ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

«ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΣΠΟΥΔΕΣ»

ΜΑΘΗΜΑ: ΜΕΘΟΔΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

«Εκεί που ανοίγει ένα σχολείο, κλείνει μια φυλακή»(Β ί κ τ ω ρ Ο υ γ κ ώ, 1802-1885)

ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ

(Παναγιώτης Μπουζούκος, ΑΜ 141017)

Αθήνα, Δεκέμβριος 2014

Α/Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Σελίδα

1 «Α» Εισαγωγή

2 «Β» Σκοπός ΈρευναςΔιατύπωση ερευνητικών ερωτημάτων

3

«Γ»

Θεωρητικό ΥπόβαθροΒιβλιογραφικές Αναφορές

4 1 Ιστορική αναδρομή στο θεσμόκράτησης - φυλάκισης

5 2 Στόχοι κράτησης – φυλάκισης Αποτίμηση κατάστασης

6 3 Ο σωφρονισμός στην Ελλάδα

7 4Νομοθετικό Καθεστώς Οργάνωση – ΛειτουργίαΚαταστημάτων Κράτησης

8 5 Συνθήκες διαβίωσης και προβλήματαστις φυλακές

9 6 Το περιβάλλον της φυλακής(ανάλυση)

10 7 Ψυχοσύνθεση εγκλείστων Επιθετική Συμπεριφορά

11 8 Ανασκόπηση ερευνών σεσωφρονιστικά ιδρύματα

12

«Δ»

ΜεθολογίαΈρευνας13 1 Περιορισμοί προηγούμενων ερευνών

14 2 Θεωρητικές υποθέσεις(ερευνητικές)

15 3 Υποκείμενα μελέτης16 4 Μέθοδοι συλλογής δεδομένων17 5 Μέτρηση μεταβλητών

18 6 Περιοριστικά στοιχείαπροτεινόμενης έρευνας

19 7 Χρονοδιάγραμμα Προυπολογισμόςέρευνας

20 «Ε» Προτεινόμενος Οδηγός Συνέντευξης21 «ΣΤ» Βιβλιογραφία

ΤΙΤΛΟΣ

«Οι συνθηκές κράτησης στα Σωφρονιστικά καταστήματα της χώραςκαι η επίδραση αυτών στην έκταση και συχνότητα εμφάνισηςφαινόμενων επιθετικής συμπεριφοράς και βιαιότητας μέσα σε αυτά»

A. Εισαγωγή

1. Η ρευστή κοινωνική πραγματικότητα, σε συνδυασμό με τηδυσχερή οικονομική κατάσταση που βιώνει η χώρα μας, τηντελευταία πενταετία, δημιουργούν ένα δυσάρεστο πλαίσιο δράσηςγια το σύνολο των πολιτών, μεγενθύνουν το ψυχολογικό βάρος πουασκείται σε όλους μας και διαμορφώνουν πρόσφορο έδαφος για τηνανάπτυξη αποκλίνουσων κοινωνικών συμπεριφορών και διάπραξηςπαραβατικών πράξεων.

2. Τα παραπάνω λειτουργούν επιβαρυντικά και οδηγούν στηνανάδειξη χρόνιων στρεβλώσεων και θεσμικών αδυναμιών, πουβαρύνουν τη λειτουργία των δομών του Ελληνικού κράτους.

3. Μια από αυτές είναι και η ελλειματική και διάτρητηοργάνωση και λειτουργία του σωφρονιστικού συστήματος, η οποίααποτελεί πεδίο έντονης κοινωνικής ανησυχίας και πολιτικήςαντιπαράθεση, ιδιαίτερα τους τελευταίους μήνες, ένεκα και τωνγεγονότων που αναφέρονται παρακάτω:

α. Η πρόσφατη νομοθετική ρύθμιση τροποποίησης τουΣωφρονιστικού κώδικα, (30 Ιουνίου 2014), μέρος της οποίαςπροκάλεσε έντονη αντίδραση, από πολιτικές παρατάξεις, πρόσωπατης ακαδημαικής κοινότητας, μέλη ΜΚΟ και μερίδα του τύπου.Αφορμή αποτέλεσε η διάταξη περί της δημιουργίας των νέωνΚαταστημάτων Κράτησης «τύπου «Γ», υψίστης ασφαλείας, για τηνοποία έλαβαν χώρα και μεγάλης έκτασης κινητοποίησεις απόπλευράς των φυλακισμένων , μέσω των οποίων και εξωτερίκευσανμέρος των παραπόνων τους για την κατάσταση που βιώνουν(rizospastis, 2014).

β. Το ιδιαίτερα ειδεχθές και προσβλητικό για τοσωφρονιστικό σύστημα της χώρας, διπλό, αιματηρό συμβάν τηςδολοφονίας ενός σωφρονιστικού υπαλλήλου από κρατούμενο, στιςΦυλακές Μαλανδρίνου, στις 25 Μαρτίου 2014 και στη συνέχεια οαιφνίδιος θάνατου του τελευταίου, πιθανώς ένεκα σωματικήςκακοποίησης και βαρύτατου ξυλοδαρμού από άλλους σωφρονιστικούςυπαλλήλους, στις φυλακές Νιγρίτας (mixanitouxronou, 2014). Τουπόψη περιστατικό οδήγησε πρόσφατα (23 Οκτ 2014) στην απόφασηπαραπομπής σε δίκη 13 σωφρονιστικών υπαλλήλων, πιθανώςενεχόμενων στην υπόθεση, καθώς και του πρώην Διευθυντή τωνΦυλακών Νιγρίτας (kathimerini, 2014)

γ. Οι έντονες επικρίσεις προς τη χώρα μας από τηνεπιτροπή κατά των Βασανιστηριών του Συμβουλίου της Ευρώπης,όσον αφορά τις συνθήκες διαβίωσης, σε φυλακές και κέντρακράτησης μεταναστών της χώρας μας (Εnet, 2014).

δ. Η ενημέρωση του Υπουργού Δικαιοσύνης, ΧαράλαμπουΑθανασίου, προς τα μέλη της αρμόδιας διακομματικής επιτροπή τηςΒουλής, στις 19 Νοε 2014, περί της χωρητικότητας τωνσωφρονιστικών καταστημάτων της χώρας, στα οποία «στοιβάζονται»μόλις 12.703 κρατούμενοι, με τον αριθμό των θέσεων να ανέρχεταισε 9.286, ενώ χαρακτηριστικά μόνο στο Κατάστημα κράτησης τουΚορυδαλού διαβιούν 2270 κρατούμενοι, έναντι 1070 πουπροβλέπεται (στο νοσοκομείο της φυλακής ευρίσκονται 176 αντί 60νοσηλευόμενων και στο Ψυχιατρείο αντίστοιχα 267 αντί 160).(Skai, 2014).

ε. Η έκδοση πρόσφατα ακόμα 2 καταδικαστικών αποφάσεωναπό το Ευρωπαικό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων / ΕΔΑΔ,εντός του Νοε 2014, για υποθέσεις απάνθρωπης και εξευτελιστικήςμεταχειρίσης και παροχή άθλιων συνθηκών κράτησης σεΣωφρονιστικά καταστήματα της ημεδαπής, σε 2 ξένους υπήκοους (1από Μπαγκλαντές και 1 Ιταλία). (tovima, 2014).

2. Η ανωτέρω περιγραφόμενη κατάσταση οδηγεί πιεστικά στηνανάγκη επανεξέτασης σε βάθος και μεθοδολογικά τηςδιαμορφωθείσας κατάστασης στα καταστήματα κράτησης,επαναθεώρησης της κράτουσας αντίληψης για το τι πραγματικά

συμβαίνει και ευαισθητοποίσης των αρμόδιων φορέων και τηςκοινής γνώμης, ώστε να αποφευχθούν περαιτέρω δυσάρεστα (ή ακόμακαι βιαία) γεγονότα.

Β. ΣΚΟΠΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ – ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΩΝ ΕΡΩΤΗΜΑΤΩΝ

1. Σκοπός της προτεινόμενης έρευνας είναι η δημιουργία ευνοικών συνθηκών για την ικανοποίηση της παραπάνω απαίτησης, μέσω της:

α. Μελέτης των υφιστάμενων συνθηκών διαβίωσης, σε 8 Σωφρονιστικά Καταστήματα της χώρας.

β. Εξέτασης της επίδρασης της επικρατούσας κατάστασης(συνθήκες κράτησης), στη συμπεριφορά και τη ψυχοσύνθεση τωνκρατουμένων, με τη διεξαγωγή ποιοτικής έρευνας, σε μέρος τουσυνόλου των εμπλεκομένων στις διαδικασίες σωφρονισμού (τρόφιμοιτων φυλακών – επιστημονικό και διοικητικό προσωπικό).

γ. Εξαγωγής συμπερασμάτων, μέσω της έρευνας, για τημελλοντική εξέλιξη της κατάστασης και τις προσδοκίες πουδιαγράφονται.

δ Ανατροφοδότησης της έρευνας και διάθεσης τωναποτελεσμάτων προς αξιοποίηση σε μεταγενέστερη διαδικασία.

2. Η έρευνα θα επιχειρήσει να απαντήσει στα παρακάτωσυγκεκριμένα ερωτήματα:

α. Ποιοί παράγοντες του περιβάλλοντος επιδρούνδυσμενώς στη συμπεριφορά του τρόφιμου των φυλακών και σε ποιάέκταση;

β. Γιατί αντιδρούν αντισυμβατικά και βίαια στιςδιαπροσωπικές τους σχέσεις με τους άλλους κρατούμενους και μετα εντεταλμένα όργανα της Διοίκησης των Φυλακών (σωφρονιστικοίυπάλληλοι και επιστημονικό προσωπικό) και σε ποιά συχνότηταγίνεται αυτό;

γ. Σε ποιό βαθμό το είδος του σωφρονιστικούκαταστήματος (μέγεθος φυλακής και επίπεδο ασφαλείας) επιδρά στηψυχοσύνθεση των κρατουμένων και σε ποιές κατηγορίες αυτών(δημογραφικά χαρακτηριστικά των κρατουμένων);

δ. Τι επιπτώσεις έχει στη συμπεριφορά και ιδιωτικότητατων κρατουμένων και πως επιδρά στη ψυχοσυνθεσή τους η πυκνότηταμιας φυλακής (δηλαδή ο αριθμός διαβιούντων κρατουμένων, ανάκελί και πτέρυγα κράτησης);

ε. Γιατί βιώνουν αισθήματα αποστροφής / απογοήτευσηςεώς και ολικής ρήξης με το παρόν της φυλακής (διοικητικό καιεπιστημονικό προσωπικό) και εμφανίζουν απροθυμία συνεργασίας;

στ Σε ποιά διάσταση επανατοποθετούν οι κρατούμενοι τησχέση και το συναισθηματικό δέσιμο τους με την οικογενειά τουςκαι το στενό τους προσωπικό περίγυρο. Πως επηρεάζονται στη ζωήτους μέσα στη φυλακή από την εξέλιξη αυτών των σχέσεων,ιδιαίτερα σε θέματα συμπεριφοράς;

ζ. Πως αντιλαμβάνονται τις προοπτικές που διανοίγοταιστο μέλλον για αυτούς, τόσο εντός της φυλακής όσο και μετά τηναποφυλάκιση;

η. Ποιές οι προσδοκίες των φυλακισμένων και τουσωφρονιστικού προσωπικού από τα μέτρα που περιλαμβάνονται στιςδιατάξεις του πρόσφατα ψηφισθέντα νόμου περί του νέου«Σωφρονιστικού Κώδικα», ιδιαίτερα όσον αφορά τη δημιουργία νέωνκαταστημάτων κράτησης, «υψίστης ασφαλείας», τύπου «Γ»;

θ. Πως αντιμετωπίζουν και τι αναμένουν, όσον αφορά τηβελτίωση της κατάστασης εντός των καταστημάτων κράτησης, απότις πρόσφατες εξαγγελίες αρμοδίων για νέες εναλλακτικές μορφέςκράτησης (εφαρμογή συστήματος γεωεντοπισμού ή «ηλεκτρονικόβραχιόλι») ή παροχή δυνατότητας ερωτικής συνεύρεσης με τουςσυντρόφους τους;

ι. Το υπάρχον θεσμικό και χωροταξικό πλαίσιο είναιδυνατόν να αντεπεξέλθει και να ικανοποίήσει τις νέεςνομοθετικες πρωτοβουλίες για αποσυμφόρηση των φυλακών;

Γ. Θεωρητικό Υπόβαθρο – Βιβλιογραφικές Αναφορές

1. Ιστορική αναδρομή στο θεσμό της κράτησης – φυλάκισης

α. Ο εγκλεισμός (ή κράτηση, φυλάκιση), ως διαδεδομένημορφή ποινικής τιμωρίας άρχισε να υιοθετείται μετά τον 15οαιώνα, αν και υποτυπώδεις μορφές του συναντώνται σε αρχαίουςπολιτισμούς, (Τσίφτη, 2003). Τα σωφρονιστικά ιδρύματακαθιερώθηκαν σταδιακά, αρχικά σε χώρες της Δυτικής Ευρώπης, απότα τέλη του 16ου αιώνα (Tahir, 2003).

β. Η επίδραση του Διαφωτισμού επαναδιαμόρφωσε ριζικάτην κυρίαρχη έως τότε αντίληψη για το έγκλημα, τα αίτια του καιτους τρόπους επιβολής των ποινών. Οι εξοντωτικές τιμωρίες(σωματική βιαιοπραγία και θανατική ποινή σε δημόσια θέα)άρχισαν να υποχωρούν έναντι της επιλογής της αποτροπής ωςβασική προτίμηση του τρόπου εφαρμογής των κανόνων δικαίου.

γ. Μέσα στο πλαίσιο αυτό, από το 18ο αιώνα, αρχίζειστην Ευρώπη (και στον ελληνικό χώρο) μια σταδιακή ευρύτατηδιασύνδεση των ποινών με την ελευθερία και την ιδιοκτησία-περιουσία των ανθρώπων. Ο χρόνος έκτισης της ποινήςαναδεικνύεται σε κύρια πάραμετρος της βαρύτητας και αξίας τηςποινής, κάτι που εύστοχα επισημαίνεται με τη φράση «ηδιαχείριση του χρόνου αποτελεί βασικό μηχανισμό ελέγχου τηςσυμπεριφοράς των κρατουμένων, από μέρους της διοίκησης τηςφυλακής» (Μαυρής, 2003, σελ. 24), ενώ η αυστηρότητα της ποινήςκαθορίζεται από το χρονικό διάστημα και τις συνθήκες φυλάκισης(Τσίφτη, 2003).

δ. Σταδιακά από τις αρχές του 19ου αιώνα το επιχείρημαυπέρ της αποτροπής αρχίζει να εξασθενεί και να απομακρύνεταιαπό το προσκήνιο. Οι φυλακές μετατρέπονται σε

κακοδιαχειριζόμενα ιδρύματα, οι συνθήκες κράτησης γίνονταισκληρές και συχνά απάνθρωπες.

ε. Η παραπάνω δυσάρεστη κατάσταση επαναφέρει προς τατέλη της δεκαετίας του 1960, μέσω των φιλελεύθερων ρευμάτων τηςεποχής, το αίτημα για καλύτερες συνθήκες εντός των φυλακών καισεβασμό των δικαιωμάτων των κρατουμένων.

στ. Η μεταστροφή αυτή οδηγεί στην ανάδειξη μιαςξεχωριστής κοινωνικής «ιδεολογίας», όσον αφορά τη διαδικασίατιμωρίας των παραβατών του νόμου, η οποία ονομάζεταιΣωφρονισμός. Οι τάσεις που αναπτύσσονται όμως γύρω από τοκεντρικό νόημα του όρου συμβάλλουν μερικώς μόνο στηνικανοποίηση των αιτημάτων για καλύτερες συνθήκες και αναμόρφωσητων παραβατών.

ζ. Όπως αναφέρεται σχετικά, «το μοντέλο αναμόρφωσηςκαι κοινωνικής επανένταξης αντικαθίσταται με το μοντέλο τηςδιαχείρισης των κινδύνων, με αποτέλεσμα να εγκαταλείπεται ηεξατομικευμένη παρέμβαση, που σκοπό έχει την κατανόηση τωνπροβλημάτων του κρατουμένου.Τα προγράμματα κοινωνικήςεπανένταξης, τα θεραπευτικά και αναμορφωτικά προγράμματαεφαρμόζονται στις φυλακές αποσπασματικά και επιλεκτικά:υλοποιούνται κατά περιόδους και δεν αφορούν το σύνολο τωνκρατουμένων» (Μπουγάδη, 2010, σελ.6).

2. Στόχοι της κράτησης και φυλάκισης – Αποτίμηση τηςΚατάστασης

Ο σωφρονισμός μπορεί να περιγραφεί ως μια στρατηγική,που επικεντρώνεται στην πραγματοποίηση αλλαγών στουςχαρακτήρες, στις στάσεις και τη συμπεριφορά τωνκαταδικασθέντων, έτσι ώστε ταυτόχρονα με την ενίσχυση τηςκοινωνικής άμυνας, κατά της ανεπιθύμητης συμπεριφοράς, ναμπορέσει να εξασφαλίσει την ευημερία και ικανοποίηση τωνπαραβατών (Wodahl & Garland, 2009). Μέσω της καθημερινήςαυστηρής ρουτίνας και της πειθαρχίας υπήρχε η πεποίθηση ότι ηφυλακή όχι μόνο θα «αναμορφώσει» τον κρατούμενο, αλλά θααποτελέσει συνάμα και παράδειγμα για την κοινωνία. Παρά ταύτα,

η φυλακή δεν άργησε να χρησιμοποιηθεί ως «αποθήκη στοίβαξηςανθρώπων», ελέγχοντας τον αριθμό των μεταναστών και τωνκατώτερων αστικών τάξεων (Wodahl & Garland, 2009).

α. Όπως επισημαίνεται στο Σωφρονιστικό Κώδικα τηςχώρας, «ο περιορισμός της ελευθερίας είναι ο σκοπός στον οποίοεξαντλείται η επιβολή μιας ποινής κατά της ελευθερίας»(Μαργαρίτης & Παρασκευόπουλος, 2003, σελ. 52).

β. Μέσω του περιορισμού της ελευθερίας επιδιώκεται:

(1) η τιμωρία του παραβάτη, (2) η μείωση της εγκληματικότητας (μέσω της

αποτροπής), (3) ο σωφρονισμός και η επανένταξη των κρατουμένων,(4) η προστασία του κοινού και η αποκατάσταση (ή

επανόρθωση) των πληττόμενων από τα διαπραχθέντα εγκλήματα(Maquire, Morgan & Reiner, 2007).

γ. H κρίση του θεσμού της φυλακής εμφανίσθηκε από τηστιγμή κιόλας της γέννησής της, υπό την έννοια ότι η φυλακή δενέχει πάψει να αμφισβητείται ως προς την αποτελεσματικότητά της.Έστω και αν κάποιες έρευνες κάνουν λόγο για μείωση τηςεγκληματικότητας και της υποτροπής (Spelman, 2008. Gendrau,Goggin & Cullen, 1999), η πλειονότητα των κοινωνικώνεπιστημόνων μέσω της δημοσίευσης ερευνών, όσο και παράγοντεςτου ποινικού συστήματος και πολιτικοί, ευθέως κάνουν κριτικήστην αποτελεσματικότητα της φυλάκισης και ομολογούν τηναποτυχία της.

δ. Η αλήθεια είναι ότι όπως και στην Ελλάδα, έτσι καιδιεθνώς διαπιστώνεται αύξηση του σωφρονιστικού πληθυσμούπαράλληλα, όμως, παρατηρείται η υποχώρηση των διακηρύξεων περίαναμόρφωσης και επανένταξης του δράστη, που συνοδεύεται απόαντίστοιχη μείωση κονδυλίων για προγράμματα επανένταξης(Χαλκιά, 2007).

ε. Συνολικά μέχρι το 2005 περισσότεροι από εννέαεκατομμύρια άνθρωποι υπολογιζόταν ότι κρατούνται σε διάφορα

σωφρονιστικά ιδρύματα σε όλον τον κόσμο (World PrisonPopulation List, 2005).

στ. Το ερώτημα που αναφύεται βασανιστικά είναι τελικά:Mήπως η φυλακή ως θεσμός έχει αποτύχει; Mήπως λειτουργείκατασταλτικά και τιμωρητικά και σίγουρα όχι σωφρονιστικά; OFoucault (1976) εύστοχα σχολιάζει «η φυλακή όχι μόνο δεν είναιαποτελεσματική στη μείωση της εγκληματικότητας, αλλάκατασκευάζει αντ’ αυτού άμεσα και έμμεσα εγκληματίεςπροκαλώντας την υποτροπή και εμποδίζοντας την επανένταξη τωνκρατουμένων».

3. Ο Σωφρονισμός στην Ελλάδα

α. Στην Ελλάδα οι πρώτες σύγχρονες φυλακές κάνουν τηνεμφάνισή τους το 1836 στην Κέρκυρα και προς τα τέλη του 19ου

αιώνα, στην Αθήνα, με τη φυλακή Αβέρωφ και την αντίστοιχη τηςοδού Συγγρού (Τσίφτη, 2003). Με ελάχιστες εξαιρέσεις οιπροσπάθειές περιορίζονται απλώς στην κατασκευαστική ολοκλήρωσητων υποδομών, χωρίς οποιαδήποτε άλλη φροντίδα. Μετά το 1980επιχειρήται μια σταδιακή προσπάθεια βελτίωσης των υποδομών καιδημιουργίας σύγχρονων εγκαταστάσεων, με έμφαση στην εξασφάλισηανθρώπινων συνθηκών διαβίωσης (Τσίφτη, 2003). Φαίνεται όμως πωςη προσπάθεια είναι αναποτελεσματική καθόσον δεν λύνει ταπροβλήματα, ούτε του υπερπληθυσμού, ούτε και των δύσχρηστωναναποτελεσματικών δομών και των ανθυγιεινών, σε αρκετέςπεριπτώσεις, συνθηκών διαβίωσης.

β. Σήμερα στην Ελληνική επικράτεια, σύμφωνα με τοΥπουργείο Δικαιοσύνης, τα καταστήματα κράτησης ανέρχονται σε 34και διακρίνονται σε 4 κύριες κατηγορίες:

(1) Γενικά Καταστήματα κράτησης (σύνολο 24), πουεπιμέρους αποτελούνται από :

(α) Τύπου «Α» (γνωστά ως δικαστικές φυλακές),στις οποίες κρατούνται οι υπόδικοι, οι κρατούμενοι για χρέη καιοι κατάδικοι με μικρές ποινές φυλάκισης.

(β) Τύπου «Β» (γνωστές ως κλειστές φυλακές),στις οποίες τοποθετούνται όλοι οι υπόλοιποι κρατούμενοι.

(γ) Τύπου «Γ», (γνωστές ως φυλακές υψίστηςασφαλείας), οι οποίες έχουν προβλεφθεί στο νέο ΣωφρονιστικόΚώδικα, δεν έχουν όμως ακόμα χωροθετηθεί.

(2) Ειδικά καταστήματα κράτησης ενηλίκων- αγροτικέςφυλακές (4 καταστήματα).

(3) Ειδικά καταστήματα κράτησης νέων (3καταστήματα)

(4) Θεραπευτικά καταστήματα ((3 καταστήματα)

γ. Στην Ελλάδα, η αύξηση του αριθμού των κρατουμένωνγίνεται τα τελευταία είκοσι έτη με γοργούς ρυθμούς. Ο δείκτηςκρατουμένων ανά 100.000 κατοίκους βρισκόταν το 2005 στο 82(Walmsley, 2005) το 2006 σκαρφάλώσε στο 95 (World Prison Brief,2006), ενώ, όπως επισημαίνει η Γεωργία Λινάρδου σε άρθρο τηςστην Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία (2010) η αύξηση του αριθμού τωνκαταδικασθέντων κρατουμένων από το 1996 έως το 2006 φτάνει το73.5% και των προφυλακισμένων το 15.3% (Λινάρδου, 2010)

δ. Σήμερα «στοιβάζονται» κυριολεκτικά, στασωφρονιστικά καταστήματα της χώρας περί τους 12.988κρατούμενους, με τον αριθμό των θέσεων να ανέρχεται σε 9.886για όλα τα καταστήματα κράτησης, από τους οποίους οι 7.000είναι αλλοδαποί (ποσοστό που αγγίζει το 63%), σύμφωνα με ταστοιχεία που παρουσίασε ο Υπουργός Δικαιοσύνης, ΧαράλαμποςΑθανασίου, στην αρμόδια διακομματική επιτροπή της Βουλής, στις19 Νοε 2014, στο πλαίσιο ενημέρωσης για το σωφρονιστικό σύστηματης χώρας.

4. Νομοθετικό Καθεστώς Οργάνωσης – ΛειτουργίαςΚαταστημάτων Κράτησης

α. Το ισχύον νομικό πλαίσιο οργάνωσης και λειτουργίαςτου σωφρονιστικού συστήματος της χώρας καλύπτεται από το νέο«Σωφρονιστικό Κώδικα», που ψηφίσθηκε από τη Βουλή πρόσφατα(vouliwatch, 2014), ο οποίος μάλιστα αποτέλεσε για πρώτη φορά και

αντικείμενο δημόσιας διαβούλευσης, μέσω του διαδικτύου, σεπολύμηνη διαδικασία που ολοκληρώθηκε τον περασμένο Μάρτιο (24 Μαρ2014). Ο νέος κώδικας περιλαμβάνει, όπως και ο προηγούμενοςβέβαια εν μέρει, αρκετές καινοτόμες διατάξεις, που όμως πότεδεν εφαρμόσθηκαν (Ζέρβας, 2010).

β. Εκτός των άλλων, αναφέρεται στον αρχιτεκτονικόσχεδιασμό, στην οργάνωση και δομή των φυλακών, στιςυλικοτεχνικές προδιαγραφές, στα προγράμματα απασχόλησης, στιςδυνατότητες επιμόρφωσης εντός της φυλακής, στη δυνατότηταχορήγησης ολιγοήμερων αδειών, στην επισκεψιμότητα τωνκρατουμένων και σε άλλες λεπτομέρειες που ρυθμίζουν την ενγένει διαβίωση τους.

γ. Όσον αφορά το λεπτό ζήτημα της εφαρμογής τωνεναλλακτικών μορφών έκτισης της ποινής – όπως η κοινοτικήκοινωφελής εργασία - αυτές αναφέρονταν στον παλαιό καιαναφέρονται και στο νέο Σωφρονιστικό Κώδικα, μένουν όμως άνευουσιαστικής εφαρμογής. Αυτό οφειλόταν ξεκάθαρα στο γεγονός πωςοι όροι ήταν πρακτικά ανεφάρμοστοι, σχεδόν εξουθενωτικοί, μεμέσο όρο 1,460 ωρών κοινωφελούς εργασίας, για κάθε ποινήφυλάκισης ενός έτους (Μαγγανάς, 2006). Σημαντικό μέρος τωνυπόψη στρεβλώσεων φαίνεται πως έχουν αποκατασταθεί και μένειαυτό να διαπιστωθεί και έμπρακτα.

δ. Ο διευθυντής του ΚΕΘΕΑ ,Κος Πουλόπουλος, το 2010,ανέφερε σχετικά πως πολλά από τα δικαιώματα και πολλές από τιςπροοδευτικές προβλέψεις του κώδικα «παρέμειναν στα χαρτιά, ενώπαράλληλα κυριαρχεί η κρατική «ανομία», με τα αιτήματα τωνκρατουμένων να απορρίπτονται συνήθως από τις αρχές με «αστείεςδικαιολογίες» (Ζέρβας, 2010).

5. Συνθήκες διαβίωσης και προβλήματα στις ελληνικέςφυλακές

α. Ενώ μέχρι το 1996 γινόταν προσπάθεια νααντιμετωπιστεί το πρόβλημα της υπερπλήρωσης των ελληνικών

φυλακών με θεσμούς παραγραφής υπό όρους και μέτραελαστικοποίησης της διάρκειας των ποινών, έκτοτε η προσπάθειαείναι προς το κτίσιμο νέων φυλακών (Μανιτάκης & Τάκης, 2004).

β. Σύμφωνα με στοιχεία της οργάνωσης «Πρωτοβουλία γιατα Δικαιώματα των Κρατουμένων», η Ελλάδα αποτελούσε το 2007 μιααπό τις 3 ευρωπαϊκές χώρες (οι άλλες δύο ήταν η Τουρκία και ηΑλβανία), με το μεγαλύτερο μέσο όρο επιβολής ανώτατων ποινών σεκαταδικασθέντες.

γ. Το Συμβούλιο της Ευρώπης επισήμανε και συνεχίζει ναεπισημαίνει σημαντικά θεσμικά κενά, νομικές παρατυπίες καιπαραλείψεις στη δομή του Ελληνικού σωφρονιστικού συστήματος(Cheliotis, 2012). Σχετική αναλυτική του έκθεση αναφέρεται σεφαινόμενα υπερπληθυσμού, παρά την ολοκλήρωση νέων σωφρονιστικώνκαταστημάτων, σε Δομοκό, Τρίκαλα και Γρεβενά (Ζέρβας, 2007) καιμε τον αριθμό των κρατουμένων να είναι σημαντικά υπεραυξημένος.

δ. Οι αναφορές στα ΜΜΕ συνεχείς και διαρκώςαυξανόμενες, περιγράφουν μια ιδιαίτερα δυσάρεστη κατάσταση,όπου επικρατούν φυσικές καταστάσεις του «δυνατού» (State ofNature), με απάνθρωπη και άνιση μεταχείριση των κρατουμένων.Ενδεικτικά κατά καιρούς αναφέρονται φαινόμενα όπως:

(1) Σοβαρές ελλείψεις σε ιατρικό προσωπικό, σε μέσακαι αντίστοιχο υλικό υγειονομικής φροντίδας.

(2) Μαζική διακίνηση ψυχοτροπικών ουσιών ή ακόμακαι παραγωγή αυτοσχέδιων ναρκωτικών σκευασμάτων.

(3) Βασανισμοί και κακομεταχείριση κρατουμένωνένεκα αυθαιρεσίας των σωφρονιστικών υπαλλήλων,

(4) Συμπλοκές μεταξύ κρατουμένων και θανάσιμοιτραυτισμοί ή αυτοχειρίες αυτών.

(5) Ασύμβατες και λίαν επικίνδυνες συνθήκεςδιαβίωσης και ατομικής υγιεινής.

ε. Σε σχετική ημερίδα με θέμα «Συνθήκες κράτησης καιδικαιώματα των κρατουμένων στις ελληνικές φυλακές», η οποίαδιεξήχθει στις 04-12-2008, υπό την αιγίδα της Εθνικής Επιτροπήςγια τα δικαιώματα του ανθρώπου και με την υποστήριξη της Βουλήςτων Ελλήνων αναδείχθηκε με έμφαση το τεράστιο πρόβλημα τωναπάνθρωπων συνθηκών κράτησης στις ελληνικές φυλακές, που πολλοίδιεθνείς και εθνικοί φορείς έχουν στιγματίσει. Η Καθηγήτρια τουΠανεπιστημίου Αθηνών, παλαιό μέλος της Εθνικής Επιτροπής τωνδικαιωμάτων του ανθρώπου και νυν μέλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπήςγια την πρόληψη των Βασανιστηρίων (CPT) κ. Χ. Δίπλα,υπογράμμισε ότι οι ελληνικές υποθέσεις που εκδικάζονται στοΕΔΔΑ αναφέρονται σε σημαντικές ελλείψεις που παρατηρούνται στηνπαροχή ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και σε προβλήματα τουυπερπληθυσμού των διαβιούντων (theartofcrime, 2009).

στ. Σύμφωνα με τον Ιατρικό Σύλλογο Αθηνών τα μεταδοτικάλοιμώδη νοσήματα αποτελούν ένα ακόμα σημαντικό πρόβλημα, καθώςδεκάδες είναι τα περιστατικά όπου οι κρατούμενοι εισέρχονταιυγιείς στο σωφρονιστικό σύστημα και εξέρχονται άρρωστοι, μελοιμώδη νοσήματα, εξαιτίας των απαράδεκτων υγειονομικώνσυνθηκών (Nooz.gr, 2012).

ζ. Τα εκπαιδευτικά και εργασιακά δικαιώματα παραμένουνελάχιστα. Η εργασία, επιδιώκεται μόνο ως παράγοντας συντόμευσηςτης ποινής και άρα γίνεται αντιληπτή ως μια έμμεση μορφή«τιμωρίας», ενώ και η διαδικασία επιλογής όσων θα εργαστούναποτελεί αντικείμενο κριτικής από διάφορους φορείς, ως προς τοαδιάβλητο της διαδικασίας.

η. Προ διετίας, σε έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτρoπής γιατηv Πρόληψη τωv Βασαvιστηρίωv και της Απάvθρωπης/ΤαπειvωτικήςΜεταχείρισης ή Τιμωρίας «Committee for the Prevention ofTorture», αναφέρθηκε πως το ισχύον σωφρονιστικό σύστημα δενείναι σε θέση να παρέχει ασφαλή φύλαξη κρατουμένων, ενώ γίνεταιλόγος για «πρακτική αποθήκευσης ψυχών» (ΣΚΑΙ, 2012).

θ. Τα εξαγγελθέντα μέτρα αποσυμφόρησης των φυλακών(όπως η αξιοποίηση της κοινωφελούς εργασίας των κρατουμένων)και η αύξηση των θέσεων εργασίας στις φυλακές δεν επέφεραν

σημαντικό αποτέλεσμα, ένεκα της ανεπαρκής εφαρμογής και τηςσυνεχούς αύξησης των κρατουμένων με ποινές έως 2 χρόνια (Χρ.Ζέρβας, 2010).

ι. Η όλη κατάσταση οδηγεί περιοδικά στην πρόκλησηκινητοποιήσεων των κρατουμένων (μικρής ή μεγάλης έκτασεις), οισημαντικότερες εκ των οποίων τα τελευταία χρόνια αναφέρονταιπαρακάτω:

(1) Toν Αυγούστο του 2010, όταν και σημειώθηκανμαζικές απόπειρες αποδράσεων και εξεγέρσεις σε τέσσερασωφρονιστικά καταστήματα (Παπαδάκου, 2010).

(2) Το Δεκέμβριο του 2010, όταν περίπου 10.000 απότους συνολικά 12.600 κρατουμένους, σε 26 από τα 33 σωφρονιστικάκαταστήματα της χώρας, απείχαν συντονισμένα από το συσσίτιότους και προέβησαν σε μερική απεργία πείνας, διεκδικώνταςκαλύτερες συνθήκες κράτησης (Γεωργία Λινάρδου, 2010).

(3) Το Σεπτέμβρη του 2012 με τη μαζική κινητοποίησηκρατουμένων σε πολλές ελληνικές φυλακές, με τη μορφή πολλαπλώνδιαμαρτυριών, όπως αποχή από το συσσίτιο και ολική ή μερικήαπεργία ως προς την εργασία.

(4) Στις 05 Μαρτίου 2013, στις δικαστικές φυλακέςΝαυπλίου, με αφορμή το θάνατο ενός αλλοδαπού κρατούμενου, οοποίος έπασχε απο φυματίωση. προκλήθηκε μαζική εξέγερση καιπολύωρη κατάληψη μέρους των φυλακών (alfa vita, 2013).

(5) Στις 21 Νοεμβρίου 2014, όταν περίπου 25κρατούμενοι προχώρησαν σε κατάληψη του Νοσοκομείου των ΦυλακώνΚορυδαλλού, η οποία έληξε λίγες ώρες αργότερα μετά την εισβολήδυνάμεων καταστολής της ΕΛΑΣ, με την εντολή του εισαγγελέα.(News it, 2014)

ια. Μόλις πρίν από λίγες μόλις ημέρες, παρακολουθήσαμεόλοι την παρέμβαση της εισαγγελέως του Αρείου Πάγου, ΕυτέρπηςΚουτζαμάνη, κατόπιν καταγγελιών των κρατουμένων στις δικαστικέςφυλακές Κορυδαλλού, αναφορικά με τις άθλιες και βαρύτατα

ανθυγιεινές, όπως τις χαρακτηρίζουν, συνθήκες κράτησής τους, οιοποίες προκαλούν αυξημένα κρούσματα λοιμωδών νοσημάτων(ηπατίτιδα – φυματίωση), που έχουν οδηγήσει ακόμα και στονθάνατο. Η κ. Κουτζαμάνη διέταξε την άμεση διενέργεια έρευνας,από τον προϊστάμενο της Εισαγγελίας Εφετών Πειραιώς,προκειμένου να διαπιστωθεί η εξέλιξη της κατάστασης(Kathimerini, 2014).

6. Τo Περιβάλλον της Φυλακής (Ανάλυση)

α. Με τον όρο «περιβάλλον» εννοούμε ένα «σύνολο απόφυσικούς, βιολογικούς ή κοινωνικούς παράγοντες, ικανούς ναέχουν ένα άμεσο ή έμμεσο, βραχύχρονο ή μακρόχρονο αποτέλεσμαστους ζώντες οργανισμούς και στις ανθρώπινες δραστηριότητες»(Συγκολλίτου, 1989 και 1997).

β. Σύμφωνα με τον Canter (1989, 1990) είναι απαραίτητηη διαίρεση του χώρου μελέτης στα συστατικά του μέρη, έστω καιαν η εμπειρία του χώρου είναι ένα μοναδικό μείγμα όλων αυτώνμαζί. Τα συστατικά μέρη διακρίνονται στις φυσικές ιδιότητεςτου χώρου, στις δραστηριότητες που εμφανίζονται στο χώρο καιτέλος στις αξιολογικές αντιλήψεις που σχετίζονται με την ύπαρξηαυτών των δραστηριοτήτων (Canter, 1989). H πλήρης κατανόηση καιμελέτη της συμπεριφοράς και υγείας των κρατουμένων προϋποθέτεικαι την κατανόηση του χώρου, μέσα στον οποίο λαμβάνει χώρα ηυπό μελέτη συμπεριφορά. Απαιτείται να μελετηθούν τόσο οιατομικές όσο και οι περιβαλλοντικές μεταβλητές, καθώς και ηαλληλεπίδρασή τους.

γ. Στο πλαίσιο του εγκλεισμού, θα μπορούσε να γίνειμια αντίστοιχη διάκριση του περιβάλλοντος, στη βάση τωναναφερομένων σχετικώς από τον Canter, στα ακόλουθα μέρη:

(1) Χωρικό – Λειτουργικό Πλαίσιο, (φυσικέςιδιότητες του χώρου).

(2) Ατομικό, ψυχο-κοινωνικό, (δραστηριότητες εντόςτου χώρου).

(3) Θεσμικό – Διοικητικό Πλαίσιο.(αξιολογικές αντιλήψεις)

δ. Σημαντική παράμετρος για τη μελέτη των συνθηκώνστις φυλακές είναι η δομική αντίθεση με τον «ελεύθερο κόσμο»,καθώς στο περιβάλλον της φυλακής οι κρατούμενοι εκτελούν όλεςτις καθημερινές δραστηριότητές τους στον ίδιο χώρο και με τουςίδιους ανθρώπους (Wener, 2012). Ο Goffman χαρακτηρίζει τηφυλακή ως ένα ολοκληρωτικό ίδρυμα με όλες τις διαστάσεις τηςζωής των κρατουμένων να λαμβάνουν χώρα κάτω από την ίδια αρχήεξουσίας, με την πλειονότητα των δραστηριοτήτων να εκτελούνταιομαδικά με τον ίδιο ακριβώς τρόπο και υπό αυστηρό ημερήσιοχρονοδιάγραμμα (Goffman 1961).

ε. Σύμφωνα, μάλιστα, με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας/ ΠΟΥ οι φυλακές σε όλον τον κόσμο χαρακτηρίζονται από έναδιαφορετικό μείγμα ανθρώπων σε σχέση με το γενικό πληθυσμό, μετους κρατουμένους να είναι κυρίως από τις χαμηλότερεςκοινωνικές τάξεις και από άλλες περιθωριοποιημένες ομάδες, μετη χρήση ναρκωτικών, τα φαινόμενα βίας και τα χαμηλά επίπεδαυγείας (σωματικής και ψυχικής να είναι αρκετά πιο συχνά σεσχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό (Friestad & Kjelsberg, 2009).

7. Ψυχοσύνθεση εγκλείστων – Επιθετική συμπεριφορά

α. Η σημασία της επιθετικότητας και της εκδήλωσης τωνφαινομένων βίας στις φυλακές διαφαίνεται από το γεγονός ότιαφορά περισσότερους από έναν στους τρεις κρατουμένους, με τοαίσθημα της ασφάλειας να αποτελεί ενδεχομένως, μια από τιςσημαντικότερες ανάγκες και ταυτόχρονα το σημαντικότεροδιαχρονικό αίτημα των κρατουμένων. Σύμφωνα με τους Bjorkvistκαι Niemela (1992, όπως αναφέρεται στο Daoust, et al., 2006) η«επιθετικότητα» ορίζεται ως η πρόθεση- και όχι απαραίτητα μόνο ηπράξη- να χτυπήσεις ή να πληγώσεις κάποιον ή να καταστρέψειςκάποιο αντικείμενο.

β. Ο Goldstein (1994) αναφέρει ότι, κάθε πράξηεπιθετικότητας είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης του ατόμουκαι του περιβάλλοντος. Τέτοιοι περιβαλλοντικοί παράγοντες

μπορεί να είναι η ποιότητα των συνθηκών διαβίωσης, οι χωρικέςμεταβλητές του περιβάλλοντος, οι ικανότητες και η διαθεσιμότητατου προσωπικού, οι διοικητικές πρακτικές για τη διατήρηση τουελέγχου (Cooke, Jonhstone & Gadon, 2008.).

γ. Αν μάλιστα κάποιος λάβει υπόψη τις ιδιαιτερότητεςτης ζωής στη φυλακή, θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι η επιρροήτων παραγόντων αυτών είναι πιθανόν να είναι ακόμη πιο ευρείακαι έντονη από ότι στον «ελεύθερο κόσμο» (Johnstone & Cooke,2010)

δ. Μέσα στο πλαίσιο αυτό, η ηλικία, το ποινικό μητρώο,η εθνικότητα του κρατουμένου, η συμμετοχή σε προγράμματα, ηποιότητα της σχέσης κρατουμένων και υπαλλήλων καθώς και ο τύποςκαι το μέγεθος της φυλακής έχουν συχνά θεωρηθεί ως οι πιοσημαντικοί προβλεπτικοί παράγοντες εκδήλωσης βίας και ανάπτυξηςεπιθετικότητας εντός της φυλακής.

«Με ποιά μορφή εμφανίζονται όμως τα φαινόμενα βίας μέσα στιςφυλακές»;

ε. Εκτός από τα πρόδηλα περιστατικά βίας μεταξύκρατουμένων ή μεταξύ κρατουμένων και σωφρονιστικού προσωπικού,υφίστανται και άλλες μορφές βίας, συνήθως δύσκολα αναγνωρίσιμεςκαι θεραπεύσιμες, όπως η θυματοποίηση ή εκφοβισμός (bullying),που αποτελεί μορφή έμμεσης βίας, και προκαλεί εν δυνάμεισωματική ή ψυχολογική κακοποίηση στον παραλήπτη», ο αυτο-τραυματισμός, και η σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση.

στ. Συνοψίζοντας, οι διεξαχθείσες εώς τώρα έρευνεςκαταλήγουν ότι τρεις έχουν θεωρηθεί ως οι κύριες επιρροές στησυμπεριφορά των κρατουμένων:

(1) Η ποινική / εγκληματολογική τάση, που οικρατούμενοι εισάγουν στη φυλακή, ως μέρος της ατομικοτητάς τους(μοντέλο Πολιτισμικής Εισαγωγής / Υποπολιτισμού).

(2) Η κουλτούρα της φυλακής, δηλαδή η ανεπίσημηδομή της φυλακής (μοντέλο της Στέρησης ή του ΕνδογενούςΥποπολιτισμού).

(3) Το διοικητικό καθεστώς των φυλακών, η θεσμικήδομή της φυλακής, (μοντέλο της διαχειριστικής προσέγγισης)

8. Ανασκόπηση ερευνών σε σωφρονιστικά ιδρύματα

α. Η εκδήλωση φαινομένων επιθετικής συμπεριφοράς είναιμαζί με τη ψυχική υγεία των τροφίμων, οι κυριότεροι τομείςενδιαφέροντος και μελέτης, όσον αφορά το σωφρονιστικό σύστημα, γιατους διεθνείς ερευνητές. Αυτό δικαιολογείται απόλυτα, αφού όπωςπροκύπτει και από στατιστικές, ένα ποσοστό μεταξύ 10% και 20% τωνενήλικων κρατουμένων ισχυρίζεται ότι έχει υποστεί βία, εντός τηςφυλακής, ενώ περίπου ένας στους τρεις έχει απειληθεί με άσκησησωματικής βίας ή έχει υποστεί αντίστοιχη λεκτική (Butler & Maruna,2009).

β. Οι έρευνες που έχουν διεξαχθεί στο παρελθόνκαταδεικύουν στενή σχέση, όσον αφορά τους περιβαντολογικούςπαράγοντες της φυλακής, που αναφέρθηκαν στην προηγούμενηπαράγραφο και στο είδος και τη συχνότητα των εμφανιζόμενωνφαινομένων επιθετικής συμπεριφοράς. Έρευνες που έχουν γίνειδιεθνώς κατά το παρελθόν αναφέρουν σχετικα:

(1) Tα περιστατικά βίας είναι συχνότερα στιςφυλακές υψηλότερων επιπέδων ασφαλείας, γεγονός που αναδεικνύειτον τύπο της φυλακής, σε απαραίτητο συστατικό στοιχείο μελέτηςτης συμπεριφοράς εντός αυτής, όπως προέκυψε μέσα από μετα-ανάλυση στοιχείων από 371 φυλακές (McCorkle, Miethe και Drass,2005).

(2) Οι διοικητικές πρακτικές και το θεσμικόπεριβάλλον (μέγεθος και τύπος της φυλακής), αποτελούνσημαντικότερους προβλεπτικούς παράγοντες των βίαιωνπεριστατικών από το φαινόμενο του συνωστισμού. Μετα-ανάλυσηστοιχείων των Franklin και συνεργατών του (2006).

(3) Η σύνθεση της φυλακής, με βάση τη φυλετικήπροέλευση και την εθνικότητα επηρεάζει την εμφάνιση της βίας.(Wolff, Shi και Blitz, 2011).

(4) Η έλλειψη προσωπικού επηρεάζει σημαντικά τουςκρατουμένους, οι οποίοι αναγκάζονται να παραμένουνπεριορισμένοι στα κελιά τους για μεγάλα χρονικά διαστήματα,γεγονός που μπορεί να λειτουργήσει ως παράγοντας έκλυσης βίας,υπονομεύοντας την αίσθηση ασφάλειας. (Νurse, Woodcock καιOrmsby, Meltzer, 2008).

(5) Η ηλικία και η αλληλεπίδραση της με τοσυνωστισμό είναι οι πιο ισχυροί προβλεπτικοί παράγοντες, που σεσυγκεκριμένες συνθήκες εντός της φυλακής, επιδεινώνουνπεραιτέρω τη βίαια συμπεριφορά, σύμφωνα με τα αποτελέσματαερευνών σε 1.054 κρατούμενους σε 30 φυλακές (Lahm, 2008).

(6) Όσο υψηλότερα τα επίπεδα ασφάλειας και όσομεγαλύτερη η ποινή, τόσο πιο πιθανό είναι οι κρατούμενοι ναδείξουν προτίμηση στις ομοφυλοφιλικές σχέσεις, σύμφωνα μεέρευνα των Garland, Morgan και Beer (2005) που στόχευε ναδιαπιστώσει κατά πόσο ο τύπος της φυλακής επηρεάζει τησυμπεριφορά και ταυτότητα των κρατουμένων, μεταξύ των οποίωνκαι τις σεξουαλικές πεποιθήσεις (Garland, Morgan και Beer2005).

(7) Σε φυλακές, με υψηλά επίπεδα υπερπλήρωσης, ησυμμετοχή σε προγράμματα ή σε εργασίες τείνουν να αφορούνολοένα και μικρότερο κομμάτι των κρατουμένων, οδηγώντας σεαύξηση της απραξίας και κατά συνέπεια των ανεπιθύμητωνψυχολογικών συμπεριφορών. Η υπόψη κατάσταση κάνει ακόμη πιοδύσκολη την επανείσοδο των κρατουμένων στην κοινωνία μετά τηναποφυλάκισή τους (Haney, 2006). Δυστυχώς, όπως παραθέτει ηHaney «αντί της βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης και τηνεπένδυση σε προγράμματα και δραστηριότητες στα οποία οικρατούμενοι θα μπορούσαν να συμμετέχουν, πολλά σωφρονιστικάσυστήματα δεσμεύονται σε σκληρές πολιτικές και διαδικασίες πουέχουν σχεδιαστεί κυρίως για διατήρηση της τάξης και τον έλεγχοκαι τίποτε άλλο» (Haney, 2006. σελ. 10).

(8) Οι Μικρότερες φυλακές (δυναμικότητας έως 400κρατουμένους) έχουν τέσσερις φορές υψηλότερη πιθανότητα νααποδώσουν καλύτερα σε μια σειρά από δείκτες εξέτασης της

αποτελεσματικότητας και ποιότητας (περιλαμβανομένων και αυτώντης καταπολέμησης της υποτροπής) από ότι μια φυλακήδυναμικότητας άνω των 800 κρατουμένων, οπως προκύπτει απόμελέτες στις φυλακές της Αγγλίας, (Prison Reform Trust, 2010).

(9) Αντίθετα, μια σειρά από έρευνες αμφισβητούν τιςεπιπτώσεις που έχει ο υπερβολικά υψηλός αριθμός κρατουμένων στησυμπεριφορά και στην υγεία των κρατουμένων. Ο Walters (1998,όπως αναφέρεται στο Franklin, et al., 2006), ελέγχοντας τηνηλικία και την αναλογία κρατουμένων έναντι φυλάκων κατέληξε ότιο συνωστισμός οδηγεί σε χαμηλότερα επίπεδα βίας, γεγονός πουοφείλεται στη λήψη μέτρων από το προσωπικό της φυλακής, για τηναντιμετώπιση ανεπιθυμήτων καταστάσεων.

(10)Ο συνωστισμός και ο υψηλότερος αριθμόςκρατουμένων, ανά υπάλληλο, δεν επηρεάζουν σημαντικά τησυχνότητα εμφάνισης σεξουαλικών επιθέσεων, παρά την περί τουαντιθέτου «κοινή λογική». Αντίθετα, ο τύπος της φυλακής (οιυψίστης ασφαλείας φυλακές εμφανίζουν περισσότερα τέτοια βίαιαπεριστατικά) και το μέγεθος της φυλακής (δηλ. ο αριθμός τωνκρατουμένων) αποδείχτηκαν, ως οι μεταβλητές που καλύτεραπροβλέπουν την αναφορά σεξουαλικών επιθέσεων,αυτό προέκυψε ωςσυμπέρασμα από τη μελέτη στοιχείων σε 226 φυλακές από τουςHensley και συνεργάτες του (Hensley, Koscheski & Tewksbury,2003).

ΕΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

γ. Οι περισσότερες δημοσιευμένες έρευνες, με θέμα τιςΕλληνικές φυλακές αφορούν κυρίως σε θέματα σωματικής καιψυχικής υγείας, όπως η χρήση των ναρκωτικών ουσιών, η μετάδοσηλοιμωδών νοσημάτων ή ακόμα και οι συνέπειες του καπνίσματος.

δ. Η πρώτη ουσιαστική εμπειρική μελέτη, ίσως καισημαντικότερη έως σήμερα, είναι η έρευνα του Εθνικού ΚέντρουΚοινωνικών Ερευνών «Ο θεσμός της φυλακής στην Ελλάδα» (1983-1988), που διεξήχθει σε έξι φυλακές και που ως στόχο είχεμεταξύ την περιγραφή των συνθηκών διαβίωσης, τη χρήση τουελεύθερου χρόνου και την αντιμετώπιση του μέλλοντος από τουςκρατουμένους (Μαυρής, 2003).

ε. Στοιχεία για την υποτροπή και επανάληψης τηςπαραβατικότητας των φυλακισμένων παρέχει η έρευνα Κουράκη(2007), η οποία διεξήχθη ανάμεσα σε 113 νεαρούς κρατουμένους,κατά την οποία από το 1993 έως και το 1999, μόνο ένας στουςπέντε κρατουμένους ανηλίκους, που εντοπίσθηκαν, δεν οδηγήθηκεκαι πάλι στις φυλακές, ούτε και του επιβλήθηκε κάποια ποινή(Κουράκης, 2005. Κουράκης & Σταθουλοπούλου, 2007).

στ. Εξίσου πλούσια σε πληροφορίες είναι και ηπεριγραφική έρευνα του Μαυρή στη φυλακή Αγίου Στεφάνου Πατρών,διερευνώντας τη διαχείριση του χρόνου σε συνθήκες μακροχρόνιαςστέρησης της ελευθερίας και πώς αυτός «ανάγεται σε κύριαπαράμετρο της ποινής, αφού η διαχείρισή του αποτελεί και βασικόμηχανισμό ελέγχου της συμπεριφοράς των κρατουμένων από μέρουςτης διοίκησης της φυλακής» (Μαυρής, 2003, σελ. 24).

ζ. Πρόσφατη λίαν επίκαιρη και αποτελεσματικήπροσπάθεια κατεβλήθει από τον Κωνσταντίνο Δ. Μπαμπασίκα, οοποίος σε ποσοτική έρευνα του στις Ελληνικές Φυλακές,προσέγγισε και μελέτησε το θέμα της συνολικής επίδρασης τωνσυνθηκών κράτησης, στη ψυχική υγεία των τροφίμων των φυλακών(Μπαμπασίκας Κ, 2013).

«.......δείγμα του πολιτισμού μιας χώρας είναι οι έγκλειστοίτης........»

Fyodor Dostoyevsky

Δ. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ

1. Περιορισμοί προηγούμενων ερευνών

α. Οι κυριότερες έρευνες, οι οποίες και αναφέρονταιστην επιστημονική βιβλιογραφία, έχουν μελετήσει αποσπασματικάτο θέμα και έχουν εστιάσει μεμονωμένα σε παράγοντες τουπεριβάλλοντος. Είναι δε έρευνες, που έχουν πραγματοποιηθείκυρίως σε αναπτυγμένες χώρες της Δυτικής και Βόρειας Ευρώπης ήτης Βόρειας Αμερικής, μελετώντας προηγμένα σωφρονιστικάσυστήματα, σε πολυπολιτισμικές χώρες αγγλοσαξωνικής δομής καιαποστειρωμένες από τη Μεσογειακή και Βαλκανική ιδιοσυγκρασία,τη ξεχωριστή κοινωνική νοοτροπία μιας χώρας, όπως η Ελλάδα,μέσα σ΄ ένα πλαίσιο αναφορών τελείως διαφορετικής εθνολογικής,θρησκευτικής και πολιτικής προέλευσης.

β. Ενδεικτικά, ενώ υφίστανται αρκετοί ερευνητές, σεδιεθνές επίπεδο, που μελέτησαν την επίδραση του ψυχοκοινωνικούπλαίσιου του περιβάλλοντος και του φαινομένου του υπερπληθυσμούστη συμπεριφορά και ψυχική υγεία, παράγοντες όπως ο χωρικός(αρχιτεκτονικός) σχεδιασμός δεν έχουν αναλυθεί και αξιολογηθείστην έκταση που τους αρμόζει.

γ. Ιδιαίτερα δε στο Ελληνικό σωφρονιστικό πλαίσιο,καμία έρευνα δεν έχει καταφέρει να προσεγγίσει το θέμα τωνκαταστημάτων κράτησης ολιστικά (ψυχοκοινωνικό - χωρικόπεριβάλλον και θεσμικό πλαίσιο μαζί) και να διερευνήσει εάν καισε ποιο βαθμό το περιβάλλον γενικά επηρεάζει την υγεία (ψυχικήή σωματική) και τη συμπεριφορά (επιθετικότητα και υποτροπή).(Μπαμπασίκας, 2013)

δ. Στη συγκεκριμένη έρευνα θα επιχειρηθεί αυτή ηδιερεύνηση της επίδρασης των μεταβλητών, όπως αυτέςπροσδιορίζονται στα θεωρητικά μοντέλα, που αναφέρθηκαν παραπάνωκαθώς και η αλληλεπίδραση αυτών μεταξύ τους στη συμπεριφορά τωνφυλακισμένων.

2. Θεωρητικές Υποθέσεις (ερευνητικές)

Τα θεωρητικά μοντέλα, που θα εξετασθούν στηνπροτεινόμενη έρευνα, είναι αυτά που έχουν ως επί το πλείστονχρησιμοποιηθεί στη μελέτη και ερμηνεία της συμπεριφοράς τωντροφίμων της φυλακής και συνοπτικά είναι τα κάτωθι:

α. Το μοντέλο της στέρησης ή του ενδογενούς υποπολιτισμού (deprivation model)

Σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, το περιβάλλον τωνκαταστημάτων κράτησης χαρακτηρίζεται από περιορισμένεςδυνατότητες, καθώς και από έναν διαρκή και συστηματικό έλεγχοτης ζωής των κρατουμένων. Η απότομη αποκοπή από τον «έξω κόσμο»συνοδεύεται από την εισαγωγή σε μία ξεχωριστή κοινότητα, με τοδικό της ιεραρχικό σύστημα, αρχές και αντιλήψεις (Phillips,2001). Οι έγκλειστοι αποβλέπουν συνειδητά ή ασυνείδητα στηδιασφάλιση της επιβίωσής τους, μέσω της σταδιακής προσαρμογήςτων τροφίμων στις υπόψη συνθήκες. Η τάση αυτή οδηγεί στηνανάπτυξη μιας ιδιαίτερης και εν πολλοίς «αυτόνομης» κουλτούρας(ή «υπο-πολιτισμού») μεταξύ των εγκλείστων, που έρχεται σεαντίθεση με τη διεύθυνση των φυλακών. Η στάση αυτή, σεσυνδυασμό με τις στερήσεις, ενδέχεται να οδηγεί στηνεπιθετικότητα και στην παραβίαση των κανόνων της φυλακής.

β. Το μοντέλο της εισαγωγής ή μεταφερόμενου υποπολιτισμού (importation model)

Υποστηρίζει την υπόθεση ότι, τα διακριτάχαρακτηριστικά και το κοινωνικό υπόβαθρο του ατόμου (προ –ιδρυματικά χαρακτηριστικά) επηρεάζουν καθοριστικά τησυμπεριφορά αυτού στη φυλακή. Ως εκ τούτου, δεν βιώνουν όλοι οιέγκλειστοι τα δεινά και τις στερήσεις της φυλακής με τον ίδιοτρόπο, δεν προσαρμόζονται εξίσου και κατά συνέπεια δεναντιδρούν τυποποιημένα και ομοιόμορφα (Lahm, 2008).

γ. Το διαχειριστικό μοντέλο (prison management)

Η προσέγγιση αυτή εστιάζει στις αδυναμίες, τιςελλιπείς διευθυντικές ικανότητες και τις αποτυχημένεςδιοικητικές πρακτικές του σωφρονιστικού συστήματος (Franklin,

et al., 2006). Σύμφωνα με το διαχειριστικό μοντέλο, σημαντικήθεωρείται η παραδοχή ότι δεν είναι όλες οι φυλακές ίδιες.Υπάρχουν σημαντικές διαφορές ως προς το βαθμό των «ελευθεριών»του κρατουμένου και της αυτονομίας που μπορεί να έχει (Camp,2000), που οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στον τύπο της φυλακής.

δ. Το μοντέλο της αλληλεπίδρασης (synthesis model)

Η συμπεριφορά του κρατουμένου διαμορφώνεται υπό τησυνδυαστική επίδραση, αφενός των προ-ιδρυματικών εμπειριών(δηλαδή βιώματα, αξιακό σύστημα, κοινωνικές αντιλήψεις καιαφετέρου των ιδρυματικών παραγόντων (διαστάσεις τουψυχοκοινωνικού περιβάλλοντος και χωρικά δεδομένα).

3. Υποκείμενα Μελέτης

α. Η έρευνα μας θα επικεντρωθεί σε 8 από τα 34 γενικάκαταστήματα κράτησης της χώρας.

β. Η επιλογή των καταστημάτων έγινε δειγματοληπτικά, ωςπρος το συνολικό αριθμό των καταστημάτων κράτησης και το είδοςαυτών. Επίσης έχει ληφθεί υπόψη και η γεωγραφική κάλυψη τουσυνόλου της χώρας, όσο αυτό είναι δυνατόν.

γ. Στην έρευνα μας θα συμμετάσχουν: (α) έγκλειστοιενήλικοι αρρένες (β) σωφρονιστικοί υπάλληλοι (γ) ειδικευμένοεπιστημονικό προσωπικό (όπως ορίζεται στο ΦΕΚ 463/2003 «περίεσωτερικής οργάνωσης των Καταστημάτων Κράτησης» των καταστημάτων.Όλοι θα προέρχονται από τα 8 ίδια ιδρύματα.

δ. Πληθυσμός Στόχος ( Target population ) : Το σύνολοτων αρρένων έγκλειστών (ενήλικων), στο σύνολο των καταστημάτωνκράτησης της χώρας, το διοικητικό και επιστημονικό προσωπικόαυτών.

ε. Πληθυσμός Έρευνας ( stydy population ): Το τμήμα τουευρύτερου πληθυσμού (έγκλειστοι και διοικητικό – επιστημονικόπροσωπικό) των 8 επιλεχθέντων καταστημάτων έρευνας, οι οποίοιαποτελούν στοιχεία υποψήφια για να επιλεγούν στο σχηματισμό τουδείγματος.

στ. Δειγματοληπτικό Πλαίσιο : (Για την έρευνα μας είναιήδη έτοιμο)

(1) Τα μητρώα κρατουμένων των 8 επιλεχθέντωνφυλακών, όπου και εμπεριέχονται στοιχεία των δειγματοληπτικώνοντοτήτων (φυλακισμένοι), τα οποία τηρούνται στις ΓραμματείεςΔιοικητικού των υπόψη Φυλακών.

(2) Τα ψηφιακά αρχεία προσωπικού της ΓενικήςΔιεύθυνσης Σωφρονιστικής Πολιτικής του Υπουργείου Δικαιοσύνης,όσον αφορά το διοικητικό (σωφρονιστικοί υπαλληλοι) καιεπιστημονικό προσωπικό των ερευνούμενων καταστημάτων κράτησης.

4. Μέθοδοι Συλλογής Δεδομένων

α. Για την οργάνωση και διεξαγωγή της έρευναςπροτείνεται η πραγματοποίηση ποιοτικής έρευνας, με τη διεξαγωγήημιδομημένων συνεντεύξεων, καθόσον προσδοκούμε στη συλλογήστοιχείων που είναι επικεντρωμένα σε θέματα συμπεριφοράς,κινήτρων και συνθηκών. Επιπλέον το είδος της έρευνας ευνοείταικαι θα εκμεταλλευθεί τα ήδη αποκτηθέντα στοιχεία της ποσοτικήςδιερεύνησης, που έγινε μέσω της έρευνας του Κων/νου Μπαμπασίκα,για το ίδιο θέμα. (Μπαμπασίκας, 2013).

β. Κρατούμενοι Φυλακών

Για την επιλογή αντιπροσωπευτικού δείγματος, θαπραγματοποιηθεί πιθανοτική δειγματοληψία και ειδικά«Πολυσταδιακή Δειγματοληψία κατά Συστάδες», όπως παρακάτω:

(1) Αρχικά προτείνεται εφαρμογή απλής τυχαίαςδειγματοληψίας, προς επιλογή 8 φυλακών (4 δικαστικών, 3κλειστών και 1 αγροτικής), από το σύνολο των διαθέσιμωνκαταστημάτων κράτησης, ήτοι των 27 από 34 (δενσυμπεριλαμβάνονται στο δείγμα τα 3 καταστήματα ανηλίκων, τα 3νοσηλευτικά ιδρύματα κρατουμένων και η φυλακή γυναικών). Στηνυπόψη επιλογή θα εφαρμόσω και παραμετροποίηση μεγέθους

(Proportional to size) για να αποφύγω επιλογή μόνο φυλακώνμικρής χωρητικότητας.

(2) Ακολούθως θα ομαδοποιήσουμε τον πληθυσμό τωνκρατουμένων, ανά φυλακή, σε 2 ομοιογενείς ομάδες (στρώματα), μεκριτήριο διαχωρισμού την εθνικότητα (Έλληνες – Αλλοδαποί), μεποσόστωση ανάλογη των εθνικών ποσοστών (37% έλληνες και 63%αλλοδαποί).

(3) Τέλος θα εφαρμόσουμε σε κάθε στρώμα (έλληνες –αλλοδαποί) συστηματική δειγματοληψία, με βάση το επιλεχθένδείγμα κάθε φυλακής.

(4) Ως ελάχιστος στόχος αριθμού συνεντεύξεων, ανάίδρυμα, τίθεται η διεξαγωγή 40 συνεντεύξεων κρατουμένων (40 Χ 8= 320 συνεντεύξεις).

γ. Διοικητικό Προσωπικό (Σωφρονιστικοί Υπάλληλοι)

Εφαρμόζω σκόπιμη δειγματοληψία για την επιλογή 4σωφρονιστικών υπαλλήλων, ανά φυλακή, με απαραίτητη συμμετοχήμεταξύ αυτών του επικεφαλή αρχιφύλακα και του νεότερουσωφρονιστικού υπαλλήλου (σύνολο 4 Χ 8 = 32 συνεντ).

δ. Ειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό (κοινωνικόςλειτουργός – ψυχολόγος ή εκπαιδευτικός)

Εφαρμόζω «επιλογή πληροφορητών» (μη τυχαίαδειγματοληψία), σε 1 μέλος του επιστημονικού προσωπικού τηςκάθε φυλακής, ήτοι το Ψυχολόγο, Κοινωνικό λειτουργό ή ή τονεκπαιδευτικό, ανάλογα της διαθεσιμότητας τους και με τηνπροτεραιότητα επιλογής, που αναφέρεται παραπάνω (σύνολο 1 Χ 8 =08)

5. Μέτρηση Μεταβλητών (ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΕΣ – ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΕΣ)

α. Ανεξάρτητες (Προβλεπτικές) Μεταβλητές έρευνας :

Τα τρία συστατικά μέρη του περιβάλλοντος τηςφυλακής:

(1) Ψυχοκοινωνικό πλαίσιο (κοινωνικά χαρακτηριτικάτης φυλακής)

Ημερήσιο πρόγραμμα (τήρηση αυτού), φυσικήασφάλεια, ιδιωτικότητα, κοινωνική συναναστροφή-κοινέςδραστηριότητες, συναισθηματικό δέσιμο με άλλους τρόφιμους.

(2) Χωρικό – Λειτουργικό υπόβαθρο (χωρικάχαρακτηριστικά)

Αρχιτεκτονική δομή κελιών, χωρητικότητα,εξοπλισμός, κανονισμός υγιεινής, δυνατότητα διακόσμησηςπροσωπικού χώρου, φυσικός φωτισμός, ποιότητα αέρα, υγρασία –θόρυβος

(3) Θεσμικό / Διοικητικό Πλαίσιο

Τύπος φυλακής, αριθμός κρατουμένων,προβλεπόμενη χωρητικότητα, αριθμός προσωπικού ανά 100κρατούμενους, παρεχόμενη ιατρική φροντίδα

β. Εξαρτημένη (μετρήσιμη) Μεταβλητή της έρευνας : Ηεπιθετική συμπεριφορά (επιθετικότητα) των κρατουμένων τωνφυλακών, κατά την έκτιση της ποινής τους.

ΤΡΕΙΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ (ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΜΕΤΑΒΛΗΤΗ)

γ. Οι Διαστάσεις (πλευρές) της επιθετικότηταςπεριγράφονται μέσω των παρακάτω αντιληπτών μορφών επιθετικήςσυμπεριφορά:

(1) Σωματική Επιθετικότητα (συμπεριφορικήδιάσταση)

(2) Λεκτική Επιθετικότητα (συμπεριφορικήδιάσταση)

(3) Εχθρότητα γνωστικήδιάσταση)

(4) Θυμός(συναισθηματική διάσταση)

δ. Υφίστανται τρεις τομείς παρατήρησης των διαθέσιμωνενδεικτών (παρατηρήσεων) που προσδιορίζουν τις διαστάσεις τηςεπιθετικότητας:

(1) Το καθημερινό πρόγραμμα, προσαρμοστικότητα στιςχωρικές συνθήκες της φυλακής, κάλυψη προσωπικών αναγκών,δραστηριότητες, επικοινωνία με άλλους κρατούμενους, ανάπτυξηδιαπροσωπικών σχέσεων.

(2) Σχέσεις με το διοικητικό προσωπικό, ανάπτυξησυνεργασίας, συμμετοχή και αποδοχή προγραμμάτων επιμόρφωση,αποδοχή ποινών.

(3) Ενδιάφερον για τη ζωή, σχέσεις με τηνοικογένεια, σχεδίαση της επόμενης μέρας.

ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΚΗ

ΓΝΩΣΤΙΚΗ

ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ

δ. Καταγραφή δημογραφικών χαρακτηριστικών τωνερωτώμενων (επικαλυπτική εργασία, αφορά σε ηλικία, χώραπροέλευσης, οικογενειακή κατάσταση, βιοτικό επίπεδο, χρήσηναρκωτικών ουσιών, είδος ποινής).

6. Περιοριστικά Στοιχεία Προτεινόμενης Έρευνας

α. Η εφαρμογή απλής πιθανοτικής δειγματοληψίας για τηνεπιλογή των 8 καταστημάτων κράτησης, πιθανώς να αυξήσει τοκόστος και το χρόνο ολοκλήρωσης της έρευνας, λόγω επιλογήςμεμακρυσμένων καταστημάτων.

β. Αδυναμία απρόσκοπτης και αδιάλειπτης πρόσβασης στονπληθυσμό της έρευνας (έγκλειστοι των σωφρονιστικώνκαταστημάτων), λόγω των μέτρων ασφαλείας εντός των φυλακών.

γ. Αδυναμία συγκρότησης απόλυτα αντιπροσωπευτικούδείγματος, όσον αφορά τους τρόφιμους των καταστημάτων κράτησης,ένεκα πιθανών δυσχερειών στην αποτελεσματική διαπροσωπικήεπικοινωνία, με τους αλλοδαπούς φυλακισμένους, γεγονός που θαβαρύνει δυσχερώς στην έρευνα, αφού αποτελούν σημαντικό ποσοστότου πληθυσμού των φυλακών.

δ. Αναποτελεσματική επικοινωνία με τρόφιμους,, κατά τηδιάρκεια των συνεντεύξεων, λόγω δυσπιστίας ή αδυναμίαςκατανόησης των ερωτήσεων (αλλοδαποί).

ε. Ανελαστικές γραφειοκρατικές διαδικασίες εξασφάλισηςάδειας εισόδου στους χώρους των καταστημάτων κράτησης.

στ. Χρονοβόρα διαδικασία λήψης σχετικής άδειαςδιενέργειας της έρευνας από την αρμόδια υπηρεσία (ΓενικήΔιεύθυνση Σωφρονιστικής Πολιτικής) του Υπουργείου Δικαιοσύνης.Πιθανώς να απαιτηθούν έως και 3 μήνες αναμονή, όπως προκύπτειαπό έρευνες του παρελθόντος.

ζ. Μη χορήγηση αδείας από τα Συμβούλια Φυλακής τωνεπιλεγέντων καταστημάτων κράτησης (ΦΕΚ 463/2003), για είσοδο-

παραμονή σε αυτά, πραγματοποίηση των συνεντεύξεων και απόκτησηπρόσβασης στα μητρώα κρατουμένων.

η. Πιθανές δυσχέρειες, από άποψη χρόνου καισυντονισμού, λόγω της γεωγραφικής κατανομής του πληθυσμού τηςέρευνας (σε όλο τον ελλαδικό χώρο).

θ. Ζητήματα εμπιστοσύνης και τήρησης εχεμύθειαςδύναται να εξασφαλισθούν μέσω της συνεργασίας και συμμετοχήςστο πρόγραμμα μελών της ΜΚΟ «Ονήσιμος» και μελών του συλλόγου«Συγγενών & Φίλων Κρατουμένων Ελλάδος» (www.sysyfos.org). Ηυπόψη κίνηση θα αμβλύνει τυχόν δυστοκίες και απροθυμίεςσυμμετοχής εκ μέρους των εγκλείστων.

7. Χρονοδιάγραμμα – Προυπολογισμός Έρευνας

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - ΥΠΟΧΡΕΩΣΗΣ ΧΡΟΝΙΚΗΔΙΑΡΚΕΙΑ ΠΑΡ/ΣΕΙΣ

Συγκρότηση της ερευνητικής ομάδας 1 μήνας

4 για διενέργειασυνεντεύξεων (α).4 μεταφραστές (β).2 άτομα σε καθήκονταγραμματειακήςυποστ/ξης.

Υποβολή σχετικών αιτήσεων χορήγησηςαδειών διενέργειας της έρευνας καιεισόδου στα σωφρονιστικά καταστήματ

1-3 μήνεςΕνημέρωση αρμοδίωναρχών για το ακριβέςπλάνο της έρευνας

Λήψη των συντεύξεων, στα 8 καταστήματα 2 μήνες

Θα αναπτυχθούν 2συνεντεύκτες, ανάίδρυμα κράτησης.

Επεξεργασία δεδομένων,απομαγνητοφώνηση, καταγραφήδεδομένων και εξαγωγή συμπερασμάτων

2-3 μήνες

τελική συγγραφή της μελέτης τηςέρευνας

10 ημέρες

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

(α) Θα εξετασθεί η δυνατότητα απασχόλησης 4 μεταπτυχιακώνσπουδαστών, αντίστοιχων προγραμμάτων ειδίκευσης στους τομείςΨυχολογίας / Εγκληματολογίας Κοινωνιολογίας ή άλλων συναφώνεξειδικεύσεων.

(β) Για την επικοινωνία με τους αλλοδαπούς κρατούμενους. Θαπροσληφθούν μεταφραστές, από τους διαθέσιμους στα ποινικάδικαστήρια και στις υπηρεσίες της ΕΛΑΣ. Εναλλακτικά θα ζητηθείη συνδρομή του συλλόγου «Συγγενών – Φίλων Κρατουμένων» για τηναπασχόληση αλλοδαπών συγγενών ή πρώην κρατούμενων.

(γ) Καθαρός χρόνος για τη διεξαγωγή των συνεντεύξεων, περί τις30 ημέρες [16 συνεντεύξεις ανά ημέρα (4 άτομα Χ4 συν =16)].

Οικονομικό Κόστος

α. Για την απασχόληση των 4 μεταπτυχιακών φοιτητών θααπαιτηθεί ποσό περί τις 1600 ευρώ (40 ημέρες Χ 40 ευρώημερησίως).

β. Για την αμοιβή των μεταφραστών προυπολογίζεταικονδύλιο περί τα 1500 ευρώ (ημερομίσθιο 50 ευρώ).

γ. Έξοδα για προμήθεια αναλωσίμων, γραφικής ύλης,φωτογραγικής μηχανής και υλικών ηχογράφησης περί τα 800 ευρώ.

δ. Έξοδα μετακίνησης και διαμονής – σίτισης στιςπόλεις, όπου εδρεύουν οι φυλακές, που θα ερευνηθούν : 1500ευρώ.

ε. Έξοδα απρόοπτα 300 ευρώ

στ. Συνολικό εκτιμώμενο κόστος :5700 ευρώ

To εκτιμώμενο κόστος δύναται να χρηματοδοτηθεί από τα διάθεσιμακονδύλια του Ειδικού Λογαριασμού Κονδυλίων Έρευνας, σεσυνεργασία με το «Ευρωπαικό Παρατηρητήριο Φυλακών» και το ΤμήμαΚοινωνικής Διοίκησης και Πολιιτκής Επιστήμης του Δημοκρίτειου,που συμμετέχει στην υπόψη ΜΚΟ ή από άλλη ΜΚΟ (πχ «ΟΝΗΣΙΜΟΣ»). ΣΗΜΕΙΩΣΗ : Το κόστος της διεξαγωγής της έρευνας θαεπαναξιολογηθεί εκ νέου, κατόπιν εγκρίσεως της και τουλάχιστον1 μήνα πριν την ημ/νία υποβολής των αρχικών αιτήσεων λήψηςέγκρισης από το Υποργείο Δικαιοσύνης.

Ε. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ

Όπως στους συνημμένους (ενδεικτικούς) οδηγούς συνεντεύξεων (περιλαμβάνονται και συνοπτικές οδηγίες δεοντολογίας)

ΣΤ.ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ

Canter, D. (1990). Ψυχολογία και Αρχιτεκτονική. Θεσσαλονίκη, UniversityStudio Press.Canter, D. (1989). Περιβαλλοντική Ψυχολογία. Θεσσαλονίκη, University Studio Press.

Ζέρβας, Χ. (19 Σεπτεμβρίου 2010). Μέσα τα «μικρά ψάρια».Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 50.Ζέρβας, Χ. (13 Ιουνίου 2010). Σωφρονισμός με βραχιόλια.Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 46. Ζέρβας, Χ. (4 Μαρτίου 2007). Τέσσερις νομά σε 9 τετραγωνικά.Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 60.

Κουράκης, Ν., Σταθουλοπούλου, Ε. (2007). Προβλήματα υποτροπήςνεαρών κρατουμένων: Πορίσματα επαναληπτικής (follow-up) έρευνας τουΕργαστηρίου Ποινικών και Εγκληματολογικών Ερευνών (Πανεπιστήμιο Αθηνών)στο Κ.Δ. Σπινέλλη (επιμ.) Στηρίζοντας τον ανήλικο παραβάτη. Αθήνα:Σακκούλας.

Λινάρδου, Γ. (12 Δεκεμβρίου 2010). Οι άδειες είναι μεγάλη πληγή.Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, σελ. 40.

Λινάρδου, Γ. (12 Σεπτεμβρίου 2010). Γεμίζουν αντί να αδειάζουν οιφυλακές. Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία.

Μαγγανάς, Α. (2006). Εναλλακτικές μορφές απονομής της ποινικήςδικαιοσύνης. Ποινική Δικαιοσύνη, 3, 298-304.

Μανιτάκης, Α., Τάκης, Α. (2004). Τρομοκρατία και δικαιώματα: Από τηνασφάλεια του κράτους στην ανασφάλεια δικαίου. Αθήνα: Εκδόσεις Σαββάλα.

Μαργαρίτης, Λ., Παρασκευόπουλος, Ν. (2003). Σωφρονιστικός κώδικαςκαι συναφή κείμενα. Αθήνα: Εκδόσεις Σακκούλα.

Μαυρής Μ. (2003). Το Πανοπτικό του Χρόνου: Η διαχείριση του χρόνου σε συνθήκες μακροχρόνιας στέρησης της ελευθερίας. Αθήνα: Τυποθήτω.

Μπαμπασίκας Κωνσταντίνος (2013) Τρόφιμοι σε ελληνικές φυλακές και συμπεριφορά:

Ο ρόλος του θεσμικού, ψυχοκοινωνικού και χωρικού πλαισίου, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, Διδακτορική διατριβή.

Μπουγάδη, Σ. (2010). Οι σύγχρονες τάσεις του εγκλεισμού: Από το αναμορφωτικό ιδεώδες της δεκαετίας του ’70 στη σημερινή εξόντωση του παραβατικού πληθυσμού. Ποινική Δικαιοσύνη και Εγκληματολογία, 1-13.

Παπαδάκου, Γ. (22 Αυγούστου 2010). Σχέδιο αποσταθεροποίησης στις φυλακές. Το Βήμα, Α19.

Συγκολλίτου Ε. (1989). Οικολογική μελέτη της συμπεριφοράς παιδιών προσχολικής ηλικίας. Διδακτορική Διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Συγκολλίτου Ε. (1997). Περιβαλλοντική Ψυχολογία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Τσίφτη, Σ. (2003). Η αρχιτεκτονική των φυλακών: Ιστορική εξέλιξη τουαρχιτεκτονικού τύπου της φυλακής, όπως επηρεάστηκε από τις εκάστοτε κοινωνικέςαλλαγές, τόσο διεθνώς όσο και στην Ελλάδα. Αριστοτέλειο ΠανεπιστήμιοΘεσσαλονίκης.

Foucault M. (1976). Επιτήρηση και Τιμωρία: Η Γέννηση της Φυλακής. Αθήνα: Εκδόσεις Ράππα.

Χαλκιά, Α. (2007). Χτίσιμο νέων φυλακών. Art of Crime, 6. Ανακτήθηκε 27 Μαίου, 2012, από http://old.law.uoa.gr/ crime-research/nees-fylakes.pdf.

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ

Butler, M., Maruna, S. (2009). The impact of disrespect on prisoners’aggression: outcomes of experimentally inducing violence-supportive cognitions.Psychology, Crime & Law, Vol. 15, No. 2 & 3, 235-250.

Cheliotis, L. (2012). Suffering at the hands of the state: Conditions of imprisonment and prisoner health in contemporary Greece. European Journal of Criminology, 9 (1), 3-22.

Cooke, D., Johnstone., & Gadon, L. (2008). Situational risk factors andinstitutional violence. Retrieved March 31, 2012, from Scottish PrisonService: www.sps.gov.uk

Franklin, T. Frankin, C., Pratt, T. (2006). Examining the empiricalrelationship between prison crowding and inmate misconduct: a meta-analysis ofconflicting research results. Journal of criminal justice, 34, 410-412.

Friestad, C., Kjelsberg, E. (2009). Drug use and mental healthproblems among prison inmates- results from a nation-wide prison population study.Nordic Journal of Psychiatry, 63 (3), 237-245.

Garland, J., Morgan, R., Beer, A. (2005). Impact of time in prison andsecurity level on inmates’ sexual attitude, behavior and identity. PsychologicalServices, 2 (2), 151-162.

Gendrau, P., Goggin, C., Cullen, F. (1999). The effects of prisonsentences on recidivism. Ottawa, ON: Solicitor General Canada.

Goldstein, A. (1994). The Ecology of Aggression. New York: PlenumPress.

Haney, C. (2006). The wages of prison overcrowding: Harmful consequencesand dysfunctional reactions. Washington University Journal of Law & Policy, 22,265.

Hensley, C., Koscheski, M., Tewksbury, R. (2003). The impact ofinstitutional factors on officially reported sexual assaults in prisons. Sexuality andCulture, 7(4), 16-26.

Johnstone, L., Cooke, D. (2010). PRISM: A promising paradigm forassessing and managing institutional violence: Findings from a multiple case studyanalysis of five Scottish prisons. International Journal of forensicmental health, 9, 180-191.

Lahm, Κ. (2008). Inmate-On-Inmate Assault: A Multilevel Examination of PrisonViolence. Criminal Justice and Behavior, 35, 120-137.

Maquire, M., Morgan, R., Weiner, R. (Eds.). (2007). The OxfordHandbook of Psychology (4th ed.). Oxford: University Press.

McCorkle, R., Miethe, T., Drass, K. (1995). Roots of prison violence: atest of the deprivation, management, and “not-so-total” institution models. Crime& Delinquency, 41 (3), 317-331.

Nurse, J., Woodcock, P., Ormsby, J. (2003). Influence ofenvironmental factors on mental health within prisons: A focus group study.British Medical Journal, 327, 480-483.

Phillips, J. (2001). Cultural construction of manhood in prison.Psychology of Men & Masculinity, 2 (1), 13-23.

Prison Reform Trust (December 2010). Bromley Briefings PrisonFactfile. Retrieved 2 January, 2013, fromhttp://www.prisonreformtrust.org.uk/Portals/0/Documents/ FactfileDec10small.pdf.

Spelman, W. (2008). Specifying the relationship between crime and prisons.Journal of Quantitative Criminology, 24, 149-178.

Tahir, A. (2003). Bullying among prison inmates in Pakistan: An exploration ofproblems and attitudes. PhD Dissertation, Aristotle University ofThessaloniki.

Walters, G. (2004). Predictors of early termination in a prison-based programof psychoeducation. The Prison journal, 84 (2), 171-183.

Wener, R. (2012). The environmental psychology of prisons and jails: Creatinghumane spaces in secure settings. New York: Cambridge University Press.

Wodahl, E., & Garland, B. (2009). The evolution of communitycorrections: The enduring influence of the prison. The Prison Journal, 89,81S- 104S.

Wolff, N., Shi, J., & Blitz, C. (2011). Racial and ethnic disparities intypes and sources of victimization inside prison. The Prison Journal, 88,451-472.

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

Alfa vita (2013), http :// www . alfavita . gr / arthra /εξέγερση- κρατουμένων-στις-φυλακές (πρόσβαση στις 02 Δεκ 2014)

Enet (2014) http :// www . enet . gr /? i = news . el . article & id =452372 (πρόσβαση 18 Νοε 2014)

Kathimerini (2014),http :// www . kathimerini . gr /790805/ article / epikairothta / ellada / eisaggelikh - ereyna - gia - tis - syn 8 hkes - krathshs - ston - korydallo (πρόσβαση 01 Δεκ 2014).

Kathimerini (2014),http :// www . kathimerini . gr /789080/ gallery / epikairothta / ellada / se - dikh -13- swfronistikoi - gia - thn - ypo 8 esh - kareli --- vinteo - ntokoymento (πρόσβαση στις 02 Δεκ 2014)mixanitouxronou (2014) http :// www . mixanitouxronou . gr / nekros - o - isovitis - dolofonos - tou - iparchifilaka - stis - filakes - malandrinou / (πρόσβαση 02 Δεκ 2014)

News it (2014) http :// www . newsit . gr / ellada / eisvoli - ekam - kai - mat - stis - fylakes - korydallou -2111 (πρόσβαση στις 02 Δεκ 2014).

rizospastis (2014) http://www.rizospastis.gr/story.do?id=8026046&publDate=9/7/2014(πρόσβαση 02 Δεκ 2014)

skai (2014),http :// www . skai . gr / news / greece / article /257934/ tragikes - oi - sunthikes - kratisis - stis - ellinikes - fulakes -/ (πρόσβαση 01 Δεκ2014).

theartofcrime (2009), http :// www . theartofcrime . gr / index . php ? pgtp =1& aid =1236083021 (πρόσβαση στις 03 Δεκ 2014)

tovima (2014), http :// www . tovima . gr / society / article /? aid =650278 (πρόσβαση στις 02 Δεκ 2014)

vouliwatch (2014) . http :// www . vouliwatch . gr /νομοθετική-εργασία- ψηφίστηκε-στην-επ (πρόσβαση 02 Δεκ 2014).