Program nauczania

FORTEPIAN OBOWIĄZKOWY – JAZZOWY

Państwowa Szkoła Muzyczna I i II st.

im. M. Karłowicza

w Katowicach

mgr Bartosz Kalicki

Etap edukacyjny: Państwowa Szkoła Muzyczna II stopnia, klasy I-IV

Specjalność: Instrumentalistyka jazzowa

nazwa zajęć edukacyjnych: fortepian obowiązkowy – jazzowy

Autor: mgr Bartosz Kalicki

Zgodne z podstawą programową: Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 14 sierpnia 2019 r.

w sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa artystycznego (DZ. U. z 2019 r., poz. 1637).

Katowice 2020

2

Spis treści

Wstęp ...................................................................................................................................................... 3

1. Cele edukacyjne ................................................................................................................................... 4

1.1 Cele kształcenia – wymagania ogólne .......................................................................................... 4

1.2 Cele kształcenia – wymagania szczegółowe ................................................................................. 4

2. Materiał nauczania ............................................................................................................................. 6

2.1 Treści Nauczania ........................................................................................................................... 6

2.2 Formy sprawdzania osiągnięć ucznia ......................................................................................... 11

2.3 Opis osiągnięć ucznia na zakończenie etapu edukacyjnego ....................................................... 13

3. Komentarz ......................................................................................................................................... 14

3.1 Ogólna koncepcja programu – wskazówki metodyczne ............................................................ 14

3.2 Opis warunków niezbędnych do realizacji programu nauczania ............................................... 15

3.3 Podstawa prawna ........................................................................................................................ 16

3

Wstęp

Fortepian jest niezwykle ważnym instrumentem w procesie edukacji jazzowej.

Dzięki ogromnym możliwościom fakturalnym można realizować na nim plan melodyczny,

harmoniczny, a także podstawę basową. Tak więc, nie ma przeszkód do tworzenia pionów

dźwiękowych, a co ważne do „odwzorowania” układów realizowanych przez zespół jazzowy. Każdy

wokalista i instrumentalista powinien nabyć umiejętność gry na fortepianie, która wzbogaca poczucie

estetyki jazzowej. Gra na fortepianie szczególnie rekomendowana jest dla instrumentalistów

„dętych” – dzięki niej mogą realizować wertykalnie układy harmoniczne, niezwykle ważne w muzyce

jazzowej.

W historii jazzu wielu wybitny artystów posiadało umiejętności gry na fortepianie. Wystarczy

wspomnieć słynne zdjęcie z sesji nagraniowej Milesa Davisa, gdzie na pierwszym planie widać go

grającego na fortepianie – zapewne demonstrował Bill Evansowi i innym członkom zespołu swoje

pomysły. To wymowne zdjęcie wyjaśnia, jak ważna jest dodatkowa umiejętność gry na fortepianie.

Podczas nauczania fortepianu jazzowego-obowiązkowego bardzo ważne jest wspieranie

naturalnego procesu nabywania wiedzy muzycznej przez uczniów. Należy pamiętać, iż w historii jazzu

dla wielu wybitnych artystów nauczycielami byli inni, doświadczeni artyści – często członkowie

zespołu – którzy wprowadzali młodych adeptów w świat jazzu, a funkcje podręczników pełniły płyty

z studyjnymi nagraniami. Praca współczesnego nauczyciela powinna po części nawiązywać do tej idei.

Pedagog powinien być wspierającym mentorem, pomagającym w znalezieniu własnej drogi do

wyrażania emocji.

4

1. Cele edukacyjne

1.1 Cele kształcenia – wymagania ogólne

1. Kształcenie umiejętności gry na instrumencie Uczeń: 1) poznaje prawidłową technikę gry na instrumencie; 2) kształci umiejętność posługiwania się prawidłowo ustawionym aparatem gry. 2. Zdobywanie umiejętności interpretacji utworów muzycznych Uczeń zdobywa umiejętność improwizacji w oparciu o formy i schematy harmoniczne, charakterystyczne dla muzyki jazzowej oraz interpretowania utworów muzycznych w sposób zgodny z kanonami stylistyki jazzowej. 3. Zdobywanie wiedzy z historii i literatury muzycznej z uwzględnieniem muzyki jazzowej Uczeń poznaje historię muzyki, ze szczególnym uwzględnieniem jazzu, jego głównych nurtów, stylów oraz przedstawicieli. 4. Kształcenie umiejętności czytania zapisu nutowego, specyficznego dla muzyki jazzowej Uczeń zdobywa umiejętność czytania zapisu nutowego, w szczególności zapisu specyficznego dla muzyki jazzowej.

1.2 Cele kształcenia – wymagania szczegółowe 1. Kształcenie umiejętności gry na instrumencie Uczeń:

1) zna budowę swojego instrumentu; (s. 6) 2) posługuje się prawidłowo wykształconym aparatem gry; ( s.6 ) 3) potrafi prawidłowo wydobyć dźwięk, dysponuje techniką pozwalającą na poprawne

wykonywanie różnorodnego stylistycznie repertuaru jazzowego. (s. 6) 2. Zdobywanie umiejętności interpretacji utworów muzycznych Uczeń:

1) zna i rozróżnia najważniejsze style i formy w muzyce jazzowej; (s. 6) 2) potrafi grać w różnych stylistykach, wykorzystując charakterystyczne dla nich środki

wyrazowe, takie jak: melodyka, brzmienie, artykulacja, dynamika, frazowanie oraz podziały rytmiczne; (s. 7)

3) improwizuje na instrumencie, świadomie stosując skale, progresje i kadencje harmoniczne, wykorzystywane w muzyce jazzowej; (s. 7)

4) potrafi interpretować utwory w sposób zgodny z kanonami muzyki jazzowej. (s. 8)

5

3. Zdobywanie wiedzy z historii i literatury muzycznej, z uwzględnieniem muzyki jazzowej Uczeń:

1) zna historię muzyki, ze szczególnym uwzględnieniem jazzu, jego głównych nurtów, stylów i przedstawicieli; (s.6)

2) zna najważniejsze nagrania muzyki jazzowej, ze szczególnym uwzględnieniem nagrań najwybitniejszych pianistów; (s. 6)

3) zna i rozpoznaje standardy jazzowe. (s. 6)

4. Kształcenie umiejętności czytania zapisu nutowego, specyficznego dla muzyki jazzowej Uczeń: 1) czyta nuty a vista w sposób pozwalający na odegranie utworu; (s. 7) 2) potrafi improwizować na podstawie funkcji harmonicznych; (s. 7) 3) umie odczytać znaki i określenia wykonawcze, charakterystyczne dla muzyki jazzowej; (s. 8) 4) poznaje zasady wykonywania repertuaru muzyki jazzowej w duecie, z kontrabasem. (s. 7)

6

2. Materiał nauczania

2.1 Treści Nauczania

Ze względu na zróżnicowany poziom umiejętności gry na instrumencie dodatkowym, należy

spersonalizować wszelkie metody pracy.

Na zajęciach fortepianu-obowiązkowego uczeń powinien zdobywać doświadczenie w zakresie:

realizowania melodii standardów

realizowania zapisu harmonicznego z użyciem basu oraz układów czterogłosowych

realizowania podstawowych schematów rytmicznych w formie akompaniamentu

improwizacji w oparciu o skale i akordy

W przypadku uczniów, którzy zaczynają dopiero grę na fortepianie rekomendowane jest korzystanie z

zapisanych utworów jazzowych (np. Oscar Peterson – Jazz Exercise)

Pierwszy rok nauczania

W pierwszym roku nauczania należy ucznia wprowadzić w ogólne zagadnienia związane

z muzyką jazzową. Na tym etapie istotne będzie przedstawienie zarysu historycznego

z uwzględnieniem okresów stylistycznych, np. ragtime, swing, bebop. W tym celu można się posłużyć

słownym opisem, nagraniami audio definiujących poszczególne style, a także własną prezentacją przy

fortepianie.

Ucznia należy zaznajomić z budową fortepianu, wyjaśnić poszczególne jego elementy i zasady

ich działania. Na tym etapie warto wyjaśnić w jaki optymalny sposób posługiwać się aparatem gry

i jak uniknąć niepotrzebnych spięć. Przy okazji zagadnień związanych z budową instrumentu

należałoby ująć specyfikę instrumentu w kontekście gry zespołowej. Uczeń powinien dowiedzieć się

jaką rolę w zespole pełni fortepian np. w zestawieniu z kontrabasem i perkusją.

Wymagania programowe podczas przesłuchań:

I rok I półrocze

improwizacja po skali moll - pentatonicznej – dwie wybrane tonacje

akordy maj, min do 3 znaków

standard jazzowy

I rok II półrocze

improwizacja po skali bluesowej od F, C, i G

akordy D7 do 3 znaków

standard jazzowy

7

Drugi rok nauczania

Na tym etapie należy wypracować z uczniem charakterystyczne poczucie czasu muzycznego

tzw. time, z uwzględnieniem rodzaju wykonywanego utworu. Istotne jest, aby zwracać uwagę

na środki wyrazowe takie jak artykulacja, dynamika, frazowanie, będące składnikiem końcowego

brzmienia.

Pierwsze półrocze drugiego roku to dobry moment, by młodzi adepci sztuki zaczęli improwizować

w oparciu o proste struktury harmoniczne, a także odkryli sposoby realizacji zapisu specyficznego

dla muzyki jazzowej.

W drugim półroczu drugiego roku uczeń poznaje stylistykę be-bopu, charakterystyczne dla tego stylu

frazowanie, artykulacje. W procesie nauczania wykorzystywane są m.in. utwory Charliego Parkera

i Dizzy Gillespie’go. Nauka języka be-bopu następuje poprzez słuchanie, analizowanie

oraz wykonywanie standardów jazzowych.

Podczas drugiego roku nauki zgłębiane są zagadnienia dotyczące umiejętnego interpretowania

różnorodnych form jazzowych. Jest to czas, w którym uczeń nabywa umiejętności

w zakresie stosowania odpowiednich środków do konkretnego stylu.

Drugi rok nauczania to czas w którym nauczyciel powinien poświęcić więcej czasu na naukę

akompaniamentu. Należy uczniowi przedstawić różne schematy rytmiczne, a także układy głosowe

pomagające w realizacji zapisu charakterystycznego dla muzyki jazzowej.

Podczas zajęć należy ćwiczyć czytanie nut a Vista.

Na tym etapie ważne jest realizowanie partii fortepianu z uwzględnieniem partii kontrabasu (układy

głosowe bez prymy)

Wymagania na przesłuchanie.

II rok I półrocze

improwizacja po skali doryckiej – dwie wybrane tonacje

standard jazzowy

utwór dowolny

II rok II półrocze

improwizacja po skali jońskiej – dwie wybrane tonacje

improwizacja po skali miksolidyjskiej – dwie wybrane tonacje

standard jazzowy

utwór dowolny

8

Trzeci rok nauczania

Na tym etapie uczeń poznaje współczesne środki wyrazu, które powinien swobodnie

wykorzystywać w interpretacjach. Trzeci rok nauki jest podsumowaniem poprzednich lat, a więc w

tym czasie istotne jest zestawienie wszystkich elementów jakie do tej pory były przetwarzane w

procesie nauczania.

III rok I półrocze

improwizacja po skali alterowanej – dwie wybrane tonacje

standard jazzowy

utwór dowolny

Przesłuchanie końcowe:

dwa standardy jazzowe o odmiennej stylistyce

utwór dowolny

Program należy wykonać z pamięci.

9

Lista standardów

I rok I półrocze:

C Jam Blues

Satin Doll

Afternoon In Paris

Autumn Leaves

Summertime

Perdido

Blue Monk

Tenor Madness

St. Louis Blues

Lover Man

Body and soul

I rok II półrocze:

Lady be good

Honeysuckle Rose

All of me

Exactly like you

Solitude

How high the moon

Mack the knife

Billie’s Bounce

I got Rhythm

Hello Dolly

misty

II rok I półrocze:

Over the rainbow

Mack the knife

In a mellow tone

Take the “A” Train

Don’t Get Around Much Anymore

Night and Day

In a Sentimental Mood

There Is No Greater Love

All The Things You Are

A Foggy Day

II rok II półrocze:

Anthropology

Ornighology

Night in Tunisia

Four

Confirmation

Groovin’ High

Joy Spring

In Walked Bud

Straight No Chaser

Yardbird Suite

Round Midnight

Oleo

III rok I półrocze

So What

Impressions

Footprints

Mr. P. C.

All Blues

Equinox

Naima

Nica’s Dream

Song For My Father

Sister Sadie

III rok II półrocze

Chameleon

Cantaloupe Island

The Girl From Ipanema

No More Blues

Wave

Desafinado

Corcovado

St. Thomas

Spain

Mercy Mercy Mercy

10

Nauczyciel może sięgać po standardy jazzowe z poza listy, jeśli ich walory edukacyjne będą

odpowiadać kompozycjom z listy standardów.

Rekomendowane pozycje z standardami jazzowymi:

New Real Book (vol. 1-3)

Colorado Book

Realbook (vol 1-3)

Jamey Aabersold (vol 1-105)

Rekomendowane pozycje z materiałami dydaktycznymi:

Mark Levine – The Jazz Piano Book

Mark Levine – The Jazz Theory Book

Bill Dobbins – A Creative Approach to Jazz Piano Harmony

Bill Dobbins – The Contemporary jazz pianist

Bogdan Hołownia – O Harmonii Jazzowej, Zapiski z Szuflady

Rekomendowane pozycje z kompozycjami jazzowymi i transkrypcjami:

Chick Corea – Children’s Songs

Oscar Peterson – Etudes, Jazz Exercises

Charlie Parker – Omnibook

Bill Evans – The Artistry of Bill Evans (Pascal Wetzel)

Rekomendowane pozycje z repertuaru muzyki poważnej:

J.S. Bach – Inwencje dwugłosowe

J.S. Bach – Łatwe utwory, PWM

J.S. Bach – Drobne utwory, PWM

F. Chopin – Preludia (wybór)

Utwory egzaminacyjne uczeń może wykonywać przy akompaniamencie sekcji lub z nagraniem.

W razie braku technicznych możliwości na takie nauczyciel może wykonywać partie basu

na fortepianie.

Możliwe jest również wykonanie programu solo bez towarzyszenia sekcji, ani basu (bez zmiany

faktury fortepianowej).

Komisja może poprosić o zaprezentowanie tylko części przygotowanego programu podczas

egzaminu.

11

2.2 Formy sprawdzania osiągnięć ucznia

Formy sprawdzania osiągnięć ucznia:

pod koniec każdego półrocza odbywa się przesłuchanie - ocena z przesłuchania

wpływa na ocenę śródroczną oraz końcową

praca na zajęciach - oceny śródroczne i cząstkowe są notowane w dzienniku przez

pedagoga

publiczne występy uczniów

udział uczniów w koncertach i wydarzeniach artystycznych Szkoły oraz w popisach

klasowych i sekcyjnych,

udział wyróżniających się uczniów w lokalnych, ogólnopolskich

oraz międzynarodowych konkursach

System oceniania reguluje wewnątrzszkolny Statut oraz stosowne rozporządzenie Ministra

Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Uczniowie i rodzice powinni być informowani o kryteriach

oceniania oraz wymaganiach edukacyjnych. Uczniowie są oceniani zarówno podczas egzaminów

i przesłuchań, jak i podczas zajęć.

Na ocenę nauczyciela podczas zajęć wpływają:

przygotowanie do zajęć

pracowitość i sumienność

szybkość przyswajania nowego materiału

stopień realizacji wymagań sekcji dla danej klasy

zainteresowanie muzyką, jak i innymi formami sztuki

umiejętność samodzielnego korygowania błędów

umiejętność czytania zapisów charakterystycznych dla muzyki jazzowej

umiejętność improwizacji w stopniu adekwatnym do zrealizowanego programu

12

Na ocenę komisji podczas przesłuchań i egzaminów składają się:

walory artystyczne dzieła

poczucie swingu, charakterystycznego dla jazzu rytmu i czasu

swoboda wykonawcza

umiejętność zainteresowania słuchacza, walory estradowe

opanowanie sceniczne

stopień trudności wykonywanego programu

jakość brzmienia

wyczucie rytmiczne

spójność elementów dzieła

warsztat wykonawczy, technika

prezentacja własnej osobowości muzycznej

w przypadku gry zespołowej – korelacja z innymi artystami

interpretacja dzieła w kontekście prezentowanego stylu

Należy zaznaczyć, że istotnym czynnikiem kształtującym ocenę jest postęp ucznia. Ocena nie może

opierać się wyłącznie o zdolności ucznia prezentowane podczas egzaminów.

13

2.3 Opis osiągnięć ucznia na zakończenie etapu edukacyjnego

Uczeń:

1) posługuje się techniką gry, pozwalającą na wykonanie różnorodnego stylistycznie

repertuaru jazzowego;

2) interpretuje utwory muzyczne w sposób zgodny z kanonami stylistyki jazzowej;

3) improwizuje w oparciu o formy i schematy harmoniczne, charakterystyczne dla muzyki

jazzowej;

4) czyta nuty a vista w stopniu pozwalającym na odtworzenie utworu, z uwzględnieniem stylów

i pulsacji występujących w muzyce jazzowej;

5) samodzielnie opracowuje utwory o zróżnicowanym stopniu trudności;

6) łączy i wykorzystuje w działaniach praktycznych wiedzę z zakresu

przedmiotówogólnomuzycznych;

7) samodzielnie wyszukuje, selekcjonuje i dokonuje oceny informacji potrzebnych do realizacji

przedmiotów artystycznych, z wykorzystaniem technik informacyjnych i komunikacyjnych;

8) posługuje się wiedzą z zakresu historii muzyki, w tym literatury muzycznej, ze szczególnym

uwzględnieniem jazzu, jego głównych nurtów, stylów oraz przedstawicieli;

9) potrafi opanować pamięciowo utwory ze swojego repertuaru;

10) gra na fortepianie w zakresie elementarnym, ze szczególnym uwzględnieniem utworów

muzyki jazzowej;

11) publicznie prezentuje przygotowany program artystyczny.

14

3. Komentarz

3.1 Ogólna koncepcja programu – wskazówki metodyczne

Niniejszy program skonstruowany został na potrzeby pedagogiczne związane z obowiązkową

nauką gry na fortepianie jazzowym dla instrumentalistów jazzowych w szkole muzycznej II stopnia

w cyklu 4-letnim. Ramowy plan nauczania przewiduje 3 godziny tygodniowo w całym cyklu

kształcenia, co daje jedną godzinę tygodniowo przez trzy lata nauki. Rozkład przedmiotu może być

uformowany dowolnie, np: [I, II, III] [II,III,IV] itp.

Kluczowym elementem w cyklu kształcenia jest interpretacja utworów, w tym nauka

standardów jazzowych. Muzyka grana już od początku powinna uwzględniać piękno sztuki, emocje

w niej zawarte oraz wszelkie niuanse wpływające na ostateczny kolor dzieła.

Już od pierwszego roku nauczania należy zwrócić uwagę na to, by uczeń czerpał wiedzę

nie tylko z zakresu interpretacji dzieła, ale także z obszaru notacji muzycznej, harmonii, wiedzy

historycznej, stylistycznej, a także improwizacji. Zgłębianie pewnych zagadnień zapewne będzie miało

miejsce podczas innych zajęć (np. harmonia jazzowa, historia jazzu), jednak specyfika pracy

nad utworami często wymaga wyjaśnienia ów zagadnień dużo wcześniej. Z tego powodu ważna jest

kompleksowa dydaktyka opiewająca zróżnicowaną problematykę muzyki jazzowej. Uczeń

już od pierwszych zajęć powinien pogłębiać swoją wiedzę w zakresie umiejętności pracy w zespole

jazzowym. Podczas indywidualnych zajęć fortepianu jazzowego ważną rolą nauczyciela jest

wprowadzenie merytoryczne ucznia do dalszej współpracy w różnych składach instrumentalnych.

Nauczyciel powinien przedstawić początkowo elementarne zasady, by w późniejszym czasie,

równolegle do postępu ucznia, wprowadzać bardziej zaawansowane zagadnienia.

Kolejne półrocza w tym rozdziale podzielone zostały względem gatunków muzycznych.

Oczywiście jest to tylko pewna sugestia porządkująca chronologicznie proces nauczania i nie należy

podchodzić do niej zbyt ściśle.

Istotnym dla uczniów fortepianu obowiązkowego – jazzowego jest nabycie umiejętności

akompaniamentu oraz czytania zapisu charakterystycznego dla muzyki jazzowej. Jest to przydatne,

ponieważ pozwala na zaznajomienie się z przebiegiem harmonicznym utworu.

Niezwykle ważne jest także uwzględnienie muzyki klasycznej w procesie edukacji muzyki jazzowej.

W programie znajdują się: cele kształcenia, treści nauczania, formy sprawdzania osiągnięć ucznia,

repertuar do realizacji oraz wymogi na przesłuchania egzaminacyjne. Program został sporządzony w

oparciu o aktualną podstawę prawną.

15

3.2 Opis warunków niezbędnych do realizacji programu nauczania

Niezbędne warunki do podjęcia realizacji niniejszego programu:

sala z dobrymi parametrami akustycznymi

dobrej klasy fortepian

system audio (np. większy głośnik BT)

Jeśli pozwalają na to możliwości techniczne, wymagane są również:

dwa fortepiany (jeden do prezentacji dla nauczyciela)

kontrabas (w przypadku, gdy nauczyciel posiada podstawowe umiejętności gry na tym

instrumencie)

tablica z pięciolinią

16

3.3 Podstawa prawna

1. Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 14 sierpnia 2019 r.

w sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa

artystycznego (DZ. U. z 2019 r., poz. 1637).

2. Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 6 czerwca 2019 r.

w sprawie ramowych planów nauczania w publicznych szkołach i placówkach

artystycznych (Dz. U. z 2017 r., poz. 1247).

3. Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 r. (tekst jedn. Dz. U. z 2019 r. poz.

1481 z późniejszymi zmianami).

4. Ustawa Prawo oświatowe z dnia 14 grudnia 2016 r opublikowana: Dz. U. z 2019 r. poz.

(1148, 1078, 1287, 1680 i 1681)