Indignational Migration

ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Επιμέλεια Βασίλειος Μπάρος bull Λήδα Στεργίου bull Κωνσταντίνος Χατζηδήμου

8

ZHTHMATA_DIAPOLITISMIKHS_EPIKOINWNIASindd 5 23914 2312

35

INDIGNATIONAL MIGRATION 1

ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΛΟΓΩ ΑΓΑΝΑΚΤΗΣΗΣ

ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

Βασίλειος Μπάρος2

Αν εξετάζει κανείς ζητήματα δικαιοσύνης σε τοπικό επίπεδο και

μόνο χωρίς να αναγνωρίζει την παγκόσμια διάστασή τους στο

1 Ο όρος indignation προέρχεται από τη λατινική λέξη indignitas που ση-

μαίνει laquoαναξιοπρέπειαraquo και υποδηλώνει τη συναισθηματική κατάσταση της

αγανάκτησης και του θυμού Χρησιμοποιώ τη λέξη indignational ως προσδι-

ορισμό καταρχάς με την έννοια της μετανάστευσης που συνδέεται ή προκα-

λείται λόγω αγανάκτησης Ο νέος όρος indignational αποτελείται από τις λέ-

ξεις laquoαγανάκτησηraquo και laquoεθνικόςraquo και υποδηλώνει το εθνικό στοιχείο στην αγα-

νάκτηση Αναφέρεται στην αγανάκτηση και τη μετανάστευση ως ατομική και

συλλογική αντίδραση στην laquoπαγκοσμιοποιημένη εκμετάλλευσηraquo (Critchley

2008 157) Ταυτόχρονα ο όρος ευαισθητοποιεί ως προς τη σχέση μεταξύ

laquoεθνικών λαώνraquo και laquoδιεθνών αγορώνraquo όπου laquoπαγκοσμιοποίηση οικονομι-

κοποίηση και ευρωπαϊκή ολοκλήρωση αποδυναμώνουν τους μεν και ενδυ-

ναμώνουν τις δεraquo (Streck 2011 15)

2 Καθηγητής με γνωστικό αντικείμενο laquoΠαιδαγωγική με έμφαση στη Συ-

γκριτική Εκπαιδευτική Έρευναraquo στο Πανεπιστήμιο Augsburg


36

ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΜΠΑΡΟΣ

πλαίσιο της διεθνούς κοινωνίας διατρέχει τον κίνδυνο μιας στε-

νής οπτικής και μιας laquoαπομονωτικής λογικήςraquo η οποία θέτει στο

περιθώριο τις παγκόσμιες οικονομικές διαμάχες και υποβαθμί-

ζει τη σημασία που έχουν laquoβασικά και χαρακτηριστικά για την

περίοδο προβλήματαraquo (Klafki 1985 56)

Ένα τέτοιο laquoχαρακτηριστικό πρόβλημα του παρόντος και του

πιθανού μέλλοντός μαςraquo είναι η σημερινή laquoπολλαπλή κρίσηraquo

(Demirović 2013) στην Ευρώπη η οποία εκφράζεται ως χρημα-

τοπιστωτική και οικονομική κρίση με όλα όσα αυτό συνεπάγεται

(αποδόμηση του κοινωνικού κράτους οικονομική και κοινωνική

αποολοκλήρωση ενίσχυση της εργασιακής επισφάλειας) αλλά

και ως κρίση δημοκρατίας Ο μετασχηματισμός της χρηματοπι-

στωτικής και οικονομικής κρίσης σε κρίση δημόσιου χρέους που

πλήττει περισσότερο την περιφέρεια συμβαδίζει με μια πολιτι-

κή κρίση και με μια κρίση ηγεμονίας το κόστος της οποίας επι-

βαρύνει βέβαια τον πληθυσμό (πρβλ Duma et al 2013 184

επ) Ταυτόχρονα συγκαλύπτονται αντιθέσεις τάξεων και συμ-

φερόντων ενώ οι δίαυλοι έκφρασης των ενδιαφερόντων παρε-

μποδίζονται από διάφορες laquoιδεολογίες διάσωσηςraquo Στο πλαίσιο

του δημόσιου διαλόγου παράλληλα παρατηρείται μια πρακτι-

κή ιδεολογικής αντιστροφής συσχετισμοί που μπορεί να εξη-

γηθούν με πολιτικοοικονομικούς όρους και όρους κοινωνικών

προβλημάτων όπως για παράδειγμα η ανεργία η απορρύθμι-

ση της προστασίας των εργαζομένων οι εύθραυστες συνθήκες

απασχόλησης αναδιατυπώνονται ως φαινομενικά αντικειμενι-

κές και κατανοητές από όλους προκλήσεις της αναπόφευκτης

παγκοσμιοποίησης και της δημογραφικής εξέλιξης τις οποίες

κάθε πολιτεία που διαθέτει αίσθηση ευθύνης θα πρέπει να αντι-


ΜΕΛΕΤΗ ΕΜΠΕΙΡΙΚΩΝ ΕΡΕYΝΩΝ ΣΤΟ ΠΕ∆ΙΟ ΤΗΣ ∆Ι∆ΑΚΤΙΚΗΣ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

37

INDIGNATIONAL MIGRATION ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΉ ΛΟΓΩ ΑΓΑΝΑΚΤΉΣΉΣ ΣΤΉΝ ΕΠΟΧΉ

ΤΉΣ ΟΊΚΟΝΟΜΊΚΉΣ ΚΡΊΣΉΣ ΣΤΉΝ ΕΥΡΩΠΉ

μετωπίσει με κατάλληλες απαντήσεις (Bujard 2012 81) Η laquoπολ-

λαπλή κρίσηraquo στις χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου οδηγεί στην

απαξίωση προσόντων και σε καταστροφή των θεμελίων ύπαρ-

ξης και των σχεδίων ζωής των ανθρώπων Σrsquo αυτές τις εργασιακά

επισφαλείς κοινωνίες η απώλεια δυνατοτήτων επηρεάζει καθο-

ριστικά τις συλλογικές εμπειρίες των ανθρώπων και υπογραμ-

μίζει ακόμη περισσότερο μια λογική ομοιογένειας σύμφωνα με

την οποία laquohellipκάθε άνθρωπος αξίζει όσο παράγει δηλαδή παύει

να είναι μια αυθύπαρκτη οντότηταhellipraquo (Bataille 1978 10 επ)3

Η εισροή μεταναστών από ευρωπαϊκά κράτη-μέλη (ΕΕ-15)

όπως η Ισπανία η Ελλάδα η Ιταλία και η Πορτογαλία που πλήτ-

τονται από τη δημοσιονομική κρίση και την κρίση χρέους όπως

έχει ονομαστεί συνεχίζει να αυξάνει το έτος 2013 από τις τέσ-

σερις αυτές χώρες τις επονομαζόμενες laquoχώρες στρατολόγη-

σηςraquo αποδήμησαν στη Γερμανία συνολικά 63713 άτομα δη-

λαδή σημειώθηκε αύξηση 6 στη μετανάστευση σε σύγκριση

με το προηγούμενο έτος (πρβλ DeStatis 2014)

Εκκινώντας από τις laquoμεταναστευτικές ροές από τα κράτη-μέ-

λη που πλήττονται ιδιαίτερα από την κρίση στη ζώνη του ευρώraquo

(DeStatis 2014 1) θα αναφερθώ στη μετανάστευση λόγω αγα-

νάκτησης (laquoindignational migrationraquo) (Baros 2014) H μετανά-

στευση αυτού του τύπου συνιστά έναν συγκεκριμένο τρόπο

3 Στη φιλοσοφία του Bataille καθίσταται σαφής μια δεοντολογική θέση

και την οποία ο Liebsch (2012 144) συνοψίζει ως εξής laquoΑυτή [η δεοντολογι-

κή θέση] αναφέρει ότι ο καθένας θα έπρεπε να γίνει κατανοητός ως ldquoαυθύ-

παρκτη οντότηταrdquo η οποία έχει δικαίωμα να μην αναλώνεται σε μια οικονομι-

κοποιημένη ζωή Ένα κράτος που θα αφαιρούσε αυτό το δικαίωμα θα έπρεπε

να στηλιτευτεί ως μια μορφή βίας εναντίον όλων που θα θίγονταν από αυτόraquo


38


αντίδρασης στην έλλειψη ευκαιριών (αυτο)πραγμάτωσης μια

έλλειψη που εκφράζεται μέσα από την υλική ένδεια και την ερ-

γασιακή επισφάλεια ως ενσώματη εμπειρία υποκειμενικοτήτων

(Tsianos amp Papadopoulos 2006) καθώς και μέσα από διαδικα-

σίες αποστέρησης4 (Garz 2006) οι οποίες μπορεί να γίνουν κα-

τανοητές ως laquoεξωτερικές παρεμβάσεις στη ζωή των ατόμων που

αφορούνraquo (Garz 2006 59) και που υποκειμενικά εκλαμβάνονται

ως μη αναστρέψιμες καταστάσεις που επιδρούν στη ζωή του

κάθε ατόμου5 Με αυτές τις διαδικασίες αποστέρησης συμβα-

δίζουν διαδικασίες αποκοινωνικοποίησης όπου από τα υποκεί-

μενα αφαιρούνται αυτονόητα στοιχεία και σημαντικά περιεχό-

μενα όπως τιμή αξιοπρέπεια δικαιώματα κλπ (Garz 2006 65)

Παραπέμποντας στους φιλοσοφικούς στοχασμούς του Simon

Critchley (2008) θεωρώ αυτή τη μορφή μετανάστευσης ως έκ-

φραση μιας laquoδημοκρατικής διαφωνίαςraquo η οποία συνεπάγεται

4 Η έννοια της αποστέρησης του Detlef Garz προσιδιάζει επίσης στο πλαί-

σιο της εν λόγω προβληματικής στην επιδίωξη περιγραφής της μη αναγνώ-

ρισης ως αφαίρεσης του (έστω και κατrsquo ελάχιστον) υπαρκτού Έτσι για πα-

ράδειγμα οι δραστικές μειώσεις μισθών και συντάξεων πρακτικές μαζικών

απολύσεων εργαζομένων με το μανδύα μιας μεταρρυθμιστικής ιδεολογίας

η αναστολή ιστορικά κεκτημένων εργασιακών δικαιωμάτων και η αποδόμη-

ση κάθε νομικής προστασίας από την αυθαιρεσία μιας νεοφιλελεύθερης πο-

λιτικής εξορθολογισμού σηματοδοτούν μερικές μόνο μορφές αποστέρησης

με την έννοια ότι laquoμια ισχυρή συλλογικότητα χ αφαιρεί από μια συλλογικό-

τητα ψ κάτι που ήδη αποκτήθηκε ιστορικά [hellip] δηλαδή ζraquo (Garz 2006 65)

5 Aρκεί να σκεφτεί κανείς υπό αυτό το πρίσμα το πρόβλημα της ανεργί-

ας των νέων σε μια τάξη μεγέθους 60 στις χώρες που μαστίζονται από την

κρίση όπως και την παραβίαση μιας σειράς ανθρωπίνων δικαιωμάτων μέσω

των πολιτικών laquoβίαιης πτωχοποίησηςraquo χωρών του ευρωπαϊκού νότου (Χρυ-

σόγονος 2013 Fischer-Lescano 2013 64)



39



ταυτόχρονα μια ηθική απαίτηση που laquoπροβάλλεται υπό το κρά-

τος της αδικίας και προκαλεί θυμόraquo (Critchley 2008 111) Ο θυ-

μός (anger Zorn) συνιστά το laquoπρώτο πολιτικό συναίσθημαraquo και

είναι ndashόπως αναφέρει ο Bollnow (2009)ndash laquoη φλογισμένη αγανά-

κτηση που δεν μπορεί να αποδεχθεί ότι επικρατεί η αδικία ή ότι

το δίκαιο δεν επικρατεί και που ατρόμητα υποστηρίζει το δίκαιο

και το ορθόraquo (Bollnow 2009 75) Ο θυμός αποτελεί laquoεκφρασμέ-

νη αγανάκτηση και έχει ως εκ τούτου τις ρίζες της στη συνείδη-

ση ενός αντικειμενικά έγκυρου συστήματος αξιώνraquo (Bollnow

2009 77) Στην περίπτωση της μετανάστευσης λόγω αγανά-

κτησης πρόκειται λοιπόν για μια πράξη εκδημοκρατισμού με

την έννοια της laquoεκδήλωσης διαφωνίας στην οποία εκφράζεται

η παρουσία εκείνων που δεν μετρούνraquo (Critchley 2008 156)

Οι διεργασίες που οδηγούν τα άτομα σε ασυνέχειες στην εξέ-

λιξη των βιογραφικών τους μπορούν να εξεταστούν από τη σκο-

πιά της Θεωρίας της Παιδείας (Bildungstheorie) ως laquoμορφωτικά

προβλήματαraquo (Koller 1999 165) Τα ερωτήματα που αφορούν

τον τρόπο με τον οποίο τα άτομα αντιμετωπίζουν κάθε φορά

την πρόκληση να αντέξουν και να αντεπεξέλθουν σε όρους και

συνθήκες επισφάλειας ζωής και εργασιακών σχέσεων συνιστούν

εξαιρετικά ενδιαφέροντα ζητήματα για την εμπειρική έρευνα

στο πεδίο της εκπαίδευσης Η ερευνητική διάσταση που διανοί-

γεται με αυτά τα ερωτήματα εκκινεί από υποκειμενικές εκφρά-

σεις των μεταναστών και εισάγει με τον τρόπο αυτό ένα επιστη-

μονικό πεδίο που έχει διερευνηθεί ελάχιστα μέχρι σήμερα και

αφορά τη σημασία των πολιτικών συναισθημάτων ως βιωματι-

κών αφορμών για μορφωτικές μετασχηματιστικές διεργασίες

(Koller 2014) Η μόρφωση (Bildung) έχει έναν ανατρεπτικό χα-


40


ρακτήρα (Reichenbach 2000 69) Στο πλαίσιο των επιστημονι-

κών αναλύσεων περί μορφωτικών διεργασιών θα πρέπει να ανα-

γνωρίζονται ο laquoαναπόδραστος πλουραλισμός και η ανομοιογέ-

νεια των κοσμοαντιλήψεων των τρόπων ζωής και των κατευθύν-

σεων και επιλογών σε σχέση με τον κόσμοraquo και αντίστοιχα να

καταστεί αποδεκτή ως έννοια μια laquoπληθώρα μορφώ σεων που

θα ήταν δυνατές και επιθυμητές αντί ενός ενιαίου ιδεατού τύ-

που μόρφωσηςraquo (Koller 1999 155) Αυτή η laquoπληθώρα μορφώ-

σεωνraquo θα μπορούσε να θεωρηθεί από την άποψη της υποκει-

μενικής επιστημονικής θεωρίας (Holzkamp 1993) ως μια σειρά

διαφορετικών μορφών έκφρασης της βασικής επιδίω ξης των

υποκειμένων να διατηρήσουν ή και να ανεβάσουν το βιοτικό

τους επίπεδο

Με τη βοήθεια της ανασυγκρότησης περιπτώσεων βιωματι-

κών εμπειριών και βιογραφικών μορφωτικών διεργασιών νεο-

εισερχόμενων Ελλήνων μεταναστών στη Γερμανία κατέστη δυ-

νατό να αναδειχθεί πως ηθικο-πολιτικά συναισθήματα τα οποία

προκαλούν laquoκινητικότητα και κίνηση τόσο στο επίπεδο του ldquoεγώrdquo

όσο και σε αυτό των διυποκειμενικών σχέσεωνraquo (Reichenbach

2005 54) μπορεί να συνιστούν για το άτομο laquoαφορμή για με-

τασχηματισμό του εγώ του δηλαδή των δεσμών και της αυτοα-

ντίληψης τουraquo (Reichenbach 2005 54) Στο πλαίσιο της εμπειρι-

κής έρευνας κατέστη δυνατό να διαπιστωθούν εκδηλώσεις μιας

πρακτικής πολιτικής αντίστασης μέσα από τη μετανάστευση

Αυτή η πρακτική έχει έναν ανατρεπτικό χαρακτήρα όταν για

παράδειγμα εκφράζονται μορφές επεξεργασίας του βιώματος

της κρίσης μέσα από το χιούμορ και την ειρωνεία Διακρίνεται

εξάλλου η παραπάνω πρακτική από μια επικοινωνιακή πρακτι-



41



κή η οποία συνδυάζεται συνεχώς με την κατάσταση της ηθικής

ευθύνης έναντι άλλων ανθρώπων που βρίσκονται σε παρόμοια

θέση Η ηθική ευθύνη προκύπτει όταν τα άτομα εκτίθενται συ-

ναισθηματικά απέναντι στους άλλους και επικοινωνούν την ευα-

λωτότητα της δικής τους ζωής μέσα από μια διαδικασία συναι-

σθηματικής αντιπαράθεσης με συνθήκες αδικίας μειονεκτικής

μεταχείρισης και διακρίσεων6 Αυτή η κατάσταση έκθεσης και

6 Ο μετασχηματισμός των κατευθύνσεων ζωής που καταδείχθηκε ση-

ματοδοτεί λοιπόν μια (ανατρεπτική) επικοινωνιακή πρακτική της υπέρβασης

υφιστάμενων κοινωνικών τάξεων με ηθική ευθύνη Η ηθική τοποθετεί laquoτην

εμπειρία μιας ατέλειωτης απαίτησης στο κέντρο της υποκειμενικότητάς μου

μιας απαίτησης που με καταστρέφει και μου ζητάει να πράξω περισσότερα

[hellip] στην ανωνυμία μιας αδύναμης παράδοσης μιας τρωτότητας μιας ευθύνης

που αποκρίνεται ενός γεμάτου χιούμορ διχασμού του εγώraquo (Critchley 2008

159) Με τη δική του laquoηθική της υποχρέωσης και της πολιτικής αντίστασηςraquo

ο Critchley προσεγγίζει κατά την άποψή μου -δίχως να το αναφέρει ρητά- τη

φιλοσοφία και τη θεωρία της επικοινωνίας του Georges Bataille όπου η υπε-

ροχή δεν προσεγγίζεται με το συνηθισμένο τρόπο ως αυτοκαθορισμός ή αυ-

τονομία αλλά γίνεται αντιληπτή ως η ριζοσπαστική laquoάρνηση της δύναμηςraquo

και μάλιστα όχι μόνο της δύναμης των άλλων αλλά πρωτίστως της ίδιας δύ-

ναμης της δύναμης του ατόμου του αυτοκαθορισμού (πρβλ Menke 1999

308) Μόνο σε μετέπειτα χρόνο ο Critchley (2011) επισημαίνει έναν ορισμό

της ηθικής στη φιλοσοφία του Bataille που θα ήταν δυνατό να δώσει περαι-

τέρω ώθηση για την εμπειρική ανασυγκρότηση μορφωτικών διεργασιών Η

εγκατάλειψη της περιοριστικής αρχής του ωφελιμισμού και του ορθολογισμού

του σκοπού για την ανθρώπινη δράση προς όφελος της κατάκτησης μιας κυ-

ρίαρχης αξιοπρέπειας μέσα από την αμφισβήτηση της δύναμης (των άλλων

και της δικής μας) (Critchley 2011 128) Ο Stefan Moebius συγκρίνει σε ένα

διαφορετικό πλαίσιο τον όρο της υπεροχής ήκαι της laquoισχυρής επικοινωνίαςraquo

του Bataille (1999) με τη γλωσσική έννοια του E Legravevinas (1987) ο οποίος δι-

ακρίνει laquoανάμεσα στα ρηθέντα ως παραστατική ανταπόκριση προς τον τρίτο

και τα ρηθέντα ως λόγοraquo (Moebius 2006 436) Η laquoισχυρή επικοινωνίαraquo απο-


42


ευαλωτότητας θα μπορούσε να εξεταστεί από την άποψη της

θεωρίας της δικαιοσύνης ως προς τη θεωρητική της διασύνδε-

ση με τον όρο ευθύνη της Judith Butler (2003 94 και επ) Η ηθι-

κο-θεωρητική προσέγγιση της Butler αναδεικνύει τον παράγο-

ντα της εξάρτησης από τον άλλο ως κατάσταση laquoηθικής ευθύ-

νηςraquo Σύμφωνα με τη θεωρία της η ηθική ευθύνη δεν καθορίζε-

ται από οικουμενικές αντικειμενικές αξίες Εκλαμβάνεται ως η

απαρχή της διαπροσωπικής επικοινωνίας Η ομολογία της ατο-

μικής αδυναμίας τεκμαίρεται ως ένδειξη του ανθρώπινου laquoΔεν

δεχόμαστε τα όρια μας σημαίνει πως απαρνούμαστε ότι είναι

ανθρώπινο πάνω μας Αυτή η απώλεια μου φαίνεται βαρύτερη

από την απώλεια της αίσθησης υπεροχής που απαιτείται για

μια συνεκτική θεωρία του υποκειμένουraquo (Butler 2003 94) Κατά

την Butler laquoδεν θα πρέπει κανείς να υπερέχει προκειμένου να

δρα ηθικά Πολύ περισσότερο θα πρέπει να απωλέσει την υπε-

ροχή του προκειμένου να γίνει ανθρώπινοςraquo (Butler 2003 94)

Σημαντική επιταγή για την έρευνα της μετανάστευσης στο

πεδίο της εκπαιδευτικής επιστήμης αποτελεί η αντίσταση σε λο-

γικές ομογενοποίησης οι οποίες επιβάλλουν μια laquoκαθαρή αντί-

ληψη των ζητημάτων χωρίς αντίλογοraquo (Kamper 1995 127) Μια

τέτοια αντίληψη η οποία δεν επιτρέπει κανέναν αντίλογο θα

μπορούσε να προκύψει αν αντιμετώπιζε κανείς αυτή την αύξη-

ση των μεταναστευτικών ρευμάτων με τα γνωστά στην ιστορία

της μεταναστευτικής έρευνας επιχειρήματα που αφορούν τις

τελείται από γνήσιες διαπροσωπικές μορφές ανταλλαγής κατά τις οποίες οι

εταίροι που επικοινωνούν ο ένας με τον άλλον αποκαλύπτονται συναισθη-

ματικά ήκαι αντιπαρατίθενται σε συναισθήματα (πρβλ Moebius 2006 466)



43



αναγκαιότητες ενσωμάτωσης των μεταναστών στις χώρες υπο-

δοχής ήκαι τις πολιτισμικές διαφορές Ή ακόμη περισσότερο

μια τέτοια αντίληψη θα προέκυπτε εάν ndashμη λαμβάνοντας υπό-

ψη τη συστημική λογική των πραγματικών μεταναστευτικών αι-

τιώνndash ουσιαστικά υπονοούταν μια παρθενογένεση της μετανά-

στευσης ως αποτέλεσμα της διαδικασίας παγκοσμιοποίησης σε

μια εποχή υπέρβασης των εθνικών κρατών

Το ενδιαφέρον που παρουσιάζει για την εμπειρική έρευνα η

εισαγωγή της έννοιας της μετανάστευσης λόγω αγανάκτησης

(indignational migration) συνδέεται με το γεγονός ότι οι παγκό-

σμιοι συσχετισμοί και οι εξαρτήσεις καθίστανται εμφανείς ως

αιτίες της μετανάστευσης και προβάλλουν διαρκώς στη συνεί-

δηση της κοινωνίας Ταυτόχρονα αμφισβητείται η επιδίωξη της

ομογενοποίησης της πολιτικής και επιστημονικής συζήτησης για

τη μετανάστευση σύμφωνα με την οποία όσοι laquoδεν μέτρησανraquo

ήδη μια πρώτη φορά (στην πατρίδα τους) ως άχθος αρούρης

δεν υπολογίζονται επομένως ούτε σε κάποια επόμενη όταν για

παράδειγμα στο νέο περιβάλλον που ζουν θεωρείται πως δεν

διαθέτουν laquoόσα έχουν αξία για τους ημεδαπούςraquo (Esser 1998

133) Στο επίκεντρο λοιπόν δεν βρίσκεται το ζήτημα των συ-

νεπειών της μετανάστευσης για τις κοινωνίες υποδοχής αλλά

οι αντικειμενικές συνθήκες που προκαλούν τα μεταναστευτι-

κά ρεύματα Πώς προκύπτουν σχηματισμοί κινητικότητας στη

νεοφιλελεύθερη παγκόσμια τάξη Πώς βιώνονται και πώς αντι-

μετωπίζονται από τα εμπλεκόμενα άτομα σε ατομικόσυλλογι-

κό επίπεδο Και πώς μπορεί να αντιμετωπίσει από την πλευρά

της η κοινωνία των χωρών υποδοχής μεταναστών τους μετανά-

στες με έναν ηθικά υπεύθυνο τρόπο Η αντίληψη για την ευθύ-


44


νη έτσι όπως πρεσβεύεται από την Moufe (2000 61) προτρέ-

πει να λάβουμε υπόψη laquoτην πολυφωνία [hellip] και την ανάγκη να

δοθεί σε αυτές τις φωνές η δυνατότητα έκφρασης αντί να πα-

σχίζουμε για αρμονία και συναίνεσηraquo Ο προσανατολισμός προς

τη συναίνεση και την αρμονία όχι μόνο συμβάλλει στη διατή-

ρηση της κοινωνικής τάξης αλλά με τον τρόπο αυτό laquoκαθιστά

αδύνατο το πολιτικό στοιχείοraquo (Ranciegravere 2003)



45



ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Baros W (2014) Sozial-psychologische Rekonstruktion indigna-

tionaler Migration In W Baros amp W Kempf (Hrsg) Erkennt-

nisinteressen Methodologie und Methoden interkultureller Bil-

dungsforschung (S 106-120) Berlin

Bataille G (1975) Das theoretische Werk I Die Aufhebung der

Oumlkonomie Muumlnchen

Bataille G (1978) Die psychologische Struktur des Faschismus

Die Souveraumlnitaumlt Muumlnchen

Bataille G (1999) Die innere Erfahrung nebst Methode der Medi-

tation und Postskriptum 1953 Muumlnchen

Bollnow O F (2009) Schriften Band III Einfache Sittlichkeit Maszlig

und Vermessenheit des Menschen Wuumlrzburg

Bujard O (2012) Armut im Alter Ein Problem von gestern Zur

ideologischen Entsorgung der wachsenden sozialen Un-

gleichheit In Ch Butterwegge G Bosbach M W Birkwald

(Hrsg) Armut im Alter Probleme und Perspektiven der sozia-

len Sicherung (S 80-91) FrankfurtM

Butler J (2003) Kritik der ethischen Gewalt FrankfurtM

Critchley S (2008) Unendlich fordernd Ethik der Verplichtung

Politik des Widerstands Berlin

Critchley S (2011) Impossible objects New York

Demirović A (2013) Multiple Krise autoritaumlre Demokratie und

radikaldemokratische Erneuerung PROKLA 171(2) 193minus215

DeStatis (Statistisches Bundesamt) (2014) Auslaumlnderzahl in

Deutschland 2013 auf Rekordniveau Pressemitteilung vom


46


7 Maumlrz 2014 ndash8114 httpswwwdestatisdeDEPresseSer-

vicePresse Pressemitteilungen201403PD14_081_12521

html (letzter Zugrif am 09052014)

Duma V Konecny M amp Lichtenberger H (2013) Autoritaumlrer

Etatismus und Ausnahmestaat Krisenbearbeitung im histo-

rischen Vergleich Oumlsterreich und Griechenland In M Brie

(Hrsg) bdquoWenn das Alte stirbt hellipldquo Die organische Krise des Fi-

nanzmarktkapitalismus Zweite Transformationskonferenz der

Rosa-Luxemburg-Stiftung (S 157-189) Berlin

Esser H (1998) Ist das Konzept der Integration gescheitert In

K H Breuer (Hrsg) Jahrbuch fuumlr Jugendsozialarbeit XIX (S

129minus139) Koumlln

Fischer-Lescano A (2013) Austeritaumltspolitik und Menschenrech-

te Rechtsplichten der Unionsorgane beim Abschluss von Me-

moranda of Understanding Zentrum fuumlr europaumlische Rechts-

politik (ZERP) Fachbereich Rechtswissenschaft Universitaumlt

Bremen URL (προσπελάστηκε 02032014) httpmediaar-

beiterkammeratPDFStudie_Austeritaetspolitik_und_Men-

schenrechtepdf)

Garz D (2006) Weder Solidaritaumlt noch Recht noch Liebe - Grund-

zuumlge einer Moral der Aberkennung Aberkennungstrilogie

Teil I In H Drerup amp W Foumllling (Hrsg) Gleichheit und Gerech-

tigkeit Paumldagogische Revisionen (S 51minus69) Dresden

Holzkamp K (1993) Lernen Subjektwissenschaftliche Grundle-

gung FrankfurtM

Kamper D (1995) Unmoumlgliche Gegenwart Zur Theorie der Phan-

tasie Muumlnchen

Klafki W (1985) Konturen eines neuen Allgemeinbildungskon-



47



zepts In W Klafki Neue Studien zur Bildungstheorie und Di-

daktik Zeitgemaumlszlige Allgemeinbildung und kritisch-konstrukti-

ve Didaktik (S 43minus81) Weinheim

Koller H-Ch (1999) Bildung und Widerstreit Zur Struktur biogra-

phischer Bildungsprozesse in der (Post-) Moderne Muumlnchen

Koller H-Ch (2014) Anders werden Zur Erforschung transforma-

torischer Bildungsprozesse In I Miethe amp H-R Muumlller (Hrsg)

Qualitative Bildungsforschung und Bildungstheorie (S 19minus33)

Opladen

Legravevinas E (1987) Totalitaumlt und Unendlichkeit Versuche uumlber die

Exterioritaumlt Freiburg

Liebsch B (2012) Leidenschaftliche Souveraumlnitaumlt und Unan-

nehmbarkeit der Gewalt Georges Bataille im Kontext poli-

tischer Theorie In M Riekenberg (Hrsg) Die Gewaltsoziolo-

gie Georges Batailles (S 123minus150) Leipzig

Menke Ch (1999) Aumlsthetische Souveraumlnitaumlt Nach dem Schei-

tern der Avantgarde In A Hetzel amp P Wiechens (Hrsg)

Georges Bataille Vorreden zur Uumlberschreitung (S 301minus309)

Wuumlrzburg

Moebius S (2006) Die Zauberlehrlinge Soziologiegeschichte des

Collegravege de Sociologie (1937 ndash1939) Konstanz

Moufe Ch (2000) Wittgenstein Politische Theorie und De-

mokratie polylog Zeitschrift fuumlr interkulturelles Philosophie-

ren 6 53ndash61

Ranciegravere J (2003) Politisches Denken heute Lettre Internatio-

nal Sommer 2003 Berlin

Reichenbach R (2000) Demokratisches Selbst und dilettantisches

Subjekt Demokratische Bildung und Erziehung in der Spaumltmo-


48


derne Habilitationsschrift Universitaumlt Muumlnster

Reichenbach R (2005) Politische Bildung und die Regulierung

psychischer Aiziertheit In R Reichenbach amp H Breit (Hrsg)

Skandal und politische Bildung (S 51ndash60) Berlin

Streeck W (2011) Voumllker und Maumlrkte Der demokratische Kapi-

talismus und die europaumlische Integration Ein Epilog Lettre

International 95 15minus18

Tsianos V amp Papadopoulos D (2006) Prekaritaumlt eine wilde Reise

ins Herz des verkoumlrperten Kapitalismus Oder wer hat Angst

vor der immateriellen Arbeit Transversal ndash eipcp multilingual

webjournal 102006 httpeipcpnettransversal1106tsia-

nospapadopoulosde (προσπελάστηκε 09052014)

Χρυσόγονος Κ (2013) Η καταστρατήγηση του συντάγματος στην

εποχή των μνημονίων Αθήνα


35

INDIGNATIONAL MIGRATION 1

ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΛΟΓΩ ΑΓΑΝΑΚΤΗΣΗΣ

ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

Βασίλειος Μπάρος2

Αν εξετάζει κανείς ζητήματα δικαιοσύνης σε τοπικό επίπεδο και

μόνο χωρίς να αναγνωρίζει την παγκόσμια διάστασή τους στο

1 Ο όρος indignation προέρχεται από τη λατινική λέξη indignitas που ση-

μαίνει laquoαναξιοπρέπειαraquo και υποδηλώνει τη συναισθηματική κατάσταση της

αγανάκτησης και του θυμού Χρησιμοποιώ τη λέξη indignational ως προσδι-

ορισμό καταρχάς με την έννοια της μετανάστευσης που συνδέεται ή προκα-

λείται λόγω αγανάκτησης Ο νέος όρος indignational αποτελείται από τις λέ-

ξεις laquoαγανάκτησηraquo και laquoεθνικόςraquo και υποδηλώνει το εθνικό στοιχείο στην αγα-

νάκτηση Αναφέρεται στην αγανάκτηση και τη μετανάστευση ως ατομική και

συλλογική αντίδραση στην laquoπαγκοσμιοποιημένη εκμετάλλευσηraquo (Critchley

2008 157) Ταυτόχρονα ο όρος ευαισθητοποιεί ως προς τη σχέση μεταξύ

laquoεθνικών λαώνraquo και laquoδιεθνών αγορώνraquo όπου laquoπαγκοσμιοποίηση οικονομι-

κοποίηση και ευρωπαϊκή ολοκλήρωση αποδυναμώνουν τους μεν και ενδυ-

ναμώνουν τις δεraquo (Streck 2011 15)

2 Καθηγητής με γνωστικό αντικείμενο laquoΠαιδαγωγική με έμφαση στη Συ-

γκριτική Εκπαιδευτική Έρευναraquo στο Πανεπιστήμιο Augsburg


36
































37
































38


































39
































40
































41




































42































43
































44











45






























46




















schenrechtepdf)






gung FrankfurtM


tasie Muumlnchen




47











Opladen










Wuumlrzburg





ren 6 53ndash61






48

















36
































37
































38


































39
































40
































41




































42































43
































44











45






























46




















schenrechtepdf)






gung FrankfurtM


tasie Muumlnchen




47











Opladen










Wuumlrzburg





ren 6 53ndash61






48


















37
































38


































39
































40
































41




































42































43
































44











45






























46




















schenrechtepdf)






gung FrankfurtM


tasie Muumlnchen




47











Opladen










Wuumlrzburg





ren 6 53ndash61






48

















38


































39
































40
































41




































42































43
































44











45






























46




















schenrechtepdf)






gung FrankfurtM


tasie Muumlnchen




47











Opladen










Wuumlrzburg





ren 6 53ndash61






48


















39
































40
































41




































42































43
































44











45






























46




















schenrechtepdf)






gung FrankfurtM


tasie Muumlnchen




47











Opladen










Wuumlrzburg





ren 6 53ndash61






48

















40
































41




































42































43
































44











45






























46




















schenrechtepdf)






gung FrankfurtM


tasie Muumlnchen




47











Opladen










Wuumlrzburg





ren 6 53ndash61






48


















41




































42































43
































44











45






























46




















schenrechtepdf)






gung FrankfurtM


tasie Muumlnchen




47











Opladen










Wuumlrzburg





ren 6 53ndash61






48

















42































43
































44











45






























46




















schenrechtepdf)






gung FrankfurtM


tasie Muumlnchen




47











Opladen










Wuumlrzburg





ren 6 53ndash61






48


















43
































44











45






























46




















schenrechtepdf)






gung FrankfurtM


tasie Muumlnchen




47











Opladen










Wuumlrzburg





ren 6 53ndash61






48

















44











45






























46




















schenrechtepdf)






gung FrankfurtM


tasie Muumlnchen




47











Opladen










Wuumlrzburg





ren 6 53ndash61






48


















45






























46




















schenrechtepdf)






gung FrankfurtM


tasie Muumlnchen




47











Opladen










Wuumlrzburg





ren 6 53ndash61






48

















46




















schenrechtepdf)






gung FrankfurtM


tasie Muumlnchen




47











Opladen










Wuumlrzburg





ren 6 53ndash61






48


















47











Opladen










Wuumlrzburg





ren 6 53ndash61






48

















48

















Indignational Migration

Documents

Transcript of Indignational Migration