Divan Siirinde Buya Sihir 753

DiVAN SiiRiNDE BUYU SiHiR

Magic, Sorcery And Talisman in The Divan Poetry Ve T1ls1m

Sedat KARDAS 1

Oz et

insanoglu varolu~undan itibaren dogailstil varbk ve durumlara ilgi duymu~ ve bu ilgisini tatmin etmek iyin 9e~itli yollara ba~vurmu~, 9e~itli yontemler kullanm1~tir. Bu yontemlerin ba~mda sihir, biiyii ve tils1m gibi uygulamalar gelmektedir. Farkh ad ve ~ekillerle de olsa insanhgm varolu~undan bu yana, bu uygulamalar hemen hemen her toplumda kendine yer bulmu~ ve gilnilmilze kadar varhgm1 silrdiirmii~tilr. Biz de bu 9ah~mada, sihir biiyii ve tils1m kavramlarmm divan ~iiri iyerisinde nas1l kullamld1g1m tespit etmeye 9ah~acag1z.

Anahtar Kelimeler: Divan $iiri, Sihir, Bilyil, Tils1m

Abstract

Humanity had an interest to supernatural being and situations since the existence of human being and applied in various ways for satisfy this interest, used a variety of methods. At the beginning of these methods magic, sorcery and talisman comes from such applications. Since the existence of humanity, albeit in different names and shapes, these applications have found a place in almost every society and continued to exist until today. in this study, we are try to determine how to use the concepts of magic spells and charms in the Divan Poetry.

Key Words: Magic, Sorcery, Talisman, Divan Poetry

1. Giri~

Btiyii, tabiattistti gii<;ler yard1m1yla tabiat1 etkileyerek olagantistti sonm;lar elde etme esasma dahnan faliyetler ic;in kullamlan bir terim. Eski Ttirk dilinde btiyii btigi, btigti ~eklinde yazllmakta ve sihirbaz, din adam1 anlamlarmda kullanllmaktaydi. Almanca ve Frans1zca magie, ingilizce magic kelimelerinin ash Yunanca magos 'tan geldigi dti~tintilmektedir. Pehlevi dilinde (.t;:ski Farsc;a) btiyii magu ile kar~llamrken, tabiattistti gtic;leri kullanabildigine inamlan Med kabilesi mensubu rahiplere de magu~ ad1 verilmekteydi. islam kaynaklannda gec;en mecus ve mecusi kavramlan da btiyiictiltikle ugra~an kimseler ic;in kullanllm1~tlf. Bullin bunlar goz ontinde tutularak btiyii, "tabiattistti gizli gtic;lerle ili~ki kurularak yahut kendilerinde gizi gtic;ler

Pamukkale Oniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitilsil, Tiirk Dili ve Edebiyatl Boliimii, Eski Tiirk Edebiyatl Anabilim Dab, Yiiksek Lisans Ogrencisi

754 Sedat KARDASf

bulunduguna inamlan baz1 tabii nesneler kullamlarak zararh, faydah veya koruma ama9h baz~" sonu9lar elde etmek i<;in yapllan i~ler" ~eklinde tarif edilebilir.2 ~

<;ogunlukla bliyti terimi yerine kullan1lan Sihir kavram1 ise " bi.iyil, bliytici.ili.ik, gozbagc1hk,·;, sihir yapmak, sihirle ugra~mak"3 ~eklinde tammlanm1~tir. ',~

Bi.iyil ve sihir kavramlanyla beraber 9ok s1k olarak kullamlan tlls1m kavram1, "Frans1zca ~ ve Almancada talisman olarak kullanllmaktadir. Latince Amuletum'dan Almancada amulette ~ ile birlikte aym anlamda yer almaktadir. Tlls1m Kelimesi "kutsanm1~, takdis edilmi~ madde" 'j demektir. Tlls1m, tabiatilsti.i bir gil<; ta~1d1gma ve tabiatilstil i~ler yapabilecegine inamlan · esrarengiz gil<;, nesne olarak kabul edilir. Hastahklara, korkuya kar~1 bununla ~ifa bulunacagma · ve gil<; kazanllacagma inamhr. Tlls1m, tehlikelere kar~1 koruyucu, talih, ~ans, ugur getiren, koruma gilcilne sahip olan nesne, adeta kutsal bir e~ya gibi tammr, ozel bir sayg1 gori.ir."4

Bi.iyil, sihir ve tds1m kavramlanyla beraber kullamlan mucize, keramet, kahinlik, hokkabazhk, milneccimlik ve falc1hk gibi terimler i<; i<;e girmi~ ve 9ogunlukla birbirlerinin yerine kullamlm1~lardir. Bunlardan mucize, "Dini kuvvetlendirmek amac1yla ve Allah'm emri ve izniyle peygamberler tarafmdan yapllarak halki hayrette birakan olagani.istil hal"5 olarak tan1mlanabilir.

Mucize ile sihire gelince, filozoflara gore mucize ilahi bir kuvvet olup, nefslerde bu tesir kudretini husule getirir. Mucize sahibi gosterecegi olaganilstil hallerde Tann'dan yard1m gormektedir; sihirbaz ise sihri ancak kendi nefsinin ve kendi kuvvetinin ve baz1 hallerde ~eytanlann yard1m1yla yapar. Bundan anla~lld1gma gore sihir ile mucize geryekte ma'kuliyyet, yani akll ile tasavvur bak1mmdan oldugu gibi, ozil ve zat1 yoni.inden de birbirinden farkhdir. 6

Bilyil, sihir ve tds1m kavramlarm1 mevcut kaynaklar 9er9evesinde tammlamaya ve bu kavramlarm etimolojisini vermeye 9ah~t1k. Fakat gori.ildi.igil Uzere bu kavramlar birbirlerine 9ok yakm kavramlar olup, 9ok slk olarak birbirlerinin yerine kullanllabilmektedir. Hatta kimi kaynaklarda bu kavramlar ya sadece bi.iyti, yada sadece sihir kavram1yla kar~danm1~tlr. Bu nedenle bu kavramlan kesin 9izgilerle birbirinden ay1rmak ve tam olarak dogru bir tamm vermek olduk9a zordur.

insanm dogaya hi.ikmetme 9abas1, insanm 9aresizligi ve geri kalm1~hk, bi.iyil ve sihre ba~vurmamn temel sebepleridir. Bilyi.iniln temel ozelligi ve en onemli amac1 91kar saglamaktir. Bilyi.ini.in amac1 insanlara ve olaylara etki ederek, canhlar1, tabiat olaylanm ve gi.i9lerini kontrol altma alarak iyilik veya koti.ili.ik yoluyla menfaat elde etmektir. Bi.iyil olaganilstil gi.i9lere veya bilgiye sahip olduguna inandan k1saca toplumda onemli yer edinmi~ ki~ilere yaptmhr. Bunlar bliytici.i, ~aman, sihirbaz gibi toplumdan topluma ad1 degi~en kimselerdir. Bi.iyilde ara<; olarak ruhlar, cinler, ~eytanlar, canh veya olmi.i~ baz1 hayvanlar, cisimler, ~ekiller hatta adlar kullan1hr.

2 Ttirkiye Diyanet Vakf1 islam Ansiklopedisi cilt:6, istanbul 1992,s.501 3 TtirkAnsiklopedisi cilt:29, Ankara, 1980,s.16 4 Ttirk Ansiklopedisi cilt:3 l, Ankara, 1982,s.l 82 5 iskender Pala,Ansiklopedik Divan Siiri Sozliigu, Kap1 Yaymlan, istanbul 2004, s.327 6 ibni Haldun, Mukaddime III, <;ev. Zakir Kadiri U gan, M.E.B, istanbul 1970, s.14

Divan Siirinde Buyu Sihir 755

Buyii tarihin her a~amasmda, btittin dini sistemlerin bir par9as1 olarak kendine yer bulmu~tur. Hemen hemen her toplumda ve tarihin her doneminde buyii ve sihir ile ilgili inam~ ve uygulamalara rastlanmaktadtr.

<;e~itli Ttirk kavimlerinde buyii, kehanet, falc1hk, cincilik vardi. Saman yada kam ad1 verilen kimseler, ruhlar, tannlar ve cinlerle ili~ki kurabildigine inantlan kimselerdi. Bu kimseler afsun ve buyii yapar, afsunlu sozler soyler, kahinlik yoluyla insanm ivinden ge9enleri bilir, gaipten haber verir, cin 9arpmasm1 ve hastahklar1 tedavi ederdi. Anla~tlmayan sozler soyler, uffuiir, davul dover, kopuz 9alar, kendinden ge9erek gortinmeyen varhklarla ili~kiye girerdi. Yine islam'dan onceki Ttirk boylannda her ttirlu bela ve afetlere kar~1 koruyucu etkisine inamlan muska-ttls1m adeti yaygmdi. X. Ytizytlda Turk boylannm btiytik kitleler halinde Musltimanhg1 kabul etmelerinden sonra da islam'm ~iddetle yasaklamasma ragmen buyii-sihir, islam'dan onceki devreden kalan adetlerle, aynca eski iran, Mezopotamya, Mim ve Anadolu ktilttirlerindeki katktlarla gtinumuze kadar varhgm1 stirdtirebilmi~tir. Halen Ttirkiye'nin 9e~itli yorelerinde degi~ik uygulamalar ivinde btiyii gelenegi varhg1m stirdtirmektedir. 7

ilahi dinlerin buyii ve sihire bak1~1 paralellik gosterse de baz1 farkh yakla~1mlar _ sergilenmi~tir. Yahudi kutsal kitabmda ba~hca u9 buyiicu tipinden soz edildikten sonra buyii ~iddetle yasaklanm1~tlr. Hatta Yahudi kutsal kitabmda " afsuncu kad1m ya~atmayacaksm" denilmi~tir. 8 Htristiyanhkta da yasaklama devam eder. isa Mesih'in dogumunu, dogudan gelen mtineccimler tarafmdan mujdelendigi inanc1 geni~ yer tutar. Htristiyan dtinyasmda buyiicuden daha fazla cad1dan korkulur. Yahudiler btiyiiyii Yahudi olmayanlara ait bir uygulama olarak gordtikleri gibi, Htristiyanlar da bu i~i Hlristiyan olmayanlarm yiirtitttigtinu soylerler.9Son din olan islam dinine gelince, cahiliye devrinde btiyii ve sihir olduk9a yaygmdi. Cincilik, kehanet, fal oklan, ytld1zlara bakmak, muska ve btiyii yapmak son derece yaygmdi. Buttin bu uygulamalar putperestlik ile yiirtittiluyordu, Araplar btiyiictilerden 9ekinir ve on_lara sayg1 duyarlardi. islam dini btiytik gtinahlar arasmda sayd1g1 btiyiictiluge ~iddetle kar~1 91km1~, Kur'an ve hadislerde sihir ve buyii av1k bir ~ekilde yasaklanm1~ttr. Ancak mu~rikler onceki timmetlerde oldugu gibi Kur'an'm, Hz. Peygamberin ve islamm ba~ansm1 sihir diye nitelendirmi~lerdir. 10

Sihir ve Ttls1m Musa zamanmda 9ok reva9ta oldugu gibi Stileyman'a da sihir isnat , olunmu~tur. Kur'an'da bunu red ivin ~oyle buyrulur: Suleyman sihir yap1p kafir olmad1; Jakin ~eytanlar kafir oldular. 11 Kuran-1 Kerimde btiyii ile ugrasan ~eytanlann buyiilerini Hz. Stileyman'a nispet etme 9abalan siddetle reddedilmis ve bu yapt1klan dayand1rmalan sebebiyle kafir olarak nitelendirilmislerdir. 12 Aym ayette bahsedilen kimselerin hem Hz.Stileyman'dan hem de Harut ve Marut isimli meleklerden ogrendiklerini buyii seklinde kullandtklarma i~aret edilmi~tir.

7 Tiirkiye Diyanet Vakfi islam Ansiklopedisi cilt:6, istanbul 1992,s.503-504 8 Tiirkiye Diyanet Vakfi islam Ansiklopedisi cilt:6, istanbul 1992,s.505 9 Tiirkiye Diyanet Vakfi islam Ansiklopedisi cilt:6, istanbul 1992,s.505 10 Tiirkiye Diyanet Vakfi islam Ansiklopedisi cilt:6, istanbul 1992,s.505 11 Agah Sim LEVEND, Divan EdebiyatI Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar, Enderun Kitabevi, istanbul, 1980, s.222 12 Bkz. Kur'an-1 Kerim, Bakara Suresi 102. Ayet

756 SedatKARDAS

DiVAN SiiRiNDE BUYU, SiHiR VE TILSIMIN KULLANIMI

Divan ~iiri, d1~ diinyada ve tabiatta kar~1la~ilan nesne ve olaylan kendi klasikle~mi~ suzgecinden ge9irerek ~iirle~tirir. Divan ~iiri, diinya gorii~iinu, kiiltiir yap1sm1 yans1tan konu ve tema ve tiirlerin i~leni~inde belli kahplar iyerisinde kalm1~tir. Bu ~ekilde aym konular belirli kahplar iyerisinde i~lenmi~tir. Ortak konu, tema ve tiirler mazmunlar 9er9evesinde biitiin ~airler tarafmdan i~lenmi~tir. Bunlardan birisi de sihir, biiyii ve tils1m etrafmda geli~en mazmunlardir.

Divan ~iirinde sihir, biiyii ve tils1mla ilgili bir 9ok mazmun yapilm1~tlr. Bu mazmunlar genel olarak sevgili, mucize gosteren peygamberlerden Hz. Musa ve Hz. isa, kendisine sihir isnad olunan Hz. Siileyman, Kuran'da da bahisleri ge9en me~hur biiyiiciiler Harut ve Marut, Siirdeki miikemmeliyet ve edebi sanatlardan Sihr-i Helal sanatl iizerine kurulmu~tur. Yine talih ve bahttan ~ikayet konusunda sihir ve biiyii terminolojisinden yararlamlm1~tlr.

I.BUYU VE SiHRiN KAYNAGI OLARAK GORULEN HARDT VE MARUT

Divan ~iirinde buyii ve sihirden bahsedilirken 9ok s1k olarak Hfuilt ve Marilt'a telmihte bulunulmu~tur. Bunlar iizerine mazmunlar kurulmu~ ve ~airler ~iirde bu mazmunlardan yararlanm1~lardir. <;iinkii divan ~iirinde sihir ve biiyiiniin 91k1~ noktas1 olarak Harut ve Marut gosterilmi~, bu iki melek bu inan9 ve kiiltiiriin iistad1 oalrak kabul edilmi~tir. Biiyii ve sihirle iin yapm1~ bu iki isim hakkmda 9e~itli rivayetler bulunmaktadir. Bu ki~ilere aym zamanda Kur'an-1 Kerimde de rasthyoruz. Bakara Sfuesinin 102. ve 103. ayetlerinde bu iki ki~iden ~oyle bahsedilmektedir.

102. ayet: " Tuttular Suleyman'm mulkiine <lair ~eytanlann uydurup izledikleri ~eylerin ardma du~tiiler. Oysa, Siileyman kafir olmad1, ama o ~eytanlar kafir oldular; insanlara buyiiculiik ve Babil'de Hfuilt, Mfuilt admda iki melege indirilen ~eyleri ogretiyorlard1. Halbuki o ikisi: "Biz ancak bir imtihan iyin gonderildik, sakm sihir yap1p kafir olma!" demedik9e bir kimseye buyii ogretmezlerdi. i~te bunlardan kan-koca arasm1 ayiran ~eyler ogreniyorlard1. Fakat Allah'm izni olmad1k9a bununla kimseye zarar veremezlerdi. Kendilerine zarar verecek ve faydas1 olmayacak . bir ~ey ogreniyorlard1. Andolsun ki, onu her kim satm ahrsa, onun ahirette bir nasibi olmad1g1m da 9ok iyi biliyorlard1. Ke~ke kendilerini ne kotii ~ey kar~1hgmda satt1klar1m bilselerdi!". Bu ayetin devam1olan103 ayet ise ~oyledir: "Evet! iman edip de ( biiyii gibi giinahlardan) sakmm1~ olsalard1, elbette Allah tarafmdan verilecek bir miikafat 9ok hayirh olacakt1; bunu bir bilselerdi!"

Divan ~iirinde, Harilt ile Mfuilt hakkmdaki rivayetlere ve yukardaki ayetlere telmihte bulunularak mazmun haline getirilmi~ ve divan ~airleri bu konuda bir 9ok beyit yazm1~tlr. Bu mazmunlarla beraber Babil, <;ah-1 Babil ve Cadu gibi terimler 9ok s1k olarak yan yana gelir. Sevgilinin sa9lar1, gamzesi ve gozleri sihir konusunda ustad olarak kabul edilir. Sairler de kendi hiinerlerini dile getirmek iyin, ~iirlerini biiyiilii sozler, kendilerini de sahir olarak nitelendirirler. <;ah-1 Babil ise genel olarak sevgilinin 9ene 9ukuru olarak kabul edilir.

Bu konudaki gerekli bilgileri verdikten sonra, bu mazmunlarm divan ~iirinde nas1l i~lendigini daha iyi anlamak iyin tespit ettigimiz beyitlerden bir ka9m1 vermekte fayda oldugunu dii~iiniiyoruz.

iderse gozleri Hfuilt sihrini ne 'aceb

Anufi ki sim-i zenahdan1 93.h-1 Babildfu (Ahmed!, Kaside XLIIl/3, s.106)

Divan ~iirinde Biiyii Sihir 757

(Onun gozleri Harut'un sihrini yaparsa ~a~llmamahdtr, onun gfunti~ 9ene 9ukuru Babil kuyusudur.)Beyitte divan ~iirinde yaygm olarak kullamlan motiflere rasthyoruz. Harut ile Marut hikayesine telmihte bulunarak, sevgilinin gozleri btiytictiye, 9ene 9ukuru Babil Kuyusuna benzetilmi~tir.

<;ah-1 endi~emde seyr et fitne-i Harutunu

Bir nazar kll gamze-i sehhanna ayineden (Seyh Galip, gazel 265/4, s.367)

(Sihirbaz gamzesine aynadan bir bak1~ at, dti~tincemin kuyusunda Harut'un fitnesini seyret.) Beyitte sevgilinin gamzesi sihirbaza, yanag1 tizerine dti~en sa9lar da Harut'a benzetilmi~tir.

Sihr-i Harutdan etmi~ dem-i Isa'ya rasad

Yerde gokde ne var olmad1 bigane-i ney (Seyh Galip, gazel 304/3, s.396)

(Harut'un sihrinden Hz. isa'mn nefesini gozetmi~, yerde gokte ne varsa neyden ilgisiz olmadi.) Beyitte Harut'un sihir yapma yetenegi ve Hz.isa'nm oltileri dirilten nefesine telmihte bulunulmu~tur.

Sihr ta'lim eylemekde gamze-i cadu-y1 dost

<;ah-1 Babilde eder Harut-1 fettan ile bahs (Ahmet Pa~a, gazel 22/4,s.129)

(Dostun cad1 gamzesi sihir talim etmekle, Babil kuyusunda fitne ve fesada te~vik eden Harut ile bahse girer.) Sair sevgilinin gamzesinin sihir konusunda, Babil kuyusunda sihir ogreten Harut ile bahse girecek derecede oldugunu vurgulam1~ttr.

Sol <;eh-i Babildeki Harut kim vasf ettiler

Bu zenahdanmdaki ziilf-i peri~an olmasm (Ahmet Pa~a, gazel 251/8, s.240)

(Su Babil kuyusunda vasf ettikleri Harut, bu 9ene 9ukuruna dti~en dagmik sa9m olmasm.) Beyitte 9ene 9ukuru Babil Kuyusu, sevgilinin sap da Harut yerine kullamlm1~tlr.

Ey melek-ru ab ti gilden 91kmadan Adem hentiz

<;ah-1 Babilde goztin Haruta sihr-amftz gibi (Ahmet Pa~a, gazel 311/3, s.268)

(Ey melek ytizlti! Adem daha fani vticuttan 91kmadan, goztin Babil kuyusunda Harut gibi btiytileyiciydi.) Bu beyitte de sevgilinin gozti btiytileyici olma vasfl nedeniyle Harut'a benzetilmi~tir.

<;tin Ahmedi ide Harut bigi sihre ~tirU'

Sozine Babil iyinde tafia kalur Marut (Ahmedi, gazel 96/9, s.266)

(Ahmedi, Harut gibi sihre ba~lad1g1 i9in, Babil iyinde Marut 'un sozti ay1plamr.) Sair ~iirdeki htinerini ortaya koymak iyin ~iirinin sihirli oldugunu dile getirmi~tir. Bu ama9la da Harut ile Marut'a telmihte bulunmu~tur.

758 Sedat KARDAS

II. SEVGiLi iLE iLGiLi VASIFLAR

Divan §iirinde sevgili bir bilyticti olarak gortiltir. Gtizelligiyle a§1klara sihir yapar onlan kendine baglar. Onun en btiytik sihri gtizelligidir. Ozellikle sevgilinin gozleri, gamzesi ve sas;lan btiyti ile ili§kilendirilmi~, bu ytizden sevgili btiyticti, sihirbaz ve cad1 gibi s1fatlarla amlm1§trr.

1.Sevgilinin Giizelligi: Sevgilinin en btiytik sihri gtizelligidir. A§1klar sevgiliye olan a§klanmn sevgilinin yaptlg1 sihirlere baglarlar. Bu ytizden sevgili divan ~iirinde s;ogu zaman cad1, sihirbaz ve btiyticti olarak nitelendirilir.

Tegafiilkardrr ol §Uh-1 hans;erdara yakla§ma

0 cadu yek-nefesde sad-hezar eyler fiisn peyda (Erzurumlu Zihni, gazel 5/4,s.83)

(0 hans;er tutan gtizele yakla§ma gaflete dti§tirtir; o cad1 tek bir nefeste ytiz bin sihir peyda eder.) Beyitte sevgili gtizelligi ile a§1klan gaflete dti§tiren, onlan btiytileyen bir cad1ya benzetilmi~tir.

A§k eger <;e§mini efstinla bend etmez ise

Dilberin ciina yakm §Uh-1 dil-arasma bak (Seyh Galip, gazel 164/5, s.304)

(Eger a~k goztinti sihirle baglamazsa, sevgilinin cana yakm gontil alan gtizelligine bak.) Sair a§kl, sevgilinin gtizelligi ile a§1klara yaptlg1 sihre baglam1§tlr.

Divan §iirinde sevgili ile peri arasmda birtak1m benzerlikler kurulmu§tur. Peri cinlerin di§ilerine verilen ad. Bunlan goren olmad1g1 i<;in <;ok gtizel ve s;ekici olduklarma inan1hr. Periler btiyti ile ortaya s;1kanlabilir. Baz1 insanlan kendilerine a§1k etmeleri ve <;e~itli gortinti§ler alabilmeleri, bir gortintip bir kaybolu§lan vs. ozellikleriyle sevgilinin ozelliklerini ta§1rlar.

Sagarda gorse di! nola ruhsann ol mehin

Dirler ki t1fla zahir olur §i§ede peri. (Nevizade Atayi, gaze! 241/2,s.278)

(Gontil o ay ytizltintin yanagm1 kadehte gorse §a§1rmamah, derler ki s;ocuklara peri ~i§ede gortintir.) Beyitte halk arasmda yaygm olan bir dti§tinceye telmihte bulunmu§tur. Buna gore suyla dolu bir §i§e i<;erisinde s;ocuklar periyi gorebilirler.

Yok bu §ehr is;re senin vasf etdigin dil-ber Nedim

Bir peri-suret gortinmti§ bir hayal olmu§ sana. (Nedim, gazel 2/8,s.200)

(Ey Nedim! Senin anlatt1gm gontil ahp gottiren gtizel bu §ehirde yok, sen bir hayal gormti§stin, sana bir peri ytizlti gortinmti~.) Sair sevgiliyi, gontil alan gtizelligi nedeniyle peri olarak nitelendirmi§tir. Bilindigi tizere inam§a gore gortilen ve gortilmeyen periler vardrr. Saire gore sevgili bu gortinen perilerdendir.

Ey peri bu htisn ile benzer ki hUri-zadsm

Ya irem biigmdan ermi§ sim-ten §im§adsm (Ahmet Pa§a, gaze! 249/1, s.239)

(Ey peri! Bu gtizellikle huriden dogmu§a benziyorsun, ya da irem bagmda ermi~ gtimti~ tenli Sim§ir agac1sm.) Sevgili gtizelligi nedeniyle yine periye benzetilmi§ ve huriden dogmu~ hissi verdigi vurgulanm1§tir.

758 SedatKARDA5

II. SEVGiLi iLE iLGiLi VASlFLAR

Divan §iirinde sevgili bir biiyiicii olarak gortilfir. Glizelligiyle ~tklara sihir yapar onlar1 kendine baglar. Onun en biiyiik sihri glizelligidir. Ozellikle sevgilinin gozleri, gamzesi ve sai;:lan biiyii ile ili§kilendirilmi§, bu ylizden sevgili biiyiicii, sihirbaz ve cadt gibi s1fatlarla antlmt§tlr.

1.Sevgilinin Gilzelligi: Sevgilinin en biiyiik sihri glizelligidir. A§tklar sevgiliye olan a§klanmn sevgilinin yapttg1 sihirlere baglarlar. Bu ylizden sevgili divan §iirinde i;:ogu zaman cad1, sihirbaz ve biiyiicii olarak nitelendirilir.

Tegafiilkardtr ol §Wl-1 hani;:erdara yakla§ma

0 cadil yek-nefesde sad-hezar eyler filsn peyda (Erzurumlu Zihni, gaze! 5/4,s.83)

(0 hani;:er tutan glizele yakla§ma gaflete dii§iiriir; o cad1 tek bir nefeste yliz bin sihir peyda eder.) Beyitte sevgili glizelligi ile a§tklan gaflete dii§firen, onlan biiyiileyen bir cadtya benzetilmi§tir.

A§k eger 9e§mini efsilnla bend ettnez ise

Dilberin cana yakm §Uh-1 dil-arasma bak (Seyh Galip, gaze! 164/5, s.304)

(Eger a§k goziinii sihjrle baglamazsa, sevgilinin cana yakm goniil alan glizelligine bak.) Sair ~kt, sevgilinin gfizelligi ile a§tklara yapttg1 sihre baglamt§ttr.

Divan §iirinde sevgili ile peri arasmda birtakun benzerlikler kurulmu§tur. Peri cinlerin di§ilerine verilen ad. Bunlan goren olmadigt ii;:in i;:ok glizel ve . i;:ekici olduklarma inantltr. Periler biiyii ile ortaya i;:tkartlabilir. Baz1 insanlan kendilerine a§tk ettneleri ve 9e§itli gortinii§ler 1

alabilmeleri, bir gortiniip bir kaybolu§lan vs. ozellikleriyle sevgilinin ozelliklerini ta§trlar.

Sagarda gorse dil nola ruhsann ol mehin

Dirler ki ttfla zahir olur §i§ede peri. (Nevizade Atayi, gaze! 241/2,s.278)

(Goniil o ay ylizliiniin yanagm1 kadehte gorse §a§trmamah, derler ki i;:ocuklara peri §i§ede gortinfir.) Beyitte halk arasmda yaygm olan bir dii§iinceye telmihte bulunmu§tur. Buna gore suyla dolu bir §i§e ii;:erisinde i;:ocuklar periyi gorebilirler.

Yok bu §ehr ii;:re senin vasf etdigin dil-ber Nedim

Bir peri-silret gortinmii§ bir hayal olmu§ sana. (Nedim, gaze! 2/8,s.200)

(Ey Nedim! Senin anlatt1gm goniil ahp gotfiren glizel bu §ehirde yok, sen bir hayal gormii§siin, sana bir peri ylizlii gortinmii§.) Sair sevgiliyi, goniil alan glizelligi nedeniyle peri olarak nitelendirmi§tir. Bilindigi lizere inant§a gore gortilen ve gortilmeyen periler vardtr. Saire gore sevgili bu gortinen perilerdendir.

Ey peri bu hiisn ile benzer ki hilri-zadsm

Ya irem bagmdan ermi§ sim-ten §im§adsm (Ahmet Pa§a, gaze! 249/1, s.239)

(Ey peril Bu glizellikle hurid(ln dogmu§a benziyorsun, ya da irem baginda ermi§ giimii§ tenli Sim§ir agac1sm.) Sevgili glizelligi nedeniyle yine periye benzetilmi§ ve huriden dogmu§ hissi verdigi vurgulanmt§tlr.

'.i ! ,~

Divan $iirinde Buyu Sihir 759

Peri yUztini.i feri~te gortir ise tuta div

Aceb bu hfuiye can vermeyen ne adem olur (Seyhi, gazel 71/5,s.67)

(Melek senin peri yliztini.i gortirse dev tutar, acaba bu huriye can vermeyen nasll adam olur?) Sevgili yine gtizelligi nedeniyle peri ve hurilere benzetilmi~tir.

Divan ~iirinde sihir, bi.iyti ve tlls1m konusu i~lenirken, sevgilinin gtizelligi ile ilgi kurulan ba~ka bir konu da 9e~itli inam~ ve uygulamalar konusudur. Bu konuda tespit ettigimiz unsurlann ba~mda muska ve hamail gibi inan1~lar gelir. Ozellikle nazardan korunmak iyin boyna takllan muskalar ~iirde 9ok ge9er. Bu durumda a~1gm kolu muska yerine ge9er. Simdi bu inam~ ve uygulamalann ~iirde nasll ge9tigini anlamak iyin tespit ettigimiz omeklere goz atahm:

Ger yavuz goz degmesin dersen salm ey serv-i naz

Boynuna Ahmed kolundan heykel-i zerrin sahb (Ahmet Pa~a,gazel 12/9,s.125)

(Ey dallan yana sarkan servi (uzun boylu sevgili)! Eger kotti goz degmesin dersen; boynuna Ahmed'in kolundan altm heykel tak1p sahn.) Sevgili uzun boyu itibariyle serviye benzetilmi~tir. Boyu o kadar uzundur ki ~air nazar degmesinden korkmaktadir. Sair buna engel olmak iyin sevgiliye kendi kolunu hamail (muska) olarak takmasm1 teklif eder.Boylece ~air kollarm1 sevgilinin boynuna doland1racakt1f. Asll maksad1 budur.

Hamayil gibi boynuna kolun kll Ahmed'in heykel

Ki saklaya seni Bari yavuz gozden yavuz dilden (Ahmet Pa~a,gazel 231/9,s.230)

(Ahmed'in kolunu heykel kil muska gibi boynuna tak, Yaratan seni kotti gozden, kotti goni.ilden saklasm.) Sair bu beyitte de, sevgiliye kotti goz ve gonullerden sakmmak iyin kendi kolunu muska gibi boynuna asmasm1 teklif eder. Boylece hem sevgili kotti goz ve goni.illerden korunacak hem de ~air kolunu sevgilinin boynuna dolanacaktir.

2.Sevgilinin Gozii: Goz divan edebiyatmda, sevgilinin en fazla soz edilen gtizellik unsurlarmdan biridir. Sevgiliye ait biittin ozellikleri kendisinde ta~Ir. Sevgilinin gozleri cad1, ' sahir, sehhar, bi.iytici.i ve hilebaz gibi terimlere sik9a te~bih edilir. Sevgilinin gozti daima sihir gi.ictine sahiptir. A~Iklar1 bi.iytilemekte i.isttine yoktur. Bunun iyin bir si.izgtin bak1~ yeter. Hatta Harut'a bile bi.iytiyti talim eder. 13 Simdi bu konuda tespit ettigimiz beyitleri payla~ahm:

Eder raz-1 dili tarac Galib 9e~m-i cadusu

Ki dtizdide nigehler gamze-i casusdan kalmaz (Seyh Galip, gazel 125/9, s.279)

(0 cadmm gozleri Galibin goni.il bah9esini yagma eder, ki iki goztintin bak1~1, casus gamzelerden geri kalmaz.) Sair sevgilinin gozlerini cad1, gamzesini de casus olarak nitelendirmi~tir. Galibin gonli.i de bir bah9eye te~bih edilmi~tir. Sevgili gozleriyle bu bah9eyi yagmalamakta, ~airin gonltini.i yaralamaktadir.

Hey hey ne sihr var senin ahU goztinde kim

Bin ~ir gelse bir bak1~mdan zebUn gider

13 iskender Pala, a.g.e ,s.101

(Ahmet Pa~a, gazel 74/2,s.154)

760 Sedat KARDA$

(Hey hey! Senin ahu goziinde ne sihir var ki, bin aslan gelse bir bak1~mdan aciz gider.) Sevgilinin gozil sihir yapan bir ahuya benzetilmi~tir.

Ogretdi gozi 'i~vesi Haruta filsfuu

Sevdiirdi zenahdam anuii Yusufa 9ah1 (Ahmedi, gazel 633/4,s.569)

(Goziiniin goniil aldat1c1 naz1 Harut'a biiyilyil ogretti, 9ene 9ukuru da Yusuf'a kuyuyu sevdirdi.) Sevgilinin gozil sihirbaz ve 9ene 9ukuru da kuyu yerine kullamlm1~tlr. Ancak kuyu burda Harut ve Marut'un asild1g1 kuyu degil, Hz. Yusuf'un atild1g1 kuyudur.

'izanfi gill lebifi mill kakiiliifi siinbiil goziifi ciidu

Olam ben ta-be-key hicran-ke~ifi ey afet-i dil-cu (Erzurumlu Zihni,gazel 261/1,s.l 75)

(Ey goniil arayan giizel! Yanagm gill, dudagm ~arab, sapn siinbiil, goziin cad1dir, ben ne zamana kadar senin aynhg1m 9ekecegim?) Sevgilinin yanag1 giile, dudag1 ~araba ve gozil de cad1ya benzetilmi~tir.

Safia kar~u giizeller ~ivede na-\:iir olurlar hep

Sa9uii fime miijefi hftni ka~uii cadu goziifi sahir (Nevi, gazel 125/4, s.230)

(Giizeller sana kar~1 riaz ve edada sana kar~1 hep 9aresiz olurlar; sa9m fime, kirpigin kanh, ka~m cad1 ve goziin sihirbazd1r.) Bu beyitte de sevgilinin ka~lan cad1ya, gozleri sihirbaz yerine kullamlm1~tlf.

Gozilfi sihri kamu sehhiir. sihrinden filzUn olm1~

Am Han1t i~itini~ yire ge9mi~ ser-nigftn olm1~ (Zati, gazel 602/1, s.46)

(Goziiniin sihri biitiin sihirbazlann sihrinden fazla ol mu~, onu i~iten Harut yere ge9ip ba~a~ag1 olmu~.) $aire gore sevgilinin goziiniin yapt1g1 sihirler biitiin sihirbazlannkinden fazladir, bunu i~iten me~hur sihirbaz Harut utancmdan yere ge9mi~tir. Burda Harut ve Marut'un Babil kuyusunda ba~a~ag1 asilmalan olayma at1fta bulunmu~tur.

Ahli, giizel gozlii, giizel kokulu ve iirkek oldugu i.;:in sevgiliye te~bih edilir. Sevgili denen ahunun asla ele ge9memesi, ahu'nun bir periye benzetilmesinde neden olmu~tur. Eski bir masalda ge9en bir olay da ahunun periye benzetihrtesinin ikinci nedeni olmu~tur. Buna giinlerden birinde bir padi~ah ava 91kar. Bir ahu gorfu ve pe~inden gider. Sonunda ahu bir magaraya s1gmir. Padi~ah i9eri girince de silkinerek peri k1z1 oluverir. Bu bak1mdan bazen ahu ile sihirin birlikte kullamld1gma ~ahit oluruz.

Sihr o ~Uhun beste 9e~m-i gamze-i cadusudur

<;e~me-i mahbubiin kemend-i ziilfilniin ahusudur.($eyh Galip, g.52/1, s.232)

(Sihir o ~uhun gozlerindeki cad1 bak1~m bestesidir, a~1klarm gozleri sa9larmdaki kemende yakalanm1~ ahudur.) Beyitte sevgilinin gamzesi cad1ya benzetilmi~tir. A~1klar bu gamzenin etkisiyle biiyillenmi~, sevgilinin sa9mm kemendine baglanm1~tlf .

. c;e~m-i cadfisuna diviine olam ol ~Uhftn

Dest-i endi~ede iihu-y1 filsftn oldu bana. ($eyh Galip, gaze I 7 /5, s.208)

Divan $iirinde Biiyii Sihir 761

(0 ~uhun cad1ya benzeyen gozilne divane olay1m, dii~iince <;:6liinde sihirli bir ahu oldu bana.) Beyitte yine sevgilinin gozleri cad1ya benzetilmi~tir. Yine ahu ile sihir arasmda bir benzerlik kurulmu~tur. Ahunun goriiniip kaybolmas1 sihire baglanm1~ttr.

3.Sevgilinin Sap: Divan ~iirinde "ziiliif' olarak ge<yen sa<;:, sevgilinin biiyii ile ili~kilendirilen ozelliklerinin ba~mda gelir. Sihir ve biiyiiniin ktl ile de yaptlmas1, Harut ve Marut'un Babil 'de sa<;:larmdan kuyuya astlmas1, divan ~iirinde a~1klann sevgilinin sa<;:larma bagh oldugu, sevgilinin siyah sa<y1 ile ytlan arasmda benzerlik kurulmas1 gibi nedenlerle sevgilinin sa<;:lan ile sihir ve biiyii arasmda bir ili~ki kurulmu~tur.

Kemend-i <;:in-i ziilfiin vehmi gitmez ziir gonliimden

Bana ol ri~tei ejder ktlan bilmem ne efsfuldur. (Fuzull, gazel 8717)

(Sa<;:larmm klvnmmm kemendi gonliimiin inlemesinden ~iiphe duymaz, bana o ipligi ejderha ktlan bilmem nastl bir sihirdir.) Beyitte sevgilinin sa<;:1 biiyiiciiye te~bih edilmi~tir. A~1k sevgili kar~1smda biiyiilenmi~ ve ipligi ejder gibi gormektedir. Buda sevgilinin sihir ve biiyiiden ne kadar anlad1gm1 gostermektedir. Aynca ~air ikinci m1srada Tecahiil-i Arif sanatma ba~vurarak kendini bu hale dii~iiren ~eyi bilmemezlikten gelmi~tir.

Mektebde agz1 misk kokar ttfl-1 turre kim

Ziilfiinden ilm-i sihr i<;:in iiheng-i <;in eder (Seyh Galip, gaze! 62/6, s.239)

(Mektepte aim sa<y1 <yocugunun agz1 misk kokar; sa<ymdan sihir ilmi i<;:in klvnmh ahenkler olu~turur.) Beyitte sa<;: bukleleri mektep <yocuklarma te~bih edilmi~ ve onlann sihir ilmi i<;:in klvnld1klan ifade edilmi~tir.

Ziilfi siihir turras1 tarriir ~uh-1 ~ivekiir

<;e~mi ciidu gamzesi mekkiir dirsefi i~te sen (Biiki, gazel 380/4,s.334)

(Sa<;:lan sihirbaz, sa<;: buklesi yankesici, giizelligi edah, gozleri cad1 gamzesi hileci dersen i~te sen.) Sair sevgilinin sa<ym1 sihirbaz ve gozlerini cad1 olarak nitelendirmi~tir.

Kemend-i ziilfiine bend oldu bir nice ciidu )

Zamiine sihri ile piir-fesiid olur giderek (Erzurumlu Zihni, gaze! 202/4,s.153)

(Bir nice cad1 sa<ylarmm kemendine bagland1, zaman sihir ile giderek fesathkla dolar.) \ Sevgilin sihir yapan sa<;:lan fesathk ve fitne sebebi olarak gosterilmi~tir.

Kimseler mihr-i ruhufila tutamazken pen<;:e

Ziilf-i mii~gin nice sihr itdi ki old1 giilib (Nevi, gazel 17 /2, s.185)

(Kimseler yanagmm giine~ine pen<;:e tutamazken, misk kokulu sa<;:m nastl bir biiyii yaptt da galip geldi?) sevgilinin yanag1 giine~e benzetilmi~tir. Sa<ylarm yanak iistiine dii~mesi de sihir ve biiyii olarak nitelendirilmi~tir.

Aklbet gonliim esir etdin o gisularla sen

Heyne ciidusun ki ate~ bagladm mularla sen (Nedim, gazel 103/1,s.240)

762 SedatKARDA~

(Hey! Senne cad1sm ki k1llarla ate~ bagladm? 0 omuzuna dli~en sar;:larla sonunda gonlfunli de esir ettin.) Sar;: k1h sihir ve bliyli yapma arac1dir. Bu duruma at1fta bulunduktan soma sevgili ate~ ve sar;: teli iel bliyli yapan bir cad1 olarak gosterilmi~tir.

Divan ~iirinde ab olarak ger;:en su bir r;:ok yonden ele ahnm1~tlr. Bunlardan biri de cad1 ile su ili~kisidir. Bir inam~a gore cadilar suya batinaz. Sevgilinin yii.zti de suya, sar;:lan cad1ya benzetilerek bu inam~ verilmeye r;:ah~Ilm1~tlr. Yine sihirbazlar ve btiylictiler sudan da yararlamr.

Gortip ztilfiiii 'izfuufi tizre bildtim

Mukarrer batmaz imi~ suya cadu (Baki, gazel 398/2,s.345)

( Sar;:lanm gortip yanagm tizerinde sand1m, ~tiphesiz cad1 suya batinazm1~ .) Sevgilinin sar;:lar1 cad1ya te~bih edilmi~tir. Cad1 halk ktilttirtinde belli ozellikleriyle kar~1m1za r;:1kar. Bunlardan bir tanesi de "cad1 suya batmaz" inam~1dir. Sair burada bu inam~a telmihte bulunmu~tur. Sevgilinin ylizti suya, sar;:lan da suya batmayan cad1ya benzetilmi~tir.

4.Sevgilinin Gamzesi(Kirpik, Ka~): Sevgilinin stizgtin yada yan bak1~1. Divan ~iirinde sevgilinin bak1~1 gamzeyi dogurur ve bu gamzede binlerce anlam vardir. A~1k bak1~m manasm1 r;:ozmekte gtir;:ltik r;:eker. Gamze yalmzca bak1~a dayanmay1p goz, ka~ ve kirpigin birlikte ortaya koydugu bir harekettir. Sevgilinin gamzesi ile birr;:ok ~ey arasmda benzerlik kurulur. Bunlardan biri de gamzenin fitneler koparmas1 ve bela olmas1dir. Bazen cad1, btiylicti ve sihirbazdir. Bunun da nedeni yine fitne ve karga~adir. Gamze a~1gm uykusunu kar;:1ran bir btiylictidtir.14

Leb-i ~uh-1 nigah-1 r;:e~mtin oldukr;:a terennfun-saz

Eder her ctinbi~-i mtijgan bir nak~-1 fiisiln peyda. (Naili)15

(Goztintin bak1~mm ~en dudag1 ~ark1 soylemeye ba~lad1g1 zaman, kirpiklerinin her hareketi sihirli bir nak1~ peyda eder.) Beyitte, sevgilinin gozleri ve kirpikleri ile adeta bir sihir yaptig1 soylenmi~tir. Goz ve bak1~ sihirlidir, aynca btiyli ve sihir sar;:la, killa da yap1hr. Kirpikle btiyli arasmda bu noktada bir ili~ki kurulmu~tur. Kirpiklerin hareketinin sihirli bir ~ekli meydana getirmesi, kirpiklerin ar;:1hnca bak1~m gozden r;:1kmas1dir.

Gamzeni kildm nihan mtijgan-1 dil-cularla sen

Veh ne Rtistemsin ki cadu bagladm mularla sen. (Seyh Galip, gazel 246/1, s.359)

(Sen gamzeni gontil r;:eken kirpiklerle gizledin, yaz1k! Ne Rtistemsin ki killarla cadu bagladm.) Beyitte tinlti iranh kahraman Rtisteme telmihte bulunulmu~tur. Rtistem birr;:ok ozelligiyle divan ~iirine kayankhk etmi~tir. Rtistemin ad1, ztilf, ka~, goz, gamze gibi oldtirticti ve hilekar ozelliklerle r;:ok s1k olarak birlikte kullamlm1~tir. Aynca Rtistem'in lakab1 olan "zal" kocakar1 demektir. Cad1 da kocakan olarak bilinmektedir. Bu beyitte cad1 ile rtistem arasmda boyle bir baglantl kurulmu~tur.

Fitneye agaz idelden gamze-i cadularuii

Geh gorintir gah gorinmez hital ebrularufi. (Baki,gazel 253/1 ,s.256)

14 iskender Pala, a.g.e ,s.162 15 Haluk iPEKTEN, Naili HayatJ Sanatt Eserleri, Akyag Yaymlan, Ankara 2004, s.102

Divan Siirinde Bilyil Sihir 763

(Cad1ya benzeyen gamzen fitneye ba~lad1gmdan beri, hilale benzeyen ka~larm bazen gorilnfu bazen goriinmez.) Sevgilinin gamzesi cad1ya, ka~lar1 da hilale benzetilmi~tir. Divan ~iirinde sevgilinin gamzesi biiyilcii, cad1 olarak kabul edilir. Dolay1s1yla a~1ga biiyil yapan gamze, sevgilinin ka~lanm bir goriinfu bir goriinmez kilm1~tlr.

Ge9di zahm-1 tir-i hecrin ta dil-i na-~ad1ma

Merhamet ey gamze-i cadu yeti~ imdad1ma (Seyh Galip, gazel 287 /1, s.385)

(Aynhk okunun yaras1 kederli gonliime kadar ge9ti; Ey cad1 gamze! Merhamet et imdad1ma yeti~.) Bu beyitte de Sevgilinin gamzesi cad1 olarak nitelendirilmi~tir.

Ne ciizUdr k'ahr gamzen eline fitneler tigin

Okur efslln-1 sahbiin yavuz gozden yavuz dilden (Ahmet Pa~a, gazel 231/7, s.230)

(Ne cad1dir ki gamzen eline fitne k1hc1m ahr; sihirbazm sihrini kotii gozden, kotii goniilden okur.) Bu beyitte ise sevgilin gamzesi fitne 91karan bir cad1ya te~bih edilmi~ ve sihirbaz olarak goriilmii~tlir.

Ka~m kemam remz ile sayyad-1 gamzene

Efsllnlar ogretir ki dil ii can ~ikar ede (Ahmet Pa~a, gazel 280/10, s.254)

(Ka~mm kematll gamzenin avc1sma, goniil ve can1 avlasm diye biiyiller ogretir.) Bu beyitte ise sevgilin ka~lar1 gamzesine biiyiiler ogreten bir sihirbaz yerine kullamlm1~tlf.

iki cadu-y1 mest ider ikiimet

Gamze-i fettiin1m koydun ki y1kd1 'alemi

Bahse dalm1~ken 9eh-i Babiilde cadUlarla sen (Nedim, gazel i03/2,s.240)

(Sen Babil kuyusunda cadilarla sohbet ederken fitneci yan bak1~m da alemi y1kt1, harap etti.) Babil kuyusu Harut ve Marut'un ba~a~ag1 asild1g1 ve burada biiyil ogrettikleri yerdir. Sair sevgiliyi bu kuyuda cadilarla bahse dalm1~ gibi tasavvur ediyor. Buna sebep olarak da sevgilinin fitne yayan ka~larm1 veriyor.

5~<;.ene <;ukuru: Divan ~iirinde sevgilinin 9ene 9ukuru "Cah-1 Babil" yani Babil kuyusuna benzetilir. Eger 9ene 9ukuru 9ah-1 Babil olursa sa9 veya ben de burada as1h duran Harut veya Marut olur.

iderse gozleri Harut sihrini ne 'aceb

Anufi ki sim-i zenahdan1 9iih-1 Babildfu (Ahmedi, Kaside XLIII/3, s.106)

(Onun gozleri Harut'un sihrini yaparsa ~a~Ilmamahdir, onun giimii~ 9ene 9ukuru Babil kuyusudur.)

Beyitte divan ~iirinde yaygm olarak kullan1lan motiflere rasthyoruz. Harut ile Marut hikayesine telmihte bulunarak, sevgilinin gozleri biiyilciiye, 9ene 9ukuru Babil Kuyusuna benzetilmi~tir.

764 Sedat KARDAS

Sol <;eh-i Babildeki Hfuilt kim vasf ettiler

Bu zenahdanmdaki ziilf-i peri~an olmasm (Ahmet Pa~a, gazel 251/8, s.240)

(Su vasf ettikleri Babil kuyusundaki Harut, bu s;ene s;ukurundaki dagm1k sas;m olmasm?) Sevgilinin s;ene 9ukuru Babil kuyusu ve ustiine du~en sas;lar da Harut'a benzetilmi~tir.

Zlilfii cazusu elip 9ah-1 zenahdan ustiine

<;ah is;inden ogretir Harut-ve~ ol hal am (Ahmet Pa~a, gazel 351/5, s.288)

(Cad1 sas;lan s;ene s;ukuru lizerine gelir, o ben Harut gibi kuyu i9inde ona sihir ogretir.) Sevgilinin s;ene s;ukuru uzerine du~en sas;lar ile Harut ve Marut'un Babil kuyusunda sihir ogretmelerine ahfta bulunmu~tur.

6.Sevgilinin Y ilzil ve Yanagi: Divan ~iirinde ruh, didar olarak ges;er. Sevgilinin glizelliginin onemli bOltimtinli onun yiizli olu~turur. Sevgilinin yiizli ile bir s;ok varhk arasmda benzerlik kurulur. Yuz bazen peri, huri ve melek de olur.

Ne ~erbetdir gamm kim is;digimce eksilir sabnm

Ne sihr eyler ruhun kim bakt1g1mca ragbetim artar. (Fuzuli,Gazel 71/6)

(Gamm nas1l bir serbettir ki is;tiks;e sabnm1 azaltlf,, yanagm nastl bir sihir yapar ki bakmca ragbetim artar.) Sair bu beyitte sevgilinin gamm1 ~erbet olarak gorliyor. Sevgiliye sfuekli bakma istegini de sihre baghyor. <;Unkti ~air sevgili kar~1smda bliyiilenmi~tir. Serbet ile gam ve eksilir­artar arasmda tezat vardir.

Siyeh zlilfeyniliii sihr ile s;e~mufi gosterfu su'ban

Ruhufida halilii ate~ler sas;ar ol 'ayn-i cadudur (Baki, gazel 170/3,s.207)

(Siyah sas;lann sihir ile gozlerini y1lan gibi gosterir, yanagmdaki ate~ler sas;an benin cadmm gozii gibidir.) Beyitte sevgilinin sas;lan sihirbaza, gozleri ytlana ve yanagmdaki beni cadmm gozline benzetilmi~tir. Buradaki sihirbaz ve cad1 sihir ve bliyii ile ilgiliyken, ytlan ttls1m1 s;agn~tmr. <;Unkti eskiden hazineleri ttls1mh ytlanlarm bekledigine inan1hrd1.

Hattm ki tthsm etti lebin da'iresine

Sirinlik is;in mu~g ile efstin yazar ey dost (Ahmet Pa~a, gaze! 15/2, s.126)

(Ey dost! Yanagmda 91kan tiiyler dudagmm s;evresine ttls1m yaph, ~irinlik is;in misk ile buyii yazar.) Sevgilin yanag1 sihir ve ttls1m 9er9evesinde tasvir edilmi~tir. Yanakta 91kan tiiyler tt!s1m yaparken, misk kokusuyla da bliyii yazmaktadlf.

7 .Sevgilinin Sinesi: Gogus, koyun, bagir, kalb manasmdadir. Sevgilinin gogslinlin parlakhg1 ile aym parlakhg1 arasmda bir ili~ki kurulur. Bu parlakhk s;ogu zaman sihir olarak algtlamr. Aynca sevgilinin gogsli ile cad1lann kfuesi arasmda da ~ekil olarak bir benzerlik vardir. 16

Sine 9ok seyr itduk ey dil var ise ol sim-ber

~ihr ile koynmda kurs-1 mah-1 taban gizlemi~ (Baki, gazel 214/4,s.231 )

16 iskender Pala, a.g.e ,s.405

Divan $iirinde Biiyii Sihir 765

(Ey gontil! <;ok gogus seyr etdik; ama o gogsti gtimti~ gibi beyaz olan sevgili koynunda sihir ile aym parlak ytiztinti saklam1~.) Beyitte sevgilinin gogstintin beyazhg1 ile aym parlakhg1 arasmda benzerlik kurulmu~tur. Ayr1ca sevgilinin gogsti, cad1lann sihirli ktiresine ve sevgili de bir cad1ya benzetilmi~tir.

8. Ayva Tiiyleri: Ytizde s;ikan sakal, b1y1k ve san ttiyler edebiyatta ayva ttiyleri olarak ifade edilir. Siirde yanak, dudak, ben ve s;ene s;ukuru ile birlikte ele ahmr. Bu ttiyler fitne yikarir, beladir, tils1m ve efsun i~ini ytirtitfu. ,

01 perinilii ate~-i n1ymdaki mudur 'aceb

Sebze kanun is;re bitinek fi '1-i ciidudur 'aceb (Nevi, gazel 21/1, s.186)

(Acaba o perinin ytiztindeki ate~ niidir? Onun is;inde sebzelerin yeti~mesi cadmm i~idir.) Sevgilinin yanagmdaki ayva ttiyleri sebzelere benzetilmi~ ve onlann ate~ gibi yanakta yeti~meleri cadmm i~i olarak gortilmti~tfu.

9.Sevgilinin Beni: Edebiyatta renk bak1mmdan siyah olu~u ve ktis;tikltigti as;1smdan konu olan yanaktaki benler, s;ene s;ukuru etrafmda dti~tintildtigtinde Harut yerine kullamhr. Sas; da cad1 olarak dti~tintildtigtinden ikisi birbirine sihir ve btiyti talim ederler. 17

Htisnti Ke~mirinde aglatinaz gozti sihri beni

Yagmuru yagd1rmayan ciidu-yi fettan andadir (Ahmet Pa~a, gazel 42/5, s.139)

(Ke~mir'i and1ran gtizelliginde beninin siliri gozti aglatmaz, yagmur yagd1rmayan fitneci cad1 ondadir.) Beyitte sevgilinin yanagmda s;1kan ben, sihirbaz olarak dti~tintilmti~tfu, Onun yapt1g1 sihir sonucu goz aglamaz. Bu durum yagmurun yagmasm1 engelleyen cad1 ile ili~kilendirilmi~tir.

Siyeh ztilfeyniliii silir ile s;e~milii gostertir su'biin

Ruhufida hiiltifi ate~ler sas;ar ol 'ayn-i ciidudur (Biiki, gazel 170/3, s.207)

(Siyah sas;lann sihir ile gozlerini yilan gibi gosterir; yanagmda ate~ler sas;an benin cadmm gozti gibidir.) Beyitte sevgilinin sas;lar1 sihirbaza, yanagmdaki beni cadmm goztine benzetilmi~tir, Beyitte yilan tils1m1 s;agn~tmr. Eskiden hazineleri yilanlann bekledigine inamhrdi. Burada yilan sevgilinin sas;landir,

Ztilfil cazftsu elip s;ah-1 zeniihdan tisttine

<;ah is;inden ogretir Han1t-ve~ ol hiil am (Ahmet Pa~a, gazel 351/5, s.288)

(Cad1y1 andiran sas;lan s;ene s;ukuru tisttine gelir, o ben s;ukur is;inden Harut gibi ona sihir ogretir.) Bu beyitte sevgilinin beni sihir yapmada Harut ile kar~11a~tirlm1~ ve ona benzetilmi~tir.

III. SiHiR, BUYU VE SiiR iLiSKiSi 1.Sairin Siirini Ovme Vasitas1 Olarak Sihir ve Biiyii

Siirde kelimelerin birbirleriyle olu~an ahenk sihirli bir ses olarak kabul edilir. insam derinden etkileyen ~iirler btiytileyici olarak nitelendirilir. Divan ~iirinde de ~airier ~iirlerinin ve kendilerinin ~iirdeki htinerini ortaya koymak is;in sihir, btiyti ve tils1m ile ilgili terminolojiden

17 iskender Pala, a,g,e ,s.184

766 SedatKARDA$

yararlamrlar. Siirlerini sihirli, btiyiilti ve t1ls1mh sozler olarak ifade edip kendilerini de sihirbaz ve btiylicti olarak gortirler.

Ne gfine sihr idi aya beyt-i ptir-te'sir

Ki bir senin gibi ser-ke~ periyi etdi ~ikar. ( Nedim, kaside 7 /34,s.23)

(0 dokunakh beyit acaba ne bi9im bir btiyliydti ki senin gibi dik ba~h bir periyi avlad1.) Beyitin tesiri o kadar etkilidir ki periyi bile etkilemi~tir. Bu ttir tesirli beyitler de btiyli olarak kabul edilir. Burada ~airlik htinerinden soz edilmi~tir.

Na-resa m1sra-1 bercestemize 9ub-i Kelim

Kadir-i sihr-i nev-lcad ki derler o biziz. ($eyh Galip, gazel 122/3,s.278)

(Kelim'in degnegi m1sra-1 bercestemize uygun degildir, sihirli yeni icatlara gticti yeten derler ki o biziz.) Sair beyitte kendi ~iirini ovmektedir. Hem ~iirini sihirli sozler olarak gormekte hem de onu yeni icat olarak nitelendirerek ~iirinin yeni oldugunu vurgulamaktadir.

Gozili'i vasfmda sozin Ahmedinili'i

i~iden dir bu ne sihr-i 'acebdtir (Ahmedi, gazel 171/9,s.321)

(Ahmedi'nin, senin goztintin vasfmda soyledigi sozti i~iten, bu ne acayip sihirdir, der.)

Sair ~iirini sihirli sozler olarak nitelendirmi~tir.

Hak budur Baki nazir olmaz bu mu'ciz nazmuiia

Si're agaz itseler ~imden girti sehharlar (Baki, gaze! 85/7,s.153)

(Sihirbazlar artik ~iire ba~lasalar, dogrusu ~iirleri Baki'nin bu acze dti~tiren ~iirine denk olmaz.) Sair ~iirini sihirli ve mucizevi olarak gormektedir. Onun ~iirinin sihri sihirbazlannkinden de otededir.

Zati'ya sihr ile cadu gozi gofiltim alah

Beni sehhar ~anur kim ki gortirse gazeltim (Zati, gazel 941/5, s.198)

(Ey Zati! Onun cad1 gozleri sihir ile gorilumu a:lah, gazellerimi kim gorse beni sihirbaz samr.) Sair sevgilinin btiylileyen gozleri kar~1smda kendi yazd1g1 gazellerin de sihirli oldugunu iddia etmi~ ve kendini sihirbaz olarak nitelendirmi~tir.

Taki vasf-1 gamze-i cadu-yi dil-ber eyledtim

Sihr-i e~'arumla dtinyayi musahhar eyledtim (Zati, gaze! 949/1, s.201)

(Gontil alan cadmm gamzesini vasf ettigimden beri, ~iirlerimin sihriyle dtinyay1 ele ge9irdim.) Bu beyitte ise ~iir alanmda dtinya 9apmda oldugunu iddia eden ~air, sihirli olarak nitelendirdigi ~iirlerine sebep olarak sevgilinin gamzesini gostermi~tir.

Kalem gene! olarak ilmi 9agn~tmr. Divan ~iirinde bunun yanmda bir de ~airin ~iir gticii ve sevgilinin boyu arasmda bir benzerlik kurulur. Eskiden kalem olarak kam1~ divitler kullan1lird1. Bunlarm ivindeki !if ile Harut ve Marut'un sa9lar1 arasmda bir benzerlik ili~kisi kurulur. Yine

Divan Siirinde Biiyii Sihir 767

sihir ve btiyti k1l'larla yapdd1g1 i9in bu kalemle sihir 9ok sik olarak yan yana gelir. Bunda ~airlerin ~iirini ovmek isteyi~leri ve ~iirlerini btiytileyici olarak gormeleri etkili olmu~tur.

Sihr ti efsfui ile dolmu~dur derunun ey kalem

Ztilf-i Harutun demek mtimkin ki nal olmu~ sana. (Nedim, gazel 2/3,s.200)

(Ey kalem! i9in sihir ve btiyti ile dolmu~tur, Harut'un ztilfii sana nal olmu~ demek mtimktindtir.) Sair bu beyitte kalemine seslenmektedir. Buradaki kalem ~airin ~iirdeki · ustahg1drr, ~iiridir. Sairin ~iir gticti o kadar kuvvetlidir ki, kar~1smdakileri adeta btiytilemektedir. Sanki Harut'un sa9arlmm telleri ~airin kafeminin lifleri olmu~ gibidir. Beyitte Harut ile Mfuilt'a telmihte bulunulmu~tur.

Sahir dedigim Na'illya tab'una her bar

Desttinde olan hame-i mu'ciz-fen ivtindtir. (Naill)18

( Ey Naili! Her seferinde yarad1h~ma sihir yapana sihirbaz demem, elinde mucize gosteren kalemi olan sihirbazdir.) Sair bu beyitte ~iirini ovmekte ve kendisini mucize gosteren, sihirbaz bir ~air olarak gormektedir. Sairliginin yaradd1~tan geldigini, dogu~tan oldugunu soyleyen ~air, bunun bir htiner olmad1gm1, asil htinerin kalemiyle, ~iirleriyle mucize gostermek oldugunu vurgulam1~trr.

Sa'ir-i sihr aferin-i ptir-ruslinsun eylesen

Bir i~aret barmagunla ser-fiirU eyler kalem. (A~1k <;elebi, kaside 7/26,s.32)

(Btiytileyici, sihir ile dolu bir ~airsin, parrnagmla bir i~aret etsen, kalem ba~1m eger.) Sair bu beyitte kendini ve ~iirini ovmektedir. Siirlerini btiytileyici ve sihir ile dolu olarak gormekte ve kaleme soz ge9irebildigini soylemektedir.

<;1kard1 Zemzem-i manay1 9ah-1 Babil'den

Bu kilk-i sahir-i muciz hitab-1 alem-i ab (Seyh Galib, gaze! 15/13, s. 213

(Bu mucizeler gosteren sihirbaz kalem, mananm Zemzem suyunu Babil kuyusundan 9ikardL) Sair kalemini mucizeler gosteren bir sihirbaz olarak nitelendirmektedir. Burada kalemden kas1t ~airin ~iiridir. Mana bulup kullanmada kendini tisttin gormektedir.

Ftisfui-ger-i kalemim kdd1 ~i'rden tevbe

San etti sahir-i dirine sihrden tevbe (Ahmet Pa~a, gaze! 286/1, s.257)

(Eski sihirbazlarm sihirden t6vbe etmesi gibi, kalemimin sihirbaz1 ~iirden tovbe etti.) Sair ~iiri ile sihirbazlar1 kar~ila~tlrmaktadrr. Sair kalemini bir sihirbaz olarak gormektedir.

2. Sihr-i Helal SanatI <;er~evesinde Sihir ve Biiyii

Yaygm olarak bir soz sanat1 diye bilinen ve bir soz sanatl olarak; bir beytin ilk dizesinin sonunda bulunan bir sozctik ya da soz grubunun hem ivinde bulundugu hem de bir sonraki dize ile anlamca uyum saglamas1 diye bilinen sihr-i helali divan ~airleri btiytileyici gtizellikte ~iir

18 Haluk ipekten, a.g.e, s.187

768 Sedat KARDAS1

anlammda kullamr. "Sihr-i helal" hem soz sanatl hem de helal sihir anlamma gelecek ~ekilde kullamlm1~tir.

Devil.tlm oldu 9eh-i Bil.bil u sozlim efsfin

Fiisfinger-i keliim1m arz klld1 sihr-i heliil (Hayali)19

(Kalemimin hokkas1 Babil kuyusu ve soziim biiyii oldu; sozlimiin biiyiiciisti helal sihri sundu.) Sair kaleminin hokkasm1 Babil kuyusuna benzetlni~ ve sozlerini sihirli olarak nitelendirmi~tir. ikinci mISrada ~air "sihr-i heliil" i hem soz sanatl olarak hem de helal sihir anlamma gelecek ~ekilde kullanm1~tir.

Niyiiz u niizda sihr-i heliil bilsem de

Nigiih-1 ptir-fene etinem cedel begendiremem (Seyh Galip, gazel 213/2, s.337)

(Yalvar1p yakarmada sihr-i helal bilsem de hilekar bak1~a soz yar1~ma girmeyi begendiremem.) Sair soz sanatlarmdan olan sihr-i helal'i bildigini ancak hilekar bak1~la soz yan~ma giremeyecegini ifade etmi~tir.

Sihr eger9i din-i Ahmed'de hariim oldu veli

Vasf-1 gamzende soziim sihri halal oldu yine (Ahmet Pa~a, gazel 292/4,s.260)

(Herne kadar sihir Ahmed'in dininde haramsa da, gamzenin vasfmda soziim yine sihr-i helal oldu.) Bu beyitte sihrin dinde yasak oldugu ifade edildikten soma, sevgilinin gamzesi vasf edildiginde sihr-i helal yapmak zorunda kalm1~tlr. Saire gore her ne kadar sihir yapmas1 dince uygun degilse de sihr-i helal sanatl admdan anla~Ilacag1 iizere helal'dir ve dince bir mahsuru

1

yoktur.

Suhan-1 '1~k haril.m old1 mey-i nab gibi

Simdi her bengi hayiiline diniir sihr-i haliil (Nevi, gazel 289/7, s.298)

(A~km sozleri halis ~arap gibi haram oldu; ~imdi her esrarke~in hayaline sihr-i helal denir.) Saire gore a~k iizerine ~iir soylemek yasaklanm1~ ve her esrar 9ekenin hayali de helal sihir olarak goriilmektedir. Beyit helal-haram tezatl iizerine kurulmu~tur.

Bir gazel didiim hariimi gozleriifi va~fmda kimdir goren sihr eylemi~ Ziiti zihi sihr-i halal (Zil.ti, gazel 837/5, s.152)

(Hirs1z gozlerinin vasfmda bir gazel soyledim, goren aferin Zati, sihr-i helalde sihir eylemi~ der.) Bu beyitte de soz sanatl olan sihr-i helal ve sihrin yasak olmas1 arasmda bir ili~ki kurulmu~tur.

IV. BAZI PEYGAMBERLERiN GOSTERMi~ OLDUKLARI MUCiZELERLE iLi~KiLENDiRME

Hz. Musa zamanmda biiyiiciiliik ilerleme kaydetmi~tir. Hz. Musa peygamberligi sirasmda bir9ok mucizeler gostermi~tir.Bu nedenle divan ~iiri is;erisinde sihir ve biiyii konusundaki bir 9ok beyitte, Hz. Musa ile biiyii arasmda ili~ki kurulmu~ ve mazmunlar meydana getirilmi~tir.

19 iskender Pala,a.g.e, s.405

Divan ~iirinde Biiyii Sihir 769

Yine divan ~iirinde ku~larla konu~abilmesi, tabiat olaylanm kontrolii altma alabilmesi, cinlere hiikmetmesi, miihiirlii yiiziigiiniin olmas1 gibi ozellikleri nedeniyle mii~rikler tarafmdan biiyiicii ve sihirbaz olarak ilan edilen Hz.Siileyman etrafmda bir yok mazmun kurulmu~tur. Divan ~iirinde sihir ve biiyii konusunda bu mazmunlardan yararlan1lm1~tlr.

Divan ~iirinde sihir ve biiyii konusunda atifta bulunulan bir ba~ka peygamber de Hz. isa' dir. Babas1z olarak dogmas1, dogumunun miineccimler tarafmdan onceden bilinmesi, peygamberligi s1rasmda gosterdigi mucizeler ve Oliileri diriltmesi gibi ozellikleri nedeniyle ~airier Hz. isa'ya atifta bulunmu~lardir.

Na-resa mISra-1 bercestemize yfib-i Kelim

Kadir-i sihr-i nev-icad ki derler o biziz. (Seyb Galip, gazel 122/3,s.278)

(Kelim'in degnegi m1sra-1 bercestemize uygun degildir, sihirli yeni icadlara giicii yeten derler ki o biziz.) Sair beyitte kendi ~iirini ovmektedir. Hem ~iirini shirli sozler olarak gormekte hem de onu yeni icad olarak nitelendirerek ~iirinin yeni oldugunu vurgulamaktadir. Divan ~iirinde Hz. Musa, gostermi~ oldugu mucizeler ve devrindeki biiyiiye olan ragbet nedeniyle sikya konu olarak i~lenir. Be beyitteki Kelim ona, tur dagmda Allah ile konu~masmdan sonra verilmi~ lakab1dir.

Hey aceb ol biit-i kafirde bu lutf-1 Yezdan

Hatt-1 Cibril-i Emin ye~m-i fusfin- saz Mesih (Seyb Galip, gaze! 33/2, s.222)

(Allah'm liitfu olan giivenilir Cebrail'in hatt1 ve Hz. isa'nm biiyiileyici gozii'niin o kafir putunda olmas1 ne tuhaftir.) Vahiy getiren melek olan Cebrail kendi nefesini isa'ya iifleyerek onu canh yapm1~tlr. isa Cebrail'in Meryem'e iifledigi ruhtur. Bu yiizden Divan ~iirinde Cebrail ile Hz.isa yok s1k olarak birlikte amhr. Hz. isa da gosterdigi ye~itli mucizeler nedeniyle biiyiicii olarak nitelendirilir. Sair beyitte bu ozelliklerin bir kafir putunda olmasma ~a~1rmaktadir.

Cihanda yiin Siileymansm ad-Ila Mir Siilmansm

Eger old1-y-sa ins ii cin safia ferman yara~maz m1 (Ahmedi, gaze! 622/6,s.563)

(Mir Sillman ad1yla cihanda Siileyman gibisin; eger cinler ve insanlar sana uyduysa sana ferman yara~maz m1?) Beyitte gosterdigi mucizeler neticesinde kendisine biiyii ve sihir isnat edilen Hz. Siileyman'm binalann yap1mmda cinleri ve insanlan birlikte yah~tlrmasma atifta bulunmu~tur.

Dilde mihr-i hatem-i la'liin nihan itmi~ rakib

Div i~itdiik bir zaman miihr-i Siileyman gizlemi~ (Baki, gazel 214/3,s.23 l)

(Rakip goniilde senin dudagmm miihriiniin sevgisini gizlemi~; bir zaman Siileyman'm miihriinii bir devin (cin) gizledigini i~ittik.) Hz. Siileyman'm yiiziigiiniin bir dev ya da cin tarafmdan kaymhp gizlendigi olaya telmihte bulunulmu~tur. Beyitte rakip ile dev arasmda bir benzerlik kurulmu~tur.

Reng-i lebiyle rUh verir hfin-1 na-haka

isay1 sahir-i nigehi haste gosterir (Seyb Galip, gaze! 58/2, s.236)

770 SedatKARDA~

(Dudagmm rengiyle bo~ kana can verir, bak1~mm sihirbaz1 Hz. isa'y1 hasta gosterir.) Bu beyitte de sevgilinin bak1~1 sihirbaz olarak dti~i.iniilmti~tiir. Dudag1 ise Hz. isa'nm nefesi gibi can verici ozelligi ile ele ahnm1~tir.

Olm1~ iken mu'ciz-i Musi elinden a~ikar

Muttasil caduhk itmek <;:e~m ti ebrudur 'aceb (Nevi, gazel 21/3, s.186)

(Hz. Musa'nm mucizesi elinden meydana gelmi~ken, acaba durmadan cad1hk eden goz ve ka~lar m1dir?) Beyitte Hz. Musa'nm gosterdigi mucizelere abfta bulunulmu~tur. Sair cad1hgm ka~ ve goz tarafmdan yap1hp yapilmad1gm1 sormaktadir.

Zemini Galib-i muciz demindir etse dah1

Dem-i Mesihi mtisahhar fiislinger-i nigehin (Seyh Galip, gazel 179/8, s.315)

(Hz. isa'nm nefesi, bak1~mm sihirbazmdan btiytilense de, mucizeler gosteren Galip'in tarz1dir.) Beyitte Hz. isa'nm can veren nefesine at1fta bulunduktan sonra sevgilinin bakI~1 sihirbaz olarak nitelendirilmi~tir. Saire gore bu ikisine gore kendi uslubu usti.in gelmektedir.

Nat' -1 husne beydak-1 hall.in salup ferzane at

Samiri sihrin yehUdi-hane i9re itdi mat. (A~1k <;elebi, gazel 117 /1,s.136)

(Bilgili at senin piyon gibi olan benini gtizel zemin tizerinde sahp, Yahudilerin evinde Samirl'in sihrini mat etti.) Beyitte sihir ile santran<;: terimleri beraber kullamlm1~br. Buradan hareketle Hz. Musa devrine ve Samiri'ye telmihte bulunulmu~tur. Hz. Musa Tur Dagmda Allah ile konu~urken, Samiri adh bir Yahudi yapt1g1 bir buzag1ya halk1 tapt1rmaya <;:ah~m1~tir. Beyitte bu olaya telmih vardir. Yine sihir ile ben arasmda bir ili~ki kurulmu~tur

V. FELEK VE BAHTTAN SiKAYET KONUSUNDA BUYU

Felek gok, gokytizti, sema; talih, baht, kader; her gezegene mahs11s gok tabakas1 anlamlarma gelir.2° Felek divan ~iirinde daha <;:ok ~ikayet yerine kullamhr. Aynca felek hep ya~h ve al<;:ak olarak gortiltir. Cadilar da ya~h kocakanlar olarak dti~i.iniildtigi.inden felek ile cad1 birbirlerinin yerine kullamhr.

Ayird1 sihr idtip yari sipihr-i pire-zen benden

Ne lu'b itdi bafia gor bi'llahi oyna~um. (Baki, gazel 322/5, s.299)

(Ya~h kocakar1 gibi olan felek sihir ederek sevgiliyi benden ayird1, bana ne oyun oynad1 gor, Allah i<;:in oyna~um.) Felek kocakanya benzetilmi~tir. Buradaki kocakan, btiyti ve sihir yapan btiyticti kadmdir. Felek t1pk1 bir cad1 gibi sihir yaparak sevgiliyi a~1ktan ay1rm1~tir.

Merdtim-i dideme bilmem ne fiislin etdi felek

Giryemi etdi fiizlin, e~kimi hlin etdi felek. (Yavuz Selim)21

(Felek gozbebegime bilmem nasil bir sihir yaptiysa, gozya~lar1m1 arttird1, gozlerimi kanh yapti.) Felek bir sihirbaza te~bih edilmi~tir. Sair aglamakh halini, felegin sihrine baglamaktad1r.

20 iskender Pala, a.g.e, s.149 21 iskender Pala, a.g.e, s.150

Divan $iirinde BOyO Sihir 771

SONU<;

Buyli, sihir ve tils1m gibi uygulamalar insanoglunun varolu~undan bu yana her donemde ve her toplumda kendine yer bulmu~tur. Bu kavram ve uygulamalar degi~ik adlar ve degi~ik yollarla da olsa her top I um tarafmdan rag bet gormu~llir. Bullin ilahi dinler bu uygulamalan yasaklam1~sa da insanoglu farkh ama9larla bu uygulamalara ba~vurmu~tur. Divan ~iiri de bu uygulamalardan hareketle, btiyli, sihir ve tI!s1m ile ilgili mazmunlar lliretmi~tir. Bu mazmunlardan olu~an terminolojiye btillin divan ~airleri ba~vurmu~tur. Divan ~airleri bu terminolojiye ba~vururken temel olarak ~u bak1~ aiy1lan 9er9evesinde konuya yakla~m1~lardir: Kuran-1 kerimde de adlar1 ge9en Harut ve Marut admdaki iki melege telmihte bulunmak suretiyle, btiyli sihir ve tils1m konular1 i~lenmi~tir. Aynca Hz. Musa, Hz. isa ve Hz. Stileyman gibi peygamberler ve onlann donemlerine atlfta bulunarak bu terminolojiden yararlan1lm1~tlr. Yine divan ~airleri sevgilinin c;:e~itli vas1flanndan bahsederken sihir, btiyli ve tils1m ile ilgili terminolojiye ba~vurmu~lardir.

Bu llir yakla~1mlarda sevgili gene! olarak btiylicti, sihirbaz ve cad1 gibi s1fatlarla an1lm1~tir. Sairler ~iirdeki htinerlerini dile getirmek istediklerinde de bu terminolojiden yararlanm1~lardir. Sairler ~iirlerini btiylilti sozler olarak gormti~ ve kendilerini sihirbaz diye nitelendirmi~lerdir. Soz sanatlanndan olan "Sihr-i Reial" sanatI da bu baglamda kullan1lm1~t1f. Son olarak felek ve bahttan ~ikayet konusunda ~airlerin bu terminolojiden yararland1klan tespit edilmi~tir.

KAYNAKC';A

Abdiilbaki GOLPINARLI, Fuzuli Divam, Tan Gazetesi ve Matbaas1, istanbul 1961 Agah Stm LEVEND, Divan Edebiyatt Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar, Enderun Kitabevi, istanbul, Alunedi, Divan, Haz. Ya~ar AKDOGAN, Ktilti1r ve Turizm Bakanhg1 Yaymlan, Ankara,1988 Alunet Pa~a, Divan, Haz. Ali Nihat TARLAN, Ak9ag Yay. Ankara, 1992 Ali Nihad TARLAN, Zati Divam, i.U. Edebiyat Fak. Yay., istanbul 1967, I.Cilt Ali Nihad TARLAN, Zati Divam, i.U. Edebiyat Fak. Yay., istanbul 1970, II. Cilt Baki, divan, Haz. Sabahattin KU<;:DK, TDK Yay.Ankara, 1994 Erzurumlu Zihni, Divan, Haz. Muhsin MACiT, Ktiltiir ve Turizm Bakanhgt Yaymlart, Ankara 2001 Filiz KILI<;:, A~1k <;:elebi Divam, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/dosya/1-213614/h/asikcelebidi­vanifilizkilic. pdf ( 11. 04.2011) Haluk iPEKTEN, Naili Hayatt Sanatt Eserleri, Ak9ag Yaymlan, Ankara 2004 iskender PALA, Ansiklopedik Divan Siiri Si:izliigii, Kap1 Yaymlan, istanbul, 2004

Naci OK<;:U; Seyh Galip (Hayat1, Edebi Ki~iligi, Eserleri, Siirlerinin Umumi Tahlili ve Divanmm Tenkitli Metni), Ktiltiir Bakanhgt Yaymlar1, Ankara 1993 Nedim, Divan, Haz. Muhsin MACiT, Ak9ag Yay. Ankara, 1997 Nev'i, Divan (Tenkidli Bas1m), Haz. Mertol TULUM-M. Ali TANYERi,istanbul Un. Edebiyat Fakliltesi Yaymlan, istanbul 1977 Nev'i-zade Atayi, Divan, Haz. Saadet KARAKOSE, inonii Un. 1994.(Bas1lmam1~ Doktora Tezi) Seyhi, Divan, Haz. Mustafa iSEN-Cemal KURNAZ, Ak9ag Yay. Ankara,1990 TiirkAnsiklopedisi, Ankara, 1980, 29.Cilt Ti.irk Ansiklopedisi, Ankara, 1982, 31.Cilt Tiirkiye Diyanet Vakft islam Ansiklopedisi, istanbul 1992, 6.Cilt