K252_ Akademia Ekonomiczna w Krakowie

Konkurencyjność • • • l m1ast 1 reg1onow

Pod redakciq Zygmunta Szymli

Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej przez Katedrę Gospodarki Regionalnej

oraz Katedrę Polityki Ekonomicznej i Programowania Rozwoju Akademii Ekonomicznej w Krakowie

(Mogilany, 28-29 wrześnio 1999 r.)

Kraków 2001

Recenzent

/vlliro.a Klamt~ -..,_,)

·-· -.. \-."'~"" • • "

Projekt okładki Marcin Sokołowski

..

Redaktor Wydawnictwa Barbara Cichoń

© Copyright by Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 2001

ISBN 83-7252-098-4

Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie 31-51 O Kraków, ul. Rakowicka 27

Pracownia Poligraficzna Akademii Ekonomicznej w Krakowie 31-51 O Kraków, ul. Rakowicka 27

Objętość 15,4 ark. wyd. Nakład 120+20 egz. Zam. 2212001

4

Ewa Passella

Ośrodki wdrażania innowacji jako czynniki rozwoju miast i regionów 127

Tomasz Sobczak Pozyskiwanie środków finansowych na inwestycje komunalne ....... ..... ................. 141

Andrzej Sztando

Konkurencyjność gospodarcza a kreowanie dochodów w gminnej polityce budżetowej ... ... ... ... .. ... .. ... .. ............ ...... .. ............... .... ... ........... .... ... ... .... .. .. ...... .. .. ..... 149

Małgorzata Czornik Przedsięwzięcia gminne jako element poprawy konkurencyjności miast powiatowych województwa śląskiego .. .. . . .. ... . .. ... . .. ....... .. .. .... . ... .. ...... . ... ... ... ........... 165

Kazimiera Wilk, Patrycja Paszko Inwestycje w specjalnych strefach ekonomicznych a konkurencyjność regionów .. .. .. .. ...... .... .. ...... ... .. .. ... .. . .. .. .. .. ..... .. . .. .. ... ... .......... ..... . ............... ...... ... .. .. .... . 173

Ryszard Witold Królikowski

Wpływ specjalnej strefy ekonomicznej na podniesienie konkurencyjności miasta (na przykładzie SSE Europark Mielec) .... ... ........ .. .... ..... ..................... ........ 183

Barhara Ostrowska Znaczenie turystyki w rozwoju powiatów Małopolski

III. METODOLOGICZNE ASPEKTY KWANTYFIKACJI KONKURENCYJNOŚCI UKŁADÓW TERYTORIALNYCH

Danuta Strahl Porównanie regionów o różnym poziomie konkurencyjności

Andrzej Prusek , Grażyna Holik

Analiza i typologia poziomu rozwoju społeczno-ekonomicznego powiatów

199

211

w województwie małopolskim . .. . . .... . ... ... ..... . . .... . . . ................. . .. ... . .......... . ..... . .... . .... 219

Grażyna Holik , Zygmunt Nowak Metodologiczne aspekty badania konkurencyjności powiatów na przykładzie województwa małopolskiego .. ... .... .. ......... .......... .. ..................................... .. ........... 229

Lucyna Mączka

Próba kwantyfikacji różnic w poziomie rozwoju rolnictwa w Polsce oraz w krajach Unii Europejskiej ..... ...... .. ..... ... .. ............ ................. ... .. .. ... .. ......... ... 247

Marek Obręba/ski

Problemy informacyjne oceny konkurencyjności miast 251

Andrzej Sztando Akademia Ekonomiczna im. Oskara Langego we Wrocławiu Wydział Gospodarki Regionalnej i Turystyki w Jeleniej Górze

KONKURENCYJNOŚĆ GOSPODARCZA A KREOWANIE DOCHODÓW W GMINNEJ

POLITYCE BUDŻETOWEJ

"Konkurencja" to podstawowy termin współczesnej ekonomii . Pochodzi on od łacińskiego zwrotu cum petere, oznaczającego wspólne poszukiwanie. W obecnych uwarunkowaniach ma jednak zasadniczo odmienne znaczenie. Konkurencję traktuje się więc jako współzawodnictwo prowadzone w celu osiągnięcia maksymalnych korzyści. Pochodną konkurencji jest pojęcie kon­kurencyjności. W dużym uproszczeniu konkurencyjność należy definiować h}cznie jako zdolność do konkurowania oraz faktyczny poziom wykorzystania tej zdolności, który można utożsamiać z pozycją konkurencyjną .

W Polsce pojęcie konkurencyjności najczęściej kojarzone jest z mikroekono­mią. Od dłuższego jednak czasu, wzorem doświadczeń państw demokratycznych o długiej tradycji samorządowej, używane jest na gruncie teorii rozwoju teryto­rialnego. Jednym z przejawów tego procesu jest coraz częstsze posługiwanie się przez badaczy problematyki samorządowej terminem "konkurencyjność gminy".

W przypadku podstawowej jednostki samorządu terytorialnego konkuren­cyjność może być postrzegana na kilka sposobów. Można mówić o konkuren­cyjności cząstkowej gminy, tzn. o zdolności do osiągnięcia wysokiej pozycji w danej dziedzinie wśród innych gmin. Jako przykłady można wskazać :

-konkurencyjność środowiskową- zdolność do oferowania mieszkańcom, turystom i kuracjuszom różnorodnych i nienaruszonych działalnością ludzką walorów naturalnych,

-konkurencyjność gospodarczą , którą można oddzielnie lub jednocześnie postrzegać jako bezwzględną lub stosunkową wartość wytworzonych (sprze­danych) na terenie gminy dóbr i usług, a także jako gospodarczą atrakcyjność lokalizacji gminy oraz zasobów naturalnych (np. kopalin) położonych na tere­me gmmy,

150 Andrzej Sztando

-konkurencyjność socjalną- zdolność układu terytorialnego do zapewnie­nia mieszkańcom pracy, opieki zdrowotnej, miejsc zamieszkania, pożądanego poziomu edukacji, usług komunalnych, usług kulturalno-rozrywkowych itp.,

-konkurencyjność inwestycyjną , tzn. atrakcyjność gminnej oferty korzyści zewnętrznych 1 adresowanej do lokalnych i zewnętrznych podmiotów gospo­darczych.

Istnieje również możliwość określenia pojęcia globalnej konkurencyjności gminy. Będzie nią synteza wszystkich, opatrzonych stosownymi wagami- istot­nych z punktu widzenia celu jej określania- konkurencyjności cząstkowych. Warto zwrócić uwagę, iż niektóre z czynników konkurencyjności cząstkowych mogą być w stosunku do siebie sprzeczne. Konflikt taki zachodzi m.in. pomię­dzy czynnikami konkurencyjności środowiskowej i gospodarczej.

Część czynników związanych z konkurencyjnością cząstkową, a pośrednio także z konkurencyjnością globalną, pozostaje poza wpływem władzy lokal­nej. Głównym przykładem jest przestrzenna lokalizacja gminy, czy też niektó­re zasoby naturalne. Czynniki pozostałe mogą być w mniejszym lub większym stopniu kształtowane przez wspomnianą władzę. Jednym z najważniejszych spośród nich jest przedsiębiorczość lokalna. Merytoryczna zawartość katego­rii lokalnej przedsiębiorczości obejmuje lokalne podmioty gospodarcze2 oraz wypadkową skłonności mieszkańców gminy do podejmowania działalności gospodarczej na własny rachunek i umiejętności prowadzenia takiej działalno­ści. Rozwój lokalnej przedsiębiorczości sprzyja bezpośrednio wzrostowi konku­rencyjności gospodarczej gminy, mierzonej wartością wytworzonych dóbr i usług, oraz bezpośrednio i pośrednio wzrostowi konkurencyjności socjalnej. Sam proces stymulowania wpływa na wzrost konkurencyjności inwestycyjnej. Stymulowanie rozwoju przedsiębiorczości można zatem utożsamiać z poprawą wymienionych rodzajów konkurencyjności cząstkowej, a pośrednio również konkurencyjności globalnej. Niniejszy artykuł poświęcony jest wybranym narzędziom i metodom tej stymulacji, związanym z dochodowym obszarem gminnej polityki budżetowej.

Do dochodowych instrumentów polityki budżetowej należą: - stawki podatku od nieruchomości (wysokość tych stawek może być maksy­

malnie obniżona do 50% górnych granic stawek określonych w obowiązującym rozporządzeniu ministra finansów w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatkach i opłatach lokalnych),

1 Do tych korzyści należą wszystkie te walory u żytkowe gminy, które stanowią przesłank<; decyzji in westycyjnyc h firm. Zaliczamy do nich m.in. system lokalnej infrastruktury technicznej i biznesowej, lokalne zasoby siły roboczej, lokalne zasoby surowcowe, skal<; i strukturę popytu lokalnego , możliwości lokali zacyjne oraz stan środowiska naturalnego . Więcej na temat korzyśc i zewnętrznych w: T. Markowski , Lokalna polityka kształtowania warunków bytowych w .l:wietle teorii efektów zewnętrznych, UŁ, Łódż 1987; A. Jewtuchowicz, Efekty zewnętrzne w procesach urbanizacji i uprzemysłowienia , UŁ, Łódż 1987 .

1 Lokalne podmioty gospodarcze to zlokalizowane na terenie gminy firmy oraz oddziały, zakła­dy, filie i inne placówki firm, mających swoją główną s iedzibę poza gmin<J.

Konkurencyjno,~ć gospodarcza a kreowanie dochodów... 151

-przedmiotowe (ustanawiane z mocy uchwały rady gminy) i podmiotowe (udzielane przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta), częściowe lub cał­kowite zwolnienia od podatku od nieruchomości 1 ,

- opłaty audiacenckie (opłata audiacencka zawsze stanowi obciążenie dla podmiotu gospodarczego; instrumentalny charakter opłaty polega zatem na ustaleniu takiej jej wysokości, która jest kompromisem pomiędzy dążeniami fiskalnymi gminy a możliwościami finansowymi podmiotu lub na całkowitym zaniechaniu jej stosowania),

-aktualizacje opłat za użytkowanie wieczyste (stymulacyjny mechanizm aktualizacji sprowadza się do wyważonych podwyżek, zaniechania podwyżek lub stosowania obniżek opłat),

-stawki podatku od środków transportowych (wysokość stawek nie może przekroczyć górnych granic określonych w obowiązującym rozporządzeniu ministra finansów w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podat­kach i opłatach lokalnych),

- podmiotowe całkowite zwolnienia z podatku od środków transportowych wprowadzane uchwałą rady gminy na mocy art. 12 ust. 4 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych z dnia 12 stycznia 1991 r., Dz. U. l 991 , nr 9, poz. 3 l ,

-opłata targowa pobierana zgodnie z art. 15 ust. l ustawy o podatkach i opła­tach lokalnych z dnia 12 stycznia 1991 r., Dz.U. 1991, nr 9, poz. 31 (wysokość stawki nie może przekroczyć górnej granicy określonej w obowiązującym roz­porządzeniu ministra finansów w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o podatkach i opłatach lokalnych),

-zwolnienia od opłat lokalnych wprowadzane uchwałą rady gminy na pod­stawie art. 19 ust. 3 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych z dnia 12 stycznia 1991 r.,Dz.U.l99I,nr9,poz.31,

- odroczenia terminu płatności podatków stanowiących dochód budżetu gminy, udzielane, ze względu na ważny interes podatnika, na jego wniosek przez wójta lub burmistrza (prezydenta miasta) będącego organem podatkowym pierwszej instancji",

-decyzje o rozłożeniu na raty zapłaty podatku lub zaległości podatkowej (wraz z odsetkami za zwłokę) udzielane na ww. zasadach przez wójta lub bur­mistrza (prezydenta miasta)',

-umorzenia (w wyniku decyzji wójta, burmistrza, prezydenta miasta) w ca­łości lub w części zaległości podatkowych (oraz odsetek za zwłokę) powstałych

3 Stosowane na podstawie upoważnienia wynikającego z art. 7 ust. 2 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych z dnia 12 stycznia 1991 r., Dz.U. 1991, nr 9, poz. 31.

4 Odroczenia te udzielane są zgodnie z art. 48 § l pkt l ustawy -Ordynacja podatkowa z dnia 29 sierpnia 1997 r., Dz.U. 1997, nr 137, poz. 926.

5 Zgodnie z art. 48 § l pkt 2 ustawy- Ordynacja podatkowa z dnia 29 sierpnia 1997 r., Dz.U. 1997,nr 137,poz.926.

152 Andrzej Sztandu

z tytułu podatków stanowiących dochód budżetu gminy lub opłat, o których mowa w przepisach o podatkach i opłatach lokalnych6

,

- zgoda zarządu gminy na uregulowanie zaległości podatkowych (z tytułu podatków stanowiących dochód budżetu gminy) podmiotu gospodarczego po­przez przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych 7 ,

- stawka procentowa, służąca do naliczania opłaty pobieranej na mocy art. 36 ust. 3 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym 8

, który stanowi, że w wypadku wzrostu wartości nieruchomości pozostającego w związku z uchwa­leniem lub zmianą miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, zby­cie tej nieruchomości przez właściciela lub użytkownika wieczystego może zostać obciążone jednorazową opłatą pobieraną przez wójta, burmistrza albo prezydenta miasta. Opłata ta określona jest w stosunku procentowym do wzro­stu wartości nieruchomości, w miejscowym planie zagospodarowania prze­strzennego i nie może być wyższa niż 30% wzrostu wartości nieruchomości,

-obniżka średniej ceny skupu żyta, stanowiącej podstawę obliczania podatku rolnego<> ,

-zwolnienia i ulgi w podatku rolnym przewidziane przez ustawę o podatku rolnym i przyznawane w wyniku decyzji wójta (burmistrza, prezydenta) na wniosek podatnika 10

,

-zwolnienia i ulgi w podatku rolnym wprowadzane przez radę gminy, a nie przewidziane w ustawie o podatku rolnym 11

,

-zwolnienia od podatku leśnego wprowadzane przez radę gminy'2.

Stosowanie powyższych instrumentów pozwala w sposób bezpośredni lub po­średni zmniejszać lub zwiększać bieżące i inwestycyjne koszty funkcjonowania lokalnych podmiotów gospodarczych oraz niektóre ich obciążenia podatkowe. Podmioty, których wydatki za pomocą tych narzędzi są zmniejszane, uzyskuj<! szansę poprawy swojej rynkowej pozycji konkurencyjnej w stosunku do przed­siębiorstw nie korzystających ze wsparcia władzy lokalnej. Obniżają się bowiem ich koszty globalne i jednostkowe, pojawiają możliwości zwiększenia zatrudnie­nia i akumulacji kapitału.

6 Kompetencje z zakresie wskazanych umorzeń przyznaje wójtom, burmistrzom (prezydentom miasta) ~ l ust. 2 pkt 2 rozporządzenia ministra finansów w sprawie wykonania nicktórych przepi­sów ustawy- Ordynacja podatkowa z dnia 31 grudnia 1997 r., Dz.U . 1997, nr 162, poz . 1124.

7 Jest to szczególny przypadek wygaśnięcia zobowiązania podatkowego. Por. art . 66 ~ l pkt 2 i ~ 2 ustawy- Ordynacja podatkowa z dnia 29 sierpnia 1997 r. , Dz.U . 1997, nr 137 , poz. 926.

8 Ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 7 lipca 1994 r., Dz.U. 1994, nr 89, poz. 41 S. 9 Kompetencje rady gminy w zakresie obniżki średniej ceny żyta wynikają z art. 6 ust. 3 ustawy

o podatku rolnym z dnia l S listopada 1984 r., Dz . U. 1993 , nr 94, poz. 431 (tekst jednolity). 10 Art. l 3d ust. l ustawy o podatku rolnym z dnia l S listopada 1984 r. , Dz.U. 1993 . nr 94 , poz .

431 (tekst jednolity). 11 Art. 12 ust. 8 ustawy o podatku rolnym z dnia l S listopada 1984 r., Dz.U. 1993, nr 94, poz.

431 (tekstjednolity). 12 Art. 62 ust. 2 ustawy o lasach z dnia 28 września 1991 r., Dz.U. 1991, nr l 01, poz. 444.

Konkurencyjność gospodarcza a kreowanie dochodów ... 153

Kwoty zatrzymane przez przedsiębiorstwa są jednak utraconymi wpływami budżetu gminy. Konfrontując ten fakt z charakterystycznym dla polskich gmin, permanentnym niedostatkiem środków finansowych, dochodzimy do podstawo­wych, zaprezentowanych poniżej, zagadnień dochodowej części obszaru poli­tyki budżetowej.

Nie ulega wątpliwości, że stymulacja rozwoju lokalnej przedsiębiorczości za pomocą narzędzi fiskalnych musi odbywać się kosztem wpływów budżeto­wych. Utracone wpływy należy jednak traktować jak wydatki inwestycyjne. Przynieść muszą pewne efekty, tzn. muszą spowodować pożądane zmiany gospodarczych cech lokalnych przedsiębiorstw, które należy utożsamiać z roz­wojem lokalnej przedsiębiorczości. Działania mieszczące się w dochodowym obszarze polityki budżetowej można zatem analizować z punktu widzenia ich skuteczności oraz efektywności. Monitoring obu tych indykatorów nie jestjed­nak zadaniem prostym. Określenie skuteczności stosowanych przez władzę lokalną instrumentów fiskalnych wymaga szczegółowej diagnozy wywoływa­nych przez nie zmian zarówno w poszczególnych, zlokalizowanych na terenie gminy podmiotach gospodarczych, jak i w całej ich zbiorowości. Diagnoza taka nie zawsze jest możliwa, a częstokroć jest bardzo kosztowna. Jeszcze wię­cej utrudnień towarzyszy badaniom efektywności. Oprócz właściwej diagnozy konieczna jest ilościowa "wycena" tej części zidentyfikowanych zmian, która ma charakter jakościowy. Matematyczne odniesienie nakładów finansowych do zjawisk jakościowych nie jest przecież możliwe . Nie trzeba chyba również wyjaśniać ile problemów i wątpliwości może przysporzyć kwantyfikacja znacze­nia dla rozwoju lokalnego takich zjawisk, jak np. zmiana liczby pracowników danej firmy lub pojawienie się nowego podmiotu gospodarczego.

Niemniej jednak są prowadzone badania skuteczności i efektywności pro­gospodarczych działań gmin. Niebagatelny wkład w ich rozwój wnieśli m.in . P. Bochdziewicz i S. Borkowska 1

J , M. Trojanek 14 oraz A. Zalewski 15• Problema­

tyka dotycząca tego typu analiz nie jest głównym tematem niniejszej pracy. Pragnąc przedstawić zagadnienia stymulacji rozwoju lokalnych podmiotów gospodarczych za pomocą instrumentów finansowych, autor oparł się na opu­blikowanych w literaturze wynikach badań. Wskazują one, że instrumenty dochodowej części obszaru polityki budżetowej mogą być skuteczne, a bilans korzyści i kosztów układu lokalnego związanych z ich stosowaniem -dodatni . Ustalenia te są punktem wyjścia dalszych rozważań, dotyczących metodologii takiego posługiwania się wspomnianymi narzędziami, która zapewnia najpeł-

1.1 P. Bochdziewicz, S. Borkowska , Lokalna polityka rynku pracy- na przykładzie województwa lódzkiego, UŁ- ON-BEPiSP, Łódź 1995 , s . 153 i n.

14 M. Trojanek , Oddziaływanie władzy lokalnej na efektywnośC przedsięwzięć inwestycyjnych, AE w Poznaniu, Poznań 1994, s. 67 i n.

15 Por. np. A. Zalewski , Efektywność gospodarowania samorządu terytorialnego w Polsce i możliwo.5c' jej poprawy [w: l Aktualne problemy gospodarki lokalnej , SGH, Warszawa 1996.

154 Andrzej Sztando

niejsze spożytkowanie utraconych (w wyniku ich stosowania) wpływów budże­towych.

Lektura literatury przedmiotu pozwala zauważyć powszechną tendencję do posługiwania się pojęciem fiskalnych preferencji gminnych. Niestety, prezen­towana dosłownie lub wynikająca z opisu treść używanego pojęcia preferencji bywa różna. Z analizy prawnego i ekonomicznego charakteru poszczególnych instrumentów wynika, iż można mówić o dwóch rodzajach gminnych preferen­cji fiskalnych. Z preferencją pierwszego typu mamy do czynienia w sytuacji, gdy obciążenia finansowe danego podmiotu lub określonej grupy podmiotów gospo­darczych są niższe niż obciążenia pozostałych podmiotów zlokalizowanych na terenie gminy. Preferencją tego typu są również korzystne dla wybranych przed­siębiorstw czasowe przesunięcia momentu obciążenia oraz zamiany pieniężnej formy uiszczania zobowiązania na rzeczową lub majątkową. Biorąc pod uwagę, iż adresatem takich preferencji są firmy spełniające określone kryteria , można je nazwać preferencjami kryterialnymi' 6

• Kryteria określane są przez organ gminy (radę, wójta, burmistrza lub prezydenta, zarząd) decydujący o zastosowaniu danej preferencji. Kształt kryteriów musi być zgodny z koncepcją rozwoju całego układu lokalnego i mieszczącym się w niej programem rozwoju przedsiębiorczo­ści lokalnej 17

• Dokonuje się wtedy wsparcia- za pomocą preferencji- tych podmiotów gospodarczych, których działania , lokalizacja przestrzenna, poja­wienie się lub samo istnienie są korzystne dla rozwoju gminy. Z punktu widze­nia rozwoju przedsiębiorczości jako akceptowalne kryteria można wymienić :

-kryterium przedmiotu działalności- preferencje udzielane są przedsiębior­stwom zajmującym się określonym rodzajem działalności, np. działalnością związaną z turystyką, agroturystyką, rekreacją, przetwórstwem płodów rolnych, rzemiosłem. Do stosowanych preferencji należą ulgi i zwolnienia od podatku rolnego, zwolnienia od podatku leśnego , obniżka średniej ceny skupu żyta (z tych preferencji korzystają nie tylko podatnicy, ale pośrednio również ich odbiorcy), częściowe lub całkowite zwolnienia od podatku od nieruchomości' x , podmiotowe całkowite zwolnienia od podatku od środków transportowych;

-kryterium czasu działalności- preferencje udzielane są nowym, z punktu widzenia gminy, podmiotom. Mogą to być przedsiębiorstwa założone przez osoby rozpoczynające prowadzenie działalności góspodarczej lub zakłady,

l(> Dotyczy to oczywiście kryteriów, które mogą być ustalanc przez odpowiednie organy gmi ­ny. Nic należ.y ich mylić z kryteriami ustawowymi, które stanowią podstawę prawn ą określania faktu powstania zobowiązania danego podmiotu w stosunku do gminy lub S'! podstawą wymiaru tego zobowi4zania.

17 Por. A. Sztando, Struktura programów lokalnej polityki gospodarczej malych gmin l w: l Funk­c:jonowanie samorządu terytorialnego - do.\:wiadczenia i perspektywy, t. l, Uniwersytet Opolski . Opole 1998.

18 Za każdym razem, kiedy w niniejszej pracy jest mowa o podatku od nieruchomości , należy przez to rozumieć podatek od budynków lub ich części zwi<)zanych z dział a lnością gospodarCZ<l inną niż rolnicza lub leśna, od części budynków mieszkalnych zajętych na prowadzenic takiej dzi a­łałilości gospodarczej oraz od gruntów zwi<)zanych z takq działalności <! gospodarcz<J.

Konkurencyjność gospodarcza a kreowanie dochodów ... 155

spółki, oddziały, filie itp. założone jako nowe placówki istniejących już przed­siębiorstw. W pierwszym przypadku preferencje służą wsparciu podmiotów w początkowej , częstokroć najtrudniejszej fazie rozwojowej , natomiast w dru­gim są formą zachęty do zakładania nowych placówek istniejących już firm właśnie na terenie gminy. Z kryterium czasu działalności wiążą się zwykle podmiotowe częściowe lub całkowite zwolnienia z podatku od nieruchomości i podmiotowe całkowite zwolnienia z podatku od środków transportowych;

-kryterium wzrostu zatrudnienia- w tym wypadku preferencje przysługują podmiotom trwale zwiększającym zatrudnienie. Niekiedy możliwość skorzysta­nia z preferencji uzyskuje się dopiero po zatrudnieniu określonej grupy osób , np. absolwentów szkół lub kobiet. W stosunku do przedsiębiorstw spełniających to kryterium najczęściej stosuje się preferencje związane z podatkiem od nieru­chomości;

-kryterium restrukturyzacji- preferencje oparte na tym kryterium stosowane są w sytuacji głębokiego kryzysu przedsiębiorstwa, szczególnie ważnego dla gospodarki gminy. Wielokrotnie krytykowana, mająca miejsce w poprzednim systemie pol ityczno-gospodarczym , przestrzenna alokacja przemysłu niejed­nokrotnie prowadziła do sytuacji, w której dany podmiot gospodarczy jest głównym pracodawcą dla mieszkańców gminy, a nawet kilku sąsiednich gmin . Upadek takiego przedsiębiorstwa zawsze powoduje gwałtowny wzrost bezrobo­cia, zubożenie społeczne, kryzys lokalnych kontrahentów i zakładów usługo­wych. Wsparcie powinno być udzielane takiemu podmiotowi jednak wyłącznie wtedy, gdy posiada on wiarygodny program restrukturyzacyjny. Praktyka prefe­rencyjnego traktowania takich podmiotów wskazuje, iż najczęściej korzystaj ą one ze wsparcia gminy równocześnie z ugodą bankową, ugodą z wierzycielami lub korzystną decyzją urzędu skarbowego dotyczącą zaległości podatkowych ''1•

Stosowane w takiej sytuacji preferencje sprowadzają się do zwykle do odracza­nia płatności podatków stanowiących dochód budżetu gminy, rozkładania na raty zapłaty takich podatków lub zaległości podatkowych, częściowego lub całko­witego umarzania zaległości podatkowych oraz zamiany pieniężnej formy regulacji zaległości na przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych ;

-kryterium lokalizacji- w tym wypadku preferowane są firmy o określo­nej lokalizacji przestrzennej. Mogą to być przedsiębiorstwa położone na tere­nach wiejskich, podmiejskich , wymagających dużych nakładów związanych z zagospodarowaniem na potrzeby gospodarcze, nieatrakcyjnych logi stycznie lub infrastrukturalnie, ewentualnie specjalnie przeznaczonych na koncentrację działalności gospodarczej. Gminne preferencje przyjmują postać częściowych lub całkowitych zwolnień z podatku od nieruchomości 20 ;

IY Dotyczy to za l egłości podatkowych związanych z podatkam i stanowiącymi dochód budżetu p<~ńs t wa.

20 Jako przykład praktycznego zastosowania takiego kryterium można wymienić uchwałę rady gminy mi ejskiej Świdnik. zgodnie z którą podmioty gospodarcze inwestujące w wyodrębnionej dzielnicy magazynowo-przemysłowej został y zwolnione z podatku od nieruchomości gruntowych i budynków związanych z działalnością gospodarczą w łatach ł 992-2005.

156 Andrzej Sztando

-kryterium formy prawnej- preferencje dotyczą podmiotów posiadających określoną formę prawną. Przyjęcie takiego kryterium opiera się na modelowej ścieżce ewolucji formy prawnej podmiotu gospodarczego, a dokładnie na jej fazie wstępnej. Zgodnie z nią znaczna część przedsiębiorstw powstaje jako podmioty prowadzone przez osoby fizyczne, a następnie, w miarę rozwoju, jest przekształcana w "wyższe" formy prawne. Wychodząc od uznania takiej pra­widłowości, władze lokalne przyjmują, iż przedsiębiorstwa prowadzone przez osoby fizyczne to podmioty znajdujące się na początku swojej ścieżki rozwo­jowej, a przez to warte wsparcia. Dodatkowym argumentem za zastosowaniem w stosunku do nich preferencji jest fakt, iż stanowią one podstawową formę samozatrudnienia mieszkańców gminy. Preferencje te dotyczą głównie podatku od nieruchomości;

-kryterium potencjału przedsiębiorstwa- jest to szczególny rodzaj kryte­rium. Jego wyjątkowość wynika z możliwości wyodrębnienia za jego pomocq dwóch diametralnie różnych grup przedsiębiorstw. Przyjmując, iż korzystne z punktu widzenia rozwoju lokalnego będzie preferowanie (stymulowanie) małych przedsiębiorstw, a więc znajdujących się w początkowej fazie rozwoju, kryterium to konstruuje się tak aby spełniały je właśnie takie przedsiębiorstwa. Analizując samorządową praktykę ustalania ulg i zwolnień , spotyka się również sytuacje, w których preferowane są duże przedsiębiorstwa. Koncepcja pomocy dla tego typu przedsiębiorstw opiera się na założeniu, że z punktu widzenia gminy stanowią one ważne źródło zatrudnienia oraz przynoszą korzystne dla układu lokalnego efekty synergiczne i mnożnikowe. Poza tym preferowanie podmiotów posiadających wyższy niż progowy- określony przez kształt kryte­rium- potencjał zachęca do działań inwestycyjnych i zwiększania zatrudnienia. Podstawową trudnością w stosowaniu tego kryterium jest wybranie takiej mie­rzalnej , charakterystycznej dla wszystkich przedsiębiorstw, cechy, która stać się może miernikiem ich potencjału gospodarczego. Z tego powodu jako miernik potencjału zwykle traktuje się wielkość zatrudnienia. Nie mniej trudności przy­sporzyć może określenie wartości progowej tej cechy. Podobnie jak dla więk­szości omówionych wyżej kryteriów, tak i tu stosuje się przede wszystkim ulgi i zwolnienia z podatku od nieruchomości;

-kryterium nakładów inwestycyjnych- dzięki niemu spośród zlokalizowa­nych na terenie gminy przedsiębiorstw wybierane są te, które poczyniły, istotne w danym okresie (z reguły jest to rok kalendarzowy poprzedzający rok zastoso­wania preferencji), nakłady inwestycyjne. Rozgraniczenia nakładów na istotne lub nieistotne dokonać można wprowadzając progową, bezwzględną wartość kwotową, co nie jest najlepszym rozwiązaniem , lub określając progow<l war­tość stosunku nakładów inwestycyjnych do obrotów lub przychodów. Stoso­wane tu preferencje dotyczą najczęściej podatku od nieruchomości;

-kryterium zachowań przestrzennych- ten rodzaj kryterium występuje bar­dzo rzadko. Zgodnie z jego konstrukcją zwolnienie z podatku od nieruchomo­ści przysługuje podmiotom, których enumeratywnie określone zachowania

Konkurencyjność gospodarcza a kreowanie dochodów ... 157

przestrzenne (np. budowa, remont, zagospodarowanie danych budynków) są zgodne z wycinkiem planu zagospodarowania przestrzennego21

;

- inne kryteria - niejednokrotnie z podatku od nieruchomości zwalnia się budynki (części budynków), które są związane z działalnością gospodarczą prowadzoną przez: absolwentów szkół i uczelni, którzy rozpoczęli działalność gospodarczą na własny rachunek w danym okresie od ukończenia szkoły lub uczelni; bezrobotnych , tracących prawo do zasiłku, którzy rozpoczną działal­ność gospodarczą na własny rachunek w danym okresie od daty utraty zasiłku ; zwolnionych z pracy na podstawie art. l ust. l i 2 ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw22

, którzy rozpoczynają działalność gospodarczą na własny rachunek w danym okresie od zwolnienia z pracy; osoby fizyczne i prawne, które ograniczyły negatywny wpływ prowadzonej działal­ności gospodarczej na środowisko naturalne.

Preferencje kryterialne mogą być również wprowadzane przy użyciu więcej niż jednego kryterium. Jako przykład takiej "fuzji" kryterialnej można wymienić połączenie kryterium przedmiotu działalności i kryterium lokalizacji umożliwia­jące wyselekcjonowanie firm zajmujących się pozarolniczą działalnością gospo­darczą zlokalizowanych na terenach wiejskich. Inną, złożoną formą łączenia kryteriów może być synteza kryterium przedmiotu działalności, rozmiaru inwestycji i wielkości zatrudnienia. W jej wyniku wyróżnić można np. zasłu­gujące zdaniem władzy lokalnej na zwolnienie z podatku od nieruchomości podmioty, których inwestycje w danej branży doprowadziły do zatrudnienia danej liczby osóbD.

Nieco uwagi warto również poświęcić opłacie targowej. Jej wysokość z pozoru może wydawać się nieznaczna. Jeśli jednak weźmiemy pod uwagę, iż nakładana jest ona często na bardzo małe , jednoosobowe podmioty gospodarcze, czy też na nie zarejestrowane jeszcze formy inicjatywy gospodarczej, wtedy dojdziemy do wniosku, że istnieją firmy (osoby), dla których może być ona istotna24

• Obniżanie opłaty targowej to preferowanie działalności gospodarczej spełniającej dwa kryteria- kryterium potencjału i kryterium lokalizacji. Mając

2 1 Przykładem wykorzystania takiego nietypowego kryterium była uchwała rady gminy miejskiej Lublin przyznająca począwszy od 1992 r. na okres 3 lat zwol nie nia z podatku od nieruchomośc i bvd<jcyc h obiektami zrealizowanymi zgodnie z planem przestrzennego zagospodarowania rejonu ulicy Łęczyńskiej i Starego Miasta.

22 Ustawa o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczy n dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw z dnia 28 grudnia 1989 r. , Dz.U. 1990, nr4.poz. 19.

2·1 Zwolnienia takie stosowała m.in. gmina miejska Kraśnik wobec podmiotów branży prze­twórstwa owocowo-warzywnego, które zatrudniły w wyniku poczynionych inwestycji minimum 150 osób.

24 Istnieją również duże, atrakcyjne targowiska (szczególnie w dużych i przygranicznych mia­stach), na których opłata targowa jest poważnym obciążeniem finansowym dla zlokalizowanych tam przedsiębiorstw. Limituje ją ustawa o podatkach i opłatach lokalnych (Dz. U. 1991, nr 9 , poz . 31) określająca jej górną granicę na poziomie 448,61 zł dziennie.

158 Andrzej Sztando

uprawnienia do wprowadzania innych niż wymienione w ustawie zwolnień od opłat lokalnych, rada gminy może wprowadzać zwolnienia również od opłaty targowej.

Stosowanie kryterialnej formy wdrażania narzędzi fiskalnych gwarantuje naj­wyższą, możliwą do osiągnięcia efektywność wykorzystania utraconych wpły­wów budżetowych. Preferencje dotyczą bowiem wyłącznie wybranej grupy przedsiębiorstw, przez co straty w dochodach budżetu są stosunkowo niewiel­kie25. Władze lokalne uzyskują również pewność, że wydatkowane w ten spo­sób pieniądze sprzyjają pożądanym zmianom w strukturze przedsiębiorczości lokalnej. Pewność celowości akceptowania uszczerbków dochodowych zwiększa charakter niektórych kryteriów, który sprawia, że związane z nimi ulgi i zwolnie­nia udzielane są post factum. Ma to miejsce np . w sytuacji udzielania ulg lub zwolnień jako premii za działania inwestycyjne, podjęcie się działalności danego rodzaju albo za zwiększanie zatrudnienia.

Niektóre narzędzia fiskalne zawierają kryterium w swojej treści prawnej. Są to opłaty audiacenckie, aktualizacje opłat za użytkowanie wieczyste oraz stawka procentowa służąca do naliczania opłaty pobieranej z mocy art. 36 ust. 3 ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym.

Opłaty audiacenckie są ustalone i pobierane w związku ze wzrostem warto­śc i nieruchomości spowodowanym budową urządzeń infrastruktury technicznej z udziałem środków publicznych albo scalaniem (podziałem) gruntów. Warunek poboru opłaty to kryterium zastosowania, a dokładnie zaniechania stosowania tego narzędzia. Opłata posiada bowiem charakter destymulanty. Im większy jej wymiar, tym większe obciążenie objętych nią podmiotów gospodarczych. Sty­mulacyjny charakter opłaty audiacenckiej ujawnia się dopiero w chwili, gdy, mimo zaistnienia zdarzenia prawnego o charakterze dostatecznym, władza lokalna jej nie wymierza i nie pobiera. Jeśli prawo do ustalenia i poboru opłaty pozostało niezrealizowane, wtedy można mówić o ukrytym subsydiowaniu podmiotu gospodarczego. Wzrasta bowiem rynkowa wartość jego majątku, a ekwiwalent pieniężny pozostaje nienależny. Podkreślenia wymaga również fakt, że dla danego przedsiębiorstwa znaczenie zaniechania poboru opłaty jest tym większe, im większym obciążeniem finansowym byłaby ona dla niego. W praktyce opłaty audiacenckie pobierane są dość rzadko. Przyczyną takiego stanu rzeczy najczęściej nie są jednak progospodarcze zachowania władz lokalnych , lecz koszty wyceny wzrostu wartości nieruchomości przewyższające szacowane wpływy z opłat.

Podobny charakter posiadają aktualizacje opłat za użytkowanie wieczyste. Zgodnie z art . 77 ust. l ustawy o gospodarce nieruchomościami26 wysokość

25 Omówienie korzyści wynikających z minimalizacji utraty dochodów dzięki stosowaniu pre­ferencji krytcrialnych można znaleźć w pracy: A. Miszczuk, Polityka podatkowa gmin wojewódz­twa lubelskiego i jejfinansowe skutki [w:] Główne problemy zarządzaniafinansami w warunkach transformacji polskiej gospodarki, UMCS, Lublin 1997, s. 92.

26 Ustawa o gospodarce nieruchomościa mi z dnia 21 sierpnia 1997 r., Dz.U. 1997, nr 115, poz. 741.

Konkurencyjność gospodarcza a kreowanie dochodów.. . 159

opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej może być aktualizowana jeżeli wartość tej nieruchomości uległa zmianie. Wynikiem aktualizacji może być wzrost opłaty lub jej spadek. Stymulacyjny charakter tego narzędzia ujawnia się w dwóch sytuacjach. Pierwsza z nich to zaniechanie aktualizacji w przypadku wzrostu wartości nieruchomości, natomiast druga to podjęcie aktualizacji w momencie spadku wartości nieruchomości 27 •

Zbliżonym do omówionych instrumentem jest stawka procentowa służąca do naliczania opłaty pobieranej od właściciela (użytkownika wieczystego) nierucho­mości , który ją zbywa , a której wartość wzrosła w związku z uchwaleniem lub zmianą miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Wartość stawki może być regulowana w granicach określonych w ustawie o zagospodarowaniu przestrzennym, co ma oczywiście wpływ na obciążenie finansowe podmiotu gospodarczego spełniającego warunek nałożenia opłaty. Znaczenie stawki jako instrumentu stymulacji rozwoju przedsiębiorczości w większości wypadków nie jest jednak duże. W chwili ustalania stawki trudno bowiem przewidzieć, który z podmiotów gospodarczych będzie sprzedawał własne nieruchomości, kiedy i jaka będzie tego przyczyna. O stawce jako o pełnoprawnym instrumencie można mówić jedynie wtedy, gdy spełnione są jednocześnie następujące warunki :

-władza lokalna utrzymuje stałe kontakty z danym, najczęściej dużym pod­miotem gospodarczym, dzięki czemu znane są jego zamierzenia rozwojowe w chwili ustalania stawki (np. zamierzenia restrukturyzacyjne),

- wysoka stawka byłaby istotnym utrudnieniem w realizacji tych zamierzeń, -realizacja zamierzeń rozwojowych podmiotu jest ważnym elementem roz-

woju lokalnej przedsiębiorczości. Biorąc pod uwagę charakter preferencji związanych z przysługującym wła­

dzy lokalnej prawem do nakładania lub podwyższania przedstawionych wyżej obciążer1 wynikających ze wzrostu wartości nieruchomości, dochodzimy do wniosku, iż nie jest możliwe stworzenie uniwersalnych zasad ich stosowania . Każdy konkretny przypadek wymaga dogłębnej, indywidualnej analizy. Pozba­wienie budżetu należnych wpływów będzie dopuszczalne tylko wtedy, gdy roz­wój potencjalnego płatnika można traktować jako składnik rozwoju układu lokalnego.

Obok preferencji kryterialnych wyróżnić można również preferencje gene­ralne. O preferencjach generalnych można mówić wtedy, gdy ustalane przez władzę lokalną danej gminy obciążenia finansowe dotyczące wszystkich poel­miotów gospodarczych są niższe niż obciążenia wynikające z tego samego tytułu prawnego charakterystyczne dla innych gmin. Niższe niż w innych gminach stawki podatku od nieruchomości wykorzystywanych na cele gospo­darcze i niższe stawki podatku od środków transportowych są jednym z ele-

27 Aktualizacji opłaty rocznej dokonuje się z urzędu albo na wniosek użytkownika wieczyste­go nicruchomości gruntowej, na podstawie wartości nieruchomości gruntowej określonej przez rzeczoznawcę majątkowego.

160 Andrzej Sztando

mentów tworzących atrakcyjniejsze warunki gospodarowania. Preferencje generalne mają zatem charakter interlokalny28

• Ich przydatność w procesie sty­mulowania lokalnego rozwoju gospodarczego jest jednak znacznie niższa niż przydatność preferencji kryterialnych . Wynika to ze zbiegu dwóch okoliczno­ści. Podatek od nieruchomości jest jednym z głównych dochodów własnych gmin. Trudno sobie zatem wyobrazić sytuację, w której wszystkie podmioty gospodarcze są z niego zwolnione Uest to również sytuacja teoretyczna ze względów prawnych29

). Tylko wtedy jednak można by mówić o znacznie więk­szej , w porównaniu z innymi gminami, podatkowej atrakcyjności gminy. Niskie z punktu widzenia art. 5 ust. 1 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych, lecz jeszcze akceptowalne z punktu widzenia budżetu gminy, stawki podatku od nieruchomości są istotnym udogodnieniem wyłącznie dla przedsiębiorstw ekstensywnie wykorzystujących duże budynki lub nieruchomości gruntowe. Z kolei niższe niż w innych gminach stawki podatku od środków transporto­wych mogą mieć znaczenie jedynie dla przedsiębiorstw, których głównym przedmiotem działalności jest transport. Poza tym preferencje generalne nie zachęcają firm w takim stopniujak preferencje kryterialne (szczególnie zwol­nienia w podatkach i opłatach) do określonych, ważnych dla rozwoju gminy, zachowań. Z tych powodów należy je traktować jako narzędzia o mniejszej skutecznośc i i efektywności , które powinny pełnić w progospodarczej polityce budżetowej role uzupełniające. Stymulowanie rozwoju przedsiębiorczości na poziomie lokalnym powinno odbywać się zatem z akcentowaniem preferencji kryterialnych. Pożądane jest wprowadzanie, tam gdzie jest to prawnie dopusz­czalne, preferencji kryterialnych o charakterze całkowitych zwolnień. W pozo­stałych przypadkach preferencje kryterialne powinny być budowane tak aby stanowiły możliwie silny stymulator rozwoju działalności gospodarczej. Jedną z form rekompensaty utraconych w ten sposób wpływów może być nawet zaniechanie stosowania preferencji generalnych.

Równie ważnym jak określanie kryteriów zadaniem jest ustalanie okresu trwania preferencji. Istnienie preferencji jest uzasadnione tak długo, jak długo służą one realizacji celów, dla których zostały stworzone. Okres obowiązywania:

-preferencji zmierzających do rozwinięcia danej dziedziny działalności go­spodarczej powinien trwać tak długo, jak długo władza lokalna nie uzna, że dziedzina ta osiągnęła dostateczny poziom rozwoju w skali lokalnej lub tak długo, jak długo władza lokalna stoi na stanowisku, że rozwój tej dziedziny jest pożądany z punktu widzenia interesu gminy;

28 Z tego powodu preferencje generalne można również nazywać interlokalnymi. 29 Powszechne zwolnienie z podatku od nieruchomości lub ustalenie stawki zerowej za metr kwa­

dratowy nie jest prawnie dopuszczalne. Por. wyrok NSA z dnia 29 grudnia 1993 r., III SA 765/93; wyrok NSA z dnia 21 grudnia 1993 r. , SA/Kr 2394/93; wyrok NSA z dnia 22 lipca 1993 r., SA/Kr 1050/Kr 1050/93; wyrok NSA z dnia 27 listopada 1992 r. , lll SA 1210/92 oraz wyrok NSA z dnia 06 września 1996 r., III SA 620/95.

Konkurencyjno!;c' gospodarcza a kreowanie dochodów ... 161

-preferencji restrukturyzacyjnych powinien być ściśle związany z procesem naprawczym przedsiębiorstwa;

- preferencji lokalizacyjnych powinien trwać do momentu osiągnięcia celów przestrzennych albo do momentu wyrównania różnić pomiędzy obszarem związanym z preferencjami a pozostałą częścią gminy;

-preferencji, których celem jest wspomaganie podmiotów nowych, rozpo­czynających działalność gospodarczą jest zwykle ustalany przez władze lokalne w granicach od roku do pięciu lat.

Wyraźne określenie celów oraz stały monitoring ich realizacji jest zatem jednym z warunków prowadzenia działań w obrębie dochodowej części obszaru polityki budżetowej. Dzięki tym zabiegom preferencje pojawiają się jako nie­przypadkowe narzędzia stymulacji przedsiębiorczości i trwają tak długo, jak długo przynoszą oczekiwane korzyści. Wyznaczanie celów i monitoring stano­wią także formę zabezpieczenia przed corocznymi, koniunkturalno-politycz­nymi zmianami systemu lokalnych preferencji.

Kończąc omawianie dochodowej części obszaru polityki budżetowej, nieco uwagi warto poświęcić relacjom pomiędzy preferencjami a środkami przeka­zywanymi do budżetów gmin z budżetu państwa. Mają one złożony charakter. Art. l O ust. 4. ustawy o finansowaniu gmin)0 stanowi bowiem, iż skutki finan­sowe wynikające z uchwał rad gmin określających niższe stawki podatków niż ich górne granice, z wyjątkiem podatku od środków transportowych, oraz skutki decyzji podjętych w trybie określonym w ust. l i 2)1 nie stanowią podstawy do zwiększenia subwencji ogólnej. Ustawa jednak nie definiuje funkcyjnego związku pomiędzy wysokością subwencji ogólnej a skutkami finansowymi udzielania przez gminę ulg w podatkach lokalnyc_h, ponieważ kryterium obli­czania wysokości subwencji ogólnej oparte jest na przeliczeniowej liczbie mieszkańców gminy. Tak więc udzielanie ulg nie ma wpływu na wysokość subwencji ogólnej, a dla niektórych gmin w pewnym zakresie także na wyso­kość subwencji wyrównawczej. Subwencja wyrównawcza przysługuje bowiem gminom, w których wskaźnik podstawowych dochodów podatkowych na l mieszkańca (Gr2 jest mniejszy niż 85% analogicznego wskaźnika obliczone­go łącznie dla wszystkich gmin (P). Wskaźniki G i P oblicza się na podstawie dochodów wykazanych w sprawozdaniach gmin, w których bierze się pod uwa-

·10 Ustawa o finan sowaniu gmin z dnia lO grudnia 1993 r. (tekst jednolity), Dz.U. 1998 , nr 30 , poz. 164, nr98,poz.611.

31 Ust. l. Udzielanie ulg, odroczeń, umorzeń oraz stosowanie zaniechania poboru w zakresie podatków i opłat stanowiących dochody gminy i wpłacanych bezpośrednio na rachunki gmin należy do kompetencji wójta . burmistrza (prezydenta miasta). Ust. 2. W zakresie podatków i opłat stano­wiących dochody gminy, a pobieranych przez urząd skarbowy, urząd ten udziela ulg, odroczeń i umorzeń oraz stosuje zaniechanie poboru wyłącznie na wniosek lub za zgodą zarządu gminy.

32 Wskaźnik G oblicza się dzieląc kwotę należnych podstawowych dochodów podatkowych gminy w pierwszym półroczu roku bazowego przez liczbę mieszkańców gminy.

162 Andrzej Sztando

gę dochody należne'', oraz na podstawie danych o liczbie mieszkańców, ustalo­nych przez Główny Urząd Statystyczni4

• Istotne udogodnienie dla małych gmin przyznaje ust. 5 artykułu 14 ustawy o finansowaniu gmin stanowiący , że do obliczenia subwencji wyrównawczej dla gmin do 15 tys. mieszkańców przyj­muje się jako dochody należne z tytułu podatku od nieruchomości dochody wynikające ze stawek uchwalonych dla tego podatku przez radę gmin y. W praktyce oznacza to, że ustalenie generalnych preferencji w postaci n iższych niż maksymalne stawek podatku od nieruchomości nie obniży kwoty subwencji wyrównawczej przekazywanej takim gminom.

Literatura

Bohdz iewicz P. , Borkowska S. , Lokalna polityka rynku pracy - na przykładzie województwa fódz.kiego, UŁ- ON-BEPiSP, Łódź 1995.

Broi R., Sztando A., Strategia rozwoju lokalnego. Projekt pilotażowy - Lądek Zdrr5j, Dolno­ś l ąskie Ce ntrum Szkolenia Samorządowego, Brytyjski F undu sz Know-How , Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej, Warszawa 1998.

Grysiiiski A., Drogi do ulg podatkowych, "Wspólnota" 1997 , nr 10. Jewtuchowicz A., Efekty zewnętrzne w procesach urbanizacji i uprzemyslowienia , UŁ, Łódź

1987 . Markowski T., Lokalna polityka kształtowania warunków bytowych w świetle teorii ef'ektó w

zewnętrznych , UŁ , Łód ź 1987. Markowski T., Flanowanie i stymulowanie rozwoju lokalnego w gospodarcze rynkowej,

"Samorząd Terytorialny" 1991 , nr 9. M iszczuk A. , Folityka podatkowa gmin województwa Lubelskiego i jej finansowe skutki l w: l

Glilwne problemy zarządzania finansami w warunkach transformacji polskiej gospo­darki, UMCS, Lublin 1997.

MiszeZLik A. , Miszczuk M. , Próba typologii podatkowej gmin (na przykładzie wr~j. lubel­,\·kiego), "Wiadomośc i Statystyczne" 1995, nr 5.

Rozporządzenie Ministra Finansów w spraw ie wykonania niektóryc h przepisów ustawy ­Ordynacja podatkowa z dnia 3 1 grudnia 1997 r. , Dz.U. 1997 , nr 162, poz . 11 24; 1998 , nr 75, poz. 487.

Sztando A., Gminne instrumenty ksztaltowania rozw(~ju lokalnych podmiotów gospodarczych, "Samorząd Terytorialny" 1999 , nr 7-8.

Sztando A ., Metoda stymulacji, "Wspólnota" 1999, nr 3. Szta ndo A. , Oddzialywanie samorządu lokalnego na rozwój lokalny w .~ wietle ewolucji

modeli ustrojowych gmin , "Samorząd Terytorialny" 1998, nr 11 .

3.l Dochody należne to dochody, które gmina może uzyskać w podatkach rolnym i leśnym stosu­.i<lC średnią cenę skupu żyta określoną przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, a dla innych podatków s tosując staw ki w ich górnych granicach, z wyjątkiem podatku od środków transporto­wych, z którego dochody stanowią wpływy realizowHne przy zastosowaniu stawek określonych w uchwałac h rad gmin, bez zwolnień , ulg, odroczeń, umorzeń oraz zaniechania poboru podstawo­wych dochodów podatkowych.

34 Z nie istotnym , z punktu widzenia prezentowanych tu zależności, dotyczącym lat 1997- 1999 , zas trzeżeniem art. 27a.

Konkurencyjno.\:ć gospodarcza a kreowanie doclmdów ... 163

Sztando A., Struktura programów lokalnej polityki gospodarczej małych gmin [w:l Funk­(jonowanie samorządu terytorialnego- dO!iwiadczenia i perspektywy. t. l, Uniwersytet Opolski, Opole 1998.

Trojanek M., Oddziaływanie wladzy lokalnej na e{ektywno:ic' przedsipvzięc' inwestycyjnych, AE w Poznaniu, Poznań 1994.

Ustawa- Ordynacja podatkowa z dnia 29 sierpnia 1997 r., Dz. U. 1997, nr 137, poz. 926, nr 160, poz.l083; 1998, nr 106, poz. 668; MP 1998, nr 28, poz. 394.

U stawa o finansowaniu gmin z dnia l O grudnia 1993 r. (tekst jednolity), D z .U. 1998, nr 30, poz. 164,nr98,poz.611.

Ustawa o gospodarce nieruchomościami z dnia 21 sierpnia 1997 r., Dz.U. 1997, nr 115, poz. 741; 1998,nr 106,poz.668.

Ustawa o lasach z dnia 28 września 1991 r., Dz.U. 1991, nr 101, poz. 444; 1992, nr 21, poz. 85, nr 54, poz. 254; 1994, nr l, poz. 3, nr 127, poz. 627; 1995, nr 141, poz. 692, nr 147, poz. 713; 1996, nr 91, poz. 409; 1997, nr 54, poz. 349, nr 121, poz. 770, nr 54, poz. 349; 1998, nr 106, poz. 668.

Ustawa o podatkach i opłatach lokalnych z dnia 12 stycznia 1991 r., Dz.U. 1991, nr 9, poz. 31, nr 101, poz. 444, nr 116, poz. 502; 1992, nr 21, poz. 86, nr 94, poz. 467; 1993, nrl2l,poz.540; 1994,nr 123,poz.600,nr 132,poz.675; 1995, 1995,nr 147,poz.715; 1996,nr 149,poz.704,nr91,poz.409,nr 149,poz.704; 1997,nr5,poz.24,nr 123,poz. 780, nr 121, poz. 770, nr 107, poz. 689, nr 123, poz. 780, nr 143, poz. 956; 1998, nr 106, poz.668,nr 146,poz.954.

Ustawa o podatku rolnym z dnia 15 listopada 1984 r. (tekst jednolity). Dz.U. 1993, nr 94, poz. 431; 1994, nr l, poz. 3; 1996, nr91, poz. 409; 1997, nr 43, poz. 272, nr 137, poz. 926; 1998, nr 108, poz. 681.

Ustawa o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie nicktórych ustaw z dnia 28 grudnia 1989 r., Dz.U. 1990, nr 4, poz. 19, nr 10, poz. 59, nr 51, poz. 298; 1991, nr 83, poz. 372, nr 106, poz.457,nr113,poz.491; 1992,nr21,poz.84; 1994,nr l, poz. l; 1996,nr24,poz. 110.

Ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 7 lipca 1994 r., Dz.U. 1994, nr 89, poz. 415 ; 1996, nr 106, poz. 496; 1997, nr 111, poz. 726, nr 133, poz. 885, nr 141, poz. 943; 1998, nr 106, poz. 668.

Zalewski A., Efektywność gospodarowania samorządu terytorialnego w Polsce i możliwo.\:ć jej poprawy Iw: l Aktualne problemy gospodarki lokalnej, SGH, Warszawa 1996.

Economic Competitiveness and the Generation of Revenue in Gmina Budget Policy

In the first part of this article, the author describes the relationships existing between the competitiveness of gminas and the development of !ocal entrepreneurship. The author then discusscs selected revenue tools with the hclp of which !ocal authorities can stimulate the development of gmina entrepreneurship structures. In alater part of the article the author discusses t he criteria and methods of thcir application as fiscal preferences. The entire article i s complemented by reflcctions on the relationships between the effects of applying these tools and t he compensatory subsidy reccived by g m i nas.