Иргэний боловсролын агуулга стандартыг боловсруулах...

Èðãýíèé áîëîâñðîëûí àãóóëãà

ñòàíäàðòûã áîëîâñðóóëàõ

àñóóäàë

Á.Æàâçàí

Ìîíãîë óëñ, Çàñãèéí ãàçðûí îðäîí

”Èðãýíèé íèéãýì, èðãýíèé áîëîâñðîë” ÷óóëãàí

Óëààíáààòàð õîò 2007-12-14

Àãóóëãà

ÍÝÃ. ÈÐÃÝÍÈÉ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ¯ÍÄÝÑ

ÕÎ¨Ð. ÁÓÑÀÄ ÓËÑÛÍ ÒÓÐØËÀÃÀ

ÃÓÐÀÂ. ÈÐÃÝÍÈÉ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ

ÀÃÓÓËÃÀ ÑÒÀÍÄÀÐÒÛÍ Õ¯ÐÝÝ

3

ÍÝÃ. ÈÐÃÝÍÈÉ ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ

¯ÍÄÝÑ

Èðãýíèé áîëîâñðîëûã æèíõýíý óòãààð íü õýðýãæ¿¿ëæ ÷àäâàë ¿¿ðýã õàðèóöëàãûí èðãýíëýã ñýòãýëãýýã õ¿í àìä äýýä çýðãýýð ñóóëãàæ ºãºõ íºõöºë á¿ðäýõ þì. Лондонгийн Их сургуулийн профессор Бегнард “Иргэн нь хуулийн нэр томъёо хэдий ч иргэн тºлºвш¿¿лснээр ардчилалын ¿нэт з¿йлсийг х¿ндэтгэсэн, нийгмийг бий болгох улмаар нийгэмд х¿лээх бие х¿ний ¿¿рэг хариуцлагаа зºв ухаарсан х¿ний эрх, эрх чºлººг х¿ндэлсэн нийгэм бóé áîëãîíî” õýìýýí õýëæýý.

Èðãýíèé áîëîâñðîлыг åð íü áîëîâñðîëûí äàãàëäàõ àñóóäàë áîëãîí îðõèãäóóëæ èðñýí òàëòàé. 1992 îíîîñ õîéø óäàà äàðàà øèíý÷ëýí áàòëàãäàæ, íýìýëò ººð÷ëºëò îðñîí áîëîâñðîëûí òóõàé õóóëèíä ”Ìîíãîë óëñûí áîëîâñðîëûí çîðèëãî íü èðãýíèéã ¸ñ ñóðòàõóóí, áèå áÿëäðûí çîõèõ ÷àäàâõèòàé, õ¿ì¿¿íëýã ýíýðýíã¿é ¸ñûã äýýäëýí ñàõèäàã, áèå äààí ñóðàõ, àæèëëàõ ÷àäâàðòàé áîëãîí òºëºâø¿¿ëýõýä îðøèíî” ãýæ òóñãàæ èðæýý. Õýäèé òèéì áîëîâ÷ ìàíàéä èðãýíèé áîëîâñðîëûí àñóóäëûã ã¿éöýä óòãààð íü òàâèõ øààðäëàãà áóé áîëîîä áàéíà.

Иргэний боловсрол нь оюутан сурагчдад олон улс болон ¿ндэстний т¿вшинд, тухайн нийгмийн байгуулалд иргэн х¿ний г¿йцэтгэх ¿¿рэг ролийг ойлгох мэдлэг чадвар дадлыг олгоно.

4

Èðãýíèé áîëîâñðîëûí ¿íäýñ íü íèéãýì, óëñ òºð, àðä÷èëàë, ýðõ ç¿éí òóõàé áîëîâñðîë îëãîõ çàìààð íèéãìèéí ºðãºí õ¿ðýýíèé íèéòëýã ýðõ àøèã ñîíèðõîëä íèéöñýí áîëîâñðîëûí ¿éë àæèëëàãàà áàéíà.

Èðãýíèé áîëîâñðîëûí ¿éë àæèëëàãàà íü áàãøààñ ýõëýýä ñóðàã÷ õ¿ðòýë ìàø ºðãºí õ¿ðýýíèé îðîëöîã÷äûã õàìðàõ áºãººä äóíä ñóðãóóëèàñ èõ äýýä ñóðãóóëü õ¿ðòýëõ á¿õ øàòíû áàéãóóëëàãà, á¿õ ¿íäýñòýíèéã õàìðóóëñàí õºòºëáºðººð õýðýãæèíý.

Èðãýíèéã áîëîâñðîëîîð áýëòãýõ íü òýäíèéã îëîí íèéòèéí àðãà õýìæýýíä òàòàí îðîëöóóëàõ çàìààð èðãýíèé ìýäëýã, äóð ñîíèðõîë, õàíäëàãà, ÷àäâàðûã õºãæ¿¿ëýõýä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé þì. Èéìýýñ èðãýäýä íèéãìèéí àíãè á¿ëýã, íèéòèéí àøèã ñîíèðõîëä íèéöñýí ¿¿ðýã õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ, õàìòûí õ¿÷ îðîëöñîí ¿éë àæèëëàãààã á¿ëãýýð õàìòðàí õèéõ, ýäèéí çàñàã, ýðõ ç¿é, óëñ òºðèéí òàëààð ºðãºí ìýäëýã øààðäëàãàòàé áîëíî. Ìºí áèäíèé õîé÷ ¿åèéíõýíä ººðºº ººðñºääºº èòãýõ èòãýëèéã èðãýíèé ìýäëýãýýð äàìæóóëàí îëãîõ, ¿¿ðýã õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ, ñóäàëãàà øèíæèëãýý õèéõ, áóñàäòàé õýëýëöýý õèéõ, íèéãìèéí ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöóóëàõ çàìààð èäýâõèòýé èðãýíèéã áèé áîëãîíî.

5

Èäýâõèòýé èðãýí ãýäýã íü ñàéí äóðûí ¿íäñýí äýýð àæèë õºäºëìºð ýðõýëäýã, ýäèéí çàñãèéí ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöîã÷, òºðèéí ¿éë÷èëãýýã àâäàã, áóñàä èðãýäèéí àìüäðàëûã ñàéæðóóëàõûí òºëºº ¿ð íºëººòýé ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã, îëîí íèéòèéí ýðõ àøèã ñîíèðõîëä íèéöñýí àæèë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã áèå õ¿íèéã õýëíý.

Àíãëè óëñàä èäýâõèòýé èðãýíèéã äàðààõè îéëãîëòîîð òîäîðõîéëäîã.

1. Íèéãìèéí áîëîí ¸ñ ñóðòàõóóíû ¿¿ðýã õàðèóöëàãà

2. Îëîí íèéòèéí îðîëöîî

3. Óëñ òºðèéí ìýäëýã

¯ð íºëººòýé èäýâõèòýé èðãýí íü ÷àíàðòàé èðãýíèé áîëîâñðîëîîñ áèé áîëíî.

Àíãëèéí àêåäåìè÷ Äýíèñ Ëýâòîí õýëýõäýý ”... Èðãýíèé áîëîâñðîëûí à÷ õîëáîãäîë íü äîòîîä ¿íýò ç¿éëäýý îðøäîã. Ìºí ñóðãóóëèéí ñî¸ë, ¿éë àæèëëàãààã ¿ð íºëººòýé ºãººìºð áóÿíòàé áèåý äààñàí ÷àäàâõèòàé áîëãîäîã. Èéìä èðãýíèé áîëîâñðîëûí ãîë àñóóäëóóä íü ñóðãàëòûí õºòºëáºð, àãóóëãà, ñòàíäàðò, çààõ ñóðãàõ àðãà ç¿é, çîõèîí áàéãóóëàëò, áîëîâñðîëûí ò¿âøèí çýðýã þì.” ãýæýý.

6

ÕÎ¨Ð. ÁÓÑÀÄ ÓËÑÛÍ

ÒÓÐØËÀÃÀ Áóñàä óëñóóäûí õýìæýýíä 1980-ààä îíû äóíä

¿åýñ èðãýíèé áîëîâñðîëûí åðºíõèé áîäëîãî,

àðãà ç¿é, àãóóëãà, ñòàíäàðò á¿õèé “Èðãýíèé

Áîëîâñðîëûí ¯íäýñíèé õºòºëáºð”-òýé áîëæ

/Àíãëè, Àìåðèê, Åâðîïûí çàðèì óëñóóä ã.ì/

ò¿¿íèéãýý õýðýãæ¿¿ëæ, àðâèí òóðøëàãà

õóðèìòëóóëñààð áàéíà .(National Civiñ

Education Curricullium )

7

• Òóõàéëàí àâ÷ ¿çâýë Àíãëè óëñûí èðãýíèé áîëîâñðîëûí ¿íäýñíèé õºòºëáºðò:Иргэний боловсрол нь залуу ¿еийнхэнд иргэн х¿ний ¿¿рэг хариуцлага, ухамсрыг тºлºвш¿¿лэх, эрх, ¿¿ргээ хамт олныхоо дунд ёс суртахуун, нийгэм, соёлын хºгжлººс суралцах замаар биеэ даасан ¿¿рэг хариуцлагаа ухамсарласан иргэн болãîõ ¸ñòîé. Иргэний боловсролын ¿ндэсний хºтºлбºр нь сургууль, хамт олон, нийгэм дэлхийн т¿вшинд ººрийн ажил амьдралыг зохицуулах чадвартай болгоход оршдог.

• ÀÍÓ-ä Èðãýíèé áîëîâñðîë õýä õýäýí òºðëèéí òóñãàé àãóóëãà ñòàíäàðòòàé áàòëàãäñàí õºòºëáºð¿¿äýýð õýðýãæäýã áàéíà. Æèøýý íü “Áèä: Èðãýíëýã áîëîí ¯íäñýí õóóëèà äýýäëýäýã àðä ò¿ìýí. Õ¿÷èðõèéëýë, áàëìàä ¿éëýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, òýìöýõ ñóðãóóëèéí õºòºëáºð. ã.ì

• Îëîí óëñûí ò¿âøèíä îëîí óëñûí áîëîâñðîëûí íèéãýìëýãèéí äýðãýäýõ èðãýíèé áîëîâñðîëûã ñóäëàõ òºâ áàéäàã òºäèéã¿é äýëõèéí óëñóóäûí èðãýíèé áîëîâñðîëûí ¿éë àæèëëàãààã äýìæèõ, ¿íýëãýý ºãºõ, ñóäëàõ, õîîðîíäûí ¿éë àæèëëàãààã íýãòãýõ çîðèëãîòîé áàéãóóëãà þì.

8

ÃÓÐÀÂ. ÈÐÃÝÍÈÉ

ÁÎËÎÂÑÐÎËÛÍ ÀÃÓÓËÃÀ

ÑÒÀÍÄÀÐÒÛÍ Õ¯ÐÝÝ

9

3.1 Èðãýíèé áîëîâñðîëûí

çîðèëãî

Ìîíãîë óëñûí èðãýíèé áîëîâñðîëûí ¿íäýñíèé

õºòºëáºð íü àãóóëãà ñòàíäàðòààð áèåëýëýý

îëîõ ó÷èðòàé áèëýý.

Ìîíãîë óëñûí èðãýíèé áîëîâñðîëûí

¿íäýñíèé õºòºëáºð àãóóëãà, ñòàíäàðò íü

õ¿ì¿¿íëýã àðä÷èëñàí íèéãýì äýõü Ìîíãîë

èðãýíèéã òºëºâø¿¿ëýõýä ÷èãëýãäñýí áàéíà.

10

Ìîíãîë óëñûí áîëîâñðîëûí çîðèëãî íü èðãýíèéã ¸ñ ñóðòõóóí, áèå áÿëäðûí çîõèõ ÷àäàâõèòàé, õ¿ì¿¿íëýã ýíýðýíã¿é ¸ñûã äýýäëýí ñàõèäàã, áèå äààí ñóðàõ, àæèëëàõ ÷àäâàðòàé áîëãîí òºëºâø¿¿ëýõýä îðøèíî.”

Ýíý íºõöºëä “Ìîíãîë óëñûí èðãýíèé áîëîâñðîëûí çîðèëãî íü äàÿàð÷ëàãäñàí íèéãýì äýõü èðãýíèéã õ¿ì¿¿íëýã àðä÷èëñàí, ýíýðýíã¿é, øóäàðãà ¸ñ, õóóëèéã ñàõèäàã, áèå äààí àæèëëàæ àìüäðàõ ÷àäâàðòàé, àëèâàà àñóóäàëä øèíæëýõ óõààí÷ààð, îëîí óðãàëü÷ áàéð ñóóðüíààñ óë ñóóðüòàé õàíääàã, õèéæ ã¿éöýòãýñýí ¿éëèéíõýý ºìíº ¿¿ðýã õàðèóöëàãà õ¿ëýýäýã, íèéãýìèéíõýý íýð òºðèéã îëîí óëñûí ºìíº ¿íý õ¿íäòýéãýýð èëýðõèéëäýã, ¿íäýñíèéõýý ñî¸ë, ¸ñ çàíøèë ºíãº òºðõèéã õàäãàëñàí èðãýí áîëãîõîä îðøèíî.”

11

3.2.Èðãýíèé áîëîâñðîëûí

òóëãóóð îéëãîëòóóä

1.Нийгмийн болон ёс суртахууны хариуцлага:

• Àìüäàð÷ áóé íèéãìèéíõýý áîëîí áóñàä õ¿ì¿¿ñèéí ºìíº ãàðãàñàí çàí ¿éëèéíõýý òºëººõ õàðèóöëàãà;

• Áèå äààí ãàðãàñàí øèéäâýð, бóðóó çàí ¿éë àâèðûíõàà òºëººõ õàðèóöëàãà;

• Àðä ò¿ìíèéõýý ¸ñ çàíøèë, ºâ óëàìæëàë, á¿òýýñýí ¿íýò ç¿éëèéã õ¿íäýòãýõ, ñàõèí õàìãààëàõ õàðèóöëàãà;

• Íèéòëýã ¸ñ ç¿éí õýì õýìæýýã äàãàí ìºðäºõ õàðèóöëàãà ãýæ áàéíà. Ýäãýýð õàðèóöëàãûã èðãýä óõàìñàðëàí õ¿ëýýäýã áàéõ ¸ñòîé.

Ýíý á¿õýíä õ¿¿õäèéã îíöîëæ ¿çýõ õýðýãòýé. Х¿¿хэд нийгмийн хариуцлагыг зºвхºн сургалтын ¿йл ажиллагаагаар ухамсарлаäàã òºäèéã¿é эцэг эх гэр б¿л, орчин тойрон, хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, найз нºхдººñºº îéëãîäîã байна.

2.Нийгмийн оролцоо, нийгэмд эзлэх байр суурь:

• Íèéãýìäýý бие даан ажиллаж амьдрах,

• Áодгаль х¿ний сэтгэл ç¿йн дотоод ертºнцийн мºн чанарыг нийгмийн хэм хэмжээ ¿нэт з¿йлд нийц¿¿лэн зºвººр нээн илэрхийлэх,

• Õ¿нлэг энэрэнг¿й сэтгэлээр бусдад туслах бусдын сайн сайхныг дэмжих,

• Íèéãìèéíõýý ñî¸ë èðãýíøëèéí ¿íýò ç¿éëèéã õàìãààëàõ. Èðãýä ýäãýýð чадварт сурàëöñàí áàéâàë çîõèíî.

3.Улс тºрийн мэдлэг:

• Èðãýäýä улс тºр, нийгмийн ýðõ з¿й, тºрийн болон тºрийн бус байгууллагууд, орон нутаг, б¿с нутаг, дэлхийн олон нийтийн байгууллагуудын эрх ¿¿ргийн талаар мэдлэг олгох;

• Èðãýäèéã òºрºл б¿рийн байгууллагуудын ºмнº тулгарч буй бэрхшээлтэй асуудлуудыг амьдралд ¿р д¿нтэйãýýð шийдвэрлэхýä хувь нэмрээ з¿й зохистой оруулах ерºнхий болон улс тºрийн мэдлэгтэй болгоõ.

12

3.3 Иргэний боловсролын

хамрах х¿рээ, îðîëöîî Èðãýíèé áîëîâñðîëûí ýíý ¿éë àæèëëàãàà íü áàãøààñ ýõëýýä ñóðàã÷ õ¿ðòýë ìàø

ºðãºí õ¿ðýýíèé îðîëöîã÷äûã õàìðàõ áºãººä äóíä ñóðãóóëèàñ èõ äýýä ñóðãóóëü õ¿ðòýëõ á¿õ øàòíû áàéãóóëëàãà, á¿õ ¿íäýñòýíèéã õàìðóóëñàí õºòºëáºðººð õýðýãæèíý. ¯¿íä:

• Эцэг эх

• Багш, ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýã÷èä

• Бодлого боловсруулагч

• Бодлого хэрэгж¿¿лэгч байгууллагын удирдлага

• Шашны байгууллага

• Сургууль, öýöýðëýã

• Х¿¿хэд багачууд

• Залуучууд

• Ажилг¿йч¿¿д

• Дээд боловсрол эзэмшигчид

• Тºрийн байгууллагад ажиллагсад

• Насанд х¿рэгсэд

• Òàðèàëàí÷èä

• Малчид

• Áóñàä

13

• Èðãýíèé áîëîâñðîëä ýöýã ýõèéí îðîëöîî

Ýöýã ýõ÷¿¿ä õ¿¿õäèéí ò¿øèã òóëãóóð òºäèéã¿é òýäíèé õºãæèëä øèéäâýðëýõ ¿¿ðýã ã¿éöýòãýã÷èä áàéäàã. Çàëóó õ¿ì¿¿ñò îðøèí áóé äýëõèéí ÿëãàà, õàðèëöàí àäèëã¿é àìüäðàëûí õýâ ìàÿãò àìüäðàõ ÷àäâàð, õ¿ëýýõ ¿¿ðýã õàðèóöëàãà, îëîí íèéòèéí ýðõ àøèãò íèéöñýí ¿éë õèéõ çýðýã àëáàí ¸ñíû áóñ ¿çýë áîäîë, õàíäëàãà, ¿íýò ç¿éëèéã òºëºâø¿¿ëæ ºãäºã òýäíèéã òóñàëæ äýìæäýã ãîë õ¿ì¿¿ñ íü ýöýã ýõ÷¿¿ä þì. Äýýðõ ÷àäâàð, øèíæ¿¿ä íü èðãýíèé ÷óõàë àñóóäëóóä áºãººä ñóðãóóëü äàí ãàíöààðàà äýýðõ òºëºâøëèéã á¿ðä¿¿ëæ ÷àäàõã¿é áèëýý.

• Òºð çàñãèéí ¿¿ðýã îðîëöîî

Òºð çàñãûí óäèðäëàãà íü èðãýíèé áîëîâñðîëä ÷óõàë íºëºº ¿ç¿¿ëýõ ñóðãóóëü, ñóðãóóëèéí àìüäðàë ò¿¿íèé ã¿éöýòãýõ ¿¿ðãèéã ºðãºí õ¿ðýýíä îëæ õàðàõàä îðøèíî. Òºð çàñàã íü èðãýíèé áîëîâñðîëûã õºãæ¿¿ëýõ òààòàé îð÷èí íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëýõ áîëîìæ íºõöëººð õàíãàõàä ÷óõàë íºëººòýé.

14

• Ñóðãóóëèéí îðîëöîî

Ñóðãóóëü íü õ¿¿õä¿¿äèéí íàñ ñýòãýë ç¿éí îíöëîã õºãæëèéí ò¿âøèíãýýñ íü øàëòãààëàí èðãýíèé áîëîâñðîëûã ò¿âøèíãººð ÿëãààòàé áîëãîäîã þì. Èðãýíèé áîëîâñðîë íü 3 íàñíààñ ýõëýýä 19 íàñ õ¿ðòëýõ ñóðàã÷äûí ¿çýë áîäëûã, ÷èã õàíäëàãûã ¿éë àæèëãààíäàà òàòàí îðîëöóóëäàã. Òýäíèé áîëîìæ áîëîëöîîí äýýð òóëãóóðëàí ¿íäýñíèé áîëîí îëîí óëñûí , îðîí íóòãûí ò¿âøèíä òóõàéí íèéãìèéí ã¿éöýòãýõ ¿ð íºëººíèé òàëààð ìýäëýã, ÷àäâàð îéëãîëòûã òºëºâø¿¿ëýõýä òóñàëäàã. ¯¿íä:

• Õ¿¿õýä áàãà÷óóäûã ýðõ ¿¿ðãýý îéëãîæ óõààðàõ , èðãýíèé ¿¿ðýã õàðèóöëàãûã õ¿ëýýõ àëáàí áóñ îéëãîëòûã òºëºâø¿¿ëäýã.

• Íèéãýì ñî¸ë, ¸ñ ñóðòõóóíû õ¿ðýýíä àíãè õàìò îëíûõ íü äóíä ñóðàëöóóëàõ çàìààð áóñäûí ºìíº ¿¿ðýã õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ, íºõöºë áàéäàëä ººðºº áèå äààí øèéäâýð ãàðãàõ ÷àäâàðûã äýýøë¿¿ëýäýã

• Ñóðãóóëü îëîí íèéò, õºðø , õºðøèéí õîëáîî äýëõèéí àìüäðàëä àøèã òóñòàé ¿éë ã¿éöýòã¿¿ëäýã

• Ñóðàã÷äàä àðä÷èëàëûí èíñòèòóä, òýäíèé ¿íýò ç¿éë, áèäíèé ýäèéí çàñãèéí òàëààð çààæ ñóðãàäàã

• Îëîí ¿íäýñòýí òýäíèé ÿëãàà, øàøèí ø¿òëýã, ºâ óëàìæëàëûí òàëààð çààæ ñóðãàäàã ãýõ ìýò

15

3.4 Èðãýíèé áîëîâñðîëûí

àãóóëãûí õ¿ðýý Îëîí óëñûí èðãýí áà èðãýíøëèéí áîëîâñðîëûã ñóäëàõ òºâ íü

/ICCS/ òóõàéí óëñûí èðãýíèé íèéãýì äýõ ¿¿ðýã ðîëü, èðãýíèéã áýëòãýõ áîëîâñðîëûí ¿éë àæèëëãàà, ¿çýë áàðèìòëàëûã ñóäëàí äýëõèéí óëñóóäûã èðãýíèé áîëîâñðîëûí ÷àíàðààð íü ðåòèíã òîãòîîí æàãñààäàã áàéíà.

Èðãýíèé áîëîâñðîëûã ñóäëàõäàà /Civic education study-CIVED/ Àëáàí áà àëáàí áóñ áîëîâñðîëîîð õýðýãæèæ áóé èðãýíèé áîëîâñðîëûã 3 ãîë ìýäëýã, ¿éë àæèëëàãààíû õ¿ðýýí äýýð òóëãóóðëàí ñóäëàí òîäîðõîéëäîã áàéíà.

• Ìýäëýã, ¿éë àæèëëàãààíû õ¿ðýý I: Àðä÷èëàë / Èðãýíøèë

• Ìýäëýã, ¿éë àæèëëàãààíû õ¿ðýý II: ¯íäýñòíèé îíöëîã / Îëîí óëñûí õàðèëöàà õîëáîî

• Ìýäëýã, ¿éë àæèëëàãààíû õ¿ðýý III: Íèéãìèéí íýãäìýë áàéäàë / Íèéãìèéí ÿëãàà

16

3.4.1 Èðãýí áîëîâñðîëûí ìýäëýã

¿éë àæèëëàãààíû 3 òàë

Òàë1. Àãóóëãûí òàë íü èðãýíèé èðãýíøëèéí ñóäëàõ ç¿éë àãóóëãûã òîãòîîäîã.

Òàë2. Çàí ¿éëèéí íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éëèéí òàë èðãýíèé áîëîâñðîëä îðîëöîã÷èéí èäýâõèòýé ¿éë àæèëëàãààã òºñººëºë õàíäëàãûã ñóäàëäàã.

Òàë3.Òàíèí ìýäýõ¿éí òàë íü èðãýíèé òàíèí ìýäýõ ¿éë ÿâöûã õýìæäýã áàéíà.

Àãóóëãûí õ¿ðýý 1: Èðãýíèé íèéãýì áà èðãýíèé ñèñòåì

Àãóóëãûí õ¿ðýý 2: Èðãýíèé çàð÷èì

Àãóóëãûí õ¿ðýý 3: Èðãýíèé îðîëöîî

Àãóóëãûí õ¿ðýý 4: Èðãýíèé îíöëîã

Íºëººëºõ çàí ¿éëèéí õ¿ðýý 1: Èòãýë ¿íýìøëèéí ¿íýëýìæ

Íºëººëºõ çàí ¿éëèéí õ¿ðýý 2: Õàíäëàãà

Íºëººëºõ çàí ¿éëèéí õ¿ðýý 3: Çàí ¿éëèéí ÷èã òºëºâ

Íºëººëºõ çàí ¿éëèéí õ¿ðýý 4: Çàí ¿éë

Òàíèí ìýäýõ¿éí õ¿ðýý 1: Ìýäýõ¿é

Òàíèí ìýäýõ¿éí õ¿ðýý 2: Ó÷èð øàëòãààí áà çàäëàí øèíæèëãýý

17

3.4.2 Àãóóëãûí õ¿ðýýíèé á¿òýö Çàãâàð 1

18

Òàéëáàð:

Äýä õ¿ðýý íü Àãóóëãûí åðºíõèé õ¿ðýýíèé êîíòåêñòèéí òîãòâîðòîé á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã þì.Äýä ¿éë àæèëëàãààíû õ¿ðýýí¿¿äèéã õóâü õ¿íèé ºâºðìºö îíöëîã óõàìñðûã äýä îéëãîëòóóäààð íàðèéâ÷ëàí òîäîðõîéëñîí áîëíî.Äýýðõè çàãâàð íü ¿éë àæèëëàãààíû äýä õ¿ðýý á¿ðèéí õîîðîíäûí èæèë òºñòýé áàéäëûã èëýðõèéëýí ä¿ðñýëñýí áîëíî.

Àñïåêò Àãóóëãûí 1-4 õ¿ðýýíèé òóñ á¿ðèéí õ¿ðýýíä áàãòàõ òîäîðõîé îéëãîëòóóäûã òîäîðõîéëæ ºãñºí áîëíî.

Óõàãäàõóóí ºãºãäñºí àãóóëãûí õ¿ðýýíä äýä ¿éë àæèëëàãààíû õ¿ðýýíä õàìààðàõ óõàãäàõóóí íèéòëýã ¿éë ÿâöûã èëýðõèéëäýã.

19

3.4.3 Àãóóëãûí õ¿ðýý 1: Èðãýíèé

íèéãýì áà èðãýíèé ñèñòåì

Äýä õ¿ðýý:

• Èðãýí

• Òºð çàñãèéí èíñòèòóòóóä

• Èðãýíèé íèéãìèéí èíñòèòóòóóä

Äýä õ¿ðýýíèé àñïåêò òóñ á¿ð íü:

Èðãýíèé äýä õ¿ðýýíèé àñïåêò¿¿ä:

• Èðãýíèé èðãýíèé íèéãýìä äýõ áàéð ñóóðü

• Èðãýíèé èðãýíèé íèéãýìä ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýã

• Èðãýíèé èðãýíèé íèéãýìä õ¿ëýýõ õàðèöëàãà

• Èðãýíèé èðãýíèé íèéãýìèéã ÿâàãäàæ áàéãàà õºãæëèéã ¿ðãýëæ¿¿ëýõ, ã¿éöýòãýõ ÷àäâàð

Òºð çàñãèéí èíñòèòóóäûí äýä õ¿ðýýíèé àñïåêò íü:

• Õóóëü ýðõ ç¿é / Ïàðëàìåíò

• Çàñãèéí ãàçàð

• Ãàäààä õàðèëöàà /Îëîí óëñûí òºâøèí äýõ çàñãèéí ãàçðûí ÷àäàìæ

• Ø¿¿õ áàéãóóëëàãà

• Õóóëèéã ñàõèí ìºðä¿¿ëýõ

• Òºðèéí àëáàí õààã÷äûí õ¿íä ñóðòàë

• ¯íäýñòíèéã õàìãààëàõ õ¿÷

• Íèéãìèéí äààòãàëûí øèìòãýë

• Ñîíãóóëèéí ñèñòåì

20

Èðãýíèé íèéãìèéí èíñòèòóòóóäûí õ¿ðýýíèé àñïåêò íü:

• Øàøíû áàéãóóëëàãà

• Êîìïàíè / êîðïàðàöè

• Óëñ òºðèéí íàìóóä

• Òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóä

• Ìýðãýæëèéí õîëáîîä

• ¯éëäâýð÷íèé ýâëýë

• Îëîí íèéòèéí ¿¿ñãýí ñàíàà÷èëñàí áàéãóóëëàãóóä

• Îëîí íèéòýä ¿éë÷èëäýã ñàíãóóä

• Àøãèéí áóñ áàéãóóëëàãóóä

• Íèéãìèéí õºäºëãººí¿¿ä

• ×ºëººò ñýòãýëãýýíèé êëóáóóä

• Õ¿ì¿¿íëýãèéí áîëîí áóÿíû áàéãóóëëàãóóä

• Ñî¸ë áîëîí ñîíèðõëûí áàéãóóëëàãóóä

• Ñóðãóóëü

• Óðëàã, óðàí ñàéõíû áàéãóóëëàãà

21

Óõàãäàõóóí: • Ýðõ ìýäýë / çàñàãëàë

• Õóóëü ýðõ ç¿é / ä¿ðýì æóðàì

• ¯íäñýí õóóëü

• Çàñàãëàëûí õ¿÷

• Øèéäâýð ãàðãàëò

• Ãýðýý õýëýëöýýð

• Õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ ÷àäâàð

• Àðä÷èëàë

• Òóñãààð òîãòíîë

• Óëñ ¿íäýñòíèéã á¿ðä¿¿ëýõ

• Èðãýíøèëã¿é áîëîõ

• Ñàíàë ºãºõ ýðõ

• Ýäèéí çàñàã

• Íèéãìèéí õàëàìæèéí áàéäàë

• Ãýðýý

• Òîãòâîðòîé õºãæèë

• Äàÿàð÷ëàë

22

3.4.4 Àãóóëãûí õ¿ðýý 2: Èðãýíèé

çàð÷èì

Äàðààõ 3 äýä õ¿ðýýòýé

• Øóäàðãà çàð÷èì

• Ýðõ, ýðõ ÷ºëºº

• Íèéãìèéí íýãäìýë áàéäàë Óõàãäàõóóí:

– Ñàéí ñàéõíû òºëººõ ñàéí ¿éë

– Õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëºº

– Ýìïàòè

– Õ¿íäýòãýë áèøðýë

– Íèéãìèéí øóäàðãà ¸ñ

– Õàâñàðñàí ¿¿ðýã

– Òýãø áàéäàë

23

3.4.5 Àãóóëãûí õ¿ðýý 3:

Èðãýíèé îðîëöîî Äàðààõ 3 äýä õ¿ðýýòýé

• Øèéäâýð ãàðãàõ

• Íºëºº ¿ç¿¿ëýõ

• Íèéãìèéí îðîëöîã÷ áàéõ

Øèéäâýð ãàðãàõ äàðààõ äýä õ¿ðýýíèé àñïåêòòàé:

• Çàñãèéí ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààíû òàëààð õýëýëö¿¿ëýãò îðîëöîõ

• Ñàíàë ºãºõ

Íºëºº ¿ç¿¿ëýõ íü äàðààõ äýä õ¿ðýýíèé àñïåêòòàé:

• Íèéãìèéí òàëààð ìýòãýëöýý, õýëýëö¿¿ëýãò îðîëöîõ

• Íèéãìèéí õºãæëèéí áîäëîãûí òàëààð ñàíàë äýâø¿¿ëýõ

• Àâèëãàë

• Õºãæëèéí ÷èãëýë çîðèëãî òîäîðõîéëîõ

Íèéãìèéí îðîëöîã÷ áàéõ íü äàðààõ äýä õ¿ðýýíèé àñïåêòòàé:

• Ñàéí äóðûí ãèø¿¿í áàéõ

• Ñïîðò, ñî¸ë óðëàã, øàøíû áàéãóóëëàãûí îðîëöîã÷ áàéõ

• Àëáàí ¸ñíû áóñ èðãýíèé îðîëöîîãîî õàäãàëàõ

24

• Óõàãäàõóóí – Èðãýíèé îðîëöîî: Òóõàéí íèéãìèéí èðãýäèéí èäýâõòýé

îðîëöîîíîîñ èðãýíèé íèéãýì àøèã òóñûã õ¿ðòýõ òóë èäýâõòýé èðãýíèé ýðõèéã äºõºì áîëãîõ ¿¿ðýã õàðèóöëàãà èðãýíèé íèéãýìä èäýâõòýé îðîëöîõ ¿¿ðýã èðãýí á¿ðò áàéíà.

– Èðãýíèé ººðèéí ¿ð íºëºº: Èðãýíèé íèéãýìä íºëººëºõ ÿâöûí êóðñóóäàä õàìðàãäàõ ÷àäâàðàà èðãýä ººðñäºº òîãòîîíî.

– Õàìòûí àæèëëàãàà: Íèéãìèéí íèéòëýã çîðèëãûã ãèø¿¿ä õàìò äàãàæ ìºðäºõºä íèéãýìä àøèãòàé áàéõ óõàãäàõóóí.

– Ãýðýý õýëöýë òîãòîîë: Ñàéí ñàéõàí íèéãýìä ººð õîîðîíäîî ÿëãààòàé áàéäëûã òàéâàí çàìààð øèéäýõ íü íýí ÷óõàë áà ýíý çºâøèëöºë íü øèéäýëä õ¿ðýõýä àøèãëàõ õàìãèéí ñàéí àðãà çàì þì.

– Ñàëøã¿é áàéäàë: Íèéãýìä ¿ð ä¿íòýé àøèãòàé îðîëöîõûí òóëä òóõàéí íèéãýì äýõ àñóóäàë, ìýäýýëëèéã èðãýä ººðñäºº àâ÷ ¿çýõ òóõàé óõàãäàõóóí þì.

25

3.4.6 Àãóóëãûí õ¿ðýý 4:

Èðãýíèé îíöëîã íü

• 2 äýä õ¿ðýýòýé. Èðãýíèé ººðèéí èìèäæ Èðãýíèé õàðèëöàà õîëáîî Óõàãäàõóóí – Èðãýíèé ººðèéí ¿çýë áàðèìòëàë

– Èðãýíèé ººðèéí õóâèéí ºâºðìºö ÿëãàà

– ¯íäñýðõýã ¿çýë

– Ñî¸ë / îðîí íóòàã

– Èðãýíèé ¿íýò ç¿éë

– Îëîí õîò

– Ýõ îðîí÷ ¿çýë

26

3.5.1 Íºëººëºõ çàí ¿éëèéí õ¿ðýý 1:

Èòãýë ¿íýìøëèéí ¿íýëýìæ

Ýíý íü 2 õýëáýðòýé áàéäàã.

• Àðä÷èëëûí ¿íýò ç¿éëä èòãýõ ¿íýëýìæ /

àãóóëãûí õ¿ðýý 2: èðãýíèé çàð÷èì äýýð

òóëãóóðëàñàí áàéäàã.

• Èðãýíèé ¿íýò ç¿éëä èòãýõ ¿íýëýìæ /

àãóóëãûí õ¿ðýý 1: èðãýíèé íèéãýì áà

ñèñòåì äýýð òóëãóóðëàñàí áàéäàã.

27

3.5.2 Íºëººëºõ çàí ¿éëèéí

õ¿ðýý 2: Õàíäëàãà

Ýíý íü äàðààõ õýëáýð¿¿äòýé áàéäàã.

• À. ªºðºº ººðòºº õàíäàõ õóâü õ¿íèé õàíäëàãà

• Á. Áóñàä õ¿ì¿¿ñò õàíäàõ õàíäëàãà

• Â. Íèéãìèéí áàéãóóëàëä õàíäàõ õàíäëàãà

• Ã. Ïðàêòèê ¿éë àæèëëàãàà, áîäëîãî ñòðàòåãèä õàíäàõ õàíäëàãà

À. ªºðºº ººðòºº õàíäàõ õóâü õ¿íèé õàíäëàãà:

• Óëñ òºðèéí ñîíèðõîë /àãóóëãûí õ¿ðýý 4:/

• Óëñ òºðèéí ¿ð íºëººòýé äîòîîä ¿éë àæèëëàãàà / àãóóëãûí õ¿ðýý 3:/

• Èðãýíèé ººðèéí ¿ð íºëººòýé ¿éë àæèëëàãàà / àãóóëãûí õ¿ðýý 3:/

• ªºðèéí îðíû áîëîí áóñàä óëñûí ºâºðìºö îíöëîãèéã õ¿ðòýí õ¿ëýýæ àâàõ / àãóóëãûí õ¿ðýý 4:/

Á. Áóñàä õ¿ì¿¿ñò õàíäàõ õàíäëàãà:

• Ýìýãòýé÷¿¿äèéí ýðõ, ýðõ ÷ºëººíä õàíäàõ õàíäëàãà /àãóóëãûí õ¿ðýý 2:/

• ¯íäýñòíèé öººíõèéí ýðõ, ýðõ ÷ºëººíä õàíäàõ õàíäëàãà

• Öàãàà÷äûí ýðõ, ýðõ ÷ºëººíä õàíäàõ õàíäëàãà / àãóóëãûí õ¿ðýý 2:/

• Áóñàä õ¿ì¿¿ñòýé õàðèëöàí ¿éë÷ëýõ ¿éë àæèëëàãààíäàà õàíäàõ õàíäëàãà / àãóóëãûí õ¿ðýý 4:/

28

Â. Íèéãìèéí áàéãóóëàëä õàíäàõ õàíäëàãà:

• Óëñ òºðèéí ãàäààä ¿ð íºëºº / àãóóëãûí õ¿ðýý 1 áà 3:/

• Áàéãóóëàëä èòãýõ èòãýë / àãóóëãûí õ¿ðýý 1:/

• Íýã ¿íäýñòýíä õàíäàõ õàíäëàãà / àãóóëãûí õ¿ðýý 4:/

• Óëñ îðíûõîî àìæèëòààð áàõàðõàõ / àãóóëãûí õ¿ðýý 4:/

Ã. Ïðàêòèê ¿éë àæèëëàãàà, áîäëîãî ñòðàòåãèä õàíäàõ õàíäëàãà

• Ñóðãóóëü áîëîâñðîëûí áàéãóóëëàãàä îðîëöîã÷ îþóòíû èòãýë / àãóóëãûí õ¿ðýý 3:/

• Ñàéí äóðûí ¿éë àæèëëàãààíä õàíäàõ õàíäëàãà / àãóóëãûí õ¿ðýý 3:/

• Èðãýíèé îðîëöîîã ¿ð íºëººòýé áàéíà ãýäýãò èòãýõ èòãýë / àãóóëãûí õ¿ðýý 3:/

• Àðä÷èëñàí áóñ àëèâàà ¿éëèéã ýñ òýâ÷èõ õàíäëàãà / àãóóëãûí õ¿ðýý 2:/

29

3.5.3 Íºëººëºõ çàí ¿éëèéí

õ¿ðýý 3: Çàí ¿éëèéí ÷èã

õàíäëàãà: 3 á¿ðýëäýõ¿¿íòýé áàéäàã.

• Àëáàí ¸ñíû èðãýí áàéõ ýðõ ¿¿ðãýý áàòëàæ íîòëîõ áýëýí áàéäàë / àãóóëãûí õ¿ðýý 3:/

• Èðýýä¿éí èðãýäýä ¿ëãýð äóóðàéëàë ¿ç¿¿ëýõ, ñàíàà òàâèõ / àãóóëãûí õ¿ðýý 3:/

• Èðýýä¿éí èðãýä áîëîí íàñàíä õ¿ðýã÷äýä ñàíàà òàâèõ çîðèëãîîñ íü õóâààëöàõ / àãóóëãûí õ¿ðýý 3:/

30

3.5.4 Íºëººëºõ çàí ¿éëèéí õ¿ðýý 4:

Çàí ¿éë

Äàðààõ á¿ðýëäýõ¿¿í õýñã¿¿äòýé.

• Ñóðàã÷äûí àìæèëòûí äàâòàìæ /

àãóóëãûí õ¿ðýý 3:/

• Íèéãìèéí ¿éë àæèëëàãààíä

èäýâõòýé îðîëöîã÷ áàéõàä áýëýí

áàéõ / àãóóëãûí õ¿ðýý 3:/

31

3.6.1Òàíèí ìýäýõ¿éí õ¿ðýý 1:

Ìýäýõ¿é

¯éë ÿâö:

• Òàéëáàðëàõ

• Òîäîðõîéëîõ

• Ä¿ðñëýí ¿ç¿¿ëýõ

32

3.6.2 Òàíèí ìýäýõ¿éí õ¿ðýý 2:

Ó÷èð øàëòãààí áà çàäëàí

øèíæèëãýý ¯éë ÿâö:

• Ìýäýýëýë òàéëáàðëàõ

• Õàìààðóóëàõ

• Îëæ àâñàí ìýäëýãýý òîãòîîõ

• Íýãòãýõ

• Åðºíõèéëºõ

• ¯íýëæ ä¿ãíýõ

• Àñóóäàë øèéäâýðëýõ

• Òààìàãëàë

• Èðãýíèé ñýäýë òýì¿¿ëëèéã îéëãîõ

• Èðãýíèé ººð÷ëºë øèíý÷ëýëèéã îéëãîõ

33

3.7 Àãóóëãà, çàí ¿éë, òàíèí ìýäýõ¿éí õ¿ðýýí¿¿äèéã

õàðüöóóëàí íýãòñýí çàãâàð

Àãóóëãûí õ¿ðýý 1:

Èðãýíèé íèéãýì áà

èðãýíèé ñèñòåì

Àãóóëãûí

õ¿ðýý 2:

Èðãýíèé

çàð÷èì

Àãóóëãûí

õ¿ðýý 3:

Èðãýíèé

îðîëöîî

Àãóóëãûí

õ¿ðýý 4:

Èðãýíèé îíöëîã

Òàíèí ìýäýõ¿éí

õ¿ðýý

Ìýäýõ¿é I II III IV

Ó÷èð øàëòãààí áà

çàäëàí øèíæèëãýý V Çàí ¿éëèéí

íºëººëºõ õ¿÷èí

ç¿éëèéí õ¿ðýý

Èòãýë ¿íýìøëèéí

¿íýëýìæ A B C D

Õàíäëàãà E F G H Çàí ¿éëèéí ÷èã

òºëºâ I

Çàí ¿éë J

34

Òàéëáàð:

• Íèéãìèéí ñèñòåìèéí òàëààðõ ìýäëýã áèé áîëãîõ I/òàíèí ìýäýõ¿éí: àãóóëãûí õ¿ðýý 1/

• Èðãýíèé òýìöëèéí ó÷èð øàëòãààíûã òàíüæ ìýäýõ VII / òàíèí ìýäýõ¿éí õ¿ðýý/

• Îþóòàí, ñóðàã÷äûí ¿ã õýëýõ ýðõ ÷ºëººíèé à÷ õîëáîãäëûí òàëààðõ ¿çýë áîäîë B õýñýãò / àãóóëãûí õ¿ðýý 2 /

• Îþóòàí, ñóðàã÷äûí ïàðëàìåíòàä èëòãýõ èëòãýëèéí òàëààðõ ¿çýë áîäîë E õýñýãò /àãóóëãûí õ¿ðýý 2 /

• Îþóòàí, ñóðàã÷äûí ýñýðã¿¿öëèéí æàãñààëä îðîëöîõ áàéäàë I /àãóóëãûí õ¿ðýý 3 /

• Îþóòàí, ñóðàã÷äûí ÿìàð íýãýí ñîíãóóëüä óðüä ºìíº íü îðîëöîæ áàéñàí òóõàé J/ ñóðãóóëüä ýñâýë êëóáûí ñîíãóóëü /,/ àãóóëãûí õ¿ðýý 3 /

35

3.8 Èðãýíèé áîëîâñðîëûã

õýðýãæ¿¿ëýõ õ¿ðýý Õ¿¿õýä çàëóóñò èðãýí õ¿íèé ¿¿ðýã ðîëèéã îéëãóóëàõûí òóëä

îëîí íèéòèéí õàðèëöàà, ñóðãóóëü, õàìò îëîí, àíãè á¿ëýã, ãýð á¿ëä èäýâõòýé ãèø¿¿í áàéõ òóðøëàãûã îëãîõ ãîë ¿éë àæèëëàãààã áîëäîã. Õýðýãæ¿¿ëýõ õ¿ðýý äàðààõ òºâøèíã¿¿äòýé.

• Îëîí íèéòèéí õàðèëöàà

• Ñóðãóóëü áà àíãè õàìò îëîí

• Ãýð á¿ë áà ò¿¿íèéã õ¿ðýýëæ áóé îð÷èí

• Õóâü õ¿í

Õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãàà íü äàðààõ õàðèëöààãààð ÿâàãääàã.

• ªíãºðñºí òóðøëàãààñ ñóðàëöàõ

• ¯éë ÿâö / äóð ñîíèðõîë, öîãö ÷àäàìæ, îéëãîëò, îëæ àâñàí ìýäëýã äýýðýý òóëãóóðëàí èðãýíèé õàðèëöàà õîëáîîíä îðøèõûã õýëäýã./

36

Õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààíû õ¿ðýý çàãâàð 4:

37

3.9 Èðãýíèé áîëîâñðîëîîð îëãîõ

ìýäëýã, ÷àäâàð, õàíäëàãà, ò¿âøèí. I. Èðãýíèé áîëîâñðîëûí ìýäëýã

1. Àðä÷èëàëûí ¿íýëýìæ, çàð÷ìóóä

2. Èðãýíèé ýðõ ÷ºëºº, ¿¿ðýã õàðèóöëàãà, íèéãýìä ýçëýõ áàéð ñóóðü

3. Òºð çàñãèéí ¿éë àæèëëàãààíû çàð÷èì

4. Àðä÷èëñàí íèéãìèéí èíñòèòóòóóäûí ¿éë àæèëëàãààíû çàð÷èì

II. Èðãýíèé áîëîâñðîëûí ÷àäâàð.

• Èðãýíèé îðøèí áàéõ ÷àäâàð þì.

• Ñýòãýëãýýíèé ÷àäâàð

• Óëñ òºðèéí ¿éë àæèëãààíä èäýâõòýé îðîëöîîíû ÷àäâàð.

III. Èðãýíèé áîëîâñðîëûí õàíäëàãà.

• Àðä÷èëàëûã òàëààðõ åðòºíöèéã ¿çýõ ¿çýë;

• Èðãýíèé îðøèí áàéõóéí óòãà ó÷èð ÷èãëýë

• Õóóëü íèéãýì àðä÷èëàëûí ¿íýò ç¿éëñèéã äýìæèí õàìãààëàõ

Èðãýíèé áîëîâñðîëûí ò¿âøèí:

• Ñóóðü ò¿âøèí- Ñóðãóóëèéí ºìíºõ 3-7 íàñ

• Íýãä¿ãýýð ò¿âøèí- Áàãà ñóðãóóëèéí 7-11íàñ

• Õî¸ðäóãààð ò¿âøèí – Áàãààñ äóíä ñóðãóóëèéí 11-14 íàñ

• Ãóðàâäóãààð ò¿âøèí- Äóíä ñóðãóóëèéí 14-16 íàñ

• Äºðºâä¿ãýýð ò¿âøèí- Àõëàõ ñóðãóóëèéí 16-18 íàñ

• Ã¿éöýòãýõ ò¿âøèí 18+

38

Èðãýíèé áîëîâñðîëûí ò¿âøèí

á¿ð äýõ àãóóëãà

¯ëãýð÷èëñýí çàãâàð 1.

Ñóóðü ò¿âøèí 4-7 íàñ

-Øóäðàãà ¸ñ, õ¿íäýòãýë, òýâ÷ýýð, ò¿ãø¿¿ð çîâèíîëûí ýíãèéí îéëãîëòòîé áîëãîõ

-Áóñäûã õàðæ, ñîíñîæ ñóðàõ, õàìòðàí òîãëîæ ñóðàõ

-Áóñàäòàé õàìòðàí òîäîðõîé ñýäâýýð òîãëîõ, áóðóó ç¿éëèéíõýý ºìíººñ ¿¿ðýã õàðèóöëàãà õ¿ëýýæ ñóðàõ, áóñäààñ òóñëàìæ àñóóæ ñóðàõ

- Õ¿¿õäèéí ýðõèéí òóõàé çîõèõ øàòíû îéëãîëòòîé áîëãîõÈðãýíèé áîëîâñðîëûí

Íýãä¿ãýýð ò¿âøèí /7-11 íàñ/

-Øóäàðãà ¸ñ, õ¿íäýòãýë áèøðýë, òýñâýð òýâ÷ýýð, ò¿ãø¿¿ð çîâèíîëûí ýíãèéí æèøýýí¿¿äýýð îéëãóóëàõ

-Áóñàäòàé ¸ñ ñóðòàõóóíòàé, íèéãìèéí õýì õýìæýýíä íèéöñýí çàí ¿éëýýð õàðèëöàõ àðãà áàðèëä ñóðãàõ

-Áóñäûã õàðæ, ñîíñîæ ñóðàõ, àíãè õàìò îëîí äîòðîî àñóóëò òàâüæ ñóðàõ, ººðèéíõºº ñàíàë ñàíàà÷èëãûã èëýðõèéëæ ñóðàõ, áóñäûã õ¿ëýýí çºâøººð÷ ñóðàõ

-Àíãè õàìò îëîí, ñóðãóóëü äîòðîî èäýâõèòýé èðãýí áàéõ, áóñàäòàé õàìòðàí òîäîðõîé àæèë ã¿éöýòãýõ, òîãëîõ, áóñäûí ºìíººñ ¿¿ðýã õàðèóöëàãà õ¿ëýýæ ñóðàõ

-Çºâ ñîíãîëò õèéæ ñóðàõ, çºâ õèéæ, çºâ ìýäýõèéí òóëä áóñäààñ òóñëàìæ àñóóæ ñóðàõ

-Ìîíãîë ¿íäýñíèé îíöëîã, ¸ñ çàíøëûí îéëãîëòòîé áîëãîõ

-Õ¿¿õäèéí ýðõ ¿¿ðýã õàðèóöëàãûã áèé áîëãîõ

39

Õî¸ðäóãààð ò¿âøèí /11-14/

- ßìàð íýã òîäîðõîé àñóóäàë äýâø¿¿ëýí ñóäàëãàà øèíæèëãýý õèéõ, íèéòèéí ìýäýýëýëèéí õýðýãñýëèéã àøèãëàæ ñóðãàõ

- Èðãýí áàéõ ¿çýë áàðèìòëàëûã îéëãîõ, èëýðõèéëýõ

- Áóñäàä áà ººðºº ººðòºº íºëººëºõ, ººðñäèéí ¿çýë áîäëîî òàéëáàðëàõ, ñàíàë áîäëûíõîî òàëààð áè÷èõ áà ÿðèëöàõ ÷àäâàðòàé áîëîõ

- Áóñäûí ¿çýë áîäëûã ñîíñîõ, àñóóëò òàâèõ, áóñàä õ¿ì¿¿ñèéí òóðøëàãûã îéëãîæ ñóðàõ, ò¿¿íèéã àøèãëàõ,

- Àíãè õàìò îëîí, ñóðãóóëü äîòîðîî èäýâõèòýé èðãýí áàéõ, áóñàäòàé õàìòðàí òîäîðõîé àæèë ã¿éöýòãýõ, òîãëîõ, áóñäûí ºìíººñ ¿¿ðýã õàðèóöëàãà õ¿ëýýæ ñóðàõ

- Îëîí íèéòèéí õàðèëöààíä îðæ ñóðíà.

- Áóñäûã õ¿ëýýí çºâøººð÷ ñóðàõ

Ãóðàâäóãààð ò¿âøèí /14-16/

- Îëîí íèéòèéí õýâëýë ìýäýýëëèéí ¿¿ðýã ðîëü, àøèãëàí ìýäýýëýë òàéëáàðëàõ, ìýäýýëëýý ¿íýë¿¿ëýõ

- Îëîí ÿíçûí àñóóäëààð õýëýëö¿¿ëýãò îðîëöîõ, îëîí òºðëèéí àñóóëò òàâüæ ñóðàõ, òóíãààí áîäîõ çàìààð áóñäûí ¿çýë áîäëûã ñîíñîõ, ñàíàë áîäëûã íü îéëãîí, ä¿ãíýëò õèéæ ñóðàõ

- Àíãè á¿ëýãòýý áóñäûí ºìíº èëòãýë òàâèí õýëýëö¿¿ëýí ººðèéí ¿çýë áîäëîî õºãæ¿¿ëýõ

- Àíãè á¿ëýã äîòðîî èäýâõèòýé ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ, àñóóäàë øèéäâýðëýõ, áóñäûí ºìíº áîëîí ººðèéí ºìíº ¿¿ðýã õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ.

- Ñóðãóóëü, îëîí íèéòèéí ¿éë àæèëëàãààíä íèéãìèéí èäýâõè ñàéòàé îðîëöîã÷ áàéíà.

40

Äºðºâä¿ãýýð ò¿âøèí /16-18 íàñ/

-Ìýäëýã á¿òýýõ, á¿òýýñýí ìýäëýãýý áóñäàä äýëãýí õàðóóëàõ

-Òîäîðõîé íýã ñýäýâò àñóóäëààð îëîí íèéòèéí ìýäýýëëèéí õýðýãñýë áîëîí èíòåðíýò àøèãëàí áóñäûí ñàíàë áîäëûã õ¿ëýýæ àâàõ, çàäëàí øèíæèëãýý õèéõ, áóñäààð ¿íýë¿¿ëýõ õýëýëö¿¿ëýõ

-Îëîí ÿíçûí àñóóäëààð õýëýëö¿¿ëýãò îðîëöîõ, òóíãààí áîäîõ, àñóóëò òàâèõ ÷àäâàðàà õºãæ¿¿ëýõ, áóñäûí ä¿ãíýëò, ñòàòèñòèê ìýäýýëëýë¿¿äèéã ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé çºâ àðãà ç¿é àøèãëàí ìýäýýëýëèéã áîëîâñðóóëàõ

-Èðãýíèé ¿çýë áàðèìòëàë, ¿íýò ç¿éëèéã ººðºº ººðòºº áèé áîëãîí á¿òýýõ, õºãæ¿¿ëýõ, àíãè õàìò îëíûõîî äóíä ìýòãýëöýýí õýëýëö¿¿ëýãò îðîëöîí áèå õ¿íèéõàà õóâèéí ¿çýë áîäëûã áîãèíî õóãàöààíä çºâ çîõèñòîé èëýðõèéëýõ

-Áóñäûí ¿çýë áîäîë àðãà òóðøëàãûã íü ø¿¿í òóíãààæ, ¿íýëãýý ºã÷ ººðèéí ãýñýí ¿çýë áîäëûí ä¿ð òºëºâøºëèéã áèé áîëãîõ.-Àíãè á¿ëýã äîòðîî èäýâõèòýé ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ, àñóóäàë øèéäâýðëýõ, áóñäûí ºìíº áîëîí ººðèéí ºìíº ¿¿ðýã õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ.

-Íèéãìèéí ¿éë àæèëëàãààíä èäýâõèòýé îðîëöîã÷ èðãýí ãýäãýý õàðóóëàõ áóñäûí òóðøëàãààñ ñóðàëöàõ çàìààð õàðèëöààíä îðîëöîí õàðèëöàõ óð ÷àäâàðàà ººð÷ëºõ, ñàéæðóóëàõ

41

¯ëãýð÷èëñýí çàãâàð 2.

Èðãýíèé áîëîâñðîëûí àãóóëãûã ò¿âøèíãýýð òîäîðõîéëâîë:

Ò¿âøèí á¿ðýýð èðãýíèé áîëîâñðîëîîð îëãîõ ìýäëýã ÷àäâàð õíàäëàãûí èðãýíèé áîëîâñðîëûí öºì àãóóëãóóä: \àëáàí áîëîâñðîëîîð\

Ñóóðü ò¿âøèí- Ñóðãóóëèéí ºìíºõ 3-7 íàñ

Íýãä¿ãýýð ò¿âøèí /I ò¿âøèí/- Áàãà ñóðãóóëèéí 7-11íàñ

Õî¸ðäóãààð ò¿âøèí /II ò¿âøèí/ – Áàãààñ äóíä ñóðãóóëèéí 11-14 íàñ

Ãóðàâäóãààð ò¿âøèí /III

ò¿âøèí/ - Äóíä

ñóðãóóëèéí 14-16 íàñ

Äºðºâä¿ãýýð ò¿âøèí /IV ò¿âøèí/-

Àõëàõ ñóðãóóëèéí 16-

18 íàñ

Ã¿éöýòãýõ ò¿âøèí

/Ã¿éöýòãýõ ò¿âøèí/ 18-ààñ äýýø

¨ñç¿é

Õ¿¿õäèéí ýðõ ¿¿ðýã I

¯íäñýí õóóëü, ¸ñç¿é

Ìîíãîë÷óóäûí îíöëîã

Õ¿¿õäèéí ýðõ ¿¿ðýã, õàðèóöëàãà II

Ýõ îðîí÷ ¿çýë

Õóâü õ¿í áà õàìò îëîí

Õ¿í àìûí áîäëîãî

Òºð çàñãèéí ýðõ ìýäëèéí õýì õýìæýý

Ñî¸ëûí îëîí õýâ øèíæ I

Ìîíãîë ¯íäýñòýíèé íýãäìýë øèíæ I

Õóâü õ¿íèé ¿¿ðýã õàðèóöëàãà III

Ìîíãîë óëñûí ¿íäñýí õóóëü

Ýð¿¿ë àæ òºðºõ ¸ñ I

Áèå õ¿í áà íèéãýì

Ëèäåðèéã òºëºâø¿¿ëýõ

Òºðèéí áóñ áàéãóóëàãóóä

Óëñ òºðèéí íàìóóä

Òºâ áà îðîí íóòãèéí çàñàã çàõèðãààíû ñòàòóñ

Õóâü õ¿íèé ýðõ àøèã áà íèéãìèéí ýðõ øèã

Áèå õ¿íèé ¿¿ðýã õàðèóöëàãà I

Àðä÷èëëûí ñóóðü ¿íýëýìæ I

Õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷íûã õàìãààëàõ III

Õ¿í àìûí íºõºí ¿ðæýõ¿é

Ýð¿¿ë àæ òºðºõ ¸ñ II

Ñîíãóóëü

Èðãýí õ¿íèé ¿¿ðýã õàðèóöëàãà I

¯íäñýí õóóëüò àðä÷èëàë I

Óëñ òºð áà ýäèéí çàñãèéí ýðõ ÷ºëºº I

Õ¿í àìûí íºõºí ¿ðæýõ¿é II

Íèéãìèéí ñàéí ñàéõíû òºëºº ¿éë /ôèëàíòîðîïè/

¯íäñýí õóóëüò àðä÷èëàë

Àðä÷èëëûí ñóóðü ¿íýëýìæ II

Òàòâàðûí ìåõàíèçìààð çàñãèéí ãàçðûã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ

Õîîë õ¿íñíèé ýð¿¿ë àõóé

Èðãýí õ¿íèé ¿¿ðýã õàðèóöëàãà II

Ýäèéí çàñãèéí ºðñºëäººí

¯íäñýí õóóëüò àðä÷èëàë II

Óëñ òºð áà ýäèéí çàñãèéí ýðõ ÷ºëºº II

Óëñ òºðèéí ñî¸ë

Õ¿í àìûí áîäëîãî


Íèéãìèéí ýð¿¿ë àõóé

42

Àëáàí áóñ áîëîâñðîëîîð îëãîõ ìýäëýã

¨ñç¿é

Õ¿õýä áà áóñàä õ¿íèé ýðõ ÷ºëºº


Õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷íûã õàìãààëàõ

Õ¿íèé ýðõ II


Çºð÷ëèéí õýâ øèíæ¿¿ä

Ëèäåðèéã òºëºâø¿¿ëýõ

Õ¿íèé ýðõ III

Ñî¸ëûí îëîí õýâ øèíæ II


Õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷íûã õàìãààëàõ II

Õ¿íèé ýðõ III

Õýâëýë ìýäýýëýëèéí ýðõ ÷ºëºº I

¯íäýñíèé íýãäìýë øèíæ II

Çºð÷ëèéí ìåíåæìåíò

Óëñ òºðèéí ñî¸ë I

Óëñ òºðèéí êîðóïöèéã àðèëãàõ

Õýâëýë ìýäýýëýëèéí ýðõ ÷ºëºº II

Çºð÷ëèéí ìåíåæìåíò II

Óëñ òºðèéí ñî¸ë II

43

ÒÀ Á¯ÕÍÈÉÃ

ÀÍÕÀÀÐÀË

ÒÀÂÈÑÀÍÄ

ÁÀßÐËÀËÀÀ

Иргэний боловсролын агуулга стандартыг боловсруулах...

Documents

Transcript of Иргэний боловсролын агуулга стандартыг боловсруулах...