Eski Türkçede Ünlü Zarf-Fiil Eklerinin Farklı Bir İşlevi Üzerine
Movement of İ'timād (Impetus) in Nazzām’s Philosophy of Nature: It’s Essence and Function...
27
Mø/(/ 9( Nø+$/ LQDQÁ NÖOWÖU YH PLWRORML DUDíWÜUPDODUÜ GHUJLVL ISSN: 1304-5482 Cilt/Volume: 11 6D\Õ1XPEHU 1 Ocak – Ha]LUDQ / -DQXDU\ – -XQH 2014
Transcript of Movement of İ'timād (Impetus) in Nazzām’s Philosophy of Nature: It’s Essence and Function...
M N
ISSN: 1304-5482
Cilt/Volume: 11 1 Ocak – Ha / – 2014
Citation/©: Cengiz, Yunus, (2014). d (Impetus) in Nazz m’s
Philosophy of Nature: Whatness of It and It’s Function, Milel ve Nihal, 11
(1), 143-168.
Abstract: This study analyzes Nazzâm’s conception of motion and seeks to answer
the question: “How does an object move from a space to another one?” In
Mu’tazilite thought, the motion of the objects is explained with the concept
of ‘ d’. The equivalent term for itimad was generally given as weight
of the objects. Nazz m, the Mu’tazilite thinker, has a different theory of
d is a movement for pushing. There are
d as (i) ‘inhisar’ (to be surroun-
ded by the weather and water) and (ii) ‘hadaf’ (the natural goal of the ob-
jects). Motion is not limited to only a change in terms of space, quality and
quantity, but also the motion is about categories of beings, which are con-
sisted of the substance.
Key Words: Mut zil , Nazz d, movement, nature.
At f/©: Cengiz, Yunus, (2014).
, Milel ve Nihal, 11 (1), 143-168.
’ ‘ “Bir
* Yard. Doç. Dr., Mardin Artuklu Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Felsefe Bölümü [[email protected]]
M N Ocak 4
” soru-
’
mesi i‘ ’
u’
Nazzâm’ ‘ ’timad, itme ha-
’
Anahtar Kelimeler: Mu’tezile, Nazzâm, i‘ .
seçenekleri, bilgi ve yönelimiyle bire indirmekle eylemde bulunur.1
2
3
1 bk. el Hemadânî, el-‐‑ -‐‑ -‐‑-‐‑ -‐‑ thk. ,
tsz., V, s. 205; VI, s. 27; el-‐‑ -‐‑ thk. Ömer es Seyyid ‘Azmî, ed Dâru’l
hire, tsz. I, s. 50 59için bkz. ammed Nisâbûrî, el-‐‑ -‐‑ -‐‑Bas-‐‑
-‐‑ ‘Arabi, Beyrût, 1979, s. 280 284.
2 bk. Necrânî el Mu’tezilî, -‐‑ -‐‑-‐‑ thk. Sâmî Nasr Lütf ve Faysal Bedir, Dâru’s Sekâfeti li’t
538; ‘Adûdu’d Din Abdurrahman el ‘Îcî , el-‐‑ -‐‑ Âlemu’l 130.
3 el-‐‑ Haremeyn el Cüveynî, -‐‑-‐‑ , thk. Ali Sami en
495; ‘Îcî, el-‐‑ s. 125 130.
M N
4
nedir?
Bu soru Nazzâm5
Horevitz “Ueber den Einfluss der i‘timâd hareketini
Muhammed Abdulhâdi Ebû Rîde, -‐‑ -‐‑ -‐‑
4 s. 538 539; ‘Îcî , el-‐‑ , s. 125 131. 5 Nazzâm
Nazmî Sâlim, Muhammed Aziz, -‐‑ -‐‑ -‐‑ -‐‑
riye, 1983. Bu mak
M N
7
ve Sükûn, cismin tek bir mekândaki durumu, hareket ise ikinci bir
8 Nitekim Ebu’l Hüzeyl
sükûn için ise sadece iki z 9
10
11
7 XXIV, sa
Kel E. J. Brill, Leiden,
State Universty of New York Press, 1978, s. 194.
8 Ebû’l -‐‑ thk. Nevâf el Cerrâh, Dâru Sâdir, Beyrût, 2008, s. 202,
9 s. 202. 10
sadece dilde geçerlidir. Bir cisim iki vakitte bir
( s. 11 Endulisî, el-‐‑ -‐‑ -‐‑
-‐‑ IFeth Muhammed b. Abdilkerîm, el-‐‑
-‐‑ , Müessetü’l Sekâfiyye, Beyrût, 1994, s. 42.
M N
yerine 12 anl
13
ve kelimeleri konusunda, Ebû Ali el Cübbâî (ö.
14 Daha
için engelleyici faktörlerin zâil
ilir. Am
15
12 Belhî el Mu’tezile min Makâlâti’l-‐‑ -‐‑ , thk. Fuad Seyyid, ed Dâru’t
s. 531. 13 -‐‑ , I XVIII, thk. Emin Muhammed Abdulvahab,
‘Arabî, Beyrût, 1999, 14 s. 202; el-‐‑ V, s. 175. 15 -‐‑ , IX, s. 387
metinlerde i‘
( Câhiz, el-‐‑ I VII [thk. Abdusselâm Muhammed Harûn] Cemiyyetu’r Riayeti’l
M N
n ifade edilmek istenen anlam kastedilmektedir.
eserlerinde -‐‑
17
18
süren Muammer, hareketin sadece gündelik dilde bi19
20 21
ndür. Bu
ma
[i‘timâd ederler.] (Câhiz, el-‐‑ V, s.105el-‐‑
Bk. Câhiz, el-‐‑ , V, s. 105; 17 el-‐‑ -‐‑ I, s. 42. 18 , s.70 71; el-‐‑ -‐‑ I,
s. 42. 19 s. 187; el el-‐‑ V, s. 175. 20 s. 202. 21 s. 198, 201.
M N
bil
22
re -‐‑ -‐‑ -‐‑ isimli eseridir.
(Nazzâm
23
, yerinde duran bir cismin hareketi,
nem
edilebilir.
edilmektedir.24
22 el-‐‑ V, s. 177. 23 s. 531. 24 s. 538 9
M N
25
Hüzeyl, Abbâd b. Süleyman, Ebû Ali el
Mu’temir (ö.210
müzde27 i‘tim
28
göz k
25 s. 538 539.
zeyl’
s. 538 27 el-‐‑ -‐‑ I, s. 48. 28 Câhiz, “ Mesâil ve’l Cevâbât fi’l er-‐‑
-‐‑ , thk. Ali Bû Melhim, Dâr ve Mektebetu’l Hilâl, Beyrût, 2004, IX, 12.
M N
29 Eylemlerin eyleyene
i‘timâd
edilmektedir.
Mu’ammer’e göre bir cisim hangi konumda olursa olsun mutlaka
30 Mu’ammer
31 olarak
yeterlidir.
cisimlerdeki itme hareketi olarak ya da
29 Câhiz, “ Mesâil ve’l 30 s. 71. 31 el-‐‑ -‐‑ I, s. 48.
M N
görmek mümkündür.32
33 Îcî’nin
34
kelimesi
tulumu
35
sürecinde
32 s. 125 131. 33
-‐‑ -‐‑, Dâr’u’l
r ( s. 530 531
34 s. 125. 35 Câhiz, el-‐‑ , V, s. 42.
M N
37
38
Câhiz, el-‐‑ , V, s. 42. 37 Örnek olarak bk. s. 530 el-‐‑ s.
229. 38
s. 542 543.
M N
39 40 Atomcularca araz olarak ifade edilen
41
39 Fahreddin Râzî, -‐‑ -‐‑ -‐‑-‐‑
40 “Hiçbir cüz yoktur ki
onu
( s.184; Hayyât, s. el-‐‑ -‐‑ , I, s. 42
el-‐‑ -‐‑ Müfîd Muhameed el ‘Ukberî, -‐‑ Ensârî, el Mü’temeru’l
dan reddi için bk. Râzî, -‐‑ -‐‑
çaya çev. Muhammed Abdülhadi Ebu Zeyde, Mektebetu’n Nahdeti’l
41 s. 188, 212; Hayyât, s. 45;
M N
42 319/931
43 Cisim itme hareketini Nazzâm
44
45
ibi bir
gularlar.
, “
nak
el-‐‑ -‐‑ I,
42 s.189. 43 el-‐‑ -‐‑ 44 Câhiz, el-‐‑ , V, s. 11 40. 45 Hayyât, s. 47 48. Hayyât, s. 45.
M N
47
hedeftir.
48 Bu içerikle
aki hava
49
300/913
ve
50
47
48 Câhiz, el-‐‑ , V, s. 15, 42 43. 49 Câhiz, el-‐‑ , V, s. 43. 50 el-‐‑ -‐‑ s.128 el-‐‑ -‐‑ I, s. 43.
Nazzâm lu, Ibn Hazm’ ümûn ve Yaratma , 193 218.
M N
cisimlerin gergin
t
ürer. 51
konusunda Horevitz’e hak veren Ali Sâmî enketinin hareketine, hareketinin ise hareketine
52
Yuk ve
bir ifadeyle
51 -‐‑ -‐‑
-‐‑ -‐‑
-‐‑ Matbatu Lecnetu’t139.
52 Ali Sâmî en -‐‑ -‐‑ Dâru’l 498 -‐‑ -‐‑
-‐‑ -‐‑
M N
deki tüm hareketleri, c
benzetmektedir.53
i i‘timâd
h
isimli eserinde bulmak m
ikinci mekândaki cismin hareketidir.54
53 or M. Aurelius Antoninus, I
54 s. 201.
M N
sonra
55
dir. Sükûn hareketi
57
mümk58
55 s. 71; Mu’tezile tarihçisi Hayyât
cak hareket eden cisim için geçerl
(Hayyât, s. el-‐‑ -‐‑ I, s. 42.
57 58
M N
cevherde, görelikte, etkinlikte ve edilginlikte hareket yoktur, sadece nitelik, nicelik ve mekânda hareket söz konusudur.59 n
Hatta Aristocu
nelde araz olarak kabul edilen keyfiyetlerin cisim/cevher
Hareketin konusu sadece mekân ol
kalmaya devam etmesidir. Hareket ise cevh (
59 Arsitoteles, s.188. s.179. s.188. s. 125.
M N
i
evherler itme hareketini her türlü hareket edenin hareket
bilgi ve irade gibi her türlü zihinsel fiil latif bir cisim olarak görülen
m
olarak
s. 205. el-‐‑ -‐‑
M N
rak Nazz
Hem el-‐‑-‐‑
dikleri
sindek
ya
Abdülcebbar’a göre, bir cismin
rumda cismin hareketine konu o
mesi bir faili gerektirir.
IX. s. 10 50.
M N
mmer,
görülmesidir.
70
71
Aris
hareketler. Aristoteles, birincisiyle her hangi bir zorlama olmadan
72
IX. s. 10 20; 388. s. 201.
70 Aristoteles, , 241b. 71 Aristoteles, 72 Aristoteles, , 252a; 254b.
M N
itme gü73
74
k hareket ederler.75
bulunan cismin eseri olarak görmektedir.
cismin d77 Ferec’in (ö.
78 m, Aristoteles’le
73 el-‐‑ -‐‑ I, s. 43; I, s. 380; el Havârizmî, Rüknüddin, b. el Melahîmî, -‐‑ -‐‑ , thk.
74 Aristoteles, 255b. 75 Hayyât, s. 45. Câhiz, el-‐‑ c. V, s. 81 82.
77 Aristoteles, 78 Aristoteles, -‐‑
-‐‑ Hey’etu’l hire, 1984, II,
M N
79 reket, nesnenin bir itme
80
r
81
kabiliyetlerine göre hareket edeceklerdir.
ini ve iç
cisim olarak nesneleri meydana getirmektedir.
79 s. 201 202. 80 Aristoteles, 243a. 81 Hayyât, s. 44.
M N
öncülük etmededir..
Aristoteles, Aristoteles, -‐‑ Farac,
-‐‑ Hey’etu’l
el-‐‑ -‐‑ -‐‑ -‐‑
, thk. 1988.
el-‐‑ I VII (thk.Riayeti’l
Mesâil ve’l Cevâbât fi’l Ma’rier-‐‑ -‐‑ , thk. Ali Bû Melhim, Dâr ve Mektebetu’l Hilâl, Beyrût, 2004.
Câhiz, “Halku'ʹl -‐‑ thk. Ali Bû Melhim, Dâr ve Mektebetu’l Hilâl, Beyrût, 2004.
Haremeyn, -‐‑ -‐‑ , thk. Ali Sami en
248.Dhanani, Alnoor,
E. J. Brill, Leiden, 1994.Ebû Rîde, Abdulhâdi, -‐‑ -‐‑ -‐‑
Matba‘atu Lecnetu’t
Hasan -‐‑ thk. Nevâf el Cerrâh, Dâru Sâdir, Beyrût, 2008.
M N
Frank, Richard,
, State Universty of New York Press, 1978. Havârizmî, Rüknüddin, b. el Melahîmî, -‐‑ -‐‑ thk.
2007. Hayyât, Ebû’l Huseyn Abdur -‐‑ -‐‑
-‐‑ thk. Niberg, Dâru’l
-‐‑ -‐‑ Breslau, 1909.
1977. Endulisî, el-‐‑ -‐‑ -‐‑
-‐‑ I man Umeyre, Dâru’l Cîl, Beyrut.
-‐‑ , I XVIII, thk. Emin Muhammed Abdulvahab, ‘Arabî, Beyrut, 1999.
Necrânî el Mu’tezilî, -‐‑ -‐‑-‐‑ thk. Sâmî Nasr Lütf ve Faysal Bedir, Dâru’s Sekâfeti
li’t-‐‑ -‐‑ ,
Dâr’u’l el Din Abdurrahman, el-‐‑ -‐‑ Âlemu’l
tüb, Beyrût, tsz. , I
Belhî, “Bâbu Zikri’l Mu’tezileti min Makâlâti’l-‐‑ -‐‑ (t
ed Dâru’t el Hemadânî, el-‐‑ -‐‑
thk. Ömer es Seyyid ‘Azmî, edDâru’l
el Hemadânî el-‐‑ -‐‑ -‐‑-‐‑ -‐‑ (thk. ,
lu, “I XVII,
Nazmî, Sâlim ve Muhammed Aziz, -‐‑ -‐‑ -‐‑-‐‑
M N
el-‐‑ -‐‑ -‐‑Bas-‐‑-‐‑ thk. Ma’ Seyyid,
Mahdu’l ‘Arabi, Beyrût, 1979.Pines, S., -‐‑ -‐‑
hammed Abdülhadi Ebu Zeyde, Mektebetu’n Nahdeti’l
Râzî, Fahreddin, -‐‑ -‐‑-‐‑ -‐‑
betu’lFeth Muhammed b. Abdilkerim, el-‐‑ -‐‑
setü’l Sekâfiyye, Beyrût, 1994. Müfîd Muhameed el ‘Ukberî, -‐‑ Ensârî, el Mü’temeru’l1413.
M N
