14(2) 299-306, Summer 2022

Journal of Animal Environment (AEJ)

Journal homepage: http://www.aejournal.ir

* C * Corresponding Author’s email: ariaashja@gmail.com

Received: 3 March 2021; Reviewed: 9 April 2021; Revised: 31 May 2021; Accepted: 11 July 2021

(DOI): 10.22034/AEJ.2021.293390.2579

Original Research Paper

Diversity and distribution of the intertidal bivalves of Qeshm Island,

the Persian Gulf of Iran

1 Department of Marine Biology, Faculty of Marine Science and Technology, North Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

2 Department of Biology, Faculty of Science, University of Tehran, Tehran, Iran

Key Words Abstract Rocky shores

Biodiversity

Bivalves

Spatial distribution

Persian Gulf

Introduction: Biodiversity and spatial distribution of bivalves in eight stations (Toola 1, Toola

2, Aftab, Dafari, Tango, Havafaza, Biotechnology, and Naz Island) on the rocky shores of

Qeshm and in August and January 2018 were investigated.

Materials & Methods: At each station, one to two transects oriented perpendicular to shore

were identified. In this study, 14 bivalve species from 8 families were identified. Results: The maximum and minimum frequency of bivalves was observed in winter with an

average of 75/m2 in the high tide zone of the Toola 2 station and in the summer with an average

of 11/ m2 in the mid tide zone of the Biotechnology station, respectively. Pinctada radiata

bivalve was the dominant species (73.9) in all stations. The results of nMDS test also confirm

the existence of differences in the structure and species composition of bivalve populations

between different seasons and stations. The highest and lowest Shannon index was observed in

the high tide zone of Tango station (2.55) in winter and in the high tide zone of Havafaza station

in summer (1.65), respectively. The highest and lowest species richness (Margalf index) was

recorded in the high tide zone of the Toola 1 station (3.73) in summer and in the mid tide zone

of the Biotechnology station in winter (1.87), respectively.

Conclusion: According to the results of Simper test, Saccostrea cucullata accounted for the

highest percentage of participation in Bray-Curtis dissimilarity in terms of species density,

between summer and winter seasons and in different sampling stations.

Nooshin Gholi nezhad 1, Aria Ashja Ardalan 1*, Masoume Malek 2

Journal of Animal Environment, Vol. 14, No. 2, Summer 2022 1401، تابستان 2، شماره 14زیست جانوری، سال فصلنامه علمی محیط

ariaashja@gmail.com * پست الکترونیکی نویسنده مسئول: 299 1400یر ت 20 تاریخ پذیرش:؛ 1400خرداد 10 تاریخ اصالح: ؛1400فروردین 20 تاریخ داوری: ؛1399اسفند 13 تاریخ دریافت:

(DOI): 10.22034/AEJ.2021.293390.2579

مقاله پژوهشی

ای در جزیره قشمهای مناطق بین جزر و مدی صخرهایبررسی تنوع و پراکنش دوکفه

2عصومه ملکم ،*1اردالنآریا اشجع، 1نژادنوشین قلی

، تهران، ایراندانشگاه آزاد اسالمی ،تهران شمالواحد ،علوم و فنون دریایی، دانشکده شناسی دریازیستگروه 1 ، ایرانتهران، تهراندانشگاه ،علومدانشکده ،شناسیزیست روهگ 2

چکیده کلمات کلیدی ایسواحل صخره

تنوع زیستی

هاایدوکفه

پراکنش مکانی

خلیج فارس

نگو، هوافضا، بیوتکنولوژی و، آفتاب، دفاری، تا2، طوال1ها در هشت ایستگاه )طوالایتنوع زیستی و پراکنش مکانی دوکفه: مقدمه

بررسی شد. 1397ای قشم و در دو فصل تابستان و زمستان ناز( در سواحل صخره جزیره

خانواده 8ای از نه دوکفهگو 14ترانسکت عمود بر ساحل دریا تعیین شد. در این مطالعه 2تا 1در هر ایستگاه ها:مواد و روش

شناسایی شد.

و حداقل فراوانی آن 2ایستگاه طوال highعدد در متر مربع در ناحیه 75با میانگین ها در فصل زمستان ایحداکثر فراوانی دوکفهنتایج:

Pinctada radiataای کفهدو ایستگاه بیوتکنولوژی مشاهده گردید. Midعدد در مترمربع در ناحیه 11در فصل تابستان با میانگین

ها ایای جمعیت دوکفهنهود اختالف در ساختار و ترکیب گووج nMDS( بود. نتایج آزمون 9%/73غالب ) ها گونهدر تمام ایستگاه

highیهتان در ناحای )شاخص شانون( در فصل زمسگونهترین میزان تنوعهای مختلف را تایید نمود. بیشها و ایستگاهدر میان فصل

ترین میزان غنای هده شد. بیش( مشا65/1ا )ایستگاه هوافض highناحیه ترین مقدار آن در فصل تابستان در( و کم55/2ایستگاه تانگو )

ر آن در فصل زمستان در ناحیهترین مقدا( و کم73/3) 1ایستگاه طوال highای )شاخص مارگالف( در فصل تابستان در ناحیهگونه

mid ( ثبت گردید. براساس نتایج آزمون سیمپر، بیش87/1ایستگاه بیوتکنولوژی )به عدم تشا ترین درصد مشارکت درBray-Curtis

.است Saccostrea cucullata هبه گون مربوط بردارینمونه مختلف هایایستگاه فصل تابستان و زمستان و در بین دو ای،نظر تراکم گونه از

،یرات فصلیاز جمله تغی تاثیر عوامل مختلفهای مورد مطالعه تحتها در ایستگاهایساختار جمعیت دوکفه گیری:بحث و نتیجه

باشد.توریست و مناطق مسکونی می

.Gholinezhad et al و همکاران نژاد قلی

300

قدمهم و جزر بین مناطق و سواحل دریایی، مهم هایسامانهبوم از یکی

اقتصادی و شناختیبوم محیطی،زیست اهمیت از که هستند مدی

چون گوناگونی هایبیوتوپ شامل ساحلی منطقه هستند. برخوردار ویژه

هایآبسنگ شور، هایتاالب حرا، درختزارهای خوریات، ای،صخره سواحل

مدی و جزر بین مناطق طورکلیهب (.1) هستند غیره و هاکوالب مرجانی،

زیستمحیط میان بیوتوپ بینابینی ای یكو ازجمله سواحل صخره

زیست شود. این مناطق از پتانسیلمی محسوب شیرینآب و دریایی

تغذیه، بستری مناسب جهت عنواناست و به برخوردار ییباال شناختی

های دریایی کردن مراحل الروی بسیاری از گونهو سپری گذاریتخم

پویا مدی یك محیط دریایی و جزر بین منطقه (.2کند )می عمل

ینا در که گیرد، لذا موجوداتیمی قرار هوا معرض در مرتباً که است

سازگاری آن دشوار شرایط با بتوانند بایستی کنندمی زندگی منطقه

چسبیده موجودات هایگونه کنندهمناطق منعکس (. این3) کنند پیدا

به و تحمل کرده را آن دشوار شرایط توانندمی که هستند ساکن و

ترینمتنوع و ترینشاخص ها ازایدوکفه (.4) دهند ادامه خود تولیدمثل

عمق کمکه در سواحل هستند مهرگانبی میان در جانوری هایگروه

صورت هیا چسبیده به سنگ و صخره ب مدی بر روی رسوبات و جزر

درون طور کامل در هب هاایدوکفه(. بدن 5کنند )کفزی زندگی می

دوکفه صدف قرار گرفته است که ساختمان آن بستگی به نحوه

ها زندگی زندگی، محل سکونت، عمق و خواص رسوباتی که در آن

منبع غذایی برای هاایدوکفه چسبند، دارد.ها میکنند یا به آنمی

برخی از جوامع بشر بوده و نقش مهمی در صنایع شیالتی بسیاری

درمناطق هاایدوکفه مطالعه اهمیت (.6)کننداز کشورها بازی می

غذایی زنجیره از در بخشی هاآن حضور جهت به تنها نه ساحلی

عدم یا و وجود بلکه است، بوده کفزیان اصلی غذای عنوانبه دریایی

باشد. می محیط آن کیفیت سالمت دهندهنشان هاآن از برخی وجود

زیست هایپایش و ارزیابی در زیستی شاخص عنوانها بهایاز دوکفه

ای،جوامع دوکفه ایترکیب و توزیع گونه شود.می استفاده محیطی

معرف تواندمنطقه می هر در هاآن حضور عدم یا و تراکم، حضور تنوع

مستقیم تماس هب توجه با طرفی (. از7باشد ) محیطیزیست شرایط

در تغییر گونه هر رسوبات های متفاوتالیه و دریا بستر با آبزیان این

گذاشت، خواهد سامانهبوم هایکفزی اجتماع بر مستقیمی اثر بستر

نسبی تشخیص شاخص عنوانبه توانندمی مذکور موجودات بنابراین

هایدر آب (.8گیرند ) قرار مورد استفاده سامانهبوم بستر کیفیت

مطالعات متعددی در ارتباط با تنوع و تراکم فارس خلیج شمالی

،ده و همکارانزازیریمثال و طورهب است. گرفته ای صورتدوکفه جوامع

ای بوشهر از شناسایی در مطالعات پایش زیستی در سواحل صخره

. کامرانی (9) دندتنان استفاده کرنرم ای جامعهترکیب و توزیع گونه

ها را در سواحل مختلف شهر ایتنوع و فراوانی دوکفه ،و همکاران

،و همکاران Vahidi . براساس مطالعات(10) کردند بندرعباس بررسی

بندی عواملفاکتورهای شوری، درجه حرارت، بافت رسوب و زون

ها پایای و پراکنش مکانی آنای و شکمدوکفه موثر بر ساختار جامعه

،همکاران و Abdollahi (.11) باشدمی قشم جزیره مدی و جزر سواحل در

های مدی و نیز زیستگاه و مناطق جزر ماکروبنتوزها را درزیستی فون

از %66شناسایی کردند که مدی جزیره ابوموسی و عمق زیرجزرکم

جاییآن از (.12) باشدمی هاایبه دوکفه متعلق شده شناسایی یهاگونه

ساحلی هایآب در هاایجمله دوکفهکفزی از فون بررسی و مطالعه که

و پایش محیط غذایی زنجیره در هاآن جایگاه و نقش نظر از قشم جزیره

دریایی هایسامانهتر بومبیش شناخت درجهت شایانی کمك اندتومی

.گرفت صورت فوق مطالعه نماید، منطقه شیالتی بالقوه ذخایر ارزیابی و

هامواد و روش

ین بای مطالعه حاضر در سواحل صخرهمورد مطالعه: منطقه

فارس صورت پذیرفتواقع در شمال خلیج قشم مدی جزیره و جزر

ر فارس است که دخلیج ترین جزیرهقشم بزرگ (. جزیره1 )شکل

1شرقی نزدیك تنگه هرمز واقع شده است. جدول قسمت شمال

هایادوکفه از بردارینمونه هایایستگاه خصوصیات و جغرافیایی موقعیت

کند.را توصیف می

که جنوب ایران دو فصل سرد و جاییاز آن: برداریروش نمونه

پایان در کلیماکس هر فصل برداری از شکمنمونه (.13، 1) داردگرم

جزر حداکثر روزانه صورت پذیرفت. در طول (2018)آگوست و ژانویه

هواشناسی پارامترهای براساس مطالعه مورد منطقه زمانی در این بازه

ترین سینوپتیك قشم، در سردترین زمان سال، ژانویه و گرم ایستگاه

موقعیت جغرافیایی هر ایستگاه با (.2)باشد زمان سال، آگوست می

ترانسکت 2تا 1در هر ایستگاه ثبت شد. hand-held GPSاز استفاده

یه باال، ناح 3عمود بر ساحل دریا تعیین شد و در طول هر ترانسکت

ای با استفاده صخره سواحل در مدی مشخص شد. و و پایین جزر میان

صورت جداگانه و تصادفی برداری بهمتر نمونه 5/0×5/0از کوادرات

گرفته در هر کوادرات در ظروف جداگانه های قرارانجام شد. نمونه

و الکل اتیلیك %4ها از فرمالین آوری شد. جهت تثبیت نمونهجمع

براساس و ندشد منتقل آزمایشگاه به هانمونه سپس (.14ده شد )استفا

های شناسایی معتبر تا حد امکان در سیستماتیك و کلید پارامترهای

60olympus sz ها با استفاده ازنمونه(. 15) ندحد گونه شناسایی شد

stereomicroscope .شناسایی شدند

Journal of Animal Environment, Vol. 14, No. 2, Summer 2022 1401، تابستان 2، شماره 14زیست جانوری، سال فصلنامه علمی محیط

301

(1397) برداری شده در جزیره قشمهای نمونه: موقعیت جغرافیایی و توصیف ایستگاه1جدول

های )خلیج فارس( و موقعیت ایستگاه : نقشه جزیره قشم1شکل

(www.Googlemap.mapبرداری بر روی آن )نمونه

زیستی شانون، شاخص تنوع فراوانی، محاسبه جهت آماری: آنالیز

ای مارگالف، شاخص یکنواختی پیلو و شاخص شاخص غنای گونه

(. برای بررسی اثر 16) استفاده شد DIVERSE سورنسون از آزمون

از آزمون دایورس آمده دستهمقادیر ب بر مدی و نواحی جزرو ایستگاه

جهت بررسی شد. هاک توکی استفاده طرفه و پستیك آنوایاز آنالیز

8تابستان و زمستان(، ایستگاه ) -سطح 2تاثیر فاکتورهای فصل )

، آفتاب، دفاری، تانگو، هوافضا، بیوتکنولوژی و 2، طوال1طوال -حسط

( بر low و high، mid -سطح 3) مدی و نواحی جزرجزیره ناز( و

آنوای از آزمون پرم هاایدوکفهای جمعیت ساختار و ترکیب گونه

جایی جابه 9999( با way permutational MANOVA-3) طرفهسه

ها، به ریشه چهارم انتقال آزمون داده(. قبل از انجام 16استفاده شد )

Bray Curtis similarity از شاخص شباهت ماتریس تشکیل برای و یافته

چنین از هم هستند. crossedو fixedفاکتورها همهاستفاده شد.

:nMDS) غیرپارامتریك بندیدسته آزمون Non-metric Multidimensional

Scaling،) شباهت هایماتریس از شده ترسیم (Bray Curtis similarity )

بعدی سه ترسیم الگوی منظورچهارم، به ریشه به هاداده انتقال از پس

شد استفاده هاایدوکفهای از تغییرات مکانی و زمانی توزیع گونه

در دو فصل تابستان و زمستان و در برای مقایسه وضعیت تشابه (. 16)

هاایدوکفههای لحاظ پراکنش گونه برداری ازهای مختلف نمونهایستگاه

-SPSS)افزار ها با استفاده از نرماز آنالیز سیمپر استفاده شد. آنالیز داده

Ploymouth Routines In Multivariate Ecological)و پرایمر (19.0

Research v. 6یرفت. ( صورت پذ

نتایجها، در دو فصل تابستان ایکفهشناسایی دو به مربوط نتایج براساس

8خانواده شناسایی شده که این 8در مجموع 1397و زمستان

سیستماتیك 2جدول گونه بوده است. 14جنس و 9خانواده شامل

ای جزیره قشم ها در سواحل صخرهایشناسایی شده دوکفه هایگونه

دهد.ان مینشرا

شماره

ایستگاه

نام

ایستگاه توصیف ایستگاه طول جغرافیایی عرض جغرافیایی

1طوال 1 56 ° 86 ʹ 79 ″ N 26 ° ʹ76 ʺ28 E یمترسانتی 40تا 20های درشت سنگلوهسنگی با ققلوه -ساحل سنگی

2طوال 2 56 ° 21 ʹ 01 ″ N 26° 99 ʹ 62 ″ E سنگی و در ناحیه قلوه -ساحل سنگیMid وlow ایماسه -گلی

N 26° 87 ʹ 37 ″ E ″ 12 ʹ 22 ° 56 آفتاب 3 اشیب نسبتا صفر درجه نسبت بهبستر سنگی ب -یمد و های بسیار وسیع جزردارای پهنه

Padinaای قسمت عمده ساحل پوشیده شده از جلبك قهوه -دریا

N 26° 70 ʹ 41 ″ E ″ 17 ʹ 20 ° 56 دفاری 4 ربست سطح -عمق کم و وسیع مدی و جزر بین هایحوضچه -بستر ساحل یکدست سنگی

ای سبزهای رشتهپوشیده شده از جلبك عمدتاً MidوHigh ناحیه در

ه دریاسنگی با شیب مالیم صفر درجه نسبت ب Lowو Midای و ناحیه ماسه Highناحیه N 26° 48 ʹ 01 ″ E ″ 09 ʹ 32 ° 56 تانگو 5

N 26° 92 ʹ 82 ″ E ″ 14 ʹ 25 ° 56 هوافضا 6ای جود جلبك قهوهو -تخته سنگ و پاره سنگ در نواحی مختلف ساحلبستر سنگی با

Padina صورت پراکندهبه

N 26° 92 ʹ 62″ E ″ 65 ʹ23 ° 56 بیوتکنولوژی 7 ین های بزرگ که در البه الی اسنگهای سنگی محدود و تختهصورت پهنهساحل به

شاهده شد.ای نیز مماسه -ها نواحیی گلیپهنه

N 26° 85 ʹ 75 ″ E ″ 66 ʹ 14 ° 56 جزیره ناز 8ل و اطراف مدی کوچك که داخ و های جزرمتشکل ازحوضچه تخته سنگی، -بسترسنگی

باشد.های سبز لغزنده میدلیل وجود جلبكها بهآن

.Gholinezhad et al و همکاران نژاد قلی

302

(1397ای جزیره قشم )ها در سواحل صخرهایکفههای شناسایی شده دوسیستماتیک گونه :2جدول

شناسایی شده ایدوکفه هایگونه )درصد( فراوانی نسبی 2 شکل

( % 73/9ترین مقدار )دهد. بیشمورد مطالعه را نشان می در منطقه

روند تغییرات 3شکل باشد.می Pinctada radiataمتعلق به گونه

برداری و در های نمونهرا در ایستگاه ایدوکفهفراوانی نسبی )درصد(

.دهدتان و زمستان نشان میهای تابسفصل

در طول هاایدوکفهها نشان داد که میانگین تراکم بررسی

تراکم در فصل زمستان حداکثر باشد.در مترمربع می عدد سال 47/39

و 2ایستگاه طوال high عدد در مترمربع در ناحیه 75با میانگین

عدد در مترمربع در 11انگین حداقل آن در فصل تابستان با می

(.5و 4ایستگاه بیوتکنولوژی مشاهده گردید )شکل Mid ناحیه

هایها در ایستگاهای: مقایسه روند تغییرات تراکم دوکفه4شکل

(1397)در فصل های تابستان و زمستانقشم جزیره بردارینمونه

ر دها )تعداد در متر مربع( ای: مقایسه روند تغییرات تراکم دوکفه5شکل

(1397جزیره قشم ) مناطق مختلف جزرومدی برداری وهای نمونهایستگاه

رده راسته خانواده جنس گونهAnadara notabilis

Anadara plicata Anadara

Arcidae Arcida

Bivalvia

Barbatia setigera

Barbatia decussateo

Barbatia obliquata

Barbatia

Codakia tigerina Codakia Lucinidae Lucinida

Chama callipyga

Chama brassica

Chama reflexa

Chama Chamidae Venerida

Isognomon legumen Isognomon Isognomonidae

Ostreida Pinctada radiata Pinctada Margaritidae

Saccostrea cucullata Saccostrea Ostreidae

Modiolus auriculatus Modiolus Mytilidae Mytilida

Trachycardium lacunosum Trachycardium Cardiidae Cardiida

در ای شناسایی شده های دوکفه: فراوانی نسبی )درصد( گونه2شکل

مناطق بین جزرومدی جزیره قشم

هایها در ایستگاهای: مقایسه روند فراوانی نسبی )درصد( دوکفه3شکل

(1397)در فصل تابستان و زمستانجزیره قشم بردارینمونه

Journal of Animal Environment, Vol. 14, No. 2, Summer 2022 1401، تابستان 2، شماره 14زیست جانوری، سال فصلنامه علمی محیط

303

و جزرینب ای در ناحیهدوکفه ترین تعداد گونهچنین بیشهم

و جزر باالی ترین تعداد آن در منطقهو کم 2مدی در ایستگاه طوال

(.6ناز مشاهده شد )شکل جزیره مدی ایستگاه

غالب ها گونهدر تمام ایستگاه Pinctada radiataای دوکفه

ههای مختلف متغیر بود، ب( بود، ولی فراوانی آن در ایستگاه% 73/9)

با میانگین 2فراوانی آن در ایستگاه دفاری و طوال ترینکه بیشطوری

ناز با میانگین جزیره ترین آن در ایستگاهو کم عدد در مترمربع 44/5

Anadara notabilis هایعدد در مترمربع ثبت گردید. گونه 89/0(14/9 % ،)Barbatia setigera (07/9 % و )Saccostrea cucullata (7 شکل)های بعدی قرار گرفتند. در رتبه ترتیببه( % 76/8)

مدی و تاثیر فاکتورهای فصل، منطقه و ناحیه جزر بررسی

جهت بررسی تاثیر :هاایدوکفهای بر ساختار و ترکیب گونه

، آفتاب، 2، طوال1ابستان و زمستان(، منطقه )طوالفصل )ت فاکتورهای

مدی و نواحی جزرتانگو، هوافضا، بیوتکنولوژی و جزیره ناز( و دفاری،

(high ،mid وlowبر ساختار و ترکیب گونه )ها ایای جمعیت دوکفه

(way permutational MANOVA-3) آنوای سه طرفهاز آزمون پرم

فصل و منطقه که داد نشان( main test)نتایج تست اصلی شد. استفاده

( اما ˂05/0p) ها تاثیرگذار استایای جمعیت دوکفهبر ترکیب گونه

داری نشان ها تاثیر معنیای آنبر ترکیب گونه مدی و نواحی جزراثر

حاکی از وجود (pairwise test) هاگروه دوبهمقایسه دو (.˃05/0p) نداد

ای بین دو فصل تابستان و زمستان ونهدار در ترکیب گاختالف معنی

، 1برداری هوافضا/طوالهای نمونهدار مابین ایستگاهاختالف معنی نیز و

دار بین سایر و عدم اختالف معنی جزیره ناز/آفتاب و جزیره ناز/دفاری

نیز تاییدکننده وجود nMDSنتایج آزمون (.2مناطق است )جدول

در هاایدوکفهای جمعیت گونه در میانگین ساختار و ترکیب اختالف

دست هباشد. براساس نتایج بهای مختلف میها و ایستگاهمیان فصل

های شکل) است 18/0 (2d Stress) استرس مقدار nMDS از آزمون آمده

هاست.دهنده جدایی بین گروهنشان 2/0ارزش استرس زیر (.9و 8

ع سیمپسون و های تنوع شانون، غنای مارگالف، تنومقادیر شاخص

های مختلف ها در ایستگاهایپراکندگی پیلو برای جمعیت دوکفه

(.13تا 10 هایشکل و 3 )جدول شده است ثبت بردارینمونه

طرفه جهت سه permutational MANOVAنتایج آزمون :2دول جصول ها در فایداری در ساختار جمعیت دوکفهبررسی اختالف معنی

طق و نواحی جزرومدینمونه برداری، منا Df MS Pseudo F P (perm) فاکتور

*0/001 226 22949 1 فصل

4/533 7 منطقه 2/5 0/001*

51/77 2 نواحی جزرومدی 76/0 55/0 (Pairwise comparisons ها )دو گروهبهمقایسه دو

t-Value P (perm) فصل

03/15 زمستان/تابستان 0/001*

t-Value P (perm) نواحی جزرومدی

High, Mid 60/0 68/0

High, Low 99/0 35/0

Mid, Low 18/1 26/0

t-Value P (perm) منطقه

1طوال/2طوال 42/1 26/0

1آفتاب/طوال 81/0 54/0

1دفاری/طوال 15/1 36/0 1تانگو/طوال 54/2 08/0

1هوافضا/طوال 31/3 04/0

1بیوتکنولوژی/طوال 32/2 11/0

1جزیره ناز/طوال 80/3 07/0

2آفتاب/طوال 50/0 730/0

2دفاری/طوال 91/0 16/.0

2تانگو/طوال 16/1 33/0 2هوافضا/طوال 37/2 09/0

2بیوتکنولوژی/طوال 56/2 80/0

2جزیره ناز/طوال 27/4 05/0

25/1 دفاری/آفتاب 31/0 41/0 تانگو/آفتاب 81/0

فضا/آفتابهوا 62/1 21/0

07/2 بیوتکنولوژی/آفتاب 11/0

73/7 جزیره ناز/آفتاب 30/0

86/0 تانگو/دفاری 49/0

61/0 هوافضا/دفاری 59/0 59/1 بیوتکنولوژی/دفاری 23/0

00/5 جزیره ناز/دفاری 3 /.0

34/2 هوافضا/تانگو 90/.0

15/2 بیوتکنولوژی/تانگو 14/.0 یره ناز/تانگوجز 57/3 07/0

28/0 بیوتکنولوژی/هوافضا 83/0

66/1 جزیره ناز/هوافضا 20/0

40/2 بیوتکنولوژی/ جزیره ناز 11/0

درصد 5 سطح در دارمعنی اختالف *

های ای در ایستگاههای دوکفه: مقایسه روند تغییرات تعداد گونه6شکل

(1397جزیره قشم ) برداری و مناطق مختلف جزرومدینمونه

.Gholinezhad et al و همکاران نژاد قلی

304

نگوتا ایستگاه در شانون، پیلو و سیمپسون هایشاخص ترین میزانبیشگالف ترین میزان شاخص مارو بیش( 92/0و 98/0، 32/2ترتیب: )به

ی هاترین میزان شاخصمشاهده شد. کم 1( در ایستگاه طوال73/2)مارگالف (، 96/0و 06/2ترتیب: )به ناز جزیرهپیلو در ایستگاه و شانون

دفاری در ایستگاه و سیمپسون (40/2) و هوافضا دفاری در ایستگاهی نواح شان داد،طرفه ننتایج آزمون آنوای یك شد. ( مشاهده90/0)

ی اهدار بر تعداد گونهتاثیر معنی (lowو high ،mid) مدی و جزر، 36/0sig=، 2=df) مارگالف شاخص (5/0sig=، 2=df ،69/0=F) ایدوکفه

05/1=F)شاخص پراکندگی پیلو ، (49/0sig=، 2=df ،73/0=F) شاخص ، ،=91/0sig) و شاخص سیمپسون (76/0sig=، 2=df ،27/0=F) شانون

2=df ،09/0=F) ندارد (05/0p˃.)

برداری ایستگاه نمونه 8ها در ایساختار جمعیت دوکفه :3جدول

(1397)برداری در جزیره قشمدرطول نمونه

هاایالگوی ساختاری جامعه دوکفه ایستگاه سیمپسون شانون پیلو مارگالف تعداد گونه*

a 83/10 73/2 97/0 2/29a 0/92ab 1طوال

a 00/11 71/2 96/0 2/30a 0/91ab 2طوال

a 83/10 70/2 97/0 2/30a 0/92a آفتاب

a 50/9 40/2 96/0 2/14ab 0/90b دفاری

83/10 تانگو ᵅ 67/2 98/0 2/32a 0/92a

17/9 هوافضا ᵅᵇ 40/2 96/0 2/12ab 0/91ab

ᵇᵅ17/9 بیوتکنولوژی 49/2 96/0 2/12ab 0/91ab

50/8 جزیره ناز ᵇ 50/2 0.96 2/06b 0/91ab

ایی شناس آنوا آزمون توسط که باشدمی دارمعنی اختالف دهندهنشان مختلف کوچك *حروف .(>05/0P) شده است

ها در ایای دوکفهبندی در ترکیب گونهدهنده گروه، نشانnMDSنمودار :8شکل

باشدبرداری میونههای مختلف نمفصل

رها دایای دوکفهبندی در ترکیب گونهگروه دهنده، نشانnMDSنمودار :9شکل

باشد برداری میهای مختلف نمونهایستگاه

هایگاهای شانون در ایستمقایسه روند تغییرات شاخص تنوع گونه :10 شکل

1397جزیره قشم ) مدی و و مناطق مختلف جزر بردارینمونه

های مقایسه روند تغییرات شاخص یکنواختی پیلو در ایستگاه : 11شکل

(1397جزیره قشم ) مدی و و مناطق مختلف جزر بردارینمونه

هایای مارگالف در ایستگاهایسه روند تغییرات شاخص غنای گونهمق :12 شکل

(1397جزیره قشم ) مدی و و مناطق مختلف جزر بردارینمونه

های ای سیمپسون در ایستگاهمقایسه روند تغییرات شاخص تنوع گونه: 13شکل

(1397جزیره قشم ) مدی و و مناطق مختلف جزر بردارینمونه

Journal of Animal Environment, Vol. 14, No. 2, Summer 2022 1401، تابستان 2، شماره 14زیست جانوری، سال فصلنامه علمی محیط

305

بحث

ای قشم همانند سایر مطالعه سواحل صخره توجه به نتایج این با برخوردار هستند. فارس از تنوع و غنای زیستی باالیی سواحل خلیج

Aziziخانواده شناسایی شد. 9ای از گونه دوکفه 14در این مطالعه Vahidiسواحل سنگی استان بوشهر، در ایدوکفه گونه 26 همکاران؛ و

40 ؛همکاران و Abdollahiدر سواحل قشم و گونه 32 ؛و همکاران، 17) ندمدی جزیره ابوموسی گزارش کرد و گونه در سواحل جزر

در امارات تنها ،و همکاران Grizzle براساس مطالعات اخیر .(11 و 12لیست اولیه در شد که در مقایسه با چك ای شناساییگونه دوکفه 22

دیده تنانل توجهی در فون نرممیالدی تغییرات قاب 70و 60 دهه تواند تغییرات خط ساحلی در نتیجهشود که دلیل این امر میمی

Pinctada radiataدر این مطالعه گونه (.6)انسانی باشد هایکاربری نیز در داد. مشابه این نتیجه ترین فراوانی را به خود اختصاصبیش

همکاران و Yassien مطالعات و (18نیا و همکاران )موحدی تحقیقات

ترین غالب همواره Pinctada radiata شد. مشاهده (19) قطر سواحل درایران سواحل خصوص دربه خلیج فارس در ای مرواریدسازدوکفه

های شمالی این صدف در آب ههای عمدزیستگاه (.20باشد )میعمق جزایر الوان، خارک، هندورابی، کم فارس سواحل و مناطقخلیج(. این 21)باشد ، الرک، هرمز، قشم، بندرنخیلو و بندر شیرو میکیشای چسبیدن به بسترهای سخت )طبیعی یا مصنوعی( در دوکفه

زیاد را ترجیح های دریایی با شرایط هیدرودینامیکی نسبتاًزیستگاهها و مناطق دور از معرض امواج رسد در الگوننظر میدهد و بهمی

های در ایستگاه هاایدوکفه پراکنش این مطالعهدر نداشته باشد. زیستطورکلی فراوانی هب برداری از الگوی منظمی برخوردار نبود امانمونه

مدی و مدی نسبت به سایر نواحی جزر و ها در منطقه باالی جزرآنتاثیر عوامل مختلفی تحت هاایدوکفه تر بود. ساختار جامعهبیش

شوری، افزایش تبخیر آب، نوسانات حرارت،چون تغییرات درجههممطالعات مختلف (.22) باشدمی مدی و روابط شکار و شکارچی و جزر

حرارت دهد درجهمی فارس نشانشمالی خلیج سواحل در گرفتهصورت ساختار تاثیرگذار بر دنبال آن شوری و تبخیر از عوامل اصلیزیاد و به

با استناد . (11، 23) باشدمی هاایدوکفهها و ازجمله ماکروفون جامعه که منطقه مورد مطالعه تنها دو فصل زمستان و تابستان داردبه این

فصل گرم و سرد این های این مطالعه در هستهبرداریو نمونه (11)منطقه صورت پذیرفته است )مرداد و دی(، باتوجه به نتایج آزمون

دار بر ت تاثیر معنیحرارتوان گفت، تغییرات فصلی درجهآنوا میپرمنیز nMDSآزمون (. نتایج3)جدول دارد هاایدوکفهساختار جمعیت

حاضر الگوی پراکنش در مطالعه (.8)شکل مطلب است کننده اینتاییدبرداری متفاوت نمونه مختلف هایایستگاه در هاایدوکفه و زمانی مکانیدار ستگاه تاثیر معنیدهد فاکتور ایمی آنوا نشاننتایج آزمون پرم است.

دار ما بین ها دارد. این اختالف معنیایبر ساختار جمعیت دوکفه، جزیره ناز/آفتاب و جزیره 1برداری هوافضا/طوالهای نمونهایستگاه

مدی و ناحیه جزر داد نشان نتایج (.2)جدول شودمی مشاهده ناز/دفاری هاایدوکفه جمعیت ساختار دار بر)باال، پایین و میانی( تاثیر معنی

پراکنش موجودات جهانی الگوی براساس معمول طورهب (.2)جدول ندارددارای اختالف از نظر تراکم و تنوع ای، زون باالیی بسترهای صخره

در این مطالعه رسد نظر میبه (.24) باشددار با زون پایینی میمعنیهای انسانی، دلیل وجود بسترهای مشابه و اثرات ناشی از کاربریبه

برداری وجود های نمونهها در ایستگاهاختالف قابل توجهی بین زون در سواحل ،و همکاران Aziziمشابه این نتیجه در تحقیقات ندارد.

براساس مطالعات .(17) شده است نیز گزارش ای جنوب ایرانصخرهدر کیفیت محیطیزیست فارس تغییرات خلیج جنوبی متعدد در نواحی

(.27)فاضالب و آلودگی( 26) آب تغییرات بلندمدت کیفیت (52) آبتنان در بسترهای مختلف تغییرات الگوی پراکنش نرم ازجمله عوامل

خصوص تغییرات شوری در نتیجههتغییرات هیدروگرافی و ب باشد.می Grizzleفارس از دیگر های فصلی و دایمی به خلیجورود رودخانه

اختالف قابل توجه در مقیاس زمانی و عواملی است که سبب عدمAl- براساس مطالعات .(27، 24) شودتنان میمکانی در جمعیت نرم

kandari نیز افزایش شوری، کدورت و نوتریفیکاسیون از و همکارانباشد ها در خلیج فارس میایرسان به جمعیت دوکفهعوامل آسیب

های استرس که همراه با تغییرات فیزیکی محیطی سبب افزایشبراساس نتایج این (.28)شود ای میفیزیولوژیك و الگوهای تغذیه

ای )شانون ترین میزان تنوع و غنای گونهبیش 2طوالایستگاه مطالعه ای بکر واقع شده است که در منطقهو مارگالف( را دارد. این ایستگاه

تر سختبرداری نمونه هایایستگاه سایر نسبت به آن به انسانی دسترسیهای مسکونی، فاضالب مناطق دلیل وجودمقابل جزیره ناز به و در است

جنس تری برخوردار است.تنوع کم و حضور فراوان توریست از شهریسنگی با ، سنگی و تخته Highدر ناحیه 2بستر در ایستگاه طوال

Lowو Mid متری و در ناحیهسانتی 40تا 20های درشت سنگ قلوه

رسد تنوع جنس بستر در این ایستگاه نظر میو به ای استماسه -گلی نقش هاسایر ایستگاه به ها نسبتایزیستی دوکفه در باالتربودن تنوع

جمعیت ساختار مکانی تغییرات گفت توانمی طورکلیهب (.1) باشد داشته تاثیر عوامل مختلف از تحت مطالعه های موردایستگاه ها درایدوکفه

بستر )تابستان و زمستان(، نوع حرارتیرات فصلی درجهجمله تغی

ای(، گلی و ماسه 2های طوال )سنگی و در برخی از مناطق ایستگاه مدی و میکرو و های جزربودن بستر، وجود حوضچه و سخت یکدست نتایج این باشد.ها(، توریست و مناطق مسکونی می)شکاف هازیستگاه

را در سواحل سنگی قشم نشان هاایدوکفه یاگونه غنای و تنوع مطالعه

محیطی در مطالعات آینده تواند جهت ارزیابی زیستدهد و میمی محیطی شود اثر سایر فاکتورهایمورد استفاده قرار بگیرد. توصیه می

ای صخره در سواحل هاایدوکفه جمعیت ساختاری تغییرات در تاثیرگذار مورد بررسی قرار گیرد.

.Gholinezhad et al و همکاران نژاد قلی

306

بعمنا 1. Aghajanpour, F., Savari, A., Danehkar, A. and Chegini,

V., 2015. Combining biological and geomorphological data to introduce biotopes of Bushehr Province, the Persian Gulf. Environmental Monitoring and Assessment. 187 : 740. DOI: 10.1007/s10661-015-4956-x.

2. Vahidi, F., Fatemi, M.R., Danehkar, A., Mashinchian

Moradi, A. and Musavi Nadushan, R., 2019. Patterns of mollusk (Bivalvia and Gastropoda) distribution in three different zones of Hara Biosphere Reserve, The Persian Gulf, Iran. Iranian Journal of Fisheries Science, in press.

3. Vazirzadeh, A. and Arebi, I., 2011. Study of Macrofaunal Communities as Indicatoris of Sewage Pollution in Intertidal Ecosystems: A Case Study in Bushehr (Iran). World Journal of Fish and Marine Sciences.

4. Rahman, S. and Barakati, S., 2012. Spatial and temporal variations in the species composition and abundance of benthic molluscs alonge 4 rocky shores of Karachi. 36(3): 291-306.

5. Kabir, M., Abolfathi, M., Hajimoradloo, A., Zahedi, S.,

Kathiresan, K. and Goli, S., 2014. Effect of mangroves on distribution, diversity and abundance of molluscs in mangrove ecosystem: a review. Aquaculture, Aquarium, Conservation & Legislation International Journal of the Bioflux Society. 7(4): 286-300.

6. Grizzle, R.E., Bricelj, V.M., AlShihi, R.M., Ward, K.M.

and Anderson, D.M., 2018. Marine molluscs in nearshore habitats of the United Arab Emirates: Decadal changes and species of public health significance. J. Coast. Res. 34(5): 1157-1175.

7. Thilagavathi, B., Varadharajan, D., Babu, A.,

Manoharan, J., Vijayalakshmi, S. and Balasubramanian,

T., 2013. Distribution and Diversity of Macrobenthos in Different Mangrove Ecosystems of Tamil Nadu Coast, India. Aquaculture Research and Development, 4: 199. DOI: 10.4172/2155-9546.1000199.

8. Amin, B., Ismail, A., Arshad, A., Yap, C.K. and

Kamarudin, M.S., 2009. Gastropod assemblages as indicators of sediment metal contamination in mangroves of Dumai, Sumatra, Indonesia. Water, Air and Soil Pollution. 201: 9-18.

9. Vaziri zadeh, A., Mohammadi, M. and Fakhri, A., 2012. Ecological Assessment of mollusc communities in the rocky shores of Bushehr Province. Journal of Oceanography (JOC). 3(9): 55-61. (In Persian)

10. Kamrani, E., Behzadi, S. and Hashemipour, F., 2013.

Identification and Survey of Bivalvia and Gastropoda in Bandar Abbas Coastal Waters (Persian Gulf). Journal of Oceanography (JOC). 4(13): 53-60. (In Persian)

11. Vahidi, F., Fatemi, M.R., Danehkar, A., Mashinchian

Moradi, A. and Musavi Nadushan, R., 2019. Benthic macrofaunal dispersion within different mangrove habitats in Hara Biosphere Reserve, Persian Gulf. International Journal of Environmental Science and Technology. https://doi.org/10.1007/s13762-019-02469-2.

12. Abdollahi, R., Ebrahimnezhad, S., Rahimian, H. and

Naderloo, R., 2020. Biodiversity of intertidal and shallow subtidal habitats in Abu Musa Island, Persian Gulf, Iran, with an updated species checklist. Regional Studies in Marine Science. 33(1). DOI: 10.1016/j.rsma.2019.100975.

13. Alijani, B., 1998. Natural seasons in Iran. Journal of Geographical research. Tehran University. 35: 21-33 (in Persian, abstract available in English).

14. APHA (American Public Health Association). 2005. Standard method for examination of water and wastewater. 18th edition. American public health association publisher, Washington, USA.

15. Bosch, D.T., Dance, S.P., Moolenbeek, R.G. and Oliver,

P.G., 1995. Sea shells of eastern Arabia. Abe Dubai: Motivate Publishing.

16. Clarke, K.R. and Warwick, R.M., 2001. Change in marine communities: an approach to statistical analysis and interpretation. 2nd ed. Plymouth Marine Laboratory, UK.

17. Azizi, N., Sari, A., Fatemi, S.M., Farshchi, P. and

Mousavi-Nadushan, R., 2017. Macrozoobenthic assemblages in rocky intertidal biotopes along the Busher coast, Persian Gulf, Iran. Iranian Journal of Fishery Sciences. 20 p.

18. Movahedi Nia, M., Rameshi, H., Kamrani, E.,

Sourinejad, I., Seydmoradi, S. and Esmaeilzadeh, A.,

2014. Investigation of natural habitats of pearl oyster Pinctada radiata around the Lavan Island, northern Persian Gulf. Journal of Aquatic Ecology. 3(4): 61-67. (In Persian)

19. Yassien, M.H., Abdel-Razek, F.A. and Kilada, R.W.,

2000. Growth estimates of the pearl oyster, Pinctada radiata, from the Eastern Mediterranean. Egyptian Journal of Aquatic Biology and Fisheries. 4: 105-110.

20. Carter, R., 2005. The history and prehistory of pearling in the Persian Gulf. JESHO. 662: 139-209.

21. Daghooghi, B. and Momeni, M., 2019. Appropriate Areas to Construction of Pearl Oyster Culture Farms. Water Resources Ecology Journal. 2(2): 11-19. (In Persian)

22. Samidurai, K., Saravanakumar, A. and Kathiresan, K.,

2012. Spatial and temporal distribution of macrobenthos in different mangrove ecosystems of Tamil Nadu Coast, India. Environmental Monitoring and Assessment. 184: 4079-4096. Doi: 10.1007/s10661-011-2245-x.

23. Mokhayer, Z., Mousavi Nadushan, R., Rabbaniha, M.,

Fatemi, M.R. and Jamili, Sh., 2017. Spatial and temporal distribution of Merozooplankton of Ilyoplax frater along in coastal waters and estuarine regions of the Bushehr - Persian Gulf. Iranian Scientific Fisheries Journal. 26(4): 95-105. (In Persian)

24. Al-Yamani, F., Yamamoto, T., Al-Said, T. and

Alghunaim, A., 2017. Dynamic hydrographic variations in northwestern Arabian Gulf over the past three decades: Temporal shifts and trends derived from long-term monitoring data. Mar. Pollut. Bull. 122: 488-489.

25. Devlin, M.J., Massoud, M.S., Hamid, S.A., Al-Zaidan,

A., Al-Sarawi, H., Al-Enezi, M., Al-Ghofran, L., Smith,

A.J., Barry, J., Stentiford, G.D., Morris, S., da Silva,

E.T. and Lyons, B.P., 2015. Changes in the water quality conditions of Kuwait’s marinewaters: Long term impacts of nutrient enrichment. Marine Poll. Bull. 100: 607-620.

26. Lyons, B.P., Devlin, M.J., Abdul Hamid, S.A., Al-Otiabi,

A.F., Al-Enezi, M.M., Massoud, S., Al-Zaidan, A.S.,

Smith, A.J., Morris, S., Bersuder, P., Barber, J.,

Papachlimitzou, L.A. and Al-Sarawi, H.A., 2015. Microbial water quality and sedimentary faecal sterols as markers of sewage contamination in Kuwait. Marine pollution bulletin. 100(2):689-98. doi: 10.1016/j. marpolbul. 2015.07.043.

27. Allosaur, Y. and Pokavanich, T., 2017. Residence and transport time scales associated with Shatt Al-Arab discharges under various hydrological conditions estimated using a numerical model. Mar. Pollut. Bull. 118: 85-92.

28. Al-Kandari, M., Sattari, Z., Hussain, S., Radashevsky,

V.I. and Zhadan, A., 2019. Checklist of intertidal polychaetes (Annelida) of Kuwait, northern part of the Arabian Gulf. Regional Studies in Marine Science. 32: 1-11. https://doi.org/10.1016/j.rsma.2019.100872.