İlköğretim Okulu ( Ilk Okul ve Orta Okul) Müdürlerinin Örgütsel Adanmişlik ve Akademik...

Procedia Social

andBehavioralSciencesProcedia -Social and Behavioral Sciences 00 (2012) 000–000

www.elsevier.com/locate/procedia

WCES 2013

İlköğretim Okulu ( Ilk Okul ve Orta Okul)Müdürlerinin Örgütsel Adanmişlik ve Akademik

Tükenmişlik Düzeyleri Arasindaki Ilişki

* Süleyman Göksoy a, Şenyurt Yenipınarb, Mahmut Sağır c aDüzce University, Düzce 81000, Turkey

b Bolu Abant İzzet Baysal University, Bolu.14100, Turkey c Kahramanmaraş Sütçü İmam University, Kahramanmaraş. 46600, Turkey

Abstract

İlköğretim okulu müdürlerinin örgütsel adanmışlık ve tükenmişlik düzeylerinin, örgütsel etkililikleri ve bireyselyeterliklerinde önemli rol oynadıkları düşünülmektedir. Bu amaçla araştırmada, ilköğretim okulu müdürlerinin örgütsel adanmışlıkve akademik tükenmişlik düzeyleri ile örgütsel etkililikleri ve bireysel yeterliklerinde aralarındaki ilişkiyi ortaya koymakhedeflenmiştir. Araştırma için İstanbul merkezinde 2012-2013 öğretim yılında görev yapan 108 okul müdürünün görüşleri alınarakbetimsel araştırma yöntemlerinden ilişkisel tarama modeli uygulanmıştır. Araştırmada veri toplama aracı olarak Richn, Lepine veCrawford (2010) tarafından geliştirilen “Adanmışlık Anketi” ile Tümkaya (2000), tarafından geliştirilen “Akademik TükenmişlikAnketi” kullanılmıştır. Croanbach alfa güvenirlik katsayısı “Adanmışlık Anketi” için 0,94, “Akademik Tükenmişlik Anketi” için ise 0,86olarak belirlenmiştir. Araştırma verilerin çözümlenmesinde standart sapma, aritmetik ortalama, korelasyon ve regresyon analizlerikullanılmıştır.

Keywords: work engagement, organizational engagement, academıc burnout,

1. Introduction

Okul yöneticilerinin çalışma koşulları, beklentileri, iş yükü, yönetimsüreçlerinin uygulanma durumu ve zorluğu, kariyer, yetki ve sorumluluğu,okullardaki insan ve madde kaynaklarının etkili ve yeterli kullanım

*Süleyman Göksoy. Tel.: +90 505 6885093 E-Mail Adress: [email protected]*Şenyurt Yenipınar. Tel.: +90 506 2422468 E-Mail Adress: [email protected]

mailto:[email protected]

Author name / Procedia – Social and Behavioral Sciences 00 (2012) 000–000

zorunluluğunun hem nedeni hem de sonucu olarak; kuruma yönelik adanmışlık veakademik yönden tükenmişlik durumlarının belirlenmesi gerekmektedir.

Örgüt, etkililik için yapısal, fiziksel ve ekonomik koşullara sahip olsada, sistemin işlemesinden sorumlu olan ve bir örgütün en önemli girdisiolarak kabul edilen insana gereken önem verilmez, gereksinmeleri vebeklentileri dikkate alınmaz ise, o sistemin verimli çalışması olanaklıolmayabilir (Celep, 1998,56)

Adanmışlık (work/ organizational engagement) bireyin işe ve kuruma karşıduyduğu isteği içeren bağlılık (fiziksel, zihinsel ve duygusal olarak) vetatminidir (Harter v.d. 2002; ; Maslach v.d. , 2001; Saks, 2006; Khan, 1990;Schaufeli v.d. 2002; Leiter, 2001; akt Kurtpınar, 2011). Böylece adanmışlıkbireyin kendisini rol görevlerine vermesidir.

Yapılan araştırmalarda örgüte adanmış/bağlanmış iş gören; çalıştığıörgütün amaç ve değerlerini benimser, amaçların gerçekleştirilmesi içinbeklenilenin ötesinde çaba gösterir ve örgütte kalmayı sürdürmeeğilimindedir. Ayrıca yüksek düzeyde üretkendir, verimlidir ve sorumlulukduygusuyla hareket eder. Gelecekte de örgüte sayısız yararlar sağlayarak,örgütsel maliyetleri büyük ölçüde düşüreceği tahmin edilmektedir (Balcı,2000,27; Celep 1998,56; Balay 2001,89),

Tükenmişlik (burnout) işten kaynaklanan problemlere bir tepki olarak işeilişkin tutum ve davranışlarda olumsuz değişiklikler göstermeyi, hizmetverilen kişiye karşı ilginin azalmasını, olumsuzluğu, diğer arkadaşlarına vehizmet verdiği kişilere karşı kızgınlığı, başarısızlığı rasyonalize etmeeğilimini, değişikliğe direnci, insanlara karşı katılığın artışını veyaratıcılığın yitimini içeren bir olgu olarak tanımlanmaktadır (Gold,1988;Firth,1986; akt. Tümkaya,2000).

Tükenmişlik kavramı yaygın olarak üç bileşenli olarak ele alınmıştır.Bunlar; duygusal tükenme, duyarsızlaşma ve kişisel başarı duygularındaazalmadır (Maslach,1982, akt. Tümkaya,2000). Maslach ve Jackson (1981)’e göretükenmişlik, olumsuz tutumları içeren fiziksel, duygusal ve zihinsel boyutlubir belirti olarak tanımlanmıştır (Akt, Dönmez ve Güven, 2001,221).

Bireyin göreve ve kuruma duyduğu isteği içeren adanmışlık ile kişinin işeilişkin tutum ve davranışlarında olumsuz değişiklikler göstermeyi içerentükenmişlik arasındaki ilişkinin varlığı ve düzeyinin belirlenmesi eğitimkurumları ve yöneticilerinin örgütsel etkililiği ve bireysel yeterliğigerçekleştirmede önemli rol oynadığı düşünülmektedir.

2. Method

2.1. Research model

Bu araştırmada, bulgulara ulaşmak için; ilişkisel tarama modelikullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu İstanbul ilinde ilköğretim ve

2

Author name / Procedia – Social and Behavioral Sciences00 (2012) 000–000

ortaöğretim kurumlarında görev yapan toplam 108 okul müdürü oluşturmuş anketyolu ile veriler elde edilmiştir.

Araştırma verilerinin analizde yüzde, frekans, standart sapma, ortalama,değişkenler arasındaki ilişki için korelasyon ve bağımsız değişkenlerinbağımlı değişken üzerindeki etkisi için regresyon analizi kullanılmıştır.Elde edilen bulgular %95 güven aralığında %5 anlamlılık düzeyindedeğerlendirilmiştir. * p<0,05; anlamlı-önemli, ** p<0,01 çok anlamlı-önemli;*** p<0,001 çok daha fazla anlamlı-önemlilik düzeyleri işaretler ilebelirtilmiştir.

2.2. Data collection tool

Araştırmada ölçek olarak okul müdürlerinin kurumsal adanmışlıklarınayönelik davranışlarını ölçmek amacıyla Rich, Lepine ve Crawford (2010)tarafından geliştirilen ve Kurtpınar (2011)’ın yüksek lisans tezinde Türkçeolarak uyguladığı, geçerlik ve güvenilirlik analizlerini yaptığı 18 maddelikölçek kullanılmıştır. Ölçeğin alt boyutlarını sırasıyla Fizikseladanmışlık(1-6. maddeler); Duygusal adanmışlık(7-12. maddeler); Bilişseladanmışlık(13-18. maddeler) oluşturmaktadır. Ölçeğe ilişkin Cronbach Alphakatsayısı 0,947 olarak hesaplanmıştır.

Araştırmada, okul müdürlerinin örgütsel tükenmişliğe ilişkin algılarınıbelirlemek amacıyla TÜMKAYA (2000), tarafından geliştirilen “AkademikTükenmişlik Anketi” Ölçeği kullanılmıştır. Ölçek dört alt boyuttanoluşmaktadır. Alt boyutlar sırasıyla Duygusal Güçsüzlük (1, 14*, 15*, 26*,27*, 30, 31*, 32, 33*, 34*, 36*, 37, 38*, 39*); Yönetsel Destek (2, 5*, 6, 8,9, 10, 18, 19, 20, 21, 23*, 25*, 29); Akademik Performans (3, 11, 13, 16, 17,22*, 24*, 28); İş Yükü (4, 1*, 2*, 3, 4*, 7, 12*, 35*) başlıklardan ve sorumaddelerinden oluşmaktadır. Yıldız işaretli maddeler ters kodlanmaktadır.Ölçeğin, cronbach alpha katsayısı 0,863 olarak hesaplamışlardır. Araştırmadakullanılan iki farklı likert ölçek için kişilerin verilen önermelerle ilgiligörüşlerini, çok olumsuzdan çok olumluya kadar sıralanan seçeneklerdenbelirtmeleri istenmiştir. Ölçek ifadelerinin değerlendirilmesinde 1,00-1,79Çok düşük, 1,80-2,59 Düşük, 2,60-3,39 Orta, 3,40-4,19 Yüksek, 4,20-5,00 Çokyüksek olarak değerlendirme yapılmıştır.

3. FindingsAraştırmaya katılan ilköğretim okul müdürlerinin adanmışlık ve akademik

tükenmişlik düzeylerinin ortalama ve standart sapma değerleri Tablo 2’degörülmektedir.

3


Tablo2. Araştırmaya Katılan İlköğretim Okul Müdürlerinin Adanmışlık ve Akademik Tükenmişlik Düzeylerinin Ortalamaları

Adanmışlık Ölçeği Alt Boyutları N Ort. S.s Min. Max.

Bilişsel adanmışlık

108 4,065 0,696 2,000 5,000

Duygusal adanmışlık

108 4,134 0,697 2,167 5,000

Fiziksel adanmışlık

108 4,480 0,529 2,600 5,000

Akademik Tükenmişlik Ölçeği Alt BoyutlarıDuygusal güçsüzlük

108 2,487 0,571 15,000 49,000

Yönetsel destek 108 2,684 0,557 15,000 50,000Akademik performans

108 2,094 0,531 7,000 25,000

İş yükü 108 3,345 0,699 9,000 33,000

Araştırmaya katılan ilköğretim okul müdürlerinin adanmışlık düzeyleriincelendiğinde; bilişsel adanmışlığın yüksek(ort=4,065); duygusaladanmışlığın yüksek (ort=4,134); fiziksel adanmışlığın çok yüksek(4,480)olduğu tespit edilmiştir.

Araştırmaya katılan ilköğretim okul müdürlerinin akademik tükenmişlikdüzeylerinin ortalamaları incelendiğinde; Katılımcıların duygusal güçsüzlükdüzeyinin düşük düzeyde (2,487 ± 0,571); yönetsel destek düzeyinin ortadüzeyde (2,684 ± 0,557); akademik performans düzeyinin düşük düzeyde (2,094 ±0,531); iş yükü düzeyinin orta düzeyde (3,345 ± 0,699) olduğu saptanmıştır.

Araştırmaya katılan ilköğretim okul müdürlerinin adanmışlık düzeyleriile akademik tükenmişlikleri arasındaki ilişki korelasyon analizi ileincelenmiştir (Tablo 3).

Tablo 3. Araştırmaya Katılan İlköğretim Okul Müdürlerinin AdanmışlıkDüzeylerinin Aralarındaki İlişkinin Korelasyon Analizi ile İncelenmesi

Bilişseladanmışlık

Duygusaladanmışlık

Fizikseladanmışlık

Duygusalgüçsüzlük

r -0,104 -0,340*** -0,204*p 0,283 0,000 0,034N 108 108 108

Yönetseldestek

r -0,297** -0,400*** -0,135p 0,002 0,000 0,163N 108 108 108

4


Akademikperformans

r -0,256** -0,446*** -0,320**p 0,007 0,000 0,001N 108 108 108

İş yükü r -0,145 -0,334*** -0,084p 0,134 0,000 0,390N 108 108 108

* p<0,05 ** p<0,01 *** p<0,001Bilişsel adanmışlık ile Duygusal güçsüzlük, Yönetsel destek, Akademik

performansa yönelik tükenmişlik arasında ters orantılı zayıf bir ilişkitespit edilmiştir. Bilişsel adanmışlık ile İş yüküne ait tükenmişlik arasındailişki bulunamamıştır. Duygusal adanmışlık ile Duygusal güçsüzlük, Yönetseldestek, Akademik performans, İş yüküne ait tükenmişlik arasında ters orantılızayıf ilişki tespit edilmiştir. Fiziksel adanmışlık ile Duygusal güçsüzlük,Akademik performansa yönelik tükenmişlik arasında ters orantılı zayıf birilişki tespit edilmiştir. Fiziksel adanmışlık ile Yönetsel destek, İş yüküneait tükenmişlik arasında ilişki bulunamamıştır.

Örgütsel adanmışlığın akademik tükenmişlik boyutları üzerindeki etkisisırasıyla regresyon analizleri ile araştırılmıştır (Tablo 4).

Tablo 4. Akademik Tükenmişlik Düzeylerinin Adanmışlık Düzeylerinden Etkilenme Durumunu Test Etmek İçin Yapılan Regresyon Modelleri

BağımlıDeğişken

BağımsızDeğişken

ß t p F Model(p)

R2

Duygusal güçsüzlük

Sabit 45,485

7,780 0,000

6,049

0,001 0,124


3,056

1,966 0,052


-5,079

-3,531

0,001


-1,302

-0,633

0,528

Yönetsel destek

Sabit 39,193

7,827 0,000

9,739

0,000 0,197


-2,349

-1,764

0,081


-4,83

-3,922

0,000

5


3Fiziksel adanmışlık

-4,913

2,786 0,006

Akademik performans

Sabit 24,251

8,448 0,000

9,007

0,000 0,183


0,746

0,978 0,330


-2,596

-3,675

0,000


-0,705

-0,697

0,487

İş yükü Sabit 26,961

7,464 0,000

6,191

0,001 0,127


0,126

0,131 0,896


-3,537

-3,980

0,000


2,330

1,832 0,070

Duygusal adanmışlık Duygusal güçsüzlük, Yönetsel destek, Akademikperformans, İş yüküne ilişkin tükenmişliği azaltmaktadır(p<0,05). Fizikseladanmışlık yönetsel desteğe ilişkin tükenmişliği azaltmaktadır(p<0,05).Bilişsel adanmışlığın akademik tükenmişlik boyutları üzerinde etkisinerastlanmamaktadır(p>0,05). Regresyon modellerindeki açıklama güçleri (R2<0,2)incelendiğinde örgütsel adanmışlık ile akademik tükenmişlik ilişkisinin zayıfolduğu söylenebilir. Bu bulgular, okul müdürlerinin örgütseladanmışlıklarının, akademik tükenmişliklerinin belirleyicisi konumundaolduğuna ilişkin kuramsal bilgi birikimi ile uyumludur.

4. Results and discussionAraştırmada elde edilen bulgulara göre, “bilişsel adanmışlık” ile

“duygusal güçsüzlük”, “yönetsel destek” ve “akademik performansa” yöneliktükenmişlik arasında ters orantılı zayıf bir ilişki tespit edilmiştir. Benzerdurum Schaufeli v.d. (2002) işe adanmışlığı Maslach v.d. (2001) tükenmişlikile işe adanmışlık arasında negatif ve anlamlı bir ilişki olduğu tespitedilmiştir ( akt. Kurtpınar,2011).

“Bilişsel adanmışlık” ile “iş yüküne ait tükenmişlik” arasında ilişkibulunamamıştır. “duygusal adanmışlık” ile “duygusal güçsüzlük”, “yönetsel

6


destek”, “akademik performans” ve “iş yüküne ait tükenmişlik” arasında tersorantılı zayıf ilişki ortaya çıkmıştır. “fiziksel adanmışlık” ile “duygusalgüçsüzlük”, “akademik performansa” yönelik tükenmişlik arasında ters orantılızayıf bir ilişki bulunmuştur. “fiziksel adanmışlık” ile “yönetsel destek”,“iş yüküne ait tükenmişlik” arasında ise ilişkiye rastlanmamıştır.

Ayrıca, “duygusal adanmışlık”, “duygusal güçsüzlük”, “yönetsel destek”,“akademik performansın”, “iş yüküne” ilişkin tükenmişliği azalttığı tespitedilmiştir. Benzer şekilde “fiziksel adanmışlık” “yönetsel desteğe” ilişkintükenmişliği azalttığı belirlenmiştir. Paralel durum Harter v.d. (2002)çalışmalarında işe adanmışlığın önemli iş çıktıları ile anlamlı ve pozitifilişki içerisinde olduğunu kanıtlamıştır ( akt Kurtpınar,2011). “Bilişseladanmışlığın” ise akademik tükenmişlik boyutları üzerinde etkisibulunamamıştır. Araştırmada örgütsel adanmışlık ile akademik tükenmişlikilişkisinin zayıf olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

References

Rıch,Lepıne ve Crawford, Academy of Management Journal 2010, 53, No. 3, 617–635.Tümkaya, S. “Akademık Tükenmışlık Ölçeğinin Geliştirilmesi, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 19 :

128-133 [20ooJGold, Y. " Recognizing and Coping with Academic Bumout". Contemporary-Education, 59(3), 142-145,

(1988). Firth, H., Intee, l. Mc., Keown, P. Mec. & ark. "Burnout and Professional Depression: Related Co

ncepts?". Journal of Advanced Nurse, 11(6),633- 641,(1986). Maslach, C. "Burnout: .(1982). The Cost of Caring. Englewood Cliffs". Nl: Prentice-Hall, IncMaslach, C. & Jackson, S.E. (1981). "The Measurement of Experienced Bumout". Journal of

OccupationalBehavior, 2(2), 99-113, Pines, A.& Maslach, C. (1978)."Characteristics of Staff Bumout in Mental Healt Settings".

Hospital and Community Psychiatry, 29: 233-57, Harter, J. K., Hayes, T. L., ve Schmidt, F. L. (2002). Business-Unit-Level Relationship Between

Employee Satisfaction, Employee Engagement, and Business Outcomes: a Meta-Analysis. Journalof Applied Psychology , 87 (2), 268-279.

Maslach, C., Schaufeli, W. B., ve Leiter, M. P. (2001). Job Burnout. Annual Review Psychology , 52,397-422.

Saks, A. M. (2006). Antecedents and Consequences of Employee Engagement. Journal of ManagerialPsychology , 21, 600-619.

Khan, W. A. (1990). Psychological Conditions of Personal Engagement and Disengagement at Work.The Academy of Management Journal , 33 (4), 692-724.

Schaufeli, W., Salanova, M., González-romá, V., ve Bakker, A. (2002). The Measurement ofEngagement and Burnout: A Two Sample Confirmatory Factor Analytic Approach. Journal ofHappiness Studies , 3 (1), 71-92.

Maslach, C., Schaufeli, W. B., ve Leiter, M. P. (2001). Job Burnout. Annual Review Psychology , 52,397-422.

Kurtpınar, M. (2011)." Birey-Örgüt Uyumunun Bireysel Performans Üzerindeki Etkisinde KişilikÖzellikleri ve İşe Adanmışlığın Rolü” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul,

Dönmez, B., Güven, M. (2001). Tükenmişlik Ölçeği, Eğitim Yönetimi Dergisi, Yıl, 7, Sayı 26,Bahar, 221-225.Ankara.

Balcı, A. (2000). Örgütsel sosyalleşme. Ankara: Pegem Yayınları,Balay, R. (2000). Yönetici ve Öğretmenlerde Örgütsel Bağlılık. Yayınlanmamış doktora tezi, Ankara

Üniversitesi, Ankara.7


Celep, C. (1998). Eğitim Örgütlerinde Öğretmenlerin Örgütsel Adanmışlığı. Eğitim ve Bilim. C.:22S.108.

8

İlköğretim Okulu ( Ilk Okul ve Orta Okul) Müdürlerinin Örgütsel Adanmişlik ve Akademik...

Documents

Transcript of İlköğretim Okulu ( Ilk Okul ve Orta Okul) Müdürlerinin Örgütsel Adanmişlik ve Akademik...