JA Z

A

OBNOVA I RAZVOJ N

A O

V ___________________________________________________________________________

FOROP- SVETI NIKOLEREPUBLIKA

MAKEDONIjA

MAKEDONIJA

FO

ND

AC

I ^E

PO

LE

IZVE[TAJ ZA TRENINGOT IZRABOTKA NA HACCP (AOKKT) PLAN

VVOOVVEEDD

HACCP (Hazard Analysis Critical Control Point) ili Analiza na Opasnosta i Kriti~nite Kontrolni To~ki (AOKKT) pretstavuva preventiven sistem {to obezbeduva proizvodstvo na bezbedna hrana. Toj se bazira na logi~na primena na tehni~kite i nau~nite principi vo proizvodstvoto na hrana i toa od niva do trpeza. Principite na HACCP se primenlivi vo site fazi na proizvodstvoto na hrana, t.e. vo primarnoto zemjodelsko proizvodstvo, podgotovkata i rakuvaweto so hranata, prerabotkata i distribucijata na hranata, maloproda`bata i koristeweto i rakuvaweto na hranata od strana na potro{uva~ite.

Osnovnata rabota karakteristi~na za HACCP sistemot e prevencijata, a ne inspekcijata, odnosno HACCP (AOKKT) PRETSTAVUVA SISTEM NA SAMOKONTROLA NA BEZBEDNOSTA NA HRANATA. So drugi zborovi primarnata odgovornost za bezbednosta na hranata ja imaat odgovornite lica {to rakuvaat so hranata.

Spored Zakonot za bezbednost na hranata i na proizvodite i materijalite {to doa|aat vo kontakt so hranata od 15 juli 2002 godina i Regulation of the European Parliament and of the Council on the hygiene of foodstuffs od 01.01.2004 “U~esnicite vo proizvodstvoto na hrana, osven primarnoto proizvodstvo MORAAT DA VOSPOSTAVAT, IMPLEMENTIRAAT I ODR@UVAAT HACCP SISTEM“. Toa zna~i deka HACCP sistemot pretstavuva zakonska obvrska za doma{nite proizvoditeli na prehrambeni proizvodi i potencijalna necarinska i netarifna bariera ako ne go vovedat ovoj sistem.

Proizvoditelite na prehrambeni proizvodi treba da poseduvaat dovolno informacii za prehrambeniot proizvod i za sopstvenite tehnologii na proizvodstvo {to }e im ovozmo`i lesno da prepoznaat kade i kako mo`e da se javi problem so bezbednosta na hranata. Nositel na site aktivnosti vo odnos na bezbednost na hranata na nivo na kompanija e HACCP tim. Obvrska za sozdavawe i normalno funkcionirawe na ovoj tim ima upravata na sekoja kompanija. Pri toa, site u~esnici vo procesot na proizvodstvoto treba postojano da bidat informirani i soodvetno obu~eni, a posebno ~lenovite na HACCP timot za{to tie treba soodvetno da go postavat, proveruvaat i odr`uvaat ovoj sistem na bezbednost na hrana. Ottuka proizleguvaat i celite na ovoj trening, odnosno soodvetni HACCP timovi da nau~at da:

izrabotat HACCP plan;go sprovedat HACCP planot i da go vovedat sistemot i

go sledat, modificiraat, nadgraduvaat i odr`uvaat HACCP sistemot.

JA Z

A

OBNOVA I RAZVOJ N

A O

V ___________________________________________________________________________

FOROP- SVETI NIKOLEREPUBLIKA

MAKEDONIjA

MAKEDONIJA

FO

ND

AC

I ^E

PO

LE

SSOODDRR@@IINNAA Za sproveduvawe na zadadenite celi timot na obu~uva~i sprovede 3-dneven intenziven trening kurs za izrabotka na HACCP plan. Kako osnova za sproveduvawe na treningot poslu`i generalniot model na Vodi~ot za primena na sistemot za Analizata na Opasnosta i Kriti~nite Kontrolni To~ki (AOKKT), na Komisijata na Codex Alimentarius, a koj gi sodr`i slednive elementi:

Neophodni preduslovi za voveduvawe HACCP vo pretprijatijata od prehrambenata industrija

Izbor na HACCP tim Opis na proizvodot/ite Izrabotka na dijagram na proizvodniot proces Odreduvawe na potencijalnite opasnosti pri proizvodstvoto na hrana

(Hazard Analysis) Odreduvawe Kriti~na Kontrolna To~ka (KKT) Utvrduvawe na preventivni merki so kriti~ni ograni~uvawa za sekoja

Kriti~na Kontrolna To~ka (KKT) Proceduri za monitoring na Kriti~nite Kontrolni To~ki (KKT) Korektivni akcii za Kriti~nite Kontrolni To~ki (KKT) Proceduri za verifikacija Utvrduvawe na efikasna dokumentacija za site proceduri i zapisi

soodvetni na HACCP sistemot i negovata primena

Deatlnata programa na trening kursot e prika`ana vo Prilog 1, a negovata sodr`ina vo Prilog 2.

Sekoe predavawe be{e prosledeno so prakti~ni ve`bi od strana na samite u~esnici, pri {to se diskutiraa razli~nite fazi pri izrabotkata na NASSR planot i voveduvaweto na NASSR sistemot. Na krajot na treningot site u~esnici polagaa test (vidi Prilozi 3 i 4). STRUKTURA NA PRETPRIJATIJA Na treningot vo Strumica bea prisutni pretstavnici od 4 pretprijatija, dodeka vo Sveti Nikole pretstavnici od 7 pretprijatija. Spored svojata struktura na dvata treninga vkupno bea zastapeni 6 granki od prehrambenata industrija, odnosno proizvoditeli na:

1. Konditorski proizvodi; 2. Pekarski proizvodi; 3. Mle~ni proizvodi; 4. Mesni proizvodi; 5. Proizvodi od ovo{je i zelen~uk i 6. Proizvodi od pe~urki. Od toa vo Strumica bea pokaneti samo pretstavnici na konditorskata,

pekarskata i mle~no-prerabotuva~kata industrija site so sedi{te vo Strumica, dodeka pak vo Sveti Nikole bea zastapeni pretstavnici od site gorenavedeni granki, so sedi{ta {to go opfa}aat celiot region (Tabeli 1 i 2).

2

JA Z

A

OBNOVA I RAZVOJ N

A O

V ___________________________________________________________________________

FOROP- SVETI NIKOLEREPUBLIKA

MAKEDONIjA

MAKEDONIJA

FO

ND

AC

I ^E

PO

LE

Tabela 1. Struktura na pretprijatija prisutni na treningot vo Strumica,

spored sedi{te i dejnost.

Br. Kompanija Grad Proizvodstvo na: 1. Maks Strumica Konditorski proizvodi 2. Sofi Strumica Pekarski proizvodi 3. Bonevi Strumica Mle~ni proizvodi 4. Feniks Strumica Mle~ni proizvodi

Tabela 2. Struktura na pretprijatija prisutni na treningot vo Sveti

Nikole, spored sedi{te i dejnost.

Br. Kompanija Grad Proizvodstvo na: 1. Lion Sveti Nikole Konditorski proizvodi 2. [itkarski Sveti Nikole Pekarski proizvodi 3. Kompanija Dimitrievi [tip Mle~ni proizvodi 4. Alpina Dej Probi{tip Mle~ni proizvodi 5. Probimak 2 Probi{tip Mesni proizvodi 6. A.K. Xumajlija Lozovo Proizvodi od ovo{je i zelen~uk 7. Del-prom Sveti Nikole Proizvodi od pe~urki

STRUKTURA NA INDIVIDUALNI U^ESNICI Celnata grupa na ovoj trening be{e obuka na HACCP timot na sekoja

poedine~na kompanija. Pri toa za sekoj od HACCP timovite va`ea slednite kriteriumi:

1. Optimalniot broj na ~lenovi na timovite treba{e da bide od 2-3 za{to se raboti za mali i sredni pretprijatija.

2. Rabotnoto mesto od rabotnik do ~len na menaxmentot; 3. Profesijata povrzana so ekonomskiot i tehni~ko-tehnolo{kiot del na

proizvodstvoto i 4. Stepenot na obrazovanie treba{e da bide najmalku sredno obrazovanie. Od Tabelite 3 i 4 mo`e da se zabele`i deka vo Strumica se vnimavalo na

site osven na prviot kriterium, za{to 3 od 4 pretprijatija, odnosno 75% od pretprijatijata imaa samo po eden pretstavnik. Vo Sveti Nikole bea ispolneti site kriteriumi, so toa {to vo odnos na optimalniot broj na ~lenovi 2 od 7 pretprijatija, t.e. 29% imaa po eden pretstavnik. Toa najverojatno se dol`i na faktot {to ovie pretprijatija imaat 3-4 postojano vraboteni rabotnici.

3

JA Z

A

OBNOVA I RAZVOJ N

A O

V ___________________________________________________________________________

FOROP- SVETI NIKOLEREPUBLIKA

MAKEDONIjA

MAKEDONIJA

FO

ND

AC

I ^E

PO

LE

Tabela 3. Struktura na u~esnicite na treningot vo Strumica spored

rabotno mesto, profesija i stru~na sprema.

Br. Kompanija Prezime i ime Rabotno mesto

Profesija (stru~na sprema)

1 a. ^ukarski - La|arevi} Ru`ica

Rakovoditel Tehnolog (VSS) 1. Maks

1 b. Dungevski Darko Rakovoditel Tehnolog (VSS) 2. Sofi 2. Vitanov Dragan Rakovoditel Ekonomist (VSS) 3. Bonevi 3. Bonev Dragi Direktor Ekonomist (VSS) 4. Feniks 4. Ristov Georgi Direktor Agronom (VSS)

Tabela 4. Struktura na u~esnicite na treningot vo Sveti Nikole spored

rabotno mesto, profesija i stru~na sprema.

Br. Kompanija Prezime i ime Rabotno mesto

Profesija (stru~na sprema)

1 a. Ristevska Aleksandra

[ef na laboratorija

Biotehnolog (VSS)

1. Lion 1 b.

Petru{evska Zorica

Prehranben tehni~ar

Prehranben tehni~ar (SSS)

3 a. Andonova Vesna Direktor Ekonomist (VSS) 2. [itkarski 3 b. Naskova Todorka Knigovoditel Ekonomist (SSS)

2 a. Dimitrieva Evica Direktor Ekonomist (SSS) 3.

Kompanija Dimitrievi 2 b. Dimitriev Angel Rakovoditel Ekonomist (VSS)

4 a. Josev Blagoj Direktor Ekonomist (VSS) 4. Alpina Dej 4 b. Josev Dejan Rakovoditel Ekonomist (VSS) 5. Probimak 2 6 a. Girazova Liljana Direktor Pravnik (VSS)

5 a. Ko~ieva Marija Ekonomist Ekonomist (VSS) 6. A.K. Xumajlija 5 b. Jovanov Dalibor Rakovoditel Agronom (VSS) 7. Del-prom 7 a. Joveva Zora Knigovoditel Ekonomist (VSS)

PRISUTNOST I REDOVNOST NA INDIVIDUALNI U^ESNICI Prisustvoto i redovnosta na u~esnicite be{e sledena za vreme na celiot

trening (vidi Tabeli 5 i 6, Dopolna 1).

Tabela 5. Prisustvo na u~esnicite na treningot „Izrabotka na HACCP (AOKKT) plan“ vo Strumica.

Br. Prezime i ime Kompanija Grad 30.09.2005 01.10.2005 02.10.20051. ^ukarski -

La|arevi} Ru`ica

√ √ √

2. Dungevski Darko

Maks Strumica

√ √ √

3. Vitanov Dragan Sofi Strumica √ √ √

4. Bonev Dragi Bonevi Strumica √ √ √

5. Ristov Georgi Feniks Strumica √ √ √

4

JA Z

A

OBNOVA I RAZVOJ N

A O

V ___________________________________________________________________________

FOROP- SVETI NIKOLEREPUBLIKA

MAKEDONIjA

MAKEDONIJA

FO

ND

AC

I ^E

PO

LE

Tabela 6. Prisustvo na u~esnicite na treningot „Izrabotka na HACCP

(AOKKT) plan“ vo Sveti Nikole.

Br. Prezime i ime

Kompanija Grad 07.10.2005 08.10.2005 09.10.2005

1. Ristevska Aleksandra √ √ √

2. Petru{evska Zorica

Lion Sveti

Nikole √ √ √

3. Andonova Vesna √ √ √

4. Naskova Todorka

[itkarski Sveti

Nikole √ √ √

5. Dimitrieva Evica √ √ √

6. Dimitriev Angel

Kompanija

Dimitrievi [tip

√ √ √

7. Josev Blagoj

√ √ √

8. Josev Dejan

Alpina Dej Probi{tip√ √ √

9. Girazova Liljana Probimak 2 Probi{tip √ √ √

10 Ko~ieva Marija √ √ √

11. Jovanov Dalibor

A.K.

Xumajlija Lozovo

√ √ √

12. Joveva Zora Del-prom

Sveti Nikole √ √ √

Kako {to se gleda od prilo`enite tabeli site prijaveni u~esnici bea

postojano prisutni za vreme na treninzite. Mora da se napomne deka site zemaa aktivno u~estvo vo treningot i maksimalno ja iskoristija mo`nosta za interaktivnost. Site tie rabotea na HACCP planovi za proizvodi {to imaat najgolema ekonomska vrednost za niv. Posle sekoja etapa i rabotna zada~a sekoj od HACCP timovite gi obrazlo`uva{e svoite stavovi i gledi{ta pred drugite u~esnici na treningot. Site u~esnici u~estvuvaa vo diskusii, pri {to najzabele`itelni bea: argumentirana razmena na mislewa i stavovi, objektivnost, otvorenost za razli~ni stavovi i razbirawe za specifi~ni problemi.

5

JA Z

A

OBNOVA I RAZVOJ N

A O

V ___________________________________________________________________________

FOROP- SVETI NIKOLEREPUBLIKA

MAKEDONIjA

MAKEDONIJA

FO

ND

AC

I ^E

PO

LE

TESTIRAWE NA U^ESNICITE

U~esnicite polagaa pismen test so 23 pra{awa so mo`nost za pove}ekraten

odgovor i so sodr`inata od celiot trening (vidi Prilog 3). Cel na testiraweto be{e od edna strana da se proverat zdobienite znaewa na

u~esnicite na treningot i nivnata sposobnost da izrabotat HACCP plan, odnosno da vovedat i odr`uvaat HACCP sistem, a od druga strana da se proveri kolku uspe{no trenerite go prenele svoeto znaewe na u~esnicite (vidi Prilog 4). Rezultatite od testiraweto se prika`ani vo Tabelite 7 i 8 (vidi Dopolna 2 i 3).

Tabela 7. Rezultati od testiraweto na u~esnicite na treningot vo Strumica.

Br. Kompanija Prezime i ime

Vkupno poeni

To~ni odgovori

Pogre{ni odgovori

% na uspe{nost

1 a. ^ukarski - La|arevi} Ru`ica

23 23 - 100

1. Maks

1 b. Dungevski Darko 23 22 1 95,65

2. Sofi 2. Vitanov Dragan 23 21 2 91,30

3. Bonevi 3. Bonev Dragi 23 22 1 95,65

4. Feniks 4. Ristov Georgi 23 21 2 91,30

Vkupno 94,78

6

JA Z

A

OBNOVA I RAZVOJ N

A O

V ___________________________________________________________________________

FOROP- SVETI NIKOLEREPUBLIKA

MAKEDONIjA

MAKEDONIJA

FO

ND

AC

I ^E

PO

LE

Tabela 8. Rezultati od testiraweto na u~esnicite na treningot vo Sveti

Nikole.

Br. Kompanija Prezime i ime

Vkupno poeni

To~ni odgovori

Pogre{ni odgovori

% na uspe{nost

1 a. Ristevska Aleksandra 23 21 2 91,30

1. Lion 1 b. Petru{evska

Zorica 23 22 1 95,65

2 a. Andonova Vesna 23 22 1 95,65

2. [itkarski 2 b. Naskova

Todorka 23 22 1 95,65

3 a. Dimitrieva Evica 23 21,5 1,5 93,47

3. Kompanija

Dimitrievi 3 b. Dimitriev Angel 23 21 2 91,30

4 a. Josev Blagoj 23 21 2 91,30 4. Alpina Dej 4 b. Josev Dejan 23 23 - 100

5. Probimak 2 5. Girazova

Liljana 23 21 2 91,30

6 a. Ko~ieva Marija 23 21,5 1,5 93,47

6. A.K.

Xumajlija 6 b. Jovanov Dalibor 23 19,5 3,5 84,78

7. Del-prom 7 Joveva Zora 23 20 3 86,95 Vkupno 92,38

Ona {to mo`e vedna{ da se zabele`i e odli~niot procent na uspe{nost na site u~esnici na treningot, odnosno prose~niot % na uspe{nost vo dvata grada be{e 93, 58%, {to jasno zboruva za kvalitetot na treningot i posvetenosta na u~esnicite.

EVALUACIJA NA TRENINGOT Na krajot na dvata treninga u~esnicite na treningot izvr{ija evaluacija na treningot. Pra{awata bea podeleni vo 6 grupi. Vo Tabelite 9 i 10 se prika`ani ovie grupi zaedno so prose~nata ocenka za sekoja grupa (vidi Dopolna 4 i 5).

Tabela 9. Grupi pra{awa za evaluacija na treningot vo Strumica.

Br. Grupi na pra{awa Prose~na

ocenka 1. Dali treningot be{e korisen za Vas? 4,92 2. Ocena za sodr`inata na treningot 5,00 3. Metodologija na obukata 5,00 4. Ocena na trener 5,00 5. Ocena na uslovite na treningot 4,93 6. Op{t vpe~atok 5,00

7

JA Z

A

OBNOVA I RAZVOJ N

A O

V ___________________________________________________________________________

FOROP- SVETI NIKOLEREPUBLIKA

MAKEDONIjA

MAKEDONIJA

FO

ND

AC

I ^E

PO

LE

Tabela 10. Grupi pra{awa za evaluacija na treningot vo Sveti Nikole.

Br. Grupi na pra{awa Prose~na

ocenka 1. Dali treningot be{e korisen za Vas? 5,00 2. Ocena za sodr`inata na treningot 5,00 3. Metodologija na obukata 5,00 4. Ocena na trener 5,00 5. Ocena na uslovite na treningot 4,96 6. Op{t vpe~atok 5,00

Na krajot site u~esnici na treningot dadoa svoi zabele{ki i komentari. Vo sekoja evaluacija ima{e po nekolku zabele{ki i komentari koi se sumirani vo Tabelite 11 i 12.

Tabela 11. Sumirani zabele{ki i komentari na treningot vo Strumica.

Br. Zabele{ki na treningot Broj na

odgovori 1. Korisno, pou~no i zadovolstvo od treningot i predava~ite 5 Komentari na treningot 1. Potreba od dopolnitelni seminari 5 2. Potreba od vklu~uvawe novi pretprijatija vo vakov trening 1 3. Potreba od trenizi za HACCP trening specijaliziran za

menaxerite na pretprijatijata 1

4. Potreba od trening za inspekciski organi i drugi javni i dr`avni organizacii ~ij delokrug na rabota e bezbednost na hrana

2

Tabela 12. Sumirani zabele{ki i komentari na treningot vo Sveti Nikole.

Br. Zabele{ki na treningot Broj na

odgovori 1. Korisno, pou~no i zadovolstvo od treningot, organiziranosta

i predava~ite 12

Komentari na treningot 1. Potreba od pove}e seminari 12

8

JA Z

A

OBNOVA I RAZVOJ N

A O

V ___________________________________________________________________________

FOROP- SVETI NIKOLEREPUBLIKA

MAKEDONIjA

MAKEDONIJA

FO

ND

AC

I ^E

PO

LE

NNAAMMEESSTTOO ZZAAKKLLUU^̂OOKK

Generalno ka`ano u~esnicite na dvata treninga izrazija zadovolstvo {to voop{to se odr`ani vakov tip na prakti~ni treninzi kade lu|eto od pretprijatijata vo ovie dva regioni za prv pat imaa mo`nost direktno da nau~at kako se pravi HACCP plan specifi~no dizajniran za nivnite pretprijatija. Tie procenija deka e od neprocenliva vrednost obukata na sopstvenite lu|e i deka toa pretstavuva ogromna prednost pri voveduvaweto na ovoj sistem za bezbednost na hranata. Isto taka postoe{e generalno mislewe deka ovie treninzi treba da se odr`at na pove}e pretprijatija od regionot i da se odr`uvaat i novi treninzi nameneti za lu|eto {to }e odreduvaat kriti~ni kontrolni to~ki, vr{at monitoring i verifikacija vo nivnite pretprijatija. Na krajot, site pretstavnici od HACCP timovite izrazija golema blagodarnost do APPRM i GTZ-REDEM {to go ovozmo`ija ovoj trening koj e od ogromna va`nost i pomo{ za pretprijatijata {to podobro da se podgotvat za voveduvawe na HACCP sistemot.

Glaven trener _____________________________ Doc. d-r Vladimir Kakurinov

9

JA Z

A

OBNOVA I RAZVOJ N

A O

V ___________________________________________________________________________

FOROP- SVETI NIKOLEREPUBLIKA

MAKEDONIjA

MAKEDONIJA

FO

ND

AC

I ^E

PO

LE

PRILOG 1

PROGRAMA NA TRENINGOT

1 den Vreme Temi 10:00-10:30 Pozdraven govor i pretstavuvawe na celite na treningot 10:30-11:45 Neophodni preduslovi za voveduvawe HACCP vo pretprijatijata

od prehrambenata industrija 11:45-12:00 Kafe pauza 12:00-13:00 Izbor na HACCP tim 13:00-14:00 Ru~ek 14:00-15:00 Opis na proizvodot/ite 15:00-16:00 Izrabotka na dijagram na proizvodniot proces 16:00-16:15 Kafe pauza 16:15-18:00 Odreduvawe na potencijalnite opasnosti pri proizvodstvoto

na hrana (Hazard Analysis)

2 den Vreme Temi 09:00-11:45 Kako se odreduva Kriti~na Kontrolna To~ka (KKT) 11:45-12:00 Kafe pauza 12:00-13:30 Utvrduvawe na preventivni merki so kriti~ni ograni~uvawa za

sekoja Kriti~na Kontrolna To~ka (KKT) 13:30-14:30 Ru~ek 14:30-15:30 Utvrduvawe na proceduri za monitoring na Kriti~nite

Kontrolni To~ki (KKT) 15:30-15:45 Kafe pauza 15:45-17:00 Utvrduvawe na korektivni akcii za Kriti~nite Kontrolni

To~ki (KKT)

3 den Vreme Temi 09:00-10:00 Utvrduvawe na proceduri za verifikacija (dali

vospostaveniot HACCP sistem e efikasen) 10:00-10:30 Utvrduvawe na efikasna dokumentacija za site proceduri i

zapisi soodvetni na HACCP sistemot i negovata primena 10:30-10:45 Kafe pauza 10:45-11:15 Sumirawe na rezultatite od treningot i zaklu~oci 11:15-12:30 Testirawe na site u~esnici na treningot 12:30-13:30 Ru~ek i kraj na treningot

10