NİTEL ARAŞTIRMADA ÖRNEKLEM

NİTEL ARAŞTIRMADA ÖRNEKLEM

ZEHRA ÖZHAN

MUSTAFA KEMAL ÜNİVERSİTESİ TÜRKÇE EĞİTİMİ

BÖLÜMÜ

NİTEL ARAŞTIRMADA ÖRNEKLEM

ÖRNEKLEMTÜRLERİ

OLASILIK TEMELLİ ÖRNEKLEM

AMAÇLI ÖRNEKLEME

ÖRNEKLEMEVREN VE

TÜRLERİ

ÇALIŞMA EVRENİ

Giriş

Örneklem ile

İlgili Temel Kavramlar

Örneklem ve Örnekleme

Evren

Örnekleme Yöntemleri

Olasılık Temelli Örnekleme Yöntemleri

Örneklem Büyüklüğü

Ek Bilgi

İÇİNDEKİLER

Amaçlı Örnekleme Yöntemleri Aşırı ve Aykırı Durum Örneklemesi

Maksimum Çeşitlilik Örneklemesi

Benzeşik Homojen Örnekleme

Tipik Durum Örneklemesi

Kritik Durum Örneklemesi

Kartopu ve Zincir Örnekleme

Ölçüt Örnekleme

Doğrulayıcı ve Yanlışlayıcı Durum Örneklemesi

Kolay Ulaşılabilir Durum Örneklemesi

./%23page4

./%23page6

./%23page6

./%23page6

./%23page6

./%23page9

./%23page8

./%23page23

./%23page24

./%23page24

./%23page26

./%23page30

./%23page30

./%23page33

./%23page33

./%23page38

./%23page40

./%23page44

./%23page46

./%23page49

./%23page52

./%23page52

./%23page56

./%23page56

GİRİŞ• Nicel ve nitel araştırmanın ayrıldığı

önemli noktalardan biri olan örneklem seçimini sizlere aktarırken önce;

• Geleneksel bilimsel araştırma sürecinde örneklem seçiminin ne anlama geldiğine,

• Yorumlamacı para digma açısından örneklem seçimine hangi varsayımların ve ilkelerin yön verdiğine değineceğim.

• Ardından nicel ve nitel gelenekte yaygın olarak kullanılan ör nekleme yöntemlerine,

• Son olarak da örneklem büyüklüğüne ilişkin veriler sunacağım.

GİRİŞNitel araştırmacılar genellikle evrenin

bütünü ile çalışırlar. Ancak son yıllarda bu durum değişmiş ve örneklem konusu nitel araştırmalarda kuramsal kaygı kaynağı haline gelmiştir; 1. Modern günümüz toplumları daha karmaşık

ve katmanlaşmıştır. 2. Nitel araştırma yöntemi içinde bulunan

sonuçların belirli oranlarda ve oldukça sınırlandırılmış tarzda sadece

ilgili durumlara genellenmesi ihtiyacı hissedilmiştir.

3- Geleneksel nitel araştırma desenleri içine nicel araştırmayla özdeşleşmiş bazı örneklem teknikleri nin de katılması.

»Nitel araştırmada örneklem konusuna geçmeden önce “evren - örneklem” kavramı nın sosyal bilimlerde ne anlama geldiğine ilişkin kuramsal bir çerçeve çizmekte yarar vardır.

EVREN

Evren (population), araştırma sonuçlarının genellenmek istendiği elemanlar bütünüdür. Bu bütün, ortak özellikleri olan canlı ya da cansız her türlü elemanı içerebilir.Çoklu elemanlardan oluşan bütünler

için kullanılan “evren‟ terimi, tekli elemanlar (birimler) için “örnek olay „‟, küçük çokluklar içinde “araştırma kümesi‟ gibi deyimlere yerini bırakır.

Olasılıklı Örnekleme Yöntemleri

Olasılıklı Olmayan Örnekleme Yöntemleri

ÖRNEKLEM VE ÖRNEKLEME

Evren Örneklem Örnekleme

KAVRAMLARÖRNEKLEME VE ÖRNEKLEME SÜRECİ

ÖRNEKLEME YÖNTEMLERİÖrnekleme

Yapmayı Gerekli Kılan SebeplerÖrnekleme Sürecinin AşamalarıÖrnekleme Sürecinde Göz Önüne Alınması Gereken İlkeler

ÖRNEKLEMÖrneklem, evrenden

incelenmek üzere seçilen birimlerden oluşan yeni topluluğa denir.

Üzerinde çalışılan bir evrenden örneklem seçme işlemine ise örnekleme denilmektedir. Örnekleme, insanların günlük hayatıyla iç içedir. İnsanlar çoğu kez kararlarını örneklemeden faydalanarak alır. Bir günün hava durumu, bir sonraki gün nasıl giyinileceğini ya da şemsiye alınıp alınmayacağını kararlaştırmaya yardımcı olur.

ÖRNEKLEM

ÖrneklemAşamaları; belirli yöntemlerle daha küçük ve çalışılabilir, aynı ölçüde de evreni temsil eden bir grubun oluşturulması, çalışmanın bu grup üzerinde gerçekleştirilmesi, bulunan sonuçların da (tersi bir süreçle) evrene genellenmesi bu sürecin temel aşamalarıdır.

Örneklem üzerinde çalışmanın üç temel nedeni vardır.

Bunlar:1. Maliyet güçlükleri,2. Kontrol güçlükleri,3. Etik zorunluluklar,4. Doğru bilgi edinme imkanı

sağlamak

ÖRNEKLEM

ÖRNEKLEM

Örneklem, bütün evreni yansıtabilecek, evrenin bir kısmını seçme işlemidir. Örnekleme ile yapılacak bir araştırmanın en önemli özelliği evrendeki gerçek durumu ortaya çıkarabilmesi için en önemli koşul örneklemin evreni temsil edebilmesidir. Eğer örneklem:

Yeterli sayıda ve çoklukta değil iseSeçiminde yanlı olunmuş iseYanlış ve uygun olmayan yöntemlerle seçilmiş ise araştırma sonuçlarına bakarak doğru kararlar almak olası değildir.

ÖRNEKLEM

Örneklem evrenin bir parçası olup hem araştırma,

hem de istatistiksel bakımdan büyük önem taşır.

Örneklemin en önemli özelliği yansız ve

temsili olmasıdır. Ancak o zaman, alınan

örneklemin evreni temsil edebileceği kabul

dilebilir. Örnekleme yaparken belirli işlem

Basamakları takip edilmelidir.

Bu işlem basamakları:

ÖRNEKLEM 1. Evrenin araştırma açısından önemli özelliklerinin (yaş, cinsiyet, meslek vb.) belirlenmesi 2. Araştırma evreninin tanımlanması 3. Önemli özellikler açısından evrendeki varlıkların listelenmesi

4. Önemli özellikler ve araştırmanın amacına göre örnekleme tekniğinin belirlenmesi

5. Örneklem büyüklüğünü belirlenmesi 6. Örneklemenin yapılması 7. Temsillik düzeyinin irdelenmesi 8. İrdeleme sonuçlarına göre gerekiyorsa örneklemin tekrar belirlenmesi.

Örneklemin yapısı hakkında bilgi verilmelidir. Örneğin, örneklemin verilen bir listeden mi seçildiği gibi durumların tanımlanması.

Seçilen örneklemin çalışmayı tamamlama oranı hakkında bilgilerin verilmesi.

ÖRNEKLEM

Örnekleme yapılırken, öncelikle araştırmanın amaçları doğrultusunda sonuçların genellenmek istendiği evrenin sınırlandırılıp çalışma evreninin tanımlanması gerekir. Burada geleneksel bilim anlayışının “indirgeme” ilkesi kullanılır.

Daha çok sayıda birey, olay veya olguyu içeren evren, belirli yöntemler le örneklem dediğimiz küçük ve çalışılabilir bir büyüklüğe indirgenir. Burada bu lunan sonuçlar yine tersi bir süreçle evrene genellenir.

ÖRNEKLEM

Bu özellikleriyle örneklem, olasılık kuramından türetilmiş pratik bir araştır ma aracıdır. Olasılık kuramı belirli özelliklerin evrende normal dağıldığı ilkesine dayanır. İnsanların boyu, saç ve göz renkleri, zeka düzeyleri, öğrenme başarıları, politik tercihler, cinsiyet ve daha sayabileceğimiz pek çok özellik, belirli bir evren içinde normal dağılmaktadır. Öyleyse dikkatli bir yöntemle bu özellikleri içinde barındırabilecek daha küçük bir grubu evrenden çekmemiz mümkündür. Özelliklerin normal dağıldığının varsayıldığı durumlarda “seçkisiz (random) örnekleme” ile seçilen bir grubun evreni temsil ettiği varsayılır.

ÖRNEKLEM

Nicel araştırma yönteminde en sık kullanılagelmiş örnekleme yöntemi “seçki siz örnekleme” yöntemidir. Ancak ayrıntılara inildiğinde seçkisiz örnekleme yönte minin de bu kadar basit olmadığı ve kendi içinde çeşitlilik gösterdiği görülecektir.

Örneğin, sınıf öğretmenlerinin sınıf içi tutumları üzerinde çalışmak isteyen bir ni cel araştırmacı, örneklemine kimlerin dahil edileceği konusunda belirli sorunlarla karşılaşabilir; çünkü sınıf öğretmenlerinin tüm ülke çapındaki sayısı çok kabarıktır.

ÖRNEKLEM

Araştırmacının bu sorunu çözmek için coğrafi bölgeleri hareket noktası olarak ala cağını ve her coğrafi bölgeden belirli sayıda öğretmeni örnekleme dahil edeceğini varsayalım.

Bu durumda coğrafi bölgelere göre öğretmen sayısına nasıl karar vere cektir?

Araştırmacının her coğrafi bölgeden belirli illeri bölgeyi temsilen örneklemine alması mümkündür.

ÖRNEKLEM

Bunu takiben her il bazında hangi okulların illeri ve bölgeleri temsil edeceğini düşünmesi ve örneklem kararını okullar düzeyine kay dırması mümkündür.

Burada ortaya çıkan durum, ilk aşamadan itibaren araştır maya ilişkin verinin kimlerden toplanacağına ilişkin olarak bir “tabakalaşma” olgusunun ortaya çıkmasıdır.

İşte bu durum nicel araştırmalarda sık sık kullanılan “ta baka örnekleme” yöntemine nasıl ulaşıldığını gösterir.

ÖRNEKLEM

Bunun yanı sıra nitel araştırma geleneği içinde olan bazı disiplinlerde (Etnografya, Antropoloji, Sosyoloji) araştırmacılar, genellikle evrenin bütünü ile çalışırlar. Bu nedenle, örnekleme gibi bir yönteme ihtiyaç duymazlar. Bu noktada da en sık kullanılan nitel araştırma desenlerinden biri yani “durum (örnek olay) çalışması” karşımıza çıkar.

ÖRNEKLEM

ÖRNEKLEME YÖNTEMLERİ

Örnekleme Yöntemleri

Olasılık Temelli Örnekleme

(probablistic sampling)

(seçkisiz,sistematik,tabaka,küme vb.)

Amaçlı Örnekleme(nonprobablistic

sampling)(aykırı durum,

maksimum çeşitlilik vb.)

Örnekleme ile ilgili alanyazında, pek çok örnekleme türünden söz edilmektedir. Kaynaklar, farklı sınıflandırmalara yer vermektedir.

Nicel Gelenek

Nitel Gelenek

Olasılık temelli örnekleme, olasılık kuramına dayanır. Belirli bir evrende yer alan “şey”lerin özellikleri her bireye eşit olarak dağıtılmıştır. Öte yandan bu evrendeki her “şey” oluşturulacak herhangi bir örnekleme dahil olma konusunda eşit şansa sahip olmalıdır. bu özelliklere sahip bir evrenden, istatistik hesaplarla evreni temsil edebilme büyüklüğüne sahip ve tamamen rast gele yöntemle bir örneklem seçmek mümkündür. Buna seçkisiz örnekleme (basit tesadüfi örneklem) denir. Bu yöntemin kullanılabilmesi için ele alınan problemlerle ilgili bilgilerin evrene göre benzeşik (homojen) olması gerekir. Örneğin, seyahat harcamalarının aile bütçesindeki ortalama payını bulmak için basit tesadüfi örnekleme yöntemini kullanmak doğru değildir.

Sistematik örnekleme: Evrenden örnekleme dahil olacak bireyleri çekerken belirli ölçütlere göre oluşturulmuş sistematik bir yöntemle örneklem oluşturulur. Buradaki yöntem, evrenden her birim veya bireyin belirli aralıklarla seçilmesidir.


(Nicel Gelenek)

Tabaka örnekleme: Sınırları

saptanmış bir evrende alt tabakalar veya alt birim gruplarının var olduğu durumlarda kullanılır. Önemli olan evren içindeki alt tabakaların varlığından yola çıkarak evren üzerinde çalışmaktır.


(Nicel Gelenek)Küme örnekleme: Çalışılması

düşünülen evrende doğal olarak oluşmuş veya farklı amaçlarla yapay olarak oluşturulmuş, kendi içinde belirli özellikler açısından benzerlikler gösteren değişik grupların olması durumunda kullanılır.

Amaçlı örnekleme yöntemleri, nitel araştırma geleneği içinde ortaya çıkmıştır. Nitel araştırmalarda, hangi yöntem seçilirse seçilsin, örneklem büyüklüğü nicel araştırmalardaki büyüklüğe ulaşamaz. Bir evrende olması olası çeşitlilik, zenginlik, farklılık ve aykırılıkları çalışmalarına dahil ederek bütüncül bir resim elde etmektir. Belirli bir evrene sağlam genellemeler yapmak değildir. Nitel araştırma çalışılan konuyu derinlemesine ve tüm olası ayrıntıları ile incelemeyi amaç edinmektedir.

Amaçlı Örnekleme Yöntemleri

(Nitel Gelenek)

Olasılık temelli örnekleme temsiliyeti sağlama yoluyla evrene geçerli genellemeler yapma konusunda önemli yararlar sağlarken, amaçlı örnekleme zengin bilgiye sahip olduğu düşünülen durumların derinlemesine çalışılmasına olanak vermektedir. Bu anlamda olgu ve olayların keşfedilmesinde ve açıklanmasında yararlı olur.

Amaçlı (yargısal) örneklemede araştırmacı kimlerin seçileceği konusunda kendi yargısını kullanır ve araştırmanın amacına en uygun olanları örnekleme alır.


(Nitel Gelenek)

Selçuk Ünv. Sosyal B. E. Dergisinde “Öğretmen Adaylarının Bilimsel Araştırmaları İnceleme Yeterlikleri” konulu makale; Türkçe öğretmeni adaylarının bilimsel araştırmaları inceleme yeterlik düzeylerinin tespiti amaçlamıştır. Araştırma Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Türkçe öğretmeni adayı 48 öğrenci ile yürütülmüştür. Araştırma betimsel bir araştırma olup, çalışma grubu amaçlı örnekleme yöntemi ile belirlenmiştir. Araştırmada Türkçe öğretmeni adaylarının bilimsel bir araştırma raporunun, başlık/yazar, özet, kaynaklar ve yazma/sunum ile ilgili boyutlarda yüksek düzeyde inceleme yapabildikleri görülürken, giriş, yöntem, bulgular ve sonuç/tartışma boyutlarda bu düzey daha düşük kalmıştır. Bu sonuçlar öğrencilerin bilimsel araştırmaları daha çok biçimsel yönüyle incelediklerini göstermektedir.


(Nitel Gelenek)

Amaçlı Örnekleme Yöntemleri (Purposive sampling)1.Aşırı veya aykırı durum örneklemesi (extreme or deviant case sampling)

2.Maksimum çeşitlilik örneklemesi (maximum variation sampling)

3.Benzeşik örnekleme (homogeneous sampling)

4.Tipik durum örneklemesi (typical case sampling)

5.Kritik durum örneklemesi (ciritical case sampling)

6.Kartopu veya zincir örnekleme (snowball or chain sampling)

7.Ölçüt örnekleme (criterion sampling)

8.Doğrulayıcı veya yanlışlayıcı örnekleme (confirming and disconfirming cases)

9.Kolay ulaşılabilir durum örneklemesi (convenience sampling)


(Nitel Gelenek)

Derin bir incelemeye tabi tutulabilecek sınırlı sayıda ancak aynı ölçüde de bilgi bakımından zengin durumların çalışılmasını öngören tekniktir. Burada önemli olan, aşırı veya aykırı durumlar normal durumlara göre daha zengin veri ortaya koyabilir ve araştırma problemini derinlemesine ve çok boyutlu bir biçimde anlamamıza yardımcı olabilir.


(Nitel Gelenek)1.Aşırı veya aykırı durum örneklemesi:

Ulusal düzeyde uygulanan yeni eğitim politikası araştırmasında okulların sorunları ve çözümleri ortak olacağından seçkisiz yöntemle bir örneklem oluşturulabilir. Evrenin geniş olması örneklem açısından sorunlar ortaya çıkaracaktır. Bunun yerine aynı iş, uygulama açısından çok iyi ve çok kötü performansa sahip birkaç okulun saptanması, derinlemesine durum çalışması yapılması bize, seçkisiz örneklemle oluşturulan bir dizi okul çalışmasından daha iyi, zengin ve ayrıntılı sonuçlar verebilir.


(Nitel Gelenek)1.Aşırı veya aykırı durum örneklemesi:

Abant İ.B.Ünv. “İlköğretim Okullarında Disiplinin Sağlanması” bilimsel araştırmada “Aşırı veya aykırı durum örneklemesi tekniği kullanılmıştır; 12 öğretmen, 13 sınıftan öğrenci grubu ve 5 yönetici ile görüşmeler yapılmıştır. İki öğretmen bir buçuk ay gözlenmiştir. Gözlenen iki öğretmen için aşırı veya aykırı durum örneklemesi yöntemi seçilmiştir. İlköğretim 8. sınıfında disiplin sorunlarının yaşandığı, bu sorunlara öğrenci, öğretmen, yöneticiler, aile ve çevrenin çeşitli yönleriyle kaynaklık ettiği ve sorunların çözümünde belirtilen tüm öğelere görevler düştüğü sonucuna ulaşılmıştır.


(Nitel Gelenek)

Amaç göreli olarak küçük bir örneklem oluşturmak ve bu örneklemde çalışılan probleme taraf olabilecek bireylerin çeşitliliğini maksimum derecede yansıtmaktır. Maksimum örneklem oluşturmada amaç, çeşitlilik gösteren durumlar arasında herhangi ortak ya da paylaşılan olguların olup olmadığını bulmaya çalışmak ve bu çeşitliliğe göre problemin farklı boyutlarını ortaya koymaktır.


(Nitel Gelenek)2.Maksimum Çeşitlilik Örneklemesi:

Bu yöntemin iki yararı; a)Örnekleme dahil her durumun kendine özgü boyutlarının ayrıntılı bir biçimde tanımlanması,

b)Büyük ölçüde farklı özellik gösteren durumlar arasında ortaya çıkabilecek ortak temalar ve bunların değerinin ortaya çıkarılması.


(Nitel Gelenek)



Bu örnekleme yönteminde araştırmacı iki konuda dikkatli olmalıdır;

a) Amacı konusunda açık olmalıdır. Çünkü amaç çeşitlilik gösteren durumlar arasında ne tür ortaklıkların veya benzerliklerin var olduğunu bulmaktır.b) Seçtiği problemle ilgili durumlar arasında çeşitlilik kaynaklarını olabildiğince ayrıntılı olarak belirlemeli ve örneklemine yansıtacağına karar vermelidir.


(Nitel Gelenek)



Mersin Ünv. Eğt. Fak. Dergisi’nde yer alan “Türkiye’de Öğrenim Gören Yabancı Uyruklu Lisans Öğrencilerinin Sosyo-Kültürel ve Ekonomik Sorunları” konulu araştırmada; Bu araştırmanın çalışma grubunu 2008-2009 öğretim yılında Türkiye’deki bir üniversitenin eğitim fakültesinde öğrenim gören 7 farklı ülkeden (Azerbaycan, Türkmenistan, Kazakistan, Moğolistan, Yunanistan, Özbekistan ve Gürcistan) 15 yabancı uyruklu öğrenci oluşturmaktadır. Bu araştırmanın çalışma grubunu 2008-2009 öğretim yılında Türkiye’deki bir üniversitenin eğitim fakültesinde öğrenim gören 85 yabancı uyruklu öğrenci oluşturmaktadır.


(Nitel Gelenek)



Araştırmada amaçsal örnekleme yöntemlerinden biri olan maksimum çeşitlilik örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Bu yöntemde temel amaç göreli olarak küçük bir örneklem oluşturmak ve bu örneklemde çalışılan probleme taraf olabilecek bireylerin çeşitliliğini maksimum derecede yansıtmaktır Çalışma sonucunda yabancı uyruklu öğrencilerin kendi kültürleriyle Türk kültürünün benzerlik göstermesi nedeniyle Türkiye’de önyargı ya da dışlanma ile karşılaşmadıkları belirlenmiştir.



Maksimum çeşitlilik örneklemesinin tam tersidir. Amaç küçük, benzeşik bir örneklem oluşturma yoluyla belirgin bir alt-grubu tanımlamaktır. Çukurova Ünv. “Bilişsel farkındalık stratejilerinin Türkçe dersine ilişkin tutum, okuduğunu anlama ve kalıcılığa etkisi” konulu doktora tezinde; Araştırma Hatay- Antakya merkez ilçede tanımlanan B.G . ve H.M. İlköğretim Okullarının 7. sınıflarındaki deney ve kontrol grupları üzerinde gerçekleştirilmiştir. Örneklem, amaçlı örneklem yöntemlerinden benzeşik örnekleme yöntemi ile belirlenmiştir.


(Nitel Gelenek)3.Benzeşik (Homojen) Örnekleme

Çalışma evreninde belirlenen 8 okul da birbirine; başarı, sosyo-ekonomik düzey, tutum ve bilişsel farkındalık becerileri açısından en çok benzeyen iki denk grup deney ve kontrol grubu olarak tanımlanmıştır. Bilişsel farkındalık stratejisinin Türkçe dersinde; öğrencilerin bilişsel farkındalık becerilerini artırdığı, öğrencilerin okuduğunu anlama başarısını artırdığı, öğrencilerin derse ili_kin tutumlarını olumlu yönde artırdığı ve buna ek olarak bilişsel farkındalık becerileri ve okuduğunu anlama başarıları açısından kalıcılığı sağladığı söylenebilir.


(Nitel Gelenek)3.Benzeşik (Homojen) Örnekleme

Araştırmacı yeni bir uygulamayı veya bir yeniliği tanıtmak istiyorsa, bu uygulamanın yapıldığı veya yeniliğin olduğu bir dizi durum arasından, en tipik bir veya birkaç tanesini saptayarak bunları çalışabilir. Örneğin; Ankara kent merkezinde 4+4+4 sistemine geçen okulların yaşadığı sorunları irdelemek ve tanıtmak isteyen bir araştırmacı, Ankara kent merkezinde bir veya birkaç tane tipik devlet okulunu (sosyo-ekonomik durumu ne üst ve ne alt, öğrenci ve öğretmen oranları kent ortalamasına yakın) seçerek çalışabilir.


(Nitel Gelenek)4.Tipik Durum Örneklemesi

Amaç ortalama durumları çalışarak belirli bir alan hakkında fikir sahibi olmak veya yeterli bilgi sahibi olmayanları bilgilendirmektir. Tipik durumları seçerek genelleme yapmak değildir.



Osmangazi Ünv.’nde yapılan bir “’Pis Yedili’ dizisinin analizi ve izleyen öğrencilere yansımaları” konulu araştırmada; “Pis Yedili” adlı okul dizisindeki öğretmen-öğrenci kimliklerinin analiz edilerek dizideki okul kuralları dışı davranışların ve suç unsurlarının çözümlenmesi amaçlanmıştır. Elde edilen veriler doğrultusunda dizinin izleyici kitlesi üzerindeki etkilerinin ortaya konulması da çalışmanın bir diğer amacıdır. Araştırmada “Pis Yedili dizisinin analizi” kısmının çalışma grubunu ön incelemenin ardından tipik durum örneklemesi yöntemi ile şeçilmiş 9 bölüm oluşturmaktadır. “Dizinin öğrencilere yansıması” kısmının çalışma grubunu ise ölçüt örnekleme yöntemiyle seçilmiş 10 ilköğretim öğrencisi oluşturmaktadır. Araştırmada analiz birimi olarak “Pis Yedili” dizisinin seçilmesinin nedeni, bir ilköğretim okulunda 210 kişiye uygulanılan bir ankette “Aşağıdaki dizilerden hangisini izlemeyi tercih ediyorsunuz?” sorusuna 128 öğrencinin “Pis Yedili” dizisini işaretlemesidir.


(Nitel Gelenek)



Çalışma grubunu oluşturan dizi bölümleri ise yapılan ön incelemenin ardından “amaçlı örnekleme” tekniklerinden biri olan “tipik durum örneklemesi” ile seçilmiştir. Bu yöntemin seçilmesindeki neden ise incelenen konuyu en iyi yansıtacak elemanların seçimini öngörmesidir. Buna göre araştırmanın “Pis Yedili dizisini analiz etme” bölümü, diziden tipik durum örneklemesi yöntemiyle seçilen 9 bölüm üzerinde gerçekleştirilmiştir. Araştırmada konu bütünlüğü sağlanabilmesi için 3’er bölümlük periyotlar halinde incelenen 1.,2.,3.,14.,15.,16.,26.,27.,28. bölümleri araştırma grubuna dahil edilmiştir. Araştırmamızın ikinci kısmı olan “Pis Yedili” dizisinin öğrencilere yansımasını çözümleyebilmek için ise diziyi takip eden öğrenciler arasında “ölçüt örnekleme” yöntemi kullanılarak 10 ilköğretim öğrencisi seçilmiştir. Bu örnekleme yöntemindeki temel anlayış önceden belirlenmiş bir dizi ölçütü karşılayan bütün durumların çalışılmasıdır. Araştırmadaki ölçüt örneklemenin temelini oluşturan ölçüt ise, “Pis Yedili dizisini takip eden öğrenciler” olarak belirlenmiştir.


(Nitel Gelenek)



Kritik bir durum veya durumların varlığına işaret eden en önemli gösterge “bu, burada oluyorsa, başka benzer durumlarda kesinlikle olur” ve “bu, burada olmuyorsa, başka benzer durumlarda kesinlikle olmaz” şeklinde bir ifadedir. Araştırmacı eğer problemi ile ilgili belirli sayıda durumu çalışacak derecede kaynaklara sahip değilse kritik durum örneklemesi daha çok işe yarayabilir. Galileo, yer çekimi çalışmalarında rastgele bir obje yerine kaz tüyünü seçmiştir. MEB’in çıkarttığı yeni aile birliği yönetmeliğini eğitim düzeyi yüksek veliler anlamakta güçlük çekiyorsa eğitim seviyesi düşük aileler kesinlikle anlayamayacaklardır.


(Nitel Gelenek)5.Kritik Durum Örneklemesi

Çukurova Ünv.’nde yapılan “İlköğretim 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi “BİR ÜLKE BİR BAYRAK” Ünitesindeki Kavramların Öğrenilmesinin bazı değişkenler açısından incelenmesi konulu araştırmada; Araştırma tarama modelinde betimsel bir çalışmadır. Araştırmanın çalışma grubunu “kritik durum örneklemesi” yöntemiyle; Adana İli Seyhan İlçesindeki özel ve devlet okullarından seçilen dört ilköğretim okulu ve bu okullardaki 6. sınıfların 8 şubesi oluşturmuştur.


(Nitel Gelenek)5.Kritik Durum Örneklemesi


(Nitel Gelenek)

Çalışma grubunun akademik başarı açısından üst ve orta düzeyde olduğu kabul edilen okullardan seçilmesinin nedeni, araştırma kapsamında incelenen kavramları bu okullardaki öğrencilerin daha iyi öğrenmiş oldukları düşüncesi ve “ilgili kavramlar bu okullarda tam ve doğru olarak öğrenilememiş ise diğer okullarda da öğrenilememiştir” varsayımıdır.

Araştırmacının problemine ilişkin olarak zengin bilgi kaynağı olabilecek birey veya durumların saptanmasında özellikle etkili tekniktir. Süreç, “bu konuda en çok bilgi sahibi kimler olabilir?” sorusu ile başlar. Süreç ilerledikçe elde edilen isimler veya durumlar bir kartopu gibi büyüyerek devam eder ve belirli bir süre sonra belirli isimler hep öne çıkmaya başlar, araştırmacının görüşmesi gereken birey veya ilgilenmesi gereken durum sayısı azalmaya başlar.


(Nitel Gelenek)6.Kartopu veya Zincir Örnekleme

İ.T.Ü.’nde yapılan “Göçmen Kimliği Açısından Boşnak Müzikleri:TRAKYA VE İSTANBUL ÖRNEĞİ” konulu doktora tezi’nde; Görüsme ve gözlem için evrenin oluşumunda “kartopu” tekniği ile örneklem oluşturma gerçekleştirilmiştir. Yukarıda adı geçen forumların dışında 2002 yılında kurulan 53 üyeli “[email protected]”, 2004 yılında kurulan 153 üyeli “Bosna [email protected]” ve 2005 yılında kurulan 253 üyeli “[email protected]” isimli internet üzerindeki haberleşme gruplarından alana ulaşmak için yararlanılmıştır.


(Nitel Gelenek)



Görüşmeler 2005 ile 2007 yılları arasında yapılmakta iken, gözlemler 2008 yılına kadar uzatılmıştır. Türkiye’de yaygın olarak yerleşmiş Boşnaklar hakkında verilere daha derinlemesine ulaşabilmek için coğrafi olarak kısıtlama yapılarak, Trakya’daki Boşnakların yoğunlukla yasadıkları yerleşim birimleri tespit edilmiş, İstanbul’da ise yine Boşnakların yoğun olarak yasadıkları Bayrampaşa ve Pendik ilçeleri araştırma evreni olarak belirlenmiştir. Araştırma evrenini oluşturan kaynak kişileri kartopu tekniği kullanılarak ulaşılmıştır.


(Nitel Gelenek)



Önceden belirlenmiş bir dizi ölçütü karşılayan bütün durumların çalışılmasıdır. Ölçüt araştırmacı tarafından oluşturulur ya da daha önceden hazırlanmış ölçütler listesi kullanılabilir. Örnek: Okulda 10 günden fazla devamsızlık yapan öğrenciler derinlemesine bir nitel çalışmanın örneklemi oluşturabilir.


(Nitel Gelenek)7.Ölçüt Örnekleme

Giresin Ünv. Eğt. Fakültesinde yapılan “Yükseköğretimde Yeni Bakış Açılarıyla Birlikte Yeni Kurulan Üniversitelerden Beklenen İşlevler” konulu bir araştırmada; Yükseköğretimde yeni bakış açılarıyla birlikte yeni kurulan üniversitelerden (Giresun Üniversitesi Örneği) beklenen işlevlerin neler olduğunu yükseköğretim kurumlarının dış paydaşlarının (sivil toplum kuruluşları, siyasal partiler, yerel yöneticiler) görüşlerine dayanarak saptamaktır. Bu araştırmada nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın örneklem seçiminde ölçüt örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Ölçüt örnekleme yöntemindeki temel anlayış önceden belirlenmiş bir dizi ölçütü karşılayan örneklem grubuyla çalışılmasıdır.



Örneklem grubu oluşturulurken dikkate alınan ölçütler, yükseköğretim kurumlarının dış paydaşları olmuştur (sivil toplum kuruluşları, siyasal parti il başkanları, sendika il temsilcileri ve yerel yöneticiler). Bu doğrultuda 4 sivil toplum kuruluşu temsilcisi (Ziraat Odası Başkanı, Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı, Atatürkçü Düşünce Derneği Başkanı, Gazeteciler Cemiyeti Başkanı), 4 yerel yönetici (Vali, Vali Yardımcısı, Belediye Başkanı, Milli Eğitim Müdürü), 2 Sendika Temsilcisi (Eğitim Sen, Türk Eğitim Sen) ve 3 Siyasal parti il başkanı (AKP, CHP, MHP) olmak üzere 13 kişilik örneklem grubu oluşturulmuştur.



Bir nitel araştırmacının herhangi bir kavramsal çerçeve olmaksızın tamamen “tümevarımcı” (inductive) bir yöntemle, herhangi bir araştırma problemi üzerinde çalışmaya başladığında bir süre sonra çalıştığı konu ile ilgili belirli olguları ve temaları keşfetmeye başlayacaktır. Bulduğu sonuçların ne derece geçerli ve tutarlı olduğunu saptayabilmesi için, bu araştırmacının bulguları doğrulayıcı veya yanlışlayıcı ek durumlara ihtiyacı olacaktır.


(Nitel Gelenek)8.Doğrulayıcı veya Yanlışlayıcı Durum Örneklemesi

Doğrulayıcı durumlar var olan sonuçlara zenginlik ve derinlik katan, geçerliliğini arttıran ek durumlardır. Örneğin, genel olarak öğrenci sayısı az sınıflarda öğrenmenin yüksek olduğu kanısının tersine kalabalık bir sınıfta okuyan öğrencilerin daha etkili öğrendiğini keşfeden bir araştırmacı, araştırma yaptığı sınıftan genelleme yaparsa araştırmanın sonuçları kalabalık sınıflarda okuyanların öğrenci sayısı az sınıflarda okuyanlara göre daha başarılı olacağı anlamına gelmez.



Balıkesir Üniversitesinde yapılan bir araştırmada; Çalışma grubu olarak Balıkesir Üniversitesi OFMA Eğitimi Matematik öğretmenliği 5. sınıf(N=43) öğrencileri seçilmiştir. 43 öğrenciden 21’i kız 22’si erkektir. Çalışmaya katılımda uygulanan programa ve etkinliklere devamlı bir katılım göz önüne alınmıştır. Çalışma grubu, örneklem olarak amaçlı örneklemdir. Amaçlı örneklem olarak doğrulayıcı veya yanlışlayıcı durum örneklemesi kullanılmıştır. Araştırmacı tarafından keşfedilen temaların ne derece tutarlı ve geçerli olduğunu saptayabilmek için elde edilen bulguları doğrulayıcı veya yanlışlayıcı ek durumlara ihtiyaç olduğundan, bu durum örneklemesi tercih edilmiştir. Bu örneklemin amacı, inceleme altındaki soruları aydınlatacak bilgice zengin durumları seçmektir…”.



Doğrulayıcı durumlar, hazır olan temalara ve sonuçlara daha çok zenginlik ve derinlik katan durumlar olmuş ve elde edilen bulguların geçerliliğini ve güvenilirliğini arttırmıştır. Yanlışlayıcı durumlarda araştırma için aynı derece önemli olmuştur. Yanlışlayıcı durumlarla hazırda olan bulunmuş sonuçlara alternatif ve zıt açıklamaların getirilmesi sağlanmış ve elde edilen sonuç ve temaların hangi sınırlarda geçerli olduğu belirtilmiştir. Doğrulayıcı ve yanlışlayıcı durum örneklemesiyle, bulunan sonuçlar literatürdeki benzer durumlarla desteklenerek sonuçların geçerliliğinin ve inandırıcılığının arttırılması amaçlanmıştır. Ayrıca farklı alanlarda açılımlar yapılarak ve literatürden farklı temalara da ulaşılarak araştırılan konuda derinlemesine sonuçların elde edilmesi sağlanmıştır.



Bu yöntem araştırmaya pratiklik ve hız kazandırır. Araştırmacı yakın olan ve erişilmesi kolay olan bir durumu seçer. Daha çok araştırmacının diğer örnekleme yöntemlerini kullanma olanağı bulamadığı durumlarda kullandığı yöntemdir. Dolayısıyla diğer yöntemlere göre geçerlilik ve güvenilirliği daha azdır. Kolay ulaşılabilen örneklemler göreli olarak daha az maliyetlidir. Nitel araştırmada maliyet ve ulaşılabilirlik, örneklem kararında dikkate alınması gereken etkenlerdir. Ancak araştırmanın daha nitelikli, bilgi bakımından zengin, daha iyi durumlara ulaşılabilen olmasına engel teşkil etmemelidir.


(Nitel Gelenek)9.Kolay Ulaşılabilir Durum Örneklemesi

Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi’nde yer alan “Birleştirilmiş Sınıflarda Karşılaşılan Sorunlar Ve Öğretmenlerin Bakış Açısından Olası Çözüm Önerileri (Kilis İli Örneği )” konulu araştırma makalesinde; Köy ilköğretim okullarında uygulanan birleştirilmiş sınıflar uygulamasında, birleştirilmiş sınıf öğretmenlerinin karşılaştıkları sorunları saptayarak, birleştirilmiş sınıf öğretmenlerinin birleştirilmiş sınıf öğretimine ilişkin sorunlarını ve çözüm önerilerini belirlemeyi amaçlamaktadır. Çözüm önerilerini belirlemek amacıyla nitel araştırma deseni uygulanmıştır.



Araştırmaya 2007–2008 öğretim yılında Kilis iline bağlı merkez köylerinde görev yapan 12 erkek öğretmen katılmıştır. Bu çalışmada amaçlı örnekleme yöntemlerinden kolay ulaşılabilir durum örneklemesi yöntemi kullanılmıştır. Nitel araştırmalarda yaygın olarak kullanılan bir yöntem olan kolay ulaşılabilir durum örneklem göreli olarak daha az maliyetlidir. Ayrıca, tanıdık bir örneklem üzerinde çalışma, bazı araştırmacılar için daha pratik ve kolay olarak algılanabilir. Bu araştırma yöntemi araştırmaya hız ve pratik kazandırır. Elde edilen bulgular bağlamında birleştirilmiş sınıflı okulların sayısının azaltılması için taşımalı okulların sayısının artırılması ve bu okulların öğretim tekniği ve şartlarına göre birleştirilmiş sınıflı okullar için özgün bir müfredat hazırlanması önerilmektedir.


(Nitel Gelenek)



Örneklem Hatası

Birçok araştırmacı araştırmasının amaç ve yöntemini belirledikten sonra, araştırmayı kaç kişi üzerinde yürütmeliyim ki araştırmam kabul görsün veya daha bilimsel olsun? Sorusu’nu sormaktadır.

Bu soru birçok durumda araştırmacılar arasında tartışma konusu olmakta ve araştırmacıların bilimsel bilgiye bakış açıları ile değişim gösterebilmektedir.

Eğitim araştırmalarında örneklem seçiminde en çok yapılan hataların başında araştırmacının yakın çevresinde hangisi mümkün ise ve kolaysa çalışmasını on göre yönlendirmesidir. Burada örneklem hatası diye bir kavram sürekli gündeme gelmektedir.

Örneklem HatasıÖrneklem hatası demek

genellemesi düşünülen evrenin sahip olduğu özelliklerle, seçilen örneklemin sahip olduğu özellikler arasındaki farklılığın fazla olmasıdır. Yani temsili gücünün oldukça az olmasıdır.

Örneklem alınan ve alınmayan birimlerin ortaya çıkardıkları şansa bağlı toplam hata miktarıdır. Bu miktarı gösteren ölçüt ‘standart hata’dır.

Örneklem BüyüklüğüÖrneklemin uygun ve yeterli

olmaması araştırmanın iç ve dış geçerliliğini doğrudan tehdit eden bir etkendir. Nicel araştırmada araştırma deseni ve veri üzerinde yapılacak sayısal analizler örneklem büyüklüğünü belirlemede önemli bir rol oynar.

Nitel araştırmada örneklem büyüklüğünü belirlemede dikkate alınması gereken birkaç ilke vardır: 1.Araştırmanın odağı, 2.Veri miktarı, 3.Kuramsal örnekleme

EK BİLGİ

1.Araştırmanın Odağı: Araştırma bazen bir veya birkaç durumun aynı anda çalışılmasına bazen de belirli özellikleri taşıyan bir grubun tek başına çalışılmasına odaklanabilir. Yılın öğretmeni seçilen bir öğretmenin uyguladığı öğretimi farklı açılardan inceleyen bir araştırmanın tek bir duruma odaklanması yeterli iken, öğretmenlerin oluşturdukları öğrenme-öğretme süreçlerinin karşılaştırmalı olarak incelenmesini amaçlayan başka bir araştırma farklı özelliğe sahip üç öğretmen örnekleme dahil edilebilir.

EK BİLGİ2.Veri miktarı: Toplanacak verinin derinliği ve genişliği ile ilgilidir, örneklem ile ters orantılıdır. Araştırmaya katılanlardan toplanacak verinin miktarı arttıkça örnekleme dahil edilmesi gereken bireylerin sayısı azalmaktadır. Bazen tek bir bireyle yapılan bir araştırmanın verileri, bir başka araştırmada 20 bireyden toplanan verilerden çok daha fazla olabilir.

EK BİLGİ3.Kuramsal örnekleme: Kuram oluşturma stratejisi ile yapılan araştırmalarda kullanılır. Araştırma sorusunun yanıtı olabilecek kavramların ve süreçlerin tekrar etmeye başladığı aşama (doyum noktası)’ya kadar veri toplamaya devam edilir. Genellikle önceden belirli sınırlarla örneklem oluşturmaya olanak verebilecek güçlü bir kuramsal çerçevenin zayıf olduğu durumlarda uygun olabilir.

NİTEL ARAŞTIRMADA ÖRNEKLEM

Documents

Transcript of NİTEL ARAŞTIRMADA ÖRNEKLEM