio»quies,motus . Elementa vcro alia perfe^la alia im

perfe*â. Perfe£ta,vtexmetallis,aurum (Sc argentuni, Exanimali-

bus grefsibilibus , homo. Ex vo]atilibus,aquila . Imperfecla, vt plu-

bum,Talpa,vermes,<Scfimilia,fecundumgradus fuos . Sunque ad

omnegenuscaufarumaccommoda^vtlatius deiftis, & alijs, vbide

tribus caufarum generibus agcmus,traclabuntur

.

Pc explicatione nonifubie&i,fcilicet, de inflrumenta'

tiuo. Cap. xyilU

SVb inftrumentatiuo intelliguntur omniainftrumcnta quae vni

cuique in fua operaiione inferuirepoflunt: funtque in tnplici

differentia»

Naturalia.

Artificialia, 5c

Moralia.

Naturalia funt, vbi res utitur partibus fibi cognatis.aut aliquibus

extra fe,quae natura in vfum aliquem formauit : ut oculi ad uiden

dum ,pcdesadarabulandum . Item Angelos,coflum ,homines, in

ftruinenta Dci, equum,afinum,bouem,inftrumeiita hominis.Artifi-

cialia quae abariificioaut in luftna rebus infcruiuntad earumopc-

rationes.ut malieum ad tundcndum ,forpitem ad fcindendum,&fecunm adfecandum. Moralia funtilla,cjuibus morcsj.ollros,com-

I

~~poniniWS

Parsfecmda

.

liponiinus, Hc corngimus,aut dcprauamus j vt vfrrutes & vitia. Sic lu

[

ftitia efl: inftrumentum quo luftus agit iufte ; iniuftitja, quo iniufte.|

Inftrumcntanaturaiia, <5c artificialiafic fe habent, vt 6cad bonum&admalumiilis vtamur.Moraiia vero proprie, auttanrum inbo-jnum fi funt virtutes , aut tantum in malum h funt vitia,vfum fui nobisprae^bent.-quanquam cltquaedam cognatio vitiorum cura virtu

tibus : vt cum dicimus fupv rboSmagnificos,tcmerarios forrcs , lcues

facilcs, adulatores comcs: Timidoshumiles, ignauos mitts,Garru-

los,eloqucntcs,prodigosliberalcs, auaro5frugi, pertinaces conitan

te$. VndeilludPoctae."Et malafunt vicina bonis : errorefub iUo

Tro vitiQ rirtus crimina l£pe tutit .

Siib inateria fubicdla tandem comprachenduntur etiam omniaprxdicamema accidentium,vSc omnia accidetia totiu* mundi dc hoc.

\ Principaliter, vel

/ Acccflorie

.

Princfpaliter vt cura abfolute dicendum cft de fecuri , vcl dc pa-

tcrnitate,vcldeiuftitja,veldeingratitudinc, &ficraanendum cft

fub inftrumento. Acceftorie vtcum dicendum cft dc calore ignis

,

nara caloracciditelcmento,quod eftignis :ficdicendum demanfuetudinc Dauidis , luftitia Traiani . Accidenseft id , quod non habcti Act-y^j^ ,,^

efrcperfefcdinalio.Cuiuspracdicamentafuntnouem, vtcolligitur ^t.

ex Arift. videlicet: Quantitas,quaIitas,adaliquid,a£lio, Pafsio,Sj

tus,habitus,vbi,quando. Vtrunque,fcilicet,inftrumentum, ckacci

dens, omnibuscaufarum gcncribusapplicaripoflunt, vtcxemplisdemonftrabimus. Applicarur enim quantitas, vt cii laudamus Plato

ne ab humeris latis,& a praecordijs magnis. Quahtas, vt cil laudamusSalomonisfapietiam.Ad aIiquid,vtcumlaudamusPaulr Ck difcipu

iorum Chriftido(5lrina. A<5lio,vtcum recenfcmus Dauidis opera,

6c rcs geftas . Pafsio, vt cum laudamus lob, vel Thobiam , a patien-

tia,& laborum tolcrantia . Siius, vt cum laudamus Sanfonen"» a fymmetriamembrorum. Habitus,notaturin vcihbusludith, Abigail,

*x in pallio Diogcnis. VbijVt in confidcrationc patriac, peregrinatio

num filiorum Ifrael,Iofephi , & Platonis in Siciliam (Scc. Qjiando ,

idcrt, quotempore tahs claruit, quamundiirtate, quidnoaituncaccidit . Plura excmpla colligc ex biblijs , vt , de Goliath, <Sc de S.

loaime Baptiftarcui crat vc^iis de pilis camclorum , (Sc Zona pellicca

circalumboscius. Vnicuiqueautcm praedicamentoabfolutecon-fiderato^pofl^untapplicari omniaaliapraedicamcnta,vt cum dicimusalbedincm magnam , aut adlionem fortcm , JEt no:a ita procedi pervitia . Elegantcr enim laudamus viiloremjfi prius laudaraus vidii.

Et fimile cft de vitupcrio . Quampluriraa funt cxempla,coaceruat3

inhb.l

EKcmph n©

1. R eg. 17.

K

i74 %fjetor'tCA Chnfliam

M

inlib.fie Rhciorica Ecdefiaftica Reuerendifsimi panterque piennffiini D. Aug. Valcri) Epifcopi Veroncnfis . Q,uare deiplisfuperfe-

dcndum duxi

.

Nunc ucro poft fupradie^a , agendum nobis videtur, de caufis ip-

Caufa qiiid fius Rhetoricesarrii j Caufas vero vocamiis propriein Rhetorica,lo-m Rhcco cutionem,orationem,comraunKationcm,qu^ fcripto,aut uiua uoce,

coran alijshabetur ludicibus,uelauditoribus, vt in iribunali foro,

autconcioneprxdicantium,uel cum quibus negotiamur, tScagimus,

tainpra^fennbus,quamabfentibus. Cuiuspartes funtfubfcquentes.

DS dupUcigenere partium FjjLtorices. Cap. X IX.

PLurimi maximicjue oratores,conrtituerunt dup'ices Rhetoricxpartesalias. Princjpales, alias A; ;i.us principales.

Pr.ncipales, feu efientiales quxidcm funt, eft ipfa compofitio,

filum ^ quali arciiiteclura oracionis. His enini d*.ficient)bu3,

omnis gratia , »Sc virtus dicendi non ahter quam s-dificium (ine

fundamendo corruetjorationisque nomen amittit. Parantur utpoftea dr>cebimu3 labore,'5c vfu, ^ vfqueadeo concionatori , uel ora-

tori.iilis opusefl.-vt fi una foladcfit, non minor dcformiras ui^c proficifcatur,quam in corporebrachio vel pcdibus deminufocerniturAlix funt minus principales , quasad fequema reijcicnais , vbi cas

non omnino effe necerrariasinteiligemus . Cum igirur omiMS fer-

moquo voluntatcm nortram enunciamus , atque j^egotia agimus,InecellariohabeatjiSc verba,& res, rerum ipfarum clhnuentio, ver-

borum clocutio,cuius auxilio animi fenfa , & inaenta cxprimimus

.

Vtraquc ncceire efl habeat difpofitionem. omnia adiuuante memoriacompraehenduntur. Verumha?ccun<fla perficit pronunciatio .

NecefTaria igitur efl oratori,harum quinquc pattium notitia

.

Departibus T\jKtorices &feorft4»t de inutntiBne. Cap. X X.

PArtes Rhetoricesvtfupcriori capitc diuifimus funt dupliccs,

fi'bftantialesfcu eflcntiales , quse & prmcipalcs dicuntur , & qaccidentales quae minusprincipales vocantur. Subitantialcs

r-lnuentio.

Sunt. ^ Difpofitio. \ Memoria, &<Elocutio. / Pronunciatio.

Inuentio cft,anteccdens,rolers,^ accurata excogitatio rcrum vc-

rarum,autvcrifimi!ium,qu3ecaufain probabilem rcddunt . Latius

haecpatct caeterisp.iftibjs Rhecoricac, qua cognita,id quod tft caputinfcribcndo 5c orandotcnetur. Hincvnrato loquendimodo, elc-

gantcr fcribcntes,vcl dicentcs, inuenic» di virtuicplurimum valerc

folcmusdiccre. Inhoctamcn concionarori elaborandum,vt qucm

ipfe

N

Cici. lib.de

inucQUone

Tarsfecundai V

R

ipfepium aflfcv^um intra fe legendo concepcrit.inauditorumani-mosdicendotranfmittat . Siquid autem interlegendum offendc-

rit, quod ipfum magisafficiat, ibipcdem figat , ^ cum animo fuoverfet atq ue tra£let,nec oblatam pij affedus occafionem vacuao» abi

re finet. £a ucro omnia,qu3e uellegcndo vcl meditandomucnerir,brcuifsimein cartuladefcribatrquo videlicctinprofpc»^u cunda,quacinucnerit,habeat:vtcommodioraexillis eligere, «Scin ordincmredigcrc pofsit . Conftat igitur bxc,Exordio, Narratione,Egrefsio-

ne,Diuifionc,confirmationc,confutatione,<5c conclufione: quas fin-

gulatim fuo tempore,locoque explicabuntur . Sed quia cxcogitarc

,

(Scinucnircamplamdiccndi materiam fi cius rc«Sle vtcndimodumignorcsnonmagisfruciuofum cft, quam xdium formam & a^difica

tioncm animo concipere, finc rfiateria ex qua conficias . Ideo curan-

dum eft vt inueniamus res.

j TriUes. \Meliorcs.

/ lucundas. 7 Efficaciores.

Triftcs vt fi proponat loqui dc miferia omniu tribulationu copia:

(Sc inopia confolationis;quando multifarie quis patitur 6c a nemincreleuatur.tunc uoce lugubri,ac uultu dtmilfo proferat fic.Occupa-tio magna creata eft omnibus hominibus:& iugum grauc fuperfilios Adamra diQ exitus de ventrc matriseorum: vfquein diem fepul

turae in matrem omnium , Item,Quis det oculis meis fontcm lachry

marum : vt fleam miferabilcm humanx conditionis ingreffum : cul-

pabilem huraan:? conuerfationis progre{Ium;damnabileni humanaediffolationisegreffum;confidcrauerim igitur cum lachrymisde quofadus cfthomo,quidfaciathomo, quid fa^flurus fit homo. Sanedeterra formatus cllhomo: conceptus in culpa j Natus ad pocnam .

Agit praua quac nonlicent; turpiaquaenon decent. VanaqUcX noexpediunt. Itemproponensillud Dauidicum . Peccator uidebit

(Scirafcetur dentibusfuisfremet & tabefcet: Defideriumpeccato-rumpenbit. Etloquens dcp^nis Inferni & damnatorum vkc. Etli-

cet trilbtia inter omnes animac pafsiones maxirnc corpori nocct:quiam merore animi deijcitur Spiritus,ac Spiritus trifiis exficet ofia: ni-

nlominus eft ncccffavia, quia vt inquit Aug.leticiaatquetnrticia

quafi cibus dulcis & amarus eftajiirai . Proponat timendam a-tcr-

nam p?nam:timendum illum horribilem ludicij diem;timendosautpotiushorrcndos cruciatuslnferni : horribi.'em diem ludicij propo-nens. Dauid.verba proferet : Deus manifefie venict. Deus ipfe,

& non filcbit:ignis ante ipfum pr.Tibit,^: tempeffas uahda; aduoca-bitcoelum defurfum,(Sctcrra difceracrcpopulum fuum : &omnes,nullahabita nobiIitatis,aut fcientia? ratione, ftnbimus antc eiustri-

bunal. Vbi eum,quem patrem mifencorcfia? noluimus agnofcere.

Tnuentio

bus pjiti

conftat.

but

K rum

75 ^hetoricA ChriHiariA

iuftum iudicem cxpericniur . Dicat iuxta ifl quod fcriptum rcliquit

B. Aug. futurum flttum, ^v llridorem dentium,ululatum, &lamcntationem, dk tardam poenitcntiam.-quando moucbuntur fundamcn-ta montium, Ok ardcbit terra,vfque ad Inferos deorfum: quando( tc-

fte Apoftolorum principc ) coeli ardentes folucntur , elementa ignis

ardore tabefcenr:quando(vt faIuatornofterait)etiam virtutes coslo-

rum moucbuntunquando fol obfcurabitur jluna non dabitlumen

fuum,3c itellaccadcntde coelo. ORcndct deinceps , nihil inferno

cfTc pofTe horribilius,horribilem tiXc priuationcm uifionis Dei : illu

cfTelacum (Ine mcnfura , profundum fine profundo, plcnum ar-

'dore, 6c fetorc intollerabili : nullum efTe ordinem , horrorem xter-

S.Tho. fupcr num , nuUam fpem boni, nullam mali fug^m . lucundas : Vl (i lo-

int.c.g^. quatur deglori;rmagnitudinequamfan«ih habcnt. Et quo modofit,intcnfa, cxtenfa,actcrna,perfccla,<Scintegi^. Proferatcum iocun-

ditatc . Eft autem iucunditasgaudium ad cxteriora adtoprorum-pensrvtalioscxcitetadGaudcndum.Vtliprofcrat illud Baruch iij.

Aug.inloan. q \(^2iQ\ qya magna eft domus Dei?(Sc ingens locus poncfsionis eius:

fuaTpailo^rtniagnuscll <Sc no habet j[inem,excclfus<Scimmenfus. Ibihymnidici

Angeloru chori.Ibi focietas ciuiii fu^ ernorum.Ibi dulcis folcmnitas

a peregrinationc huius trifti laborc reddcuntium . Ibi feftiiiitas fiBC

finc : acternitas (inc labe : fcrenias line nube . Ibi quidquid amabi-

turaderit:necdcfiderabiturquod non adcrit: omne quod ibicric

& quodcft:bonumcrit: & fummusDeusfumraum bonum crit:

omninobeatifsimum. Icafemperforecertumerit; Ibi vacabimus,

Ang. lib i».'& uidebimus. uidebimus (Scamabimus. Amabimus&laudabimusde ciut. cffc quod erit infinc fmcfinc. Quiodibi prjeparauitDcus dihgcn-

tibus fc : fide non capitur , fpc non attingjtur: Charitatc non apprc-

henditur: Dclidcria (!kuotatranfgrcditur: acquiri potcft : jclbmari

nonpotefl:. Item illud Chryf, dc reparationc lapfi . NuUaeritinfuturo difcordia:fedcun£taconfona, cunfta conuenicntia.Omniii

cnim fanclorum crit vna concordia . Nullus ibi diaboli mctus, nullse

infidiae demonum . Terra gehcnnas : procul mors ncquc corporis

ncc anima? : fcd immortalitatis muncrc mctus uterquc rcfolutus.In

tucrc c^tum non folum cx hominibus:fed cx Aiigclisatquc Archangclis; Tronis.&dommationibus,principibu5,acpotcftatibusconuocatum . Dc regc autcm,qui horum racdius rcfidet diccrc vox nulla

fufficit . EfFugit omnem fcrmoncm , atq; omncm fenfum humanaemcntis cxccdit decus iHud: ilia pulchritudo^illa uirtU5,ilia gloria,illa

uiagnificeJitia . Itera illud Grcg. Tcraporalis vita,acicmae vitae com-paratamorscft diccnda potius quamuita. Ipfc eniui quotidianusdefcduscorruptionis, quidefi aliudquam quicdam prolixitasmor^

tis ? Qj.iar autcm lingua dicerc, vcl quis intcllct^us caperc fufficit

:

B

Parsfecunda.

D

c

77illa fupcrnx ciuitatis quanta fintgaudia Angeloruni choris interef-

fe, cum beatifsiiuiis fpintibus gloriac conditoris afsiftere.-pracfentem

Oci vultum ceraere,mcircum fcriptum lumen vidcrc , nullo mortis

!

aflici raetu ? lncorruptionis perpetuae munerc Inetari . JMelioresJ

Qjiid quida Chrvtbano Oratoreproponitur, cum bonum fit,mo-j

dura feruet oportetrita vtresmeliores & vtiliores pra-ponatfem-j

per. Deindc,efhcacioresfubmngat. Nam verbucuDeieft fapien-

tia & inteihgentia noftra . Porro per verbum peruenitur ad intelle-

<ûm,per intelleftumadrcm,perrem ad rationem, perrationem ad

uiam,per uiam ad uentatem, per veritatera ad vitam & falutem,per-

tingimusseternam . Idcoinomnibusordo ell feruandus, vtafficiat

Oxproticiat. Debetpr.-eterea orator feu verbi Dei prxdicaror, pri-

mum quidem maceriascligcre pulchras;5cexcelleiites,plurimamqut

vtilitatem his quiaudituri funtalfcrentes . Deinde,pararecongruas

dicendasmateriarfacu'tates:rau!ta cum diligentia arquc indultria.

Cumnihilaliudfiteloquentia,nifi copiose loquensfapientia.Ncfit

velutiCato,Pidor,& Pifo,qui cum nequehaberent quibus rebus

ornarentorationem,ncqucintclligerent quiddiccrent, vnam dicen

(ii laudem putabant eflc breuitatem

.

Fndepetenda ftnt ea quA conueniS oratorem rel concmatorem

propomre. Cap, XX L

AD inflitutfoncm populi, conuenit, non modo verbi Dei con

cionatores,verumetiam reliquos chriftianos oratorcs, defu

mere , pro rationc loci,& tcmporis,ex fanîsdo^loribus an

Eloquentia

quullici

tiqui- patribus,decretis pontificahbus , & concilijs : qu^ propofit.T

materi»:» 5c argumento noftro maxirac conucnianr , quod non diffi-

cile cr; t adhibitis operum indicibus . Nec cric abs t c , immo pluri-

mumprodcrit,recurrercadipfumomniura rerum fcnfcm (Scorigi-

ncm,ncmpe,facrara fcripturafn,vndc omnia uberrime fcaturiunt cx

caquc haurirctam uctcri inquara,atquc nouo tcftaracmo auôrita-

tes,& tellimonia , quibus vtamur ad facicndam fidcm rei dc qua agi

tur,renentes feraper fcripturac facrae intelligentiam gcrraanam, foli-

dam cxprefsamq; , quar non tam eloquentiam , quara Dei veritatem

probarecupit, hcetjin vtroqucnoftr,Tfidei inftrumentononfolumfublimiores doctrinas quas ad diuiniiatcm attinent, fed etiam huma-nasfcicntias diuinitus traditasacfcitu dignasexuberantifsime conti

ncri liquet. Na vt, Cafsiodorus ait in prologo fuper pfalmos,Eloquetia legis diuinar,humanis non efl formata fcrmonibus: nequc confu

fisincertafcrturambagibusrvtautrebuspratcritis obliuione A\h^dat,autpr.Tfcntium confufioneturbctur:aut futurorum dubijs caii-

bus

Lib.?. fHpirr

Matt.

Abfque Phalens ucrbo-

ru cr.iftanda

fcripiura.

Poerarti fen

tei tns aiit

rarc autHunûim profe-

rendas.

Philofepbo;

;ru diCt» quo!mo-'o addu-

ccnda

.

78 T^jetoricA ChnHiam

J3-

buseludatur : fed cordi non corporalibus auribus loquens: magnavcruate,magna praefcicntia,fir!nitate cuncta dijudicans j autfloris fui

ventateconllltit. Et Rupercusille Tuicicn. etiam fcriptum reliquit,

6 quam dulcc,quam prarclaru ert, ca, cûx loquimur aut fcrjbimus

,

talia efTe , vt ea prudcns auditor (iue beneuolus Icclor , ncquaquamdignetur adfcribcrc nobis, dicatquc,non cnim uos cflis qui loquimi-

ni , fed fpiritus pacris vcflri qui loquitur m vobis . Non cnim, prac-

cogitarc debemusqualibus verborum phalens fanâe fcripturac fcn-

fumexornemus, dabunturcnim nobis vcrba fpontc venicntia,de

fpinru patris cocIcftis,qux vtique quanto magis fpontc vcnient, ta-

to vScrainusfatigaiionisnobis, C^ audicntibug fiue legentibus plus

affcrent dcleiftationis. Poctasauirisgrauibus, &inau(floritatepo-

liiisjaui raro, aut nunquam profcrri dccet^ (Sc flquidem vfu ueniat, F

aliquod icftimonium ab ijs fumi,dcb;;t cfle gnoma,ueI fenientia mernorabilis,(!k fapiens . Nec verbi Dei pr^fdicator fumma, <5c infima,

diuina *?C humanamifcebit,fedade6 articulatc , c!are Sc artificiose,

h."cc componit il!is,his illa lungit : vr non modo nullam fibi vicifsim

obfcuritatem afTerant , verum etiam vtraque vrnfquc adhibcantlu-

men . Verum Philofophorum tam naturalium quam inoralium di-

<i\a,faclaque cum modo adduccre non inutile crit : ea lamen Icge, vt

cxhiscaquac vtilia fucrint, tanium confcclcntur j rthqua vt nihil

pro futura refpuantur,^ intcUigatur non cflenccefTana ad dtmon-ifrattoncm fidci Chriffian.T . Sicnimfacra fcriptura & ccclcfi.Y ca-

ihohc^traditione fukac(},vt rcueratulcitur, 6c nititur f;dts: quodait D. Baflhus: eiufmodiprobationcs profe^lo non dcfideratj nifi

fortcexempli caufa^Ckad oftendendum quantopere«irtus illiscurx

fuent ob folum temporale pracmium.SicD. Paulusfolctgcritilium

fcripta citare , vt in a6tibus ApoftoloruiTi,cum concionarctur ad po-

pulum <Sc in Areopago inter cxteraait ,ilcut Si quidamde vclins

poetis dixerunt . Iphus enim Sz gcnus fumus. Qj-iod hemiftichium

in Phicnomenisarati jegiiur, dc dc Mcnandri comedia fumpfit uer-

fumlambicum. Corrumpuntbonosmores colloquiamala. Etin

cpiito'a ad Titum carmen fumpfitcx Epimcnidc fiue cailimacho , HCrctenfcs fcmper mendaccs,malaf bcilix, vcntres pigri . Nec mirumfi pro oportunitatctemporjSjGcntilium poctarum verfibus raro ad-

niodum abutatur, «5c vtlocipotius quam oftcntationis oportunitas

cxigcbatjln morem Apum qu.T de diucrfis floribus folent mella co-

poncre , Ck fauorura cellulas coaptare. Ncc ideo flatim totam lilivs

poera; pocfim approbauit. Animaducrtcndum cft inprinns ( nc qua

in diuinorum teftimoniorum allegationc inconucnieiitia fiat) quodfcripturam facram pro ipfa fua altitudinc non vno eodcniqj fenfu

vniucrfiaccipiuntjfcd eiufdem eloquiaahteraique ahtcr , aliusatqj

jilius

ParsfecmJa. 19

K

M

N

Can.19.

Sacra fcrip

curii fincfide

& maiorutii

dodriaa cx-

ponere nonpoflunaus.

aliu» interpretatur, vtpocne quothomines funt, tot illinc fententix

erui poflTs videancur. Aduertendum tamen ne facris litcns cxponen-dis humani acuine ingeni),aut naturac vira rationemqj fequatur , fed

eas iuxta fidem e maioribus acceptam , & huius fidei proportionale

ratioiiein interpretur. Nam philofophos quidem potcrimus forfi-

ran exponere luxta rationem fcientii? , nulla ctiam adhibita fide, «t,

facros libros fobrie finc maiorum fide Ck do»n:rina non poterimus , vt

re«flc fynodus Trullanahabet,dicens;Oporteteosquipr3efuntEccle

fijs,clerum Okpopalum doccrc,exdminafcnp'tura colligentesinrel-

ligcntias, dciuditia veritatii, 6: non transgredjentes lam pofitostcr-

mmos, vel diuinorum patrum traditionem . Sed <3cfi ad fcnpturara

pertinensaliqua controuerria cxcitatafuerit,neeam aliter inrerpre-

tentur,quam quomodo Ecclefiar lummaria , «5c doclores fuis fcriptJs

expofueruntj 3c maiorcm ex his laudem afiequantunquam ^\ ea quâfedicuiitur componant. Nedum quandoque ad id h3ffirant,ab

c6 quod conuenitexcidant. Haclenus Conc. Vnde multiplus fibii^^ fibifioe

fidentes,lonffe a vero i~cripturarnm fenfuaberrauerunt. Aliternan-I f-^*!"?'"* ^

que,propcer hoc,iUam.ISIouatianus,anter Fhotinus, alitcr babe;lius, 'fcriprurie ex

aliter Donatusexponit: Aliter Arrius,Eunomius, Macedonius.ali- pofictoneer-

ter Apolinans,Prifcilianus,aliterIouinianus, Pelagius, Coeleftjus, rûere.

aliterpoltremo Nellorius. Atqjidcirco multum neceireeltpropter Greg.Hom.

. r 0. 1 s a 1^ &Au<^.Ln.

tantostam vanj crrorisantractus,vrprophetiae ocapoltoncTintcrpreî^j^j

tationislinea,fecundum ecclcfiaftici,^^ catholicifenfusnormam di

rigatur . In ipfa item catholica Ecclefia magnopere curandum eft, vt

id teneamus , quod vbique , quod femper, quod ab omnibus credi

tum eft . Multis vlk cximijs fane dotibus , promiffionibus ac bencfi

cijsiiluftratDeusfuamhanccatholicam Ecclefiam, quanihil habet

in terris charius . Hanc vfquc ornat, conferuat , defendit, Vindicat.

Hanc porro conftituit ciTe domum fuam , in qua omnesfili) Dei fo-

ueantur , doceantur , »3c cxcrceantur . Voluit cfie coluranam , & fir

maraentum ventatis, vt de illius non dubitemus do^rina , quse tan-

quammagiftra,cuftos, 5cinterpresueritatis,fidem atque aucloritate

obtinet inuiolabilem.Prartercaifundatam elTe fupra firmam petram

decreuit,vtcerticiremus,eamimmobilera, inconcuframqucftarcat

queinferorum etiamporti$,hoceft, grauifsimis aduerfariorum im-

pugnationibus inexpugnabilem praûalcrc . Vnde Vincentius Li-

rinenfisaduerfusprophanas omnium hxrefcon nouationcsfatetur, .

quodcumfxpe magno ftudio, ^fumma attentione perquirereta|P!^'/'Jj*.

quampluriinisfan«îtate .3cdoclrinapra?ftantibus viris,quonamraoi ^^^^^.^„51 ^b

dopofTctccrtaquadam <Sc quafi gencrali acfingulari via, catholicac:hi£reticac]uo

fidei veritatem abhereticacprauitatisfalfitate difcernere,huiufmodi|raoclo diictr

fcmperrefponfum ab omnibus fere retuhflê: quod fiueipfe, fiue ncnda

quisi

Qujc fic Ec-

JcfijB digni

tas & audoricas.

i.Tim.j.DAug.lib.r.

co. cielco.c.

33.&lib.2C.

31.

Matth. \6. c.

i.Ephef.i.D.

pfal.85-a.6t

43. c. Auu.in

ica

Vidii manie

da fcriptura

lum & eccle

dx audoriuce.

Cur foUfcripcura no

ru{6cUc.

Ireii.lih.j.ail

nei hxrcs.c

Ab Ecclefia

petcnda vcn

Traditioncs

apoftoljca:

nofcriptx.

Ephef. 4. b.

Jl.I.COl.Ii.

D.x8.Canonicxfcripturz ex

Lcdcfiac lu-

<licio«ftima

da;

.

Vbi ii!:cefl'.i-

na eft Ecdeiix audori-

tenip.conc.

L.iod.c.ji?.

conc.^.car-

thuf.c. 47.

coiic. Tud.

80 jRietoriu Chrtpans

quistliusucUet exurgcntium hacrcticorum fraudt:;deprcbcndcrej

laqucofquc vicarc&infide fana fanus atquc integer pennancrc»duplici modo munirc fidem fuara domino adiuuante dcbcrct . Pri-

mo , fcjIicet,diuin;clegisaucloritare,tiim dcindc Eccicliae catholicac

traditioncvtfupcriusattigimus. Hicforfitanrequiratahquisrcum

(itpcrfe^flusfcrjpcurarumcanon, fibiquc ad omnia fatis fapcrquc

futficiat , quid opus cft, vt ei ccclcfiaibcae intelhgcntiac iungatur.au-

«Storitas ? In promptu caufa cft : Qjuia vbi charjftnata domini pofita

funt,ibi difccre oportet veritatem,apud quos cit ca quac cilab Apo-ftolis,Ecclciiajfucccfsio, <Scidquod cltfaiium& irrcprcbabile fer-

monisconftat.Hicnira,5ccam, quaecllin vnum Deumquiomniaiccitfidemnoftramycuftodiunt, ^cam qua: cft in filium Dei dilc-

dioncni adaugcntj qui tantas difpofitioncs propter nos fccic,& fcrip

turas finc pcriculo nobis cxponunt.Nam non oportet quarrere apudalios ueritatcm , quam facile ci\ Ecclcfia fumerccum Apoftoli quafi

in receptaculum diues,plenifsimc in ca contulcrint omnia, quae fint

vcritatis , vt omnis quicunque vclit,fumat cx ea potum vitae . Haec

cftenim vitae introitus,omnesautemrcliqui furcs funt (Sclatroncs:

proptcr quod oportet deuitare quidcm illos,qux autem funt Eccle-

fi.ccum magna dihgentia diligcre , & apprchendcre vcritatis iradi-

tioncm . Quid Ci neque Apoftoli quidem fcripturas rcliquiflVnt no-

bis, nonnc oportcbatordincm fequ! tradirionis, quam tradidcrunt

ijsquibuscommittebant Ecclefias ? cuiordinationi ailcntiunt rnul-

txgcntesbarbarorum , eorum qui in Chriftum crcdunt,fine cha-

racterc uel attramento fcriptam habentes per fpintum in cordi-

bus fuis falutcm , <Sc vctcrem traditionem diligcnter cultodien-

tes . Vas ctiam illud cledtionis ait. Pofuit Deus primo in Ec-

clefia Apoitolosjiccundo prophctas,t :rti6 dov!^ores.Qj.iare,Chrillia

nusquaecunqucfcijpturadiuinafcu canonjca compleclitur crcdat,

neceire el^. Certos ucro & legitimos fcnpturarhbros non aliundc

quam cx Ecclefia: iudicio,5c audonratc petcrc fas cit . Primum, in

eoquidem, vtfcnpturas canonicas <Sc veras abadultcrinis certo di-

fcernamus : vnde teftatur Hiero, in fymbolo ad Damaium , nouum3l vctus teftamcntum recipimus in eo librorum niimcro, quem fan-

vtaeEcclcfiaccaiholicxtraditautftoruas. Et Auguftinus conrra epift.

Manichei c. ^. Ego vero , inquit, euangchonon crederem, nifimc

catholicac Eccleiiac commonerct au^loritas . Deinde , vt conilet dc

vcro fcriptur.T fcnfu & aptaintcrpreiatione, ne alioquin finefine

dubitciuus, acdifccptcmusde vcrborum fentcntia. Tertio, vt in

grauioribus de fidc quaei^ionibus, atquc controuerfijs , que polTunt

incidcre, iudcxadfit, atquclegitima ijliusauv^toritas intcrponatur.

Vtenim vcrif{imum€il, quodcontraharrcfes docet Epiphanius, a

diuina

Parsfecmda. 8i

diuina fcriptura non poffe accipi omnia • Ita redlifsime Aug. arhr-

mat,in re dubia ad fidem, 6c ccrtitudinem plurimum ualere auôti-

catcm Ecclefiae catholicae . Non enim deefTe potefl Ecclciiac fpiritus,

quiipfam in omnem inducat veritatem.ficutChnftusipfcpromilit.

Rurfus vt pro rationc perfonarum, locorum , & temporuin canones

conllituantur,difciplinaintegraconfeructur, aciuradicatur.Dcdit

enim hancpotertatemDeus Ecclefiae fuiccathohca;ad2edjficationcni

6z nvirt addellruclionem . Igitur hisomnibus,vt cactera omittamus,

(qune fi latius uidcre cupis lege dodifsimum ac pientifsimum Petrii

Caniilum) Ecclelincaucloricatem nonfolum vtiJcm, fed neccflariam

eire conftatjVt fine illa quidcm nihil aliud Chriftiana Refp. quam!confufio Babil.jnica pofiit exiftimari. Proinde ficut fcripturie prop-

ter teftimonmm diuini fpiritusin illa loquentis crcdimus, adhxre-

mus, actribuimus maximam au«5loritatem:fic Ecclefiar, fidcm,reuc-

rcntiam,obedientiamque debemus, quod eoipfo f[>iritu a Chrifto

capite fponf)que fuo informata,dotata fimul & confirmata fit,vt nopofsic non efle quod dicirur, columna, <5c firmamentum vcritatis

.

Vnde reclifsime facrofanila oecumcnica, & generahs Tridentina

Synodus Scir. 4. decernit, vtncmo fuse prudcntix innixus, in rcbus

fidei,«Sc morum ad apdificationem do«5lrinae Chriftiana?pcrrinentiii,

{acram fcripturam ad fuos fenfus contorquens, contra cum fenfum

,

quem tenuit, & tenet Santflamater Ecclcfia,cuiuseft ludicaredeue

ro fcnfu,6c interpretationc fcrjpiurarum fandtarum, autetiam con-

tra vnanimem confenfumpatrum, ipfam fcripturam facram inter-

pretariaudear, etiam fi huiufmodi intcrpretationes nullo unquamtempore in lucem edendac forent. His fic prarlibatis confideret opor-

tet prardicator, vt qua?cun(]ue dicuntur cohserant cum noftro propoIito, euitandoprolixioresa redigrefsiones jnam defle<3endofa:pius

non facile poteft redire oratio vnde diuerteratipro fuo & auditorum

uotoj vtendum excmplis , fimilitudinibus , & comparatioribus,

quodapparetin do^lnnafaluatoris, & do»5loris noftri lefu Chnfti,

quae parabolis , <Sc collationibus abundat . Idem fit in Epiftol is Pau.

naxtme in illa quae eft ad Corinthios. Vbi forricatiorem cane

< anguepeiusfugiendammonet.c.d. Idem ctiam finn operibusS.

[oannis Chrvfoftomi,«Sc aliorum pra^ftantifsimoru au«ôrum, quodnon folum indo£lioribus 5c fimplicibus,verumctiam do<5lifsimis c6

•nodo eritadconfulendum memon.T . Hac in re Indij nollriocci-

[entalesmaximeexcelJunt in fuis commercijs, qui fcirper vtuntur

'linilitudinibus , 5c comparation»busab alijs rcbus acccptis; vtmc-'lus animi fui voluntatem declarentûidenturqueniamftftiuspcrci-

>i in fuis a«fîonibus,^ locutionibus. Nunquam etiamab eorum fer

none Metaphorae abfunt.

HaetcG.fi.

Lib. n. con.

fauiln.c.z.ik

li. 7 coa Donat.c.f J.&inpl j7.

Cano apoft.

^S.&fync.i.

Nic.c.y.la-

te.c 6.

Pjrte.i.tJe

charit.vatij»

in iocif

.

Scrlpturi ft

cra quomoodo exponcAda.

Ecclefiemte

tell de uero(cnlu ludica

re.

Regula no-

tatu digna.

Hiftoria.

.Lib.i.adErt.

Difpofitio-

82 l^hetoricA Chrifiiam

Dedfjpcfttione. Cap. XXI l.

POil inuentionem,projiima difpofitionis cura eft. Vbi cnim cx

tumiilruana illa rerum congcrie,& veluti fylua, aptifsima ele-

gerit, eain ordinedifponcre, 'ScfuisinlociscoUocarencccfle.

eft. Quoditafaceredebct, vtnihil in fententijs aut fcripturarum

tellimonijs alTcrendis detortum , nihil fit violentum , fed omnia fuis

in locisapte coliocen:ur,(i^ velut adnumerum cadantrvtnonaliun-

de afcita.fed cum rebus ipfis nata videantur . Qjuiam rem D. ChryCdiligentilsime obferuare folet . Hanc autem orationis partem pru-

dcntiamaximc ck iudicioconftare,au«5loreft Cicero. Qjiacficdefini

tur : Difpofitio eft ordo,& diftributio rerum.-qus demonftrat,quidj

quibusinlocisfitcollocandum. Ha:cparstantamhabctvim,vt,etia

nis defimcio, rcbus friuolis venuftatcm addat : fine qua omnis excogitatio,quan

tumcunquepraeftansînfulfafit ^cinfipiens. Hiecquidem certaali-

qua uia tradi in omnes matcnas nuUo modo potert, £0.6. mihi conful-

tifsinium videtur,vt hac in parte iudicio quifque fuo , & memoriac

confulat , vbi in cLafsicorum fcriptorum le«ftione bene fuerit uerfa

tus . Adfert id commodi recâ collocatio , vr tam dicentium quamaudientium memoriam plurimum iuuet. Facilius cnim efteaquae

funt in ordinem digefta,atque inter fe commifla.retinercquam qu^

aulla difpofitione inter fe diuinciuntur.Difpofitio cft bipertia

.

\ Artificialis,&/ Ad cafum temporis accommodata

.

Prior eft vtilis difpofitio patium orationis, tra^ândo vnumquidque fuo loco.Hic fpcdatur quid exordio,quid narrationi t caeterisq;

partibus,obferuato modo loquendi , compctat. Pofterior eft.in qua

confiderandum quid temporapetant,autquidpcrfonis dignumfit,

6c cxorditur caufam aut a narrationc aut ab aliqua firmifsima argu

mentationc,obferuando quid initio,quid medio, quid fini cogruat

Euitanda cft fecundo,omnis incocinnitas,nequid abundet, cxtet, ac

tcmere congeftum videatur, fed omniatam artificioseinterfecomif-

fa,(3c coUigata eflc debent vt vnum corpus & quafi mafla apparcat

Difpofitio-

nis vtilicas

Dtelocuttone. Cap, XXIII.

VBi vcro inuenta difpofucrimus,poftrcmus,acmaximus clocu

tionis labor fcquitur:qui eft velut vltima inuentionis fonna .

Prior enim fonna eft difpofitio:quc velut corporis ofla luftu

ris diftincia,fuis locis aptat : pofterior vero elocutio cftrquac carnc ik

fanguinc,& colorefuumacfpeciem ofsibus,ac neruisaddit:defini-

turqj fic: Elocutio eft,idoncorum vcrborum , & difcrtaru fcntentia-

rumad

B

D

Tarsfecmda. îruadinuentionemaccommodatiojcuiusope , isquidicitaniniicon-

ccptu expriraJt. Qua (ine fuperuacua eft n? uentio , <Sc fimilis gladio

condito atque intra vaginam fuam hxrenti . Iramo optabilior foret

jnediocris inueniendi uis cii clocutione coniuncla,quam iiiuta inopf

que dicendi fapicncia, Cuius velutparens quiTdam,cogitatio ell: a

qua omniselocurionis vis,ornatusque procedit . Vt enim piôresquamimaginemeffingcreuolunt,mentepriusconcipiunt,cuiusexe

plarmanusfequitur; licconcionator resprimum conciperc pro di-

gnitate debet , utdeinde calamus propoliti exemplaris duulum or-

dmemquc fequatur . Qua quidem fimilicudine uitelhgunus, laha

efle quae propofito cxemplarifiunt, qualcexeplar ipfum eft. Qîidenimexdeprauatoexcmplari,nifi deprauatum opus confequi po-

reft ? Qno nt>vt quifquis res optirae conceperit,fic eas cciam optjme

di>2turus. Verifsirae cmm dnSlum eft : fi rem potenter C0nceperis,nec

facundia djcendi,nec fermo te deferec vllus .. Huic ergo cogitationi

fe totum ccclefiaftes tradat.Hxc enim ( vt Fab. ait) paucis admodumhoris magnas etiam caufas compleditur.Haec quoties intermilTus eft

fomnus, ipfis no£lis tenebns adiuuatur. Hsec inter raedios reru adusaliquid inuenit vacui, nec otium patitur . Neque uero rerum ordi-

nem modo quod ipfum fatis crat,intra fe ipfa difponit , fcd verba e-

tiam copulat,totamque ita contexit orationera, vt ei nihil prafter ma-num defit. Nam raemoriac quoquc plerumque inhacret fidehus

quodnuUaferibendifecuritatc laxatur. Ad hanc igitur cogitatio-

nem,<Sctempora<Sclocaidoneacaptanda funt. Tempus autem vel

antelucanum,vel no<5lurnum,cum necfamihaperftrepit, nectumultifs vllus partem nobis mentis cripit,c6modifsimum eft . Loci quoqjfoHtudo,(Sc obfcuritas aciem mentis ad cogitandum efficit clanore .

Sacer uero locus, <Sc is inprimis , in quo facra Euchariftia adferuatur

,

Cuper omnes alios optimus eft . Sacramentahs enira Chrifti Domtuipraffentia miro modo pij homims mentem , & comporut , ik afficit

,

ic ad falutanaatqueutiha magisquam curiofa & fubtiliacogitanda

inducit. Hoctamenadmonendum,vt cumprimum ea quac paraui-

nus,cogitare cumaniraonoftro cccperimus, abiispraccipue cogican

iiinitium feciamus, quasanimum noftrum maxime cum legercn-

:ur,commouerunt,quapqueauditoribus maximc falutaria cfie intel

iexerimus. HaecnanquefaciIepe(51:usnoftrum, utantefecerunt,in-

cendentrquoafreûincenfamensadreliqua ab imtioufquead fi-

nem cogitandamagisaptacrit. Inhacautem cogitatione danda no-bis operacft,utquotiesargumentitionemaliquara fuerimus pcrfe-

quuti,autmyfteriumaliquod explicuerimus,ad officij noftri fco-

pum,hoc eft,od chriftianae uitae inftitutionem , aut pium animorummotumhafc ipfa qux diximus, quatenusfieri pofsit, conuertamus

.

1-nnc

Elocutio

quidlic.

Ad EteH.

Cogffatio

confert elo-

cutioni.

Loc4& tempora idonea

capcada suc.

Sacer locus

fuper omnesomnes alios

opcimuseil.

»*» « *«*>

H T{hetoricA ChriflianA

Huic futurum euangclij prêconem animum adiungere adprime vn

le elt, vtpotc quic magnam adfert momcntum immo caputcilin

concionandi munere . Oeile«iânt enmi praEdicatores multum , ac

profunt locucionis lepore , qua certe fiuentes teneie pofiunt hom»-

nurac^tus: mcntesajlicerc,voluniatesimpel)ere, quouelint, «Ik undc uelint deducere . H^c cnim efficit ut ea qu.T ignoramus difcerc:

dceaqunc fcimusaliosetlicatius docere pofsunus,hac cohoriamur,

hac perfuademus , 'hac confolamur atflidlosj hac ducimus pcrtcrritos

a timore, hac cupiditatesiracundiafquercIhingimus.Hiccnos vrbmfocietate dcuinx'.t,h;tca vira immani ^5c fera honuncs fegregauit .

j

lcem v^ci probationibus,communecft huicarti cum dialcdua , cuml

philofophia, Jc, cum tIieologia;apte aurem diceread populum(qaodjelt eloquentiA; Chrilbanap proprium) hoc ellorationis Ecclehafti'

cae,hac uirtute, orator clloratorepraedantior. In his eloqueniiam HChriftianaiji conQiûtam dixcr:mus:vr, quicunqui: ea finc prsditi

,j

adhibicis ad Deum pr.ccibus, mar)t.at q; (ancl) lp'.ncu, quilinguas!

infancium facit diferras,oc ap.rientiosi.ium.implcc illud : apre , ht)cj

ell,conu<Jerate,emendace,pcrfpjcuc,appoiite . memonttr, \3c cum-

dignitate pofsint dicere . htiiuultw u; re aliedum opc^rtct quodloquatur ferucnter , ucrbo enim inflamma e neqncunt,qux frigido

corde profernntur. Vc dicit Grtg. Qui enim fapienter loquitur in-

tendit a:i mouendum aifec-tum, vtfcilicet libenter audiant verbuin;

Dei:fed illequi vult dclcdlave ooortctquod loquatur lemperatc,!

id clt,non nimis prohxerquia prolixa locutio non dcleclat (ed atte- I

diat . Tanta denique obledaiioelhn ipfa bcultate diceiuli , vi nihil,

ho.iiinum,.iutaiiribus,autinentibusiucundiuspercipi pofsii . Qjii

enim cantus moderat.i clocatione dultior inueniri p itefl ? Qjûd cnr

men artificiofa verborum conflru :fione aptius ? Qjiid autcm fubti-

liusqucim crebr.Tacatxquefentenciae?QûidadmirjbiIius,quam rcs,

Elocutio ^Jifplendoreiliuitrata vcrborii ? oblcftant, luuatqucprxdicatorescrurequirai, jditionc copiofa vlJC uaria. Piurimi tainc gaudenc vcrois aftciflaris.pe-

regrmis, C^ aliems quo uitio prxcipuus finis eloctttionis nnpcditur

.

Nam requirit ucrba

Clara

Vfitata, &Propria.

Clara eriint , fi ad perccptione cius quod voiumus, non opus fue-

ritalia interpretationc • Viitata , qux non <)bfolcuerLint proptcr ve

ludatem , ok ruflicitatem,autproptcrnouirricem non duiii funtdo-

nata vfu , maximc exiflsrntibusalijsaccoinModationbus «Sc urbanio

ribus . Proprii quac p^^r fe, abfcjuc circmtioue renim quibus ac-

comodanturiiaturain exprimunt. Accidic pretereaelocutioni ut fit.

1

\

Grauis.

K

Parsfecunda. 8j

Grauis

.

&

Vcrba gra-

uia & p^nfi-

Greg.lib.i7

mora.

Greq.mor.

< Mediocris.

^Hu»n!lis.

Grauis erit quando pro opportunitate audientium aut rublimitatc

arguiuenti, paucis , efticacibus, ^cponderofis utimur verbis & fen

tentijs , cum apta ratione cHferendi . Materia enim grauis , tSc quac de

fuggeltu declamacur , portulat non modo verba grauia fed 6l penfi-

tata , V^tferaphicusn )lter pater Francifcus m regula fuac. 9. quali

totam enucleans Rhetorica n, monetrhis verbis . Moneo quoque 6c

exhortorcofdemfratres ; vt tn pr^dicacione quam fatiurt, iintexa

mmata <5c cafta eorum eloquia ; ad zedificati niem , <:k unlitatem po-

M puli ; annunciandoeis virta Cki vircuces, pccnam dkgloriam cumbreuitate fermonis :quia verbumabbreuiatumfecitdommus fuperter

ram , (Scnunc Conc. Trid. feff. y. c. 2. QjJamobremmoranifcriptocommunicatione , & oratione triapotiffimum obferuanda

.

i

r Qjiid dicat

.

^Vbi, &CQjiomodo.

Du:c quid?m priores circumftantiat funt neceflariac . Cum nondebeat prêdicator infirmis infinuare cuncla quê fentit;nec debet

pr^dicare rudibus ûanta cognofcit. Immo fubtiliter debet profpi-

O cere ne plusaudeai quam ab audiente capitur, pr?edicare debet ad 10 . &habeinfirmitatemaudientiumfemetipfum contrahendo , abicindereneltur fuper

dum paruis tubhmia ; dc iccirco non ^rofutura loquitur fi fe magiSi It)'-^'^?.

curct oftendere quam auditoribusprodefiMC. Vnde Hiero. in Eccle-'

fia , mquit ,te non c!amor popufi : fed gemitus fufcitetur , lachrymf nepotia.^

auditorumlaudestua?fint. Ulef.rmoabaudiente hbentcraccipitur

qui a pracciicatore cum compaffione animi profertur : nam tunc ver-

bi femen tacilc germinat quandohoc inaudicntispe»ftorepittJSpr^

dicationisrjgat. Gallointelhgentiatribuiturquum dodori verita-

tis difcretionis virtus ; vt noueni quibus , quid , vbi , quomodo vSc

quando proferatdiuinitusminiftratur, Non enim vnacademquccll cundis exortatio;quia ncc cun»J>os par morum quahtas aftringit

.

Sa^peenimahos inficiurt;quxahjsprofunt. Itemoportet vtprardi-

catores fint fortes in pr.Tceptis:compacientes infirmis terribiles in mi ô.injS.Iob

nis: in exortationibus blandi. Tertia autem fine magnouitioab

ciTe non poteft . Magnum enim eft opera? pretium dicenda,modiiq; Oratioaftio

diccndiinuenire,cuinoratioa«iiionibus, vt anima corpori formam nibusvtam

prxbcat:«Scefthxcfacu rascjncionandifibi in dicendis, 5c non di- "^'^^/P""

cendis virtutiseius pars qux prudentia uocatur, Qjiict cnim pro-1^^^^

:cfte(Tc verba<5c latina,C<c (it^nificantia, ^cnitida.figunsetiam numerisf]; elaborata,nifi cum i)s in qu.T auditorcm duci torinarique volu-

1 mus

Greg.Mora.

fdnas &• tcm

poraaccom-modanduin.

S6 ^hetoricA ChriHianA

Mcdiocre di

ccndi genus.

Humile dicc

tligCQUS.

Acuriofitare

& nouitate

iiblUnendu .

musconfentiant ? Hloqucntiir genus adperfona5,ccmpora,cauras,5c

resaccommouandumrnam li genusdicendirublimeparuisin caufis,

paruum limitatumcjue grandibus,hrtum triftibusi lenc afperis , mi-

nax fupplicibusjfummilTum concitatis, Trux atcjuc violentum lu-

cundisadhibeatur,profe<^ononmagisproderit, quara fimonilibus,

(Sc margaritis , ac uelle longa, qux func ornamcnta foeminarum, de-

formentur viri : nec babitus triumphalis,quo nihil excogitari potedAugufl:ius,foeminas deccar. Vnde cum femcl focraci fcriptam ora-

orationem difertifsimusorator LyfiasattulifTet, quam fi ei vidctur, Rcdifceret,ut ca pro fe in iudicio vterctur, non inuitus lcgit , «Sc cora-

modc fcriptam cilic dixit . Sed , inquit, vt fi raihi calceos ficyonios

attulilTcsjnon vtercr, quamuiscflenihabiles dcapti adpedcm, quia

non efTentuiriles: ficillam orationem difert^m fibi,& oratoriam vi-

deri,fortcm & viriJcm non vidcri . Mcdiocre, quod alias tempcra-

tum vel acquabile dicendi genus a{>pellatur : eft, quod conftat ex hu^

mihore , necjj tamen cxinfima &peruulgatifsima vcrborurn digni-

tatc . Tcrtium gcnus uocatur humilc,uel aitenuatum, quod demif-

fum eftufque ad ufitatifsimampuri icrmonisconfuetudinem:cui ue

nuftas abfque aiTedatione inprimis congruit . txornatur etiam fen-

tentijs i'aris,quafi gemmulis (]uibufdam infeitis,cii urbanitare,& co-

mitate,fine prolixitatc quac femper odium parir . lllud clt tamen di-

ligcntiusdocendum,cum demum dicereapte qui non folum quid

cxpediat,fed eriam quid deceat,infpexerit . Nec me fugit plcrunc];

haeceiTcconiuncta. Nam quod decet,fere prodeft,neque alio magis

animi audientium conciliari, «ut (\ res in contrarium tulit alicnari fo

lent . Ahquando tamcn & \\xc diflentiunt. Quoties autem pugna-

buntjipfam utilitatcm uincet quod decet. Si occjirannentio rerum

cxtcrnarum,&nouarum,cum imitationeid fiat,qu6d fitminusma-

lum cirarc cum au^loritategrauium virorum.Quod cum fanctorum

quifquc,his durataxatexcepris, qui libroscanonicoscdiderunt, fpi

ntu fuerithumanolocutus,&aliquando velin eo errarit,quod adfi-

de fpe«Starcpofteademoftraiiieft:apertecc')ftat exhuiufmodi auclo-

ritate cxplorata fidc fieri non pofTe . Qjio in loco admonedi funt hi,

qui preceptJsTheologie nullisacceptispol^ bonasquasvocatliteras,

rtatim ad fan»Slorii vcteru leclionc apellunt animum.Non enim quac

cuncjucibi legerint,cafuntprobandaomnia vnius, aut duorum fan

vlorum audoricas, etiam in his quxad facrasliteras & doctrinam fi-

deipertinentprobabilequidcm argumentum fubminiftrarepotefL*

finnum veronon poteft. Hanc fiquidcmfoclicitatem Deus in folis Vdiuinisuoluminibusin efTc voluit,vt ibi, non folum non fit trror,

fcdnccjuc decipi pofTc . Optimumautem critab omni curiofitate

(&nouitateabftinere, qu.T vel offenfionem , uel incertitudmcmin

j aniniiS

X

Parsfecmda . 87

animis aiiclicntium generare pofsit: fed ne omnia^quidem ( tametfi

bona iint)pafsiin inculcanda cenfeo,nam multuin intererit,apud do-<ôs,anindodos,orationemhabeas,laboradumpr^terea vtadhibea-

tur ornamenta fententiarum , & verborum , quap grawitatem habebunt. -'''

De Memoria fcientiarHm thefaure» Cap. XXlllL

PRoximum efl:,vt de memoria dicatur,qua, vt Fab.ait; oranis di-

fciphna conftar,quae & necefTarium maxime etl vitsebonum,

5c vnicuseloquentiaethefaurus. Huiusars,Phnio,6cQjuinft.

ausôribus,a Simonide melico primum fnuenta eft,qua m re mukii

ualuit : nam cum aliquando in Thefaha , tefte Cic. epularetur apudScopamnobilem virum,(Scnunciatum efletei, vt prodiretad duos

luuenesante ianuam ftantes,contigit vthocinterim fpatio, conclaue

corruerit, acearuinaadeo conuiuJEomnescontritifuerint , vt nonpofsent internofci a fuis,qui humare eos uellet.Tum dicitur Simoni

des,ex eo quod meminiftet,quo loco eoru quifqjcubuilTet demoftra

tor vniufcuiufqj fepehendi fuifle.Memoriaaute plurimisprrecipua

fuit, vt Piinius & SoImus.c.7.au6lores funt . Quin(flus enim Fabius

Maximus,notitia antiquitatis,fcientiam iuris,&augurij, mukashteras, omnia memoriter tenebat. C^fare vero fcribere & legcre fimul,

di«n:are, &audire', folitum accepimus . Senecabismillenominaabahorecitata eode ordinememoriterrcddidit. Idem cum haberet du-

centos difcipulos quorum finguh vnum verfum protulerant , ipfe

eofdem pr:rpoftero ordine faciUime pronunciauit . Cineus Purhi

Rcgislcgatus, poftero ît quam Roma venerat, vtriusqj ordinis vi~

rosnominatmi appellauit. MithridatiRegi du:^ (5c vigintihngux

( tot enim nationibus imperauit)traduntur notse fuiife . Cyrus RcxPerfarum omnibus in exercitu fuo mihtibus nomina reddidit. Carneades vfque adeo memoria valuit , vt, qucmhbct Hbrum femel a fe

cuolutum lifdem poene verbisnarrarcpoffct. PortiusLatromemoriabibliothecas loco vtebatur . Quidquid enim femel mcmoriae,

mandafletiftuc ipfum nunquam obhuioni tradebat . Sed vt ad defi-

nitionem eius veniamus. Memoria cftf]vmaanimi,rerum,(Sc verbo

ru,(5cdifpofitionisperceptio.Efthsccmaxime oratori nece(1aria,ncc

finc caufathefaurus inucntoru,atqj omniumpartiii Rhctoric? cuftos

appcllatur.Confirmatureamagis&augeturexercitationcquriarte,

etpr^ceptione,vtedo,vidchcet,Iocis (Scimaginibus.Albcrtuscogno

mento magnus dicit,tria in homine cfie mcmorie gcnera, quarii pri-

ma vocat conferuatricem rerii fenfui fubic^fâru^quaE quide locu ha-

bet apud ratiocinatiua quoe conftat rebus ipfis fenfibus cxternis pcr-

ceptis

Memoriaco^fideratio.

Memorif ais

a quo fueric

prirau imicn

ca.

Lib. 7- C.14,

hb.ii.c.i.

1. de Orat.

Memoriaquibusfucrit

prSEcipua

.

Lib.i.c.24.

Quid fit menaoria &quomodoiicfci-

entix thefauj

rus.

i.Deorat.

CatoMaior.'

Quomodoconfirmaturl

memoria.

83 ^HloetoricA ChrifliarjA

ccptis,<!kratiocinatiuam cftinfenor. Secundam vero conferuatrice

fpecierum mtelli^ibiliura , qua^rationi fubeft ^poftcrioriparti cc-

rebriinhxret. v idcturad hasalludereD. Damafccnus inquiens;

Mcmoria cft imaginatio quxdam rebus abftrada, & conferuatnx re

rum fenlibilmm, Jc mrelligibilium . Tertia meft fuperiori parti ra-

tionis, ^cappellaturrccentio , vel clfentialis conferuatto fimilitudi-

nis omnium rerum boni (5c mali . Qua? quidem omnia clarms

perfpiciuntur in fubieda hac figura . In qua etiam licet videre vbi

fit fenfus communis , fantafia cogitatiua,imaginariua, ratiocinatiua,

mcmorauua,nccnonodoratus, <Scguftus,«^auditus,(I<cuifus.

B

/;f</)e*|

Vanfecmda.

Di duobui M^mru gemribus , Cap, XXV.

«5

POrtqaam de^nitionem ipfius memoriat vtcuntjuc fuperiori ca-

pitc percgimus , fequitur nun c vt eiufdem mcmoriae genericadiuilioncmexplicemus. Suntautenidusmcmoris.

\ Naturalis,&I Artificialis.

Naturalis cft ca quae noltris animis infita eft , & fimul cum cogita

tionc nata,^ cft uirtus animae per quam retractat pr^tcnta , vt ex ^ 15

metiaturfutura . Audoreq;Dioraedc,cll vcloxanimi ^firmapcrceptiocuius facultatcm fouet cxercitatio ledlionis, narrationis «ntentio,ftyli cura.rcdditio folicita,& djligens itcratio , alijs egregia , alijs

minus egregia data ; & vt D. Thomas affirmat fita eft in parte intel-

lcctiua: potentiaqua?pure cognofcit,(Sc folasfpeciesconferuat. Ar-tificiaiis eft ca quam confirmat indu»^io quaedam , <Sc ratio prsecep-tionis. Conrtatigiturartificiofi mcmoria, exiocis, <Scimaginibus«Scamolificatur rattonedoilrinse. Non itaque accipias hicmemoriam Iiue naturalem:fiue artificio adiutam : quatenus contra remini-fcentiamdiftinguitur. Sedprouteftab vtraque exubcrans virtuteconiundim,vCpore retinendi artem : & retentorum quomodolibetad nutum confiderandi legendiue facultatem . JVIemoria enim difcrete & dilhncle reuertitur ad res , componendo intentiones diftindascum imaginibus . Reminifcentia vero fiue recordatio ertmotusin-terceptusv^cabfcifTusperobliuionem : Et ell temporis ^ locicumcoUatione ordinis ac reminifcibilium dependentiae . Etquandoexuno fimili in aliud prouehimur , vel ex contrario incontrarium, aucexproprietateinfubicitum deducimur. Sedmemoria exlocis,&;imaginibusproficifcitur. Itaqueijsquihanc ingenij partem ex:r-cent , loca multa priusanirao capienda funt quam maxime fpactofa,multa varietate fignata,illuftria,explicata modicis interual is, vt ediiifereraagnarum,autalterius ardificij . Haec animo dthgenter funtaffigenda, vt fine cunilationcacmorapartcs eoriim omnes cooitatiopofsitordincpercurrerc. Plus enimquamfirma debeteffe^me-moria,quar aliam memoriam adiuuet . Loci funt3edes,angul!,forni^ces&alia,qu.-chisfimiliafunt. Ea camen qua- fuennt fcripta, velcogitaiionecomprehenfa,ordinc his locis funt commendanda, fi-

gnis, qu.iememoriameorumexcitent,norata. Ita fict vt ordine res.

tencantur . Exempli gratia,fi fit de nauigatione, re militan, *5<: ao^ri»

cultura dicendum,nauigationis anchora,rei mil itaris ^ladius vel fpi-culum,agricuhur2 fpicca vel fimile aliquid, imago eSe poteft : quxprorerum vanetate fubindemutanda eft; vt locaperpctuo rcmanerc debeanr

.Atqui non erit inutiIe,quo fac»lius haercant aliquas ap-

M poncre

i.p.fuBKrar

q 77 ar.g.ad

4&q.79 3r.

7- &q.78.ar.

4.&in lurijs

locis.

Quibus conftac meaio-na arcificia-

I16 .

Am merao-rix confir-

fmagmwmiiSua.

'5)0

Hiftoria.

^hetoricA Chrifiiam

ponerenot3S,quaruin rccordatio commoucat , & quali exotetme-moriam . Vndefequcntcs figuraslibuitapponere, prima vfu^fuif-fe lacobum Publicium Liidonicus Dolcc in fao de memoria dialo-

go attellatur.

nirdicmis

fid iTn;;itiis

muaiida.

Nota.Dcnoemor!!

I

Secunda vtcbantur Indi noflri occidcntales in faorura negotioruexplicationc vt in ipfis liquet, qux quidc ta pro litcris qua pro figu

nsplurimu valcre comperjctfacilcquicis vfug fuent.Imagincs funt

tormx qu.Tdam , (3Cnota:,5c limula^ra cius rei qua mcminiffe uolu-mus.qu.^ certis inlocis collocarc nos oportcbit, quod genus equi

,

leuncs,libri , lapides. Loca enim ccrae antchartac (imilia funt. Imagincs litcns; difpolitio &l coUocatio iraaginum fcripturac, prununcia-Wtio Icclioni.

I

Hi-imaginesfupradi£lis!ocisordinefunt couiraittcndac & c*mrcpctenda f ucrit mcmori i mcipiat ab initio loca reccnfere , &: quod

Memoriano cuicjue crcdidctit repofc-at: Sed quaucum ad huius naturalis rae-

morir-cdcfc£tamattinet,iudicomax!me conueniens fubucnireilli,

non peruiammedicin3C,fedIocorum imaginuraque, ut diclumeft.

Naui cum pars hxc Ht humidior qu.im opus fit,fpecie$ receptas raa-

le conferuat,unde prouenit quod maior pars uokntium , hanc rac-

dicare,in raaximos inciderunt defeclus uolentes uanjs arque diue*

fis uti mcdicinis . Qjiarnobrem non incongrue Pctra.ca, m li-

bro cui titulus de contraria fortuna , dixitrfi habuivismemoriamcadu€am , 6c debilcm, oportebit artc ac dihgcntia xuuare . Quan-doquidem induflria omnibus memoriac defeftibusfe fc opponit:

di fundaraen ml paiitur periri nilminui: hascett quac philofophos *Scpoetas fencs»o & docu-

! vircntiffimo ingenio ac ftylo , ha^c eil: quac decrcpiros oratores , voce

iinoriam fal-fohda validifquc latcribusac tenaci mcraoriafeiuarcporcft .Ex iara

uanubus. diclisliquet rctentiuaraaniraac vim artificioroboranpoffe: atq;lo-

gioti opushabct praciica &exercitatione. Etobidvelim quifque

primura proprias expcriretur vircs ; & a,d eara idoneitatera qua fefe

huic intetioni deftinarct. Mcraoria eniraucro etfi ab artc pernciatur: ' J^habettaraenanatura principium, quaproptcr Thales Aihenienfis

tefte Laertio, eura rc^e fclice ccnfuit qui fanus corpore; anima co-

piofus & natura docilis eft . Fruftra naque indocilis doceretur,quan

doquidera indifpofitus abijcit artcra , vt carrainibus traditttm cft,

Sunt hontinumfeptem gencra mnartibusapU ,

Sunt maledifpoftti primt : Pardiq; fecundi .,

Tertijfunt vagi: nen cohftantesque ijHarti,

Qjiintigulofi tfextifunt luxurioft .

Sunt egrotantesfeptimi fiue dolentes

.

Si cui proinde cft raemoriac cupido , ex tnbus ciws valorem colli-

gat necefrura eft . Vrpote bona animae (cuius mt- raoria pars tft; dif-

Inrpti ad li

teias.

Documentu.uu2nde noi

pofitionei

F<irsfecmdai 91

M

N

O

pofitione.Bonaiterncorporis (quod vinbusfenlxtiuisannn.r fubfcruic) qualitate <Sc bona denique corporisadanima connexione

. Qjii Vocacioqui^busfutfragatur vacatio , manfuetudo <Sc fobrictas . Ne extcrnis occi: "cc-tlJi»*.

pationibusmensaftudioauocetur atque dilbahatur. In quolibcretenim ocio literario,non modo fcientix cupiditas expetitur (Scaccu

men ingeni;, vcrum animi opus eft traquillicate^qug fanc ad hoc coducit ne per iram aut impafcientiam fuffocetur concupifcibilis . Frenandis igitur animi pafllonibus ante omnia intcndendu elh non in

omnibus iiquidem ftudium seque valet : quod cxcedens ictitia vcl

triftitia fcu ira & quacuis aha paffio plurimum prxpedit aut penitustollit. Vnde conuinciturmanfuetudinem (de qua inferiuslarius^ftul'^^^"^"*^""^^^

diofo fummopere fufifraeari . Hanc fummam cxiftimo fobrietatem;^"^'^'^'"^'*'

vinsliterarumpercupidis opportuna ; vt corpusbene excrceant injiis.

fomno iSc vigilijs : in repletione .Sc innanitionc :quandoquidem percontinuam O^clongamcDrietatemmensanihilatur vtD. pjacet Hicr.Quoniam fatuntati fucccdet obliuio um diu nefcitura quid cupiatquamdiu reuocaretmemoriam cfuriss. Deniquerccenfenda vehmcuique ftudiofoopportunarfcientiae cupiditatem, acumen ino-eiii),

valetudinem bonam , viclum C^c veftitum , facultacem mcdiocrcm ,

loci opportunitatem , temporis ocium, animi ti-anquihtatcm , Ihidij

ordinem , modum & fonnam *?c perfeueranriam . Ec vt aiKlani piamintencionem,dcuotionem,humilitatem i3c comunicationcm, de oui-bus fuperius nonnihil egimus . Grauitcr prafcerca memone moIel!at(?C faepe corrumpunt nnnia repletio, ebnctas tSc cibus dur.T digeftio-nis cuiufmodi funt carnes boum , nimia vigilia , exccfluuis ca!or , 5cintenfum frigusatque omniaextrema,vt paffioncscxcefhux,co!Cus&idgenusaha»Scc. £t vtadrc rcdeamus:Hftanimaducrccndr!, qiaodrcrum imagines , feu fimilitudincs de qiiibus meininiife iuuabit . duj5hciterconfiderantur,hpce(l, cxparterei, feua voce rcm ipfiimfignificantc . Ex parte rei confiderantur quantum in fe , (Sc proprierecipiuntur fecundum officiumquodcxercent, Qj-iandoquidem fi

volumus rem ipfa primo modo , hoc ell in fua propria »Sc natiua for-ina confiderare , huic erit fatis commoda imago , maxime in rc, quevifui fubnititur, verumaccipiendoab cius olficio, operationcmfcuinltrumentuma^ionjs, potiusconuenitreiintcllio;ibili

. Res inui-fibi]esinteIiJgibilcsfeufubftantialcsfuntproutdicemus,Dcus, Angelus.Spintus, feu veredemoniam Scanima^. Qjna hscminiraefub fcnfu cadtintnecab eius efTcahquid formx fubtraicur . Itaducex ipfis habemua imagines, vnde prouenit quod ad denotandum eorummyfterium vtimurfigurisfeu delineationibus ,Scfign2S . Acci-dentiaetiam fpintuaha utfunthabitus intejleduales «Sc morales o-portebit ea fignarc fimiliter vel cum eorum fubicdis, vcl fimilitu-

Vifandarcu-

dio/Is.

M din<

Res Inuiflbi

lcs nunimefub fcnfu ca-

duiu.

Accidentia

fpiritualia.

qu^ li^nada.

i.uii .S quui

deaoteiu •

91 7{hetorica ChrijltanA

R

dine, 6cmulnsalijs niodis. Scd hocnihilcft rcm atius repctamusoportet. Qjiidenimputasiignificaremirasiilas figurastamadmirabih modo depidas in Augulhllimo Sanctiflimi palatio in S. Petrom hac ahnaegrcgiacjue vrbc Romana ? nili mcmoria quxdam loca-

lis , vt res mirabiles tam in fe quam etiam m fuis accidcntibus,aliqua

ipfis mediantibus, aliijuafidc, fentirc intenigerequc polfimus.-vt

vniufcuiufquereitypusp^nitiusrcm infpicientibusfubijcitacmi- Oniltrat , atcjuc vt eas firmius memoriac habeamus . Ibi cnim miro arti

ficio Thcologia, Vcrmfcjuc luris fcicntia,Logica,Philofophia,Rhc-

torica , Rcligio , Pax , belJum , c<c tandem omnia ita funt vt mcritodici queat rcs elle proportionatas loco C>c locus locatis

.

Sinopfin totius memorix matertx continens . Cap. XXfÎ .

SVpcrioribus duobus capitulis multa de definitionemcmorijceiuscjue gencribus,breui fcrmoncpcrfinnxnnusj ea fortc cura

,ac induftria, vtpauci antcmemaionanimi folertiain hocfcri-

,, , (bcndi 2;enere verfati fint:attamen inhoctertio opereprctium eritfu^Vnde mc.Tiio /-

i t • '

ric iiiiatiincsîusaiiqua notemusomnmm enimuero memorandorum imagines

iamantur. atquc fimilitudincsfumuntur: autare ipfaauta voceipfam fignifi-

cante . £x partc quidem rei , vel quatcnus in fc & proprie confide-

ratur ; vel pro vt eam accipimus in refpcctu ad olficiuin . Quod fi

primo modo cam fumamus ipfamet rcsin fua propria naturaiiquc

forma nobis commodaeritimago , in rebus potifsmum notis,quac

uifui patent. Siquidcmexolficioimaginem cnpiamus vclabope-ratione , vel inftrumento a^flionibidmaxime intelligibilibusconue^g

nit. Inuihbiles inte]ligibilesc]uc res fubflantiales cuiufmodi funt

Dcus, Angelus,Spiritus,fiue Demones,(^ Animc, vt alibi diximus,

quoniam fub fenfu minime cadiit ab ipfis nulia fit abifra£lio form^nequecomparatioadfimilc, vtearumproprias habcamusimagines:quamobremnecefTeef}, velpidura, vclfi«iîone , vcl infrafcriptio-

nc, veniterarum fyllabarum compofitionc: aut alijsmodiscolloca-

re: vt infcrius manifefliusfiet. Accidentia quoque fpintualiacu

lafmod) funt habitus intclle<ftuales , & morales cifdem ferme modisfigurabimus vel fuis fubieftis. Scnfibilia autem accidcnha, vcl a

fubicclo vel fimilitudme, «Sc plerifque aiijs modis poflcri us deduccndisconlbtuuntur. Eorum igitur qux meminifTe volumus capita

lunt, quod rcs fcu materia omnis tradanda,cfl duplex

.

«Matcriaom-is tr.iiftada

upLa

\ SimpleXjvel

Conipofita

.

SimpleXjVtres, fignum, feu vox. Rcs continct fubfârtiatn in-

telligibilem,increatam, vt Deum vel trinitatem. Vci Creata t vt An-

L« U.

Parsfecmda . 93

IndiiMaglmbus uciicur.

g ;ium,Annnani,Demonium . Cotinetctiamfenfibilem,vtanimata

dcinanimata. Resetiamcontinet Accidentia Abfoluta, vel Rc-

(pcctixia . Signum eft cluplex,Simplex,vt eft Vox,(Sc Littera.Com

politum,vt Syllaba,Djclio,Nota,velIgnota . Otatio, quaeconftat,

Profa, vt m quacftione, propo{itione,3c argumcntatione , fyllogifti-

ca,ethyraematica,mcIudione,exemplo . Et Verfu, vt in pfalmis,thre

nis,Ckcanticis. Voxautemeftfignificatiua , hiftorice , pollitice.le-

«îonccoiieclioncdcfermone. Alcera eft non fignificatiua . Compofita.Elemcntis, vcl Matena

.

tniorkm exemplis anijickUs memo ria probatnr . Cap. XXyil

,

HVius ctiam rci admirabilc cxtat in commercijs Indorum , &contraclibu» exemplum qui ctiam d fine litcris ( cuius fupra

mcntionem habujmus)formistamen quibufdam,&imaginibus voluntatera fuam uicifsim denotabatjquasgeftarc folentin pan-

niculis bombycinis,papyro bibula cx folijs arborum . Ea confuetU'.

doinhodiernum vfque diem in rationumfuarum tabulisremanfit,

nonmodoab ignorantibusvcrumetiam rccle legendi fcribendiq;

(quorum plurimos ad miraculum vfq; exercitatifsimos videas) peri-

tis . Id lUis commune fuit cum A^gyptijs , qui per eiufmodi quoq;figurasfenfusmcntiseffingcbant, ccleritaiem defignantes peracci

pitrcm , Vigilantiam per cocodrilum , per leonem Imperium : Dequibus vidc Orium Apoliinem de literishyeroglyphicis . Pliiiiuni

hb. 36c.8.Item c. 1 1 Mcminerunt prsterea eiufmodi literarum Stra

bo.lib. 1 7.Cor. Tatitus. lib. i 3, Caelius Rodiginus antiquarum lect.

lib 29.Cap. 26- Volaterranus. hb. 33. Inter alias etiam effigies , fcara-

beos,Apes, fluuios,boues,Vulcurcs,aliaqjidgenusnotare confucuerunt . Porro ipfa effigies Apis fymbolum rcgis fignabatur , quod is

inobcundisvitacotfic>js,non minusluftitiâculeum,quam dulcis

mclhsclementiamhabere debeat. In Vulturc naturae geniumacmaieftatemindicabant,quod interhas volucres fcminat dumtaxatinuenjuntur. Multactiam alia figna Di<îonum pinxerunt. Hacrationc cum intcr fc agcrent Indi noftri Occidcntales figuram ah-

quam exerccbant, in quatotam horam difterercnt, infidentes calci-

bus pedum,toto corpore dcflexo , & curuato , qui eft modus eorum Indoruin ft'

fedendijCtiam fialiquandofedcantinfcamnis iripedibus, aut fedi- «ledimodiw

bus quae habent fuftentacula dorfuaria,idque proprium eft nobiliu,

alij in vimincis , aut ex ligno dedolato & polito confcAi$ , attamcnin rebus agendis , etiam nobilcscalcibuspedum innituntur , praeter-

quam cum viri rcligioC iubent eos accumbercpererrant vero Indi-

ce . Eadcin ratio eft in tranfmittendis ad extcros conuentionibus vi-

Ae^yptloru

litcrar Hie-

roglyphics

.

1 ce hte-

5^4 lihetoric^ ChrtHiamcehicrarum,(ikin fcrjjsaclionibusiUasfiûrasadhibebant, negocio-

^

rumctiamgcftoribuseoclcinmodopracfcribebant quid illrsincum-

bcret li qua mter opii!nate& dc iurc praerogatiuac aut natalium caufa

agjtarctor. Ncc mirum,ejua:cuncjueenimm uniucrfarerumnatu-rafunt , fiueab intcllcclu,liueafenfibuspcrcipiantur,in eum vfumconuerti pofTc, vt co modo quo uocabula figqificcnt certum eft. Lc-gimuscomplures ueterum fapientes, Philofophos, Rcgea & Princi

pes, olim uanos atcjue multiplices excogitauill< modos,quibus nuncijs fuis ad loca rcmotiora mittendis toto coinmitterent arcana confi-

lij, (Scquidquid myftcrij confidendum occurrifTet fccreti auo fie-

rent in perfercndis idonci,at(ûe fecuri; Sic noftri(licet alioqui crafsi

5cincultiuideantur)Uelutipolygraphia quadarn «tentes uarijsmo-

FiU diucrfi-cîs arcana fuaabfque literis,fed iignJS uC figurismandabant , Succe-

coloria. jdebant interdum inlocum eiiifmodi chara«êrum , filn, diucrfis colo

Iribusproqualitate nuncijipfius tin£la. Adde huc, fagittas,fafolcs

Indorfiephc colore diuerfosacuarios,fcrupulos,grana ^ id genusalia . Sed qtia-

mcrities & pcrga dicere,oraniuadmirabiliu admirabihfsima fut quod cuadeoannioiuUio.

^^^^ ftupidi,tac]; in crafFo aere nati.iftis formis Ephemcridcs, calenda

ria,(Scannaha delineant . Conllabataute illorum annus 0(ôdecira

raenfibus,(Scmcnfis viginti diebus,vt in huiusrei {lcmate cofiderare

potcris.Cuex fupertoribuscocedaiurmcmori.TartifiLm ex locis .Sc

imaginibusdebiteordinatis conftare: eaefie dc elTentia artis perspi-

cuum cfl: : confiderantibus quod anima per res fenfibilcs in mcmoriam extranearumdeducitur: vtcnimuero confufionem ordinis rcrii

mcmorandarumquifc]ue deuitet atcûealiaid genusincomoda :qua-

tuorpotifsimum expetuniur . Primonancûenaturalispotentiarum

fpetierum irnaginatarum fnfccptiua exigitur , & hanc iupcrius dixi

raujcnememoriam naturalem . Sccundo,resipfa cuius meraoriam

cupiraujhabercneceflariacfl:» Et harcnonquidcm corporalitcr fefe

lib.j.dc anijntelleîûi ingcrit aut apud memoriam rcconditur: fod vt Ariftoteles"atteflatur lapis non efl ui anima,fed fpecies lapidis: per fantafiam fci-

iicet abftrada;qu2fiperfimulachrum aliquod noflra imaginatio-

nc effiiiûm inlocoaliquo corporalifuerit repofita fixiu» meraoria;

adhacrebit:quodpra:fcntis intentioiiis efl:quapropterloca, (Sc iraa-

gincsad hanc inctuftriam fummc nccelTaiia , ac partes cftentiaics di-

cimu5 . Tcrtium autem quod exigitur cfl , deflinata rei cuiufque in

numero raenfura, (5: debita proportionc difpofitio : cui quartum ac-

ccdit iugis locatorum cum fedibusfuis repetitio, ne per neghgentia

obfafcentur.Itac]uedicimusneceflariaeireloca,(3c imagincs necef-

farias: ut illa papy ri gerant officium,h<T ucro fcripturarum;quatenus

cupicnsalicuiusmcminilTeeius imagineslocis in debita difpofitio-

neordine,&: collationecoaptct. Qjiod anim.x operationes ordine

quodajn

B

aa

D

Parsfecmda . 95

H

RelipioC doccnundosfif.uris.

quodam (c fc akernantes indicat. Qjiandoquidem ; qaod fenfus

percipitimaginatioreprefcntat: cognitioformat: mgenium inuefti

gat ; ratio iudicart ; mcmoria feruat : intelligentia apprchendit , 6c ad

contcmplationem adducit. Pcr imagines itaque locis imprefTas in

localoram dcuebimus cognitioncm : qoibus aduua meraoria ritc

cxoluit officiwm.Hmc uiri reiigiofiiri lacris concionjbus quas ap.ud

Indigeteshabent,ad mlhliandum illisperfectius, «Scmanifeftiusdo

clrinam diuinam:vtunturiDaudit)s & iltipendis figuris, ineumquefincm habentaulâ quibusintcxta funt capitarcligionisChriftiane,

vt funt fymbolura Apolloloriim,Dacalogus,feptem peccata morta-

lia cum faa numerofa fobole,<5c circum(ântijs,feptena opcra miferi

cordix,»Sc feptem facramcnta > via <^ ordinc artificiofifsimo, quodquidem inuentumpraeter caetcra elegansell: &memorabiIe, veluti

in Hodoeporico.idcft,itinerarionoftro,dccatechifmo fufius declara

bitur vtin fequcntiftemmatc vidcre licet. Vndcsctcrnamlaudcm!meruerunteiusinuentiau«ôres . Qj.iem honorem quotquotex D.Frapcifci fociecate in nouodocendimodo primi dcfudauimus iure

iioftro vendicamus . Huc pcrtincnt cditiones ill^ , & imagines qua?

tanto omnium apUufu in lacem prodeunt , in quibus grauifsima noi

bisiniuria infcrtur qitodalij fibi gloriaadfcribunt^&noftvislabori-

busfamamaucupantur, cumeamrem nosinucnerjimus, acpromouerimusafsiduisieiunijs,uigilijs, &orationibus flectentcsdominuDeum,vtnobisquafi virgula diuinafignificare dignaratur, quopotifsiraum modo gens illa beftiarum morc viftitans, «Sc principatui di

aboiico plane mancipata , ad cognitionem veri Dei fa«Sloris coeli 5c

terrae induci corapcllique pcflet . Eaquc dcrc ad coUegium Adfeflorum Indicarum prouinciarum miflliim eft.per viros rcligiofos , vt vi

dere eft in piiûris operi noftro infertis . Nolim hoc ita accipi,qnafi

inuentoribus chalcographicae artis detrabcre vclim : qui 6c ma!ti,&vetufbfsimifuerunt, fcdaio,vfam eiusin docendo, atquemodum,noftratibus religiofis acceptom ferri debere, licet etiam hk a plenfqj

eiufmodi pi«flurae facl? fint( labonofum enim non cft inuenta ampli

ficare) at nos vtpotc parura foUiciti de aura vulgari , jnunquam tale

quid fcripfimus cum anrmo cmittendi

.

Habita cft hscc meihodus perjdonea ob loctu Cucceflûm in animarumconuerfionefubfequutum. Na utfunthominesillitwati,obli-

uiofi,acnouitatispi£lur^queftudiofi,itaars annuntiandi verbi di

uini vfqueadeofructuofa, &pellexfuit: vtabfolutaconcione, ip

fifiguras iUasfibiexplicatasinterfcconferrcnt.Inconfitendoinge\^^^j^^ ^^^.

niofioresadhibitapiiSlura dcmonftrant , inquibus-Deum oft"ei?de-|fiteadi mo-rittt, t3c calculos ad fignificandum eiufdcm peccati itcrationem,ad fi - , du»

.

gnumquo vitia velvirtutesdenotamur reponuc, & qucmaHmodu

plificada: ra

t.o.

Loc««om-tnunU'

^hetoricA ChrifHam

OrcJo me-moriaf quo-modn infti-

Ipfhic viri pij & boni , enumcrationc peccatorum contra praccepta di-

uina contitentur : fic illi adiumento <5cinfpeîone pnSturac . JVIemo-ria, facilime amplificabitur, eam inflar indoru excolcndo, qua^.b-rcm claborandum , nequa dicsabeai, fifieripoteft» inquancn ali-

quid memori.T tradacur^prxfcrtim ex facris iiccris , aut prseclaris do- }^,5loribus. Adhancremdeferuicntlocacommunia, in quae referen

da funt qu^ cx orthodoxis fcriptoribus dclegeris, vt ea feper m proptu habcas, vtpropefinemhumsoperis inucnies . Poltquam enimprimarium eitornamentum alicuiuspra^ditum effefacuhate, prop-ritudine , <& generali rerum notitia vt de omnibus qu.T tempus fert

paratam habeat matenam dicendi , ea doiti viri , fcientes , accurati,

exa<^» . <5c circufpc«^J,aljjs prÛant : quibus perpetuo fuppctit quodadducant.

Df ntodo txcolenda fnemorU . Cap. XXF I U.

MOdus referendi fruflusexlucubrationibus, <Sc Hudijs, cua-Xdendique compendio in virum doiium : eft , coljgere vir-

tutum vitiorumque claffes, 8i. ahorum argumcntorum de'quibusin vitacommuni plurimum eft fermo : aducrtendoanmiumquomodo fe habcant cuni ahjs rebus, in quibus conueniant, repu-

gnenr , aut difsidcant . Nam ex contranjs & fimihbus pafsim idcminferturquod cx rc ipfa . Proponaturexemphgratia,rortitudo, 8z

cius aducrfa,pufillarimitas , 8c metus , fubfcquentur vtnufque fpe

cics, vt fortitudoconfiflitinedendispraeclarisfacmonbus, & aducrfisferendis. Vndeexoriturpatientia .Deincepspoterunt accumu'a

ri loca communialaboris, aduerfitatis,m6leftiarum . Hincbipertita Mfortitudiiiis diuifio : animi vidclicet , & corporis . Eadcmquc m c^-

tenseft ratio . In deduccdis tamc fupradi^lis locis.potcfl: unufquifq;

afeconfiliumpetere , aut acquiefcere diftributionibus do^torum,qui in ca matcria verfati funt:vt, Angclicusdo<5lor, Summa pracdi-

cantium,Summa vitiorum «Sc virtutum,aut ex di<ftionario Bercho-

fi) , alijfque fimilibus , vcl a reJigiofifsimo , noflri temporis, egregio

tcrcgioconcionatorcLaurentio Villauicctio Augufliniano,in fuis

tabuUs, vel cx Occonomia Bibliorum ingeniofifsimi domini Geor-gij Ederi , At vcro fi multiphcfm illam difliiidiomm rfpuditt,

cuitandarconfuiionisgratia , quac vt plurimum tam oratoribi:s,qua K«uditonbus grauis efl , potcrit fummana genera proponcre , imitan-

do Seraphicum D. Bona. in Dieta falutis , Valerium JVlaximum,aui

Valenana vernacule confcripta , aut prout digcfsit Phnius libro &.

Difpofitalocorum communium rabula, pro uniufcuiufque confi-

lio.quidquid in au<ônbusofFcndcritnotatu dignum, utexeniptfl,

Apoplfcg-

Varsfecmda. ^l

a miloca com--raunia.

Leftafeduloammo reuolucuda

.

R

Apophtegmata(quae breuiter ac fcitc didla uertere licebit ) fenten-

tias>comparationes>metaphoras, illicoin claflem fuam recondet, ac

annotabit . Caucndum autem eft,ne memorise nimis tribuat , nam,eapraefidentiafappcnumeroetiam ingeniofis caufaerrorisexiftitj vf-

queadeo,vtinferiorescura & folhcitudinc illos fuperarent , & in-

frafeuiderint. Infinitum autem crit uellc quidquid puIchruraeftReferedexcerpere,raaxime cum quidam libri , nihil nili appofitc dida con-

'

tineant. Sufficietigitur,optimaprofefsioniingcnioque fuo raaxi-

mc conuenientiadefcribcre. Nccfilentiotranfcundumcft; clabo-

randumeflecijqui ftudet,vlle6lafcduloanimoreuoluat, 5c mentiinfigat,adnoCando ipfani vim,& fubftantiam,& fiquidem opus uidebitur: locum <Scnomcn fcriptoris cx quo deproraferit, 6c fiforte

vnamateriarcferripofsit ad diuerfacapita,fumcietin vno integrii

referre,in altero prioris loci adraoncre,aut fi priore loco tara fuccin-

ftefcriptum fit, vtad archetypum recurrendum fit, pracftitcrit in

pofteriori ipfura fontem notare ex quo hauftii eft. Si ver6,ex xquoad duos titulos refcrri pofsir, vtrobique meminifte conueniet . Naminutileeft ea quae in praefenti allegari poffuntin futurum diffêrre .

Hcc fuafum uelmi , vt in aliqua Ecclefia, vel Monafterio habean Nota.turlocapro reponendisrebusfolura quas quotidic conuenitrecita-

re, vcfuntarguinenta , rationes hiftoria^, fabui^, <Sc pra^dicationes

quae tura in aduentu , tum in quadragefima ahjsque anni tempori-bus fiunt , (Sc hoc ilhs locis tantum deputetur , Itera Iicet ahqui tra-

dantneloca fintalta: quia uolunt vttangi pofnnt:oraninotamcnmihi difplicet > cum in vno eoderaquc loco locorum diuifionera effin-

gerepofsira : &eaquidem fecundura cubiculi altitudinein uariare

oporteat: cum nondcforraiafedproportionatacire dcbeant. Ideonihil obftat quin in vno eodcmqj loco , locandorum fingamus loca

,

aliqua tamen uarietate fignata,diuerfis paricer fulta adrainiculis per

ftudiofitatera. Cuiplunmuin (teftc Philofopho) conducet corii

quaeinmemoriamadduccrccupimusordinatio , Ckad ipfaaffe«ûs

inclinatio : infupcr fimilitudinura difue?arura ac rairabiliura adap-

tatio: &poftreraomeditandifedulitas(Scfrequentatio. Ethaeccius

fentcntiaconuinciturexracmoriae-iefcnptioncquainquitiMerao

riaeftpofitiofubordine&freTîens meditatio meraoriam faluans

inreminifcendo:quodexponitur, fpeciesfrequenterintueriinfan-

tafiareferuatas easqjaugercmeraoria.Cuialludit.Cic.Qicerisrmemo-.

riaartificialis conftatexlocis.&iraaginibus. Quod nanque Arj.i!:,

dixit,pofitiofubordine:hoc Cic, exlocisappellat: & quod ipfcait

fecundo,exiinaginibus:itidem Philoffrequensmeditatio nuncupauit,necquidemmfententia difcrepant. Eft quippemeditari,ad fc

iraagines & intelle«ûm raaterije caperc . Itaq; loca, imagines 6c or-

Lib. de Mc-mo.& renii.

N dmem]

pB %hetortCA ChrtfiUnA

Da afcdoru dincm in hoc exigi opiHcio non tam pnfcorum acceptatur auctori.

orJiiie & 1«

coxxt .lefcrip

Cioiic.

De locorum

dmifione fi-

ue mul ipli-

Citione.

Locuscomunis p oprius

& p.rcicui»-

Locafivîtia

ficilicertiuc

tate quamconuincitur praxiquotidiana, quatenus memorandorulinagines.limulachrafme Ideas locis.noftraphaiaUa depi.5las; rcda

figurarum difpolinone firmiter fixe clare ac faciliter recto prxpolte

rove ordinc cum hbuerit refumpraspronuncicmus earum fignifica

ta. Vtcjue ilhsdepoiicum fidcliter reddentibus prodigium acmi-

rum quid ctfeciiTt cenfeamus: quandoquidcm abfqi tunore co loca

taprornptifsiinereccnfemus: Prxcerca notandum loca aliii communia aha propria . Commuriia multa continent quibus immediita no

funt,vt concauum coeh fupremi liue u tiai3e fpherx.-loccs qu-d-micrnis e(l, A.eris, aqu.T, & terrie, f^d tommunis,quoniam rnuta inte 1

nacent cuius modi funt coelum iun^ x reiquarum ^pherarum : ve-! 'j*

luti enimaqua tcrra ambit,itaaeraquam , CSc igaisaerem , .k: Lunae

fphcraignem ^ ita deinc:ps: vc vniuerli figura demonllrat. Sed

ropria loca funt(qu.E paniculafiaaiio no.n.ne ab ahjs vocartur)

terminus corporis continent's: Ijcata nri.ncdiatus : vt concauum[fpherac Aquac tcrrim contiaentis immedutam tcrnt contenre rqLiod

nihil mediet . lca 6c njs inprxfentii 1 «ca accipimus prv)pria

vel particularia : il!a quibus liTnned ate rem imaginatam infcri-

bimus: quaha funt,vr dittam eil fuperiusjparictcs, feneilriccolum-

nae.m celulis,cenacuhs domorum arte mtchanicacomparataruin vel

arbores,plantae,petrap. Animaha,leo capra ckid genusaha in valh-' Vbus, fluminibus,montibushortis dcpafcuis captac dumrcmvifibi-

lem tractamus . Aut fi in uifa difquirimus naturalia loca, fcihcci,in

c^lo, icHyerarchias & inhisangehcosChoros 6i m illis bearorum

fedes: vi hic patriarcha?: ibi prophetx: Apoftoli,Mattircs,Confef-

fores, Virgines,Innocentes,Viduaf, coniugati fiiuantur accipiinus .

In c]Uibus imaginamur lanuarum parietum Sc reliquorum qux nouimusdiffcrentiasadcuiuflibet ftatus pertinentcs: 5c obid huiuf-

modiloca continentiafiue fi«S;titia nuncupari poflûnt. Exquibustandcmrelinquiturlocotum hic eflê communia : illa uero propria

& vtraque aut a natura vel ab artc profifceniia uel noflra cogitatio-

ne efficta : quandoquidem ad inftar realium incogniia in uifa uide-

:icet ck nunquam audita: vtpote.rûae nondu tuere:modo nec ufqua

exiftunt; nec alibi unquam crunt exxta noftram imaginationem,fin

gimus loca.Id profe£lo facillimum fore arguit artificium induflnx

»

quiadfolius referentis vocem perpofita ic quidcm miranda erigiJt

aedificia: quorumnanquam finnha viderunt.Infuperahorum cxc-

plofacilimum conceditur: ficuti Sibutusfcr;pturarum teftimonio,

Sc multipharijs cxcmplis huiufmodi facihtat' n» aflruit, Couimcntici)S viilocisneccffitaspleruncjue cogit^quando natura rcqutfita noadminiftrat «atquehifcc dumtaxat vtipcncuofu p^nituscft : qua-j Y

rc niagisl

Parsfecnnda. 99

re ma^is confulo vel reaUbus tantu ; vel necefsicatc vrgente pertnix-

tiscuinipfis vti; quatenus deincepsliquebit. Veraaute extranor

tram phantafiam vel arte vel natura dicimus conftituta . Per natura

quidem vt iam paulo ante recenfuimus , rupes , montes, colles , flu-

uios , prata , fylujs horumque fimiha cum fuis partibus cffi^la conf

Ipicimus . Sed inuifa funt ccclum, paradifus, «Sc infernus . Ars autem Loca artifi-

'fabrifecitd'jmos,edes, theatra, balihcas, ternpla , monarteria , ab ciofi

bacHs: ^ itareliquorum . Sicqueproinde mediata atque communia partiamur . Eruntprofe«5to locamaxima maiora t5c magna; qu?

ababisncccTarianominanturhabiha Scartificiofa. Sed quocunqj

baptizentur n imine : non eft nobis de nomine concertatio . Parie-

tcs fiqu'dcm s3cfeneltras, columnas, altaria (iuehuiufmodi interfti

ti in qajbusinfcriptionemfiendjximusmagnaappellamus. Horamautem domorum cameracaulac, ftuphac,eftuaria ,cenacula ,

jdoraiitoria, (Screhqua in quibusparticulariaconftituuntur maiora

Idicvairilent. Maxima autem >3ccommunifsimafunt vrbes, ciuitates

joppida, municpia, caitella , caftra: & inhismonafteria, cenobia,

'collegia, Ecc'eiiae , tcmpla , capellae,facella . Vt enimuero locatio fi-

at,opas ert proprio determinatoque loco,qui mediate imagines reci

/^ piat cumfinodi non parietes ; fed coliinas altana cameras efte dcbet

.

Confuleremque vtloca omniaficcoha^reant vtexalicuius di<ftionis

vel verfusliteris.figurasordinate recitarepofsint exemploeorii qui

didionesfingunt vtcompotii velargumentorum fedes proponant,

probemus quac diximus : volo or iinatc nomina fcfciorum feraphici

patris no(^ri Francifci collocare fimpliciter vt ingentia iUorum faci-

nora alijs proponere queam. Has fingam dictiones ; BERNARDI,S,P,E,S, I.M,PHiLIPPO, COMENDATVR, BAR, B,

ARVS. Bernardi, denotat Bernardii a Quinta Valle Afifias. Spes,

quatuor cotinet fan«florii nomina S.Sylu-i^^^ri Afi{ias,vir fimplex vSc

B mirae perfedionis. P. Petri Cathanei. E. Egidi), vir vitse admi-

rabilis , <Sc crebra memoria dignus . S. Sabbatini . Imphilippo, tria

cominelnominal. loannisCapeilacaquoprimo fa^ta eft ordinis

rclaxatio,lepraqj percuflus extra ordine iaqueo( vt alter Iudas)fe fuf

pendit : in cuius locum fufFe<5lus eft Gui lelmus Angelicus D. Fran-

cifci focius . M. Morici paruuli . Phihppo , Philippi Longi. Conmendatur, Conftantini ex Sanilo Conftantio . Barbarustria etiam

continetnomina, Bar. Barbari, virfaniStitate vitae clarus, B. Ber-

nardi vigilaniisdevida. Arus, Angeli Tancredi Reatini. Seddehuiufmodi collocandi modo latius poftea vbi de facrae fcriptur^ col

locat^one agendum eft.

Quummfra iatior memoriae inftituendus fittra£latus, vbi dc

facra? fcriptura? col ocatione agcndum tft; prater ea quac etiam fupc

rius

SotiorumB Fraiicifci.

Collocatio.

I <^«ill »<

Stematumdcclaracio.

lOO ^BjêtoricA ChrtHiariA

rius diximus : annotandum hicquot modis verborum imagines fin-

juntur, quxautfono vocis, auttorraa, autliterarum vel fyllabaru

combmatione aut efficlione,aut noratione, aut xtimologia,aut fimi

litudine,autcontrario, auttranfumptionc,aut cognitioneaut folito

dici , aut geflu corporis,aut proprietate,aut infign j)s , aut caufa , aut

efleclu aut inftrumento , aut adiu , aut reprefentarione , aut fubtra-

(îone finguutur. Sono vocis,aut literarum,aut fyilabarum , aut di-

ftionura imagines funt fingendar : fi literarum , tunc dupliciter , aut Dperfiguralem ipfarum literarum fimilitudinem,fccudumpubliciii

;

autperrcfonantiam vocis, quatcnusex nomine cuiufque animalis

ram rationalis,quam irationalis imaginem primac literac fummamus r

primusmoduscxfiguraliipfarum fimiiitudme perficitur, cum per

realia infhumenta manu vel natura fabricata jpfarum Jiterarum for

mJC demonftrantur, videlicctjciim pro qualibet litera Tpfias alphabc

tinonnulseformartraduntur, quas, vtfuperius diximus, hic nobis

uifum eft ab exordio recenfere . Ita vt pro \ ponatur , Arcta, Cir-

cinus,&Scala,proB.Lutina,*Sc Ignilcpro C. feruin equi.tk cornu^JE

<Sc fic de alijs, vt in proprijs figurib patet . Koc ramen ita fe habet, vtj

literacfohTe 5c per fe in ipfislocisnon ponanrur, (c<X coniuix^lim cumviuisimaginibus, id eft in manibus con;m. vcl alio modoitautab

eis motum accipiant.vt fi locanda clTet lircra C, pro, cap. vei codi-

ce,vel ConfiliOjVel litera L. pro,lcge,vel ]ibro,<Scita de alijs, vt Cla-

rius, in nollrolocandi modomonftrabimus. Sed cum rogatusacfc

re copulfus ad altiora tranfitus fit,Ideo pro n uc fupcr fedendum eft.

Sedquiainalphabetocuius mentionem fecimus nofinullx literae

pofita:funt,quasnon folummanutencre,fed etiam loca capcre non

poflent^vtcrt nauis,quarponitur proX. (Sc turris qu.T poniturprop

S. & nonnull.xaliae . Nostaraenalphabetum inprimis ftemmatibus'

contcntu corrigendo:fequentiaaliaIndoru ponere curauimus quae

pro cifde deferuientliteris.Seciido modo fingutur literaru imagines

perrefonantia vocis,quatenusex cuiufq; nominis.i.litcra cognofcat

videlicet,pro litera A. Antonium , pro B. Bartholomcu , pro C. Ca-

rolum,&itadcomnibusalijsliterisalphabcti. Vt in collationeno-

uelarum plantarum noftra- rcligioais paulo fuperius ex confulto fc-

ciraus.Loca pr.xterca difsimili figura coniparanda ftatuerc fcrme omncs,quatcnus diftin»îus intcrluceant . Sit itaque <Sc locorum inter fc

& imaeinum ab ipfis difparitas . Similitudo locorum prc omnibus

maxirne vitctur,ipfafiquidem eft expartcmentisturbaiiua. Cumenim quis multa intercolumnia fumat fimilitudine locorum contur

babitur. Scdnunc ftemmaradc quibus fupra inculcauimuspona-

mus. Prxmonitum tamenlegcnteni voloquod Calendarij Indoru

.declarationem,e6 quod in illorum lingua debuiftet poni omittimus.

Demodo

i

r'^-

q '»

•??^X

|! !i

) "f

t\:^' ^

y\

^^^^^^g^ssgs^^^S^^^

m I ! I f I .

Fars fecunda. lOl

Ds modo digendi loca , Cap, XXIX.

t

Colioc.inai

Slmulatque fuperioribusnonnihildeiiiemoria, delocis «Sc ima-ginibus edocunTius: m pr^fentia exa^fliusincumbit modum eli

,

gendi ipfalocaproponere. Sed quoniamaniraaduertimus ip-

fi ita perfede abfcjue numeri cognitione conftrui non po ife : cumab ipfonumero confirnietur. Ideo primo denumero, OJc portea de'modus pcr

locis tradendum efle cenfuimus : quem modum ,(i in vfum habueri- """i-ros

mus, facile msmorja: commcndabiraus quaccunque numeris inte-

grantur, qux resfurame necelTaria eft doclispariter 5c indodis, vtisp^nenihilfciac, quinumerarenefciac, Noftrumitaque numera-di modu cum plus omnibus fempcr mihi placuent ita profequemur:Eth'cet aliqui pro omnibus numeris quos excogitarc polTumus , vi-

iginti tantum imaginesinuenerint .Poffc muhiphcare fecundumnujmeri miilnDlicatianemdicimus. Necinficiasibo Alphabetorum co-

llocandi m jvius,nam eo etia vli fumus, (i in varijs iinguis puta Grc-ca, fL-cbraica aialciphcetur . Qu^ diximuscxemplomanircilafiar.

I

Volo rem ahquam collocare per numeros , ilh^s (ic ipecialiter defcri

jba.ii. Pro Jo. eihnihicruxlignea^pro 20. flanni , pro 30. plurnbea,jpr.) 40. cenei , pro 70 cuprea , pro 60. ferrea , pro 70. alchimie pro180. argcntja,pto 90. auvea, pro 100. crux auri >^.gemmisp?srio{is

jornata. Er (ic centum locadecem (ignataimagimbushabeo. Ettni locns qnii-l

locus eft idem per efTentiam quod fuperficies corpbris iocatis, quod fit fccunda

Ki

(Sca Philofopho terminus nuncupatur. Terminus enimconcaua ei]:!Th'>.i.d-.<^.

fuperficies, tiquideminterior ea ellcorporiscontinentis -Sc vltima: J"-^^-^*

vhraillam nempeillius corpons non eftalia mtenor: li^c proinde ai-

citur locus &recundum eam unum corpuscontinet alterum . Ip;itur j ,.

ioca eiigenda funt vniuerfaliaantequam ad (ingularia defcendamus^niucr/li aVniuerfa^iaparticulariacontinent. Particulana deinde funt fuperaiu pjrc>cu-|i

hcies, aliqua difFerentia accidentali fignata : vt (unt columne>porr^^, (^iia.j

A'phabgti

ccilocaudi

raodus.

feneftrx, fornices, aharia , fepulchra , ditu^ , piclurse , & aha qure

hislnnilia funt, vel quxnaturaformauit, vtfunt rupcs, collesfon-

tes, fluuij , horumcjue (imilia . In quorum eleclione funtaliquanotanda . Inprirais, loca fintnota • Habereenim fedebet locorumcoilocator> vrfolers archite£lus> quipriusdoraum varietatc mandoniiplenara in mente quam in re fabricat . Deind« > minime herentia in

occurfu , preterea fint ilngula connexa, diftantiam (iue intcruallum

interlocum (Sclocum pauloplus vel minus quinque velfexpedumvolumus. (Vuia (iciliui^ria dcrnodicis intcuallisexplicataoccurrere

ccleriufquepcrcutereanimumpofTunt. Ordoquoquc in locisfa-

bricandisneceiTariuseil:; nam vbi non eftordo, ibi 6c confuiio; (Sc

O fcire

i^

Notanda jn

iocoiuin ckdione.

I

I nrimwut jiftiawraM«w>e»«wamM»i

I 02 TihetoricA ChriHiariA

iv.irv' 0111,1 ai;us s_< iicrcirv;cjuj ordine non ell perfet^jf Cogn.riunii

.

ilgitur locaf lcdurushunc fcruabis ordinem .

Dclocnrum Ingrcdcre CiU'caccni , /Nlonalleriuni , Ecclefiarn. Thearrurn,D;)cjli^iiatioiw mum , Virid.uiuin,>:ki.lgenus.Si ciuicatein ingrelfusfuens.pr «ful-

tutain laiiuA' cjue in ipfo ingreiTu fctibiad manum linjitram orferc;

proprimo ioc) ligna Ueinde continuatoeodemparitte recedeaprolukura laiiu;^ in qua pnmum locum notatum elt per fpatium quinque vel fcx pcdu n, vt res patitur, Ckintine huiufmodi intcrualli

r cuaJuai lucum ordina , qui erit vel p^rta vel fca a vcl coliina autaliit res , qux :orte tbi a.ient , Cfc ita facics de terti o oc quarto 0« quin{to oco.qui lignadusellahqu ),ex hisquc fupravei poltea poncmus,D.-indeontinumi ) cunJein parictcm itaaccipies 6. 7. 8. 9. 10. lo

'C liuin q 10 nuincru 11 p )ncs, ^ ica in quotoquinto loco luxta prae-

Ciptum Ciceronis: item vitraproccdcndo , undecimu lbtuas,quodli non adoric; ficl ciuiii accomaiodub s. hc li forte pait vndecnnii fe-

queretur aliquod Cvinplum : in eiui lanuae protultara i 2. ordinabis.

hc ingreilu.,quidquidad leuam lepcrics , pro k co figna , 6i. eodemitmere (lue paricce rcteiito,in eoK)ca fabcKdbis: accipicndo prc< lo-

co angulum , altare ,fepuiihrum , armarium , ac quidquid fcfc tibi

opportunum obtulent , ita tamcn ut ne verfus certrum teiidas quinpotiusindituto calle EcclehaiP luilrtspcr capeHas, ch.oros , <Sc facra-

rus tranf. undo,locaineisconliruendo, ck candcm adingrellii ccp-

cum ianuar reuertans , dic^a continuando loea per panctem , qui ad

manun fetibi dcm >nllrjbit , :k ita ciuitatem lurtrabis permonalte-

rU: tiiearra , d ^nios jue tranf undo , locain eisconilrucndo non fu-

_ . pi'rii';iaiiterfcd fixe, iirmit'. rcjc niemoii* mipnmcndo . Nam tota

_,„,, im:usartis vism lif)C conjiitir . lceo tcrque ciuatcrquedcambulan-

u;4. doloca coniidera, Ck potrpauluiiim imdy,inati »nisproceflum reaflu

me , C><: memoriam examina , tX li minusfixc ceiieas , 1 lucitcrii acqj

it.rum reu'. rtacs 3c co loc:iCumem quoad commcndaucns mcmoiiae

repcte . Hoc fadt) cum elt rcpctenda meniona ab inicio ioca rccen-

fcr^ incipias , cK quodc uiquc crcdidcns repoicc . Nam digercndumpiimum fenfu .1 vcl locum vellibuloqualiafsigrabis. Secunduma-trio, tum inpluuia circuaitas j n. c cubicuhsiiiodo aiit exedns, vel

Locorii nu-'pcriitylijs lcd itrarisetiam rMniiibuscjue perordinem c()mittas . Nu-^^**'*- merusqaoqaeloc/ruin non ininimuscfrc debef. Nam qua.nplura

opportctfabrica(fc loca, ii malcameininillc volumus, vnde Seneca

duo mii.ia verUium recenferenequiuiflct, vtde fe >:>c Portio Latro-

nc , inprologodeclamationum, referi, nifi locoru multitudine ad-

iuiusfuiffct, &ideoD. Tho. multaloca comparandaeire confuluit

qurmfequunturRaucnas>Francifcus Petrarca, C^plcriquealij con-

tra Cic. qui tantum ccntum fulficerc lcnpfit

.

Qji3e

H

meruscus.

z.i.q 49 ar.i

II ' « I I »

Pars fecmda^ lOi

Qji.T di«fta funt uno aut altero excplo probemus. Volo tota ipfain

facra.n scripturam gtnerice collocare, occafione capta iUius quodDeus m Tabernaculi conflru6lione prcTcepit dicensjfacifs & atriumtabernaculi ,incuius Auftrali plaga contra meridiem erunt tentoria

Ide byflo retortarcentum cubitos unumlatus tenebit in longitudme

.

Et columnas. 20.cum bafibus totidem zeneis , quT capita cum caelatu

ris fuis habebunt argentea . Similiter & in latere Aquilonjs per lon

•

gumeius tentoriaceniumcubitorum, coiumnx viginti, «Scbafesae-

neac eiufdcm numcri, 6ccapita earum cum cselaturis fuisareentca. Inlatitudine vero Atrij quarrefpicitad occidentem erunttentoriaper

^ yo. cubitos , & columnse centum bafefque totidem . In ea quoqueAtrijlaticudinequaerefpicitadorientem , yo. cubiticrunr, inquibus ly. cubitorumrentorialateri vnodeputabuntur, columnarcjuetres Cx; bafes totidem , «Sc m latere altero erunt tentona cubitos obti-

nentia i). columna^rtres Ok bafesrotidem . In introitu veroatri) fiet

tentorium cubitorum 20. ex hyacintho (^ purpura,coccoque bis tin

Ao , <k bylTo retorta, opere plumarij ; columnas habebit^ cum ba-fibus totidem . Omncs column.T atrij pcr circuitum veftitae erunt argenteis lamniis , capitibus argenteis <& bafibus oeneis . In longitudi-ne occupabitatrium cubitos 100. Inlatitudine yo, altitudo y. cubi-torumerit. Eccequam optime exnunc di<5listibi 600. locageneri-ce S(. fpecifice fabricabis . Genencc columnae ift^ erant 60. quia tot

funtfacrTpaginaefcriptores, computando tamen eos fecundum numerum librorum quos compofuerint ; vel fecundura diuerfas materias quas fcripferunt . Puta ahus audor eft loannes euangelida qua-do fcribit euaiigehum : Ahus quando epifiolas, Alius quando Apocalypfim & ficdicendum eftdealijs.quorum quideomnium 72. extanthbri . vtnulque vero teftamenn Jibrorum capita 1334 Atrij c6ftrudio erat in quatuor latenbus vidclicet, in latere Meridionah, A-quiIonari,OoccidentaU,&,OrientaIi.Quiaquotquotfacra fcripfe

^ runtfcnpturam autfcnbuntprincipaIiter,Legalia, Hiftoriaha,Sapientialia, aut Prophetalia. Inlatere Orietah vbierattabernaculi in-

troitusponunturilliquifcripferut vel declarauerut Legalia & ma-data diuina: quia prxceptorum Dei & legis eius obferuatio,funt via

ingrediendi ad vitam . Si vis ad vitam ingredi ferua mandara . Nun-quam enim homoperfeclecorrigereturveldomaretur, fi fine legis

vinculo vagariadarbitriumfuum fineretur. Etideo adligandiimo-

res hominum, conilitutacfttriplexlex, fcilicet, lexnature que eft

inflexibilis reditudo illa ,quam in confcientia^ fyndcrefi Deus col-

locauit , vnicuique di^ans , & oftendens quid bonum velquid ma-

Ji^ lum. De qua ArchanorumDci confciusPaul ait; Gcntesncnha-bentcslcgem^cum naturaliter caquxlegisfuntfaciant, ipfi funt fi-__ _

tihctuui

.

I

£so. 17 L».>«,'

Sacrx fcjip-

tui e fcripto-{

rcs 60.

Lib 7J.

Cap. Ij;^.

OrcIine& .'.r

gumetum \i

brorQ utri-l

ufcjue celU-,

incnri.j

Matth. x^. b.

17.j

(

Lextrlplex .

Rom.s.ci^.

CUt

104 ^hetoriCiZ ChriHicin.z

R.om.7.j.i.

Dial.Jercft

iii Ucuii .ic

Gdnudeii,

Arfla Mit7.B14.

co

cutlcx, lexennuiKUuralis clt iHa, quamnatura oinniaanimalia do-

.tii.Hcb. cuitj^ccjuamDeusin nultricorcl.is volumine exarauic . Vndc^dabolcgem meam in vikcribas eorum , &: ii\ corde eorum fcnbam cam .

Lcx rcnptur.TCihll.i , qu.im Dcus Moyli in fcriptis dedit, <Sc quam(Jhnilusin fcnptis Hu.ingcliorafuisliclehbus dereiiquit. De qui-

busipud Oreamrfcnbvim eisinukiphccslegcs meas, que veluiiali-

cne computarc funt. Lcx veroliumana elt , quam adhominum re-

ginien prmcipcs Ratuerunt ; de cnia Paulus lcx in hominc domina-

tur quantotempore viuit. Vt igJturcateris omidis. delege m no- Ouo n1< veteri teftamento contcntaahquid dicamus,cum de legibus

huminispvo nuncnihilad nos. Lcges ^ flatusMofiyce prarcepta:

inauinque Moyhhbris continentur . Qjiibus in nouo tcltamento,

vtalibi diccmus, correfpondentquatuoreuangeha,legem grati^ c6-

tinentia . Qu.t ut Origenis vtar vcrbis , vnum tanrum funt Euan-

ii;ehum,quia vnum nobis dccantaruiuDcum . £t vt vetcris fic cx no-

ui Teftamcnti legalium omnium hbrorum nomina cnmprchen-

damnshanccollocodiclionem GHLN VDEV.Nam.G.Geucfim.E.Exodum.L Leuicicum.N V.Nuincros.D.Deuteronoraiu. EV.Euan"eiia continet.Hancappendc aiitc Atnj introitum in^ manu ahcuius

.-\ncreh tibi regulam dirc'5tmam in Chpeo cum qunique vijs curren

tibusad vna!ii,qaam Clmltuseirearclam docet,dicens.- AtvSla e(l via

quc ducicad vitam.vcl cum hominecoUum iugofubmutcntefigna-

tam oilendentis. Vtfciastahum hbrorum collocationem ibicOe,

Fum m ingreffu iuxca id quod loannes fcriptum rchquit fundame-

Isiumiafpidisponamus. Hincmprima nollnatrij lafpidea columnalumna Qencfim ac m ea Deum fedcntem coUocabunus <Sc Moyfen de eius

i;'(p.dis- nianulegem accfpientem. Nam qui fedebat {imihserat afpedui la-

pidis iafpidis cuius pra^cipuus color hcet (it vindis 27. fpecierum &colorum diuerficacem intcrmixtam habet . Sic in creatione , diuerfajQ*

rerum genera , ^ vanas rerum fpccies , verbo fuo , Deus ex nihilo

creauic. In Gencfi fiquidemagicurprimo dcmundi ,acgenerishu

mani , rerumcjue creataram omnium exordio , & prxccptis datis pri

mo parenti . Sccundo de diluuio , >3c archa Noe , 3c rerr;c diuifione

.

Tertio de confufione hnguarum , de gentium defcriptjone , ac de c-

lectionepopuhDci.C^uartode defcenfuemfdepopuhin Aegyp-I

itum .

i.exfaplUro. IIn fecunda columna quae erit cx fapphiro, collocabis Exodum :

cuius tienum etit Cherubinhabenttmanchoram m manu . luxta

illud, Ecce in firmamentoquoderat fuper caput Cherubin quafi la-!

pis Sapphirus. Et ficut Anchoratcnet Naucm m mari ne pcncht^^tur

fic LexDei Animam firmamtenet. ExodusafTimiiaiurSapphiroha

benti fcmtillam reluccncem excutientem timorcm confirn^arD m a-

niinum

R

VarsfecHnd^, 105

V

X

nimumac vim vulnerum finaLiuam quod earum prarcipue rerum

contmetlHftonam,qUcX Jn cxuucontigeruntfiliorum liraelde Ae-'

gyptOjeftqjmterrehquos Pentateuchiiibrosfere prarcipuus,in quo

aciturji.De vocatione Moyfis <!>cpr.Tferuat5one eius muaculon^ .2. Exodifunia

De ciecem plagis . reit!o,Decorporali exitu liliorum Ifrael cle terra

Aegypti . Qj^iarto.De liberatione popuh Dci ab Aegyptiaca fer

uitute per tranticum maris rubri, pcr fubmerlioncm Pharaoniscum

omni fuo exercitu . (Xuinto De pugna Ifraehtarum cura Amalech.

Sexto DeLegec]atainmonreSynai,hoGc{t,c{edecem preccptis ac-

iudicijs Ck itiihuclionepopuhDei. ScptimoDe Myihos dininis

quc pveceptis,ide{l,de Arca fcdeiisdomini <!k conliru^lione Ta-

bernacuhacakaris, dcc|ue Saccrdotum vethbus oc vnftione .

In tertia cohimna qure erit ex cakedonio luxta ilhid quod Apoc. lCalcedomus

diciturfundaaientumtertium calcedbnius coliocabimus Lcuiticu .

(^ii totms Pentatheuchi ei^ quafi umbihcus, & in quo vt PauhnoD. fcribit Hiero. fmgula facnficia , imruo (ingulsc pene fyllaba: '5c

velics Aaion, C>c totus ordo Leuiticus fpirant ccclelha facramcnta.

Ideo eius lignumenc Altare. i\gitpotifsi!num dc capremoniis ^<cle-jl-^«it:ci fu-

gibusfacnficij 3c ofTerendorum . 2. delcgibus ficerdotis (Sc confe "**•

crandorum , edulsj tx ciborum , qua? animaha fint munda , & qua?

immunda. 3. delegibus punficationis immundorum . 4. delegibus

lubilei, Phafe, «5c folenniorum votorum, acpromifsionum .Inci-

dcnter etiam agit de pra^ceptismoralibus , &iudiciahbus, acde ob-

fcquijsprxlfandis, & ibi delcgibustabernacuh, vtcnfilium, & in-

dumer.torum.In quarta columna , quam ex lapide Ametthiflo erigere optamuSv Ametthifte*

quiabonusefl ckmaximi valoris dc efficati.ie. Numerorum hbru col

locabimus. In quanumerii fiue ordinesfiliorum ifraelin quosDc-us Optimus Maximuspopulura Ifrael primii diftribuit. Cuius de- Nuinero-u

monll:ratiuum llgnurh eric Scraphin habentera cartamplenam 8. nu fumiui

meris iuxta contentam hbro 3 videlicet numerum pugnatonim , ii-

ue bellatorum . 2. oblatorum . S. miniflrorum , leuitarum , facerdo-

tum , eorumcjue oflhicia . 4. exploratorum , y. peccatoru Core , Da-

than, & Abiron . 6. genitorumin deferto. 7. manfionum ineremo.

8. & prjefidiorum

.

>' '

In quinta columna , quam ex Ncphritico erigere cupimus, quo- Nephriticus

niam h.iclapismaxime laudatur, ac exnoua Hifparia,hoc elt,de

noltris Indisoccidentalibusdefertur: cujusopcrationesmir. laudan

tur vt latius pofleatra^labimus , Deutcronomjum, hocell.epitome ^^"' ""^^

leg's Mofaycje continens repetitionem fiue ftfmmam coilocabimus.

Cuiusdemonflratiuum (ignum erit Tronum in quo tentortum con-

tincns I. epitomeitineris, 61 laborumab Ifraehtisperpefforum. 2.'

fcedcris.

Hicronym.

106 ^hetoric^ ChrijliariA

foeJcris , Ck praeceptorum ludiunhum , ccremonialium , moralium .

3. oificiorum cccle(iallicorum , qualia in Deutcronomio per difcur-

ium hinc indc repctuntur plurima , 4. benedKtionum, fiue promif-honum diuinarum , cju.t iiiijsmandatis Dei obtemperantibuspara-

XX funt . 7. malediclionum , fiue penarum, qux in legum tranfgref-

fores conlliturx' funt . 6. pradiclionum , in qua partc Movfcs lammoriturus, bencdicendo flhos Ifracl , quxcuihbettribui euenturacrant , breuitercxpofuit , atcjueprophctauit . Qîbusperadisipfetandem Moyfesmoritur, detcitaturab Ifraehtis, fepeiicur a Deo,fubIbtU'tureilofue.

Sexta, ordinatim procedendo, qu2 in alio atrij latere efltertia.

In qua fpedaciilum pcenitentiê Ck diuinae eruditionis B. Hieronv-mum collocabimus tanquam auclorem vulgate feu auifôrem gloitse

legem diuinam declararitcm . Qjîia ficiit Deutercnomiu merito ad-

diturquatuorlibrislegahbus Moyh.quonia cosrcphcat (^ declarar.

Sic ifl:isquinqueadditureorumintcrpresfeu gloflatorin quantumea quaefuntdeeffentia facra: fcriptura? dilucidat <Sc cxplanat : nihil

dcfuoaddendo, necminuendo: quia omnia ccnfentur verba diui-

Onychinus. na & ad atrium tabernaculi pertinentia . In cuius diadcma Onychijnus Arabicus erit . Qî vt in prima huius opens parte didlum eit

,

{accipiebatur ad ornandum Ephor, & rationale eo quod iir nigri co-

loriscum candidiszonis . Qj.11 hcct videatur n^gcrpcraiperitatc pe-nitentiae &. humihtatis. tamen circumcingitur zonis purirntis . Namvna zonaalbaeftcontinentiacarnis, aha puritatis mentis : que duofuntmaxime neceflaria diuinarum fcnprurarum (ludiofis, vi fupc-

rius inculcatum efl . Caititas cnim ell: pukhritudo aniniaf, fiue fili^

re2;isab intus

.

Inintroitu vero atrl) eruniquatuor columne cum fuisbafibus &Mau.fcopus capiiibus. In pnma huiusintrouuscohimna c(t Mattha:us Euar.gc-

hlta,oftendensMcfsiam iJlum , in tota ferie fcripturarum vcteristcf

tamenti toticspromiiTum iam tum adueniner&huncefle re vera ho-

minem illum lefum, quidicitur ChriOus.Ideo ciifaciehomiris ha-

betis in diademateadamatc imaginabimus;quihcctparuus,&modicushtlapis, tamen fplcndens ixiolidusac magni valoris cfL Et vt

Diofcoridcs dicit, c(t gcmma reconcihationis dcamoris . Euangcliu

hocprincipalitcriniirtithumamtati Chnftiîpfa declarando: in qua-tumcrat vcrushomo, dicens: LibergencrationisIclU Chri(ti . Qjii

hcct in fimilitudinem hominum faftus 6c habitus inuentus fit vtho-

mo ^paruus acmodicus videbatur, cum efTet tamen fplcndorpa

.tris »!kfigmasfubnantiaecius: fuitfohdusjquia uerusDeus & ncrus

^"j.g^^5J'|homorcconcihansnospatrixterno. Quodautem abhumana Chri

Muc.impulit ^' cccpit natiuitate,& huraanam eius gtncrationem expofuit , crm-

Y

/ug- cont.

B

"1

ParsfecmJa. 107

Maci Eua.

fiinuu.

jjuiiti npia ludeoruin i nprudentja, denegantiu.n L fuaiChnltumdeDiUid reinincduceregenus. Corpusauteni narrationisfuacordi

nauichociUDdo. Pd ni m manu liniltra habebit pjcluram inmo-Matt Euag.

du.narbjris reptemtolia habjntis cuiusprima erit cuuifdam pueri d.fpofiuo

nati, dcnotaas nanuitan.nii,deinde tontis baptifmiimjTertio dirino-

iiistcntatione . vîarco cathedre doctrmam. In quintocecj,Mira-

cula . In fexto crucist pafsionem . [n fepnmo fepulchri aperti, refur

redtonem v5f glorie afcenlijnem eius lisjniiicans. Nonfolumhi-il jiiain de Chnito exponere uolens per haec, uerum etiam tuangc-

hzx vic-c ilaca n d jcere . Huius autem narrarionis egregiam dcclara

ttonem ii VI ierecupss vijelib. 3. Part. Fheolo.arab. 14 vfque 36.

In fecunda eit Marcus.a quibufdam Matchei abbreuiator diclus.

D jldeo pauci in h »c fcripferunt £uangdium,c]Uod cadeni pene narret

qu^ difTent Mattheus. Cuius iignum eriteo habebitque coronamrubinofeu carbunculo ornatamcuius nitJr viuacior cxteris lapidi-

iûijinus

buselt, in quoprecipuede Chrilh agiturfortitudine,vik refurreiSli

oiie. Nam cuicunque omnes parent poteQates, is reuera fuminus

cttimperator, verum Chnll:i potentiae, omnes potcftates ahae funt

fubivclae: ertergo fummus imperator 3cdominus omnm Chriftus.

In eoque principahter inliftit regali dignitati Chnlb,in quantum e-

rat-rex . Ideo incipir quali a rugitu leonis, qm eft rex animalium di

censin piiactpiofui euangelij ; vox clanianiismdeferto . Confide-

'rabisipfumhabentem regemac fupremum omnium dominumfe-dentem in tronoeleuatoaterraper qnidecim gradus: quifuncqiiaii

fpvCies : ni!i oificia , Ck efFe<5lus dicere malis , feu potius argumcnta

.

Primum obfequium fiue miniflerium fpintuum: quos fub peoibus

hgatos cuiufdam pulcherrimi pueri effinges . Secundum curatione

omnis generis morborum , auditus , loquelx , vifus Scc. cuius fignu

entferpeboeiieus. Tertiiiremifsionem peccatorum,cuiuslignum cft

homo i.buoiutuspcdibuscuiusdamfacerdotis. Qjiartum , difpenfa

tio C^' arbitnii erii le2;is. Sienii vero Chntfus inter Hebreos euolues

nrmbranam inuolutam. Qjiintum, iusaudoritatem luanitransê'.

reiidi in alus Petriaaccipici te clauesdemanu Chnfti pone . Sexta

potcfiaicm vita? .3cnecis. Imaginem vit^ ^mortisin manu alicuius

vir2,ii is co!loca.Septimii,prouifione reru ad vita^ fudentationem nc

c>.frariarum fig. capfadiuitiarum plena & omnibuspatens Octauii

abrogationem traditionum )mpiarum,fig.ferpentem fub pirdibus co

culcatam. Nonum, mutationemnature, perinfufionem vniusva-

!is albi m aliud alterius colons oflende.Decimii , poteflatcm in exte

ros : gcntes gcnua fle«Stentes inpr^fentia depjnge. Vndecimu, inter-

pretationem , fcu poiius perfe»ftionem legis fcnptur^ . Speculum in

quo rclucentomniaappedc.Duodecimii,imperiumDauidicu,fcep

trura

'Eoting.Luce

funima .

08 ^hetoricA Chrifiian£

t-rum cum corona.Tcrtiumdecmium,iucl)cium,atc]ue fcicntia cogita

tionutn cordisalieni, lx futurorum (ignii.Spcculum pr^fens. Qîar-

tumdccimum , fortitudinem 3c conlbntiam in fcrendis aduerfis, poteftatem in mortc lignu, tormenta & cadaucr fub pedibus . Quintudccimfîmpcrium fupraccclos. Contemplatioglorie entlignum.

In tcrtia columna eft Lucas tradlans fpccialiter dc facerdotio Chri(}i, vndeper vitulumfigni{icatusc(f ,proptcr maximam vi^Siraam

faccrdotis. Viculusenim facerdotaliscit vjdima . Etideo inprin-

Topazius- cipiofui Huangelij dicit: fuit in diebusHcrodisregis facerdos. Ha-bebft in fronte topazium . Eil enim topaziusgemma pracciofifsima,

qua nihil ea in thcfauris rcgum prsccioiius inuenitur , eo auti-m pr^-

ciollor quo rarior . Ellque gemma vtiHfsima habcnsduos coiorcs exauro <5c acrea claritae ec tantx eft perfpicuitatis quod eemmarum (i-

biobieârumrccipit cJariiatcm.; Ex cuius propnctatibus fumamEuafigcli)ehcinius . Nam cuiufcunquehominisa^îoncsajijs ex fua

virrutc adtcrunt falutem , is reê dici.tur Taluator , fed CiiilU a(ftio-

nesomncsadtotiusmundi falutem inftitutaefunt, Chnftusergo re-

ftifsimc verusdiciturtotius rnundi faluator-cum mcdiciiiam Bc falu

tem huic mundo non attulinfc tantum , (cd rc ipfa etiam pvac.Q:itilTe

,

quodplanifsimum faciteuangehlhi . Vndc e liriftro cornu m> mbraIncam inc]ua conceptioncm > natiuiratem, & Chrilfi baptifmu de-

picium confiderabis. Edcxtro conui»ilum cum honimibus s3c con-

ucrfationcir. . Hoftium apertum . In collo olficium , Ihivhum, volu-

tatcm,(Scdo«ftrinam . Luccmam fupcr candelabrum . In latere dextro . Mortcm Chrifti cujus fignum erit pcilicanus . In fmiiho refur-

reclionem a mortuis. Liberatiopatrum erit fignum .

1^4 criLloanesEuageh(l:a,quiViigoaDcoele«ûsefl,cSclicetn6

abfcjue certa ratione adfcribendum defcendit caufam fcriptionis ta-

loaa, fucns,^^*^- Huiustamen euangclic^h^ftori.T fumma confilfit m eo,quodau*n:or demonltret, homincm illum lESVM vcre fuifle filium

Dei. Quodautem isprimo narrationis fu^ capite vel folo contri-

uerithxrcfeSjtradat Amb. Theophy.5c fcriptoresali) in pra'di«ft;um

caputquam plurimi. Ideo fignificatur per Aquilam, habentcmfnmragdum . Rarior ck prctiohor efl: fmaragdus ac gcmmarum om-nium vindium obtinetprincipatum, «Sc nittorem: fic loanncs quiaquse nullus aliorum EuangeliAarum nos docuit,ea ipfe intonare au-

fuS eft. Tres priores Euangelift.T in his rebus maxime diuerfaii funt,

quas Chriftus perhuraanam carnemtcmporalitergefsit. Porro au-

tem loannes ipfam maxime diuinitatem domini,qua patri cfl sequa

lis,»jiterdir,eamqueprafcipuc fuocuangelio, quantum interhomi-nes fuifiicere rredidit , commendare curauic nani cum aliorum Euangel ia legiirct ; telle Hicronyjng in catalogo fcriptorum Ecclefiafti-

* corum, i

De Bds lib.

i.cap.j.

Smarapdus

.

Parsfecunda, lop

corum,probauit quidem textura hiftorix, & vera cos ^\K\([t firma-

uit,fecl unius tantum anni , in quo & paffus eft Chriftus, hiftoriam

texuifte, PraEtermiftb itaqj anno,cuius a^a a tnbus expofita fuerat,

fupcrioris temporis,antequa loannes clauderetur in carcerem, gcfta

narrauit,ficutmanifeftum cfrcpoterit ijs , qui diligenrer quatuor

Euangehorum volumina legerint. Et quia ea quac hic traclantur no

pofluntahquibus fignis dcmonftrari cum totiusEuangehj fcopus fit E_«ingeho-

demonftrarehominem lESVM vere fuifle fihum Dei, eundemcj; *^"»copu8.

vnigenitum,patri co^ternum,non fadlum, nec creatum, fed genitii,

Perfedum Deum , perfe^lum hominem, cx anima rationah & hu-

manacarnefubfiftentem. Deum exfubftantiapatris,nonconuer-

fione Diuinitatis in carnem,fed aftumptione humanitatis in Deum.Ideo fidc conftanti & humihtate perfeita adhserendum eft,

DE LIBRIS HISTORIALIBVS.

QVandoquidc Ac hbris Legahbus difteruimus ordinis ratio

poftulat,vtinpraefentia, de Hiftoriahbus nonihil dicamus.

Impofsibile eft enim, impofsibile inqua eft,animu in huius

genenshiftorijs verfante a cupiditatibusfuperari.Etprimo cofidera

dum eft columna? Atrij Meridionahs, quae ficut pra^diximus fcripto

res hyftoriales prsefiguranrjefTe vigintijContentiinpra^fentidiclio-

ne pendenti e manu ahcuius Mihtis ftantis fupra equum fuu omnibusornatumarmis IIRRPETIEIMA. I, lofue . I, ludicum . R,Ruth, R, Regii quatuor.P, Parahpomenon duo. E, Efdrs duo. T,Tobiae. I, ludith. E,Efther.I,Iob.M,Macabeorum duo contment.Qjiibus correfpondent A»5la Apoftolorum

.

In primaergohuiusatnjcoliinaScriptore lofuc collocabimus

.

Imago critHomo habens leones vnum fub pede 5c alterum manfuctum,acbaculummmanu:infcriptionequeegregiam illam, Parce-re fubie£lis,(Scdcbellarefuperbos.Signiierit Cryfopaft^us Aethio-picus,quc lux celat, & obfcurita$manifeftat:de notfle enim igneus

,

de die vero apparet aureus , co quod patientia cordis in luce profpcritatisabfcoditur.VndcGreg. Improuidusrailescft, qui fefortemin pace gloriatur: fortitudo enim vera no oftenditur tempore pacis,

necctiam temporcprofperitatis patientia. Nam viriperfedli inaduerfitate per patieniiam feruent , de profpcritate timent . Qjiia abaltitudine diei, id eft, profperitatis timebo . Habebitq; in capite, pe<il:ore,(Sc brachijs,ea,quxin hoctradanturlibro,fcilicet, detranfituIordanis,de fubuerfione regnorum hoftilium: dc introdu(flionepo-puhDei in terram promisfionis. Et de ipfius terrse promisfionis diuifione.Huius tamcn hbri infcrptio eft lefusNauceo quod ipfe Moy

P fis

Chry.Hoirji)I. deDauici.

&Saul.Meridiona-

nalcscolunclo.

Milcs.

Homo.

Chryfopaf-fus.

ind.

Pfal.j;.a.

Huius libii

infciiptio.j

I lo ^hetoricA Chrifliana,

1

De q.''^ 110-

to.

AdRo ca.p-

Hibecca 23.

li T deeccl

fiaf fcrip c.j.

Senes

.

lis fucceflor, populi duK fa£lus eQ, cuius ifto volumine hifloria *Sc

rcs"-e(tsconrinetuur. lefus Naue,dicjtar ad ditTerentiam lefufilij

SirTich, Ck: lefu filij ljfedech,prius diclus Ofce.feu Anfer,fecundu

uo ceila ncnl ,\uo-. velfecundum Amb.Auxes. Ea vcro volumina,quxdeinceps

ad iffdram vfque fequutur, non prorfus ,b illis funt confcripta.quo

ruminfcriptionesproferunt,Okdequibusiraaant. Ferunturautem

a propheiis, qui finguhs temporibus dixerunt efle fcripta . Ideo di-

ftinii;uenduminterillorum infcriptiones.

In 2. coluna ludicum libru ent, in quo de vi«!ilorijs , ac triunphis

habitis contra holles agitur,fic tame vocatus , eo quod poft mortem

lefu Naue,populum (uum Deus a reh«ftis Chananeorum gentibus

prefium, per ludices feruauit. Quorumhoc volumine finguloru 6c

fiaacontinetur, &tempora. Suntquiputentludicum quenqjper

fe annotalTc, 3c in afta rcdigific ea, quae fue jtempore populo accide

rut memorabiha . Quis autem a<Sta iUa omnia in vnum redegerit vo

lumen, incerta eft fententia. Alij nancjjid Samuelem, ali) verihmili

us Ezechiam preftitide putant. Glo. in lib lofue, & loannes Dried.

Samuelipotmshanclaude afcnbere videtur'. Poft mortemIofue,iR

inquit, fcriptafunt geftaludicum & piincipuinterra fanila. Quorum hiftorias fparfas & diuifas , fecundum fuccesfionis feriem nunc

pridem edit;s, Samuel collegifte creditur volumen, quod vocamus

ludicu. Cuiu^s imago erit Scnesgraues habetes virgas re<îfsimas in

manibusfuis, in cuiusmedioeritLiliuinterfpinas,ficenim inclyta

virtus fludibus in medijs fpinifcjue vt lilia crefcit . Eruntque ornati

Alabadinus Japidibus Alabandinis claris <5cfubrufis,vt fardis,quoruineft virtus

Habet c ipi- fanguinem augmentare , Sc prouocare

.

aV/ S'

3. columnaRuthampleditur. Nequeab au.SVoris, fed focminae

nopii" &I0- illiusnomine, ficinfcriptuseft , cuiushiftoriahic contexitur.Ruth 5fephuslib j. enim genere Moabitida, caftiiate honefta, reiedacognationepa-

ternacjue fuperftitione, ad pietatem ac veru Dei cultum conuerfa ,

Bethleem luda^cum focru fua incunânter cocefsit. Vbi <Sc Booz

ex tribu luda , mairimonio conmniâ eft, ex qua poftea Dauid ori

©memjhocordine fumpfit,Boozcx Ruth fuftulitfilm Obet, Obet

vcro gcnuit lcfle, leflcDauidem. Affirmantaliqui incertum effe,

ouis hanc hiftoriam confignarit: loan.tamenDried. eiusauctorem

efle fcnbit, quihbri fcriptcrfuerit ludicum, id eft, Samuelem.Hu

iuslibri fignument Sol <!<cpiramidisex cryftalloclara & ita peruia,

quod literarum omnium , quae fub ea funt eft manifeftatiuarduabus

iunâmanibus. Ideo Deumplacidifsimumfemperopprefsisfuifre

omnibus probatexperegrinatione Elimelech, reuerfione Neemi,matrtmonio contraclo inter Booz <Sc Ruth , ex quibus Chriftus de-

fccndit. Agiturqueineo, deipfius Ruth couerfioneadludaifmu,

cap 14.

L-b*?eEccl

fcript.cap 4

So!.

VI ta

Parsfecmda. III

X

f

Detitu. ex-;

plic tione,

& Auaofe.ExDiicd.Ji.

i.cap. 3- defcrip.Ecck-

Haft.

vita >&moribus,occa{ione futuraru nuptiarum interipfam Ruih Habeccap.4

& Booz, percefsionempropinquioris.

Columna 4. fcriptorem primi libri Regum continebft . Sciendu

tamen,ifti libri (ic nominari,ob id ,quod Regum cum luda, tum If

rael, & fa^la contineant, & annos. Dubia tamen efl: fententia ,

V Iquis horumlibrorufit audor. Ali) enim Ezechiam , alij Efdiameos edidilTe dicunt . Ali) autem Samuelem collegifTe gefta Eli , Saul,

& Dauid in i .lib.Regu recitata,vfq; ad obitii illius,Nathan & Gadprophet^ fcripfilTe videbatur,^pter id quod dicitur 1 fine r. Paral.

GeftaDauid regispriora & nouifsima fcripta funt in libro Samuelisvidetisj&inhbroNathanpropheihaf, &in volumine Gad.Exquafententiaconfequensefle videtur, SamueleconfcripfiiTe gettaDauid, &ita edidilfeeundem i. lib. Regum, faltem vfquein cap. 27.

Vbi Samuel moritur . Deinde Gad & Nathan fcripfiiTe partes fe-

quentes,a di^loc. 2^. vfquein finemlib. 2. Sedhocnon placet ; fi-

quidem libri, fecundum Hebrieos, infcribuntur huius vel illius,no

femperobid, quodis,velillefueritlibri illius auftor, fed interdii

ob a!iam caufam . Nam fecundum Hieron. 6c caeteros, i.& 2. Rcgapud illosinfcribunturefleSamuehs, &tamen ellmanifeftii , nonambos editos efle a Samuele . Vnde Ifido. & ali) antiquifsimi pa-

j opimonum.tres tradunt, Samuelem fcripfifle pnmam partem i . Iib. reg, Dauidautem fcripfiflefequentia vfqueadcalcem 2.1ib. Poflimortem au-

tem Dauid , cxterorum regum Ifrael gefta , in 3. & 4 lib. reg. fcnpta(quaefparfafuerantper fingulorum regumhiftoriasjadiuerfispro

phetis, fecundum feriem fuccefsionisdefcripta , ali) leremiam in v-

num volumen coUegiffe tradunt . Etid eflTe vero fimilius ex eo coni)Citur, quodeius fimiliseftfiniscum vUimo libro Regii.Sedquoniam id nos vele tam iii his quain aiijs libns tra^^are elTet operisinfi-

niti,&: nimiu digredi a fufcepto opere;ide6 ledore ad Lyranum,Petrum Aureolum,Ioannem Driedonem, <Sc reliquos mittimus,nobisfateritlocationem ipfamperfequi . In hac igiturcolumnaex Alabaftro candido,folido,&firmofcriptorem i.hb. reg.corocabimus.In quo de terminatione regiminis fub iudicibus proptt r maliti-

am filiorum Heli <5c Samuelis . De inchoatione regiminis fub regi-

bus, &'de regno Ifrael per elcdfonem agitur.Cuius figura erit Samueljfigniiiuncus inpaludecu verfu,FIe<fi;imurnonfrangimur vndis;

Denotansquantum valeatperfeuarantia <Scpatientia in aduerfis,iun

cusenim,Iicet cuructur,tamen non fran2;itur.

Concordia

Xn y. columna, 2.1ibrum regum,in quo de regno per fuccefsicneHisbofcth Sauli, de fuccefsione SaIomonisDauid'colIocabimus,quam,exHyacinthoincidimus,propterfulgorismediocritatem.Naillequiin Aethiopiainuenitur,faphirei colorisnecnimis clarus,nec

nimis

Alabaftrutnl

Samuel.

Habec ca.31.

Hyacinthus.

iRexSt Pauo

(Corniola.

I I 1 1{hetonu ChriBiariA,

nim»i obfcurus,fcd mediocriter fulgidus eft optimus . repentur etia

III noftris Indis dc quo poftea quia eft incomparabiljs virtutis . Ima

"ô ent Rex fub palio cum fceptro regali in manu.cuius fignum erit

pauo.hocemblamatecircum ornatus.Fidelitasomnia fuperat.

In 6columna , quam ex Corniola IndJca erigi cupimus.propter

mirabiles cffeclus,de quibus poftcfa . Scriptor 3. hb. \kc^. in quo de

diuifione regni filiorum Ifracl in regnum ludx dc Ifracl ; De prof

pcntate :k profeclu vtrmfque rcgni. Deasdificationc templi. Ac

Ihbel-al^tisîapaftafiaSalomonisagitur.ImagoentSalomon, fignum hbcralitas

j' ' ** Imundumfubpedibus.vasin dextera, in liniftra catinum habens.

iHibjt.c.ii.I

ti pudeat amice diem pcrdidide.

Scriptor^ hbnrcgumentin7.columna,quam,cx hguriocrigi-

Ifi.Sf Diofc, mus.-alyncebeftiafic vocatus,e6,qu6dexeius vrinula kerarenulas

Ligunus. UeneratUT . Plerumque cnim mala nafciitur ex bonis ficut de prof- gSentatenafcitur inuidia,«Sc de vircuienafciturfuperbia. Quandoqieconucrfojde mahsnafcuntur bona ftcutdetribulatione patien-

tia, *3c de p.*ccat o poenitentia : ideo huius imago erit fcopulus vndisiScopuIus, ^ ventis vnd'que agitatus ac fempcr idcm cnt . In hoc hbro agitur

dedefeclu duphcis rcgni prxdiwli . Decaptiuatione regni Ifrachs.

Decombuftionc templi. De fubuerfioncmurorum auitatisHic-Habet c.ij.

jyfaign^ £)g tranfmigrationc regni ludx .

Achaies • Scnptorem hbn i.Parahpomcnon in 8 columna qua cx Achatc

erigimus : qui licet fit nigri coloris , albas habcns vcnasrtamen valet

ad regu formas & fimulacra moftrada ,tcpcftatefq; tnbulaiionis 6c cdiuini timoris auertutur , & flumina lachrymaru deuotionis dc compafsionis fiftiitur,& a corde hoinina auferutur cuius:imago cru An

Angeli. geh habetcs duas columnas vnitas pietate ik iuftitia>m fumitate qua

irumeritcorona prapciofifsimisgcmmis ornata:c6 quod, inhoclibro

agitur dc geneologia ab Adam vfque ad Dauid.de regno Ifrael pro^

h ^V*^^ ueniente ipfi Dauid ex mera voluntate diuina.

^ ^'' In9. coiumnaqu;cex AlbefLo ent,fcriptorem 2.hbri Parahpo

mcno co locabimuse6qu6d fcmel accenfuscxiingui non potcft.

exquofacta fuitlucernainquodam Idolorum templo,qu:e nulla

tcpcrtate velimbrepoteratdeftrui &extingui. imagoerii pulcher

nma virgo m extafi rapta & immobilis:excclfac firmitudini addi<fâ ]ycumangelo cuftodiente. Inquo agiturdercgno Ifracl prouenicte

ex fuccefsionepatcrna. De ciufdcmregni diuifioncac profcwtu,

dc dcfeclu 5c deftruclionc.

Inio.columna,qu3m Alc^toriolapidcobfcurochryftallo fimili

in ventncuhs gahnaceisrcperto fignabimuscfcriptorem l.hb. Efd.

collocabiraus qui ab Au£lore hoc nomen obtinuit:magis rerum gc

ftarufcriptorefthabrtus, quampropheta:cuiusfignumericdolium

vndiquc

ilabetc 3<5

Aleftoriuj.

Dolium.

Tarsfecmda. iir

H

vndique flammas emittcnteni, lignificasprofe£lumcIebenein nie-(

lius eo, quo i in eo agitur de regnnini populi fub facerdotibus. De'

icentia data populo Ifrael ad repatriandum . De numeratione licen'

tiatorum . De reduitione populi fublefu filto lolcdech. DeinQru Habec.c.io.

(fîone populj redu«f;î per Efdram legis dodoreOT .

'

1

!n 1 1. columna , Aftente gemmacandidadecorata,fcrjptorem 2. Afterite»,

lib E{drsr,quidiciturNeemias,abaudorecollr)cabimus:cuiusfignu'

eritEchmus vel Erinateus, quia vndiquetutus . Qûiain coagitur^^"^""'"

de m?fsione Neemiac ad ciuitatem Hierufalem . De xdificationc murotu ciuitatis . De claufura ciuitatis cum portis 6c ve<ftibus. De cele-f

bratione feptimi menfisfertiui . Demulritudinc populi habitantis Habet.c. 15.

ciuitatem .Dededicatione ipfiusciuitatis.I

Sequcnteshilibn proptereatertius &quartus di£li , quia apud Nota

,

Grarcos & Latinos fuperior liber Efdri diuidebatur in duos . Suntl

autem apocryphi , telte Hiero. m prolos;. ECdra: ncc in canoncm Ec'

cle-fiafticumrecepti^quemadmodum cxTndent.Conc Florcnt. Car "' "*'

thag. 5calijsmanifeftumeft. Eosautem pofaimus e6,quodin om-nibusfcre Biblijs ficdiltnbuuntur,(Sc ut finguliscolumnis atrijlib.

accomodaremus continentqj repetitionem alibi defcriptorumhocordine: Primoquacdam alibi fcriptarepetitc. i.6c2.1ib. 3. Secu-doquxhuiuslibrifuntpropriafubiungitc. 3. «Sc^. Tertio rcditad

repetitioncn corum , quacalibi fcripM funt c. ^. 6c fequent. Quarto dcfcribuntur vifiones Efdrx toto lib.4. Ideo.

In I 2. columna , quae inciufum cotinebit Amarit.m lapide,fcrip

torem^. Iib. Efdr3Ecollocabimus,cuiusfignuin eritcurdus auisnota inter prmias a faporis bonitate ac taciturnit ire coUocata.eo quodin eo de pafchali cclcbrationc tcmpore lofix , de filiorum fuccefsio

ncdequibufdamprxcedcntibuscaptiuitateia Babilonicam : deco Hjtgj c. a;.

comitantibusacfubfequcntibuseamagitur. I

Ini3. columnaquamexBerylloornatamcrigimusrfcriptorem^. Beiyilus.

lib. Efdrae collocabimus , cuius fignumerit pulcherrima virgoca-i Modaacio.

tenam > &funcm in manu habens, ac anforam fub pede, dcnotansmoderationcm.co quod in co agitur de mifsionc Efdrse, |

Habet c.i6.

Columna 14. excalculislapidibusdccorata fcriptorem Thobiae .

continct;cuius fi»num erit rofa inter fpinas , quam vna dics apcntRofj

''

coquodinhoclib.agiturdcThobiJtprobationc, dc ciufdcm multiplici virtutc , dcmiftcrio Angcli Raphaclis, de inftru«aioncpro-,li$,dc honcftatc matrimonii, dccaccitate iSc iUuminationccius . Viaccnti cnimficutThobiaedatur cakuluscandidus, Virenim pcrfc-

-ftus cft rotundusper obcdicmiam , &pcrfcdioncm , lcnispcr bc^nigniratcm , purus per caftiratcm , plani:$ per vcrrtatcm , & idco li-

ncmolcftia vt altcr Thobiaspoteftcalcan 6c vilipcmli . Humilesc-i :

nim

Amer!ces'

Turdus

.

114

Apoc.s.

Habecca.14.

Ceratirhe.'

Glidius.

Habdc capi

Gagitcs;

Habecca.42

Erithis.

Naui^.

Habet ca.41

Galathices.

Habet ca.i5.

I

Dyonifia.

iHabetca.if.

jHabetcaAnêlus .

^hetoricA ChriHianA I

nim & perfedti iion ledunt alios fe calcantcs,conicmnentes,feu cafti

gantes. Ht ideo talcs figurantur Ifa. Vbi Ifaias vidit calculum ignitu N6cIoannes viditcalculucandidum, ubi erat noraen Chrifli ignitu.

i y. c[U3cGeracithe,cuius color niger crt ornata erit,fcriptore hbri

ludith, continebit c\\rx (5c ipfa imago erit: llgnum vcro gladius &caputHoIophernis. Inquoagiturdeobfidione Hierufalem &po^puli Israel , de honeltate, dc probitate ludith, de interfc»îone Holophernis,tSc Iiberatione populi

.

Hertcr in i 6. columna quse ex gagate lucido & nigro,crit : fignu

vero tabula epulis plena,in quo agitur de couiuio regis jAfTucri', decrudelitate Ama, dc de eius interfeclione procurata per prudentiam

& humilitatem Heflcr,de exaltatione Mardochei,& Iibcrationc'Q

populi.

1 7. columna cx Erhite erit,qui,intcr prajcipuos lapides numeratur,patientifsimum lob cotinebicin rterquilino vlceribusplenum,

fignii vero nauis,vndismaximis vndique concufla. Cumliterisdu

rate . agitur de ipfius patientia, <Sc perfe«fîone . De difpuiatione qua

habuitcum amicis. De corporum refurrectione ,dediuina proui-

dentia.

In i-8.quamcxGalathiteereAam voIumus,fcriptorcm iJib.Machabeorumcollocabimus. In quoagitur de deiedione populi, 6c

templi,facta per Anthiochum , «Sc per eius ducem , nutios , & fcrip-

turam . De liberatione fa£la fub Maihathia , fub Iuda,fub lcnaiha,

(Sc fub Simone.2. Iib. Machabeorum continebitur in 19. columna.quam cx dio

nifia nigredine,& rubeis guttis mixta ornamus ; in quo agitur de in

uitationeadceIebranciumfe{l:a,deIudaMachabeo (ikfratribuseius,

detemplimagnipurificatione, & araededicatione, dcpra?hjs cumAnthioco nobili ic Eupatore fiho eius, de illuminationibus de coe-

lofaclis.

In 20.coluna fcriptor A«ôru Apoftoloru erft. In quibusagitur

demifsione vifibili SpiritusSancti,polt dominiaflumptionem , de'Q|

18 infantia nafcencis Ecclcfi.T, de geltis, »5cav5tibus Apoltolorum &prxcipuc de geltis Pauli Apodofi . Cuius imago erit angelus ami-

ciusnube, tkirisin capite eius.qui perfpicuus, vcl luc)di.sefi, vt

chrvfhHus fexanûlorum, talis eft anima iulb], cl.ara,fcihcet, &pcripicua pcr conuientiae puritatem,Cx ideo quando radijs foJis, id

eit, duiinagratia perfunditur 6ctanguur, tuiic vcre (lacun in paric

tcspropinquosîd eft, in focios cmntit colores bonorum operum .

irta; igitur funt 20.columnae in latcre Meridionali,quia liiltoriam

facrarumrcrum clare «Scmanifeftc quafi in mcridie dcfcnbunt,&

ipfam luceclariusmanifcliant.'

—~~DE

Farsfecmda. 115

DE LIBRIS SAPIENTIALIBVS.

C^Vm ergo hucufqj de legu corpore, ta diferte^fn fuperioribus

Bibliorum libris,tra<f^atum nt,nonabfurdumell, vttandem^ etiam de ipfarumlegum anima dicatur, fciIicct,ratione; Sa-

crarum aute rerum rationes,ex diuinapetunturPhilofophia. Qjiae

potifsimum \n fequentibus hifce continenturlibris, quos maiores

noftri ob id dixerunt fapiemiales . Quorum praecepta pertinent ta

ad Philofophiam Moralem , Naturalem , Theoricam fiue contem-platiuam,quam ad luditia inflruenda , & populi vniuerfi inftituti-

onem,6cdogmatafidei. Vel myftimad vtrumque, vtepift. adRo.figuratiperdecem columnasatrij Occidentahs, contentiinhacdi- Colune Oc

K aione Pfal.P.E.CS.E.Pau. Ca.Pfal. Pfalmifta , P, Prouerbia E, cidetaks 10.

Ecclefiaftes^C. Cantica,Cantitorum, S, Sapientia, E, Ecclefiafticus,'''^''^^^*^^^?^'

Q.uibuscorrefpondentquatuordecim epiftols Pauh,<5cfeptemca-j""'nonicx . Ideo Pau,Paulus,Ca, Canonicx. Hanc appende in raanucuiufda virigrauis,oculispleniinChriftum afpicientis,vt vitiorum ^-^.„^.3^55^

periculaprsecaueat. Nam qui fapiens eft, vidorum periculaprje-.

(cauebit , Ck fi peccare eum contigerit, pcenitentise remedium adhi-

ibcbic, 3ccontrafutura infortunia,virtutum copiam congregabit,jiScfpiritualia commoda percurabit, iuxta iUudrqui congregat in prouer.io.

Imefte filius fapiens eft.-feciebitcjue luxta laurum aromaticam fuae vi

L jriditatisxftate 6z. hyeme conferuanuam,fo!acjueinterarboresictu

fulmintstion incurrii,nccab ea percutitur, vel creraatur, habebitqj

etia Cygnumodulufuiircdente.Tamanifeftaeftenimhuiuscollo- Cygnus.

cationisadpr.-ccedcte coh^cretia, vt|> fefacile obuia & cognitaeftefP^rc- Theo,

queat Neque cnimalium fere infinem autlexipfaDeipopuli ta feGeor.£de.

uere praccepta, authiftoriae facrae exempla ita diligenter inculcata

aut diuinae laudes adeo copiofe tantacjue cum maieftate funt decantatae,quam vtex illisgenerahaquapdam benebeatecjue viuendi col

ligerentur quafi praecepia , (Sc regulae, quac didorum faaorumque

omniumdiuinascontinentrationes,quasanniiam legum dicerefo-

M lemus,Prima columnapfalmorum fcriptorem continet, nam quodpfal

terium appellamus hanc pfalmorum collevlionem , improprie id

dicimus , quia pfaiterium proprie organi quoddam genus eft . Ima-goeritDauid genuflexus, &:angeluscum enfeinmanu & puerinDauid.confpe£lu eius citara <Scfceptrum regale,in quibus agitur de proprijs

oerumnisac laboribus .antiquitatibus iudaicis,<& ahjs vetuftiori-

bus diuiditurque inlibros^. quod indecolligitur, quiatotiesre- Aug.inpfal.

petatur in pfalmis hec claufula fiat fiat.Pfalmos tamen omnes vnius,'°^

ifTe

l

Oulcrarûnt

Dauid folu

effe Pial.au-

&orem

.

115 ^hetoricA ChriH'tan&

cfle Doclores tradunt Oriênes, AmbrofiuSiHiUriuSjAuguftinus,

Cafsiod. InCcriptiones vero Idithum > filiorum Core» Afaph , Em^,&Ethan,hoctantum volunt fignificare,quofcjuc inftituerat, vt

varijs organis Deum laudarent, Sc quorum organorum genera aper

te podremus omnium pfalmus connumerat quod , his inquam , vi

ris vnufquifqucpfalmorum , iuxta nominum infcriptionem , pri-

uatim ad pfalendum fit traditus , cum alij pfalrai ab vniuerfis canto

ribus, atque in communi canerentnr. Uli igitur pfalmi, qui pri-

uatim ab aliquo corum decantati funt , cantoris fui infcriptione rc-

tulerunt. Sedcum vis omnis , non facrsetantum fcripturae, (edto-

tius etiam religionis catholic^ fiima , in vero confitlat veri Dci cul-

tu, prima fanc & fere praecipua femper piorum facrificiorum,facro

rumque rituu fuit in Ecclefia T>t\ caufa , quibus ipfa religio in hucvfque diem pioculdubio propagata eft , atque conferuata . Eorumporro facrificiorum , quibus fan.5li patres in veteri vtebantur tcfta-

mento , duo fuerunt genera : vnum,quo populi quotidiana expia-

bantnr peccata : alteiii , quod in laude verfabatur diuina . Poftquaergo veteiis teftamentifacrificia&ritus inhis obferuati,in hbris

Moyfis in eo prxfertim , qui ob id dicitur Lcuiticus, primum infti-

tuti , deinde vero hiftoriarum exemphs multifarie illuftrati fuerint,

& approbati , adpofite admodum illis hic nunc laudis fubijciuntur

facrificia. lam & fi non vna fitDeum re<fle laudandi forma,celcber-

rimatamenferefempcrfuitea, qujein facrorum pfalmorum con-

Ij., . p^ . fiftit decantatione . Vnde aliqui partcm hanc Bibliae hymnidicam

iiTiorum In- ^^^ (vtillorum vtamurverbo) decantatiuam, aliarationehaudabfi

mili poeticam appellare confueuerunt . Et licet hoc ipfum pfalmo

rum volumen , a quibufdam inter propheticos referatur libros, nol)is tamen re<îus hic Iiber feorfum poni videbatur , maxime cu fal-

uatornofter pfalmos ipfe a reliquis facrac fcriptur? partibus feiuxe-

rit . Tamen propter columnarum atrij complcmentum, hoc in loco

ipfum coUocare vifum eft . Intitulatur autem apud omnes tam He-brôs, quamGr3ecos,atq; Latinostotiusrefpeduliber hymnorum ,

foliloquiorum de Chriftoemphatice prxcipue (Scmaxime cura de

eiusdiuinitate,velhumanitateloquatur ctja fi interdiide corpore,

id eft , de Ecclefia loquatur

.

jAntequam adfequentiaraanusadmoucamus,fciendum,S3lomo

!nem fubfequentium librorum elTe auctôrem , quod cx Aug. com-

,'nienrarijs de ciuitate Dei,ac etiam teftimonio lofepln liquet,qui fic

fcribit de Salomone : compofuit Iibros de Canticis & modulationi-

bus quinquies .îiilc: paraboIarum,atque fimilitudinum fecit Iibros

triamillia. Per vnum quodque enim arbons generisparabolam

duxit,ab hyftbpo vfque ad ca'drum . Eodcm modo de iumentis , &

:nptio.

Luc> H»

N

O

Lib.!7.c 8.

Lib. 7 ca.7.

Parsfecunda . Ji^

dc rcliquisterreniS)nccnonaquadlibus,& aens animalibus difpura

uit. Nullamnanquc naturam ignorabat incxaminatamque pr^tc-

rijtjfed de omnibusphilofophatus,&difciplina proprietatu corumcraincntcrcxpofuic. Prxftitit aurcm eiDeus, vt etia contra darmo-

ncs,ad vtilitate hominum,& ccru curas edifceret, & incaiitationes

inftituit,quibus cgntudines foleantmirigari, modos etia coniurario

J^ nu,quibus obftrifti dacmones,nc denuo redeanr,effogetur inftituit.

In X. columna,qua ex corallo variata formamus,ProucrbiorumSalomonis librum,inquo demorali Philofophia agitur, collocabi-

mus. Sic didus e6,qu6d hoc nomine etia reliqua contincri videan-

tur. Nam <5cChriftus proucrbiorii in gcnere,occultiorcm,& obumbrarum appellauit fcrmone,qui cu obfcuritate tegatur.no facile abaudicntibus percipitur. Imago erit facundia^qua, pulcherrima vir-

gine facula in manu habente conllgnamus. In quo Salomon Sapietiam introduxit, vt dominam exhortantcm paruulos ad ftudiu Sa-

pientiae,reuocantem a defiderio mulietis extraneead amore fuum,promittcntem multa bona, glorianrem de fua dignitare, atqiie cx-

cellentia.inuitanrc ad conuiuium paratum. Itcm in eo varia tradun

tur tam virtutum pr^cepta^quam cautelas vitiorum.

Cantica canticorii liber, in quo deirerum ccleQiu contemplatio-

ncfiue de adherendo Dco agitur in 3. columna, qu^ ex Cornithoerit collocabitur. Defcribitur cnim in eo mutuus Y)&\, <k popuii Ifraehtici amor . Sub populi autcm Ifraclitici perfeucrantia in fidc,

ex mentc Lyrani <Sc comuni dodorum calculo , Chrifti intellisjitur

Ecclefia. Quic ob fidei puritate & integritatcm fponfa dicirur fponfi fui,domini,fcilicet,ac Saluatoris Noftri Iesv christi. To-tuscontemplatiuus cft c6 quodfiguratalocutione coir.mendat, &prophctica pronunciat altitudinc amorcm cocleftiu , diuinorumq;defidcrium incutit animae , fub fpecie fponfx, ac fponfi , charitatis

& a.noris vijs proucnicndii docens ad confortiu Dci, Canticii hocloco epithalamiii, fiuc carmen fignificat nupiialc, de coniundioncChrifti dc Ecclefia?. Caniicum aute dicitur canticorum , quod ahjs

canticis omnibus pr^fcratur. Ide6 eius imago crit virgo habcns Ec-clefia amplcxatam . DifiFert h Pfalmo , quia canticum refcrturadmentem, Pfalmus ad corpus. Hinc cantare & pfallerc dicimus, id-

eft,vcrbo «& ore laudarc,ore quippe cantatur, manibus aurcm pfal-

litur , Sic canticum cantare nouum, cft Deum in nouitate fpiri-

tus adorare

.

]n 4. columna quam ex Medonc viridis coloris crigimus, Ecclc-

fiaftes hbrum in quo raruralem complecliiur Philofophiam, mul-tadercbui naturalibus turerentem , tk inania ac vana ab vtihbusncceiTanisquc i; ccriicntcm veiinqiK ndam vanitatem, dcvtiliare

lofeph. lib.

8. c.z.

Corallom.Prou. libcr.

Cyril lib.i I

in Euanj».

loan. C.8.

Imsgo fi-

cundia.

Habet.c.ji

Corinthuj.

o. az quc

Lvra.

Virgo habecc Ecclefia.

Hiero. lib.^

1» lipift. adEpheC^BaCiPfjz.

Medon .

\-n S RhctortcA Chrifiians,

Gasaihes-

Dux eoiun

Hier.in prc-

fat.lib.Salo,

ad Chroina.

& Hcliud.

DriccLiib.t

:c.».

ConcordiaDodoruin.

Dried. C.4.

llb.E.

Habetc. ij?

Obaallinus

tiepliis.

«Stacjiic feclaiid a,collocabimus. Eius (ignum eni . Tmris fortifsiina

iioiiKn domini . Vocant hunc librum aliqui Solilocjuium Salomoii»s>in quo ipfc loquitur mtcrdum m pcrioDa fapicnris , inrcrdum

ftulti. Ideo po(l Prouerbia ad Eccicliaflcjn perucnitur. In quodc mundi vanKate,de vitiorum contcmptu , dc profcdu ambulan-luiin \\\ via Dci aiîtur.

Qiiinta co!uinna,qua; ex gagatc crit, SapientJS librum complc-

£letur,m quo dc fecunda partc moralis Phiiofophi^, hoc eft,de of-

ficio niagillratuum qui de impcrando, ac iudicando pra- oculis ha-

beredcbeant: agitur . In Prouerbiorum voluminc Salornon fub

perfona patiis erga filiuni communia edidit precepta, quid homo

quiuis autimitari, aut tugere dcbca: . Hic etiam Chmli aducntus,

qui eft Sapicnna patris, >^ pafsio eius.cuidcntcr exprimitur, Quare(ignum crit diix columne retortc cum literis: pietare , ^k. luftitia .

Apud Ilcbraos nufquam cl^ . Qjuia ck ipfc HylusGrafca cloqucn-

tiam rcdolrt : Cx nonnulli fcriptorum vcrerum hunc cfle ludaei

Piiilonii a-ljrinanc, non cum qui fub Ncrone claruit, qui s5c in lau-

dcm rciiîoms Chriihana', apud primicmam Ecclciiani oUfcruatc

conrcnpliinonnulla 3 Scd alium quendam Philonem vctuftiorcm,

pcntifsimum Imguc Gr.rcc , fupra 160. annosantc Chriftr ortum,

fub tcni.ionluisOiit^ pontificis fudcorum. Cum totus antiquorii

patruniChoruSiVt IrciKUS Terrulianus y C} prianus Origcncs in-

luis hb-.is plaiic allcrant , Sa^nnoncm diccrc ea, qux m fuperiori-

bus libns coiitincniur,eoru tcftimonra citantcs tanqua diuinas fcn-

tciitias, (ik tanquam didas ab ipfo cx fpiritu Dci loqucntc . QuidB. HjcTnn rogat. Et B Aug. conflanrifsimcrradat fapicniia,& Ec-

cltfiailicum non Saiomonem . Sed I e s v M iihu Sirach fcrtpiif-

fe.cuin longe antc Euf^bius doceat,quodonmis antjquoru chorus,

librum amrulatum Sapicntiar Salonioniscnc dixerit. Concorda-rc libct horii doclorii di£ta, vnde fcicndum Salomoni fTcqucntius

atni'o'.(i hocopus, nonquod ab ipfo Salortionc [m confc«ûm vel

cdituin , Scd quod fciitcntias conrineat Chnfti vcn Salomonis , abco prolarasr qwi cfl vcl Salomon ipfc figurans Chnftum, vcl perfo-

nam gcrit jllius. Is eflcnim frcqucns in feripturisvfus, vtis quilo-

qu)rur,iii pcrfona alcenus loqUvitur.

jEcclcG.iilicus hbcr, m quo dc tertia moralis PliirofophiaE" parte,

in qua l e s v s Sirach fungitur officio pr^ceptoris in 6. coUocabi-

tur colunina, quae cx Obllallinoc.it : Signum vcro clcphas cu fi-

j

2;nifTca'n)nc. Nafcccur : to quod in co agin-r dc inflruftjonc cu-

mfcunqiie ffatus de obedientia fubic(5loru, de mftruclione bonoru

moruin.dc nobilitatc S-apicnne,dclaudc Sanclorii pat um.Differt

li.TC n^fcripno al> EcclcfiaiK*-, Nam Ecclcliailicus congregaror vel

Ccillc

X.

z

A

B

Farsfecunda

,

D

^collcclor interpretatur,licut tcclcfiaftes concionator, fcd Hcclelia-

ftcs ad Chriftum refcrtur , Ecclcfiafticus vcro ad quemlibet prac-

dicatorem .

Iftis vt fupcrius tetigimus corrcfpondcnt cpiftolar canonicac . Ec

cum D. lacobus qui appcllatur fratcr domini , cognomento iuftus.

Mari? fororis matris dommi , cuius loannes in libro fuo meminit

,

filiuSjinter reliquos huiusordmis Apoftolosomnmm fcripferit pri-

mus,mcrito cius epiftola primum inter Catholicas obcmuit locum,prout cxphcatius in proxima dicetur epiftola Pecri. i . Nam fi mul-tatum de hac cpiftola, tum de aHis videre cupis , vide GeorgiumEderuma quo rateor mc certe ahqua fumpfine pro collocatione

hac, plunma etiam contuhfte , Ideo ipfam in^. columna,quam exGclancia gerama fingimus,collocabimus . In qua B. lacobus Sani5Vum infticuit cleru de cuitura celeftju prcceptoru <Sc regula CatholiC2Eobferuantixr,(Sc de iniufte pacietic maieftate, <5c dc reuciationc

plunmoru,<3c de mcndacio magiftroria. Cuius imago erit ipfe laco-

bus fupra equia album, fignum vero enfis ex vtraque parte acurus.

In S. columna, Ex Zcgolitho Petri cpiflola, ponemus quas poft

illam de qua hadienus dictum cft, fcnptas fuifle declarat Lvranus:Iacobus,inquit, triginra annis rexit Ecclefiam HicrofolviMcanampoftpafsionem domini, fcilicet vfquead fcxtii annum Neronis &tunc fuit raartytizatus . Pctrus vero triginta oclo , id eft , vltimoNeronis anno . Ha?c epiftola hortacoria fimul dc expofico la cft,&;

nonnihil videtur obfcurior propter recondicas fer.centias. Mulcamquoqiie pr^fefert audontatem & maieftatem Apoftolicam.atqiic

ideo vere digna Apoftolorum principe, paucis quide contenca verbis, fed fenccncijs , Sc rccondicifsimis grauida mynerijs, in qua cos

qui exludeis credideranc^m fide »1^ virar iiitegntate iCMifirmac. Se-'cunde veio fcopus eft, vt qui pcrfecutonbu^non cefl"trunc,nec h^-rctici> vllo pado ccdant.

loannes, nonam complccletur ex Melothicc columnam , qui

non mulco poft Euangehu.crcs fcnpfic epiftola.s Imago vcro, Aquila,cum bellagcrant alij. Prima cft generalis, ad omnes Chrifcia

nic religionis cultores, reliquc due fpeciales fcnpcar cuidam macrone &pacri familias. De aftectu >^ cffeclu charicacis comuniceradDeum liraul <3c proximum m epiftola prima . In fpecie quoadDeum,in fecunda: quoad proxunum incerria & vlcima.

ludeepiftola, in lo. columna ex Dyadoco cric, quc vlcimo loco

ponicur, vei quia poftremo cdita,vel quia minoris fam.T,(5c dignita

cis eracca incencione came fcribic vc cofde admoneac fideles,ne coftncianr haereticis a fide eos •3c charirace rccrahencibus. Signu flu

men in crans in mari rapidc cum lireris, Alcur, non fcirnior.

Q^ Ii

Habet.c.ji.

I!). cap.

Cyr. in pro-

log. Cano.Epift.

Getancia.

H.ibet c. f.

Zeeclitho.

Occume. in

arsi.

Glo.hic in

pnn.

Habetcj.

Mclothite.

Tho.hicinpnnc.

ilabent. j.

i.i.cap.

Dyadoco.

Habct.c.i.

120 KhetorlcA ChrijltariA

In lo columna,qu<^ cjc Elitropia ent Paulum collocabimus.qiiia

cum Euangelia fupplcmcntuin , fiue perfeftio fint icgis, in cûibiis

nobis bene pieque viuencii prxcepra plcnifsnne funt tradica cle-

îoms vas,tuba Euangeli), rugiuus Lcoms nolhi, tonitruusgent.iu,

flumcn eloquentia.' Chriftianae Paulus , qui myftcnum rctro gcne-

rationibus ignoratum , <Sc profundurn diuitiarum fapientiic vlx fcien

li.r Dci magjs niiratur quam loquirur, vt niitia nafccutis tcclefijc

nobis caufis exiftentibus preueniret , & vt prafentia atquc orien

tia rcfecaret vitia , & poil futuras excluderet quafdioiiCs cxeuiplo

prophetarum, qui port editamlegera Moyfis, ni quaomniaDeimandata legebantur nihiiommus tamen doclrnia fua rediuiua femper popuh coniprcffere peccata , «5c proptcr exeniplum viuendi h-

bros ad noftram vfqiie meraonam tranfmiferunt . Huius fignumcrit vasfuprafpiculum habentcm llaceram rcctam, «3c fphcrani in

fumrtatc, ck vn'gmem cum htcns. Sicomnia. Ipfe quatuordccimfcripht cpiflolas ad Ecclefias decem, & ad difcipulos quatuor.

Et quoniam immcnfum eflet vniufcuiufque fummam, ac dcdara-.lionem apponere : leclorem ad Gcorg. Edcr. mittmius.

G

I£iiae

De LIBRIS PROPHETALIBVS.

HA<flcr.usqua::rn ccnimunc dieenda videbanturde hbrisfa-

pitntahbiis, ac coruni au^tonbus perflrinxrmus , nunc confe-

quens elt, vt dc prophctahbus, ac eorumau^SlonbusdifTererc nici-

piamus. Sunt enim propheta- interprcteslcgis,ui apottohinterpre

tcs lunt vtnufqtie legis tk prophetarum . Et ptimo coiifiderandam

e(l Golunjnae atrii Aquiloni>, qus ficut piacdixiiTius fcriptores dcfi

gnant pro^phctales. quiin fuis propheti)S funt obfcuri, ficut <Sc pars

mundi Aquilonaris: cfle lo contemi in hacdiîone I.i.b.s.d.d.a.

Klfaiam. l.Iercmiam. B. Baruch. E. Ezcchiclcm, D. Daniclem D.Duodcciiii prophctas minorcs. A. Apocalypfis.

Ahqui Insadnumcrant Pfalmillam , nosucro rationibûs fupc-

rius adduiîs ibi ipfum coUocare hbuit, fcd vtlocus fuus dctur

B. Paulo, fi placct.potcrishicipfum itcrum adiwtarc.

In 1. co'umna, quam ex Lypharea erigimus, cft Ifaias, nontarrv

prophcta quam Euangehfta dicendus . Ita enim vnrucrfa Chyiiti

Ecclcfia-qtie myf^cria ad liquidum profequutus cft,ut non eumpu-tcsde futuro varicinari , fcd de preteritis hiftoriam tcxcre , quod

luma. Euangehj vocationisquc gentium prarnunciator prc cxtcris fuetit

apcrtior fignum erit fcnix ad Solis radios fe comburentcm, vt vi-

uat . In quo agitur cie rcprehenfione ludcorum de aduentu Chri-^

^^1

H

i

Pars fecunda

,

J2I[

fti in carne.de eius pafsione, dc gentiuirx vocatione,dc regno Iuda,|

(5c regno Ifrael.

In 3 columna , quam cx Calophano erfgimus eft leremiaspro-

pheta de maioribus ficur Ifaias , ac facerdos ex facerdoubus, ^^ mmarrisutero fanttificatus.Imago,Ceruus ad fontes aquarum,cum Htens.Vna fa^us. Prophctauit m Hierufalcm de futura ficcitate, <5c

jr contra gentes Aelam, Reprehendit Hierufalem in multis.Etdeaduenturegis Babylonis, adcxcidendumterram Aegypti , & ad-

uerfus Babylonem . £c de Chrilli pafsione, duo funt huius pro-

phct.ie vo1umna,coDcionum propheticarum 'vnum.

Alterum, Threnorum, fiue Jamentationum , quibus admittitur

oratio Hieremiaf. In quo agitur dcplandu & de lamentatione popuh, iSc de ruma Hicrufalcm.

In^. columna quam cx vnione formamus: erit Baruch Hiere-

m\x fcnba. Scnpfit prophetiam ik epiftolam Hieremie.cuius Ima

L 'g3 ent Aqdila m quercuim qua,Requies tutifsima . In prophetia .

Primo omnium commemorat popuh captiui in Babylone ftudiu

placandi Deum per oblatijnem iSc facnficia , confefsioncm om-nium peccatorum fuorum 5c iufliriar diuin^ . Orarioncm & fuppli-

cati)nem feruenrem . Deinde falutarem fubiicit admoninonem .

Habetquc lamencationem ciuitatis Hierufaleni, fub figura nutri

cis defideranris redditum captiuorum. Quibus tandem pro confo-

latione adncit promifsionem iocundam , regalem atqiie diuinammox Hierolalyma: aduenturam . Inepjfiola vero indruit capti-

^|'uosin Babyh)nc:prohibet Idoloiatriam , narrat captiuitatis huius

caufam,detcgit idoiorum falluatem 5t jgnominiam.In y. columna, quam ex Ob!lalhno effigiatam oftendimus Ezc-

chielem prophet rm & facerdotem mter prophetas admiradum &fubtih^simum magnorum uifpedorem , (?c inyflenorum» ac vifio-

num inrcrpretem collocabiirus: cuius figjjum crit. Adamansinigne cuai duobus maleis percuricntibus,.^, Semper adamans. Cuidita fuic frons adainanrina , quod dura quae vcntura erant propbe-tauerit . fimul cum Damele in capitiuirate populi ludaici in Baby-

N lone fuit, fecutusqiie efi leremiam, S<. prophetare cocpit anno quin

tj tranfmigratioms lechome, qui idem atmus regni crat Sedechie,eo quodimperium Dei interpretatur figura e(I ChrHHr qui folus

iimperiumeft Dci, Opus huiusprophctx feptem haberpartes.Prijmum, Oraculumingensdepr^potentc Deo.fedente fuperthro-

i

num pofitum fuper firmamentum , quod imminebat quatuor ani-

Imalibus , quibusquatuor Monarchiae fi^nificabantur , i.Mifsio-

nem iphus iizechiehs, demandatumque ilU grande munuspra--.dicandi. 3. Comminationem ladici} <5c pocnarum , qusc nuntiat

1\ lud-Tis

Habet (J.ca-

pua.

Dbftallin jr

Greg. Naz.m orationc

id Kerotic,

,S: ii» Apoloijetico.

Orig.in E-

zech. Ho.l.

122

Habccc.43.

Androdagin

Habct.c.14.

Emidco.

Kabct.c. [4.

Pantera.

RhetortCA Chrtjltans.

Habet.cj.

Ha^^ct.e.j).

Habet.c.i.

i lainu

.

Habct.c.4.

ludeis obuciitur^ , vicieUcct, obfidioncm <!kfamem Hierufalera,

captiuitatem atque difprcfsioncm populi, depopulationem, ac de-

folationem regionis , cnumcrationem abominationum atqucfcekium, quxficbant Hierofolym^ «& nuemplo , cuerfionem ciuita-

tiSiacrcmpli combuflionem, ani.maduerlionem in principes , re-

ges, & prophetas exclufionem omncm dc ferendo rcmeciio con-

folationis 4. Muititudinem peccatorum vrbis Hierufalem , atquctotius ludaici populi, quibustot tantaqiie fupplicia commeruerc. q'Qj!X innuir fub paraboiis vitis , fponfx dcformis , aquil^ grandis,

'vu^ accrbe Scagreftis ,. lc^nc, <Sc Jconis, fahus & ncnioris combu-fcndi , gladii climati, fconc fianni , ferri , 6c aris, duaruin vnmsfoemine filiarura, ollx encae , <Sc pmguis animahs. Item ^.dcnun-

tiationcm cxcidij etiam aiiarum narionum . Ara.monitarum, fcili-

cct, Tyriorum, Aegyptiorum. 6. pronnljiouem futura? confola-

tionis, <Sc popuh captiui ab exilio rcuocationem . 7. ilruduram fo-

lcmnis tabcrnaculi ^ noui templi <15cc. In 7. colunuia qux cx Androdagin ent cii Daniel prophcta,cuius fignii cntnature lcala.hoc

eiI,orbium ac elemcntoru cotinuario,e6 cjuod m co agirur dc niuni

di monarchjjs, de murationibus reporu,de ^rerMtatc rcgni Chnlii,

de hiftoria Sufanap,de tnbus pueris in fornace m mifsis , dc Daniele

imiro in lacu lconii 8. Columna, quar ex fimideo erit Oica pro-

plicta contincbir . Eius vero fignum ligua ftimantia, «Sc ftelia cu li-

terisjvolcntcs In quoagiturde Idolatna populi Ifraci , fignificara

per nmliere mercrriccm,id cfi gentile vxorcm Ofcif, de mundatio

ne iSc diluiuo pcccatoru, 6.c admonitionc filiorii Ifracl, vt reueitan

rur ad dominu, In p.columna c]u.t cx Pantcrc finginius efl lohcl qprophcta. Cuius crit fignu rota tornatilis habcns equitern intus. cu ^litcns.non volcntis.neque currcntis.f^J^ii ioquitur de confumprionc

reruni ludcorum per erucam,brucum,locui}a, <Sc rubigiiie,dc cfiu-

fionc Spirirus Sn<^ti,dc indu<^ionc ad pcnitentia, de ludicio fururo.

Signum ciindonius cobuffa.cum hteris opcs,nonaninm. 10. Co-

lunma cx Turqueia crit,habcbitquc Amos propiieta Loqucntemdc fcelenbus Iudcoru,dc vindntta fuper cos ventura,de rcgrcfTu ad

pcnitentia.de rcparationefinali ludaroru . Huius fignii ponitur Pi-

nus vetis agirata. cii literis.Quid in peiago. lix lapide crucis figno ^fignato. 1 1 Fingimus columna , in qua cft Abdias prophcta . Quiloqui:ur 6iC cominatione <!x dci^ruj^lionc Edom , fiue Efau iignum

crit rofa inter quatuor fcepas . cum ]:pigramma per oppofita .

J 1. Ex plafiiia cnt,habebitqije lona prophcra , Qiii ioquitur de

naufragiofuo,in hoc Chrifti pafsionc prefiguras.mundii ad pcnite-

tia rcuocat,& fub nomine Niniuac falutcni gentiu pricfignat. Sigiuij

erit vitis,fcu machina vcrtibili cum Epigrama. Nunquam fificnda.!

13.C0-

Parsfecunda. i2S.

Habet.

I 3. Columna lapides Tiburonu commebitinqua Michcaspro-îîbur^nu,

phera erit . eius vero fignum flos croci cum Aporcgma. Puichrior

attrita refurgo. Qui loquitur de vaftationc Samarie,cle captiuijate,

&iiitcrituprincipum Ifrael,depfeudoprophetis,«Sc de ingratitudi-

nc &mahua eorunde. Lapides Gaymanu. 14. columna infertos

demonftrabitjin qua Naum prophera erit . eius vcro fignu lco ha-

bens chamuculiteris dies,<Sc ingeniu. ep quod loquifur de iraDei

de vindidta graui contra Niniuie,quae ad pr^dicatione lone pcnite

tia egerat de peccatis. Et poftea fuefat pcccatis maioribus inuoluta.

I y. Columna oculu cati habebir,in qua Ahacuch propheta.cms

vero fignii Mons Erhna cu literis. Ego femper. Qui loquitur de di-

fpunationc quam feci;: cfi Deo,cur in inundoiftj lulh coculcentur,

dc iniurtiprofperctur.îk; de pafsione Chriih prophetar. In 16.C0I

locabimus lapide Bezuar,ac etia Sophonia propheta.Qui loquitu;

dc iudicio Dei contra gentes ventura de faluce popuh l(rael, de re-

ftauratione Hierufalc. Lapidc Malacenfcm in i 7. collocabiraus

columna,in qua eft A^lgeus propheta cu Ape varijs in fcdcnci flo-

nbus . cum litens.vtprohm. Qjlii loquitur de rcucrfioncpopuh lu

dôru,dc rcedificationc temph,de renouationc Ciuitatis, de aduetuChnrti. I 8. Cohimna lapide Armcmcu c6imebit,in qua cf^ Zachanas prophcta.Qui loquirur de hberatioiie Iud.i'orii,de vindicla

cotra inimicos eoru,de humilitate aduetus Chri(h,de pafsione ciuf Hibec.c.14,

de . In i9.colun.i,ex Alaqucca lapide ornata,eil: Malachiaspro-phcta. cius vcro iignii PyrauRa in ignc.Quandiu cilibi^viuit cuius

llgnu erit ciuitas fupra monte pofita. Cii litcris.Quantii pofsu. Quiloquitur de abicclionc populi ludcoru,5c faccrdorij fui,de vocatio

ne gentm. lo Coliina <5c vltima Granatis ornata , cums fi2;nu erit

Pinus proccrifsima cu litens,modoIupiteradfit:inlacerc cquilona

ri efi au£lor,fiue fcriptor libn Apocalvpfis.Qui loquitur dc reuehi

tionibus per Angclos fadis loani Euangchitc. De tribulationibus

quas palla c(l Ecclefia tempore prisnjtiuo^de iis qu^ patiturin pr^-

fenti.de lis que pafrurac(\infine,fci1icct,tcpore Antechnfli,de prc

mijs quc fufccptura efl in vira beata, de pocnis rcproborum.

X Supraiicfjc Bibliorii coUocationis fynopfm, fecurJum fententiamlatinorum

TheologoYwac fecundum ea.cjHx diciafunt.Trimus numerus cuiuslibet

librorum capita : [ecundus diflinflione demonflrat.

Habct.c.3.

rlabet c.j.

Bczuar.

tlabet.c.j.

Habetc.i.

Hdbctc.4

1

Hibet C.2Z.

Gelnvb ev.. ^ngdmewn Clypeo.Deam fedentem &

jo.Gcnefim^ lafpis.

'ô.Erodum* Sappli.

1

ii7 li.cuvtirnirK- CiSc^-

Mose lege accipiente

Cherubin habentem..

•A^îcoram..

z8.Mattha:i.

i5.Marci.

24.Lu;ca;^

Adamany, S<

pjcies hois.

Leo & rubi-

n«s.

VitiilurtVro

pa? iM',

Legales

,

quoru nonune appeHant

quinqÎibro5J

A!cylis.Cijii

us 4. corre

ooiulcnr E-V.irv.nliai.

Hiftoriales

,

fub quorumappcllatio--

nc coprehe-

duntur lecu

dum rci ue-

titatcm 17.

9i fecudumea quxdixi-

mus.zo.

12^ RhetortCA ChrtJftanA

(gdus.

il.Ioannu. AqUSmara-Seraphin habcntem.

jtf.Numcros. Ametih.

Carta m manu 8.QU.34.Deutero. Ncphri. Tronum.Hieroiiymu. Onychinus. Tanquam toHuj Sacrx fcripturx intcrpretem

1 1 R r E T I E I M A. Miks fupra equmfuum.a^.Tofuc ChryfopafTus Homo &c lcoBes.

ri.Iudicu, Alabandmui SenesGraucs & lilium intcr fpinas.

4. Ruth, Cryftalluj. Sol fc Piramicdis.

ji.Regii.f. Alabaltrura. Samuel lucus in palude. Fleftimur no fragimur undii

14. Regu.i. Hyacinthus, Rcx,& Fauo. Fidclitas omaia fuperac.

SapientiaJes

G nt fcx.

it.RCgu.j. Corniola,

rj.Rega.^. Ligurius,

15), Parali. I. Achatcs,

16. Parali.i. Albcflus,

10. Efdras i. Aleftormr.

1 j.Efdr^ i. Afterites

2 j. Efdrx. j. Anicrites

ip. Efdrx.4. Beryilus.

14. ThobiaSjCalcitlus.

16. ludith, Geraithcs,

4i.Hefter. Gagatcs

41. lob. Erithis

16. Macha.t.GaJathitcs

iy.Macha.i.Dionyh"a

SaIomon,& liberalitas.

Scopuiuj agitatus vcntii, & undis.

Angeli duas ampledcntes colurr.nas.

Virgo in extu(i rapta.

Dolium.Dc bene in mclius.

EchinusA^ndiquc tutus.

Turdus Taciturnior.

Moderatio.

Rofa inter fpinas.

Gladius & caput Holofernii.

Tabula epulis plcna.

lob infterquihno. Nauis undis agitata.

Machabcus.ludas.

Q^uibus Ada corrcfpo-

dcnt /^po ftolorum.

l8. Angelus. Irii.

Ps AL. PCESE Pau. Ca. Vir grduii oculis plenus,ij Cignus fub Lauro.

ijo.Pfalmon'i Dauid Genuflexus. QjJibus Pau.Epift.14.

j I. Proucr. Corale Facundia cum facula, i><: y.Canonicc corre-

g.Cantica.Corintho Virgo habens Ecclefiim. refpondcnt.

II. Eccleliaf Medon Turris fortifsima nomen diii.

ip. Sapicntix Gagatem Due columnc retortx- . Pietatc 8c luftitia.

f i.EccIeliaf. Obftallmuj. Elephans.Nafcetur.

Prophetalcs

faciunc 17.

<f(J.Ifaias. Lyphatea.

^i.Ieremias. Calophaniis

1 B E D D A.

Fenix ad Solis radios fe comburcntcm.

Ceruus ad fontes aquarum.

Aquila in quercu vbi requies tutifsima.

Adanians in igne cum male is pcrcuticntibui

,

Androdagin*.Natura: fcala-

Emidcus. Ligna fumantia.

Pcta tornatilis.

Pinus uentis agitata

Rofiintcr fcepas.

Vitis vertibilis.

Lapis Tibur.FlosCroci.

Lapis Caima Lco i\' Chamo.Oculuscati. MonsEthna.

5. SophoniasBezuar

1. Aqgeus ^.ajjcclis lap.Apis varijs inndensfloribus.

14. Zjcharia?. Armcn lapis. Cii:;ci^ fi-pra montem pclita.

4. Milachias Aiaqueca - Pyraufla lu igr:e. Sccund^ Parti? flnls.

,Bjruch

, Ezcchicl

Danicl

Ofeas

lohel

AmojAbdiai

lonas

Micheas

Naum.Abacuch

Vnio.

Obftallinus.

Pantcia

TurchefaSignitus.

Plafma

Qjiibus corrcfpondct

I i.Apocalypfij.Granates

Pinus.

l \^'K,HErO%lCAE CH%ISrlANAE

TERTIAPARS.CONTINENS SACRAE SCRIPTVRAE APPA-

ratum, «Scvtopus totum aliquoadditamentolocupletarcmuseiufdem fontes quibus orator prsecipue orationem exor-

nare debet, Si, quae fit vis pronunciationis ac affe-

duum non nihil apperit

.

Efacr^fcriptur£ omnium bonorimfonte ac orthodoxis patribus

omnta exmpta haurienda . Cap. I.

VM fatis fuperque m fecuuda hu-iusoperisparte «(^lumfit de Rhetori-

ccspartibus'ac de Memoria cjulque

vfu ac collocatiorc ; vt copiose lu to-

lius facrre fcripturc col locatione exe-

phficatum eft . Kunc vero agendumoccurnt vnde haurieda exempla quae

m medium adduci ac in omnium uti-

^. litatem, & commodum collocaride-

beant . Kam quamuis omnia exem-placopiose depromi queant ex gra-

uifsimis patribusjfidei catholicaeafTertoribus, & ex vbernmo om-nium bonorum fonte,(Sc origine : facranempe fcriptura, fecundura

vulgataminterpretationem,quam facrofandamater noftra hccleha

Romana tam longo fxculorum vfu pro authentica, & ea quae (it in-

uiolabilis audoritatisapprobauit . Qj^iae quidem talem habetpro-

portionem ad vniuerfam humanam fapientiam, qualis eft computa-

tio motium ad infima conuallium,& omnem aliam planam terram

.

Q^uo circa feraphicorum aufcuUator concentuum, & dorainica? glo-

nx fedentis fuper excelfum folium contemplator Ifaias propheta j

Q qui non tam prophetiam fecundum Hiero.quam euangehum texuif

Tc dicitur; in cuius tcmpore redijt fol,& qui addidit regi vita;qui fpi

ritupraeuidit vltima, *?clugentesSyon confolatus eftin eternum,qui

Ioftendit futura : (Sc qui pra^dixit abfcondita antequam euenerunt

iuxtaquodEcclefiaftici conteftatur deipfo. Hic utique eximius

prophetarum,vbifcripturamnouiacuetensteftameti pro tempore

reuelatac veritatJs «5c gratiae contemplatur in eandfin afpicit quafi

R Dei

125

Vtilitas ma-gna ia cof.ni

tione rcûla

rfi lacr^fcrip

tmx & m e-

ius loquendi

fornia

Qûa? vera fa

crajicriprur^

laus atq-, c6-

meiidaao.

Sacrx fcrip-

turx conue-nit cjuod fit

pHra &c.

I>e ficr*

fcriptura:no

miaibus

.

^hetoricA ChrijlimA

Deioraculum,quafidoiTiumrapcruemccra montium,*&: flucntad

eumoinnes^cntcs. Ad caiuslectioncm indaccre conuenit oranes:

ctmterphihcas,fpcculatiaascjaeliteras,&:quaEftionesfubtilifsimas,

cabencintrofpeclabreuiter edifcant; quiclnara, quo ordine, qua Dpartitione, quibusarguraentisin vtroque teftamento contineatur .

Qîideniinleclu iucundius,quidfcitu vtiliusefTcpotcritJquarabre

UKernoiTequidMoyfeSjcaeterique vaies, quid Chriftus nos doceat:

quid credcndum,quid fperandura, quid faditandum fit , quo aeter-

nam beatamque vitam afTcquamur ? In ea denique dignitate,auclo-

ritatem,vtilitatem,diuinara fub ealatetem eloquetiam inuenimus.Hanc ego prxfero Craeli diuitijs,praEfero Nafonis catterorumqi uer-

li ficatorum fabulis, & carminibus, quibus tenera iuuentus nonnun

quam inficitur, nccafcortis auellitur, quac fuis amatoribus (teftc

Antiftene) omniabonapn-eter mentem &pudorcm cxoptant. Subfacr.^ fcriprurae nomine continenturpropric tantum ca,quae per fpi

ritum Dei infpirata,& per eos qui fpiritu Dei funt locuti , admini-(irata funt : qualia cenferi debcnt , quae in facro canone , hoc cft, in

libris veteris & noui tcftamenti comprchenfa funt . Et huic fcriptu-

r^conuenitfo!i,quodfitpura,hoccft,abfque vHius fiilfitatis com-raixtioneedita. Deinde ftabilis,quia vcrumDei verbum. Integra,

id cftjomnia ad falutem demonftrans ncceflaria,aut per fe ipfara,pla

nofermone,velperHcclefiaecatholicac,fanam intcrDretatione . Necaliud ferc fonat facrx fcripturae vocabulum,quam lcriptam de Deoreb ufqac diuinis teftimonium . Quod dicitur , modo Biblia , cumtotum illud fignificatur opus,quo libri tam ucteris,quam noui tefta

menticontincnturomnc5,fecundumSan(flaeRoraanae Ecclcfiae Canon . Liber domini , in quo ueteris tantum inftrumenti comprehS-dunturvolumina. Liberuitae, feripcus intus, quantumadintellc-(kum myfticum & latentera ; foris,quoad fenfura literae hiftoricuni

Elanumetpatcntem. VerbumDci,uelfermo, &doclrina,abipfo)eo humano gcneri de rebus diuinis promulgata . Quod alias etia

mandatum vcl prajceptum dicitur diuinum . Teftamentum,nam vt

c:aufum & infirmum eft teftamentum , quamdiu viuit teftator ; ita

La£tantiotefte,lexetiamuetusfuir. Infirma,quiancrainem adperfcvlumduxitunquam. Claufa, obprophetiasîk figuras, quse antc

raorteraChriftiuixintelligebantur. Inftrumentum diftindius D.Aug.dici putat,quam teftamentum,uel quia facris fcripturis inftrui

tur quifque ad falutem,quid credere , quid fperarc , quid agcrc de-

beat . Qnod fcriptura authentica probatifsimis fcriptoribus ac tcfti

bus fit obfignata,ncc vlla falfitate fufpe<â . Lex diuina gcneraliter

Mandatum,Iuftificationes,pra?cepta,teftimonia,Iudicia. Qusc ( vt

pulchre diftinguitglofla) conueniuntgcnere, & differunt fpccic.

Deindc,

H

VarstertU: 127

Dcmdc>rpccialitcr pars aliqua eorum , qu« in lege fcnpta funt.De-

niumcanon,feurcgula,vclquiare£lcdacat, ncc vnquam aliorfum

trahat,rcgat,3c qualinormamuiucndiprxfcribat. Diftortum jpra-

uumquc ad modum rcgulse corrigac . Ad facram fcripturam vt Do-£lifsimus ac cloquctifiimua Carabaiallus nofter ait.taqua ad Ivdium

lapidcm fidei,ac vitac Chriftianx documcnta probanda funt.Notan-

dum tamcn quod ordo librorum , quibus,fcilicct , continctur fcrip-

tura cft duplex . Prior vcteris Ceftamenti , quo continentur libri dc

fapientia, Donitatc Sx. luftitia Dei. Nihilque fer^cftaliudquam

prophetia noui teftamenti,& priraa mundi clementa, quibus Deumdifcimus Ideo fic didu8,quia , vel quod temporalium rerum pro

mifsiones contincat, vel quia per nomum aboleatur. Alter libros no

uic6tincnsteftamcnti,dc ftatupopuli chriftiani,colle(îin fidcfpc,

<& charitate : qui cft perfc£lio ucteris tcftamenti, fic di<ûs , quod se

ternae vitae contincat promifsiones . In quibus agitur de lege veteri,

fiue de ftatu populi Dei,lcgisperfeclione fiuc de Ecdefia Chriftia

na . Vtrunque inducit horaines ad obferuantiara legis, & quidemprius veteris & pofterius noux pcr timorem poenarum, & amorein,

Vtrunquedefignauitlerem. Confumabo, inquicns, fuper domumIfrael , & fuper domum luda tcftaraentum nouura , non fecundura

tcftamentura,quod feci cum patribus corum in dic qua apprehendi

manum corum , vteduccrcm eos dc terra Aegypti . Ideo Sapien.

Ethocquodcontinetomnia,fcicntiara habet vocis . Aug. etiani

lib. t . de Genefi . Cap. i . Omnis fcriptura inquit , bipertita eft , fe-

cundum id quod dominns Matt. 1 3. fignificat,diccns , fcribam cru-

ditum in regno Dei , firailc efTc patri faraiiias proferenti de thcfauro

fuo noua & veterarqux duo etiam dicuntur teftaraenta . Librorum

vero uetcris teftameti alij extanr,quorum duplex eft canon Hebrigo

rumvnus. AlterEcclcfiae. Defiderantur,qui ludxorum intcric-

runt partim in curia,partim per fedia . Nunc vero.quis ex his omnibu5certuscolligendusfitcanon,fecundumHebrôrum, fcilicctEc

clefiac fan<aionera , & primum veteris teftamenti accipe

.

Dt rtroque fimtU tam HAhrao , (juAm Ecckfiaftico eanoney& qmmodo tra-

&a tione veteris legis differant Itbri. Cap. I L

P Ractcr cafion,qui in concilio Tridentino ordinate pofitus cft

,

vbi dc catholicis hbrisagitur,funt qui vcteris teftameti libros,

JL turo Iudaris,tura Chriftianis facros diuidant in legera , quac a

nuraerolibrorura & Pentateuchus,id cft,quinariusdicitur,& com>

ple<îtur Gencfin,Exodum,Leuiticum,Numeros , Deuteronoiniu

,

IdeoqueLegalesdidi, quiapoliticelegis Mofaicae contincntquafi

R fumraam

.

8.b,8.

rb.7.

g-f'-

Heb.

L-^giale».

!ll8 lihetoric^ ChrtHiam

Sapicntiales,

NOTA

fiijiiinuin. (îbus in nouo tclbmento corrcfpondent qiiatuor

.lEuangjc ia JVIatchei , fcilicet, Marci , Lucse , & loannis . Deinde in

Klfto^-ialcs. ''propheraspiiorcs.Inter quoscontinentur,Iofue,hberIadicuin,Sa-

jmuel,c[ui 1. ^ 2. <Sc reguni.Malachim,c]ui 3.6C4. regum eft Parali-

pomenom 2. Hfdra; cum Nchemix,Tobi3e,Iudirh.Heltcr, lob, Ma-chabcoruni Iibri duo. Etportenorcs.perquos inteligunt tam pro-

phctasmaiores, quammores . Maiorcsnumeranturlfaias.Ieremias,

cum B.iruth,EzechieUDaniel ; qui, eo quod fatram defcribunt hi-

ftorKiinjhilôrialesdidijeifque acta correfpondent Apoftolorum ,

quar pnmitiunE Ecclefi.Te contintnt praxim,vfum , & executionem

.

, , Minorcsqui a numero I 2.vocaniur,hi funtHofeas, iohel, Amos,^^^

Abdias,lonas,Micheas,Nahum,Abacuc,Sophonias,Haggeus , Za-charias,Malachias . Hi , quia oratone feu qua(i declamatorie in

Homilijsiiuc fermonibus de fanciis rebus a fan»ftis viris faclistra-

(^tanr, prophetalesdicti,quibus Apocalypfiscorrefpondet,id eit, re

uelatio B. loannis, in qua quidem oefcnbicur tuturus Ecclefiae

ibtus. Mox Sapictialei : quaks funt Pfaltcrm , Prouerbia Salo-

monis,Canticacanticorum ,Ecclehal\es, Sapietia, Ecdefiafticusjqui

buscorrcfpondentEpiltolarparricularesPauli 14 qux fcriptsefunt

ad certos aut populos , vt ad Romanosi. Corinthios 2. Galatas l

Ephelios I .Philipponefcs i. Coloflenfes f . Theflalonicenfes. 2.Hebra:os.i.aut adcertasperfonas,quales fupt,adThimotheum 2. Titu

1 . 3c ad Philimonem i . Et canomcc uniucrfis fcriprx Evdefijs, fep-

tcmfcilicet,Iacobi Apofl:oli vna,Pctri Apoflolorum principis dua?,

loannis Apon:oli,(Sc Euangeliflae tresTudxuna. Aduertendiimta-men librorum nonitcilamenti, alij vt fuperius tciigimus , fandorupatrum cura dc diliiêntiaaflTeruati, acnobisper manusuelut integri

funtrraditi.vtfuntquatuoreuangelia, feptem epiftolae canonicae',

(Vuatuordcciin epifloLt Pauli, A«fla Apolloloruin, & Apocalypfis

Alij vero funt H.treticorum prauitate uitiati , & corrupti vt Euan-gclia Andrcx,Thomaf,Bartholomei,Thadaci,Barnab2e, Nicomedi,Nazareorum. Atûfcjue diuinorum , Petri fcilicet, Andrex, Phi-lippi , v5c Thomaegefl:a. Etaliaidgenerisfcripta plurima, quaenumerantur a Gelafio m c.Sancta Romana Ecclefia.d. i y.quar, etfi vo-

ccntur apocrypha,credendum efl:, id fieri; Non quod omnino , ab

apoltolicis viris non fuerint compofita ; fed quod hxretica vcrfutia

,

Deo(quod illa,cjua£ modo habemus fufficeret) permittente , eadem

mendacijsinfecerit . Tamen vr veCcris,ficnoui ctiam teflamentili-

bridifferunt, audoritatis prxiudicio, Ratione argumenii>genere

doclrinac . Prxtcrea notandum quod facra fcriptura non poteft di-

uidiperpartes fubiectiuasautintegralesfui fubic£li;cum Deusfimplicifsimus fit, ficutcaeterae fcicntiaediuiduntur,fecundum regulam

PhTlo.

M

N

V>^terls 5fno

uiTcftameti

Libri quo-modo difie»

ranc

.

o

Q.

Parstertia. : 129PhJlo fecanturfcientisequemadmodum &resdequibusiant. Necpottft diuidiperpartestheologicasartilicialiter contra te diUnbu-tas. Qj^ioniaiTi quaJi in quolibethbrotradaturde ilbs ventatibusj

vtquali quilibetfanclorumfcriptorum coinpofucnt fuam thcola

g,iain,quatum,fpiritui fando.vtile ^ necelTatium vifum eft,fecun-

durn Aug. I l.deciuitate Dei c. 2. vbidemylleriotrinitatis, delncar

R natione. delulLtia Dei,(Scalijsperfeciionibus, inquo hbrofcrip-

turae facrae aliquid repcritur. Ideo D. Pau. vtiiem effe teftatur 2.

Tim. 3.ad doclnnam,quae verfaturcirca dogmata,quaederebusd!-uinisautalTeruntur, aut comprobantur. Demde redargutioncm,

Iquaead confutationem falforum pertinet dogmatum . Tertio,adicorredionem quacomprehenduntur vitia, vtfaftus, ambitio, auarma,de(idia,hcrefes «^c. Poftremoadinihtutione, quaeeft obiulli-

tiam.vt perfe«flus fithomoDeijadomne opus bonum inllrudus.

Cuiusinfuper vjs (?cefficaciacognofcipotcrt ex affedibus, qui tot

funt,quotnon tantumlibn , fententi^,aut uerba, fed quotomnino

S 'fyilab3e,h'tera?,>Scpuncla. Vttamen pauciscomple«5lamur multa.

Sacia fcriptura parit inprimis notitiam diuince voluntatis j Notitia

,

'rnnorem,timor,reuerentiam: Reuerentaa, amoremrainor, peccati

odium: odiumpeccati,contritionem:contritiopoenit^ntiam,- pcxni-

tentia,remifsionem peccatorum j Peccatorum remifsio , confjlatJonem : confolatio,rranquihtatem confcientia^ ; confcientia^ tranqui-

litas.fpem vitae aeternae confequenda^: fpes denique credentium nunquamconfundit,fedfa]uos facit omnes . In ipfis ctiam conflituun-

tur, Bonis praeraia vitae apterna? : Mahs vero, damnationis paena per-

petua. Conliftitqj partim in fpeculatione qua mquintDei natura,

potentiam 5c proprieratem : partim praxi fiue aclione earum rerum

quacfuntneceflarixadmores v?cad bene beateque viuendi rationc.

In legitimis vero propheticisEuangehcis & apoftolicis au£loritare

canoniciprxditisjquaedam (ic funtpofita,vt tantum fciantur c§ccre

dantur,vtell:, quod inprincipio creauitDeus coelum &terram, &quod inprincipio erat verbum . Et quaecunque fai^a vel diuina,vel

humanatantummodocognofcendanarrantur. lulTa, vt obferucn-

tur^Scfianr.Vthonorapatrem <Scmatremm . Prohibita,nefiant;Vt

non mafchaberis Aug. In prefa.In fpeculum

.

Humarnefdentia exemplisiUufiranturfupradi&a)& yfHseo^

rum demonliratur» Cap, i l L

Scopusfacrg

rcnpCHrs

.

HTS ficpr3Epofitis,&pr3?]ibatisvifumeft etiam alia cxemplaex humanaf fapientix libris depromere . Aliquoties :nim ve

hcmentiusmouet, (Scarguunteosqui veJ leuilsiniii Dei co-

gnitione

Nota Gradationem.

IjO ^BjoetoricA ChriHtanA

gnitione tindi funtjcxcmpla infidelium qui tant» conftantia virtu

teni colucrunt, vt pro ea inortem qHoquc fubirent , cum nos vfque

adco tcpcamus , vt quotidiana cxpcricntia indicat, <5c,vt dicam quac

fcntio,calaraitofo noilrorum tcmporii ftatu proptcr peccata noftra

eo res deucnit, vt quatucunquc cxcellctia; fit in aliquo fcripto , ora

tionc,<lk comunicationc nifi refperfa fuerlt floribusillis quos vulgo

appellant,omni gratia & falc noftri acui hominibus carerc videntur.

Lcgerc ertapud Valcrium Maximum titulo dc feruata religionc,

quod Metcll u$ P ontifcx Maximus , fub cuius potcftatc cattcri om-ncspontificcs vclfaccrdotcspofiti crant. Pofthumum confulem,

cundcmqueFlaraincmMartialem,adbellum gcrcndum Africam

pcicntcm,neafacris, difcedcrct,mulda indi«5la , inconfulto DeoVrbcm egrcdi paflus non eft: rcligionique fummum impcrium ccf

fit,quo toto fc Pofthumus Martio ccrtamini commifturum non vi-

<lcbatur, cerimonijs Martis defertis , qui a Gentilibus bellorum

Deus cxiftimabatur

.

Proferthoc exemplum Va'. Max. ad probandum generatira,

quamrigidifuerintreJigionjs cukores vetuftt . Poterit idfm extraJY

hoc fubiedum alibi etiam proponi, vt ad reprchendendum ignauia

Chriftianorum in rcbus ad pietatem fpcvlantibiis . Scruiet etiam ad

oftcndendum,quo zclo pracditos efte decet epifcopos , & facerdotes

in fua funitione excrcenda : etiam aducrfus principes & magnates

,

quemadmodumfeccruntD. AmbrofiusadnerfusTheodofiuChriftiani{simum,alioquiImperatorera, <5c B. loan. Chryfoftomus, dcquo Thcodoretus, Thoraafque CantuericnfisaducrlusHenrricumAnglorum regem, vt fcripfit loancs Carnotcnfis cpifcopus , & ali).

Accommodari ctiam poteft ad dcmonftrarioncm obcdientiaEr, quamoptimatesccclefiafticisdebentinncgotijspietatis,etiamfim alijseo-

rnm lcgibus nolint fubiacere . Elicitur hinc pr^ter ea , alia fentcntia

perclegans : quod in oranium noftrarum a£lionum pr^cipuc feria-

rum cxordijs , Dco nos comracndare debeamus : vt munus noftrumre6lc faciamu9,in morem filiorum,& amicorum Dei , vt patct . Po-ftrcra6,conftat hinc quanto metu perculfus fuerit Pofthuraius quiatuto fc Martio certamini commiffurus non videbatur caerimonijs

Martis defertis, quo raerito exterreamur propterfocordja<Sc fcgni

tic inculcudiuino.Malcdidusenim,quifacit opusDei negligcter.

C^titinmtio fuperiorts materi^ adhibitis iUuJiribus exempUs4dprobationem . Cap, IUL

OBfcruaui in htcrarummouuracntis , cxemplum fnprimis mcmorabile, quodfaepcraulturaquc tanquamadres variaaat-

tineni^

I « II «l » l

B

D

E

Parsfecunda. niItinens incalcari potefl: , fcilicet , dc mortc Socratis . Dc q»o'fertur , quod folitas vitia Athcnienfium , 6c quidem fumraatum car

pcrc . Anytus quidam diues ipfius libertatc ofFenfas, & ignomini^loco habens ab eo taxari : in multorum inuidiam , & odium eum in-

duxit, qnorum vnusfuit Melytus , a quo prxpoftcrae cummafculis Socratb acmhbidinisaccufatuscft. Alij triumfuiucreumaffirmant, Anyti, ex /*torcs,

parte omnium ciuiumj, Lyconis oratoris, nomine oratorum, dc Me-lytipoetaeproomnibuspoetis. Inomniumenira crimina fineex-

ceptioneinuehebaturSocrates, &eorumDeoscontemnebat. Innocensitaqueaccusatus, in vincula conieftus, &mortc multatuseft.

Videns lam Socrates fe in rebus aduerfisab amicis quos beneficijsaf

fecerat deferi , & impugnari, ab ahjs vero , a quibus nullam falutem

cxpcclabat, iuuari cotcmpta morte nulli non formidata cicutam eo-

dem ebibit vultu , quo vinum folet , moricnfquc dc immortahtatc

animorum oratione vfus eft elegantifsima , Populus vero mortemeius ita doluit, vt omnium difciphnarnm fcholas claudi iuberet . B.

autem Auguttinus compaitum fuifte in vincula dicit (in hb. de ciui

tate Dei) ob confcriptum de rebus diuinis', vnoque folo numinc col

lcndo hbcllum, 8c cam fententiam ad cxtremum vfque fpiritum de-

fendifte, mori malcns vcnenum obbibendo , quam captos crroribus

crafsifsimis'deadoratione infinitorum Deorum, &cumintcllc£t;unaturahpugnantibusciuesrehnqucrc. Eufebiusdamnatum fuifte

afreritrquoddcDijsmalcfentiret. Tandcm AthenienfcsamiflTota-

to ciuitatis ornamcnto , & decore ; mortem eius tam indignc tulerut

vt accufatores eius, partim mortc , partim exiho punirent,& ipfi So-

crati ftatuam ocrcam dcdicarcnt vtproHxius narrat Diogcncs Lacrt.

Trofequitur& accommodatfnperius exemplum probando roor'

tm viro bom minmiformidandam . €ap, V.

De Mort«Socracis

.

ELici hinc potcft , mortcm non cfle vird bono formidan-

dam, minus autem in iuflii dominantis ilhus in nobisDei

fibiipficonfcicndum, quemadmodum Socratcsc vita abijt

quiprxfidiointcgritatis mortiferumpoculum haufit Philofophice

potius quam Chriftiane . Virum enim pium dccct in xrumnis & ad

ucrfitatibuslocarcfpeminDco, &adeius voluntatcm animura &mcntcmconformare. Nara cumpraeter cam,nec fohum quidcmarboris moucri ccrto certius fit , multo minus affligi nos credendumcft nifi cius pcrmiiru , &fineni3gnonoftrobono, Idcnim DeofamiUarc cft , calamitatibus & incommodis exercerc fuos ; ad rcporta-

dum maiora bona . £x cadera infertur narratione, bonos a mahs per

fequutioncmfempcr tollerare. Nequecnimputandum, vtprecla-

reB,Aus;u-»

Morsflfifor

midanda.

SocratesPhi

loiophicepo

tius qr.am

Chriftianc

mortuuteA.

Mali bonoaperfc^uuturi

152,

Philofophia'

ftudiu eget

niodcrutio-

ac.

Quatenusindiilgendu

aaiicis

.

%hetoricA Chrijliana

Quomodoaliquando ta

«endum.

re B. Auguftinus ,gratis malos effe in hoc mundo , & nihil boni de

ilhsagereDeum. Ornnismalus autidco viuit, vt corrigatur: aut

[ideo viuit, vt per illum bonus exerccatur . Item probatur hincda-

nofumelTc Philofophixftudmm ,nifieiuscuhorcs innjtantur fer-

uire'popuh ingenio & moribus quantum virtus ipfa patitur . Poteft

confequentcr ficriprseconium Socratis, '5ceius exemplo ahorum,qui ob profefTionem vircutis (caufa enim prsecipue fpeclanda) non

dubitarunt fanguinem fundere . Licebit etiam reprehenfionem So

cratis inftituere , quod amore Philofophi^ tam graues iras in corrup

to» , & malos vulgi mores conceperit , vt nomen Philofophi retine-

re vix queat , cum ea raorofitatc fibi exitiofus ipfe fuerit , & praeter

mcomraodapnuatafupepeifonae, amicisluduofus extitit , hberos,

<5c vxoremmorbitatemiferrimos rehquit:cum ahj prudentcr,5c

moderate i js rtbus vtentes fibi decori , parcntibus , patrise , & ami

cis vtilitatifuerint. Viri enimprudcntis eft,rion femrcr obfequi

animo fuo , fed quandoqueaiicruid remitttre «^ mfirurc tcjipoii,

quantum faluo tiaaore Dei, confcientia, ratione , ^ bonismonbusficripoterit, nam eo cafu,adcuitanduivii)ia grauifsmi.a inconueni

entiapoftponendus eftomnis metus, dc amicitia, quam fine virtute

gcntiles, nos autem fine pietate confift',re non pofie affirmamus

.

Confequensigitur eft in rebus leuibus, deploratis, atque hne ma-gnodetrimento <Sc off^enfione aninorum expediri ncqueunt, euita

dis , viro perfe<Slo maxime laborandum . Cui non folum a malo ab-

ftmendum eft; fedetiamab omnifpecie & fufpicione maH . Prefta

retenimeoshypocrittas efte , quam attentare ahquid coniunilumcum fcandalo > & excmplo malo , propter fummum dircrimen 6c periculum

.

H

Rjiu^or admirMi eUgantta profequitur juum inWitutum . Cap, VI.

Edeamus ad fpeciahorem huius excmph euolutionem , Socratcs inuidia & odio prauorum cmium , quod ijs veritatem in-

culcarer , accufatus eft,& iUorum poteftate pauperque inopfque facile fuperatus : Ucetpreter fas,& afquum,vt iam diximus. Per'

tinet ad hoc quod vulgo dici folet : obfequium amicos , veritas odiu

Virtus q'iaa,pant. Et quanto virtus eniinentioreft, tantomagis pcrfequutionito cmincn- bus obnoxia . Item quod apud plerofcjue iudices potentia aequitate

''^'^^""^''^^.IprcTgrauaf Itemnihil efle peftilentius auaontatc , & abundan-

biwobnoxia!"a, quam mahmorescomitantur . Nam, &ilhfecundisrel-uscffrcnati fibiqucpracfidentescornua fuftulerunt, & infurrexerunr aduerfus Socratem . £andem*caufam in amphs ciuitanbus , &. regnis

magnasc.TdesdedifTe, ac ctiamnum darcperfpicuum eft . Qjicd ta

intrcpide

K

Parstertia. Ui

B;jteferfT!nItf nemocer-ltofcirepo-lelt.

Ctica. .|.jc,

Pfal.

inrrepidc cicutam ebiberit, & cum iani moricndi tcrapus vrgeret,

vfqucadeoalacrirerfegeiTeritîndicioeft, mortem a boiiis txpsti,

qui cx coni eOiuris quibufdam benc fe vixiffc arbitrantur . PoRquaeius rei certitudo , nifi ex prxrogatiua & fingulari gr.itia Dei habennonpoteft,vtliquetcxIo*Maio. &Echioinfuiscenturijj,&in fao

pr^deftinationisdiuinae ChryfopaiTo, &Dod, pater Vcga, 6c Hecl.

Pintus: Vbiabundetra<Statdcmultisconie<ûrise quibus homopotcrit coniedari . Beatus enim qui femper timidus & pamdus eft»

nura fit in araorc an in odio Dei . Qjianta propenfione, 3c promptitudincdcfiderauerintfan<flidiirolutionem corporis, «Sc vnionemciiDeo apparuit inDauide , Paulo , Seraphico Patre Francifco , ik in

numeris martyribus , qui maiori cum voluptate accedebant ad mortcm quam ad domum conuiuij . PraJterea,morsto tus vitântea^l^

indcxeft. Quodfalutationibus, &confoIationibus amicorum qui

obftri£li crant eius bcneficijs non fit ercclus docetrtemporibus duris

& infoclicibusamicorum fidem infpiciendam cfTc . Quodnon fue-

runt illi cura^ vxor cum liberis , documentura eft, ne fapiens illis af-

^ fe<ftibus turbari fe finat: pr^fertim fi periculum fit ne cum a rcclo in-

^ !ftituto dimoueant . Quod cum dodrina Chriftiana maxima habet

(affinitatem . Inqitcnim Chriftus, qui nonabnegaueritpatrem,majtrem, & csetera propter mc indignus eft rae . Qôd ad finem hifto

riae attinet. Populum , videlicet , mortem eius ita doluifTc, vt,accu-

fatoreseiuspartim mortc .partimexiliopuniret, &ipfi Socrati fta-

tuam xrcam dedicarct,argumento eft vulgus cffc mobile,inconftans

&faciletaminbeneuolentiamquammaleuolentiam &quod viros

frugi praefentcs & viuos odimus:abfentes rcquirimus & amamus .

Item , quod fama verax vitae etiam fupercft , mendax autcm & per-

niciofa detedo fuco fe exerit. Traditumeft itaque hoc exemplo,quot locis vnum cxemplum accommodari poteft , fi omnia particu- { P|"'° ,^'"^''

latim excutere libeat . Ad hanc rem plurimum faciet examinare cir ^ *F<^°'^®'

cumftantias perfonae dc qua loquimur, &:cum alijs compararc,ad*^^^°^^

videndum in quibus concordcnt, item , circumftantias loci , temporis , Sc rcrum qiiac travtantur vt fupcriorc exemplo fufe patqfaâum

eft.

N

Vulgus "quSfit hciVis.

Vnum exem

o

Bsgulam& admnitmem wtatu dignam continens, Cap. yit.

PLeriqueproanimi pcrfpicacitate , vnum exemplum ad plura

applicare norunt quam ali) . Vcrum quifquis erit frudum noleuem cx preccdenti doilrina & exemphs capere poteft . Etfi

multa alia adfcrri polTent , qua? pro inftitutabreuitate omittere vifii

eft: fufficitmcoarbitratu,iutelligenti viam indicafTc . Nonnullipu-

S tabunt

^54 ^ljetoric^ Chnfliam

qualitcr p^-o

ficianc.

Scntcntix&tabunthocexercitjum inexemplistaniumlocum habere. At lire

i rcuicibiaco rccla ratione aedimemus apparebit >dem in alvjs fencsntjjs & prouer-deinmodo H^ j-

ad multa q uadrant fieri poflc . Quapropterfatiserit, col-traitan rol-', ' ^ r i i in.ii • r -

(uat quomo^^carefingula, eo ordine, quoabaudtoribusa qujbus petita lunt,

docxcmpU. jaccipiuntur, aut (ihbct, pofTumusm ca rea nobis conhHum pete-

re obferuando in tranfitu ad quam clafTem potifsimum referendum

videaturridque adnotare . In tertimonijs vero , & fententijs vulga-

ribus, etfi non erit itiutile fingula particulariter euoluere vti in exe-

plis : verum ex earum copia nimia proiixitas exoriretur fi huiufmo

di occurrant proucrbia, quae materie prxferti non fitit accommo-da,pofsinttamen inpofterum vfui eile , poteruntomitti, fempere-

nimexafsidualedioneabunde fuppeiunt. Naturale etiani accu-

men multum prodelt ad omnem materiam , qua^ ftripto vel oraiione

exphcandacll. Ad quam rem non fcmper exepiaidonea funtquae

nullam vim habent a nobis ofcitanter excogitata , nifi ledione > au-

Dofti a Dco'ditu, vifu, intelleftu , aut infpiratione diuina percepta fuerint . Plus

enim cognofcitanima, &difcitinmeditationibus, &orationibus,

tk quafi facro filentio , quando cum Deo vcluti communicat, quamnudale«f\ione; vtvuhGerfon trad. 7. fuper Cant. B.Virg. &ad-ducitur a loanne Ahenftaig in fuo vocabulario Theo. fi non comes

affuerit deuotio , quae pius eft «3c humihs afFc<5lus, qua coraite pote

ritad intclhgentiasplurimaseuehi, quasnon habebitde lege com. muni fimplcx chrilhanus. Vnde facilisfitfacracfcripturaecognitio

acr^^"?''tribu6fcremodis. lulh &idoneainterpraetationererum & verbo

tio quibus ;rum, Itudioatque diiigentia,que conhltitin lc»ttione,meditatio-

moaisnon ne, oratione,<Sc exercitatione. Ordinedoii^rin^ feu viadocendidif-facihs tatu,'cendiquerationequadamatquemethodo, vtpaulo inferiuspatcbit.fcd plaaa e- pQ^gf^ infuper,talis elTe vtilis in dodrina ; qua fidcs faluberrima gi-

at Scmcaday g^itur , nutritur , defenditur , roboratur . Vtilis preterca (ficnt di-^

'

cit Apoftolus ) ad arguendum . Philofophi quoque Theologi deuotione carentes finiitras de deuotionis ni) fterijs derifiones iniulerut.

Rurfus ) ita fe habent afifedus perfeftos & humiliatos in Deum > vt

nequeant vna veraciter fine altera inueniri . Vide latius Gcrfonem.

Fortcs &ra-' Vnde eiiam fcriptum eft; Beaiushomoquemtu erudicrisdomine,

picnres facit (Sc de lcge cua docucris eum . lllum erudiuit dominus , <Sc eruditusv^rbumDei. ell, docuit eum &do£tuseft; & itado£tus & fapienseft,vt,rc^um

3c bftne fonantem loquatur fermoncm . Nec mirum vt ait Rupcrtus

quomodoenimnefciret loqui, CuiDeusverbufuum conimunica-

uit ,qui ipfam verbi fubftantiam guftauit ? Huc etiam quadrat vul~

gatifsimum , 6c celcbratifsimum apud veteres Pytagor^ fiientiu,qui

in ca erat opinione tacendo & aufcultando optime coparari eloque-

dam . Re<Sti{sime proinde inquitD, Aug. cx lc<fltone multos nafci

fcrupu-

R

Tarsfecmda. n5

InS /crptura c vera fpi-

ritusfinftivn

dio.

Scripturant

Sanfti ooini

bai ciVc accomo4ataai .

Supcr Matt.x1.H0mi.4ioperJsimperfe<ai.

fcrupulos,quiorationeexiftimanturcinus diuturna penfitatione,

*5c exatninatione . Aduertendum eft igitur viris literatis , «Sc pr;tdi-

catonbus quae fit vcra fchola Theologic , in qua multo fidelms res

diuin^ ipfadeguIhtionepercipiuntur,quam m fcholiseuoluendis

tantuui ) ibris . Quo circa Chriltus 3c Apoftolus non folum iubent

noslegerc, verttmeuam fcrutari fcripturas, in quibus eft vera vndiofpiritus fancSti , qujc vere docetomnia. NccquaeripolTcad falutem

quidquam , quod non totum nunc in fcripturis fit adimplctum ; pul

cherrnne dedarat Chryfoftomus per infignia ahquot excmpla, virtu

tum , vitiorum , pojnitentie . Virtutura , nam qui ignarus eft , in-

quit , inueniet ibi quid difcat . Qui contumax eft «St peccator , in

ueniet ibi futuri ludicij flagclla quac timcat . Qjii laborat inueniet

ibiglorias&promifsionesvit^ pcrpctua: quibus amplius cxcitctur

ad opus . Qui piifillanimus cft, & infirmus, inucnict ibi mcdiocrcs

iuftitiie cibos, quietfipingucm aniraam non faciunt, tamcn raori

non permittunt . Qui magnanimus cft & fidclis , inucniet ibi fpiri

tuales efcas continentioris vitaf,qu.T perducant cum propc ad angclo

rum naturam . Qui percufTus eft a diabolo, & vulncratus efl in peccatis,inuenietibimedicinaIescibos, quicum pcr poenitcTitiam re-

iuocent ad falutem. Vitiorum vtquidem ibi fcriprunieft,quomo-

(do Achampropterfurtumlamiraeaurcaefitlapidatus, nifi vthabe-

ant fures quod timeant ? vt quid ibi filij Ifrael , qui fornicati funt cu

filiabus Moahitarum, pcrcufsi rcfugerunt in BoeIphegor,nifi vt ha-

X 'beant fornicatores quod perhorrefcant ? vt quid cocupjtores carnis

,

caftigatifunt in deferto,nifi vt ncmo delicias concupifcat ? Poeniien

ti^ vtquidcnimDauidarguit Nathan <3c fufcepit, nifi vt adulteri,

&homicidacpcenitenti^ remedium non defpcrent? Raab ineretrix

fanctificataeft, vtmeretricibusfpcsdaretur 6cc. Qua proptercum Qui,icuiqi;c

quifquecognouerit,finempr;Ecepti efTecharitatem de cordepuro ,'conferat l-i-

&confcientiabona Scfide nonficia, omnem inteIJe<5Vum diuinarii croru 1 bro

fcripturarumadiftatriafidemfpem <&' chantatem , fcihcet iquibus "^" ^*-*^*

oranis militat <5c fcientia <Sc prophetia t relaturus ad traclationem il-

lorumlibrorumfecurusaccedat. Aug. iib. i.deDo<5l.Chrift. Atq; .

Y noninlegendo, fedintelligeiidofcriptura^ confiftuntHierony. tef 5^.^'!*J*^

tCjGontra Luciferianos <Sc in c. i. ad Galat. Hilar. 2. de Trinitate. fiitit.

Exempla tantifuntraoraenti ad quamcunquercm accommoden-jc.37 &40.

tur, vtnullumquodaliquam au<5loriratem habeat pra^termittendii,^'^'^!'^^ "*^'*I

fit , quin recondatur in reccpiacula de quibus fupra dixmius ; vt fuo,^^"^^*^"^ ?' *"

tempore oclocoinracdiumcomraode depromi pofsit . iit vt nnemfaciam,quidquidinter]egendum <Scloquendum noftrouidiciopro-

babitur cuiufcunquc illud fitgcncris , non eft neghgendum <Sf leui

brachio tranfeundum , fcd lacite curn animo noftro experdendum

,

crae

pturar co

Vt

JS^ 'Rhetorica ChriJUana

Sacrx fcrip-

turje abuadatia.

vtopportunceo vhpofsimus . Fieri cnim poteft , vtcxemplum ali-

quodaliasanobisobferuatum,alitcracccptumfucrit; quod vbi co-

tinget > idem crit atque fi nouiter inucniatur . Idtjue praccipuc ani-

maduertere elt in cxemplis , & auctoritatibus facrz fcriptur^ cui, vt

ncquum eft , fcriptores immorantur , vt fingula diftincflius cnodent

.

In illa enim quidquid necefTum cft,aut cogitari potcft abundat,quoniamprxterdodrmamaplerifquc coUcilamcx audoritate aliqua

aut exemplo ex eodem alij atque ali) nouas interpretationes eruent

,

quse quidem cft praeftantia facrarum literarum , vt poft varias tanto-

rum virorum obferuationcsfemper nouam 6c inexplicatam adhucmateriam fubrainiftrarent . Si perplexa fuerit aliqua fententia,pro-

pofito auclore,eius , qui quidem fitmagni nominis.tuto produci poteft ficubi necefsitas poftulat . Quamuis mihi fic ftct fententia , nunquam in fuggcftu , aut familiari colloquio , & tanto minus in fcrip-

tis de rebus controuerfis 5c ambiguis agcndum,'{cd verfandum in re

bus liquidis 5c qu?c nullos aculeos dubitationum & fufpicionura in

auditorum animis relmquant . Ea fiquidem eft aetatis huius (peccatis

noftris ita promerentib us ) calamitas, vt operae pretium fit orania obfcuritate , perplcxitate i & fufpicione maxime vacarc

.

Quod pe rceptio facnefcriptura magnam ad benedicendumfacul

tattm adfcrat . Cap. yiLl.

Vulijataalijj

fignificatius

Spiritusfan-

{\i meiiteex

plicac*

Senfjs lirera

I

MEafertopinio quodquifquiseomodoquo di<^um eft facra[B

Bibha fecundum vetercm receptifsimam vulgatam editio-

nem euolueret , cum fignificantius & aptius cxplicet men-tcm fpiritus fanfii , quam aliac tranflationes , vfus auxtlio quorun-dam patrum orthodoxorum , tam Graccorum quam Latinorum, qui

ca fuis commentationibus illuftrarunt,pr3eferrjm vero gloflae quamvocant ordinariac , cum vniuerfali fcripturz totius comprehenfione,

iuxta quatuor a doiloribus catholicis receptos fenfus , prxcipucqueliteralem , qui adleeitimam intcUieentjam ipfius encreiac <5cadinf-

1$ q.antum ...^ ^ u j j r jhj r-

conferat truchonem earum rerum,qu3c nobis credendae lunt ; ad hdei connr-

mationera ac defenfionem ; & ad redarguendum cos qui refiftunt ve

ritati.perneccflanus eft & quafipraefidium &monimentum aducr

fus har refe$,magnos in diuina prudentia fecit progreffus.N uUa cnimcxpofitio ad probationcm dogmatum indu^la vim habet , ac robur

,

nifi ea,quae vere,purc,&germane,litera£fentcntiam explicet; Namcum aliae explicationes,fcnfus intra literac meduUam abditos rimen-

tur,mdcqueeosex quibufdam rerum fimilitudinibus extrahereco-

neutur , facile ex fimiliumrerum imaginibus falli poffunt; pracfer-

tintj cum ha?c fpiritualium fenfuum dcductio, & elucidatio, cogita

tionci

G

H

Pars tertta .'

^Slitione,cIifcurfu,& inquifitione,humani ingcnij fiat; quod faepc dcci-

pitur, & crcbro in rebus obfcuris fingerc folet ca,ad qu^ animus po-tifsiraum cfl velnatura vcl cxercitationcpropenfior, fi enimipfcuolucro artrucrc faccrdotes habere poteftatcm ligandi ac foluedi a pcccatiscxmyfticacxpofitionc illius fentcntix Chrifti ad Apollolosj

foiuite cum <Sc finitc abire : illico rcfpondcbit aduerfarius, id dc fo-

lutionc lintcorum,quibus Lazarus erat obuolutus , & non dc folu-

tionc pcccatorum di^lum cflc . At fi id ipfum oftendero cx au«fô-

ritate, (Sc cxpofitione hterali cius fentcntiae Chrifti,ad Apoftolos, Accipite fpiritum fantium:& quorum rcmiferitis peccata remittcntur,

& quorum retinueritis retenta erunt. Protinus , acquiefccrc, & di-

dis affentiri cogetur

.

Dc yerftonibu.s Bibliorum Sacr<£ fcripturayqu^ ilU , ^ quotftnt,ex Uebrxo

in Grtectfm faCia ,& (juifnerunt interpretes, ac quandofacram

fcripturam interpretatifunt. Cap. 1 X,

SEdquoniam de vulgata editione mentionem fecimus ; Vctus 5c

vulgata cditio eaeratolim,quam feptuagintaintcrpretes, diui-

no quodam numine cotexuerunt.Vn de Aug. fpiritus, inqait

,

quiinprophetiserat,quando illadixerunt,idemipfe eratin fcptua-

gmta viris,quando illa interpretati funt . Idem Hylanus , luftinus

m admonitorio , & Irxjiaeus. Nobis uero hoc loco, ideo, cxteris ob-mifsis,id folum breuifsime perftringerc vifum eft operx pretium,vtquis ordinatc eas habere pofsit fingulas rccenferc . Pnmamigituruerfionera dicimus efte . 72. interpretum . Hi, cum Hebrxi eflent

,

fenicledicx vnaquaquetribujdiuinamfcripiuram fub PtolomcoPhiladelphointerpretatifunt,2 3o.annisanteincarnationcmD.Noftri lefu Chrifti . Alteraeft AquilaEi, quiciim Sinopae Ponti ortus,

<Sc Graccus eftct.Hicrofolimis baptizatuseft. Poftea vero rcprobatoChriftianifmo, ludaeis fefe coniunxit, 6c diuinara fcripturam per-

uerfa ratione ucrtit,fub Adriano rege 33o.poft ô.ucrfionem annis.

Tcrtiacft Syramachi.Hiccum Samaritanuseflet, ncc populo fuo

acceptuspropterambitionismorbiihaberetur,adludaros fcfe recc

pit,ac fecundo circucifus eft . Et ut famaritanos fubucrteret , uertit

6c ipfediuinasliteras, fub Seuerorege,annispoftuerfionem Aqui-LT46. Qûarta Theodotionis Ephefi eft» Hiccum primum h.Trefi

MaraonisPonticifauillet, pofteaafedatoribus harrefis ilJius fuc-

cenfus , & ipfc facram fcripturam fub Commodo rege , eo ipfo

tempore quo fymraachus , ad fubuerfionem priedidaj hsrefis,

inrerpretatus eft . Quinta interpretatio cum abfcondita fuiflet,

Pithis inucnta eft , <Sc fub Antonio regc Caracalla dicô, in Icricho

siquodam ex ilh"s,qui Hierofolimis pietati uacauerant, conflata.

Sexta^*

Q.u« fitvul-

gataeditio.

ijS ^hetoricA ChnHiam

De traslatio

neHiero-

Approbatio

Con.Tri.

SexTa,&ipfaPithisniucntacll,anteafub Alexandro Mammeaefi-lio, Nicopolifcptentrionaliaquodam Origenjs familiari compo-fita. Septima Ckpollrema Sancti Lucianimagnircligiofi & martyriseft.qui &ipfe,cumin prxdidas verlioncs,3cHebraicoslibros in

cidiiTct , & djligentcr qu3E vel vcritati deerant, vel fuperflua aderat»

infpcxi(ret>ac luis quoqj lociscorrexiffct,verlionem hanc Chriftia-

nisfratribuscdidit, qujefanepolt ipfius cerramcn, &:martyrium,

quod fub Dioclctiano & Maximianoiyrannisfuftinuit, libro vidc

licet,propria ipfius manu fcripto comprchcnfa.Nicomedi^ fub Con(lantinoreeemagno,apud ludacosin pariete armari) calcc circumli-

to,quo cultodix gratia pofitafuerat inuenta efl. Ha?c Athana.in

fynopfi diuinae fcripturae circa fincni. Dc his traflationibus vide Eu-

thymium in prefat. ad Pfal. & glo, in pr^efat. Bibliorum . Nouifsi-

mc fupcruenicns B.Hieronimusperitusin tiibuslinguis^Hsebraica,

Grarca,<!k Latina : pnmo corrcxjt tranacioncm 72. interpretum in

latinocumaftcricJS,(Scobelis. Poftca vero tranllulitimmcdiatc Bi-

bliadeHcbraeoin Latinum,fine aficricisj&obelis. Et hac tranfla-

tione nunc vbique vtitur tota Romana Ecclcfia , licet non in omni-buslibris . Etiphustranflatiomcrit6caterisar.tefettur,quiaeft vcr

borumtcnacior,<Sc pcrfpicuitate fententiae clarior. Infuperfacro

fantaTrid. SvnodusSe(r. 4. confidcransnon parum vtilitatis acce-

derepofTe EcclenacDei,fi exmulrislatiniscditioribusqua? circum-

feruntur,facrorumlibrorum, qua^nam pro anthcntica habeiida fit

innotefcat: fiatuit «Scdeclarat, vtbaecipfa vetus & vulgataeditio ,

quac longo tot facculorum vfu in ccc'cfia ipfa probata crt,in publicis

le(flionibus,difputatioribus,prardicationibus, aut expofitionibus,

pro authcntica nabcatur,<Sc quod cam nemo rcijcere,quouis pretex

tu audeat, vcl praefumat . Prarterea,ad coerccnda petuantia ingenia

dccrcuit, vt ncmo fuac prudcntiac innixus, in rcbus fidei ik morum,ad aedificationcm dodrinx Chrifiianarpertinentium,facrani fcriptu

ram «d fuosfenfuscontorqucat. Qmcontrauencrit,perordinarios

declarentur,<Scpocnisiure ftatutis puniantur. Lim dcnium ex his

liquet,noftra vulgata «5c vetus cditio iUa dici debere,quam D.Hiero.totlaborumanfradibuspcpcrit Ecclcfia:. Quae duar verfiones,licet

verbis difsidere mueniantur, rc tainen i5c fenfu pcrfandle conuc-

niunt rimmoquod vulgataquar cft Hiero. obfcure dixit aliquan

do,hoc,feptuaginta interprctcs apcrtius reddidere, 5c c conuerfo

.

Dequare,nemulti3agam,Icgc Aug. lib. 2. dc Do^H: CluilLvbiabudc fatis liuius rei caufain cxplanat . Quac apparens difioiiartia facile

conciliari potcrat . Sed filatiusmaterianihanc cupis vidcrelegc Andream Ac Vega Sc Cano. loan. Drie. & Ambrof Cather. de Claui-

bus. VulgatananquehsEcquac vfu Ecclciiar, facrocjucapprobantc

ccnciho

K

M

Parstertia, IS9|condIiriT€cepcaen,tant3e veritaiisefl:habita,vt, vna e multiscanoni

|c3 5c aiuhcntita aiTeraturcad quatn vt ad facram anchorain fit cofu-

gienduiTi. Proinde quocjae re^le maximum iubar iilud Eccletiae D.

N Aug.in Epiliad Vicent.Donati(hm (ic fcnbit.Qi.iis autcm non im-

pudentifsime nitatur ah"quid,in allegoria pofitum,pro feinterpreta

ri, nilihabeat iScmanifeftifsimateftimonia quorum lumincillullre

tur obfcura ? Hac fultus tutojde quauis re, oratioiie,<Sc f.riptis di^Te

rerepoteft. Sola igiturhterahsaduericatemfulciendam, ^Scfaliita-

temdcilruendam validaefK' quiacum exprima vocum iignificatio

ne , vei ex vocibus tranllatitijs primae fignificationi coniuntflifsimis

haunatur: c.Tteris explananonibuspatentiorefl:>3c efficacior. Atqj

hiceftprimus *5cmaxime neceiTarms expofitionis hiftorix vfus.

Scnpturaenim facra fab tegraine 6c inuolucro ipfius narrationis S. fcriptura

O maximafacramenta (?c fumma myfteria continet: quamobremD. ^-*^ tegtnme

Gres: lib. iv.Moral. ait illam ca ratione oranu alia fcripta ante M''„s,"-,

irequodeildera verb:s,quibusres taaaenarraturiecretareconditil- ^,3 myfteria

firaacompleclitur. Et B. Aug. hb. i8.de Ciuit. Dei,ineandefcn-coiuintt.

tentiam , inquit , prxter infinitas diuinse fcripturiE virtutes,eam effe

fupraemam, quod fub vejamento fenfusliteralisalios comprehendit

ad folatium i5t xdificationem animarum (quod in fequcntibus expli

cabitar ) vfquc adeo , vt fi Horaerus, Titus Liums , vel alius quiuis

de grege inndeliura fcriptorum , memorabilealiquod facinus,que-

admodumDauidisinoccidendo Goham, autludith in truncando

01opherne'h'tcrismandare vellct,faclum quidcmipfumnitidis Ck

politis verbisincoclum fcrrc &cxtollerepolIet, animumque huius

matronac virilera, clegantidi^ftioncexornare, fedipfa hiUonaomni alia praeftantia exccpta nuda »Sc mortua narrationc vacaret . Ve-rumpoftquamaudoritatcfpiricusfancliconfirmata funt eiufmodi

exempla infcripturafanctanon indormiendum eR jpfislitcris fed

eruendamultafacra, & arcana, myfticiqueconceptus, quibus , vt

plurimumrcfertaeft. Proindequieo modoaifueuent inea verfa-

ri, vtpracmifsimus, copiofa fupellcclile ad omnepropofiiu inflruc-

tus erit exccrpcndo fententias , teftimonia <Sc exempla quibus refc-

rcndis & explieandistempusipfum deficiat. Neque enim fimplici-

ter rccenfere quaclibet magni eft mometi cum hoc vnufquifquc pr^f

tare pofsit ope libcliorum in quos exepla & aud^oritates diuin^ fcrip

turaeofcitanterreferuntur, quamobrem vtilifsimum erit nunquamfatis laudatam rcgulam proponere , ne videlicet quifqua in r. bus fi

dei,morumaut vitacChriftianaf profuocerebro cxpHcarc fcnptu-

rasaudeataduerfusinterpretafionem a S. matreEcclefia probatam>

cuiusfoliusofficiumeftiudicarede vero fcnfu,&declarationcfcrip

turarum. SiquisreguJasaliasatqueprapcepta viderc'cupit quibus1;

m ftfui^

^JêtoricA ChriUiam»»

140

inClrui oporteat eum qui minimo cura faftidio, ac non cum maximolaborc in ipfis vcrfari diutius dccrcuerit legat Chryfoft. & Greg.

Trobatisfcriptdribusquantum auôritatis defc^

rendumfit, Cap, X,

POftquam fupcrius quz facrofan£lac Ecclefix au£loritati confo

naerantabfoluimus , veniendum eftad ipfiusfacrac fcripturap

tradationem : cum cx ea tanquam e perenni fonte, hauricnda

fint omnia fccundum expofitioncm ab ipfis legitimis Ecclefi^ doclo

ribus datam . Et licet argumentum fumptum ex auwtoritate, in alijs

fcientij3adhibitum,infirmii fit, intheologicis tamen difputationi-

bus , ex illa efticax trahitur argumentum . At quar in difceptatione

veniunt , & ad theologi munus fpcwlant , funt duo rerum gcnera, vt

inquit Aug. lib. i.contralulianum . Quaedam funta quibus nonlicct abfquc piaculo diflentiri , vt quod pueri contrahant originalc

.

Nara iuxia Pau. ficut in Adam omnes moriuntur; ita in Chrifto omnes viuificabuntur &c. Alix funt res in quibus intcr fc ahquado do<ftifsirai regulae catholicae defenfores , falua fidei compage , non con-

fonant, & alius aUo de vna re melius aliquid dicit & verius . Dc hoc

fecundo rerum genere quz in difputatione cadunt, verifsinrum cft

quod QuintSl. hb. 10. cap. i . fcribit . Neque ftatim lcgenti perfua-

fum fit , omnia quac magni au£tores dixerunt , vtique efTc perfccla ;

nam & labuntur ahquando , & oncri ccdunt , & indulgent ingcnio

rum fuorum voluptati , ncc femper intcnduntanimum , & nonnunquam fatigantur , cum Ciceroni dormitari interim Dcmoftcncs, Horatio ctiam Homerus ipfe videatur . Sunt etiam ahqui , qui facram

fcripturam interpretanturfecundumrabinorumfomnia, & nonadmcntcm fanilorum dodorum qui ab initio nafcentis Ecclefiae , in e

ius expofitione tantoperc dcfudarunt . Quod aperte eft contra con

Trid. feftl 4. vbi praecipitur , vt nullus ahter interpretetur fcriptura

facram , quam ad normam fan£lorum qui in ea fane <5c re£te expo-ncnda, tantum operac & \kx irapenderunt fiquidem ad facros audorcs eft cxponendus gerraanus fenfus fcripturaf, taquam fi ad lydiura

lapidera examinetur verus intelle»ftus illius . Et certe quadrat conci-

lio,vfus iamdiuabineunteEcclefia,moribus tSc doilirinalonge re-

ceptus.Ita Hicronyraus vir propter fidci meritum, doteraque virtu-

tura,non folura latinisatque Gr.Tcis^fcd & Hcbrxis etiam literis in-

ftitutus , ad Algafiam; Aug. ciim alijslocis,tura contra Fauftum Manicheura,OrigenesfupcrNum.c. î.Homil. 26. Athan.lib. i.dein-

carnatione, Ambro.de interpellationcDauidlib.i.c. 5". Omncshiau£lores hoc nomine appellant interpretationes Rabinorum, quod

funt

R

Pars tertia. 141[funtdeliramcma & Annilesfabulaf.Maximc B. Aug.de vtilitatc crcdcndi ad Honoratum contra Manicheos c. 6. vbi vehementer dolet,2uod aliqui lanta mfania tencantur , vt rcli£l:is & pofthabitis fanasecclcfix do<ôribus,perant fcnfum fcnptur^ ab infcftu ipfius Ecclc

fiac hoftibus , & corum difcipuh fiant,qui fe ipfos totos exhibuerut,vt negotium &inteftinum beJIum faceflercntEccIefiar. CuiusetiafentcntiaefubfcribitluftmusmartynnDialogo aducrfus Tripho-nem. Origc. fupcr Lcuit. ait;Iudaei & ludaizantcsfaciunt, vtprophetar,nihilminusfint quam prophetiar. Clemcns Alexandrinushb. 6.ftromathon,ait:QjJod depofitum reliûm aDomino Apoftolis, eft vcra intcrpretatio fcriptura: : <3c ita dicit, quod ab illis, & nonarabiniscftnobispctcnda. Idcm docec Ir^nacus . Omniadecretafanôrum & conciliorum , apcrtc clamant, vc fcquamur fcnfum ,

quem aftruunt ipfi dum fcripturam explicant : Nam ipfos dedjt no-bis Deus paftorcs & doilores . Lege Conc.Hifpalcn. 2.c 1 3. & fextam fynodum conftantinopolitanam a£li. 4. 10. & 1 8. legc etiam fc

cundam fynodum Nicenam acli. 6 Q^% omnia concilia detcftanturdodoresHebrxoSjquodinnouaro femper recrudefcunt infaniam.EtquantacfintauaoritatisdoaoresEcclefiar, legelrenaeumjDoao-nbus.inquit.EccIefiaffideshabendacft, quifucccfsioncm ab Apo-ftolishabent, & cum epifcopatus fuccefsione charifmata veritafs[acccperunt

. Reliquos vero fufpe«fôs eflc habendo$,& malar fenic-

ciae.legccundemlrenarum &alibiplurc5. Quiergopofthabitisdo^loribusEcclcfiaffaetidasaquasrabinorum fitit,donum fpiritusfan

£tipcdibustcrit.&concuIcat, viaenimueritatis<5c vitac dixit, Qniyosaudit,meaudit,<Scqui vosfpernitme fpernit,qui autemme fper

nit.fpernitcumquimcmifit. Legein hocpropofitum Paulum adEphef Nec erit ratio adeo vrgens.quae ita valenter nos pracmat tan-

to cxcmplorumagmine, quodaliqui obijciunt . AIius quidem vt

fcptuaginta.alius vero vtHicronymus legit: Scquafiex duabusle-,aionibus vnam vulgatam conficiunt . Euangeliftat enim , <Sc Apo-ftoli dum citanctcftimonia,vcrfioncm feptuaginta fequumunquodquidem noftra vulgata

(quac cft Hieronymi) non rccufat,dum crgo

au<Slores,hoc uelillomodocitant, vnufquifcjucin fuo fenfu abun-det. Exquodeprchenditur,quamperperam au<5torcs aliqui vitio

dantuuIgatacHieronymi , &:conciIiis quod in au^Storitatiljus nonconucniunt . Ad ca vcro quar hinc indc adducerc pofTet aiquis exconcilijs (Scpontificibus,vtprobcthanc noftram non crTc vulgata ,

facilis eft refponfio . Nam aliquando fccundum feptuaginta,aliqua

do vcro fecundum Hieronymum cfle locutos Pontificcs,& rctul.'{Te

conciIiafcripturam,conftat;necmagnircfert vcrba non transferre,

filegitimefcnfus fcriptursrcferantur. Hoc enim non folum do.

T <.'k.Jts.

I4i T^hetoricx, Chr ifiianA

Srnûsl^tcra

iis uel A\ylh

cus.

«it )rcs, dcpaltoresin conciljjs,fcd 5c Euargehflxdiuiria g< Jlanarra

tcsjfolent fcruare. Non crnm uerbum vcrbo fcmper rcddunt, fed

fenfain obfcruant. Sup^rlbtiofa vero illa (Sc rigida verborum tru-

tinatio.quam AiilUrchi quidam armulantur, nihilmemouet. Sunt

nanque minurula 6c ncniap, nec tanri apud iUum habercntur,qui noeflct male affedus in noliram vulgatam . Non negotranfationes

ahasvtiles clle, fimodonoltra vulgata vtauthcntica omnibusprac-

feratur, (3c vtdocetD. Aug. legentcs, neghgcntesnon fint. Mul-tumenim uiuatplurium codicum iiifpedioj nam prope fcmpercxvanjshisiiitcrprttationibus, & tranflationibus, rnagnum aliquod

infinuatur fcicntcr 'cgent.bus, quiahcet verba uanentur, fcnfusdi

umi fpintusfemper libi coniiatidem . Sed quoniani Hebracorumonginaha incorrupta non permanent pofb Hieronymi ^taiem no eft

EcclefiamcdJcata hbrosafynagoga,fed his,quosapatribus accepic,

ufaelt. Aduertetamen modum feruandum apud D. Aug. Qjian-

do codices uariant quo confilio fit utendum . lis itaque fic acceptis

conc udimus, pronuncomnia lam ab ipfafacrafcriptura , quam abipfisEcclefiac dotônbus accipienda. Quod cum fatis commodcfierinequeat.nifipnusartis.rationis, & ordinisquibus ipfi cathohci

expofitoresin facrorum uoluminumexpofitione ufi funt,integram

notitiampra^mictamus. Ideobreuicerhiceius compleêmur ratio-

nem.

B

De duplici fenftidiHHiafcripturd . Cap, X I.

QVomcridiana luce, clarius hanc cognofcamusmatcriam in

cuiUsdilTolutionc nobis aditus paratur.ad intelhgendumde facrae fcripturae fenfu . Inpnmis nctandum auao-

rem lacrar fcriptura? elTe Deum , qui cum habeat poteftatcmim-poncndi fignificationem non folum uocibus, ficut hominespof-funt,ucrumetiampoteftipfisrcbusper uoces fignificatis , aliarumrerum imponerc fignifi caiionem,quod hommum nullus efficere va-leat fccit ut in facra fcriptura,tam uoces quam ttiam res,per ipfas uoccs fignjficatoc fignificarent In alijs autcm fcicntijs cx uoobus tantuhabetur fignificatio . IKa ergo prima fignificatio facrae fcriptur^ quauoccs fignificant rcs pcrtinet ad primum fcnfum , qui djcjiur htera.hsfiuehiftoricus. Illa ucro fignificatio quares fignificatx per uo-ces, aharum(unt rerum fignificatiuc dicJtur fenfus fpiritualjs fiuemyfticus. Vnde , duo funt djuinae fcriptura? fenfus Literahs fiuchifloncus,& Myfticusjhterahs fiue hiftoncus eft,qijcm rei gcftc narratio

, ac uerborum feries fub communi,(^ ufitata uocum , fiuerro-

D

E

pria

Tarstertia. Hi

H

pria fiue mctaphorica fig^nificationein extenon litcrsc corticereprclentat . Duo tamen extreraa vitiaftigere oportet . Nam aliqui ad?6amplc<^untur fenfus rayfl:icos,atquc illis funt addi(5li, vt,qui fenfumhiftoricum, ac litcralcm velit traftnre a Chriftiana religionc ad ludaifmum illis dcfcciffe videatur . E contra, ali; ita fenfui literali &hiftorico funt addi<^i»vt myfticum fenfum contemnere, & pro nihj

lo duccre credas . Huius infuper hiftorici fenfus eft duplex varie

tas,uel modus proprius & Metaphoricus.-Proprius eft, quem uerba,acnominaiuxtaprtmam nudamque vocis figuificationera prae fc

fcrunt, vtcumpervulpem, &lupum,animaha , quae priraum fuis

vocibus fignificantur intelligimus , Metaphoricus vcro, quem vo-ccs tranfumptac > «Sc ad nouam fignificationem translatac fignificant

vel qucm figurata locutio circumfcribit; vt cum in communi locu-

tionc voracem aliquem lupinominc, & aftucum quendara viilpis

vocabulodefignamus: vel cum in diuinis liticris Chriftus dicitur

agnus,leo,petra,vitM,vermis, 5cidgenus plurarquae omnia Chri-fto non proprie,fed per fimilitudincm quandam aicnbuntur . Altervcro fenfus myfticus,& fpiritualis eft longc fecretiorac fubhmior

,

quinon omnibusperuiuseft, fedinintima vcrborum mcdulJa rcconditus latetrnon per verba fed per res ipfas fignificatns, vt cum perferpentemaencum,in lignofufpenfum, Chriftus in cruce fublatus

defignatur. Vtriufquefenfusdifcrimen docuitnos Paulus, Inquiens,Iudaeosquotidielegere,»&audire lc(flioncm veteris tcftaracnti

iuxtaliteram : fed cfle^pofitura velaracn fupcr corcorum,vt non in

telligantfpiritualemintclligentiam,qu;cuiuificat: & ad Romanosfcnbens,oftendit legem de circuncifione , duplicem fenfum habere i

alterura iuxta literara , circuncifionem folius carnis fignificantera ,

cuius laus eft apud homines : alterum iuxta fpiritura prarcipientem

circuncifionem cordis,magnopere a Deolaudatam ..

De duobusfacnrm expofttionumgmribus. Cap. Xlt.

^ D horumigiturfenfuum explicationera , duo inucnta funt

/\ expofitionum genera,Hiftoricum fcilicet,ac rayfticum. PoriiLjL ro hiftorica expofitio eft,que fenfum hiftoricum,fiue litera-

lcmelucidat. Quoquidem faspifsimc vfuseft dominus nofter le-

fus Chriftus in enarrandis fanclis fcripturis : ex quibus cxempli gra-

tia acciperepofTumusexpofitionem eiusin legera Moyfi de dan-

dolibeilo rcpudij; quae in Deuteronomio fcribitur his uerbis: Si ac

ccperit horao vxorcm, <Sc habucrit cam, 3c non inuenerit gratiam in

oculis eius,propter aliquam farditatem , fcribet libellum repudi) , <Sc

dabitin manueius: <Sw dimittet eam dedomo fua . Quam legeni

I T 2 cuin

144 ^êtoricA ChriHiam

|ciiiii perperam intelligerent Pharifaeiêxiftimantes Moyfen mandaf KrcmaritiSjVt quacunquede caufa vxoresinfenfasdimitterent, & al-

teram deducerent; Chriftuscam iuxta veram Mofaycac literaefen-

tentiam hunc in modum declarauii, inquicns ; Moyfcs propter du-

ritiam cordis veftri permifit vob is, dimittere vxores vcAras : ab jni

tio autem non fuit fic . Dico autem vobjs.quia quicunquc dimife-

rit vxoremfuam.nifiobfornicationem, &alteramduxerit mafcha-

tur ; & qui dimiffam duxcrit , maechatur: quafi dicerc voluiflct fer-

uator noiter . Vos ludaci genus honunum cftis>beib)s immilius , 6c

cfFcratius, finc timorc Dei,fine dileftione,ac mifericordia : Ideo

vobis Moy fcs permifit quidem , fed non prarcepil repudiarc vxores

odio habitas,non tanquam aliquod licitum,fcd tanquam remediumad euitaiioncm maioris mali paratum j ne odio , ac dcfpcrationc in-

feparabilis coniugij addufti,ad csedem coiugis vcrtcremini.Scmper

cnim malum fuit,ob quamcumque caufam rcpudiarc vxorcro,& al-

teram accjpere,immo contra ipfam naiuram mairimonij ab initio gc

neris humani conditamrcuiuslex eft. Proptcr hanc rclinqucthomo

patrem,& matrem fuam,& adhxrtbit vxori fuac:& crunt duo in car

neuna. Haccigiturprimaeft,&adprjnium diuinaf fcripturae fcn

fum pertinens biftorica cxpofiiio

.

Altcrum cxpofitionis genus , quod my fticum , hoc eft arcanum , Mfeclufum,&fpiritualediciiur, &adclucidationcni myfticorumfcn

fuum,quiin fan£lafcripturac!auduntur,ncceflarium cft, trcsparti-

cularcs cxplanationis fpccics,fiue partes pra£teriti,praffcntis', ac futu

ritemponsdiffcrentiam diftindas. Allegoricapra^teritarum in ve

teri legc vmbrarum,acfigurarum pr<cnotiones,& praffagia manifc

ftat . Tropologi;i,quae in fcriptuns fandis gefta , diclaque funt , ad

prxfentis virap moralem inftitutioncm conucrtit. Anagogia ad futu

rx beatitudinis,& coclcftisglonac fublimiora myftcria animumfu-ftollit. Tot igitur luxta tnplicem temporum partitionc funtfpccics

myfticaf explanationis: cuius primam inucntionera Porphyrius, KChriftiani nominis hoftis,exiftimauit ab Ongcnc Adamantio profc

Aam.Dc quo vt Eufebius refcrt,ipfe in tcrtio aduerfus Chnftianos

volumine,fcripfithapc vcrba. Adhacrent Chriftiani fcrmonibus iu-

daicarum fcripturarum; &ca,quaf Moyfesagrefti & fimplici fermo

ne confcripfit,diuinitus fancita,& figuris, ;enigmatibufqucobteita

efFe ccnfirmant,aiq; , vt ingcntjbusrcplctamyftenjs,exponunt. Cuiu s cxpofitionis genus initium habuit a viro,qucm cgo , cum effcm

valde pucr, vidi,arca totius eruditionis tcnente.Origcnes hic cft,cu-

iusingcnsgloria intcrcorummagiftroshabetur. Philo autem lu-

dûs in libro,cui titulum fccit dc vita thcoritica, rcfert hoc gcnus fpi Oritualisinterpretationislogc antca vfitatifsimufuiffe apud tflcos,

viros

Farstertta. 145

uiros apud hebrxos rcligione «& fanftitate praccipucs : qui ab exo-

r ente diluculo ufque in uefperum confueufrilnt dies integrosim-

penderekclionidiuinarum fcripturarumj quas etiam fuinmoftu-

dio ad fpirituales,& allegoricos lcnfus,traducere conabaniur. At nos

Chnftiani muho re<5lius ac ucrius credimusChnnum Iefum,in quofuntomnesthefauri fapientiae & fcientiacDei, primum au<Sôrem

fuiffe huius reconditae expofitionis,primumque omnium oftcndif-

fe nobis tam per fe ipfum, quam pcr difcipulos fuos unamqHanqueMyfticae elucidationis fpecjem

.

Allegoncam expianationem edocuit , cum Irquens ad ludxosde

loanne BaptiftadixitHeliasquidem venturuseu, & reftituet om-nia; Dicoautem vobis, quiaHehas iamvenit, <Sc non cognoucriit

eum : fed feccruntin cum qnxcunque voluerunt: fignificans his

verbis , Hehae vitam in veteri teftamcnto fuifle typum , <Sc vmbramvitae loannis, quiabexordionoui teftamenti vcniiinfpintu & vir-

lut^ Hehac . Paulus quoque in epiftola ad Galatas explicans allego-

rice hiftoriam duorum fihorum Abraha? , ait: fcriptum eft quonia

Abraham duos fiUos habuit , vnum de ancilla, 6c ahum de hbera: fed

quidcanciila, fccundum carnemnatuseftj quiautemdehbera, per

repromifsioncm ,quacfuntper allegoriam dida. Hacc enim funt

duo teftamenta &c,Si ahas quamplurimas viderc cupis yi^^ hbiumallegoriarura pcr totum

.

Tropologia cxpofitione vfuseftredemptornofter,cum hiftoria

poenitentiaeNiniuitarum, &aduentusrteinac Auftriad Salamonc

ad e xprobandos perditifsimos mores,& obftinatifsimam incrcduh-

taicm ludôrum.dcflexit, inquiens 5 Viri Niniuitse furgcnt in ludi

cio cum generationc hac , & condemnabunt cam , quia in prardica-

tione lone egerunt pocnitcntiam , & eccc plufquam lonas cft hic

:

R Regina Auftri furget in iuditio cum generationc hac , & condemnabit cam , quia vcnii a finibus terr^ audire fapientiam Salomonis , &ccceplufquam Salomoncfthic.EtPaulusinepiftolapnma ad Cor.

hiftoriam Hcbrarorum , qui in deferto pericrunt , ad mcres accomodans , ait , patres noftri , omnes mare tranficrunt , fed non in pluri

bus eorumbcneplacitumeft Deo, bac auicm infigura faOa furt

noftri , vtnon fimusconcupifceniesmalorum, ficutScilh concupi-

crunt. Nequeidolatrêfficiamini, ficutquidam exilhs, queinad-

modum fcnptum cftifeditpopulusmanducare &bibcre, ^ furre-

xcruntluderc. Nequeforniccmur, ficut quidamcx his fornicaii

funt , & cecidcrunt vna Aic viginti milha . Neque tentemus Chrif

lum , ficut quidam corum tentauerunt , & pericrurt ab extermina'

lore. Haccautcmomniain figura contingebant iHjs: fcripta funt

autemadcorrcptionemnoftra.in quosfines fa^culorum deuenerut

.

Anagogica-

ri«i

145 ^BjoetoricA ChrtHianA

Hiftoricalx

pofitte.

Moralis ex-

pofitio,

Allegorica

Anagogica,

HiHoric^.

Tropologi-

C8.

AnagogicaexpofitioncvfiiseftPaulusincpift. ad Hebrxos,cuterrani illam Palcftinomm , patribus rcpromiftam , adaptat ad polli-

citationemfuturaegloriac, inquicnSjtcrram illam tantopcre apatri

archis defidcratam, <Sctot pcrcgrinationibus exquifitam, noncftcpraefentcm vifibilem , tcrrenam illam rcgionem Cananatorum , fcd

futuram, inuifibilem, atquccoclcftempatriam mchora habcntemfundamenta,cuius Dcuseftartifex, 6c ciuitatcm Dci ;viucntis, Hie-rufalemcoeleftcm, multisangelorum miUibusfrcquentcm . Totigitur funt facrarum expoliiionum fpccies

Quomodo in ym eademq>*s fententia plerunjne cm^jenfHsvaleantrcperiri. Cap. XI II.

SCicndum cft autem , non folam omnia , quae in facris h'tcris rc-

periuntur, vclpcr vnam, vciper alteram harum expofitionu

apertc explicari pofte j fed cnam quam faepifsimc contingere,

vtidem locus, ac vcrbadiuinaefcripturcomnesiftas cxpofitionesfi-

mul recipiant : cuius rciaptifsinnimaffert exemplum D. Euchcrius,

in Iibro fpiritualium formularum , illuftrans quadruplici cxpofitio

nc Aquarum nomen, quod in fcripturis facris eft frcquentifsimum,

his verbisjQjiatuor funtdiuinarum cxpolitionum genera, Hiftori-

cum , Tropologicum , Ailegoricum , & Anagogicum •

Hiftorica expofitio eft , qu^ veritatcm nobis fa£torum , ac fidcm rc-

lationis inculcat . Tropologica , fiuc morilis expofitio eft , quar aduit^ emendationem m yfticos intelle£lus rcfert . Allcgorica expofi

tio cft, quaegcftorum narrationem futurorum umbram pr^tulifte

,

dcmonftrat. Anagogicacxpofitioeft, qu^ ad facratioracoelcftium

figurarum fccreta prod«cit j h^c uero ipfa fubie£lis planius manifeftanturcxcmplis. Aqua, fecundumhiftoriamjcle-racntaremaquam

fignificat,qu^tcrramalluit, & interluit, ficut in prmcipio Genc-feos : congregentur aqu^ qu^ fub coelo funt in locum unum , & ap-

parcatarida. TropoIogice,aquatribuIatione9 fignificat. Pfalm.Tranfiuimus per ignem , <Sc aquam , <Sc eduxifti nos in refrigerium.

Et in Ifaia , cum tranfieris pcr aquas , tccum ero : Ck flumina non o-

perfcntte. Item fapientia fignificat, diccnte Salomonc: Aqua pro-

funda , vcrba cx orc viri , & torrcns redundans fons fapientie . Itemharrefcs , eodcm Salamone fcribente , Aqua? furtiuac dulciores funt

.

Itcmprofpcritatesmundiapudloanncm, dicencem, omnis ouibi-beritexhacaqua, fitietiterum. Allegorice, Aqua baptifmum fi

gnificat,dequoin Ezechielis voluminclegitur.Effundam fuper vosaquam mundam , Sc mundabimini ab omnibus inquinamenris vef-

tris. Item in Apocalypfipopulos; Aqu3emult.T,popnli multi . Et

in Ifaia

Pars fecurjda.

B

in Kata , Beat» qui feminacisfuper oranrs aquas, Itcm gmiain fpi-

ritusfancli apud I.)annem, hquiifitit, veniat, <3cbibat: (k flaent

de veiitre cius flumina aqux vmar . Anagogice , Aqua exponicur

dexternabeatitudine,ficutin leremiajMe derchnqucrunt fonte

aqua? viu^,dcin Apocalypil Deducet eosad virxfontes aquarum.

Item deangciisjnpralm »caniairj Aqusequzfupcr coelosfui tjau

dent nomen dummi . Harc Eucherius. Sed mimme pr^tcnMcten-

dumarbicror, quod Aug. mhb de vti'itate credendiad Honoiatu

c 3.l\aecgcneraexpi)iuionum,longealiter, quam nos, Sc Eucberi-

us diibnxiinus, partiri videtur, hunc m modura loquens : Quatuotmodi a quibufdam fcripturarumtrailatoribus traduntur legisexpo

incnda^, fecundum hiitonam , fecundum allegoriam, fecundumanaiogiam , fccundum arciologiam , Seeundum hiiônam ergo traditur

cura docetur,quidfcriptam, aut quid geflum /it, quidnon geftum

fedtantummodofcriptum, quafi geflum ilt. Secundnm xtiologi-

am , cum olienditur , quid qua dc caufa, vel factum , vel didum lit.

Secundum analogiam , cumdemonttratur, non fibi aducrfari duotellamenta , vetus , fcilicet , ac iiouum . Secundum allegoriam cu

docetur non ad hterara efTe accipienda quxdam , quae fcnpta funt

,

fed figurate intelligenda . His omnibus modis dorainus noiîer Icfus

Chriltus , & apoitoli vfi funt . Nam de hiftoria fumptum eft , cumobiCclum eflet , quod die Sabbathi difcipuli eius fpicas euulfiflent

,

Non legiftis , inquit , quod fecit Dauid , 3c qui cum eo erant ? quo-

modointrauitindomumDei, *3cpanes propofitionis manducauir,

quos non licebat ci manducare , neque eis qui erant cum eo , nifi fo-

hs facerdotibus ? Ad actiologiam vero illudpertinef , quod cu Chrif

tosprohibuifletvxorem abijci,nifi fornicationis caufa, relati}niq;

eflêtab interrogantibus, Moyfen, hbellod-to repudij pernnfifl^

licentiam ; Hoc , iDouit , Moy fts fecit , proprcr duriti»m cordis vef-

tri. Hic enimcaufiarcdditaeft, curiiludaMoyfepro temporebc-

nepermiflumfit, vtquod Chnftus pr^cipifbat, aiia iam ttmpora

demonibarc viderctur . Ad aiialogiam pfrtinei , quod , cum MatthaEUsnarrairctcxdcminfantiumab Htrrode perpctraiam , protinus

addiditfadi huius cum di£lis vetcns tellaraenti conigruentiam , in-

quiens j tuncadiraplctum eli, quod didum cftper leremia prophe

tam , diccntem , vox in rama audita ell , ploratus , sk vlulatus multus, RachelploransfiiiQsfuosj ^cnolaitconfoian, quia non funt.

Ad allegoriam attinet, quod Pauius dicit ad Galat.fcnpfu eft.quod

Abraham duos filios habuit,vnum de ancilla , alium de hbcra j quxfuntpcrallegoriamdi*Sla. Ha^c Auguftinus.Vndc verfus.

Ltterageiia docet , quid credas aUegoria >

Moralis qmd agas,ejuidfper€s anagogia •

_Hierony-

Seii(Us pro-

|irius & Met*pbnricus.

148 ^hetortCA ChrtHtariA'

—

'—I L

Hieronymus vcro ali<juanto diucrfius dilhnguerc vidctur haec

expofitionum gcnera.dicens ficin i 2. qu.rftionc ad Hedibiam fcri-

bcns : Triplcx in cordc noftro defcripti & rcgula fcripturarum cft.

Pnma, vt inteiligamus cas iuxta hiftoriam , fecunda luvta tropologi•m , tcrtia iuxta intclligcntiam fpiritalem . In hiltoria , corum qu3Cfcriptafuntordoferuatur. In tropologia, dcliteraad maiora con.furgimus . 6c quicquid in priori populo carnalitcr faûm cft , iuxtamoralcm interpretamur locum : & ad animac noftra: cmolumcntaconucrtimus . In fpiritali thcoria , ad fupcriora tranfimus , tcrrena

<limittimus,dcfuturorumbcatitudinc, & coelcftibus difputamus:vt przfcntis vit;c mcditatio vmbra futurx beatitudinis fit. Ha«ftcnus

Hicronimus . Sed vt omnis,quac inter ho$ patrcs vidctur clTc dtuer-fitas , ad concordiam rcuocctur; nofcerc oportet,co$ dc numero quatuor cxpofitionuiTi,nihil intcr fc difsiderc : fcd in folo particndi modo differrc : cam cnim cxpofitionum partiiionem , quam tucheriusin quatuor mcmbra diftribuit, Hieronymus adtria, Auguftinusver6(quemnosfecutifumus) adduo membra rcduxit,co modo,quo in fubicda figura apparcf

,

\ Propriam

Euchcrijpar Cîf^"'?'^Cognitionc -^xMctapho

tmoqua<5ri-|Allcgorica

p,,î„,j,a ^^'^'"' '""•

mcmbris. ^[rop..log.ca*^ ^ "" 1 SpemAnagogica '"Charitatcm

Hiero.part,tioS"^'^°"«-.. ^^. .

trimcmbris. ipopologica. VÎIcgorica.

C opirituahs,q duplex cfl:,uidelicct. 7 Anagogica.

^Prima,figuras prateritoru

adpfentiaacc6modat,q fibi

rHiflorfca. nomcn alicgoricc retinuit.

Aug.partitio J Allcgorica,qu3einlib. Seciida,admores,&aiacaffc

bimcmbris. de ucra relig. c.70. 3.af \ clionespertinet quac dicitur

fignatur quarum.ftropol ogica .

Tertia, ad incomutabilem

afternitatem cxtollit , quac

'"dicitur Ai.agogica.

Harc dc duobus facrarum expofitionum generibus , tam cx B bli

othccafandta, quam cxalijsauônbus, di£la fufficiant, vt in fuis

iocisfignatarcmancnt*Ipfcctiam F. Sixtus vo'en$perfuadere,quo$diuinx fcripturap cxpofitorcs prsc cacteris cligere ac pararc fibi dtbcant lludiofi facrarum litcrarum , ficcomplexiisell.

Hiôriam Hebrais , eJr Gracisfontibis hauftam

Hironymo difces dnce .

ÛegoriaSy

H

Parstertia. 14^

K

Megorias > sAnagogcni^ reclnient

Origenes , ^mbroftus .

Exponent fenfus formandis moribus aptos

Chryjoftomus » Gregorius

.

In dubijs altaque locis caligine merfts

,

Sfurelius lucemferet

.

^t breuis , &facilis non eftfpernenda tyroni

Lyrenfts expofitio

.

Si Jehacrcvoluerisplura vide Vigueriuinfti. Thcolog. dcdo-ftrinis & dogmat . Et Geor . Eder . lib . i . Parti .Thcolo .Tab . 43

.

'hlotabilem admonitionem compreheniens. Cap. XlltU

PRxterexempla & pronuntiatapoflunt cx au^loribus deligi fi

militudines , & collationes. ( vt didum eft )ad perfuadendu,&docendum maiori cum perfpicuitate ,& facihtatc : qua metho

doChriftus magifter & feruator nofter ufus eft.Idquc duplici modofieripoteft, I. Vteaquserecle applicataerant, aduertendo cuima-terix congruant, verbotenustantum defcribamus. Huiufmodi funtcomparationcs, &fimilitudines, cjuales exdiuerfisauftoribuscx-

tant in diwlionario Berchorij , Balilio Magno, S. loanne ChryfoftomojSumaprxdicantium, &Librocuititulus Simihtudincs fele^lse

lahjfqueid genuspIurimis.Alteromodo,cumlegendo viresherbaru,

aut naturas animalium,autrationemadminiftrand«Rcip. domuf-qucrpropter fimilem 'incxiftcntem qualitatcm,alio'transferimus,

ad perfuadcndum vtidcm cfficiatur, vel aducrfum euitetur.

hxcmpli loco fit. Subliracs arbores, vcntis huc illuc impclluntur,

5c fiquidem non cgcrint altas radices cxturbantur: fic tempeftate

'infortunij,hominesagitantur, (ScfileuiterDco vniti fint, deijciuur

tur . Aliud cxemplum, vt in naui gubernaculum amico,nauis igna-

Lo non committitur ; ita Rcip. & populi adminiftratio.amicitiac, aut

cognationis caufaneminipermittendacft, fedaptitudinis.Immoab

eadem re poftunt ducifimilitudinesadres diuerfas, vtfixquipare-

inus lunar varietatcm,inconftanti2c vitac humanae, aut leuitati amen-tium . Huius rci facultas in eo uerfatur , vt qui operam dat legendis

libris,animum habeat pracfcntcmrita enim magnum cumulabit acer

uum . Nullus enim liber tam malus eft, quin fuppeditet multas comparationes . ad vtilem aliqucm fincm fpedtantes . Comparatur id fa-

ciliuspaucislsbrisdiligcntcr verfatis,quammultis, qui onerant magis,quamhonorant. Eodcmmodo,facilius quis euadet do^lus, &memoriaf prodeft,nediftrahatur. Noneft mihianimusdamnarehismultitudinem librorum,liber enim librum,vtanfa anfam trahit.Plu

V rcs

150 TihetoriCiZ Chrijliam

Nota

Pronuciatio

Dislaus.

tes etiam trajisLitiones plus adiuuant intelligentiam , quamimpediunt,{imodolcgcntesnegligcntes nonfint. Nam nonullasobfcu-

riores fentcntias,plurium codicum faepe manifeftauit infpe£lio. Nectamen inficias ibo . Qjiod multi libri omnes ad lectionem fui inui-

!

tant.quod fierineqait nifi velutcanes c nilo currentes lambitant

.

Vita enim brcuis . Hmc natum eft adagium apud noftratcs, qtio pe

tunt a Deo ne fibi negotium fit cum homine>qui vno femper uerfa-

turlibro

.

B^gulamcompYAhenditaiprdiii^Aomnia accommodatam* Cap. XF.

MVltum augebit attentionem, &diligcntiamnoftram fino-

bis certo perfuafum habeamus quod eo in pofterum nobis

peropuseritquodlegimus, etiam fi id nunquam futurumfit . Si enim ita in animum induxerimus,nihil tcmere prxtermittc-

mus quodnobisaliquandoinueftigandum cxiflimemus cum peri»

culo non inueniendi . Stylum etiam apprime exercebit fi co propo-

fito nollrasmeditationesliterismandemusquaficuulgaturi,5c fic re

ipfa comprobabitur quam iucundi fint afti laborcs,omnibus iam adquamcunque materiam pr^paraiis, & contra quam grauc , & molc-fium remmifci quidcm fe legtffe quidpiam rci de qua agitur congruum,cuius locum & raodum obliuioni tradideris , & quod ait Poeta.

Numeros nemini fi verba tenerem . Acuet prxterca, noftram indu-

ftriam annuus progrefi^s qucm hinc fentimus. Quoniamfiquispraedi(5la fcruauerit nihil tranfiliet quin femel atque itcrum repetat,

atque ita fporite infidebit in memoria

.

De Tronunciatione . Cap, XVI.

VEritum cft ad partem operis deftinati longc grauifsimam Pro-nunciationem,videlicct,Eaeft vocis,vultus,geftus, &:curporis moderatio cum venuftate. Habet autem miram quandam

in orationibus vim,acpoteftatem,namtanti res ipfa fitab auditori-

bus , quanta cum dignitate ab oratore profertur . Obferuando , vt

res triftes mxfte,laetas hilariter, formidabiles tremebunde dicamus,nam ita vt quifque audit mouetur: & pro afieueratione dicentis probationesipfie accipiuntur.Cum autem adloquendum neceffanafit

vox,opus eft vt fauces per quas illa profcFtur fint integr3e,id cft,mol-

les.aclaencs. iHftrumenta eiusfunt,proui recenfcntQuin«flil.& Te-telmanus,lingua,palatum, dentcsprimores laterumve, & pulmonuvis . Duo autem potifsiraum,in ea requiruntur, vt fit.

\ Clara,&

/ Dulcis

.

Vtrun.

M

Parsfecunda. MiVtrunque a natura proficifcitur , vcrum eius bona, ftudio,arte,ni

'torc, 5c cura iuuantur,ne praecipitetur, & properet , vti impetus cu

iusque animifert , fed vtait Seneca.quemadmodum currere non de

bet , ita neque ftillare,ne videamuripfi nos audire, 6c circumfjpice

re noftrumfermonem,namtarditateillaextenduniuraures, a(Te«ûs

C^'omneslanguefcunt,&auditores ipii dum fupini fecurique mouemus,noftraofcitatione foluuntur . Quis medicus aegrotos in tran-

fitu curat i nec vUam quidem voluptatem habet talis verborum rue

tium ftrepitusrquemadmodum prochue currentium non vbi vifumft gradusfiftitur: fed incitato corporis pondere ferpit : aclongius

?iuam voluit eftertur . Sic dicendi celeritas in fua poceftate eft : nec

atis decora philofophiae qua? ponere debet verba : non proijcere, &pedetentim procedere : perennis vnda fit : non torrens . Circnmfpi-

ciat fe fermo nofter (5c aeftimet : «Sc prarbeat arftimandum: proferatur:

malo quamprofluat. Nihilordmatumcftquodpraccipitat (Scpro-

R perat. Itemremedianonprofunt nifi vbiimmorentur.Praecipuumigitur eft , vt rerum de quibus dicimus,<5c animorum habitibus acco

modentur. Hacfolafacultatedicit Cicero . Catulos tantam de fe

exiftimationenicxcitafre,vtinomni fermone,&aclione,exquifitif-

limo dodrinae iudicio uti crederentur, licet reuera egregij pruden-

tia,& fcientia eftentâttamen eodem tempore multi erant Romê di-

fciplinis excultifsimi : quorum fama non aeque clarebat . Sed libet

ipfum Ciceronempotiusaudireloquentem. Qîdfuitin Catulis,

uteosexquifitoiudicioputares utiliterarum ? Qjjanquam erantli-

terati ; fed & alij . Wi aucem optime uti iingua latina putabantur.fo

nus erat dulcis : literac neque exprefte,neque opprefse : ne aut obfcu

rura eiTet.autnimisputidum . Sine contentioneuox, neclanguens,

nec canora . Verior oratio L. Crafsi , nec minus faceta : fed bene lo

quendi de Catulis opinio non minor . Videre eft [practerea , quoti-

die multos concionatores tam reconditae fcienti^ , ut merito Biblio

thecae fpirantes appellari pofsint : deformitate agendi infantes puta-

ri,(Sc e diucrfo infantes adionis dignitateeloquentis fa^pe fruduraferre

.

Secund6,inuocefpevlatur,utfitdulcis, non concitata, nequeni-misexilis,nequenimisrapida,fedleuis,compofita,<Sc ordmata.Vtuidcaturmelledulciusproflere. Inegrefsionibusleuis.dulcis, conti-

nens:fed non femper uno uocis genere utendum: fed luxta perfona-

rum,(Scpartiumorationis uarietatem mutaridebet, Nam uarietas

cura gratiam praebet,ac renouat aures , tum dicentem ipfum laboris

mutatione refficit . Itaque perfe<ûs orator,in diuerfis rcbus , vocis

.mutationes adhibebit . Si loquatur de rtbus verisgrauiter,fi de fi(îs

feftiue duccndum erit, cum decora omnium corpons partium com-

V 2 pofilione,

Epift.jt,

Njc*.

Vox dulclf.

I5i T^hsto riC(zChrtPtanA

Modus inco

cionido fer

uandu.

Maujun» sfi

ftuj.

p ^htionc, piaifertun vu^tus.vlkmaiiuum . At modusadhibendusnchiilriones» autmirai,nonoratoresuideamur

.

'

Dt ratione concionatOYibiis in pradicando obferuanda • Cap X f^ 11.

ET h munusannuncinndi vcrbidiuini, fit donum Deigratui-

to quibufdam impertitum , necefTc tamen erit, exercitatio-

ne , <Sc afsiduitate excolcre. Nam fi uidemus cantatores quan-tumcuaque cxcellentes, aut citharedos, aliosque dotibus eiufmo-diprseditos, pofl intermifTum aliquandiuartis vfum, infolentiores

ad eam tanquamdepolthminio redire: quanto magis in pr^coni-

bus euangelij illuceueniet? Confulo igitur, ob eminentiamranti

officij vt , praedicatores antcquam beneuolentiam 6c gratiam populi

obtinuerint,rar6 &non fine magna elaboratione concionentur.Nunquam vcro extemporalem, i5cinpracmeditatam orationemba-beantj nam ea pleruncjue audoritas amittitur: dum quidquid in buccam veniteffutitur. Videmusnonnullos, qui initiocum txdio, 8z

naufea audiebantur, progrefiu temporis adeo gratiofos fieri Audio,

<Scexercitatione,vtauditoria fempcr habeant frequentifsima. Eosvero, qui mediocri cum laude inchoauerant, paulatim ad fummumprogredi. Qjio circa,ncquithacderepracceptum vniuerfakiradi

,

fed elementa.dc proficicndi vix indicaripofTunt. Videhcet,vtafcendens fuggeflum grcffu moderato,aperto capite,& flexis genibus in-

cipiendigcnusexpe<flet. Quo praefente , flans erc«fto corpore, &compofitismanibus,totum auditorium adfpedu graui , &demifrohinc iJhnc fpcculetur : dum fufurrus popularis conticeat. Sunt cnimocuh parscorporispractiofifsima,& animiindices. Vbiomnescon-ticuerint , ambabus manibus dete»^o ucrt>cc,magna cum veneratio-

ne fe crucis figura fignet: quo fa^i^lo , eam utroquc pollice exofculc-

lur.Dcinde te£lo capite fuum thema bis proponat> fecundo in uernaculahngua transferedo,& falutatoauditorio, flexisgcnibus nudoqjcapite, ferio & humihter B. Virginem Alaria falutationi Angchcainterpeller, atqj eius opem imploret. Finira oratione, impofito capi-

ti tegmine,furgensin pedes, graui Sz. fubmifla voce, concionem fu-

am aufpicctur. Nunquam innitatur puJpito, fed reftus confiftat.|

Geilus vt plurimum dextero brachio fiant, abfque erebris coHifioni

bus , Sc concufsionibus manuum ; nifi res ipfa defideret . In afrcue-!

rationibus hcebit indicc fuggefto admoto leuem complofionem cdcre,fed optimum eft erigerc brachium,aut digitum in hunc modura,vt patct in punitione Manafsis regis ludac , propter pcccata quandoDominus dixit . Ecce ego inducam mala fuper lerufalcm & ludamrvtquicunqueaudierit , tinniant ambacaures cius^ Reg. 21. <3c Ic-

re.19.

Pars tertia

:

Mi

^

D

re 19. Ecce, egoinducam afflictionem fuperlocumiftiim : ita vtomniyqui audiericillain.tinniant aureseius.Tum etiam lehuprophc-ta,tractans peccatum regis Baafa. &domusiplius fubuerfionem

propter peccatum quo irritauerat dominum Deumlfrael ait, Ec-

ce,ego demetiam polleriora Baafa,&pofterioradorauseius, 6c facia

domum tuamficutdomumleroboam filijNabat^. Reg.i6.Ite dc-

metiampo{ierioraCua,interficiam de Achabmingentem adpariete,

& claufum,(ScultJmum inlfrael 2i,&4. Reg.9. vide ibi.Suntenim

excpla ad propolitura,notatu digna.Et etiam ipfa veritas Match.24

ait, Amen dicouobis, rionrelinqiieturhiclapisfupcrlapidc qui no

deftruatur.Et ecce relinquetur uobis domus veltra deferta. Et alibi

.

venientdies cumaufereturabeisfponfus, (Sctunc ieiunabunt. In

enumeratione.aut diuilione facienda vfus erit raanus,uel brachij ^\-

nirtri. Cumloquecurdebeatitudine, & fruitione diuina decorum

erit oculos in coelum tollere , exporre<5lis manibus, 6c palmis in fug-

gellum labafcentibus.Vt fi proferat Dauidicu iUud. Ego aute in iu-

ftitiaapparebo confpeduituo; fatiabor cumapparuentgloriatua .

Si loquatur de amore,de charitate X)zi decens eft & maxime commouet diducere manus fupra pe£tus ac li vellet uifcera, & fibras conuel

lere.Execrando, vel deteftado quidpiam auertat uultum finiftrorfum

obuerfa manu dextera exporre£ta:quemadmodum fi recitandum ex

Machab. A.bfitrem ipfara facere , vtfugiamus ab eis : & fi apropia

uittempusnoftrummoriamurin virtutepropterfratres noftros, <3c

noninferamuscrimengloriaenoftrae . Semper autem curet vtmo-tiones corporis vcrbisaccommodentur,nein fuggeftu ludumgladia?orium,titubationes ebrioforum,gefticulationes muficorum, aut

muliebresmeptiascdat. Qjuioniam prxdicator eft grauis, <3c nonprafftigiator vel mimus . Quare perpetuam grauitatem prs fe ferrc

debet eo loco.qui praeter omnia alia grauitatem defiderat . Maximeautcm cauendum eft,ne referat aniles fabulas,& ioca ( de quibus D.Bernardus loci funt ioci,fed in ore facerdotu funt blafphemiae ) fed

adferat argumenta firraa depropta ex facra fcriptura, ex qua omnesindeficienter hauferutjhauriunt,& haufturi funt:aut ex orthodoxis,

patribus,autexpofitionibusdo«^orum quas SaniSla MaterEccIefia

catholicaRomanafufcepitaddutftis auitoritatibus pariter cum lo-

cis,&nominibus, undefermonibus magna dignitas acccdit,modoomniaprocapacitate auditorii ordinetur. Si incidatin reprehenfio-

nes,id fupprefsis nomimbus fiat praefertim uero proceru,aut prclato

rii,autalicuiusperfon3epublice,itaenimiurefancitiicft,Generatim

itaq; illi uitia carpenda funt:na hocin emendatione, illud autcm in

offcndiculuracedet. Nunqua conuicijsautmalediv^isagat,fedipfo

fermone teftetur nihil aliud fibi ftudio effe, quam vitic raorumqj m^ meliu&l

Oratori co-

girandri,ut

proiiuciatio

ta geftu qiuuoce ad affe

ftu dicendi

accomode-cur.

M5 ^hetoric^ ChrinianA

meliuscoramutacionem. Netjuccnim locusille deftinatus eltpaf-

(ionibusanimiprodendisjfedpronunciandis fententijsuerirati con-

gruisbenepr3Emeditatis «5cante cxpenfis, nec non cioquijscaftisad

xdificationem populi declarando iliis virtutes & uitia % vt admonetSeraphicus Pater Francifcus.Eoque modo , facilime populi giatiam,

6c fauorem conciliabic x cum animi fui tranquiUitate» & proximi in-

crcraento

.

Quantoperemanfuttudine& affabilitate omni hominnmgemri

vpHsftt, Cap. xyHL

jfS.A»

itTimo*4.A

Pf»l.U4'.

lacob.t.A.

^-r Ec cuiquam praefens caput parum ad rem vidcatur,nam fupra

Jdiftisrefpondet,atquemagnumpondushabet.Multicnim P

" adeo immiicm diîpnem habcnt , vt non modo quac ab illis

dicuntur non percipiantur arreclis auribus . Verumetiam licet p rae-

ftantifsima fint refpuantur propter acerbitatem orationis, loco aflen-

fionisrcpudiantibus auditoribus iudicando eum affe«nîbu5 obno-xium. Nam efto concedaraus Pracdicantis efife reprehcnfionibus

vti.velut Do£tor illegentium ad Tiraoth. fcribit . Et Ifaix Dcusincidit, vt in modumiub^ exaltet vocem fuam ad reprehendcndumpopulum. Etlicet vtadduciturex Petro de Palu. teneaiut prxdica

tor impio indicare impietatem fuam, ctia fi ille non femper acquie-

fcatraliasfanguincmeiusdominusrequiretdemanu fua: ind conde-

cetifthuc humaniter <Sc comiterficri. Nam codem cap. Apofiolus

hortatur vt prxdicatio fiat cum omni patientia . Mjfcendumcfteuangelizantibos olcum vino, vt prudens ille Samariianus lam ual-

dein Euangeliolaudatus faciebat,nefcilicct immodica feueritasin-

fit.aut profufa mifericordiae & bonitatis commendatione maliin

uitijs audentiores euadant . Qâ propter danda eft opera vt in ea

commiftione portio olei portionem uini excedat,quod nobis adum-bratum cft in Ecclefiaftico vbi de non qua^renda vindi^la fed ofFcn-

faremittendaagitur. Item dum prxcipit Dcus Moyfi, vt vnguen-

tarius conficeret odoramentum falubre,& odoratum fimul, & vt cu Hraret fieri thymiama per Myrepfum eius rei peritum, qui tam artifi-

ciose condire noflet, vt odores incorrupti feruarentur . Inquam igi-

tur vtfemperin taxandismonbuspietasluftitiam exfnperetimita-

tione Dci,de quo propheta fpiritus fanfto plenus prxcini^j Mifera-

tor,& mifericors dominus,longanimis & multum mifericors, <Sc ali-

bi. Mifericordiadominifupraomniaoperaeius. Practerea, fcrip

tum rcpcritur, fuperexaJrat mifericordia iudicium, Summa ergo

fummarum hacc erit, concionatorem ea prudentia & benignitate

prxditum cflcoportere,vtindulgentiamairem,& caftigationepatre

referat;

Fars tertia. '54referat.-qui ex hac charitatc > &zelogloriar diuinas animarumqu*^

falutisinliberosanimadaertit. Quxrebatura D. Bafiliomagno>ca-

lufmodianimiafreclione vti debet quialrerum increpat. Quirc-fpondens ait . Qjaod quidem ad Deum attinet,ea,quam habcbat Dauid,cumdixit,vidipracuaricantes & tabefcebam , quia eloquia tuA

non curtodierunt . Quod uero ad eos,qui increpanturjeiufmodi quaji uterctur pater & medicus, cum raifericordia , aclenitate , fi fihum

fuumcuraret,&maximefiadeflet dolor, &:line crutiatu adhiberi

curatio non poffet . Qûis liberis melius confultum uolet, quam pa-

ter ? Quid enim ? An non pater filijs notam faciet ueritatcm fuam?

Olimpietatisacreligionis magnifico fplendidoque uocabulofim-

plexuulguscapicbatur. Quod putatis efTe officiumannunciandi

uerbi diuini, eft id, queinadmodum noltra quidem fert opinio,

euangelium , & prophetas cum grauitate , &: moderatione cxplica-

rcrhomines ad uirtutcs conuertendo, & ad uertigia lefu Chrifti

coelorum rcgis immotlalis traducendo . Indignum quippe eft,in ca-

ihedra,& folio diuino inaniter nugari.aut ex eodem orc calidum &frigidum fpirare . Hoc innuitMrnobis duabus tubisargcnteis du<î Verbi Dei

l^ tlibus,quasIufsu:dorainusMoyfi,vtfaceret,adcongreganduiiipopu Piô*^^"'!»-

lumadhoiocaufla,& vidimasjtumadconuocandummultitudinem!^"^^".^"-'!'

quandomoucndacirentcaftraaduerfus barbaros,vtuidelicct, praedi^jljtuj.^

cator neruos (3cblandiloqucntiam in fecrarum literarum expofitio-

ncadhibeatjcxtiniulandopedoraauditorum ad prslium contra Sa

thanamicarncm,& mundum: infenfifsimos animxhoftes, & uicif-

fimadcoelum conuocando perannunciationcmiuftitiae, (Scmiferi-

cordiae,ne vel impijfpe falutis deftruantur; vcl boni in tramiteuir-

lutis torpefcant . Debet itaq^ diuinarum fcripturarum tra£lator , &doftor,defenforre£lae fidci,acdcbellator crroris, iSc bona docere, &mala dedoccre.-atque in hoc operc fermonis conciliarc auerfos, remif

fos crigere , ncfcientibus quid agatur,quid expedare debcant , inti-

marc. Vbiautembcncuolos,intcntos,dociles,autinucnerit, autip-

fc fecerit , caetcra pcragenda funt , ficut caufa poftulat . Si doccndi

funtquiaudiunt, narrationcfacicndumefl^fi tamen indigeat res

,

dequaagitur,utinnotcfcat. Vtautem quacdubiafunt, certafiant,

documentisadhibitis, ratiocinandumeft. Siueroquiaudiuntmo-ucndifuntpotiusquam docendi, vtincoquodiam fciunt, agcndonontorpeant, <8crebus aftenfum accommodentqualesuerascflcfa-

tentur,maioribusdicendiyiribusopuseft, Ibi obfecrationes, 5c in-

^ crcpationcs,concitationes <Sccocitiones, &quaccunque alia valent

adcommouendosanimosifuntneceflTaria. Et hxc quidem cun<Sla

quaedixi>omncs ferc homines in ijs, quaftoquendoagunt,faccrc';

nonqiiicfciunt. Scd cum alij faciant obtuse , deformiter, frigide j^

1

De officio

doftc-is

ChriiUaai.

alij

15^ ^hetorica ChrtHiariA

Affabilltis

nonudis uer

biijf-d ope-

ribus perfici

cur*

llndosfra-

cresaut fili-

o$ Tocamus

Homocon:^pta & mici

oratione micefcic.

Rcrump. rc-

dores funt

veluti excu-

batores.

ali)acuic,ornac€,veheraentcr.Illumadhocopus vnde agimus, iam

oportct acccdere,qui poteft difputare , vcl diccrc fapienter , ctiam fi

non potefl: elocjuenter, vt profitaudientibus : etiam ii minus pro-

defletjquamfi vl^cloquenterpofletdicerc . Q^iiueroaffluitinfipi-

enti eloquentia,tanto magis cauendus efl: , quanto magis ab co in i)S

qu3C audire inutilc eft,dele£tatur auditor ; & cum ,quoniam difcrtc

diccrc audicetiam vcrc dicere cxiftimat . Aug. de Doil.Chrift.lib.

4.c,4. &v.Haec affabilitas,dc qualoquimur^non pcrficiturnudis uerbis, at,

operibusconiun^Slisindiget. Vtroq; fcatcnt diuini illi fermonesS.

Pauli,dum illos pleno orc, nunc fratrcs,nunc filios corapellat . Vn-de,honeflifsimaconfuetudoreligio(is, & pr.Tdicatoribus apudln-dosreraanfltomnespromifcucfratris, autfilij nominibus uocandi.

Nec refert, quibus honoribus , aut dignitatibus excellant , Idqj tam

in concionibus , quam in familiari colloquio , quod illis pcrgratum

cft. Deniqjpermulti tanta facultate dicendi naturaiitcr cxornati

funt ; vt in omni argumento de animis auditorum triumphent , ita

enini illos impellunt quo uolunt,ut de ore illorum pcndeant, idque

folapropemodum benignitate, &modeftia. Vnde,alij alijsm per

fuadendo albis quod aiunt equis precurrunt . Bilioli , mipaticntes,

6c iracundi, propterafperitatem orationis in agendo , & impellen

do , olcum & operam ludunt . Alij hac venuftate , moderatione, &lepore dicendi quiduisimpctrant , & in fuam fententiara quosuis

inducunt. Homoenim , vteftanimalgenerofum, corapta, &mitioratione,mitefcit3facilis,fequax,tra£labilis, 5cqua(i cereusadom

nia redditur . E diuerfo immitibus,5c duris uerbis, vfqueadeo cffe-

ratur, vtnemo eummitem manfuetumqueredderepofsit. Non e-

quidemnego, uitiaefTe reprehendenda: quod antea exemploSocratisprobauimus, fedmoderationem defidero, qu3c prxfertim in

rclisioiis, quitam cxcellentem vitam profitemur eminercdebcret.

Hacc lenitas.Sc manfuetudo in Chrifti doftrinatantaeft, vtnihilad

di pofsit,*Sc fi oculis internis infpiciamus &: luftremus apparebit, ca

pertotam vite fus fcriem. Vt S. Paulusteftificaturdicens. Apparuiccnimbenis^nitas ^ humanitas Saluatorisnoftri Dei,omnibushominibuserudiensnos. Vtabnegantesfeculariadefideriaiufte 5c

pie viuamus in hoc farculo 5cc.

DoCirinam ftnguUrem i contittu/indo materiam affAhilitatiSt

babens . Cap, X I X.

QVoniamnobispropofitumert,omnibus documcnta tradc-

rc:dico id maxime incunibere proceribus,ccclefiafticis, gu

bernatoribus,

N

O

Q.

Parstertia: I57

Aegyptffqu-modoofficlu defi-

gnabant.

z.Reg. y.a.j.

Nota.

X nophotls

bcrnatoribus, 5c adminiftratoribus Ciuitatum , & Rerump. vt fint

fidi re£lores . Nam a Domino Dco tamquam cxcubatores, qui to

tumpopulumquaficfpcluncaprofpe^arcnti&iudicarentcparcendo fubie£iis , 5c debcHando fuperbos conftituti fuht . Erat Aegip-tijs pcrclcgans imagoqua officium Regisaut principis defignabat:

pingcntcs fceptrura cum oculo in eiuspartcfuperiori, namfceptrii

baculuscftrcgniinfigncquoRegesmaieftatisgratia, vtebantur, &quia regum , Sc gubernatorura eit vigilarc, non infcite barbari illi

,

R infummuatcoculudcpinxerunt, cuius partcs funt contcmplari, &cxplorare iniraicorum conatus, nc ab ijs ledamur . Cum occifo Saule , Deus ordinaret, ut Dauid in eius locum fuccederet; priniates re-

gni elcgantifsima mctaphora illi fuum officium fignificarunt.dicen

ces; tu pafces populum meum Isracl,<Sc tu cris Jux fuper Ifrael.Duobus illum titulis honorarunt, qui ,licet in fpeciem difFerre vide-

antur , vnuro tamen rc uera dcnotant , vocando il!um paftorem , «Sc

principcm. Xcnophon hiftoricusgrauis, inquit,olim Regis &paftoris idc fuiflc officiu;finc vlla differctia.Monetur.n. omnes quotquot: didfi niir»*

familiain curant, autjaliud onus fuftincnt uigilatiar.Nemo obl igatiol ^'^^

jnem mutuam regts,(2kfubdiiorum;me]ius cxpIicauitB: Auguftino,dum ait , idcm cfle munus regis , quod rationis in fenfus qu3B eodemdicente eft contcmplatio anima? uerum a falfo,bonumque a malo di

fcernens . S. Diony fius in quada epiftola ait fenfuum], & appctitus

cftc rationi parere uelut fubie<5^i fuo principi, filij parenti,& magiftro difcipuli obfequutur in omni negocio quo Deus,& proximi noofTcnduntur . Cxterum pcrneceftaria eft cleraentia , & pietas , nonfolum ad bene imperandum , uerum etiam ad iimites imperij exten-

dendum:in quam fententiam Salomon dixit;clementiam fuftinere

foliura regale. Yndc, cofequcns eft, crudelitatcranonfolum ilimi

nuere impcria ucrum etiam labefa.5lare penitus.Erat perhonorificus

titulusquofacra fcripturaregeslfrael afficit, quod efTent ckmetcs& nianfucti no vcro fxui. Huc nos maxime adhoruntur S. Euangcii- j ^"^"S^'i"^^

umqUodeft,utfupradiximusgratifsimus odor clementiacnoh que;^']^^^.'''"'^*^'*!

admodiilexucterudurainfculptalapidibusafperis. Ha virtute ficucj

teftatur B. Aug. Romanircru domini effedli funtjlllorii enim cofucj Clemcntiatudoei-atjcu vi43:is,&Romanoadditisirapeno,leniteragere,Supb6s quatu ualu-

vero & infoletes debeliarc. Virtus ea admirabilis,inquit Seneca,ani"^ ^P"'^ ^"

mufreniS(;opefcit,vrcitatonosmitioresprebeamus,quatomagisira *"*'

nos extimular.Eadc fententia probauit Cic.ea vtrtutceximijslaudi

bus efferes.Deniqi hfcanimo fuu nome,(Sc dominiu coferuat, adfert

fccu magna tranquiUitate & arftifsime charirati coniunfta ef^; vt deca loquitur S. Tho.& proptcrca raagn.Tcft afftimationis . Profe<^6

,

magna habetadmirationc,quodinndeIcs,duce folanatura,tatuhuic

X viituti

Clcmentij,

qu3r.ropere

ntceflaria

.

l^ro 10.

158 ^êtoricA ChriHianA

virtuti tnbuerunt . Ele<3t;orcgc Perfarum orania vc<îgalia , & cen-

usrcgnidebitonbusremutebatjinclcmentiacfuêarguraentii . Conuenit itaque principes , reftores , pr;eIatos , & ciuitatuni , atque Rc«rump praefedos , id lludio haberc , vt m fuis adionjbus , coniiltjs

»

(Sc deliberationibus haec virtus eniteat . Licet enim decorum fir (po-

ftquainanimaf rationemhabentin Rep.) eosgraueselTe , debetnihi-

lommus ea grauitas demifsionera ik. moderationcm habcre admixta I\

[loan 15. a. in omnibus negotijs, adionibus,(Sc didisr Exemplo Monarch^ nos-

tri lefu Chrirti, qui celebcrrimo c^nae fua? tempore,etfi clTei Dominus, <Scpra?ceptor, pracfciusqucproditionisfceleih lud;? , tantope-

re tamen huius viriuiisfuil obfcruans.vtpropriadextcra fuum cor-

pusctiam illi perdito mini(iraret,& lauaturuspcdes Aportolorum fu

ma cum fubmifsionc , C^ blada oratione ab co improbo lauandi coe-

pit initium.Idem propofitum cfle debet omnibus prxfe<îs, & pro-

cenbus: vtin omnibusrebusagcndisprudentcr uerfcntur, «Sc finc

aflfcd)bus; qui animum impediunt nc pofsit ccrnerc vcrum . Prarci

pue fpciâre debet conferuaiionem , &amphficat!onem Rcip. «Sc's

utihtatempublicam, reruraneceirariarumxopiam.» 6caffabilitatem

crga vnumquemque

.

Ji' i A ii^; v:,?'jt rr;.'M.mf 'n un.

* «^ Scd cum duplcx fitratio orationis, quarum in altcra fit fcrnio, in

altera contentiomon efl: id dubiu.quin contentio orationisplunmii

pofsit , &: maiorem uim habeat ad gloriam : Ea eft enim , quam clo-

quentiam dicimus : fed tamen difncile diû eft quantoperc conciH

ct animoshominum, comitas, afFabihtasque fermonis. Exftant cpif-

tol^ <ScPhihppiad Alexandrum, & Antipatri ad Cafandrum, <Sc

Antigoni ad Phihppum , trium prudcntifsimorum (fic cnim accc-

pimusjquibuspr^cipiunt^vtoratione bcnignamuhitudinisanimosad bencuolentiam alliciant , militesquc blando apeliando fermonedehniant.

Clc.lib

fic.

De duabus QhftruatmihHs^ regulis pronHntiandi, Cap, XX,

CVm omnia ccrtis pra^ceptiscomprchendi ncquccaiit, fmitatio

' nchacinparteopuseft viroruin prudenrum, ^pohticoruHac caufa leges icriptis prodit^ funr, &libri compofiti dc rcgno adminiftrando, nientc vcrbismodratis, & bcncuohs intcrprcianda , -«r

fincvocis, vultus,aut geftuum indecoro .tmicatcnim ingcniumuiri grauis in rcbus arduis cx verborum, vocis ,& vultus modcratio-|

nc. Qjnanon rft viri conftantisboarc, autcxcandefccre:fcdconri-

nua,gratia venuftate,dc paticniia in dicendo uii. lUis itaquc uirtuti-

bus, oratores, «Sc concionatorcs decoratos clTc oportet

.

Primum

Tarstertia: MPPnmum f itaque ccftc pronunciandi prxccptum ^ft,utuox fit

vbiqoc fibi xqualis» 5c tcmpcrata ^ Vocis auicm multar funt qualita

tcs: fufca, plcna» cxilis, lenis, afpcra, contraâ , fufa, dUra, flexibi-

Iis,clara, obtufa. Scd vna quacquc habct fua extrcma,& raedia. Pr«-ftantifsima vcrd omnium cft!, vox clara . Altera bcnc pronunciandprxccptio crt , vicilsitudo& mutatio nc fcmpcr fibi vox confentiai

qua rc obcunduntur auditorcs:fedmodoinfurgat,modo remittatur,

pro opportunitatc rerum & rcnccntiarum

.

. iDe dimfme affeQHum^ îtomda moHendifunt . r«p. XXl'

j^ Ttam fi in qnarta huius opcrisparterquid in aflfeiîbus moucnL disficri oporteat cxcquatur : hoc capite (pracCermifsis his quseA--/ a Phil. copiose traduntur) quo id modo confcqui pofsimusprxmonftrare vifum cft . Primum omnium afTeduum ccmmouen-

Y Idorum laudcs fimpliciter 6c comparate prxdicabimus : ijfquc clo-

jquentiam vere regi , & fuas vires omnes diffunderc , ob oeulos po-^nere conabimus maximc cum huius negotij difficultas a pronuncia-(tione depcndear.Sunt femperque fuerunt non parum multi qui fc fe

jhuic negotio opponant : nihilommuscum magna ex partc traditunil

'fit afFciluspartim magnitudinererum , partim earundem pr^fentialjocuJ»sfubieclaconciiari:nuncaltms omnis rei repctcndaratioeft

.

'Nara,vtQAjnni. verbis vtar,Cstcra forfitan tcnuis quoquc 5c angufta ing<*nij vcna,fi modo vtl dodrina vclvfu fit adiDta,gencrarc atqj

adfrugcraaliquamperduccrcqucat. Suntquifarisperitc, quaeeffentprobationibus vtilia,repcrircnt: quos equidem non contemno,fedhaiStcnus vtilcscredo,nequidpercos iudici fitignotum : atque(vtdicamquodfcntia)dignos],-aquibuscaufas difcrti docerentur.Qjii vero ludicem rapere,<Sc in q«cm uellet habitum ammi pofTet

perduccrcquodivlofluendum &irafcendum tftct.rarius fuit.Atqj

hoccftquoddominaturin Iudicij$:hacceloqucntiam rcgunt Naq;arguraenta plcrunquc nafcunturexcaufa,5cpromeliore parteplurafuntfemper: vtquiperhaecvicit, tantum non de fuifTe fibi aduocatum fciat. Vbi vcro animis ludicura vis afterendacft, &abipfa veri contemplatione abducenda mcns,ibi proprium oratonsopus eft . Hoc non docet litigator. hoc hbcllis non continetur Probationes cnim cfficiunt fanc , vt caufam noftram mcliorem cfTir iu

diccs putent.affeûs praeftant vt ttiam velmt . Sed id quia volunt

,

crcduntquoque. Namcum irafci,faucrc,odifre,mifertn c^perint,

agi iam rcm fuam cxiftimant: & ficut amantes de forma iudicare nopoflunt.quia fcnfum oculorum pracrait amor, ita omnem inquirendaf vcritatisrationcmiudcx aniittit occupatus affeftibus: .Tftu fer-

VcK orato-'

ris qualii el«>

fe debec. j

Voxproaffe-

dibus muc« i

cur.

iRhccadThcodcCt«*

MoueiforSaffcduumlalus.

X lui-,

Lib.tf.infti.

i6(y ^hetoricx, ChrifiiarjAT

Aff.<ûsper

totfi oratio

niscorpus a-

fpergeiiii.

ttlijiiOi^

Lib. 1. Hiui-

Sc^r. i>.

jtur, tSc ucl(Ut rapidi? flumini obfequicur. Ita argumema ac teites cjuidl

cgerint , pronuntiatio oltenciit: commotus autem ab Or,itore lu'dex.quid fentiatjfedensacihuc atcjuc audiens cohfiietur. An cumjille,c]ui p!cnfc],; perorationibuspetitur, fletus crampit, non palamlBdiâfentcntiacll? Hucigiturincumbatorator , hoc opuseius, hic

labor eft: finec[Uocactcranuda,Iciuna; jnfirma ingrata funt,adc6velutfpintusopcrishuiusatqueanimus eft in afFc£tibus. Horumautem,ficut anriquitus traditum accepimus.alios concitatos,alios

compofitosefredicimus. Aliositidem effe affcdus oratorum alios

cocionatoru,Oratorcsenirafcreaudicorixanimosad coiriifcrationc

ucl indignatjonc mouerefolent,Concionatorcs vcroadamore Dc'\i

pec(;atorum deteftationcm ^ odium,fpem diumie miferationis, Di-uini luditijtirnorem,adfpiritualcgaudmmvfaluiaremiriftitiam,di-

uinarum rcrum admiratioiicm.mundi contemptum,& cordisbumi- Qliratcm mouerc folenc. Aiqui quamuis rhetor per totius caufae cor-l

pusafpergiaffcctus^vbicunquereimagnitudo poftulauerit, prarci-

piat: hoct^men iingulari ratione ad Chriffianum peionet : cujusj

pr.-cdpamTi munuspotiusin mouendis, quam doccndisauditoruraj

animispo^cum cff: ciim homines magispeccent affe£Vucorrupto »'

quam ignorantia veri . Affeclus autcm praui , vclut clauus clauo ,|

contrarijsaffccljbuspellendi funt. Sed vtad rem rcdeamus,vtncj}.'

prorcrumnaturaconcitandifunt. Vbicunquecnim aliquid m fuol

genere magnum,hoc ell, velmaxime mifcrabilc,vel admirabile , vcll

dcteriabilcuel indignum,uelctiam periculofum effcfucritargumc Dtatiofjc , vel quauis alia ratione comprobatum , tunc affc^lus , quos^

ipfa rci natura exigit,moucndi funt , EKempli caufa iUud La<Slantijr

aduerfusgcntesproponamuscumair . Atuero fiquisgrauis neccf-

fitas pra:nerit,tunc recordantur . Si bcUi tcrror infremuerit.Si mor-borumpcffifcra visincubuit . Si alimenta frugibus longa ficcitas

denegauit: (i icmpcftas: fi grando ingruai:ad Dcum confugitur.

A Deopctitur auxilium. Deus vtfubueniatoratur. Si quisinma-ri vento feuiente ia^Statur: huncinuocant. Si ad exireroam mcndi'

cand» nccefs'tatem duûs: vitam precibus expofcit, Deum folura

obtcrtatur per cius unicum atquc diuinum nomcn hominum fibi Emifericordiam quaerit . Nunquam igitur Dci mcmineruni: ni(i dum,in malis futic. Podquam metus defcrunt, <3c pcricula rcceneruni;j

Dco autem qucm in fua necefsicate implorauerunt , nec vcrbo qui-J

dein gratiasagunt . Itcm Bcr. Cântiic feccrii Deus cx hijs quxprorc factus elt agnofce: vtapparcatlibi benignitas eius in humanitatcm . Qjianto enim minorcm fc fccit in humilita*te : tanto maiorc

txliibuir in bonitate : tSc quanta pro mc vilior : lanD.) mihi charior

.

Aduertc homo quod iimus es,(?c non fis fuperbus: &quia Dcoiun

aus

G

H

K

Parstenia. i6i

Hugo. De

Ep;ft.iii.

con*

ndtracio.

vûs es ) rion Ci> ingratus . Item alio niodo : Qui dolorcm capitis nonpatimurbenigne: quomodopro Chriftocapitisabfcjfioncmpatere-

mur^ Qj_ii ilagellum timent : quomodo tormenta fultinercnt?Scne-

caetiam mclamat:Non videmusquam mulianosincommodaexa-

gitcht: quam malenobisconueniathoccorpus, nuncde capite,nuc

de uenrre; aut dc pedore , aut de faucibus quarrimur . Alias nerui

nos,aIias pedes uexant . Nune dcie«Slio, nunc deftillatio , ahquandofupereft, aliquando deeftfanguis, hincatqueilhnctenfamur &expeilimur. Itemfamoforum palma certaminum Aug. uehementius 1" _ !

affurgircum infigncillud: In mfernonuUaeft rcdemptio, m fermoneadhcrcmitas commemorairet ficdicens. Ininferno nul a cttrc-

demptio: quoniam qui illic damnatus >Sc demcrfus fuerit: vlterius

non exibit . In infcrno nu la eft redemptio : quoniam nec pater ibi

potclHdiuuarefilium : nec filius patrcm. Ibinon inuenitur ami-

cus,ucl propinquus-qui ualcar,c>:argcntum, oc diuitias dare ; quas

niiccogregat auan vidci!tcspaupcresinopiatabcfcere,& prsenimia

fama: Si fiti nuditate & .nortc mcurrere,non poterunt fibi prcriare

aliquodrefugium : vnde miferiprx nimia dolorismagnitudineama

rifsime flcntes : *Sc pr.T angull:ia fpiritu gemcntes : diccnt in inferno.

Qjidprofuit nobis fupcrbiano(tra?DiuitiP^?Honorcs? Dignitatts?

Luxuria?Gu!ofita5 ^ 3c omncs dcietflationes carnales quid profuerut

nobis ? Ecce oinnia tranficrunt quafijfomnia «Sc vmbra : ^Sc quafi nonfuerint: &noscruciatibus dcputati fumus:& fupplicijs atcrnis.

In Infcrnonullaellredcmptio , quoniam ibi gemitus ^ fufpiria,*Sc

non eft qui mifcreatur. Ibieft dolor »Sc p antûs, <Sc clamor&noneftquiaudiat?Dcmum Grc. & vitacmeritishonorandusatqj in ethi

cisa(rcrtionibuspenccunctismerit6praefercndus:magnum Infcrni_jai.

timorem.maximam quod huius tantx rei admiraiionem (luporemqj

his verbistertatuseft. Horrendomodofitmi(eris mors fineraorte;

finis fincfine; defedusfinedcfcsû : quia ^ mors fcmperviuit: tk

finisfemperincipit: & defc<ûsdeficcrcncfcit. Mors pcrimit. &noncxtinguit, dolorcruciat,(cdnullatenuspauoremfugat: fllamma

comburit, fcd nequaquam tcncbras cxcutit, Sic eriam ^tinns incla-

mat. CX.uidquid ad tolcranda inferni mala defccndit,nequaqua vltc-

riusad luccm redibit. Qjiia ncquaqua vltramifcricordiaparccntisli

berat:quos fcmcl inlocis p^nalibusiuflitia ludicantisdanat.Ifid.hisif^*'/'- "'^h^

uerbiSftia in cadcfcit. Intcdenucquafcuqj facculip^nas:quofcunqj "f^"''

luppli

lormctorudoIorcs:quaftuc];doI()ruaccrbitatcs:>Scc6paiatotum huic

gchcnap:^ leue efl omne quod pateris.Ignisgchcnne luccbit mifcris

adaugmctu;vt vidcat vndedolear, ck noadconfolationc ne vidcant

undcgaudcant. Scd quonia alTcûs ( vt Phil.aiunt) parriin magnitudinc rcrii, partim carundem pra-fenria oculis fubie<5ta concirantur.

Lib. p. mo-

De Wc^-ra-

l6i ^hetoricA Chrifliam

Illudaniplificationc,dequapoftea,hocclcfcriptionc rcrum&pcrfotiarum fic, Hjpc taincn prima admonitio fit, vt cum alicuius rci tra^la

'tioncauditorumanimosafficere volumus, eam rem maxirattni in

' fuo gcnere ortendamus,candem<j[uc(fi natura rei patitur ) velut ocu-lisfpedandaproponamus. Huiusrci commodiliima cxcmpla pre-

Lib.f Cf. betlofcphusinlibrodebcUo ludaico. dcfcribcns Vidoriam con-tra Chan.inapos, ciuitatif(^uc Icrufalcm cucrfioncm ciuium fuorum,& Pacftinarumacaliorum calamitatcm,legeibi. &dehispronucfatis. OtMiique, totauocisratio adcffeclus animi attcmpcranda eft

cuin debua unltus,g<-ftuum,& corporis compofitione . Hacc paucaprotcrtiipaitc dixitreatqjedidifTt uolui, necuipia lortaflcinuidcrc

vidcar, li huncnollrum mltituendi modutn voluerit fcftari . Com-plura pr^cedunt , qux duce tamen exercitationc , facilc, percipiun-luryante quam ad inucniendi «Scdifponendi cognuionem vcrbi Dciproclamatorcspcrueiiiant. Vnde circa huiufccmodi pro excrcita-

menta, & rhcioriccs principia, qu3c funt ueluti radiccs, a quibustrunci,raimi,frondcs,fo!ia,flores,dc demuin vbernmi larnfsimiqucfru«flus proucniunt. Accipite igitur aequis animis fituti vobisofferiur

.

SIT LAVS D£0 AMEN,

h

Ifs

TiHETOÎÎCAE CHTÎSTIANAEP A R S CLV A R T A.

CONTINENS GENERA CAVSARVM ORAtorisofficium numerofaiTique de aftrorum apuchindosrco-

rumq; rilus , quibus quidquid m nouo illo terrarum

orbe memorabilc eft, cxplicatur

.

ht tribus canfarum generibMS . Cap, 7.

OSC^VAM abundetraditumeft,

quid lit Rhetorica , quap fint eius par-

tcs>Scdiuiriones,fequitur,xtdeiribus

caufarum generibus inftuuatur cra-

tio. Suutautcm.DemonftraTiuum, r t f • i^T^ I 1 lit luditialc

.

Deljberatiuum,

Demonlhatiuum eft quod tribuitur

in alicuius ceitje perfonae , loci, vel

rci laudera , vel vituperationem,

J Huius gcncris cft 2. illa Pauli ad

Cor. vbi ipfos confoiatur; vt enim inpnori quorundam animos

crrorum cxplicaiioncexacerbarat, ita hic poenitentiafecuta laudat

cos , ^ mentes folatur atfli(ftaj , has fubinde inculcans fer.tentias ad

quasrefcrripofle videnturpleraque inhocfcriptoexprefsit. Qua-les funt : Deum fuorum efle &liberatorem , .;5c confolatoreni . Lite

ram qu«dem occidere, fpiritum autem viuificare . Per vafa humilia

& fi£tilia Deum ffpe magna cfficerc . Kic nos exularc , vt in coclo

artcrnam obtincamus manfionem . Triftitia , qua? e(l fecundum De-um non carerc confolatione; CSc fimilia quae diligens hôt pcr difcur

fuminfertahk&alibidcprehcndet. Dclibcratiuum ert,qucdinconfultationc pofitum habct in fe fuafioncm vcl difluafioncm . Sco Deliberati-

puseiusintercandidoschriftianoscftad virtutem exhorratio . Quo.ui Gencris

circaaduertendumpopulum vtilitateomniaprobare& mttin victi ^ôp"**

am colligi potcft c 2. ad Cor. Nam apoiogetica , id «. ft dcfenfona eft,

qua contra pfcudo Apoftolos falfas criminationes defendit &. fe,fu-

amqucdoc^rinam, Corinihios, vtpote m qucrmn vt hrarcmredii-

dant hoc totum,quidquid dictum factuniqj fuerat . luditiale habct

in fcaccufationem 6c defenfionem : eiusfinis iuftorum Sc intuftorii

quaeftionecontinetur. Huiusgencriseft epjftola Pauli ad Hcbraros.

TotA

1^4 TihetoricA Chrt[ltan&

ExorJiu ab

afJ^jdu uel

obligacione

Tota enim in contentione ucrfatur.Intcdit Apoftolas principalitcr DHebrjcos in piirjtate fidci Chnlhaux confirmare , & a legahbus ob-fcruantijs.qmbusadhucdctincbantur , prorrusaucllerecxcollatio-

nc,fcu coparatione Chnfti ad Angelcs.Moyfen, Aaron , Rcllquos

Pirtl.TIieo- patriarchas (5:prophetas,quosiUi lcgisfu.Tiadlabantauclores.Dein-

lo.li 4-T b deeuangehcjr ueritatis, ckHdeicfficacixad umbram, tamlegis,quaif;.& fjque cerimoniarum. Caufarumgenerafaciledignofcuturnatura^gcncrc,

CauraruGe & vniuerfarc cognita dc qua agitur. Aliquando cnira, congratu-

ncraqacmo lamur cuipiam loctos fuccclTus.cum quo nobis cll ncgotium, aut nodo dignof.u bis cos obilnngere ftudcmus verbis lcnibus, (k blandis, <Sc hoc e{t dcf"r. monilratiui gencris , quod alioquin ab cxccllcntiori partc laudati-

uum dicitur. Namco vtimurinlaudationc fanclorumhominum,tcmplorum ,3edifictoruni , locorum , prouinciarum, artium, fcien-

tiarum,aliarnmquererum inanimatarum . In hoc generc exordi-

raur ab affcclu aut obhgatione . Vt fi aliquam ciuitatc fubcat Pro-

rex , aut Prarlatus, aut PrinccpspronortroafTe^ftuutin encomijs lU

ris prudcntiac, Theologiar, Methematices, quod earum capimur ftu

diO.Ex parte auditorumoftendendo commoduro autincommodum3uodad cosdimanarcpofsit. Qjiod necclTe eft,aut ex ipfisrebus

cmonftrarc, autex uicinis , Okonncxisipfiushauricndum, & hoc

loco {\ utihsefliresamplectcnda proponitur,fi tnutihsexcufatur,

aut ab ea auocaturjexaggerando,'^: amplificando fingula eo quo di-

flumcftmodo. Narrarionihac incaufanuUus efl locus, vt doccnt

Arift. ^ScQj^iint. Inchoaturcnimab vniuerfafiahquapropofitionc,

«Sc cam fequitur continuatio ipfius cxphcaiionis, narrando dicla aut

fa<£la memorabiha perfon^ quam commendamus , aut rcrum inani-

matarum rarain &adinirabilem naruram . Huiusgcneris lausex tri

buspotifsunum tempoiibusfumipotcfta praccedcnti. Altero,quo

i.le vixit". Tertio, quomortcmeftconfecutus,prirnoautem tcmpo-

cc cofiderantur parria, parentes , maiorcs, quorum aut nobilitati ref-

pondere,autobfcuritatilucem afFerrepulcrum eft .Huc pertinent

oracula, & refponfi diuina , a quibus conlaudari poffunt Ifaac , la-

cob, loanncsBaptifta, multiquealij ujri fandifsimi,quosparentes

afsiduisprecibus a Deo impetrauerunt; de quibus ante quam nafce-

rentur, mu'tapr3fclaradiclufuerunt. qucm locu pr.Tclarifstmc trac-

tatD. Bona. Seraphicum patremFrancifcumlaudans.Francifcus(m-

quic)deualhsSpoletana^ partibus ciuitate Afsifij trahcns originem

primumqi loanncs uocatusa matre, dehincFrancifcus apatrcuoca

tionis quidcm patcrnac uocabu'um tcnuit, f.d & rem matcrni nomi-j

nis non rcliquit . hcet enim inter uanos fucrit hominum filios iuue-

nstiartatenutritusin uanis, vScpoftahqualcm htcrarum notitiamiu

cratiuis mercationum dcputata ncgotijs: fupcrnotamen fibiafstftc*~*

tcprx-

Tarsquarta: 1^5

tc pracfidio ncc intcr iafciaos iuucncs pofl carnis pctulantiam abfit

,

necintercupidosracrcatorcsfpcrauitinpccunu »jc thtfauris. Hoctam cx patrio foioquam cx parcntum cducationc doncc faâ manudominifupcr c«m clanficatusfuitquatcnus fanî fpiritus vnîonc. Tcmporcquouijcit. InGgms fe<âtu crucifixi lefu, virDeiFrancifcus.afuxconucrfionjsprimordijstantadifciplinar rigidjtatc

carncmcrucifigcbatcumvitijs,motusq;fcnfualc$ cam ftri«â frena

bitmodcfti3clcge: vt vix ncceflaria fumcret fuftcntationi naturac

£ Ecclcfiar . Qjio mortem cft confecutus inter alia fic ait ; Dccubamficintcrra,<Sc puluere nudatus athlcta,manu finiftra dcxtri latcris

uulnus.nc riderctdr.obtcxit: facicq; fcrcna folito morc lcuata in coc

lum,intcndcns iljgloriartotusmagnificarccocpit altifsimum, proeoquodcxpcditusabomnibuslibcriamtranfiret ad ipfum . Horadc-niquefmtranfitusiaminftantc:omncsfratrcs cxiftcntes inlocoadfefecit rocari,&cosconfolatorijsvcrbispro fua mortc dcmulccnspatcrnoaffe^fûaddiuinumcfthortatusamorem. Poflcfsioncm quoquc paupertatis,<Sc pacis Hcrcditaria ipfis fucccfsionc rclinquens <Sc

Icgans , vt fe ad artcrna protendcrcnt,ac contra m undi huius munirct

K pcricu!a,vigiIanteradmonuit; & ad crucifixi lefu perfccle fetlanda

jvcrtijria omniqua potuit » cfficacia fcrmonii induitit. Circumlc-identibus vero filijs coram pauperum patriarcha,cuius iam caligauc-

jrantocu'inonfene£lutc,fedlachrymis:virfaniûsoccuticns,&mor

. ti iam proximus cxtcndit fuper cos manus in modum crucis brachijs

canccllatis» pro co quod hoc fignum fempcramabat,(3c omnibus ('d

trtbus tam prcfcniibus,quam abOcntibus in crucifixi virtutc , ac no-minc bcnedixit . 5c mulwia alta qux in Icgenda potcris vidcrc

.

TrofWHnturfuccinClA huiusgentrii exempU, Cap. 1 1.

ITcmad confirmationcm vtriufcjuc corum quac prardiifla funt,

cx Hiftorijs harc laudis excmpla etiam duxmius adduccnda. Inter

fortia facla qux dc lulio Cxfarc prscdicantur omnium apparet mi111 fummum 6c practcr cztcra mc maximc ftupefacit: quod tam fu-

blimi fpiritu prarditusfucric, vtanimo conciperct poflcfc vniuerfi

terrarum orbis totiusquc Reip. Romanar impcrium confcqui : ficut

tbeopoflcincfFcûm, 5ccxccutioncm deduû eft. SubKctafibiRep. omniumaliarum principe, & quidquidilia fibi continutsfcpnngentisannispepcrerat.Narrationis rcrurtupcndarum, ik frcquentium hoc efto cxcmplum, vt fi dc prouintia Chichimeca dicamus

M adcoabundarcargcnro, vtca fola fuppeditet quantum in Hifpania

opumdefertur, gigncrchomincstamrobudos «5c pcrniccs, vt nontantum viri,fcdiocminar quot];duplomaiores farcinas humerisonc-

Y rcni'

l66

Caufarnm

^hetorica ChriHianA

Gcnerls He-

naonAratiui

dctimcio •

rent,qi]am iiollrates Ck quidem longiorc via portare . Item viros ef-

fctambcllicofos «Scanimofopcclorcvt nudiscorponbus arcu, vlk fa

gitis,mocIoarmati,femilitibusbeneaccin^»s iSc armaturis bencin-llrudis, opponcreaudeant j celeritate omnino ceruina. Interdum,aliquidferioportulamus, vt fi dicatur j cxeundum eU mihihancci-uitatem,partim ,qu6d omnium primum cft, quodmultisdecaufisanimx tranquillitati confuli nequeat,qua perturbata, Dco frui,im-

pofsibile eft,quia nunc parentes,nunc amici,nunc noti funt impor- Ntuni ; nos autem animo eflc tam mifericordi vt non pofsimus non fu

fcipere cx illorum rcbusaduerfisapgritudmcm : quae prrcfenccsmalc

femperhabent,remotosautcm &longedifsitosminusangunt. Autver6confolamur,autfuademus: quodcftpropriumgencrisDelibe-ratiui,Aliasreprehendcre,accufarc,conuincerctaxare,autpurgarc

pgrfonam,vel rem nccefle eft ; quod ad ênus iudiciale pertinet. Di-ftinclioharumcaufarumficoptimcprifcicolligebant:Oratori$mu-

nu$,aut in iudicio,aut extra iudicium vcrfari . Forenfc vcro , illud

genus dicendi fimplex eirc <Sc poflulationcm, refponfionem,accufa-

tionem,veldefenfionemcomple<fli. Extra iudiciale autem,vel ad'0pr;cteritum vel futurum tcmpus attinct . pra^terita laudamus, aul ui-

tuperamus,defuturis confultamus, 6cdeliberamus.

E^fplicatur quii ftt Genus demonflratium, Cap. IIU

Enus demonflratiuum efl,quoauditorum animi delcclationc,

Uiucunditate, voluptate, &fuauitatcdeliniuntur. Definitur

autem hoc modo : Genus demonflratiuura eft,quod attribui-

tur in alicuius certieperfonxlaudem,vel vituperationem. Hocgencrc faepifsime vfi funt facriDo£tores in Sandlorum Encomijs, vtpopulos ad eorum imitationem cxcitarcnt: ty rannos Diaboli miniftros &peruerfoshomines vituperantes. vtfecirTc legimus Thcologus clo-

quetifsimus,5c Demofthenes Chriflianus Greg.Nazianzenusin ora

tionibus contra lulianum . Vnde , cius cminentia fupra alias caufas

fatis percipitur, quiareprefentatpcrfcîoncm, iraperfe£tionem , &fpccics virtutum,deformitatcm vitiorum, inftituit collationcm bo-

norum & malorum . Eflquc latum genus & Tarium,vt quod ad lau-

dandumclaros viros,&ad improbos,turpcs, atquc infamcs vitupc-

randos fufcipiatur : cnumerando facinora bona fiue mala , infignia

fa<â,awla memorabilia, virtutes vcl turpitudincm cum cxaminatio-

necircumftantiarum,pcrfonae,temporis, & loci, vna prsediclarum

trium rationum . Adhibetur practcrca , ad rcruin ipfarum laudcmvel vituperationem,vtfi propofitum fucrit effcrrc vel carpcrc ali-

cuiusnacionisritus & morcsjExcmpligratia , fi cuiinaniraum fitln

dos

Tarsqmrta. lC-j]

dos infidclitacis criminiri . Cuiusrei cffidcndsgratiaaduertendurn Hiftoria.

cft . Non omnia tam cuidenter 6q pcrfpicue narrari pofle atque is,)

quide illis agii denderacvel in animoconccptahabetrmaxiinc fi

breuiseirc laborct. Qûamobrem ad cuitandum confufionem, &gratiHcandum illis,qui re$ non contemplati funt . Vifum cft mihi

,

j^pKemittercquandamadraonitioncm, quar reftius percipiendis nc-

gotiisIndicis,<ûspoftcadeclarabimus 6c ommbusiliorumritibusdcferuiat

.

Tr4ceptum: adfactUorem percepthnem rerum Indicarum,de quibus

exmpUlocoagitur. Cap. LLLl.

CVM interomnes euentus &: fuccefTus Chriftianoru ex quoDeus vniuerfumcodidit.-nullusaErcrnamenioria dignior lit,

inquoquefua maieftas clementiam tantam excreuerit atquc

fuitconuerlio, pacificatio,(3c conciliario nouorum orbium noux Hifpani^. Ideoanimus eft,hocloco,eorumconfuetudine$ 6ccxrimo-niasinferere, vtexeffcducaufa apertius intelligatur. Aioitaque, Rlcns indo.

Indigites illic varijs <5c diuerfis ritibus in facnfici js <?c cultu Diabo-!J""™ ^*'"^ ^*^

lorum & Idolorum vfos fuiftc . Confiftit autem ca diuerlitas, in va- **

rietatc rcrum,quas adorabant,conuenientibus illis,alioqui, in cultus

<Sc reuerentia? ratione . Nam extruebant templa fumptu & arte ad-

miranda , qux vt plurimura,fiebant opere plano vel leuigato : intus

pariter (Scextra,tantafirmitatc 6cfoliditate,vtquotquoc hodie con-fpiciuntadmirationccapiantur. Inipfoordineftrudurae,varietatc, Scruftur* tc^ fitu vel pofita nulla apparebat comiftura aut iunilura . Impone- ploruai.

bantfundamentisfortifsimislapidesplani & ^qualcs affabre cxfi,

(Scfingulosordineslapidumea proportionc diftinguunt, vt incipi-

cntes principio ab immenfislapidibus faftigiatim minores magis magisquc fuperftruant: idque ad amufsim,& perpendiculanter , & fic

faft!giafummainminutifsimoslapillosdefinunt,vteorum exiguitas

omnibus incutiat ftuporcm in xdificijs illis amplifsimis (5c fupcrbif-

(imis;conficiunturcx ijs iapillis quafi labyrinthi & infêxuspaui-

mentorumob varictatcm.vocantura Caftuloncnfibuspidras locas,

ab Indistetzoncli : fi calce aftnngantur tam firmiter coalefcunt, vt ru\r pis videatur,neque fcalpns, neque alijs ferramcniis deiungi pofsint,

ne crenê quidem aut fillurac cdi . Ex ciufmodi lapidibushodie con-ftru<^9funta?desHifpanorum,<5colim temporc infidelitatis paatia

fummatumlndiae, &licetplurimum alixsedesexlateribus non co-

ftilibus at Solc duraiis confcilar elTcnt ad altitudmcm tamcn vlnxfupra fundamcntum lapidcs magnificcntios eminebant . Dom us Vii-

fpanorum funr in prapfcntia fumptuofifsima?,& fplcndidifsimae,nec

munitse

Hifpanoruexiltent:uin

in Indu do-tnus.

\63 ^hetoricA ChriHiam,

Tom >li vbicoiirtiuifla

craiit t^mp)re liifijviita

tu.

Sub unius

arbor:sum

nesrcde.

Scdilialado

rum.

munitac atquc commod^ admodum architechtonicc & ad perpcndi-

culuraconfc^lx . Suntcjue tcftx dclapidatis ucl rtratisproptcr im-

bricum ac tcgularum pa?nuriam ca xqualitatc , utpcrtcda fine uUoimpedmiento ex xdibus ad finem platcx ingredi liccat,qu.T rcs taniu

ornamcntum <Sc amplitudincm ciuitati Mcxicanx cociliat . Tcmplapafsmi in colliculisab ipfis congcftis fita funt.qux pyramydum Aegyptiacarum formam prae feferebant. Hifpani,Cucsuocant, crant

ea elegantifsimiscin£la circuitibus.canccUis, Sctranfennisprxclufa

gradibusartificiofis & uariegatis . Habcbantpraetcrea,jrula$ & por-

ticus magnificcntifsimas una cum habitationibus infignibus pro Idoiorum pontificibus,& cuftodia cemeliorura . Aulae cum laquearibus

erantatr.T,(Sc colorcfufcioris purpurx obuaporem rcfinx abicgnxqua candelarum, ccreorumquc loco utcbantur . Nara cura decirent

illis camini fouebant perpctuum igne in mcdio aulz non ti ncccfsi

taiis Gua magnificentix caufa .Hxornabantur eadcmtcmplauirida-rijs,fontibus amcnifsimis,balncis calidis,aqui$ ftagnantibus , & hor-

tis uiridifsimis , flofculis Ck arboribus amocnis . Habcnt autcm flo«

res cximios odoratos <Sc uarios Scmper autem in illis plantabant ma-gno ftudio arborcs uaidc patulas & umbrofas , ufquc adco,ut in uni

usumbramillchominesagcrepofsinc, comodo, quo Indi fcdent.

Qwamuisautemfterilis, 6c infrugifcrafitcaarbor, eft nihilominusin tato prctio,ut in comparationibus a maiori plerunque ab ipfa col-

bra pofTutu lationcmducant» Vocantautem illam Indi ahuchuctl, Hifpani ar-nulle homi- \^q^ jg paray fo,mihi autcm non eiufdcm gcncris cfTe uidetur . Toto

anno uiridcs mancnt.funt platano perfimiles , nec tamcn plane ciuf-

dem natur.T.ut in catalogo uariarum rerum noui orbis explicaturi fu

raus.Pontifices tcploru religioni dcuotifubijsrefidebat.Inipfispor

ticuummuris erant fediiiafabricatahuniiliatcrraeq; uicinia, erantil-

lis quoque fellx plicatiles cum fuis fulcimentis cx lunco pi^is 5c di-

ucificoioribus ; uarios enim colores iuncis inducunt . Habent infu-

pcr , alia fedilia lignea depi<5la rauliiforraitcr,arborum & uolucrumfiguris: 6c hxciocanitidifsimaerant omnia utpotc dellinata corumtnpudijs &chorei$.

Dt modo quo Inii choreas^ tripudk ducchgnt. Cap, f^*

OMnes in illis faltalionibus alacritcr & decorc faItabant,utpo-

ftcadicemus, Nobilcs induti amiculis gaufapiniscumnm-brijs elaboratifsimis,quibus fe cingcbant ucrccundiz caufa

:

(Sc in ijs conficicndismulicrcscum fumraainduilriaucrfabantur, &attexebat longas oras cx codem gaufapo ucl pcnis auiu,(res uifu miTanda)utcbanturarmiIli$aurcis(3cargcntcis&onuftisgcrai$,autpIu

,raispretiofifsimis. Vulgus inducbaturpcrfoniscxpcnnis, papyro,

tus.'

ucl

OriaJi modusad ciipu

dia*

P^rs quarta . i69\

uel animalium tergoribusquibus toti cooperiebantur. Hrant ucio

ftudiofiorcsmuititudinis quam honeftatis. llia vero tripudia funt

;inprimis mcmorabilia,nam cura tantus cfTet populi confluxus omncs

B, taraenadeofdem numeros tSc fonos pariter cantabant & faltabant

nec obftabat varia foni mutatio . Qûocirca inuiîfsimus Imperator

Carolus V. curaoretenus audiret ilJam faltantium multitudinem,

& paritatem in mutaiionjbus,animum inducerc non potuit dum in

Vallc Solctana fpecimen eius rei.coram ^co ederctur ; cuius ipfc cura

fuisprimatibuslotopromendiano temporefpe<flatorfuit.Solebant

antcfufceptamfidem Chriftianammuhercs ctiam fcfc immifcere)

fcd poft conuerlionem, ne pcr fomnium quidem ifthuc faccrcnt

.

DeornatHTmplorumtndiA. Cap, yi.

ERant vfquc adco folhcitiin cxomandis tcmphsutcadccora-

rentprcriofifsmiislapilhs, &pariete5 aulx is belluatis colori-

bus uarijs infignibufq; mtcxtis parictes infterncrcnt. Dccora-

bant mfuper uarijs auium plumis.necno magnis argcnti auriq; podcribus quibus ipfum Idolum prxcipuc onerabatur, Idola ifta vt plu

rimu cx. hgno fabricabant excclcifsimae ftaturrc inftar Gigantii , aha

cxlapidibusconficiebatnonabfimiJia Romanorii ftatuis,nifiquod

magnitudiniseftentmfinitac. Faciebantintcrdum imagunculas qu.ie

crancvclut lconcs (5c toreumataparuashafce inlapillisprstioftsfcul

D pcbani.illas vcro, praegrandes ex comunibus faxis faciebant,eafque

excauabantutcxillisfalfi myftx oracularcdderent. Imaginespoftea mfignicbant plenfque locis vnionibus margaritis <2k circun-

dabantaureistorquibus illiqucfaclis ipfis corporibusinfculptisctia

auibus,ferpentibus,animalibus,ptfcibu5, & flonbusmorcMofaycoCyrneis,fmaragdis,onychinis, amethyftis, & ahjs in^ftimabilibus

lapillisdiminutis,quibus cxquifitifsimaopcra ficbant, extantibus

ubiquc unionibus , 6c alijs inxftimabilibus omamentis . Scdes

illorum IdoIorum,ut diximus, primaria tcmpla &c inijsfcorfum

adyta uti fccrctiora facella crant . In maiore horum adyiorumlocata erat menfa quadrata magna &fplendida,habcbant fingula

latera longitudinem trium uInarum,non abfimiles lapideis illis , quînter Romana monumenta adhuc feruantur : nifi quod crant unico-

lores,fingulianguIi crantcrafsitrcs vlnasplusminus, fubnitcbantur

quatuoranimalibus, tanquam columcllis. Confccndcbatur ad cas

pcrgradus uiginti,quitamcn ucl plurcsucl pauciorcs intcrdu cwnt

.

Erant ciufmodi fcal^ appofit^ ad fingula quatuor latcra . Vnicuiqi

angulo mcnf^ imponcbatur unum thuribulum ,utcflcntinumcro

quatuor , & ca comparabantur ad ipfius templi fimilitudinem ,

idolorummaccna.

nequc

Sacrificiorn

metirî.

WIHWIH I L 1 !« m^-mmmm^^r.^

I f

lyo %hetoricx ChnpianA

KoaiiouTmmohtioquomodo ficbac

ticquc enim omnia tempU fimilis crant itii;<5lurac, Fivbantigitur

itioimollislociscx argcnto,nonnuIli$ cx auro velpcregrmis apillis

immcnfi valons quales funt fraaragdi , arpides,rardonici,6c id gcnusfimiles. Eiufmodi vcr6gemmcathuribulatnaxiraa arte elgbori.lan

iur,nequjdauriargentivcl alterius cuiufquam metalli admifccre-

tur. In iftismcnfis velgradibusdonaria fua collocabantfiiiguli.pro

fuis facultanbus , qualia funt aurum,argcntum,ftragula,au«,edulia,

vel aliud quid de fuis thcfauris fuppeditabant, homines immolandi,

vel fpontefua fe fiflcbant,quifcpublicx vtilitatiscaufa (qu-cimilli

fibi nngcbant)deuouerent, vclfortibusduclislcgcbantur, vcl ipfa QIdola fibi optabant aliqucm pro affcftu & maleuoientia furamorumPoniificum,velinuiticompcIltbantur, vipotc,m2ftandocos,quiab

hofUbuscaptierancinprzlijs^quibusvicifsiinfxuicbaBt.

Df numero Oeorum MexieanoruM,& de covfuetudine hominumimmolandorumapHdiUos. Caf, y 11.

Vot.

Modus mxftandi homin£s.

T liquidius cognofcatur ferocia & infoelicifsima caE'citas&:

feruitus illorum barbarorum , qu>bus , proptcr ingentiafua

pcccatamancipatierant: vifum enhocloc(. recenicremulti- Hp^£^lgjfy;(^^'tudinemDeorumquoscolebant . Perhibcnr MexjcsfuifTc bismil-

bis milleDe.leDcos, qui vtplurimum ex ligno, faxis, autluto formabantur ( vt

di«^ume(i)quorumalij erant foljdi,ali) cor.caui. In concauislate-

bantfaccrdotesoraculareddentes.eoquemodoplebcculatn dccipic-

bant. Erantferelongitudmc 6c a titudine Gigantum,pofitiin dexteratcmplorum parte, fficui Chriflianorum fumma alcaria) in ipfis

parictibusexcauatis . Quorum altitudo afquabat pedes Idoli plani-

tieimcnfar in qua facrificabatur, dlKi tantum iiittrcapcdinisefTet in-

ter Idolum,& mcnfam , quantum loci ill.T fcaUT occupabant . Iflud

Idolum hominesimmolandum expofcebateiufque voluntatiextc-

plomosgcrtuscft. lili vero , qui defignati erantoraculo , vclforti-

lcgio , folemnijs ceremonijs, «!<c apparatibus, vtplur mum;coronati(maxime Ci propterfaluteni communem oflTerrcntur^deduccbantur.

Vbi ad aram peruentum effet cum falrationibus &iucundifsimis mo

j

dulationibus ma£l:aban:ur . Ad cuius rci txecutionem imponeban-turpr.Tdi»flsmenfar,tnncprimum rhscor eximtbatur,pedlorc inci-i

fo,nouacuiis velcultcllislapideis: QjJofac>o,corIdolofacrificabnntJ

modo ori cochlcanbusad id cx pr«^(bntifsimis lapillis conftOis jntruj

dentcs, modo inmanibus impontntcs Iiterdum vcr6,in paropfidcl

coram illo colIocabant,parietesttmpI» humano fanguine afperccn-, ^tcs.Mortuo corpore,pcril!osgradus deijcitbatur ,quod acceptum Jamici in fuis porticjbus,quas in cum vfum habercnr fcpcliebant .Si

vcro

Parsqmrta. lyii

SeptuaguKamillia fuifle

vnodie De-

primus In-

diarum prae-

lacus

.

M

N

O

ucro en*ent ex nobiliorj genere concrcmabant magnis cxrimonijs . Sepelieadi

Eiufmodi viol:iin.T:apudi.los erantadeoulltara?non minuslndigena «>o<i"*»

rum quam uiclorum,ut quifquis eodedinareturnullamcfFugiendi

anfamhaberetrlnterdum unotemporeuidelicet,infacris,vtip(ifal-

fo putabant.fuisanniuerfarijs quindecim uel uiginti raiUia hominueo modo capdebantur . Intellexi ipfe ex quibufdam fenibus indigc-

nisin templo Tctzcuctzingo, diftante medium milliare Tetzcuco,quod erat omnium templorum famofifsimum , cuius in hunc ufquediem ueltigia confpiciuntur , fuiffe olim uno facrificio foUemni im-molatos feptuaginta fex miUia captiuoruraex beIloTlaxcala(la-chrymofum profedto <Sc flcbile fpcdlaculum) fed ifta belluina fcritas

aufpiciobonitatisdiuinaeiam in melius commutata eft perfratrcm monio obla

JVIartinum Valcntinum comitatum duodecim patribus , qui omniu ^^ •

priraiexnoftroordine Francifcano ficutduodecim luminariaad fi-^f-'^^''"""*

militudinemduodecira Apoltolorum ad nouum illum orbem nouaqucEcclefiaraconihbiliendam profedi funt.tum etiam per uiros

religiofos ordinis.D.Dominici «Sc Auguftini qui poftea , fubfequuti

func , fauorc omniporentis Dqi uita: morumque probitatc ftupcnda

fa£ta ediderunt <&quotidieadhucedunt; ut poft cxpofiturifumusconuerterunt & conuertunr etiam nura infimtam multitudinera era

dicando cultus daemonum , homicidia 5c facrificia tam ficda ut nunquam fimilia exempla apud uUam nationcm fpeclata uel audira fue-

rmt qualia apud hofcc barbaros ex?rcebantur,pra;rdicando i!lis.& an

nunciando orthodoxam dot^rinam Chriftianam furama cum blandi

loqucntia . Qîamuis initio interpretibus uterentur,attamen fadumcftiuuante Oeo, utlinguam eorumprecipue uero Mcxicanam, quxreliquiseftpolitior,breuitcmpo^cxpcditifsimc fonarenr,idque,ra

perkwle.ur etiamlibros eo IdiomBc componerenr,<Sc di^îonaria co

ficerent. quibus pofterorum laboribus confulererur. Videbamurcnim commodiusiilorum fermonempercepruri, quam iUi noftrura

.

Obftupuerunt autem Indi uehcmentifsimc audientestanra prom- Obflupue-

pritudine & celeritate , ucrnacula ipforum orationcm ab exrernis tSc runt audiea

pcregriuisexprimi , iudicabantqi dininum quid elTe, quemadmo-i^" ^j^l>g»o-{

du re uera non finc prodigio & miraculo fiebat. Supradictorum om com^"utt-'nium probacio fcqucnti Stcmmatc continetur.

Vcmonfiiâtiua IndoYHm exhortatio adJMorum ritHum&moYum dimifsio-

nm, nofir^q; jidci catbolic^ arri^kxattonm. Cap. y lll.

Flli), Cura rei ipfius ucritas nos doceat nullas opes aut diuitias^

iibcrrati effcanteponendasjurpote, quanihilantiquius, prius

& carius , non modo ab hominibus, fed neque a beftijs habca-

Interprcti

bus trade-

batfide Ca-tholicam ia

principio.

rut

corum

CaptiuUiliunfsiaia

T{h^tor'tc£ Chrijitar?x

iiiumreruiu

coiiiiicor

.

Ephc^.

»7*

tiir. Efl enim captiuitasdunrsima feruitus. OmripntensDeuscocl»tcnrxcj; dominu$.vcflrimircricordia,non vcRrsmcritis, vcruminfi-

nitaruapictatc&clcmcntiadudusefl. Eius ita^nc auitontatc aduosaccefsimus.necnonmandato Beatifsimi Pontificis maximiciusintcrns vicarij & RejisnoQri catholici potcntifsimi Domini Impcrio atcj; mfîgationc , quo ueflruin intclle^lum radijs diuini lumin»j!luftraremu$,vcllro$que«nimos corporaquc âuifsima fubicwlio-

fic qua opprimuncur libcrarcmus . Et fi cnim fcruitus hominum fit

moicflifsima,intollcrabilior tamcncflilla, qua vos Diabolushuma-ni gcneris inimicus deuinôs atque adfkitôs habct. Venimus itaqj

ad vo$,in vitam nouam &:hbcrtatcm afTcrcndos, vtcognofcatisquatum intcrfit mter vcrum Deum cuius nosadoratores fumus, 3c f« foi

iHos Dcaftros , quorum vos ellis cultorcs . Dcus vcrus cuius cogni-

noncm habcmuscft omnium rcrum vifibiliuni 8c inuifibihum conditor , ilh omma parent, tpfe vcro a nemine dcpendct : nam apfc cfl

mcns vniuerfi,&principiumcxpersprincipi} dfc finis, illc, inquam,retiquapronihilohabci prx anunarationaii , illam fupra omniaa- Qmat, nempccrcatamad iinagincm <Sc fimi'!litudincm fuam , & cui

moflrauit vcfiigia quibus ad cognitionem fui perucnirc queat . Eius

immortalitatcmic firmitatem vos ignoratis,nam fi cognofccrtrispro

fcclo iam dcflcxifTciis.T diaboli obcdicptia cSc vos tofos cius< bfc-

quioconfccrafrctis, cui, omnescreaturx fcruiunt. IUc, inquam, fi

cutnosfccitliberc foa fua bonitate, vteum diligeremus, cognorce-

temus,pofsideremus.eoque fruercmur <3c nos dclcctaremur ponulaf,

vtillifpontcnoflra hberc candideque feruiamus, non ca fcruitutc

qua vofmctDiabolofubiedi cflis qui a vobis cxigitomnia vltraci-

traquerationisfines videiicet, irmriolationem vefrrorum natorum » R^

pofrefsiones,corporisdeformatioBR.&.fanguinisprofufionem,ficuf, i

omnibus hons intcr vosaccidit. Veflri}Di|,non funt Dij.fci creatui

rsr carentesfacultate de intcgroaliquidproducendi, immo relcuifsi!

mamquidem vilifsimamqucrcm,qujcin totofit vniuerfo,vtipfocx

pcrimcnto vobis viderecll. Vosadoratis faxa,!utum,ligna,arbore$,

folem,lunam,llellas,aliaquc nefanda planc , ut talpas , colubros , &brutaqua rc nihil cum rationc magis pugnat,nam funt lila omriapartim diuina poteflatc creata partim ucro » a uobis met ipfis fabrc

fawâ

.

VonnntHr rationts quibus ad nefivamnUgtontm De^^îhedientiam

inducanfur. Cap, IX.

TRcspotifiimum caufa? uobisaducrtcnda? funtquibus ad cultu $«cri Dti fanvlamque fidcm catho icam coinmoucamini . Pri-i

ma ef}, quia unustantum eflDcus fquarc niliil ucnusexco-.

gfiari

p ;fc::;^iSfc

„ic:stsi

• 7 &ce. A-

:t29

u,n

Tarsquarta, « Ti,

X

citanpoteft) vnumprincipiutn,vnafi<les» vnum baptifma , & vna'

Ecclcna fanda Catholica & Apoftolica ; Varietasautem vcftrorum Con. CoTz^.

Dcalhrorum proculdubio errorem vcftrumteftificatur. Tum, quia «' 'c.^ &DeuSjVi iam demonftrauimus, finis principijcjue expcrs, cum ille ^.^ ^*^^ ^-

fibupficxiftatprincipium (Scfinis. Nam fibi foli conuenitefrcAi^ce.t A<it

pha & O. Pnncipium & Finis. Vcftn autcm Dij, a vobis or *

* ^

tumhabent>noncx fuanaturapropria. Namcumiilos oportcrei

eflcauvtorcs vcftmm tantuni abeft,vta vob«silli fiart, idquccxlapidibus(Scbgnis,qu3einterituiobnoxiarur.t, Pr^terea ,poftauamcxmatcria caduca componuntur^confidcrat^ qu^fo,cuiufmodi poffuntelTeDijjCumiurtius vobisipfisDeorum appellatio competat.

(I>mnia igitur clamant & naturaipfadi£Vitat ,nosa Dcooriginemhaberc , illum vcro a ncmine alio . Sccunda ratio eft , quia Deus eft

immortalis,Eftenimanimusqui nec videri, nec fentiri poteft, nifi

oculis intcrnisjid cft,mentc . Veftri autem Dij , ta£lui & uifui obic

^i. funt,fabrcfa<5laexligno 5clapidibusveftri$ipforura manibus,confuraunturinuctcrafcunc, caetcri veftri Dij «5c ut mcliusdicam

res equibusfium.Suntopera <Sccrcatur3cfummi Dei ab co initiu

coepcrunt , atquc , ficiusdeftituerentur fuftcntationcdi^umfaclu

dcftruercntur,quemadmodwm uidctis illa vitiari & corrumpi , quia

nonfuntaKerna,vtDeus&-anima. Eftquetantanccefsitas »!<c refpe-

6lusinternos &Deum,atqucintcr folcm,^ cius radios,nam vt vi-

dcmus radi) omnem fuum fplcndorcm a folc ducunt , qui tcrrx fu^

occafu tencbras & vmbram inducit, cadem inquam latione a fum-

mo 5c xterno Deo nos toti pcndemus . ltem,ifta infinitas Dcorumconftare ncquic » uelut cnim vnum regnum plures i vno, regrs

non admittitmec Rcfp. alios practer vnum gubernatorem : nec vna

familia plurcs uno capitc, rccipit, & in fumma omnis poteftas con-

fortis cftimpatiens: ita in rcligionc noftra Chriftiana , fieri nequit,

vt plures vno Deo cxiftant . Nam,fi plures eftent.quod vni placerct

alijsforct ingratum,quodque ab uno faclum eftet, ab alijs infectum

redderetur,fi qua facultatc ualerent, vt diximus. Veftrisitaquc

Dijsnullacfamtuiresfaciendi veldeftruendife, cuin neque fui ip-

fiusconfcruandi facultarem habeant. Nam &reftaurandi funt (Sc'caliditas

diftoluendi. Si uero vnquamloquuti dicantur, fa«5lum iftuc cft, Idoloru.n

it Diabolofraudis & mcndacij parcnti pt- r illa fua inftrumenta, a factrdotum,

Dcoquc pcrmifTum ob cxecrabilia veftra flagttia, quibusipfius m-dignationcm promerueratis, autpcrpetratum eft cailiditite doloqj

raalo falforum atquc diabolicorum ueftrorum facerdotum , in

iquem finem curabant excauari Idola vt fe collocando intraipfas

jftatuas , pro fuo appetitu 6<. libidinc proloquerentur , quemadmo, duram prxfcnti vobis patefit,no quod vcftri Deaftri noftcnt loqui.

cum

'74 'Khctoric.t ChriHtant

DoTi n HusInih prop 1-

Oi imniola-

bant naco:»

cum certjrsiuiuin lir lapidcs i5c ligna crTe clinguia. Infuper.eQadeo!

confonus naturar amor parentuni ergafilios» vt ctiam bxuta rationej

atcjuc prudentiao:rininocarenna,adcognofcenduni naturalcm illa'

prochuitatem folummodo naturae inftuiclu amanr,atcjuetuentur

faos foetus.ob fimilitudinematcjuepropagaiionem fu»iplius Si vc-t

ro.naturalis illa inclinatiota eximiaamoris exempla in brutis ed»t,

c]uic[ facict vis rationis in hominc ipfamnaturam fequenteducem i

Addc,c|uod lege naturali obligati fumus tam benc uelle proximis

atcj; nobifnctiplis.ealege.vt vitam quam a Dominoaccepimu<, cu

lufcj; domini ipfi nos fumus.pro noftnsuinbusconfcruemus. Om-nes illas obligationes naturales diabolus fuo fuco^c dolo malo tollit:

sSc reddit vos tam exc^catos, vt audeatis , quac ne bruta quidcm ani-

malia facercnt , mactarc, vidclictt,ucf^ro$ natos,& demonijs irnmo-

are : ipfi amicos ck. vicmos occiditis,potatis iliorum fanguinem,car-

nefc]; eorum deuoratis : res nefanda profedto & horribiliSjCuiufquc

exempla nunquam vifa aut percepta funt a nobis,immo,ne apud in

fideles quidem^ barbaros, quorum notitia ad nos perucnit nifi

apud vos > tam Itri£le vosdiabolo mancipaftis ilhfquc potifsimura

nefandis (ik horrcndis flagitijs illecapitur. Nouit cnim (ScDeo &hominibus iUudprx omnibusc(recxecrabilc,vosproprium fangui

nem funditis,deformatis naturalem vultuni,os nauaculis difcicado

,

perforando nares,auricO'as,<Sc labia.curtando veftraslinguas. Expedite quaefo haec omnia,& animum aduertitc, quantum fit difcrimen

inter vos, & veftrasproles , quaeab humfmodi turpitudinc noftro

beneficio feruatoc funi . Has caeremonias & ritus Indi) , mandatoDiaboliobferuabant, ut illis afsimilarentur cafdem incifiones ha-

bentibus . Vnde tetcrrimi cxiftcbant . Ad rcgendam autem iUamdeformitatem , partes corporis co modo dedecoratas cxornabant &in fe fe <Sc in Idolis fuis iapillis peregnnis , fil^ulifcjue aureis paritcr

atcjuc argenteis : vcrum quacunque artc vterentur raanebant defor

mifsimi, vfcjj adeo, vt recentiores (Sc luniores lideant m praefenti fe-

nes, quiDiaboloiubentcfibiillara foeditatero intuIilTent. Confi-derate praeterea (filij charifsimi) Deum nihil aliuda vobis poftularc

quam voluntatem & mcntem fynceram , non pofcit hominum facri-

ficia aut cordium immolationcs praeterquam, vt veftra|pcclora illi

foli confecretis & cafta tueamini: cognofcentcs illum foiuraefTc

au(5lorem , redemptorem , <Sc illuftratorem animarum , datoremqucgloriara^ternae quam auidifsime expcclamus,quod ab illo omnia bonadimanant,«Scomncsquinoncrediderint in iUum non fcruircnt

illi, debitoque amore profequuti fuerint damnatum iriadperpc-tuasinfernicruciatus: qucmadmodum maioribus veftr.'saccidit:vbi

tanta tormenta fuftinent, vtlingua humana iis exprimendis aut cnu

merandis

B

Varsmarta. 75

vit.

Io".J. Mac.>lcu

incrandisnon (icpar. O intoelices illos, <5c uos contra beatoi , tjuij

busdatum cft veritatem cognofcere. Hripuic uos mifericors Deus'

dcmentia & bonitate fua, cx illorum ca^co errore & paratus eft uosj

D luftrarc vero lumine,modo lUum cognofcatis . Poita auttm & rcft?. R ftjvenien

uia,qua venituradfummum illud bonumtcjuod vobis in nom>ne ()i->d Deuai

Dei proraittimus, cuiquc infiltendo euitatur maximum il udma- '

lumcuiparcntes vellri fueruncarque vosetiam nuncobnoxijeftis,

ellcognitioDei,fides,fpes,«Sccharitas,quaj dicutur vircuces Theologales.quas, Dcus in facrofanô fonte baptifmatis fpiritui nollro c6

municat:quofine,neminiomnino falus contingcre poteft Qûam-obreoiy ait, dominus Scmagifter nofter Chriftus:Qjjicunque credi

denr '5c bapcizatus fucrit faluus eric, qui autem non crediderit con-

Memnabitur . Hoc ingens bencficium 6c eximiim gratiam,imporsi.

£ ^bileeftrefcipcrcabi lis.quj peccatismortalibus immerfi funt,que-

jadmodum uos,namper ca icprapcipuedetclhndac veflraE' infidtli

tatishorribiliacriminahomincsreddunturhoHcs Dti ik confequtn•terindignieiusgracia harredesinfcrni,in quo anim:e vtfir^ ptrpe-

jtuis flammis ardcbuntrqucmadmodum ar.ima? maiorum ucltrorum

illicardencatqueinaternum arfuri func . Reccdendum itaque vo|biseft,charifsiiTii,exanimo (Scftrioauôri falfiratis Diabolo 6cac-

,'cedendum ad Dcum Opt. JVlax, qui ipfa uentaseft, fupcrell , vt

lanteaftae.gellsque vir.T poenitentiam agatis.dcemonia cxecreniini

cum firmopropofitoatque inftitutouit^pollhacin melius commup tanJae. Animaduertite qu;irfo,ut voshoctemporc diaboloeftisman

cipatiaduerfarij ueri Dei filt) perditi 6c exca^cati . Verumenimuero{\ nunc facrum lauacrum «Sc baptifnia fubeatis cum dolore commif-forum a vobis flagiciorum,confcftim cuadecis fil»j Dei, hsfredcs bea-

cicudinis dc glorix ^ternac ub» tanta cft quies , Ixtitia » & tranquilli

•

tas.vtlinguahumanapronijtiarencqueat . Aduertire omnesueftras

aitioneseflê prauas,Ok fruftraneas efle ueftras fuperfticionesquia in

infernoubi funt maiores ueftri,nihiIcomediturautbibitur, veluti,

talso uobisperfuafura habetis,immo femperinexpl bih famse dc fi-

ti anguntur in flammis inextinclis . Itaque , fruftra mortuis cibumHiftoria.

.Scpotum cum tantoapparacu apponitisrconuerfi ad dominum &baptizatiliberabitisuoshac grauifsimacalamicatearquc Dco frue

mini,quife communicat fuis in omni dulcedine »!>c fuauitatcptr

fidem icgratiam quar in fan£lobaptifmo comparatur. Et profiten-

do fidein confeftimaperienturoculi ucftri !ncelIe»5luscognofctntcs

malum in quo haclenusdegeftis &fcclicitatem quam tXi t<âmus.

Inducuntur ad oh' dientiafn I{r*mam Tontificis fimnl^ Inrpfratpris Caroli

y. iuHiflifsimi acivccfôrumetus, Cap> X.

Z 2 £ft

iin

lj6 ^hetoricA ChriniarjA.

y.<pa,potefta

tc 1 nm dia.

ec rccipic a

Dco.

'

ChriCuv in

Ecd fia vau

.aolu.c pr«:

'cfle.

i.C*

K

Stpracreren.vobisagnofccndus Romanus PontifexSuaimus Hus rii.<y^ L(' tccefixPaftoracCaput 5c vicariusChnftiintcrnscuifuas

1^^ vkes & potcftatcm ipfe crcdidit. Qjiem Impcrator noftcr in

UJclitTimus cu ReeibuscscterisqjPrincipibusChriilianisagnofcut,

Ch«i(bano<q; morc vcnerantur. Vtfubftquerti Sccnjmate patebit:

in quo tibi Gerarchiam Ecclefiafticam dcmonflrabimus.Quocircanon tantum cfl Vicarius homJrjis.ar Dci pan^êr ik hommis, caqucratione omnis lurifditfiîairLatnbuta cft, qua imcdiaie ab ipfoDcofuffepit ad modcrandum h-umanas animas; quas vita fua proprioqj

fanguinc fufo Chriftus vindKauitmon folum in fpiritualibus veru

ctiam in corporahbus.Nam ficut in rebus naturalibus frcqucntcr vi

demus, vnam «Sceandem rcmhabcrcduaspoieftatcs, quarum vnamhabel ex forma fua fpccifica ik illa clt propria cfsctiahs potellas fua.

Aliam vero habet accidetahter, cx aliquo intrinfcco fupcrucnientc

fu.T circntisp, <Sc illud clf proprium rei, ncc pnncipale, in ipfa, quia

potcft adefTe vcl abcfle preicr iphus rci corruptionem,ficui funi ac-

tidentia.Pari modoconfidcrandum cft circatcclcfiacChrifli pote

Itatem.Nam illa poieflas pontificahs Ecdcfiaf fcilicct,ligandj & fol

uendianimas,cft poteftascius cflentiahs & propria. Aliam, widch-

cer,quaracxercetin viarmorum &huiufmod>fnon cftpoteftasEc-

clefiae cffcntiahs, fed accidcntahs. Vndc, ex hoc quod huifmodi poteftateaccidemali vtatur, fcihcctmundana.nonpoicftdici vnum 6c

idcm rcgnom cum regno Romanorum . Nam poteftas mundana in

Caefarccft eflentiahs & propria,per folam enim iliam dominabatur

3i regnabant faos fubdiros . Secus cft in Ecclcfia Chrifti . In qua ta-

HspotcfbsmundanacftmcreaccidetaUs vScnon effetiahs. Ideononrefcrt lunfdiiflionem mundana Impcratori fihociuslegitimo fptri

luali competcrctanqaamadiutori Ckprot€C>ariEcckfis,rum ctiam

ahjsregibus<5cprincipibusChrftianisquibusmc<JjatcaDeotciburaetiam cft tahsauAoritasin trmporancis, nichiiominus vtraquePontifici dcbetur, fedad tranquiUitatcm anima? temporalcm comunicatRegibus Chnftianiseosconfirmando, quos Dcus vnx't, & fignauu

10 eiifinem Qj.ia de caufaijdem quocjj Papam agnofcunt,ciiamant

reuercntur &l obedmnt, veracquc Ecclefiae Cathohcar parcr, & vaa-

nimitcrpacificeqjfemper fc inuiccm tolcrat.Nam,vt Chrifûsfolus

cft Sacerdos «Sc omniii rcx , ira par cft vnum quoqj cius elTc vi<ariu

q-uiorancseius viccsgerar, vtcxco Itrcmiaelocofacile conflat. vbi

ditic. Ecce conftitui tc hodic fupcrgcntes & fuper rcgna. Scd cumtmincntiusmuhofiifpiritalcm admmiftrationcai gcrere.propte

reafummrs Pontifexad fccuriusuacandum rebus diuinisconten-

tus iurifdidione fpiritali , & parte impcnj mundani:rcliquum prin

cipibus chriftianiscompetit,quia ad hoc ctiam a Deo uocati tlccliqj

funt^

M

P;tw auiirtdt

.

mrunt,ideocjj, illos-diligere ill)s<]uc fubelTe Ck obedire seneniur,licuiS

vcris pricipibus noltris naturaiibus.Hinc ell quod magnus ille Diony liu5 diccbat tjuod omnium conditur Dcus binas habiiationes pof Hjbititio

lideatrateraniincoelojalteran» veroin terra. In coelominiftros ha DeidupK^r

bet Angclos, Archangclos, 1 hronos, Dominaiiones.Principaius,!^^^'^^ '"'^*

Poceltates,Cherubmos,^Ser3phinos, quiperpciui i!li adliitunt,^^^^^.^^^^^^

eum continmsJaudibus,^ benedictionibus profccjuunturjiprec Agoc.^.cio

nim dignusellomnibonorc tkgloru, ovC vnquam defetifcuntur.

jyj Qûonia alocoillofan«ô «^beata doraocxulant,]afsiiudo,fames,(i

tis,trillitia,fletus,vociferationcs. Contra,omniaplena funtlunriinc, Apoc.11.t4.

claritate,gaudio:neque enim ulla ci\ coUatio noflrx laetitise ad coclc j i-t"t a? no-

rte,cuiusrefpedu,nihilcft,niiimifcriaploratusikafriinae. Nauerusia-^^,,'^? ,

„ ', f, .. , • 11-11 • T r - Ittcnulla coj

*Deus qui elt lu^c cc ciantas illosilluminat.lpie enira,cu uerusagnusJjjiq^

lc-siftat,cadclactlinextmfta.QjJiotquotenim,ca domuincolant; foel

lices beatiqj habentur,propterea quod ab omnibus expetitur. Audite fupcr hac re Dauidem Regiuni vatem Deo charifsimum,qui,licet

rcx Ifrael cffct.njhil almdiamen de(iderabat,quam Deo cohabitarc

dicens, vna peiij a domino,hanc requira, vt inhabite in domo domi

O ni omnibus diebus uitxmeae;<Sc iterum ; Qûam dileda tabernacula

tua dommc virtutiirconcupifcit >5c dcficit anima roea in atria domi-

jni.alibiiteriiaitrGloriofadidafuntdereciuitasDei.Adhacdorou

Inos deilinauit » <Sc crcau»t maieftate fua diuina,vt eius h^rcdcs 5c do

miniBcremusj niii quodpeccatis noilriseoexclufi fumus, vfquea

deOjUtnobisillucnopateatrcditus niiifauore (ingulari <5caaxilio

o:nnipotentisfulciamur. Amici Deihicpoiiticxpendentesbeati-

tudinem coeieftieacontempiationetam ualdc inflammarifunt, vt

omniaierrcnaquê velin praefcnti pofnderent, vci in pofterii pof

fcnt adquirere dimittereni, vt fecerunt Apoftoli & ctiam niic Reli-

giofi iScimiumeri alij ex omni hominuordine. Immoctiam morte

ea proptcr vltro fubieriiiifed non vt vos morimini, quibus raors cx

hac vita cft tranlitus ad gehenna arterna.Amici vero Dci moriuntur

Pfal. i6.h 4.

Pfal 83.3.

mu6 a.3.

Deuj quali-

cer hoaiine

id gioriani

ctcaucric.

vt fibi lucri faciant fedcs quietas, & perpetuas. Ibi nihil aliud appa

cct quam Dcus, qui eft fpcculum in quo cun.5la relucet, nam in co-

fpcdtu Dci eit confpe<5tus omnium reium,m eius fruitione eft fuii»-

mum bonum,quodnon cftaliudqua Deusipfe. InijsacdibusDciJ&

eftacconomus dcpatcrfara:li3s.AIterum verotabernacuûmdiuinvj^^^jin terris eft Ecdeha Sanda Carholica ^ Apoftolica Romana quamnos verc profitemur:cuius caput dc fundaraentum cftChriftus.-iux-

Mors qtjali-

ter a Santis

delicer.cur*

(> tailjud Pauli, Fundameniumaliudncmopoteftponerc, pr.Tier ici

quod poiitum eft , quod d\ Chnitus 1 E S V S . hcm ipfura de

modo Chrjl

ilus&Petiusi

fund-,ai€nc8

fit.

Cor.dit Dcu&patcr caput fupra omncm Ecclefiamrfcd cum cius ma-

gpjj^ ,

icftas n^^n ftrrct , vt h*c femper viiibilis mancret , conftituit

fu.oi

178 T\hetoriCA Chriflmnx

|Supffrcathe-

d i l*(.tricdi

Ifia.

hf<.-iiaf tlb. j.

aiiler.hrrc.

Tvrt timili

Cyp.hb. 4.

[p ilSHicr.

Cotif. Nice.

Eltftio (ummiPontificiJ

qjibus cope

tiC.

Poceftas Epifcopi Roxna

Romanat Ec

ck-fix come-dacio.

Claues funt

difccrucdi

fcittia, ii.ô

tcn la iuji-

ca di.

fuolocoprincipcm,^mc:iriuin(umn Apoltolum longc <li1cv1:ifli-

mum B. PcKum caput tcclellar minilUrialc vt vocant,fupratjuc

cum xdificatain Fcclcfiam.quatenus & ipfc in Chriflo fandatus »5c

virtutc cius folidatusen:; cuiusloco fucccdicfummus pontifpx:vt

traduntgrauifsimi Ok vctulhfsimi patres onhodoxi,6cnosfirmifsi-me credimus: a quopcrcuangelium geniti.aquo nutriti»aquoeclu

cati.a quo coelt-lli aqua potati fcaturientc m vitam xternam , cuius

hau(lu,vripfcloquitur,atqucpotu conceptam vifccribusfitimfc- Rdcs ardorefquerertringimus. Confidcrate hanc Chnfti fingularc

prouidcntiam atquc faptcntiarabiirum cum de^hoc vero animarumpallore prouiditnon dedicaffe cum modo pro animarum omnmrafalute,fcd eum rtatuifTc pt u tempore qui nortros ingratos atquc vc-

tcratos polTct impetus reprimcrc . Huius quidcm capitis noltri fuc-

ccfsio (Sc cleîo nt per Ecclclix proccrLS.id en,Cardinales, quos fra

crcs vocat.quiain tcrns capicccarerenon polfumus. Quamuitau-tcm Romsfixas habeatfedes, non tamen a loco aliqua ri pttcflas

acciditrfed Romani Epifcopi denominarioncm indc rrah iquod|velutaiusquiuisprae arnsfuasEcclefiashabcni ficiHe Romar.ar pr^ $fidct . Habetquecum tafteriscpifcopisparim poteitatcm ordinis,

iurifdidionis vero maiorcm . Cumque finguli i^^pifcopi fibi afsigi a

tosgrc2;eshabeant,huicvniucrfi funt crediti: veluti cumpaterfa-|

miliasferuisquidpiampluribus facicdum demandat,vni tamen exj

cis potedatem dat , vt in alir-s infpiciens.ad fuam funct'oncn)f fi for-

teccfrcnt)cosreuocet,acprc)fp<ciat, nequid derrimetiti pairi fami-

hascueniat. Adhancenim hcclefiam Rom.propter poter.iiorcmj

principalitatem necclle eft r;mncm conucnire Ectlefiam.hoc cft,ros,

quifunt undiquefidelcs.in qua femperabhisqui funt vndique co!

fcruata caquaceft ab Apoftolis traditio, cui & Tertul ffbfinbft. XHabcs Romam,inquit, vndenobisquoqueauwloritasprieftoell.foc-

lix Ecclefia.cui totam doi^rinam Apofloii cum fanguine fuo profu-

dcruc.Vbi Petruspafsioni dominicapadarquatur vbi Paulus loanis

cx'.tu coronatur, vbiÂpollolus loannes pollea quam in oleum ignc

uindemerfus, nihil pafius cft, in Infulam rclegatur. Cyprianusquoquemartyr Romam matriccm , 5c radicem cathobca? tcdefix

appclUns.affirmans itcm Romani cpifcopi locum.Petrilocum effe.

Nec dilTcntitab his D. Hiero.ad Damaf fcribens Beantudinitux,

ideft, cathedrar PcCri communione confotior fuper illam PetramEcclefiam sedificatam fcio . Apudillum Chriftus depofuit claues,,y

illi facu.tatem claudendi ucl aperiendi coeli cndidit . Claues autcmuocantpotcftatemhberandi peccatis & po^nisqu.T funt uclur cate-

v\z quaalhgati tencntur diuinorum .^ ccclcliaftic(»tnin pr:i^ceproru.

Fundamentuin huius tabcrnaculi eft I fus , vr fiipr? diclum eft qui

dl'

Parsm^rta. lyp

jeflfundator ejus.hofpes.C^ incoia. In tundamcntisponi f )lent faxa Matt.i8.glo.

rudia impoljta ^ afpera . In liac ucro ftru£tura , lapis pretiofifsimus

fundamentilocum obtinet,caiusratioclli quodalia aedificiaterrae

innituntur. Hocautcm planeconcrariomadoiacla habet fua fun- VideAug.fu

damenta,videhcet, in fub imibusm eoqui cftaequahspatricoelcni, P"P'*^' ^^''

Ibi feruator nofterafsidei ad dextcram Dei Parns,& in illo tota £c-'

clefiarecumbir.quam ilic fultinet,moderatur i &defenditfemperq;defenfurus eft . Sed cognofcamus idipfum exipfius facrofandto

orc. Cum PetrusillumprofitereturefTeDcura &hominem;hisuer' .. ,. ^bis: TucsChnftusfiliusDei uiui. Benedixitiih dominus, 6cait: tn.

& quaiiter

Petruspecra

fit.

Beatus es Symon Bar Iona;quia caro & fanguis non reuelauit tibi ; Matt.itf.

fedpatermeusquiincoeliselhEcegodico tibi ; Hoc eft.ficutmeus Nota quali-

patertibimanifeftauitdiuinitatemmeam, ita (?c ego tibinotamfa- ^" Chnilus

ciocxcellcniiamtuam,quiatu es Petrus,ideft ciim cgo fira inuiola-

bilis petra,ego iapis angulans,qui facio vtraque unum ; ego fundamentum,praftcrquodnemopoteft aliudponere^tamen tu quoqj

petra es,quia niiea virtute folidans : vt qune mihi poteftate funt pro-

pria,fint tibi mccura panicipacione communia . £t fuper hanc pe-

trara .Tdificabo Ecclefiam meam . Et portae inferni non praeualeDixt

aduerfuseam. Et tibi dabo claues regni coelorum , Dicit itaque

Chriftus: fuperfirmamhancpetram,quam,fcihcet, profefTuses, &declarafti : vocando me filium Oei uiui : a^dificabo Ecclefiam meaIdeoDehoceiiaminccUigendum eft Paulinum illudfundamentu

almd nemo poteft ponere . NuJla enim creatura, immo ne feraphi-

ni quidcm.ipfi fumcerent fulciend;e Ecclefiac;nec ipfa vicifsim fu-

ftineri poflet a minore «& infcriorc , quam eft ipfe Deus . Et quia

Chriftus eft illa firma pctraDcus 3c homo illi Ecclcfia inniiitur.Que

admodummultis retroannis Deuspaterpromiferatjvelut Ifaiasde-

fcripfit. Eccccgo mitramin fundamentisSionlapidem ,]apidem

probatum , angularem,pretiofum,in fundamento fundatu , lapidcs

huiusacdific!) fumusnosfideles: vobis enim,in illo nuUusadhuccft locus,priufquam fanitum baptifmum fubeatis (k iurctis in obc-

dicnciam furami patris,paftoris,<5c facerdotis,eiufque Ecclefi^aggre

gcmini : extra quam non eft falus . Ipfe longe alius eft , quam falfi

veftrifacerdotcsatquedeccptores. Tam eft ucrax, vtadillum m;Qucftio«es

omnibus neccfsitatibus & fcrupuhs recurramus : ipfe nobis coelum ^"^J*-\^^*

patefacit.animos iUuftrat,& quafi manu data in viam r;-«^am ^-^^"jjnV^Paftorectt : lcgumque &morum noltrorym eftinterpres. Necefrumigitur;^,lj.yj, ,^j^^

cft, vcextemploipfiobedKntiamproficeamini, repudiacis ueftri9|sa:ctdore8

raendacibus,fiilfis, ^ failaribusfacerdotibus.quinon funt facerdo-jIndoruqiiA-

icsnifiexpropriaufucapioncutuoscanquain Sathanaemembrade *" •

cipiant5cin orcum detrudant quod poflquam animaduertJt piusl

i

.-^ ;: — I

11. cl

fCor.j.c

Ecdefia ca

tholicainni-

titur Chri-fto Deo.28. D.

pot.ftare, &rcgalidig i-

txtCiquxcxxl

laen habcc

otnninoi tc-

poraliu Sacuuui«

180 TihetoricA CbriHianA

ille paier dc pailor & ubi ad pias cius aures perucni(rcnt execrabilia

Ueftraflaettia,injmanislima facrificia.iyrannicaferuitus, ucftrimifc Bricordia duûs,pcrcupiens «c ad ueri Dci notitiam uos conferretis

qucmnoscolimus,commcndauituo5 cximijcuidam Principj Im-peratoti, Regi & dominonoltro MonarcHactotiusorbis,qui vos inclientelam 5c patrociniu fuum fufciperei • Vt etiam in fcqucnti ftc-

mate viderc kcet. Nam fuper cunitas humanastemporalcfqj digni-

tatcs, 5cfubhmescmincntias, Impenal s ^ Regalisftatus culraen

& cxcclentiam obtinct Qîd cnim glonoufis , quidfarlicius , qui

j

vnum intueti mortalem homincm c.Ttcris homjnibusimperantcm

»

cunvlos regentcm , & adlibitum fercntcm ? Uli equidem funtqui

,

ftcftelob nonocap. ) portant, orbcm. Huius ccrteemincntifsimi Cftatus hanor laus, gloria, & cxcelentia , cx co ctiam maximc patct

,

quoniam(tefte Scriptura) illistanquam fablmiionbuspotcftatibus

omnis ai>ima fubdita cft . Quare (luxta Chrifti prarccpium) Cacfari

bus, atqj regibusia cunclis fidcIibus,honor exhjbendus crt,fubfidia

praeftanda, &quibus vc£ligal, vc<Sligal; & quibustnbutum tnbu»tum. Illisdeniq;taquapraecelictibus, 5ca Dcomifsis(icftc Apoftoio)par?dum cft:Q_iiia non fine caufa fupereminentem > rcrrentcqj

gladium ponatad cocrtione maloru, laudcm vero bunorumrcuiusauAoritas nuUis eft circumfcripta limitibus: qui cieleftc habct arbi-

trium,&iurapr2cceptaqj abeo tradita diuJnitusemanaricrcdijtur: Dcui cftpro lcgc volutasrpro hbito fan£lio pro arbitrio ratio, IUc igi-

tur,vobisquoqucagnofcenduscft, is, nosamicc &per humaniter

moderatur ad pyxfcnptii diuini mandati atq; tuctur pcrfonas & rc$

eorum, qui illi iubditi funt, Agnofcitc igitur & vos pcccata vtftra,

expendite veftram calamitatcm &feruitutcm;nihiluobis^priumcft, non habetis vndc corpus amiciatis, nifi ex imperio regis,, cuius

os vobis expe£larc nefas eft, ne ^pnjs quide filjjs fecure gaudctis.

Qucm vobisinpracfentiofferimuseftprarpotens dominus dc ma-gnanimusPrincepsrquemnosomnesagnofcimus & ipfe nos rcco-

gnofcit. Illi fratrcs noftri nofqj ipfi lili fumus ferui ille vicifsim nos

amat. lllius funt quas incolimus vrbes, illius caftra atque pofTcfsio-

nes, & cunfta terrcna(dicente Aug.) Quo iure defendis villas, nifi

Imperatorum Regumq; iuftu? Qîs igitur non frEliccmt non cuîs

pr^latum hunc cxcellcnttm ftatum dixerit:qui cmnibus fubucnit

.

omnibusprodeft, ^comnium faluti &commoditatiprouidet ? In-

quareRegesipfosDcoafsimiIan,approximanque plurimum cer-

Inimus . Quia folus ipfe vit.T nccisquc hominutH dorainus cft, falu-

tem mortahbus confert,uel dando bona fi egucnnt,ud parcendo (\

deliqucrint,ucl indulgcndo fi fupplicauermr.Qui non fibi,fcd Rci

pubhcaenatifunt.dum difcordiaspacificant,oppreflosapotci tibus

crip.unt

-J"^ J""= -—""^"J^fc i JTfT annc... jrrr.- «jm^^ "« ^'"-..7r ij"i^ jt»»:- -

j

m^ - ^.^

fff#^fr/#x##jfiffr/:#/r/^r/^/##t/;%%iitt%Mm^%^m%%%«i^^^^^^

/i7zazmazjQmz£!^>-l>ms^^^^

'jUiaA//j/jj/yr'/.wj/jjMjjj/i/mii!yimi/Mj/i'j^^^

Tarsquartai i8i

cripmnc» prouinciaspacegauderefaciant» vioIentiascohibent,iu-

ftitianiferuant,raaloscfifsipant, 6cqaidquidagenclura cft, fiucadbcne beateque viuendum t Huead res ipfas poiicitas foeliciter gubernandum , finemque debitum dirigendum , legibus pratceptis ac iu-

(lis lationibus di^onunt . Rex enim iimilitudo (iue imago quxdadiuinitatis eft in terris^dum id ipfum agit in limitato cu in vno qao-que regno quod Deus in vniuerfo . Hinc rcges jn Exo. 2 s.d.Di; vocantur . In his eft prouintiarum quas regunt , fumma poteftas . Eftdenique rex,pater patriac , amans quos regit.protegens quos guber-nac . Ideo legauit nos huc,vt vobis indicaremus , n quidem vos ilh*

dedatis,ita leuiter fe vobis imperaturum, vt veftris proiibus fruami-ni,neceastrucidari (inet,vofmetipfos reddccimmunes cruciatibusquibus veftra corpora afticiuntur; nullara vobis iniuriam pcrmittetmferri,Dominia veftra «Sc proprietates vobis decerncntunDabic lin

gulis peculiares domos , cum nunc incertis fedibus vobis diuagan-dum fit , & a nuditate hac vos iiberabit . Licebic vobis ad eum & fuosaulicostuto acccdere , <Sc quaprimonias veftrasacque aduerfitates

cxponere ; quibus cum iquitate <Sc iuftitia eripiemmi, nos enim n5male , fed benefaciendi caufa huc ucnimus* In fumma ienifsime vobis]mperabitur,fimod6Deo,fummo Pontifici,atque imperatori

iftuc beneficium acceptum feratis , & exigua tributa pendatisrquac

nihil funt , refpeitu eorum , quibus nunc opprimini. Eoque modoin clientclamfuam vos recipiet,<Sc tam detemporalibus quam fpiri-

talibus vobisprouidebit. Nam ucluticun.5lis hominibus naturale

eft in focietate viuere,ficaliquem eftcoportetperquem multitudorcgatur . Nam iuxta Philofophum multis exifteniibus hominibus,«Sc vno quoqueid quod fibi congruum cft prouidente,multitudo ip

fafacile in diuerfa difpergitur , fi modo aliquis non fit qui curammultitudinis obtineat . Wecillud fapiens Salomon ignorabat,in,

quienSjvbinon eftgubernator, difsipabitur populus . Deniqueil-la horainibus a natura innata focietas rumpetur, H non foret aliqu is

pra?fidens,cuius ope prauorum audacia arceretur. Quiaa diuina

difpofitione(vtfcriptum reliquit Aug.) regna funt condita, reges

mftituti,vtmaIorum peruerfitas caftigetur ,;& bonorii uita &innoccntia conferuetur . Et alibi,regale faftigium locus eft fuperior,quo

fine populus regi non poteft. Imperatoria ergo vox,& regalis au.5lo

ritas, iniquosfugat,inlolentes caftigat,obtreulatores defpicit,bonos

prapmiatatquefouet,,&cunftisinfluit vitae & honorisalimenta.Eft

enim rex m regno ueluti xn naturali corpore caput . Conftat quidecaputipfummembrisvigoreminfluere, quid enim, vt ait Senecavalct corpori robur , quid uahdiias Sacerdotum , quid uelocitaspe-

dum, nifi capitis veluci principisfui , imperialisquapdam amini-

A a culetur

iSz ^heforica Chrifliam,.-.»>..»«....-.».-

culetur poteftas: a qno uel dePntuuntur uniuerfa,aut omTiia Rjkiiin

tur ? Smecapitc,inquit,iacettruncusignob)'is {inehonor<i, {ineno-

mine . Sed nec in humanisranTum eiusfumma confirtit f^hcitas.

Nam prseter eam cxtcnorem quam prxdiximus fuper cundlos mortales excellentiam , fi bene rex optimeqj regit,immortali Deo,tanto

propinquior, tantoqjacceptior efl:,quanto liberior . Sed îfccaftiga-

tior fuic in eo peccandi licentidi,qui potuit tranfgredi & non eft traf

gredus, in quopeccarenoluirvo.ûntas: etiam fiemineret peccandi

impunitas. Sed de hispronuncfatis. Hac igitur ratione indu<5tos

rehgioftfsimos principesnoftros cotiftat, non exigua tribut3,non

mediosfruûs:no integrosmodo,fedipfasintegrasprouincias,inte

gra regna, integra impcria Romanis Pontificibus redidille , vt

vnum in terris monarcham , vnumprincipem , & in fpiritahbusi

<Sc in temporahbus rccognofcerent . Recenferc polTem coni-

plures &pubhcosCkprmatos uirosquiinhacfandam fedemferui

tia,atque obfequia contulerunt fummos efte fucceflus, atque maxi-

mam gloriam confequutos,quofdam interbeatifsimas iibs animas

&3eternam potitas vitam,quam uobisproponimus relatos efle ihos

imitandoselTeanimoconcipiatisoportetjquopro e»fdem merttisea\j[

praemia confccuturi foerare iure pofsitis,non fequ endo eos, quos aducrfus fuam raatrem Ecctefiara facrofandaraingratos elfe comperi-

mus . Quid eoim in^ratitis dici poteft non cognofcatis tantum be-

neficiumquodpaterDeusnonmodofiiiumfuura 6c eum quidemunigenituramiferit, fedpofteaquamafereraiferit cum plenifsima

poteftate loco fui vicefgerentcm ad noftram rcliqueris faluteJ Quidin ChriftuminPontificemfuumdignum prjeftare obfcquium poteftis:aquibusinfinitiroaiusbeneficiunonaccipiatis? Qîs Salua

toris,5cRedemptorisdomini noftn lefu Chriftt beneficia officijs

vnquim referrepofsftrcuiuslarga «Sccopiofa elemenra infalutem no'x^

ftram operata fit& femperoperetur : quodconferuandis & uiuifica

dis nobis pater fihum mifit;vt reparare, redimere, ac conferuare nospoftet quodque fihus mifTuselTe, «&hominis fihusvoluit, vtnosfihos Dei faceret? Humiliauit fc vtpopulura quiprius iacebat eri-

geret . Vulneratus eft vt uulnera noftra fanaret , Seruiuit, vt ad li

bertatemferuientesextraheret. Morifuftinuit.vtmoriens immor-tahtatem mortahbus exhiberet . Sed adhuc qualis prouidentia illa,

^quanta clementia Chrirtieft,quodnobis falutah ratione profpi-

citur : vt homini qui rederaptus eft referuando plenius confolatur.

Nam cum dominusadueniens fanaftctillaquae Adam portaffct vuI-^qnera,5cuenena ferpentisantiqui curaffetlcgem dedit fano, (Scpraei

cepitne vltrapcccaret:nequidpeccantigrauiuseueriirct;,coarAfi:aci

eraraus iScinanguftuminnocentiaeprsefcriptioneconclufirnec ha-

bebat

,

VarscjmrtiH. i8ibebatquidfragilitatjs humanae infirmitasatc]; imbecillitas faceret

nifi iterura pietas diujna fubueniens luftitiac , <Sc mifericordiie opc-nbusoftcnfis uiamquandamtuendacfalutis aperiret, conftituendafcihcctfuumfummum dc vnicum vicarium in terris, cui traderet

omnimodam ligandi,ac<Juc foluendi autSlontatem

.

InconpderaUmquoYundam accufationem aduerfus lttd»s,af^firmanda

non magis eos ejfe chriftiam^s qndm Mûri Gramtenfes

,

compUSiitur. Cap. XI,

^ -. OnnulIi,fatisimpie,verbisafperis&acerbis,Indorum Chri-

|\^j ftianifino nifiiltancromnibus Conarites viribus ilhs fiderai Al detrahere :atqucconfequenter debitam gloriam rcha;iofo

rum.qujtanta cum diligentia tradcndae illis doclrinap Chriftianac

iucubuerunt deminuerc . Quamobrfm,iuxra fupridi<ôs canonss,priinii n ilioruin accurationcm proponeinus, il ico dcfenlioncm fu-

bieduri. Arbitrorequidein illumaffectumnialeduendi Indis iHis

inffcflrc.quQd rtm ipfain eininus,non cominus infpexerint . Aut vc NotStur qui

iyctiasdicamîndccnatus eft.quod ocul.is^ncquam Ck parum Chri- **"*

llVams rem ipfam intucantur . Lcgitur Aiexandrum olim per muUitospicôrescximiosaccerfiuilfcad percundlandum fipoifentadde

Q re corpus capiii , auc vukui imperfecto,ab Apelle pi£lorum pr?nci-

pcrehdo. \h finguh confiu ingeniofuoacqueinduftria affirma-^j^^^

rc:Tum Alexanderopus elaboratifsimum atqj fubtihfsimum cxc- tida.

rere ; niox ilh penitius obiuitianimaduerfa difficultate pahnodiamcanere . Ilhs, inquam,perfimilesiudico ilios.qui nituntur Indorumuircuccseleuare,ofcitanter>inquam,fpedatnegotium,tamarduum,

& re£lc fundatum , atque efl illorum conuerfio . Aequius cquideferrcm,fi haccafFcrrenturab ijs.quibusnunquam cum illisconfuc-

ludo fuir> fed cum ilh tam imqui fint aduerfus illos , qui exercitijs

illorura interfuerunt:nefcioquiddicam ,nifi volentes nolentescae

R cutire,autobforduifrc.Dicuntitaque,Indosnon magis efTc Chri-

ftianos,quara funtMauri in Bapthica,>& quodxque veteres mores,&ritusobferuent . In fumma coadu Chnlhanoscfrc. Religiofos

verptcmere liccrcqui illiS: facrofan<Slum facramentum corporis

domininoflr» Icfu Chrirtialiaquefacrameniaporrigant: illos enimignorarequidrcLipiantjincapaccscflre, atque plane inrempeftiuum

efle , vt i h communicarent: Haricaquc rationes vidcrtur illospo-

Icifsimura inducere:quodfincaEquepleni uitijs,ebriofi,lacrones,rapa

'ees vncisvnguibus: aique cum talrsfintarcendosmentoa facrame

torum Communioncltcm confitcntes, non diccre verum, confiten

tur cnim vnodieplurcs ccntum viros,ck muheres. Quod vero acce

Aa ciant

i84

Hiftoria.

^hetoricA ChrlHiariA

dant ad facra & conciones > vti pleriinquc faciunt , in co (imias imi-

tari,aut non fponte fua id ficri , fcd corapulfi a fifcaltbus 5c praffc-

£tis : Amorcm illorum feruilcm effe. Nam quidquid ab illis nt nonfit amore , fed formidinc,nara cum , illorum opinionc, perfc£la Deicognitioillis deiitnccnonpcrfe<ftafides, &conftanda quae faciunc

non profifcifcuntur ex animo aut uoluntatc, fed confuetudine quadam . Poftquam feruierint dcmonijs non cfTc illis iam graue face-

re, quodfacmnt, vtpote > in quo maiorcm foelicitatem cxperian-

tur : effe gentem fuperftiiiofam atquc nouiiatis auidamquare fic

adcurruntadonmiaquae videntfieri. Prxterca,negotia quacdamparticularia referunt,nempe,fibi vifos fuific Indos , qui facrificaret

Idolis thus,& anims (fic enim vocant rcfinam quadam arboris odoratifsimam 5c vtilifsimamjinmoticuloquodam.EnTcmimicos Chriftianinominis,atque fi quapfcditionescxorircntur,illosprimumRcligiofos,& miniftros Dei & R egis occifuros cflc . Item , fi qua hx-refis diflcminarctur.leuifsime iilos ad eam a reâ fidc tranfituros

.

H oc uero illos torquet, 5c male habet:& in ca importanda ma^na af-

ficientur moleftia. Rurfus cum uideant tot tantaquc ab ipfis ncri impatientes funt, 6c ut ad alia tranfeam . Haec fcre ab ipfis allcganrur»

iuntenimillorum potifsimae rationes , & cas mc prarfentereccnrc-

batquidamnobilis quipcraliquodannosin Indijsipfisfueratin %dibus Aulici cuiufdampraccipu^ notac Regis Caiholici . jVndc cgoimpulfus fum vera Sc indubia qu^ mihi cxplorata & perfpcAa funt:

de rebus Indorum in mcdium afferrc: vcrfatus cnim fum imcr illos;

(lausDeo)plusminustriginta annos: <S(incubuipraedicationibus, v& confefsionibus corum plufquam viginti duos, in tribus illorum

idiomatibus, Mexicano) Tarafco,6c Ocomi : nec affedu fcroXjaut

temercducor, fcd vcritatis ftudio

.

DtftnpofynctYt IndorumCbrifiianifsitnieontra infonfidt-

ratam accufationem pr^dtîam •

Caf. XI L

LIcet occincre »ftis,qui hxc tam incptc 5c lcuitcr affirmat, Pau yhnum illud,Tu quiscs,qui iudicasalienum feruum: (5c v^lut

fur imittis falce inmefse aliena ? Dcus folus cft cardiognoftcs»

qui fcrutatur corda & rcnes , antc cius tribunal ftabimus omnes : il

Canoniza- jlc cum luminaribus inucftigabit & pcruertet Hierufakm . Non cfl

âj^î^r^'^ mihi in animo Indos inter Diuos refcrre , quod furami Pontificis,

ojuouj»^* atqucEcclcfiaepeculiarecft munus,fed rationjbus confutarc cain

qubus notantur : vtpote , qui non auditus fcd oculatus , non modointcrfuerim fcd &pracfucrim. Longcalitcrlndireligionem chrj.

ftianam

»1 I . II»—I— II «S ..Mi

Pars quarta: 185

ftianam ampleKi funt quam mauri : nam illi primum accuratius in>

ftituti funt , & a pluribus miniftris qui lingua illorum vcrnaculam

expeditifsime pronuntiare noflcnt . Secundo , erant tradabiliores

manfuettores, pacatiorcs, Scfaciliores, nechabebant circa eos, qui

illisdiuerfumfuggercrcnt&ijnfufrurrarcnt. Praeterea, extemploIndi reiipuerunt cognofcentesinhumanifatematque foeditatefux

j Idololairiae , & c diucrfo iugum fuaux & leue Dei , inftituta pari-

ter comparationc inter fuos miniftros & facerdotes chriftianos, liber

tatem qux illis proponcbatur fimul & feruitutem quze videbant exdiametro oppofita . Mauri vcro quantum ego accepi , nihil vnquafpontc fua rcvlc feccrut nifi vcrbis & verbcribus impelleretur . Ne-cefle fuit atque etiamdum necefle eft quotidic immodicam illorum

vehcmentiam & zelum contincre . Vellc igitur affirmare illos non

idum exuifle veteres fuos ritus (Sc caerimonias , indicium eft illis nonleui calumnia & iniuria affici ; cum nuUi praedicatores magis ad vi

uum demonia refccare potuerint quam ilh ipfi . Nam cum in dies

fingulosdiabolus fe illis oftenderet, adigeretquc ad tantam calami-

tatem 6c pecudinam feruitutem , vt nihil proprium , nihil tutum ha

berent , iila omnia eflêccruut vt citius intelhgcrent difsimilitudine

,

iquaêftin colendo veroDeoCkfuisdemonijs . Nihil magisinvo-

3 'tis fuit Apoftolicis illis viris noui orbis nouxque Ecclefiae inftaurato

jribus ) quam illos inducere ad amorem, cognitionem> atque timore

Dcit & exccrationera vetcriirituum, & morum . Hoc negotiumtam fedulo promotum cft , vt pcr Dei gratiara ( cui hoc acceptum fe

rimus)nulla veftigiaautfignaprifcorumcrrorii ncin fomnio qui-

dcm videantur. Qjiodobijciturdepriuato aliquo hontine,idmirura videri nondcbet,poftquam Chriftus cx duodecim difcipulis

vnum habuit qui iftum proderet,altcrura vero qui abnegaret : quo-rum ille fua cuipa damnatus , hic vero lachrymis <Sc dolore ad men-tisfanitatem redijt. Philofophus praetcrea dicit,ex fingulanbus

autparticularibusnihil colligi. Admirabiliusiftucforetmternos,qui cum profitearaur nos chriftianos vcteres,grauiter tamen f«peballucinaraur . Deus nosinfinita fua bonitatc conferuet . Vero ve-

rius eftlndos etiara fi acr ventis <Sc pluuijs infcftiuifsimus fit,venirc

duo.uel tria milliaria : fcd quid ? volcbam dicerc deccm , aut quin-

dccim , oncratos fuis prolibus dc cdulijs ad audiendum facru vel concionera doraofque fuaspafsim iciunos & impranfos repcterc . Scdheu nos ( horrefco referens ) cura habitemus inter media templa nc

fcio quas capitis graucdines 6c morbos,praetexentes domi delitefci-

mus* Sed videnturiliialiquiddicercadhoccos cogiper fifcales,

& praefeôs cius rei curam habentes «Sc de fchedulis nomina fibi co

miflorum rccitantes . Vcrum agc . Qui$ illos corapellit dicbus pro

fanis

Religioforu

prxcipua cur« in Xadis

.

Indi qaanraauiditate adaudiendumracrumHC-niani.

mmmmmmmmmi

Lidi in fua-

Ti\ adionumpri' cjpio di

uin'! implor

rat auxiu .

i96 ^hetoricA ChrtHtanAm^

faniSi vtlacrjsinternncijslocis, mquibus cfl copia facerdotu aut

ni vtculis & pagis vbi degunt vt fuas pracces in templis funcIant,Dco

que fc commendcnt libensfuiscomiratiantequain operisquidauf

picentur ? nam perfuafum habent , nifi ita feci(Tent nihil toto 6ie fg

iiciter euentnruin. Item quiscogJtillos ad vcfperas,quo tam fre

quentcs confluunt , vt noftra templa alioquin ampl ifsima complea

tur , & alium vulcum <5c dcuotionem pra? fc fcrunt quam noftri , flc

Tnd'Q"aal - ^'^ genibus vel toto corpore credo? Autquiscosadigit f< flisdomi

tcr afbiftn fc

ftiiiitanbus

ni noflri , aut Beaia: Virginisca-tcnfque fcltis folemnioribus ad ac

cedrndum , vti faciunt , iingu.i port ntes propriam candelam , qu^D mn i & conflat quatuorrcâhbus , & a prucipioad fmem ufquc m vefpe-BViriînis.

"i . «?_ .r _ r i _ r ,

Nnftrorurt

quorudi ne-

gligentia.

Ccfiredize-

lus.

rispermancndum ? Cerie non poifumus eos m hoc nrgoiio fimijsaf

(imilarc, quoniam videmus nftOrosdonii conhdere (quibus autemrebusoccupaticonfcius eilDeusj ludi verotemplis intcrfunt. Ccr

te quod fi efTent fimiap qua* mali funt iniiatrittsil ?iii ignctuia exe-

plonollrarum fequerentur : aquotantuiii abfunr , vtaccuftni po plius&rcprxhendant. Qjiisvnquam audiuitdeal quo gM.tc rcferri,:

quodconficerentex deuotione 8(.zrhi !t rtûorum aui trium n,il-|

liarium, veletiam dccemautquind-cim aJ coi Sfendum lUo. juc-:

cata ? fcd parum eft quod dico , atqui manear.t l.iduum vel tnduumfubdvo expofitiintemperiei aerisautcoe]i , prout ilhs nonnunquaeuenit ? In caufa autem eft iUorum multituuo pra: frcqucrtia facer

dotum , vtilhscommode vacarenequeant,litet ilh* mambuspcdi-bufque,vtnihil fupra,illisconeniurfatisfacere. Sed ilh ea in re pie

imporrunifuntadco, vtplcrunquereligiofi dolorcm cx illorumin

commodisfufcipientes(namvt illorum in Chrifto patrcs funt.ita

paternoquoqueanimoillosprofequuntur , vtnon dubitartnt fine

cefsitasrequireretfanguinemproihis fundcre aut vi£lima fieri) il-

los intrafuas porticusrecjpiant, & verbis excopolito atrocior bus

iliincfeabigere fimulent, atne quicquam facmnt: nam ilh hmph-citatequadam columbinaautagninaadpedes illorumac!uoluti,non

animaduerfis illorum increpationibus , his aut rimilibus vt ibis iilo-

rumanimoslcniunt: Patocfcimns teiam laGtutline v!<c dcfatigatio

nccorreptum, date quieti , nobismoleftum non clf pT.Tftolari, ca-

ue nbi ab irtepeftaie coeh (Scaccuto illo calor^? (eiufmocJi tnim ver-

bisfere vruntur) (i vero fuerint valctuv^înanj ad confirer.dum cu- J^

rant fcdeferri confeftim hamacis (quaefuntgcnatioTiesin quogcfta

bantur homines valctudinisaut voluptatis gratiaîtcr duorum, vel

trium milharium per notos & amicos, qiMaliquando(.ttani illoshu

incris ccipiunt. Vnde conft.irsfidesinfirmi , v5c tharitasproXimo

rum qui eum baiulant,manifen6 percipitur . N;.m pt ragranr colUs

t^ vd Itscantacum lucunditatel ica baiulanrcs , vt iKitiiK-iiSi^c por

laticnisl

K

Tarsquaru,-\

M

tationisrediurtifallanTjdum facerdotem inueniant. Pra:termittoÎn4oi.ri curJ

autcm ttudio,quaram accurationem conficiendisteftamentis 5c vlti-jia c6ficedi$

mis voluntatibusadtiibeant.appellandoaliquecx cantoribus aut tcftametis.

fifcalibus ecdefiac quales eiufmodi negotijs delegantur a religiofis vi

ri fideles , qui non folum exhortantur valetudinarios ad praeparatio

neraadraortem, iulhtuuntadreite confitendum, & praefunibap-

tizandis quibufdam tenlpore necefsitatis , verura etiam ad teftamen

tarede confictendaiUisadmmento, qua)n reperopus erat iiliscer

taslegesa religiofispraefcribi:quoniam propter fidem quam collo-

rabantinorationibus fuilragijs(& facrificijs vniuerfara fubftatiam

ad pias caufds legabant ecclehjs, & eas djfpofitioneshseredesctiam fi

perpetuo fe futuros paupercs praefcirent maiori tamen follicitudine

exequebantur,quam nos obligationesgrauifsimas quae raaioxiina-i!

tlrorum confcientias diftmgunt adimplemus . Poftea fi iuxta Au^lTf^âmento

gullini fententja fer. de vica cle. .5c canonizatur 17. q. vlti. c. qu^cUepgcuiorerque,exhapredato fiho haeredem vult facere ecclefiam , conamur hae-. fm^j ^^^^ ^

redibus reftitueri ea,quje uel paterjuel mater, velfilius fic relique-

rit , quanturacunque rcligiofi cum illis agant, vt rccipiant, recufant

tamen ,dicentes;abfit vtquodconfecratum eft minillerijs diuinis

in noftros vfus conucrtamus . Idplane alienum foret . Tantus ea in

refuitcxcefTus, vtnecefleelTetaliquando immo fcmper fere, vti

religiofos quibufdamquaiicircunmentionibus, vteos inducerent

adreccptionera quarundam retum etiam tenuifsimaram , qu^ tefta

mento reli(Slac eflent . Eftpractereacelebratifsimum, fiquidem im-

ponatur illis reftitutio faciendam jpfo mortisâgonc vt fuos h^redes,

conuocent, orandoutuellentdebirura illuddiflbluere. Idque ele^

mofynaeloco fibi morientibus prreftetur , quod amici etiam 11 alie-

num graue fitfatisfaciunt, uel ad mmifterja fe fe obftringunt, dumcreditoribusfaftum fitfatis, fialiterfoluendonon fuerint : dicen-

tesnoilefe animamcognatieade cûfa cruciari,nc mihi uidcntur

hominesidfa<Slitantes, intelligentes, ficquefcntientes fide praediti

efTe, &quidemtanta,uteameximiamuocarepofsimus. Sedquid

dicam de tempore lubilei ? poftqua indulgentfae ab Ecclefia Roma-nafidelibusimpertiunturadquasobtinendas confefsione &com-mumoneopusfit. SanxeruntPontificespiaf memoriae, vtpropter'

^

defe£lum facerdotum apud Indostotus mefis illis deputaretur.QuoJ" quo\[vi

temporetantuseftconfiuxus virorummulierumqâd noftras aaas.lofî^^jj

expedantiuraoportunitatemconfitendi,vtquamuisreligiofi fche- i.jtii.

dulishuicreiconfulereexiftimarentdefignadofingulisdicm 5cor-;j

dinem fuum ad accedendura, nequidquam tamen ea ratione profi-i ' ^

ciatur.necimpediripoteftillorum concurfus. Habent prs^êreaco- I-iJ^Jî^ri^re

fuetudinemc]uandammemorabiIemjnpacificat!onibiis,conciUa- ^^'

i tionibus'

Reftitutlo-

nis modusfingularis

apud lodos

Scaocandus

Contritio

maxima a«

pud Iudos.

Notabilequid.

i88 ^hetoricA Chrifliana.

MilTs quata

folenitas c

lebretuur.

Comunicandimodu^.

tionibus atque iniuriarum cxpiationibus, quippe ad oflrenfum accc

dunthumilimc vcniam dcprccantes & artSlifsimc fibi inuiccm con-iunguntur.-atque (i alienum quid habent antc confefsioncm reddut.

Faxit Dcus , vt totidem angeli animam meam cx hoc corpore di-

grcdientemdeducant, quotiesadme di£lum cftjPaternolomctuabencdi£lioneconfecres(itacnim aiunt) priufquam cgo mandatumDci perfecerim. Cupio cnim acccrfire illum a quo iniuria afFci5lus

fum , vt inuiccm ,te prxfentc , rcmittamus , quo dignior reddar gra

tia facramenti . Dcnique ad explicandum pocnitentiara , lachrymas

dolorcs , & deuotionem , quibus vacant antc fimul 8c pod confefsi

onem plufquam ccntum linguis.ccntumquc oribus opus fuerit, fuf

ficictitaquc recenferecxcmplum quoddam quodmihiMcxici vfu

vcnit. Plcriq;defideriorecit3nd5cmihifu2C confefsiones accefic-

rant : qui videntcs me przpcditum audicndis Indis, & animaducr^tcrcnt me ipfis uacarc malle quam fibi(quod omnibus rcHgiofis prudentioribusmoris cft)conucrfiadme dixcrunt: quarc illos audi-

remconfitentcs,quibusincognitus efietlubilcus, vt fe potius ad-

mitterem,qui vira & efficaciam facramentorum intcihgercnt, tumcgo iilosmitibus vcrbisnonnihilcohibui orans aiqi perfuadens fi-

mul,vtraihigratificari vellcnt die dominicoproximo quomihidi-ftribucndum crat pluribus quam bis mille pcrfonis facrofan<flum

corporis dominici facramentum,quos cgo omnes <3c alij nonnulli re

ligioficonfitentesaudiueramus. Petij.inquam, vttunc prselloef-

fe vellent,atque ad obftringendum illos ego vicifsim mihi confiten-

tes audiui,gefferunt illi mihi morem atque acceflerunt comitati multis viris matronisquc nobilifsimis . Hiuiderunt Indos raagna acu-

rationc prseparatos vcnire (nam tantarcuerentiafan«^ifsimum facra

mentum profequuntur , vt fingularia veftimcnta diebus communicationum deftinata habeantquibusextraillosdiesnunquam vtun

tur,eofquccgcntibusexmeracharitate gratis vtendos conceduot)

fingulos ordmc fuo qui conftat numero quadragenario flcxis geni-

bus rofaria manibus tcnentes.fumma cum deuotione, donec facrum

celebratur,orationes,gcmitus & lachrymas fundere . Tanta autem

adhibctur folemnitas & modulatio in facrificio MifH^ , vt etiam fa-

cella Rcgalia, velPontificalia ^quare pofsit obeuntibus canendi munusIndigcnisMuficacartis peritifsimis, vtpoftea dec!arabitur;Im

pendenteautemtempore communicandi (non in morem noftra»

tum qui tcmereconcurruntobliti plane fumptionis veneiabilis fa

cramenti quafi dies illis non fuff^Cclurus fir ) ordinatim magna cumveuercntia Sc humilitatc finc vHo ftrepitu uel tumuhu accedunt, ad

uiramque partem altaris conftiiutis pueris angelorum modo exorna

ris (nam eft nobis hoc inprimis ftudio ut facramenta tanta cuni fo!e-

I 1

N

Rnirate i

»1. « I.» ... ,tir

Tarsqttarta. 1S9

V

[nitatc & reuerentit adminiftreraus auanta unquam in Ecdcfia Deicx quo eius maieftatc fundata eft oblcruaium fuit) <Sc recipiunt fan-ftifsimum facramentum,quorcccpto(rcligioforum inftar occuhstcrraedcfixis) rcccduntnecexpuuntautexcreanttota hora fequcn-ti: finitaqucraiflraillictiamdiiorationibusintentipermanet. Qiii-busui(i$afupradiftisnobilibus,ufqucadcocommoti atque com-pun«Sli fuerunt , ut lachrymisprofufis . raihi dicerent , fe nollc noninterfuiirc iHi fpcftaculo propter totius mundi lucru , & quod nun-quam tantum chriftianifmi fpccimc animaducrtidcnt . Hoc eoô eopropofito fcci,vttam ini,quam ahus quiuiscognofccret nos religio-

fos non cxhibcrc fanitifsimum corporis & fanguinis domini facra-

mentumfine magna examinationc «Scconfidcrationcprxuia.Oua-uis cnim a nobis rcligiofis co iubilei temporc feprem vel 0(ô miilia

hominum ad confefsionem admifsicftent cjcteris tamen omnibus exclufis duobusillismillibus vtpracdivlumeft communicarefuitpcr-mifTum. Ncquc cnimfanaifsimum facramentum exibctur aIijs,[Eucharifti«quam quoru hdcs ante diligenter fpeaata atquc cxplorata fit,quiqj 'racramentri

re<êintelligamquidabillisrecipiatur: (5chocillis traditur incol-!*l"^^"'^*l>i-

loquijsadquacconueniuntvcl pcrfcripta qua^dam peculiariter in^"^"'''

eum vfum qua? a leftoribus quibufdam ali)s recitantur,quales exer-citatifsimosreligiofihabent, quietiamtotamante feptimanamillisrationem confitendi conftitutis horisoftendant;eaq;eft caufa qua-re,tantam multitudinem confitentium Indorum abfoluamus . Accedimuscnimadconfitcndilocahorafecunda poft mediam nodem,cum ea acceleratione opuseft,nequeenim finunt nos in Indorumh"*ôlicJcu-quacrimonije & fufpiriadiutius expeiâre, nec digredimur nifiadl "^'^^'S^*'"

facrificandum &edendum,&ilIicofine vjlaquiete ad laboremre-l''*"^'^*"^*

currimus,vfqucadintempeftamnodem. Inftrudi vero ipfi IndiU-rr-ca qua diximus ratione nullis tucis.pigmentis, cxcufationibus , aut ;indomm nucoloribus quibus veritas obfcuiarifokt vtuntur , fed confeftim cri-ldx,

minafua teterrima produnt,praehabita iam confefsione generali

,

quoniamreccptumeft,vtquandofaccrdotesadaudiendum confetfiones exeunt , ante omnia flexis genibus,magno aniini dolore, ver-

bifque humilimis confefsionem generalem pronuntiare.quo circa

,

noneft neccfTecampofteaa fingulisiterari; fed vtadrem pertinen-tia propriasque conccrnendo confcientias cxponant; quod poilquailli abfoluerunt ac tutum facerdos minutim inueftigat quae pro illo-

rum ftatu videntur idonca,vidcIicet,quoties 3c quando contra mandata & in peccata morialia inciderinttam diligenter illorum confeffiones peraguniur, vt leui brachio aut in tranfitu hoc illos facere ab-furdumfitdicere.Vcroenimfimilcnocft velle aliquemob peccata ^^diX qui

alienafefegehensereufacerc.Accedithucquodlndorucofefsiones **"* P^"^

Adcofefsio

nciaudicdos

Bb audirc

cau(.ant.

ns>o *\Rhetor'tcA ChrtUiam

iPeccatacom

Ioan,S.

InHi in lar-

'gienJis Ûi|Oiofyaislibe

cales

'Moniftcria

&. hofpicalia

Indi sedihcal

fe.

Religio/iqua

Indos,

Salutatiopar

uulorfi ad re

]|?iofos

.

audire non ualde ell onerofum, vtpote.qui ab vfuris,commercijs,&contra£libus,quibus Hifpani dant operam fint alieni ; frequentiora

f autem illorum peccata funt lubricitas , libido , temulentia , & furta**

feclmomentanea,nunquamenim Indi grauia furta admittunt nec

mirum eft: immo vero meraorabilepotius gentemquac nuper ad-

modu diabolico iugo foluta eft ufque adeo Deo , fuis miniftris,fum

mo pontifici,fuoqueRegided!tose{rc,vtinie<5lanominis diuiniÊc

clefiapjVelregis mcntionefe fe in terramprofternant, necmutireaudeant. Sedquxnam eftaut vnquamfuitnatio quaefo in qua nonfuerintboni malis permixti?Non poflum non obiiccre illis qui cri-

minanturlndorum pietatem,quod Chriftus adulter^ acufatoribus

olim dicebat : quisquis ex uobis fine peccato eft prius mittat lapide

.

Non fequitur ^\ quis exiftat peccator quod propterea cxcidat corpore Eccle*fiae , quamuis fit membrum putrefa(ûm,nec fi gratiam amifitidcircofidem quoque perdere, pr^terqua fi decifcatafide, cuius

contrarium alTeuerare liaerericum eft. Quando vnquara in elemofy

nis dandis Maunlibcrales fuerunt ? Quis contra Indos coeeit,.vt

fi plantent vel ferant Ecclcfiae fuam portionem defignent? Qjiandoauditum eft maurosemulationequadam fuis expenfis exedificafle

monaftena aut nofocomia quemadmodum tndi fecerunt in quibus

ipfi aegrotos per vices curant ? Quondam in coucrfionis initio m motjbuserrabant.atque ita nonfacileeratillosdo^lrina Chriftianaper

feê imbuere,qua propter , non eft mirandum tunc temporis inuen

tos efle aliquos, qui Idololatria comniiferint . At,poftquara in vicos

dk ciuitates ad vite focietatem ineundam redafti funt,politice admodum & Chriftiane victitant, vfqueadco, vt velcapitisgrauedinem

leuiter fentiant non modo ad confitendura : fed & ad confecratione

a religions impetrandam fe fe deferri curant . Taniam fidem illis ha

Itxxliinlatloibent, vtvelmanureligiofi fe contreclan fentiant,exiftiment inde

nisjint apudjfuamualetiidinemconfirmare . Et quando tranfirnus per uiam &pra^diaruftica vixpoflumusnos ab illorura concurfu vindicare.

Nam fimul atque viderint religiofum,libcris fuis arreptis,illi occur-

runt.ad obtinendam benediftioncm , In qua re plerique tam blan-

da (Sc comi falutatione vtuntur % vt omnem moleftiam ipfis religiofis

eximant,praefertim , fi aliquam prae fe ferant maeftitiam . Praeterea

docent parentes filiolos dicere lingua uernacula , benedidlus fit Do-minusnofterlefus Chriftus. Hisargumentisliquido conuincitur,

illos fynceriores efle Chriftianos , quam mauri i Faxit tamen DeusOpt.Max.ne illisaccidatquod Chriftus diccbat: &: S.Matt.recenfet

animaduerfa ingratitudine facerdotum &fcribarii, fuacqjeminentif

fima? & diuinae do(flrinac defpicientia,qua illis taqua in fpeculo cla

rifsimo illorum peccata 5c execrabile cofcientia ob oculos ponebat.

Dege-

Parsqaarta. 191

De gtnert deliberatiuo. Cap. XIII.

POftquatn fatis fuperquc dc genere demonftratiuo eiufcjue par-

tibusrnecnonde ratione modo atque opportunitate vtendi

cgimusrreliquum eft, vt pari compendio genus deliberatmumperftringamus » quod nomcn, ab excellentiore parte fuo munere tra

xit : ncmpe,a deliberatione perfuadendi , videlicet, aut difluadendi

quod cupimus caufa . Plurimus eft illius vfus apud concionatores

,

atque comprehenditomnisgenerisadnionitiones,exortationes,con

folationes,atquepetitiones. Vtlatiusinferiusfuoinloco patebit

.

Qjiarc inhoc maxime ftudium & dihgentiam ponat, vt a vitijs

auocans populum Dei, ad veram pietatem , Chnftianasque omnesvirtutesacccndat,atqueinflammet, eaveroquse Chriftianus orator

Z 'populo fuadere debetad quinquefortafte capita facihoris do£lrinae

jcaufta, redigi poflunt. Nam perfeda hominis Chnftianiinftitu

tio cofiftit in verbisilhs quinque quibus D.Pau.fidele Dei popululinEccIefiainftituendum cfl^efuodocetexemplo. Sedin Ecclefia,

linquit,voloquinqueverbafenfu meoloqui, vt ik aliosinftruam ,

,quam decem millia verborum in hngua . Hoc eft,malo pauca verba

loquijcum a me,ium ab ahjs recle intelle£la, quam multa fine vero

eorum fenfu 5c intelleftu.Quinque aute illa, hxc funt . Credenda,

AdTitum. 3. H2ecloquere,(&exortare. Agenda.Euntespraedicate

Euagelium docentes eos feruare. Vitandafcilicetpeccata.Quafi a fa

ciecolubrifugepcccatum. Annuntiapopulo meo fcelera . Speran

da,fcilicet,merces2eterna.Dequafalute exquifierunt. Timenda,poenae videlicet zternac.Ite maiedidi in ignem aEternum. Horum a-

liapertinentadfidem vtcredenda: aliareliqua quatuor ad mores.

virtutes, vitia,gloriam,&penam.

Credendafunt, quaecunquead fidem pertinent Catholicam, in

eorum vero cognitionem ducitpr^ecipue notiria verbi Dci, Sym*boliapoftolorum,orationis dominirae Sacramentorum . Sacrificio

rum . Horum expofitiones videapud Georgium Ederum tabula

B 71. vfque ad 91 . DeAgendis hoc eft , bene beateque viuendi

Tormula, de Anguftailla via,quaead Vitaducitimmortale, in quoru

numero cotinentur. Virtutes.potetias difponetes,quibus bene ope

ramur.Praecepta Dei,Ecclcfia?,Confiha Euangelica. Na prsecepta Sc

cofilia opera refpiciut. Donis expedite.Bonaopera,<Sc eorij fru<5tus

.

Nam dona openbus perfetftionem addunt.Beatitudinibus perfeiie.

Dona fpiritus Sandi : quae fruftus facultatem fpiritui apponunt.

Gradus beatitudinis . Beatitudines ipfis virtutibus prsemium fiue ui

taE-jfiue patiiae coniungunt . Sed fruwlibus fruimur Deo . De fugie-

Bb dis

DereAa ho-minis Chr-iliani Infticu

cione.

i.Cor.14.]

Glo*ibi.

Matt.^.

Eccl.ir.

Ila.y8.

i.Pet.i.

Matt.r;.

De credecJis

liuedereg. fi

dei Catholi-

C3E.

Geor.eder.

Tab.yi.vfque

ad 91, ^^

[91 ^hetoricd ChriJliariA

Lib. bduabus 2nimi>bjs.c.ii.

L b.ii.cStra

FiUllc.i/

Lib. d^ Pa-

rad.c.S.

Ronn.tf.

Sap.i.

loan.t»

Aug.lib.83.

q.q.ltf.

iis feu uitandis, hoceft,de vitiorum cautionc, fiuc de fpatiofa via

quscducit adperditionem . Aug tellej Peccatumeft voluntas reti

nendi vel confequendi quod lurtitia vetat, «Scvnde liberum eft abfti

nerc. Etalibi docet. Peccatum e(Tedi6tum ucl failum ,velconcu-

pitum contralegeraDei. Amb. vcr6iQûidcftpeccatum,inquit,nifi

legisdiuin.-Epraeuaricatioj&c^leftium inobcdientiaprseccptorum?

Eft autera peccatura triplex . Originalc , quod a primo humani gc

nerisparente Adamtransfufum,nobifquein ipfa conceptione con

trailum , per baptifmum in Chrifto tollitur. Dc quo Pau. in huncmodum : per horainem , inquit , peccatura in hunc mundum intra-

uit , (Sc per peccatura mors , dc ita in oranes^hommcs mors pertran-

fijt,inquoomnespeccauerunt. Alortale , quod vitam fpiritualem

eripit,ac mortem adfert animse peccantis; quae mors & a Deo,Dciq

j

regno feparat, & fupplicio aeierno dignum facit . Vnde fcrip-

tumeft. Stipendiapeccati mors. Et mluftitia,moriiseft adquifi-

tio : impij autem manibus 6c verbis accerfierunt illam . Venia-

le, quod eft actuale quidem , fcd quod Dciinimicum hominemnon efficit,cuiufq; a Dco venia fideiibus facilc impetratur . Vnde,D. loan dixit: fidixeriraus,quoniampcccatumnon habcmus , ipfi

nos fcducimus , <Sc veritas in nobis non eft. Vt mcntis cuagatio, ver-

bumociofura,rifusimmoderatus,3cconfimilia,quaequotidiana di-

cuntur,<Scfincquibushacc vitanonducitur. Alia funt peccatain-

firmitatis>aliaimperitia?,aliamaliti;c. Infirmitas enim îraperitia,

contraria funt virtuti 5c fapicnciaf:malitia vero contraria eft bonita-

ti . Quifquis igitur nouit quid fit virtus & fapicntia Dci,poteft exi

ftimarcqux fint pcccata venialia . £t quisquis nouit quid bonitas

Dei,poteft exiftimare, quibus peccatis ccrta p?na debeatur, 5chic &infuturo fa^culo.Quibusbone travtatis,probabiliter ludicari poteft

quinonfuntcogendiad p^nitentiamluwûofam & lamentabilem

,

quamuispeccatafateantur: <Scqu)busnulIaomnino falus fperanda

fit,nifi facrificium obtulerint Deo,fpiritum contnbulatum pcr p^-nitentiam. De fperandis>hoc eft,de rerum fperandarum conditioni-

bus, fiuedeprxrai)sbonorumpra?mium Chriftianicertaminis ,eft

a^ternae gloriae corona 1 2. ftellarum,quarum prima cft Mcmoria fi.

ncobhuionc. 2.Ratiofineerrorc . 3.Voluntas nneomniperturba-tione. 4. Impafsibilitas,in quam corpus noftrum furget fine cor«

ruptione. ^. Claritas,quaconfigurabitur claritati corporis Chrifti.

6. Agilitas, vtfecundum mobilitatem cogitationum noftrarumfit

agile.7.Subti!itas,qua,quaniumlibetfpi(rum, vclfolidum erit im«

penetrabilc . %> Diligerc proximum in omni veritate tanquam fc ip

fum. 9. viderc proximum fuum in puritatc diligcntem fe,ficut dili-

yx femetipfura. i o. Dcum perfeê diligercfcd plufquam feipfum.

II.

D

Tars qmrta. ipj

H

K

Apoc.»i<

ii.DiligerefeipfumtantuntmodopropterDcum. i^.videreDeum

diligentem fc fupia quam diligit fcipfum . Hacc Ber.Ideo Pau.Ocu i.Cor.r.

lus non vidit,nec auris audiuit,nec in cor hominis afcenderuntjqu^

|

prjeparauit Deus his qui diligunt illum . Itcm . Ecce tabcrnaculum

Dei cum hommibus, & habitabit in eis: & ipfi populus eius erunt,

6cipfc Deus cum ciseritcorum Dcus,&abfterget omnem lachyma

ab oculiscorum:& mors vltranon erit,ncquela£tus,neque clamor,

neque dolor erit vltra,quae prima abierunt.De timendis , fiuc de p?*

nis malorum. Tria funt,qu.T vnum quenque maxime a peccato ab-

ftrahcrc&poflunt &debent :videlicetMors qua nihileftmifera-

bilius : haec dicitur ab emerita iam vita,hoc eft , afta <Sc abfoluta vn-

de etiam mortui,qua(i cmeriti appcllantur . Definitur ab Aug. Pri-

uatio vitae , nomen tanium habens, non cflentiam . Et eft quadru-

plexjcorporis , quae fit cum ab eo tollitur anima . Animae , cum ab

ea auferturgratia DeiHanc mortem , quaeprima uocatur, fequiiur

mors gehcnnae & aetcrnac dominationis, quam loan.In Apoc.ao.vo

catfccundam • Eft &alia morspropria Chnftianis & pijs homini-

bus, quacfpiritualisdiciturfiue transformatoria , qua homo mo-ritur peccato « & viuit Deo , & obid dicitur fpiritualis. Eius

caufaeftpeccatum &origoDiabolus vtoptimetradituraloan Car

ten.dc 4. nouifsimis . Secundum quod abftrahit ^ peccato eft,Iudi

cium , quo nihil cft terribilius,pracfertim fijijs huius fgculi obftina-

tc peccantibus . Eftautem fecundum Richar.Iudicium triplex. Pri

mum cft vniforme,hoceftiud]ciumpraefentisEcclefiae,quapnon iu-

dicat nifi de fola qualitate rctributionis & in genere tantum, fecun-

dum quod bona bonis , & raalis mala reddunrur : fed numerum , &quantitatem rctributionum nefcit. Sccundum dicitur multiforme,

quodquilibctexperiturinmortc,accipiendo femenliam deomni-bus bonis & malis,quae gcfsit : fed non omnia bona vei mala,ftatim

rcccpit,quia recipit in anima tantum,& non in corpore . Tertiumdicitur omniforme,ideft,vltimuIudiciu;quadorecipit vnufquifq;

fccundu numcru& quantitatcm,fiue bona,fiuc mala,in corpre & in

anima.Quod quide fiet cii omnesante tribunal veri iudicis,Chrifti

.f. aftabimusin cofpe£lu orbis terraru,vt rcddat vnufquifqj ratione

coru quap fccit. Vitimum quodabftrahit cft infernus, cuius p^na

nihilintoUcrabiliusacinfelicius poteft cxcogitari. Vbi fcriptura

leftcfletuseft&rtridor dentium. Porro Infcrnus . Eft lacusfine

menfura,profundus fine profundo,plenus ardore incomparabili,ple

nusf^^toreintollerabili, plcnusdolore innumerabili . Ibi miferia,

ibi tenebra?,ibi ordo nullus,ibi horror aeternus; ibi nulla fpcs boni

,

nuUa defperatio mali . In quo quidem luxta modum culpae p^na di

ftinguitur, & fecundum modum chminis, vnufquifque damnatui

luditium trij

plex.

CompeniTheo.

Matt.tij.n

LUCI5.

tnt

IiP4

Hugo. lib.4,

deatuma. c.

'3-

Deliberati-

iiumgeniis

tiocatur &ruaroriuai.

%hstoricA ChriHiariA,

Tal.fo.

Confiderada

jii fuafionc

licl ditfiiafio

ne.I

in Inferni ignc cruciabitur . £rit frigus intolerabile , ignis in extin-

guibilis , vermis imniortalis,fetor intollerabilis,tenebrar palpabiles,

flagella cedentiura,horrida vifio Damionum, confufio peccatorum

,

delperatioomniurabonorum. Eritenim miferismors fine morte,defedus fine defcAu : «juia mors ibi fcmper incipit, Sc deficere nonfcit. Grcg. Haec funtjquae fcmper inculcanda funt. Vocatur alio

nomine fuaforium quia id quod in controuerfia vel confultatione

pofitum eft,fuafioneni vel difiuafionem compleditur . Tria poti(-

fimum in eo confideranda . Nempe.Quis,cui,&dequo.Quis, id

eft,qui deliberatjde quo,& cui confilium datur . Aliter ennn con-

fultandum, 5cloquendumapud virosbonos, claro$,&dodos,ali-

terapudrufticos &populum. Apudilloscnimprapponderantho-neftas,liberalitas,veritas,acquitas,&iuftitia. Apud hofce vero, vti-

litas 5c lucrum praeualent metufquc contrariorum . Ideoque ab il-

lis ducenda funt argumenta pro auditorii conditione ad perfuaden-

dum veldifTuadendum . Animaduertendum practereaan iftucde

quoagitur fit,Pofsibile,DifficiJe, &vtile. Alioquin enim fruftra

omnis labor fumitur . Bi hoc gcnere infrequens eft vfus exordioru:

eo quod auditores fuapte fponte attentionem praebent . Verum fi-

quidemlibitumfueritvtidacendum eritafua Perfona , & officio.

A fua perfona cum moderata fui ipfius dcmifsione:Ab officio vero,

fiobligatioiiemquaobftriduseft,exponat. Aut licebit inciperea

pcrfona cius cum quo inftituitur deliberario, reciiando caufas qui-

bus inftigetur ad agendum de aliquo ncgotio . Narrationi hic nul-

luseftlocus: Vicemautero eiusfupplet generalis propofitio, quafummara rci explicamus : quam in progrefluorationis vcl fcripti fu

fius&minutius explicemus. Cacterum diuifio iudicio confultoris

pro opoTtunitate & faciliori perceptione formanda relmquitur.

Confirmatio dcducitur vel ab honefto,id eft ab ipfa viriute, vel a fa

cili, vel apofsibili, vel atutoproutmagis vifumfueritexpedire .'a

laudabili,gloriofo,& deledabili. Velutcum dicimus Guftate 6c ui

dete quam fuauis eft DominusExempla in hac parte fummam vim

habent,& inter ea maiorem recentia,& fi vetufta au£loritat<im gra-

uioremhabeant.Initiumitaquecapituraperfona quam rogamus:

dicendo cum pfalmifta Regio,cui perfamiliaris cft ille modus.Mife-

rere mei Deus fecundum magnam mifericordiam tuam . Subfcqui-

turjftatim narratio qux iri hoc genpre femper cii extcnuatione dcde

prefsione facieda cft. Vt 1 eode prophetaapparet. Ecce.n.ininiquita

tibus coceptus fum.Praecipuc aute in perfuafione obfcruandii an fit-

res,Pofsjbilis,vtilis,hone{la,(S(neceflaria.Indiflruafionefpcs,<Sctimor

Pofsibilceft,quod accedcnte voluntacefieri poteft. Impofsibi

,c contra, quod ficri nequic. Sichominesmundani & cainalcs,ad

M

N

O

cxcu

%

f:M Fars marM^^' t9$

R

excufandum fua crimina in blafphemiam &hxrefim labunturdi-

ceiites / Fieri nbnpofTe vt adolefcentesaîbidin^.fe feimniuliescir-'

ftodiant quod exemplo multorura fan<£ôi?um vtriufque fcxus qui

cafti permanferunt dc coronam virginitain promeruerunt:falfita-

tis conuincitur.Nam fi effet impofsibile,tollereturlibcrum arb.triu;

quoddi ncritatepugriat: PQfuit;.n>:I>eiis-ajnimaiiinoftramiTim3

nibos noftris . Qua facultate acccdete diainaôpe miiltum ualeqfius

quemadmodumeadeftituiinebilumquidem.pofrumus. Vrdecogratulacio illa Dauidis,faepe expugnauerunt me a iiiuerute mea etc

nim non potuerunt mihi. Vtilecft,'quod opes &honores, &idgenusalia eoniunftahabet . Honeftum eft quod bonum , iuftum

,

licitum , pium , pulchrum , & in fumma omnem virtutcm comple-

clitur . Quam autem omnis virtus laudetur omneque vitium repre-

hendatur y videmus vnam virtutem pluris fieri quam aliam 6c vitia

non aEqualilerJvituperati I Maiori*plct;umque laude effêrtur mife-

ricorcUaq.uam:iuftitialicetinter virtutcs primas obtineat,atque e di

uerfo infamior eft fur adultcro,cum tamen adulterm grauius fit pcc-

catum . Neceffartutn dicitur , vis ftla vrgensquae nos ad faciendum

cogit .. Eius dxi^ funt fpecies , Abfolutum quod fimplicitcr euitari

oeqiait.in coquo cafu perfuafio eft fupcruacanea,nifi exempli gratia

prcrpofitum fucrit hortari auarum vi redc fuis.vtatur quonia necef-

fe cft relinqucre ., Conditionale eft quod neceflario fieri debet ad

fugiendummaiusincoramodum, velmaius bonum obtinendum.Idque genus in frequentiori eft vfu ; Verum omncs had qualitates

no femper concurrut in omnibus orationibus aut negorijs,at fatis eft

vnam locum habercqus iuxta regulas tam prxcedentes qua feque

tcsexaggerari poteriti; rcH . c:: î '.m, :; iUii

<

No. delibe-

roaibicrio-

Defimtiott^m& vfumgemmMl^mtm contmet . :iC<?p» ? ^l^-

^<«^ Enusdeliberatiuum eft , quobonum & malum vtile & inu-

I Y tile , neccfTarium & contingens difcriminamus , inftigaraus,

VJ fuademus , difTuademus , petimus , hortamur , dehortamur

.

Multiplicem in vita humana habet vfum tam in iudicio qua extra

iudicium, vt in fcriptis , propofita vtilitate 6c commodo,ad quae omnia de quibus agitur pafsim referri folcnt . Copfiderandum autempraecipueinhocgenereanfieripofsitnecne. Cijionia &fi vtiUfsi-

mum fit negotium, nc quicquam tameri confiliii capiiur il faftu impofsibilefic. Praeterea vbi conftitetitfieri poffe , fuêreft vt vi-

deatur an tutum fit & facile, vtinfequentiexemplomanifeftunaL-.

fiet.

Pftl.17?.

Eicordio ab

officiopareii

tum crg« fio

lios.

Propofitio

oracioois.

I9S %hetoricit ChriHiariA

I

Vr/tdi&a exmplistUttJlr4t,atm ioeumentis viris etfuefiribusobferuatti yti-

iiffimis,qui yltra mdum in aUquo exercitio i^ yitdgenercUbarantquamuisfueriPmUitare, Caf, Xf^.

Flli mi ) nulius edvad (^ucm ruarum foelicicatum maior gloria

redandeC) quam «dme»parcim ob affe^tum Bacuralem paren

cum crga filios , partim quod tua indoles meam referc. Vndeab vno quoquclaudem «Scamplum honorem confequar . Przterea,

quae ego tibi di«Stuno eo tendunt, vcpofsis uicam recuriorem <Sc cra-

quilliorem ducere . Nam (i ego tux xtati conueniencia filerem.me-

tusefTet, neindecibimaxima difcrimina cum incredibili cuorumamicorum dolore impendcrenc . Nam racioni congruum eft , eum,quivnumfolumhabecrpeculum in quo fe concueacur, vnamquccandelam,qu3eilli lucem fuppedicecillud cautifsime nc rurapatur,

hacc autem ne crebra emun<ftione deficiat , prouidcrc:maximc,fi nofitpofteafpesalteriusfpcculi vellucernxirecupcrandar; tunc enimopus cft maiori vigilantia ad euicandum periculum , Nam prouidentiam foelicitas non poenitentia fequitur . Cert^ nifi& ego 6t alij tui

amiciprxfentem falubribus confilijs irfibueremus, minus id officiu

praeftaremus abfcnti . Quanto ego iam grauior fum annis , moriqjcertiorquam viuere,tantomeimpenfius a?quura eft te pracmonerc

quod fortalTc neutri in pofterum mtegrum erit, neque enim tibi fuc

cedct meo loco alius pater quem confulere pofsis,neque mihi nouusfilius nafcetur quem confilioadiuuem . Quo circa, non oportccpa-

rencesconfilijs.dandiseflenegligeces, ne4ucplenosrimarum eflcfi-

lios in monitisparentum aufcultandis. Non m cumfincmbsecdicoquodintuis aftionibushoneftatcm defiderem:& fi mea dignitas

ad altiora fC Voccf: fed vf prouideanl ingcfis periculum quod ex ni-

roio ftudio militaris 5c equeftris cxercitij tibi accfddrc pofsit. Vndetantam corporis debilitationem tencra hac aetate contraxens, vt cumopus erit uiribus deficias . Videris enim mihi non tantum equis do-

mitisgaudere,verum etiaminfrxnis & ferocibus:nec in metisfolii

conftitutiscumalijsequitibusconcurrere: fed & inftarmilitisgre-

gari) defignarebelli finiulacraatque ijs te immifccre nimia cupidita

ternilit;iris (Scequeitrisdiffiplin.T: quod quidcmnon tam malerac

habetquam nonplacet. Qiiandoquidemaprudentiaahenum cft,

vltra modum vacarepericulofo alicui ftudio . Vfitatum eft,fili mi,

liquis mulcumdiuqueperabruptasvallespcrambulet, vtaliquan-

docadatjpoftqueillecafusincidcrcin horam cam infauftam atquc

cfte eiufmodi,vtcorpusIuxetur <Sc contorqueatur, nec vnquam re-

mcdiumadhiberipofsit. Quia afsiduitas periculoforura ftudiorii

pocnas

D

Pars qmrta. P7;poenas minatur & multam exigit . Pauci leguntur in vetenbus mo-numentis fuilTe egregij bellatores quj non in bello occumbant . Vr-fusquotidicfmagiftro fuo exitium intentat. Qui frequcntercumtauris depugnant tandem in arena cadunt . Vltima linea nautarumfer^ ell fluilibus obrui • Quirationem oppugnata ratione fupera-

tur. Eodempadlo, rai fili, fiquidem animum adpellasad labores

tuse aetati impares ncceflc eft fero cito periditeris . Re«Sle quidem fa

cis quod te in armis exerces , nolim autem te propterea dum contii-

dantureaferrcficnonimproboequis vti C&d fatigari. Prxtereafi

contingat te humanitus in aliquod crimen inciderc noli in eo diabo

lice perfeuerarc & immori . Nam qui in tempore non opponit fe vi prj„cJpij$

tijs, condemnacfe jpfum; Scquinon reditad vitam frugiei necefTalcbftare qua

rio malemoriendum. Dicoitaque, mifili, vtrecreationes tuxho,vcilefic.

B nefta?fint, & tutx,non temerariae vtifunt choreae, tripudia, canta

tiones , fides , ledliones hiftoriarum in quibus maiorum gefta conf-

piciuntur.Quooiamtametfi magnum vitae commodum exiftimes

praefentibusfrui: attamen inferiusnon eft anteada cognofcere, vt

proponendoaliorumbona Scaliorum exempla, partim ea imireris

partim ijs caunor euadas , ta in ftrenuis ailis , qua orationis elegatia.

1{efponfum filij ad patrm memorabile <&• notatu dignijsmum. Cap. X^l

.

AVdita falubri hortarione <5cfru»5buofa oratione patris:fi!ius in

huncmodumrefpondit.-quodtamrationc pietaris (Sc obe-dicntise, quam fpe futurae vtihtatis percupj^ret eius voUinta

ti morem gerere , deferto mihtari ftudio , ad quod natus erat , & fu-

fceptaea vitaquampaterpraefcribebat.-quamuis ob vtnufcjae di^-

crimcn , hoc minus eftet cordi . Alterum enim cft lepidorum iuue

num, alterum vero ftrenuorum virorum quibus ftudio eft armis in-

clarefccre; tara ob gloriam,quam ob ytihtatcm quac ijs comparatur.

Confideretitaquepatcrquodexeaprofefsione vitae quam deman-dabatinnumera vitiaproficifcantur,&cxaltera cui ualcdicereiu-

bebat pr^clara facinora,minori cum periculo,tum ad nominis fama,

tum ad animae falutem rcdundarent . Nullum en im eft cxercitium

maioribus expofitum periculis,quam id ex quo tanquam equo Troianovitia carnis procedunt . Scdextripudijs & cantibus amoresnafcuntur , ex araQribus difsidia , ex difsidijs vero csedes , ex ca^di-

busperniciesanirasE. Itaqueexilla permutatione vitae mihcarjs cii

ea quam pater iniungebat exiguam frugem nafcituram . Q^od ad

hiftoriasattineretvideri fibidicebatfru£luofifsirau vetufta monumcnta,nodurna atque diurna raanu uerfare, vt uetercs laudare,atqj

laudatoseorummorcsimitandosproponamus. Res enim pra^claraej

Vlclorumconnexio

.

Cc m iliis!

Anfel.iii pr;

£icione.

198 T^hctoncA Chriflianji,

\n iliis concenrar prucientiatn augcnr, vecordes reddunt cordaciores,

pr.i;cipitintescircunrpctliores, clatosmodeftiores, ftolidos foierti, Eorcs, eac]ue de caufalibenter feadhiftoriasantmum adiun»ûrumNctamen erret pater fibi confeftim eiufmodi Itudta naufeam pari-

tura cjajai cx annorum afsiduo vfu nuquam contraheret,quoniamfibi fructuodor *5c lucundior videretur . Quamuis autem difcrimi

namaiora fu.t propria:perfonaj ex vfubeUicarum rerum impendc»rentmolelbus nihiominus fuoiudicioefle Mulicae opera darequaarmis.quibus vicl.)riaereportarentur,(5c per easami)res coniraherentur. Veruin pollcaquain velletpater feclarieum vitam otjofain Sc

delinere currere in fuopuluere hbenterfe obfequuturum . Et hocquidem perelegans exemplum ad fupradictorum demonrtrationemfaciatfatis.

Degenere mdicialu Cap. XV It,

TErtium efbiudicialegenuscaufaru'habetin Te accufationem , F»5cd.."fenil')ne n . Qîamuis autem defenfio maiori digna fit

laude quam accufatio non tamun hxc fua laude caret viumcj;

interdum habctpcrnecefTarium . Efthocgenuslaboriofifsimum (Sc

diffic>limum;verfatur enim circatotam Iurisprudentiam,necefluqj'

elleumqut traclare ifluc vebt luris legum ciuilium, viticque hu-,

manx eire cxpercifsimum . Pra:terea, vfus venit in hoc genere vt in

tria verbioratorcontrahat quidquid tama£lorqua reusmagna cir-j

cuicione propofuerint, repbcauerint, narrauermt, concefllrint,|

confirmaucrint, confutaucnnt, vel concluferintj quemadmodum!in orationibus Ciceronis Cati inanjs 5c Miloniana cernere eft . Ge Gnus autemiudicialcefl,c]uodpofitum in iudiciohabetin fe accufa-

tioncm & defenfioiiem , aut petitionem t3c recufationem . Ad pro

curatoresautem &litigatorespotius,quam verbidiuiniconcionato

res p^rtinet, vt ex fuperioribusappara . Licet D. Pau. in epift. ad

Hebraeo^hoc vfusfueritgenere . Totaenimin contentione verfa-

tur: eo quod Apoflolusintenditpnncipaliter Hebrôsin purirate

hdei Chriftianae confirmare,^ alegahbu> obferuantijs, quibusad-huc detinebantur , prorfus auellere . Timuit enim eis , ne fuperati

tentatiombus, adinfidelitatem relaberertur. Nullacnini gensob-'

flinarioribusaniinisrepugnabat euangelio Chrittiquam ludaroru, Hqui Pau'o erant infcnilfsnni, quod fe gentium Apolloluin profite-,

rctur 3cc. Vide Amb.|

De tribus laudanM aut vituperandi modis . Cap. XVlll,\

EXpofitisabundetribus caufarii generibus reliquum videtUr

vtearum vim , (?c vfum dfxlaremusin laude, vel vituperatio-

nc

Pars qt4arta. ^99]

K

M

nealicuiusrei. Quade caufaaduertenduiii laudisaut vituperijar.

gunienta fumi ex bonisexternis, corpons, &animae, a quibusfereJaus omnis conftat. In bonis exrernis numerantur genealogia, Laus vcl vi-

fi quisclara vel abieda familia fit oriundus, natio,educatio,exi- tupcnj ar^u

ftimatio,amicitije,aetas,facultates,fortunaaduerfa,&profpera, con- "'£"" vnd

ditio,rtaius,orbitasvelproles. Hucpertinetillud exemplum.Cum ^"'"'^'antur.

Nephtalonarchirtra^lenus Sineorumlinea reda originem duxeritatnbu Nephtahn.nonporuitnonmagna flratagematacdere . Nampraftergenerisclaritatem,virtutesnaturales, bclllque peritiamelo

I quentia multum pollebat,par in eo fapientiatSc ]iberalitas,modcflia?

I ftudiofior.quam fupcrbiae.paratior dare quam accipere, propria fuaopinione iu(tior,ad mifericordiam procliuiorquam ad libidmem ,

compluribusfauorabilis,inuidiofuspaucis (Scquoniam virinobiles

& generofi amant confuetudinem eorum,qui onori potius i lis quavirio fint, ftudebatfibiadgregare virostam virtutibus,quam ftem-matibus illuitresa quibusnihil praeterbonum redundare poteft;

Qjiamobrem folemuscum Dauide vulgodicere,cij fantflo fanftus

eris, Sccumperuerfo perurrteris Talisaudiesqualcsfuntcum qui-busverfaris. Vnde familianum fafpms mores quam educatorumimbibimus. Nam vtait Philofophusinditisnobis virtutum femini

bus,talesreddimur cum quaiibus fuiiiusfamiliares; nec minusre<5le

dixit Seneca,a bonis bona,a malis maia difci. Qjia propter maximaeft adhibenda cura vt a tenerii>iuutnesbenea{]ucfcant,(Sc cum pro-

bishabeantcommercium . Nam vtarbores quac dum fobolefcunt'

diriguntur Sc erigunturexcrefcunt <Sc amp'ifsimum fru^Hruum pro- *°^*

uentum reddunr,ficiuuenesa pueritia ad optimam vitam admotiprofpcrum finem confequuntur,(?c vcaitfapiens; Adolefcers lux-

ta viam fuametiam cum fenuentnon recedetab eajnam vtetas teni

poris fuccefTu ita boni mores confuefudine firmantur . Similia

exempla omnibus circumftantijs beneeuolutismulraadducipof-

funt.

De liude, quiefutnitur a bonis mmdanis, Cap. Xf^ [II,

ABonis corporis duplici modo laudem inftituimus . Alia enimfunt naturalia,vt forma,robur,fanitas,3gibtas,dexteritas,ce-

lentas,vires,firmitas, habilitas. Alia adquidfa qu^e pariter

bifariam diftribuuntur.-autenim perniancntiafunt, vr domiriia, poffcfsiones,arcfS.domus;auttranfeuntia,vt ornatuscorpons veJafdiu

j^^^^. -

cu'tus(Sc veftimenta. Loco exempli potent haberi commendario ,. u-orbi».

'

eqiiitumin orbe nouo cducatorum qui quidcm forina, Sc vu'ru Hiitoru.

adeo funt modefto , adeo vtnufto,vt nihil fupra,(Sc magnisprafftaii

Cc 2 tnn

iod ^hctorics, ChriUiarJA,

JHonunis in

iliidia uotan

; tur.

A bonis coj

poris laui »ii

imicur.

ti in corpore viribus tam in. cqueflri quain militari cxercitati . De-inde voccm habentad cantandum ikmollia brachia ad faltandum

vt incredibile putcm in toto mundo ciuitatem ede in qua reperian-jN

tur iuuenes tanta multitudine,tam politi & deftri atque uirrutibus

natur.T dotati, immo ne in regia quidemaulancquehxctanquamex affcclu & fauorc diiSla accipi velim quod eius terr^ fim fere alumniis : ert enim confentiens, grauifsimorum virorum , qui multorumhominum mores <Sc vrbes viderunt, opinio . Vno vitio vrgentur

,

quia omnmm rerum copia affluentes nec quacrere nec parta tueri

quidquam penfihabent;fed veflium & corporiscultupecuniaspro

fundunt m easies,quarum memoriam aut brcuem aut omnino nul I

lam funtreliduri

.

Modus laudandi ahqucm a bonis corporis debet fieri,per Hypo- Otypofin,quam Cicero vocat dlullrem explanationc , rerumqj quafi

geraturfubafpeduni pene fubie«Slionema capite vfque ad calcem

corporisfiguramdefcnbendo vtinillo Regum, Abfalon lihusDa-uidquo non eratpulchrior in omnilfrael decorus nimisa vefligio

pedis vfque ad verticcm non erat in eo raacula , capillo non minusflauo qu.im aurum>[ore aquihno & purpureo,ocuhs decoris & ruii'

lantibusjCorporetam beneconflituto&tam bonohabitu pracdito,

vt cuncli eius infortunium deplorarent . Natura enim propenfiori

animo fumuserga formofosquam deformesnam coniefturam qual

dambonitatem affert tacita corporis venuftas, & vultus animiefl Pfedes. Qjiamuis re uera in pulchntudine & agihtate nullum (it

momentum, minufque in planctarum conuerfionibus>modo ad-

lit mensconfcia recli , >Sc Dei timore ornata. Pietas enim de cor-

porahbusparum folhcita ert fpiritahbus contenta, Celeritas au-

tem & habihtas corporis vel eorum coniraria non impellunt nos ad

bene,beateque,velimpie tScfceleftc viuendum , AJioquin obflipi,

gibbofi.aflhmatici , ahjquerautili cura natura iure expoftularent

quodtales eosnaturaformarit. Non abs rehsrc inferui,vulgariae-

nimfunth.Tcdictanondiuinateftimonia^qu.T forniam ahquidmomenti ad virtutem afferre exiflimant . Nam in fpiritahbus animap , Q^puritas fpe^Slanda . Virtutes enim fuperant fpeciem •

De commendatione qu<e ducitur d bonis anim£ . Cap. XX*

I'Nbonis animx fu nt virtutes EthicjB Prudentia , luftitia , Forti-

tudo , Temperantia, Manfuetudo , Benignitas Magnanimitas,|

Patientia, &in fummaacqualitasinteromnestcmporis & loco'

ruopportunitateobferuata. Hic etiam inuefligandum dc eiusqui

praedicatur ortu, educatione, inflitutione, habitatione, confuetu-j

dihe

R

Pars qmrta. 20 1

mttur.

Exemplum

.

dine , & amicitijs . Deinde conriderandiim quid vidcrir, didifeerit,

fccericautdixerit. Prxterea,vtile ericobferuare rationein vidus

eoru c]uos accufare , laudare , vel reprehendere eli animus . Si quis

homicidij reusagitur,infpiciendum quomodo mors illatafit, quid

confLCUtumfueric, quac fueritantca>fl2 vitaeratio. Summafum-maruappelIaturhocgenusdemonftratiuum,quia'ineo demonltra-

bacquidfitinalicuiusperfonae laudem vel vituperium: Ideoque

ad hiltoriographos potifsimum fpectat . Raro enim contingit vt ex

profefTo laudem aur vituperationem alicuius rei traftemus, nifi ali-

quod negonii de quo agitur id ipfum poftulet . Vti cum hortamur JlocI allcu

quempiam vt fe commorandi causa ahquo recipiat, necede eiit mo^ ,iu$ defciip

res , ritus locique circumdantias dercribere , quae funt , altus , humi '}^° ^ *1"^^"^

lis, amplus, angullus opacus, luci peruius , publicus , priuatus , fre i^"*^' *'°^^ ^

quens, vmbratilis, facer,profanus, permilTus ,prohibitus. Vel-

uti fi alicui in animo fit inducere amicum vt caufa minillerij tam Diuini quam Regis in Copalam quam vocant nouam , aut Cantabri-

am nouam fe conferat , eiufmodi ftylo iftuc fieri poteft

.

Quod protua ergamebeneuolentiaexpetis meum confiliuran

tibi fufcipienda fit expeditio in nouara Cantabriam ad gratificandii

& Deo , & regi ; mea fert opinio , etfi negotiu ipfum non efiet per

fe fatis fauorabile quia tamen coniunctum habet Dd Opt, Max. di,

RegisCatholiciobfequiumnon indignum efTe quod aggrediaris.

Tuaefortishomines, aequumeft, fuapromptitudme & obedientia

alijs quafi facem praeferre . Quales enimin Rep. funtprimoresta-

lesetiam folenteffcplebei. Certe meus erga te animus cxtimulai

rae ad fcribendum non effe tibi pr^termittcndum eiufmodi occafio

ncm cum detrimento cul.tus diuini , Regiae raaieftatis , tuaeque ipfi-

ustranquiUitatisquaepoftrespraedare geftas, aclofquc laboresiu-

cundifsiraa obtingit . Accedit loci opportunitas quaf facilem vifto

riam parumquclabonofam promittit cura furama famae araplificati

one . Quod autera vita in difcnmen adduci videtur , inter raedios

barbaros, aio fummam eflelaudcm <Scpraeconium equeftrisdignita

tisvirorum, proprio fudore «Sc fanguine fibi gloria pepenfTe .Nihil

enimfinemagno vitaelabore dedit raortalibus, <Scqui vitatmdamvitat farinam . Qulfquis eam regionem perambularc cupit ei cauto

<3c prouifo opus eft lanumquc efle oportet; (c<i nihilominus medio-

cri prouidentia 5c induftria magnum honorera comparabis, t-ii^i^i-

raationem videlicetfidelisminiftri,&milit;s Dei &RegJs. Lausbo

norum quac nobis adquiruntur fuccefsione illis peculiaris eft qui ea

pcpercrunt . Quac vero noftro Marte nobis obueniunt, ea noftro

raerito nobis uendicare poffumus, eorumquc memoria dum vi-

uimus nos recreat , illaque pofteris naftris nepotibus & ignotis

ctiam.

I3&I4-

20Z 7^hetoride Chrijl/ametiamexponeregaudemus Qjiamuisitacjue omnibus necerTarijsaf-

fluus.ait^men ranonc maioruinjik honons quem illi quafi hxre di-

tariumtibireliqaerunt tencrisadcurandum ne ab illorum virruti-

busdegenerisredi.lorum vclligiafequans. Patertuus paterpatna?

audiuit quohonorenetuexcidashoc opus hiclabor eft,maxime

cuminiiis pavtibus pjtcrtuus rem famiharem auxerit conuenit vt

ibidemtu erogesin patnslocum fuccedcndo.cum tam certafit fpes

eejreoî.Tlaudis 6i. magnac vrilitatisreferendacmaxime cum plura 6c

rnaioranuncfintcommoditatcs quam mitJo erant illis, qui primumeoappelicbant . Sunteniin in prxfenn multa hctz domiciiia,ar

ces.dcitineratutiora. Vltra ccrtiorem tefacio nofuifTe Indostam

audcntes 5c agdcsatquciam funt.ncquc tam alienosa metu 5cuere

cundia vtapuaruit ck lUage quarumlibet perfonarum ab illis edita

6c ipforum facinonbus . Cuius rci caufa ell quod non fuerint col

locatihominespacificitamlndiquam Hifpani in ijslocis> quxplurimuin frequentantui: etiam a Chjchimccis. Qjiemadmodum fa

clum efl a religiofis nollns inCiuitate quae vocatur Nomen Dei vbi

pacateintcrfchifpani «Sclndi morantuf . Namquidquid prxterid

ipfum tentaturciUaterem lauare, vt animaduerfum eflper miiites

& antefignanosin earcgione verfatifsimos . Numerorum xuj. 6c

xiii j. recenfctui inifTos f uifTe a Moyfe ex Dei prsecepto cxplorato-

res ad confiderandum terram Chanaaniinter quos primanj erant Cal

Itbdetnbu luda^-Sc lofue de tribu Pharam, &pergit fcriptura di-

cerequodterram illamperagrauennt Ckad JndiLium fertihtatis re-

portauenntbotrum vuarum,fitus,granata,exponetespopu!o vber

tatem foli, «Scgigantum immanitaiem cum quibus depugnandum

eratahascjue ditficultates,nihjlominus & vtilitatibus 6c penculjs

trutinatisprceponderauit vtilitaseocjuemodo ad expeditionem fe /

accinxerunt. Panmodoquamuiseximium fitquod permiflu di

uino occupatum tllha£lenus,perfuafum tamen habeo reffaread

huctcrram promifsionis fubiugandam,eumque infinem in fingu

losdiesfpeculator.s Deustranfinittit,qui funtReligiofi fludiopro

paoândaf eloria^diuinaf vltro cjtrocjue commeantesqui l.Ttos 3c ve

raccs nuncios referunt vi5c de foecunditate regionis (\ux debertt meritocalcaraddere,(Scdehominuin ingenijs qui e^tcrrefaceremini-

medebent. In eorum exploratorum nurneroperDei gratiam cgo

quocjue fui nec polfum quidquam de ea regione pr^dicare nifi vi

derimihiomnûm quasibl videtmaximam, quarnec proptera-ftu Bnecfrisrusinhabitabilisfitmultis tamporum patcntiumiequonbus,

flumiiiibus,5cfoniibusplcn?,ou^paruo laboie iSc fumptu adirri-

ganda prata & agros deduci polTunt atcjue itamclius rritJcum 3c

nâhizibicolligiturquam vel in Hifpania vel in cxtenspartibusno

ui

D

Pars quarta. lo^uiorbishaifl^nusdeuidis.Q.uod videreeRinhortis abHifpaoisco

ditis in ijspartibus apud Sacathecos, vbi cgo inciu tit^r NominisDei m valieHuad;ana,quam excoluit bonus lUe frater Petrus de

Spinareda,<Scfanclus ille Frater Cindos tanix magnitudinis cydo-

nia,granata,perfica,iSccotonea,vtni(ihicadefrent qui confpf^xerut

ipfe vererer dicere. Sunt cydonia paria capitibuspuerorum.Pcrfi-

camagnisaurantijsaequalia funt,cafp2eamplitudinepatellarum aliae

magnitudineaurantiorum, Colliculi argento maxime abundant.

Cuiusreiargumentumeft,quodtotailla vis argenti quae Regi ex

fuis prouentibus afTertur alijsque mercatonbus in regione Chichi-

mecariieffoirumert,maiorquecopiaperueniret (i tuto noftratibus

iltichabitareliceret,atqueeruerequodobtineri pdfTet, eo quo di-

«flumeltconfihoiCuiusreiperfchedulas Praclidem quoqueadmo-nuijliquidem Caefaritantummodo in mentem veniHent pericula,

nunquam cum PompeiocogrelTus.nunquam etiam imperatoriam

dignitatem confequutus apud Romanos fuilTet . Si Marchio de

Valie periculis dcterritus fuilTct in aditu Nouae Hifpanix ille gloria

»Scpoiteri opibuscarerent. Idem in compiuribus ante fignanis vi-

fum eft^.Vtranque enini partem exammare oportet maxime in de-

beliandis infidelibus quibus ipfe Deus tam infenfus eft cuius fidu-

cia (Scope trophaea faciie acquiruntur, vt patet ex illo DauidiSiHi in

curribus & in equis,no5 autem in nomine domini

.

I{tguUm& adnotationem animadHerfu dignam continet. Cap. XXI.

AD excellendum tam in hoc quam inalijsgeneribus caufaru

ante omniaenitendum eft oratori , vt beneuolentiam comi-

tet & modelle fibi cr>mparet,& animosauditorum fua blan-

diioquentia pr^moiiiatur.Deindej vt exordia bene conueniant raa-

tenae.narrationesperfpuue lint,confatationcsautem euidentes,Ac

cedit, vt curet rationcs ita dcuindas effe vt una ex aitera quaii efflo-

refcat;ornament!setiam Rhctoricis & fchematibus conuenienter

inlertis . Pronuncicitio autem lit articulata & diftin.^a,ad quae om-

niamemoria^ vfus,&:exercitatio inprimisrequiritur; accufando,de

fendendo,exaggerando, extenuando,laudando, vituperando de-

fcnbendo,narrancto,quo labore ars confummatur>*& hne eo inanis

el^. Qjiod prs-ceptum ad omnia confequentia referendum efl.Quo

niam propoiiti noflri haudquaquam ell verbofacommeniaria ede-

re.fcd ipfa n artis meduiiam breuibus enucleare. Itaque fi non oni-

nia (pecial ccr alicui fatifquc dilTufeexplirata vidcbuniur,islioc fci

atiiiltitun' nolln fuilTc futnmacapita, Scninemoneumata quacmeinoriamobliuiGfain,.Sc infirmam luuarenr confcnbere,non finuofa

_, ,1 . ! I I I II

volu

Pronuciatio

qualib debet

cfle.

204 %hetoric£ ChrifiiariA

volumina quac inuifa magis fruduofa exiltunt

.

s

&religioro

rumnoui or

bi«.

VeraChrifti

fequela

.

Tradi£ia illullrantur perccnftndis exemplis aduentus& yiut^ligioforum quifidem Domini nofiri lefu Chrifiia-

apud mdos propagarunt . Cap. XXII.

Catct Hiftoria noux Hifpanix totiufq; noui orbis multis crro

ribus (5c mendis , quemadmodum , volente Deo , breui mani-fertCi fiet ex mea,qua diuinis aufpici js in luce dabo, praefertim

inrctamemorabiliatqipracclara couerfionis illoriiper aduent{i<Sc

indefefToslaboresreligioforunoftriordinis qui fummosfruclusproduxerunt in illa noua Ecclefia cuius ipfi fuerunt inftitutores . No-limdeprimeremagnanimitatemRomanorum qui aperto Marte &virtute bellica tot prouincias, <3c potentia regna in ordmem redege-

CortefijUus runtfequedomitiorbisj^rincipes & monarchas reddiderunt. Sedmaioribus pracconijs nouaque maicftate vcrborum efferenda eftin'

auditafortitudoFerdinandi Cortefij & religioforii qui nouos jIIos fjorbes adierunt . Certum nanque eft,neminem fuilTe animo tam ex-

celfo, quitamarduumnegotiumfubiretautcuiintegriifuiiret ea-

dem celeritate perficere . Adde magna commoda qu^ per cjuoslibct

diesper religiofosibiacduntur . Fuitautcm ida^^lum, fiue magni-

tudinem fpecles, fiueceleritatem, maximcheroicum. Notumeftlexhiftorijs multisannis, &qua{i faecuiis mterpontis ckcumeuitati

onepericulorumtandemproumcias 3c regnainuafiiTe . Verum il-

li viri Apoftolicidu^lu Almifpiritus a quogubcrnabanturnonre-gna dumtaxat & prouincias , verum nouos orbes in poteftatem no-

uam redegirfe . Deindefaclacollationeeoru, quasKomani poffc- \

derunt , cum ea parte Indiarum j c]uac in noftras manus venit : hacc

infinitis partibus amplior eft . Caeterum , nolo hic verba facere dc

priuatis iUorum laudibus quas meruerunt , fi animum aduertere ve

limus, vt^quumeftfieri, quodquafiextrafepofiti, ^oninorap-ti ad fpiritualia & diuina , patria , parentes , amicos , cognatos , fra-

tres, 6comnia quaein vitacharafunt deferentes, cruce,fua volun-

tatefufcepta,permare,perterras, cumfummispericulis cucurre-

runt, deuoti p^nitus (5c confecrati diuino cultui & publicae vtilitati,

quod opus, firecognofcaturintentius apparebitlinedubioa Deoprofeftum,examinatiseffe<^ibusprodigiolis,qui confcquuti funt. KNijquam enim auditumle^lumqueeft a tampaucis tantammulti-

tudmem pari conftantia ad.fidem Chriftiana efie pelledam , vti dcmentia Dei apud Indos fa^tum eft . Qjiotquot exercitus duces an-

te hac fuerunt (pro ut fcripti*s proditum eft) fiducia numerofi mili-

tes cruentas ftrages cdiderunt. Sed optimushic Cortefiusfpem in

Dfo

M

N

O

Pars quarta . /t? f

Deo tantum fixam habait, vt manifclKi fmt cu nauem egicfius in

portu S.Ioanis de Lua,cui tiic temporis nomcn erat, Cepuala, vbi

ob praemonitus oraculorum,5c fatorum : de amifsione impcrii crat

afsidui plures quam tercentum milha Indi in prxficliis . Cum vero

nollrates tam cxiguo numero cffent deffedi nicommoditanbus &longitudinc itmeris prac tanta multitudine Indorii quis no icdica-

ucrit crTc hominu inconlidcratoru non folu conferere manus cu \\-

lis,fed vel audirc iUa tantu. Hic itaqj fua virtute exercuit bonus il-

le Cortefius vnaqjrehgiofi,per iUosm interiore parte Rcgionis in-

trantes dirutis illorii fams, c5cfacerdotibus expulfis,facnficnscjj illo-

rum diabohcis pofita omni fortitudine prohibins. VidLtur hillori-

cus illc parii arquus fuifTe rehgiofis & (ludiofior premii temporahsquam diuini praftcrmittendo mcntionem & comendationcm lan

X.X fanclitatis,humihtatis,nuditatis,vt etia difcalceaii veniret C( n-

temptusrerum mundanaru quibus rebuspra:cipue comoti fuerut

Indoiiianimirrecognofcentes virostam demi{Ios,in tanta reueren

tia & cxiftimatione baberi a fiiiis fohsfita enim Hifpanos vocabatj

illos autem & fui ipfius,^ rfrumundanarum admirationcin,& cu

ram abiecifre. Nam cii ih'is ofterrent 5c dono darent opes immen-fas & thcfauros fignificarunt ilh^ nihil eiufmodi ii le expeti fcd h-

berationcm animarum,que fangume filii Dci redemptc erat, quas

ilh habebant perditas & maopatas adorationi Diabok:)ru. Quc noidcircoin mcdiu artuh vt Fcrdir.adi CortefiiMarchionis de Valleahorumq,-antcfignanorii gloria deminuerejfed vtoflenda fecunduDeu precipue in Rchgiofos rciicienda caufam rcligionis,Chriflia-

nifmi.conferuationis, <5cretcntionis Indoruro, quodque in prafen-

tia vel illi vel fui haeredes fecure potiuntur qua-fitis rebus . Sed nclongius digrediar,omifsis ilhs,ad rem propofitam reuertar.

D€ die i^ amo , qiio Mexica occupjta es\ ir de aduentu

rcltgiofomm. Cap. XXIII.

ANno itaquc redemptionis humanac M. D. X X I. ipfo die

S. Hypolyti XIII. Augufti Mexicana ciuitas fupcrata eft in

euius fa£li faelicisque vi£lori^ memoria ciues anniucrfariu feftu fo-

lcmncsc]; fupphcaiiones celebrant,in quibus ferunt vexillum quovrbs capta efl egredics ex curia vfqj ad fplendidii quodda tcmplii

quod eft cxtra rncenia ciuitatis Mexicanac- prope hortos fuburba-

nos,<i>cin honorc didi fandi conflrudia vbi nuncXenodochmquoque extruitur . Eoqi dic tot fpc«Stacula & ludi proponuntur vt ni-

i hil fupra in agitandis tauris, <Sc vibrandis longurhs quo coferuntur

omnm nobihum Mexicanorum oi-namenta,que funt totius mundi

Qjuliter In

di commotifiint ad fide

implectan -

dam.

DD pre-

Sancti Hypoliti folem

luzatio .

ho6 Rhetortc^ ChriJiia?7A

pvecioiiisiina tain iiire veftiaria virorum , 6c mulierum , quam maulcis (5c rapctibus cjuibus w\x &i domus infternuntur . Nam pri-

muui omiiuim annuatim S^naror vnus de Republica elc£lus,exhis.ciuibnsRefpublica commifTa eft,ad cjuorumque arbitnumom-nia ordniantur: vt didum vexillum ferat: vice rex a dextro,praefcs

VLToa liniilro later;bus,commitantibus omnibus alns fcnatoribus,

pixtcctis, pratonbus, xdilibus ac prope totius ciuiratis nobilibus:

opcimis tam ipfe , quam equs a capite vfquc ad pedes corrufcanti

bus armis ornatus,ac cataphradus ad cunam procedit. Vbiacce-pto vcxillo.precedcntibus oninrbus aliis pretiofifsimis ornatis vc-

thmcnt!S,ad didam S. Hypoliti Eccleliam procedunt .eocjuc per-

ucntum. Archiepifcopus ad altare llipatus procedit ac vefperas

lolemnjier incipir , fubfequentescjuc cantores , tubis, liftulis, citta-

ris, ^c omnibus ahis muiicorum generibus perfoluunt. Quibusfi-nitis , co ordine,quo vcneranrad curiam rcuertuntur * Rcliclo vi-

<:e Rcg:s gercjue vik gubernatore in proprio palatio,ac vexiUo loco Q(uo,(cnatorem ipfum ad propriam omnes alii comittantur domu.Vbi,laurifiiinc volcntibus , confetSlioneSr quibus patria illa maxi-111 e abundat^c^rcgie prsfparataL' fubminiflrantur. Sequeti vero die,

eodcui ordinc c6t;nuato,ad dicia Ecclefiam rcucrtuntur.Archiepi-

Icopus vero iVIcxicanus rite mdutusparamcntis, quibus in raagnis

telliuitatibus rem diuinam facere confueuit, ad altare (tipatus proccdit diacono a dcxtro fubdiacono ahniflro lateribus cerofera-

nisq; Ok vno cij thuribulo futfumiganteprsccedentibus: eo peruentum milT^ facnficiLi fuis ceremomis profcquitur,Hora vero confue f^

ra>in laude Ck gratiarii acl:ionc,>!?c pro vidoria habita tali die,& maxmie iii ipfcMHctloco, vbi cedes maxima & fanguinis cffufio fa^ta

inerar,ac quia ibi miliavirorii decubuere populo proponitur verbuDci. Podqu.t ad curia reuertiitur,prout fatiu flierat vefpeii.Acinip:!us fenaroris domo,volccil>us lautiflimcprandiii proponitur.De-inri tota dies in fupradiciis lucUs expenditur . Ideo nos fccularia fc

culanbus relinquentes,ad firmiora^ad quse potiflimum atteto mcntis connru intcdcre cupimus.acccdamus.Magna planc copera domitu.lingr.la 5c omnia.exquifita in oes voluntates eius: cu indigetes c

illi per torannos in fuis nephandis peccatis,ac crudcliffimis & nunqua,ncc vifis.ncc auditis facnliciis perlifteret. Viccfimo aute quarto anno falutiferi parrus F.MartinusValetinus eo profe£Vuseft,qui

multo ante inftmdu diuino motus nihil aliud in votis habcbat vnacu duodecim viris animo apoitolico prcditis<Sc ad id munus perido

ncis cu fpcciali madato «Sc aut^oritate fummi Pontificis, &pi^ me-mon.T Imp. Caroli V. a quo iflud officiu apoftolatusillisiniundii

crat.vt in prcfeiin flcmirrirc viderc hcet. cuius dcclaratio talis eft.

oS

St«»atis dc

cloiauo.

RhetoriCA ChriJitariA

X:

'Bjptifmi aduMiuiuatio

A. Hic pnnias tenet Patriarcha pauperum Francifcus , qui ve-lut origo,dc anteliguanus eft huius tachcifsimafjpropagationis fidei

Chnflianaf, eiquenonmfima iaus hincdebetur, quod per fuosfi-

hos,fides <Sc Euangehum Chri{li,ab oricnte in occidenie & a nieri

die ad feptcntnonem vrque adeo amphficatur,vt ilh longc antc rc

uelatum fuerat : ac fcrîptum rchquit . Poftenorem locum obtmctoptunusillepater Frater Martmusde Valentia vir fandifsimus &trugahfsmius,quiob admirabilem prudcntiam primus illarum partium prslatus fuit, 6c ob animi etiam promptitudinem qua profe-dionem in Indiam fufcipit cum duodecim ahis Rehgiofi.s qui prt-

mi inregnisiHis inaudit;&, «5: anipiifsiniis Ecclefiam ilabihuerc &Euangchum Chriftrannunciauerej tjua de rcin fequentibus piura.

B. Hic videre ell quanta cum rcligione fanclifsimum baptifmifacramentum aliacjj diuina facramenia celcbrantatquc miniftrant.

Pnmii en>rn progrediturRcligiofus accuratifsimc cxornatus(quodetiam in vnius tantum baptizationeobferuatur) mdutus candida(ôla Ck epomidc. Prait autem illum Acol} tbus vnus cruccm , al-

tcr vero clirv in>a gcllans,repofitum in eicgantifsima <Sc affabrc fa-

cta capfuhi,quie m mantili nitiGimo collocatur. Alii vero ccreos 6c

candclas. Oiuittuntur autem h^ ca*rembni^, cum necefsitas acce-

ierationcm dcddcrat ;cum ob immincns mortispenculii fola aquapaptifmus peragitur : qux femperad eum vfum in promptu eft.

Nam vcfperi anjcquam cubitum concedat, vas aqua plcnum , cade caulai ui vcltibulo monalêrvi deponunt, vtillico eius copia fit

quando campaimla pulfatur . Hoc cmm indicia eft perfonam ali- -o

quamdcvita grauiicr penclitantem baptifmi fufcipiendi caufa,

prout ipfis diiigentcr inculcatur apportari . Faxit autem Dcus, vt

totidem Angeii animam mca polteaquam e corporc cxccfreritm

paradvfum defcrant,quotics mihi accidit,vt fimuiatq; aqua xgro-tos lullrafTem exfpirarent rcpcntc atq«e in ca*ium concedcrent.

C. Hic fubiicitur oculis quonam illis modo facra docinna vt copiolius infenus dcmonllrabitur, vna cuin cius decaiogi interprcta-

tionc proponatur.idque vbiqiie loco vna cadcmquc fit ranone.

i

^^^^ânicTva£)^ Pot^nitcntiae le2;cs , hic prarfcribuntur «5c ir.uitantur ad ante-'^

A<±rni-iirtra_-^''**^ ^'^*'^ iietclt.itionei atquc ita mionnantur ac pr.Tmoncntur cjui

'iiu&riciis. !ad confelsionem accedere cupiunt vt fic inftruifli dolcant i!>c ordi-^

jnate fua fcelcraproponant . Etfi centum Religiofi vna praflentes"

fintita fe gerunt veiuti hic oculis fubiecinvus : etfi vci vnus fuenti

folus nihii alitcr facitquam om.ncsfaclun cirent tanta cfl:intcr eosj

eoncordia vt admiiabiie fit . Et hocnon foium apud noflros , fed

oc apud aliarum rciigtonum patrcs, qui in hoc fcraper vniformesfumus . Vt fuperius inculcatum cfb

.

j

lvido-1

Pan quarta .

IndoYum reiûhliC(X, defcriptio»

/op

POrtquam Religiofi non line magno laborc pcr motes & dcfer-

ta difsipatos Indos congregauerunt 5c ad vitac focietatem con-

uocauerunt mores & inftituta vitiE rerum familiarium ac domcfti-carum rationem iUis follicitc tradiderunt. Primum autem, loco-

rum futuns aedificiis viis & itincnbus metatio condeccns fadla cft:

necnon agrorum diftributio cx prxfcnpto Regiac maiefl:atis <Sc fc-

natus fa(5ta ell . Antequam cnim quidquam tenraretur, primii confulto opus fuit,ad eiafm )di confilia ccetusquc incultorum hommuin.flituedum ad lalutera illorum tam corporalem quam fpiritalem

& commodum corum,qui cum illis commercia tra(fâturi in poftc

rufn c(r.nt . Arexillis afsignabantur amplifsimae quae cxftruendis

xdibusconfercndis vincis c<c faciendis viridariis fufficercnt, idquecum aliquo additamento femper nebat, vtiislocusin quo herbashortenfes i5c quotidiani vfus plantarent. Videhcct,pipcr,cucurbi-

tas,Maguei,ficus indicus,& tabacu,atqueetiam diucrfi generis fru

diferas arb ^res cx Hifpania allatas,quas Religioforum aucloritatc

pofuerunr. Vnde,tantus clt ibi fru6\uum prouentus,vt infinitis par

tibus minoris v^neat,quani vfquam gcntium . Huc accedunt olera

jetiam Hifpanica ita vt pro facultate vel arbitratu cuique fuas pof-

I fefsioncs colere liceat,fed in diftributione aequalitas obferuata eft.

tEt ne haberentquodconquererentur dimenfioanalogica prafdio-

rum fiebat, etfi forte vfu veniret, vt alicui de fua parte aliquid de-

minueretur,quod in tanta diuifione alitcr fieri nequit , illis pro vo

tis Sc defideriis alio in loco compenfatio fiebat, vt omnium eiTct paritas . Habebatur autem ratio nobilium quibus ampliorcs portio

•nes proconditionc vnmfcuiufquerribucbanturinagrorum diuifio

nibus,proptcrea, quod iHis inaionbus fpatiis ad cqueftrcm dignita

tem tuendam opus Cn . In metationibus iftis, campus aiiquis mcdius rehnqucbarur vbi commercia & nundinationes cxcrcercntur

&2edificia publica locantur,videhcet,curia quam domum ciuicam

vocantjin qua permultafuntatria ik. conclauiain quibusars publi-

cum reponitur dchofpites accipiuntur. In frontifpiciis tcmplumforumque verfus erant porticus tam fupra,quam infra . In fuperio-

ribus ^ excelfis habcbatur fcnatus ic cofilmm 3c ius reddebatur,

In ihfcrioribus &c humilionbus cxiftunt muitae habitationes Si. car

ceres ; nam fiunt eiufmodi aedificia in opidis cxcalcc «Sc immenfis

faxis fabricaca eadem forma curo ftru(Sturis Hifpanicis. Tcmplumdehinc intermedium Iwcum occupatmirifico arcificio & excellen

tia elaboratum . Supplcnt autem templa noftra fcholarum etiam.

^.. .»•• .— — I I i,ii-«âw— I m^ ! ! ! ! I. ! I II I „ - . I 11 III<

Aresc Indo-rum quale»,

& quod me-is plantatur.

Fructus pro

pter abunda

tia vili ven-

duntur pre-

tio.

Populi dc-

fcripti».

Templorunoftrorii mIndia defcri

ptio.

Informatio

indorum.R.c!igiolis in

Indis nuUa-quics.

110 KhetortCA Chrtfiiana

locum nct reduibus aut penfionibus annuis dotantur fed gratis <Sc

Chnftianst chantatis crga trium pr^dK^lorum or^nium fratres om-nia officia Ecclefiartica ik. politica cdoccnt. Sunt autcm edes facr^

ab alns feparatac in modum infularum vicos vndique habcntcs, &altos parietes faxeos & calcc intcrHtoSjnuHis connexac aedificiis co

harrentibus . In fingulis autcm vicuhs quibus cinguntur cxiffunt

fingula.' ardiculac ad quas diebus foUemnioribus, quibus pubhcxfupphcationes decreiae funt accedunt, videlicct, m fefto corporis

Chrifli : nec facrofanftum facramentum longius circumferuntperahas plateas,propter fummam reuercntiam Sc fumptuofitatc, quatuiic vias exornant: itaqiie , fi per ahas etiam plateas iretur fierent

immodici fumptus . prartcrea, m feriis rcfurredionis & fan^ftorum

tutelarmm vcl cmicatispatronorum necnon D. Patris Francifci,

idque ca rehgione quam fuo loco declarabiraus. Ad finiftra tcmplorum partem funt ludi hterarii quadrilateri quo3 plerunqiic mil

le mucncuh plus minus frequcntant pro frequentia locorum qui-

bus redba^ loquclas reiflxqiie fcripturae fcientia traditur ; praeterea

,

docentur canere voce , fidibus , & neruis habentque plura mflru-

mcnta mufica quam apud noflratcs repcrmntur. Ad ea autemexercitia certie diei horac matutina^ ^Sc vefpertinae conftitutae funt

conuocantur vcro & dimittuntur ad pulfum campanularii. Quan-do adeundum eft ad rem facram ordme duciitur & in temphs raa-

gna cum elegantia verfantur. Difcunt etiam pingere,rerum iniagi-

nes colonbus dehnearc, &acute pingere. Initio maximc pietatis

vir Petrus Gandcnfis, dcquo ahbiopportunius dicetur,omnes ar

tes mechanicas cjua^apud nosm vfu habentur illos doccbat, quas

illiproptcr afsiduitatem &:fcruore quo ipfcproponebatfacile 6c

brcui percipiebant . lam alter alterumfine fpe lucri vel quacftus

eafdem docet . In areis fcaturiunt amoenifsirai fontcs in quibus

pueri fordes corporis abluunt quia m primis iUis praefcribuntur lc-

ges munditici, fchohs contmua folent efTe facella affabre fa6ta in

c]uibus diebus fenatis Scdominicis conciones ad Indos habentur

«Sc miflc celebrantur: nulh cnim funt hominum coetus quibus qui-

dem nos pra^fimus apud quos tam ingentia fint templa, vt omnemturbam capere pofsint etiamfi duplo maiori effent magnitudine.

Quocirca moris eft lUis pracdicari m areis , quae funt fpatiofifsimae

,

non folum m ciuitatibus vbi noflram communcm habcmus habi-

tationem , fcd etiam in omnibus ahis ad quas praedicationis caufa

accedimus. Nam vbicunquc fumus femperopen animarum fu-

)nus mtenti

.

El fequenti flemmatemanifeftumfiet, quod per clcmetactiamalphabctica exphcare conabimur.

n:sKXSSEasfBKiSXis,:aaa»l€iA.:,.,,,^ .' ^.oAjCi.fej.ai.Mrt * -T..

'

,«m«tinfm l««- m Sl% it,.!m«m,iraSi\ nln ^ -t lii i><

Qjuales fue-

re primi fra-

trcsqjad cognitioncDei

Indos indu-

xerunc.

112 RhetoricA ChrifiiariA

A. Elt verbi Dei buccinator , qui in proprio Idiomate ad fcn

fum aptat ccleftium dona . B. Quoniam vtliteris carentesne-

ceflefuitdcmonftratione aliqua iplos doccre: Ideo virga illis no-ftreredempiionis ni} fteria oftcndit. Vt poftmodumilladifcur-rentcs mclms memorie hcrcant . C, Sic fedentes virgas in ma-nibus tcncntes funtludiccs apud indigctcs noftros , quibus com-mifta cft totius rcipublicac gubcrnatio . Rcliqui funt auditores ver

biDcicalcibusinlidcntcs. Simplicitcr &rauliercs nam etfl com-mixti videantur,nihilominus ordine fc locant, hinc frcmin^,illinc

viri,quorum quarumqiie vcftitus , & ornatus eft pulchcr.

Scquuntur deinde templa primaria , quac intus & extra magnaarte extru^fVa funt & quidem plurimii tota faxca atqiie omnia eiuf

dem pene figurc. Dehinc monafteria & ad alterum latus pomaria.Ea latera ad qux funt portae cinguntur amplis fpatiofis, & apncif-

fimisporticibus in quibus religiofi confefsionibus audiendis om-nibusqucfacramentis palam admifuftrandis, vacant . In veftibus

etiarafunt areolar lucundifsimis arbufcuus ordinataf,videlicet,ama

rice,cyprefrus, mali punicie, & plarani

.

Arear nunquam confluenti popuio vacu^ funt,quod ad conuer-

fionem <Sc diredionem illorum ad vcritatein inftar niagni eft mo-menti.-nulla cnim dies prcterit,quac non fuas Rehgiofis adferat oc-

cupationes . Poftquam cnim ahac parochialcs Ecclefix defunr, vel

audicndis cofefsionibus, velmatrimoniorum coniundtionibus,vel

aliis Ecclcfiafticis exercitiis vacandum eft . In finguhs quatuor an-

guhs huius aree funt totidc facella, quoru primu doccndis puellis,

alterum pueris,tertiura feminis,quarium viris crudiendis defcruit.

Fuerunt iJk: quidcm potifsimum tredecim illa lummaria qu^ do-

£lrinac vitaeque fplendorc primum induxerur.tbarbaras illas natio-

nes ad cognitionem Dei, necnon facrofaniStsEmatris Ecclefiae Ro-mana^ ciulq^ pra;fe£ti Vicarii Pontificis Romani,& ad Regis obe-

dientiam,ade6 alicni ab honoris cuptditatc, dum totis viribus me-rita fanguinis Domini Noftri Iesv christi propagare ftudet

Religiofi ordinis noftri,qui primi in Indiam traiecerut,vt quamuiscomplura opera prodigiofa <Sc miraculofa ederent, quod omnibusnoui orbis incolis certif<;jnio conftat,ad folum a^ternum Deum qui

omnium bonorum cft largitor omnem rerum geftaru a£tionumq5

fuarum gloriam rcfcrentes: nuntpam tamcn hteris ipfi, vel fubfe-

quentes illa madarint, quia pra'ncgotiorum pondere non fuppe-

tcbatillis otium ad dcfcribcndum ftupendailla faâ, qux Dcusperillostanquam organa qu.Tdam cxcrcuit . Vêrum quidem cft

fidifte nonnullos Rehgiofos fide dignifsimos aliofquc bonos viros,

qui corpori naturaletn quictc fufiPurantcs oble«âmcnti caufa qua?-

dam

R

I IPars quarta

.

2iS

Religiofipo

dus diei , &cflus portat.

dam {'cnptis prodiderunt quos portea nouiinabimus . Scd necef-j

fum cft exprofeflb alicuius ftudio m monumenta refcrri omnia^fcitudigna,vt vt vniuerfiintelligantmiracula ftupcndifiima quac Miracula fi

pro immenfa bonitate fua operatus <Sc adhuc in fingulos dies opc- »" Indu.

raturpcr noftriordinisaliorumquc mendicantium fratresin eumfinera, vt qui zelo dmino prsediti funt excitentur ad fufcipiendara

y profc«Slionem vcrfus illos nouos orbes , & vt illi quibus mcumbitjeosmittere omRcm ofcitantiam excutiant praftexentes miniftns|opus non efTe, quoniam etfi oranes quotquot funtin Hi fpania fa-

ccrdotes co fc conferrcnt non dcedet illis in quo vnlem hcclefiac

operam nauare poffent. Neqiiemihi culpa vacare videntur quiaffirmant poftquam Epifcopi ibi conftituti funt fuperuacaneos ef-

fe foreque m pollerum tam tleHgiofos quam alios miniftros, nam»5c Reueredifsimi Epifcopi foli partibus fuis facisfacere no pofrcnt;

nectcmpusfcrt, vt Indi rehgioforum prxfentia deftituancur , illi

enim pondus diei t5c seftus perferunt ; neque vero haec a me faclio-

se dicuntur,fed afTeucranter profiteor quod (excepto eo quod i>os

primi fuimus) Rehgiofos vtriufqiie ordinis Sancti Dominici Ox Auguitini,pro vinbus, magnos frudus prodaccre . Multi enim intereos extiterunt vitx,morumqiie probitate,(5c fan<£limonia cofpicui.

Pr^tcrea,efl res lucundiflima aniinaduertcrcanimorum cofcnfuui& mutuum amorem,quo ilh trcs ordines mutuo fe compleclunturhaud fecus quam fi effent vnius patris fihi quap rcs >3c Indis ^ Hi

ifpanis optimo exemplo fuit Nul!^ enim vigct inter cos difcordie.'^^'"^''^^'"

y 'immo vero nuUo difcrimine fc mutuoinuifunt alnque aliorum mo ^'^7 ^^

nalteria rrequcntant vt tuo ioconarrabitur.

Sedlubct interrogare quinam primum extirparunt ex animisIndorum naturalem illorum feritarein ? aifi religioli qui tot laboIres & ^rumnas pro Indis exantlarunt atqiie rehgiofi ? Qjis menti-busillorum fideminferuitnifi Rehgioh? qucmadmodum expref-(imus hac figura quDtidianim confuetudmcm qu^ nobis cum ilhs

interccdit , nam ordine fc locant hinc fc^.ninx, illmc viri, quorumlinguhspra^bentur fchedulx memoriales , vt coftituto die fefe adcofefhoncm fii^ant nam fubdudta ratione certum numerum lino-u-

Iis diebus per totam hebdomadam atiribuuat ne ra?diofe ilhs cun-«3:andum lit, nccadmictuntur fequentes nifi pra,'cedentibus omni-bus ante audins . Verura emmuero tain vehemeces exirtunt vt ob-flupefaciatnos quotidianaillorum arfiduitas •^ frequeria ^Sc quodmagis efl admirandum fcruor nulla aeris intemperic elanguefcit. I

E. Confuerudinc apud illos rcceptum ell , vtpoRquam cathc-l

ut

Muruiisa-

mua

Qjjomodochiflicam doctnnam cuius facta elt mcntio percepennt omnes vna! ad ccnresfio

cm

hH ra*

magna cum attentione confeffionefti recitert generalcm^ qua fini nes prepare-

turlndi.

zi4^ KhetortCA Chrifitana

ta pr^legiiur illis modus cofitendi iuxta ordinera prxceptoru dc-cal0gi,quod arreftis aunbus aufcultant &intcr aufcultandum gra

nis iritici illius Indici vel calculis peccata corumque iterationcs <Sc

circumftantias notant aut figuras» &imagincs fuas excrunt atqiie

comodo benc, clare . ik facile conjfitcntur. Vnde fit, vt pcccato-

rum f^ditas,grauitas ac pondus iHisiacukctur,vtfcquentibus figu

ris ac ilcmmatibus manifcftum fiet.

Peccatoris

typi cxpcfi-

tio.

Aug Iib.tfy.

quclt.q. 7;?.

Sed quoniam demones quc fuis preftant , ad miranda videntur, D<5c niagna,cum reucra parua,vilia nulliusqiie pretii fint, fi cum il-.

lis,qu3E San6li angeli fuis pr3fftant,comparentur. Ideo quac indige-

ris noftris prafponere volumus, vt prjetulimus, recuramus quoniamobiccla fortius potcntiam mouent, idfiguris depindis . Ideo hic

in parua hac figura peccatorem, laqueispcccatorum irretitum , ac

inuolutum oftendimus. Et qualitcrtueaturab Angelis licetinfultc

tur a demone, cuius vires debiliflimac funt, fi attento mentis oculo

rcfcipifcere volumus. Quienimad mundi ornatum varios & di-j

ftmZtos

Pars qtmrta . 2iy

Qjuomotload virt jtes

,

vcl vitiatra*

hamur.

ftindos rerum ordiiies inlhtuit, homjne legc creatioms talem eflTc

voluit, quipcccarc&nonpeccarepofTet. Quare,nec Angelus,nccd^mon ipfum peccatorcm tangunt. Voluntarium fibi milite eligit

ChriftuSjVoluntariu feruu fibi diabolus au£lionatur. Nemine iugofcruitutis aftri(3:um poftidet. nifi fe ei pnus peccatorum ^re vendi-derit. Vnufquifque,fiquidem vtinquir, lacobus Apoftolus, tentatur a cocupifceiitia fua abftradus,& illedlus . Nec ad virtutes, necad vitia neceffitate trahimur. AHoquin vbi neceflfltas eft.ncc dam-natia,nec corona eft. Vndc,id verum iuxta Chriftiana fide, & fcri

pturas fan^as cogitandii eft, pugnam quam patimur , ex appetitufenfitiuo,non eius natura,fed corruptione caufam habere, qua: nihobftaret, fumma eflet intcrioris appctitus cum fuperiore , fenfusqj

cu ratione cocordia.Quam ob re Paulus dicens,carne aducrfus fpi

ritii cocupifcere,no ipfam carnis natura,nec appctitii fenfitiuii,feu

eius fubftantia,nomine carnis accepit, fedtota hominis corruptione, & vetuftate,fiuc ratione ipfam.ac fenfitiuii appetitu, quatenussiit deprauata,& corrupta.Et quia hbero prediti fumus arbirrio demon fuaderepoteft viacere aure no nifi volenre Vr.de quia aduerfarms generis noftri.effedus eft inuetor mortis.fuperbie niftirutor,

jRadixmahtie, fcelerii,caput, princeps omniu vitiorumjperfuafor

,^| jturpium voluptatum,ideo rot ocularia Pendentia c manu haber.,:?'] Angeh vero Sancli , piis fupernaru immifsionii fugg cftionibus

femper, <3c vbiq; apud fuos agunt, vt viam luftitie capeirant, tSc iu-

ftitia[r openbus vacent. Oftenduntcjj nihil prauius,n]hil malignms, Aug.fer.4.

nihilqi noftro aduerfario nequius Qui pofuit in c^lu bcilii.inpara

difo ftaudem,odiuinterprimos frarres,«5c in omnmoftro opere zi-

zania feminauit . Nam in comeftione pofuit Gulam, In generatio-

ne luxuna,in exercitatione ignauiam, m ccuerfationc Inediam.Ingubernatione auaritiam, in corrcctione Iram., in doranio fuperbia.

In ccrde cogitationes malas , in orc locutione.N falfas , pofuit ac in

membris operationes iniquas,in vigilando mouet ad praua opera,

in dormiedo ad fomnia turpia,letos mouet ad diflolutiones, triftes

aurem ad defperatione. Et quia minime contra nos inualefccret,

H nifi ei vires ex vitiis noftris preberemus catenam m fe habet. Et vt

peccatoris omncm miferia oftedat, orus graue portat, fcilicet,dc-

monium,carnem,& concupifcentia vitc.-cmus baculus cft omniumvitiorii cumulus : ob hoc fcrpeiitibus plcnus eft. Econtrario Ange-,lus viam veritatis, & vite oftendcrc conatur proponens baculumlonge aliter ornatum , fcihcet humilitate, contra fuperbiam , libe-

rahtatCjContra Auaritiam,Caftitate, contra Luxuriam, Charitate,

contra Iram, AbftmenriajContra Gulam , Pacientia,conira Iram ,

Pietate,conrra Auaritiam.

-I

Idoloru cui

turd omnisxnali caufa.

Aug.fer. do-miniin mon.& canonizatur . de pcn.

d.i.c.ficut-

2lS RhetoricA ChriftiamInterncfanda, horrenda <3cimmania crimina Indorura erant

Magice artcs,qu5 doccc pa<Sla & focictates cum d^monibus inirc,

vt vel in vocetur.vclci ctiam facnficetui-,&tanquam Dcofuppli-

cctur, adprxtcntorum , autfuturorum cognitionera, vcl ad mira

quedam cfficienda.aut ad nocumenta infcrenda. Idco in prima huius itemmatis diuifione ipfum d^moniii . Et fibi facrificantcs poni

mus,qui ob eius fada, «?c facrificia ei fimiles cfficiuntur, & quia In-

fandorum corum cultura omnis mali caufa eft, initiii & finis, ideo

caput coronatum fcrpentibus,& brachia ad mala cxtenfa ipfumq;

ficfedentem dcpingimus. Ina. Quoniam quotiesloquimur,aut

non oportuno temporc,aut non in oportuno loco, autnon vtcon

uenit audientibus,totiens qwafi ferpentes, <5c afia pefiilentia anima-

lia proceduiit de ore noftro,ad deftrucbionem noltram , & audien-

tium. Et vt grauius terreanrur, quia blafphemi funt non folum in

filium Dei, fed <Sc in Spiritum fandum fedent tanquam indigni vc

nia In 3. Ofleditur qualitcr,e6 quod falfa dixennt, lurauerint,

vel turpiter ac procacircr loquuri fuennt, mors per os ingrediarur.

Et qualirer corripienresprotegaiit x\ngeh,nam vnus violeter, pro-

pter inhcrentera auiStontatcm compcfcit,propria manu ferpenrem

accipienrem,vr proijciar. alrcr obrurar aures fiiasne audiat. In 4.

Qualiter vbi duo in nomine domini congregatifunt veluticolum-

na immobilis Chriflus adeft . Et Angeii cuftodia , ad quos d^monnifi a longe vixaudet acccdere . In y. quomodo eo quodprinci-

piis no obffarnus , in maximos deuenimus pcccatorum anfra^fius,

ideo in principio paruulus cum canc ludente pingitur, Pofiea cide

luuem ferpcns pcr confuetudinem afTuetus inuadit. poflea afTue-

rus, vndique fcrpentcs habet. vt lanus in nof^ro Catechifmo cxpli

catum cfl. In 6. Sicut rribusgradibus ad peccarum peruenirur,

fuggefîonejcofenfu <Scdele<fiarione,ira ipfius peccarii rres funr dif-

fercntiae in corde, in faô,<Sc confuetudine , incflpeccarii cum de-

Ieâinur,regnat cii cofentimus,ideo omnia inuadunt. Deindc cjuia

primum peccatum efl cogitafrc,qua,* mala funr : fecundii cogitatio

nibus acquieuifle perucrlis ; tcrtium quod efl: deterius opere com-plefTc . Quartum pofl peccatum non facere p^nitentiamîdeo moicm leuare conucnit.terrore,<3c confilio Angeli. In fine eft Infer-

nus j vbi vnufquifqiie prour operarus fuerir accipiet pocnas in cor-

pore &'<imma, niquo varia tormentorum gencra illis, vtcautiores

fiantproponuntur . Vcrum enim vero cura liberum fit ante pecca

cum obfequi ferpenti antiquo,ac eius fuggefiioni , refifierervel no.

At 'i\ femel pra*uaricando cius ferui fumus cffecî, iam noflro Marte euadere nequimus, nec noftra apte virtute eius capifirum excu-

tcre valemus,ideoin fecunda hac figiira Indos ipfos . In compedi-

bus

R

V

Parscjuarta* 2ip

bus & manicis fcrrdS) ac vcluc fufpcnfos (ponimus , & pcr d^mo-nes tanquara Inferorum miniftros adduci, habcnt cnim ipfi huiuf-

modivincula» 6ccompcdcspromalc fa^loribus, &ideoper taUavincula eorura alliciuntur aiiimi , nc adco hbere in peccaro prola-

bantur , fcd quia de his Deo Optimo Maximo annuentc m no-ftro Catechifmo latius ; pro nuuc fatis id dixifTc vifuni eft.

F. Etquiamodus cftinrebus omnibus, ideo hunc m modumconfiftunt,qui pra^ftolantur vt abfoluris prionbus pro ordine fche

dularum ad ipfos redeat confitendi officium i femper cnim ahi

alios cxcipiunt atque (ibi inuicem fuccedunt . Qua in rc maximaciuihtas,rcuerentia, atquc dcmiflio cernitur abfque omni tumul-luatione & pcrturbationc. G. Hoc loco fua crimina cofitentur,

ita vt viciffim femin^ viris fuccedant preterquam fi valetudmarius

aliquis vel mulier grauida accelTerit, euifmodi enim perfonis abaliis coceditur ad cofulcndum eorum imbecilhtati . Cedut autcmipfi vltro & pcrlibenicr etiam fi nobiles forent . Quia docentur ea

inrenullumefrcprfrogatiuaelocum. H. Hxc ett forma locini

quo ius rcdditur . Nos cnim Rehgiofi, pretcr audoritatem a fede

Apoftolica nobi&indultam, omncs Indorum cotroucrfiasrerum

fpiritalium andimus ; & pro corum in nos beneuolentia , abfqueftrepitu indicii,finimus . Nam quod nos exiftimauimus (oracuh in-

ftar) ampleftuntur ; animo enim paterno,quod a-quum cft iudica-

mus,nam illis bene volumus, vtpote a nobis in Chnfto produclis,

atque idconulla ipfi excepnone vel appellatione vtiitiir,fedquid

quid ordinauent Religiofus no fecus,quam fi a Deo profetftum fir

accipiunt,vti reuera fit. Idqiie mouet rehgiofos prudenter 5c mature veritatemrei cxquirere & vtramqiie partem equifhme ocpa-tientifhme aud'.re,qua re,nihil Indis antiquius priufqiie haberur.

I. Hic facratiflimum MifTc officium celebratur, & fynaxis nccnon extrema vndio ea veneratione, follemnitate, & maieftate vt

fuo loco atquetempore dicetur. K. Ita inftituitur cxamcn eo-

rum qui matriroonium contrahere volunt; circumftantes illi funt

loco teftmm,qui genus vtriufqiie recenfent pcr lineam tam afcen

dentem quam defcendentero inarbore cognationis vel affinitatis

quam fuis monbus faiftam habent , eftcjue ea res fpedlatu digna .

L. lile eft locus quscftoris xrarii qui cognita illorum cognatio-

ne nomina illorum in libros publicos refert . Habemus enim ca-

talogos nominum corum qui baptizantur, aut fponfalia ineuntneidem facramentum repetant. Adfcnbuntur etiam nominaparen-

j

tum s^ teftium, vt fi poftea apparuerit dolum malum efte commif-Tum in eos animaduertatur . M. Hic a Religiofo cii c^remoniisjtali rantoqiie facramcnto dignis fponfi fponfeqiic coniun2;untur,

habita

Pnncipalis

hgurje con-

cinujcio.

Qjjaliter fra

cres Indorucocrouerlias

audiltjfc de-

hmanc.

[ndiqualiter

matrimonio

coniungatur

Scemmatumdcclaratio.

Mechi quo -

modo punic•baniur.

2%0 RhetoricA ChrifiiariA

Indi plurcs

iiaLeba vxo-

icsjtemporc

iux inlideii-

ticis.

I

habira pnmum orahuncula qua admonecur , qux lir efhcacia facra

mcnti, (ignificatio inrtitutioquc eius, qua fidc , quo araorc fibi in

uice obftringuntur.vt fubfequetibus (lcmatibus viderc licct. Namprima arbor denotat,quod conmgium bonu eft, vt cuius auftor fit

Deus. Hinc Paulus coniugiu honorabile in omnibus,& thorus im-

maculatus . Cuius virtus eft indifTolubilitas vinculi coniugalis, in

ftarconiundionis Chrifti & Ecclefia:,qua Dcusinternaoperationecopulat marem <5c femina,arcliffimo,prorfusq; mdifTolubili vincu-

!o, fic vt a fe inuicem nulla vnquam de caufa , nifi altcrius morteintcrueniente dilTolui queant. Econtrano in fecunda Arborc denotatur, Infidchtas coniugatorum qualiter puniatur, & in Infernumdetrudat . Nam eorum fides cxisiit, vt coniu2:es fidcm fibi inuiccm

lcrael pra-ltitam m matrimonio, ferucntinuiolatam,ita vt nec ma-ritus, fuprcfiite vxore,cum alia commertium habeat,ncc vxor,vi-|

uente marito, cum alio viro fe contaminet: contrarium vcro facicn

tes non folum apud iios Chriftianos^fed & apud paganos punitur;

vthicintuerehcet.Nam Indi Mechum in adulteno dcprehefumimpunc necari volebant : nec vllum grauius flagitium, quam aduJ

tcnum vindicabant. Ideo in adulteno dcprchenfus cum adultc-

ra abfque mifericordia , abfquc mora ab omnibus lapidabatur : &ad maiorem timorem excunendum depinguntur veluti demoncs[ufiitiam exercentes, ideo nigri vSc tetcrrimi dcpinguntur; vt malorem eis terrorem incutiant. Nam Indi mirum m modum nmentAethiopes,e6 quod nigri fint coloris,ideo c]uado demoniii fignifi-

care volunt tetcrnmu, (^ armis ornatu , ipfum depingunt in eorumforma, vt videre elt; m ipfa figura, quare ipfos veluti [uftitia admi-

niilriites «Sc intcrfcclione depingunt.Fuit ennn hoc maxime neccf-

farm propter fide matnmonn.Erant fic]uide afiueti tepore fue \A<)-

lolatne plures afrumere vxores,niic opus eft illis perfuadere quali

terfidc ilhbata cii vna cuf}odiant,alias no folum irent in indigna-

tionc omnipotentes Dci . fcd 6c tcporalicer puniendos . Docenturcna vt qucm ad modu Ecclefia efl fine ruga , ac columba infellica

innocens, & immaculata Inimicis parcens 3c cibas.vcftita b) ffino

candido ik fplcndenti,ideftoperibus luilitiae : fic ipfi in fuo matri

monio Imt fplendetcs propter honeftatem coucrfationis, <5c cadidi

proprcrpuntatc mtentionis . Tuetur pudica caHa gejcrationc fa-

cit cu claritate. vna vnius,ficut vnus vnius vxoris vir. Et tiic erit fi-

cut Regina vefhta fapif"tia & amoris, affiftes veflita varictate vir-

tutum. Ent fons fignatus de aqua fapietie falutaris. Erit hortus co-

clufus virtunbus propofitis.Coclufus quafi de alio no fit bibcndu;nec aliter qua Ecclefia intelhgit.Semper enim coplura paria hmulcortrahunt,idcoquc certi htMcnegotio conftitun fur.t dics.

'

B

D

Pars qtiarta . 221

Catechiftica

Cioctrina qualiter iliis in-

culcatur.

H

I

Finita itaque a iacerdotc lila oratiuncula lubentur cotefiionem

gcneralcm proferre cui Miniftcr abfolutionem a cenfuris quibus

obnoxiifuncfubiicit, ca tamen conditione, vt antea confcffionc

auriculari eos vfos fuiffe oportcat; fedaliquando fieri nequit,vt

omnes feorfum audiantur, quod cum accidit ad contritionem in-

citanturatque coniundlis manibus fponfalia ab lis contraliuntur

.

Habentautem manus elegantiffime lautas,& verticem fertis coro

natum,cereosqiie tenent , atqiie ita aqua luftrali afperfi fundcndis

precibus in tcmplum concedunt : nam prae fponforum , <Sc fponfa-

rum multitudine ncccfTe efl: mifTam coniugalem in proximum die

diflfcrrc : mtcrea vero temporis, a commifccndis corporibus reue-

rentia facramenti abftinent. Interdum vero omnia fimul perficiun

tur,fcd non fine magna faccrdotis dcfatigatione . Simul atqiic finis

eft facri qucftor crarius pcrfcrt indicem nominum ad Miniftru, vt,

nomina illorum infcnbat ad cuidentius veritatis teftimonium.

N. Hic per figuras & formas intextas ampliffimis penftromatis

conuenientiffima difpofitionc illis inculcatur dodrina Chriftiana,

initio dudlo , ab articulis fidci, decem pr^ccptis domini, ^ pccca-

tis mortalibus idquc magna folertia, & folicitudinc fit 5c in facris

concionibus cx ilhs perpetuo aliquid recolitur. Extenduntur au-

tem ifta aulxa in facelhs, <5c ipfis demonftrantur, quo facto ilh ipfi

propius accedunt & penitius introfpiciunt, atqiie ita faciHus lia^et

m eoruin menioria , tum propter hrerarum penuriam , tum quodipfi eo docendi gcnere capiuntur. O. Ifta eft cantarorum m fc-

j^Jq

pehendis mortuis canendi ratio funebris,imponuntur autcm cada- fepeliendi

uera hbitinis pannoquc pretiofiffimo coteguntur, & crucis infigne modus

hcteromallo per ambitum exornatur . Si vero fuerit cqueftns ordi

nis vcftc holoferico palla inftcrnitur, & crux ctiam fenca cft blat-

tea . Tanta cftautem apud illos pomparum funebrium obferua-

tio , vt multo honoratior ibi fit paupernmi ahcuius tumulario,

quam apud ahos fplcndidifsimorum equitum . Habent enim cer-

tas horas ad fepulturam pifftituras, videlicet, mane poft facrificiu

miffae pcra£lum , & vefpen poft abfolutas preces vefperiinas

.

Vnum eft & commune omnium cemitermin, in cuius rnedioper

elegans caluariarum repofitorium habetur . Cuni autem fignum rsfota ualde.

daiur campanula quadam obeunde fepulturc omnis generis.atque,

ordinis homincs cum rofaris *Sc candehsaccenfis magna frcquentia

concurrunt orantcs, & cantores Gregoriano quem vocant (!!^ har-

monico cantu funus profequuntur , qua res omnium aninii vehe-

mentiffime flecluntur. Rehgiofus autem fentiens l^unus appropinquarc ei obuiam,venit cum lan«^.\' crucis imagine .?c vexillo lcnco

blatteo & purpurco , aut extenuifiimo (5c fubtiliffimo linteo, Cu

rtuorum

bb recon-I'

222 Khetor'ic& Chriftian^

rri£rnvorum,

poEcadi cno

clus>.

rcconditur mortuus terra: omncs ccrtatun rerra operiuiTt, & poReaordme rchgiofum ad tcmplum vfque deducunt; cjui fine ceflatio-

ne Pfalmum illum penitentialem Miferere mei, & orationem Fi-

delium Dcus,magiia cum deuotione recitat . Si mortuus fuerit ali-

quis rcligiofus cum quo familiaritas,aut amicitia illis mterccffent

omncs grcgatim conffuunt, & cxequias iUi celcbrare cur^nt am-plafci;oblationes confcrunt,ade6 vt maximo principi maior honos jêxlnberinonpoffir,<!k editum i!h fcpulcrum extruunt ingcnscjue

multitudo fundcndis pro lUoprecibus conuenit. P. Rcprcfenta

tur hoc loco Frater Pctrus Gandauusvir fingularis rcljgionis&

picralis, qui omncs artcs lUis olK*ndit nulljusenim nefcius crat.

Tanta? enim erat modcUic tk frug,ilitatis,vtoblatum fibi ab Imperatore pie memorie Carolo V. Archiepifcopatum Mexicanumrenueret,Cuius rei ccrtiffimusreUis e[TcpolTum,vtpote,qui multa>

rcfponfioncseius namine cofcripfcrim, (5: epiftolas Ccfaris plenas

bcniuolenrii <ik prc^penfionis vidcrim. Q^ Altcra eft illa lanua

qua dcferunt lccîcrs, vcl trahis a-grotos cofitendi caufa^ duo enim

illorum gcrtandorum receptifunt modi . R. Al>x due ratrones

quibus langucntcs portant \w quibus cxcellentia charuatis «3c mj-

fccicardiêxempla edunt. Inmore habent, vtfimulatque morbufenlcnnt : cureiu fe dcferri pcr vicinos aut cognatos ad templum,qui hocofficium prorriptjffime & libcntifhme pra-fiant, fiiie vUa^cuinciationc auttergiuerfatione, pollpofitis etiam grnuiffimis occa

pationibus : necnon aquam ad gargarizationcm lUi fuppedirant,&

iautum quid ad refociUandum ora 6c fauccs. In coquc noftraspar; Altes ducimus,vt prcbeamus ahquid gratum cibarium infirmo , qui

ad confitcndum accedit fe rccrect idque a nabis porrc<Stum lUi ran

to cum zclo & propenfione fiafcipiunt j vt vite falutisqiic remcdiii

cxiUrment. Dcditiffimi funtoleo & allis <Sc coepis, & quacunqiie

infirmitate opprimantunUa duo a nobis cfjfTagitat hifcc propemo-dum vcrbis, Pater impertirc nobis alii|uid ex tuis rebus confecra-

lis, habcnt enim omnia pro facris fan^ftisiie c]u:eeunque iUis a rcli-

wiofis porriguntur . Etprofct^to incerrus equidem fum , vtrum hoc

iiat cfficacia fidei rccipicntiura,aur charnate dantium , an vero ip- Nfarum rcrjim vi naturali , hoc vnum falrcra fcio , quod admrrand]

•Rctigioforvi fa^pe efFc<Slus cotcquuti funt. Siquidem contingat illos vcnire dum'cura in in- apparantur noUra edulia femper iliisaliquid!fttbmimftramus raut

fi aiieno teraporc nihilorairrps aUquid in eorum gratiam rccondi-

tum afferuamus : certi non defutiTros,qui petituri fint & rcciprant

'\\\\ vicinTra tanquara rclrquras. Nunquam ver<> dimittuntur prius

quam aliqtift iis r.iti^nc faccurratur . Cam verc> in pagis forte non

ef^copiarclig,iofoi-u;!ucitran-t fc pcr tria^quatuor,aut o^lo milliarial

dicfci:-

1

Nota hngiic

rium iidetn.

diis.

Pars quarta . 22Sdeferri, aut fi hoc fien non pot^ft proximu teinplum adeunt ibiqife Deo voucnt, dicant & prccibus comittunt

.

Dcnique optimus Cortcfius humaniffimeillos excepit comita-tus Hifpanis fimul & indigenis , quia cii fupphcationibus oubHcisilhs obuiam iuir,praefentibus omuibus & pkbci, ik. cquelrris ordi-

nis hominibus & diraidiu pene milliare in gcnibus iter fecir,cuod

O Indos maxime obitupcfaciebat, Quotiefcunque miUos incide-

bat maximo honore 3c rcucrcntia illos afficiebat, ncc vcrbo quideiUos falutabat nifi aperco cnpitc 6c gt.i.bu^ m terram vfqiie dcfle-

xis dc veftibus lUorum deofculatis ad exemplum Indorum, qui adreligioncm conuertendi crant,& ex iugcnira fua picratc <Sc hamihtatc,qua dc caufa Indi valdc inciran fuerunt ad obfcqucndum &obfecundandum Rcligiolis & eti^m dum Rcligiofos mao-no honorc profcquuntur,quippc mftitut! a viris, tam probis non poffunt noeos in oculis fcrrc quibus, vt aiunt,vitara dcbent non minus ratio-

ne temporalium,quam fpiritalium,

Non defuerunt magnae au£loritaris hiftoriographi, qui intcr c*e-

tcras cogitationes hoc obfcruarunt, quod eodcrn anno quo Martinus Luthcrus Archihereiicus malcdictusin Gcrmania fuum virns

emittere coepit . Frater Marrinus Valentmus in Hifpama cxortusefl:,qui Indis Chriftianam doclrinam inculcaret, nccid immerito,quia Martinus Lutherus coepit anno x vii. quo eodcm anno famarcrumlndicarumpcrcrebuic quos Chriftophorus Columbus pri

Capicij coti-

nuatio. Nota

R

^4^

rerea tempons alios frarrcs eiufdem not^ in fuam fententiam pel-

lexit.Vnde tandem, (difponentc Deo) ab Imp. Carolo V. piar

'memoriae huic vocationi pra:fedus eft.Quarc no iniuria pofTumusdicere,{i impius ille Martinus pcruerlis dogmatibus fuis totas pro-

uincias & citiitatcs cuertir, rocos vicifiim orbes a pio iUi co2;nomi-nc Marrino ad fuam fidem rcuocatos, cum profeffione humihta-tis.paupertacis, (^dminae doclrina- qua? etiamdum ibi vigct (bencforruuante Dco) longiffimo tempore integra arque incontami-nata fulgebit.

QjiomoIoF^ligioft primumappulerint, ^ (juxfuerintin ini-

tio eorum geP.a. Cap.X X lllj.

EXorfi funt illico heroici illi viri conuertendis ainmis vacare,coniungcnces Mana:, Alarth2queofricia,vidcIicer,orationcm

dclabores : arqiicitapius vtMtatis prodHxir vnus,quam in pratrfen

Eodc annf

«juo malcdi-

i:tus Marti-

nusLuthe-lus fuum vi-

ru$ emittcrc

*.?pit . Bea.

hic Martinus

fe ad fidein

Ch.ifti diU-

tandam ac-

cinsit.

FF ria

224- KhetoriCA Chriftiana

fcia vigiuri ; Nam poll orationes illico tranfiUanr ad laborcs, oc nui

Pcrfeftio re la interpolica quicce, a laboribus vicifliiii ad orationes. Hrant lace-

ligiarorum ri>paniiofi, dircalccati,quicrcentcs humi,Herba: »Sc turundae ex In-

dico tritico quod Mayzium nos.iph vero tlahuli vocat,illorum ci-

bus eral: montes tk vallespedelbibus itineribusperagrabar,quam|

cofuetudinem Reli^ioh adhuc obreruant.nifi valetudo aut magnal

alujua ratio dmerruin pollulct. V t praef ns Ilemina demonftrat. | 5

la Indis.

1

I

A. Rchgiofum armis , fcd Chrifti crucifixi figno munitu . Prae-

jtcrbreuiariumnihil vult. B. Sunt pueri , quosfecum tanquam1 coadiutorcs ad docendam dodrinam ducit funt cnim valde inftru-

I

fti adhoc munus ita,vtipfi maxiraam curam,vna cum kommibu&grauibus,quos etiam tanquam coadiutores fccum aflumit habcnt.

C. Eft interprcs religiofi Hifpanicam linguam calcns,idco mu^nitus Chrisfi iesv figno barbaros,<3c mdoraiias ad prspfen-

tiam religiofi ducit. Idco funt nudi,yE corum , cfl mos, EX Fcrt-

tatemvArma 6c barbarorum incedendi moduni demonftrat.

E. Fidi

Pars auarta .

ifliH. Fidelcs ck fratres euiites per montes, rupes, faxa . In via ad

quserenda Idola vana, & conducendos Infidcles ad fidern Chrifti

fubminil^rat. F. Ert locus vbi no(5tu lapidibus calefa(^is fenumfuper ponunt ac fjnu capmnt, G. Denotat fideles.qui comuniterreligiofos comitanturtanquam coadmtorcs, <& vtpucrorum,acrerum facrarum quas fcraper m roambus deferunt curam habcant

.

Communitcr cinm defcrunt ChriGna San^lum & oleum, cahcem& aha cultui dmino conuenientia paramenta, H. Modum exci-

piendi fratres,(?c quomodo mulicrcs ipfe fuos doceant f^tus, vt flc

xis Genibus ipfos recipiant, ac ab eis bcneditlioncm impctrcnt

.

I. Nunquam vacu^ in confpc£tu rehgiofi apparent ; Nam fcmpcr ahquid Charitatis enxenmm impendunt , videhcctfrudus vcl

quid limile . NuUo metu vltro citroqiie commeabant centum,autducenta milliaria pr;f dicates delubra diruentes vna cum Idolis ca-

tcchizandojbaptizando, nec defpondebat ammum proptcr minasvcl vnius vel alterius focioru mterfeclionem , fed mdc animum vi-

rcfque maiorcs concipiebant,vtprxfensftcmma dcmonltrat.

Capitis con-

tinuatio.

226 RhetoncA Cbrijltans.

decUratio.

Lingium Iii

«dorum quo-

modo perce

peruntfra-

tres.

Nam exiis tenuibus principiis vfqueacieoin immcnrum res cre-

uir,vt nomcn Dommi noftri Iesv christi iUorum cuange-

lizatione per oranes illas regiones diuulgarctur , quod illis plane

inauditum erat,ita, vt abiurato diabolo eorumqile delubris,fidem

StemroatisTufcipcrent. Cum audito verbo Dei , ipfo cooperante . Cumcjiie

vcTum ac ccrtirsmiu fit quod vt ait Paulus,neqi qui plantat,ncque

qui rigat ert aliquid, fcd qui incrementum dat Deus, manfuefcuntj

(Scfcnlem deponentes animum infignum fufceptionis fidei arma ^pharetram,& arcum fcilicet daponunr, Sc inter catholicos coll>)can,

tur; quos religiofus alacri vultu hilanqiie animo excipir,atqiic c6-

fortat . Horum Indorum terra replera eft argcnto <^ auro, de quotph parum aut nihjl curant. Et repleta eft etiam terra eorum Ido-

lis ; opus manuum fuarum adorabant, quod fecerunt digin eorumahi. Alh autem ad hbirum, vt fupenus tadum eit . Superfedebohic recitare prodigia & miracula, qua; ediderunt ea mo ioco refer

uantcs. Sufficict hoc in tranfitu dicere , quod confeftan fua bcni

gnitate hngua: facultatcm illis Dw-us participauit, lam copiofe , vt n\

prxadmiratione Indi vicini hinc inde coiiflacrent ad illos,pr<cuvtes; vt fuas regioncs inuifere dignarentur, profitcntes in fimul fidci

fufceptionem. Certe , qui in hac mcditatione animum aduertcre

veht,fareatur nccefTe ert, in pritfentia non pofle maius prodigiiun

edi,quam tantjllo temporis fpatio,innumeras animas baptifmo lu-

flrari, eo loco, vbi , demon fuam dominationein Si. truculcntiam

exercebat. Summa fujnmaruiTi, Apoftolici illi viri v\ix cxemploIndisprodigiofi & miracuiofi videbantur. Quamobrem eorum iA

^i digna funr,quie vnStoriis & triumphis Alexandri, C^farjs,Pomp^i,Camilli,(5c ahorum

;quorum in mudo ranra efl: celebritas \)xx-

ponanrur, quorumneqiie finguli deiunctc, vel omnes coniundimifuis armis longo annorum inieruallo tantum fubiugarunt , quantuAuguftiilli tnumpharorcs raundi vira <Sc dodrina cclernme fece-

runr. Dcniqiie, omnia officia illis rradiderunr,quae illos exactiffi

inc noffe criam dum videre eft, necnorcdle loquendi fcnbcndicanendiqiie arrem lilos edocuere.

Demodo cckhrandomm feflorum apud Indos. Cap. XXV,

FActum cftinduflria & vigilantia.quse erudiendislndis adhibi-

ra cit quo bene legerenr, fcnbcrenr, «5c canrarenr, vtnu^fquamtcrrarum facnficiu milT?e aliaqiie diuinaofficia diebus fcnaiis fol-

lemnius pcraganrur; adeo, vr nulla cathedralium Hifpaniae Eccle-

fiarum illam a*quct magnificentiam ; velut viri fide digni, qui vtro

biqiie fuerunt alfirmant : vt ego ipfe, pofiquam Europcorum vidi

cxvc-

Parsoiuarta.

I

i£^(

[nflrumenta

mulica apud

Indos.

K

c^remonias cogiioui. Incipit iUa celebratio a primis vefpens vfquc Fcftoru cele

ad fequentis diei crepufculum quado falutationis Angelica: irgnu t^mio apud

datur,confcenditnt rurres campanarias cum tympanis, tubis, tibiis, " °''

fiftuliSjViciflnn nunc tibiasinflantcs, nunc campanaspulfantes, at-

qiie fic non iniucundam reddunt Symphoniam ; mox iterum tympana tundunt,aut fonum campanarum cum fono tympanorum mi-

fcent continuanres iftuc rabilii vnam hora ante prcces vefpertinas,

!5<i faiutationcm AngeHcam, «5c horam poft,idqiic tantundem temporis fit in crepufculo matutino , quod fpiritale gaudium & atten-

tionem ad oiiicia diuina in animis lUorum parit ; omnes mufica: te-

norcs ^ acccntus norunt. Sed ahcnum eft a propofito compararc

voces illorum cum Hifpanorutn , aut aharum nationum vocibus,

fuificitinpraefenti, quodargutiffime cantantpanter,nam feorfum

pauci benc canunt, fcd ex illorum conccntu iucundiffima harmonia rcfultat. Habent inftrumenta roufica permulta in quibus ^mulatione quadam fe exercent vt funt cornua, tubar,t]bi3c,firtulae,lyre

fides, organa, & tympana. Non cll exigua gloria Dei,ordinis Fra-

cifcanorum ahorumqiie,vidcl!cct Dommicanorum dc Auguflimanorum tanta reuerentia Dci fan«:lorumqiie ferias celcbrari , ns lo-

cis,quibus diabolus tantam dommatione & t} rannidem excrcue

rat . Pe^ora infidelium apprirae commouentur eiufmodi ritibus,

animique rccentium Chrillianorum valde confirmantur v^ capiun

tur iis externis,cuin adhuc hnt paruuii «Sc quibus lafte opus iit noufolido cibo . Templa <Sc foris & cxtra pulcherrime exornant , vt -j-gjjjpiQj.Qi;

multo plus admiranonis cfTe in ornamctis vrius tcpli Indici,quam;exoriutio

.

inomnibus Bahlicis totius Hi^Jania: . Exiisdem floribus cotcxunt

ampliffimos tapetes eosqiie cogiunnatin mattis,aut floreis, atqiie

ibi cxpnmunt quashbet formas.Hguras,& hiftorias no ahter.quam

m bcUuatis Flandricis viderc efl,iisq; inflcrnunt gradus & panctes

facraru edm <5c edicularura, quas exornant variis figuris ad viuumcflFeftis ex florii c6textu,ncc non operibus arcuatis & cocameratis

cx corunde florii atqii e ramufculorum coniunulione. Ncc funt c-cr

te perfonc adhoc del]gnar:c,fed omnes voliifate fua cofluunt, pen-

nasq; prctiofas coferunt quas a dominis vrendns poflulant.Sed vo-

lens pretermitra folemne celcbratione feflorii , quae paironis ioco-

'xh funt pecuharia. Id enim feparata explicationeindiget,ideoqf

m

comodiorem locum diiferemus. Vbi etia narrabimus quanta reue

rentia quatuor ferias principales obfcruant ; que funt Fcria quinta

lancla,proceffio refurrcftionis Chrifli,feiH Sandhflimi facramcn-

n,& Seraphici patris noflri Francifci. £t hacc de quartaoperis par

te dixilic pro nunc fit iaiis.

Qji.iYt£pmh jinh, (ithm Deo

,

i \

zzS

RHETHORICAE CHRISTIANAECLVIN T A P A RS,

CONTINENS PARTES INVENTIONIS,Magnumquc lumen accipit ab exemplorum Hi-

ftonarum antiquarum admndione,quibusres elucefcit.

De partibusorationis ,(ju£inuentioncTn perficiunt. Cap. I.

[Vpientibvs nobis iuxta quod cxi-

git opus anumptu, inueftigare , quot fint

partes orationjs , quar inuentionem perfi-

ciunt : qux cxtens alns longc ditficiUima

cft : duximus opersprctmm ipfas fub co-

pejidio ob oculos ponere. Diximus nan

qije jnuentionem, in fcx partcs orationis

confumi : quac funt

.

Iixordiun)

ijiiid & quo-odo com-

parctur.

^

Partitio.

Ct!)nfirmatio,vcl Confutatio.

iit Conclufio.

Nunc quoniam exordium princeps omnium efrc debet,nos quoque primum in rarione cxordiendi prxccpta dabimus. Exordmm,fcuprooLMnium fignificantms a Grecis d!«5lum,quam a Latmis, excuis ct\ niologia, eft oratio animum auditoris idoncc comparansad reliquam diclione cuius tria fint tempora ; vnum, quando frons

cauf;c parum lioneila ell: . Secundum, quando dicendum cfi: apudtarigatos . Tertium , cu aduerfani adio audientra vel ludicu ani-

De ratione |inos occupaucnt . Verii cnimucro quonia non eft fatis dcmortrareiixordii i^e-jdifcentibui,qua^ fint in ratione prooemn,fed diccndum etiam quo-ntralis pra:- jniodo pcrfici facillimc pofsint : hoc adiicio, vt didurus intucatur,

quid, apud quem , pro quo, contra quem, quo tempore,quo Joco,|

quo rcrum ftatu,qua vulgi fama dicendum ilt ; quidiudicem fenti

re crcdibile fi.t antequam incipiamus ; tum quid aut dcfidcremus,

aut deprecemur: ipfa illum natura c6 duccr,vt fciat quid pnmumdicendum hr, quod cuenict fi tria ficiamus,fcilicct conciliando.

Benc-

M

N

ceptio.

o

Pars qmnta

,

22g

Bcneuolentiam.

Attentionem.£t, Docilitatem.

Bencuolctia,quatuor ex locis coparatur; a noftra,ab aducrfario-

rum,ab auditorii perfona,<Sc ab ipCire. Anoftra,(i de noftns fadis

&officiis (ine arrogantia dicamus.-fi prcce dc obfecratione huraili,

ac fimpliti viamur,Excmpli loco fit.-Chriftianiflimus animus tuus

& ingenita properT-io ad fuftincnda vcritatem<Sciuftitia,maxime,

in dcfendcndis pauperibiis induxcrut mc ad coucniendum te orandumcjiie^vtmihi, Iicet , nihil tale raerito,in prsfcnti caufa adfis.

Ab aduerfariorum perfona bencuoientiacaprabitur, (i eos , aut

in odium, aut in inuidiam , aut iii contemptum adducemus veluti

diccndo. Cum id quod conatur facere aut fecit, adeo fit atrox cru

dele <5cintolerabilc,vt omnifauore fitindignus; non contentus iHi

facultates adimerc , {t6. viram quaqiie <k. famam, via tam iniqua,

vt facilc arguant illum efte homjnem abiedum . Ab auditorumperfona bcneuolentia colligitur,fi res ab his forriter,fapietcr,man-

fuete geftxproferentur,& fi dc his,quam honefta exiftimatio qua-taquc corum Iudicii,<5c aU(5toritatis expeftatio fit,oftcndatur. Nonparui facio vcrba.qxise ille mihi dixit coram tantis viris, iniroo ve-

ro maxim^ inhoneftatis loco habeo,quod pr^feiitibus vins amplif-

R Jfimis <Sc fumm^ exiftimationis <Sc audoritatis mihi malcdixit . Ite ,

memor officiorum quibus vobis dcuindlus fum, <Sc meritorum qui-

bus me cumulaftis communi fenfuplane caream, fi in iis negotiis

,

qu^ mihi demandaris non malim veftra nixus au(floritate,eriam cu

errore vobis obfequi,quam ftando meo proprio ludicio recle face-

re ; tanto ftudio <Sc cupiditatc veftram voluntatcm arap!c<5l()r.

Ab ipfis rcbus,fi noftram caufam laudando extollamus.aduerfario

rumqiie caufam pcr cotemptionem deprimamus, hocmodo, Nontibi crcdo iniquum viden me patnmonium & legitimam partcm,quarmihiexhaercditate paterua dcbetur expetere, it^ approbarepotius & hortari. vt perfcquar qucmadmodum lura diuina & hu-mana precipiunt. Vt attcnle autcm audiamur ; fi dcmonftrabimus ca quae djfturi erimus magna, noua , incredjbiJia cfTc; neqiiediu nos moraturos, neque extra caufam di£luros, promittendo; «Sc

in his etiam optando , aboimnando, rogando , lolic.uum agendo

.

Itcm, (\m quidi<^urusin]tio paulifpcr fubticcat meditabundusquafi inccrtis,vndcprincipiura ducere dcbeat. In gratiarum a<fl:io

nibus confiderare necefie eft ftatus <Sc conditiones tani dicemium,quam audientium ipfiusque matcna: dc qua ei^ fermo circuraftan-

tiis loci teporifcjiieobferuans. Docilcs auditorcs facicmus, vtinattentione,neque dui nos moraturos,iieque exrra caulTam djcfuros

Qiim Iib. 4,

inlti.c.i.

Beaeuolen-ua \'ade du-catur.

A perfoni

CIJ.

Ab tuditoru

perfona.

Abipffjrc-

bus.

Attcntio

.

GG pro-

Docilicas.

230 Rhetoricji ChriftiariA

Frincipiivsu

&c oitcia..

Cau.rjriT g-e-

ncra diuerla

ac proinde

exviidiendi

jrariones per

IpniKipium ,

*vel inii'iua-

icionein.

promittendo, Et fi breuiter & aperte fummam caufae exponemv.sjqiiod Homerus atqiie \^irg. opere ruDrum principiis faciunthoccrt,in quo conlillat controutrfia, diluerdo primum qu.x caufac no-ftrae afficere videbantur, aut auditores ab eaalrcnarc anirnis illoru

in ipfo limine prxoccupatis ex ventatis ignoratronc. Iftius rei modus efl, vt propafinoni Iimilior fit,quam expofitioni : ncc quotno-

do quicquam ht actum, fcdde quibus diclurus lit oracor oltendat.

Si autem exordium.autprincipmm fuerit multiplex,priecipuc c6-

flituituraperfonis, autcaulis, vtendolocis qurbufdam communi-bus, quibus tanquam bail oratio, aut fermo mnitatur : obferuata,

vuultus decore vocifqiie moderatione. Quie omnia quemadmodiiin vna orationc nonnunquam pricllanda lint ita in omnibus locu

non habere : cum fint qux beneuolentiam,alia que do cilitatem, <5c

attentioncm delidcrent. Quocirea genera caufarum, pro quorura

varietatc aliud , arque aliud prarftandum t{\., elTe congnofccnda ,

qua' plurimi, cuinquc fecerunr; vt inferiuspatcbit,

De e^xordlorum bimembri dinifione, Caf. 1 1.

NOn crit iraportunirm notarc , exordiura in Jaas partes diui

di, in principium & infinuatronem . Principium eft, oratio

perfpicue & protinus perficiens audirorcm beneuolum , aut doci-

lcm,aut attentum . Inflnuatio efi:, oratio quadam diflimularione,

& ciicuirione obfcure fubien»auditoris animum ; vtrumqiic aute

ecrris tcmporibus conuenit . Qiiare, qui bene exordfri caufam vo

1 cr, cum neceffe eft, genus fu.T caufae diligcnter ante cognofcerc

Gencravero eaufarum , vt ex fupcrioribus notum efl:, funt tria :

DeraonQratiuum , Deliberatiuum , Tudiciale :quorum fingula in

quinqucnoua genera futdiuidi pofTunt.

rHoncltum. Ctt -f

N T- \ Humil^.< 1 Urpe. < r\^ r/ A ^ 1J 1

• V Obfcurum.C Anceps vel dubium. CHoneriu gcnus efl,cij aut id defendimus , quod ab omnibus dc-

fcndendum videtur,aut id oppugnarausquodab omnibus videtur

oppugnari dcberc, vt funt latis caRitatis, perfuafiopacis, dcfenfio

parentum, cognatorum , accufatio furis . Sitale genus caufx cfl,

licebit vel re<fte, vel non rciSle vn prmcipio, ctfi vti principro pla-

cebir beninolentin? parribus vtendutn ell,vt idquod efl: augeatur.

Turpc gcnus intelligitur, cum ant honeda rcs oppugnatur , aut

defenditur turpis . Sinturpae caufx genus erit, infinuatione vfc-

nuir, mgrediendo pedctcntim in dcfenfloncm tSc dicemus, ea quze

indii^nantur adiierfarii , nobis quoqne indigna videri : fed in pro-

ce<Tu parefa^ftu iri miilto aliter rem habere. Dubium gehus cft,

I cum

V

Y

B

Pars amnta .

D

231cum habetin fecatifajiSc honeilatis d>cturpuudinis partera . Hxcmpli gratia,fauereparri co^nato,aut amicolatroni,autfcelerato Honeftii ciiim elt fauere patri,cognato, vcl aioico: turpe vero malcfi-

ci ftudiofum cflc j li genus caufa: dubium habebimus a beneuolentia principmmconftitucmus , ne quidilla turpitudmis pars nobis

obcftepoffit . Humilceft,quodneghgiturab auditore &nonmagnoperc attendcndum vidctur . In hoc genere caufae coiitemptio-

nis tollfndac caufa, necefte «rit , attentum efficere auditorem,

Obfcuriiin quo difficihoribus ad cognofcendum negotiis caufaj Infinuatio

noftraimplicitaeft. Hicpcrprincipium docilesauditores efficerc r"spra;ccpta.

oportebit. Infinuatiombus praeterca vtendum eft, fi ab ns quemante dixerunt iam quiddam auditori perfuafum videtur , aut cumiam ilhquosaudirc oportet dcfefh funt audiendo, atqdetu-nc noinutilc eftab ahqua re noua , aut ridicula incipere, videhcet, apo-

ogOjVel fabula,quomodo animus defeiTus audiendo integrabitur,

(Sc renouabitur. Nec refert,quod cum grauitatc pugnarc videatur:

nemo enim tam grauis eft , qui non fape hoc faciat . Quarda funt

caufaein quibus prarteriri prmcipm poteritad comparationem be-

neuolentia, attentionem,vel docilitatem: quemadmodum vfu vc-

nit in iis,quae ex facra fcnprura a concionaroribus in medium affe-

runtur,qu3e pcr fe continentau(Storitatcm,gratiam,fidem, & comodum, quo circa purgatiffimis aunbus a quohbet Chnftiano exci-

piuntur. Haec de exordio.quoties crit eius vfus . Non femper au-

tem eft.Nam & fuperuacuumaliquando eft, vt fi fint praparati fi-

ne hoc auditores,aut fi res pra*paratione no egeat Et quia de cxordio fatis diftum eft, deinceps ad narrarioneni tranfeamus.

Lt 'hl^iratwne eiHScjne diuifione, Cap. III,

NAturalis ordopoftulat, vt paralis auditoru animis beneficio

exordii,narratio confcquatur, qu2e cft^, rerum geftaruin , aut

vtgcftarum expofitio , idqiie voce clara, «Scdifertaficri oportet, narrandum

quod fcitu opus cft dcclarando . Pleriqiie fempernarrandum pu-tauerunt : quod falfum eflc pluribus coarguitur . Sunt enim anteomnia quaedam tam breues caufe,vtpropofitionem potiushabeat,quam narrationem . Id accidit aliquando vrriqiie parti, cum velnullacxpofitioeft, veidereconftat. Ea duplex eft, fimplex,qua- Narratloaudo aliquidnude fine ratione profertur . Altera quando rei geftae fpcties dux.

narrationi rationes fubiunguntur. Eam pleriqiie fcriptores , roaxi-

me qui funt ab lfocrate,volunt efte lucidam,breuem verifimilcm.nec enim refert an pro lucida perfpicuam , (^ verifimili probabilecredibilemiie dicamus. Eadem nobis placet diuifio. Ideooportet

Exordii nonlem^ locus.

An fei per

GG eas

^32 KhetoncA ChriflianA

eas ires habere rcs , qux idcm llgii;ficant , Vt cfficatius qujdquidcupimus confcquamur, fcilicct.

\ Claritatcm.

} Probabilitatcm.Et Suauitatem.

Narrandi ra

tio: cuique

tria propria

Claritasji^ro

babilitas, &Suauitas.

Prolxabnij.

Excmpla p^nucuciuin

Quo diligentius diftinguantur fingula,vt cjuid quoqiic loco pro-

fit^oftcnda. Narratio eft,uut tota pro nobis , aut tota pro aducrfa-

no, aut mixta ex vtrifque . Si crit tota pro nobis, contenti fimus

iis tribus partibus , per quas cf ficitur quo ludex facilius intelhgat,

mcmmcnt,crcdat. Qua rcs cUritas brcuitatcm comple£litur , vt,

rem manifcfte expoDat verbiscommunibus & vfltaiis , temporis

rationc obfcruata abfqiic mtcrruptione lacunis & haitu, Exemp'icaufa.Hiero.<5c Canonjzatur de pcni. dift. i .c. Importana . Impor-

tuna in Euangelio muher tandcm mcruit audiri : & claufo cum fe-

ns Oftio : niedta iicet notlc : ab amico: amicus panes tres accepit:

Deus ipfc qui nullius intra fe fuperan vinbus poteft: pubhcani prc

cibus vmcitur vel fuperatur . Niniuc ciuitas, quse peccato pcrnt

:

flctibus ftetit. Qaorum, illa tam longorepetita pnncipio . Vi>dc licct, vt paruum magnus afpicias : vc diuespaftor morbidamoucm non contemiias. Chriftusm paradifum de Cruce etiam la-

troncm tulii: & ncquis aliquando feram conuerfione putarct,facit

homicidii poenam martyrium . Chriftus,inquam,prodigum filium

reucrtcntem lctus ampleditur : <Sc nonaginta nouem pecudibus

dereii6lis, vna ouicuia quse rcmanfit humcns boni paftoris aduehi-

tur: Vbi vero peccator intelligen^ vulnusftium tradct medico fe-

curandum ; Vbi non eft virga necefTana; fed fpiritus lcnitatis. Vi-

dc quam brcuiter , & clare longanimitatem & bonitate Dei crga

nos exponit . Probabihs ent narratio , fi in ea vidcbuntur inefre

ea quae folent apparere in veritate: fi perfonarura dignitates fcrua-

buntur,fi tempus idoncum, fi fpatii fatis, fi locus opportunus ad ca

rcm qua de re narrabitur fuiffe oftendetur . Probabiletn falis nar-

lationem adducit Greg, Hom. zy.dicens: Immenfam clcmcntiara

conditoiis noftri debemus afpicerc ; qux nobis infignum penitcn-

'K\£ excmplura pofuit ; eos quosper pa-nitentiam poft lapfum viuc

refacit. Perpendo enim Petrum . Confidero latroncm. Afpicio

Zacheum. Intueor Manam Magdalcnam, & nihil in eis aliud in-

ucnio nifi anle oculos noftros pofita fpci, & p^nitenti^ cxempla

,

fortaftc enim cx fide lapfus eft ahquis. Afpiciat Pctrura, qui ama-re fleuit,quod timidus negauit . Alius fupra proximii fuum Imma-nia crudelitatis exarfit. Afpiciat latroncra, quia in ipfo mortis ar-

ticulo ad vita^praimia pxnitendo perucnit. Alius auaritiae ^ftibus

alte alicnadirupit; Afpiciat.Zacheum : qui qux alicui abftulit

;

qua-

G

H

I

K

Pars qtunta . 233quadruplum ei reddidsr . Alius igne libidiiu^ fuccenfus carnis munditiiim perdidir . Afpiciar Mariam, qus iw fe amorem carnis igne

diuini amoris ex coxit, Suauis erit,(i recenfeat res admirabiles, &cxpetendas.fuccefiusinopinatos, animorum djfnmilirudmem, do-

lorem,fpem,merum,fufpicionem,denderium, fortunge comutatio-

nem,infperara incomoda, mcundos cxitus reram ad viuum quoadfieri poreft omnia oculis fubiiciendo. Que omnia,mirum diclu eft,

quam eleganrcr D. Hiero. rra»^auerir , <5c Canonizatur de penit.

dift. I .c. Quia diumitatis . vbi ait . Quia diuinitatis natura eft cle-

mens: & pia magifqiie ad indulgenttam : quam ad vindi6la prona:

quia non vulr morre peccaroris: fed vr conuerratur l^ vmat: fiquis

poft lapfum peccatorum ad vcram psenitenriam fe conuertit : cito

a mifericordc ludice veniam impetrabit . Item Hiero. 7. Ibidem,

(Sc Canonizatur dift.^.c. Sepries, Sepnes in die cadit lurtus : (5c re-

furgit : Si cadit, quomodo luftus \ Si luftus quomodo cadit .^ Sedlufti vocabulum non amittir , qui per pamitentia femper refurgit:

& non folum fepties , fcd ctiam feptuagies fepties delmqucnti : (i

conuertatur ad p^nitcntiam peccata donanrur : cui plus donarur ,

plus diligir . Dauid per pacmtemiam aduiterii (imul, & homicidnvcniaraimperrauir

.

JDe egreffionf, aut digrcffione. Cap. III I.

Suauis.

Nota.

EGreflio cftin qua rra£larur de re aliqua a nofiro propoliro alie

na, quae tamen cum eo conueniar, 8c affinitarem ahquam ha-

beat. Eftque muItifaria,omnibusque orationis partibus admifccri

potcft:. Nam quidquid ad aliquam cafterarum partium proprie nopertinet egrcflionis, vcl digrcflianis nomcn fortitur. Exempli gra-

tia,quando in ipfo orationis filo ad defcriptionem ciuitatis vel lau

dii alicuius acccdtmus,quod vcl ad exornationcm fermoms.vel addeleftationem auditoris faciendum cfl, cxplicando vim & natura

cuiufpia rei auditonbus fortafTe incognitae . In tcmperato dicendigenere,digrcffionesmagna copiam & vcnuftatcm afferuntoratio-

ni,vt vidcre eft apud Nazianz. in oratione,qua habuir de amandis

M pauperibus: ciim dixifler, cosnos pr^cipuo quodam miferationis

,aflfe«ftu,per mouere dcbere,quac facro raorbo labefacti, atque infe

'6lifunt,6cadcarnes vfqucadofla, 3c meduUas cxefi, confumptiqjarque ab hoc flagiriofo, 5c in fido corporeproditi: ibi,corporis metione fafta, locum. digrediendi naclus : cui (inquir) quomodo con-

iundus fim,haud equidem fcio : 6c quo pa£Ito fimul, ^ imago Dcifim,& cum ceno voluter: quod, <5ccum incolumi valctudtne eft,

bello me infi:(5I;arur : iSc cum bcllo pr(^mitur,excruciar, merores afficir,quod, «& vr conferum amo,charumque habeo,& vtinimjcii,

t inf<

Multis mo-dis fit egrcf-

fio.

Epifcopalis

numens dif-

hcultas.

234- RhetGrtCA Chr}(iian&

infellumqiic clctellor,qiiod,(5c vt vmculum fugio% & yt eiufdemhxreditatis particeps reucreor . Si inacerarcj & dcbilitarc contcn-

dam,iain non habeo c]uo fcio, & ad minirtro,ad rcs prarclariflimas

obeundas vtar ; nimjrum haud ignorans.-cuius rei caufa procreatus

fum,quodque mihi facicndum c[l,vtpcr aclioncs ad Dcum afccn-

da,fin contra, vt cum adiutore,&miJiin:ro,mitius,indulgentjufqx'ic

agcrc mediter,nulla iain ratio occurit,qua,rebeilantis injpetum fu-

giam, <Sc omnino a Dco excidam neccfTe crt,corporis compedjbus' vj

degrauatus in tcrram detrahentibus ; hoftis eft blandus , ^ facilis,

infidiofus amicus ;proh Dcuimmortalem , quac idhec coniunilioj

cft^quc inimicinarum, deflidiiquc ratio ?quod vercor ampjeclor,|

quod amo perhorrefco, antequam bcllum geri ccptum iit, in gra-

ria cum eo redco : antequam fitpax con(tituta,ab co diflidco: quaprdeclariflima digrefsjonc abfoluta, ita ad propofitum rcddir. JLo-

cus autem prafcipue eft digrcffionibus in prooem!o,vel m cpilogo,

nam fi cocinnc 3c cleganterinfercntur commodabunt plunmum :

fed in medio curfu orationis lilis multum diuque infilicndt-m non qeft,quia djilrahunt animum,tam audictium,quam d!ccntis,aut fal

tcm matcria: de qua trailatur obfunt . Deniqiic fcmper dcbet haberi ratio arguracnti ipfius, vt ad liludm tempore rcdcatur.

Dcpartitione, feu diuifione. Cap.

V

I

Artitio efl:, quaeoftcndit quid cum aduerfariis conueiiiat,&

iT quid in controucrfia relinquatur,pra?tcrca,de quibus erimus di

cluri breuitcr exponit . Hoc modo . Omnis crcatura quumbonafit : & bcne amari pc)tert,& malc. Bene,fcilicet,ordine confiituto

Male ordinc perturbato. Diuifio eft vtilis : nam partitione animii

legentis incitat,mcntem intelligcntis priFparat,memoria artificiosc

rcformat : datplcnius capere : datplenius atque vidcre, legentis

animum , 8z mentem probat . Harc nunquam pra^tcrmittcnda eft:

nam ca certu quiddam auditori defignatur in quo animum debeaihaberc occupatum . San<Stus Grcg. Nazianz. quem DemofthcneChriftianuin dixerimus oftendcns Hpifcopalis muneris difficuita-

rem; ita diuihone cft vfus . Difficilc eft,eiufmodi orationem inue-

nirc,quiE omncs conciliare, & fcicntic lumine coliuftrarc poffit

:

huius rei ca caufa cft,quod cum in tribus his rcbus,pcricuium vcr-

fcrur,mentc,fermone, aiqucauditu: vixaiiter fieri poteft, quin fi

minus ad omnia,ad horum vniim impingamus: aut cnim mens, fu

pcrno fpiendorc minime perfuafa eft: aut fcrmo languct , aut de-

njqiic auris, quia nequaquampurgata cft, do<5lrinam excipcrc ne-

quic : quorum fi vnum acciderit non mjnus quam fi omnia concur-

ruiit.

R

Pars auinta .f £^|runr, verrtas clauclicct,necelTe eli. Pra;ccpta partitionum certis re

eulis comprehendi nequeunt. Pra;cipue ramen meminifTooportc

bit eam minus vel plus quam trmm partiii numero efTe non opor-

tere . Quod li quod in genus plures inciderint partcs,id cum in pri

ma partitione caufe erit fimplicircr expofitu diftnbuetur eo tem-

pore comodifsime cuni ad ipfum veniu crit explicandii in caufaf

diclione poft partitione, laudatur in ea maxime breuitas & copen-

diii. Nam qut reder dmiferit , nunquara potcrit in rerum ordine er-

rare . Certa funt enim non folum indigerendis quacftionibus , fed

ctia in exequendis,fi modo redle dicimus,prima ac fecunda,& de-

inccps : cohêtque omnis rerum copulatio, vt ei nihil neque fub-

trahi fine manifeftu intelledtu , neqiic infcri poffir . Irem illuftna

5c perfpicua verba, genera ipfa reru digitis enumerajvdo, cii deco-

ramanus^^Scbrachii extenfione . Quacauteparritio rerii diftnbu-

tam continet cxpofitionem^h^c tna habere debet,vtfiat.

5Nude <5c fimplicitcrr

Partitlonum

prcccpta,ne

queunt cer-

tis rcgulis

coprehendi.

Summarie.De Re principali.

Summarie cum nifi nccefiarium nullum afTumitur vcrbu. Prin-

cipaliter quando omnia quae incidunt caufam, genera , de cûibus

diccndum eft ampleclimur. Nude & fimphcirer, cum neqiie ver-

bis,nequc extraneis ornamentis animus detinetur.

Deconfrmatione dj confutatione» Cap. VI:

COnfirmatio eft,per quam argumentmdo, noftrae caufse fidcm,

<5caudoritatem, (Scfirraamcntum adiungit orario. Hsc in ra-

tiocmandi facultare maxime ccnfiftit , ad probationem caufx no

ftre per argumentationem, vndc, illi argumentationis quoquc no-

menaplcnfqueindirumeft . Diuiditup in duogenera confirma-

tionem,(Screprehenfione vel confuratione- Sed quoniam rationes

icontrariae dilui nequcunt nifi noftras antc adfttuamus , & viciflim

\\ix afleucrari nequeunr,nifi illis confuratis,ideo propter naturalem

coniun£lionem, 6z doclrinae compendm atqiie vtilitatem conglu-

jtinantur. Tota autcm fpes viclone, 3c perfuafionis huic parti inni-

tirur,noftris enim arguracntisfirmatis, <Sc aduerfariorum reproba-

tisfatis fuperqiietoti caufefatisfaclum eft. Vtrumqiie ita tacile!>ôtj,

confequcmur,ficonftitutionem &ftatum conrrouerfix dihgcnter|

exploremus & inneniamus, & ad maiorcm cnergiam eo dirigi de-

bent hi{tori3e,3c teftimonio ex facra fcnptura,(Sc vctuftis patribus:

collccla nccnon exphilofopliis infideUbuSj fed fobrie & opportu

ne,vcpr?jmonaimus,addu£tis in principio rationibusbonis, in rnc1 .

- -—~—,

dio;

Conrniatro-

nis diuilio

.

Confutatio

quid lic.

Hotn.5 ?'fu-

perEuaiig.

Conclufio

quibus parti

bus ornetur.

2j6 Rhetortcd ChrifiiariA

dio tolcrabilibus,in finc vero optnnis. Firmius enim infidct raemoria-,quod iniiio dicitur. Confutaiio pene vnacfl: cu cofirmatione

& ex iifdem fonribus petitur. Eft autcm confutatio per c]ua argu

mcntando aduerfariorum confirraatio diluitur, aut infirmatur, aut

cleuatur. Quocirca notandu ert, interdu propofitiones falfas eflc,

vtpote quibus affirmatur quid faftum cflc , quyd infectuni fit ali-

quandorationcs, vel falfas, vel dubias> vclad remnon pertinen-

tes videri.

Dc covdufione . Cap. VII.

Qji? prccfta

re dcbcat

oraior.

EXtrema pars orationis eft conclufio,quando breuiffime rcpcti

mus pr2"di6la,5c quafi per capita dccurnnius vt afficiantur, re-

crcentur,&: rccolhgantur auditorum animi, in qua elaboradum vt

auditorem dicendi cupidum eriamdum relinquamus quod breui

taie & fuaujtace orationis fiet. D. Bafiiius m Orat. ad diuites, Ex-{>ofitam rationc concludens ; pulchrum adducit huius partis exemplum, diccns ; Quid igitur tempus expedas, ciun nc mentis c]u)de

tua: compos es futurus ? ita Chriftianus orator ; Eflo huius, & omnium meoru fermonu,concionu,«Sc hortationu mearum conclufio

vt fitis vos populus Dei, hcreditas Chrifl:i, gaudiu mcu, ik corona

mea.humana contemnentcs,huius exihi obhti, ad celcfle patriam

afpiretis, que dicendi forma , ruri maxime adhibei pofl[e videtur,

atqiie etiam crebro . Item Greg. Quot habuitin fe oble^â mcn-ta,tot de fe inuenit holocaufla ; conuernt ad numerum virtutu cri

minum numeruin ; vt totum feruiret Dco in paenitentia ; quidquidex fcDeum contempferatin culpa. Debet hicoratio »Scinfuigerc

cum voce aperta, dilhnila, (Scpleno fpiritu elata, imponendofinetSc rcftinguendo cum maxime cfiêrbuent . Diuifa ell in trcs par-

tes Epilogum.amplificationcm, & aflêdus . Epilogus etia enume-rationis nomine vocatur . Alia: autem duae hic praecipuc fuam fe-

dem habent. Nam hic,fi vfquam, totos eloquentiac fontcs aperirc

licet, aptisqiie excitanda fcntentiis & figuris varianda oratio , nec

non animi auditoru languentes affedlibus permoucndi , qui funt

inifcricordia,atrocitas,amor,odium,lxtitia,moeror;aliaqucpertur

bationum genera,prout caufa portularej videbitur.

De officio OYdtoris'. Cap. y III.

POflquam induflriusoratorpr^di^lâ exadc pcrceperit, confidc

rct necefle c(l,officii fui efle tria facere,quorum priinum ert docercj adfercndo res nouas, >5c incogniras, <Sc giatiofas,quas teflimo-

niis,

Pars qmnta .

niis, <Sc di£lis fapientu approbet . Idque maximc locum habetin

narratione>cliuilione, confirmationc, <Sc aliquando in conclufione .

Nam fi deficiat omnia ne quicquam funt. Ignoti enim, vt ait poe

la nuUa cupido . Alteru eftmouere , adhibendo rebus quoddan.

pondus <5c efficaciam , Qux contrahuntur amphficatione & aflfe

£libus,qui in omnibus orationis partibus fedem habcnt,nec referr.

quod aliquandonon commouentur animi auditorum, fi modo en

fuerint ab oratore adhibita,quibus idprarflari foletjquemadmodu

enini non cfi: in medico femper curetur vt .Tger,nec in nauita opta-

tum porcu contingerej fic rootus animorum non femper cft in ma-

nu predicatoris,fed pjurimu cx inftinclu diuino,pe£i:orumquepr^-

parationc cfficitur. Tertium eft delcdarc , poUicicndo animumvcrboru illccebris,»Scexquifito fermonis genere,ad cofenfum quodfentcntiis appofite didis <3c vrbanis . Sunt itaque oratoris officia.

rDocere. r Neceflitatis.

^ Mouere. Eft ^ Vidonse.

C Dcledarc. C Suauitatis.

Sed h^cc ratio perceptionis ad cxercitatione accomodari dcbet

nam ars fine affiduitatc dicendi non multum iuuant . Eloquentia

cnim comparatur

.

Artc.

Exercitationc.Et Imitattone

.

Ars,eftcolle6iiopreceprorij cxnotationc naturc,atque animad-

uerllone. Exercitatio eft, ipfe vfus,5caffiduitas dicendi . Imitatio

cft.quando ita dicere confue[cimus,vt oratores, qui maxime exccl

luerunt. Confiderandu aute ante omnia,vrin omnifermone, <?c c6

municatione pericquanmr exornationes Rhctoricas, <5c fclciHias

fententias,phrafcs <5c verba. Deindc,nc fit vacua teftimoniis ceie-

briura auctorum, euitata omni diligentia aflfcifiatione . Ille enim

perfcdus eft orator,qui ita fecundii artem loquitur vt no appareat

jartificium . Proderit etiam plurimum fubinde , fentcntias,vocem,

verba,<Sc ornamenta mutarepropter dmerfitate perfonarUjlocoru,

E temporum, & occafionum, atqui talis mutatio reficit auditoru ani-

mos,nouasqiie vires oratori fuppcditat,ipfamqiie orationem quafi

nouam facit . Non decet itaqiie rehgiofum,vel aliquem viru gra-

,uem loqui, vtaliquis eplebe loqueretunnecpatritios vt vulgares,

tnec virum in audoritate conftitutum condecet vti fententiis fnuo-

lis . In materia hilari debenius euitare triftiria <5c lugubria , atqiie

1

c diuerfo in trifti locofa . Orationem tenue non dcbcmus cu ve

hementi copiofa Ct o-raui temere confuudcre . Sed eeftus diuerfas

qaoquc fornias poftulant , aliter enim in rebMs turptbus , alitcr in

Oratorper-fciftus quig.

HH loneitii

Nota.

2jS Rhetonc^ ChriJliariA

honclhs (!>c pulchris.alitcr in laudatione,ahter in vicuperatione,ah

ter in cominatione , ahtcr in bcneuolentix comonftratione vocc

i!;eftuqiie vtendum eft . Itacjiie materia diligenter ante aninio ver-

ianda cll,atque non folum toti orationi, fed iinguhs partibus con-

ucnicntia verba, <5cgcftus adhiberi debenr. Abfurdu enim forct,

virum do<ûm eodem gencre loqucndi vti, quo idiota ahquis ; at-

qiic meptum efTei ftylo vih, <5c fordido myfteria fcientiarii omniurerum pretiofifsima tradi. Quapropter opus fuit non folum oratio*

nerecondita & fecreta vcrum etiam inuolucns fabularum , apolo-

gorum,figuraruni,troporum,allegoriarum,vnde fabulofarum nar-

rationum v5c ratiocinationu varietas profluxit . Huc hmihterpcr-

rinet animaduerfio loci, tcmporis folacifmoru fyntaxis verborum,

figurarum verborum, <Sc fentcntiaru <Sc vt femel dica omnium eo

rum , qua- ad ornamenta <& clcgantiam pertinent. Cuius quidcmratio in fequentibus cxphcatur

.

E

De affedibus ^ eorum excnandi modo . Cap. I X.

Tiam fi quarta huius opcris pars, quid in aflFe<flibus mouendisfierioporteat exequatur : hoc capitc , quo id modo confcqui

pofsimus demonflrare vifum cfl: . Primuin omnium affe<5tuuin

commouendorum laudes fimphciter,<?c comparate pradicabimus:

iisqiie eloquentiam vere regi, »!k fuas vircs omnes diffundcre de-

monflrare conati fumus . Cum igitur, huius negotii difficuhasa

pronuncianone dependeat : quanquaro certc funt,fempcrque fuc-

rint non paium nulh qui CcCe huic negotio opponant , nihilominus

cum magna ex parte tradituin fit; afte<flus partim magnitudinc rc

rum, partim earundem prxfcntia oculis fubiecla concitaii . Nunc

Tota oratio^^^^^^ omnis rei rcpctenda ef^ ratio. Nam dc per totam priedicatio

affeitibus nem,& orationem locus cftaffedibus: ik eorum non fimplexnatu

fpargencia. ra,ncc in tranlitu trailanda, quo nihil maius afferre vis orandi po-

tert. Nam catera forfitan tenuisquoqiie & anguffa fi modo, vel

docixim vel vfu generare , atque ad frugc ahqua perducere queat

Affe-Slus igitur concitatos , atqiie compofitos efle dicinnis . Atquiquauis rhctor pertotius caufa: corpus afpcrgi afie<i.fus , vbicunqiie

rei magnitudo poflulaucrit , prsecipiat : hoc tamen fingulari ratio

nc ad vtrbi Dei buccinatorem , <& rhetorem Chrifânum perti-

net : cuiuspr.Tcipuum munus potius m moucndis, quam doccndis

|auditorem animis pofitum efl. Cum homines magis pecent affe-

Qûid (itaf-|«û corrupto,quam ignorantia veri. Affe«ûs itaqiie ellanimiper-Fcdus. Iturbatio atqiie pafsio, quae rerum quaiitatcm <Sc naturam fcquiiur,

vrpotc moeror, gaudium , mifenccrdia , ira , amor , odium .

AffTaus

H

K

M

N

Pars quirjta . 2^p\

AflFe<flus naturalirer oranibus hominibus mdiri funt, nam fi cum ra

tione excitcnrur funt virtutcs, fi p.a^tcr rationem vitia. Quinclilra

nus in arte commouendorum aflFecluum veluti fpiritum, atqiie ani

mum orationis inefTe dicit. Quamuis autcm Aridoteles affectus

ludiciis cxcludendos putabat, quia ludicem a veritatc dcpellr mi-

fencordia vel ira fimiljbusque non oporreret, non tamen efl ipfius

opinio ram probata,vt idctrcomouendi animos vfuspra^termiflus

fuerit. Quamuis cnim in iudiciis fedem non haberc concedamus,

eft ramen pcrneceffarius. Facilms cnim eft populum ad odium vel

am ^rern cumfpiam rei inducere, quam per euidenna argunieta adconfenfum.Summa fummarum ratio cxcitandorum atfcctuum ell

quali caputin Rhctorica proptereaque altms eius ratio ab omni-

bus Rhetoribus repecttur . Rcquiritur aurem prafcipue vt ca quac

proponit earationc,via,modoquc tracl:cr,ciufmodj verbis n3c gcfti-

bus perag.it, prout materia exigit , h atrox crimen in controuerfia

fit, atrocicei neceffe eft orarc , aut cum commiferatione fpeclan-

do circuralUntiis

.

rQuid. r-Qiiomodo.<Quis. ^(Viiando.

CContra quem, c VbirQucmadmodum cx hac refponfione ad abcuius rogationcm pa

tefiet . Pcrcuperem cquidem polTe me petitioni tuse fatisfiiccre,

fed crimen adco atrox qualc illi pro quibus deprccatorem agis co-

inif.runt nuUam commiferatioucm luillam clemcntiam patitur

.

Si foituico,auttnopinato accidifret dcprjcari^nitux annuere hceret

verum cum pramedicatOr & de indudria tanta nuuriaillata fic nul-

Ins ert igncfcendi locus. Si in ducllo,aut monomachja quemad modum cumnobilis aireralrcrum lacefsit,nam eo cafu parentes,& co

c-nati ciusquiperijr.non habentiuibm caufam^ accufandi fuperftiD"

• \ \ r c • r- I

tem, cum idem adueriario mterri poruent veluti , ii quis ducentos

vel trec^ntos aureosinludo alea^ commiferir, nam fi fors valerpof

fuin aur pcrdere aur lucrari : hc in congredu duorum,qui fe in inu-

tuam pugnam prouocarunt: a^terutro viilo &i crefo fecundum lc-

gcs faecuii, non cadit ineo iudicio in viiloremaccufatio, qui eidem

periculo fubiaccbat. Sed tantum fc ljs,atq-.;e concra fratrem meii

pcrpctratam cd connjuentiam , & difsnnulairionem non roerentur:

Inam cum illc nihil minus cogitnrcr iili dara opera tres quaruorue fi-

mul in cum irrucrunr ad jnrerijciendum eum . Q^iantum ad fratre

mcvim attip.et nuUa inf^inia illum iioravunt, fed faclo fuo fortitudi-

iicn) cVms tefiificati fant : qui aperro Marte non audsrent illum ado

!nri: vnd.: :-:d i'.lum-phis redft honoris quam ignomiina^ . Sed quod

itam irrpiviin ficinus viri infims" mrpifsimeqiic r.orre cor.tra tanrumt

AffeSus na-

turaliter omnibusinfunt.

Requifita ir

comniouen-iis atfecubus

Summi eo-

I

rum,qui re-

jquirucur ad

lcommirera-tionem mo-.ucndum.

24.0 Khetorioi Chriftiam

iuucneiii.quantus cTiU trater meus,qui de nemine vnqua male mc-

ntuseft,nc de fele quidem fed erga omnes obfequiofus & amicus

cxntit,vttam clarum eftatqiie luxmeridiana aufi funt, nihil cau-

fcf excogitari poteft;, quam fcclerata malcficia, 5c improba illorum

voluntas . Nec parum augetillorum impictatem, quod muenemin ipfo flore ^tans, <?c lam primum cxccdentem cx cphabis mteri-

mcrc veriti non funt. Quodque grauifsimum eft in liminc fuarum

a*dium, <Sc m matris prarfcntia, quae Hcct pro afte<5lu materno cupi- qdifsime illi opem ferrc conaretur, ab illis repulfa cft , miferumqucpundim peticiunt <5c occiderunt . Hxc (ingula quaefo tccum cogi-

ta, vt aquum «Sc non dubito quin ciufmodi dcprccationcm (is prx-

tcrmifrurus . Has circunftantiasomnes in illa csdc pcrdiligcntcr

cxaminamus^quia maximc ad rcm faciunt.pracipue in cxphcatio-

nc Pafsionis Domini noftri Iesv christi, <5c martyrum in

qua dihgenti pradicaton inucftigandum cft .

De reipfa.

rSi crat iuucnis vel fenex.

Si habsbat munus ahquod ncc ne.

Si erat probus.

^Si dignus ahquo bono.

r

Ad commiferationcm.

rOûid potuerit pari nec nc.

J Londemnatio autluftitia.

/Quibus conditionibus.

^Vbi finiendum.

;Optima pro

I s l.aben<:ie

niedicina.

Supcricra ojlendnntur oratione CHiufdampairis , qui fiUo futidct dn-

cere yxorem , ^ cgregia documenta connubialta

compkciitur. Cap. X.

A D fuperiorum cofirmationem vifum eft adducere orationcm

XjLqiiandam patnsad fihum, cx antiqua hiftoria depromptam;

fuadctis vt raarrimonium contrahcrct', quam fihi refponfio fubfc

quetur; vndc multa ni vita communi vtiha edifci *Sc obferuari pof

funt Fih mi poftqua ego & mater tua connubio iunî fuimus,diu-

tifsime vna vixiraus antequara iUa foetum cociperet. Vnde ingcns

triftitia nos confequuta eft,qu6d non gigncretur nobis famiha- no

ftr.X' fucccft()r & hsres. Demde, recognofcetcs ciufmodi bcncficia

a Deo Opt.i\Iax.omniii bonoru datore <5c audore,proficifci animu

rccepimus in co omni fpe & fiducia noftra locata, fupphcantes ; vt

dignaretur nobis prolem cocederc . Itaqiie illas fupphcationcs in

orbitate noitra viginti feptcm annos c5tinuauimus interea tempo-

ris puellas orphanas, <3c viduas pauperes maritabamus, multosqilc

clcemofynas erogabamus. Tandem Dcus volens infinite lu^ mifc

ncordiaf argumcntii oftcndere , a-tatc noftra defe«5la, <?c fpe prohsj

abiecla cftêcit^vt mater tua de te grauida ficret. Poftqua aure pepc'

rittcomnc fohcitudme <Ix;pictate quanta paretes praftare polTunt

Q.

R

Pars qtiinta . 2^iad nutncandu te adhibuimus,donec ad eam aetatem peruenilles,in

qua habcrc pofTes vitx tuae modum.Iam,vt poet^ verbis vtar in te

domus incUnata recumbit . Nos enim aitcru pede modo in fepul-

chro habemus,iam annis obfiti fumus,vt nobis integru no lit rege

re,c[uod tu faciliime adminiftraturus es:Incidifti cnim in state no-

ftra dcfe£la & nobis quafi decedentibus ex hac vita tute in ipfo in-

greflu verfaris,ita finit Deusahquando vnu alierius caufa fupcrui-

uerc, & aliis ex hac vita in alioru comodum hinc egredi, quemad-modura iuxta naturale reru humanarii conuerfionc, & nos tibi co-

ccdcmus,&tu vicifsim tuis heredibuspropternoftriE vit*e fragihta

tem,atque tuc flore . Poftquam iraqiie diuina & humana iura pa-j Mutua

trcra ad nutricandi,fiiiu vcro ad obfccundi munus obfhingunt , cft: & ^^quod tibi indicc quid cgo paresqj tua in cxtremo vit^ noitre tueqj "^^^^^

'

initio tc facere velimus. Nc vei tu in vita decipiaris, vci nos m morte dcplor<tndi occalioncm habeamus . nam in his negotiis mora ir-

reparabiie damnura parit, etfi adolefcentulis certius detrimentummmineat quam adoiefcentibus. Nam ill^ famz 5c nominis difpen

dium,hi vero rci familiaris iacluram folum faciunt . Nec vero me-tuimus,etfiin hoc vitas (Litu perfeuerares deterius tc faclurij abfqj

nobis. Sed fortuna interdii cum minimu fufpiceris mala fua emit-

tit &dudorc abiicit,vSc naujta in fcopulos detnadit vedloremq'5 pcr-

dit vti fcis accidiffe Priarao Regi Troiano, & magnp illi Olopherni cui ludith vertice pr^cidit magniscjj rcgibus <^principibus,quc-

admodu iiiftori^produnt, qui fortuna inaxirae illis biandjcnteab

y }ca eucrfifunt. Fortunae emmpecuiiarc cftinuiclos conitringere

vt fupercntur , &infirrais vircs aniraumque dare vt fuperent , &parcntibus incurabit iii terapore fiii)S prouidere ad cuiranda ilio-

rum pcricula . Qua in rc filiorum p.u tes funt parentibus moremgerere, ik parenium fiiijs probc confuicre . Ne norira negligen

tia , <Sc tua ofcitantia magnum dctnmentum libi ingruat,quodnos pcrpetuo angat , & in paiipertatem inexplicabilem te conij-

ciat qucmadraodura foiet accidcre iuuenibus , qui prxter volunta-

lera patris vxorera ducunt , & iuucncuiis quec^coamorc captx

X viris nubunt . Qui fi redc faperent diu deliberarent antequam eo

capiftro fe conftnngerenr. Sed meiie iite giadio failuntur non con-

liderantes teraeranos amorcs plus aioes qua meiiis habere.Ad ca-

uendum iraqj ne hoc malii te opprimat ik nos contriftet,Volumustc vxori tradere:ne tu temere tibi coniugcm deligas nofire famili^

6c profapix incquaiem . Certiorem iraque te facio cxiftere , tres

pra-ftantifsimas adolefcentulas , qux iiupcias cecum inire pcrcu-

piunt forraa , vultu , nobiiitate , dote, opibus,fama, 5c cognationi-

bus praeftantifsimas . Vcrum einnmero , vua earum pulchriorcm

patrij

obli

2.f.2 Rhetoricd ChriftianA

Pudicitia, &caftitas maxi

tna inulieris

dos.

formam habet quam csetcr^ dua*, altera plus prxftat iiobilitatctcr-

liaopibus. Conccdimusitarjiietibr optionem>vr, quara malis cli

gas, autprimainob veiiuilatcm, fecuaciam ob genervWiratem , aut

tertiam popteropulcntiam. Omncs funt fpeciof^, praeclaro ge-

nerc orthac, iiiccgras famx ^Sc diuitijs affluentes . Sed cum vna for-

tafTc duces vitam magis voiuptuofain ^ mcuiuhorera , ingaudio ,

iucunditatCy&obledatione vbi aliocjuin (lahquamnmkus duxensm perpctuis.Trumnis, Ck grauiftimis doloribus viucs . Quocirca deliberandum cfl diu, quod (^atuaidum elt fcmcl . Duccre prijnamvolupe eU,fccundam fplendidum. tcftiam commodunrfc. Naniin-tcrprxcipuas dotes mulicnnn poltpudKiriam <k caftitatem , quae

funtcaput omnium & ornameTitum virtutum,primaria elf pulchrr-

tudo,fccusidaria generofitas,tertia opuleiitia. Poftqua itaque om-ncspredirae funci^fdcmnarurp? (^ foitunac donis , quornm taraen vt

a mc tibi enarratum c(l, aha in ah)s maiora furitpotciis fine paruodifcriminc vnam extnbus ch2;,ere j nam ctfi non contincattibi omnium opnma ccrtum tamen eft bonam tc habitura , cum omnibusbonitas inlir, Cademqxic ratio cfl fcH-mic d<. ccnfus . Prxtcrea,poft-

quara ajtas tua poflulat, vr breui tibi fufcipiendum fit,quod in pre-

fcnd nos te nioncinus.fac rem ipfam etiam atqne etiam cogitcs» vr-

potecx qua & t)o(ha tranquilhtas <5c falus tua cicpendeat . Confi-

dera matrimonii dignitatem , 5c quanriab ipfo Dco fiat prieter ne-

cefsitatem ipf-im>qu;e te inipellere dcbet vtpofsisfuccedcre in do-

•ninationem,qua: tibi pofl: morrem nortram cedct . Nam mcrus eft

mfi mode.crLs cum adiumcnto conijgis in^ale tibi euenrurum j at fl

uxorem habueris betie . Nam <5c tu a-d comparandum celebrirarem

exilHmationis,^ coniux adaGCumulandas opcs, ambo ftudebitis ta

cukares veltras confcruare . Irerum igitur ( mi fih) re rogo vr rupca

omni nvn-a, racx parentisqiie tuse auttoritati, & confiho quampri-inum oI>fequaris,earaiione prsLTcr vtih.atem tuam propriamiUobismagnam affercs volupratem

.

CelebremfiUi refhonftonem compkciitHr. Cap. X I.

A Bfoluta pntris orationcfihus hunc in raodum fubiecit. Cerre

j7\ (^mi domine (5c parer) rccognori.o equidcm fummam Dei erga

nv: bcnignkatcm.quod pr.Tteroinnes huius a'tatis homines tah pa

tre,iv-cnonmaiTe d gnaLnis cil, qiiodquidem addi": mihi calcar vt

volimtarituar hbcnriflime femper ad quiefcam, cuioppugnarc, no

modo iniqaum. fedimpiam fbrct : poffquam ingenira omnibus pie-

tas ersra parciitcs ik obcdicnii.i illuc potlulat : veru in prajfcnti dc-

Itbcratione nonpoflumprxrennii.rere , quinpaucis animi mei icn-

tenriam

y

A

B

D

Pars quinta . 24Stentiani expliccni, iufTus, videJicer , ingcraumnaturan-c|ue ducemin propolito negotio fequi quemadmcdum, rationi confenianeumcft. Paucisab hinc diebus, euolui hifi:oriam quandani Perficam,

quze ad mc allata erat ; vbi incidi , in quoddam caput» in quo Mo-narcha parer confilium dabat Pcrronio fiho fuo, ne quam vxoremduceret,nifi qu^ &genens fplendorcillumiequarec, eamqiiequancum maximum & quantum minimum venuftam. Percundatus efl:

filiu .cur fibi quaruor eiufmodi confilia fubminiftrarct cum tria illo

rum aratione videanrur alienifsima, mm quxrcre vxorem gcnero-fiorem non eft valdc mcommodum,verifimile eiiim eft, illam nihil

attentaturam,quod cum gencrofirate fua pugnec. Videri pra;:erea

fibi abfurdum, fi obtingar bcne dotara indotatam potius dihscre.

Abfiirdifsnnum autem,fiofferatur puella vulnu adeo vcnufto^ vt ni

hii fupra , deformem capere: cum nulla fit maius oblcdamentum,quam focminam pulchram fibi habcre coniun£lam . Adque paterrephcauic. O fili, filiquantoperetuumingemum cxcsecas , luminaobtenebras,mcntem falfam habcs, &adiungisanimum ad rcs, qu3eomnino a ratione & venraL'c longe abhorrcnc. Cum nequc in volu-

ptare,nequc in diuinjs, nequein honojibus, ncquc de.numinpro-pri)S virtutibus(vtquidam philofopbi putauerunc) coliocandam ef-

fe f^hcitatem : fola funt bona , quse bonos homines efficiunt : bonacorporis, valetudine puta, pulchritudine, 5c bona excerna , diuirias

honorcs,quie omnia , catcnus effe bona, quatenus lUis rede fcimus

vti. Namad cuitandum illa quatuorincommoda,dequibus verbafeci, infyluas,nemora, eremos, & montesporius tibi aufuo^iendumcflet, quam vt coniugem fumeres,que tc in ahquo iftorum fupradi-

dorum ex fuperct . Namproprerillas eminendas, vel etiam vnamillaruin,muher infolefci:;, linguam hnbet effrenaram, & viro fuo iw-

'furgit: nam {\ fiierir nobilior efferet fefe.fi prardira eft pulchrirudi-

ne,aife<5libus (5c opimonibus crit obnoxia : fi autcm fortunis te vin-

cat volct fibi tantum honorem a re wk reucrentiam exhiberi, vt co-

gas dcmifsius <Sc viiiustc gerere. Quatuor vxores duxi antequa pa-

rentcm tuamnaftus fum,cum quibusmagno fludio pacifice viuercpropofueram, fed contmu^ difcordie mihi cum ilii, intercefTcrunt.

Primaappellabatur Alcibia,quemeauerba flocci faciebat,quiapa

cre Theodofio Regcnata erat omnibus meis a<5fionibus aduerfaerat. Tclbs cft calumniarum quibusmeu nomcnclam craduccbat,i^ rumorum quos de me in vulgus fpargebac . Dcfuncla itaqiie ea,

memor prioris vxoris iniblenti.T quoiiiam regio gcuerc arca erat:fe-

cundo imui matrimonium cumTributia filia, 1 ribuni Hierofoiy-

iTurani , qua? tam opimam dorcra arrulit , vr mauciirum fic viiquamcum pa i dore adolelcenuulam alu] lam in hisregiombus alicuius ila

lamo

HirtorJK narfado.

Bona funt,

<]ux honn-ues bonosLonituuunt.

\2^^ Rhetorica Chriftiar/A

lamo defponram fuine , cum qua fperaiis tranquiUe mc viclurumpropter a-qualitatcm vtnufqiic perpetua lurgia milii cum iUa fue-

runt . Semper cnim exprobabat milii quodin fpeâculis publi-

cis,amoribus,& epulispecuniasprofuiiderem, atqiie earationemihi publice pudore mijciebat tk priuatim minabatur . Quapropterquanto mihi optatior erat quicsatqiie tranquiUitas , tanro maîsaffligi me odijs fentiebam . Supplic?ndo itaqiie Dijs immortali-

bus,vt mca? contumeli^ vendicand.e caufa in cam animaduerterctfa(ûm cfl, vt ex ea filium procrearem,quo mortuo, ad me bona rc

dierunt. Dcinde , priores mcas iFrumnas rcmemorans ex prafce-

dentibus nupt |S, quod Alteram nobihorem, alteram ditiorem vxo-rem habui,in animum induxi tertio,in matrimonm accipere Lauicanam quandam Laurei confuhs natam , qua: & generis fplcndo-

rc, & conditionibus, ikopulcntiamc infcrior crat, mfi quod elTct

forma praftantifsHr.a . Hanc ea de caufa mihi fponfam delegi , vt

quotuam paupercuJa, & ignobihs cratnontam imperiofam habc-rcm atqiic pracmortuas. Verum ahter multo euenirc intcllexi, na

fi aha- moiofa- fuerant , hec me omr.jno enecabat , clata enim fua

forma,<5c vuhu & me rugofum, canum, fomnolcntum,&: cdentu-

Ium,animaducrtes incredibiha diclu patri fuo improperabat,quodfe adeo formofara fcni deformi nuprui dcdiffet , quod fe non col-

locafTet inmatrimoniura digniori ahcui, 6c iuniori adindulgenduobleiStationibus quas fcrr adolefccntia . Affirmotibi proccrto,mi Patroni,quod fimulans me akum ftertere quodam manc his il-

him verbis inineam facjcm debacchantem fenfi . Imprecor diras

meis parciitibus, & infelices cuentus in omnibus,qua vnquam co-

nabuntur poltquaai commiferunf,vtfIore iuucntutis meac <5c tcm-porc monlhuohs hic fcnex potirctur,qui me fuis opibus capi cxi-

ftimat animumqiie ad fuam blandiloquenriam adijciat, vcrum nc-

fcit,quain mihi furdo cauat fabulam,fi enim confcius efTct quam il

lum paruifaciam,ne parum diu communtm vitam mccum agcret.

Malc ht puelhs, qux nubunt viro incognito , vnde in cas miferias

incidant,quibus cgo immcrfa furo. Vtinam nunquam finifletDcus

mcimmbere m ifamiham huius capularis fenis,qui Endymionisfomnum dormit : ncc expergifcirur alicûando, aut exfurgit,immone mihi quidcmdormit, fed libi foli, in malefaciendo cxpeditifsi-

inus, iii benefacicndanuUus. Scilicet, perfuafum cratpatri optimeici^c de mc m.creri , quod me illi dcfj:)onderet . Maiori du£fus cfl

fludio priuat.-c vtiiitatis, quammifericordia me^ infelicitatis . Namfi mei commodi rarioucm habuiffet non me coniccifrct in hos dolorcs. Credo quod mc illi tradiderit , vt in pofferum bcne beatecjj

viuerem . Sed ego contra pcnj . Nam quifquis Endymio!iis fomnii

dormit

Pars qmnta, 2^fdormit (& fcmper a laborc fenaiur, quid ab eo aliud expedlarjpo-

teft,quam,vr me miferam fua iocordia enec€t, feq^ie ipfum fua fe-

cuntate feruet ? IUe dormiendo 5c dormiratido viram tranl^gir, in-

cerea ego curis conficior. Jnfortunatam me,qux no negaui in pro-

mifsione futurarum nuptiarum cumternere aicbam vir enim viuus

me interimet,ncc t[\ quod a mortuo vitam exfpedlc, ctfi mihi per-

fuafum habeam eodem exitio mc perituram quo pnores vxores

,

Faxit Dcus, vt fomnus hic iili iir perpetuus ne vnqua illum exper-

ge fadiim oculis meiscernain . Vbi haecmaledicia m m.e euome-rct excitatus fum ne peiora fubiungeret . llla vero, animaducrrensme experreclum a me decefsit annno exulcerato , magis quam pacatOjin hafc vcrba iterum erumpens . Siccine tandcm e lcclopro

dis,qui bonam teraporis partem m aurem vtramuss veternofus dor

mis 6c mehorem aleis & car.is falHs ^ Demde,coepimus obiurgare

inuicem verbis,tandemquein verbera res dcfijtjm ea excandeicen

^J ria vitam finit, atqiie mors eiiis non minus mihi acerba fuir , quamvita exftiterat. Cogitansitaqiiem.ecum, huius muHercuLT moro-iitatem memorquc mtolcrabihum morum dearum pnorum conli-

hum iiimi hne m.uhere viucndi . Verum emmucro.mmda fortuna

necdum conccnta immifsis antea afflnSliombus Cardonamgcnirri-

icem tuam mihi conmnxit vxorem , qux prcedita erar foriTia Oata

,

jOriunda genere mediocri, fortunis tenuibus quam lautis potius do-

Itata , ne veio me exiilimes volupcate impulfum e defideno \ e! a-

jmore priorum coniugum hanc in torum meum recepiile, Immo fo

N ibohs procreandx caufa oc hjcredis rehnqucndi iliam accepi. Acce-

dunt ali;e \\i\ix caufae,quas me huc inchnabant . Pra'tcrca,cernfsi

mo confidebam cariturum me perturbatiombus quas pfiores mihipepcreraiit,quia in omtnbus fuis actioiubus prater ca-tcras quas fol

'confpicit modeiie cS: honclle fe gercbac sX omnibus , qua: cateras

ferociores reddebant carebac . Sed eft quod inteliigas fi primx in-

furgebat mihi proptcr generoi3tatcm,fecunda propter opulencim?,

certia propter venufhtem, Cardona mater tua arrepta anfa probi

tatis fu3E coepit me ex-ercere dicendo nec tu meo toio dignus eras,

O nec defun£i:x confortes chalamitui mecuni funt cofercnda: etfiprj-

ma nobihtate,fecunda opum abundantia, tertia veto puichritudi-

ne me antecellent;nam ego morii probitate «ScMrtute iUasante co.

Prima te habuitin nuUo honore,cgo vero m furnmo, fccunda exi-

gebat ratiomsexpenfarum fuarum facuitatu,at cgo fu(que deqiie

ferotuas te difsipare. Tertia vcrbisindignis tc excipicbat,mihi cu

rsf cll omnia officiorumgenera m te conierre, Sic mihi diiriciie

fiebat comiter^iUamrefalurare qua- tanijmmodche me faiutabat,

videhcec, hi5 me v«?rbis obtundendo . Dignum patella opcrculum

II ift)!tlS

R hetoricA Chri/l a??x

IfiflJcI

Ciiiift;

aurn.

1$ no

2^6ifhs moribus tuii eiufaiodi vxortsconueiucbant quibus Go-mume-lijscgo cxacerbatus alicjuotics iinllaiu annnacluertebajn, adco, vt

res tatidcm in tain graues inimicirias erumpcret , vt niihi eius con-

fuctudo intolerabilior videretur,c|iKnn pra^cedentiu . Adlixc poft-

quara tuiconceptionem ingrauefccbatni dies malum ; nam partim

propter ipfius vtcruin,partim propier nnnian) exiRimationcm Wo-nitatis fuac, ne liifccre cjuidem audebam nc crabroncs, cûodaiunt

irritarem : lamqiie conclamatum cflct de me , nifi iUa prior e viuis

excefsiflct. Nulla enim dies, quod mcmincrim, pr<Tteri)t, in quanic non perturbaret,nec]ue vlla nox qua animuin meuni non rade

ret . Itaqiic fcmper frullratus fum adeo, vt viuus mterram dcfodi

mahm qua nouas inire nuptias^ tortior cnim el^ mco arbirratu , qui

cjuaiuor muheres , qu:im qurquatuor milha virorum vincit. Hoccibi pro certo afiirmo Patroni dithcihui clle viro bona: foeminst

,

cûain f^TemincC mali viri raorcs perferre . Nulhis enim vuTam ma-lus c{l,qui non lcmcl interdiu mitcfcat «Sc vxori ignofcat.nulla mu-licrtam proba qua" remictat viti olicnfam. Ncmo vnquam prudcntius f aclifaujt ijuidquam Vîdaiio Gario Hicroiblymitano, c]ui mo-

lcilatus a tribunis vt Palcfbnam fibi inatrimonio copularcc maluit

(>nu!cs fuas {acultarej concrem2re,qu.\m animum adeam adiiccre.

Ciiiii- rci ciiifam rogatus: Kcfpondit cjuia hbi opcatius efrct cu.'h-

bem viiicrc .^'-c paupercm.quam diuitcm tx. infeliciter nuptu . Aliud

feci!; Lantca> illc infidehsgr;ccu.s qui-ad euitandura vxoris moro-iltarcm excclfum cuiufciam montis verticem confcendit feqiie ip-

fum igni confumpfit Suiphocatulus Afiancus, qui a Parthis origi-

nem duccbac pci-ra^fiismquicta- vua.' quam cum fua coniugc ducc-

bac afccndi: cum ea altif imarn torius arcis fu.x turrim vbi his ver-

bis ipiaai ailocutus. Oeosque Deasqiic dcprccornc vsl tu altenus

cuiufquam manti \icam coatriRcs , aut aha qua^rpiam vxor meamoblccict cjiiibus abfoiutiv rllam d^ turn pr.Tcipitauit,ncc vcro ille

refiilit, fcd vna fe pra^cipitcm dedit Mcmmi complura mc ad hac

matenam excmpla oblcruafle.quae tamcn inpraffcnti de mcmoriaexponerc non elt mrcgrum,futficit omnes cum pra-diclis conueni-

re. Qjii.^circa iudico mihi adhuc abftmcndum connubi)S, qua nuncj

,mihi offcrunrur; Idqiie m.ul:is de caufis-: Prinu eft lubricum .Tta-

tis,Secunda ignorantia^Tertia nc hbertatem vendam, Quarta quia

mcipfum noui, Qninta metus, Scxcus nc me peflum cam , Sepii-

Hia n« fcrb penitcndum [\iy Oclaua ne hbcrtatcm vendam . Qusqnidcm eaufc non minuspeculiares funt iuuenibus , quam fcnibus

exitiofa-jVt & hi lcfe mulienbus libercnt ik illi ijfdem abhorreant

& refugiant . Si mcmoria recoluiffcc Monarchn primae vxoris con-

tumaciam abibnutfFct a fecunda . Siiiâmmum retiocaffct lites <Sc

Qs

R

iUT2-tal

X

Y

Pars qmnta . z^^p"

lurgia fecuudxr.nunquam cogitalTet de rcrtia. Smuhrer li remanlii-

fetiUi mcnte fixa morofitas tcrtia?,non adiunxiflet animu ad quar-

tam,atque fic efi progrefTus in infinitum . Qnater illc Mymcn^ospetijt, <5c plufquam centies millies penjtuit . Non tcniere Vidalius

Gariusquidqmd habebat bonorum igni,c:^ Vulcano tradidit , noncredibilc cft linc magna ratione Gentihum Lanteii femenpfum in

rogum proieciffc vt milieris iracundiam fugeret . Simihter Sulpho

catulum animo valde perturbato fuifTe nccefTe efl cu (ibi quoqueipfe raortem confcifcerct ad intcrimendum vxore. Itaqiie cum illc

fuas facukates concrcmauerit . Ahi vcro vitam pro nihilo habuc-

rint : ita nc cgo vxorem ducam, vt in eadcm conditionc fim qua il-

h fuerunt ? pr^cipuc incunte xtate qua erumnas potifsimum refor-

midamus . Certo certius efl: nullam mStionc humana aque pruden

tiam defiderare viri quam nuptias.tunc cnim homini eA negotiuni

cum mulierc, quae fubtihtate ingenij omnia penctrat . V^h mifcro

homini ignoranti,qui callid.T mulieri fidem dar,»Sc contra veli pau-

peri cui nuptaertfcmina diuesjfcdo quipulchra,«Sc humiliqui fplC-

didam vxorc ducit : nam loco tranquilhtatis,cauta indoclo,opulen

ta inopi,pulchra turpi,& gencrofe humili pcrpctuas inimicitias ha

bebit,quemadmodii expertus eH: jMonarcha m omnibus quas lccti

focias habuit, (5c mihi perfuafum habeo li crcbrius conubia iteraf

fetnoua femper illi mala exorirura fuiflcNarras mihi a tnbus puel

Iis me fponfum cxpeti.quaru fingula* pecuhares dotes habeant qui

bus ahas duplo fuperent, atq; ita prima venuflare,fecundn generis

fplcndore, terriamopum vi rationc duphprailare, Cx nihilominus

vnamquamque feorfum formofam, nobilc, <k proba efle onuicsqj

virtutibusornatas . Aliror equidc tc verbis lepatoru fidem adhibc-

rc qui fue vtilitatisrefpeftu, inuenull^ venufte, vih generofe, pau-

perculeqj diuitisnomcn darc folent, rnaxime,h fuerint legan lon-

ginqui, <Sc ahenigenernam tama,vt aiunt, viresadquint eundo fenv

per illi vitia fupprimunt v?c occuhatrvnde pofl marrimonm vtrum

qiie fuc fortis pcnitet, Viri enim de fuo infortunio conqueruntur,

vxores vero iniudicandis fuis- viilitatibus c^cutiunt . Hinc difcor-

Ak Monarch^,exitiu Vidnh) Garij, 5c Gentilici .Lantei,«5c Sulpho

catuli aliorumqj de quibus hiftone mentione facmt prodiere. lltuc

equide pro certo afhrmo me ita ahenatu cile a propohto maritadi

euoluendi boni^ libris; vtnolim mihi vxore daii etiam fi omniumquas fol videt formoiiGima , ditifi:na, aut clanisima mihi oflerre-

tur : ne c«ra formofifima corrodere (3c exedcrcm , cumgenerofacuns ^fiuarcm,a diuitc veio iniuriose 6c calumniose excipererma

xinie cum artas mea non ferar,nec ignorantia pcnnittar, ncqiie cii

libertare conucniat.nec animus eo ferrur.vt vxorem duca,i^ cruin

II nosc

Kouual,1*

2^^ RhetoriciZ Chrift/an^

iiose viuam, aut me viucujjs conftringain ob fpiendare Recordorfcntentiaiiiquanti.im Vcntmoli Acgyp.ii, qumuptus Danucix 6i.

impaticns muhebris imperu optabat Jiccre libi commuiare decennale fpatium vite coniugatis cum vna hora vic.T liberx «3c foluta-;

nam Ciufmodi vitrmemo vitiofa nuce cment,cum libertas nonbene pio toto aur.j vcndatur.Legem quandam fcnptam barbarorumahas adriOtaui,qu.\' pro me mihrat,ca eibne quis luuenis muior tri

gmta annisnupcias contraheret, aut muhcrquinquagenaria maijrfe nupcui collocarer. Cuius quidc lcgis rario hec erat: quia mafcu-kis vfque ad decmium qumru annum, eit puer impubes, poQquamexcefsit ex ephcbis quoadfiat vicenarius fumit vu-es 6(. incremen-tum agicqiie ctatem indomitam & impatiente: deinceps vfqiie adannumTngelimum anteaclorum malorum p.cuitcutia agit. Exacbsautem tri;ûita annis mtcr vitam paciHcam quiecamqiie 6i. penculofam turUileutamqj difcrimen animaduertic, capax ert: artis oeco-

nomic.T qiiomodo fibi difpcnfanda domus habenda muher . Qîas

ob caufas jnconfuhura mihi videCur hac ^tate, qua; ad aha quiuispotiui rapicur nupcias mu-e ; nam e(i hec xcas lafciua vl^ uitractabi-

hs,idcoquc fi tam graue onus humcris meis impouatur, iiec qô fcr

rc p >(leni J^ ita vxori fierem niuifusjvnde duorum akerutrum metuendum eller, vt vel mca ve! coujugis culpa, actioues mex , ncc

nou tama & cxillimatio m difcrimcn veniret. SuppJico itaquc tibi

uii {)atcr, vLx matn mec,vc mco ine modo adhucpauhfper viuere h-

natis,ncc m pra-fennarum tautaiii mihi mok-fliam contrahacis . £rt

cnim coniugium potius comentatio quedaiD morLis,quain vitc porros rioc exciuplum mihi vifumfuic adducerequia hiltorns S<.en-

tlijMuematibus elegamifsimis exornaLUm eft, vt vnufqutfque hinc

Uicclligat viam.rationem dc arcem fcribcndi , quod incalce opensplunbnsmanifeitabitur. Nohm autem hccargumeta ab adolefcen

te m medivi allata proucceilanjs oc pereniptorijs iiabcn, vt videantur ma>:rimonij iacramentu cleuare: Sunt enim aeihmanda quafi co

torte «îngcniose dida ad paren-um importunitatem eludcndama luu^cnc ignaro vcihtatis ; vê ex matrjiuonio fecundum diuinam..i^ laiichu matris Eccledx ordinatione inter vcros ChnUianos con-

tractum,aniina' conciliatur. D.cniin Paulus i. Cor ^.prs^fert coniu-

gio vu-gjnitaccm^fuoque exempU) hortatur ahos ad amplcclcnducelibatum. I:t quam bonum etfet homini, inuliercm non tangerc;fi

qui tainen lint,qui fcf.: contincre ncqueanr, illis matnmonium nontancum hcitum, fedcominodum ctiam cdc atque confukum do-

Gct ^c. Haclcnus de quinta operis partc.

i\

B

Sit laus Deo , ^men.

il H E-

^^-^x

RHETORICAE CHRISTIANaASEXTA PARS,

D Exornationes Rhetorices quanta fieripotuit

breuitate continens.

De coloribus yelfchematibus i!;' tropis, Cap. I,

Vm proxirnisprsceiieniibus duabuspartibus de genenbus caufarum, de

ofiicio orarons,dec]uepartibus inuen

tionis fubfbantiaiibus pertradatu iit;

reliquu ef^, vt de colonbus ( iti emrnapud Rhetores dicuntur ornamentaorationis, qux a Grxcis fchemata vo-

caiitur d: tropij agamus , quibus ora-

li) ipfa quodamniodo pingitur,vt ait

Cicero , «Sc cxornaiur. Orthodoxiquoqiie patrespra-tcr varmm fcnptu

rarum fenfum.qucm norauimus.facram fcripturam Tropis & figu-

ris ornarunt,tuinproprer ornatum fet:monis,cum myflicum intelie-

ctum. Oriiamus aht|uem fcrinoncmificutcorpus annulo vcl cate-

nis,t^id *enusclenociij>,Sicut iX Chriftus oc Sandi vli funt fimih

bus. Sic loan. Bapciila Luc. 3. nominat ludaros genimina vipera-

rum, & Pauhis pleudo-prophetas canes Colollj. d<. Chriihis difci-

jpulos fai terrae Matth.y.^3c f-' vitem loan.i 7. Qjjacomnia hcetpro-

pcer rimplices notantur,qui myllieria no capiunt Tropi tamen funt

Ok fchemata. Opcrxpreiium autem elf ante omnia earum afhnita-

item,'^ limihtudinem , atqiie e diuerfo difcrunen ik dithnctionem

G- exphcare . in qua re tanta ei^ obfcuntas , vtmulti ob affinitatem

earum iniiltam diuerfas crebio confuderinr , & vnam in plurcs di

fpertiennr. Sortiuntur aurem varias appeJIationes, adeo, vtvna^;

eademqiie figura mulnfhriam fa-pe efFcratur : prout vifum fuitpri-

mis nominum mlbtutonbus diuerhs nominibus earu vires 8t fub-

flamiamiignihcare. Sx;d laboris efTet infiniti,fru(5lus aurem exigui,

omncs earuin fignificatioues v?c nomma curiose pcrcenfere . Quo-cn*ca, vifum eil, celebrioresdc feiecliores cradere , nomenclaruris

tam Gra-QS quam Latinis huc additis, exordio ab earum dcfimtio-1__ i

!

l nc

^)"<? RhetoricA C\mjlian&

iic fumpto. Figura e(l quafi cuhus 6: orn?mentuni orationis.Hiiic

khcmara lexcos & ricmata dioncas, hoc cft figurrc verboru <3c fcn-

tcnnarum . EQqiie conformatio qaxdam orationis rcmota a com-muni *Sc primum fe otferentc ratione. Tropus ell verbi vel fcrmo-

nis a propria ngmficatione ad aliam cum virtute mutatio , vel (vti

grammaticiplerique finiunt) diclio ab co loco \w quo propria cll

translata in cum m quo propria non eH: . Pleriquc figuras tropos

cHc exiftmiaucrunt : quorii ientcntiam nihil moror. fropus cnimirasfcrt vcrbum, aur aliam orationis partcm a fuo loco in alicnum

:

Horum autcni nihilin figuras cadit : nam tk propnjs vcrbis *5c or-

dmc collocansfigurafieri poteO:, vt fuo loco,vbi feorfum de tropis

fcrmo infliruetur vidcrc crit . Figurarum aurem vtihtas, cum ma-gna.rum multiplcx in nuUo non orationis opcre vcl clarifsime clu-

ccr. Nam erfi minime vidcrurpcrtincre ad probationem, qua figu-

ra quidqiie dicatur , facit ramcn crcdibilia qusc dicimus , <Sc m ani-

mos iudicum qua non obferuarur irrcpir. Nam vrin armorum ccr-

rammc aducrf )S icVus, <Sc reclas ac fimphccs manus cum \ idere, ru

criam caucrc ac propulfire facilc e(} : aduerfa: rccicque mmus funr

obfcruabilcs; «Ik aliud oftcndide qua putas.artis e(}; Sic oraru qucactu carcr,ponderc,mole, <Sc impulfu prsliarur: fimulanti, varianti-

quc conarus.ui larcra arqiic inrcgra incurrcrc darur, ^ arma aduo-

carc,<5c vclut nutu fallcrclam vcro affectus nihil magis ducit.Nam

'i\ frons, ocuh, manus,multum ad morum animorum valcnr , quan-

roplus orarioms ipfius vulrus ad id, quod inrcndimus efficerc com-pofirus \ Plurimuni ramcn ad commcndarionem facir, (lue in con-

ciliandis agenns morjbus, hue ad promcrcn^um aclioni fauorem,

fiue ad leuanduni vanetate fa(bdium , fiue ad quadam vcl dcccn-

tius indicanda vcl lutius Figurarura variatio \ Qu2c tripicx elt.

Diclionis.

Scntcnriie.

H

\Er Orariouis.

Figur^c di(flionis,quibus hoc nomen propric attribui pofsit enu-

mcranrur xij. quas dcfinirionibus,feu dcfcripnonibus arqiie fubie-

iX\% dcclararc excmplis propofitum elt. Sunt aurcm he.

Petr,R:»u

iii fcr.tle.

fcr.

-Traduclio. pHypal lasic.^Rcpcntio> Couucrfio. J Arriculus. ^ Agnommano.' Coniplexio. / Similircr cadcns. / Dcfcdio.

CondupJicario. Simihrer delincns. Reticcntia.

I . Rcpetino qua? (Sc Anaphora a Gra:c)S dicirur eft, cum in prin

cipio orationis idem repenmus verbum,vclut Ciccro defcnbir, cfli

eiufdctn vcrbi crcbra a primo repeiirio j velun nil durum, nil ama-I

rum,nil graue computat vcrus amor . Qiiod fcrrum ? Qj.ia- vuhic-

ra:

Pars fexta

,

'^'l

M

N

O

va ? Cî? poena ? Qûx mortcs ; amorcni perualent feparare perfe-

£tam ? Amor impcnetrabilis, cftlorica: Refpuit iacula ; glacjfium

excurit : periculis mfultat ; mortem irridet . Si rgitur amor elV. vin-

cit omnia. Itcm,quocl erat in Veteri reftamento figura, cft nunc in

Ecclclia vcritas. Quod illis erat folu litera, nobis eft fpiritus,quod

ip(i velut in fomms vidcbant,nos liquido videmus & experiraur.

Quodautemipfi fpedabant,nos babemus; Itaquein Veteri&tcfta

menti myfterijs non folum ad litcr.tm attendcndum eft , fed quodfpirirus expofcit altc confidcrandum. Nam vr D. Paulus ait,litera

occiJit, fpiritus autem viuificat . Itcm Frofpcr loquens dc diuitijs,

lic ait , Diuirijs florcs , & maiorum nobiiitate te iacâs , »Sc exultas

de pacria,(?c pulchritudine corporis, <Sc honoribus,qui ribiab liomi

bus deferujiijur : refpice teipfum quia mortahses, <Sc quia tcrra cs,

3c in terram ibis . Circumfpicc eos , qui antc te limihbus fplcndori-

busfulferc. Vbi funt quos ambicbant ciuium potcntatus.^ vbi in-

fuperabrlcs impcratorcs ? vbi qui conuentus Qifponebant, & fcfta?

vbi cquorum fplendidi nurritorcs? cxercituum duccs .^ Satrape.^

Tyranni.^ non omnia puhiis ? non ©innia jfauillc ? non inpaucis

ofsibus eorum vit.T memoria efl: .^refpicc fcpulcra, iSc vidc quis fcr-

uus,quis dominus,quis paupcr , quis diues. Difccrnc (i potes viiv

clain a rege, fortem a dcbih pulcrum a dcfonni. AlciTior iraquc na

turXiiion extoUaris ahquando : Mcmorauccm eris, li te ipfum re-

fpexeris. Eiurdem figure.hoc ctiam ell, cxcmprum : qua ratione re

dimi pofTunt peccata ? Elcemofyna : qua ratione focneramur Deo?Eleeinofvna : quod cOiaurum igni tum, quo, locuplctesfierj poffu

mus .< Elccmofvna : quare : Elecmofynis propric noflrx fiiluti con-

fulamus, & dominum inuitcinus, vt mifcreaiur nofliri. rrem, Chri-

rtiani mem.bra Chrifh auerfamur 5c fugimus ; Chriftiani , aciem

Chriiî dtrferimus j Chri(li>ini irerum, quanrum in nobis eff, Chri-

ftum pcccatis noftris crucif/gimus • Vidc Cic. ad Hcrcnn. (iinili-

tcrquc ui Catil Nihil a2'S,nii\il mo1iis,nihil cogiias,quod cgo nonmodo audiain, fed eriam videam plancqiie perfentiam .

2. Conuerfio qu.T v3c a Gr.Tcis Anaflrophe efl:, cum in idcm vcr /i^] Heren*

bum conijcitur fepius oratio, vt, Chnffus vicit mundum, illumina- lib.4.

uit miindum, redcmir mundum,. Sc vram cocii apcruic his,qui crant

in mundo . Vel Deus fccit liominem, rcdcmit hominem, Dco rc-

concihauit hominem, <Sc proptcr ipfum fa£lus eftihomo . Talcert

etiarn illud Apoftoli Hcbr^ri funt ? dc cgo . Ifraclit.T funr.^ >& ego.

Semen Abrahse fun;? *Sc ego . Miniflri Chrifti funt ^ (vt minus fa-

piens dico) pks ego' . Sic apud Cic. in Ant. Dolefis fics cxercitus

P. R. interfeclos ? interfecit Antomus. Dcfideratis clarifsimos ci !•

• ues .êos(ûoq.ue eripuic vobis Amonius. Aucloritas huius ordi

l nss

2^2 RhetQriCA Cbrifiiar?^

ms afllictaclt ? affiixir Anroiiius

.

3. Complexio quac *Sc ibpanalepfis grcce vocatur,ef} cju.t vtramque compic6litur cxornatioiiem, repetitione.m & conuêrfionem:

vt & repctarur idcni primum verbum ra'pius,*Sc crebro ad idc po-

ftremutn reucrramur , hoc modo . Qiii funt vcri amici Dei? iiumi

\cs. Qui funt quibus fe Peus communicat? humilcs. Qî funt qui

ipfo fummo bono fruuntur Miumiles . Qui funt vchit habiracu-

lum in quo Deus quiefcic ? hu'ni!es. [xm, Quid cras ante crcatio-

nem ? nihil . Qnid eras aiw redemptionem .^nihil. Quid effes fi

Deu abflraxincta re fuam gratiam ? inhil . Sicapud auct ad Hc-rcnn. Qui funt qui focdeia (a-pe rupcrunt ? K?rtagincfes. Qni funt

qui Itaham d^rformauerun:.^ Kartaginenfcs . Qui fuiit qui libi po-

ftulant isinofci .^ Kartasinenfes . Vidctc cr2;o quam conueniatcos

veniam impctrare.

4. Conduphcatioefl, verborum geminatio, qua^ habetinterdii

vim,lcporem alias,quc a grccis Epizcufis dicitur. Geminantur au-

tem verba modis pluribus : autenim adiungitur idem itcratu Cic.

in Carih viuis i^ viuis non ad depoi.cndam, fed ad confirmaiidam

audaciam : autidem ad extremum refcrtur Cic. iw Verr. iVluUi tk

graues dolorcs inucnti parentibus , & propinquis mulri : aut conti-

ncutervnum verbumnon in eadem fer.tetia ponitur. Cic.pro Lig.

Principium dignicas cratpoena par,nonpar fortaOe eorum, qui fc

qucbantur: aur poflahquam inicredioncm repetuntur Cic. Bona,

mifcrum mc, confumpti.s cnim lachrymis tamcn infixusanimi do-

lor) bona inquam , Cn. Pompeij accrbifsime voci fubiecta prcco-

nis. PolTunt quoqiie media rcfpondcre vel primis Virg.

Te nemus ^ngit'i£,^Htre.i te Fucinns 'vr.da.

Vel vltimis Cic. in Verr. Haecnauis onufta prarda Sicihenfi cu

ipfa quoqiie effct cx prcda . Inierim fententia tota lepetitur. Cic.

in codem lib. Quid Cleomenes facere potuit ? non eiu:npofIum

quenquam infimulare falfo. Quid inquam Cleomencs magnoperefacerc potuit .'^ Ille veroapud Cic.iocus eft pulcherrimusin quo Si

primo verbo longo inrcruallo redd;tum elt vltimu , Ok media pri-

mis , «Sc mcdijs vlrima congruunt . Veftrum iam hic faclum repre

hendirur P. C.non meum : ac piilchcrrimumquidem faclura , ve

rum,vt dixi,non mcum Ccd vclhum.

y. Traduclio e!l, qux ficit, vt cu vnum verbum crebrius pona-

tur non modo no oftêndat animum, fed eria conciniorem oratione

reddat,hoc modo. Profper volens probare nulluni naturie vitium

ab auctore elTe ait. Dubium non eft.contra naturam clTc omne vi-l

tium etiam eius rci,cuiuseR vitium. Qjapri^pccr quoniam in qua-|

cunque rc non vituperatur nili viiium, idco vitium eft. quia conira!

naturam

Q.

R

Pars fexta, 2jjnacuram eit . Nuliius rei rede vitupcratur vitium^nifi cuius natu-

ra laudatur.Noncnirain vitio difplicetnifi, quod corrumpitjquodin natura placct. Itcm,c|ui nihil habet in vira iucundms vira, is cu

virtutc vitam non potcft colerc. Item,Eum ru hominem appcllas,

qui (i fuifler homo,nunquam tam crudeliter vitam hommjs petiif

fet . At erat inimicus : crgo inimicum (ic vlcifci vol uit , vt ipfc f^bi

repcriretur inimicus l Item, Diuitias ilne diuitum efTc ; ru vcro vir

tutem praefer diuitijs . Nara fi voles diuitias cum virtute comjpara-

rcjuix fatis idonese tibi videbuntur diuiti5e,qux virtutis pedis cquefint. Ex eodcm gencrc exornationis efl: cum idem verbum,feu no-

mcn,modo ponicur in hac modo m altera re ; de verbo hoc pado;Cur cam rem tam ftudiose curasjquar multas tibi dabir curasrltemamari iucundu.m cft fi curetar , ne quid infir amari . Item ueniamad vos fi mihi fenatus det veniam. Repetitur nomen pnmum qui-

dem in diueriis cafibus,qualc efl illud imprecor anna armis ; pu-

X gnent ipfiqiie nepores . Liitora lirtoribus contraria, fTucîbus vn-

das . Eleganter etia loan. PicJis JVlirandul. cii Deo lcqucns fic ait,

Klanque tua esl ncnris maicr (lerr.entia culpis

Et dare non digris res '/)h'ê digra Deo cfl,

Cluamjuamfat digvi, fi (jhcs digr.atur an:are

Qûi (juos non digncs inucnit , ipfe facit.

Hoc autem Polyptoton Grarci vccant. Huc etiam pertinet epa

na!epfis;hoc eflapoflrcmo ad primura uerbumregrcfsio . Qaajeeltillud.

Multa fuper VriaTno rogitanSyfuper HeBore multa.

Item Vroper. Multum in amorefdes : rnultum conslantia prodeflt

Qui dare multa pctefl niulta dJ amare proteji .

Finitima huic quoqiic cfl Anadiplolis , quse idcm verbura in

fine prxcedetis,&: initio fequetis oranonis repcrir. Qualc cll:illud;

Vrhs Etrufca iolojequitur pukhcrrmus afiur,

^flur equo fidens, clJ yerjiccloribus armis.

Sic ctiam Cic.contra Catil. 6 rempora,6 mores, Scnatushocin-telligit,conful vider.hictfimen vuur; Vmir,immo vero etiamin fe-

natum veuir &^c.Er orario eriam hocmodo irerarur,qualc efl illud

Seduli) de prima femina loquens Heu noxia coniux.

'Uoxia tu coniux magis an draco perjidus ille ?

Verfidus ille draco,fed lu quoque noxia coniux.

Simileeriamillud loannis Picci Aliranduli.

Sed prxmit heu miferos tant.t indulgentia fortis

Clnosfacit natos gratia, culparecs.

Culpa reosfacit,fed 'vihcac gratia culpam

Et tuus in noftro crimin^ crelc.it honor.

Lib.

17.

Llcg.

KK 6. Arcicu-

Articului.

RhetoricA ChrtJlianA

iSimilicer ca-

Srmiriter df

6. Articulusdicitur.cum (ingula verba intcruallis diftinguuntur

cxfa oraiione . Vt ell iUud Hicron. in Epift. ad Dcmciriadcm. f(f-

lix confcientia illa in cuius cordc practer amorcm Chrifti.quac eft fa

picntia,cal}itas,pacientu,atque iu(}itia:nullus alius verfatur amor,nec ad rccordationcni honiiius aliquando fufpirai, ncc viderc dcfi-

derat : quod cum vident noht dimitterc . Item toto cordctoia ani

ma.tota virtutc omnibus vinbus dihgere efl; omne quod blandi-

tur dc carne propria, vclaliena Sacrofandlac carnis Chriftiamorcpoftpoiicrc . Et illud Plauti . Vbi amar aduenit incor horainis ;

Ck is vfqiie in pcdus permanauit, & cor permadefcit, fimul res, fi-

des,fama,virCus,decusque dcferutir : homo fit modo nequior.Itcmhoc modo: Acrimonia,voce, vultu, aducrfarios perterruifti . Itcminimicos muidia,iniurip,potentia,pcrfidia, fuftuhrti. Contrariu cft

huic fchcin;i,qaod coniundionibus abundat vt^ Crebra munufcula,»5c fu dario!a,(5c fafciola,'Sc veftes ori apphcatas, &oblata,ac de-

guftatos cibos^blandas dulccsqiie litcras-fandus amor nonhabct.Ifcw Teûmqi/e lareniijue.

^vnnqnetînydeumque canem, creflamqiiefharetram.

Itcm <5c munico pioderas , »5c amicum Jedcbas , & tibi ipfi nonconfuieb.is . Ircmnec Reip. confuluifti,necamicis profuifti, nccinunicis rcllirtiti

7. Siniil.tcr cadens exornatio eft, cum eadcm conftru<flione vcr

borun5,duo aut plura funt verba, qux fimilitcr ijfdem cafibus cft^c

runtur, Ikk niodo j Hominem l-.iudas cgcntcm virtutis, abundantefchatatis . hein cutus omnismpccunia fpes cft, cuius a fapicntia

.inimus c(> remotus . Dihgcntia comparardiuitias,ncghgentia cor

rumpit animum ; <Sc tamcn cum ixa viuit ncmincin prae fe ducit h-i-niiicm .

8. Si.^r.jhicr defincns eft,fimihsduarum fcntcntiarum,aut pluriii

finis, hoc cft,ciim orationis mcmbra, vel articuh (imrli exitutermi

nantur. Vnde Cafsiodorusfupcr Pfahî. Qui Dcum cx toto cor

de,^ ex tota nnima, ^Sc cx tota vi tute diligit locum vitijs non rc-

hnq.uit. Noiieium intrat Draboluscum Dco totusoccupatus eft

annnws . Diabolus cnim vacantcm dcfiderai : vt nudatam pcrqui

rtt Sccl vlnDinn rcpcrit fub magna confufionc rcccdit. Vilibi-

lii aini alicjuo htjuorc plcna funt 5 iupcTUCDientium augmcnta noiCippint: Ita no:. diuina chariras fi r.>t<.s rcplcat : non ent quo cri-

nicn introear. Itcin, Ad Deum qui vbique pvxfcns cft, vbiqucto-

tus eft ; r.on pcdibus hcei: ire, fcd moribus pcrucnirc: morcs autemnoftri non cx co, quod quifqvic nouit, fed cx co , quod dihgit diju-

dicari folcnt : ncc faciunt bonos vcl malos move^: nifi boni vcl maIi fiiit atnorcs. Pratcroa, Qjii vulr vcramidilcdioncm prxguftare,

Chiiftuml

B

D

% ^

Pars fexta. ^s.n

Q^uomodi

nnlicer ci-dcnj,\ (im

cerdeljDcj

Chnitum difcat fuauiter ainare . Iteiii thcfuurus indvficieus c(t

amor dminus i quem qui habet diues eflj quo quicunque caret paupcr cft. Ciccro ctiam vC cius femper voluntatibus non modo ciucs

affcnfcrint , focii obtempcrarint, hoftes obcdicrint, fed etia venti

tcmpefliatcsque obfccundannt . Non modo ad falutem ems cxtui

gucndam, fcd ctiam gloriam pcr talcs viros infringendam. Pulchrii

huius figurac cxemplum c'l apud D Bcrnardum \ iVlundus cbmatinficiam, D^monclamat decipiam.Chnftus clamat rcficiam.lrem

Aug.hb dc Dod:. Chrifl. latec vltwnus dies, vt obferucmur onines

dics. Timor dcfutura morte mentein ncc:lTario concunt: ^ quafi

dauus carnis omnes motus fuperbic Ugno crucis affigjt.Non potcll

malc mori,qui bene vixerit ; ic. vix bene montur , qui male vixit.

Itcm Hiero. fuper loan. Noii cfl: noitrum morteni arripcre : fed il

latam ab ahjs hbenter accipere. Vnde, 5cin perfecutionibusnon

Iicet propria manu penrc. DifFert hcTc figura a fupL-riori : eit enimfimihtcrcadcs tantum cafus fimihs,etiam fi difiimiha fint quaf de-

clinciuur. Ar hmihtcr dehnens in eofdcm exirus cadit,vt fuperio

ra exempla dcclarant . Atquc co fit, vt, fimilitcr cadens vcrbis CJci]'^

nominibus tantum confici pofsit,cum fimihtcr defincs lUis etiam,

qua: dccfinari non pofTunt conhciatur : vt ciufdem no cfl & faccrc

fortiter, & viuere turpitcr . Deniqiie fimihter cadcn , quouis , vt

di<5tum cfl loco . Siinihtcr dcfinens , non nifi in mcmbns <5c articu-

hsextremis .

\ 9. Hypallagc cfl cum vcrba per aducrfum intclliguntur, cum;iTypalIaoc

G quod patimur agcrc dicimur, aut contra.Cic. AIio modo ^i propriS

arccmdixiffetjdc horridam Africam hornbili trcmere tumultu cii

dicit: pro Afnsimmutai Afncam . Hanc hypallagen Rhctores,

quia quafi fummittantur verba pro vcrbis . Mctonymiam Gram-matici vocant,quod nomina transferantur.

10. Agnominatio quar <5c Paronomafia dicitur cfl, cum paulu

lum immutata vcrba arquc deflexa in oraiionc ponuntur. Bafii.il- ''**•

Ic magnus in co cxplicando : deltruam horrca mea , paronomafia

vfus cfl: hdbes (inquit) horrca, vcntrcs pauperum. Chry. m Epifl.

ad Timoth. fac (inquit) tibi debitorcm Deum , *5l quid vis pete :

primum fignerarc, de nde repetc, vt cum vfuris recipias > tcnde ma-nus tuas non folum in c^him, fed etiam mpaupcrum manus, fi c6

manus porrcxcris,verticcm cchtanges: nam qui ibi fcdcL*, clccmo-

fynam accipit, fi manus infruduofas fufluleris,nihil fruclus capies.

Item, B. Amb.dc virginibus, de B.virgine Maria loqucns, ita fcri-

pfit: nequc enim comitcs fignunas dchderabat , que bonas cogita-

tioneshabebat . Hac ParoiDin.rlia aptifsnne vtecur Chnlhanusoratorad confolandospaupercs: Qiiid creditis ? multi paupcres

H

Agnomiaa -

KK funt

Aijnomina -

tfoc]uo9 ino

Dcfeaio.

R.ctlcen:ia

';

11

2f6 Rhetorica Chri/tiariA

funt diuitcs,diuites gratia,diuites humilitace^diuites pacientia: multi autcm dmites funt magis paupcres,quam ii,qui func pauperes humihtatcinifencordia.Ciiirilhanis virtucibus . Sed ca multis *!>c va-

rijs rcbus c«3ficitur. Pnmo, Adieclione huc modo, vt docer Cypri.

dc habitu virg. CapiUi tibinon funcquos L)eusfecir,fedquos Dia-

b^lu^sinfecit. Iteni Cicpro Cluentio. Si in hac calamitofa fama,

quah in ahqua perniciorirsima namma , 3i, Eiini morte immortah-latcm . Secundo detracfione , lic contra eum qui fc lcgationivm-

mori.urum dixerat pater Quinctihaui . Non exigo vt iinmoriaris

legationi immorarc . Tcrtio commutationc, hoc modo,Cic.inCat. Hanc ileip. pefJem pauhfpcr reprimi non in perpetuum comlprimi pollc . Qua^-to iranslatione . Vidcte ludiccs vtrum homininano an vano crcdere inahtis . Ha-c figura lcuis ahoqui fcntcntia-

rum ponderc implcnda cil : Mcrito igicur illa excmpla vitandi po

tius, quam imitandi gratia ponit . Quinctil. Auium dulccdo ducit

ad auiam,i5c non Pifonum, fed piflorura. Pefsimum vero ncpatrcs

confcnpti circumfcripti videantur.

1 1. Defcctio clf , figura qua in orationc ahquid reticemus,quod

adpcrfc»îoncm eiusfit ncceifarium ; Grsce, tclypfis dicitur, vt

Tcr.in .And, vcrbum vnum caue de nuptijs,dcc(t,dicas.

12. Rctsccntia,quani Cic.prxcilioncm, aUj Apoliopefin vocat,

*?c vt Qiiintt. exiibmauir.nonnulli interruptioncm appellant cuius

officiumcit oilcndere aifcclus vel ire, vt Virg.

Q^ uas e?ofe.{ motos pr^Jlat componere ftuûf,

Vcl f)hcirudinis Sc quafi rcligionis : An illchuius lcgis , ciim

Clodius a fc inucntam gloriatur, inentionem faccre aufus effct vi-

viuo Milonc , nc dicam confule i de nollro cnim omnium non au-

deo rotum dicere.

K

De figuris Jententiarum. Cdf. 1 7.

TÎâr.T fcnrcntiarum proprie funt 06^0 proutapud au£tores ob-

\ fcruare ,potui quarum definiiioncs.fubicctis cxcmphs,quanta

ficri potcil: brcuitate declarabimus . Ell: autcm fentcntiarum cxor

natio,qux non in verbis, fed in ipfis rebus quandam habct dignita-

tcm . Atqiic ea dc caufa f^ntcntiarum ornamenra maiora funt,eif-

qiie oraiio nonminusilluminatur,quam aurum cncauftovtie di-

ucrfo ijs abfcntibus cneruis 6c elumbis humi rcpit. Quocirca dili-

9;cntcrmemoria tcneuda funt carum nomina <Sc numcrus co ordi-

nc quo fcquuntur._

Inccrro

M

Pars fexta.Interrogatio.

/ Lic

mmunicatio.U^\

N

O

iSubieftio. -

^ Bxclamatio. J Pcrmifsio.

/ Apoftrophc. / iîcentia.

Dubitatio. Auerfio.

Intcrrogatio modo fimplex crt,raodo figurata omncsqiie recipit

aflFedus, & aperte dilsimilem a comuni pronunciandi requirit modum . Simplex, V^t fic rogarc . Quis morcem temporalem metuat:

cui seterna vita promittitur ? Quis labores carnis timeat : cum fe in

pcrpetuarequie noucrit collocandum ? Item, Quid efn mors? rcli-

dio corporis : depofitio farcinae grauis : fed fi alia farcina non por-

tctur,qua homo pr^rcipitetur in gehennam. Tum fcd vos c]ui tan-

dem.? quibus autycniftis ab oris .? Interrogatio figurata eft quoties

non fcifcitandi gratia afTumitur, fcd mftandi: vt Qjoufque dementcs erimus ?nonfatis vobis videtur ad fupplicium vobis comparandum, quod nullum opus editis : nifi damnum praterea iUud vobis

contrahatis,quod de afijs dctrahendo fic ? Itera illud ctiam . quo-ufqiie tandem abutere CatiUna patientia noftra ^ <5c patere tua c5-

filia non fentis } Quanto enirn magis ardet, quani {\ diceretur. Diuabuteris patientia noftra,&: patent tua confiha. Varijs de caufis in-

terroganone , quae: fcnteniiarum figura eft utimur . Intetrogamuscnim,vel quod negari non pofsit : cuiufmodi exempla innumcrabiha funt apud fandos patres : Ex quibus hoc vno enmus contentir

quod S. Anib. lib.de virginibus. de B.virginc,v£rba faciens,imitan

dam proponitur : quado (inquirj Ifia vcl yuliu Jefit parentes .ûado diirenfit a propinquis l quando faflidiuit humilem } quando derifit debilem? quando vitauit inopem ? cos folos cetus virorum inui

fere,quos mifericordia no €rubefceret,neque preteriret verccundianihil toruum in oculis, nihil jn vcrbisprocax,nihil in a<ftu in vere-

cundum ; non geilus fra(5ium non inccfTus folutior, non vox petu-

lantior, vt ipfa corporis fpecies , fimulacbrum fuerit meniis, fioûra

probitatis . Itcm ex humanis : Dixit ne tandcm caufam C.Fidiculanius Falcula .^ Aut vbi refpondcndi difficilis eft ratio,vt vulgo vti

folcmus, Quomodo . Quid ficri potcfl.^ Aut inuidie gratia,vr,Me-

dea apud Senecam . Quas peti terras lubes? Aut mifcrationis, vt

Smon apud Virg. He^ quxmetellus, qu* me aequoia poiTuntae-cipere ? Autinfi:andi & auferendic difsimulationis, vt Afinius.Audisne '^ furiofum,inquam, non inofficiofum tcftamentum reprehendimus. Totum hoc ple.num eft varietatis,nam <5c indignationi c6-

uenit, Et quifquam iiumcn lunonis adoret .^ & admirationi . Quidnon mortalia peftora cogis aurrfacra fames.Êflinterim acnusim-perandigenus,Nonarma expedient totaque ex vrbc fcquentur

,

—— ^

-^^

[luerroga-

tio.

,_(

Subiedio.

ExcUmatio.

2jS RhetortCA ChrifitariA

iit ipli normcnnterrogamus; cjualc cftiUud Terentianum , Quidigitur faciam ? Hcc figura in cjuocuncjuc dicendi gencre,commodcadhibcri poteft : fed m primis conucnit ad pcrfpicuitatem oratio-

nis, »5c ad docendum . Etruncficca vti licebit ; cogitatis fratres,

mrerdum vos cfTc homines ad imaginem , 6c fimiUmdincm Dei fa

£los ? cogitatis , fanguinc Domin^ noftri Iesv christI vos cf-

fe rcdemptos? Cogitatis quid pro vobis in fan^îfsimo baptifmatis

facramcnti> , fponforcs vcllri polliciti fint ? certc rerum omnium, nquascommemoraui, vos oblitos cffc , quifpiam poflec cxiftimarc,

cum fic viuatis, vcnec dignitarcm hominis, ncc bcncficia , quac a

Deo accepiftis,rccordari vidcmiiu.

Subie^Socrt, cum intcrrogamus aducrfarios , aut qucrimus ipfi

ab ilhs, aut quid conrra nos dici pofsit : dcmdc fubijcimus id quoddicioportct, aut quod non oporict, autnobis adiumcntofuturumfit, aur illis obfuturum e contrario , hocmodo : Qjicro igitur vndeiftetam pecuniofus firfa»5lus. Ampluni patrimonmm rcliq" u eft?

Atpatris bona venicrunt . Hcrcditas aliqua obucnit ? non potcit

dici.fod etiama necefiarijs omnibus cxharredatus cft, Prcmium alii

quod cx hte, aut ludicio cocpit ?nonmodo id non fccit, fcd etiam

infuper ipfegrandi fponfione vnftus eft Rrgo fi his rationibus locu

pletatus non ert : aut ifti domi nafcitur aurum,aut, vnde licitum noeft pccunias accepit. Itcm fcd vt ad vos orationcm conucrram lu-

dxi, quid vostam diuiftis ciroribus irrctitos rctincr, an prophct^?

(cA pro nobis militant . An Moyfcs ? vcrum ille omnia fua fcripta

6c dida in Chrillum conrulit. An vero vmbrc (Scfigurar leîs? led

eaîn ChriRo rcprcfentantur . Subieftio hafccft apud S. Hierony.in cpirtoia ad Hciiodo-.um, Paupertatem times ? Sed bcatos Chriftus paupercs appcllat . Laborc tcrrcris .âtncmo athlctafinc fu-

dorc coronatur. Dc cjbo cogitas ^ Sed fidcs famem non timct. Supcr nudam mcruis humum cxefa leiuinjs menibra collidcrc ? SedDominustecum lacet. Squalhdi capitis horrct inculta Ccfancs ?

Sed caputtuum Chriftus cft,Infinita aterni vafîtastc tcrrct ?Sedtuparadifum mcnte deambula.

Exclamatio cf},quaf conficit fignificationcm doloris, autindigna

|tionis aljcuius pcr hominis, autrei cuiufpiam compellationcm,hocmodo : Tc nunc alloquor Afi-icanc , cuius mortui quoqiic nomcndecori efl ciuitati Cic. in Anton. O mifcrum rac confumptis cnimJachrymis,iiifixus tamcn pedori hacrct dolor. Idem corra Rullum,jO pcrturbatamrationcm, 6 libidincm rcfrcnandam,6 confiiia dif-

jfoluta atqiie pcrdita. £tin Catil.O tempora,6 morcs,Senatus hocintclligit , conful vidct, hic tamcn viuit. Solet vt plurimum excla-

oiatio poRponi prolix^ alicuius rci probationi ad impellcBdu ma-

g'S

Ptirsfexta. 'S9\gis audicntium anittios . Quemadmodum Apoftolus cnumcratis la

tc corporis huius vitijs fubmngit. Inf<glix cgo quis mc Iibcrabiimolc corporis huius,& inmeditationcm re-um c^lcftium , & dminaruraptus cxclamat . O altitudo diuitiarum fapicntiac & fcien.-c Y)ci.

Exclamationc vfus cft Nazianz.in Apologctico,cum dixit;Ad pcccatum huiufqiic mcdicos, &dcpulforcs, frontcm apcrtc perf ica-

mus, nudo capitc (vt cft inproucrbio) in flagitium omnc prorum-pcntcs (6 infignem ftuporcm, aut ii quo alio nomine aptior huiuf-

modi affeilus appellari potcft) quofqiic vt pr^clarc de nobis mcritos,amorc profcqui dcccbat,cos, vt hoftcs vlcifcimur . Idcm in Jau

dibus Hcronis . Tandcm a vcfano & impio magiftratu correptus

(6 nobilcm calamitatcm, 6 facratua vulnera) vngis quidcm,egrcgio tuo corporc laccratis,fcd ita ramen, vt non cuo fupplicio,fcd al

terius cuiufdam fupplicijs inrcrefte videreris. Exclamabit intcrdu.

Ecclciiafticus orator,6 tempora,6 morcs,6 prauas confuctudines,6

perucrfa hominum ingcnia.o mifcrura iacculum , 6 calamicofamRemp, Chriftianam . Adhibcbictamen modum in exclamationi-

bus, illasqiie poft reprehcnfioncs vitiorum prefertimpublicorum

collocabit . Scd fuo loco adhibcaniur , nam importunap exclamationes aucloritatem adimunt diccnci.

Quoticfcunqiic acclamatur nariationi vcl confirmationi alicu-

lus rei Epiphoncmatis nomcn fibi vcndicat: vt. fi quis dinumcra-cis Chrifti pafsionibus addat, hoc; Tot ranrifqiie cruciatibus pec-

cata funt cxpianda; aut fic.O fclix cu!px,qua: talem ac tantum me Greg.

ruit habcre rcdcmptorem . Et apud Virg,

Tant£ molis erat B^miinam condere gentem.

Apcftrophefigura eftjcum fermoncm a ludicc,vel auditore ad Apoftrophe

abfentcm aliqucm conuertimus. jMjtc nanquecum vanacoratio-

ncm,tum excitat . Kac cK aduerfariorum cog-itationis velut fecumtoqucntium protrahirous ; qu^ tamcn ita dcmum a fidc non abhor-

rcnt, fi ea locutosfinxeiimusi qua.* cogitafte eos,non fit abfiirdum,

& noftros cum alijs fcrmoncs, & aliorum inter fe credibiliter intro

ducimus : & fuadcndo , obiurgando,quarrcndo,laudando, miferan

A do,perfonas Idoncas damus . Qiiin deducere Deum , <Sc Sanclos in

hoc genere diccndi,^Sc infcros excitare, conceflura clt . Vrbts ctia

populiqiic voctm accipit, Vndc cundis affectibus feruit. Aliqui

|tamen ne mprooemio ca vtamur, nonquia non licct, fcd quia nonputcnr vtilc vcrant . Ita fi vincct vtilitas, proptcr eandem caufamfacere debebimus,propter quam vtamur. Et Dcmofthenes autemad Acfchmcm orationcm in pioocmio conucrtit , 8c Martus Tul

! lius cum pro alijs quibufdam,ad quos 6c vifum eft , tum pro Liga-

, rio ad Tubcronera. Hac criam vfus eil: Dauid; cu aic Montes Gel-I

I b^,l

Super. Ei!

liber "en

260 RhetoriCA ChrijTianA

Epithone-

nu.

Dubitatio.

Communi -

catio.

b3C,nccros, nec pluuia veniaiit fupcr vos.fieque liric Agri primitiarum , quia ibi abicdlus eft clypcus fortium . Iccm Ber. Ecce co-

ram Tremendo ludiccpeccatores afsiftimus : cuius manus ternbi-

lis : gladium iras: fuae vibrat, fuper nos. Et quis auertet eam. Nemociominatam idoneus : vt gladio dommi obijciat manum: vt tu Dciamantif.ima : perquam primuni in terns fufcepmius nufericordia

ag- dc manu domini. Sic <Sc iUa , Apud Petrum Damianum. Hmc fra

tres : hinc ergo perpcnditc : quibus laudibus digna fit.Beata &: glo «riofa virgo Alaria : quse illum calhfsimis fuis vifceribus nobis ge-

nuit : qu^ nos de tara profundo gutiurc auidifsimi draconis enpuit.

Ad cius nanque digna cffcrendam preconia non rheroricorum di-

ferta facundia : non diale<^icorum fubtiha argumenta : non acutif-

fima philofophorum apra repcnuntur mgenia. Et quid mirum ? fi

hec ineffabihs virgo in fuis laudibus raodum humanaf vocis exupcrat : quum ipfum humanigeneris naturam exccllentium mento-rum dignitatc tranfcendat.

Epiphonemate quoqiie prardicatoribus interdum vtendum eft

poft rerum expohtionem : vt Grcgo.ilic Nazian. in laudibu Athajnafijpofl exemplum lob, & calamitates copiofiusexphcatas , 6c

ludicium Dei hoc epiphoncmate concludit. Ha.c vulnerum jmedi

cinajicc certaminis corona,hoc paticnti^prcmium.Dubitaiio efl: , cum fimulamusqu.Tercre nos vnde incipiendum,

vbi definendum : quid pocifsimum dicendum , an omnino diccn

dum fit : quod fchcma incredibiUin ventaris fidem aflert. ProCluent. equidem quod ad me attinct , quome vertam nefcio: ne-

gem fuiffe infamiam ludicij corrupti ? negem iliam rem agitatam r\

in concionibus ia<n;atam in iudicijs .^ commemoratam in fcnatu.^

cuellam cxanimis hominum tancam opinionem ?tam penitusin-

,firam ? tam vetuflam ? & quid agam iudiccs? quo accufationis mecrarionem conferam ? quo mc verram ? Dubitationcm adhibuit Bafil. in temulcntos . Quomodo in his rebus me geram ] fi & oratio

inutiiis efl , &. fiientium difficuitates multas <5c incommoda habet?

diiigcntiam & curam omittemus ? at pericuium habet ncgligetia:

anin ebrios aliquid loquar ? at mortuis auribus infonamus. ItemD. Greg de Magdai.Quid igiturmiramur fratrcs? Mariam venientem,an dominum fufcipienrem ? fufcipicntem dicam, an traiicnte?

Dicam melius trahcntcm , & fufcipientem . Ita oratorio quodammodo adliibcnpotcft hecfigura> & vaiet ad doccndum> atqiic

ad deledandum.Communicatio eft,cum aut ipfos aducrfarios confulimus, vtDo

mitius Aferpro Cloantilla . Atiila ncfcit trepida cjuid liceat foe

mina*, quid coniuii.em deccat : fortc vos in ilia fohcitudine obuios

ca fus

I

G

H

I

Parspxta. 26/1

cafus miferaemulieriobtulittufrater, vos patcrniamici quod con(ilium datis .^aut cuiudicibus quafi deliberamus quod eft frequentifsimum &Quid fuadetis? & vosinterrogo quid tande fien oportuit? vt cato cedo vos,fi in co loco edetis quid aliud feciflctis } &alibi comunem rem agi putato te ac vos huius rei pra?poficos effe*

Communicationis exemplum eftin Aft. Apoft. vbi legimus, Sit

ne magis hominibus obtemperandum quam Deo ip[i mdicate.

Grego. Nazianz. in orat. de moderatione feruanda in difputando.

Vulris igitur,inquit, ipfi contentionis huiufce caufam proferre, anmihipotms, medicimunerifungenti camcxponendam <Sc cmen-dandam relinquitis ?

Permisfio cft,cum alicui rei vehemcnter confidimus «5c oftendi-

mus nos eam tradere atquc conccdercalicum^ voluntati ; hoc rao

do : Quoniam omnibus rebus ereptis folum mihi fupereft animus,

<Sc corpus, ha^c ipfa,quar mihi de multis fola rehcla eft, vobis & veftrje condono poteftati. Vos me,quopado vobis videbitur,me ab-

ucamini hcebitimpune :inme,quidquid hbet ftatuite, edicircatqj

obtemperabo . Hoc genus,tametfi ahas quoque nonnunquam rra-

iSlandum eft, tamcn ad mifericordiam commouendam vehemen-tifsimeeft accommodatum.

Licentia eft, cum apud eos, quos aut vereri , aut metuere debe-mus,tam en ahquid pro iurc noftro dicimus quod eos minnne offen

dat,aut quos ij diligunt,cum in aliquo errato verereprehendi pof-

fe videantur ;hoc modo. Miramini Quirites, quod ab omnibusvefirae rationes deferantur? quod caufam veftram nemo fufcipiat,

quod fe nemo veflri defenforem profireatur ? id tribuite veflrx^ cul

pae atqiic definite mirari. Quid enim ef},quare non omnes ifiam

rem fugere ac vitare debeanr ? Recordamini quos habueritis defen'fores,fludia eorumvobisante oculosproponitc, deindc exitus omnium confiderate tum vobis veniet in metem, vt vere dicam,negb-gentia veftra fiue ignauia porius,i!los omnes ante oculos veflros iru

cidatos efTc, inimicos eorum veflris fuffragijs in amphfsimum lo-

cum pcruenifTe . Licentiam adhibuit Gregor. Nazianz. in laudi-

bus Capfarii cum dixit, Meum munus eft oratio , quam etiam for-

tafTc pofteritas exceptura cft,nunquam inter morientem, nec eum,qui ex hac vita migrarit,prorfus abire finentem,verum in auribus,

animisque ho.minum quem ornandum fufceperir,femper coferuan-

tem,eiufque, qui delideratur imaginem exprefsius quam in tabu-Ia,proponentem . .Adhuncmodum liberaminterdum vocem pro-

ferre poterit Ecclefiafticus orator,raro nmen admodum verbi cau-

fa : Quid potui facere fratres , <5c non feci l nunquam dui a vobis

abfui, vobis fanctifsima facramenra minirtraui, verbum Y^ti expU

LL caui,

262 KhetoriCA Chri/Hars,

Ampli^c

caui,pauperibus,quatum potui,opcm tuli,patcrno vos oinnes aino

re dilexi : pro quibus rebus quam gratiam mihi habetis fratres.^ ni

hil proFuit mca clihgcntia,obtuic potius quiburdam,qu! me monentem ferrc non polTunt,»!^ veluti phrenetici.animarum fuarum medicum auerfantur . Sed adhibcnda eft maxiraa cautio,nc bac figu

ra nimium delectari videatur ecclefiafticus orator.

Auerfio cft quando abfqiie fentcntix immutatione ad alia quodammodo defleclimus vt fi dicamusDccios.Marios, Camillos, Ck

re Caffar,pcrfcquebatur. Auerfione etiam Nazianz.in fiincre Cc-

fani fratris vfus eft,cum ad cum ita orationem conuertit .Habes a

me Cscfari > funebre munus , habes orationum mcarum primitias

,

habcs a me ornamentum omnium ornamcntorum . Idem in primaorat.in lulianum. Conftantium Imperatorcm vita lam fun<^um,&ahquando infra ad lulianum crationem conuertit S. Leo Papa, in

fcrin. 4.in Eptphaniam Domini fuperfluo . Herodes timoreturba-

ris , Ck truftra m fufpeclum tibi pucrum f^uire moUris , non capic

Chriflum regio tua ^ nec mundi Dominus poteftatis tuae fceptri eft

contcntns anguftijs.

De jigAris orationis qulbusoratio augetur ^ amplificatur.

C ^ P. III.PErnecess \ri as funthuiusgeneris figurae quibns non

modopingitur,verum etiam dilataiur oracio per ainphficatio

nem,quac quide definitur: Ampla dc copiofa aficuius rei exornatio:

vbi argumenta ipfa cum vcrbis , tum rebus amphfsime dilatantur

tionisdeFhiii|adipfos magis afficiendos auditores. Cuius tria commodjfsimaexempla apud Ezechielem repcriuntur . Amphficaturus cnim ca-

fum,«Sc ruinam TynVprimum eius gloriam, immenfas opes, & cmponj celebntatem longa tk magnifica orationc amplificat . Simihratione regni Allyriorum vaftationcm prarnuntiaturus , primu qui-

dem gloriam cxtollit : fimiliquc ordine Aegyptij eucrfionem am-phficat . Eademqiie ratione , verbisqxie fplcndidifsimis Ifraehtici

tioc.i;.

c»Ks.

Op. I 6.

K

Amplificatio'

nis coiitia

riunv.

populi ingratum animum 8c fcelcra exagcrat,diuimsbcncficiis pri

mum ionga orationc enumcratis , Sic enimpopulum fuum domi-nus fub muhcris nominc alloquitur . Tranfiens pcr tc, vi di te eon

eulcari in fanguine tuo;& dixi tibi cumefles rn fanguine tuo, vme.Multiplicatam quafi gcrmcn agri dedi tc ^ 6c multiplrcata cs , <Sc

grandis efteda ikc. Simili quoqiie Nathanpropheta Damdisadulterium accufaun:,diuims bcneficiis quae in illum Dominus eontulc-

ratprimum cxpofitis . AmphficatioTirs contrarium eft Tapinofis

latine humrhatio dicitur . Eft autem figura cum rci magnac cxpo-

fitjo humilis adijcitur, vt apud Virg. Dulichias vexaftc tatcs : ve

xaiTepcr Tapinofin di£lum eft,nam non vexauif fed cuertit,vt no

h tac

Pars (exta. 26j\tatScruius. Dc his ali) diflFuse tradarunt, vt Qiunctilianus,& Cic Lib.

in part. & au^cw: ad Hercnnium nos eorum latc rparfeqiie djiSta •.

quantura ad rcm faccre videbitur conirahemus earum definitio- *'

nibus & excphs ob oculos pofitis. Nomina autc earii funt h^c.

^lnterprctatio. f^fcffiîo. rContcntio.\ Oefimtio. \ Gradatio. \ Circuitio.

O "S Dcmonftratio.*J

Franfitio. y Lxpohtio.

{^Significano. {^Ccrre£lio. LSentcmia.Profopopîa. Intcrpofitio. <

Interprctatio ell quae non iterans idem reintcgrat verbuinjfed id

commutat quod pofitum cft aho verbo quod idcm valeat . Grar ci

fynonymiam vocant <5cdefiniunt eam clTe cum vcrba idem figni

ficantia congregantur.Vc <\nx cum ita fincCatihna.pcrgequo coe-

pifti,cgrcdere ah<ûando ex vrbcpatentportseproficifcere: <5<:aho

loco , Abijt, cxccfsir, erupit, euafit , Itcm populatus eft regionem,prouinciam va(iau't nihil rehqui fecic . Non te pudet meiitiri ? nonvcreris contra folem loqui? non erubefcis palain falfa proferre? nccverba modo,fed fenfus quoc|iie idem facicntes aceruantnr. Pertur

batio ifta mentis <5c qucdam fcclerum offufa cahgo, & ardentes fu-

riarum faces cxdtarunr.

Definitio eft,reipropofitaepropria 3c dilucida & breuiter com-prchenfa vcrbis cnunciatio.quae coihu maxime generc, fpecie,dif-

terentibus,& proprijs vt patet in illa Vigucrij in Inftitu. Huchari-I

^^ftia eftcibus <3cpotus fpiritahs\ veri corporis & fanguinis DominiQ^jnoftri Iesv christi, fub fpeciebus panis 5c vini confecratis

ad bonam, ik optimam confequendam gratiam . Itein virtus eft vi-

tium fugcre , df fapicntia prinia ftukuia caruiftc . Itcmoraiiocft

animi ad Deum clcuatio . Item patientia cft fuas , & fuorum iniu-

Irias: ac catcra mala afquanimirer ferrc.

Dcmoftratio, qua dcfcriptione Cic.appellat,eft propofita formaquaeda rerii iti cxprefl? vcrbis, vt cerm potius videatur quam audi

ri, vel cft rcru quae geruntur fub afpe<ftii pcnc (ubiedio , vt Adt. mVcrr.7.Ipfc inflamacus fcclcrc ac furorc in forii vcnit ardcbant ocu

R h,toto ex orc crudehtas cmicabat : Pertinet maxime ad genus dc-

monftratiuumrvaletintcrdu addocendu.&adcomouendu . Ea ta-

me vtatur.no vc fibi ea in rc placere videatutjfcd vt rcs potius antc

oculos ponat Huius pr^daru eft exempiii apud B.Bafihii,cum diui

ci auaro tcrrorem exiremi incuritiudicij.Nunqua nc(inquit; ilta te

mulcntia fobr us cs futurus? non Chrifti ludiciii antc oculos pones l

quam.defenfione affercs cum ij qui a te lint iniurijs, & contumeJiJN

violati te circumfiftent, vSt ad iu(tum ludue, qui decipinequcat, in

errorem impellcs? nullus jbiorator,nullum verborumlenocinium,

S.C.4.

ij'qi.S.i.

Cic.7.

LL qood

264. Rhetoric^ Chrifiiana

L

quod. veritatem ludieipofsircripere ;adulatoresnon fcquuntunnopecuniar, non dignitatis amplitudo, deferius ab amicis , ab audiio-

ribus,a patronis,defenfionis ercpta facultate, probris &. ignominia

aflfeclus arripieris, m^{tus,triftis, demifTus, dertitutus , line vlla vel

mufsitandi hbertate, quocunque enim oculos conuerteris , perfpi-

cuxmalorumimagines tibi obferuabuntur . Hinc orborum lachry

mae^, hinc vidu^ gemitus, ex patte altera pauperes a te pugnis per-

cufsi,ferui laccrati, irritati vicini, ik. ad iracundiam inflammati omnia in te irruent , trifte agmen circumftabit facinorum tuorum, at-

que fcelerum. D. Arabrofius de S. Tecla virgine lic etiam fcribir,

cernere crat lingentem pedes bcftiam^cubitare humi, mutuo tefti-

ficantem fono, quod facrum virgrnis corpus violare non pofTet, er-

go adorabat pr^dara fuam bcftia, <Sc proprias obhta naturae, natura

jnduerat,quam hominesamiferant. Viderc&qoadam naturac rrans

fuhone homrnes feritate indu\:os,feuitiam impcrare befti^,beftiani

cxofculantem pedes virgmis, docerc quid homines facere dcberct.

Tantum habet vii^ginitas admirationis, vc eam ctiam leones mirentur n(m impaftos cibus flexit,non citatos impeius rapuit,non ftimu

lacos ira exafpirauit,non vfus decepit aftuetos, no feros natura pof-

fedic Docuerunt religionem dum adorant martyrem , docueruntetiam caftitate dum virgini nihil ahudnilrplanias exofculantur,

dcmeriis in ccrra ocuus tanquam verecundantibus , ne mas ahquisvel bcftia nudam virgine videret. Illuftre vcro in primis illud" exeplum apud B Bafihum in orat. de Martyre Gordro, Tota vrbe tu

nmltus erat fummaque rerum pecturbatiaa viris fan<^ifsimis,atc]ue

integcrnmis prafd;^ abigcbantur,pccunix diripiebantur, hominumChrilh amantium corpora lacerabantur, permediam vrbemma-tronc trahcbantur,non pueririae mifencordia crat, non verecundiafeiieclutis,innoxij,& infontes homincs fupphcia facinoroforum fu-

ftinebant, ad recipiendos luftos carceres angufti , domus opulentiE

(^ copiofae deferebantur,profiigoruni & miferorum cxulum plene

fo-itudines . Nec folum c\\\x facla funr autfianr, fed ctiam quae fii

tura lint,aut qux futura fuerint diccndo exprimimus. Mire traclat

ha;c Cic. pro Milone qux futura fuerit Ch)dius fi praeturam inua-

liflet. Ha.'ctranslatio temporum crit verecundior fi proponamustaha credite vos mtueri, vt Cic.Ha^c quae non vidiftis ocuhs animis

cernere poteftis . Defcripriones autem multx reperiuntur apud fan

dospatres . vide Greg. Nazranz.Inlaudibu& Athanafi;, In Caefa

rij funere, & Bafil. fn laudem 40. martyruTR.

Significatio,qux &:Emphafis dicitur, eftfiguracum tacitaver-

bis (ubeft fignificatio,quod loannes contemplator excclfusmagni-

hce confcquutus eft cum dixit verbum caro fadum eft . Huc per-

linctj

V

ParsJexta . 26j

B

tinetilludquodin Ifa. 46. dicitur. Audite me domus Iacob,qui geftamini ab vtero vfque ad fene£tam , ego ipfe portabo : ego feci,

ego terram. Item, Hoc fcandalizat vos ? fingula verba Emphafimquandam habent, hoc,inquit,hoc,velquodmaxime confolari de-

|buerat: hocquod vel maxime amorem meum in vos oftendit; hocvos fcandahzat ?Deinde, idem eft ac fi diceret : vos qua? tanta vi-

diftis, tanta audiftis, quae difcipulos vos profitemini meos r vosnein hoc fcandahzamini ? Ems duo funt genera : vnum quo plus fi

gnificatur, quara dicitur: vt cantando tuillum, quafi dicat, indo-

dus peritifsimum . vel cum maius dicitur fub quo eiiam minus in-

teliigere volumus . Alterum quo ctiamillud fignificatur,quod nondicitur, vt cft illud Vng. Georg.i.— Cumiamglandes atque arbuta facr<t

Deficerent fylu<£

hoc eft non folum alise , fed etiam facrac r nam tefte Seruio harumfterilitas aliarum denotatin fos^cunditatcm.

Profopopeia ad verbum dicitur perfone fiftio . Figura eft cumperfona aliqua fingitur vt quando inanimatum loquitur ad aniraa-

tum , ut apud Ouid. £leg. i . lib. i . de triftibus vel e conuerfo vt

Horat.inHpmdo.Qjtid ampUus '\>}s ? omare,<is' terra,^ nrieo.

Dc hac Quin(5lilianus. Illa audaciora &maiorum (vt Cicero exi Lib.eS.ci.

ftimat) laterum,fidionesperfonarum, quaeprofopopeiae dicuntur

mirc nanque tunc varianr orationem, tum excitant . His etiam ad-

uerfariorum cogitationes velut fecum loquentium prorrahimus:

que tamen ita demum a fide non abhorrent , fi ea locutos finxeri-

mus, qua: cogitafile eos non fit abfurdum . Et noftros cum ahjs fer-

mones , & aliorum inter fe credibiliter inducimus: 5c fuadendo,

obiurgando,quterendo,laudando, miferando,perfonas idoneas da-

mus.Quin deducerc Deus in hocgencre dicendi,^ & inferos excita-

re conceiTumeft. Vrbes etiam popuhqiie voces accipiunt. Acfuntquidem, quihas demum profopopcias dicunt:in quibus &corpora <Sc verba fingimus : fermones hominum afsimulatos dice-

re dialogos malunt . Profopopeise exemplum eft SancSli Epbrcmy

I

vbi anmii fui timorcm explicat : oculos in celum fuftulit, & ftupo-

rc quodam aff^e<^us, tanquam extra me attonitus hcfi , magnaqueformidine totus horrefcens cordis oculis Dominum fumma inglo-

ria vidi & animam meam fic alloquentem : Cur 6 anima celeftenr

thalamum tuum,immen(a lucis, 6c glori^ pulchritudinc ilUiftrenj

contemnis ? cur fponfa mea, odio perfequeris rae punfsimum fpon

fum tuum atqiie immo.calem l cur ea defpicis bona , quae ego tibi

in luniine vitaeprseparaui.

1

Effeaia!

j.de Orat.

266 KhetoriCA Chriflianst,

Effcctio efl: cumexprimirur , 5c efringitur vcrbis corporis cuiu-

fpiam forma quo ad fatis fit ad intelligendumrhoc modo . Hunc 6^.

coiudiccsrubrum,breuem,incuruum,canum, fubcrifpum, cefiura,

cui fanc magna ert \\\ mcnto cicatnx fi quo modo potetl uobis mmemoriam redire . Habet hec cxornano cum vtihtatcm, 'ix qucmvehs oftendere, tum uenuftatcm fi brcuiter ^ dilucide facta eft.

Gradatio apud Rhctores dicitur cum ex prima fententia oritur

fccunda,& ex fecunda tertia,atquc ita demceps. Au£l. ad Hcrcnn.hb.4. Gradatio eft in qua non ante ad confequcns verbum defccnditur , quam ad fuperms concenfum eft ; hoc modo ; Tnbulatjo,inquit, Apoftolus patientiam operatur,patientia probarjoncm, pro-

batio vtro fpcm,fpes autem non confundit . £t iterum , Quos , in

quit,prcfciuit *Sc pr^deftmauir, hos & vocauit: & quos vocauicil-

los &iulbficauit <5cc. Ineodemetiam capite pcr mtcrrogarioncm& rcpctitionem clegantifsime ait : Quomodo muocabunr.m qucmnon credideruiit, quomodo vero crcdcnt ei qucm nonaudierunt ?

Itcm non fcnfi h^c & non fuafi,ncque fuafi & non ipfc ftatim face

rc cocpi ,ncque facere coepi & non perfeci , neque perfcci *Sc nonprobaui. In hoc vltimo exemplo, non decus modo,fed \\% ctiajn 3c

acrimonia ineft . Item tacobus Chriftiano homini m aduerfis gaudendum efTe, fere tali probat gradatjone . Namtenratio operarur

pacientiam,pacientia perfedionem.pcrfedio vicam artcrnam.Itcm

Cic.Nam quae rehqua fpes hbertatis manct,{i illis , & quodlibet \\

cct, & quod hcet porfunt,& quod poffunt audent , <Sc quod audcntfaciunt, & quod faciunt vobis molciVum non cft; ? Confimili modoAfricanus aiebat: Ex mnofcentia nafcitur dignitas , ex dignitate

honor,ex honore impermm, cx imperio hbertas, ex libcrtatc gau-dium. Virgm Alexi.

Torni k<£na lupum fecfuitur: luput ipfe dtpeUam.

Florentem cytifumfequitur lafciua puella,

(ir iUud.

Mdrs yidet hanc yijamque cupit,potitur<jite cupita,

Hancfiguram Cic. conucrfioncm quandam <5cvcrborum con-

cinnam tranfgrcfsionem vocat.

Tranfitio vocatur , qua; cura oftendit, brcuiter quid di£lum fit

proponit,itcm breuiquid confcquatur,hoc modorConfideratii eft,

quomodo Spiritus Sanili operaiione virgo Maria genicux pari-

ter & cafta exritciit,age nunc demonftrcmus id priuilcgium, 8c fin

jgulari quodam modo lus ci foh propriuni efrc,nu!hqiie prtter caml

tribui poffe. San<Slus Chryfoft. cum orationem oftendifiet cxpian-j

di peccata vim habere,fic ad ahud argumentum traiifi)t : nec ucroj

peccata foluni pu.gat oratio, fed pericula ctiain grauisfima dcpel-j

D

ht.

Pars fexta

,

26;r

lir.deinde exemplis id conhrmar, <^ plunbus explicaris, fic ad ora-

cionem transfert. Quse lam commemoraui,fatis finr ad vim & potcftaiem faiiftarumpr^cumoftendendam; melius vcro fortafle cft,

ad facras literas accedentem , ex Oiaculii Chrifti intelhgere , quas

diuitias pr^ccs ijs concihcnt, qui in ijs omnem a^tate ponuui Agensorator Ecclcfialticus de curiofitatc otij fiha,vbi ortendent cunofos

non folum tcmpus ccnrerere,rem pretiofisfimam,fed difcordias fe-

rere fubiunget, fibi etiam odio comparare fohtos, & cum maximefolcani cffe delatores , in varias plerumque calamiratesinciderc .

Er ad Hcrcnn.Ub.^.in patriam cuiufmodi fucrit habetis, nunc in pa

rcntcs quahs exifterit confiderate . Proficit hsec ahquantum cxor-

natio ad duas res \ nam 6c quid dixcnc commoner, <5c ad rehquumcomparat auditorem.

Corredio eft.qux tolUt id quod di^lu eft, <Sc pro co id quod ma-gis idoneum vidctur reponit hoc modo. Quod fi ille fuos hofpites

j^ rogafTet immo inueni(Tet modo,hoc facile perfici pofict. Item nampollquam ilti vicerunt,atque adeo vicli funt, eam quomodo vi(5to-

nam appcllem, quae vi<5lonbus plus calamitatis quam boni dede-

rit ? Correclionis exemplum cxtat apud B Bafilium in orat. dc Orat. i.

leiunio. Quid facihus,inquit,& lcuius ventri eft.tenuitatc vi£lus no

ctem rcaducere.an ciborum copia oppreffum iacere \ vel potius ne

lacere quidem.fed crebro fe verfare,cum gemens difrumpitur .^nifi

forte dicas,gubernatores,oppre{Tam oncrenauem, quam lcuiorem

arqiie expeditam. Hac dicendi forma ad rcp ehendendum vti po-

terit Ecclefiafticus orator . Muhi ita fe dihgunt , aut potius fe nondilio-unt, vt adulatoribus dele>5lentur , «Sc monitores fuos odio ha

beant. Commouctur hoc gcnereanimus auditoris res cnim comu-ni verbo clata tantiimodo di^a videtur ca poft ipfius oratons cor-

rcdioncm magis idonca fit pronunciationc.

Parentbcfis quam Qain«5liHanu5 interprctationem, ucl intcrclu-

fioncm vocat cft claufula orationis contextui interievta,qua remo-

ta fenfus manct integcr vcl eft declinatio brcuis a propolitO , cumcontinuationi medius ahquis fenfus interuenit Virg.

j^ Vare tuutn nomen (fuperet modo Mantua nobis

Mantua y£ mifer£ nimiMn 'vicina Cremon^)

Longior illa digrefsio,quac multis pars caufar vidctur inter figu-

rasiudicio quorundam numcranda no eft;vcrum a Cic. numeratur

his verbis. Et ab rc non longa digrefsio,in qua cum fuerit deleda-

rio.tum reditus ad rcm aptus <5c concinnus efTc dcbct . Excmplumcft apud Cic.de fitu & ornatu Syracufarum ahaque permulta.

Quatenus autem oraton Eccleiiaftico hceat digredi , non facile

cft pr<cfcribcre, videat quid propofuerit, mcminerit illud, quod in

l prioiisl

26S Rhetortcs» Chridtans^

primis co die doccre fibi in animum induxir.ita digredieiur, vt re-

deat fempcr vndc deflcxit oratio . Quanquam S. Chry foii in Ho-milijs dc vitando iuramento,& alijs etiam m locis interdum ita di

greffus eftjVt illud quod amca propofuerat, in aliud tempus rcicce

rit:c[uod Spiritu San(5lu ita didante,fan<f}:isfimum virum fecifle cre

dendumeft. Hi autem crunt loci ad digrediendum valde accommodati : contra pcruerfum morcm fpcctaculorum, contra choreas

fathan^jcontra hbidinum magiftras horum temporum infulfas co-

medias, commodc autem digrcdictur i)s diebus quibus caro ita in

fultat vt pleriqiie homines infanire videantur, vt belli tcmpore, mcaritatc annon^ . Inprimis aurem omni tempore, cum tor tamqiie

grauia peccata a lingua proficifcantur,digrediatur farpe contra bla-

iphemos . Poterit etiam farpe per digrefsionem commemorare maximum eflepeccatum periurium.Necefle eft etiam calamitofis his

temporibus, quibus hi c]ui habcntur boni viri a Detradionis vitio

non funt liberi, reprchendere maxime detra£tatores . Vcrum cummaledicorum plena lint orania, ita vt nec fubditi principibus , nec

difcipuh magi(tris,ncc faccrdotcs Hpifcopis,nccfihj parentibus: pa

rentes ctiam (quod valde miferabilc efl) fiiijs definantmaledicere.

Digrediatur fepc (etiam fi locus poflulare id minimc videbitur) in

huiufmodi digresfionibus uerfaiis Ecclefiafl:icus orator , populoru

utihtati confuleiis pluribus verbis farpe potent tra(5lare magis communes locos, Chnilianae rehgioni valde accommodatos: ita tamen

vt de his , qua^ diximus & dc alijs nunquam ita digrcdiaiitur, vt vn

de digresfi fint non reuertantur.

Contcntio,vel vt quidam uocant,contrapofitum,contrarium Antitheton gr^e. is dicitur non vno fit modo , fed uel fingula fingulis

opponunrur: Vt vicit pudorem libido,timorem audacia, rarionem

ainentiaj i^ bina binis,non noflri ingenij.ucflri auxilij efl. Nec fen.

per contrapofitum fubiungitur,vt in hoc Cic pro Alil. £tei imh^cludices non fcripta, fcd nata lex. Verum ficut Cic. dicit , quod dc

fingulis rebus propofitis refertur ad fingula, vt in eo quod fequitur.

Q^iam non didifcimus, accepimus, legimus , uerum ex natura ipfa

arripuimus, haufimus,expresfimus. Virtutem pra*fentcm odimus

abfentem quarimus inuidi. SandusEpifcopus & martyr Cvpnanusinlibro de paticntia de Chrifto loquens, pulchns Antithetis

vfus eft , his uerbis: vtmfultantium fputa patienter cxciperct, qui

fputo fiio caf ci oculos ante formaucrat : 6c cuius in nomine, nunc a

feruis fuis Zabulas cum Angelis fuis flagellatur,flagella ipfe pate-

rerur,coronaretur fpinis,qui martyrcs floribus coronat aternis, pal

misinfaciem ve beraretur, quipalmas veras vincentibus tribuit,

fpoliarctur vefte terrena , qui indumcnto iramortahtatis cacteros—

—

ueftit,

M

N

O

Parsfexta

,

26p

R

velhr,cibaretur fellcqui cibum cxleftem dedirj aclo potaretur quipoculum falutare propmauir.B.Ambroiiui de virginibus fcribenSj

eleganter hanc figuram adh)l)Uit : Non eit(mquit)Chn(ius circum-foraneus , Chriltus enim eUpax , in foro lites ; Chriftus charitas

eft,in foro obtre£latio . Antithefis vti potcrit orator, docens fpiri

rahs \\ix comoda, & fanilasobledanones. Voluptates corporis

debilitant corpus,gaudia fpiritus vim animi augent ; illa parniten-

tiam, ha; lartiriam, ills infamiam, ha? laudem coram Deo & homi-nibus pariunc. Hac figura oratores utentes maxime rem ante ocu-los ponunt.

Periphrafis, latine circumlocutio uel circuitio figura eft ; tedeQ^iiutbhanus, quae fit . cuni quoduno,aut certe partibus uerbis

dici poterat , pluribus explicatur, Eftque apud Poetas frcquen-tifsima vt

Tempus erat^quo prima ejuiesmortalibus^gris

Incipityij dono Diuum gratisfimafcrpit.

Et apud oratores non rara , femper tamen aftri(f^ior ; quidquidenim lignificari brcuius poteft & ornatu latius oftenditur Periphralis eft. Periphrafin adhibuit S.Greg. Nazianz. in laudibus HeronEnimuero quando te, vt par erat , ad nos recepifti , atqiie illc , qui

eos a quibus glon{icatur,gIori{icat: dc eos a quibus irritatur,irritat:

qui eorum a quibus timctur voluntatem cxplet, (Scmortuis rurfus

rurfus vitam infpirat ; qui vt Lazarum quatriduo poftquam e vica

migrauerac, (ic te poft qnadriennium ad vitam rcuocauit, qui mxtaEzcchielis prophetarum omnium maxime admirandi excelfiqiie

vifionem, olTa cum oshbus,^. iunduram cum iun<5i:uns conncdirquando inquam lile cupientibus nobis cupientem te reddidit, fac

inufdcm vitse ftudiis,& fermonislibertatc perfeucrcs ; nealioqumin cam opinionem homines adducas , ut te afftjdliionibus fra6lum

atqiie deie<flumfuifle, Philofophiamqiie per ignauiam prodidifre

arbitrentur . Hoc loco, pro nomine Dci penphrafi grauisfima &fplcndidifsima vfus eft IUc idc in laudibus Athanafii, Ck periphrafi

ufus eft 5c nomine ; Lucernam illam luci preeuntem, vocem fermoni,mediatorem mediatori, mediatorcm,inquam,noui <Sc vetcriste-

ftamcnti loannemillum c2:rea;ium.Verum,ut cum decorem habct.

periphrafis, itacumin vitium incidit Periflologia dicicur ;obftat

enim quidquid non adiuuat.

Expolitio eft cum circa rem aliquam diu hcrcmus camqiie nontcnuitcr raore Dialedticorum : fcd copiofifsime expoiimus, cum re

rum <5c vcrborum copia,necnon pronunciationis vicishtudme alios

atqiie alios vulrus fumcndo, nccnon vocc aiircr flcxa ea ratione,ut

qua: fparfe Sc prolixc di<Sla fuerunr contrahamus <Sc vno fpiritu c6-

JMM plccftamur;

Uh.S.c.6.

rxpclitio

c]uomodofiat.

270 KhetortcA ChriftianA

pledamur: quae fub noftra pcrfona femeUn medium allata fue-

runt cum noua? perfonsc produ(5tione leuiter immutare.Duo autem funt artificiofac expolitionis gencra . Prius cum fy-

nonymia conucnit : quando vnam rem pluribus modis exprimi-mus . Pofterius efl: argumenri quaedam explicatio . Si vna res eademque varie profertur^pronunciario ipiis vcrbis accommodandaeft conformatis geftibus <k. motibuv corporis . Hxempli loco fit

Nullum difcrnncn ert uiro forti ad parriam defendendam reformi-dandum qum magno animo fefc ei obiiciat . Comcmnenda funt

viro frug; omnia pericula,qu2 ad propugnationem Reip.fufcipiuntur . Pollcrius genus magis eft varium dc inlbuciius, ^ magnamcum aigumentatioQeaffinicatcm habet. £ias ucro feptein partesasliguan poffunt.

r Propofitio. rExcmplum. —"S Ratio < Comparatio. 3 Repugnans.tOuc fententie. ^Conclufio. ^Simile.

Vt penitiori Expolitioms decUrationc. Cap^. IIII.

A D faciliorem naturar cxpolitionis perceptionem vifum cft

xjLeam per cxcmpla ob aculosponcre • Omifsis in prxfens par

tium eius defcnptionJbus,quarum vis inratiocinationis explicatio-

ne fatis fupcrque patuit. Propofitio itaqiie inftituatur . Synceropioqiie religiofo non debet cfie moleftum quzehbet aperra pcricu-

la fubirc, quac ad habirus , profcsfionisqiie fiKe tuiiionem feofFc-

runt. Rano, Quoniam frcquenter accidit,vtextali derrat^ione <Sc

fugapericulorum &nobifmctipfis 6cuniuerfo ordini cxicium in

gruatqucrcs profcjfto lugubris cft <Sc cxtrcmas ignorantie . Cumomma nol^ra bona ab ipfo nobis ordine ohtigerint.Quocirca vicif-

fimnos eias caufa mhil non perferrc Sz pati equum clt . Hac modobrcuicer id, quod cxpofitam ci> rationibus firmatum probabilius

»!k apertiusfif Dcincepsdue fentcntiar cum totidcm, ucl pluribus

rarionibus fubncfti potcrunt . Hocpaclo grauisfime peccant, qui

adueriicatesob oidmem perpctiendas refugmnt. Huic fentencia;

talis ratio accommodabiTur . QjLiandoquidcni nullam excufatione

legitimam adfcrre poiFunt quin ingratrtudinem fuam prodant,Gonfcquens eft altera fententie pars. llii pro vens religiofis exiftiman-

di funt, tk Dcrmimffris qui officij fui memorcsno dubitant fc pr^

fcntibus tnalis exponere . Ratio,Q^ia matrem fuam debito hono-

rc cx: obcdicnria profcquuntur, &i couenienrius ducunt cum paucis

pc-rfcrre, quam ad multorum aggrcgan . Comparatio . A ratione

,ahe!TUine{l vitam ;^natura nobis rndultain, vSc quam Reli2;ioni ac-

X

l—

Y

Pars fexta

.

27i\ceptam fenmusnolleiinpcndere Rcligiom inemtabih aliqua ne-cesfitatc id ipfum poftulanre.-haud fecus, quam fi is quj m commu-niratc'uehitur cuadendi pcriculi ftudio finat nauim fubmero^io cu-

lus naufragio (ibi quoqiic pereundum fit . Ita vituperandus ell,qui

perichtantc fua religione propriis tantum commodis mrentus efl

maxime cum ex naufragio contingatahquem enatare, &: (Ibi falu

tem quierere , fed in exitio rehgionis uel nuUus uel falcem vnus &alter immunis eft . Quadrat huc cxemplum Deciorumjqui pro parria fe deuouerant & fuaprc fpontc fe hoftiuni telis obiecerunr, (is;

preucnicntes natur^ mortalia tela iibi famam & decus perennc co-

parauerunt. Eundem ad modum imitatores rehgiofos immortali-tas manet , qui nec fanguinem pro incolumitate ordinis uerenturfundere . Conclulio. Poftquam abunde probatum efttam rationi-

bus,quam exemplis cum demum rehgiofi veri nomine dignum effe,qui vitam rehgioni impendit . Rehquum eftut omnibus pcrfua-fum fit perfedi rehgiofi officnim, qui nullum pro falute rehgtonis

difcrimen moratur . Ad fimihtudinem huius cxempli compluracxcogitari poterunt, & extendi etiam pro arbitratupro numeroexemplorum & probationum.

Sententia eft claufula aliqua brt uiter collcila utile aliquod vite

B

Iprarceptum continens cuiufinodi eft illa apud Tercntium : Obfe-jquium amicos veritas od\um paric, Virtus eft vitium fugere, <Sc fa-

pientia prima ftultitia caruiiTe. Seruire Deo regnare cft .

Coinmoratio eft cum in loco firmisfimo.quo tota caufa contine-

tur,manetur diutius, hoc modo. DiIexitnosDeus dulcitcr, fapien-

ter,fortiter. Dukiter nempe dixerim quod carnem induit, fapien

ter quia culpam cauit, fortiter quia mortem fuftiniiit. Diice erc;o

Chriftiane a Chrifto,quemadmodum diligas Chnftum. Difce amare dulciter nc illed:i,prudenter ne dccepti fortiter ne compresfi deficiamus . Itcm magna rcs amor fi ad luum recurrat principium: fi

fuae origini reddatur ; fi refufus fuo fonti fcmper ex eo fumat,vndelugiter fluat . Huius ccrcum exemplum profcrri nequit,dicente Cicerone.nifi in aliquo negotio graui & ferio id quod capur eft,& cir

ca quod cardo vcrtitur, 6c quo totius orationis filum fcmper refpi-

cit, atqiieiterum iterumqiie inculcatur. Et hccdigiia mdicaui,qu^ dc orationis exornationibus adduccrem > qua: quidem ad amphficandum feruiunt.

De Tropis ^eneratim ^ Ipeciatlm de tropis uerborum» Cap. V.

1 tam ornatus quam perf[

inconiun:tis,pnmum quid lingula ver-

QV" o N 1 A M orationis tamornatus quam perfpicuitas, autin' nouhs verbiscft,aut:'

MM )a,

2-^2 Rhetoric^ ChrijitansL

Ifak ii.a.i.

Tropidcfin

Verg.Aenei.

Metaphorxvis.

ba,<icinclc quid coniuncla exigant, conrideremus . Qua inre illud

primo loco Itaruendum elt.quoq.-qucmadmodurn pcrlpicuir:\s pro

pnis verbis , fic oniatus translans, uel quouis alio Tropo figuratis

,

precipuc conllat. Sed cum eandem rem rrequentcr plura verba li-

gn)ficenr,quod rynonyniia vocatur, commodiora fcniper .icmelio

ra cligenda Ajnt . Conilat cnmi luter hcc ipfa verba alia aliis cofo

nantiora,grridjor,i,honelhora,fublimiora,nitidiora.mcundiora «ikc

Quare de Fropis jam diccrc incipiamus, atqiie c6 hbentius quoinprophetarum hbris trequentior eorum vfus el} . Oninia enim pro-

phjtarum (cripta (quoniam dercbus maximis ditrerunt, liue cumhominu fcelera corripiunr, hue cum vltnces fcelerum pocnas im-

probis denunciant, liuc cum piis homimbus, ^^ in officio manentibus ingentia diuinar gratia- bencfi.ia polliccntur mecaphoris 5c al

legoiiis plena funt : quibus ilJi magJiarumrcrum limihcudinibus,

qu^iph quoqiic maxima dicunt,amphncare,<& antc oculospone-re folent, ut lujuec m illo Kai. Ec egrechcrur virga de radice lefle,

& flos de radice eius afcendec ^S: c. Virgcc enim nomine potenciam,floris autem, pulchntudinem Domin» Saluatons dehgnauit. Dem-de fcquentia allcgoriis plena funt . Habitabit lupus cum agno. In-

fimta pene tunrioca fcripturx facra:: hoc atreflantia . Ideoad Tro-pidi-finitiancin acccdamus; Tropus eiluerbivcl fermonisa pro-

pna figniiicatioj-ic in iham cum virrutc mutatio , vt cum dicimus

lctas fcgetes.vcfbum Ictus a propna lignificatione qua letos homi-ncs dicimus,ad fegetcs cum vircuietransfertur. Tropus efl duplexuerborum aher.alter orarionis.

CMctaphora. rlvpitheton. -

Verborii vc < Vletoiumia. ^ Onomvitopeia. J Mctalcpfjs.

^ Anconomafia. c Catichrcfis. ^ Syncchdoche.Metaphora,Translatio a Cic.dicitur ficque cum nomen aut vcr

bum cx proprio loco in eum transfertur in quo aut proprm deert,

aut transiarumpro{)rio mehuscft,ut clasfiqiie immircit habenas.Hxc magnum vfum habetin litens , tam facris quam profanis

.

Eaqiic non minus oratio decorarur, quam crclum flellisilluliratur,

vt air.Cic. {Uudautem admirandum videtur, quid fit,qu6domncsrranslaris c\: ilicnis magis dele<Stantur uerbis, quam propriis <3c fuis.

Quadi uplex autcm cl! omnis .mcraphorac vis : Cum in rebus ani-

niahbu-. almd pro alio ponitur : uc, Lmius Scipioncm a Catone al-

larrari foiicum refcrr . In amma pro ahis gencns eiufdem fumun-rur:vr, concenru virrurum nihil efl fuauius. Aur pro tebus animah-bus inanima,vc duo fulmina belli,fcjpi.idas aut corra, fedct infcius

alro. Accipiens fonitum faxi de vertice paftor . In rranslarionc onmum fugienda eft difsimilirud.^,qualis efl in illo Enni) cceli ingcn-

A

B

l _tcs

ID

Teren. iu

ilunuch.

Pars fexta . 2y^\tes fornices. Dcinde,v'ideuduin cftne longe llinile (it du6lurn.Syrtim parrimonii fcopuluin libenrius dixenm, charibdim bonorii vo-

raginem potius . Sunt quardam & humiles rranslationes> vt faxcaeft verruca ; quxdam maiores quam rcs poflular, vt,Tempeftas co-

mefTationisrqu.Tdam minores vt comedatio tempeflatxs. iMetaphora vfus ell: S. Cypnanus in fermone de zclo , & Imore his vcrbis

Porro aurem Dommusprudentcs effe nosiusfir, '3c caura fohcitudi

ne vigilare praccepir,ne aduerfarius vigilans fcmper,<Sc femperinfi-

dians, quando in pedus obrcpat, de fcintilhs confTetincendia , dcparuis maxima exaggeret, <!k dumremisns >!5cincauiis leniore aura,

(Sc flatu molhore b!anditur,procelhs, 6c turbinibus exciratis,ruinas

fidei, «Sc falutis ac vit?e : naufragia mohatur , Bahl. de laude leiu-

nitpulchram adhibet metaphoiam; leiunii rcuercre canitiem,

jcquale crt human;? narura?.

Meronymia, latine tranfnominatio dicitur,qu.T fit,cum inuento

rem pro rc inuenta ponimus , vt cll illud.Sine cererc & Baccho fri

get vcnus . Vel cumcontincnspro eo quod contmetur vfurpamus:

Sic Rcclefiaiiici oratores ccelum pro cchcohs «Sc terram pro ccrre-

flribus dicunt. Cuius efl infigne exemplum propheta* : Terra,Ter [cre.ii.g.50

ra,Tcrra,audi vcrbum Domini . Et Virg. nunc patcras hbate loui

idell vinum conrentum m patcris,aut contra contentum pro conti

nente, vt efl apud Vng. Crateras magnas ftatuunt & vina coro

nant j non vina fed crateras in quibus vinum continetur , vel cumDominus rei,pro re jpfa ponitur j vt, hunc tibi comedendum pro-

pino,idet}, cius bona deuoranda trado : uel cum ex effe«^a efficie

accipimus.Mefiumque timorem mittite,idcft, timorem qui m^fKifacitjvel cum duccrn pro »js>qui fubfunt:vt,Ab AnnibaJe ccfa funt

apud Cannas fexagmta milha: velcum auctorpro opere fumitur>

hoc modo,P]ai'onem,Anfbotelem, Dcmoflhenem pro corum fcri-

pturis pommus . Quod vero corpus Domini poft confecrationemvocat fcriptura pancm, id fit etiam per mctonymiam, qua plerun-

que materia pro matcriato pc^nstur j vt,intercaftera illud Ecclefia-

(hci. Quid fuperbis tcrra & cinis. Sic corpus Doraininof^ri I e s v

C H R I s T i panis dicitur , quad cx pane fit , tk paiiis qualita-

tss retinet

.

Antonomafia vocabulun], vt ait Diomedes, quod finenominepofitum loco eius fungitur: vi: efl, Arma virumqiie cano: vbi intel-

hgitur Aeneas. Fitautem tribus modis, abanimo, vtma2;nanimusAnchifiades,idc(i Aeneas: a corpore,vr, ipfe arduus, iddt , Poly-phemus.HxtrinfseuSjVt infchx puer atqiie impar congreifus Achilh,hoc eft,Troilus.

Epitheton a Quin6liliano dicitur appofirum.ab ahis adieifliuum,

Lib.i l<. 7.

Aenei.

Verg.j^.i^cn»

Efchia. b.

Antonotna-fia quol.mo-

Epithetaquo

tnodo adjantur.

Hpitheton

dc Atitono-

ma/u quaii-

terdifFeiant.

274. RhetGrtCA ChrifiianA

ab co quod fubitantiuo apponatur . vt fi de Paulo dicainus Doclorgentium, vcl vasillud elcdionis. Deloanne, difcipulus illc

qucm diiigebat I e s v s . Item qualia funt quorundam patrum cncomia, vt Origenes loquens de Dionylio ait, Magnus Dionyflus

Areopagira. Aug.de Cypriano . Cyprianus doitor fuauifsimus

<Sc martyr bcatifsimus. Item Damaf. Atlianafms illc vita lik ftrmo-

ne circumfpeclus Ecclcfixqiie Dei fundamentum v5cc. Epicheta rri-i

busdccauiis nommibusadduntur. Difcrctionis: vi, Phrygiac moli-

murmontibus Id^. Ell: enim & Ida Crctac nions ; Proprittptis, vt,

Tcrnbili implcxum fetaqiie & dentibus affis.-Ornaius.vt a!ma vir

go Differunt aute Epttheton & Antonoinafia, quod illud nunquafolum ponitur,fed nommiproprio adiicitur: Antonomafia aute per

fc proprii nominis vice ponitur , Vcrunramen tahs cft ratio huius

virtutiSjVt fine appofitisnuda fit,<!^ vclut incomptaoratio,ne one-

rctur tamen multis nam fit longa (Sc impedita." Onomatopeiajideftjficlio nominis vt.Taratantara vox tubx abEnnio facla,illc cnim ad cxprimendum tuba:' fonum ait, Taratan-

tara. At nunc raro & cum magno iudicio hoc genere vtendiim t{\.,

ne noui verbi afsiduitas odium pariat;fed i\ commode quis eo uta-

tur, «Scrar6,non modo non offendetnouitate, fed eiiani cxornabit

oracionem:Gra'cis vero olim inter magnas habita virtutes.

Catachrefis, Latmc abufio efl:, quxuerbo fimili Sc propinquo,

pro certo i&proprio abutitur hoc modo, vires hominis brcues funt,

autparua i^atura,aut longum in hominc confihum , aut vti paucofermone; aut cum grandem orationcm pro magna,minutuni animupro paruo dicimus : fic quoniam in pifcinis natarc etiam folebant,

inualuit confuetudo,vt omnes in hunc vfum colltcla: aqux fiuc fri-

gid.T, hue cahdicpifcina: dicantur, videnturqiiea pifcibus dici,

quamuis in his nihil pifcium fit, & parricida matris quoqiicaut fo-

roris intertc(ftor dicuur.

Mctalepfisfigura cfl:,quam tranfumptionem latini vocant cum

Vcre.i.Aen. ^^ ^^ quod praeceditid quod fcquiturpaulatim iafinuatur.

— Ipehmcis abdidit atris.

Na cxatris intelhgimustcnebrofas,ac p hoc in pr^ceps profundas.

Synechdochehguraiocutionis qua a parte totum intclhgitur vt

puppispro naui, Annus pro hyeme. Virg.

Qjiam muh£ glomerantur aues,ubi frigiius annus

Trans pontum fugat

firigida hycms. Contra vcro &: ex totopars dtclaratur,vt fonremq;igneincjj fcrebant . ChriiHnuinius, ac diuina^ voiuntatis incerprcsj

vretur ctia mterdu fynecdoche:ea pra:fLrtiin,qua exiis, qua rebus^

accidunc,res lignificaiitur,vt illud Ifaix. Lt conflabunr gladios fuos,

in

H

K

M

O

Parsfexta. ^l

Aenigma.Paraemia.

^ Icon.

( Parabola ii

in vomeres & lanceas fuas in falces: hoc enim paci confequcns efl.

Superfunc Tropi orationis dc quibus eodcm dodrinae compen-dio agamus

.

Dt Tropis orationls. Cap. V I.

DI X I M V s ea, qua potuimus breuitate de verborum Tropisj

nunc vero ad eos quos orationis vocamus admouenda e(t manus.Sciant aute iitcrati modis omnibus locutionis,quos gramraati-

ci graeco nomin e Tropos vocat,au6lores noftros vfos fuiffe 8c multiplicius atque copiofiusjquam pofTunt exiftimare vel credere,qui

nefciunt eos 6z in alijs ifta didiccrunt. Quos quidem tropos qui nonouerunt,agnofcunt eos m litens fan«Stis,eorumque fcientia ad eas

intelligendas aliquantum admuantur.Ideo & nos illosponerc cura

uimus tanquam afpernandos.mmime.Allegoria. r Ironia.

^ Aftifmus.

c Hyperbolc. C Parabola uel paradigma.

AHcgoria a Quinft.inuerfio dicitur,cum aliud uerbis, aliud fen-

fu oftendkur.Nafcitur autem h^ec figura ex continuata pcrpetuaq,

metaphora. Emfmodi efl: ilia apud Virg.

CUudite iam rinos puerifat prata biberunt.

definite iam plura canere,quia fatis audniimu3. Habet vfum Alle-

gorie frcqueter fcnptura facra,ut,noIite darefauiStum canibus, uel

fpargere margaritas ante pcrcos. B.Bafil.in qundara oratione pra?-

clarisfima allegoria,ita vfus eft: vnufquifq, noftru priufqua m vlti-

mii difcrmicn,6c pernicie adducatur, oneris parte quamplurimamdeponat,priufqua fcapha fluctibusobruatur,merciu iaftura faciat,

quas nullo iure collegerit,&imitandinautas: illi enimfi quid reru

necefTariaru in naui vehant,ac tepefias grauior, 6c periculofior ex-

citetur,quas nauim poderc opprefiamjfe miniterur obrmura,quamcelerrime pofTunt, magna eijciuntpartem.acnihil parccndo, mer-

ces in marc cxhauriunt, quo nouis fubleuerur,& nitcgris, faluisq>

corporibu3,pcriculii euadant: hoc nos multo magis quam illos , Sc

cofulere oportet, *!k facere. Vide fi placet allegorias multiplicare:

fyluam Allegoriarum. Admodum raro tamen ad populii putarcmoratoriChriflianccoficienda a]legoria,ne obfcurarcddatur oratio.

Aenigma eft,obfcura allegoria,vel quxftioobfcura, quse diffi-

cileintelligitur nifi aperiatur . Eiufmodi eft problema illud.Decomedente exiuit cibus , &de forti egrefta cft dulcedo . Hoc &:

poctx vtuntur Virg.

Tres pateat cdi f^atium non amplius "Ylnas.

£t oratorcs nonnunquam, vt in Triclinio coa in cubieulo nala

.

Par;cm!a eft , accommodatum vebus temporibusqiie prouci biu

Aug lib.^.de

doft. Chrif.

ludicu. 14.

C.14.

orjnia;n

Ierc.4. d.i

i

Aenei.io.

•

Lib.^J.c.j.

Lib.^.c.l.

Afto 7. a.y.

Matt.ff.a.j.

276 RhetoriCA ChriJiiariA

oniniuin in orc verfaiis . Etmodo cll fimplex, vtobfequium ami-

cos veritas odiumpanC . Mod > obfcura tx aliud fignificans quamucrba cxprimere vidcantur vt equus Seiauus . Vide Chiliadas,

Pauli Manutij,

Ironia figura cft in pronunciationc vim omncm habcns, quamnos vel difsimulationcm,ucl irnfioncm dicere po{Tumus,cum fcih-

cet pronunciatione ipfanos diuerfum fignificamusoftendere ab co

quod verba ipfa videntur fonarc.Eiufmodi cft illudlamentationu.'^

Vbi loquens ad nationcs vicinas & Idum^os dicit : Gaude & lac-'^

tavcfiha Edom, qusc habitasin terra Hus : adtequoque peruenit

calixjincbriabcris atqiic nudabcris . Etillud lunonis apud Virg.

Me ducc Dardanius Spartarn expugnauit adulter.

Nifi enim amantudo pronunciationis admucrit confiteri vide-

Tur quodnegarccontendit. Cit.in Clodium Intcgritas tuate purgauir,mihi crcde,pudor cripuit, vita ante ada fe:uauit.

Aftifmus iaiinc vrbanitas (inquit Quin<5l.)illa eft in qua nihil

abfonum,nihjl agrerte,nihil inconditum, nihil percgrinum, neqiie n

fenfu,neque vei.bis,nec]iie gcllujoreue poffet deprehendi. Quin«ft.l

A^^rbanitas opportune reficit animos.

Hyperbole dicipotcft. Eminentia vel vt ait Cic. fuperlatio a

Quinct.fuperie(f(:io intcrpretatur h quibufdam vcro cxctfTus. Hacvfus ert D. Aug.inauaros inuchcns : terra fuis limitibus tcrminatur,

aqua fuis finibus limitatur,aer fuo fine concluditur, c^lum fuis tcr

minis arctatar,fola auaritia terminu nefcit : 6 auarc fi terra tibi cun

(fla datur,mare queris : fed fi terra, & marc, aercm petis : fcd fi ter

ram,mare,(5c aercm pofsideres,adhuc c^lum ambis,&: ipfum pcnc-

trare aflieclas: & Ci coeium pcnetraueris, adhuc non quieuens , do-

ncc te Deo arquaueris.vcl fueris fupcrior altisfimo . Et ut rcs fit a

pcrnor, vnuin (?c altcrum cxemplum proferam cx facris literis , in

quibus hcc h) pcrbole rcperiiur . In A«Slis Apoftolorum defcribes

illa hirtoria aducntum Spiritijs Sani5l;i,& volens innuerc multitudi

ncm gentium,<3c natioiium quae tunc erat Hierofolym.T, ait : Erant

nutcm in Hierufalcm habirantcs ludari viri religiofi ex omni natio

ne, qiisc fub coclo cft. Quod nifi hic admittatur hyperbole,ent ne-

ccfianum fatcri tunc fuilfe Hierofolymae Hifpanos , Gallos , Anglos.Scoros, Aethiopcs, Siculos, Balearicos, Sauromatas ,ahafquc

mnumeras nationes,quas vix Niniue,qu2P ciuitas cratmagna itine-

re dierum trium,capcre potuifict,ncdum Hierofol) n)a, qu^paruii

at mediocrc oppidum erat . Similiter Chrifius volcns nobis (uadc

rc,vt quam fccrete & abfque omni la<ftantia fieri pofret,eleemofy

na daretur,dixit : Te autem facientc cleemofynam, nefciat finiilra

rua,quid faciai dexrera tua . At cum eadem in utraque manu fiti

Ianimai

Parsfexta. 277anima,ficn nonpoicft, vt finiftra nefciatquod dcxtera faci«. Sedcftibiquxdamhyperbolcfiucquidam exccITusad remmao^is comcndandam.Ita ctiam Chriftus vtnobis fi-equcntiam oTaisonis c6-mcndaret,dixit; Oportct fempcr orafc, hyperbolequadam vfus,

fempcr,pro frcqucnter accipiens . Hadcm hypcrbole vfus eft PauUis diccns : Sinc intermiffionc oratc . Ahas enim fieri non poftet

vt fempcr 5c fine intermiffionc oraremus,quibus necefte eft corae-

dcrc, & biberc,& dormire,curam rei familiaris haberc, ahaqj mulra faccrc finc quibus in hac mifcra vita cftc non poffumus,<juorumahquaoTationisattcntionem minuunt, aliain vniuerfum toliunt.

Eftvero figura cum fcntentia ahquafidem exccdit augendas rei

gratia vtQiuc candidior. Fulminis ocyor alis. Item vixofsibus hae-

rent Virgil.i2. Acncid. Qui candore niues anteirent curfibusau-

ras .^Hyperbolesad commouendum , &:deteftanduni adhibenfo-lent,fed raro (vt diximus) adhibcatur,ne incptus iudicetur otator

X Icon (tcfte Aud. ad Hercnn.) eft figura cum fcilicet forma: adformam cum quadara fimihtudinc fit collatio , aut laudis aut vitu-

pcrationis caufa.Excrnplum efte poteft illud apud Virg.^.Aeneid.

Omnia Mercurio (imilis yocemque colorcmque

I£t fiauos crines ^ membra decora inuentjc

^

Parabola (quam Cic. cbllationem vocat) eftqtie oTatioTcro cu

re conferens, aut vt ait Cyrillus eft fentenria recondirani pruden-tiam continens,quxi quo rosgis exterius apparct,eo r^s cotenta eft

fubhmior . Eft hcc frequeniisfimain vtriufqiie teftamenti libris exquogenere funt parabolc Saiomoiiis, dc Euangelicac Clirifti per-

mult^ , vt eftparaboia illa dcrege volente rationem ponere cumferiusfuis. Parabola de feminami zizania in medio tritici . VndeD. Tliom. dicit Parabola cft fermo fimilitudinanus ; qui aliud di-

cit,(5c aliud fignificat. Vel eft fcntentia obfcuram habens fimilitu

dinem fecundumipfum. Idco hcrefcomaftixilla Aiplion. de Ca-ftro : fic dc paraboiis ucrba faciens ait . C^terum dc fenfu parabo-larum,qui eum intra literalem circurafepire voiuerit, non ab rc fa-

ciet . Si autem nollet non obfto. Verum circa parabolas ipfas quarura frequens eft vfus in Euangeiiis,bocadmoncndum ccfuiquod(vt Aug. dicit) fic accipicndx funt , non vr cftent, Ccd vt effe pof-

fcnt? vr cum gratia exempli) dicitur : Simile eft regnum coelorum

patrifamiliiis, qui exijt pnmo raaue conducere opcrarios. Quod fi

forte nufquam id contigit,vt per illas eafdem temporum viciffitu

dines irct atqiie rediret paterfamiiias, ociofosqiic cjuos femper in-

ueniebatjin vinea fuammitrerer,td tamcnfien potuiftetniliil pro-

hiber : quod faris cft parabol^ . fuimatio tamen £uac minime para-

bolicc eft inteliiirenda, vt Caetanus a » birrarur .

Manh.i'8,

SupeTlfa.14

Tho. i.p.

i.ar.io.

NN Para-

l

i.Reg.ia.

(

[2/^ RhetoricA ChrifiiariA

Paradignia oreniplum vel exemplar; quod ad cxhorrationem,

vcl dehortationem proponi-folcr . Vt in repreheniionc Dauidis ,

per Nathan prophetam,'adhibetur coraparatio diuitis.5c pauperis

-d commmoucodum vfhcmcntius^.. Huius (igurie cx.empla funt

„pud Ifaiam ; quafi parturicns dolebunt, 6c apud Hiere. Quia in-

uenti funt in populo m€o impij infidiantes quafi aucupes, laqueos

poncntes,«ikpedicas, ad capicndos viros . Tta Chrifhanusorator,

ruri inqmccos rufticos,appellabit crabroncs,vfurarios fanguifugas;,

urcrurqiie frequentibus imaginibusad rem imprimcndara . Hocmultnm adpEobandam.& ornandam caufam facir.

Defchematibus (3- eorum difiMione i figuris BjJetericis .

C ^ V^ V I U

SC H B Kt A T A quzdam fi^gurae fant & modiloqucndi rhctorr-

ce f,Ea fi lUummandii fententijs adhibtntur funt omaraenta

Rheronca: fi vero adprobandum inltituunturin argumentacionii

vcl ratiDcmationum nomen tranfeunr. Adeo vrfchcraata- (Scar-

Sumenia:ioncs rationc tantum differaiit funtautcmi

1

.Ranocinaoo-.

Colle£Iio-.

idudlio.

imeratio..

V CoUe^

<[ndu6( £num

^Complexio.l OppofiticK

•s Violatia.

/ Conclufioi

rVcra

.

^Falf^..

/Simplcx.Scb\cd'vo.

Raciocinario efl: argumcnti gcnus pcrfe<^iffimum 5c diligentini-

raum ad faciendum fidera. Cuius partes funt quiuquc.

r Propofitio. C /i fT • • 1: ..•

s .->*^

. , . \ Allumprionisprobatio.< rropolitionis probatio. <>-, , V ,^

, •

J ^ fr /Coucluho ucl complcxio.CAiiumptio. C ^

Propofitio cil: per quam breuirer locus is cxponitur, cx quo omnis yis oportetemauerratiocinationis:. Pi'opofitionis vero proba-

tio elVpvrquam breuiter id quod expofitum eft ratiombus firma^

lum probabiiuis oc apertius fit . Afiumptio perquam , id quodexpropofiuone ad oftendendum pcrtinerafTumitur. Aflumprionis

prob-ino pcr quam id quod brcuiter fumptum cft rationibus firma

nir.Conciufio vcl complcxio per quam id quod conficitur cx oni-

ni argumenratione bremter cxponmir, vtfi probandum fumpfcri-

mus fitiim Mcxicanae ciuitans efiTc loco incommodo, &infalubri

idi^oqile alio transferendum hunc in modum procedcmus. Ope-r.a-prctiuin ed ciuir.-itein Mexicanam alio trasferri . Ratio eR, qjia

a.dificata eilloco huinido Sc pcfti-lenti (quod rc^vcra ita habct) c<

paifitn ibi hominej aduerfa varecudinc diuexantur ob aeris s5c c^h

iiiclc-

D

" —Parsjexta, 279

G

H

iticlementiam, vndc fingulis anms conringit illam epidenncis mor-bisinfici &hominesmalerani exiftunt . Confulto qmde illa fundauit hoclocoMotcctzuma, co quod virbellicofus ciTet 6£ a mulcis potentifGmJsaducrfarijspeteretur , atque ideo ipfi eratcommodiflnna fedes & propugnantibus nequeuntibus propter OagnaJa-cu$,&paludcshoftibusillum adoriri, nccillis officicbatid ipfum,nam vt ferturprouerbioafTuctipeflilentibus durant. Scd Hifpa-nis.vtpotc falubriori coelo cducatis exhalationes & euaporat;oncshumidsc &fgtida',qu^tam man?,quam vefperi oriunrur grauisfi-

me offendunt. Quamobrcm.ccphalaglis.catharris 5c rheumatibusnunquamnoninteftantur,Tjeque vero iftucnaturali imbeallitati,

& male conftitutioni Hifpanorum tribui dcbet, quod ex ipfius fo-

li«Scc$li mtempcricproceditob aquarum fpinitudinem & aeris

infcilioncm Conftatprxtereancmincm quamuisrobuflio corporcibi durare pofle, aut li vnum furtalTe eximas, quid hoc ad «antos ?

Publicura enim multorumbonum vnius vel alterius bono longepra-poncndum eft. Si itaquc veilores tantopcrc curant equum culus ope malum aliquod euaderepoffint.-quanto maior habenda ra

tio Hifpanorum.qui totam illam regionem conferuant,'5c quorumprsfidia neccfifania funt ad tuendum nouam illam .Ecclcfiam cxqua confertim Deo quotidie lucro fium, 5c diaboli faucibus eri-

piuntur? Pra^tcrea fi quis gcmmam aliquamtanti cftimat , vt camcum vniuerfo oibc commutarc nolir,profe«flo maioris facicn<Ja cfl:

fanitas corporis,quod cflinltruracntum ad minifltcria Dei obeundacuiufque medio ad cclum via paratur anim^ . Ncc eft quod fperc-

mus vnquam Hifpanorumnaturam conformatum iri c^lo, vtmof-fcnse ibi vitam tranfire ponint eo, quod Indos videmMs firma va-

Ictudine vti,nam fi ferrum quoque ob humoremxrugincm contra

'hit <Sc confumitur,quanto magis c.orpori humano meiucndum cfl.

In fumma peropus efl nouam Mcxicam cxtrui in loco ficciori,ma

gis peruio acri & aprico vbi incolac corpus cxcrccrc obambulando «Sc expatiando posfint immo hortos <Sc viridaria confererc , &poftcri fglicius educari.

Vie coUeSiione. Csp. Vtll.

rN T E R caetcras argumcntandi formas , proxime acccdit ad ra-

1 tiocinationis perfedionem colledio, ad fidcm facicndum. Con-rtarqj quinquepartibas.

r Propofitionc. *»

i^ Ratione. 3 Expolitione.

C Confirmatione rationis. ^ ConcIufionC.

K N 2 Propofitio

\2So RhetaricA ChriftiariA

Fama

culter

ruicur,

femel

dilfi-

rclli-

Propolitio dicitur,per quam aflendimui fummatim quid fit quodprobare volunms. Ratio efl reidubix faciens fidem. Confirmatiocrt rationis ratio. Hxpolitiaell:,qua: appendicis vel exoriiationis lo

c.) adducitur . Concluiio eft extrema pars,vt ex praccedentibus li

quiduin ert. Exempli gratia. Viro fapienti plurisaEftimanda eftfa-

in;i quam diuiti2e,uel etiam vita . Tolerabilius enim efl rei vitxqj

iacluram fAcere,quam fam^ . Nam damnum acceptum vel res fa-

miliaris exinanita expleri »Sc redmtegrari poteft . Fama autem fe-

mel amifia nunquam rccuperatur . Vita aute quantumcunque fue

rit longa finem tamen 5c exiuum fortitur.Fama vero perenms & fu

ncri fupereft.Itaqiie is,qui no. vita priuat,nihil aliud adimit,quam

quod ferojCito natura ab omnibus repofcit.Vnde Aug.hb.de dod.

Chrirt. Sic doclor bonam eligat vitam: vt eciam bonam non ncgli-

gatfamam. Opwiacnim falutis (telleHiero.fuper illud Alatth^.

abiit opinio eius) fine fama boniocioris nonfatisrelucent audito-

ribus; ncc fama iine opere perficit ; finc quibus forma vcri facer-

dotis non commendatur . laborem cûippe non refugit : qui virtu-

tis glonam concupifcit.Inclyti animi fignumfamae diligere com-modum ; & lucra caufarum. Nam qui affe^lat famae commodumpccunix negliît augmenta. Regnantis facultas tunc fit ditiorrquu

remittit 6c acquiricthefauros famac ; negle<Sla vtilitatc pecuniae.

Nam cui fama periit, dc eo aûm efl f ere, vt communiter dicitur.

Cûibus cnim honoribus non abundat js,qui illefam habet famam?& contra Qîibus rebus non indiget infarais ? Id perfpcdum habebantbelleqiie cognitum Prifci,qui ad nominis gloriara conferuan

dum non facukaces modo,uerumetiam liberos Cfe vitam in pcricu-

lum adducebant , Dc mukis proditum cffc,qui inftar infidelium &impiorum de fama periclitantes spfi fibi mortem confcifcebant

,

priusduccntes mortcm honorabilem fibi accerfere, quam turpemvitam agere. Quinetiam,fi pro rcbus momcntancis vfqiic adco fu

,damus, communi fenfu plane caret , qui famam omnibus aliis re-

bus non habct chariorem,qu3B nunquam rcflaurari potcft. Interdii

\vxc argumentatio abfoluitur quatuor partibus omiira expolitionc

vel exornati.^ne. Interdum etiam tnbus omifTa videlicetpracterea

eonfirmativ-mc . S^pcaumero-propofitioni ratio pKsmittitur, vt ii

dfcamus.Cum incerti fumus.de craflino minimeprocrafiinanda

ctl cmendatio vitac,quod idem Vitlct, atqiie fi quis dicat , Non cfl

procrTftinanda cmendatio vitae cum incerti fimus de crafîno. Dif-

fert approbatio propjfitionis inratiocinatione , & in collcfticnc

hquidem inratiocinationc, ponimusin aflumptionc id quod pro-

bandam nobis crt,«& deinde ex vtraqiie pr.^miffarum intertur con

clufio hoc pado . Qjiifquis adimplct pri"cepta diuma cfl Sandus^"D.Hiero-

K

M

t ^-

Pars fe:x;ta . 281

N

O

D. Hieronymus adimpleuit . £rgo eil Sanilus, poftquam obferua-uit,C[uod Deus mandauerat . In colle&ione, mpropofitione poni-mus quid fic, quod probare yolumus, ^poftea rauones producimus \n concUi{ione,ut San£tus Hieronymusfuit Sandus,c]uiaper-fecit mandata Diuina, Iraquc fi obferuatores mandatorum diuinorumfunt Sanfti, certeD. Hierojiiymuseonumero habendus eft.

Vna propoficio multis probarionibus adftrui poteft, & rationes

ains rationibus ftabiliri, vanisqiie modis fententiarum, proucrbio-rum, exemplorum, & comparationum multitudme illuminari,ncc

noij variae fpecies argumcntationum inter fe complicari ita vt vnucxemplii m immcnfum extcndatur . Sed nobis euagarinon libuit

vt breuionbus cxemplis manifeftmsprecepta coprehendercntur.

ynie hauriendte ftnt propofitiones ^ alia eo pertinmtia. Cap.IX.

TNquirendumprseterea cft vndenapropofitiones depromerc nc-

lceUe fitpariterqiie ipfasrationcs,cofirmationes,<?c expohtionesjPropofitiones,cxipfo ftatu, 3c vt ita dicam, ex ipfius caufar cardi-

ne eliciendx funt . Ea res nullo arnficio tradi poteft, ut audlor eft

Quind. fed ingenii acumen «Scperfpicacitatcmante omnia dcfide

rat intendendo animum in prxcjpuos articulos controucrfiae-, vel

quaeftionis & quidpotisfimii probaiione mdigeat cuius perfuafio

nobis uicloriam comparet . Rationes inueniuntur confideratis cir-

cumftantiis perfonarum,temporum, locorum,& aliarum reru quasinfinitum eflet percenferc. Ex ijfdem circumftantijs etia confirma-

tiones defumende funt adhibitis etiam fententiis,cxemplis,«3c comparalioiiibus.Q^a? a nte in Expolitione Amplificationis fpecie per-

tra£lata funt. Idem eft modus inueniendarumexornationii.qua-ni

hil aliud funt quam coaceruatio oua-da racionii & comparationumaiori cum prolixitatcquara in confirmatione fadum eft.

De Indu^ione , Cap. X.

QJ TNdu£lio eft oratio,qu3P rebus non dubiis captat affenfioncm au-

f

1 ditorum, quibus aflenfionibus facit, vt illis dubia? queda res pro-

Ipter fimiUtudine earu reru,quibus afFenfcrittt probctur. Exemplii,Quod pomu generofisfimii? puto quod optimum, & equus qui vclocifsiraus & plura in eunde modu. Deindc euius rei caufa illapro-

pofita funt Ita hominii no qui claritate nafcedi,fed qui virtute maxune excclhterit generofisfimus. Ite C\ velles ahcui liberostrade-

rc erudiedos cui comitteres an cognatione ptoximo , an ditiffimo,

aii fortnfimo,an vero docliffimo Ck moiibus probatifsimo?pr3Cul

dubioj

loan.

d.13.

18.

282 RhetoncA ChridtanA

dubio refpondcbis qiiod dodiffimo, accumuUtis in hunc modumaliis quibufdam fimilitudmtmhabciitibus tandem adfcrs id cuius

gratia illa propofita funt . Toto igitur celo crrant , tjui principem

creaturi.aut modcrctorem magis rcfpiciunt fedus amiciti^.aui fan-

guinis uel facultatcs,quam fcientiara 6c virtutem.In hac argumentationc propcmodum ^qualcm vim habent argumcnta fuppofita

atc[iie vcra. Suppofita vocamus, quod non eft ncqiie fuit, fed fieri

poteft. Nonnc ii quis nauim pcrforaucrit,qua fubmerfa naufragio'^

communi cum ahis fibi pereundum eflet.fummae dementia fucrit?

Item fiquis doraum dirucret cuius ruina ipfius obtereretur codera

loco infanie habendus .* Deinde ahud,quid ad eorum fimihtudinc

infcrre hcet. PofTumus autcm pro animi fentcntia vna vel plunbuscomparationibus vti. Norandii dcniqiie eandem vim incfle excra-

phs,nihil cnim adcoimpcUitanimos in quafuis partes velut com-parationes iSc cxcmpla.Idcirco eorum fuppellectilenosinllru^os

cfle conHcnit,ut fuo loco ea iu promptu habeamus.

De Enumeratione. Cap. X r.

ENvMERATio cfl, cum phiribus rebus expofitis,5c carrcris

infirmatis una reliqua neccflario confirmatur , hoc pa£io. Ne-ceflc eft, autitiimicitiarum caufaab hoc efle occifum , autmetus,

auT fpei,aut amici alicuiusgratia,autfi horum nihil eft,ab hocnoncfleoccifum.

Subiedio efljcum orator interrogar uel feipfum,ct rcfpondet fi

bi . Quid huic decrat ? qucm mifericordia cuflodiebat, veritas do-

cebaciuftitia rogabat, pax fouebat . Itcra ucl cum ahum rogauc

rit: non exfpeftat refponfuni,hoc modo Qua^ro igitur,unde iftc ta

pccuniofus fit fadus, Amphim patrimonium reli^lum eft ? At pa-

trisbona venierunt? Hsereditas aliqua obuenit .* nonpoteftdici

fcd etiara a neceflariisomnibus cxh^redatus cft.Pr^mium ahquodex lite aut ludicio coepit ? non modo id non fecit , fcd etiam infu-

per ipfe grandi fponfionc viilus eft. ergo fi his rarionibus locuplc

tatus non eft,aut i(b domi nafcitur aurum,aut undc hcitum non cft

ipfe pecunias accepit.

Complcxio grapcc Dilcmma eft, in quo vtrum conccfleris repre

hendicur, vt cft illud Manfuctisfimi I e s v : fi male locutus fum,

teftimonium perhibc de malo ; Si autem bene, quid nie ccdisMtem

fi bonustibi fuinmagiftcr,quarc infet^aris quem coluiflc dccebat?

fin ma!us,quarc iraitaris ? Itcra.fi pr^tfcicbas euentum quin prxmonuifti ? fi nefciuifti ? cur cos arguis qui rcm antc non tengcrunt ?

Oppofitio eft, cum poftquara difputauimus in comranam par-

t(m

Pars fextd . 2$stem propofitiohisjtandem ad ipfam propofitfohcra redimiis: vt nograma tantum,fed lcuia ctiam pcccata vitanda funt. Quoniam nifi

^muli <5c inuidi cxiilercnt fcrri pofTcnt leuiora pcccata, fcd cum in

honorc (curus mdiuulfa pedrfequa eft inuidia) non cfTcs pofitus,'

conniucri pofTcr ad lcurora peccata . Scquitur itaqiic , non grauia

rantum,fccl Jeuia ctiam peccata vitanda efTc,

Violatiu cftjcum argumentum adueifarjj in ipfius caput reror-

quemus & oftcndimus cx eo noftram potius quam fuam opinione

roborari : vt,cum vita mortalibusbreuis data fit, non eft curandii

vt res arduas tentemus . Ita inucrtitur. Immo cum vita fitnobis

momentanea,rncunibendum eftjvt aliquidmagnum geramus,quo

nos vixtflc teftemur. Item ais,non omne mulieri ducendam vxore

propter magnitudmem ludus cx eius interitu: at contra ea coniun-

gendx vxorispraecjpua caufa , vt dolorc& ipfttjos. Ijberorum fola-

tio rentamus.

Concrufiofimplexcft,cumaJvniuspofitionem Yel dcftruilio-

ncm,alterum quoque ponere veldcftrucre nccefleeft: vt, fpirat?,

crgo viuit : Peperit ? ergo destjt virgo efrc. Qiiod tamen, in coclo-

rum Rcgin» Dei mater,6c omnium Domina,Virginc, fcilicet Ma-ria,locum non habet: cuius ca eftcminetiy,vt anre partum,in par-;

tu,«Scpoftparium virgo permanfcrit. Quia nonrcrigit eam Abi4melech,<3cfuitporta claufapcr quam pra-ter Chriftum nullus eg-

greiTus eft SpintMS San£bi operc . Aha fchemmatum,& tioporum

gencraquam plunma,ab oratoribus vfurpari confucuerunt,quibus

fplendefcir,& illuminatur oratio : de his omittimus dicere,quonia

adgrammaticorum pcritiam perrinent: ncqucctiam latme ciim

fcnbamus, facile eftet communi, qua omnrs vtimur lingua, figuras

& ornamenta in medium ponere .. Moneo huius libri Ieftorem,ut

grammaticam artem valde vtilem,ac etiam oratorineceiTaria noncoutemnat: praccepta, quxapucritia didicit,ad vfumrcuocet:

Grammatica vtaturtanquamf3mu]a,ad aninii fenfa cxprimcnda:

bonos grammaticoslegat: imitatione,*5c cxcrcitationc, ftylum,qui

jeft optmius dicendi eftedlor , ^ magifter, alat . Dc numeris etiara,

iA-'longiim ,.<& fuperuacaneum arbitror agerc : Cllnftianus oraior in

iminimis non cftoccupandus: praEterquam quod in hoc fatis bonu,

& magnifaciendum cft aunumiudicium; quibujeft confulendumji

ne eode m femper (bno feriantur: ^ nc nimium numerofa orano-

ne vtentes oratorcs : canere potiuscantilenas,,quam ad populumdicere videantur : in quos : illa uerba accommodari pofluiit : fi lo-

<^ueriJ,cantasj ficantas,malecanras. .Jj

Grammatl-ca noa con-

ceaiuenda.

ii»iiv*|;>^l.'||

r»;ci

Status quid

tlt.

Statuj uariis

fortitur nomimbu;.

2i^ RhetortCA ChriJitariA

De ar^mentif ^r ecrum defimione . Cap. XII.

NE Q^v B 'argumcnta noftra cxponerc , ncquc contraria com-raode foluere poflurnusriifi caufac conftitutioncm cognouc-

rimus . Itaqiie cius tra<flatio, prout fcret inftiiuta brcuitas, pertra-

danda cft . Status eft qUacftio,quac ex prima caufarum coflifttone

nafcitur. Status autcm appellatio, dicitur du6la,cx co, quod ibi fit

pirimiis caufaj congrelTus , vel quod in co caufa Confiftat. vt fitin-

tentio accufatoris . Occidit.N.depulfio vero defcnforis. Non occi

di. Ex hac prima confIi£lione , nafcitur illa qu^ftio. An otciderit

nccnc l ftatusautcm a diuerfis diucrfa nomina fortitur . Alii qujc-

ftioncm,alii fummam,aliiconftitutionem vel arûmentum appeUlant . A luris peritis caufa^ conteftatio dicitur : tt quoniam in omni difccptatione qu^ritur an fit,quid fit, 6c quale fit,Tres inde oriun

tur ftatuurn differenti^ : que diligentcr obfcruandae funt , ne inccr

ta fluduetoratio , fedin propofitum fcopum menrem & oratione

dirigamus . Quandoquidem rcm prorfus inutilem faciunt,ûi:in prouerbio eftfcopas videntur diftolucre, qui oblirifinis multahinc inde coacernant nihil adrera pcrtinentit, Statusigitur tri

plexeft.

eot?ieauiâ'Iis.

Finitiuus.Qualitatis.

B

De Hdtu conieûralL Cap. XIII.

CO N I E c T v R A L I s cft, cum dc fa£lo controucrfia cftrhoc

modo . Aiax m fylua poftquam refciuit, quae fecifTct pcr infa

Iniam gladio incubuit, Vlyffes interuenit, occifum confpicatur, e

corpore relum cruentum cducit. Teucer intcruenit , cum fratrcm

occifum,& inimicum fratris cum gladio cruento vidct , capitis ar-

ceffit. Ex prima intentionc,5c infitiatione iudicatio oritur,hoc modo . Intcntio cft;occidifti Aiacem,infitiatio,nonoccidi,Iudicatio,

occidcrit nc* Ratio omnis vtriufqiic orationis vt ante diclum eft

ad hanc iudicationem confcrenda eft . Ec quoniam conie(Slura hic

verum quaeritur de fafto erit controuerfia, & ex co Conftitutio cau

CircunHan- ^^ comcauralis nominatur . Huc potisfime deferuiunt circumftan

tiatperfonx. tinfipfius perfonar,necnon temporum , atqiie locorum accommo-dandooraticHii noftr^ cUm quodam deIe<Stu ea.quaemaximc qua-

drare vidcntur : lutcrpofitis quibufdam vcrbis quar fufpicionum

aculeos in ludicum animis reljnquant diccndo ,nihil cafu euenifTc,

^ omnia de irduftna e(Tc fafta.vt exempli «[ratia.Tcuccr hoc mo

D

Exemplum.

do'

Parsfexta.

H

1

do accufationem cotra Vlyflem inrtituram exponere poreft, CumVlyfTes capitali odio abAiacc ciifciclerct^quoci omnibuspalam ef})

dolo fuo raalo lituc egir , vl eum femper obferuaret donec eum in

loco aliquo remoto & disfito opprimeret, vbi fcelus fuum lam antc prxmeditatura perpctraret . Quod poftquam cuenit, cx inlidijs

cum adortus cft, <Sc quod apcrto Martc prx fua puiillanimitate necogitarc quidcm aufus fuiflet,eu gladio tranfuerberauit . Defenforcontra rcm geftam nudc cnarrare debet & diffolHer fufpicionem

iniectam : vt fi prxfenrem narrationem lifdem verbis referat qui-

bus fuprapoiita, autetiam fimpHcionbus . Animaduertendum au-

tem cft patrono rei in primis vt csrcumftantias, quac ci aduerfabun-

tur diluat & rcprchcndar. Quac vero muabunt ijs diutius iminorc-

tut casquc curiose ob oculos ponat. Alulta pra^terca funt argumenta quibus caufacnorirefidem contrahercpoffumusâut faltem venfimihtudmem. Verifimilitudincm expenfis tribustemporum dif-

ferentiis . In tempore praeterito confiderandum crit vbi vifus fuc

nc rcus, cum quo,quc fuerint cius prcparamenta,quales fermones,

an vnquam mmatus fit, quibusamicis , quibusqiie infirumentis

adpcrficiendumpropoiitum vfus fuerit. Intempore praefentiin-

Ifpiciendum , fi ipfe apparuit alicubi dum res gcrerctur quj itrcpi-

tus, qux vociferationes et tumulcus ct in fumma nuniquid vifu,odo

ratu,gultu, tadlu, vel auditu perceptum fiierit quod ad mtentionjs

noftra; confirmationem valeat.Quod ad tempuspraTcritum,videnda funt,quaeconfecutafuerunt, utpote, an exiftant inditja quibusprobetur quo inflrumento mors violenta Iit illata, vcites cruentje,

iocus fanguine foedatus . Anreus mutauent colorem facâ ca?dis

mentione , an titubauerir,an luramentis lcuitcr vel feno faftum ncgauerit. Ad quaf accufatori dicere Hcebit , eum vfqiie infucuiire

fcelenbus & eire tam perdita fronre, vt nulla re moueatur . Accu-fatus autem rcfpondere poteft, fiquidem. expalluit, hocnonculpafadum fed roctu pericuh, & fupphciorura ob falfa teftimonia . Si

vcro non murauit colorem , id ex animo bono fibi confcio proceffiife. Sunt prseterea communes loci ciim accufatoris, tum defenfo-

ris . Primus a tertibus, Hic diccmus fecundum au(Storitatem dk vi-

tam teftium, & conitantiamteftmioniorum. Contra teftes vite tur-

pitudinem teftimoniorum inconftantiam . Secundus , a qua-ihoni-

bus . Tertius,ab argumenns 6c fignis hoc modo, cum multa con-

currant argumenta ^ figna , qu;e later fe confentiant , rcm pcrfpi-

cuam,non lufpiciofam vidcri oporterc . Haec cnim eo modo expo-ni ^ quomodo re vera funt gefta, reltes corrumpi poflêuel pretio,

uel graria,uel metu,uel fimukate. Qi.artus,arumoribusu negabi-

mus temere famam nafci foiere.

oo De

Teporijco-!

iidera.

2S6 RhetoricA ChriftiariA

Dt connitutione finitiua. Cap. XI 111.

-1

LEgitima conftitutioeftcume3crcripto,aut cx fcriptis aliquid

conirouerfiae nafeitur. Ea d uidimr m partcs fex. Prinia cx fcri

pto «Sc fentcniia cum videtur fcriptoris volumas cuai fcripto ipfo

dllTcntirc . Sic Tullius nititur probare in Phiiippicis Seruio Sul-

picio ftatuam cHc ponendan),quia lcgatus con^ra Aiuonium m iti-

nere vitam finiuit : lcx autem illis hunc honocem conc cdcbat , qui

inlegaiionepugnandooccubuiircnc. Tulhus verocontendii ctia

Seruio Sulpicio debcn, eo quod uicominodis Ck aducrfitaubusfu-fcepra? cxpcditionis mortuus eft ^ ncc obftare debercquod mar-mis non ceciderit . Sccunda cx contrarns legibus, cum aha lex iu-

bct aut pcrmittit, alia uerat quippiara lien, ita vt ambo , accufansvidehcct, <k accufatus, lcgecn pro fe habeant . Sic lex lubet eum >

quioccidit ahumcapite mulctari . Aitera lex vetat facerdotemultimo fupphcio affici . Sacerdos almm intcrfecit» & capitis arccf

(\. Saccrdos uero capitis poenam a fc depellere ftuder- Conflitutio

h^cltgimna eftcx contranis legibus. Tertia, Ex ambigttocon-trouerha nafcitur, cum fcriptum duasaut plures resfignifical, hocmodo, Paterfamihas cumtilium hercdem facerec tcftamento vafa

;argemca vxori Ugautt , hoc modo, Tulhus hcres meus, Tercntixvxon mear x x x, pondo vaforum argenteorum dato . Pcft morceeius vafa pretiofa, & calata magnificc illa pctic. Tulhusfe quar

veht ipfe x x x. pondo ei dtbere dicit . Conlhtutio cll: legitima exambjguo . Quarta ex definitione conftat caufa cura in controuer

fia. e(i quo nomine fa^lum appcUctur, eaeil huiufmodi . Abfiulit

ahquisrv*ra faciam exloco profanoj in dubio ell: an facnlegus fit

vocandus necne ? potisfimc fi is qui fuftulit facram c(Te ignorauit.

Q^iapropter facrilegii cx futuri definitione veriras inquircnda cQ.

Quuita cxrranslatione controuerfia nafcitur cum auc tempus dif-

fercndum.aut accufarorcm mutandum, autiudices mutandos-reus

dicit . In hac parte aos luris ciuilis fcientia maximc adiuuabitScx-

ta cx ratiocinatione controuerfia conflat cum res fine propna fcg^c

venit iii iudicium,quac tamcn ab alns legibus fimilitudinem quan-

dam aucupacur. Idipfum quinqiie modis vfu vcnit. PrimurP', an

id quod femiei m lurc probacum ctl \n cofequcntiara trahi debeat:

ut iatro adiudicatus fufpendio , antequa fuirocaretur fraclo laqueo

wit^rram d.ecidit arqiic euafir. Qnxritur vtrum fecundo ad pati-

butum rapi debct. Sccundo,an id quod in vno ftaturum eflin aliis

quoqiie locum habeat Leges Roraanic profequebantur eosfingu-

lari qu.jiani iure,q'.utrcs liberos excita*rcnt,ambigitur , quid luns

K

M

N

Parsfexta. 2h\i!i eo qui immerum hunc duplicauiri iicl triplicauir . rcrtio , nonquod fcmel obtinuitalias quoqiie obtinerc dcber; Vc» lus eft, quidcflorauent mulierem eam vxorem ducar , aut eam dara d jre elo-

cer, fugJtaudor ftupn, intcrim illa vironubit: controuerfia oritur,

an ca (uum ius tunc exisi;ere poslit. Quarto , an idem fit lus in

partc,quod in toto . Sicverirum ararrum pignori accipere,fcd quidam burim fumpfir fine quanullusell: ufus aratri , Quinro,num

Q torius cadcm fir ratio qu^ partis , vrpore caucum eft ne lanac regnoeuchantur, in fraudem aurem legis oueslanigeras aliquis educir.

Cura volunra^ fcnproris, cuni fcripro disfidere uidcbitur his locis

urcmur fecundum narrarioncm. Primum,fcrjproris collaudarionc,

deinde,fcripri recirarione dicendo; rcnprorcni fi ahud voluiOer faci

ie id exprclrurum fuiiTc, ad euirandtim obfcunratem quemadmo-dum omnia dihgcnter perfcribcre fohru^ fir mox a nobis fenrcntia

rcpenctur, & caufi proferetur quare id fcnpror fcnfciir quod per-

fcripfir,& demonftrabitur fcriptum illud efl^e dilucide, breuircr,co

mode, pcrfeile cerra cum rationc . Poft quod excmpla profercn

tur,querescum aducrfariis fenteniia reddercrur,ck volunras affer-

rerur a fcripro potius iudicate finr. Poftremo, oflendetur quam pcriculofum firafcripto recedcre, A fcntcntia,ficdicemus . PrimumJaudabimus fcriptoris commoditatem, atqiic breuiratem^quod ran

rum fcripfenr quod necefle fucnr, illud quod fine fcripto intciiigi

potucrir,non neceffario fcnbcndum puranr. Dc partibus lcgirimic

conlbturionis fatis diclum efl:: nunc ad ludicialem reuerramur.

De slatu qualitatis yel iudiciali. Cap. X V.

IVdicialis conflirurio eft cum fadlum conuenir ; fed iurc an iniu-

ria fa<^lum fir,quaritur . Eius conflirurionisparres funr duar, qua-

rum vna abfoluia altera afluniptiua nominatur . Abfolura efl,cum

id ipfuni quodfa<^um efl, ur aliud nihil fons affumarur, rede fj-

dum eflc dicemus. Ea efl huiufinodi , Occidiflimarrem ? occidi:

Scd lurc : iUa enim parrera meum occiderat . Aflumpiiua pars efl,

cum per fe defenfio infirma efl , fed aflumpta cxtranca rc compro-

R barur . Aflumpriue partes funr quaruor : conccfsio,rcmotio crimi-

nis, translario criminis, comparano . Conccrsio efl cum reus poftu-

lar fibi ignofci . Ea diuiditur in purgarionem , c>c deprecationem .

Purgatio cfl, cum coiifulro fe negat reus feciflc. Ea diuiditur in for

tunam vt Ccpio adTnbunos picbis de amisiionc excrcitus . Im-prudenriam, vt (i quisaliquem occiderir,alium exifliinans cffcaut

eum qucmiurc libi occidcre hcuiflet. Nccefsitatem vtprohibiru

eft naucs armatas in porrum dcducercfcd maris mrempenes com-

C) O 2 pulit.

88 RhetoricA ChrijiianA

puht. Dcprecatio eft ciim &peccairefe, <ii: confulto fcciiTc conlite

tur,<Sc tanienpoftulat vt fuiiiiifereantur. Hocm judiciuninjn ve

nit : at in fenatum,aut ante linperatorem (Sc ni condJnim talis cau-

fa potefl: vcnire quado pro eo dicimus, cums multa redc fada e^re

courtat. Siplura,auiinaiora ofhcia,qaam maleficia videUunturco-rtarc.cxex ahis locis communibus quibusignofcendum elle probatur His locisomnibusex contrario uccturis, qui contradicet, cumamphlicatione <Sc enumeratione omnium peccatorum . txtransla-

tionc crimmis caufa conflat cum fccifFe nos non ncgam. s; fed ahorumpcccatis coados fecifTe dicimus . vt Orelk^scum fe ucfendit

in matrem confert crimen. £x reraotione criminis caufa conflat,

cum a nobis non crimen, fedculpam ipfam amoucmusvt Ii quis fe

iulTu eius feciire defendat cui non pvotucrit non parcrc . liadcm eft

ratio li omittamus ahquid nobis impolJtum>quod ad cxequcndumimparcs fimHs . Defunftus feruum reftaracnto hberum eire luffit,

vt rtatuam cius tnter cctcras Romanac ciuitatis ftaiuas collocarct

.

Voluit parcre feruus: fcd lcgibus contrariis inhibetur. Manumit-li portular hercdes detrecVant . Ex coinparatione criminis caufa co

fVar, cum dicimmnccefle iujiTe alterutrum facere,>5cid quod fece-

rheorlca gffrimus fatius fuiiTe faeerc. Sedhis abundc expoficis(po{lquam ora

Pradica fcicliiis fci.;ntia in Theoricam dmiditur.qua: racionem rci tradit (3c Pra-

tia.. clicam,quae vfum edocet) vilum eft vfum ems paucis demoflvarc.

De quxflionibuiyi!; corumfmguUs exemplif-. Cap. XVt,

EXpoftcis Argumentis , «onfcquens vidctur , vt ambiguitatumliuc quaftionura genera oilendamus. £ft autem quziîo fenten

tia cum nota quafrendi , idcft , 'dubitandi|3ropo{ita : que veterum

contcnfu Pbiiofophorum,aut foli Dco, vcl naturz cflctli funJ co-

p;nita , aut omnibus obuia , aut folis pcritis hominibus explorata.

Qjîe foli natura: c^leif i cognita, nefas indagarc : quse omnibus cer

ta,deiirum cif drfputado exquircre.Sola relbnt igitur pcritis dum-taxatexplorata,ratione <?c intelligcntia patcfacerc. Vndecontem-platio ipfaquatuor quefliombus contmetur, quas fchemata iimpli

cia,vcl Thcfes uocant. Dc quibus infcrius, explicanturqiie certis

argumentis, quorum ratio cfc omnino quadripartita . Qiiaeritur

iiquidem.

SAnfit. ^Qnalefif.

/ Quid fit

.

/ Cui' fit

.

' Aq fit. ^q ({Xy coniciûra cxplicatur hoc modo . vt cum quxrituT, natu-

rancfit fus intfr hoi"nincs,anopinionibus: aut cum qua-ritur, quae',

I . . I i

-

i r> I I•

I I II «nr i in i i i i .i i i i i » i i n» i

fueriti l

r"Pars Jexta, 28p

fuentorigo cuiufquerei, vt, qujeorigo Grammaticae autRhetori-

caejdifciplinarumuc reliquarum: aut de nitentu: vt non firin homi-ne virtus intericura . Quid fit, dcfinitione expHcatur : vt cuni qu^- Q^uid fic

ritur, quid (it lullitia, quid fit facrilegus , quid fitether, proprium

ne fic rede loqui Grammatici : & ornate di cere fit nc proprm ora-

toris.quot fint virtutum gcncra,aut fi qnacritur, qu^ fitnatura aua-

ri, fediciofi,gloriofi,Infulti. Quale: fit ne appetcndagloria,an ex- on^\Q gt,

Y petcnoa pccuriia, laus ne an opes magis expetend^ . Num fugien-

da paupertas . sequum ne flt vlcifci iniurias . honeftum ne fit glorie

caufa mortem obire . Cur fit.fincm fpectat dc conicclura cxpHca- Cur fit.

tur. Ideft,quadam ingeni) fagacitacc, qua adiuuatur doi^rinaloco-

rum quorum tradlatio cft duplcx.

\ Comraunis &j Arsiumentorum.

Communis, depromuntur exgeneribus virtutura «3c vitiorum,qux

2 in vfu *3c vita communi niaxmic verlantur. Argumentorum vero

jamplifiiaiitur atotoa definitionc &c Vt inferiuspatebit . Quibusfacillime retineri >5c pubhcum ad vfum accommodari poffunt ca,

qaae cx legibus , Hiftoriis & facra quifque perceperit le<5^Fone. Sedquoniim efc animus predicatorem inftruere 5c formare . Idco pri

muinlocoscx facra fciiptura colligat comniunes, qua^ tanquamelementa, <Sc communia fint principia Theologic^: quibus dihgen

ter afcnbar, quidquid vfquam vel legcrit , vei audiuerit memoriadignum vt cum vfus pofcat, ex iis veluti promptuario quoda vbcr-

rimo iterum posfit repetere . Sunt autem loci huiufmodi . Sacra

ifcriptura. Dcus, Trinicas, Crcatura Angelu*; boims, Angelusma-jlus, Homo,Ecclefia, lapfus hommis, Peccatumoriginalc, liberum

I ArbicriunijVoluntas hominis.lex. peccatum.iVlQrs.damnatio eter

na,huangehum , Chrilti incarnatio, Pasfio,Mors,Refurrc«ftio,P^-

jn>centia,Fides,Spes, Charitas, laftificario.bona opera, fpecics, Sa-

icrameuta Sacrificia,Circuncifio, Agnus Pafchahs, Baptifmus, Eu-

chariftiajC^remonia', Traditiones diuiny,.legesEcclefiac, fun^lio-

incs Ecclefia:, Magiftratus,Rcfurre<ftio vniuerfalis, ludicium cxtre

B mum, vita a^terna ; <Sc alii eius gcnerisloci complures, fine quibus

egre quis ad altiora progrcdi, immo fine quorum ahquali cognitio

;ne,nihil vnquam certi de queftionibusin Theologia propofitis co-

fiituere poterit.Deinde vtihfsima illa ampleclatur fcholafticae difci

plina^ exercitiajfiue progy ninafmata:quoru alia pubhcaut iunt.

\ Difputationes.

Priuata,

Interroj»an-

di partjcul?

Arcîimento

rum diuifio.

De in artifi-

'j1i proba-

t.ionc.

2pO RhetortCA Chrifltan&

Priuata in quibus fc eriam intra pariercs, quis potefc excrccre : \\\-

tcr qu.T prccipuafcre hcc funt . Epiftolar . Traclatio Thcmatumpcr caufas & quxftioncs, An fit, Qnid ilt.Qualc fit, vt paulo fupe

rius diclu.n cft, Inucftigatio Artificij, In bonis audoribus.

\ Diale(îci. \ Paraphrafis. 5 Oialogus.

^Rhetorici "j Fipitomc. "j Comcntario «Scfermc exteporalis.

Dc quibusomnibus, vide hb. 3. dc rc£lc formando Theologiacftudio, fcnitutum pcr D.Laurcntium .i Villauiccntio. Qiiod enimfagittarii5,quorumftudiumcft fcopum fcrirc, dirc^to contentoqiic

arcu; hocell veri inquihtio fortuitainsrcniis faâcium honiinum.ht vt fagittarius non fcmper ferit fcopum,ita non (tn.pcr verum in

caufis dubiis difputationis contcntione apprchcnditur . Quamobreinueftigatio ha;c ingeniofa, quae per fingulos locos, & vtlut mcntis

tcla in caufa? fcopum dirigit,conicdura dicitur . Translatio crt fumpta ab iifdem fagittariis,qui cum multa tela inijciant,fimulqj emit-

tant, non tamen fcmpcromncsfcriunt . Sunt auicm particulx qui

bus quacrimus ; an, vtrum,quid, cur,quomodo,quale, quod genus,

quaffiriua nominant Grammatici . Sic qusflioncs (unt ; An Deusfit,qualis fit vita Dci , cur mundus fit creatus , an vtiles literaf , anrcipub. iioxij mercatores,an ducenda vxor ftudiofo.

DefcdibusargumentoYum,pariterq;4rgumentif. Cap. XV 11.

POfleaquam qucflionum gencra Cognita funt, vtomnis folua-

tur ambiguitas, opus cftargumcntis ; qua- ut arte dcprehenfatcncantur , quibus de locis eruantur infpiciciidum tft. Et quoniamChridianorum rhctorum cognitioncm habcre cupimuSjdcmonlhatiuorum & fophirticorum locos miffos faciemus non tanquam malos,& minus necefrarios , ut hcrctice garriunt,fed quoniam cos cui

hbctin Dialcdicorum hcebitopcrc cxpctcndorum , acfugicndo-rum intucri ; nunc demum probabihbus erim.us contcnti . Sunt cr-

go loci,vndc probabilia cduciintur aigumenta, arguinentGrum ip

lorum fcdes ; quorum alios extra dicendi rationem ad id quod in

controucrfia, pohtum tft,comprobandum accipiiDus, alii, quos cxcaufa trahimus.-jllos artis expertes,hos artificiales folemus appclla-

rc £x illo priorc generc funt,prxiudicia,ruiTiorcs,torrnenta,tabul^,

lufiuraiidum , tcltc ; Ex altcro fum , ex toto a definitione , vt infc-

rius patebit.j

Prafiudicium itaquc dicitur rcs,qu^ cum flaiuta fucrit,afFcrt Tudicaturis cxcmplum quod fcquaniur: vt a fcnaiu adiicrfus JVlilo

nein . Confirmantur precipuc duobus, au^ôritatc coium,qui pro

D

I nuncia-

Parsfexta.

n

2pi\

iiunciauerunt,<Ifefimilitudinercrum de cjuibus quafritur . Eritergo

ipraeiudicio argumentum haiufmodi : fcnatusconfulti de hac re

pra-iudicium latum ell : non eft ergo , quod dc ea plura dicamus

.

Namaducrfws confulta fenatus , dc cretaiic principum velmagi-rtratuura, remcdium nuUum eft.

Rumor ac fama pubhcum tcftimonium efl:, quod qui vult infrin

gcre fermonem vocat (ine vllo certo au<ftore difperfum ; cuiraah-

giHi:as dcderit initmm, incrementum creduhtas : quod fraudeinimi

corura ahcui posfit accidere innoccntisfirao . A tormentis proba-

musjcum dicimus inuentam eiufmodi quaeftioncm, ob uera fatendi

ncceslitatem . Contra tormenta, dicit ipfa cfle plerumqiie caufamfalfa diccndi: quod alijs patientia facile,mendaciura faciat ahis in-

firmitas nccenarium . A tabuhs, aut pro labuhs, aut contra tabu-

las : quas fcimus refclli ac rccufari , id notius eft argumenrandi ge-

nus, quam vt pluribus hoc tcmporc videacur exphcandum . A le-

ftinioni)S argumentamur, circa quf patronis caufarum fudor . Proteftimoniis dc contra teftimoma quo paclo argumctandum , res ip-

fa nos admoncbit . A iureiurando argumentabimur, magnum momentum videri , a viri audontate indudum , aut a viri improbita-

tc rcfellemus

.

a Prîudicio

.

Ruinor.

a Torractis.

a Tabulis.

D€ probatione ^rtificidi. Capv XIX,

PEraulgata fatis hacc funt argumentorum gcnera,quf artis dicun

turexpcrtia: *Sc cx eaquae agitur caufa facilc nobis fuggeren-

mr,quarc ad artificialia tranfeamus , lic

.

^Toto.

IDefinitionc.

itymologia

"onuigatis.

•Jenere.

forma,• Simihbus.

*~DifFcrentia,

)s

rGontcario»

jAdiuiKîs.

[ Antecedentibus.

Materiah.

y Efficienti.

>Formali.

^£t Finah.' Maiori.

Minori*

Pari'.

K

3Cauhs. Scihcet.

^ Confequentibus.

Y llepugnantibus.

I Comparationc. Scilicet

*-£ffeais.

Et 111 primds atoto Inttium fumcntes , (Tcutiomnes fecerc^dûci-

tur arguraentum, cum quod.mqueRionepofitum clldefiniendo co

probamus . Definitio propnc pcr genus <5i dliferentiam fit : vt ho-

m-O eil aniraal rationalc . Rhetorica eft benedicendi fcientia . Sed

ahquando loco definiiaoni.s vtimur dcfcriptione: Vt homo cflani^

imal bipes, cutus caput in c^lum attolhtur , 6i. bm^ ab humeris de^

pcndent manus, dceamodb rehqua , Si ergo queftio detotoaUv

ciuo , ca definiend;) diluirur . Eil: autem definitio, vt Plato inquit

Bxeui&l

2p2 RhetGrtcA Chriflian^

Abetyroolo

Aconiugatis

.\ "encre.

Breuis orano,fubiecta; rei naruvam oltendens . Vt autcin Anltotc

les : Definitio ell oratio , qux id quod definitur , explicat quid ht

Hacigiturproprie pcrgenus <Sc difFerentiam , vt diximus, id facit

Sed aliquando etia diuidcndo, vt genus in fpecies : aliquando par

tiiiido, vt totnm in partes. Vt fi fucrit quaeftio de animali,quid fit,

de toto annnali quacntur. Pcr genus ergo <Sc diflferentiam definien

do diluo qu.Tflionem : cum dico,animal efl quod partim in terns ,

partim in aquis, partimin acrc vitam ducit. Particndo hoc modo:animal eft,quod anima conftat fenfibili 5c corpore . Aliquando de-

finimus a contrarij remotione , vt Horatianum illud ;

Virttks efl yitium figere, ij fapkntia prima

Stultitia caruijfe,

Sifuerit ergo qu3Eftij,an concha maris fit animal, a toto, ncmpcab animali traho argumentum pcr defininonem dicendo : animal

crt fubflanfia animata fenfibihs: concha maris efl: fubftantia fenfi-

bihs.ergo concha maris eft animal. Ex partium enumeradonc trahi

Curargumentum: vt fiqua?ratur,an montis crypta fit domus,dilui-

tur quarflio lioc modo:domus conflat folo , fundamento ac parieri-

bus confurgit : & te^Sto fupernx contegitur : crypta non elf huiuf-

modi : non ergo domus . A nota verbi, feu etymologia locus duci

tur argumenti,cum quod in quefliione poficum cfl; etymologia dif-

foluitur : vt Chriftianorum efl pupilhs necefsitate patientibus fuc-

currere,cum Chriflianus dicitura Cluiflo: Et isdicitur Chrifli.qu^

fidem Chrtfli habet,qui fpiriiu Chrilb virtuofe operatur,(5c ad eius

imitaiionem mifcris fubucnit. Item , Nulla omnino mouetur iniu-

ria,qui alienum dolorem tanquam proprium fenfit.Cum ille verus

Chnftianus fir,quic omnibus mifericordiam facit , quia Chriftianus

eft un<5lus. Huius argumentandi generis exemplo, Sc fubfcqucntiu

inuenies quam plurima in Rhetorica Ecclefiaftica D.Aug.Vaicrii.

Item fi qua-ratur dc quopiam,an fit locuples, ab Etymologia argu

mentabor hoc modo : locuples eft qui locis abundat : abundat au-

tcm locis ille,eft ergo locuples. Poteft Sc per negationem comprbari • vt quod ek humo non eft, id non eft homo:non eft autem exhumo anima,non ergo anima efc homo . A coniugatis. Coniugatadicuntur qu.T funt cx verbis gencris eiufdcm : vt prudcns, prudenter : vt ii quxratur de quopiam , fit ne prudcns , arguetur cfle hocmodo : Prudenter agit, ergo prudens eft . Ita iufte agir.ergo iuftus

efi, ager cftcompafcuus, ergo licet compafcerc . Agencrc ficuta

toro diximus partes comprobari partiendo.ita a gencre fpcties diui

dendo comprobamus. Nam ciim Rhetorica inpartes diuidatur,in-

ueniioncm,dirpofitionem; clocutioncm, memoriam S^ pronuncia

tionem: fz quid hieric harnm parrium,oftcndemus cflc inter panes

Rhetorire

M

N

O

I

Q

Tars fexta, 2pjRhetoric^ collocandum . At cum eiufdem artis fint rpecies.demoa

ftratiua, deliberatiua,iuclicia!is, in cjuas,Rhetorica,?;enus diuiditur

:

oftendcmus fiquaoratio ftru(5la in harura ahqua luent fpecie , to-

tam eo confluerc Rhetoricam,&partesipfius ibidcm inuemn . Et

fi quis moriens legauitargentum vxori omne fuuni, qu^ratur.nura

etiam numerata dorai pccunia legata fit,e genere ciuerur argume-tum hoc modo ; Omne argentum vxori legauit irarirus, atqui nu-

mcrata domi pecunia argentum efl:, ergo 6c numcrata domi pecu-

nia legata eft . A forma fiue fpecie eU,cum ficut a partiHm enumerationc totum comprobari diximus : ita a fpecie genus demonftra-

tur , quae hoc modo difiinguuntur. SitotuvcUmus oil:endere,om-

nes nobis partcs funt oftendende : nam fi orationis partcs non o«Slo,

fed pauciores attingamus,nonpoterimusomnem orationem illis c6

cludere , vclut fiRhetoricamtanquam totum quoddam velis per

inuentioncra & difpofitionera comprehcndere, nonpofsis. Contravero ipfam tanquam genus o{tenderis,una dumtaxatexprella fo;-

cie, uel iudiciah,vcl d^l;beratiua,vcl demonilratiua ; vt Rhcrori-

ca deprehend:tur,vbi iudicialis fuerit oratio , Vt quoniam r^^fpu-

blica veterumfere confenfutrcs habet fpecics, quac popr.li , quac

paucorum,qu3E vnius poteftate regatur, ad genus quod elt rcfpubli

ca,conftituendum vna harum fatis erat . A iimilibus argumentumcft : vr fi continenria virtus eft , & abftinentia . î fidcm dcbet tu-

tor, & procurator . Ac ficutinindu<îonc,dequapoft,vbi de argu-

^mentatione interrogando ; vt, prudemia ne eft virtusj «Sc iuftitia

p non ert . Item ll ferx partus fuos diligunt', qua nam in hbcros no-

(irus indulgentia efle debemus ? A differeniia . Non fi latitia bo-

imm, ^ voluptas . Non quod mulieri, idem ^ pupiilo. Si baibaro-

rum cftin diem viucre, noflra confilia fempiternumteinpus fpcdla

Ire dcbent . Ac in vtroque generc, 5c fimilitudinis & difsimilitudi-

nis exempla ponunt oratores cx aliorum fa«n:is,aut didis,auc euen-

tis,fi(Slaque narraiiones plerunque ponuntur . A contrario , Si

Gracchus nefarie : prxclare Opinius.Si frugalitasbonum, curnonmalum luxuria • Si malorum caufa bellum eit, erit emcntatio pax.Siveniam mcreturquod imprudcnsnocuit,non mcreturpr^mjumqui imprudcns profuit ? per interrogationem , vt Horatianu illud.

Defcriptas feruATC Vices plerumcjue colores,

Cur ego fi nequeo ignoroque poctafalutorî

Et rurfuSt Cur nefche pudens prauey qudrn difcere malo ?

A b adiundis . Si pietati fumma tnbuenda laus , debetis moucricum Pium I e s v m fuper Hierufalem, *?c fupcr fi!ias Hicrufalera,

tam pic lugcrc videatis . Si bonum luibria clt , recte iudicandum .

Si malum perfidia,no efl fallendum . Quod quis non habuit, quo-

A formio

PP modo

A Jjmilibus.

A DifTcren-

tia.

A contrario

Ab jidiun£lij

^294- Rbetoricji ChrijlianA

A confequc

tibus^

cibus.

modo peidit ? quein ciursamar, fciens non ledit . Quem cjuis hcre-Abantece-'dem fuum efle Voluit , Charuni habuit. Ab anteccdentibus . Si

dcntibus.I ^,gj.j cLiip^^ fadum dmortium,(i>c (i mulier nuciUin remifir , tum pro

hberis manere nihil oportet . Si natum e(l, mouetur . Si multis cu-

Acaufis. mulabatofficiis : diiigebat, colebat. Ex: caufis, vt auarinam li tol

lere vukis, matcr eius rolienda luxurics . Si fnpientia bonum viru

facir, bonus vir eH: vt»que fapiens : ideoque bpnt eH: honcfte face-

re, mah turpjter . Et-qui honefta facmnr, boni: quiturpi3,mah re-

diz ludrcanrur. Hoc genus ad exhortandum plurimum valet: vir-

tus laudem facit^ fequenda igitur . Scientia gloriam parit, difcen-

dum igitur,. Imperitia rerum contemptum gignit y vitanda igirur.

A confequentibus. Si ferro ille mterfedus , ^tu mimicus , 5c cun)

gladiocrucnto comprchenfus in illo ipfo loco , (5cnemopr3etcr te

vifus e(lt,^ caufa nemini fuit occidendj, & tu femper audax , quid

cft quod de facinoTC posfimus dubitare^ltem vrpro Opro Ciceroi

Quos educereinuitos iii proumciam non potuit, cosinuitos rcrine

rc qui potuit ? Confequens enim eft eos qur inurti duci non potue

runt, inuitos non pocuifle retincri . Rurfus . Si portOTmm Rhodiis

locarelionedum efl:, & Hermocreonti conducere, <Sc quod dicere

honcftum ed, &docere. Idem efficitDomirii Apb:ri fcntentia :

Ego accufaui,vos damnaftis . Confequensqiie, Natus eft, ergomo-

rietur . Exrepugnantibus ; Qui fapiens eft, flultusnon eft vtCraf-

fi illud : Non (i Opimium defendifti Carbo , idcirco te bonum ci-

uem putabant : fimulafle te, & aliud quidem quarfifTe perfpicuum

efl: : quod Gracchi mortem fxpe in concionibus deplorafli : quod

P. Aohvicanineeis focius fuifti : quod eam lesjera in Tnbunatu tu

li(h : quod feirrpera bonis difTenfiftitt. Et per interrogationem,vn-

de oer acuta- efferuntur enthymemara r de quibus mox , hoc mo-

do : Pauccs cruesmetuisfoccidercrne refpublica intereat nihil al-

laboras .^ Hunc quem noti accufas , damnas : 5c qtiem de te bene

merirum autumas efTe, male mereriacclamitas ? Itemidquod fcis,

Ex efTcais. prodeft: &: id quod nefcis, non obeft . Ex effe^is non difficile fae

rit babcre argumentum :nam vt caufa quid fit futurum indicat, ita

quod effeclum fuerit caufa demonflrat . Dies eff, ergo fol lucet fu-

pertcrram. Peperit crgo cum viro concubuit . Hic locus oratori-

bus <Sc poetis^, & quandoque philofophis,ac eis oranino, qui ornate

& copiose loqui pofTunt.fappcditat mirabilcm copiam dicendi,cu

denunciant quid ex quaque re (it fdturum . Caufarnrn nanque co-

s;nitio, cognitioncm facit cuenrorum . fuas tamen cftectonmi cau

his oportct adducere : nam (icut corpus in lumine vmbram neccfTa

no facjt,5c vbicumquc ert vmbra,ibi cfTe corpus oftcnditur:Ira ne-

cefTariura non eft,vt.ctLU.colp:rarus,a fole fit. Iter quoque pulueru""

lentum

X

Pars fexta.2JJ

lentum facit, fednon onine iter puluerem mouet , nccjue quifquis

pulueruJentus, cxitinere eft . £x comparatione maiorum; vt illud

B. Hicronymiad Heliodorum.filius hominis non habet,vbi caputrecHnet,iSc tu amplas porticus,^: ingentia te<5lorum fpatia metiris *

A minori admaius , vtillud Saluatons noftri ad Nicodemum . Si

terrena quac Ai^xx vobis , non creditis , quo modo fi dixcio cxleftia

credetis ? A pari,vt cjucmadmodum paftores cofulunt faluti fui gre

gis , reges fuorum pcpulorura, medici morbo aifedis corporibus

ita paftores animarum prodefle debent lis, quibus prarfunt . Item.A maiori ahud exemplum , Si bona exiftimatio diuitns praeftat, &pecunia tantopere expetirur, quanto glona magis expetenda eft ?

Item : fi quis facrilegium facit,faciec *& furtum . Si adulterum oc-

cidere hcet, & loris c^dere. Ex niinore.Hic paru^ confuetudinis

caufa , raortem huius tara fert familiariter . (Vuid li ipfe amaftet ?

Quid hicmihifaciet patri ? Rurfus . Qui facile acpalam menti-tur , peierabit . Iterum j Si furem notf^urnum occidere licet,quid la

tronem ? £x pari, vt ; Eft eiufdem 5c eripere contra rempublicam,«5c largin pecunias . Qui ob rem iudicandam pecuniam accepit, &ob id dicendum falfum teftnnonium accipiet . Rurfus : Que poenaaduerfus patris interfe(Slorem mfta eft,eademaduerfusmatricidamiufte infligitur

.

B

Dc locisfent€ntiarum,fiue argumentoYum , qu<£ exfacrli coUi-

gunturfcripturis. Cap. XIX,

ARgvmentorvm,funt aha.

CNecefTaria.

j Probabilia»

quae ex facris colliguntur fcripturis

Et falfa.

NecefTaria ; qualia funt, quae fumuntur ex BibIia,Conciliis Oecu-menicis,conftitutiones Pontificum, pcr Ecclefiam approbatis . Dequorum veritate,cum a Spintu San^io fint ditla, no licet dubitare.

Probabilia, qux ex San<ftorum patrum ducuntur opufculis , de

quibus Aug.duas tradit regulas prima. Ego, inquir, fohs eis fcripcu-

ris & libris, qux Canonici appellantur, didici tunc timorem hono-

rcmqiie rcferre,vt nullura eorum fcribendo erraffe audeam crede-

re,aut ii aliquidin eis . offendero, quod videatur contrarium veri-

tati, nihil aliud exiftimem,quam mendofum efTe codicem,vel noneffe affecutum mtcrprctem, quod fcriptum eft,vel minime intelle-

xiffe , non ambigam . Secunda Rcgula . Ahos autem ita lego , vt

quantahbet Sancliitate , quanta doclnna polleant, non ideo verum

P P 2 putem.

Excomparatione.

2^6 Rhetoric& Chriji!an&

ttcIeiiaAicii

piU(;in,cjuia ipliita ieijfcrunt . Sed quia mihipcr aliosauct ires.aut

Caiiauicas (cripturas, vel probabiles rationes,qu6J a vcro noii abhorrcatir, perfuaderc poterunr . Falfa,quac heretrcorum , aut di-

£lts continentur, aut fcnptis : de quibus agitur . lu C, quida:Tr aute

haeretici 24. q. 3. C Sancla Romana Hcelefia. i y. D. C. Damna-nmsextr.de fumma T rin. ^fide Catho. c. vnico eod. tit. in 6. In

Clemen. i. etiam eodem tit.Item m Cteraen. ad noflra de haE-re. in

qua damnantur errores Beg jrdorum. Hc m aHis locis & conc. gene-ralibas. Fales doctrinaspuWice velpnuatimafTcrerenon hcet,nec

edam legere .-^ut tenore hb^ros, eas comiiientes, propter pericirlum

qnod qui amat , peribit in illo»

D

Qui loci quibus ccngrujnt qu.cHiombuf, Cap. X X,

MEmorati haclenus ornncs loci ad queflioncs plerafquc, fed aHi

ad ahas aptiores Adconieciurainigitur maximc apta,quc excauris.qu.T cx efltcclis, qux' ex coniunctis fumr poffunt . Ad diHimtioncm autem pertinet ratio, <Sc fcientiadefiiirendr, atqu^c hijic ge-

neri finitimum ell iliud quod a Ciccrone appellatur Ac codcm, (^

de altero : quod ge:ius forma quapd.im eft definitionis.Nam il qu^-

ratur.iit nc idcm pertinacia (i5c perfcuerantia : Rex >^ tyrannus, tu-

tor tSc curator,dciinitionib'.is iudicandam el^: ioci autem conucniet

in dciinitione confequcnrcs,anteccdentes,repugnantcs,(?cadiuncli:

<5c praflcrea qur ex caulis d" cffccti:?: vt fi Kancrcm illa fequuur,

hanc non fequuur.aut fi huic rci res illa antccedit.huic non antcce

dir : aut fi hujc repugnat, illi non rcpagnat : aut fi huic rei hafc , il

hus aha caufa eft : aut fi ex aho hoc , ex aho illud cfFcctum eil, cx

quouis horum id de quo quaentur,idcm nc an aUud iii inueniri po-

cel^ . Ad tertiiKn gcnusquacllionjs, in qoio quale iit qunpritur,cadut

quac in comparatione funt memorata, quae expetenda, quxquc fu-

gienda,animi)Corporis,& externa commoda vcl incommoda.Cumdea-quo >?c iniquo quxntur, aquitatis ioci colhguntur, qui funt Ok

natura <3c mfhtuta : nafurat vt quiiibet fua tueatur,initituto, aut le

gc,aut pacto.aait moris vetuflate confirmata Omnia fuggcrunt no-

.bi^ argumcn:if . Indcm pictas.fanilitasjiuflitia, aut aequiras,nmen-

tatas nobis ad incundumccrtamen hailas abunde fiippetunt Qnarto gencri, cur lir, conuemunt omncs qui conre«fturac loci funt a no-

bis dicti. Dcnique cum fint quacfhonu gcnc a duapraccipua : Vnii

infinitum qu )d thcfim Grarci, iTolbipropolirum-: Alierum fijntu,

quod illr hypothelrn , nollri c»ufam vocant ; a<: de pnmo fatis mul

ta hoG rcmporc dfctumiit : paucrs fccundum quoque cociudamu ,

quod folum temporis pcrfoiia-, loriqj compleKu conticutur.__ _- ^-De

E

G

Pars fexta. 297\ f <

Dc quxHione caufx. Cap. XXI.

REbus itaquc in omiiibus argumentamur, aut ex eo c|uod per-

fonis,aut ex eo quod negotus attnbutum ci\ . Perfonis quideattribuuntur,nomen,natura,ujdu5,fortuna,habitus,aflfedio,ftudia,

con[i!ia,fada,cafus,orationes. Nomen.cjuo iinguli nominatur pro-

TT prio ac certo vocabulo. Ab eo fgpe etiam non Iblum poet^.tk rhetores verum ctiam Chriftiani oratores , ac verbi Dei pro clamato-resaliqujd (ibi afTumum ad probandum improbandumuc, argu-

mentum.VtCbnlhanus cum lis,t)C nomineris a Chnft3,talia audescomiuitrere ? PaciScus namin;irts,fecundum nominis clatura opor-

tet, quod pacificc viuas . Clara re clara numine .; Itcm Plautinumiliudin Bacchidibtis.

^ieon me fuijfe fmgumy^^t cjui illi creSeyem,

Cuni mihi ipjum nomen elus ^rchidemidis

jCUm.irety adeptnrum cjfeft quid crederem}

Loct quoqiie njmcn prxbec irgumentum ; vt idcm poeta in fabu-

la qua: M^nxcrnmi inkribitur ;

Vropterea huic yrbi ncmen Epid.mno inditum e!f,

Q^uia nemoferms hAC fme damno diuortitur.

Natura aut diuina,aut humana: de pruna,quis enaTabii:? De huma va vero vna virihs.altera muhebris . Natio qa-^que, vt Graeca,

Latiuiqucaut barbara . Patria vt Ilifpania, Itaha,lndia. Cog;na-

ti:>,vtquimaiores,quiconfangU!nei . Aetas, Pueran adolercens,

j^ vel natu grandior, pr.Tbent argumentum . Commoda quoque tk' incominoda m naiura con{idcrantur,anima corporciie iniignira: vl

va'etudo,imbecilhtas,longitudo,breuitas,formadeformitas, veloci

tas,tarditas,aGumenJiebetudo,inemoria,obhuio,comitas,oflicium,

prudcntia,pacientia,C^ contraria; 6c denique talia omnia que .1 na-

tura inuehuntur. Nam limilespareniibus ac maionbusfuisfspe fi-

hj credjntur,vtinde honefU turpiterqiie viuedi caufx ffuant. Suis

quoque nationibus s!k gentibus funt mores . Patna, quoniam ciui-

latum leges funt, <Sc inltituta, ckopiniones. Sexus, vtlatrociniumfacihus in viro , veneficiurn in foeminacredatar . Aetas, quia aliud

ahjs animis magis conuenit . Educatio <Sc diftipliaa.qujuiim refert

plurimuiTi,a quibuf,<Sc quo quifque iit inltiturus . Ducinur quoquein argumentum, fpecifslibidinis.robur peruhnti.T. Atque muii^.i

habutiii: artium Iiberalium magiftros, quos viuendiprxceptores

»

quibus aiuicis vtaiur,quo in neg )rio,qucftu,artificio litoccupatus,

quoniodorem f-imiliarem admi{tii}ret,qua confuctudne d nrtcilica

fit. In forrufia fcruus an libei ; locr.ples an pa\iper : pruutus an

^_____ cu!n|

Norareo.

Matura.

2pS Rhetorw^ ChnJitanAcum poteltatc : c^c ea iure nc an iniuria : felix <3c clarus , an contraQualcs hbcros habcat : «Sc fi de inorte quaerirur, qualitcr morte dc-ccflerit .de quibusonmibus fuperius vbi de caufarum Gcnenbuscgimus lacius cxcmpla adduxmms' Idco nunc breuiter tranfcurro.

In liabitu, vt trahi argumenta inde posfint, confidcratur anmii autcorporis conftans & abfoluta ahqua in re pcrfedio : corporis quo-quc ahqua commoditasno natura data,fed ftudio & mduflria parta . In aflcjflione animi aut corporis, cx tempore ahqua de caufacommutatio

: vt lactitia cupiditas,metus, molcflia, morbus, debih-tas.&idgenus alia. In ftudio,quod eftafsidua & vehemens voluntatisinre aliqua occupatio : vt Grammatica, Rhetorica, Gcome-iria &c. In coiiniio,quod adhibuiffc vidcri potuerit cx eis qux tentauit autperegit . In fadis,in cafii,in oranoncquid feccrir, quid acciderir, aut quid dcerit . H?:c ac taha pcrfoms dcputantur ; vndevis argumentorum non parua crui poteft.

In negotiis quid antccefTerit,qiiid in re oftendatur.quid confecutum fir fpc(5latnr,caufa quoque omnium conlideratur. Capjtur ar-

gumenrum h loco,a temporc, a modo,ab occafione,a faculcate. Exopportunirate in quam loci,ex magnitudme, ex interuallo, longm-l

quitatc,propii!quitatc,6cfolitud;ne,cc!ebnrate ; (ScnaCura loci c6-|

moda velincommodaad perpctrandum, dequo cft quacf^io. Intcmpore inrcrdiu an noclcs : prcTfcns,pr2?fcriptum,futurum fuggerit argumenta. Nam iam diu fadla, in fabularum videntur numeruperueiiifle . Conlideratur ctiam quid ocyus & quid ocyslime, aut

conrra: vri magnirudo negorij,multJtudoue mehus colligatur. Oc-cafio e{{ tempus habens in fe ahcuius rei idoneam faciendi, aut nofacierdi opportunirarcm

, ac flcut in tempore fpatium, ita in occa-fione fpedatur opportunitas: harc autpublica, aut communis, aut'fingularis; Publica,vt ludi,dies fefti,nundmae, bellum.Communequod flato fit rcmpore: vt mefsis, vmdemia,eflus,frigus. Priuaiim,vt nuptis, funus, conuiuium , fomnus . In modo : qucmadmodum<!<c quo animo fa(5lum fir, auguramur. Cuius partes , prudentia &imprudentia,infcitia,cafus,necefsitas: In facultatibus,quomodo fa-

cihus confici uel non confici, de quo quieritur,potuerit. Hi fere, &confimilcs funt loci, vnde educi fere ad omnem diluenda quapflio

ncm pofTunt argumenta . Sunt tamen qui quaEflionum ac locorumvfum trifarie parciantur fcilicet.

M

N

O

Inluuenilera.

Diale£ticum.Et Rhetoricum.

luuenihs cum ftudiofusiuuenis fub certis quibufdam capitibusexempla ^'>c fenteiitias cx variis & diuerfis audlonbus colhgit quae}

eandcm

«:—

Parsfexta.illi

eandem JTiateriam concernunt . Diaic(Sl:icus,fi res propofita ordinc'

Sc ratione luxta fupenus didas quacftiones euoluitur . Rhetoncuspaululum cum dialeclico difsidet quoad inuentionem vel modumtradandi, fed elocutionis 6c pronunciationis forma diftin<ruitur.

Hiec funt quae mihi dicenda de Chriftianar Rhetorices arce vide-

bantur. Nunc vero ad promilfa tranfeundum eft. Scilicet ad Ma-giftri fententiarum collocationem . Quamobrem prius tabulam

Q |Generalemnbioboculospono: deinde,eius qualemcumque exph^ cationem: vt collocandi modum comprehendas non enim tibi imagines »Sc iigna depingnnas, quoniam hxc fehgenda ab vnoquoquefunt notiora cfe placidiora libi . Nec mireris tibi in Theoiogia mo-dum ponimus cx eo enim poteris, & tu in aliis dc lu vtnufque iuris

fcienria collocandi modum parare.

REXPLICATIO B K E V

I

S

Et. comêndiofa Tottm Magisin Sen-

tentiarum locatwms,

Etin primis de primo libro,qUcT48. DiftiaLîonibus con-templaturDeum,in aecernitatis abyflTo , fe, &: alia,

intelligentem , S^ volentem

.

DiSTiNCTiONis Vrimz Summa. In qim Magiflcr traât de

Obiecio Theologije. El Primuin,cjuod Theohgiaftt aut de h^hus, aut deSi-

gnis,2. Frui (^ Vti quomodo difjerant. 3 . Ho?nlne non efl fmpliciter fruen-

dum 4.De V s non fniitur mhis,nec proprie ytitur . y . Firtutibuinon efi

fruenduXircaquam D.Tho. l. 2 q. i.i.ar.^.Bona.q.i.ar. ^.(^sr fcquentihus

Scotus verd qu£rit 9. qu.tfiiones quarum duxfunt de obicBo fruibili : duji

de ipjo frui infe i^ qumque de ipfo fruente. Vide Pran. May. ^nt. ^nd.loan.Bacc.q. i ..t^fequentibus. E^c.q.^.Dur.q.z.

.J^^^^^ O T I V s facrac pagina; continentla circa res , aut'

ligna,quafdam resimportantia, qualia funtvereris, &noui teltamenti (acramenta.prarcipue uerfatur . Sic tamen , quod c& ipfa figna res qu.tdamfisit, non autem econtra . Sed res etiam perhgnadifcuntu.r. Rcs autem dicuntur, qux non ad Iigni-

frcanduni aiiquid adhibentunfigna vero, quorumvfas cll m fignific ando . Eorum autem aiiquafunt, quorum omnis

vius

QuidRes,Qjiid figiiu.

Sijrnonl ge-

nus muln-plc-x.

Frui, &utidifferunt.

Qûidfrul,

<]uid vti.

Aug. lib. i.c.

j. de doSt.

Chiift.

JOO Rhetcricx, ChriJiiariA

vfuscftin fignificando, nonin jiilli{"icando, Cjuibusnon viimur nifi

aliud fignificandi gratia ; vt racratnenta lcgalia : alia c\\ix non (o

lum figmficant, fed conferunt, vt Euangelica Sacramenta. Resautcm (dc quibus (J^ primo dicendum crit) aliqu.-c funt,quibus

fi-uendum , eft , quae nos beatos efficiunt, vt perfonarura Trinitas

communis onjnibus fiuentibus. Alia: quibus utendum, quae no-

bis adiumcnto func ad vitam bcatam confcqucndam , vt mun-dus: (Scitem abar quaedara qu^ fruuntur , & vtuntur, vt homo ,

& angelus . Et SaniHius , quafi inter vtrafque confiituti . Infrui-

bilibus enim voluntas conquicfcit . Vtimur eis , quar in aliud rc-

fcrimus . Frui crgo eft aniori inha:rerc rei , propter fe ipfam . Vtivero amoriinhxrerercijquap inrem ordinatur|, fruibilem . Vnde,ncc hominc fruendum cll,r.ifi in Deo. Nec Deus nos dihgcndo nobis fiuitur,fed viitur,ahter t.irr,c,quani nos rcbus vtimur.lpfe enim

oinnia propter fui ipfii s d-iigit bonitatem. Virtucibus quoque nonfiucndum cft : nifi inftrumcntahtcr , fcihcct ad qua-rendum fum-

mum,<Sc incommutabile bcnuni . Primo crgo agendum eritdere-

bus fruibilibus, fcihcet de San«â <Sc indiuidua Trinitatc.

I{ex djfigna^ librl prodijt dlsllnciio prim£t

Cljiibus yti liceat rite, cjuibHsucfiui.

Difl.iSumma.ln (jua Mag.agh de Efcntia Têi,(j eius ynitate (^ perfo

naru pluralitate Et Trimd,in perfonaruni Trinitate "vna ejjer.tia deitatis.2.

In diuirtx rjfenti.t ynitate pluraJitas cji perfonarurn. 3. Verfoy.anim Tri-

nitas efl fine diuerfitate if; jmguJaritate .^.Te^fonx ricbis innotcfcunt aitri-

butis fuis.yide D.lbom.i.p.cf.z y. II ij.-i^âr. i. 3.2.5". (i^ a'tjs in lecis

Sco. ptr y.qusfliones.Bona.Mexan. /}Ien. i .p.q.6 mem. i .7.14. mem. 1 7.

Fran.May.q. i .y.Dur. d.-^ q.^^.P^c.d.^.q.i.ar.i . iS inalijsqnam plurimis

\omncs dc bis qui^/iicnibus/hlulfayn Tra6i.i.p. i .q 4.

VEra ac pia fide tenendum cft quod Trinitas vnus efl , 5c folus

vcrus Deus . Ita quod Pater,fcilicet <Sc Fihus,& Spiritus San-

dus vnius eiufdcmquc fubftantia? , vcl Efircntiae dicuntur, crcdan-

tur & intclliguntur . Qux elc fummumbonum , quod purgatisfi-

mis mentibus ccrnitur , & funt vnusDci:s infeparabili equalitatc,

«3c tamen non c{\ Fihus,nec Spiritus Sandlus, nec e con ra , fcd om-

nes tres pcrfonx homoufion,Grxcc vocanrur,hoc eft, vnius fubfta-

ti^.Sc EfTentie . Vnde, non eft ahud patcr , & aliud fihus, & aliud

Spiriius Sandus.f in cftcntia , fed ahus f.in pcifona . lianc autem^

fidemprimc aftruere ex fcriptutis,«Sc poftcarauonibus Caiholicis,

v!k cxemphs cotra aduerfarios ueritatis dcfendere oportet,vt audoritatibus utriufq/ teftamcnti deducitur in htera.

Sph n-

'De iifdc rrui

i.bilibus rcb*<

iinuefiig ibili

jbus per crei

!

>!turas.D.Th.j

: l.p.q.iz.ar.

. it.Alex. A-

.ilen.i.p.q.i.

•irTiem.i.art.i

jBona. Sco.

Ric. Durin,May. 'oan.

Bac.q.i.Nlif

fa.Trac.i.p.

l.q.l.

L I B R I F I N I S.

SEC^p KITP KITJ AT) \T\A T r^r^ ^

Dift,%^uma.

De perfona

lu pfocefsio

nibu^.Sco.T.

d.4.q.2. Ant.

And.q.i.Ale.

I. p.q.65.

Dift.f. Sijm»

De vtroquc.generatio-

Tsiscer^m-irto.

S. T ho. u p.

q- ys^ 4rt, j.

Alex. i,p,q.

42. mem. j.

art.i. Niifla.

p.l^.por^i.q.

5 . Sc<x. D»r.Ant. And.q.u Boaa.ibi

ar. 1. Ric.q.

"i.& 2. May.

lar.lib. ii.de

Trm.

J-

VNJVEliSALfS Dh DLO, DEQJ/E EIVS ADMIRANDIS Ll-I£ClI£VsTCovfidrratioTheologica, inquatuorLbrosferMagiJlyHmJertentiarumd^fit-inta.

PRIMI SENTENTIARVM LIBRI LOCATIO;io (juo 48.d1ft1ncl10r.jbus contemplatur Deum,in scernitatis

aby (To/e, & alia,mtclligentcm,S; volenteni.

PropnHolo Dco. Sc, u„dum aofto.

Vmurquclegii.Brmnmr.x. ymnco.r.

V„lc-,..,tcrs=„„„ CL"a:p.l-...ccH,„f"""" fllio,j{(.ucinpjtr.

t'olmt.6. ToleMmm.7.Procc.lit ip.r.lus S. Non pr.us [ompotc

Vtpatcrp,Vc.l,g,u s ,

TrinoEH Dcus In,

Simplex

gcnc,

.Abll

4utpc,fca,on

SimiU I 2.

cft.

, EIIDc' i.li- Dici

fed qCio datus. m.tt.tur

Proff.Jil 1 3. reillpi!!

Sf.i-.sSjftus Aetjualcssii

,. LbjriUt 17. DoilKm I3.n Plura dicnntur dc Noniani,-, diciti.rire- Deo. lingulat.tcri-edec

pl„,al,ter.

"Homma n. Terfonti 13., Q flppell.tt.oncnomi Notto pcrronahs i.

Troprieute 2 6, Varit 27.Appruptjaturpitri. Ell pf f.ipictla ,ntî

r cftn

Mp

en.i

afcii.ilit

In effciiiia . T .

EHSpiritiisSanaus.

Patt.s & F,lij

. 9 . ./fvior .10.n,n, DiciturSpijsSanfiuj

sS. Ilmil.ter & filius.

4- .^ /e mi/iiii l J.

uina: F,l,ut iûodpatcr.

cixifmk I p'^ Potf/I 2 o.

nuniduotrts,jd- pfonc ;ciJLy.rron.i.ttOtur.ndnini,, '^

dicat fublfatmi.

Cum mlni! jvj. Terjoni! ^;.cinper ad aliqud Relatuic rctcit Deu

icipinm 29. f{_f/er( 30.

TERTII LlCRl SENTENTlARVM LOCA-tio, in quo 40. difiindionibus contemplatur Dc-iim in

tempore plenitudinis mcarnatum, munduin

lufficicnter rcduucnteni

,

iliustpeplenitudi- Hunianitalc allifm- Furgata ,,i lua

opfjnon SpiJs.S. mi , rcit,cet Dcut.

.^jjumpfit I. To(jm2. Iiiina(«3I tjj' Sctii(!r,t,ipl,teopi. Chr,niidcpjtrc,8; Al)i

-,,lla^polii,o, mat,c , lecunium ClliiH

Fxpcnitur 7

Nonpoiu,tpcc,

Sanao.

ConcepiH! 4.

Quda.

Biir.<irwii I. IiKrijo.i.Jt,a8<ljp,c,t,a, Sc.-llcc, omntumlia

«cjput. litujli.liiitinClin

Jlo.

CrMdrtii. •Kfcp«cjii2. Mfmii:,. '

icmimiA.Fuijai.illu.,KparNonp™fc,lcdp,o SciUct i;i,r.p( Sc All,.juit cltHu.(ibilis in coipore «c fua lcnfualitate. irabis, j|,ter & al,- vinculis pafsionisanimi. tet.

f„j..

Moru/i!l6. Orjiii(.l7. MfrfnJois. S.ill>«Mmlo,.mfu,ircperfcpa Homincm ,„ fcpol «omo^lije fcitin,,. fx „,.',tu d- iio.

fjflin 5 .

Non diciturC

lluilimplicit.

Vmtdt',i. sipieiis-î. irjJim-,3. Tâ!sfcietlaoia sl'lt, OiL.use De'pnt,jlr, Omniu rci, cll Dci Restitait^lincVfiitla. potcttall & elsc-ttalr. Ic,ent,a. tian,,non Dc.InDeo^G. Ivirehu!-i7. Cjh/i 38. .Adauget jg.

Dcus. EHcns in fuapo- Potell Dcus fjcere ]

- fccc quo ad,,li!dno

MfrniliDciuoluntj

add.ti

P/acciii46.

Omnipotem.^2. lUtiminiJtii! j^^, Melton

nriJ,u,ncinr6ncuoleiid,,

Jmp!eiiir.i7. Confirmitdte 4S. Fi

44. VoluniA! 47.

I M I L l B K. I.

SECVNDI LIBRI SENTENTIARVM LOCA-tio,in cjuo44.diftin<ftionibus contemplaturDeum.mundurn

actcrno pr2Uifo,in tcmporcproducentem.

1

cll bon

cidit.f.l-ucifc

JiUior S.

An"eli boni lio Mai

M.ilcUc

I in furl

Tfrrjm l 2.Cuilin;,!»!! it.

E,C„iI.,N,Hin.;fuin, Dpofuit Peus ,n 1,0- I

m,nc & Anjelo.

Im.;irinf'« I 6.

Diaboi^spnm-, bo Eminciii fpccc fcp^ ptiiexapb,i&,nu,. t.c.

Tfn.M(2i. Teccaincm

DuplexcH.opi

' i-C Rsfornuns 7.

.I. Vi.gelo Omncs Angcli Dco

,".... f< hominibus.

mcmg. MinHlrant 10.:usinmedio Fjftus ell fcsta dicifccudjd.e. poH omo.a.

nnitiim 14. 5 1 homo i 5.flus pnmus ru.flct natus in Ilatu

J-.OMI I 7.

tOui pr.ucipali Ad,

:ato tnobcdici

5lb Ada: <

insidpara

Eui 18.

odo

GrJtlaq; z6.

Deono.ietraduc

Jnfiifam^l.

Iiifld piinit 31S.

Non ,., omn, at.u

bona&ciu,dIi

Kirlnt 27.

•PiirjJl 32.

Dciis.

.AtlBor-j?.

Tmali! ii.

:lt txfinceftuolontj!

bona uelmala.

Spoliati ip.

i|-euc!j«abolo.

Votefiate 44.

s. ruptione & pruritu

9- Puer 20.J».. Gaudctuonfolfibo

mo , lcd & Deu. &.

Angelus.

Liberiale 2;.pa- Pcccatum primi lio

A

B

Pars fcxta. So/

D

Spkndida pe\fciis trlhus tf: cffenUa fmphx,lloc irtHmmcrAumK^crAhat viYumqustihi.

EfTcntiac diuina: vnitas, vik ptrbnarunitnniias, multiplicitcr pcr

crcaturas innotuit : de qua <k Philorophi ahqua cognouerunt, ut

inhtera paret. Vnitas c|U!dem Dei co^nofcitur ex opere quod ert

mundus, quod oficvjdit Dcj potcntiam ex eo qucd omncs creiaiu-

tx funt mutabilcs. Js vero a quo ha: lunt, cfi immutabilis; & ex eo

qnod omnia bonaj»Sc meliora ab eoprocedunr,vtab optm-'o, &uta pulcherrmio omnia pulchra. Trmitas eti?m perfonarum m cvca-

turis inuefiigari poted ahquo modo per id , quod in fe oUenduntvnitatem , Ipeciem, &: ordincm , qua? perfonis appropriantur, Ex-

prefsius aucemtruutatis imago dcprehenditur m mcnte humana ,

quo adilla tria.qua- font hnelle^ûs memoria,<Scuolunras:utl mes,

notina,& amor . Vêruntamenm hisoportei- fidem fufFragari , &imagincsiilc multum impcrftcle diuinam repreftntanttrmitatem.

T>{cta creatuY£ n.unjtrat yefHgia, trinum

Effe Deum ac "vnunhTncnfirat imago quoque.

Concedcndum trt quod Deusgenuit Deum . Non autcm illa,

Dcus genuit fc Dtum, vcl a'ium Dcum . Ex ca cnmi fequerctur,

idem generaflc fc ipfum , vcl plurcs eflc deos , quod vtrumque fal-

fijm eflc hquet. Ncque fecunda fequitur ad primam, itA quod ge-

nucritfilmm, aut almm n\ perfona . Illa crgo , Deus paicr genuit

Deum, qui non efl Deus pater, ideft filium , qui non ert pater , qui

Dcus efl, vera cfl , cum folam perfonalem fignificet alietatem . Si

vero exponaiur, qui non clT: idem Dcus cum Deo patre , faifa cft,

quia m ca ahetas efTcntiaf importatur . Tresigitur perfonac funr

,

una dejtas. £t vnus Deus eft trcs perfonae . Et vnus Deus , ipfa tn-

nitas. Et una fubflantia,trcs pcrfonx. £t e contra,Trin!tas c(l vntis

'Deus, &tres perfonx dicuntur efle vna cfTcntia.

Qôd. Deus ipfe Deumgmult,quod ires Deus unus

Verfon^fanxit non lepêrata fides.

EfTentia in diuinis, ncc generat , ncc generatur . Hinc ncgandar

funtillarpropofitioncs. Pater genuit diuinam eflentiam , diumaeflentia genuit Filium , diuma eflcntia gcnuit diuinam efrentiam .

Ahoc]um uel eflcntianon eflet eflentia: uel idcm gencraret fe ip-

fum,vel haberet cflc, per id quod ab eo genicum ellet, qua.* omniafuntinconuenientia. Vnde,>Sca fiinili Auguihnus probar, quod pa

tcr non eft fapieus fapientia geuira, cum idem fit ei fapere dc efle .

Licet autcm fihus fit diuma eircntia, nontamenpcr kocpater gc-

nuit elTentiamjfedgenuit hoc, ipfc,idell:, gcnuit filium, qui cftide

cflcntiahter cum eo. Quod autem audl )rcs dicunt cflcntia filii,cflc

dccflentia patris, intelligendum eftjfihus, qui eft cflcntia . Quod

De iifdc rrut

bilibvs reb*.

jinuefiig ibiii

jbus per crea

!

iturai.D.Tii.

l.p.q.ii.ar.

tt. Alesc. A-len.i.p. q.i.

irncm.i.art.i

jBonj. Sco.

JRic. Durin,May. 'oin.

Bar.q.r.Niif

fa.Trac.i.p.

i.q.i.

Dift.^,*ûma.

De pcrfona

lu procefsio

nibQs.Sco.T,

d.4.q.z. Ant.

And.q.i.Aie.

I. p.q.65.meiii.j..

Dift.f. Suina

De vtroqueêneratio-

Tiiscer.nyirtO.

S. T ho. I. p.

q. ^9, arr.. j.

Alex. i,p,q.

42. Djenv. 5.

art.i. Nnfla.

p.i.por-2.q.

5 . Sco. Dur.Ant. Aad. q.

uBoQa.ibi3lv. 1. Ric.q.

I.& 2. May.<1.K& 2.H1-I3r.l1b.11.de

Trm.

u^Q, ctjam

I

joz RhetoricA ChriftianA

>DiA.tf.Suma

E>c potentia!

getieracis S.j

Tho. I p. q.

j4.ar. j.Ale.

t. p 4z. mc.

5. art. i.Sco.

May.. Ant.

Arid.Bacc.q.

i.Bona.Ric.

q.i.ar.i.

DiftVx.SiJrna

!De pr oprie-

Jute potccix

[gencriiuis

D.Tho. T.p.

«j.i.ar.5..Sco.

liona. (lic.

iArnr. Anj.c].'^- Diaia«.&

etiam auctoritatesquartiam dicunt patrcm genuifTe iilium de fua

fubftantia, (5c non de uihilo, intclligendum ell, idefi, genuit fihum,

qui cft cmfdem luturc cum eo.

l^ngeniiih.\ni'nnu\t diuina effentiiiqumuis

l<laUiYa genitui fdius ipje piUrif.

Pater in dinims tilium gcnuit non i.eccsdtate, cum in Deum rul

la cadat coactio : nec vcriuntate , cura in eum nulla cadat muta-tio. Qiiamuisautem in Deo idem fnu realiternatura,voluntas,qui3

tamenratione, feuconnotatudifferuntrnihil obiiat aliqmd pofle

conueaire naturap,quod non conuenit voluntati. Kmc nec inconue-

niens^crtjdicere (ihum cffe filmm natura!iter,i^ non voluntate . Et

ell fimilc d.e voluntate Otri Cx: eius fcicntia, qux fe ad p!i:ra exten-

dir,quam voluntas. Dicixur tamea Deus volcns gcnuilTe fiiium , fi-

Gut Sc fapiensy(5c potesn rpfum genuir.fed iion voiuntatc pracceden

te uelaccedente,quafi prius volucrit,. ^poft eageiiuerit,ucl ccon-

'tra,vt h^retic opponebant.Qji.Amuis in Deo idem naturj.fit atque uohntaSy

Conutnii ilii ^liqi-'id,quod tamen hic mit:ime.

Ex co-quod pater potuenr , aut ctiam voluerit generare fihum,

non fcqmrur . Patrcm ahquid pofTe,aut uc Jle, quod fihus non pof-

iit,autn6 vcht: quiajbi ponc,<^<uelle generarcno arguit in eo im

potctiam,ûm cmfdelint potentie cum patre, fedpcrrinet ad pro-

prictaremfue porfone, cuius el1:polTe,,<Sc uelle nafci,quod quidemm eo clt eadcm potentia, qutc in patrc clt potentia-, qua potclt <5c

vu:t generare,. iicuc oc in vtrifque e(l e-^dcm fapientia, Ok narura. \u

^ j.. , jfilio ergo n^ner» potentiagenera-ndr, ii ad proprictatem referatur

'BaG.d5.q.i. mtelligentia: quamuis bene,fi ad naturani..Tunc cnim idemiunt,.

potle gcnerare,. dc polTc generari.

P.iir j eadem d^r gnsto diuina potentij,gigni

(lua potuitfuboUi,^ gmtrarc parens.^

Dtft.8 *ûmj ! Solus Deus , feu diuina natura uere cft im.mutabili$ , ac fimph-

D^ veritare,4<^!fîura . Vcre quidem , quia Hne atûaliratis admixtionc . Euis

liDinutuhiU- emni clTe,erhaeternum,& fine prartcrinone , c>c fi:turitione , Ei\ a«-tarc,. iv; (un- tcm iramutab.ihs , quia ell ipfum fuum cffe , quod imposfibile c(i

iP''^'"*^*'^âJiteid.ifpo?ii^qus\m eih Ncque eriim verisfima efret, fi mutaripof

Y|.,Q j p , fct. Ncque aliqua fur;tin co accidentia fecundum quxmutciur,

'ar.i.,Ale-<->- neque pcr loca vel terapora, vel aiTecliones variatur, vt fit in crca-

1. p.q.j,. mc. c.jns. Simpliciylima vero ert,<& iinc omni compolitione ,uelmulti-z.Sco.lioiia. pjicationcj^c iic vere <?c proprie iimplex,cumm ca nulla fit partiu

• 'F<.ic..Aiit..'\4i. ^, •

t t r 1 r \r 1 i- ., ^J.'a T DuT q "^^ accidentium.uel rormarum diuerhtas. V ndc nec alicui pr^di-

Ni|.Ij-Trac.. camentorjm fubircitur, nec propric liibQantia appcllatur. Nequet.p. q^. 3 . verd hmphcuatr ipfius , nomiaum mukiplicitas de ipfa diclorum

t

~'repu-

H

;1

A

B

Pars fexta. 303

Dift.p. SumaDe co^terni

D

repugnat, quzef.omnia vnum fignjficant : nec ipla excludit perfo-

naruin tnnitatcm,quia fingule Deus funt.

Eftfolus yere Deus immutabilis atque

Simplcx,e/l folus falicet ejjeJuum.

Vnus Deusfunt tres diumae perfpiix , & funt idehiin natura,

diftmctac tamen in perronalicate . Hinc quanuns filuis.alius fir a parre, cum fitab eo genitus; non tamen fiut pater autequam fihus, |"''^&'^""°"

cum diuina; perfjnae fint jnuicem coecfrn^ . Nec vaiet quod ma lac a.tfn"»"^'-

lcdidus iltc Arrius haereticas mferre nicebatui , fcilicet, quia natus 'te «>eueratio

eft,-5c habet principium,ergo non ell â^rernu^ . EteniU! actemus pa «'$% ho.i.p.

ter aeternum genuit fihuni. Ahjquin.ik: pater aliquando fuiffet ii-iS- 4--2rM.

ncfiho,3cfapientia quod eitaufurdum . Ei\ autem illaaterna ge-l^"''^"* '^^*

ncratio iuxta ProphetaniineifabiJis . Vnde, ncc pra:luniidebeca!jÎj'^^f,^j°*

quoquam de plena iplius pogiutionc , Ad exprnnendmTi auteiii

eternitatcm fihi,mehus dicitur fempcr natKS , cjuia iemper genera-lur quam femper nafci,quamujs Si iliud a quibufdam dicatur.

Tîe co£t€rnum te diiimus e/ê parentit

Diûs ab £tcrno te genuijje parens .

Spiritus Sanctus eft amor,liue charitas,feu dile^tio patris,5cfiliij

qua fcihcet fe inuice dihgunt Vnde,dcper modu voiuntatis t)roce

dit a patre 3c filio.Quauis aute accipiendo nomc charitatis eiremialitcr,quaehbet diuinaru perfonarum lit charitas , & omiies iinr vnacharitas,ficut & vna fapientia: tamen Spiritus Sanclus folus ci\ charitas proccdens , ficut fiiius folus fapicntia genita . iiil; aurem haec

ch?ritas fubitantia, ^Sc Deus. Vnde Si a-quahs patn & fi!io,eft Spiritus San<ûs. Quamuis etiam hoc nomen, Spiricus Sandus, onini-

bus conueniat perfonis ; nam & pater Spintus eft, 6c Sar?dus , lic

etiam filius:conuenienter tameniertiaperfona eo nominatur quodab ahis duabus,habet origuiem.

Spiritui Sanô qHamuis trihuamus amoYem,

Verfonis tribusejiy att^mcn ymis amor.

Secundurn facrae fcripture vcntatem , &noui teftamenti aufl:o

ncates , dicere oportet Spintum San<Slum a pdtre 6c filio procede-rc .Nec hoc eft contra id quod in concihis determinatum eif , vt

Gra;ci ahqui contcndebmt, dicentes Spiritum Sandlum a patrc

tantiim procederc . Longe enim diiferunt , aliud docere , & idemquod determmatum eft, vlterius cx|jlicare, quod eliin propofito.

At quia &Q. ipii Gr.TCi Spiritum Satjtlum dicutitefic etiam ipinlii

fihi,vcrbis concendentes in (entesitia cum Lan; is conueniLnt,fi ca

pere vcllent . Quam ctiam fenteimam quidam maiorcs corum fa-

tis cxprefse ii\ fcriptis fuis pofucrant

And.q.i.bo-

na q.j.art.i.

Dur.q.4.

D.io. Suma.Tho.i. p. q.

41. ar. 4. ad

i Alex.(]43.

mtm.j.ar.i..

Sco. Mjy.Dur. Ric.Bo«a.Ant.And.

q.i.Bacc.dI i.q.i. Auglib.i J.& 17.

de T rt.

D.r i.Siima.

Tho. I p.q46. ar.i.Aie.

cj.^j.mem.^

art. 4. Sco.

Ric. Duran.M. y. '^nt.

And q.ScBoxa lb!..nt.I.

Bacc. d. la.

^. I.

\304' RhetoricA ChrifiimA

D.ii. Srima.!

Ex piitre ij nato procedit {pintus almui

Qjtamuis dijfideat nomine Grxcajides.

j^'-* -, Spiritus Sanctus,nccpnus,necpofteriusproccrsit,a PatrcquamDe ordine

^ fî,o , ik»c c contra , pro co quodibi nulla cRtempons {uccersio,

'ab° moqiic ^^^ (iuraiio.Vncie nec habet locum qujcOio illa,an proceirerii bpi-l

^Sc.Bac May. ^Jtus San«ilus vam nato filio, Vel acihue iiafcituro. Nain omncs perAnt. Ai d. 1. fonx funt coetcrnae . Hinc etiam nec maiore perfe<ftione dignitatis

d.ii.q.i. &;nccplefiiusapatreproccditquam a filio, fed a?que perfc£te . PrinBon.

"•S'^'[cipalj-tcr lamen ik proprie a patrc tanqiiam ab auttore procefsio

Dur. d.ii.o.'*^*^bpiricus ianai mittiturper hlium, eo iûod pater anullo clt,n

j.S.Tho. I. hus autcm hoc habet apatre.

Spiritus ex naio non manat plcniusipfot

Cljidm patre.nec jpirat jiliur anie patrem.

Quancjuam ab vtroque,fcihcei a patre, & filio. Spiritus Santftus

D.i j.Suraa.jprocedat: non tanienpcr hoc filiuseorum , quafi patris,'«Sc marris)De diftcrtH-

[tia procebio

tnis & gene-

traticnis in di

p.q. j6.ar.4

Vidc ctiaHvj

Secq.z.

|;uinij. Scb.i.

•dift.rj. Aiit.

And. q.i.Bo

na^Sc Dur.q.

tar. i.Bacc.

q vni. Th.i.

^.q.i7.ar.i4

Alex. q. 45

.

Dli^; Surna.

D€^cet'b!0-

nc tcporali

Spiritus S.li)

uilibili.Tho.

:. p.q.4âr.

I.-4.- 5-'^ 7-

Alcx. q; 7 T

me

dici potell . Hoc cuini abfurdifsinium circt, Ck a fidelibus aunbus

ahenifsimum . Qiiamuis etiam tam filius, quam Spiritus San£lus

a patre proccdat,alio tanien modo. Nam filius^procedit pcr niodu

narurar,c>c rdeo dicitur genitus, (Sc proccdens. Omnc cnim quod ge

neratur,proccdit, cknon ecoHtra.Scd Spintus Sandus procedit per

nioduin voluntatisjficut daius,non autem ut natus. Sic ergo proce-

dcns tai>tum dicitur &: non natus . Neque tamenper hoc Spiritus

Sandlus dici dcbet ingenirus , ficu: nec gcnitus : q«ia ncc aii pater

necfiiius.

Qjiamuis accipial naiuram fliimen eandenr

Cum nato, naiHsmn tarnen ejfe potefi.

Gcmina ell Spiriius Sancti proccisio , xteina fcilicet, & tcmpo^

rali'^: quarum prima iiieftabiliter a pa rc, 6c filio fine tempore pro-

ccsfit: fecunda vcro c(t , qua Spiritus Sanctui. mittitur ad fandti-

ficandLMii creaturam rationalcm. £t hac quoquc proccsfione ab

vtroaue pnjcedif.nftautem iUaproccsfio feu misfio,gratia- Spiritus

Sancti collatio. Et hunc Domnius difcipuiis bis dcdit, fcihcct po[\

Refurrcctioncm.quandoin cos mfutflauir, vikpoft Afccnfionem in

m.f.Sco. die Pentcf<)(tcs , au fignificandum dupliccm dclf£tionem.s.Dei «Sc

Aiir. And.rîproximi, quam Spiiirus Sanctusin nobis operatur: Datur autemBona. d. r^. ^pj^tus Sandus pcrfonalirer cum fuorum donoriun difiributione .

q.^.c a.iT.iyj^jjg.j^(^,j,. ai) ahqua crâtura quar;rii:T!Cunquc fanda (fcd a folo

DunaH^d.i'?! Oeo) datur Spintus Sanctus,nifiinihume!irAhccr,quia a nuiia crea

H

jî..

D.ij. Sonii

i-L^lie, pricipio

•S -

iturapvocedit.-

Spiritum ab xtemo pat€r yi cum pignore fpirat]

Tempore ficplaciio mittere 'rtey^jue jvlet,

Etiam a fc ipfo d^rur Spinrus Svinctîs . Nam v^c ipfe Deus e(\

h n ia r-rr ii fc i t-itt i-i » • n n i ri i i i i ii

1 1 « .n ' '

' i i

j

: OC dO'-

-'iiT""''' "- ••

Pars JextA, iiii

B

O. itf.Suma;

DCipccfiJo-

ne temporaSpiritus S.

vifi^îll Sco.

5d.

I>

& donum . Dat crgo , quia Deus ; & datur , quia donum ; fic qux tcporali pro

datfc ipfum, quiaoperattr^nicatis (cuiusipfe cft perfona) ad extra'"'*'°""^P'

funr indiuifa. Vndc quod vna facit,& alia tacir . Nam 5c ipfe fili"sj[|^^"-/;'^"^P^"

fcipfum in fcripturis mittcre dicitur ; qui ctiam filius , licet remelitjJ.Sc0.T4!!

tantum m carnem midus lit , in mentes tamcn caiâs quotidic mjc- Auc.lib i.dc

titur a wta Trinitate . Patri autcm qualitercumque mundo appa- Trui.c.j.

rear,tamcn micti non conuenitrquiaipfe ab alio nonprocedir, fed

ert procesfionis auttor &principium . Per quod tamen fihus , <5c

Spiritus San<Slus mmorcs eo non funt,fed eiufdem cura co digmta-

tis, & cfTeiitie.

Qândo creitwram fdcro afpiramwemuniat,

St dat muneribus (piritns ipfe fuis.

Dupliciter Spiritus Sanclus miffus eft , quo «Sc creatura duplici-

ter fan£lificatur , vifibilirer , fcilicet, cum apparentia alicums vi-

fibilis figni, & quandoque cum effeclu interiori, fine vifibili figiio.

Sicuc v3c fihus dupliciter millus eft , vifibiliter, ftilicet, in carne af-

fumpta, <5c inuifibiliter in mcntes caftas . Fuit ergo vifibihs Spiri-

cus Sancli mifsio,qua^dam ipfius apparcntia vel manifeftatio in cor

porali creatura.tanquam in figno. Nequc tamen per hoc quod mirntur Spiritus Sanclus, minor ert patre qui non mittitur,cum tamenfiliU'N fecundura mifsionem vifibiiein minordieacur tora Trinitate.

Filius cnim aiTumpfit humanitatem non folum vt in ea appareret,

fed etiam vt ciTct homo, no autem fic Spiritus San<ftus columbam.Tamen iuxta Hilarium pater maior eft filio fibi coeffentiah, Sc hocaU(5loritate geniturs: , non camen per hoc filius mmor dici potcil

.

Vnum enim 6c idem efTe quod habet fiho dedit. >

0^0 nos diVmmuSyfUmm putat ejfe Magiiler.

tioc mjigis augeri-,([uo magis ardet homOi

Spirittts Sanctus (qui tertia in Trinitate periona cxiftcns , a pa-

tre 6c fiho afc ipfo mittitur & donatur fidelibus) eft amor patns 3c _filii,quo feinuicem amant ^ nos. Eiletiamamorifiue charitas qua'nc^'pintusS

nos Deum ^ proximiidiiigimus Ita eniminnobis cfl, vtnos Deu,',inui!jbili.Sc

&proximum diligerc faaar . Hmc qai ipfam dileclionem diligit >!^^'^* ^^^7'

Deum dihgit pro eo quod D«us diictftio eft . Nec tamcn Deu% f^ci^^^^jj.^^ .^'

dicicurchanras nolTra-.ficut fpcs *ScparientJa nortra.Haec enim dici Bona.d. jtf.

tur,non quodipfe fit ifta,fcd quia funt ab eo. Dicitur autcm cbari-iq.i.jr.i.

tas.quiaipfeeftcharicas. £t hec charitas qu.T Spintus San<^se{>,nec proficitnec deficit, quia Deus eft , fcd homoin ca ahquandoproficit vcl d<rficit, ficut Ck Deus innobis dicirur magnificari uel

exalcari . Sic etiam dicitur ahcui dari non quafi locum mutet , fcd'

quia alio modb ineo^ efre incipic . Quamuis etiam- adum credendi

'

j&fpcraiidi opcra-tur, mtdiantibus virtunbus fide, 5c fpe, a*Slum ta-j.

D.17. Suma.

De^pcelsio-

inen

So6 RhetoriCA ChrtJitariA

D- 18. Suiiii,

De propric

tate Spirittis

Sanft! (ccu

dii qua pro-

cedit teinpo

ralitor. Sco

D. ip. ^i'ma.

De ^quahta-

to perlona-

rij. Ant.And.

q.l.& i.

nicii diligctifii line ahcuius virtutis mcdio in nobis operatur. HaecMagifter. Sed notandu quod in hoc vlcimo non tenetur, quia pra:

icr licc do«5lores ponunt habitum charitatis,quo a6lusdihgendi eli

ciacur,licet Dcus fil chantas noftra cffecliuc.

; Spiritus iH ^varijs appciYuit antcfiguris.

Jmbuit is tacito pc^ora facra modo.

Spititus Sandus dicitur datus a tcmporali proccfsionc , fed donuni dicitur ab aterna. Neque vcro filius donu.n dicitur , quamuis' p6(. iplc ab aeterno dabihs fuit , qucmadmoduni Spintus Sandus ,'

quia non folum proccdic vt donabihs , fcd eOam vt genitus . Sicutcrgofilius arternaliter nafccndoa patrc accipit quodfitfihus: fic

Spiritus Sanclus xternaliter proccdendo accjpit, quod fit Spiritus

Sandus. Hinc & fecundura quod fempjtcrnc donum eft, refertur

ad patrem 6cfiHum,fecundum vcro quod datum,vci donatum ell,

referturad cum qui dedit,(Sc ad eos quibus datur.

Spiritus xterna donum eji ab orioincquanquam,

Temporis elapfu dicitur efje datus.

Acquales fum diumic perfonae, nec fe inuicem excedunt in xtct

nitate,potentia,velmagnitudinc : quac hcet diuerfimode fintnominata?, funt tamen eadem eflcntia . Hinc ex iUa confubftantiahtate

naperfona dicitur cfTe in alia. Nulla crgocftin diuinispcrfonis

cdcntiahs diuerfitas , feu diffcrentia , fcilicct ncc partium integra-

lium, ncc fubiediuarum, nec matcnahum qualitercunquc. Ncc ibi

dux pcrfonac magis funt quam vna, ncc numero differut, quafi vnafit ahquid aliud ab alia: fed quia in computationc a fe inuicem di-

fcernuntur, vt patcrdjcatur vnus pater, 6c pater, & fiiiusduo, hinc

&. omnes tres perf )na: non funt maioris dcitatis, ficut nec veritatis

'S: magnitudinis quam vna , <Sc vna non minoris quam omnes , {ed

afquahs funt dcitatis 6c cadem deitas . Ex quo Ck pater , quod ctfi

Dcus trinus el\ , non tamen triplcx dici dcbct : quia vbi tnphcitas,

ibi duo plus quam vnum,(Sc tria plus quam duo.

^ „ Verne?at ^quales perfonas ^rrius excorSy

Dc perfoiiaQuamUiet i^ cunttis pernegat efje parem,

ru xqualita- Acqualcs funt ctiam diuina? perfona? potcntia , ita vt non maio-tc iti operanjfem poccntiam habeat pater fiho, ncc duo vel tresmaiorem, qunm {-{

di potenti.). vnus. Quod ex vcrbo Chii(]i primum oftcnditur, vbi dicit : om-co.Ric. Dul,jj3 quachabet patcr mea funt: crg-o tkomnipotentiam. Nam fi pa

rJ.Ant. And.' ^ n c^ ri i i nf;ona. 20 q ifer, non gcneralkt nhum in potentia libi a-qualem , hoc ciietaut

i.art i.&^ quia noluidet, aurnon potuifTct : quod vrrunquc falfum cfl : quia'* 'dy. q i.A- jfic aut inuidus,aut in.potcns probarctur. Nan» m humanis parcr fi-|

lcx. I p-q 47 hum quanto potcfijgcncrat libi aqualcm : in o & meliorcm & ma-,mem ^.Th ^^- i -fc» T _ _

N}.4t.ar.<^. Prernj.fipofler Deo tamcn nihii cfie potcft maius autmchus

VVidc

Parsfexta. 307

B

May. Ant.

And. d.zi.q.

I. Ric. q. 3.

Tho. I. p. q.

52.3^.4. Ale.

q. 6. mem.j.arr. i . £c i.

iSiifla. p. i,

por. 2. q. i.

D.ii.Sjma.

D

Vnde eritpaterfilioarqualis . Ncc impedit (]u6dpaterfilium ge-nuit>quia filius nafcendo eandcm naturani ab & accepit.

'HequAqmm eji alijs perfona potentior i>nay

i^twd ratio pevhibeUquod piafcripta docent. D.z i. Suma.Vere funt propofitiones.in quibus diitio exclufiua (folus) poni-pe modo !o

lur cum termino perfonali,dicendo. Soius pater tantus eft, quantus.'5"f'^' '•^^ P°^"

fimul illi tres &c. Per hoc cnim non vna perfona ab alia , fed pro-r""f r^"^,-I

• r 11 11 ^ > I /- 1 • excluliua diprietasrelatma vnms perlonacab altera cxcluditur . Quod fi di-Kc^jone, gj-o,

ilio exclufiua de termino perfonali pr^dicetur refpeitu termini ef- Bona. Dura.

fentialis, vr fi dicacur, folus pater eft Deus,vel pater cft folus Deusfecundum Magiftrum: fic vbi talespropofitiones inueniantur, ex-

ponend^ venient , nec verbis noftris fic loquendum . Quod fi etia

vna perfona in fcripturis exprimatur cum dn^ione exclufiua , alia

perfona non exprelTa > tamen femper comtelligitur propter carun-

dem cohxrentiam,

Ejfe DeurHy folum Vatrem non dicimus apte,

Sed Vatremyfolum dicimus ejje Deum.

Sextuplicia funt nominajqua; Dco tnbuuntur fecundum fiibda,

liam . Pra-dicta tamen nomina non eode modo de Deo, & de pcr-l^^multipli

r \- vT r 1cinommum

lonis dicuntur. rv^am iunt quaedam, qua^ exprm3ur)t proprietatesigc praedica-

perfonales, & dicuntur nottonalia, vrpatcr, filius, Spiritus SanftusVonu diiTere

verbum donum, generans,(^c Qj-ia-dam vero cxpnmunt efientiac tia i diulnis.

vnitatem,vt Deus, deitas, fapientia,boniras, a-terniras, & hinufmo-j^^^^' ^°"^-

di . Qua.d3m aur tratifunipuue dc Dco dicuntur,vt lux, fplendor,|!^^'"'^*^^"'^'

fpcculum, <Sc fubilantia. Quadam ctiam Deofoiura tx temporeconuenmnt cum relatione quadam cxrrwifeca , vt Domnms Crea-

tor, Redemptor,Saluator,3c fic de alns . Qu^dam vero ex tcmpo-rc Deo conueniunr,nec relatiue dicuntur, vt human3tus,mcarnatus.Quoddam ctiam ell,quod dicitur non figiilatim, (ed fimul dc om-mbusperfonis, fecunduni quandam mtrinfecamrelationcm, ut tn-

nitas. Et haec omniareduci poffunt ad dupicx nomen . Nam om-nia aut dicuntur relatiuc aut abfolure, vt patet jntucnti. Ba tamenqux ad ellcntiam periinent abfoiute , fcilicet, djcui.tur.non dicun-

tur vel de fingufis, vel de orambus in plurali , fed m fingulan lan-

tum . Nonenim dicuntur pater ck filius 3c Spintus Sanctus di}, bo-

nitates uel humfmodi,fed vnus Dcus, bomtas <5cc.

ISlomina mtdta Dei communia, propria qucedam,

Sunt nonnuUa tropis nomina claufajuis.

Ab cis qu.iE dicta funt, fcilicet , nomina fecundum fiibftantiam'jna'vjc'o. Anr.

dc Deo ditta, fingulariter de pcrfonis dici 5c non pluraliter,excipi And. q. i.fr.

tur hoc nomen peifona . Quod qurdcm fubllantialiter dicitur ab- M^y^^^--^-^

folute enim- & non rclatiue prcdicatur^ & tamenpluraljrer deom-r" ^^'^'^•''^'

L^ i . q. r.

And.d.ii.q.

I. Tho. i.p.

q.ij.ar.i.A-

lexan. q. 48mem.i.

D zj.Suma.

De hoc no-

mine,perfo-

lilbuSi

joS RhetortCA ChrifitariA

D.t^. Suma.Dc nomini-

bus numera-iibus , f< di-

nmcticiiib'

.

Bona. Sco.

•Dur.Arrt.An.

fr. May. j^.

&2^ Rir.

iJ.q.i.S.Th.

i.p.q.:;o. ar.

?.Alex.q.45..

mcm.i.

D. 22..Si'm3<

ctur plursii

icr .Ik na.

5co.Ilic.An.

And cj.i.Du

rjn.d.23.q.i

S'

PIq.zp.ar .^ Alc-T.an. q. jtj,

iRlClIl. i.

lubus Imiul dicitur,^ non fireulanrcr . Vcra cnim ell hcc. patcr

& filjus, & Spiinus Sar^tus funt tr#s pcrforaf : no aurcm (unt vnn

pcrfona . Scd hoc nomen a prafdi^lis fupra excipioportuit.vt; habt

retur quo hacrcncis re(poii(ieri pofTet.cum inftanter querenres quid

trcsin diuinis fecundum fcripturas dicamus . Refpondcndum eft

cnim trcs perfonas. Quod tamen magis dicitur ex penuria noniinu,

cjuibus ha- tam ahifsjme res expnmuntur , quam vocabuh propria

hgnificatione . Kotandum autem c|uod in diuinlî non cft utendumvocabuiis quarfum, diuerfus, firgularis, vnicus & folitarius : per

quac , fcj)icct iinporratur conirariuiTi aut vnitatis cflcntix , aut plu

ralitatis pcrfonarum.

Cornmoda perfornt uox ejl.fi cjUdcflio fiat.

Qûo naturamcdoft tribus uvo Dei.

Nomina numeralia non ponuntahquid in diuinis,fed remoucnr,Itcm dilbiictio cxcludit colufioncm in pcrfoiîs.fimilitcr difcrctio:

vt pcr hocquod dico, vnusDcus , deorum cxcluditur plurahtas

.

Per illa autem quae plurahtaiem cxprimunt, fingulariias & fohtu-

do cxcluditur : vt per hoc quod dicitur, duc uel tres pcrfonar,exclu

<iitur quod non hc vna tanium. Hcc tan)en a do<Slonbus non conce

.duntur,nifi intelligacur jlla nomina ficrcmoucrc,c]uod etiam figni

ficcntfeu ponant, Quod ncc abnuunt au£loritatcs , quas Magi-ilcrallegat.

Onere nil, in-^mo tar.tvm rmouere Mafînr»

Tictninti quxnumeros in deitate notant.

Sed res ijia purum dtinceps laudata magifiris

jt nojiris.hodie nuUus c/i precij.

^. .„- l.Pcrfone nomen fignificat cncntiam in fuppofito. 2.Nom-cnlê figniilca- pcrfbna: muliiphciter dicitur . "0110 ad primum , ex fupradid;is pa-tiorie burusircc ;quo aci fecundum aurcm ,eK eo quod diccndo tres perfonas

,

nen.inis erfi©-nj£camiis id quod cft communc patn,&: fiho & Spiritui San<£lo,

quod vtiqu.c citeilcntia. riinc oc qucrentiJjus quid elt cllentia

;

rcfpoi>dcrj pot^lt , tres perfon^ . Capitur tamcnnomen perfona

quandc^quc pro hypoftafi vcl fubfillcntia , ck hoc iuxta prardida,

proptcr vocabuloruiTi pciiuriam : ita cum dicim.us, patcrct filius 6i

SU\ d 24 Q(Sp'ruus SaniStus funt trts perfona\ fenfus cfl:, ickfl, trcshypoftatcs f|

I^S.Yho.ip. vcl fubfiftcnies.Dcnique tk quairdoqucfupponit proprictaicpcr

fonahjfub cius tamen ahqua cliffêreiKia,vt cx pi-icdnStis patci.

Iâiuram fignat,Jignat yelbypeflafin anceps^

T-iomcn pcrfcn<c,propria jiue notat.

^D.25. SCma.j Loqucntcs dcdiuinarum pcrfonarum proprictatibus, fnprirrris

ll-'c prcpric-|cauros Dos effe conuenit dcnominc hypoftafis , proptcr liercncorij

i;"'\'^"-^ £^^"|vcifutjami ,qui eo vtcbantur pro pcrfoiia fimul &circntia, & pcx

Vio<

B

Pars fexta. 309Ric. Dur. fr

May. Ant.

And.q. i.Bo-

na.q.j.Tho.i-p. q.^o.ar

hoc ilmplic^s c?.picbant : quod tamcn modo pro perfona tantum,fine penculo accipitur . Elt autem propncta.s per(onalis patris.ge-

nerare: filii> generari : Spiritus Sandti , procedere uel fpiraii . Quscquidem propriecates.relationes quxdam funt.quibus perfone adni-

uicem relatx dillinguuntur : & paternitas fiiiatio , & proccfsio di-

cuntur: A quibus <5cperfonariminomina , fcilicetpater (Scfiiius &Spiritus Sandus, fumuntur. Neque tamen, quia relatiua funt,acci-

dentalitei' dicuncur, quia mcommutabiliterpredicantur : folus fi-

Ims m diuinis proprie filius Dci e(l homines autem per adoptione.

Quamuis etiam omnes coramuniter perfonse nomnie Spintus San-

di\ fumpto efTcntiahtcr nominari poflunt,tertia£ tamen perfon^ ap-

propriatur relatme , ^ per hacc nomina.fdonum & Spjritus San-tluSjiphus intelligicur relatio, cui nomen non el]' impoficutn.

Terfomm pcrh bent diilingui proprietate.

Trceiicat externum non tamen illagenus.

Eadcm eft patris proprietas,qux his iignificatur nominibus : pa-

ter.paternitas, gcneratio adliua Et fihi quz hgnificaturnoininibus De diuerfis

his, quc funt : fihus , fihario , generatio pasfiua : <^ Spnirus Sanfti

per hafc,quse funt,Spiritus Santl:us,fpiratio pa(siua,6c procedere abvtrifque . Significantur ca.men hx propnetatcs per illa nomuia di-

uerfis rationibus . Nominibus enimperfonarum (qua.' funt, pater,

fihus, Spiritus Sanclus) figtiificanturnon tantum proprietates, fed ^- i-Dura.d

D.ij. SJma.

ncminiDus

propnctatii

peribnaliu

Sc. Fra.May.Bac.Ant.^n.

D

eciam hypoftafes : nomunbus aucem proprietatum, vt funt paterni

tas, &fihatio, 6cc. fignificantur ipfe proprietates fecundum fe,vel

atlus ipfarum proprietatum, vtgenerare, nafchvei generari . Suntautem Ck nomina quac propnefiho conueniunr,dcperfonalem eius

proprietatem precise exprimunt.qux non fubfiannaliter, Ced refpc

diue de eo , refpeclu patris dicuntur,quaha funt, gcnirus, verbum,'imago. Dicitur enim genitus genitoris genitus,tk lic de aliis. Eilen-

tiaha etiam quandoque ponuntur pro perionis , vt Deus de Deo,Deus genuit Deum , lumen de lumme, fcd non e conuerfo . Nonenim dicimus,verbum de verbo, vel filius de filio, 6cc.

Vni perfonafi multa uocabuh dentur,

J{es eadem rnuhisft manifcfU niodis.

Praetcr tres propnetates perfonalcs afsignatas funt ah"e non pcr-

fonales, quetamen funt perfonarum . Vt mgcnicus.quod ad patie

fpecl:at,(J^tamenalia,quamhocnoin€n paternitas. proprietace im-portat. Non enim de ratione patris el]: efie ingenitum,cum abfquehoc aliquis ^{[q posfit pater . Ell autem fenfus alius illarum propo-fitionum, patrem effe 6c filiutn efle , quia hoc idcm eft. Vna enimelT: eirentia diuina, qua vterque cli. Et illarum efTepatrem,6c ef-

fe filium , tranfpofitis, fcihcet, termints. Non enim eit eadcm pro-

(S.q.z.S.rh

i.p.q.54.ar.i

D-.zS.Suma.

De proprie-

tatibus uonpcrfosialib'.

Sco.Aat..An.

q.i. iJgn.q.j.

KR prietas

310 Rhetortat, Chriftiana

D.ip. Suma.

De coniuii

ipir Jtujne,

quc eft alia

pr oprictas.

ran.q.i. Tlui.p.q. 3âr.

l.Aiex.q.70

mem.1. ar.i.

prictas qua illc ell pater, 6c alter filius, vt patct . Solus filius dicitur

fapientia geiuta uel nata . Notandum quoque quod nomen imagorelatiue quandoquc fumitur & tunc foli filio conuenit. Sumitur au

tcm cx quandoquc elH'ntialicer pro tota trmitate, ad cums.f.imagi-

nem homo dicitur creatus.

Et pMeryingenhus coynomine dicitur aptOy

Dtcitur <is iutusjolHSyim.\go patris.

Hoc Bomen principjum,m dminis dicitur ad aliquid totique c6

ucnit Tnnitatidc lingulisperfonis ac multiplicem notarrelatione

j

E(l njinque pater principi um totius diuinHans , quia principium fi

\\u *Sc Spintus Sancti, 8c iic efl: principium, line pnncipio. filiused

icd uopcrfojprnicipium : quum Pater «J^fihus iint principium Spintus Sandli,nihs. liona.j ^ Spirnus Sanilus non aliter procedar ab uno,quam ab alic Spin

rus Sanclusautc ell pruicipmm creaturac, «5c principiu de vtroque.

Ncc dicutur rrcs perCona: efTc iria, (ed vnnm principm cx tempore

tonus creatur;e. QMjamuis autem oc vna pcrfona fit altcrius princi-

pium, vt iam dicâm c(i hoc tame non ci\ ex tcmpore & cflcntiah pter»fcd notionahter. Pater ^^ filius funt principium Spiritus Sancli,

idqiie vnica notione dicta a recentionbus Gommuni fptratione.

Omy.es principium perfonas dicimus Hmum,Viinclpiim,fiitiim dicimus atque patrem,

Ahqua de Deo dicuntur ex rempv)re , idqiie finc fui mutatione.

Vnde nec per hoc , ei aliquid accid:t , sed rei temporah ; qualia

funr,creator> Dominus, rcfugium,.C<c huiu'modr. Tunccnim cocpit

hoc modo Deus elTe crearor,quand<) coepit tilc ipfa crcatura:<i>c fic

iimihter de ahis . De tcmpore tamen dicitur;quod Deusnon coe-

ra.May. iiic, pit cfle Dominus temporis in tempore, fed cum rempore, eo quodAic. Aiii. q.jteiTipus in tempore efTeiion cosperit. Eil ergo talis relaiio reahteri.Kic.q. ?.

I folîm in creatura,in Deoautcm iolum eius appellatio , feu fecun-

duin rattonem. Fit enim hoc,vt dithim ell.hne iplius mutarione fi

cuc in fiinili nummus line mutatione fui fir prctium . Hincpatet

quomodo Spirirus S.puris mentibus fine fui mutationeconfertur.

Sii do7?iinus reriim qii^miiis iu tempore jiHus*

'hlon de-mutatum dicimus ejk Denm,IHa nomina aquale oc fimilc in diuinis relarionem quidcm di- H

D'j Ji)pro- ^cunt, fed ea elt f^lum reiatio rationis . Nihil er.iui e(t fibi ipfi xquapnaus. Sco. jejicurnec fimile, 6ctarmen pcrfonarum aequahtas eft fccundumDuran,May.

îfeiuiam » Aequahtas crsio, ck: fimihtudo m diir.nis nihil aliud clifrjcc» Ant. -

1 I r ( ' I

Anl Q' i »3o T^^" iden.nras virtutis diuinarumpcrlomrum.idque relationera-

na. li Pjt.q. tioni^ tanrum.. Aliqui dicere volebant,qaibus Magilk-r adherer.in

ivTuo. i.p.jquo noii r-i.ierur.quod illa nomina in diuinis nihil ponercnr. Affir

|.«1'4'2"^''^ '• n)atu.r avitem iH dtuinis fecundum npproj>rtannncn! deparre vni-

LUex.q. 54, _ii--iI I tas

D.jo.Srima.

De relatiorii

bus qu* coii

ueiiiuc Deoex.tcinparc.

li'ona.Sc. Du

Tho. I. y.q.

1 ^.ar.^.Ale..

q^.53.mem..i^

p.^r.SiJtna.

B

Pars fexta. SÂtas dcactcrii!rAS,quia ili.i pcrtinec ad pnncipiutn, qui <& ifinarcibilisjmem.i.ar.i.

dicitur: dc fiiio autcm iniago,fpecics ^ pulchricudo, 6i equaiiras, {^'"'^^-T"^"*^'-

cb perfedam patris reprefentationem: de Spiritu Sandto, amborii '-P-s-por.j

nexus >Sc ciiariras.monus cjuoque & vfusrquia pcr ipfum Ck ab ipfo

omnia nubis donantur . Qjna vcro neutrum gtnus ad cfleiitiani re-

fertur.malculinum vero ad perfonam,feu iiyp()l}alni,ideo pater ^films <5cSpiritus Sanclus dicuntur C|uidem vnum, nonauteni vnus,

uifi cumadduione; «^ vnus Deus vel liuiufmodi

.

H^tura. £qualis,non prnprietincparerni

Filius,jc "Vnurtunon tdrncn ynui eriu

Patcr &; filiui in diuims diligunt fe Spiritu San<n:o,5c hoc,capie-

do diligere nottona!irer, vt ponitur pro communi fpiratione ditfe-

rcnte, fcijicec ab eircntia fecundum rationem. Non autein eft con-

D.jz.Suma.i>e intciiedu

a>lignataru

J>ro}jnetdtii,

rtim decedcnda ilia propofitio , Parer fapir (apientia genita, feu per eam ^°f-[

fapientiam quamgenuir: ne filius qui cft fapientia genita, videa-Unioreij^ la

rur ellc caufa fapienria: in patre . At dum qujenrur, an filius fapies'pientia.Bon.

Iit (apienna ingenita,concedi debef,c6 quod ipfe eadem fapientia,

fapiens cft qua pater . Bft enim fenfus quod iilius cl^ de fapientia

ingenita. Concedirur etiam a quibufda il!a,filius fapiens eft fapien-

tia genita,vel fe ipfcquod idcm cli,non tamen a fc ipfo.Eft autemvnaeadeniqiie iaptei-tia patris ingcnita (i^ ger.ita fecundumrem,fccundum rarionem lanicri differcns . Hoc enim addirum,patris,fa

cit fapientiam fiare pro perfonis . Si vero abfolutc p:)nuur,f}ai: proeflentia^ficut vi^ de dilechone el} confiderare. Vnde (Sc ficut m d^\-

(^jtate cft dileclio , qu;^ cit pater ^ filius & Spiritus Sandus , fcilicet

ipfa diuina c(lentia,dc tamcn Spintus Sandlus clt d!ic6tio,quar noncit pater ncc filius,nec tamen per iioc fur.r duse dile^tiones.fed vna

tantum : fic e(l 6i. fuo modo de fapientia. Dcmque & diligere,fi ca

piatur e(Tcmiaiitcr,&; idcm cft quod cfTcrunc pater non diligit Spi

ritu Sanclo, fcd bcne , li capiatur nononalircr pro pasfiua fpiratio-

ne. Tunc cium etli idem lit quod diuina eflentia lecundum rcm,

non tamen iecundum niodum lignincandi . Secus tamen eft hic de

faperc,quod femper efientiaiiter capitur.

Q Quamnisfe genitor fpiramine diUât almo,

^ttamen is gcnito.non jipientcfapit.

Diuinarum perfonarum propnetates funt ipfê perforac , funt &:

diuina ellentia : ut patcrnitas eil pater, & eft: diuina cftcntia: fic ik

filKirio filius , <!?c pfocefsio Spiritus Sanctus. Nuila enim in diunMS

potclt cfie diuerlitas,nec compofitio, (cd ob diume naturar fimpli-

cirarem, Dcus cft quicquid liabet,ubi non rcpugnat relatma oppofitio . Fucrunt autem aliqui qui iioc ncgantei, dixerunt ipfas pro-

i>co. Ric.Dura.Anr. Andq. i.May.qI. Tho, i.p

S- 3 7- art. 2

Alex. q. Q-j

niem.j.ar.j

D.j j.Sjma.De copara-

tione vcl dif

ferentia proprittati.s ad

perfdna? &ellemia Sco.

i'i Rcporta.

pnetatcs non clle perfonas , fed quafi cxtrin'e us affixas , cuafi fi j''^'

* f' ^ id.zpnini.

KK pro-

3^2 Rhetoric£ ChrifiiariA

D.J4. Sumi.

tix viiu.uc

Sco.le lemit

tkad ea quxm.i.d. 8. 15.

proprietatcs funt perfone, ideo eas iion dilhnguunc- Scd hocpor.fequjtur . Nam 6c fc ipfa rcs diftmgui pote(Meu dcrerminari. Addunt autem dicentes h proprietates funt diuina enentia.crô m ei

perfonar conueniunt ficut & in cirentia, vbi non atteiidunt rcpugnare relaiiuam oppoiitionem. PJenum tamen horum inrelleitum ne-

mo morralmm haberc potell , fed ftandum cft m hjs veritati fidei.

Nec]ue ttiam fequitur paternitas eft in cfTcntia.ergo eflentia generat,vt ipfi volebant. Non enim el] \\y\ determmando uel diilingue-

do eam,licut e!t m perfona,cmus eft generare,

Vni perfm^ cjuod coiiênit,omriibus aptit

Ccnutnkt^mtjdo ni dmpta reUufient.

Per hocquod indiuinispetfona eliidem cum eflentin , non eft

De perfona- cadcm res que generat -< generatur,vt hcretici uolebant:.c]uia & fi

ram cu clien gcncransLX gcr.cratum in fubllanria conucniant,non tamen in per-

fonahtate : quia pcrfona oc cflcntia fecundum rarionem ditfcrunt

Er fi cDam vnus Deus dicatur trcs pcdousc, htq-ne vna eirentia triij

peifonaru.m,(?ctres pcrfonivr vniusefleotix, non tamen poteflfimc

dii-i vnus Dcus trium perfonarum.vel tresperfona: vnius Dei . Perhoccnim hgnificaretur Deusinahqua habitudine principn refpe-

clu perfonarum,quod non valet. Neque fimile eft: de eflentia, quia

hxc uox , Deiis ligiuficat in rationc principij effectiui , non autemcflentia . Qiiod autempatri attribuitu-rporenri-a, frho fapientia,*Sc

Spiritui Sanclo boiiiras, quamuisômnes eadem potentia fint,<5c fa-

pienria di bonitas ; hocfit,ne pater iinpotens putetur, Ckfihusinfi-

piens.tk Spiritus Sanilus tumidus , vt inhumanis feucreatuns efle

confueuir. Dc nomine etiam, homoufios, notanctum quod ad tem-

puspropter h;rreticos abolitum parefa£la iphus (ignificatione , in

con(uctudincm locutronis ell: refumptum, vaiet tancura.ideit vnius

'.Ik eiufdem fubftantiie. Nomina vcro franslatiuc de Deo dicla , vt

fplendorjfpecuhimj-Sf huiufmodi,interngi dcbcnt fecundum ratio

ncm translatiorjs <3c fimilrtudmis eorum.

VerJGnis t:idem fuerit naturx,t.m:etft

hji perfonarum canddus ordo trium.

Scfemra Dei fiuc fapicnria, quamuis fimplex fi^r, & un3,propter

vanos tamcn rcrum ftatus 6c citcclus multa fortiuntur nomina , vt

fciliceti.im dfcatur p!a?fcientia,pFout fcihcet e[l dc futuris <5c omni-

iDciiu cieat-bus,?am boni$ quam malis : iam drfpofirio,inquanrum eft de facie

turE. D.Tli. î^- i<i"^ prafdefiinarioTvr ei^ de faluandis : lam prouidentia,in qua

i.p.q.i5.Ar.'tum ertgub-ernandbrum : qux <3cpro difpofirionc accipitur , iicci

i.Sco.tc Aii. jntcrdum & pto praefcfenna accipiatur. Sapientia vero vel fcicntia

ert dc omnil>us,tam bonisquam mahi, prtfentibus & praeterins,te-

porahl>u3 oc aternis . Si aatera nulla furura faiflenr , hcettoliere-

lur

D.jf.SuT.s.

d; attcibutis

qux cotiuc-

nii-it Deo re

H

Aa.vi.5j.q-i'

[

Kf^

Pars fexta. S^3\

B

D

tur pracrcienlia , difpoiitio uel prsedeliinatio quo ad refpcclum &anrccefsu)neni,cjuarn ad futu. a imporrant,non tamen quo ad eden

tiam, qu;Krali refpeckai rubtici-rur Intuetur autem Deus omne fu-

turum,vt fibri pra:fens,eo quod omnia tamprsterita quam futura,

ftcut v^ pracfentia abaterno in Dei fuerunt fciencia.

Iômvna mnlta,Dei tenet 'vna fcientiajerumt

Qûoi jpkndens yarijs efficit ordo modis.

Licetomnia aDeo cognita fintm eius fcientia, non tamenfnip-lius cilencia. Multa enim fcit,quae eilientia cius non funt. Deus etia

aliquomjdo cognofcit bona, quonon cognofcit mala,quae fcilrcet

in eo efie non poirunt,cu!H illa folum in eo elTe dicancur, ad quac in

ratione priacipii ipfe fe haber, qualia non (unc raala.qux nec ipfe

apprvibat.Deniqae etn omnia qua: funt de DeD,poilunt djciexip-

fo,n jn tamen econuerio, omnia qua- ex ipfo funt, quia ab eo fa<fla'

non autem de ipfo,quia non de fua fubliantia.

TSlouit mnlt.i DeuSyqunelJenti.t in effe negintur.

Tiouit ncn codem.quo hona.praua modo.

I

Tn omnibus gcnerahter rebus Deus ell pra:fentialiter,potcnttah

|ter v5c elTemialiter,fvne ramen fuidetinuione^cil 6cin omni loco li-

ne circumfcriptione , m omr.i etiam tempore fine mutnbilitate . In

fanclisfpeciahter,dc excellencius.eilper gratia fuam.Hxcellentifsi-

me aurem e(\ in hommc CbnlK), in quo plenirudo diuinitatis cor-

poraliter inhabitat . tft ergo vbique per ciTentiamjfed in folis bo-

nis habitat pcr gratiam. Priufquam aute res aut fandi efTent, Deus^

qui nulUuscget , eque vtmodo in fc habitauit .Nequc tamenpcrhoc quod Dcus prsfens cft in rcbus etiam immundis maculatiir; h-

cut nec fpiricus humanus a corpore leprofo , nec a rebus focdis ra-

dius foiaris . Et quamuis Deus eft vbique & in omni tempore, nontamen temporahs c{\ , ncc localis : quia nec (ubell: motui,nec loco

tcrmmatur, nec circumfcribitur . Spiritus autem creatus loco, qui

dem tcrminaturnon autem circumfcnbitur : qui & pertcmpus mouetur fecundum affc6lioncs tcmpon fubiaccntes,non autem Deus.i^'-^ P^'

*^

Qui (Si fine fui mucacioiie de nouo incipit, vel dcliiut cilc in creatu^

raraodop^di^to

.

SoIhs ubicjue Deus multo d:fcrin)ine rerum ,

Mututur nuUo tcmporefme loco.

Scientia iimphcisintclhgentisc m Dco non cflcaura rerum, nccj*^-^^"'^'^*''^

res iunt cauia iciemiae Dei;,ira quod non icquicur,Deus mala c^rtei^. c^graph

pra^fciuif, (5c eius prsc fcientia falh non poteft, ergo necelTario cuc-u.^^.js^.p.d.

nient. 'iîii forte dicatur caula malorum line qua non. Nam iine eo q.finah.ar.i,

mala non e{rem,liccc ipfe nec uelitncc approbetca,fcd tantum bopcf>t"s^j^y-

na. Contingenna enimfutura fecundum ic contingcntia funt.liceti'}"^* ", :^

D.5<5.Srima.

Oe comparacione rcrumfcitarun^ ad

Dei fcientia,

i^tqujtnodo

res (i:U in

Dea.Sc. An.

/\nd. Bon;i.q.

i.ar. I. Dur.q.:.l<.ic.? 5.

d.q.^.Niifsa.

Trac. i.p.j.

p.i.q.i.

D.J7. Suma.

De copara-

cione Detadres, fcilicet,

quo modoDe' fit inrc

bus.Sco.Ric

May.An.An.q.i . Bon.Duran. q. 1. D-Tiio. i.p». q.

Sar.^. Alex.

q.p. mem.Zc.

D.jS.Siama

De capara-

uone fcitn

pq.i4.ar.i

ar. 5). ar. II.

ar. I j. Sc 1.

Gon. Genti.

certBmSii9

iUUS O r

.NufTa.l

3^4- KhetoriCA Cbrifltan&

Tra^.T.p.i.jccrium (it ca cuenire c|uaiiru!n ad Dci prafcicntian). Angelicus D.por.

i. s.4-jvarias mouct ^ easquidem vtilisfimasquatftioncs fupev ca qux sn"«•js-q^- iiac dillinftionc coniinentur. Vndc propolitiones iUa-, «Sc fiRiiles,

3. Vide etiiinipo^ît)jIe cft eucnire f|Uod Dcus praLTciuit ,

pofsibile cft non cue-i

Sco.? 9.^.5. iiircfuturum a Dcoprarfcitii, coniundini ni fenfu compoiitiofalfae

& NiiDam.1 fuijt , in fenfu autem diuifo verae . Tunc cnim fimul ilat , ca a deoj

Trac.i.p.^. pj.2tkita,& tamcn m fe fore contme:entia.por.i.q.vni- * j^ ..

• ^ rr. > A .• rca.

D.?9. Suma,De immuta-bilitatc lcle-

tixDei.Vide

Sco.&Tho.vu lupia.

QuAmuisncn poffit diuiriajcientia fiUU

lAbera conungum multa futura tamen.

Etfi aliquid lubieclum efle poslu fcienna Dci , euod antenonfuit,aut etiam dcfincrepofsit ahquid fubj£C.lum ellc idem fcientiae

quod antc fubiedum fujt: tamcn ipfa Dei fcicntia pcr hocnon mutatur,fed omnino immutabilis cfl . Hac cnun cll cius fapientia,6c

illa lua efTcntia . Vnde iiec aug,menian potcft j ncc ininui,immo tik

abfquc fui mutatione,Dcus fcir.c potefl.nuod ncfcir, & pntefl uelle

Iquod non uult . iit lioc fi propclitioius illa' diuifm iiitelligantur .

Sic cnim dcfignant Deum habere hbertatcm ck porenriani omniafciendi vel non fciendi, ficut ab aterno habuit . tt hoc lcqucndode fcientia approbationis . Potcft ergo «5c ad hunc fcnfumplurafcire quam lcic,fed fine fui mutatione.Prouidctia quoquc Dci om-nes creatur.T fimul gubcrnantur, quamuisnon acquahtcr omnibusprouideat, fed cuilibct fccundum modi:iri fuum.

Vnamanet [emfiY diuina [cientia,quando

lUam augere^nihil minv.ifje potefi.

Pra-deflinatio (que fcilicct pra-fcicntiam fecundam intelle<flum

De prxdenijpra-fupponir) cft graua- inprsfenii,^: glorixin futuro pra-paratio .

natione 8<: Mpfa cnim cft loliim rcfpedtu faiuandorum. Prarfcienria autcm ciia

nl^^lc ^cor'r^damnandosfc excendit. Eftautem ccrtus prafdeflinarcrum nu

cffeVfib». Sc.'"^"*^'^ *^^ qnod nullus damnadus faluari poteft,ncc faluandus dam-nari. Vnde cKilie propofitiones,prefcitUN potefl faluari,vcl prede-

fbnatus potel} damnan, in fenfu compofico falfx funt,licet in fen-

lu diuifo concedantur. Neque cfiam pradcflinatus, cfle potefl nonpra"deihnatus,nifi fccundum diQinctioncm dara. Nara coniun<flim

h? (ik fimilcsfalfa' funt.diuifim autem vcr^* . Pra-dcfbnatus enim in

quarum talis,nunquam potefl din.nan.ah.nsfciciitia Dei mutabilis

cllet.Ckprcdcflinatio inccrta.Cuius ttiam tlKclus ef^ faluatio,ficut

eilectus ap^ robationis, damnatio.

Saluns erit,cjucmcunque Deus pr^cdeflinatyidem

Qûem reprobatybtygias triflis adhibit acjuas, \

D.î.Suma.j Obdurntionis quidcm , que fcihcct efl gratic diuirc fubrra<îo,|'Je caula p-|fj.ii j^q,^ collatjo, mcritum aliquid cll.f obdurati praccdcns pccca-l

tînatiois

|jm^. j^- jutcm reprobationi:-,qyac.f tff aterna. Prcdefbnationis au0« reproba-

D.ô.Suma.l

Aiu. And.q,

r.Bac, 9.41.

H

tcm

f Pars fextd. S^S\ \

B

Ricar. Ant.

And.q.i.Bo

na.Sc Dur q.

i.May.d^z.q.^.D.Tho.i.p.q. ij.ar.

f .Alcx.q.iS

tncm.j.ar.i*

ar. I. Sco.

AiK.And.4zq.i D.Tii.i.

p.q. ij.ar.i.

AUx. q. zi.

inem.i.ar.i.

D

tcm nec quo ad xiernam De\ eleclionem, ncc quo ad temporalemjtionii . Sco.

ipfiusgratiae coUationcm , aliqua caufa efTe poteft expartc prsde-^*"'

ftmati,quia primam gratiamnullusmcrctur, alias gratia non dice-

retur,qu2e fcilicet gratis datur. Sic crgo non proprer merita vel de-

merita futuraDeus huncelegit,<Jk huncreprobauit : fedhberciuxtafuxbeneplacitum volunraris . Nequc vero Dei reprobatio eft

caufa peccati,ficut tame eiusprxdeftinatio ert caufa boni,cum peccanri hberum dedcrit arbitrium. Qîamuis autem prxfcienria Dti,

qu^ eft rcfpe(5tu fururorum, mmui posfit, futuris,fcilicct in prxfensvel pr^teritumtranfeuntibus,non tamen minui potelt ems fcien-

tia,qu3e videhcet eftommum pr.Ttcritorum , ficut ck futurorum &prxfentium.

7v(p« Deui ex meritiiquemquam prxdeslimt.etfi

VeccAtis reprobusjordeat ipfefuis.

Omnipotens dicitur Deus, no ideo quia poteft omnia qux vulr, 0.41. Suma.fed quia poteft omnia qux funt fadtibiha, feu quc fub adiua cadur De onic.ipo-

potcvitia. Nam ad omnipotentiam non futficit pode omnia , que tentia Dei.

qui$ velit .-rjhoquin tk quilibet beatus , omnipotens dici poIIet.P'^"^' ^'<^*

Nec valetfi dicaturquod ipfc no poteft ambulare aut loqui,& llc^'^'•^•43-q

de ahis, ergo non porelt omnia. Potefl enim, licet non per fe,quia

libi non compenr,tamen per nos Sc in nobis ea facit. Sic nec valct,

nonpotefl mentiri, failere,decipj,aur peccare, ergonon porcllom-nia. Talia enim facerc, non eil pjtenti.Te , Ccd potius infirmitatis .

Qûod auicm quedam audoiirares dicunt eum ideo omnipotcntcmdici, quod potell omnia qu^ vuit, intelligcnde funt,ideit Dei volunras impcdtrino potcll . Filius quoque licut C<c Spiritus Sandus,dicitur omnipotens,licet non a fe,quia vrerque eft ab altcro ; tameper fcquia eadem omniporentia quam parcr.

SoU Dei nuUo conPyiHd potentia fir.e eftt

Pîii quid e-rum ef/e potejiyôc fcere ipfe potejl.

Erraueranr,»!^ defecemut in fcrutinio fuo,qui p)tenriam Dci in-jD.^j.Suma

finitam,admenfuram coarcâre volcntes,dixerunt Deum non am-j^^ quantita

plius,nec aliud,nec quod faci^t omitrere poflc. £t rationes quas ad-ij^^"/,^"^^f'

!ducunt,infufficientcs funl. Nani quod arguunta ratione boni .^ rJ bôh.Kic Duftiquod Deus mhil nifi tale fâcere posht, fi referatur ad prarfeus ran.d.î.q,?

jtempus,nihilimpedit. Nempe h Deus aiiafaccrct.vel meliora.finu.^^""--^'^-'^'^

liter bona <Sc luila eftent rquamuis quo ad omne tempus, nihii fa Wî- &^ ''**|^y-

cere posfit nifi bonum & iuftum Quod etiam arguunt Deum nihil^]^'2,- ar*.l!

facere, nifi quod debet facerc.non valct,quia verl uiii dcbiri in di-JAlex. q. z\.

uinis locum non habet. Quod etiam a rationabili arguunt,fcilicet'mem.j.ar.i.

omne quod Deus facit.cfTe rarionabsle, diciinus eriar.,', aiia rationar

biha eile fi ea facerer. Dc prefcicnna vero quoj dicuiit,fT^pra explr

^ cat!i4n

/^^ RhetortCA ChrifitanA

D .^^. Suma.De qualitate

potctix Dei

Uona. Sco.

I<.io. Duran.Ant.Add.q.i

ar.i.D.Tho.

i.p.q.ij.ar.C^

carum cll. Quamuis etiam idemfintm Deo voluntas 6c porcnrij

porentiac , tamen plura fubfunt quani voluntati . Hinc conclufmcdicitur, Deum plnra polTe facere qune noii vult, nec facit . Poteft

cnim omnia pofsibilia sSc non implicanria . PofTet etiam omittere

qu^ facit : quoci -!x: hinc patct > cum pofsit iuftificare omnes: quodtamen vr conftatnon facit.

Si dimijfa Deus ficeretjimitteret aîyIn iufium pojjet dicere riemo tamen,

Rerum vniuerfitatem Deusmeliorem facerc poteflquam fecit.

Nam nili hoc pofTetjCrcarura aut eflet fumme bona,& ficcreatori

cqualis, quod etl imposiibile : aut Dcus ei maioris bonitati capaci-

tatem conferre nonpofTct, quodfimihtcr falfum eft . Necobftatquod fibi fih'uma.'qualem genuit, quia ille elt de patris fubllantia,

creatura autem de nihilo. Wxc tamen intclhgcda funt ex parte re-

rum. Dei enim fapientia qua facit,mchor efle non potell:, fcd ipfa

creatura . Non cfl: ergo hmitata diuina potenria nunc magis , quamvnquam ad taciendum quod vult, hcet no eodetn modo rcs ad ca-

dcm (q habeani,ut patet m co quod in prjcrcritum traniit.Sic & devoluntate vSc fcientia fuomodo diccndum efi.

Longe dliter potuit,poieritqiie poteflq; crearct

Optima cjuxntumins.cund^ creata Dcus.

Voluntas quidemDci effidem reahter, quod fua efTentiaiquia

ramen ea differtratione, (icut & fcientia, ideo ahqua voluntati

Dei attribuuntur , qua: non artnbutintur eius eficntia? . Non cnimDeus efl: omnia,qui tamen vult omnia. £ft autem diuina voluntas

caufa vniuerfahs omnium , ik qvx naturahtcr , 6c quac mirabihter qjfiunt . Cum quaripfa iit caufa prima ipfius non eti qucrenda ahacaufa,alioquinipfa non ctTet fimpiicitcr prima.Nominaturquoquejvoluntas muhiphcitcr.Nam quadoquc accipitur, proprie fcciidum

quod efl diuina etrenria , <îlla dicitur volunras beneplaciti : aiia

aurem dicitur volunras iigni,quae in hoc differunt,quia illa ell: a^tcrj

na.ilhi tcmporahs : hec fcmper implctur,no autcm ifla: vt eftprx-j

ceptio.prohibitio, confihum, permisfio, <Sc operatio,quar dicuntur

voluiuas Dei,quia funt eius figna.non quafi hec omnia fieri vcht,

(cd quia ad modum uolentis fe habet. jî[^.f uel junt,ycl crant,uti quondam fa6la fuere ,

Cundforum ratio efl 'vnica,ye\l; Dei.

D.^tf. Sijma.l Semper impletur volunras Dei bcneplaciti , qua , fcilicet facit,

De volutatc iqriacuiique vi'lr in c.tlo »!<c in tcrra . Nec obilat quod dicuur vuJt'

quoad fecuJomnes homincs faluos fieri, Sc tamen no omncs faluatur Nam hoc!cHcaus. t5o-||]j- liaberintclh2;i,idePi,omnes quos vult faluos fieri, faluatur: quo-

,, . ,.- , c,'^ fmodoni iimiJi dic:ri:r, illuminat omnc fiominc vcinentem inhuncI • K

.txr I «Dc o* I

__ _

/ mundum

D.^y.Suma.De \'oiutate

Dci &: eius

accepticnc

.

D.Tho.i.p.

q. 19. art. i.

Sco.Dur.An.

And. q. I.

:lic.q.4

B

Pars fexta. 3^7

D

munciuin>omnem,fcilicet qui illuminarur. Et in {imilibus (imiiitei'.

Non etiam concedendium eli Deum velle mala fien . Nam tunc

iniquus eHet : Non etiam cocedendum eft Deum.Neque quodvult non fieri mala.quia fic mala nunquam fierent . Sed magis di-

cendum eft quodnon vult ea fieri, quia folum pcrmittit . Vndenec fic voluntati eius refiilitur . Neque fien raalum, bonum efl fim

pliciter, fed in quantum ex malis polTunt elici bona. Nam bonumaliquod eH: tale m fe,<^ ei cui fir, fed no facienti. tt eft aliquod bo-

num in fe & facienthfed no cui fit. Et efi aliquod bonum in fe & fa

cientij-Sc cui fit.Eft aurem (Sc ahquodin fe no bonura,(ik facicr.ti nocet : & tamcn ad vniuerh valet uecorem a Deo ordiiiatura. Qiiodetiam dicitur mala fien verum cll, fed omne verum eft a Deo , er-

go &c. V eritas quidem huius dicli a Deo efl-, fed no rcs di£la, idcft

inalum. Vcruntamen nulluin malum fit, nifi aDeo (vt didum cft;

permittatur.

VvXt mala fmpUciter r.mqum Deus ipfe,tcimetfi

Quo minus,haud cjuancjuamfemper agantur.obcfl,

Eft autem 6c femper efficax dmina voluntas.nihilqiie contra ea

(quamuis preter eam) ficri poteft, quin femper impleatur : & hoc

auc a creatura , dum benefacir: aut de creatura dum ipfe de malefacienteordinatvt vu!t . Quia aucem prxter Dei voluiitatem ali-

quidfieripoffe dicitur,cum tamen ei nihil refiftere valeat,inte!hge

dum ell: quoad ipfius permifsionem : quod etiam eft , dum ahquidfit cotra eius pixcepta vel prohibiriones . Hinc 5c obfcquuntur di

uinse voluntati etiam mali : quia rehfientes voluntati eius qua.' pr^-

ceptum,vel prohibitio dicitur , ea faciunt vnd^ voluntas eius, qua:

ipfe ell femper muicta permancat . Neque etiam Deus omnia qua,'

pr^cepit uel prohibuit , ita fieri voluit, (ed ad inodum volenris fe

habuit , vt patet in pr^ecepto de nnmolando Ifaac , 6<i decura-

tis leprofis

.

Ilaud uUa in re 'vnqnam fru/lra efl diuina yoluntast

(luancjuamfunt 'vulgo pejfima mifla bonis.

Intereft inter voluntatem Dei dc hominis, adeo quod contingit

quandoque alicjuem niala volutate veile id quod Deus bene vuit,

vt (\ fihus malus patrera mon velit.quem ^ Deus niori vuIt.Er co-

rra quandoque cotmgir quod qms vult bona voluntate quod Deusno vuit.vt fi bonus filius patrem velit viuere quem Dcus vuJt mo-ri . Vnde bonam voluntatem no oportet fcmper cofirmari volun-

tate Deiin volito . Denique & quandoque Dti bona voluntas per

malam hominis uoluntatem implerur , vt in crucifixione DominiI E s V patet. Non quafi aclum ludeorum malum Deus voluerit,

Icd Chritlus pashonem bona. Hinc oc vuns bonis Dominica pasfio

S S intuitu

Dur.Ant.An.

q.i.D.Th.r.

p.q.ii?. ar.(j.

Alex. I. p.q.

^(S.mem.i.

D.47. Suma.

De volunt;

lis diuina.' et

ficaci imple

cione. Bona.

q. 5. Sco.

&

Aiu. And.qi

D 48. Siima.

De coformicate voiunta

cis humanxad diuinam.

liona. Sco.

Dur.Ant.An.

q.i.Ric.q.2.

May.d.,|<j.q,

5. Alex- i.p.

q.^i.raem.i.

\3^S RbetoricA Chri/hariA

intuitu voluntatis Dci w<c noltrse Recieniptionis placuit, non autemintuitu cruciatus fui iiccjue de eodeni ( fed non ob idem ) letaban-

tur 6c triilabantur. Sanclorum autem pafsiones quanuis <5c ipfe

bona voluntate 6c niaia appeti potuennt, tamen hoc refert, quia(ola Chriib palsio cfl nolhae falutis caufa. Qjiiam nobis idem concedcre dignetur , qui cii patre Ck Spiritu Sancto viuit ik regnat 0eu$per orania faecula fxculorum .

Velle Dei ij nojirum qnanto difcrimine diflent,

Ouim yarijsque eupi res qu€a.t 'vna modis.

L 1 B. I. F 1 iN I S .

SECVNDI LIBRI LOCATIONISexpLcatiom quo de rerum:,creaturarum(L

crcatione agitur . Habetj,^ ^^,disi::-:H:o??es

.

Poftquam Magiflcr inprimofibro dcterminauit de Deoquantum ad rationeni iux naturalis perfcdlionis in hoc

2 .lib.detcrminat deipfo inquantumeius perfe-

diorelucet in operibus cieationis. Ideo

circa i dift.in quadctermmatde emanationc crcaturarum Sco.

quacrit fex

.

Vide ^nt.^ni.i^ 'Hicolaum de OrheUis.x.d. i .q. i .(j"fequentes. ej foU-

tum tamcn efh Scotiflis pro principio huius d. quxrere. Vtrum pcffihile fue

rit njturamhuma-fijm^niriycrho in^ynitatefuppofiti. Vide D.Tho.y.p.q.

i.ar.-i,.Bonj Sco. l\ic Dur.Bjc.^^.d.i q.i..Ant .And.i.d.i.q.i.

jVI N I v M rerum ui(ibilium,fcilicct & inuifibiliiin)

Deum ejTc Creatorem , Ck eas in temporum princi

pio crcade , fcriptura facra n\ fui oftendir primor-

dio.clidciis per hoc errores Platonis >ScAri(l:otelis:

ouorum aiter Deum no Crcatorem.fed quafi opi-

ficem rerum cffe pofuit , fupponens , fcilicet mate

riam u opere Dei, cum creatio lit ex nihilo , quo eriam modo aii-

quid faccre foli Deo conuenit. Ariftotcles auiem ponens duoprin

ctpia.fcihcct materiam 3c formam,& tertiam opcracorium muiidii

.vternMm dixii . Dicitur aurcm Deus a'iqiiid faccre vcl agere, non

G

H

Pars fexta. J^P\

<B

quia operado mutetur,{ccl afterna voluntate fiije fui motione,cuius

limile aliquod iu calore folis eftinuenire.Caufa autcm rerum crea-

tarum eft bonitas Creatoris. Qui etiam vc creatura beatitudinis ip-

fiusparticepsfieret, rationalem fecir creaturam, eam fcihcetquar

fummum bonum mtelligcret,amaret,pofsideret,vl<c per hoc ea frue

retur. Que quidem diltin£ta eft inincorporeamfeuangeium , »Sc

corporcam feu hominem . Non quafi ipfe Creator his nidjguerit,

fed vt ei feruirent , ac eo fruerentur . Deniquc & ipfe mundus adferuiendum vlterius homiin faclus ell: , &homo ad fcruiendum

Deo, non ad Dei , fed totum ad hominjs vtihtatem, ad Dei autemgloriam. Infuper &angcli, licet nobis fuperiores Imt natura, na-

ttri ramen funt,quia ad vfum nobis funt,& feruire nobis debcnt: vt

m fimili , res dominorum dicuntur fannilorum propter vfum. Necproprer angelorum ruinam fadus homo dicitur principaliter, licet

illa fit vna concaufa . Eftautem anima ipfa corpori vnita : priino,

quia Deus ita voluit ; de hinc, vt vnio hominis cum Deo pcr amo-rem pofsibilis oftenderetur : atquc in corpore Deo deferuiens ho-

mcmaiorcm mcreremr coronam . Inter angclum autem »5c homi-

ncm aha eft creatura quicdam corporalis tantum, «Scde histribus

traclabitur in hoc libro fccundo.

Vrodijt ex yno rerum natura creatat

id tamen antefophis non placuijfc jcnint.

I Angelica natura(quîn fcriptura fapicntia quandoque dicitur)

lomnium prinia creata e(t,non quidem quafi tempore onmes prsce

^ dens,fed dignitate. Ipfa enim,&: celum Empyreum,tempus C^ quatuor elementorum materia : fimul iunt condita . Vnde quod dici

tur,in princjpio creauit Deus celum <ik:tcrram per celum fecundu

Auguftinumintclligicur fpiritualiscreatura ,per tcrram aute cor-

poralis. Quamuis autem angelum ahas creacuras omnes duratione

quadam praLCefsiile Hieronyinus dicerc videtur, hoc tamcn no ex

propria, (edex ahorum opinione locutus putari debec Dcnique fi-

cut ex fcripturae audoritate colhgitur,in cclo Empyreo creati funt

angeli . Vnde (5c mali per peccatuin inde corruerut , & boni in eo-

dem permanferunt . Quod quidem celum tale dicitur , & quafi

igneum, ^ elt id de quo dicitur, quod in pnncipio Deus celu crea-

uir, &:c. Efl: autem angelusprimo creatus informis,quo ad habitumgratiac : poftea autem. fecundum eandem formatus, s5c ad Dcum co

uerfus. Notandum tamen extra tcxcum, quod fecundum qûofdam

creatus in 2;loria Anfelus tenetur

.

lâm mens jj)irituum quam rerum cxterx moUsMox a. principio nuda crcatafuit.

Angelis fua^ creationis initio quatiior im^.t diflnbuta non tamen

D

ma.De crea-j

tione Ange-j

loru.Sco.tor i

mat circa i

huc d.i^.qiu;

ftiones.Vid' j!

ctD.Th.i.'p.i

lo. a.r.5.-&|

6.q.^z, ar,r.!

& I. ?.itc,q.i

53.ar.i.i,5.'

Vide & D.liona.in z.ua

riis 'quxftio-

nib'\ ScMay.i.d. i.q.(5. 2.

d.i.q.j.4.5.

hb.d.j .q.z.

D.^2. hb.Su

ma.DeAnoe

ss irqua-

\32o RhetoricA Chriiiârh^^

;cas c

•ne«. U.Tho..Viriis III lo-

'cis vanasmouccqur-fhones. i. p.

iq.7.ar.i.& 2.

q.50. ar.4.q.

^'54.ar.i.q 55

ar i.^ q.jG.

ar.3. eciaSe

laphicus.d.

&Sco. ViJc

Anc. Aiid.

D. 4. Suma! De Aiigelo

irum inoral

Ibonitace vcl

jmalitii i fua

lcreatione.

jSco.Kic. Duran.q.i.Bon

q.5. ar. I. D.

Tho. i.p.q

<Jj.ar.4.

D.^.Summa.

Dc coueriic

ne & auer-

fione A'ige

oru. D.Th.i.p.q.'5i. ar.

4. Sco- AntAnd.q.T-Ric

d.i». q.i. Mad.^.tii. J.q.i

Niilia. crad

z.p.i.por.i,

q.l.

hs recudum^3,quî,tcr, fciiicet immaterialis liinpijciras^cluhndlioins corura per-

^""''^^j''^'i'^îronaliscliiicrlkas,intelligci)di pcrfjMcacitas, c^ uoienai 'ilêrtas . Si

cut enim m nature gradu vnus altcrum exceciit,(lc 0<c m cojnitioneOnc etiam graii.x coilationc, in arbitrii quoque libertate . prout fcili

cet voluniatcm fequitur. Nam quo ad id cjuod cogi non p jtclt arbi

triumomncsrunt aqual^*. Omiies vero bonicreariruiit quantumad naturam atriner . Vnde mtcr creacionem .^k laDfu malorum ali

cjua morula interccfsit. Njhil emm mali Dsusproducerep )teil

.

lufuper ct mox creati angeiici fpinrus, omnes naruralemcogmtio!iem fui, ac creatons, accrrterarum creaturarum habu'-runt,mrelli-

gentes qmd bonum aut maUim, habcbant -!<c naturalem qucndimOci Cx fui amorcm,licct fccundum Migifirum nondum ineritoriu,

sik eo quod (î dicir) gratiam rutjc nondum acccperint.

l\(}n eadcm [Amdkas orn.xkint munera mentest

flcic minor ingcrno^pmnptior ilUfuit.

Angeli nec beari ncc miferi creari funr, eo quod miferia non efl:

nili ht peccatt!n-j,vn quo ipfi creati non funt.' Nequc etiam boni angeh lkri:sfai ccrtitudinem habucrut^ficut nec alii poll: lapfi , iilius

fui lapfus pretii fuerunr.Qjiamuis autem beatus Auguflmus bonospr^fcios Cux confirmationis fuifle dicere videatur , hoc tamen ( vt

ex verbis fuis patcrj non aflertiue.fed inquirendo potius dicit.Pof

funtaurem dici angeh creati perfe6li ^ imperfedi; pcrfecli qui

dcmproillo (latu c^ tempore,quia habebant quicquid i11<t reqii

rebat Qatus . Imperfedi autem refpcctu eius cuius erant capaces:

vt quod adhnc eis rcilabat conferendum . Quotamen ctiam acce-

pto,aperteclione diuina in infinjtum dillant.

?v(on mifer antfsclix primo fnit ^ngeltis mOfConjcius euentus nec fuit ille fui.

Pofl crcationem fuam angeli quidam creatori amorem adh.xre-

res pcr grariam ilkiminati funt : ahj vero ab eo auerfi, excccan;noj

quafi obcecationem Deus eis immtferir , fed quia grariam iplis noj

appofuit. Per dictam autem conucriionem hij facti funt ialli.iicut

per auerlionem ahi peccacores . In hac etiain fua conueriiov.e bo-

ni gratiam-doopîantem acceperunt , fine qua fcilicetad roeritum

vira! nem.o profictr. Nam 2;raria iuQificanre no indigcbanr,e6 quod j-j

mali nunquam fucrinr. Vndc cjuod bom couerfi funta bono quodhabebant ad bonum quod non habeb^nt cx 2;ratia ipfis peruemt.

RxcauteiTtgraria licct mahs collatahon fuerir noramen per hocexcufanporcranr : quia quoufque eis confcretur fl:are nolebant.

Altis autetn dicentibus,qu6d boni per gratiam Qi<. collatam beari-

tudmem tunc meruennr, aliis vcr6 qu6ci non, fed magis per ea queniod6 circa n^s faciunt , MagiiUn- dicit , (Ibi hoc vlnmummagis

i •p!a-

1

Pars fexta. 32i\ I

placere. Inhocaurem Magiller iiontenetur, fed priinuin ainple-duiuurdoclores

.

Mox e (pmtib:is malefndda fuperbia quofiamDMnn.xnit,reliC[uos con/i ihiliuit iimor.

Deomnibus angd >rum ordinibus aliqui ceciderunf . Inter quos^D 5. Summa& ra[>reraj'; ommum Luc;fer,propria excellentia ma!e confpecla, De c6(equ5

cecidit p;imus . Qji -^c in hunc aerem cahgmofam vfque ad ludicn c^jû^^^^jerfio

diem detruli funt.quali ad locum ob eorum tenebroGtate fibi(^£."''^'1?^'^^.^

I o ,1 \ri \ I /- .;bco.uerocir

bitum, ocexercitium noltrum. V m no autem ad mfernum derru- ca 'lanc.d.

jdeiuur. Atvfquead iudicii diem tam inter bonos qaam malos qutrk. Vtrj

jotficn prdatiDuis ic {ubieiStimis permanent,vbi !k malia vitijs, in '^'^gelus ma

|q'j',b ist.-nrant,quandaquedcn)minantur . Efl auteni uerili nile,i^"^po:aenr

qu )C'die alq.ios demjnum ad infjrnuai defcendere, ad animas •l-i^^^^î^j'^!,,^'

jliccruci Mid is d^du:e-idum. Lucif^ruero ibi relegicus a qiubuf-joei.q.i. \n.

idam putAtur ab eo tomoore.quo a Clinllo vidus elLcirca tempi^raÂad. Nnira.

1 Anncliriib fViuedus vîida.Ti tamen ab imtio peccati fui iliic cum fra^. a.p. i.

jfuifre dicunt. Sjd ^ aln demones cum n nobis vincuntur; tentandi,?^'^'^''^*'''

potcl>acc-m amitrere vi Jcutur : 6c hoc maxitne in vitio.m cuius re-

lltlenna vicb funt.

Obfcurum (jurmuis haVitet ymlus acr.i d.tmon,

^tLw.en hunc poterit 'vincerec.tûs horno.

Per llmtes angcli i i b ooo per giana n fun: coufirmat!. ita quod D.y Sijmma

iam peccare non pofTuir : cadenres uero, oblLnati , quod tametfi De Angelo-

boaun ahquind > ilr quod uolunt, non bene tamea : necper hoc•'^^'^^'^ ^^'

vel hi vel lUi hb-'ru;ii aaiifcrunt arbitriii , nec obdat quod hoc ad ,|'[^'° „;"

r I I '1 I- • • r \ n ;UJCIiIl Vl-E,.

\q vtrunque ie habet, cum boni aduiti gritia Ipontanee, noc ficiant ; & demonumali etia a grana deferci 5c corruprs.fargere ad bonum noi'inr,imo'uircure quo-

perhoc b.:>.n arbirrium habenr hberiiis , quiaDeccato feruiren.m adcreuura?

polTunr.quod anre p -^rueranrtprour loquitur Hseronymus. Qjiam- ^^'^^- '•?

uis autem mah angeli per m.iliria obdurati funr , viiiacitamen (c\\

jfu nb funtpemtus priuati.fed m igno fcientia^-acumi le vigenr,tam'na.q

iiiatura qjam e.Kpencntia, qaam enam bonoru n rointuuui reuela-;Sco.\nt An.

i,tione,qux eis,quandoqus iit Deo u-j voleiKe.Quorum ^ malorum/I-J-"'

fcieuna ma2;ica? arres dbopernr.rrenre fiuut ad fallendu fallaces,,^'^^"Q \ jrrjifj !j - V Ipor.i.q. i.

£) oc aain >!-jenaum ndeles oc ad probanctum parictes,ncque vero per

hoc viiibilis reru!n narura mahs ingelisad nutum dcferuit. Necipfi e>ch )c creatores dici pollunt.cu hoc fit folius Dei.fed per ocul

ta qu?ed.im O^ larentia in rebus femma ea perficiunr; ficur nec pa-

reutes iiUorum dicuntnr crcarores,ficutin limiii homo extenn^ Ao-

cere potell licet ditlicihus; fed folus Deus intrinfecus iufb^firare .

PoiTuiittanK-n ^ muita per nature f-ibtjhtare dcmones.quc a Ozoficere non permirrunrur.prohibentibus etia qi-eda bonis an2;;:hs. |

q. 54. ar. 2

Kic.Dur. Boar. T

: Ai

z. p. 1,

D.S.Sunima.

De Anpelo-

i.p.q.5 I. ar,

j.Bona. i-co,

Ant. And. qi.ar.j.Ric.q,

5.&'(J.Dur.

q.i.

'22 RhetortCA ChrijltanA

D p.Summa.De coft-ouc

tibus conht-

matioiie Angelorij cjuan

tum ad oidi-

nu diftinctio

ne.Scotus eli

cit ex hishac

q. An Ange-lus /upenorpofsit illumi

uare inkrio

re.Ant. And.

q.l.DTho.i.p.g.io6.ar

^.Kic.q.z.fr

May.d.i i.q.

i.Dur. d.i i.

Cj.J.ItCCJUl'-

lit an Ange-lus pofsir in-

telleiSuali-

ter loqui al-

tcn.Vide.D.

Tho. i. p.c].

io7.ar,i.Iio

l^ion maie cor.stur bonus ^4ngelus,ciut bene prauus,

Sh licct arbiirio liber utcrquefuo.

Corpora naturaliter (ibi vnita angeh liue boni,fiue mali non habent Kt licet Aufrurt. eos corpora aerea habere , dicere vidcatur

;

ru icorporei u n^ ^ r t. v a n'

tate D Th 'tamcn non allertiue,led magis recitatmc ponit . Allumunt au

tem corpora,vt vifibihter nobispro voluntate autpermifsione Deiappareant, ik. circa nos operentur: Vnde «Sc iterum illa corpora de-

ponunt . In quibus etiam corponbus adumptis locuti funt quando-que ex parte totms trmitatis , quandoque autem m perfona patris,

quandoquc fihi,quandoque 6c Spiritus Sanfti . V trum aute Deusahquado in formis corporahbus apparuerit,ck vtrum angeh m cor-

ponbus apparcntes aereis,m fuis tantum corpoiibus hoc facifit ea

irgroflando,dato quod corporei fint,an grofsiora quxdam fuperin

ducant , fub dubio relincpit Magiikr.fed exira tcRum dicitur,

quod faciuntin corporibus allumpns. Ipfi enim corpora non ha-

benc . eflcntia autcm Dei quia imir.utabihs cO nurquam m fe vide

ri poruit ab aliquo. Ncque vero diabohis vel etjam angelus bonus

fubftaritiahter menti humanar illabi pote(]:,fcd folus Deus, hcet d^-

moncs corpora mgr edi pofsint. 'a' ca uexare.

i^ngelus iisterdum commifja negotia compkns,

^ere de liquido fumcre mcrnbrafalet.

Nouem angelorum. ordincs ef[c fcrijnura tradit,qui in trcs diftjii

6fi funt liierarchias,vt Seraphin, CherubiM,Throni,5c D-iminatio

nes,Virrutes, Potcll:atcs,&: Pnncipatus,Archangeli, ?c Angeli.Di-

citur autcm ordo,multitudo ccleftium fpirituum,qui mter ie.in ali-

quo munere grati.T afsimilantur, vt Scraphm in Chariratis ardore,

Cherubin fcicntiaf plcnitudine, & fic de aliis. Hxc auteni nominaiplis conucmunt proptcr nos . Et ab his nominantur qua: inipfis

pr.TCcllunt,non quod alii ordines hoc non habeant, fed quia illi in

hoc excellunt, fcilicet refpecl:u inferiorum . Et hi ordines in ange-

lis ab mitio creationis eorum fecundum iVlagiflrum no luerunt, co

quod a graruitis denominanrur, quar poftea iecundum eundem ac-

cepcrunt . Vndc nec demones cecidifTe dicuntur, quia in ordinibus

fuerint: f:d quia poftea fuif[cnt,dum per(htifi[cnt . Neque uero (mi

nesemfdem ordinis angcli funtxquales, fed ficutinordine apoffo- pjlorum, aut rnart) ruin,ahus alio dignior efl. Ad hos autem angclo-

rum ordines, homines faluandi afiTumentur, & pcr hoc decimum di

cunrur cfficcre chorum. Saluabunmr etia tot ex hominibus fccun-

na.d. lo.q.i.jdurn Gregorium,quod ex angelis perftiterunt. Quod nec Augulliar.3 Ar.t.An.jnus abnuit hcct ad minus totquot ceciderunt,faiuandos putet.Kic.q I. p.d.j

Ccnfecrata thoris cnp.li nitet aula novenis,*

Spirituumfummo qui famulantur hero.'May-d.p.io

& 11.qiDe

Parsfexta. S2S\

D.Th.r.p.qr iz.ar. 2 Sc.

cur.Ant.An.

cj.iBona.Ri

car q.i.ar.i.

B

D

De Angeloruin mifsione <k astiikntia opiniones funt. Nam qm-JD.ro. Suma.dam aliquos mittiputant,alios veio nunquam, fed femper arsiite-|De miisionel

re,iuxtaDanieiis,^Dionyfi) autloritatera . Alij vero omncsmit- ^"Jf'^''"'"-ti,dicunt,eo quod ad h(aiam de Seraphin (qm fupremus ordo dici

tur) aliquis miilus legatur, C^ Apoftolus omneseos adramiltrato

rios fpintus elTe coiiuneroorat. At his contrariu e{},qu6d vnus tan-

tum ordo angelorum, idertnuntiorum dicitur. Ad quod tamen di

cunr.omnes angelos dici,quando mittuntur. Nam ab olficns ange-li ck demonesnomina fortiutur,vt deMichaele 6c Gabrieleac limi

hbuspatet. Simihter <Sc de d^monum nominibus, quaha funr dia-

bolus,Sarhan, Belial <Sc fimilia. Vndc hi au<^tontatts, Daniehs, cc

Di.:>n) fi) expjnere nituntur . Sed extra rextum , notandum quodNeoterici primam communiter affirmant opinionem.Vnde 6c iMagirter ahos effe dicic,qui omnes pr^tcr prmios ires ordrtics mitti di-

cunt . Et hi Seraphin ad Efaiam miflum , dicunt non de ordine fu-

premo fuille, ftd fic dictum propter mHammandi ofiicium . Angc-li autem <lk adminiflratorii fpiritus omnes dicuntur, quia fuperiores

mediis,.5chi infimis denuntianc, quod ad homines perferant . Velper ly omnes,n >n mfi eos q-Ji dc ii/crioribus funt,iutelhgitur.

^ngeliii MinoliY.is cfuotiesdelixbituYoraSt

0;fcium pYOprinm nomen haberefolet.

A natiuitate sua quiuis h( mo angelum habet bonum pro fui cuf^odia, habet & malum pro exercitio . Et cum omnes an2;eli boninoflra vchnt falutem, fpecialiter tame illi qui alicui depuurus elt,

fic 6c fpeciahter maius ille plus aliis eundc(n ad malum incitat.

iQuicquid autemfirde maiori numero angelorum vel hominumibonorum,fiue malo^rum.tamen finguli hommes adtualiter cx.ften

tes,fingulos haberc poffunt angelos pro fui exercitio uel cuflodia.

Quanuis 3c plunbus homimbus vnus deputari polfet , 3c eis fuffi-

ceie, & vnum angelum posfibile fitplurts homines fuccefsiue cu-

ftodire. Proficiuiit autem fecunduin quofdam (quod Sc Ma"-iikrmagis approbat) omnes angeli ufque ad diem iudicii, tam iaimeri-

to, quam m prxinio, hoc eli in Oei cognitione Ck diledione . Ah)autem oppofitum dicere voluur,qu6d fcihcet quoad prarmium 116

proticiatii,hab.entes,pro fe auctoritates Gregorn , <Sc Ilidonj , quastamen Magiiler foluit. Sed folutioneilla no obl1:ante,quodin pr^-

iBio faltem eflentiali proficiant angeli,non tenetur.

Mox puerum poficjium liquido caput intuHt orbi.

CuHodes Jubeuntyhic bonHS,ille m.ilus .

Elementorum iratenam Deusinpnncipio cum angelica naturaproduxit informcm 6c confufam fcu indininclam , quam p )llea

fex diebus diliinxit arque forraiuir (ecundum quofdam fanct )ui,

D. ri. Suma.

De curtodia

/\ngeloruni.

Sco.Ant.An.

q.r.D.Tho.i.p.q. Ii^art. 4. 5.<5 9.

MulTa. traft.

l.p.^.q. I.

lCCti

D.i t.Suma.

Materia in-

formis pr^-

cefsic tcpo-

re dillmdio

ncm reriini.

i

32^ RhetortCiZ Chrijlian^

Ric. quolib. licctrccuiiciuin aliOMl!a niateiia fimul crcata i\i Ck dilhnda. Ac^.q.j.ir. I. primum magis confonuui videtur literis ("acris, quod 6c tnagis xMa-

(jgj^* ^'{j^^^îgiltroplacet. Eltaute inatcria ilJa multis <Sc uiitatis nominibus ap

q.i.ar.i.Scc. pcllata.rcilicetterrafâbyfsi tkaqujcne vnires tautum forma rece-

May. Dur.q. piiua putaretur, (S: vt rudcs;'quibus loquebatur Moyresyfacilius do1. Kicar.q.4. cereniur.Tencbrx autcm ille,que fuper faciem abyfsi fuiffe dicun

^^'''^<^'<r'""turîa»» lucis fi^niticant abfonnam, & nihil funt , lam vero aerem

ca . Niiira

Trad. 2.p.i

por.i.q.um

ca.

D.i j. Suma.

De diciu o-

peiuniq; di-

ltiiiCtior!C,et

primo de o-

pcre prima:

dici'D.Tho.

I p. q.^Tv.ar.

L\.hon. .May.

iiac.Aiic. Au.'

q.i.RiC.q.^

INiilJj. Ui.tt

i.p. 2.por.2

q.l.

obfcuruui,c>ctunc funt aliqua creatura . Nec tamen fupra diclum pmateriam luformem fuilTe hoc modo accipienduni eft , quafi omniforma pollea dinmgucndam.Hrat aute illa matcria vbi modo mun-dus ell .i^ cxtendebatur vltra locum iirmamcti,in inferius quidemgrofsi()r,fupra autcm rarior. Vnde & aqua* ilJar facls funtjqu.-e fu-

pra firmamentum eile dicuntur. Sic ergo Deus lcx diebus iiiateria

crcatam dillinxit, & opere perfecto,^l'eptima dic quieuit , fcilicet a

facicnda noua creatura. Nihilominus tanicn >Sc vfcûe raodo opera

tur. Non eiiim foluta omnia in verbo difponcndo ^ tcmporalirer

creando ac diibnguendo operatus Q^,(td dc aiia ex alijs produceii

do; quod vfquemodo facit.

Tnmum mLitcriesfub inerti pcndeye rerum.

Conditihpcrfcrcs enrenunatadics, I

Inopere diQin^lionis Deus primo cogruentcv fcct luccm , qua:

alia habet mafiifeilare. Quae quidcm lux oc fpirituahs uiicliig. poltel^.fcihcet angelica natura pracedenter per c^lum llgtuficata : liicj

autcm per Juccm,idefi,per gratiam for.matax poiefi 3c inrclhgi cor-

poralis, fcilicet pro nubccuia ahqua lucida de preiaccnti niatcriai pproducta, in ea, parte vbi modo iol eli: feu mouv.tur cuius cSl vicesj

habuit, nodem 0<c diem illo triduo diitmgues . Qiia: nec ab aquis

impedicbatur propter carijdem tunc raricatem. Potell: autem dies

tunc dicia.uitclhgi aut Juxpra'dicta,aut ipiius liluminatio, auc fpa

tiuni viginti quinque horarum. Arprima dies naturahs a plena lu

ce exordium fuincns, aurora 5c mane caruit, & per vefperam m ina

ne caiuir, (Scper vefperam in mane iequctis diei tendens. excrcuit

in fpatium fupvadidum . Poftea autem in myflerio dês a ucfpere

incepjt . Di«Sia vero lux, fohim iupcriores iJluminabatpartes ; necf-f

ita cJare vt foJ modo facit. Vnde nec frudva poti quarta die io\ for

matus c(l , Hr hoc auc de eadem luce, ueJ IhJtem eam coniunctamhabcc . Porio Deus pater mundum producens, nulium vocis fbn!-

tum edidir.fed verbo fuo (idciifilio) no cjuidcm ut in{irumentum,|

fcd VT'o fccCi opifice,ex lcaternaliter genito,cunc1a creauit. Quodincidenrer dicic Magiilcr conr.ra Iiereticos, quim icripturafum in-

teiJvdta enormiter oberrabant.

Tempora

Â

B

Parsfexta. 32STempora quo certis Deus intercederet horis,

Mox d lucefuuni nobile cjcpit opus.

Sccunda die Deus fecit firmamentuin fic a firmitate.fiue raoueatur,fiue non,clictu quod fecundum Bedam dicitur celum lidcreum,habes fecundum fcripturas aquas fupraiSc fubtus fcquod cjualiter-

cunque fiai,dminje tamen virtuti posfibile no dubitatur. Nam etia

ii moueatur fecundumfubftantiam, tamen eftfirmum quod fi non'D,Tho"™p.moucatur, pofsibile tamencft fidera inipfo moueri. Extra textum'q.(J<J.ar.*ar.2!

tamen diccndum eft,ipfum vna cum fidenbus fixis moueri, plane-j^' S.63..-im.

tas autem fingulos fuos habere orbe$,cum quibus moueantur. Dic ^«"^•'^•^.-•q

vero .tcrtia Dcus aquas que fub celo funt, in vnum locum congre-gauit ; aut aquis mfpiflatis,aut partim terrc concauitates,qiic ^ oc-cultis mcatibus fibi continuantur vbi tunc alia corpora cI,ariora ap-parueruntjherbae & ligna fruclifcra producla funt . Deinde fequenfibus tribus diebus ipfum ornauit Nam die quarta ornatum cftfir

mamcntum S^^le, Luna &ftellis, vtper cas illullrctur pais inferior

muiidi, per quorum motum , tempora, dics , 8c anni de{i2;nantur

.

jQuinta vcro die aer volatilibus aqua pifcibus,terra iumcntis,rcpri.

'hbus (!k beUijs ornata ert,poftqiie vJtimo homo, de terra fotmatus,fed adcelum pofsidcndum ordinatuseft.

D

Sidereos crhes lux admirata fccunda effy

Tertius cbjiupuit- fadia elementa dies,

Hinc firmameyitum fiatuit,mox difjûlit ^ndas

t

Trotulit ^ (juarto lumina magna die .

Die quinta Deus creauit volatilia,5c ea m acra furfum Ieuans,pi-

fces vero in aquis rclinquens . Scxto terram lumentis , rcptilibus ik

bcftiis de ca formatis ornauit . Animaha tamen nociua ik uenena-ta,crcata fuerut innoxia ; (cA hon Jiic pcccartc , facta funt noxia .

vt per ea peccata pun]antur,(Sc bonorum probetur patientia. Ha vero quar ex putrcfaclione nafcuntur tuncproduda non fuerur.t nifi

matcrialitcr. Nouifsime vero tadtus tft homo tanquara omniu»n dominator ammalium. De crcatione autem rerum quidam dicutperintcrualla fex dicrumres efletormatasiSc diftin<âs,quod & fcriptu

rae magis videtur c6fonum,& ab Ecclefia approbatum. Ahj autcmdicunt omnia fimul fad:a efle quedam formahter, quxda vcro ma-terialiter taiitum,&poRca diftincta : Die aute fcptimo Deus quic-

uit opus fuum dic fcxto fadum,fanctificando quia crcaturam noiia

non condidit . Vnde dies ille myftica quadam ratione dicitur fan-

clificatus

.

êra quinta dies, tduremfexta rephuit.

Septima completum fanîficauit opus.

In eo quod fcriptura dicit faciamus vna opcratio triura pcrfona-

D.i^.Tnquade operibus

lecundx,tortije, & quar-

t£ dierum.

I. art. 2.Sco.

Ant.And.q.i

Ric. d. ii.q

S.May.d.ri.

q.j.Dur.d.iz

q. I. NiHri

trad. 2. p. 2.

por.2.cjvm-

ca.

TT rum

D.iy.Deo-pere quir.tac

diei & iextc

hoc eft de

produftione

reru mixta-

ru & fenlibi

liutn . VideD.Tho.i.p.

q. 76. art. 4Sco. Mav.ni.Bacc. j.d.

ip.q.r.

D.itf. Suina.

De ^dudio

\J26 RhetoricA ChrtftianA

JTrac.r. p.i

•por.j.

pe crcaturae rum oflenditur : in eo vcro quod dicit ad imagiticm noftram , vnac5poli:x ex ^ aequalis fubftantia carundem monllratur. Expcrfonapatris hocipiritua^j^

' dicitur ad filmm *^ Spiritum Saudlum.non (vt quidam putant)AnD. Tli. I r.p. &<^l*s, quia Det & Angclorum non elt cadem imago & (imilitudo.

q.77.art. i. Ncque homo fa»f^us ert adimaginem vniusperfon^,fed totms TriBonam.Sco. nitatis . Vndc falfum eft quod quidam dixeruntperimaginemfi-

^^''^'^^'^•^"'ilium intelhgidtbere, <?cnon hominera . Nequc approbaturquod^' ' '

*aUi dicunt pcrimagmcm intelligi filmm.& per fimihtudinemSpi

ritum Sanilum . hllergo homo faftus ad Trmitatisimagmem fe-

cundum naturam,fcjhcct annnam ; Ck ad limihrudinem, quoad fu-

pcraddita.vt funt uirtus 5c mnocentia . Fihus dicituriniagopatrii,

non ad imaginem : quia non crcatus, fed narus xquahseft patri, &m nullo difsnnihs. Homouer6,imago Dci 6c ad imagincm djcitur

qiua non acquahs \Sc creatus : & per lioc legc diftansa modo exi-

ftcndi imaginem,quomodo filius cfl'.

Optmim ad exetnplar prx/ianshomo fa^us,imaga

Vmus ij Trini dicitur efe Dei,

Animara hominrs Deus non de fua fubftantia infpirauit,ncc fau

cibus aut manibus corpons,fcd eam de nrhilo creando , & corpori

de tcrra fadoad modum flatus infundendo . Quidquid fic de pri-

mi hominis anima,de ahiis tamen certum eft quad in corporc crca

tur, & fic creando infunduntur,& infundendo creaniur. Eflautcm

homo non vrrtutc natura:,fed diuina inacrate virih & extra paradt

fum crcatuSr & lic pofitus in paradifum, vt ficquia inde pcllendus

erat,agnofc€ret ex gratia,non ex natura jUic fe fuifie. Qui quidemlocushcct fccundum quofdam fit corporafis {n-aecife^secundum au-

tem ahos fpiritualb , porcft tamen dici effc virunque . Corporahs

enim eft locus a terra habitabih longe diflansr, altitudine vfquc ad

globum lunarem pertingens , gerens fpintuah'ter typura Ecclefix^

pra;fcntjs uel fiiruraE-. In quo erant hgna diuerfa,mterque vnum fue

rat didlum hgnum vitar, cuiusfruftus diuinitus accepcrat virrutcm

confciuandi a morte & infirmitate . Fueratautem, &ibih"gnumfcicnria? boni & raah.ab euentu fic diiftum dum homo de eo prohi-

bito gufians boni & mali diflantiam experimento didicit.

Trimns homo yalidijub tempora conditus£ui,

Delicias temiit quas paradifus habet,

Inrra paradifummuher formataefta deo. Poflquam cnim Adaille pofitus eft,& animahbus ad cum addudis,nomina eisimpofue

rat,immifit Dcus foporem in ipfum,ei cx una de coftis eius dormie

tis nc dolorem fentiret & Deus potentiam fuam non cxcitando eii

oftcnderet,vt qua? facramcntorum proccffus de laterc Chrifti figu-

rarentur Huam non dc capite,aut pedibus vt no domina aut anciUa

i

___ j^

D.17. SumaDe jpdu6tio

ne hotninis

quamuno ad

principia c6

ttitutiua fcili

cet, corpus

& anicnam

Niiila.Trat

i.p. 2.por.:;.

q.IO. & At!L

And.^.1-

D.TS.SumxIn qua , DcprodmSioneniulieris,

Nuil.2.rrac.i

p.2. por.j.q.

j.Sco.Bacc

AncAnd.q

H

B

Fars fexta. 327

D

fed fociaillius haberetur, formauit. Noiuitautem Deus mulierefimul cura uiro creare,& ad conftindendam diaboli fupeibiam,qu]principiura aliud a deo efTe voluit, iSc vt fimilitudo Dei qui elt om-nium rerum principium , in homine per hoc fieret manifefta. Necad cofta illam aliqua fuit addita materia, fed (ut quiiique paiabusfaftum eft) materia illa Dei virtute fuit multiplicata . Licet autemAngeli ad hoc rainiftrauerint.folus tamenDeus quod creationis cft

effecit . Neque organizatio corporis illius fuit ex aliqua ratione fe

mmah,iicut in rebus a natura produ6i:is fieri folet,fed uirtute diui-

na fupernaturali . Anima uero ipfius mulieris non (ur,quidam fen-

tiebant) de anima Adac, cum indmifibilis fit ac incorruptibiIis,fof

mata eft,fed creando (vt cseterxjinfufa,& infundendo creata.

Olimformofigrauidodecorporiselfe

Scilicet enata e/ifoomina prima yiri.

In innocetiae ftatu homo mortalis quodammodo , 5c immortaliserat . Potcrat enim mori, poterat «Sc non mori . Habuit ergotuncpofle non mori,poftpeccatum habetnccefTe mori, poftrefurreftio

nem autem non poterit mori . Tunc corpus ipfius hominis anima-lcjcibis indigens crat,vnde & mortale : fed poftca fadum cft mor-tuum,necefsitatcm moricndi habens,poftrefurredionemuer6 ent

fpirituale, nec cibi egens;necmoripotens. Quam ramenimmortahtatem, non ex conditione natuias , fed dono gratiac habuit homo,ex cfu.fcilicet hgni vit?,de quo fi non cdiffetjpcccaftctjeo quod de

hoc aedere pracceptum fibi fucrat , vnde & moreretur. De hoc etia

hgno quidam dicunt.quod no fuit totalis caufa immortalitatis, fed

coadiuuans . Alii autem ; quod immortalitatem omnmo habuit,

homo ex vfu ligni uitae . Sed dc quibufdam videtur quod a natura

quandam habuifiet immortalitatem , &peife£l:ionem eiufdem exufu di(î hgni affecutus fuiflêt . Magifter autem fentit quod ex eodemetiamprimam immortalitatem habuerit.

Dum paradifiacis diuerfaretur in hortiSt

T>{uUa mortis erat lege reuinHus bomo.

Etiam in innocetia? ftatu horaines cotra falfam quorundam opi-

nionem filios generafrent, abfque libidinofa cocupifcentia: genita

Iibus mcmbris ad hoc opus, vt cetcris,pro voluntate vtcndo. Quodautem no generaucrint,inde cuenit,quia Deus hoc nondum pritce-

pcrat,& paulo poft muliens formationem peccauerunt . An fi in

paradiso generaffent^parentes illic rcliiâ poft€ritate,ftatim transla

ti fuiffeni ad rcquiem beatitudinis,vel expedaflent quoufque bea-

torumnuraerus compleretur , ex fcripturis facris certum non eft,

vt Magiftcr.dicit . Tamen extra textum coramuniter primum am-ple<Sluntur doclores. Gencraflent aurem etiam in hoc ftatu paruu-

Bon.&Diir.q.i.ar.i.Ric.

q.j.

D.ip. Sun.a.

De ftatu ho-mims m na-

turaintegra.

D.Th.i p.q.

$>7.ar.T.Bon.

q.i.ar.z.&3

Sco.Ric. An.And.q. i.Duran.q. i.Niif

fa.Trac.i.p.

i.por.j.q.j.

TT los

D.io. Suma.

De ftatu na-

turcE per A-

da ante pcc-

catum jPpa-

gandi.Lt Je

coferuatio

ne nature human^ p na-

tur.iie gene-

ratione ni na

turaincep.ra.

\S2S RhetoricA Chrifiiam

p. 1. por. 3.

q.3.

D.zi.SuniJ

De lapfu pii

!nii homiaii

fi>.Tho.r. i.

iq.5'3.ar.3.B()

j!!*.<]. 3.ar.3.

jSco.Ain.Aii.

cj.r.arc. q.i.

DuTati. «j. 3.

May.d 3 i.q-

vn)Ci.NiJlia.

Trac. J.p.i.

por.i.cj.i.

D.TK.i.p,q.\losfiiios pro Itrictuudine uteri materni, quifilii fccunduin magis.ioo.ar.i.Sc.|pj.y}j3|jj|eni opiiuonem in itatu corporis , loc^uela , aliisque humf-.Ant. n -S- j^qJ, pgj.j.g(j,pQj.j5 fuccefsionem profecilTent . Nam vt fupradiclull.Ricar.q.3.

ri \ j ,\ J 1 c J V - 1

iDuran. q. 5. cft.cibis quoc]ue m eodem Itaru mdigebant. oed oc m pertmetibus

i:\iiitri trac.a ad animam cum tcmpore protecifTenr, neq,- tamen p^nofa eis fuif-

fct rerum inlcitm,nec ob id ignorantJa diciporu!net,eo quod refpe

£lu eorum (]uaf nec fcire tenebanrur, fuifTtt. Paraucrat ergo Deushomini ficut bonum. temporale ik. vilibde pro natura corporis, lic

umifibile »Sc fpirituale pro anima . Vnde fi [>ra:ceptum Dei feruan

do perrtitiffer, vltnxio ad recjuiem beaticudinis line mortis interuen

tu ipfe Ck tota poltcritas fua fuiffet translarus.

Spumat pcrpetuo caro fj;Ja libidinis co^u,

Qjidm rimuum primus commandauit homo.

Inuidcns diabolushonuni quem pcr obedientiam afcenfurum

fciebat vnde per fuperbiam ipfe corruerat,m debiliori eum partc,

fcihcct mulicre, tcntando aggrellus cR, dolo fupplantare volens

,

quosvirtuie fuperarenon poterat , apparens eidem m fpecic non

qua voluit, fcd qua permillus eft,in qua tamc fraus ems facile per-

pendi palTet,per ferpentcm , quafi per inftrumentum cidcm locu-

tus, vt Angelus bonus per afinam Balaam , quem ramen mulier lo

quelam a DeoacccpilTe credebat.Hmc ergo interrogarione fohci-

eauir, vt qua via tentando incederet, ex iphus difceret refponiione.

Vnde dc cum quali dubitando refpondcret muher , llatim mtuht

quod voluit, metum, fcihcet mortis, fi comederent mendaciter ex-

cludcns, 5c digmtatis excellentiam falfo promittens. Tentauit au-

tem eam de gula, cie vanagloria , c^ auaritia per dictam promifsio

nem . Ellncmpe duplex: tentatio, exterior fcilicet,<Sc mrerior.qux

vhima quandoque a carne : «^ tunc no eft (ine peccato.qae & qu|a

ditficihor etl: qnnm exterior qua liomo cecidit, ideo grauius punie

dus erat. At quamaisleuein habuit ad peccandum occatione, quia

tamen ad alterius fualionem peccauit, ideo remediabilis fuit : non

aurem diabohas,qui-nullo fuadente peccauit, praeferrim enam quia

won tota angehca narara ceciderar,vt hum.mi, per quam & Angc-

hca ruina fuerat reparanda . Praceptum autem dommi de non co

mcdeado vtrtque datum,ad muherem per virum couenienter per-

uencrai,eo quod ipfa viro fubdiia clTe dcbcbat: quo« &Deus fe-

eefat, vt inuicem loqui poffcnt, Sc ab nhis ''li efrcnt) difcere.

CaUidus acccndensmulicbru pedoKi djemon,

Verfuafn mifenzfumere poma necis.

Protoparcmum primi peccati origo fuitquardam pr.Tfumptio-

nis clatio repnmenda, ex qua prrmo muiicr, polt hoc vir m pecca-

tum confenfit, non quafi illa clatio diaboh fuggellionem.fed opus

D.z».Suma.

De genere

peccati pri-

\au, quoho

H

pcccati

Pars fexta. S29\

B

peccati praecefTeric . Quae tamen ahter inanimo mulieris fuit quae mo tentatm'

ferpcnti credebat, non autem vir, unde <& aliter quam mulier iUe- iapfus eft.

£tus fuit . Hinc etiam & grauius peccauit mulier , tum quod fer-j'^^"^'^'^"*

penti contra Deum credidit,tiim quod elate nimis fe cqualem Deo f' ,1

^"^*

henpofleputauit, quod uir non tecit: tum etiam quod nedum in' /\,k. And.q.

fe «Sc proximums vt uir ; fed etiam in Deum peccauit . Nec obftatji.Muira.trac.

quod paremfaifûmin vtrifque fuifle, Auguftmus dicit Hoc eiiim!?-P'i-por-i'

de excufatione inteliigitur,fed non quoad praedida. Sed nec hi qui ^' 5*

& virum Dei aequahtatem appetiiffe dicunt, muhere in hoc magisexarfifre tacent . Denique etfi muher peccaiiit ex ignorantia quo-

ad hoc quod feduda efl,vir autem fedudus non efl>n6 tamen igno

rauit Dei pra^ccptum: vnde nec per hoc excufari potefl. Non enim-

orrtnis ignorantia excufat, fed inuincibihs tantum. Vituibilis autc

potius aggrauat. Porro cum homnns naturabona eiTet fine vitio,

confenfus mah ex hbero voluntatis arbitrio procesht , diabolo id

fyggerente . Vnde ncc voluntasmala inquantum adus, peccatumpra'cefsit,licet inquantum quadam natura , feu naturah potentia.

Effe Dei fmilis dumfalfa cnpiuerit uxor,

i DeguHanda Viro noxia poma dedit.

Quanquam Deus hominem cafurum praprGiuerit, tenrari tamcneum pe.mifit ad digniratem homiuis ollendendam

, qua potior efl

ille qui tentari quidem potefl: oc non confentire,quam necconfenti

D

Adânte lap

funi.liona.q.

i.art- I. Sco.

lîc Dur.Bac

con.Ant.An.

q.r.Nii(ra.8£

D.ij. Suma.

De t>ei per-

mifsione in

re.nec tentari pofle . Quein 6c hcet malum futurum fciret, creauit di,&^fci?cia

tamen ob bonum quod mde nouit euenturum. Nec eum impecca-bilem facere voluir,hcet mehus eflTetjCO quod hoc fit fanftoiu an-

gelorum Neque a confenfu eum pra?feruauir,vr ficnec infructuofe

I

effet bonus, nec nialus impunne . Sed nec vohmtatis diumx pra^-

rcripfama'ia caufa efl qu^trenda . Dcdicautem hominimoxcumipfum creauitjfcientiamrerum creatarum,fuiipfius,«Sc crearorisjpcrltrac. z.p.z

quandam interiorem infpirationem, infra tamen eam qu.T in patria'P'-^'^-3-q-2'«

crt; qua quide fcientia quid vtique dcberet,fat!S agnouit. Etquain-uis agend )rum tancam habuerit fcietiam, cafustamen fui praefcius

non fuit,vt fupra de angelo malo divflum efl .

Vrimum bominem ornabat numerofa (cientia, quamuis

j

Tyyn fuerit cafus p rtff ius ipje fu i

.

I

Pcr potentiam naturalem homo ante lapfum potuit peccatum|n\o ante l.i

vitare.hcet non mereri : ahoqui peccatum non fuiiret libi imputa-iP*^"^. ^^l^

bile . Hincfuit volunrasiHa re(fâ per mah carentiam . Nec fequi-!t°u'^''^"

jtur, per eam malo reiiltere potuit , ergo ocmereri, cuin hocipfum yp.ar.s.p.i i

refiitcre (it mereri . Hoc enim non in primo homine s fed tn nobis Sco.Anc.An,

:tener,qui ad malum incitamur, quod m innocentix ftatu nonfuit. *!• ^- NiiflTa

iFuit auiem auxihum hoc, ipfum hbcrum arbjtnu jrratia adiutum ,''^'^•'' P ^

I;

-..

-' -_^_ i . J2. _« por.j.q.j.

quod|

0.14. S'jma.

Dcadiutorio

Der quod ho

D.t^. Suma.

De conditio

nibus iiLeri

arbitrii. D.Th.i.p.q.77

$f r.x.q.5».et

j.p.q.ji.Sc.

Ant. And.q.i.Niifla.trac.

r.p. z.per.j.

q.J.

J?J?C) RhetortCA Chrijitan&

quod quidcm eft facultas voluutatis 6c rationis,quo *5c bruta caret,

qu3E fenfum tantum habent & fcnfualitatis appetitu.Nara id quodcum brutis communehabemus.perrationem excedimus . Quae <Sc

in portionem faperiorem & inferiorem diuiditur , non quali dua;

(inc potentix.fed propter diftincla porcntiac,vnius officia: quae funt

intendereacternis,&clifponere cemporaha . Contingit autem mnobis peccatum ad inftar peccati primorum parentum, vt fcihcet vice

ferpentis habcatur fenfualitas, ratio inferior vice muheris, & fupe-

riorviri. IVlotus crgo peccati fiinfola fit fenfuahtate, erit vcnia-

h's: quod fi ad fuperiorem rarionem perucniat, fit mortale : 6c hoceft uirum comedere . Si vero in infenori fit , nec diu teneatur , fed

ftarim repellatur, manet veniale , ac fi ibi diu voluntarie teneatur,

erititem mortale,etiam fi perficere nohr, (5choc eft comederemu-herera. Aduertendum c|uoque quod ratio infcrior quandoquc pro

ipfa fumitur fenfuahtatc quod intcr lcgendum audoresperpen-

didebet.

^rbitrium,fumni£ pjrtem rationif amxnam,

Qjio mald uitaret , primus habebat homo.

Apud philofophos hberum arbitrium diciturefrc liberii de vo-

luntate ludicium eo.fquod hbere ad hoc vel ahud moucri pofsit,

& hocrcfpe<^ufuturorum contingentium. Quod quidem ahter cft

in Dco.f.ab omni fcruitute pcccati liberum : & in angclis beatis.f.

per gratiam confirmatura ; 6c in nobis.f flexibile ad bonum dc ma-

lum. Nam & in nobis fccundum ftatus diuerfos diuerfa quoque in-

uenitur hbcrtas.In ftatu nanque primo potuit homo peccare,& no

peccare,in beatitudine non potentpcccare. An:e reparationem no

poteft non peccare mortahtcr,poft reparationem autem,ueniahter.

Vnde patet, per peccatum vuhieratum efie hberum arbitnijj quo-

adnaturaha:3c fpoHatum, quoad gratuita: a quibus finc gratia re-

parari non poteft, ficut in fimih patet de occifo, quia implicat . Eft

autem tnplex hbertas,fcilicet a coa£lione qua; manet homini fem-

per.&a miferia,& hanc libertatem habuitinftatuprimo,& habe-

bitin gloria ;5capeccato,quamper gratiam afi^cquetur in via: ca-

rentia autem iuftitiaf,non hbertas,fed fcruitus eft dicenda,Quanuis

autem & poffe in bonum <Sc malum, vtrunque, fit a libero arbitrio, ntamen alcerum habet ex fe : primum autera a gratia,linc qua in bo

nura non nifi raultura debilitcr poteft . Hinc & liberum arbitnum

per peccatura quodammodo corruptum eft <5c imminutii, eo quodante pcccatum potuit fine diiificultate moueri ad bonura, poft au-

tem non fic. Neque enim libertas naturse feu a coa(5lione fufficit ad

bonum agendura, nifi gratia concurrentc . Ncrape non eft currcn-

cis,ncc volentis,fed Dei per gratiam miferentis,__ _ ^gr

B

Parsfexta. ssn

D.itf.Suma.

De adiuto-

riis gratuitij,

quse habue-

rutprimipa-

rentes ad re

/iRendu ma-io Angelo

.

D.Tho. r.p.

iio.ar. 4.

Bona.q.j.ar.

I. Sco. Ant.

An.q. i.Ric.

q.4. Dur.q.i

^rbitrij fosdo pulchenimamunera lapfu.

Trimi hominis quodamfunt temerata modo.

Duplicem Deus gratiam libero confert arbitrio , opcrantcm,fcilicet qua voluntatem pracparatjVt bonum vclit,& cooperantem,ncfruftra, fed eflFe«ûaliter velit. Hinc maie fentit h^reticus , putanshominem pofTe & velle bonum operari ex libero arbitrio fine gra-

tia,cum dicat Apoftolus . Non eft volcncisneque currentis.fed mi-ferentis Dci . Neque enim,ideo Deus alicuius miferetur,quia velit,

& currat ; fed ideo vult & currit, quia Deus fui miferetur; ita vt

totum Deo tnbuatur,qui hominis voluntatera praeuenit & praepa-

rat adiuuandam,& adiuuat prxparatam ad efficaciter operandum:licque gratiam comitatur bona voluntas, nongratia voluntatem .

At eadem gratia qu^ dida eft operans & cooperans»quandoque &preueniens <Sc fubfequens nominatur. Quae operans feu prxuenies,

fides cum dile<îone exiftcns,voluntatem bonam non quidemtempore, fed natura,& caufafitate praecedens ab ipfa voluntate,n6 ali-

quo merito acquiritur, fed a dco gratis datur, habita tamen gratia,

(Bc ipfa voluntas cum eadem multa alia Yyî dona prscedit . Denique, & (utcx verbis Auguftini colligitur) gratiam prauenientem3c operantem,qua bona in homine voluncas preparatur,bona que-

dam ex Dei gratia & libero arbitrio prxcedenter , qusdam etiam

cx folo libero arbitrio, fcilicet, vt videamus bonas efte Dci iuftifi-

cationes; deindc vt eas defiderare concupifcamus,& tunc tandem,faciente gratia carum deledet operatio.

Hoc opus humanum merita bonitate decorum eHy

T?r£uia quod ^yefît gratia, quodque fequens,

Vna cft efTcntialiter grariaoperans, tSc coopcrans, fecundum di-

uerfos efifeclus aliter& aliternominata. Inquantum enim volunta-

tem a malo liberat,operans dicitur : inquantum autem candem ad-

iuuat ad bonum vltenus faciendum , cooperans appellatur . Sunt

aurem hominis tria bonorum genera, magna.f.vt virtus quibus ne-

mo male vti poteft : minima, vt bona temporalia ; & mcdia, vt po-^^^ ^^.

tentiac animae,quibus vhimis duobus & bene &male homines vtijijjona. q.i.l

poflunt .Inmediis autem bonis etiamliberum arbitrium contme-lar.i.Sco. &tur,cuius etiam bonus vfus,virtus eft-: qua? in magnis bonis compuj^nr.And.Du

tatur,qux omnia a Deo efle conftat. Proprie tamen virtus non ^^f^''^"^'îf^'adus, vel vfus, fed bona menris qualitas, qua rcde viuitur, <5c qua|^'j,_J^

^,]

nullus male vtitur, quam Deus folusin homine operatun quod fe-jpor.i.q. i.

cundura magiftros de virtute luftixiae Sc iidei aperte ex fcnpturis^

probatur,fic quod virtus non eft animi motus,.veI afFeûs,fcd qua-

Iitas feu habitus . Quod <5c de gratia cenferi deUetV cum ipfa quo-

que virtus quandoque nomiuatur. Quanuis autem nuUum litin.

I homme|

D.i7.SumaDe virtute

eiusq, a6iih'

Prûia quoduellitgratia,

quodq; fe-

ques.D.Th.

D

332 RhetGrtc^ Chnftian^

h imine meritum finc libcro arbitrio, principalis tamen merendicaufa eRgratia gratum faciens , qua voluntas hominis fanatur «Sc

luaatur . Vnde ex gratia <^ hbero arbitrio bonus animi motus, 5c

meritum procedit. Vnde & per gratiam virtutes mereri rede di-

cuntur,cx quarum ad:ibus iurtc viuimus . Hinc quod fupra didumeft.ufum liberi arbitrii viriutem efrcpro aftu virrutis eft accipien-

dum. Hinc etiam malc opinati funr, qui fidem & charitatem *^ ii-

miles motus animi fore dicebant , cum fint virtutes annim ad adii

mouentes : iuxta quod ^ uerbum Auguftmi accipiendum eft, quodicit hdem effe credere quod non vidcs: hoc eil^fides cll uirtus nio

uens ad crcdendum id quod non vidcs.

Onme licel meritum cjpiat deuota i^oluntaSf

Hcctamen in primis gratiafola parit.

Indubitanter tenendun\ ed, hberum arbitrium (ine gratia prie-

ueniente 3c adiuuante ad falutem non fufficere , nec meritis noftris

gratiam aduocari, ficut tamen hcrelis afferuit Pelagiana : qua-

adeo gratie Dei contranatur, vt omnia iphus mandata implcre hominem hne eapolle dicat :nec 2;ratiam dari vohnr , iiili vt faciliusi

unrin.q. 3- ea impleantur ipfum arbitrium per naturam illam fore erariam af-Niifla.Traclr . n .-.i.:i i : r ^._i n. i .l' r. .

Diftin. iS.

D.Tho.i. z.

q lojart.S.

Uona. art. i.

Sco.Ant.An.

q.i.Ric.q.2

|ferens,(ine qua nihil boni faccre valemus,Deo per lcg'^'

inftruente Itaque per hcc concedebanrpelasiani dari

em fuam nosj

an quidem gra

tuito {cientiam,at non fic charitatcm dc gratiam.fed quali ex meri

tis eam acquiri . Deflruunt autem & per hoc Ecclefias orationes

.

tt infuper paruulos fine originaHs peccati vinculo nafci contende

bant . Aui5loritates vero Auguflini quibus erronci innitcbantur ,

ad fanum inteilciflium accept3e,nihil pro eis faciuni vtin textu.Igi-

tur hberum (vt Hieronymus inquit) fic confitemur arbitrium, vt di

camus nos femper indigere Dei auxilio : ik tam ilios errarcqui cii

Alanichco dicunt hominem peccatum vitare no pofTe , quam lilos

qui cum louiniano alTerunt hominem non pofle peccare . Quo fi

mui 6c crror Pela2;ij eliditur.

T<lemo implere poteH leges, aut yincere criment

Cuius in arbitrio gratia nuUafedet.

Indiguit homo primus gvatia operante , no quidem vt ea a maloDe potena- feu pcccato (quod non habuir) hberaretur, fed vt ad bonum voiun f|

[cc Mctiarbi-.^g eius Pricpararctur . Habuit autem (opinione contrarianonob-

tri. ante U- n s' ^

j-n e /• -i n i-

Dlum. vide ita"iejvirtutes,vt mltitiam oc limiles,quas tamen aaualiter pccca-

Sco.Ant.Aii.ldo amifit . Hinc^cin peccati poenam a voluptatis Iiorto cxclufus4-I- ifuit , fimiliter ab efu ligni vitre prohibitus . De c]uo (non quidcm

pof} peccatum,fcd ante) comedens viuere in acternum poterar.Vn-

de quod in Gcncfi legitur, videtene fumat de ligno vitatr <!kc.Acci-

piendum cll , fcilicet quo indignus nunc ell, de quo dum anre pec-

catum

D.tp.Siama.

i .Parsfexta. 333

B

peccatu orj--

giiiis & tran

luu euifiien;

in pc ftcrot.

Sco Ant.Au.

D

catum comedifTet.immortalis effe porcrat , Ec in hunc etiam modupofita ell cuftodia,nc ad paradifum homo rsdiret . (^!.jt!quam au-

tem deipfo ligno vitic ante peccatum mai.ducafTe probabiliter pu~

tari potef},non tamen flatim imnortalitarem pernianliuam alTccu

tus elt,quia ad hanc confequendam requirebatur f^-^ e iterata emf-

dem ligui comefîo.

£x turbatushomo fjiUcibus exuluthorth

,

Mcx 'vetitum cupido dum ojpit ort cibum,

Peccatum, quod per inobedientiam primi hominis inmundumD jo.Surra.

intrauit, non adualc, vtquiclam volebant , fed origmale d''bet m-telhgi , Quod nec foliim im.itationis exemplo , ut Pelagiani dicc-

bant,vt iic fit aduale cuiushbecjed virio propagationisinpoderos

peruenit Ef^qiic culpa quaedam a prinô parente in quo per fcmi-

nalem propagationem cramus , per ongmem in pofteros traducla .

Rt non efla«^tus hominis, fed concupifcentia qucdam vitiofa habi-pl'"^^*^

tuaHs,cocitans mipfo dehdcria prauitatis. Duiturque laneuor nal^'^" ^'^'^

turc,lexmembrorumy romes peccati, Jcxcarnis,concupi{centia,co

cupifcibihtas vel tyrannus. Quod autem magifter adiicH de ali

mento in humani corporis ventatcm nihil tranfire , & id quod dc

ipfius veritate eft,m Adam a^lluahter fuiffc, non lenetur.

yt Generis noflri primo deduLla parente,

f/i caro„fic prim<£ uuhura carms hubct.

Contrariura cftfidei Catholicic,quod quidam opinati funtorigi

nale peccatum trahi,fecundum anirrjam,non foluni fecundum car-

inem : dicentes aniuiam quoque cffe cx tvaducc , qusp tamen fecun

dum ventatem cxcreationc cff, vt fuperius paruit. Trahitur autcmoriginale a parcntibus fecundum c.irnemêo quod in feruorc Hbidi

nis concipitur, & in corpus fi^nnarur, ex cuius contadu infufa ani-

ma Ck ipla polluitur ficc]ue rea concupifccnti^r iliius, quae fupra ori

ginahs vocatur. Quod quidem dicitur mancre in carne non licut in

fubie£lo,cura ipta culpx fubiectuin cffe non pofsit, fcd ficuc in cau

fa ipfum virtuahcer continentc. Ktl itaque ipfum origmale quidamcarnis defedus «5: foeditas,que iphus vuium &: corruptio rede dici

potefl,quam &incarne ante animc mfuhone efTe,hincpareT,qu6d

ipfa infufa illico commaculatur. Nec mirum filios onginale trahe

re a parentibus baptizatis quorum. lam onginale dimifium eff,cum

^ ab homine CKCuncifo filius habenspraputium nafcatur, & ex

grano purgato anlla . Vocatur aurem origmalc iioc peccarum, eo

Cjuod ab jngine fua proles iplum contrahit facieiite hoc carnis fe-

minali commixtione hbidiuola

Eil cdro cju£ mijeram confburcjit arigifie prokmy

"K^mpc animam fubvU n:-:: d.: ongofeqiux.

l^vv R emit

D.ji.Depe*cato ongin.i

h,quomodctraieata pa

tribus iii po-

rteros. D.Tho. I. i.c.

gj.ar. y.Sco

R.ic.DUr.An.

And.q.i.Bo-

na.q. 2. ar.i

Niilla.trac.j5

p. 2. por. 2.

q.2.

fD î.Sams.)

\3S4- KhetortCA ChrifiianA

Re:Tiittitur in baptidno originale,qu«iuum ad culpam ; quinuisDc lolutio- jcocupifccntia ctum poft baptifraum rcmancat, quat tamcn pcr ip

orii'inilii'*p^"^minuiiur 3: dcbi!uatur , ficut m tchiali pcccato râtus manci

bapîr.Tiaoi . aitu trinfcuntcvt m hoinicidio vci confimili An vero etiara ipfa

Bona.q.i.ar. caroaixditate qua'a conccptionc contraxit , baptifroo libcrcruri.Sco.Kica'. qmJam coiurana fentiunt : vbi Sc Migiftcr dechnat ad partcm afDaran. An:.

£j.,,^^^j.j2j^ D;)iiares vero al j oppofirum tencnt. Diciatr auicm c6^* * cupifccntiac Deum caufam cfTe inquaiuum potna cft» non dubium:

icet inquaniam culpa eft a dtabolo fic 6l a primo peccantc. Impu-tatur infuper anima: origmalcnjn quia in fui infufione earni maculatxcodcleilciur. Etenim licactualcpcccatu efrct, fed ob id quodprimi hominis anima peccatrix cnrnem in fccu, a qua viterius^ amma prolis inficitur . iili autcm pcccacum originale ncccfrariura.pro

eo quod vitari non potcft : at voluntanumcft idco, quod cx primi

hominis voluntatc procefsit: vndc <!k aiii ipfum contrahunt. Quonon obftantc,Dcus animam carni conuingit fccun<ium fu^ bencpla

citum volumatis, vt (vc falueturpropag«ioni$ humanx mftuutio .

Ex quibus «^ patet animasdum cofponbu.t infundunturmonofnin

notalcs mancre quales a Dcocrcantur.cum ex mundisfiantinqui-

natac , Qua: nec acqualcs a Dco crfantui, fcd aliar a.li)s m naturali-

bus quoquc potiorcs»

Sit purgau fdcro tjuattulshaptifmate cutpa,

Ts^» tamen mfjndfomite wemhra carent,

Aûalia parcntum fuorum vcl etiam prioTum, paniuli ab origi-

nc nou coiurahunt: alioqui non-cfTetmitifsima pocna coru qui finc

baptifmo m originali deccduut, vt tamen AuguibuHS affcrit.Qiian-

uis autcm idcm in quibufdam dnccrc v>deatur, cos ctra a£tualia pa-

rcnium contrahcrc , hoc non aiTcrtiuc, fed magis inquiliriue dicit

.

Quod criam in pfalmo dicitur, In iniqufratibujconscepttts fum, no

elt in comrarium. Ibi enim plurale pro iingulari iuxta morem fcri

pturac ponitur. Quanquam etiam priorum parcntom pcccarum maximum miulit nocumentum, non tamen imt crrmiium grauifîmu,

vt patct de pcccato in Spiritum Sanitu , quo<t nec in futuro rcmif-

fibilc dicitur. Deniquc quod totam naturam corrupn, non rationc

grauitatis fuar prouenit,fed quia \n Adam tota tunc ronftHebat hu-

mana natura . Quod etiam maiora damna intulifTc dicrturrnon quo

ad pocnam ^tern.im, fcd quo ad defettus cx co fcquetesrapccipi At-

bcc. Porro m filijs parcntum pcccata non puniuntnr, nifi lo miibut

corundcm filij imitantur nequitiam. Et fic intclligi oportct fcnptu

ras, qu^ dicunt infiins parcntum pcccata vifitan . Nam <Sc alia fcri-

ptura dicir, Fiiiusnonportabit iniquitatem patris.

t

"""^

Muha

D.j j-S'J'"*

D« peccito

originaiiquS

tvj ad nume-rum. D. Th.I. i.q. tl.iV

X. Dur. q. i.

Niitfa.trac.3

p. t. por. 1

H

r—

*

B

Parsfexta.

Mutta Hcet nofircs dan.nent errata partntcSt

JJJ

D« pe;:caro

NiKfa. traft,

J.p. i.pcr.r.

q i..5c trac.i

p- i.por.;.

q.j.

Sola tamen pueris tri/iis origo nocet

Origo & caufa pnnia , primi peccaci res bona fijit , cum ame id

maluin nullum exncerit, ^ hoc in primo angelo pcccante mitiumc^pir. Sequentiumwmeu pcccatorum cauia fuit prmia voluntas ^*^"^'' *^ *'*

mala . Ac pcr hoc caula peccati prima , bona cft,non autem fecun-5vr!r'\,S°*

daria »Scproxima. Oinnei^uoquc maiumliuc poen^ Hue culpe, m " ^ ^ ^

bono efltf oportct.nec rubiectmu mali cfTe potelt nili b'jiium,cummalum non fit nili boni corruptio feu priuatio. At vbi bonum noncll.ibi nec ems priuatio. Ac pcr hoc nec malu effe potert , (icut necmorbi aut vulnera funt nifi in corporibus . Hmc ciini homo malusclicitur,permde eft ac fi dicatur bontim malum. Kec habet ibi locii

dialeclicorum regula dc cotiariis.quar m eodem non liiuul exilHr,

quanuis m ahis contrariis tcnere compcriantur. Keque etiam cotra

cftquod prophetamiprecatur, Ve djcentibui> bonum cflc malu.Hoc ciiim inteUigJtur dc co.qui cfiufam qua bonus malus etficitur,

vt fornicationem , bonam dicercc; nou autcm, qui dicat hommemnatura bonum cx vitio maluin elTc.

H.tc trala <fH<e primum nimis iyifccre parenimy'Uon niji primipio defdiere bono.

Definiturpeccatumjeftc diitum vel faclum vcl concupitum co-

tra legem Dei. Vel,cft volunras volendi vcl rctinendi quodiuftitia.^w ^v.v-i

Ivctat. Vei eftpracuaricatio legis 5c ccleftmm inobcdientia pr^ce- •'^^"'sli S'J>

iptorum . Quarum dctinitionum pnvna & vJtmia aclus tam intenorr?^ quiditatc

A^iquam extcnor, fecunda autcra mterior oftendicurpeccatum eftc.lj^'"^^*^' T*

' £c cum peccatum fit m aclu tam interion quam exteriori , non ob-ftantibus opinionibus cxtraneis quorundam, pnncipaiius tamc eft

m a£tu intenori,procedens vt fiuctus malus ex arbore inala.fprauavoluiitate. QuaiiUis autem voluntas <^ ipfius actus , mala quaedamdicuntur, inquantum funtcontra legem L)ei, quiatuncnihil funt;

bona tamen qu^dam mquajJtum funt a Dco , a quo nihil mah elTe

poteft. Adeo autem ecs elle puter, alioqui ad ipfius non pernnerct

^ rouidentiam. Adult6:rmm ergo homicidium,& huiufraodi.actum

j^quidcm nominani,infuper ik actus deformicatcm, dc fccundii hanca Dco non funr. In pcceatis ciuoque omifsionis licet negatlones importarc videantur,tamen aliquid pofitiuuui in cis inteihgirur,rcili

cet,rccciTus a bono. Ncque tamen pec<atum tale raalum eft,quale

['Ocna,qutj.f a Deo eft: (cd eft corruptio actiua.cjua? nihil eft. V^ndcfic a Dco uon eft : corruptio taincn paisjua cHLiUis ci\ peccati, Napcr ipfum amma fpohatur gratuins, J-c homo in naturahbus quo adanimam vSc corpus vulneratur . £tpcr hc c ccllant quorundain obic6boncs,vcin textu.

l'" VV inunr 1

De pcccatc

cauram.Sco.

Niiili. Trac.

?.p. I. por. I

\ss^

— t I l a i

RhetoricA ChriftiariA

finnur 'vsdi jcderiiji4bf\Antu lege »

Q^udin mins hoc ccrnplet.quod la'et intHS,f)put.

iD.?<s.SuniA.| Vnms pcccati pccnam clTe peccacu aliud, Intelifgendum cft dtDc eftcittu 'peccaro,non inquanium tale: uuia lic cft malum ncc c!t a Deo : feJipCCCati. iJ. :• j r r I rr

1 rha I. i.q.l*"^"*^"^'^^"^corrupno qwacdam icqucns pcccatum . hi licet eilc cor

;8 7.Jr.i. Bu-.ruptionc omni peccato conucniat, non tamen omnc cfl poenapec-|na.Sco.Ric.|cati: fcd illud tAiiram,quod abaiio caufatur, ^^ crt effedus xphusjAiic.Aud.q.i

jNiiira.rrjct.

3.p.i.por. i.

q-5

D.jr.D.Thi.r.q.yp.arc

i.tiona.^^co

Ric.Dur.An

And.q. I.

D. ^S.Deir

•tiisn .id p >te

,t4.lS a C,l)l "LIS

fpro jucp.tur.

'VJ. rho. i.p

Abfaiduin tanien non eO, liquis d:cat etiam alia quafdam pcccata

poenas elle i:orum quorum eiTcc^.is non funt , f^^d efTentialitcr efle

aliorum poenas, vt dc rcbellionc carnis Aug. dicit Sed ^ ira, inui

diajfuperbia tk {imiha,rptntualem quandam poenam annexam ha

bcntjqa.Tramenpeccatam non eil. Ciim autcm Aug. dicatpccca

ta qua.'dam hcri ex nccefsitate . Hicronymus vero dicat fempcr in

hominis cllc poteliate pcccare ucl no peccarc : non tam.m intclii

gend; func iibi cotradiccre.cum hic de vcniahbusiHc vcro dc mortaUbus loquarur grana: auxiii^) fuccuricnte, vel de ilatuantc pccca

tum vulc •.icclligi . Sunt igituraitusalic]ui, boni quidem eirentia:

nali autcm , mqnaucain dcordinati, vtpeccata: aliqui vero bomfunt ex genc;re. vt opera mifericordi^ : quidam ctum abfolutc b.^

ni fuiii txcaufa Sc fifie,3c hi runtperfcde boni.

S£pe fcelus fceteri comes iniiulfus adhxret,

Vtfiit jceleri p<2n.ifubinie fcelus

.

Omnium bonorum eR Deus au>f!lor Vidc au£loritat-s in textu.

\d intcihgentiam vero quorundam diccntium, Deuni elTc audo-rem mali poenc -x non culpar. Doclores cxtra textum diftinguunt

mtcr petcacum inquancum aclus, ^ inqaanrum deformitas: Secun

dum quam eriam diilinclione dmerfx au-flontatcs accipi polTunt,

jk concornari . Porro cum dicitur, Deum mah caufam non eife ,

quod omnestencnt, iiomine mah poena inteil genda non eft, fcd

occcatum . Ahoqui verum non effet quod dicitur . Noii ell malain ciujtate «paod Deus no fccit . £t, ego fum Deus crcans malum .

P(jC:ia! emm ma!c quidcra funt mahs.mquantum autcm luft^ iunc,

.1 D':o fuiit .."k bnj.e . Sicut ^ Deus dicirar moitem non tccirre , id

cli, hoc pro quo m.' rs nifligitur , fcihcer peccatum , <Ifc tamrn fcri-

^)£u;a cif {nortcin .i Deo clTc, fcilicet inquantum pbena crt.

l^liilLi Deo querqudrn pr^mit aufpicc cnlpa tametft

Caufxyolhntcttisfit Dei^sipfe mcdjz

.

Exfine fu ) volunias retStitadinem vel peruerfiratem accipitjVt a

bono bona liat,Oi a m.ilo mala. H,it autem iinis bonus charitas ,qni

ramen ad" vlrcrtorem finem ordinarur, fcihcetad Deum . I^Iinc bo

tu? volunt3tis fimscll chariras,bcatitud(;,vita .ttcn.i, i>c Deus ipfe.

Fip.isauccin nialus cR dclccfjiio m aliqno viriofo . PoHuat trgo ta

H

bon(

Pars fexta. SS7\

>Jiiira.trac.z

p.i.por. j.q.

8.& (\.6,

D.^p.Siiaia,.

De fubicai

ua poteitia

adus. Sco.

bonaequam malx voluntatis eOc plurtsfines iniermedu, qui funr'q. i.art.i.&quafi iter quoddam dc uia ad vlciinafn finem perueniendi . Cui nec q.i S.ar.z. j.

obftat, quod Auguftinus dicitnonpoHe duos fimul fines conflitui. ^vû^.q.^Hoc cniin uerum cft, ubi vnus in alterum non ordinetur , quod la-

mcnfitinpropofito . Notandum ctiam non idcm efiê omnino vo-luncatem,qu5 nominat potcntiam : ^ intentionem

, quae motus efl

quo ad ipfiim fincm tendimus,5c finem in quem tendimus. An etia

idcm aftus fit quo quis vu!t finem,(Sc ca qua- funt ad finem,vel fint

a(5tus dmerfi^Magiftcr fiib dubio rehnquit. Scd dodores cancediit

vtrunque fiib diilind^f^ne.^ Porefi: cnim in vtrunquc volunras abfo-

lutc 0<c fecundum fe ferri , & fic funt duo motus voluntaiis : vei in

vnum proptcr aliud, ^ fic erit vnus

.

B^Bd uolumatcmpiofm intentio reHam.Et prokunr intcnti regnU finii&pus.

Voluntas qmdcm de fe bona ct\, inquantum , fcilicct, narurab.s

pote!Uui:maia tainen dicirurob deordmationem qu^c in ea Gotum-n gtt.Bt hic quidem eft modus dicendt feu fcmcntia eorum,qui dicfu

omnia efit bona inquantum furir, fed fecundum Mas«fi:rnm qua^riL . .

tunc ab eis pot:e(t,cur non ita ht oc in ca-tcris amme potentns.vt me;q_ i.Mndamori.i , «^ccxteris. Vbi vltcriusilli dicunt , quod inadhbas har4im'trac. i.p.

non co;;tingit dcordniatio eo modo , quo in ailu vokmtatis, fedra-ipo'^- 5- 4-

tione niordinatar voiuncatis adus corum mah fiunt . Quod quidemindc eft,quod carundem aûs non funt eiufdem 2,eneriscum acli-

bus volunrans , pro eo quod ad CDticupifcendum vel rcfpucndumnon ordmantur, vt aclus voluntaris,quatnuis aitibus corum volun-

(^jtas aburi pofsit . Vtrum autcm ideiii {]z voluutaris morus , quo bo-

num eligir ^tnalu n ;efpuir , ue) diucrfiTS , Magificr rcfcrt contra-

rias opmiones , nec dcfinir : do£tores autem cjmmuniter fentiunl

quod iintdiuerfi.

SoU yoluntJtis maU dicitur aBiOyrjuim^îis

Cxterj,yirtutimfttm2:Hhtdcohors.

A(5tiis exrcriores boni funt qnidcm omnes,inquatum funr, iuxta 0.40. De a-

quod lupra fecundum opinionem niasis probaram dicVum ciVMo tiibus exte-

rahter autcm boni auc maii,exrcda vti mcrduiata voluntate-iudi-.riorib'. Sco.

£) cari habcnt, ficfeilicet vt hi boni liinphcircr dscantur , cjui bonara '^"^ "^*^^"'

ac redlam caufam habcnc, ex bona fadi nucntione , hoc elr, ad bo-

num tendunt finera : mali vcro hniphciter.qua,' cx peruerfa procc-

dunt inrentionc ».Hic 0>c donanus voluntateui arbori , 5i frudlibus

opera comparauit..Ha:c op-riionibus ahis dnrijfsis de onnnbus acti

bus vniucriahter inteiiigenda funt,exceprjstamencis qui dc fe mah funt, vt adtiiicrsn Jc iiusufaiodi . Hi enim pcr voltmr.itcin bonr

jfieri i)on poiTIint:ma!am nempe enam h pia inrennone fien vidca

D.î.Suma.

*idel:urji. D.TIio t. 1. q.

I S.ar.j;. Be-

33^ Rhetonci, ChrifltanA

tr. I. Ric.d

40. q. ^.Sco.

Ant.Aad.q.i

Niifla.trac.i

p. r. por. 3.

D.41 . Suma.De afiu peccati. Tho.i.iq.7j. ar.i.

tur.bonam ramcn caufam vcracircr haberc ncouit.Ncquc cnim boimmpoteftcrTc ftirtum.ctiam fi ideofiat, vt paupen fubucniitur,

licqi rapina, & fic de aliis.quamuis bonas caufas habcrc vidcatuc.

Trjicipud conmerddt opus bemtate -roluntas

(luamuis ^ propriaftt ratior.e bonum,Kon omnis iiificlclium adu) , peccatum clt , fcd multa in gencrc

bona operari pofliint ctiam fide carentes, quamuis pcr humfmodi'vitam bcatam non niercanrur , vtpote extra sratiarr faclam. Bonii cnanque multipliciter diciiur: quandoquc, fcilicctquo^ ellhcJtum,}

rj.Dur.q r. quandoque quod vtilc, quandoquc etiam quodeftaut figncm bo-ni,aut {pcciem boni habct. Ahquando autem hoc bonum, dicit,ur,

quod d|gnum e{} rcmuneratione vitaf, quo quidcm niodo hccj ca-

rentesfidc bonum agerc non pofsint , prxccdentibus tamcn pof-

funt modis . Vnde <5c opinio contraria non vale^r. Porro peccatumomne voluntarium cft.ira qu6d Cmc adualc fii morrale, iiue vcnia-lc.inio 6(. originalc,voluntas tamcn ahquo modo m co concurrat :

quod cum in originali minus videatur,volunrarium tainen iii volu-

tate primi parenas. Dcnique «Sc fic volunrarium e{> peccatu, quodnedum adus rnalus pcccatum dicitur,veriim <Scipfa voluntas quapeccatur, pcccatinommc pcr Auguflinura cenfcaturtJett pccca-tum dicatur.

Hcnfatis cU fccijfe honumymfi feceris spte,

Isfolus merituniycjui henefecit hahet.

Voluntas mala 6c actus malus non funt duo pcccata , fcd vnumrantum, quia ex vno fiunt contcmptu . Quod vero plus punitur, fi

quod intus conceptum e(l malum,opcrc pcrficiatur.quam G in fola

q 88.ar.t.^r. perfidatcoîtatione , nonidcocf}, quia diuerfa funt pcccata , fcd

Ric.qi.Niif quiaexplunbushoc peccatum procedit . Ncc ctiam obflatquod.^^''*'^ ^P'3'diucrfispraccptis,peccandi voluntas, <lk opus pcccati prohibentur,por.i.q»!.

y^ j^ furto vel adulterio:qnod a fimih patct dc charitarc, que cun>

una ht, dmcrfis tamcn mandatis cll prafccpta . Tranfeunte autcri

aiflu pcccati fimul 6<. peccandi volunrate, peccarum tamc reatu adpcrnam obhganrc , mancrc dicitur. Notandum etiam quod omncpeceatum fi mortale cft,proucnit aut cx cupiditate male incendcnre,autt,more malc humiIiantc,<Sc fit aut vcrbo.aut fa(ô,aut cogita Htu. Ht hoc aut in Dcum proximum,aut feipfum. Dicitur iûtcm pcccatum a fa(ô,dchclum vero a faifî oraifsxone.Infuper pcccatum ii;

fcptcmcap..Greg partitur, fcihcetinanem gioriam, iram, inuidia,

acediain auantiam.gailrimaroiam atque luxuriam: cxcpibus inortitcrc corruptcicomiies quaii tx fontibus quibuidam manant.Vndc <k capitaha vocanTur.nec tantu prr hoc m.mns rciSle ex fuperbiajfimiliier ik auariiia omnia mala onri dicuntur diuerro refpeû.

j—__ _-.

Pars fexta. SS9\

B

Q^i luboY externus mentii fecretus ab aciu eHHmc eademfcderis noxifHbejfe poteH,

Peccatuon m Spiritum San<tiam , fic Indurat^ mcntis obftinatio

8c aninms pertinax in malitia, pcr quam homo fit imp^nitcs vcl dcDti mifericordia dcfpcratio,malitiam fuam cxccdcrc putans dminara poteftaicjn.-clt omniura pcccatorum grauiGimii.Vt de Cayn.Vidc Magirtri literam & dx^ores.

Tunc animam Vidat eierrivM culpi nocentem

Flaminis irridet cum pia donafacri.

Scripturis contrarium e(t, quodqmdam opinati funt pcccandi,fciljccr,pjtentiam a Deo non effcfed a'nobis 5c diabolo . no cnimcft po^ciks nifi a Di:o vide litcram . Neque vero per hoc mahtiavoluntatis , C^d potcftas qua male agcns volens abutitur,a Deo cf-

fe dicitur. Ncc cuiufqua rci potcfta> ahunde cfTe potcft nifi a Deo^qao,qu3nuis ^quitas illa nos latcat. Ncc valet quod obijci potcft;

trg j potcdati tyranni, vel diabolo non cft rcf]ftendum,cum Apo-ftolus dicat, Qui poteftati rcfiftitj, Dei ordinationi refiftit . tifi potcftati obcdicndum C\x , non taracn abufiue & in malo ; quia tunc

[ipfi Dco obediendum potius ,

Omnis ut £terno yenit ex nuBore poteflas,

Tatrandifcelerisftc yenit ipfe yigor,

LlB. II. riKis.

De grauifst»

mo oniniuni

peccatoruni

Sciliceci Spi

ritum. S. D.Th.i.i.q.iri

Art.l.Sc 5.Sc.

\ot.And.q.I

NiiUa. tr.ia.

<.p.j.por.i.

q.j.

D.44. Suma.lt*otetiapec-

candi an &t

i DeoBoiia.Sco.Kicar.

Dur.q.i.

H'

TERTI/ L IB RI SENTEN-tlarum iGcattonis declaratioy

In quo 4o.dift*mdionibus contemplatur Deum in tcm-pore plenitudinis incarnatum , mundum

fuftcicntcr redimcntem

.

Vm in prioribus duobeshbris dctcrminatu fiTjj^g''-^"^'^"^

tionc verbi,

feu Tnione

naturan'' ex

parteaflTume

tis perfonar.

D.Th.j.p.q.

i.ar. I. Ant.

And. NiifTa.

trac. 4. p. I.

por.i.q.i.Ji

de rcbus diuiriis,fcccndum,quod a pnncipio cgre

diurtur : nunc dc iifdem rcbus fccundum quodin Dcum vclut infincm rcdcunt agcndu cft.Poft

quam crgo vcnitplcnitudo tcmporis milit Deusfilium fuum,inicmporispleniiudine,grati?, fcih-

cct <ik vciiraiis,inquopcr charitatem lcgis fiat irapleuo Sx. vcrificc

jtur patnbus dc Saluatorc fa<^3 proraifsio . Eft cmm h^c raifsio fil«i

I incari atio . Qt'3c quidem filio magis quam ahjs pcrfoms congruc

bat. Vt licquemadraodumin fapientia Patrisoraniacodita funt,requcntibuj.l

—,—

'

340 RhetoricA ChrtfttarfA

tc nattir^ al-

funiptx". r h-

j.p.q.M.ji.i.Niiila.crac.

4.p.i. por.4.

D.j.Sucnma.

Dt coi.ditio

nc natuiu; î^

rumjjta; J h.

j.p.<].Z7.jr.

1. A.r. Aiid.

q.i.Nilla.tia

cta.j.p.i q_.i

trac. 4. p. 1.

ôr.j.q,'!.

lic ^ pcr eaiidem omma reltaurarcnrur: 6r illcc|'ji tfl a folo pacre,

primo mittcretur, ficcjiic is qui m deiiate fiUus erat , fieret (5c filius

hommis . Perquod lamen noii abnurur.quin <!k parer ik. Spiritus

San<5ûs nicarnan potuerint ac pofsint . Qni & cum filio afTumptio

nem carn:s kcerunt , fcd ea ad (olum fi.mm tcrmmata eft^qua: fo-

lus homo f.idus eft .

Impleto tandem decrctl tempore mijfuf

fgremio pitrii filius ipfefui eH.

D.i.Summj. Natiiram humanam,idcft corpus 6c animam filius Dei toram af-Dc incari.a- fumpljt, vt lic cam totam curaret qus protopaientis peccato tota

e V pjrj.Qj.pjpj3 fmj. Qtiod enim cfl in alTumptibilc cQ mcmabile . Attanien carncm, ordine narura' non temporis, mcdiante ai-ima alTumi

congrutbat ob diuina fimplicitatis fubtihtatem.

Totum ^t curares hominem Deus optitnd,totum,

C rederis d mbis affociaffe tibi.

Verbum afTumpfic naturam ab omni peccato Spiritus Sancli

operatione, vt reliqua virginis caro, m vir2,ine, immunem . Paticn

di taincn pofsibiiitate , non ncccfsitate , kd iibera eius voluntate,

jne.xiflente. Nam vlk ipfam virguKm Spiriius Sanitus pra-uenicns,

a peccato fic purgauir,quod & a fomite pcccati,aut ipfum totalitcr

autcrendo.quod maîs videtur : aut ipfum ficattcnuado vtnullius

pollca pcccati occaiio fibi tfict.eam hbcrauic. Sibiqiie potcntiamgcncrandi abfquc vin fcmine contulit. Q»iamuis autcm Chriflus fe

cundum corpuientam fublL^tiam in lumbis Abrahc ficut 6«: Lcmfacrit : tanunnon in co dccimatus cfJ vtillc,quia non vtille fecun-

dum fcminalcm rationem ab co dcfccndit , ncquc fccundum lcge

communcm,fcd fupra natura? vires 6i fine pcccato . Quocirca pri-

mirias noftra- irafla' rede afluir.pfiffc dicitur. Hinc ^Sc caro cius f\-

milis fuit carni noGrsc non in culpa,fcd pcnalitare Qji^ eriam moxin conccptionis fux initio membrorum dcbira ciQindione formaca

cfj,limul ckammata atquc airumpta,quamui:)pcr fucccffum temporis fumpicrit corporis incremcntum.

Inhiynhis .Abiuhx quanquam pie Chrijlifuijli.

Vt l.eui tamen esnon dccimatus ibi.

Incarnatio tnbuitur Spiritui Sando fpccialius, licct fitopu- to f{

uotoi^mlwlTriniratis. Ntque ramen ob id Chnllus fihus cfl Spintus San

, -U iiatLiraal'*^^ ô^ cnim dc eo ficut de patrc genitus efl. Virgims autcm fi

Ijmpta. I). jlius rc(5te dicirur,eo quod dc ipfa gcnitus c{\ vt matre. Neque vero

\fh ?.p.q.;z quicquid ex alio nafcitur,filiuse(t,vtpatet de pihs hominis , <Sc ba

II ia. tiJct. jpfjff^gjp rcnatis rcfpcdu aqux. Dicitur autem Chnltus incarnatus^p.i.por.j. I j c c '\ > > !*• • r lA'.•4.

itlc ipiriru bancto, co quodincarnaiio ipla non pro mcnta, ex Ucijdono ert,virtute vidclicet Spintus Sanfti cffcda . Hinc iiec Spin

|

•D.^.Summi.

tus

B

Pars fexta. SjA

D

Duran.MayBac.Ant.^n.

tus San£lus quafi feminalis mareria iplras accipi poreft . Hrfi eriam

de vifgine Cliriflus narus lir, fadus lamen pcr Apofloluai dicirur

ex maiiere ^ ex femine Dausd, pu:a per virginem cûa; de Dauidfemiiie fjic . Et hoc dicitur ad I]gfjificandam eius (ingularem con-

ceptionera,qua;opere Spintus.S laila eil,quod aliisuo competit.Diuini jij,tus fuit incarn.itio donum.

Qûanuis non dccrant filiiis atque pater,

In incarnationis myfterio nec pcrfona ailumpiit perfonam^ necD.y.Summanatura perfonam,fed perfona diuma narura.f.humana. An aute di-|^.^ modo v-

uuia natura humana natura alluaipfcrit, videtur efTe m aiiclonbus it'^'"^^ "^tu-

oncuiumnanque 1 oletanum dicit,quod iolus nhus fTc r.. ,(ii.,„r - T (*

I A n lllbjCX ailUUI-

carnem feunatuia allumplic numanam . Auaorirarcs aure qu;cda!ptc.D.Tho.j

ah:e dicere videtur,naturam diuinam aframplifle. Tencndum tame !p-*q-5« art-y.

ell: perfonam diunnm naturam airampfiile humana. V nde ilJx au jBon.i.q.i.ar.

dlonrates capiede funt.quod diuina natura humanse naturarm per-!^'._,?;\^.'.'^/

fona fi!ii fit vnita,<!k fecundum hunc intelledum dmina natura di-

catur incarnatafin 6hi perfona.Vnde 6c cu dicitur folum fihii car

nem affumpriiTe,natura qaide non cxcludsrur/ed mcarnationc ad'perfona aur patris aut SpjriLUS.S.terminata no ciTe,defignarur. Nectame pcr hoc dici debet diuma natura caro facla,nc couerfio naru-

r^ m natuta (ignificari purerur. Neque eria natura diuina homo fa-

iâ,vel effc dicirur,quia no fic in vmrare Sc (ingularirate fui vt pcr-

fona verbijhumanam affumpfit natura. Manet emm in fingularita

Ite perfonx naturaru diftin*â proprietas. Porro perfonam homimsjverbumnon aflumpfit, fed aiTumendo fibi naturam vniuit, tk vnien

do affumpfit,ncque perfonahrarc prxuenit . Qjiod vcro Au£ûrt.di

cit vcrbum aflumpnfle homincm , inrelhgirur ptr liosnincm nonperfona.fcd naEura Quod etiam Migifler di{it,animam feparatara

efTeperfonam.non renetur.

7<[ec credas aliam qmd fnmat hypoP.afis yna.

Etfi naturas contmst yna d^tas.

Prouide loquendum e(l in exprefsione eorii , quar cocernuntin-

carnationcm verbi gratiofifsimam . Nam de propofitionibus liliSs

Deus flidus eft homo, dc homo e(t Dcus, Ck (imihbus, atq; an per

hoc Dcus ficlus fit ahquid^vel non t.ic(:iis : ircs funt modi diccndi

feuopinioncs,ad cxprimendu modd vni>ms pristajS;ar. Quaruprima intcr alia efFcctuaiiter dicir inChiiito duo efle fuppoGra, ^^ vnatantiim perfonam,6c hec efl: faifa.Secunda,qu6din Chrillo unii c(f

fuppofitu tantiim,ac vna tatum perfona. Na corpus <5c anima Chrifti, fimu! tcmpore vnitafuerunt,tk aflumpta,arq; per hoc vnu fup-

pofirum,feu vnaperfona in ipfo,in duabus fubliihr natuns.Hinc Ck

proprer vnione duplicis ipfius nature ni vno verbi fuppofito,nomi-

XX nai

D. 6. In quade opinioni-

bus& ioquutioniLus verbi irariiatio-

ne D.Tlio.j.pq.iy. ar.

j. Sco. Dur.q.?-.Ant. An.

Bac.q.i.Ric.

^ NiifTa.

Traft.j.p.i.

por.^.q. 5.

34-^ Khetoric& ChrijiianA

I>.7.D.Tho1 j.p. (]. i<5.ar.

'. i.tfona.Seo

• Ivic.q.J. & q•z.ctiam.Mii'

'fa- tiadt 4.pSvpor^.q.l.

t)c coiequt

til'us^ iacar

' na vtriufqj natura: proprtetates lign;ficantia , de Chnrtoprxdicaripofluntjita vt vere tlicatur,L)cus pa(Tuscll,ac homo ille ell eternus.

Ex hoc quoqueinfcrtur , poft mcarnatiojiem, perfonam vcrbi elTe

c6pofitam,cumprius fimplex fuerit, non quide c5pofitione, quafi

ex partibus, vnde totu refiikct;fcci quia pcrfona verbi quar ante in

vna tame fubfifttbat natura pofl incariiarioneni in duabus fubfirtit

«5c h^c benc intellcda, habetur vera. Tertia de hinc dicjt, verbumhumanamnaturam,vt habitum feu inclumcntum afiumpfifle.

Sed hac hcrctica a do^flcnbus reputatur,cx: abncienda,quam tameiMagifter per longum, ficur primam profequitur :^ indecermtnata

tandcm lelinquit Quod eiiam Magillcr in hac diflinitione animafcparatam dicit cfie perfonarum ab aiiis non tenctur.

Corporisac animx qualisfortt unio Chriffit

Vrenciere dociores non potucre priuf.

Locutioncs iUa' de quibus diftii dione pra^cedenti divlumeft,fe

cundum trcs diccndi modos fimihter habitos,diuerfimode determi

nantur. Nani iuxta primum,Dei?s faclus cft homo 6c ec6uerfo,*!?cc

eoquod Dcus fubllantia rationalis clTe cepit,que anteno fuerat,3c

fic fadus cft aliquid; ac Hia fubftantia cepit efle Dcus,quod ex gra

t>a habuit non cx meritis TiCC natura. Quod cu ab arterno prcuifum

fueritjideo Cluillus pradeftinatus cfte fihus Dei dicitur. luxta fecu

dum vero iPodum,Deus eft homo *?c econuerfor quia in incarnatio

ne ex duabus naturis <Sc tribus fubftantiis fubfiftes efte c^pit; ac fic,

quia humana afrumpfit natura,fecundum hanc hoino dicitur efte a

Deoaftumptus . Vnde Sc fecundum huuc modum Chriftusetia in

quantum homo eft alii]uidXex corpore & anima coftitutum. Et fe

cundii quad hiimana natura vnita cft deitati rn tepore,qu^ vnio ex

gratia facta eft,6c ab eterno a Deo prardeftmata, & fic ctia eft prc-

deliinarus cognitus . Sed iuxta tertia,Dcus homo fa<Stus dicitur> &econra: quia Deus homine accepir, ik homo airuraptus eft a Dco,

!ta quod habens homine,cft Deus.Per hoc autc Chnftus no eft aH

qujd fccundu quod homo, fed aiiquo modo fe habens . Sccundumqucd ctiam liomo,predeihnatus dicitur efTe fiHus Dei,eo quod ab

ct^rno preuifr.m fit di in tempore per gratia collatii.vtipfe ens ho-

mo,fitfihusDcj Ncquevcro Chriftus dicitur homo dorainicus,cu

»Sc Aug.ohm fic locutas,noftea hoc retratSbauir.

Quaiiio tniiliipHci uerfans .vinluge mjgijlrof,

Clncd pAYte ex arKjuafcBio fexta docct»

Q^utdyeri tcTieatJilpe3is cmnlhus, ifihxe

Septima demonfiifat [atque fuperc^tie tibi.

Ccncediiic dcbctnatura diu;na,nata de virginc, nifi inquantitm

pcticna nr.ra dc cadc dicitur . Nam inqiiantii natura ftat pro cflcn-

H

B

Pars fixta.

D

S4-3tia,nec c!c virgine, ncc de patre r.ata dici potell: . Quo ctiain modofupra di(^ri elt diuina natura mcitriiata,n6 nifi pro quanto in perfo

iKi nicarnata dicicur. Affirmatur autem Chriftus bis iiacus fe duas

habuiffe naiiuitates, diuinani, fcihcet, ex patre, <3c temporakm ex

matre,ob diflinttasillarum natiuitatum propiictates.

. In Chrijlo natura Dei ne uocetur,

7s(j modo perfonam ftgnificare 'ôles.

Opinione quorundam caro vel amma Chriili feu eius humani-

tas adoratione illa quac latria dicitur, & diuinitati debetur, c\\ix in

leclione cordis & facrificioru exhibitione,<Scc.c6fiftit, non efi ado-

rada,ne idololatria coraittatur. Hor.oranda aute eft Chrifti huma-nitas fcu adoranda duha excellenti,ac fuper omne creaturam vene

randa, & dil!gentia,Sccundu alios autem fine omni periculo eade

Chrilh humanitas latria re^le adoratur,no quidem ratione fui', fed

fuppofiti.inquantum fcilicet a Deo in vnitatem fuppofiti e!^ afiTum

pta,nec ab ea vnquam feparara. Quac quidem fcnteiuia vcra eft,&dnîs fanftorum in litera confirmata.

liimqiiamfacra Dei -verbum caro deferit ahfens ,

Ohque idcuUo pari femperhonore fuit.

Non cft coccdendum Chriftuin fecundum quod homOjcfTe per-

fonam, alioqui verbum non natura, fed perfonam , aflumpfine fe-

qucretur,quod fupra cft improbatum.Scqucrctur etiam quod fecu-

du quod homo,cfTettcrtia in trinitatc perfona, quod pateteiTe fal-

fum. Kec oppofitu argui potcft, eo quod cft fubftantia rationalis.

Non cnim hoc fufficit ad ratione pericna?, quse diciturquafi per fc

fonansjncc alteri coniun^la^ ficuttame eft natura humanain Chri-

fto. Ncquc etia vulgaris perfone definicio perfonis diuinis coucnit,

fcd aliis. Scd <Sc nec imptdit eum fecundu quod hominc, pra^dcfti

natum eflc film Dei qui cft pcrfona . Non.n.quo eft,co homo filius

Dei eft,fed pcr gratia hoc accepit.Deniq; nec filius adoptiuus Chri

ftus dici debctjfcd naturalis. Non enim prius cfiê c^pit, & poft hacin filium adoptatus eft,fcd femper fuit filius aeterni patris. Virginis

quoque filius cftpernatura & gratiam, no quidem adoptionis, fed

vnionis.Poteft aute dici,perfona qu^ femper fuit , pr^dcftinata effe

fecundum horaine aflumptum, vt.f.ipfa cns homo , eflet fiiius Dci.

lce &naturam humanam, vt verbopatris perfonaliter vniretur.

. Qîod Chrifio nomen perfon^ conuenit,hoc fit

Jpfms haud hominiSifed ratione Dei.

Simpliciter 3c abfque dcterminationc dici no debct Chriftus fa-

clus,crcatus,vel creatura,quippe pcr qua omnia fadta funt, arqj per

hoc ipfc fa£tus abfolute dici no poteft . Ec alioqui ipfi euangelium

prsdicatii diceretur,efletc]ue fubieitus vanitati. Hacc etenim fecun

natloTie . D.TiK).:!. p. n.

'

Kit.iiî.Sco,

Ant.And.q l'

Dur.q.j.Nii

fa. tiad.^^.p.j

i.por.j.q j.

D.s>.summi.De iis qii^

c5uer:iu: r.A

ture huniar.c

ratione natu

r^ diuio^ vni

tcc.D.Dho.j,

p^q. 15. ar.i

Bona. Sco.

iîc.Ant. ikTi.

q.i.Dur.q.z.

Niifa.traft.4

p.I.pon^.q.

10.

D. io.D« lis

q coueniunt

Chrillorone

iiaturje hu-

man^.o.Th.j.p.tj.i^.ar.

4. Bona.<!j.i.

ar.z.Sc. Ric.

Ant.And.q.i

Dur.q.i. Nii

fa. traft. ^.p.

i.por.^.q y.

D.ti.De iis

q coueniunt

Chrifto ro-

ne humanxnaturc,quan

tum aci «iefe

XX duml

^34-^ Khetortc& ChrifliariA

jp.l.por.^.q.

Y^X< Ant An.

I

p. Ti.Tho..j.p.c^.i^.jr.

i..Siifa.tFac.

J4p.i.por.4.iq p.Sco. Bo-

!nj. Kic. Anc.

JAnd. ql.Duria. (^. 2..

aui 4 n3tu-\clurn rcriptuia<* onuu conueiiiunc creaturs. Acde Chrirto c.i abfo-,ra iccjui tur.^1^^^

^^^^ ^^ abfurcium. Vcruntanien ccccdi potcJl addita determi-Niilxtrait.4' • rw-i -

i t i rr' ^ natione. blt cnim crcatiira,inquantu homo:>x mquanfum tahs, ellc

ccpit.Per quod quidem non (cquitur , eum fimplicitcr clTe ci'eatu

raa),au£ ccpiffe.Na hoc eflet proccdcre tropice a parte ad torum.

7^(0» qmt ftmpHciter CbriftusfiHura ^(>ocari

iluamitishoc certaconditione cjueat.

Ad hanc vel (imilem,an ille homo.f.Chriilus,e{re ceperit,no efl:

(ine diftintlione refpondcndu. Nempc C\ ad pcrfanam refpicias, ve

rum elt cum femper fuifTe; (i vcro ad naturam humana, conceditur

eum ccpifTe. Per quam dirtindionem & auvtoritates quar cotrans

vidcntur,vt quod Chnllus eft recens homo, 5c quod puer ifte crca-

uit rtellas,abfolui porfunt. Potuit autc Chriftus hominem aliundc

aflumere, quam de genere Adam: led ita fieri , magis congruebat,

vt Cic diabolus vinccrctur pcr aHque de genere eius qui vidlus tue-

rat. Tametd autera de gcnere Ada ailumptus lit hoiuo, tamen nec

pcrfona ipfius,nec natura affumpta, vt verbo vnita,peccare'potui:,

quamuis vt in fe confiderata. Nec obftat liberum eum arbitnu ha-

builTc, cum nec in angchs coiifirmans hoc peccabilitatem arguat

.

Qîod etiam fcnptum efl:, qui potuit rranfgred!, ^ no efl tranfgref-

fas,de membris Chrifli potius intelligendii eft totum , aut folupro

vltima parte de Chriflo. Qîi dc fexum muliebrcm alTumere quide

potuit, fed virilem exfoemina eum aflumere, magis erat congiuu,

vt fic vtrmfquc fexiis liberario per eum fienda oltenderetur.

Tion potuit Chnitits quamuis committere culpamf

^t potiiit fieri fminayfa^Hs homo.

Plenus fuit fapientia,5c gratia.ac ommbus donis Cbriflus,fccim-

dum honiinem,mox ab inltami, quando conceptus efl, adeo quodlicc amplius accipcre poffet.Non cmm cft ei datus fpintus ad mefu

ra;n,cx tie pbenitudine iplii«,vc ptiia caoitis , fecundum quanda fi-

n-:ihtudinem omncsacccperunt. Ncc contra hoc eft, fcnpturas dice

re cum in hisprofcciirc . Namhoc fiebaino per augmentu tahumi

. 1 o.^ .p. fuccefsiue accip-endu^fed fecundnm extenorem *Sc ampiiorem ma^ ^Mteltationein^Quo etiam modo mteliigendii eft, quod Ambroiiuy

diccre vidctur cum fccundu fenfum hominisprofecitTe,iuxta quod'

fcriptura rnfinuat eum parcntcs ignorafTc.i. fic fe ad eos habuiffe ,

quafi agnitionis eorum tunc expers eflet.Vel extra textum dicipo

teitjde cx.perimentah hoc fcientia accipiendum.

ChnUum Virginea quam mox conceptus in aluo eH,

Sic,nibit^tfupra,cunâ habiiijfe fiir.ul.

,j.,^.^.. v^. Omnia c[vx Dcus fcit, anima Chrifti per fcietiam fibi collata in

ipnratione fi vcrbo cognofcitrncc tamc per hoc fcientiae Dei ccûaiur , quado no

D. ij.suma.

(>e ptrFcttio

liibus nicur'^

htimanaj mChrîiO ro-

jiie vnionis

id verbum

uiJ.Sco. Ric

Dur..'Viit.An.

q. I. Nnisa.

traft. 4. p. I.

p 0^.3.(1.3.

D.T^.Deco

H

tta

Pars fexta. S^.U \

^p.q lo.ar

i.8<: ^.Boiia.

^l.j.ar.t.Sco

Anc. Au.(].i<

D. if.Chri-itus aliquos

ifteclus alsii

plit cum hu-

:iiana natu-

ra,f<: ahquosno.Sco-Anc

And.q.T.Th-.

5.p.qi5.ar.5

ita pcrfpicue, vtDeus ea iijtelhgir. Nouir igitur oiiiuia qua- Deus hiad fapien

quo ad numerum fcitorura,n6 tamen quo ad fciei^di modii.Ex hocf-ia Dei. Thauteai no fequjtur.eam creare quid polTe . Quamuis enim creandi

habeat fcienaraâgnofcens quomodo mundus ell: creatu$,no ramecreandi habet potentiam,cum fit creatura, quaecapax no eflomn»potentix.qualis m creationc requiritur.Veruntamen iuxta Ambio}imm,Chriltus omnipotentiara quam fihus Dei femper habet natu-

* 'raliter,hanc dum filius hominis fa£tus eft, ex tempore accepifTe di

citur, pro eo qnod perfona qus verbifemper fuit , futura quoqueeratperfona hominis.

Omnh Cbrifii anmam nouijje fatebimur cmnes

T^n tamen omnipotens ipfafuijje datur.

Veram hommis naturam tam quo ad corpus quam anima pafsi-

bilemChriria» afTumpfit cum vrriufque dcfeciibus penahbus, nonquidemomnibus, fed ijs quosipfum fufcjpere decuit, «Sc falutino-

rtrae €xpediuit;fccundum quod v5c inrelhgende funt, {\ que fcriptu-

n r^ occurrunt,quae eu omaes defeclus prerer peccatii aflumpfifle af-

fcrunt.Hinc dicere dolorem in carne,Cx in anima triftitia vera pafiionisremporc Chriftum no fenfiffeâ ventare afienia tii Sc hxreti-

cum:ac Ci dicaruripfum no hommem verii.fed eiustantum fimshtu

dine alTumphfre. Hinc verba Hilari) quar oppofitum dicere viden-

tur, fane mtelligi oporter. Quos tamen defectus penales no coacle

affumpfit, fed uoiuntarie,fccundum quandam pro pasfionem, quofcihcet mens ipfius a re£litudine & Dci coniemplationc eifde paf-

fionibusnon fitdimon.

Suninuit nojlr£ ChriRus difcrimina "v/fcC,

Qji£ fihi pro nob-is ccngrua "yifa path

Nedum monendi aprirudincm, verii 6i. patiendi in anima 5c mo-riendi in corpore ChriRus alTumpfir neceisitate, no quidem ahquacoaclione, fcd fpontanea voluntare. Namncc nobis ha-c necefsitai

prouenit ex natura, vt primo inibrura efl fcd vt vitiata e{\ cx pec

cato , quod Chriilius no habuir Accepst aut dcomra fâtu hominisU-Bona.q^j.

ahquidipfe Chn(lus,vtde innocentie ftatupeccatiimmunitaterdej^''^-^ ^'^^-

rtatu poft peccarii, defeclus «Sc poeiia:de llatu fub scratia.ciufde ple-j^"^' "J,"'

nitudinem, oc de ltatuglorie,impeccabihtatem oc Dei coiiteiBpia-

lionerD perfedara.

Sint tua CbriFie nsii ûamuis cbnoxia membra »

Hxc tamen inuitus non capis.imolibens.

Secundumduas in Chritto na,ruras,piures in eofuifle volunratcs

oflenditur, fecundum quiurum ahquam a parre petiuit quad no ini-

petrauir,ac non fe iinpetratarii pra^fciuit^cu «Sc nec fecundum ahamhoc voluit In eo nanque voianras diu.uia erat '.Ik humaiu, -^c hcc vl

riiio TKo

D. i5. Chrftus arsupfir

aecefMtatc

paticdi.Tho

j.p.q. i4.a-r

tract. 4. p-s.

por.i. qî»

D.rr.De pocentijs &i o

p-erationib^

ixmai

34-^ Rh^toriCA Chrijlians*

D.i8.De merito Chrifti.

rho.j.p c^.

19 .irt.ij. Bo-na.Sco. Aiic.

And q.i.

t Bnn.i.vo. r^t^uv,^.|33j qy^^jj tamtu fccundum diuinam voluntarcm,6c raiionis

f\Md.q I.j"""'^''^' volcbac. Ncctamenpcr lioc m eorcbcllio carnis ad Ipiri

,tum erat vlla.quia nulla cancupifccntia. Erat autcm m co fenfuali-

itas, vtm ipfo naturac humana: veritas comprobaretur. Hinc & ora-

uit,vt nobis orandi m nccefsitare excmplum relinquerct.Quanquaautcm A patre fub conditione aliquid petierit , & ob id quafi dubi-j

talFc afan6lis<li<5lus videatur,boc raraeninteliigifane debet: idcft,'

adraodum dubitantis fe habuide .|

Exorjjje patrem fcmper nc credito Chrinum,

Ouando nec horroris trayfiit ifie calix.

Meruic Chnllus perpafsionem fuam ncdum nobis , vt quicJam

diccbanc.fed criam Ilbi: nobis quidem redcmptione & regni aper

iioncm,«^c.{ibi vcro corporis immortahtatein,Ck: amraae impafsibi-

litatem.ac nominisclarificationcm,quani ^' animaf irripafsibihtate

mox poft ipfius a corpore fcparationem adcptura eum clTc, qu amuis Magifier fub dubio rclmquat.per alios lamcn aftiuitur. Ha:c autcm pradida 1.6 faiuum m pa^lione, vciii ck a coceptionis fus ini-

tio mcruit: quod ita polTc,ex giatia- 6c virtutu habuit plenitudine.

Vnde nec in metito proficere potuir,quo ad meriti cfficaciam, fcd

folu quo ad numcru merirorum, idcm.fpluribus modis mcrendo .

Hinc Cx licet acceperit impafsibilitatcm poll morte,aiite tame ab-

folute loquendo,non minus bcatus fuit.quauisfecurduahquid.Cfe

cundum onus miferia: immunitatem. Hmc etiam quod Deus voce-

lur ante moite habuit.Ht quod Apoftolus hoc fibi perpafsionis humilitatcin colla' iJ dicit quo ad innotefccncia intelligi dcbet.Quoderia Ambrofius dicit idipfum nomen donatii fibia Deo, Aug. au-

tcm homini,diuerfo id dicunt refpcdu.Primus nanque loquitur re-

fpe£lunatur;:e,altergratiaj.l:a aute que iibi Chrifius meruilre didusertjfine mcrito (ruppoiita mortahtate Ck pafsibilicate quam aflum-

pfcrat) habcre non potuit: quamuis talem naturam afTumere potc

rat,vbi illa fimul accepiflet,»;5c ficnecmeruilTct, tknomcn fuum ahtcr potuerat clarificare . Sic 6c rcdejnptione noflra intelligendum

eft ipfum alia via.quam per pafsionem procurare potuifle , illa ta-

mcn videiur congrucntior. |^Cum tibittum nobis meruifli Chrifle nec ortu,

rx A ^ I Qiidm neLecrcdiderim tenieruiffeminus.

Chrini paf-lPerpalsioncm cc morte luam Chnltusnosa pcccato,oc diabolo

fioneno lo- redemit, quo & charitatemin nobis vuifsim accer.di voluir, vtperlum iuftif)ca|fidcm pafsionis Cx; mortis ciusqui fe facrificium pro nobis obtulit,niur,rcdaraMj<c^orum malorum euafioncm adipifcanmr.Fadus enim cft homo,UP..T tentaL,^ mortem fuam diabolum iufie vincerct m natura prius vi<fla,

'^>

ficque

Pars fexta. S47\

\

A

B

ficque & a pocna aEierna nos libctauit ; quia culpam pro qua poeiiafutnqj posnadcbetur.fua morie deftruxit, temporalem quoque tandem ablatu- liberamur.

rus El^ proinde ob vfum poteftatis <5c operis explctionem,Chriftus fh.^p.q 48

proprie humani generis rcdcmptor,quamuis primu (?cpatri <^ Spi ^^•^•^°"^ ^*"

ricu].S.conucniat,qua propter vel pater vcl Spiritus Sa<5lus redem- Sco.AnÂn!ptor quandoque nuncupatur . At mediator Dei <Sc hominum folus q.i

ipfe eih non paternec Spiritus.S. fccundumquod ctiam nec Chri-

ftus diciiur fecundum diumitatem , fed fecundum naturam alTum-ptam,qua 3c minor patre, & caput hominum efle probacur.

CuY -voluit Chri0usfoboks dtterna parentis.

Fadus homo,mortis "vincere morte ducem»

Vicla in naturafuperaret 'vtiecjuius hoftem,

Et nobis tanto charior inde foret .

Alio quidem modo quam per Chrifli pafsioncm, Deus cuius poteftati omnia fubfanc,homine liberare potui{Tet,fed nullus alius in-

firmitati nollrae fananda: fuerat conuenientior. Hoc enim modo voluntas hominis per amorem magis in Dcum dirigirur,<Sc iuflitia ma ^^

^& d"°'nifcftius eftobferuatain viclona diaboH , qui ciim Chriltum occi-Lru'

D.io.De poffibilitate aUterius raodi

iitate mo.

D

dcrit nullam in eo mortis caofam repcriens,pote{l3tem vfurpata inidi accepti.

omnes fidelesiure a.nific. Nequet.Tmen etia fi Deus (quc)dpotuit)jE)-Tho. j.p.

vno nutu hominem rcdeminet, iniuria aUcui cfret illata, quippe inn^'^-^''-^^

cuius manu vniuerfa confiftunt . Chriilus er2:o hoftiam <k pretium 1" °a 'j ^'

j n r r cc ^ r- r ^ r Ant.Aad.q.lredemptionis noltra* leipium orterens , per palsioncm luam caula

fuit effetliua & auclor reconciharionis humanae^pro omnibus qui-

dem fufficienter, cfficienter vero proele6lis tantiira . Qui 5ccumadpafsionem traditus fit a feipfo , apatre, a luda &aludaeis:hitamen vltimi quamuisopus eorum operatum bonum cfTct, athabito refpe*51:u ad operantium intcniionem, pefsimum cgerunt faci-

nuSjinnoccntifsimum dominum ex iniquitate ofFerentes,qucm pa-

ler ac ipfemet feipfum ex maxima obculerant charitarc,

Quamûam humana falus alio paô ejfe yalebat

( £ nihilo quod enim cut.cia creauitMem

Omnia long^ alitcr potuit) modus haud tamen yUut(hii mige qudm tua mors Chriê ijuadraret,€rat.

In Chrifti pafsione diuinitas ab anima ipfius fiuc etiam a carne d ^,, x)e lis

'feparata non fuit . Quod autem Chriftus in cruce dercli^lum fe cla quxad mor-

raaca Deojintclligedum no quod vnio perfonalis foluta fuerit: fcd temChnfti

quia auxilium defenfionis humanitati ad tempus erat fubtra<Stum. pertinet .D.

Et hoc etiam modo capiendum eft diûm Ambrofii^quodoppofi-i^^^^t^P*!'/^

tum videtur lonare. Quad etiam Arhanahus dicit hommem real-j^j^^^

fumptu in refufrectione,*^ fic in morce depofitum, dicitur no quafi

vnio perfonalis fucrit foluta,fed quia annna a corpore per mortem

l £iic:;

u^-^ RhetortCA ChriJlia/iA

D. ti.De cofcquentibus

morto Chri-

lli. Tho.j.p.

q. 50. art.4.

Bona. Sco.

q<J.

iuit feparata . Viide dk vere mortuus probatur. Kinc ^i^cfiliasDei

pafTus dicitur ^Sc mortuus.propter propnetatum vrriufq; naturdc c6iiiunicationem

, qui tamen rccundum diuiiuratc inipafsibilis ell <Sc

Hiimutabilis.Ex quo eriam pafTus (3c non pafIus,mortuus «Sc 116 mortuus dicipoteft.diucrforumrefpedu.

Q^anquarn mon animam Chrlfti de corpore trufit.

Ipfa tsmen dcitas mjnfit -vtricjuf comes.

In triduD mortis fu^ Chnllus fccundum Magiftri fcntctiam fuit

verushomojvera jpfius morte no obftante: nec tamen dicedus fuit

tiic iiomo mortahs vc! immortalis.quod ipfe f)'um in puris homi-!nibus renere dicit.Ex quo & concf dir, quod in fcpulchro di. limboiChriftus tunc tuit homo.quia ibi erat fecundum liominem, non ta-i

Ric.Dur.q.i jmenperhoc vbicunque fuithomo, eo quod non fccundu quod ho!Nn a.tratt.4|j^p

f-^j^ fccudu.m quod Deus,eft vbique . Hxc autem vultfequi ad' mfeparabilcm vnionem humanitatrs Chrifti ad perfonam vcrbi, re

fpondens ad rarioncs in oppofitum. Sed in his non teiietur ab ahis,

qui 6c vt vcras rariones illas affumunt.f quia Chnflus iiiquantii homo.vcre mortuus erar,homo aurem mortuus, no eft homo,ilklic deahis. In illo tamentnduo Chnftustotus fim in fepulchro, ck totus

jn lymbo,quamuis non totum.Per ly totus enim rcprefentatur per-fona,per tocum autem natura. Pcrfona autem ipfius cum litinmfi-

bihs,non fuit maior coniundis inter fe anima <3c corpore,, quam fe-

paratis qu? tamen ipfa per mortem non rehquit . Sed & fihus hommis,feuille homo.f Chnftus,venit de c^lo & eft vbiquc&filiusDei crucifixus eft,&c.per comunicationem idomatun,rcfpicicdo.f.

ad perfona: vnitatcm. Ettantum de verbi incarnatione

.

T^n tibi -vcrum hominem perfujdeat ipse Magiftcr

Chrijiumfub turnuli coUcfuijjefuri.

Occafionc diclorum de plenitudme gratie Clirift],inquirendum

eft de fide, fpe (Ik charitate. De quarum pnma aduertcndum quodipfa eft virtus qua creduntnr qua* non vidcntur ; quc quidem capravel pro credibili vel habitu \n formi.non eft virtus,fed dum eft ha-

bitus charitate informatus, quomodo eft in folis iuftis. Cum etiamaiiud flt.credere Deum,& crederc Deo,ac crcdere in Deum;primisdaobus modis eriampeccatoribus imo & d^monibus ciedere copc

f-j

..'^*.|J^^,

*^^"!tit,^ eft nihilominus donum Dei.Tertio autem modo non coperit

& ii no'nTpJ"'^ ficiem formatam habentibus . Hoc enim modo credcre eftper

retlum iit tn'^P^''^ bona in Deum ire.Atin habente fidem informem charitare]

abhabete vj fuperucniete, vtrum ea maneat & formetur, vel ea depulfa alia fuc

denp6t,Th.jcedar,primum magis dicendum viderur. £ft autcm vna tantum co-i.i.q, •^'•r-ffitenda eflefides.fiue pro credibili fides capiatur, fiue prohabitu.Sco.Ant.An.lLJ^ » r • j j r r 1 jrlic enim elt in uno idem numero , m diutrns aurem laltem idem

D.»5.Haae-nus de my-fterio verbi

licarnati,nuc

devirtutibus

& donis qui-

bus ruos illu

r.rat. Vbi fi-

q.i

fpccie.

A

B

Pars fexta.

D

J49fpecic. Quamuis aiitem ca qu^ credimus.aperte uon videmus , cre"

dere lamen nos inteiledualirer cognofcimus. tft enim fldes (fecun-

dum Apoftolum) de Iperandis C^ non apparentibus. (î.t etiim fi

dcs conucmentiam quidem a-iquam h.ibet cum fpe , magis tamenab ea differt. Vndc 6z defrinitio fidei , fpeipropric nou conuenit.

Quod autem Magifter mducit de charitate hominis , qu6d fit Spi

ntus Sandus,non tenctur,vt «Sc fapra m prirao habiram eft.

Qûkquii ad xtcrn^jpeciat decreta falutis.

Hoc fi oculi ncqu.emtiiudic.it clnid fdes.

Fides i5c fi iuxta pixdicta propne non (it niii de non vids , camtamen large fumendo ,

quandoque etiam credere dicimur qu:e vj-

demus,quomodo Chriftusait: Vtcumfadlum fuerit, credatis.Ve-

rum hic agitur dc fide propnc didla.Quod ctiam Augu.dir it fidcmI

efie de rebus prxfentibus, accipit ipfc fidem pro mercede fidei mpatria accipienda. Hinc Petrusfidem pafsjonis Chrilb habiiit.non

quia h jmuie mori vidit,fed quod huncDcii elTe credidit, ficut nec

!r. )bis por hoc fi ies mcretunquod credimus hominem crucifixum,

fniortuum, fed quod eam ciednnus efTe Deum. Quamuis aute fides

jnon fit de cognitis vifu exteriori,oportet tamen credira (fecundum(Aug ) per mtcllet^lum ahquo modo apprehendi : quod tam de his

qua: fciri non poffunt nifi credita , quam etiam de his qux nifi fcita

aliquo modo non creduntur , vcrum effe probatur . Creditur ergo

quod ignoratur.non tamen penitus»

Credita,fint oculisciuamuis inco?nita noflris,

Tû alicjuo certum efi attamcn ejje medo,

Omni tempore mundi , fides hommiad falutem fuit nccefTaria:

nec fufficicbat credere Deum efictSc m fe fperantium remunerationem fore,fed ^ mediatore fidem habere oportmt que camenfidesarticulorum diflmiSla cognitione,<SkCredentmm,conilantia 5cdeuotione creuifre probarur. Qux <Sc dc vcteris teftamenri hominibusmtenigi debent.quorum nuUus fine fide mediatoris faluari poterat,

quamuis quod nos in hjc fattum credimus, ipfi credebat fiendum.Veruutamen fimpfices implicite hoc credebant in fide maiorum,quibus hoc cxprefsius erac reuclatum.ficut & modo maiores ea ex-

prcfbUTS credere oportet . Crcdi autem tunc fccudum quofdam ex-

prefse oportuit mediatoris natiuitatem,mortem,rtfurrcdtionem, &ludicium : fecundum alios autem, fufficiebant primum ck vltmiumcum fide tnmtatis Quam hdem (Sc Cornehus Centuno hjibuit:vn

de CJc Deo acceptus erat, quamuis Chnrtum ism venifie ncfciret,

pro quo & denuniiando Petrus ei mifus fuit . Vbi & aducrCcndii,

tidem,fpem,dc charitatem , fecundum operarionem interiorem in

pixfenti equahtcr mtendi:intcr quas tamen chantasmaior dicitur,

YY cuia

D.24.Deh-cie qu3:u adeius obieitij

line materia.

Tli.i.pq I.

•irt. !i. Ant.

And.q.T.^îj.

fa. trad. y. p>'-por. 3.q,j,

nu"! de hdequo ad e' ei»

tiain fuafti&r

obiedu, nucde ea quoadfubieftu fiue

credentes

.

Th.j.i.Am..And.q.i.yii-

fa.traft. y.p,

?.por.j.q.j.

3S0 Rbetoriat, Chri(t;Hm I

D.rtfDThi.i.c[ i7.art

5. ^: 6. Ant.

Aiivi.qj.Ric

q. 2. Nn{-.trjft. 5. p. 3

por.j.cj.i.

Dt7. De cj

lefieiitiam A'dchiuuone.

iTh.l.i.q.i?

iart. 4. Ant.

And.q.r.Nii

fa.tr ail. j. p,

i.por.j.q.i

quia aliis euacuaris m hitura , ipta iiiaiict, dc elt iOdCcr a!ia.;ui«.Di-

cuntur autem hdcs <3c fpe*; cUantaccm prxccdere: nonquidv-m cau

fa aut iemporc,redquiA illa lineipfis eihck non cc >ntra.

Qjiifquis ai xthere.xs [eics conceierit 'v[qujirn,

llunc mediitoris luult apertn fides.

Spesinquarnu viri"us eir,rpirtrualia,.!^;ctcrna refpicir bona,cumilt ccfta expeclatio futurz beatitadmjs : e>c Dci gratia ^^ rnerms

pnecedeiitibus proueniens . Nam line meritis eam fperar«,no fpcs,

ledprxfumptio eiK Et hcc cum fide quidem conucnit, eo quod c(\

de muifibihbus.de quibus tamen fides eii, vr nan viilsrfpes autem,

vt no habjtjs,m quo dilfcrunt,[icut iSc m hoc quod fides indit^eren-

ter e(^ debonis >::^mahs,priefentibus,praeterins Ok futuris,de fuis ac

ahenis: Ipes vero de b >iJis tanriim Jc fucuris ac ad fe pertinctibus.

Porro in Chrjlio etiam pro huius vitx (Utu ncmra haru fujr , cumclarifsrmc Dcum videut.tlx. bona arterna coprehenderit, qua t^ ra-

tione nec funrin bcatis. Chnftnsaurem quaedim fpcraire .Sc credi

dilTe dic itur quia firmiter eis afTeniTr . Ad patres in luiibo cas uirtu-

tcs habebanr,quGufqne Deuin non vidcbant.

Spesfjcrata ixdcm comitatur p.iffibiis £qiiU

: Ouam de non yifis rebus habere fGles.

^ Cum ram exmiiam ocincomparabilem Chrirtus charitatem ha-

ntatc quau 'ouerit.qua maior etle no pofsit,qua & animam fuam pronobispotum ad eius

jyj^ g^gj jjj^^jyjygj^ „Q5pj.^jUf3j.3yj{.jj^j3 jjg charitateprimo fcic

dum,qu6d ea eft qua Deum diligimus , & proximu propter Deu :

qux quamuis vna fir, gemrnatur tamen ob duo dilecta , Deum.f.<5c

bominer vndc <5c duo de ea dancur pra?cepta, quia <Sc duo funt pro-

pter motum duphcemin ipfa dile(5ta . Hoc tameti quod Magifter

dicit dile(Slionem elTe Spiritum Sanctum,accipiarur vt fupra. Pra?-

cipirur autem nobis & chariras habenda, &modusipfius feruadu^

inhnuatur^quiert vt toto corde,*3cc.Deum dihgamu^:proximu proj

pter Dcum qui licet rebelhone carnis impedietc in hac vita imp'c-|

ri perfeclc non pofsir.non tamen fruOra datum e(l mandatum Ne-|

que enim ahquiscurreret,nifi fcrrer quo currcndum efret.Tn patria

ergo hic inchoatum implebirur . Ambo deiWquc charitatis prarce-

pta adco connexa funt.quod vnum abfquc altero impleri nonpo-

tclK Vnde 5c ununi pro vtrifque quandoqucponitur.

Qu£ duo prxcipite tibifunt adamandj,docerif

lfthic,y yirtus qmnta fit ipfvis amor.

Qiiicqmd dihgiex charitatcoportet,indJclis duobus dedile^tio

ne mandatis contincrur, Quaruorcnim cx ea dihgenda tradit Au-

i.2.q. 2 ;.ir.|gu(hnus. Qua? funt.Deus fupra nos,proximus iuxra nos, aiifma no-

i.Sco. '^nt.jJ^j.g^^^Qrpy^quodcft infranos.de qutbustamen vlrimis duobus,And.q.i. \ i '

'

——prac-

D.i3.DentTmero d'iir;c-

doru . Tho

H

«

B

Parsfexta. S.U

D

pr^cepta dari non oportuit; quia in alijs iniplicatur, dc jpfa dilige-

re naturaliter honmii infertum eft. Neqj cnim viri lufti corpus maccrantes,ipfum ob id,fed corrupciones ipfius odiiit.Nomine autcmproxnni quilibet cui beneficium conferendum eft , atque per hocomnis homo intelhgi debet, quod &:cxparaboladomini dc (emi-

umo patet.infuper (Sc a quo accipitur. Hmcangeliqui multa nobis

bona nnpenduntjproximi noftri ccnfendi funt.ac dihgendi Quamuis autem a Deo omnia habeamus.ipfc tamen proximus nofter noeft,fcd nicomparabilitcr exccllentior. Hinc dileilio fupra nofmet-ipfos, <5c maxima ipfi debctur.Homo etiam Chriftus quamuis nomine proximi contincatur.magis tamcn cum quam nospro fui exccl-

lentia diligere debemus,minus tamen quani Dcum : quia in hoc eominor eft. Aduertendum quoque quod alter alterius proximus di-

ci poteft,aut.f conditionc primcua- onginis vr funtomnes homincs:

au: fpc conucrfionis 5c faluationis,vt funt nedum ad fidc conucrfi,

fcd etiam conuertibiles : aut propinquitate cognationis, vt funt no-

bis fanguine fpcciahtcr iundi; <Ikrationc bcnefica' fubueiilionis

,

quales funt fancti angeli.

Demandata furct quamuisdik6iio nuUay

Corporis ac anirn^ certa tenenda tan/en.

Dile^lionis ordo depofcit^vt dihgantur diligenda,aliis poflhabi-

tis. In dihgendis quoquc plus dihgttur quod plus diligibile eft, fic

quod primo 6i. fuper omnia dihgatur Deus,d<;hinc anima propri?,

deinde proximus,<5c vltimo propiium corpus . De proximis autemcpinantibus quibufdam,qu6d affc(5tuquidcm omnesa^qualiter di-

ligendi funt, non autem effcdu : alns vero , tam aflfcclu quam effc-

du aqualiter eos diligendos, dicentibus: Magifter rertiam ample-clitur viam,vt.f.nec atfeclu.nec effe(Stu arquahter fint diligedi,cum

ordo abfque inaquahcate efTc non pofsit, So. effe<Slus affeclui catc

ris paribus rcfponderc debeat. Ha autem quac in oppofitum vidcn-

tur, intcUigcnda vcniunt, proquanto adidem beatitudiiiis bonumomnes dihgcrc dcbemus: non tamen ^quali oportet affcdtu id fiat,

fcd meliorcs amplius . Sunt proindc boni cxtranei in hac vita plus

dihgcndi,quam parentes malijcum vinculo charitatis fint nobis c6lunttiorcs. Inimicos quoquc dominus nos dihgerc lubct ob bonumnatur3E,quod inomnibus diligendum cft,Lk vtad bonum moriscouertantur; vitium autcm incifdem, immo 6c mparciuibus odicndum. Itaquc funt hi charitatis gradus quatuor

.

Qjiemiibet aêûfmih deaniarc^vel acjuo

Quendibet effeduj lex data nuUa iubet.

Amicoru dilectio fimul cuin inimicoiu dilc<îoncmagis eftmcritoria, quain ca qua clt amicorum ad vtrafqj comparata: ii tamcn

YY quae-

D.19. Deord«ne diligen

di relpeftu

dilijendoru.

rho.z. 1. q.

itf.ar.r.Niil-

fa. uiGa. y.p.

J.por.j.iq.i.

D.;o.Decharitate quan-tum ad mcri

\35^ KhetoricA Chrijiian&

•9

li perfeftio-^qaalibct per fc coiUideixcur, magis meritoria elt ea c^v\x e\\ amico."'^"^^ *• rum.cjuia feruentior. Ouod autem Au2;uiti.eara qu^ eflinimici.di

• f<oNufaubi^*'^ eilemcliorem,intelligcndu ert fimui cum amicorum dileclione

acccptam. Nec valct opinio,qua quidam putabant charirarem ha-

ben poffe abfcjue inimicorum dileclicne,occa{ionem fumcntes ex

veibis AuguQn»i,qui dicere videtur inimicoru di!c(flione effc per-

fedoru,6cc. Pr^ccptu cnim de dilectione exteudit fe ad omnes ge

uerahter. Ec quod Augufti. dicit,intelligendum cQ de perfecta ini-

uucorum diledione, per quod non cxcluditur quiii & aiii fuo mo-do eos diligere pofsint 6c teneantur.

Mjiushabet maiturnchan dileclio fratris,

Oujm tenet dduerft frigidus hofiis amor.

Non eftneceOarium^chantatcm femel habitam remperperma-

ncre: fed habira amiiti potel^,»Sc amifla recuperari.-ficqiie a damnadis quandoquc haberur, îk i pra^deftinatis quadoque temporahter

amittitur,no auicm finalz:er,quin gratu Dei recuperetur . Qiie ve

ro ex Apoflolo ^ ahis contra allegari pcfTunt , intelhgi dcbenr de

charitacc pcrfccta.Ck fccundum finalcrn charitatis clTcdlum. Licec

autem >Sc fidcs ^^ fpcs in patria tam quo ad habicum, quam a6lum,

lint euacuauda:,ficuc sk fcictia quo ad aclum deilructur, fubrtantia

ipiius manentCjcharitas tamen quo ad vtrunque manebit . (îaf *!k.

charitas fecijdum modum patri^ m Chriilo fuit. Vnde v5c modumcharitatis eorum qui funt in patria » ipfe adhuc in via feruauir , ita

fcihcet, vt clecios licuti fe.f ad vitain a^ternamj dilexerit, corumq;

faluiem iuxra diuinam optauit voluniatem.

jtate qujcutn

[ad duratio-

neni Tho.i.

t.q.i^.jr.i I

tîfd.q 5.

Tf It.ne cha

ntate Dei

jqua dihgit' HoiTiiiies. Sc.

iRjc.Dur.An.

1 Aad.q.iBo-

Dd;q,5. ar.i.

Sxpius in tenis diuinum perdit amorem.

Qjfcm tamen in cxlis perdere tufiit homo.

De diledione Dei dicere volens MagiRer.ponit eande effc cHa-

ritatem incrcatam,qua ipfe Dcus nos dihgit,& qua nos eum diligi-

mus.f diuina vfiam fcu ciTentiam : quod quidem ex parte Dei cer-

tum efh^x parte autem noftra.nifi (k habitum cfTc cocedac charita

ccmiti menic diligentis a Spiritu Sando infufum,n6 conceditur:de

quo <!?c fupra d dum efi . Prafata autcm diledlione Deus vna ea-

dcmqiie omma creata abacerno aqualiier dilex r.ipfam in fe ccfi-

dvrado,vtputa quic eflaterna & immutabilis Dci eiTcntia:qua? nec

Tna2;is nec minu-i fufcipere poteft.Sccundii effjcicntinm autc id ma

«iis ab atcrno dilexifle dicitur, cui in tepore abfque fui mutationc

plus boni impartiCur.Vndc >ifc fecundii efFcclum vnum plus vno te

pore auam alio diligerc dicitur . Quod autc de elcclis ailiiûicur.ab-

foiure Deum eos ab eicrno dilexii]c,dcrjpr'»bis no coiiceditur,uiii

;Cum additioiic.fmquantum opus eius crant futuri.-

l

- -^j

G

H

Pars fexta. SSJ["hl^n efi ynusamor,licet ajjerat ipje Mansier

Qjio calet omnipotcmytij pius ardct homo.

Virtutes Cardinales fcu principaks , cjuatuor fiint, fciljcet iuni-

tia.qua: (ut Augull. loquicur) eltin fubuenieudo raifens: pruderia,

cjuae eft n\ prxcauendis inJidijs : fortitudo, in perferendis molcdjjs;iemperaiuia,in coerccndis deledtationibusprauis; c]uibus quidemin hac vita bene viuicur, iSc poft lianc vita peruenitur ad icternam.

£t harc m Ghrifco plenisfime fucrut fecundu vfuin que habentinpatria, atque cua f.cundiiiii eum que habentin via, quo ad pafsio-

ncs abextrinfecj illatas. Qjx eaam virtutes in parria remanebiit,quantum ad habitum , quaumts aUum ibi vfum hnt habiturx.

OuatuoY egregi.n[inti£ moderamine '\ntx

yirtutes, Chrifium nemo habuifie negat.

Secundum Ainbrorii fententiam de d )nis Spiiitus San£ti,dicen-

duni ea virtutes effe, operationem videlicct humana pciiicientes :

quq? funt fwptem; fciUcet donumfap;cv.tiar.intelleclus,confihi,for-

titudinis,fcienti<c,pietatis,&timons. Q.u2e Sc in patria nedum defi-

tura, no funt,fed immo abundantius a bcatiSjfeciJdum aUos tamena£tus quam in via habentur. Q^x & ipCx m Chrillo erat,iuxta Ifa.

vaticniium,Requiercet,inquit,luper cum fpiritus fapienti^e.Ea auscin j)atriaperm;iiui:a,cum de alns minus dubi) habeat,de timore (pe

cialicer oftenditur, de quo tamen 3c fcnptura dicit, Timor dominifandlus permanens in fcculum fcculi . Vnde 6c ipfe ibi erit,nedumper etfeiaum,verum (^ feciJdum habitu . Sed cft timor mulnplex:Nempe alius raundanus (iue humanus dicitur , ck hic raalus eft &deuitandus. Eo enim contra Deum timentur carnis pericula,<?c temporalis amifsiobonorum. Aliusaurem dicitur feruihs,quo fcilicet

a peccato fe quis cohibet ad poenam vitandam: qui bonus quidemefc, fed infufficicns.Initiahs.quo quis iam amare incipit quod durii

videbatur,(Sc ficpro Deo peccata dcuitat,refpe(ftumtamen (5c ipfe

adpoenam habet. Etille efjcum charicate^quac feruilem timoremcxcludit. Eft deinde timor caftus *3c filialis feuamicabilis , qui deamore procedit,quone dileclu quoquo modo Oifendat, qu^s timet.

Hec ergo funt quatuor timoris genera,quarauis aucfiorcs quida paui

J) ciora diftinxerint. Hinc »5c diuerfus loquendi mod.is prouenit. Etli

autem timor feruihscum chantate no iit , ei tamen locum praepa-

rat, 5c ei cedit.vt in fnmli de feta (k filo apparet.S^^.b hac dift-Miiaio

ne id quod loanes Apoftolus ait timorcm lu ch aricare r.6 eilc, Da-uidauiem dicic tim.>re la feculum permanerc-^pfrta eft jvrriufque

ventas, fipnmum de fcriMii, aiterum autem de cafto accipiarurti-

inore. Q^ioraTi etian diiniiclio accipi p otcfta fimih de mulierevna adalcei-iati d-'ai:ante,fie a viro dcpi-.^hend.irur: k alrera ne abl

D. j^De^.Virtutibus

CarJinalib".

rho. i.i. q..

)0.ar.j..Sco.

D. j4.De7'Donis Spiri-

cus. S. Niira.

craL^. ^. p- 3.

por.iu^.ir.

I •?r^ RhetortCA ChriJiiArs,

D.jf.Dedonis m fpccia

li.

ij^fo dcTeratur.Initialis aurcni U'Tior mtcr hos mtdius cft cjuodam-

modo. Nam peccarc cauctpartmi peccati horrore.partim <ik. virtu

tis amorc ; qui ctiam vna cum fcruili mitiam fopKiuia^ dici potefr

alio tamcnrefpc<fi:u:cjuia,fci]icct,cum fa-}^>ientia fcu cliaritate venir

Cjua feruilis, vtta^tu cft-,mducit . Porro donum. limorisinpatna, vt

prafatu e{l,pcrma!ifuru, m Chnfto fuit ftcundu aclum rcucrenti^.l

Qui «i^c quauis poenam iimucrit^ no tamen pcr hoc mfidanus vel fcrj

uilis vel ctia mitiahs in eo efle pctuit.ob perfcclifsimam ipfius cha!p

ritatcm . Pocnas autcm timuit cx naturah quodam timore , qui ex'

peccato inoleuit quem ipfe ficut Cs: aUos defeûs , fine lamcn pcc-

caco,voluntarie pro nobis affumpfit

.

In Chri/io patrix ca/ium nituijTc timorem,

Yhminis ytfacri C£tera dcna, recr.

Es fi tam fapietia quae fcientia prout dona func Spirirus.S.diuina

rii humanarumq; reru noiitia dici pofsint, proprie tame fapictia di

umatii.fcientia aute eflrerum liumanaru. Quae etia fapietia theofc

bia appellatur, e([ Dei cultus, quo vidchcct DciJ agnofcimus <& a-

mamus,rcietia vero a mahs abfiincmus.Hmc ad fupcrnorii contemplatione illa pertinet, ifâ vero ad temporaliii a£lione . A fapicntiaj

ctiamintelle<ûs per hoc diltinguitur , quod cum hcc dercbus fit|

^tcrnis,ifla de rtbus cfl tepore ortis.quodq; fapictia dc cogniiis per

cam deleclamur.-at non fic mtelledu , quo rcb tanium apprehendimus. Sic igitur fcietia valct ad temporahu rcrum rec>a admmiftra- j

tionc & ad bonam inter malos c6ucrfarioncm,inteIiigctia vcro ad '

creatoris & crcaturaruinuifibihu fpeculatione , fapieniia vcro adfoliusaternc veritatiscotemplationem ac dele<5lationc.Qu^ quidevt dona funt fancti fpi itus,ab eis qux a natura funt nomimbus eif-

dera appellatis.ex hoc ipfo difJerunt,>Sc ea perficiunt.Nec dida fa

picntia Deus efi,fed magis donum efl ipfius.

IER dijitn^j alijs pr^clarafcientia donis.

Tiumine (juamfacro dicimus cjfe datum,

In charitate quar virtutum omniu mater eft , & totius plenitudr

cgis,vircutcs reliquac,infufe videliccr,illa conex^ funr,vt qui viiam

trad. c. p.

,

'jhnbuerit,habeat omnes:<?c omnibus carear.qui carec vna. Ncc tan

por i.q. lo. tum hoc modo concxe funt virrutcs, verum dcfunt ^quales , iia vt [-{

D.jtf.De coiiexione vir

tutu. Niild.'!i.

Sco.Arjt.An,

Bona.q.i.vna iiucfa,«5c rcliqua? proportionabihterintendantur, vt qui part

funt in aliqua, in ahis quoque pares crfe coprobcntur .Qua- taiên

accipi debct quo ad habitum in animo cxilfentcm. Ac iu a6tu extc

rius hoc ficri non oportet. Hinc q) Abraham in fide,in patictia lob,

in manfuctudinc Moyfcs, <Sc fic de aliis,cxcelluifle dicitur: C|Uo adi

vfum (k pcr coparatioi.c ad alios.vcnit intelhgendii : no autc quafi

fingulis finguias has virtutcs intenfius habucrini Hac tamen exiiai

tcxtum

I

Pars fexta,

textu de arqualitate proportionis oportet luteliigere ; vnde per hocno exduditur, virtute vna alia efTe maiore, &: charirate omnm pri-

ma.Neq; per hoc peccata oaria eOc opcrret.cum vnu charitati amphus cotrarium inueniatur. Porro ad Oei dc proximi charitatc omnia decalogi praecepta reducuntur, ad que ^ moraha omnia ex dc-

'calogo manantia,ceremoniiHa quoqueiegis veteris ipiritualitcr in-

tellecia,referri habent

.

lunguntur 'Vdlido yirtutum germhia nextty

lam periere omnes,ft perit ~vna t.ibi.

Deccm funt dv-calogi pr<Ecepra,quorum triaCfcilicct primctabul^ madata) ad Deu.-rehqua vero feote (qua? fecuda: tabule)ad pro-

xiiuu nos habent ordinare . Vnde primii prime tabule pracceprum(quoddecultu vniusDei exiltens,quamuis Ongenesdmidat, Aug.tamen unum cffe oftendit ) ordinat ad patrem, m quo eft vnitas \k

auiftoritas. Alteru autem.quod eil de no arfumendo iu vanu nomi-ne Dei,aliegorKe fihu patii arquale fignificas , ordmat ad filium,in

quo eft a:qualiras.Tertiuin vcro, quod eft de fabbato fandilicado,

3c fignificat ablbiientia a vitijs fienda profutura quiete, ordinat adfpiritum San£lu,cuius charirate eam obtineamus, per quem & fan

dificamur.Secuud^ vero tabuJe primu preceptu honorera ^ m ca

("u pr juifione parentibus cxhibendam indicit. Secundo prohibetur

corporale & Ipintuale homicidmm.Tcrtio mocchia exploditur,iSt

omnis membrorum geniralm abufus. Quarto cauctur furtu (?c rapi

na &omnisiniuriofi aliene rei vfurpatio.Quinto crime medatij 6c

periuri) interdicitur.De duobus rehquis Magifter pofterius dicit.

'hiil prscepta iuhent tabulis coyifcripta duabus

Oudm tibi perpetuus rite colatur amor.

Tria funt mendaci) gencra ; ofhciofum.fquod falutc aut c6mo-do fit alicUiU:> abfque maiignitatc : quale fuit lilud obQctricum «Sc

Rahib lericuntinc.locofam.quod nec fallit,fed fcitur caufa ioci di

«5lu.Etpernitiafam,quod.fex malignitate v5c fallendi animoprocedit quod oranibus modis fugiendu ell. Prima autem duo etfi leuiar^^^p^.por.j.

funt,nontamen funt fine culpa. Q^iod aute dominusobiletricibusjq.^.Sco.Ant

&ipfi Rahab bene feciffe lcgitur,hoc no ficbat propter mendaciu, A«d.q.i.

D fedob mifericordiam populo Di.*i exhibua. Neqj vero idcirco hocl

^de alijs peccatisin conf^quentiamtrahendum e(t, alioqui deteiUn

da f^qui manifertu^n e({. Aug.aute octo mendaciorii genera diicer

nit,que lamen omnia ad cria reducuntur prxfata. Ell autcm differe

tiainter mcntin Sc mendacm dicere,cu id quide ilne falfirate,illud

autem nequaqua.m fieripofsit . Scd <k quifquis mendacium loqui-

!tur,meatictur,oc non econtra. Hinctalfum loquens verax efTe po-

tcll.cum.f VK]airurquod coidi fibiefh. Hinc 5: ecorra lud??us Chi-i

D. J7. Poft

derermin>-

tione de ha-

tibus rirtu

cuoi Scdonord , nunc deperibus nia

datorH, per

qus in aftib*

uutucu diri-

gimur. Tho.1. 1. q. loo.

ar.i.Sf S.Nii

fa.traa.f.p i

por.3.q.i.

D.^S.Dcdehiiitione Medatcj,& cius

multiplicita-

te.NJifa.trac

uuin

3S(> RhetortCA ChriJlianA

riiirio . Sco.

iAnt.^nd qiNiifa. trafi.

(3.5:.

j.poi

ituin dicens ello Oeu n, mcnnciu' quidcm, quia noa credic : non ta-

men loquitur nicndacnim,qui,i vcrurji e:t quod dictt. Omne igirur

mcndacium peccatum c!l, vnum tamcn altero grauius, qui «rauita-

tis ordo pcr compararionem ad id quod fi; m d )ctrma fidci accipi

potcft.Ex his etiam pater, non idcm efre mentiri *3c errarcjcum hocabique peccato quandoque elfe pofsit.

Impiafe pandunt, o3o 7}ien.Ucii rirniy-

Crimine qiijsfemper corda ferirefclcnt

.

Comires fiios iuliurandum leu luramentum habere dcbetjvcira'

tem.f.iudicmm (Sc miliriam : qui ii dcFuvriit mramcntum fic pcriuj

rium Hincpcierare eum coftat quj fallendi volutate falfum luratrl

eumq; quiiuramenro falfum firmat, quaniii:sipfe veru'n putet:c{i

quoque,qui cum vcrum fit quod lurat.putat tamenfiilfum ellc,vbi

qnamuis mcntiatur lurans, nontamcn c(t mendacium, vtexfupra

dictis patet. Permrat autcm mhilominus ta'is. luramenru ci.im fa

cit fallendi mtcnrionc. Qu-. autc mrar fe ahqnid praeftiturum,quod

tamen non dar, periurus non elinifi mu^-ando propolitum , aut ter-

mmum tranfgrediendo. Qîanqua autem lurare non femper ht ma-lum feu ilhc!tum,iurare tamcn faifum ei^ grandc peccatum, nec fi

ncpcccato efl.citra neccfsirarem etia verum lurare . Hk necefitare

autcm fuper ahquo hciro lurare, bsne licet , cum innoccntis probi-

tas pcr hoc oftcndi debcr,vi^ fic de aHis. Per crcaturas autem lura-

rcperfeftis quidcm Magiltcr dicic licirum,non aurem imperfeclis.

Per cjuastame iuransminus obligarur, quimiurans perdcum.Perfalfos quoque deos etiam vcrum lurans infidelis peccat : quo tamtcius iuramento finc pcccaro ad bonum fidelis vti poten. luramcnta

autem in raalum exiruin vergeniia,obferuanda non lunt.Neque ta

mcn caliida arte verborum dcccptoric iurans,neque altcrum pcie

rarc fcicter cogcns,a rnortali cxcufarur:fccus autem, h cxigat idco,

vc fidem de rc lurata habeat.Hoc enim humana ell tcfuatio . £lt au

rem iuxra Ecclefia! decrerum, ad iurameniij folcnne ieiuno lloma

cho ac^cdendum,nifi pro pace fit, aut pcriculum fit in mora.

Qî iurAmentis mendacia diâ tuctur,

Is periuro animam polluit ore fuam.do implen-) Sextum vlrima! rabulc p.a'ccprum vScordine dccalogi nonum,tur, nunc dcjquod clt dc iion cocupjfccnda proximi vxorc, & praecepium fiiiaka 11$ q!ic aniL.jg

j^-appetgjj j j quahber rc alierius , diiFcrunt a duobus pnoribus

jmoperhcin-!\ -> r - 11 i r , 11 r

ttir.Tho.i ,1'T^ccciijam vX turtu pronibcnribus. Inliiscnim prohib;ra (unr opc-

<].io7.art 4. .''aîniihs vero c6cupifcenria,ac pcr hoc aclus intcriores . Qnod au

INiifa.tradi^ jtcm lex vecus maiuim tancu n comprimcre dicitur,non aMmiJ,quop.r.por. i.q.jad ceremomaha iitelhsii poteit; vel ctiam cuod ro ita scnerahs licS.Bona.q. '.f i,- r r , 01irt 1

iL>r jnjoicio concupi{ccntic,hcut in lcge noua,quc oc idco vtrunquci

i l com -

D.ô.Hjclenus de prs-ccptis <\UT

uerbo ^v' fi-

f

B

Parsfexta. S^/^coprimere dicitur . Litera auf e occidens lex vetus cluitur,eo c]uod

concupifcentia quidem maiidaro occalionaiiter auoêt lucgrariamtnbuit qua? per Euangelium darur abundanimi . Hic 6c litcra Ie2;i3

ab euangelio diftare dicitur,quia ni cis diuer[a promida, facrameii-

ta diueifa, dmerfa quoque non quidem moraha , fed ceremonialiamucniuntur pr^cepta

.

Furti ij adulterij prchlhet lex edita jaclumt

Cûum defiderium lex^triujque yetat.

FINIS TERTII LIBRI,

O^FARTI L/BRl SENTEN^tiarum locattonis ieclaratio^

In quo yo. diftindionibus contemplatur Deum, fub fignis

8i iacramentis.meritum Chrifti in carnati,SC

pafli diftribuentem , ac demum iis adiu-

tos efficaciter beatificantem.

IV M in hoc quarto Sententiarum libro cle facra-jj?^-^"^"'^;!

mentalibus fio;nis tra^landum fit, adiecto de fina- a^,, "T*.... ^. -1 j n.ii-icramenns,

lis mdicn retributioncm primis aduertendum elt, Sco.Atn.An.

quod facranientum(vtfumitur)eft facr^rei fignu.Jq. 2. Niifa,

Neque veroomne fignum, facramentum eft; fed^^"<^-<^'P- ^

quodexinftitutione fignificar.gerens.frei fignaC^jP^'^' '•*!• ^*

fimilitudincm, ngnum fimul cxiftcns 6c caufa . Hft ergoinuifibilis

gratix forma vifibilis, ciufdc gratie gercns imagincm Ck caufa exi-

ftens.Eapropter & vcteris legis fac amenta qu.T folum lignificant,

non dicunrur proprie facramenta . Qiiaquam autem abfque facra-

mentis Deus nomini gratiam dare pofter, ob humiliationem tamehoramis fub fenfibilibus crcaturis ac cmfde eruditionem , qua pcr

hec ad muifibilia cognofcenda proficiat, <Scob ipfius exercitatione,

ne.f.per otium ad peiora dilabatur, mftituta funt facramenta in re-

bus 3c verbis confiftentia.Dcnique cum nou? legis facramenta a ve

tenbus m hoc diftent,qu6d hec falutem conferunt, lUa aute folum

promittebant, interea tamcii circuncifio cgit, quod modo facit ba-

ptifmus , quo ad culp.x deletionem, non tamen regni aperrionem .

Qus data Abraheiam adulto,o£lauo naiiuitatis die cultro petrino

pofterius fieri debebat : fine quA î pucr ai.tc diem odauum deccf-

fit,dc eo vt modo de paruulis non baptizatis fiebat. Quamuism ca

fu mortis anticipare forte circuncjfi )nem licebats ante cam tamen

ZZ datam

\3SS RhetoricA ChrijiianA

dataminfiJe pareiuum pueri faluati potcrant.

Qjdidfacramentum yelfit -\>el proftt, abundg

Enodat quarti feHio prima libri.

jp.t Summa. Septem fuiit uouae legis racramenca.-baptifmus.rcofirmatio^cu-yjc

^^^^^^^'Q\yjûih2i,peniicnzi2L,vnilio extrema, ordo, Sc coniuîum. Quorumci^ nouj; le-i

„^5 1 f,o ,p'jc|ui(lemalia remedhim contra peccatum pra-bent, Ck gratiam con-

i^.6i.ar.5.»L J^f^^rmit adiutricem.vt bapdfmus:: aliu vero m remediu taniiim funt,

ar.4

D.^ Deha-pziGuo Cfiri

fti vide Ant.

And. vii^j ad

4.d.

v.t CQniugiumi alia vero ^ratiar 3c virtute nos furciut, vt ordo & eu-

chatiftia. Qitx ideo po(lChrirti adiientum inflituta funt, q.uia exipfius paGione efficacia fortita funt.Comugium tamen etiam oHmante peccatum inrtitutu cft, in facramentum f.«Sc officium.-poll pec

Gatu verOjCtiam in carnahs concupifcentix ordinatur remedium.Dc baptifmo autera facramenrah notandCi cj> ad ipfum baptrfmus

loanniseratprxparatorius: ille etiim in aquatantum lauabat, nonautem p-eccata reiaxabar, ficque ad Chrilti baptifmu homines di-

fponebat Bapcizabat aute loannes in nomine vencuri.f.Chrifti. Anvero baptifmo illo baptizati.rebaptizandi efTenr,necne .^lVfagifter

;de eis qui in ipfo fpem non ponebat, perfedam de diuinis perfonis

fidem habentes,negatiue refpondet,quamuis de ahjs concedat.Sed

in hoc ipfc Magifter non tenetur. Nam baptifmo Chnfli baptiza>

ri oportebat)Cecundu ahos doclores) omnes indifferecer,etia bapti

zatos loannis bapiifmate,qui.f baprizabat innomine ucnturi.

Enimerat feptem prsfentia dbnafalutis

Sacramentd noujeleîi amAtorhomo.

Baptifmus etl ablutio corporis extcrior , fa£la in aquaTub ccrta

verborum formaprefcripta.Nam accedente verbo ad elementum,fit facramenrum : ficcjjinverbo & elemento baptifmus confiilir,

qu.T.f.funt de eius fubltantia.Caetera vero ad ipfius decorem 5c fo-

lennitatem inllituta funt,qu^ fi etiam omittantur,non efl minus ve

rum & fancûm facramentu. Quod vero apoftoh in nomine Chri-

fli baptizalle in A(5libus leguntur,difpcfatiue liebat ad tetrrpuâd

diiiulgationem nominis Chrifli,in quo & tota trinitasintelligitur.f.

pater vngucns , ^filius vn^lus &Spiritus.S. per qucm vnilus eft.

Qîanuiis aute & in nomine vnius perfona:,ahaf intelliganiur, qua-

propter pra-fcrtim c*^ in mortis articulo vna perfona tatum expref-

fa.quis baptizari pofTeti habita intentione baptizandi :tutius tameefl.omnibus exprefsis. Inuocando autem trinitatem, non debet di-

ci in nominibus, nam tunc facramenti forma mutaretur: fed in no-

mine.quia tota trinitas^ fimul ibi operatur, qua; Sc in ChriOi baptif-

moapparuicquado.f ChriHius taclu mundisfimx carnij fuar viui re-

generatiiia aquis concuhr, vbi Sz ipfum iiifiituit . Sub pr3?d»£â etia

forma apoflolos ante pasfionem Cbtini biptizafle intelligi poteft,

H

l qn.^t.auis

B

Pars fexta. JJ9

D

quauis fcriptum no fit.Eft auce huius facramcti materia, aqua pura,

inquali & Chrirtus baptizatus eft, decjua <Sc Nicodcnjrunrtruxit,

qu3C <5c ex jpfius latereincruceprofluxit.Et hoccoriuementerpro-

pter elemenxi c6m'unitatem,<Sc locutionis fignificatione. Poteft au-

tem baptizandus cer vel afpergi fecundum morem patn^,l!cet pri

mum melms fit,Chrifti fignificans mortem ik fepulturam,in qua &legalia terrainata funt. Caufa vero inftitutionis baptifmiieft homi-nis a peccato (quo infe<S:us fuit) innouatio,<iua baptifmus habet exdominica pasfione.Qu^ quide mnouatio eft res ilhus facraraenti.

Teccati maculas pura detcrgu in "vnda

Baptifmus mmbris integer ipfefuis.

Intcr cos qui baptizantur.quidam fimul accipiunt rem & facra-

mentumjVtadultidifpofiti.&paruuhnte baptizati .Quidam autefacramentum tan:iim,&: non rcm,vt adulti,qui fi£li & fine fide, &fine contritionc acccdum:. Confequuntur etiam quida reir» baptif

mi fine facramcnto , vt hi qui fanguinem pro Chr.fto in charitate

fundunt.nec facramentum habere pofTunt; aut cotriti non poten-

teshal)erc,decediit. Quodaute Apoftolus dicit,Quotquotin Chrifto baptizati cftis,Chriftu induiftis,loquitur de rite difpofitis , quoctiam Auguftini inquificio reduci debet. Porro audontates qua? di

cerc videntur.quod line aqua baptifmi falus conftarcno pofsit, decontemnentibus facranictum accipiuntur.Neque h^c taniu[in fun-

dentibus fanguinem vcra funt, fed & in aliis fidem & chantatemhabentibus. In paruulis autem quibus ahcna fides oportet fuffrage

tur,fecus eft. Hinc nifi m aqua baptizcnlur, pereunt . Quod Ci quis

antc baptifmii niodo prxta^to gratia, &. fic peccati dcletionem affecums fit,non eft per hoc baprifmus fruftra . Na obligationem adpccnamaufert,& gratiam adauget,fomite quoque reftnngit, & in

numerum fideliu cxprefse ponit:immo nec fine baptifmi voto gra

tiam quis afTequcretur . Manent autem poft baptifmu p^nalitates:

tum,vt vitam futura vbi he penitus cefi[ant,ftudiofius inquiramus,

tum etiam vt virtuns exercenda: materia habcamus. Patet cx his,

rcm facramenli.f.grariam,idipfum quadoquc prccedere , quod ncc

inconueniens reputatur,cum & quandoque longe poft fequatur, vt

patet inii£te accedete,poftea p^nitente. Quanquam autem paruu

li vfum arbirrij nondu habeat gratia tamen in baptifmo habituale

accipiunt; qua & vti poterunt adulri, nifi pecc?ndo ea extinguant.

l(em pius interdum, fluuio baptifmatis abfqucy

Manyr purpureo fanguine lotus habct.

Aeque verus 6c fanctus baptiimus a bonis datur & a malis mi-

niftr'S,necplus abono,ncc minusa mala. Neque enim hominis munus eft baptifraus, fcd Dei , qui pnncipalitcr baptizat . Vnde nec

Z Z 2 Petri,

D. 4. Dt fu-

rcipieiKibus

facrifi baptif

mi.Sco. Ant.

An.a q.i.ufqj

ad 8. Niifa.

tia&. ^. p. 5.

q.4.

D.j.De minf

ftro baptif-

mi. vide An.And.q. i. &i.Nufa.trac.

(J.p.J.q.U.

36 RhetoncA Chrtfitan^

t>.

^cfolemnitJ

ce hui* licr..

merrri . vicJc

Aivc. Aid,q. I. vf(j: ad

p.7. Defa|i rameio c6

firautionis .

Pctci.ncc Pauli baptilrnus dicitur, lcd Clirilti:qui iibi baptizandi

potellate retinuic.munlteno alns collato.De eis vero c]ui baptifmu

recipiunt,diccndum cp hereticus vel fchifmaticus quauis baptifmu

recipiat.non tamen virtutem eius potellparticipare. Quod Ii eccle

tije fe coniungat , non quide reitcranduselt baptifmus, fedipfe in

vnitate catholica elfeclum ipfius confequetur. Addit ctia Magilter

cpChrilûs audoritatem fiue poteftatem baptizandi homini commumcare potuit , (i voluillet , ficuc Ck pocellatem creandi . Scd mhis Magiller a doclonbus communiter nonienetur.

ClHoi nihil interfitibaptiqêt ini(juus an^qnus,

Fidus an infiduSimafculus .in mulitr.

Dum nifi -êrborum feruetur iufiu slatorum

Formula,dumûe obfians nil ali.mde ftet,

Extranecefsitatis cafum baptizarc non conuenit nifi faccrdoti-

bus.In necefsitace autem permirtitur etia laicis ^ mulieribus. Quiiietiamextra necefsitatcm ad baptirandum fe intromittant, fcrua

tis alijs feruandis, verus bapcifmus elt,nec iterandus,licet peccct lic

baptizans,(icut nec rebapciziri debent, ab hcrcticis fecundam for

mam ecclefi.e brptizati, fcd func reconcilia.idi.Quod aute Cypria

nus in oppofituin dixit, ex igno.antia procefsit,qua? per martyrium

m ipf j e vpiata c.t . Nêque elt nili vnus baptifmus, qui cnna fit im-

merlione propcer inyitcrium trinitatis . In vteris aucem maternis

etiam (i mati-r baptizecar,puerum baptizari non contingit Opor-tct enim hominem prius nafci quam renifci . nec valet obie£lio de

fanct.ficatisin vtero: quia hocper pnuilegium faclum ert, vbi 5c

an vfusratianisacceleratus fit,in dubio relinquicur. Neque etia ba qptifmum impedit in cogrua baptiz.uiris locutio cx ignorantia pro-

ucniens. Quia fi quis ignorarec baptiz.nus. fub codicione baptizari

•debct: nec reputandus eft tunc baptifmus iteratus.cum nefciatur da

tus.Si quis auce folo ioco tingatur.ctiam prolata forraa, baptiiinus

non efl fecandum fapientes , cum intentio lic necelTaria . Quod li

paruuius fpe comodi offeratur, nihilominus baptifraii rccipji. Pj-

tell autcm baptifmus dari omni tempore,licet couenientius in fab-

bato Pakh.Te & Pentecortes . Et quidem ii adulti lint baptizandi,

pro fe rcfpondeant: fi vero paruuli, alij refpondentpro eis,at par- Wuuli illa rcfponfione tenentur cumadoleuerint . lEa aucem quap

funt probaptifmaris folemnitate , ctiam ii omittatur bapiifmura

nonimpeduint,Yoim.x folxcifmo turpl hcerata iuuabit,

Jnte^ra yerborum dummodo fenfa m.inent.

Confirmationis ficramentumquod inltitutum eftad fidcifirmi-

tatcm î^ gratie profcctum,ab epifcopis &. his folis conferendu eft,

v3c hoc 1 l

Parsfexta. 36i\iT^r& hoc fub forma determinata.f.Conligno te ligno crucis, &confir.videAnt.AnJ

mo te chrifmate falutis, in nomnie patris ^ filij v5c Spiritus San6li. q.i.i.^Sr 4.*!

In quo quidem facraraento donatur Spiritus Sanilus , ad roboran-| Niifa.traa^

dum eos qui baptizati funt,qui & datus eft in baptifmo ad peccati P'^'^"^*

remifsionem . Qâmuis autem presbyteri confirmaffe legantur,

hoc taraen fuit temporaliter aiûra ex fpeciali cocefsione, nec iamvltrafien debct . Videtur autem hoc facramentum baptifmo ma-

s lusjvtpote a digniore <3cin potiori corporis parte, fcihcer, in fronce

datum ,quod Sc force mams prarrtat virtutum augmentum

, quam-uis baptifmus plus valeat ad peccati rcmifsionem . Debetautemaccipi a ieiunis,fi non obftei necefsitas. Ncc iterari debet, ficut necbaptifmus,nec ordo.

Mirijicum robur tibi confirmatio prxfiat*

Intrepide Chrifti quo fateare fidem.

Daminici corporis & fanguinis facramentum, quod euchariftia?D. 3.De fa

(hoc eftjbona gratia) vocatur , per quod fpirituahter reficimur, in;cram£to Eu

D quo 5c nedum gratie <& viitutis confertur augmentum, fed <:k fumi chinfti^.An

D

II

euchanrtia inftituta a Chrifko in vhima coena poil efum a^ni pa-fchalis , qii Chriftus prsefentiam fui corporale vifibilem difcipulis

erat fubtraclurus^vt fic memoriar difcipulorum arclius infio-eretur.

quo & veteris legis facramenta terminabatur. £t hoc fub ceria verborum forma, ad quamfiat conuerfio panii Sc vini in fubftanttamcorporis >^ fanguims fui . Cartera vero quar milTa dicuntur,ad lau-

dcs Dei pertinent Cfc orationes. Etfi aute poi} coena miKcutu fit hocfacramentu,vttamen a ieiunis fumatur, ob fui reuerentia rationabi

liter ab ecclefia efi; ordina:um . In quo quidem facramento tria ell

confiderare.f.facraraentum tantum, quod elt fpecies p^nis vSc vini

:

facramentum 6crem, quod eflcorpus Chrifli verum ; *i<c rem tan-

lLim,quod eft myrticum corpus eiufdem domini I e s v Chrifti.

Contuht hinc abiens pr^cepta (alubria ChriHus ,

Corporis inflituens myfiicafacra.fui

Duplejcefl huius facramenn manducadi modus, facramentali- D.pDc tu-ter.f.^ fpiritualiter , duplici rei ipfiuscorrefpondens, fcilicet cor-jchariftir? fa-

ponipfiusmyftico & vero,dequibus diftinitione praEcedenti. Su-I'^'^™^"^^

miturnanqae corpus domini in hoc facramcnto vere (Sc realiter Sô^'^^"^'^'-

a bonis dc roalis : fed a malis facramentaliter tantum , a bonis fa-^ a' , A„ri''-, t

cramentaliter hmul oc Ipirituahter : quorum pnmus confilhr iniMiifa.traa.i

fufceptione ipfius fub vifibili facramento , alter vero m vnione adjp j.qrii.

ipfum fub facramento contcnrum. Secundum quos manducandil.^

modosl

D.io.Dc fa-

cramctotu-'charifl:]^ qua

tum ad vcri-

tatc.Bona.q.

4. ar. 2. Sco.

Ant. Aiid. q.

Niifa.trac.tf.

p.j.q. i.

$62 RhetortCA ChrtfitanA

D, ri. Con-uerfio qucht in hoc fa-

crameto, 116

eft formaliSj

fed rubfiaii-

Itialis.May.q.

r4.Niifa.tra.

k.p.j.q.^.

inodosdilhngueiirfaruiit quxdara doctoru verba,quialiQ ûiam-biguc lo<]iii vidcmur ik contraric .

Corpus idctn curcios x(]ue jlbifumere Chrifii,

7\ahcifLifruûs haud tamen indt pares.

Infana eft & execranda hxrefis.qua quidam iuxta fui obtufita-

tem in facramento altaris dicunt verum Chrifti corpus reahtcr noncontineri, fcd tantum reprefentatiue,fruftra inniteutes ci quod do-j

minus dicit ; Spiritus eft qui viuificat, caro non prodefl: quicquam.Et pauperes fempcr habebitis, me autem no femper habebitii &cjQuorum primo dicitcorpus fuum non difcerptu per partes comedendum.altcroautemnon vilibiliter fumendum . Hi autem no aduertunt alia,quac dominus de huius veritatc {acramenti dicit.-Caro

mca vcrc eft cibus: &, hoc efl corpus meu,&c Vere igitur 8c rea-

htcrcorpus eius verum in facramento continetur,inui(ibiliter tameOkfub fpecicbus,panis & vinioccultatum.Ecqui au6lor efl mune-risipfeefttertis veritatis. Quod mulciscxeinplis dc aucloritacibus

in textu oftcnditur

.

Suh [pecie panisJanftiffima memhra teguntur,

Et mutatafacro "vina cruore madcnt.

ConuerGopanis incorpusChrifti,& viniinfanguincm cius,non

cftformalis reraanentibus prseexiftenribus accidentibus.ffaporc ,

pondere,figura <Sccolore,fed porius fubftantialis a quibufdam dici

tur feu tranfubftantiatio,eo quod fubftantia panis & vini in corpus

<Sc fanguinem Chrifti conucrtuntur;nec tamen hoc fit pernouamcorpons formatione vel pr^cxiftentis augnientii, quia quatitas ma|nct, necpanis fe habet vt materia rcfpcdu corpcris eiusficquod

fub accideniibus fub quibus prius fuit fubllantia paiiis, transfubfla

tiatione fa£la,ert corpus Chnlh : quod tamen iliis accidentibus nonafficitur,ncc panis annihilatur,fed (vt didvi eft:)in corpus Chriftj c6

uertitur. Occultantur autem idem corpus tk fanguis fub aliena fpcJ

cie: tum ad vitandum horrorem fumentium, tum irrifionem infide-

lium,tum etia ob fidci mcritum,qua'.f cft de his qux non videntur.

Sub duplici etiam fpecie conficitur, vtfilium Dci corpus Sc aniina

aftumplifTe fignificetur, & virunque nobis ipfe tueatur . Quod nec

vnitatem ipfius toilit,quia fub vtraqj fpecie totum fumitur . Neque f|

vero de alijs fubftatij^ quam panis 6c vuii coiifici debet aut poteft.

Cui tamen vino aquaj^ mifcenda eft , ad vnionem populi cu capice

Chrifto fignificandu. Et quidem difcipulis Chriftus niortale <Sc pa

fibile adhuc corpus tradidit . Nos autem tale quale modo cft, acci

pimus,q» nec intindii in fanguincm,fed liccum populo tradi debct

Mirificum fermo panem dcmutat in artus,

ûdeat yt Chrifiifumere corpus homo.

Acci- I

Pars fextd. 363

j.q. 7.Ant.

And.q. I.

Accidentia panis & vini infacramcnto poftconfecratione rema'D.i2.Accidcnentia.non funt in corpore ChrilH, quod videlicet eidem no eft af-'tia fine fubie

fedum: nec funt in pane (Sc vmo,quc tunc nec cxtant.fed ftant {inel'^^ exiftunt

fubieclojcx potentia fuftenrante diuina remanenr autem ad myftej'"-^°^p^^^?^*

rij ritum & fidei fuifragiu ac orisguftii.De fra(5lione autera (faliisjIJ5"& parti^

refuratis opinionibusjdicendum.(pvera eft fra«ftio in ipfo facramenicione fufci-

to noj quide in corpore Chrifti,quod impafsibilceft,fcdin accidejP'^"^'^-Nii-

A tibus remanentibus ad fignificandum diuerfum ftatum corporis ip- ^'^* "^^* '^ P

fius veri.r.m mundo, in fepulchro «5c in celo : atque ad fignificandii

Corpons ipfius myftici partes , quarum aliqua \\\ beatitudme cu eareg^nat, alia in mudo ambulat,alia autem in fepulchro quiefcit. Eft

auteni totus Chriftus in fingulis partibHS fractionis, quotiefcunquefrac^tio fiat cx eodem fundamento. Denique hocquodquotidicfacir facerdos, & facnficium (?c immolatio prop^ie dici poreft. Eft.n.

lignu mcmorialevSc figura immolationispro nobis femel fade.Hinc

Ck quotidie fu nitur in charitatis augmentu 6c medrcinapeccatoriL

n Subiecio quodinef[efolet,fepermanetipfo»

Suhiecloque datas^glifcit hjbere Vicer.

Sacerdos quilibet etia prauus in moribus, in vnitatc ecclcfi^ exi- D.ij. De po

ftens,euch:iriltiac facramentum caficere poteft,malitia fua perfona-jl^^^^^^°""

li nonobiUntcNon.n.in merfto cofccrantis, fedin verbo efficiturij-j^^^l^^j^lg^^j^

crearoriSjCuius virtus fubtegumeto vifibilium rcrii falute fecrerius!>jiini.trac.(J.

operatur.Ar iuxta xVfagiftri fnlam hcteticus ab ecclefia praecifus fa'p.j.q.ii.An.

cerdos,conficere non poteft, eo cpoblatio iUa fit cx perfona cccle- And.q.u& 1

fiaf,aquaille diuifus cftv3cc. Secundii alios autemcofecrarcpotefthereticus,ficut 6c crrans in fidefquod vltimum «Sc ipfe Magifter co

cedit)fi eft facerdos,feruata forma, & intendens facere quod <5c alif

faciunt feu ccclefia facit. Dicit etiam Magifter,a brutis animalibus

corpus Chrifti non fumi,etiam Ci fumere videantur: fed nec hoc abalijs tenetur. Hxreticum autem facitpraua intentio in intclligentia

fcripturarii.Etincurriturh^refis ex verbisinordinate prolaiis.Hin

hxreticus temporari commodi v?c maxime glonae principatusque

fui gratia,falfas ac nouas opiniones gignit vei fequitur.

Schifimticos pla^:mt non confecrare Magiftro

j) H£refis ij" ciptoi quos malefuadit tenet.

P^nitentia dequa-nmicagendii eft.neceftarra eft hominibus per.^-I^-Depf

peccatum aDeo longe fcparatis. Eft enim fecundatabula poft nau'^'^^^"^^^^.!^''

fragium,ficut baptilmus: pnma . Nam poft baptifmii lapfi per pe-\ibuli.traft.

nitentiam reparari pofranc.At baptifmus eft facramentum tantum, 6. p. ?. q.i.

p^nirenti.i autem eft oc virtus f.,ea qux" eft interius.A penitenria au' AncAQd.q.i

rem ic Chnftas 5c loan-iifs orxxuvfar ipfiiis pr.-rdicationem incepe

runt,q'ic a puniend> dicli,.i tnnore. iniriatiir. Eft igiturpenitenna,

1pva:-

D. if.Pluri-

bus irretitus

Ppot p^tiam tm devno haberc.

1 ho.4. q. j.

art.i. Ric.t].

f.NiiA q.j.

de pjni.

sU RhetortCA ChrtJltavA

pratcnta mala plangcre,^ plangeda tterum non comitrere , quodcum fimilibusaccipiendu c(t in propofuoplangetis. Vnde erroncu

e{i,c]uo<l quidam dixcrunt vcram pcnjtentiam non fuifle, vbi plangentcm contingit irerum peccare.V eruntamen pcr peccatu feques

p^nitentia prior & alia bona Tnortificantur, attamen fi peccator ite

rum refurgat per penitentiam, opera m chantatc fa(f>a reuiuifcunt,

quamuis non ea quaf in peccato f afta : nunquam enim viua fueriJt,

per qux & fanus habetur intelleftus ems, quod Auguffinus dicir,^ pinanem eflc p^nitentiam quam fcquensculpa coirqumat. Simih-j

ter & id quod de relapfis dicil , non eos vcnia confequi, (Scc. Quodetiam dicjt, Pcnitcnte dolore gaudere dcbere, dc peifc6loru mtelhgitur pci.itentia. Quod vero Ambrofius ait penitcntia non reite-

randanijde folenni pentcntia acopitv.r.Hinc conciufiue tenedum,p^nitcntia toties reiterandam ef]e,quoties quis peccat . Nec contra

eft audoritas Apoffoh,cui erronei quidani inniicbancur,fi re^c in-

telligatur,vtpatttintuenti.

Qjiiijquis famiteat.qum ia^at crlminis ynda

Ccmprendet tabulam,qua ratet ipfejeuem.

A vcrirate longe dcficiunt, qui putant vnum mortale fine altero

, dimittijfeu dc vno flne altero penireriam a2;i pofTe.Quod aute fcri-percatis no • r^ 1 \ r n 1 n 1

'

pot penitcn P iJcum non punire bis in idiplum intelligendum cit dehis.qui cx flagclhs (qi.ac qujdc quintuplici caufa infiiguntur) emendationem accipiunt . Sicut <Sc accipiendum efl, qucd Hieronymusadducit aliquos leporahter punitos ne ui ^ternum puniretur. Namextra textum fcicndum,<]pin non penitentibus etiam lcuia ^ternah-

ter faltem per accidcns puniuntur,qu)a f cu cis fimul 6c mortalibus

dccedunt. Quod etia dicitur,ciuitatcni coplui in vna parte & no in

aha.non eft in contrarium,quia no quo ad criminis veniam, fed ah-

lcuius peccati defcrtioncm qiiquc hoc contingit .Sed & illud Am-brofij.Si fides dcfit,poena fatisfacit, intelligitur de peccato ignora-

10. Nam fidcs hic Oat pro fcietia. Vnde de vno peccato mortali fi- |

ne alio farisfaclio fieri nopotefl.ElKn.(atisfacere,peccati caufa exci

dere,5c earu fue;gcftionibus aditu non prebere; quod non facic,qui

vel in vno remanet mortali. Hinc nec blandiri fibi dcbent de elee-

mofynis, quinon deomnibusp^nitent, eo q>dicat dominus, Datc f{clecmofynam, & ecce oia munda funt vobis . Elecmofynam.n.feu

mifencordia oportet fibi ipfi homo primii impeiidat.f.de peccatis

penitendo. Bona autc in flatu peccari fa6la,non remuner^none glo|

rie,fed tcporali aliquo copenfat Dcus. Sed nec bona in charitatc fa

dii, pcrpeccatii mortjficata nifi per p^nitcntia reuiuifcunt .Tgitur

VDU peccatu moitale finc altero non dimittitur, ficut nec Chnffus,

iiomine nifi totu aliquado fanauit; ahas Dcus inimico, & ei qui no

habet

B

Parsfexta. S6

O.lff.Pjnite

D

habet tiirorciT«,veiJiauj daiec; nec plenanj,feci dimidiam.cu d m-conuenicns efle paier. Dcinque «Sc ad vera p^nitentjam, malc ablatoruna reftjtncionem ficrinccciTarium e(],dummodo facultas adfit.

T^cfceUri cr:d.is,ulio fine,parcier ymStT^c de hoc ahfquc iilo pxnitnijje yeUs.

Tres ponuntur partes ptrfedtx p^nitcntis.Ccordis cotritio, orjs

c6fefsio,»Sc operis fatisfa6tio,nani & corde,«Score & opcriscofuetu-jt'^ »ntcj;rat

dine fpintualitermornnur. Incumsctiam fio;ni!tres mortuos domil'^?"^''"'^'*'"*^

nus fufcitauit,vniiin don:o,aliu cxtra portam, tertium lam foetidui^!-'^^^'""^^.»

in fepulchro.Eil aute poenuentineceflariadifcretio/vt.rconfidcretlne.Ntia^Vs

qualiiate crimin!S,tenipus <Sclocum,perfonam,&fic de aiijsdrcun*

l1:anti)s,<}UiE ipfum variare & in sliud genws traherc poffunt: cjuan-

tumqi m eo perfcuerauerit,&de omiubus doleat,nec confefsionemdimdat,paratuscj; fit facerdoti obedire,&tunc tandem ad comumonem euchariftix acccdat. Caueat aute ea quac verae pcnitentise funt

impeditiua, qualia funtludi Sc fpe£lacu]a & negotia vei officia, in

quibus (ine peccatopcrmanere non poteft.In quibustii exiftentcs,

aliqua bona operafaccre commonedi funt,vt fic eosDeus ad p^nitentiam iUuftret .Eft autem p^nitentia triplex . Qucdam.n.peragi-[tur ante baptifmii ab adultis , quos veterem homine exuere opor-

tct,priufquamnouuminduant. Aliapoft baptifmum pro mortali-

bus, & alia pro vcnialibus: que ctfi lcuia vidcantur, muliip!icata ta

men grauani &opprimunt . Quod taracn opprimerc intclligendu

eft,non inquantura vcnialia manent,fed inquantum intcrueniret c5tcraptus vcl aha raortalis circunftantia.

Cor dolet os lc<iuitur.pocnas opus irrogat squa »

Cura falutarisaimr.a quir.dclauau

Sinc cofesfionc oretenus fa6la,dura tamen no adfit cofefsionis co

tcmptus,fcd ea in voto habeaTur, d?t;fine operis exterijris poena peccata deleri pofTunf per interiore cordis cotritionem . Per quod qui-

dem cotrariac opiniones ad fanum intcllc£lum reducuntur, «Sc auifto

ritates quas adducut,rede intelliguntur. Oportet autcra vt hoc adcffe^lij pcrducatur temporc opportuno . Nec foli Deo cofiteri fuf-

ficit,dummodo copia facerdotis haberi pofsitqui p^niteniiaimpo

nat.Nam fatisfa<Slioms modus 6c peccatorisreconciliatio, adminiftros Ecclcfix pertinent,qu^ finc cofefsione ficrino poffunt. Sed <Sc

crubefceiitia in cofefsione eft magna pars dcletioms pocnc debitx

pro peccatis.Vndc &:leprofis didtum eft qjoftendcrenrfefacerdo-

tibus, vnde & cxpcdit,idem peccaiu piuribus cofiteri. Quarat au-

tem confitens facerdoitm fcientem fDluerc Ck ligarc.Quod fi facer

dos defueriljfocio interim confiteatur , hoc tamen non cft ncccfTa-

rium, cum auitoritatcm abfoluendiille non habeat . Quod autcm""

A Aa Pe-

ta rcmittun-

tur contrito

cum fola c6fefsione &fitisfadione

facfiimenta-

li in voto.Ant And.q.r

Niifa. q. lo.

de peni.

u^^ RhetoricA ChrtjilanA I

I

D.TS.Quib us ^x lU u r

tliuesjad ef

tii^luj pares

q.ll.depcn

Petvuni lcgiiur fleuiflcnon ramen legitur eum peccatu confefTum

ciTc, prxdictis noii obflat. Non enim omnia fa(5ta fcriptis niandata

funt, bimiliter & alia qu^ in oppofitum facere videbantur, in textu

ciifloluuntur.Igitur necelTaria eft oris cofefsio pars penitenti^; tumpropterpcccatoris erubcfcentiam.tura ob facerdotis iudiciura,tum

ad futurorum cautclam <Sc humilitatem.

Tandemfynurum cordis liquet ef[e dolorem,

Sicjuispropofnum^vtconfiteaturhabet.

Claues, quibus rcgnuceloru mdignis clauditur, & cffgnis apcri-l

tur,no corporalcs funt,fed fpiritualcs,difccrnedi videlicet fcietia Sc\

potcftas iudicand!,a qua.f ecclcfiarticus iudcx dignos habet rccipe

rc,i5c indignosexcluderearcgno Dei,:d eit,ecclc(ia dc facramcnto

rum pcrceptione.Vnde 8c hoc non h^rcticis pr3cci(ts, fed ccclcfiae

miiiiihis copctit. Clauiu igitur vfus cofilht in difcernedo iigandos

(3c foluendo, dc illa cxequendo . Qjiauis autem magis probabilitcr

folus Deus dicitur anima a peccato fufcitare , <Sc pcena relaxare, <5c

animam a macula purgare,quia folus charitHtem infundit qua hacc

hunt:tn <Sc facerdos dicitur peccatiJ diniittere,& pcccatore foluere:

quia hcc fa^la vcl no fatSla oftendit <3craanifeftat. Etli.n.apud Dcualiquis folutus cfl:, non tti in facie ccclefi^ talis habetur, ni(i perfa-

cerdotis iudiciu. Ligarc etia facerdos dicitur,dum pemtetie fatisfa

^ione imponit.Solucrc aute dicitur alrquid dc eadc remittendo,&

comunioncm decernendo.Itcm &ligaredicitur,c5tumacem exco

municando,& foluerepenitcntc recociiiando. Per quamexcorau-nicatione gratia <5c Dei prote^^io homini fubtrahitur <5c excomuni

catus fibi ipfi rehnquitur , & diabolo poteftas :n ipfum datur , nec

orationes ecclefia; prodeffe ipli putantur . Sunt aute h^c omnia in-

telliocnda.dum adiit difcreno,iSc clauc no errante.Macula aute de

qua diclii eft fupra,efl disfimilitudo <Sc clongatio.Tenebr^ autc in-

tcriores iiat in grati^ ablationc <Sc naturaliu dcbihtatcjqu^ fiut pcr

pcccatu,a quibusomnibus homopcr p^nitcntiapurgatur.In qua fa

ccrdos vices habet medicr,cuius eft viuentes quidem curare^no au-

; tem mortuos fufcitarc . Hoc.n.Dei ef^per gratiamipfius facerc,

Donat presbytero binas ecclefia claues,

Vt benc difcernatfiudicet "Vtque bsne.

Solwquide faccrdotibus perminifteriii cpifcopiin promotione

hicerdotw ! fua dancur claues: fimul.n.cum ordine facerdotij, <Sc claues rccipiun

habec claue ^j. . Magiflro tn de clauc fcientiac feu difcretionis videtur , ^ non' "''*'^""omnes eam recipiant.Sedhocab alijs nontcnetur,nifi limitatum.f

ad digna rcceptioncm ewfdcm clauis, qu^.f cft au<floritas difccrne

di.Nam & illa ftare fine a.<ftuaUcagnitionc.Scd (Sc qui fcientia ha-

bcnt,di6lam in difccrncdi aU(fioritarcm no habentnifi ordinati, er

D.ip.Bonus

iurifdictiois,

licet no fcic

i^.Aiit.Aod.

H

r ?>

B

Parsfexta.

D

SJ^Zgo nec fcientiaf cUuem.Igitur claues illas ligandi 0?c foluenHi facer

dotes onincs,dum ordinarur, accipiunt : fed foli boni eas dignc habentjiSc cisdigne vtuntur. Taraetii aute fanfti viri,non facerdotes

benediccrc ali)S pofsint!,no tii ea bencdidione qua? eft facerdotum:

quam &quauisomnes habeant, foU cfi boni habere dicuntur,quia

hi foli re£lc ea vtuntur.Neque lii mala quorundam facerdotii vita

bonos l^dit,dummodo in bona ipforum dodrina ipfis obfcquutur.

Quod autem prophcta dicit cotrafacerdotcsmalosjviuificare.feos

qui no viuunt, & c^tera intcUigitur de prxcifis ab ecclefia . Quodetia dominus per Malach.dicit, Maledica benedidiombus velhis,

quo ad ipfam facerdotu maledidione,fcu quo ad eos, quos adulan

do feducuntjintelligi debere dicit Gregorius. Sacerdos igitur alios

foluerc voles<Sc ligare,iuflusc{re debet invita,6cdifcrctus in fcietia.

, Sacrificij ijfdem omnes donantur clduibus,etfi

Sola ipfarum "vfum di^io iuris habet.

P^nitcnti^ tempus quidc conceditur pcccatori vfq; ad cxtremupraefentis vitac terminu, fed eftpcriculorum vfq; adeo eandem dif-

ferre,pro eo q^non ex timore feruili,fed amoreficri dcbetipfa pc-nitentia. Hinc »Sc Aug. fera in tantum difficulcatc videturp^niten

tia . Difficile.n.eft in vltimo fUiu vere peniterc proprer multa im-pedimcnta lunc occurretia, munduro.f filios & vxore,& mortis dolorem & fimilia. Posfibile tii efl, & tunc hominc veraciter penitc

r e:fed abfqi codignafatistaftione hirc difcedens, acerbifsima pur-

gatori) poena fe paffurii, certu habear,nifi ob vehemetiorem cotri-

tionem in hac vita ca remittatur. Deniqj & alij qui etia mature p^-nitentes,fatisfa6lione in hac vita no expleuerint,in purgatorio per-

foluant.Vnde pcr elecmofynas <5c amicorii orationes penitetie eo-

rum pondus cft: releuandum . Ncqj morientibus p^nitetia impone-da cft,fedinnotefceda duntaxaf,qua peragant,fi coualefcant.Neqj

alicui morienti reconciliationepetenti ea denegada eft-, quam etia

fi tuncpetereno pofsit,&prius ea appetierit,futficit. Hinc iSc apu-blico crimine facerdos fimplex in cafu mortis,epifcopo abfente fol

uerc potert: quod ramen aiias eo inconfuIto,facere non debct ficut

nec virgnics confecrare. Denique fi moriens facerdotem pctat, ncchabere pofsir,oblatio ipfius non vcnit refpuenda.

In fercs dilata diesjccnfejfio prodefit

Vltima raro tamen,corrigit horafcelus,

Quaedam peccata,vcnialia.f.etia poft hanc vitam quibufdam rc-

mictuniur.his.f qui in hac vita,vt fibi remi tcrentur, meruerunt: in

gratia videlicet dtcedentes, & in hac vita Iignu, f^num autflipula

iuper fiindamciuofidei (fecu-;dii ApofK^lii) edficares: h^ctempo-ralia plus iufto,cirta lii au; rhojie a Deo diligetes. Nam hi qui auru

A Aa 2 & ar-

D. to. P^ni-

tentic tepus

vfq; ad vlti

mum \\x^ fu

fpiriu duracSco.Ric.An.

And q.i.Niifa.q. i3»depctn.

D.ii.Df re-

mifsioe pec-catorj poft

morte Tao.t i. uc pec-

cato vcniali,

q.p.Sco.&inl

JJ~\36J^

Rhetorica Chriliians

i- ^v

irajrsioe pec-

jcxuorCi ante

ji%10TlC.Nilfx.

jde p^nicetia.

cj.i j.tlic.Du

«1.«

P ^l'\(Sc afgentu aui lapidcs pictioios.fcharitate JJti cs: proxuDiacpia«ij. II- ' '^•-•jopei^^ edificantêtja ab lioe igiie crut immuiies, intelhgcdo de perN.11 i. .p£.n.

£-^.^j^ jj^ dicJa diUctioiic . Qui cjuide ignis «3c (i tralltorius fit, grauis

vis tfi. eft plunmum.lnprelcnti.n.exhibetur mifcricorclia,in futuro

vero iurtitia exerccbitur, Debent aute in cofcfsKjne omnia dcregir

& (ingula mortaha.quoru ahqais habet mcrnorii, pnus.riegitnnc

non cofefforum: aha aute m generali fufficit <iiccre,(icut <& ipfa ve

niaha.qu^ v5c vtraqj per cofefsione gencraie rcmittunrur.Caucndu

efl ctia c66teiiti,cp licut nullii mortale debet fcietcr rctincre.fic ncc

cofiterr quod no fecit.Neque.n.mentiendu cit in cofefsione vcrjta-

tis. Sacerdos quoque omnino caueai, ne cofitentiu vllo modo pec-

cata prodat , nec fubditi propriu facerdjtem cofitendo dimittant

.

Nec faccrdos alicnum ad confcfsione accipiat . fn cafu tamen igno

ranti^ proprij faccrdotis, ahum quar^doque requirerc hcet.

Criminis horrendi fi qu.os obhuio cepit,

lur^nnturttrilii dummodo mer.te dclent.

PcrFccidiuu in peccatCi pcr penitentia remi{Tiim,peccara priora

rcdire dicumur.QAiodquide quomodo vcl quoufqjfiat audorcs di

uerfimodc ftu fub dui--)ici modo loquuntur,dicentibus quibufdam

ea ipfa r«:dfre,nec tii ea pcr hoc b is puniri.vt apparet,cimi pecGato^

uro ciino codigne poetiiturire videatur^ vk nigrafus qocrque exiftir

recidiuando. AJij^svero diceiibusq) redeant, quatumadpocna, p^r

!moc?fi crrcun(tanti2c aggra^^fis peccataiteru c©miKa.Quodquauis

Mao-i!ter fub dubio reliaquat r recentionUus xh vhiirrii hoc magis

placct.Efr aute in aiSlione p^mtentif (fecundu quofdam) facramen

fum id quodfic cxtenujcres vcro jplxus,enf contritio pcnitcntis Sc-

cundum alios veroid qaod fit exrcnus,efi facramentutantum; co-

tntio vero interior efl res <5c facramcfttum : reinifsio vero pcccaro-

Tutti,cflresefus tantum.

Ho£ peecatori cruciaviifacerhior inflaK

Crimina quo nouit piur^ remijja jlbL

"Vndticy extrema facramentun! efi^ excuntium de hac vita innitu

tum ad pcccatorum remifsione il^c corporalis altcaiatioiie infirmi

tatis,fitqioleoper Epifcopurn confecrato . Nempe tnter trcs vn<SliO'

ncsquibus vtitur £ccleiia.S.charifmatis & cathecumcnoru,cfîlla

tcrtiarquifc dtcituroleu iiifirmorii.ln qiio etia ipfa cxtcrior Viiiftio,

cd faeraiiienrii tantumrrcs veroipfius, eftintcriorpcccatorurcmif^

do^ virturii amplratro.Quod ex cotcmptu vcl negligetia omitterc

nuHus dcber,nec etia reirerare,nifi <k morbus redcacac pcr hoc cfV

ircitetabile quo ad fufcipieurc ynon tn quo admatcnx idauitatem.

Hir.c deeej]m'us,perfunditur -vnguine fdcrot,

Vi "vuleat fiiperas fortis adire domos ^^~~^ "Ordincs.

(D.rj.Drfa-cramcto ex-

, trcm^vnojofen»s. Tho. 4.

rCtn. q..i.ar.i.

May. Ric.A,n,

[And> Niifa.' ^{^ fîq;I»

H

B

Pars êxts. 309{Ordines Ecclcfiaftici func <Sc qiios Chriilus in fcinetipfo exh1buitD.14.De G& Ecclefia; feruandi reijquic . Qiioru alicju: funt oftiarij, alij leclo-'cramcco or

rcs,Exorciteacolythi,fubdiaconi, leuicac,infuper ik aliqui presbyj'^'^"-^^^-'^

tcri vide literam. Horum vltimi diaconatus 5c presbyteratus funt H 9'-^rt.5

facri ali) dkuntur non facri , refpectu illoru. Ordo autera cft, facruf j°JIj*'iââ!i!

quodda fignaculd , per quod fpecialis poteftas tradiiur ordinato . May.q.

Hinc tSc omnibus his nomen ordinis conuenit . £t quia in.omnibusfacramcntu fignificatur,ideo & omnes hocrcfpe<iû facri dicuntur.

Sunt infuper 6c alia nomina dignitatu, feuofficioru, quacnonfuntordinu, vt Poncificatus & Epifcopatus, quar 6c vlterius in textu di-

ftinguuntur, debent aute ordines Ecclefiafticos aflecuti , conari vt

eorum vita dignitati refpondeat,vt fic plebs ex cis proficiat,<Sc ipfis

jratanter obtemperet, aquibus facramenta percipiunt, & mifTaru

olerania audiunt . Mifia quidcm dicitur, vel quia mifia eft hoftia

quac ibi coramemoratur; vel quia miffus celeftis venit ad confecran

dum corpus dominicum.

Offitijs facer ordofuis difcrimim fumitr

Infe qu£ "voluit Cbri/ius obire prius,

An h^retici abEccIefiaprecifi <Scdamnati,pofsinttradere facros D.t^De co

ordines, diuerf^ funr fentcntiae , Alia varijs fufTulra auftontatibus/^''"'^"*/*"

partem tenet neeatiuam,alia vcro affirmatiuam :qua: & tcnetur, fi.5^^"'^'?l".?'^

inrorma hccIeJiae id iraoanr, quamuis hoc m lui faciant perniciem.Lj^, Ant. Aa.

Auiôritates verotencntiumfacramenta ab h^rcticisacceptajfalfa q.i.

efTc tSc inania, intclliguntur quo ad cffeclum gratiae inde confequc

duni. Qui autc pro ordinum collatione aliquid dant vel accipiunt,

fimoniaci dicuntur , & vrriquc veniunt punicndi . Vidc doôres

.

Actas in ordinandis dcfinita eft per Con. Tridcn.ScfTj^.c.i i

.

ii datur chlatofacer ordo numfmateydantem

Stringit emptorem pcona Simonis atrox.

Matrimoni) facramentiperpetuum , indifToIubiremqj ncxum m D.i6.pe ft-

paradifo antcpeccatumpriraoinftitutum cftproofficio generandi^^^!"^^°5°*

prolcm . Nunc vcto eft etiam pro cauendi crimmisrcracdio. Quar '°'

Ant.AnlSc vltima inftitutiom hoc a prima differt, ac etiam quod prima fuit Bona. Tho.nccefsitatis , illa aurc gencrc humano muhiplicato cft voluntatis .'q.i.Ricq-j

Quarum primafafta eftinparadifo,aItera vcro cxtra. Quidamau|te haereticipernitiose fentientes , nuptias codcmnar^cum tatncn 5c

[Chriftus fiii praefentia nuptias approbaucrit r & cafdcnj Apoftolus

comendauerit . Vide Con»Triden. Scff.z^. fub Pio^. & do^Vorcs

a d 16. vfqj ad 42.& Caftru. aducrfus h^rcfcs . vcrbo. Coitus. ver

Matrimoniu. 6c vcr. Nuptiaf . Significat aute hoc facramciitii coi>

iundionem Chrifti cura Ecclefia . Quod etiara per animorum con^

fcnfuna!

D.i7.DeMa

fam etficien

tem . Niifa.

q.i.Ant.An.

ci.iS. q. I.

D.»8.Dequalitate cofen

fus ad matnmoniurequifnu

3?o Rhetortcs, ChnflianA

D. zp. Coa-(ft!0 excludit

confenfumc5iugalem

.

Ant.And.q.i

D. lo, Nonoes enor c6

feiifum matrimonij im

pedit. Niifa.

Iq 3. Ant.Aii.

Iq.

z. vbi de

Matrimoiiio

fofephi f<

Manx Virg.

fenlum abrque copula ramen carnah perfedura eft , cûamuis lic a

pcrfe<aa deficiat rignificanonc.

7^tur£officio conriAbi.i prjeslita quondamt

Jam [unt <ij ffagiln carnis honeâ foluf.

Cum matrimoniu iit viri dc rauliehs maritahs coniun<fîo, intcrtnmonio pjperfonas leeitimas indmiduam retinens vitac confuetudinem, ideocomparatiol* r r r ~ r r \

nemadcnu- coumgcs Ime conlenlu muiuo no feparantur, ncc vnus Imc auerocontinentiam vouere porcll,fed debitum ei redderc tenetur. Quo-modo contrahatur, & qux difFerentia fitintcr fponfalia 6c matri-

monium ; vide fupra.

Vrxfentu uerbo nubendum temporis, idque

Durat quam ceniux "viuit "vterque diu,

Confenfus defuturo etiam iuramento firmatus matrimoniunonfacit,cum per huiufmodi mramentu fit confirmatio no dc fafto fed

fiendo. Traditio aute parentum ipfius fponfjc,6c facerdotis bencdi

diojdc facramenti fubftantia non funt.fed ad quandam ipfius per

tment folemnitatem & honellatem . Confenfus efle debet in con-

mgalem focietacem, quapropter mulier ex lacere viri fumpta fcri-

bitur. Vnde dc interfratrem & fororem cohabitantcs matrimonmm non cft,fuit autem inter Virginem & lofeph.

Cofulat fi fuerifverbo contraBafuturo,

Tiondum coniugij fccdera certa manent.

Confenfus per coa£lionem extortus,matrimonium no facit ; qui

nedum in nuptijs fed & in fponfalibus dcbet effe hber . lUe confei

lit,qui manifefte & cuidenter non coPitradicit.

'Hon erit adfcnfus peragens cnnnubia, qualem.

. Vrc*:bet, 've>beribusf£pe grauatushomo.

Error perfon^, non fortuna: vel qualitatis impedit matrimoniu

Cuius contradionis , Multar funt caufsp. Ahx.vtprolisprocreatK•5c fornicationis vitatio,prmcipah<;. Al z honcftar,vtpax <5creconc

hatio . Ahaf vtdiuitiae <Sc pulchritudo minus honeftaeiicc propte

hoc,vt quidam vo)ebant,matrimonium impediunt, eo quod mahria contrahentis facramenium nonmaculat. Fueruntautem <5c Cii

Cx fpeciales contra<ûs inter Virginem & lofeph , cx confiho famJian Spiritus San<fti, vt fcilicet virgo folatium habcret & fuftenta nmentum, parius autc virgineus diabolo celaretur, <& lofeph tcO:!

efTet caftitatis coniugis fua; . Inter quos fmt conmgium pertc<Slun

fanclitate, licetnon ira fignificationc,cjuia fine copula carnah pro

D.;t. Trit

urboiia fr..i

pter vtriufcjue virgmitatis votum.

Sunt duo, (jux dicant di(fclueYC fxdera kdii,

Sunt e.r^ta duo, qu£ tineâic negc^t.

Matrimcnij bona cfle tria iiquct.lsam tilfides muiccm feruai

^da "<Sc

«-

Parsjexta. 37ndi & proles fufcipienda ac educanda, & facramenrum de matrimo trimonij

.

nij focietate non difToluendajetia fi corporalis difiunaiofiat. Neq; Ant.And.q.i

hoctertiumdeficitmmatrimonio,etiam fi prima duo deficerecon Nnfa.q.4.

tingac . Coniuges tamen que prolem nolunt , {^d fterilitatem pro-curant.potius fornicarij iudicandi funt,<3c fi fgtus tunc animatusfiie

rat fuat homicidac . Di6la aute bona fic matrimonij a£tum ordinat,

vt fi fiat caufa profis, peccatu non fit,aut fit nonmortale,vt cii fer-

uata fide thori conueniunt caufa incontmentie. Quod aute Apoftolus dicit hocefle fecundum indulgentia,accipiendum eft dc Indul-

geutia concefsionis, fi fiat caufa prolis^quafi de minus bono, non ta

mcn malo. Si uero fiat caufa incontinenti^ accipiendii eft de indul-

gentia permifsionis , quafi deminus malo.f veniali ; dummodo in-

tra limites matrimonii fiat, quos limires excedensnon excufatur

.

Nec cft contra prxdicla quod concupifccntia femper mala eft.Vc

rum eft cnim de malo poenje, <5c non culpae . nifi vt diilu eft. Greg.autem ab ingreflu Ecclefiaeprohibetpoft acceflum ad vxore eura

o cantum , qui hoc agit incontinenrise caufa , vel quia raro fit fecun-

duni huiufmodi concupifcentia.

Q^dL trid coniugij bonafmt, qmhus illudhone/ium,

B^dditurt hocceloco doHe Magifleragis.

Quamms in alijs vir mulieri pra-eft ficut caput corpori, in rcddi-

tione tamen debiti ius eft eis ^quale, adeo quod etiara fi caufa pro-

hs mulier debitum pofcat vir ei reddere tcneatur,5c ecotra, & neucer,etiam adcontinendum, fui corporis poteftatem habec, nifi deconfenfu comuni. Attamen licet peccatum non fit.debitum reddc

(^jrcexigere tamen vltra gcncrandi neccfsitatem, veniale eft; mecha-iri ver6,criminale . Quod fi vir vxori confentiat, vt Deo conwnen-\\x votum oflFerat.fi tamen rcuocetpriufquam mulierimplcat,reuo

catum cft; non autcm fi iam fuericimpletum. Quamuis autem pe-

tcnti dcbitum rcddi debeat , funt tamen dies in quibus hoc ipfumpctcrc non licer,vt in textu. Quod vero Hieron. aliter diccre vide-

tur, de Ecclcfias miniftris accipiendum eft . Tempus in quo nuptiae

cclebrari non debent fecundum Con. Trid. Sefl^ 24. c. i o.cft ab ad-

uentu Domini nofl;ri I e s v Chrifti vfque in dicm Epiphaniae. & a

ID feria 4. Cincru vfqj in o<fJaua Pafchc, alijs vero anni teporibus fic

Debita certa Ugant focialisfxdera leBi,

Qjiif. pariter coniux debet "ynerque fibi.

A mtindiprinc.pio vnus vnam habuit vxorem,quod &obferuatum eflet.fi primiparcntes noncecidiirent. Nam interfiiias eorum(3c filias vnus vm coniungebacur.cum nec aliac eflent mulieres. La-mech vero primus legptur duas habuiiTc vxores , & quidcm repre-

henfibilirer quiacarnaliter. Quia tamenproceflu ten:porisomnes

D.ji.Coniuc^es in folue

do carois de

bito , pares

funt. Ant.

And.<i.i.

%

D. n-Vxo-re pluralita»

fuic aliqn lici

ta.Ant,An.<L|

^H}^H

D. J4. Inicr

legitinias p-Tonas matnmoiuu fieri

debct.Niifa.

q.<J. Ant.An.

«j.i.

3?i KhetortCA Chrijitani

p^ne ad Idola dcclinabant , diuinitus confukuni eft, patres plures

duccrc,nc Dci cultus & notitia ex eorum paucitate dcficeret . Vndc 6r malcdi<â in lege fterilis habebaiur . Hnic ctiam non impa-

ris meriticrtimatur caftiias coniugalis Abraha? , caftitati virginali

Ioannis,cum utraque Deo pro temporc mi Htaucrit . Ncc patrcs fi-

demthoii per hoc violarunt,quodDeo volentc plures habebantvxorcs; quia fuis fidcm feruabant. Sub legc etiam de coniugio maeis cxpreflum ftiit . In noua autem lcgc ft^cunditati virginitas prac-

fcriur , & facerdotibus caftuas in dicitur, eo quod per totura muji

dum 6des iam eQ publicata .

Curafacrx fobolistnon execranda libidot

Tatribus yxores fuafit habere duas.

Ad matrimonium contrahendum aliqux perfonsc funtomninofine aliquo impedimento legitime; aliqu^ cx toto illegitimaj. vt in

facris conftiiuti; quxdam vcro medio modo fc habent alitcr tamcnnfic quam olim vt quibus obflat frigiditas vel cognatio. Si quis cau

fa fngiditatis debilu redderc non poteft, (i vrrifqj placet, Hmul mancre pofTunt. fi mulicr vult effc mater & nunquam conucncrunt,

& hoc legitimc probet,contraherc cum alio permittitur, nifi & ip-

fa fit inhabilis . Quod fi ex maleficio impediatur, p^nitcat dc pec

catis fuis,& per exorcifmos Ecclefiae re(htuatur;per quos fi non li-

bcrctur, potcft alteri nubcre, ludicio tcdcfiae interuenientc, vbi fi

conualucnt, non potcft ad priorem rcdire nifi Ecclcfix iudicio. fu

riofi etiam & amentcs> vt fic , contrahere non pofTunt. Scd & ille

qui cum fororc vxoris fuxdormit, neutram illarum habcrc dcbct

j& vtcrquc finc fpc coniugi) rcmanebit . Ncquc vero proptcrinfir-

mitatem corporalem dimittcre licet coniugem , fcd magis altcr al

teri auxilio eiTc debet in hoc cafu ,

Qui fitit connubijs apti,qu£ paâfecundumLegem yllo aut nullofmt dirmenda die.

Vxorcm vir dimiitere poteft propter adultcrium , fi ipfc fimiliuoriio cx a-

j.rinijne pollutus non fit . Quod li vterquc reus (it , ncutcr proptcr

quuto Sco (hocalterum potcltdimitterc. 01 veropropter adultcrium vnius lc-

Ant.And.q.i parati fuerint,neuter ahum ducerc poteft alio adhuc viuente , poffunt autem inuicem rcconciliari . Si vir adulteram imp^niientcm

retinere vellet,in crimine fibi participare videretur . Repulfam ta

men iScpenitentcm rccociliare fibipotcrit,nifi fcpe rccidiuet. Kccpoteft aliquis ducere eam.quam prius pcr adulterium polluit, fi ip

fa machinata fit m morte prioris mariti,<5c alter aiteri,adhuc piiorc

manto viuente,fidera dcducendo dederit.

Tion macchje mcechumyfi 'ûlt/amen abfque yirifpe,

Viuo illo alterius,mitterc iuraftnunt.

D.jf.Dctli-

H

Mul ler

B

D

Parsfexta, jprj

Mulier libera fcruurn ducere poreftjfiiniliter & viringenuus ati-

cillani. Quod (i iibero de feruitute alterius conftint.fixum erit ma-tnmoniuni ; finautem dcceptus eft.dimittere poteftiun^â fibiper

fonam poftquam fcirc incipit . Poted <5c efFe coniugium inter virii

& mulierem , fi ambo feruilis fint conditiorjs*, dummodo voluntas

dominoru vtriufqj accefirerit; imo fecundum quofdam, domini etia

difTentientibus.At fi coniux libcr feruum fe fecerit praptcr coniugis

(nx confenfum,pcr hoc non feparabuntur, nec ipfa ferua efficiiur

.

Matrimoniu ctiam contrahino poteft,nifi mafculus i^.habeat an-

num,& puella j 2, alias feparari poflunt quamuis ex confenfu paretum id fadûm fit. Iun£li vcro pracccdcntcr , fi pofl: difcretionis an-

nos volucrint fimul mancrc^poffunt, ante feptennium xn nec fpon-

falia contrahi poflunt , cuai contrahcntes '•fahcm intclligere ha-

bent quidagatur

.

iîomodo comugmm Impediat feruum effe^quotoque

Culque anno liceat f<£dus inire tbori.

In ordinc fubdiaconatus & fupra conftitutus coniugium contra-

her€ non potcft; & fi de fa(5lo contrahat,nullum cft,& dirimitur.In

alijs vero minonbus conlrahi pcrmitlitur,nifi religionis habitii fumpferintordinati vel cotinentise vctum cmiferint . Inter dicituretia

coniugium vxorum fuarum occifonbus, quae <Scpenitentiam agere

compeiluntur,autfpiritualigladioferiendifunt nolent€S,noncura-

to de legibus fecularibus in hac parte.

Occidem proprium mulier uiolenta marltum,

T^llo deinde alij nubere iure potefi.

Votum, quandoqueimpediens quandoque dirimcns matrimo-nium) eft qua-dam fpontancje promifsionis teftjfiiano , quade his

qus Dzi funt,proprie fieri debct.Hinc vota fatua irntanda,nec vota reputanda funt. Votum eft muliiplex.f.comune <Sc fingul2rr,fim

plex &. folemnc . fimplex feu priuatu matrimonium jnipedit con-

trahendum. Solemne in facic Ecclcfiar fa<fbum,per facri ordinis fu-

fceptionc vel profcfsione rcligionis folcmnizatum,dirimit ctia conrra£lum . Nam quod antc licicum fuit poft votum fit illicitum

.

Qnod fi tales contrahunt, ab Ecclcfi^ mgreflu arcendi funt,ciuouf-

que humihrer fatisfaciant. Quamuis aute adulterium graue fit,gra-

uior tamen crtmceftus,& peccatu contra naturam grauifsimu.Mu-

lier etiam quar maritu m remotis agentem mortuum putans, alium

duc:r; eo redeunte.ad ipfumredire dcbet alio dimiffo, nolens aute,

eft excomunicada. Qui vero vxorc dmiifTa fccedii, & aliam ducit,

& poft du<5tus p^niteniia vult fecunda dimitterc , afTcrcns fe alium

habere,nec tamen permittiiur, EccJeiia.fnon credenre,per obcdic-

tiam quidcm <Sc timorem iam incipit cxcufari , & dcbitump^nitus

f>- ? <^.De impedimento

<'onditionis.

Ant.And.q.i

terfjceror-

cio impcdiat

Matrimoiiiu

Ant.And.q.i

Niifa.<j.7.

D.?8.DeImpedimentouotiAat.An.q.l.

BBb rcdde-

^374- KhetoricA Chriflians»

.inis cultus

limpedu. Sco

)JD.40.Dc im

IpedimciuoCjOgnationis

primo carna

1j« Ant. And.

q. I. Niifa-

q-S.

i-eddcre poiedmulicr ilii,qu^'.r.pcr ignoranciam excufatur , fedpe

terc non debet. Hec Magiltcr. Sed quod talis reddcre poisic debi

tum ctiam penitus non tcnetur.

QuidyotuniyCfuotuplexue jiet<juindoue refiflat'

Cluominus yxorem ducere rite queas,

Difparitas cultus impeditmarrimonium. Nec eft cotra hoc Pau.

I .Cor.^.quae.rdc his ioquitur, qui dum cotraxerant,ambo fuerunc

infidelcs vide hteram . Potell autem & coniux coniugem propterAnt.And.q.i|j]J2s concupircennas,qux animam aDeo aberrare faciunt,dim!tte

re.Quia Ci mfidchs fua fponte difcedat,aham ducerc fidchs poteft,

necfequi eamtenetur,cii ainbo infidcles cxirtcnres, lundi fuerint

.

Siambo iuncli fucrint fideles,fcd vnusinfidelis fiat, alter eam dimic

tcre potef^: fed aliam,illa viuente ducere non poteit. RaiiJ eft enim

comugium fidchum,n6 autcm mfidclium quia folui potc{t,nec ha

bet illud tnplcx bonum, quod matrimoni) acîiapeccato cxcufat

:

nec meretur pramium,quia ex fide non clt.

?s^/ia tenent ilios yalido cQnnubia, nexUt

Qjics retinct difpar reliîonis amor,

Cognatio olim ad fepnmum vlque gradum habuit matrimoniuimpedire,quod cx do^Ttorum veterum aucloriratibus liquet. Quodluicm Greg. geiiti Anglorii in 4 & in 7. gradibus contrahere con-

ccfsjt,ad tempus hoc ficri voluitjcCi nouitij cfient in fide.Extra lite-

ra tamen notandum,q) modificante Ecclefia hodic vniucrfahter in

5. 2;radu & (upra, inter perfonas alia.s lcgitimas contrahipotcf}>«5c

truncus mcipitur a patre.

,Yccdera ccniugu prchibens cognatio carnist

r\€â lege quotum durat ad yfque graium.

ilX^T.De gta Affinitas (quac & ipfa matrimonium impedir) caufatur cx coitujdibus athnr

.-jfurali, (Scillicito. Intcr confansûineos viri & vxoris : co quod vir

i A» d a Ivxor eiiis lunt vna caro. bic ergo vir oc loror vxoris eius iunt in

*

I affinitatis giadu : fibj vero vxoris in 2.&: fic confequenter. Et iUa

olim impediibat \Cc\; ad 7 gradum, hodic vero vfqj ad^. tantum.

Manet aute ipfa affiuitas , ctia matrim.onio tranfeunce, ira vtimpe-

diat c6tra<flus prohibitos aeque ficut prius , eo ^ vir & mulier funt

duo in carne vna. Vnde cotra pracditSla coniuiSlos, Ecclefia feparat.

Si tamen ignoranier coniun«î fucrunt, fili) eorum legitimi reputan

mr. Notandum autem lux-ta hocquod licet fornicatio fitomnis coi

nis extra comugem,fpcciahter tamen cli meretricum,viduarum 6c

cocubmarnm. Stupiuni vcro efi,virgnuim dcfloratio illicit-a.Adul-

t-crium alienithori violatio. Inccfius, coni;in.e;uincarU!n vel affiniij

domo patns, vt

illafiaC-violcn

I.-VI I V..il> a 1 tviil l iiv>i.i V jvjiai >-\j. Aii».iî»vi:<, vvMiiti 11^,1*11; vni

Labufus. Rap-tus autem, violcnta cducVso puclia- de c

j.fii cormptain vxoreliabeatur.fiuc ipii, luieparenn.

« tia,

H

B

Pars fexta.

D

37J^tia.quod quideni morte punitur , nifi per confuguiin ad Ecclcfiamraptor euadat

.

QvLoi lus CQgmtos inhibet conneBier una

Legitime,affines neSit idem minime.

Cognatiofpiritualisell vinculum contraclum ex (latuto Eccle-

C\x: per furccptioiiem facramcntoru : dirimens matnmonm iam cotra£lum.Ideo fan^Sli Synodus Trid SefTa^.c.^.ftatuit vt viius tantuliue vir,iiue mulier,iuxta facrorii canonu inftituta,vel ad fummumvnus,5c vna baptizatum dc baptifmo fufcipiat, inter quos,ac bapti

zatum ipfum,<& illiuspatrem, <J>cmatrem, nccnon inrer baptizan-tcm,& baptizatum : baptizatique patrem , ac matrem tantum fpi-

ritualis cognacio contrahatur.

7s(o« tamfxpe yetat nubentem agnatio carnis,

Myflica quin multofjepius illudagat.

Omnium viuorum (Sc mortuorum erit generalisrefurrcftio >'ad

Chrifti tubam,ideft,ad aHquod euidens & pr^clarum fignum. me-dia no(^e,non quo ad tempus fed quia occulte,quando.fnon puta-

tur <?c confcientiarum libn aperientur bonis ad gaudium & gratia-

rum aclionem. Quorum etiam peccata per p^nitentiam hic delcta,

fecundum mentcrn Magiftri aljjs non patebunt , fed maloium fce-

lera omnibus erunt manifella : Credendumqiie eft pie , quos tunc

[Chriftus viuosinueniet, monturos. Refurgenrqiie omnesincorru-pti,quia mcmbris intcgri : non tam*en omnes impafsibiles,quia hocfallit in damnatis

.

Mortales omneSfpmfentes atejue futurost

Et quos iampridem fxdafepukhra tenenK

Vltima iudicij furgenteis hora Videbit»

Laturos fadis prtgmia dignafuis.

In pcrfeda quidem aeiate, fciliccr,iuueniIt,omnes homincs abfqj

dubio refurgent. Atnon in eadem ftatura, fed in ca quiliber,quam

vel habuit,vel habuifTet^fi ad pcrfe(5lam, nonimpeditus, perueniffct atatem . Oranes quoque generaliter refurgent omnibus mem-bris intcgri,quocumqucmateria corporum prius fucrit difperfa, ita

vjdelicct , vt tota humani corporis materia toti illi corpori lit red-

denda, quemadmodum inftatuaconrrira, &exeadcm matcriare-

putata aduerii potell . Hoc tamen difsimili fiet qualitate in corpo-

libus bonorum «Sc malorum . Nempc bonorum corpora dotandalunt dotibus gloriae,malorum vero corpora abfque his xtcrnis igni

bustradenda- Qua- etiam an cu deformitatibus fuis furrc<5lura finc,

Augudinus iub dubio reliquit, nec curandum putaujt , ciim de co-

ruiidcnic^rta conftecdamnatione. De aboriiuis quod refurgant,

alTerendurri elt, fi vnquam anima vixerint rationali . Quse 6ctunc

B B b 2 ficut

D.^i.Dcirapedimentofpiritujli^co

gnacionis.j

Tlio, May.I

Niifa. q. I.

•por. 4. Ant.

'And.q.i.Bo-

na.q.i.ar.i.

D.45.Haaenus dc lacra

mentis no.ie

gis, nunc definali gloria

per ea confc

quenda,ScoTho, May.Ant.And.Mona.q.i.ar.l.

D.44.De qualujte rcfur-

g-Jtiii. Niifa.

q.4. por.4.

Ant.And.<j,i

V

[37^ RhetoricA Chnjitans^

tiancui lecc

[>tacuJa-Nii-

ii.por. 1 q I

.vide. oes.^.

iicui & moiiRra, a monltruoluate ilJa iua lunc en)enci;inda.

QîdniumciirKjue fcnef ^ quantumcunûe tcnelii

iljuidam obcant,yuUus omnibus azquus erit.

D.45.-\nim^| Statim poft morterncorporalem, ammepro meritis ve! demeriihiuc migraiiLjj

jj^ Jo^^jj fjtî deputatis ursmia Tua vel pocnas riccipiunt , qua: ta-

men poltiudicij diem augebuntur, corpore, tciiicet rtlampto. vjii

vero puniendt {unt,iuuajipoterunip£r Ecdefi.T fuftragia , hi.f.cju

m prxfenti vita, vt iuuarentur, merucrunr quilibet pro modo fuo

Quamuis autem pompe funeralcs magis liiitad viuoru folatia , de-l

centem tamen curam dtfundis exhibere laudabile ert. Q,uod fij

prodjuite multafiant fuftragia , propaupere vcr6pauca,vel tantu[

gencralu , proderutcjuidem ccterispanbuivtrique in hocpariter,

quodno profunt diuiti adpleniorem libcrationem,benetamenadceleriorem. Hi autera quun fine mundtreperientur,per ignem c6-

flagiationis <Sc fandorum orationes purgabuntur. Orariones etiani

noltras angeli Deo , qui omnia pr^nouit,offecre dicunrus y quandoquid agnidum fit percipiunt. Quas qaocjue fan£li cognofcuut,qua

,tum ad eorum pertmet gaudium tk nollrum auxihum»Viuentum pr£culaf animii prodeffe qmbujdam

Si tdmen bocipfum promeruere priur.

NonobOiantibus quibufdam audontatibus, frre£le intelligaw-

tur,dicenduin ei\ quod circa damnatos efl aliqua Dei mifencordra

in eorum punitione,non tamen fTcquod a peccans vel damnatione

pcr hoc abfoluanrur. Cum autem mifencordia Dei 'Sc ipllus lufti-

tia fint idem, tamen propter diuerfam noftram de Dco conceptio-

nem feu efFectum Dei,aliqua ipfiusopera mifericordiae, aljqua ve-

roiufiitiaeattribuuntur.Qui i^ nuncocculte iudicans.fpurg^ndo,

conuertendo uel excfcando,tande manifefte iurficabit.Cuiusquo'-

t|uc ludicia circa res oes difpofitio quanrfoque vocarur . Quod etia

Pfalmtfia dicit,vniuerfas vias domini mifcricordia cfTes^c ventate,

intelhgi poteft pro eo cp duplex eft aduentus ipfius^ quoru vnus mi

fericordiii refpicit,alter mlbtiam.Vel qura erus donobonafacimus,

(5c mala dedinamus. Quêtiammifericordia videhcct »&mllitia :

inomnibus Deireperiuiituropenbus, fecunduahquosquide fecun

du eiTenriam, non autem fecundix cffc£lum, fecundum alios autem

ctia fecunduin effcdum vel fignum, & hoc velocculte vel aperie.

Commiferans iudeXjdiji aquijfmm ipfofr

Dcpnnatofpuuit,qtiammeYuere,minur^

p. T^ T An vocahter vel menjaliter taniu iudicij extremi rententfa pro-

d.cto extrc- fercnda fit.non eft vfquequaquc per fcnpturas cxplicatum . Cum

D^<f. l>e fta

tu ^< condi-

tioae dana

toru.Tho.q.

& £. Sco

AntAnd.q.iNiifi. varias

q. difcunt.

mo.Tho.ScRic. DuranAnt.And q-i-)

Clirifio taraen perfecti feeundum fcripturas certo iudicabiit. Quodquidcm per fedes duodecim quas ipfe dicit.fignificatur. Erunt aute

H

in

B

Pars fexta . 377in ludicio ordines quatuor . Nain alj<]ui judicabuncur (5c penbunt,vtiinpi) Chnrtiani: alii vero runc petjljnnt> fed non ludicabuntur,

uc uifidelcs; alij autem iudicabuntur & faluabuntur,deccdetes.f.in'

p^nitentia: ahj quoque fine ludjcio tunc faluabantur, vt perfeilt in

hac vica . Congregabuntur autem ludicandi ad ludiciuni angelico

iniiiillerio, purgatione mundiperconflagrationem ignisian> com-pleta Ecele£ticjuidem inaere, rep.obtautem eruntin terra. Siccj,-

finaiiter vlcima a ludjce profercruc fententia.An vcro rcprobi poli

iudicium a d^monibui punicndi (inr, an non diuerfimode ioquun-tur diuerfi,negaiiua tamen probabilior videtur.

Vltinu pmienti dabiturJententia ChriHa,

Qjiam cotijimabit candida turba patrum.

In fo ma quidem humana Chnftus tam bonis quam malis glo-

riofus in iudicio apparcbit,fed virtutc dminitans ludicabir^feciiudii

quod & audtorirates cjuic Chrifto ludicium atcnbuunt, funt intclli-

gends Ncque fine patre «ix Spiiitu Sanftoiudicium exercebit.Erit

aute^n latitia- iullisilla appantio,& tcrrori malis, quinec vnquamChrtili videre porerunt diuinitatem . Virtute ctiam diuimratisipfe

fufcitabit mortuos.quodpro eo humaniTati attribuitur,quiain hacrefurre£lionem noftra nitruit, <Sc eft caula extmplaris ipfius . Cuiusquidemiudicij locus eritin valle lofaphar, & in aere circumeirca .

func autem fol & luna a claritatc lodicis obfcurabutur & virturcs

ange'icx admir.uione quadam mouebuntur . Obfcurabunttr aute

(?canteiudicii:m ad Iiterarr,poft ludicium veio clariusIucebunr.Et

quidem quo ad motum : ccflabunt, quo ad effe autcm femper ma-nebunt ad Dei gIortara,& vniuerfi decorem,

Sol^ hmafuoi yenietiti iudicemctus,

Sifitrit.at neuter definet cfe tametu

Exa£to iudicio,du3P ciuitates fcihcer Chrifti <Sc diabo]i,fincs fuos

habcbui.t.UIa quidem ni gloria ccfummabitur,ifta vero in mifcria.

fic tamen cp in iUa no onmes a-qualitcr gloriam participabunt,ficut

nec htinilla pocnam, fcd vtrobique gradus quidam erunt. Qnauisaute omncs homrncs bcatitudinem appetant, non tamen in eodemeam omnes qu^ruc. Ncque enim eft vera beatitudtms ratio, habercid quoddelcctat,fed habcrequod velis <Sc nihilmalt velle, Q^iauis

etia jmnes Deum cognofcant.ramen in modo- cog.iofcendi elt gra

dusfeudifferentia.Hinc & vnus a!io cft beatior.Nam &fi gaudiu.Tquale fit omnfum,quo ad id in quibus gaudeiit,rion tamcn omniuell equx ifitcnfum gaudiii & beatitudo . Qu^ etia potl ludicium in

dubie maior erir,qui3 maius gaudium atque cognitio maior.

liidido fatlo, geminasfire credimus yrbcs

E quibus hxc Diti cejieritiiUa Deo.|

May.d.4<?.q.

r.Nufa.trac.

7.p.i.(j.I.

D. 48.Erunt

^ fupplicio

rj dilicret.c

ntudine ani-

m^ NJifa q.t

Sco.q.x. Vi-

de Ant. And.

p.15. qoaes.

jD.yo.Dcnilu rcprobo

ru.Vidfi Anr.

And.i 5.qiic-

riionibus.

^7<f RhetortCAChriJltanAfars v i.

In damnatis mala quidern volunras perfeuerat,ea tamen non eft

peccatum.fed magis peccatipoena, eo cp fiint cxtra ftatura demeriu.-ficuti (Sc bonis \n glonam cedet,<f voluntatem habentin bonofir

matam. In tenebns quoque extcnonbus mali fore dicuntur , eo q»

a vifione Dci penitus funt exclufi,tum ob voluntatis malitiam,tumetia ex obliuione a grauitate poenarum caufata, hoc tame plus erit

pofl iud-.cium quam ante . Etfi autcm curam aliquam de fuis notis

hab€ant,tamen cju^ in mundo aguntur,non agnofcunt.Qui & in \o

cis corporahbus adpoenam detmeri pofTunt, vtde diuite , ChriRonarraritc,apparet,cums tamcn defcriptio difficihs eft intellciStu.Vi-

dent autem fe mutuo boni & mah vfque ad mdicij diem, quamuisptr magnum chaos diuifi funt . PoRea vcro etfi boni malos vifuri

funt^nontamen econtra . Nec ad compafsionem boni pcr hoc mc»uenturpropter pcrfeftam eorum voluntaiem Neque veroperhocgloria eorum minuiiur, fedinterim augetur. Ad quam bcatorumperennem gloriam perducere nos dignetur in fohb fedcns excelfo,

dc quo Magifter pertraftans.a facie ipfius cxorfus eft <Sc per mcdiaprocedens,ad pedes vfque eodem duce fcchciter peruenit.

?s(on poterunty erit hircus ybi difie^us ab agnOi

Vel bene "velle mali,uel male "velle boni.

Haec ferc omnia,qu3B ad librorum Magiftri coUocationcm atti-

nent,paucismutatis& ahquibusannotationibus in quibus dodorcs

conueniunt,atque diffentiunt de meo adie<5lis fateor me extraxifiTe

cx Epitome Arnoldi Vefalenfis viri do6lifsimi . Quod autem pro-

miferamus de lapidibus atque Illuftnum virorum apottgma-

tibus proptcr penuriam huiufmodi papyrusSc nc vltcrms

opus differatur vfque in aHud terapus diflufimus,

Quacomnia Sacrofan<Sl3c Romanse Ecclefiae

Dfdibus vel ahcuius eius Catholici fihj

ludicio fubmitto . Nam,Corriplet me Tunuiin mif€ricordia,il7 increpabit me:

Okum autem peccAtoris non impir,guet caput meum, Tfi^o,

TOTIVSOPERXSIINIS. H

G

ilNDEX VERBA, R.ES, SENTHNTIAS,OMNIA DENKi. NOTATV DIGNA,

Q^VsAE l V^ HIS ST^F^SIM C T^T I ISl^ E nT V B^

B^etorkes Chrifiunx partibus ordine .Alphabst co , exhfbens,

Qjiando eH in eadem pagina numerus non

ponitur fed folum litera .

Aron & Ivfoyfes a Po-tificibus imitandi

.

fol. zj.n

Ab auditonim perfona

ipfis rebus beneuclen-

tia colligitur.ii^, q.s.

A bonis corporis laus

fumitur. zoo.o

Ab optimo quoque difcedum effc,^ quo

mo do hauriendii ex omnibus. i y .n

Abundantia facrr fcripturx. 1 3 6.2

Ablitio baptifnU cuias fic fvmbolum .

M.'

558.

Abftinentta & continentia ouantum iuuet

memoriam. 9i.n

Accidcns non in fe {ed in alio habct cPle.

fol. 7 3-h

Accidentia fpiritualia aui fignanda. 9t ,p

A(5la Apoftoloru quid contineint. liS.m

Ada i perfefta stute produilus e{\. ; 1 6.

'Adiim plenum triplici cognitione fuiiTe

j

nionftratiir. S^9C'A-d confefsiones Indorum quafolicitudi-

j ne religiofi accedunt. 189.1

Adam qualite r naturam humanam vitaue-

1

rit-^ . .

7f-sAda n5 filius hois Ccd Dei dicitur. 70.11

Adam cft fihus Dei per creationem non

j

pergenerationem. ibid.

Adam (i non vfus fuiflet lignt) viJof mor-

jMus fuiifet. 5o6.f

Ad^ pcccatuman fuerit omnium grauifsi

mum. J^^S.g

Adoratlo qiiotuplex. ?43-a

Adoranda eft caro ChriiH non nuda iatria

fol. 5 43 .a

Ad virtutes vel vitia quomodo trahamur.

fol. ziy.e

Aenigmaquid fit & quomodo fiat. ^jj.pAequalcs-funtdiuinx peifonx- 3o6.fAequalitas& fimilitudo in diuinis no funt

relationes. jio.hAequalitas vnaTrinitatis quomodo.3 1 1 .h

Aeternitas/pecics Ik vfus funt proprieta-

tes perfonai"um. ibid.

Aeternitas,Magnitudo,&poteflas in Deofuntunum. 30-6.^

Affedus quid fit. 25 8.

i

AfF::'cT:us naturaliter omnHjus infunt.z 3 ^.i

Affct5tu quomodo rnoiiendi. 1 59.

Agnomnatio quid iit & quot modis fiac

foi. if5.g.456.h

Aliqua dicuutw de Deo idque fine fui mutatione. Sio-f]

Allegoria,& AllcgoricaexpofitiD quid &Iquomodo fiat. ijj.n. 146.U

Amicitia vera finc pictate non. eonfiftit;

fol. iji.h

jAmoris immenfitas in Chriflo. 7.X

'( Amplificatio quidjquomodo fiat , &eiuscoutrarium. a6i-i. n

I

Anagogicaexpofitio.. 146.U' AngeUis ad cuilodiam cuiuslibet viatoris

{deputatur. 70. t

!Angelicanatura no eft producftaante cor

j

poralia. 3i9-c|

\Angeii farii'! creati in cado Empyreo.ibi.

'

• Angeli inferiores auomodo inftruanturaj

[fuperioribus.. ^- p!

jAngeh cur alati & quam curam de nobis

habent. ro.h

IAnimafimiilcum corpore creatur. 317.

iAnimam hominis Deus de nihjlo fonna-

uTt. \

I N D E X.

iiit.

AnimoiuTi motiis potinsex inftinû diui

no,(]u:imexef6cacij, dicentis elh z^y.b \ Bcnitas con/Idcrandain Chrifto.

Animuselt eger line ftudio. i^.z • Bonitas Dci patet in prardicatis.

An rcmpcrnaiTandura.

Antonomaâcjuid. 273.Apes non omnia , fed quac ad m liificium

neceilaria libant. z^.g

A perronaaduerfx partis fumitur argumetum. 219.

Apocal}'pfis quid contineat. 128.

m

Apo/hopiie. i59-ZArea; Indoru dz quid in eis plantet-

Argumentum librorum vtriufque teftame

ti. jo^.ra

Argumentum Pauli de Ele<5tione Dei gra-

tittta 6c prjjdeftinatione diuina. a 8 .b

Argumencum ab au^ôritate quomodo fit

efricax. iô.r

Arias Montanus laudatur. < i .gr

Arithmeticacjiiid fit & eius con/ideratio.

fol. 28. i

Aftronomia qind /it. KArtes funt tres & qut fnit. 3 . x

Artis rhetorices vfus. 3 . i

Articulorum fideinotitiaoratori Chriftia

no neceflaria. 27. t

Artium Uberahum numerus. j s.h

Au(5lcnticonmi liberqiio fcitetur. ^^.yAucloritas tcclefiar quaatii conferat.81 s

Au(ftores noftri habentjfed non oftentant

eloqueniiim . 30. i

Aureola datur prxdicatoribus. 8. c

B

BAculnm Chrifti quid fignificet. y.y

Baptifmus ellomnium facramentonl

lanua. 8.y

{Baptifmi adminiftratio. zo8 .z

Baprifmus a bono & malo xquc datur.

Ifol. 3 59-^

'Bartifmi forma. 3 J 8 .e

Baptirmus ell triplex. 5J9-hBaprifmus \ foiis facerdotibus, fed in ne-

cefsitate a laicis.

Beariti:do quid fit & vbi confiftaC $76-^Bcne vixi/ê ncmo certo fcire pot. 15 ?KDcncuolentia rndc ducatur. 229.^

]3onu funt , quz hon.ines bonos conI'i-

tur.nt. 2 4 j .C

7. A

J9.I

EcniUj &: terminus ois appeticus.

Bonitas diuinaefi: caiifa nollri dXe»

Bonitas & difpofltio caufa?.

Uonum eft fui ipfius diffufiuum.

CCHaritas quid f t. 63. m. & quamuis to

ti Trinitati fit communis^Spiritui.S.

tamen appropriatur. 3 o j .b

Canon quid fit. î.i. 8c cuod Lbroru ve

teris teftamentifjtduplex. 127.K

Canonizatio fan/lorijm ell icclefise mu-nus. 184Catachiefis quid fit. 274CatechilHca doilrina qualiter Indis in-

culcetiir.

.

m-gCaufarum genera diuerfa. 230. x

Chriflus quare liJius hominis dicat. 70.

u

Chriflus corpus & fangi inem fuii in eius

relju^comendauit, qujc ad vnum aliqiiid

rediguntur. 7.X

Chrilliana? eloquentijB veiitas. ^.d

Chrifl ani oratcris ornatus. 6.t

Chrifrianus orator quibus rcbus comparetur. 6.U

Chrifîano oratori fxcularis&: diuinx fcie

rijt tiadatio necefTaria. g. a

Cibii in matellam immittcre quid fic. z .e

Cicero Sc Demoflhenes quales oratores

fuerint. 4. mClemen£ina?aIIegandi modus. î.p

Codicum infpecho ad quid iuuet. 1 4 1 .b

Cognirio noji facit fapientem Ced timoi

quiafficit. 6.q

Colleîo quid fit.

Complexio quid fit.

Comunicandi modusapud Indos. i8S.q

Communicatio figura qiiid fit. 26o.e

Conclufio quibus partibus ornetiir. 235.Z

Confefsiones Indorum nudcr.

Confitendi zelus apud Indos.

Confirmationis diuifio,

Confutatio quid fit.

Contentio quid fit.

189.UI

io6.fj

256.U;

268.

n

Confi- 1

r N D E "X.

1Confldcranda in fua/ionc vcl difTualionc,

! foL 1^^.

\Contritio maximi apud Indos. 1 88.n

jConteplatio viris peifeftis couenit. ;o h

CorrecKo quid. z66.

Cor qilo ad difccndum incitttur. 4f • b

Cortefij & lleiigioforuai nom orb!s laus.

fol. 204.

h

Creatura rationalis ad Diuint bonii:atis&

beatitcidinis participatione cieata. 5 19.

D

DEi confiiium in tradenda fcripturafa

cra quale fi;erit. 46.6

Dei uerbum eft fapientia & intclligentia

nofba. 77-

z

Damnatorum poena iufta. 378.Deus eft principium medium & finis cui

omnia fubijciuntur. 57.1

Deus efl facrje fcripturar au6lor. 1 42 .d

Deus poteil res meliores facere quam fe-

cerit. 5i6.e

Dcus nec fruitur nobis nec proprie vti-

I tur. 500.U

iDeus genuit Deum. joi.b

jDeus vere habet eflentiam & eft immuta-

Ibilis. 302,- gDeus nonei> dicendus triplex. 5<^^-g

IDcus quomodo vbique (it. 313 .b

Deus eft comuniter in omnibus rebns fpe

cialius tamen in fanîs. ibi.

Deus ubiquc exiflens , non variatur cua!i-

cunque loci vel tepcris miitationc iLid.

Deus vnica &:immutabili fcietia fcit fin.ul

prxfentia oia,prsterita,&: futura. 3 M.eDeus nil fcit de nouo. iLid.

Deus dicitiu: omnipotes, quia cmnia quxvult facit. 5 I J • b

Deus poteil: alia & plura facere, &: cux fa

citomittere. 3i6.d

Deus eil quidquid in eo eft.

Deum ncn eRe chaiitatem caufahtcr fmc

efFcdiue. 3c6.d

Deus non dicitur oia qucc vult. 3 1 6.fj

Deus efi vnicum cmnium rerum cx tepo-j

re creatiorispiincipium. 3io.h]

Decredcndisfiuc dercgulis fidei Catho-]

lics. ^9^-y '

Decrcti diuifjo. 41. r. & cius allegandi

modis. 41,j-

Dctietum cuidfit. 41.

Dccret.ilcs cm flc di^Tiaf. ibid

Dcft6io.

Deiinitio.

ir6.Kz63.p

Deiiberatiuum gcnus qmd flt & quid c6-tineat. i9h^

Demonl^ratio. z63.qDepr.ftum rcli(fl:um ^.pcfiolis,cfi vcrafa

cra: fcripturx ir.terprctatio. r 4 1 .x

De rc^rtahcnunis .Chnfiiani Infiitutione.

foL ijr.a

DiakiSîca quid fit.3 . f. & cur ftaterx af-

fimiletur. ig.j

DiileOicz cuod cmclumentum afTerat adintelligendaslcnpturas. 15,3

Di <Sa & faCi-a pixclara cognofcenda, &virtute prarditorum exempla fequenda.

fol. 2 z .h

Dilc61io Dei refpe^flu creatwanim quali

ter attendcnda. ?oo-g

Diledio amici anfit maioris pcrfc-<ilionis

quam inimici.

Difcendum prius & pofldocendu. 13.S.

Difoluticnem ccrporis fan«fii defideraue-

runt. 133.1

Difbndio exdudit confuiionemin peifoni.Sjfmilitcrdifcrctio. ôS.e

Diuina eflentia maxin-ê /implex. 3 02 .gDrcilitas c,iu'd ft. 220. t

Dc£ii a Deo qualiter prcfjciant. 1 3 4.^DciftciesLcckflx cuant^flnt audorita-

tis. .î.t

Dc^rina & aucôritas charitatc coniun-

6\ a debet cfTe in orato re, e. r

Dogma falfum & hxrefls quomodo dif-

fcrant. (jj.x

Dcminis non tantum fidelibus fed & infi-

delibus cuomodo cbediendum. jz.s

Dcna 5piritii5.S.Icptcm.

Donum Spiritus.S. pedibus terit qui foeti

ibs rabjnc ri m aquas f tic. 1 4 1 .2

Dubitatio ciid flr. 160.

c

Duicedo fpiritualis in fuo fonte guffatur.

fol. 8.2

Dur:itio quid f.t:^>: ehis parCitio. jS.o.q

CCc Duia-

JI N D E X,

Duratio AngeU i\: Aeccrnitas Oei quoruo

do difFeraiit. j3.pE

r~ Cclefiafponfa ChrifH faltirarium omC^ niiun przceptorum in.ig:iira. i^.n

tcclefiaex Chriitiprom fsionc dcficcre

non poteih 6j.t

Lcclcfia? miniftri miniflerialiter tribiiere

poffunt Spiritum banvTtiim. 304.î^friidio quid flt. 166.

Lgielsio quid fiC^Stquot modisfiat.z^ j.piloquentia facraextcrius inCompta ar-pa

ret 3 uiterius mylkriouim fapientia Ful-

get. ^4.x

I loquentia qiiar conferar. z . c

lloqucntia oihil laudabiHus. d

tloquentia philofophcrumReipublicT or

namentum

.

iljid,

Lloquetia fine fapicatia mtilrim obefV. e

Lioquenria quibus rcbus copaietur. x^^.c

Lloquentia prxcipuc in Paiilo dcf dcra-

tur. zg.z

Lloquentinr pnrccptis loquuturetiam qui

lumquam didjceriinr.

Lloquvcix fumma paiui:iflequatur.

Lloquenriae prarcipua pais appcfite di-

cere.

tloquentes qui cxirtimandi funt . f.p

Lphot quid figniricet. 17.5

Lpifcopalis muncri-s dif/:cultas.

r.pitheton qiiid f.t. ^7.?-g

Lpithecon & Antonomafia qualitcr diffe-

rant.^

17 4-

Lpiphonemaquid i7t. >6o.s

Lrrorin rebus naturalibus & fi falfa fint

doi^mata,non hxrefi') funt diceda. <55.x

I rror iniide u^n ei\ h;trc/is quia ab Lccle

fra d'matus,fed quij fiJci c6tr:^rius. 6^.y

Effe fore S: f :ifê in Deo & Angelo qno-

I

mod ) diffcrant. ^g.p

Itfrcnti.iliaiirfdicataqu.T fint. 57.

r

tffenria n^ c'\ genusâuc fpecies, aut per-

{fona aut inliuidtr.im.

tfsetiano eil mat-ria.ex qnaperfonx.

itfientia vna deititis efl in perfonai'um

Trmitate. loo.y

lEifeiitia dinini mtUripIititer pcr crcatiu-as

mnotuit. 30 izLffentianec efl genitanecgenerans.ibi.c

Lffcntia non genuit hiiu ncc eflencia. ibi.

Lua formata efl poflerias homine ii' cur

de latere viri eiufdemque dormienris.

foi. sz6.h\tuade illa cofla finc additameto aiteiiiisl

materix formata efl. i z^ .h 1

Eu:i'igeliflarum teflimonijs confortamur.

fol. 2.z\

Luxigeiifla? & Apofôh dum citant tefh-|

monia, verfionem 70. fequuntur. 141.2JLuchaiilbar facramentum quibus cxhibea'

tur. i8c^.»,

Lu:e animam condidit Deus de nihilo &!non de anima Adx. 32-7.h|

Lxclam^tio quid/it. x^S.rLxempla non temere prxtermittcnda.

fol. ,3s.f

Lxemplapxnitentiim. 'S'i-1Ixempkun vnum diucrsc accommodaripotefh ijj-n

Lxercitatio quidfrt. »57.d

Lxerciria Chriiliani oratorii. 9. f

Lxordij non femperlocus. 13 i.c

Lxpolicio quidfic & quomodo fiac.z^^.s

F

FAciJ!idia m;ilcis pcflifcra efl. 4. i

Fadia ot a<ftioncs , Gcntilium non fe-

daudufed confilia eorum aeftimanda.

fol. iz.C

Feftonim cclcbratio apiid Indos. 127. f;

] ides fpes & charitas in fcripturis fandis

quomodo repcriantur. 43-

^

pides quomodo ex alienis fulciatur difci-'

phnis. r^.h'

ridesquidfic. 6^.mFides non innititur cuidentix naturali,fed.

diuinxreuclationi. ^4-<li

Fila diuerficoloria apud Indos erant veltij

ti hter.Y. 94-^1

Filius nec Spiritr.f.S. c{[ de nihilo fed de

aliq'io,non tamen de materia. 302.^'

Filius non eft Inipoten.s ad generandum.f.'

Filij misfio non eflfa(5laperlocimuta-|

tionem. .?0 5-f^

FiHj misfio an femej tantfijan fxpe ^t. 1

FUius

N D E X7Filius femper generatur & feinêr naOJs

eft. _ h

Filiiis dicitur natus Br procedens,$pirittis

Sandlus tantum procedens. iof.hFilius & Spiritus.S.mifsi funt. ibid.

Filiiis miffiis eft fine Spiritu.S. ibid.

Filiiis mifTus ell a Spii"itu Sando.Filius Datiis MiH us ell ,i feipfo . 5 o f

.

t-iiius femel tm miiTus eft in mimdu.Filiu? performam quam afliimpfit, feirfo

non minor dicitur. 505;.

b

Finalia prsdicata quar fint. 6 1 .£

Finis facra; fcripturse i quo cof fiat. ij; 5.y

Fons vitx Chrillus. 8.y

Fortes & fapientcs facit verbu Dci. 1 3 4.S

Fraterna diledio non eftpateraut fihus,

Ctd Spiritus.S. Joj-CFratres primi, qui in India ad Dei cogni-

tionem. Indos Induxerunt , quaks fue-

runt. lij.s

FriHfius abfque pecunia comedere quid

I fit. 14.11

JFrudus propter abundantiam in India vi!i

jvenduntur pretio. lop.e

jFrui & vti quid &: qclo differant. 500.U

IG

'•~»Eneratio diuina eft ineffabiKs. ôz.a

VjrGenitor,gcnitus,verbii-SJ imago funt

proprietates. 509.C

Geometria quid flt & unde ortum habue-

rit. i8.h

Gefhis diuerfas formaspollnlat . iJy-e

Gloria eJl intenfa, extenfa, xtcrna, ptrfe-

ffa Ik intcgra. 76.U

Gloria mundi cito tran^t. 6.s

Gradatio quid fit & eius vfus. i66.c

Grammatica Kcdx loqueli re^flaqne fcri

pturajfcitntia. 5.f

Gramatica efl clauis 8c mater alianl fcien

tiarum. i8.h

Gratia quidft &:eius diiiifio. ?j i.h.a

Cratia data efl bonis Angelis cooperans.

fol. 320. h

Gratia operans & cooperans efl vna elTen

tialiter. c.

Gricorum errores. 301. d

HHEbrxiin n( jii.mfemper recrudefcuc

infanicm. iî.tHeLrxorum originalia incorruptano permanent. 142.C

hixvcfis ell dogma falfum fidei orthodo-xa? CT^ntrarum. ^^.u

Harrefjs &: dogma faJfum quomodo dif-

ferant.f.

Hiercnvmus fuit pentus in tribus lincûis.

f 1. 138.1

143.

i

176.

r

3o6.f

Hillorica expo/Ttio quje fit.

Hypallage cûx fit.

Hy perbole mx ft.

Hypollafes diffcrunt numeroHypofiafis nomen caute vtendil. 308.

h

F.omo exrra paradifum creatus in paradi-

fum tianslatuselK

Homo rationc Angelis fit fcrius. 3. j

Homo fludicfus feptc hubcre dtbet. lo.r

Homo qualiter indigeat Angelica culto-

• dia. 70.

t

Homouel fecundum corpus uelfcciindii

animam conflderatur. u.

Hominis corpoiis mtbrrru diiiifo . 7 i.y

Hominis partes principales qua? fint.

Hois ofâjneruijCordx,vcna quot.

Hominis dignitas quanta fit. ij.y

Kominem ad imagincm Dei creatu quid

Homini viuerc fine peccato di ffi cile efl,

I

nifi gratia Dei aduitus. 70.S

!

Homine no efl fTmphciter fruendu.^do.u

Homines dare no poflunt Spirita.S.

L'omines in India notantur. zoo. n

Hominis tria bonorum genera. 3 3 1 -c

F^jmani conditionis vilitas. 7 y.r

F'umiJis lufiicus prs.fert Philofopho. 6.r

I

IConcuidfit. 177.X

'dolcru cultura omnismali caufa.i i8.r

Imagines vndt fumantur.

Imago qi;id fit.

lm:ginum fgra.

Imagmes 01 dine funt collocandar.

Iinitcitio quid fit.

lp.<{ii6iio quid fit.

CCc a

9z.r

9oh

iSi.q

Indi

Vn D E X.Lndi Imaginibus vtintiir. 93. x

Indi a quibiis peccatis caiicant. 139.X

Iiidi quo prrparan: ai corcfsiones.x 13.2

Indi qualiter commoti hint ad ridcm am-pleiJt-ndam. joj.m

Indi in fiia.um afloniim principio diui-

r.um i.nploianr .uixilui n. i S6.d

Indi qtialicer fe.'tiiatatibus interfunt, e.

Indi quxnta auidicate ad audiendu.m facru

veniant. iSj.b

Indi in brgiendis Eleemofynis libcrales.

fol. IJO.t

Indi hieroglyphicis literis utebant. 5 j .y

Indi qualitcr nutrimonio coniiiTigantar.

fol. z r 9.a

[nJi pliircs habebant vx-^res ttmpore fur

Lnfjdc-litatis. aio.d

In Jorum cu.a incon^cicndis tcilamtrntis.

fbl. i8 7'i

Indoru cphcnieridcs &.' ann: Jitiifio. 94.^

Indorum fed'.'ndi .modjs. 93. z

Indorr.m cor.croiieriras qiuliter fratres au

dia':t & deînii^t.

'Inferni con/idciatio.

iniirinonmi portandi modus.

Informatio Indorum.

Inf^cfiitMS reLitiîe dic!ti.!r.

Iniuiiarum rem^ttvudi niodus apad Indos

187

1 1 9.y

i6r.'f

iiZ.l

XIO.

309.

d

tol mIroni.i qmdfit. 176.

b

lijhvjationis ;-rxccnta. 23 i.h

[nlfitutaalicâtur & quomodo. 43 .r

rnffrumsnta m.;ficiiia apiid Indos. i2.j.h

In'irumcn:is naturalfbjs & ad bonum &ad mihin vrimur. 73.^

:;;iterDretitio facrx' fcriDtnr? e1 depontj

reliflum Apoiôi-r .i domi.io. 141.

x

Inteipretarir>q:!iifit. 263.0

Interroâno ouii. »57-n

In trinit.atc n.lla 'iia?i-fitas,/ingularitasjuel

folitndo fedunitas S: trinitas. 507.^

Tabilei tempoic quomodo le habeant In-

di.

'

187.mIiidri Srluliizantes facrunt vtprophetjr

ni' il mirr.is /Tnt qu.im prophetiar. 141.X

r ;ii>i oc.-^tidi-' legiit.f fcriprnram fed po-

fitum eil vehmen fiipcr cor eo:u. i-^r.h

lu Jitium t.apicx. 193.1. eius dies teriibi-

hs.'

75.S

Iiidicio & veritate ornatuj debet elTe ora

tor. X7.U

lus canonicum quid flt. î.i

luris ciuiiis oilegandi modus. 45 .q

LLAnguentum Indorum fidcs. izi.m

1 atna quid fit,& qualiter Chrifto de-

bcatur.3 4? -3

Laudis ycl vituperi) argumenta vnde fu-

maiiLur. 199-1

Lausequitumnotii oii)is. ra

l e(5ta lcdulo animo reuoluendo. 97 .0

Leiho facrorum libroru quid cuique conferat. ijr^x

Lccli )nis facri fcripturx geminus fru-

(ftus. ^C.h

Leclio facrof fcripturx quibus in vtilis fit.

foL 1 9.0

I.etiriaatque criilidaqua/i cibusdulcis dc

amariiseiânirni. 75.5

I ibrontm facra» fcripturat partirio & dif-

feientia. 11.7.1

LJtbrorum facrr fcriptura? niimenis. 103.

i

Libroni facr:t fcripturrc locatio. 103.

Librorum Magiftri fniaruin locirio. 2 99.

r

I ibcr feudorum allegandi modns. 43 . r

Libri sa(5ri /imphci fermone fcripti sut. z

Liberum arbitrium eogi no potell per potenriam creatam. 70. r

Liberum arbitrium quomodo fit cito rao-

bilis & vcrtibilis.

I iberii arbitri 'i multa habet inclin.ltia.

Libero arbitrio Deus duplicem gratiam

confe.t. 331.libcrum arbitrium apud Philofophos qua

le. J3"^-f

Liberi arbim") conditiones.

licenriaquidfit. i6r.g

I.icet omnia fint in Dei fcientiij no tamedicuntiir efTe in cius effentia. $^3-^

Lignu fcicria» qirid &r cur fic dit\Ci.

Lingu.'; Indortl qilo pc-cepen^.t fres.2 2 6.c

I.ifcraFis r-nfis Quantn-.n conferat. i 3 6.b

LireralLs fenfu.i quis fit. 1 41 -e

Locand: modus^ 104.0. 1 1 4.2 99.

Locil

iLoci alicuius defcriptio i quibus potiisi-

Ime fumator. zoi.r

jLocus quidfit, g^.f.ioi.K

.'LoconirBfditbributio & diuifio. 98.S.2

iLoca fi.^itia faciliter fiunt. x.

'Loca artiiiciofa. 99.2Locatio fotiorum B.Francifci. a

Loca alia vniuerfalia j alia paiticularia.

foL loi K

Locaquomodo cligenda. \.

Locorum iiumerus & cofignatio.ioi.e.k

MMAgna debet cfTe eloquentia , qu'.? in

initio placeat. 14!Magnituio in diuinis quomodo accipia-

tqr. 57.m.j8.n

Magnitudo quadmplcx. o.

Maia ciilpa: Deus fieri non vult , non vult

tamen ea non fieri. 3 17.

Malanon dicuntureiTe in Dee. JiJ-aMalibonos perfequuntur. i^i.e

Malum multiplex.

Martinus de Valentia eode anno quo ma-ledi(flus Maitinus Lutherus fuum virus

cmittere coepit fe ad fidem diiatandam

E X.

27^.C|

Metal?pfjs quid fit.

Metaphorar uis.

Metonymia. »73. eMiracula fiunt \x\ India. xxi.tMiifar quaata folemnitatc cclcbrentur .

fol. l8o.qMyllicus fenfu.s quis fit. 144.^Monafkria ^ hofpitalia Indi xdificafTe.

Mores dicentis fnnt qnat perfuadet. 1 3 1 .d

Mors non formidanda

.

Morce Chrifli & a peccato & diabolo li-

bcramur. 34<5-h

Mortuorum fepelicndi modas. a 2 1 .h

Mundus unusefl. ^.qMundiis propter hominem faftus. 3

19.3

Muficaqiiidfit & curfic dida. i8.i

mutua patris & fiiij obligatio. 141.$N

accingit. iij.p

Materiarhetorices qux flt. 5 4.2. 5 5

Mater vera Dei & hominis fuit B. Vir-

go.. _ .

MJ.cMathematicx fcietijc cur fic dij^x & ciiis

confideratio. i8.i

Matrimonij inHitutio conueaienter fa-

I

fta. J69. c

^Matrimonium quo confenfu caufetur &jinter quas perfona.s. 5 70.e

Matrimonij impedinKnta. J72..C

Matrimonium verum fuit inter Mariam

& lofeph. 37ofMeditatio Gehennalis fuppltcij. 1 6 1 .i

Mediator Dei & hominum Chriflus.

Mendatiiim quid fiCj& quotupkx &: qtia^

I

le peccatum. 3 5J.c

Mendacij genera. 5 5 5-c

leritum quid fit & qualicer meruit Chri-

flus. i^6.cMetaphyfTcr confideratio. i8.i

Metaphoricus fenfiis. E4?.f

Vj AiTationum fpecies duaf. xj i.d

i > Narrandi ratio cuique tria propria.

Nafci & procederc diflinguuntur, jo^.fNatiiiitatis Chri ili confideratio. 3 41 .h

Natuialequidfit.

Naturalis efl: produftio fifij- 301.

e

N atiira & perfona idem func. 3 i i .e

Nomen perfonac muhiplicitcr dicitur.

foL loS.gNomina numeralia non ponunt aliquid in

diuinis, fedrcmoucnt. c.

Nonomnrs vokintas qua? non vult qaa;

Dcijs vult , eft mala : vel quar vult qua?

Deus vult efl bona. 3 ry.dNoflrorum qnorundam ncgligetia. 1 8^.c

Nouum tefbmentum cur fTc didlum &quid contincat 117.1

Nouu teflamentii ef?: perfc{flro veteris.

Numerus cleiSorum. no poteft augeri vel

niinui. 3^4-oiO

OBie<rtum fidei i^tiU charitatis quidj

fit. 63. li

373.

po-Obflinationis Darmonum vndc fit.

Odium Dei qualiter conringere

teft.

Omnipotens & omnipotentia qualiter

dicuntur. 3i5-b'

Omnes

I N D E X il

Omncs Philofophia? & Theologiar partes

oratori Chriftiaiio neceflaria. 1 1, KOnonutopxiaquidfit. i7 4-h

Optinia prolis habenda; medicina. i ^^.KOppofitio quid fit. 112.

u

Oratoris officium cll docerc , mouere dc

delecTrare. i37.b

Orator perfedliis quis. d.

Oratio totaaffedibusafpergenda. t^S.hOratorquidjSc quahs fit. t.b

Oratoremnifi viiuiti bonumefTe no pof-

fe. t.c

Oratio cibus ert animi. i.e

Orator perfedus omnes animi virtiites ha

bere debet. 4.K

Orator pcrfe(5lus nondum inuentus. 4.I

Qratorem malum exiciofura effe. 4.I

Oratoris perfedli \is. ^.n

Fater genuit filium de fuafubftatia.ôi.d

Pater c([ potens gigncre potcntia quae eft

in fiiio. I.

Patcr cft audor proccfsionis Spiritu San-

€li. 304.^Patcrnon diciturmiflTus. joj.hPaterncc volutate ncc necefsitate gcnuit

filiura. ôt.dPatcr filium natura non voluntate ge—

'

nuit.I

Pater & filius funt principium Spiritus

Saiuî. 3io.e

Pater eft principium totius diuinitatis.

Patris & fili; mutiia obligatio. t-fi**

P.iulus ab eloquetia Mcrcurius yocat. jo.i

Paulus ^Barnabas a /ignis editis Deos ef-

fe credcbart.1

Peccati dcfinitio multiplcx. ?5 J-Ôratorem oportct non modo deleaare

[Peccatum Adarin omnes tranfit. j^j.a.c

fcd &: docere. 4.0 1 Peccatacommunia Indorum. 190.X

PjEnitentia quid fit & quomodo neceflâ-

ria. 5<53.d

Pxnitentia? facramentum adminiflratio &jritus. 118.C

Periuriuquid&quotmodisfiat.j j^.c.f gPcriphrafis quid. ^^9-PtPermifsio quid. i6i.f"

Perfonac funt coxternar, joj.a

Perfonarum vna cf^ naturalis cfTcntia cumdifHn(5lion'.- carum. 3°*^

Pcrfona cf^ nomcn fubftântiar. 307.^]

Perfonct nomen fignificatcfTentia in fup-'

pofito. 308.

q

Pcrfonaium pluralitas cft in diuinoe cfTen-

' tix vnitate. 3oo.y

Pcrfonaium trinitas eil flne diuerfitate &j

fingularitate.

Perfonx nobis innotcfcunt attributis

fuis.

Philofophis non cft conccfTum vidcre ea,

qu3E mentcm & fermonem noftram ex-

cedunt. ip.p

Philofophorum difla tanquam ab iniuftis

pofTefToribus vcndicanda. 1 1 .x

Philofophix dcfinitio. ly.a

Philofophix ftudium cget moderatione.

fol. i?2.e

Orator ChrifHanus quantus qualisque fJt

fol. 5.p

Ouiculam quomodo Chriftus proprijs hu

meris portaucrit. ^.x

Oratio quantum prxftet ad facrse fcriptu-

rae inrcHigentiam. n.pOratorfeptemHbcrales anes cailere de-

bet. jj.z

Ordo necefTarius in fcientijs. 4 1 .h

P

PAradifus , locus corporalis,typum gercbat tcclefix.

Parabola uel i.aradigmaquid. 177.X

Panemia quid. ^^J-pParechcfis fcu intcrpretatio quid fit.2 67.i

j

Fartitionum prarcepta ncqueunt certis re-j

guhs comprehendi. ^7 5-C[ 1

Paftorqui dignusfit. 6.11 \

P;iftor verus $c bonus Chriftus. j.x

Paftoris officium.

Paftoi-es ociofi taxantur.

Paftoru animis qux infita debet efre.

Parer filium non dihgit ca diledionc quar

ab vtroque proccdit. 311.

Patcr non cft fapics fapicntia genita.

Patcr & filius dihgunt fe amorc notio-

nali.

Pon-

r N D E X.

Potificis opcra,vta'.it a Deo difcat legcH

do fcriptiiras.f.iutpopulij doccat. 16.0

Populi defcriptio. 109.

f

Pof.ibile & impofsibile qiiid. i9-^-p

Potcntia genei-andi non dicit quid. joi fPotentia patn , fapientia filio , & bonitas

Spi-itiji.S.rnbiiitur. 5 iz.f

poteflas quid & quotuplex fit & quomo-do i.itelii-ijatur. 59 S.t.y.x

Prauis affuefcere fermonibus quantum noceat. i^.f

Pr^clara gefta pracclaris indigent ora—toribus.

Prarceptaquotfint. 3 5 5-a

Frjpdicamenta nouem. 7^.1

PrxdelHnatio & prxicietia diflTerut.j i^.q

Prardeftinationis & reprobationis duo ef-

Prxdicata Dei funt.^.S: cur jSc di^z.^j.i

PijE Jicata caufalia quar fint.5 9.r

Predicat-^nim Encomia. 9.C

Prardxatores quibus rebus com.parcnt.S.a

Prxdicatoris officium. ji.p

Prxdicator rone reddet dodrina? fu.r.

Prxdicator ab omni fpecie mali abftinere

& a fufpicione mala carere debet.

Prxdicatores quid docere debeant.

fol. S^-^33-Prxdicatores certa tantum doceant.

Prxfcientia lUt cum contingentia renim.

fol. Sn.dPrincipium cft ad aliquid. 5 i o.e

Principijs obtlare qu.im vtile fit. 197.3

Prooemium feu exordium quid & quomo\do comparetur. ixg.n

Prooemijs fpecics quotjS,: ei:is caufx.

Prooemivim quomodo pr.Tlktur.

Prooemi) tempora.vfus & officia.

Probatis fcriptoribus quantiim auclorita-

tis d^ferendum /it. 13.

f

Prolis habendse optima medicjna. 140.

K

Pronunciati -> qualis debeit elfe . 103 .e

Proprietates funt peifona?. 5 1 1 .d

jproprietates funt diuinaeffentia.

• Proprietatesin Deo non cticun^.ir fectin-

dum fubrtantiam, ncc fecudum accides,

fedfecuudumad aliquid. ^09»a

QVapud In-

220.

c

9.n

Pmdentia prxdicatorum per canes deii-

gnatur. 8.a

Profopopxiaquid. 265.2

Prouidentia diuina vbique infufa elKa 17.

Pudicitia & caihtas maxima mulieris dos.

fol. *4i'y

Pundus fine fluxu non cxplicatur. 57.I

Valitas quid fit.

Qûantitas quid f:t.

Quomodo punicbaiitur Mcdi)

dos.

Quatenus indulgendum amicis.

Qjiid pr.rtendere debea»- orator

Qiii polHiabitis dox^^^ribus f ccIefTa» foeti

das rabinoru aquas fitit, donum Spiritus

Sandlus pedibus rerit. 141.

z

Quomodo aliquando taccndum. iî.h

RRAbinorum cxpofltiones funt fomnia

fol., i40.t

Rabinorum intcrpretationes funt delira-

mcnta. 141.U

R.atio feminalis incofla Ada? id non habc-

bat,vt ex ea ita fieret mulier; fed tantumvt ita fieri poffet. 299.2

Rationale quid fit. 2 7 .s

Ratiocinatio quid fit, »77' c

Rhetcricesdefinitio. j.gRhetorices Chrilhana; definitio» h.

Rhetorica efl dialeftica dilatata. g.

Rhetorica alia philofophica , alia adula-

toria.

Rhetorices ornamcnta rcperiuntur in fcri

pturis.f. i6,g

R etorica aliarum fcientiarum omamen-tum. 1 8 .h

Rhctorices Chriflianar Magiftra.S. Mater

IEcciefla. i9.n

Rhetorica docct & lufta perfuadere &horum contraria fugere. 24.»

R.hetorices arris apparatus. . 45-dRhetorica quomodo peifiiadet fed nondocet. j4.hRhetor non feraperpcrfuader. 52.K

iRhetorum eft agere verbis. 5 4.^.37.0

Religioforum mutuus a.mor qûantuin iia.-

ieat

I N D H X-leat in Itidijs. *i3-y

Feligio/i ûantas arftirpationis /int apudIndos. 190.U

Reagioforum perfcdio in Indijs. xi^.r

Religiofls in Indijs niuia quies. i lo.r

Religiofl qualiter pondus diei & îh.s

porrant. zij.xRcligioforum cura in Indijs ip, ^.a.itr.n

lleprobatio [ed non pra:^ elHnatio fub merito cadit. 3 r 4.h

Requi/itaia commouendis afFedibus.

fol. ij^.K.i

P«.equifita ad fciendura facra fcripturam.

fof. 4f.d

R cs quid fit.

Rcftitatiouis modus /Tngularis apud In-

dos. i87-i

Reticcntiaquidfic. ly^.K

S

SAcerdos per claues fpirituales foLiit.

fol. 365.

Sacerdos quilibet accipit vtranque claue.

fol. 367.

Saccrdos ficut banus & maliis con.îcit

.

fol. 3<53.b

Saccrdos ad tranfubftintiationem reqiiifi-

tus. s6tSSacerdotcs legentcs comcdias culpantur.

fol. ^6.h

Sacerdosnon corpus Clirifti verun , Ced

Cpscies panis frangit- S^S- i

Sacerdotis munas eil prxdicarc. i^.m

Sacerdos quomodo ira oculti ludicis con

trafecKigiu i-6.p

Sacra:netanouTlcgisfunt feptem. 3?3.e

Sacra fcriptura cur obfcuritate plcna.^^c

Sacrafcriptura quomodo a ijctiiium dif-

ferat literis. <j.4.u

Sucra fcriptura cil fluuius planus & altus.

fol. 4^-i

S.icra fcriptiira fcmper in manibus haben

da effet. g.

Sacra fcriptura quando cibus & quando

pottis.

Sacra fcripttra thefauro confcrtur . 35.X

Sacrn fcrintura confiliit in fpeculationei'^

pra.vi. ix^.i

l^

Sacrafcriptiuacurper partts fubiefliuas

non diiudarur. q.

Sicia fcriptura fubtc»;mine fumma facra-

mcnta & myikriacontinet. 1390Sacra fcriptura omnibus eft. accommoda.fol. ijy.t

Sacrjc fcripturrar cognitio quibus modisfacilis plana & iucunda fiat. 1 3 ^.q

Sacrx fcripturx conuenit quod fit pura.

fol. ii6.c

Sacrx fcripturjE nomina, f.

Sacrx fcrjpturar vis & efHcacia. i ij.K

Sacrx fcripturcE vtiUtas. 44.

z

Sacrx fcripturx eftedus. y.

Sacrx Icriptuii lludiofis tria funt ncccf-

faria. xo

Sacrae fcriptur^ cognitio quomodo faci-

lis fiat. t

Salutatio paruiJorum in India ad rcligio-

fo>. ijo.u

Sandi H/polirifoIenizarioNfexici.iof.o

Sipientia duplex creata Sc increata. 60.

x

Sapienria diuina qualiter accipiatur. y.

Sapientix creatJt definitio. 2.

Sapientia ?i fcienria qu> diffcrant.

Sapieria el\ emanatio claritudinis Dei. a.i

Sapienriahomi.iisconfiftitin cognitione.

Dei. 10. qi

Sapi-ns aut bsatus audiatDei uoccm oport^t- .... . .

.^9-qSapieti nihil alienum nifi quod virtuti in -

coiigruum. o.

Sapie.irit fvcularis typus m Deut.quomodo defcribatur. ii.a

Scientia,prouidentia, pr:edcftinatio, diffc

runt fecundum rarionem, Ced funt unumre. 311'^

Scienriafimplex intelligentiz in Dco n6

e!l caula rerum, ncque res funt caufa

Dei. i^S'^Scopus facrx fcripturse. i i 9 .r

Scripturs audtontas quanta fit. ii.p

Scripturarum eloquia diu terenda funt .

fol. 4<5.f

Sentenris J^ proucrbia vtexempla tra-

(flari pofTunt. 154-0

Sermo diuinus ocs i fe habet delirias.46.fj

Scxu

r N D E X.

Sexri allegandi modus. 4».p

Scxtuplicia funt nomina qu« Deo tribiiu-

tur. 307.

b

Sccundum fubflantiam.

Signum ûid fit & eius genus multiplex.

foL 199.^Significatio feu Emphafis quid. 1 64. x

Similiter cadens & fimiliterde/Inensquid

fint & quomodo differant. t j 4. 1 5 y

Sine libris & pietatis fludio non ualemus

facram Ccrip turam intelligere. ij.s

Synecdoche quidfit. *74'1

Socratis accufatores qui fuerunt

.

fol. r 5 1 . a

Socrates philofophicc potius quam Chri

iliane mortuuseft. d.

Soltis pater eft Deus non conccditur.

fol. 307. hSolus filius dicitur fapientia gcnita vel

nata. j 1 1 .b

Spesqnidfit. 63.

m

Spiritus .S.proceditutamora patre &H-lio. 503'b

Spiritus. S. z patre & filio fimul pro—cedit.

Spiritus. S. ncmcn cft commune & pro-

priiim. c.

Spiritus. S. non prius ncc plenius a patre

quam a filio procedit. 3 o ^.d

Spiritu.S.procedit &- mittitur a patre per

filium.

Spiritus Sandus nec natus^ ncc filius dici-

tur. e.

Spiritus Sanfrus nec genitus nec ingeni-

tus debet dici.

Spiritiis.S.proccfsio duplex. g.

Spiritus.S.Mifsio , fiue eiufdem donorum

collatio eft temporalis.

Spiritus San(ûs & dona pcrfonaliter da-

tur.

Spiritus Sandus non folum a patre & fi-

lio, fed a fc ad crcarura mittitur, & pro-

cedit. 30? «h

Spiritus.S. mifTus eft dupliciter. a.

Spiritus.S. vifibili fpecie miftus cft.

Spiritus Sandus non dicitur minor patre

propter crcaturamin quaappaniit ficut

filius. b.

Spiritus.S.eftamorfiue charitas. c.

Spiritus.S.dum facras didlaret literas cm-nis & «tatis & conditionis hominis fin-

gularem habuit rationem. 3 3 .x

Spiritus Sanftus nobis inuifibiliterimmit

titur, cum per eum Deum & proximumdiligimus. ôy.c

Spiritus.S.non augetur vel minuitur infc,

led in creatura.

Spiritns Sandus dicitur datum a tempo-rali procefsioncjfed donum ab atterna.

fol. jo^.eSpiritus San^tus per procefsionem a?ter-

ram non tantum accepit yt effet donii,

fed & eflentia.

•*^pirinjs San(51us vt donum, refertur ad patrem & filium : ut datum ad noj & adeum ai]i dedit.

Spiritus Sanftus proprietate dicltur do-num Dei. jo?-»

Stans vel iacens audirc, quid flt.

fol. 5 6.mStudiahominum uaria. 6.s

Stiidium liberalium difciplinarum non eft

Chriftianis inutile aut a fcholis explo-dendnm. n.z

Sublatis futurls adhuc pra?fcientla in Deomanet. 3i3.h

Subiedio quid. tjS.r

Summa eorum qu« rcqiuruntur ad com-mifcrarionem mouendam, zô.p

TEmplorum noftrorum in India defcri

ptio. lop.g

Tcmplorum ornatus. iij.i

Teftamentorum diligetcs efecutores funt

Ind. 187.

K

Teftimonia ex inimicis defumpta digna

funtad probandum. 23.

Tinrinabula& tyara quid fjgnificent.

fol.'

i6.

Theologia aut de rcbus aut de fignis cft.

fol. 219. t

Translario Hicronymi. 138.1

Translatio Bibliorum quot & quibus tem-

DDd pon-

I N D E %•

poribiis fuerunt. i37-f

rranflatio vulgata? tanta» veritatiseft , ut

una e multis caiionica & authentica af-

feratur. 159,01

Tranfitio quid fit. 2,66.f

iTres potentix animx quomodo dicuntur

vna.cfrcatia. joi.a

Tres perfonac non funt tres Dii

.

foL JoS.e

Tres perfonat non dicuntur tres eUcn—tiar.

Tres proprietatcs perfbnarum funr.

fol. ô^.h

Tres perfonx non dicuatur efle tiia , fed

, vniim principium-. jio.e

Trmitas potentiarum human« mentis Tri' nitatemperfoaarumut imagoreprefen-

tat. ?oi.a

Trinitas poirentiarum & trinitas perfona-

rum in quibus conneniant vel difen —tiant.

Trium perfonarum potentiaindifFeics eft.

foL ôo.h

Fropus quid {it.

Tropologica expofltio'.

V

f TTra facrsE ^riptur-x laus;

y Vera Chriili fequela.

Verbi Dei proclamatoris quis finis

zji.a

i4^.u

tz6.d

ro-4.i

9.C

Veritas fe habet vt finis fapientiae

.

foi.

*

63.0

Veritas alia Thcologica/aliaPhyfica, alia

Ethica.

Veritas Theologica c[\: veritas fidei, cuius

contrarium cft hrrefis. ^^.p

Veritates omnes in canone Biblionim c6-

tcntx fiint veritates Theologirx.

Veritates aliqus; naturaliter a:liqux fupef

uatjrahter notar, q.

Veriras Catholica eft teritas reuelata a

Deo. q-u

Veritates Catholica: ex nnrura rei funtim

mutabilrter vera». 6f-u

Verus Dei cultus ccnfilHt in f^cfe , fpe, &cluiicate. i6.K

Verum d fulfo Dialeftica Sc Lofjicadi-

fcernit. is.i

Verfiones Bibliorum licet uerbis defidere

videantur re tamen & fenfu perfcde cbueniunt. 15 8.1

Vcites communes funrmi facerdotfs.<^. &quidfignificent. 16.4

Velligium Trinitatis in creaturis quomo-do innotuit. ôi.a

Vetcris & noui tefTamenti librr quomodo I

differant. izS.pVctus teltamentum. cflprophctfa nr)ui.

fol. ny.hVino inebriantur male intcUigcntes facra

fcripturam. 46.?

Violatio quid fit. 183 .x

Virtus quanto eminentior, tanto perfccu-

tionibus obnoxia^ rî.I

Virtiis cltprincipium omnii operationis.

fol. 6z.f

Vutiis communiter fumpta eff qua-dam

n>cntis difpofitio qûa mens- rationi con-

fentit

,

61.2,

Vlrtus ohm f^jla fbrtitudo diceba'ur.6i.h

Virtus varie nominatur & apud fandlos &apud Philofophos. 62. . g

Virtus ei\ medietas duarum milidarum.

fol.^

6i.g

Viitus Theolo^caquid flrfecundiim Ger

fonem & quomodo accipiatur. 6i.h.i

Virtus Theologica quomodo diflinguatur

a morali. 61. K

VimitumTheoIogicarum obieifta immc-diata funt complexa. 65 .1

Virtutes non omnes Theologicas & diui-

na<; nominamus, 6^ .m

Virtutis excellentiamnotaf 65 .n

Virtudbus non efl frucndum. joo.u

Vifio Dei abfcondiris oculisfic. jo.S^

Vitafcienriam- praecedar. ^.rt

V tiorum connexio. t^y.d

Vna perlbna non eft maioralia , nec du^x

f\mt quid maiusquam vna. 5o6.f

Vna tantirm eff fapienria patris. j n .b

Vndlio extrema quid fit.

Vnclio vera in facra fcnptura. 1 3 <•'•

Vnitas quontodo potcff eHe omnis nume

rus. ?7 »

"~^Vi-iitis,

I N D E X,

Vnitis, AeqnolitaSjîrAcqualitatis concor

dia fiint proprittatcs. 5 i i.h

Vnus Deus criuni pcrroaaium non dici-

tur. îi.f

Vnum dicitur dc tribus perfonis fed nonvnusautvna. îi.a

Voluntacis Dci,<jui ei\ oranium caufaj cau

la non eil: qu«rcnda. 5 1 6.g

Voluiitas Dei efficax in homine fcmpcr

implctur. b.

Voluntas Dei bcncplacici fcmpcr imple-

tur. h.

Vohmtjs Dci bona , mala hominum vo-

Umtate implctur. d.

Vohmtas cll appetitus boni ciun ratione.

foL 60.

b

Vohintas coropleta non cft nifi de pofsi-

bih. ô.b

Vohmtas alia Diuina aha humana. 6i.h

VoUmtas diuina accipiairpro diuina cf-

fenti.i. 6i.bVoUuitas Dei diiliuguitur iu voluntatcmbcneplaciti Sc Jigni. 6i. c

Voluntas diuina cil prima rcgula cmniaiulHrix- 61.C

VoUltas Dei diuerfimo-de accipitur in fcri

ptura. <5i.d

VoUintas bencpUiciti ell antcccdcns ^confccjucns. î.d

Vohmtas %ni ei} q uintuplex. 6 1 .d

VoUintas & potej[las funt piincipia a(fliiu

humanorum. 6 1 .c

VtiUtas m.igna in cognitioiic reguUii-um

facrx fcxiptura: 3i: m euis loqucndi for-

ma. ii6.d

Vulgata ah;s /ignificantius S. Sandi mcntcm C7plicnt. 1566

Vulgus qjum fir facihs. 13; .m

F 1 Tsl, I S T ^ B y L Ê,

TYTOGB^^VHV S ^D VIVM LECTOBÊM.

NE mircris (pic lc<SVor) (1 in hoc opcre tot crrnta corrigcnda inncncris,

Non cnim nos illud inccpimus.fcd mifcncordia moti,nc opiis tanri vi

n,ac tanii momenti impcrfcdum mancrct ca dihgcntia ijua poiuimus; i lit

tcra D D, ad colophonem vfquc perduximus. Valc.

D D d

C*^—"rtllWMtiM^tosafffWlrt ' BBia——iMiy»^-a ^^ i ^^P^mi

r >Hi > ral ii»ii

LJ

ERRATA EMENDANDA:QJ^Ê LICET LECTOn^ tV S E VOTV I SS ET C I{^

rigere,qu<indo(^ttidem,prout in plur'mum,nuUius funt moweti: iUa tamencorrigere placuit , primus numerus pdginam demonftrat: /,

lineam.^hlumerus ijuifcqmturtUnex numerus efl,

£luando uero efi in eadem linea diBionem

corrigenda tantHm ponimHU

IMEpiftola Sanfiiftimi linca vltima paginx fecundas^vertanda TertCBdam. Pag. j. llnta

i5. fignificani, fignificantli.ti.vitXjVite. Pag.4. lin.ro. legere tegere. p.6.1in.i. niultis,

nuliis. lin.z uirtutibus,deficit, Pofsibilitas . Inopere f.^.lin.j.difucudifsime, dilucidifsi-

me» lin.3 5. Extrinfecus. Isn. i j.facrmantorum faLramcntorum. 1 4. Deniquc j Deiiûe.

^j.deberet. iz.l.^^.adfacras. Deeft conciones. 20.1.»4.fecimos,fecimus, zz.Li^.fero,

fcrro. i6.1in.i. diceie, difccre. jiJ.ip. fl-^fteat >£€fiat- 34.I.1. lagis ,largi». I.14. negare.

56. lin.j j.cecidijcecidit. 40.I.34 quadam,quodara. 43.I.J i. chritatem , charitatem. 44.l.i.oftentionCjOllenlione.l.i^.apparct. 45.I.15. diuturna,diurna. ij. vt vilefcant, neui-

lefcajit. 5 1. 1.3 1. llHrerat, llliterati. f z.l.i^. Imperetorio, Impcratorio-. 58.I.14. uirum,

uirium. l.ii. limpliciter. ^j.l.j.Theologicarum^Theologarum. 64. 1. 40. euidentis,eui

identi. 5.6..1 I2.rcfert,refertur. 67.1.14. vniuerfo$,vniucrfoiquc. i6ixomple5ti£ur. 68

J.19.tacihtitum,facilitatum, 70^.19. prefici£ndum,proficiendum, yi.llz^. pices, pifces.

I7i.l.i5.traftabuntur,tpad-abitur. 78. 1 40. fiatyfiant. 7^. 1'. j.interpreturl, intcrprctctuv.j

8o.,l.i5-Ecclefia,ab Lctlcfia. 8i. l.zi. bipcrtia, bipertita. 85.1.16. fufcitetur,fufcitet. 86

i.5k.uiJetur,uid£retur. 88.1. i.ratiocinatiu3m,ratiocinatiua. 8^?. I.ô.fpicca, fpica. 90. 1.

lo. finiiii.fimiles. i ^.rcpofcat. I.15. perirc. l.jo.idoneitatem, (deeft) fe prius prcepararet

jPi.1. 1;. fnemori^, memoriam. 1. 38. fubtrahitur. i>i. I.i i.Iocus, locum. l.ii.tnatenam.

[ô. fvll-ibarumque.p3.I.ii.Iiteri',(deeft), lint. 1. 25. effigiem. 54. 1. p.toto , tuto. l.iii-

fupciioribus. 1.26. potentia. 5)5. 1. 10. decalegus, decaiogus. 1. 13. dignaretur. 1.26.pof-

fct. 97.1.io.ul,ut. 98.1. 3 i.hic, hec. 99. h i8. ut enimucro, CnimuerojUt. 1. ro.colum

.ix,camerjE. 1. 18. Alifiacem. l.jo.Egidij, deell, qui fuit. 1. 3 2.ordinis. loo.l.ii.irationa

lis, irrationalis. I.15. nonnull^.I.j^^ nouellarum.ioi J, i 5. mocus, modum. 1. ô.interual

lis. 104. l.ii.Mofaycc, Mofayci». 106, K 38. habitu$,habitu. l.ô.figura. 108.I.13.H0-

ftium, oflium. 109- 1. 19- columna:,colJumnas. l.io.contenios. 1 10. 1.37. pyramis. iiJ.

1. 28.uele,uelle. 37. perfeuerantia. ri2. 1.3. palio,pallio. n6. 1. 7. pfalendum ,pfallen-

Jum. I.41 gcnus. ii 7. 1.5. curas,curationcs. I.19. cautelj. 1. 10. Cantici. 1 19. 1. i 5'iniu-

Rje,incu6l^. l.i S. Fpiftolas^ iro. l.^.tonitruus, tonitruum. I. i^.columnas. 1 tl.I.ii.red-

Jiturn, rcdiri-.m. !.30.& 3 i. adamas, malleis. i 21. Nimuae , Niniue. irj.l. 19. equilona-

ris, Aquilonaris. kr 3~Ai!tJcl.rifti. 1 14. l.ii.gerarthes , geratithcs. 1. 9. Pyramidis. 127.

i.j5. canon,canoncCT.. iz^. 1. vltima niouet, mouent. 13 i.I. 18. colIeudo,colendo. 132.

l.ii. atque, &: qu^. 13 5.I.10. vt quidem, ut quid enim. 136.I. 1 1. fubminiftrarcnt , fub-

miiiiilrent. l.j^.KvJit 137. 1. 35.Ephefi,Ephe/ij. i 38.I. 6. quoque , qujequc. I,i6.afteri-

fcis. 1.3 3.quoJnoftra,debcret. iî.l.i.annilcs, aniles . I.13. pluries. 144. 1. 24. fiue , fe-

cuiiduiCk 27. tropologicai i 50.I.2 i. nemini , memini . 27. corporis. i 51.1.5». prodiue,

inprochue. l.ii. nonclV. 1.^6'.profluere. I.42. diccndum. rî. i.ii. opcrto , aperto. 12.

genus, tempus. i 54. 1. 18. incidit ^tindicit- 159. 1. 10. qu.uta ,quinta. 1. i6. conabimur

KiS.flendujn. 160. 1.4.D. humanicat€m,Jiumanitate. l6i.i. 18. quod, qj. 1. 34.quifqui5

161.1.3. maiinium, maximain I.5,. fpeftandamw 1. i 7. ranii. 165. 1>. 12. pleraque , Adde,

qu^. 1.31. Nara. QjJ.t- 16.3.1. 28. Poteft.adde , Primo. 1.42. deputatus. 165. 1. 1- abfit,

1'abijt, I. ^.quateuusjUitsrius. I 9. Ecclefia:, abuiidat. Dccubam,decubans* I.34 poft- '«^'^

1 E R R A T A.

jl.28. Tneoioguj,Theologiim & citera. i^j.l.i j. In qucque. in quoue. Excreucri:, exeruent. I.14. uel pofita, poiicione. I.41. magnificentiuj . i(?3. l.i. nec, adde , non. itf^.

!l.p.promeridiano, pomcridiino. l.i 3. excelflrsimaf. I.j'^. columneliis. 170. 1.3 .afpider,

liafpidej. l.;^. Ccui, ficuti. i.iS.hommem. l.jo. folemnibus. 171.1.5 j. dum reuera, pere

Ignni?. 54. peregrinij, dum reuera. 174. 1. i^j.flagitijj ,adde, quibuj. 1. 11. nouacuh». 1.

4i.perpeiuos . 1 75 . l.;i.^.rercipere , fecipere. 1. lo. «audori, abaudore. 1. j^ degiftii.

175. 1.(5. Gerarituam, Gerarchiam. i. 1 j. regnabant , regebant . 17''. 1. 8. defetifcuntur,

defatifcunt. 178. 1.8. fedesleuctur. I.40. apeccat:«. i So. 1. p. glorioiis, glonofius. 181.

l.iJ.cumin, in fupcrfiwit. l.ii, opprimimir.i. i 8i. 1. ii.poteft, adde, quam, quod. l.zj.re

hquerit. 18 5- 1. 34- infeftiuifsimus, mfeftifsimus. i8(J. l.z. ni,in. 187. 1. 14. diRiagunc, di-

itringunt. igS. I.4. angelos, ajigeii. 1 Sp. l.x^. in,abundat. ipo. 1. 1 5. delcifcat. i. ip.ut

•.el, ut fi ucl. 15)1.1.4. fuo munerc, fui muneris. 192. l.iy. iniuftititia , iiiiuftitia» 1.2|.bc-

ne. 19J. I.i5. dominationisj damnationis. 1. 20. carnoten. i_p5. 1.13 . Qûamquam. l.ji.

mueftigamus. 195. i. 3p. poilc] , pcteftcj . Kô.laxetur. 15)7. 1.2. occumbanc , occumbercnt. 158.1. habet, quodhabec 200.I. 23. bonitatem , bonitatis. 20i.l.r. didifcent , di-

diccnt. 1. 7.demonfiratur. 202. 1. 2. affluus, afRuas. I.4. degenerej. 1.8.p!urcs& maio-

res. 203.1.7. aliae, aha. I.i5. comiter. 104. 1.40. maites, m^htis. loy. L 5, deffedi, a5eeii.

l.ij .contemptu. 108. l.io. fnfcipit, fufcepit. 1. ip. mtidifsimo . i.3 3. locorum .. 210. 1.

35. pr^dican, prxdicare. 112. 1.8. fim-pliciter, Cmiliter.l.16. vcftibulis. I.18 Cyprefsi, Malum punici cornge. 1.20.Jn{âr, abundat; 22i.i. 24.Cantatorum,caniorum. 28.holofe-

rica. 222. 1.2. religiofum, religiofo. I.4. recitant. i.ô.âilijs. 22^.1. 5. daponunt, deponunt. L14 .al:j,leuetur. 229. l.^*?. ij$,i$. L 37. incertu». 2.30. L 2. operc , operum. 1 4.

ofbcerc. I.it.func. L13 . habent. ibid. cum,alia. 1. if . efie, funt eo. 231.L 11. quem.qui.

132. l p. Qua res,quare. l.ii. hiatu. 1. 17. Q__uorfum. i.3 2.infigne. L 35». immani crudeli

tate. 23 3. 1. 10. vindi&a, uindidam. I.34. qui, lebefedati. l.ô.merore. 1. 41. conferuu.

234.1. i.partices, participem. I.3. fcio, locio,fc miniflro. 1. 11. djfsidij. 1. 14. dcdit. 2 : 5.

1.12. inferijinterri. l.ij. dillricutarum. I.37. teftimonra. i^tf.L 21. a^dhioeri. »57.1.12.

polliciendo, peliiciendo. I.14. In fententijs, vrban;s, adde,|requiritur. I.18. prsceptioni».

i.ip.iuuat. l.^y.tnftia. 23 8. 1. li. folecifmorum. L r6. eos. 1. 3 7. auditoruro. 235.1.17.

circunfiantias. 240 1.4. maierca. 1.36", multasqûe. 241. l.ii.obfequendi. iî.L^.orthe,

ort^. 1.] 5. quod adde,mc. L? f. nutre, aide, ditare. 243.L3P. arta, orta. 244. i.i2.1a-

uicanam, iaureanam. I.28. rrxonftruofas. L34, nubere. 24^ .1. 3 i. opalentiam. i.^^.ratio

nem. 246.1.5. conceptione. 1. 17. v:ro. 248.1.4. coniugat^. ^jo. L 3. confirmatio. t^4-

1.3 5. vitiîiia, valâ. 15(5.1.2^4. Qûcs. 257.1 i^.imiranda. 1. ip. fraftus. 3 58. 1. 16. rcL-

quum, rel](Sa3* i.î. aeterni, erem;. 1.55. l.i 5. laceracis,.lacerans. 1. 25. cogitanones. 1.

[35.vrbis. i.35. aute.m,ieaetur. rô. 1. 11. effcrenda. Liy.ipfam, 264. L ip. exafperauit.

'iî. l.i.EfciAo. 301.1.31. lides, ti.-les. L38. fapieos. 30 j.l. i. opcrai, operi. jwtfvi,^^.

'pater, pateu ^07.!. »,^40. 3*4. 1.4. irnirej, vaiui»

SERIES CHARTARVM.ab ABCDEFGHIKLxMNOPQRSTVX Y Z.

AABBCCDDEEFFGGHHIIKKLLMxMNNOO PP Q^CLRR SSTTVVXXYYZZ.AAaBBbCCcDDd.

Omnia funt integra folia, praeter b.folia & femifolia , & N , femifolia cui

memoria; localis figuras adiungimus, <3c Y, Cx Z, m quarum medio in

prima eft immaniUiTi facrificiorum figura in fecunda funt figurae

Hierarchia: fpiritualis & temporalis,«5c poft E E,adiungitur

figura Matrimonij «ScMechorum, ^c P P, vbiponi-lurlocatio touus Magiftri fententiarum.

p E R V S I AE,

ApHd Tetrumiacohum FetruUunL>. 1 S 7 9-

l?.S|-20^

t/^c^T

Rhetorica christiana

Documents

Transcript of Rhetorica christiana