25

ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ- ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ 2011-2012

ΤΕΙ ΛΑΡΙΣΑΣ

ΥΠΕΥΘΥΝΗ:

Αγαπητού ΠαρασκευήΣχολική ΣύμβουλοςΕιδ. Επιστήμονας Παιδ. Τμήματος Ειδικής ΑγωγήςΠανεπιστημίου Θεσσαλίας

ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ ΑΛΚΜΗΝΗ

ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΟΧΗΣ-ΥΠΕΡΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ

25

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1. Ιστορική αναδρομή …………………………………………………………………..…. σελ. 3-4

2. Ορισμός………………………………………………………………………………………… σελ. 5

3. Χαρακτηριστικά…………………………………………………………………………….. σελ. 5-6

4. Παράγοντες που επηρεάζουν την εμφάνιση της ΔΕΠ-Υ……………….. σελ. 6-7

5. Διαγνωστικά κριτήρια ………….………………………………………………………. σελ. 8-9

6. Κωδικοποίηση ΔΕΠ-Υ……………………………………………………………………. σελ. 10

7. Σύνοδα προβλήματα ……………………………………………………………………. σελ. 11

8. Συννοσηρότητα…………………………………………………………………………….. σελ. 12-13

9. Ρεαλιστική στοχοθεσία κατά τη διδακτική διαδικασία…………………. σελ. 14-15

10. Τοποθέτηση στην τάξη και κανόνες που πρέπει να τηρούνται……… σελ. 16-17

11. Μέθοδοι διδασκαλίας…………………………………………………………………... σελ. 18-21

12. Παρεμβάσεις στη συμπεριφορά και ανάπτυξη κοινωνικότητας….… σελ. 22-24

13. Συμπέρασμα…………………………………………………………………………………. σελ. 24

14. Βιβλιογραφία………………………………………………………………………………… σελ. 25

25

Ιστορική αναδρομή.

Όταν τον 2ο μ. Χ. αιώνα ο Γαληνός (περίπου 129-199 μΧ. ) περιέγραψε παιδιά με το

χαρακτηριστικό της υπερκινητικότητας (προτείνοντας το όπιο ως θεραπεία αυτών!)

δεν φαντάστηκε ότι περιέγραφε μια διαταραχή η οποία θα αποτελούσε αντικείμενο

εκτεταμένης έρευνας κ θα αφορούσε ένα μεγάλο ποσοστό των ανθρώπων 18

αιώνες αργότερα. Το ίδιο χαρακτηριστικό ο Σαίξπηρ (1564- 1616 μΧ. )απέδωσε σε

έναν από τους χαρακτήρες του έργου του «Ερρίκος Η΄» (1613). Στην πιο πρόσφατη

ιστορία, το 1830 ο William James1 χαρακτηρίζει την αλλαγή της συμπεριφοράς ως

«εκρηκτική βούληση» (explosive will).

Η πρώτη σημαντική μελέτη διεξήχθη από το Sir George Frederick Still στο

Λονδίνο, το 1902. Ο Still περιέγραψε μια ομάδα συμπτωμάτων σε παιδιά που

παρουσίαζαν επιθετική και προκλητική συμπεριφορά με δυσκολία στην πειθαρχία,

που είχε ως αποτέλεσμα τη χαμηλή σχολική επίδοση. Στις μισές περίπου από αυτές

τις περιπτώσεις (σε 20 από τα 43 παιδιά) δεν παρουσιαζόταν κάποια νοητική

υστέρηση. Για το λόγο αυτό ο Still απέδωσε την συμπεριφορά τους σε βιολογικούς-

κληρονομικούς παράγοντες καθώς σύμφωνα με το ιστορικό των οικογενειών πολλοί

από του εξ’ αίματος συγγενείς παρουσίαζαν παραβατική συμπεριφορά

(εγκληματικές ενέργειες, αλκοολισμός, ψυχικές διαταραχές). Λόγο της

αβεβαιότητας που υπήρχε εξ’ αιτίας του περιβάλλοντος που μεγάλωσαν χώρισε τα

υπερκινητικά παιδιά σε τρείς κατηγορίες ανάλογα με τα συμπτώματα που

παρουσίασαν: σύνδρομο εγκεφαλικής βλάβης, ελάχιστη εγκεφαλική λειτουργία και

υπερκινητικότητα.2

Στις αρχές τις δεκαετίας του 1960 εισάγεται ένας νέος περιγραφικός ορισμός

«σύνδρομο ελάχιστης εγκεφαλικής λειτουργίας» για τα παιδιά που από τη μια

παρουσίαζαν υπερκινητική συμπεριφορά, προβλήματα μάθησης και συμπεριφοράς

αλλά είχαν νοημοσύνη σε φυσιολογικό ή κοντά στο φυσιολογικό επίπεδο και

σχετίζονται με διακυμάνσεις του νευρικού συστήματος. Στην Αμερική την ίδια

δεκαετία (1968) εκδίδεται το βιβλίο «Diagnostic and statistical manual of mental

1 William James, The Principles of Psychology , 1890

2 Sanberg and Barton, Historical Development. In S. Sandberg (Ed.), Hyperactivity and Attention Disorders of Childhood Cambridge: Cambridge University Press, σελ. 1-29.

25

disorders» (DSM-II)3, στο οποίο το σύνδρομο κατονομάζεται «υπερκινητική

αντίδραση στην παιδική ηλικία». Μια δεκαετία αργότερα εκδίδεται το DSM-III,

βασισμένο στην έρευνα της Virginia Douglas, και περιγράφεται ως «διαταραχή

ελλειμματικής προσοχής με ή χωρίς υπερκινητικότητα» για τα παιδία με

υπερβολική κινητική δραστηριότητα, δυσκολία προσοχής και ελέγχου των

παρορμήσεων, όπου παρατίθενται νέα διαγνωστικά κριτήρια και ορισμοί

συμπτωμάτων. Το 1994 στην αναθεωρημένη έκδοση του DSM-III (DSM-III-R)

καθιερώνεται πια η ονομασία του συνδρόμου ως «διαταραχή ελλειμματικής

προσοχής- υπερκινητικότητας» και εισάγονται 14 κριτήρια για την αναγνώριση της

διαταραχής και ταξινομήθηκε μαζί με άλλες δυο διαταραχές, την εναντιωματική

συμπεριφορά και τη διαταραχή διαγωγής με την ευρύτερη ονομασία «διαταραχές

διασπαστικής συμπεριφοράς». Το 1990 η American Psychiatric Association (ΑΡΑ)

εκδίδει το DSM-IV4 και την αναθεώρησή του DSM-IV-TR (2000), το οποίο συνεχίζει

την προηγούμενη ορολογία, με έμφαση όμως στον αυτοέλεγχο και τις παρορμήσεις

και όχι στην προσοχή.

3 American Psychiatric Association, Diagnostic and statistical Manual of Mental Disorders, Washington D.C., 1968

4 American Psychiatric Association, Διαγνωστικά κριτήρια DSM-IV, Αθήνα, 1996

25

Ορισμός- Χαρακτηριστικά ΔΕΠ-Υ

Αρκετοί άνθρωποι έχοντας ακούσει για τη διαταραχή αυτή απορούν πως είναι

ένα παιδί όταν έχει ΔΕΠ-Υ, όπως αναφέρουν τα ίδια τα παιδιά « είναι σαν να ακούς

ένα ραδιοφωνικό σταθμό γεμάτο παράσιτα και να προσπαθείς πολύ να καταλάβεις

τι λέει» ή «σαν να οδηγείς συνέχεια στην βροχή με χαλασμένους

υαλοκαθαριστήρες. Τα πάντα είναι σαν μουτζουρωμένα και θολά και είναι πάρα

πολύ εκνευριστικό το ότι δεν μπορείς να δεις καλά» .

Ορισμός

Το 1995 ο Russell Barkley χαρακτηρίζει την διαταραχή της προσοχής ως μια

αναπτυξιακή διαταραχή με δυσκολία της αυτορρύθμισης και με προβλήματα στην

διατήρηση της προσοχής, την παρόρμηση και την έντονη κινητική δραστηριότητα. 5

Η Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρία στο DSM (1994) ορίζει την ΔΕΠ-Υ ως

διαταραχή με διακριτικό γνώρισμα την ύπαρξη τριών βασικών χαρακτηριστικών:

την παρορμητικότητα, τη διάσπαση προσοχής και την υπερκινητικότητα, είτε

μεμονωμένα είτε συνδυασμένα5 .

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας στο διαγνωστικό σύστημα των διαταραχών

(ICD-10) ως διαταραχή της συμπεριφοράς και του συναισθήματος, όπου εδώ

παρουσιάζονται τέσσερις διακριτικές κατηγορίες: διαταραχή δραστηριότητας και

προσοχής, διαταραχή διαγωγής υπερκινητικού τύπου, διαταραχές

υπερκινητικότητας και τέλος διαταραχή υπερκινητικότητας μη καθοριζόμενη6.

Χαρακτηριστικά

Η ΔΕΠ-Υ είναι μια βιολογική και συχνά γενετική διαταραχή (αν και δεν έχουν

αποσαφηνιστεί ακόμα με ακρίβεια τα τελικά αίτια ), η οποία σχετίζεται με

αναπτυξιακά προβλήματα στον αυτοέλεγχο και τη ρύθμιση της συμπεριφοράς,

ιδιαίτερα σε καταστάσεις αυξημένης προσπάθειας που απαιτούν προσοχή και δεν

έχουν ιδιαίτερο κίνητρο. Άλλα χαρακτηριστικά είναι ανυπομονησία, η ανυπακοή, η

δυσκολία στο συντονισμό κινήσεων, η έλλειψη φόβου, η δυσκολία στην

συγκέντρωση, την οργάνωση και ολοκλήρωση των εργασιών και δυσκολία να

5 American Psychiatric Academy, DSM-III-R, 1994

6 World Health Organization, ICD-10, 1992

25

ακολουθήσει οδηγίες. Για να διαγνώσουμε ΔΕΠ-Υ σε ένα παιδί πρέπει τα

συμπτώματα να είναι επίμονα διακριτά, να εμφανίζονται σε 2 και πλέον

περιβάλλοντα (π.χ. σχολείο και σπίτι), να μην εξηγούνται στα πλαίσια κάποια άλλης

αναπτυξιακής ή ψυχικής διαταραχής7 και να διαρκούν πάνω από 6 μήνες. Η ΔΕΠ-Υ

παρατηρείται παγκόσμια στο ίδιο περίπου ποσοστό (6% του γενικού πληθυσμού, αν

και στο στάδιο της διάγνωσης φτάνει μόνο το 2%). Τέλος, παρουσιάζεται εξίσου και

στα 2 φύλλα αν και στα κορίτσια η διάγνωση είναι δυσκολότερη λόγο της έλλειψης

σε μεγάλο βαθμό του υπερκινητικού παράγοντα.

Παράγοντες που επηρεάζουν την εμφάνιση της ΔΕΠ-Υ

Όπως προαναφέραμε, η προέλευση της διαταραχής δεν έχει ακόμα εξακριβωθεί

πλήρως. Η επικρατούσα άποψη υποστηρίζει πως οφείλεται σε γενετικούς-

βιολογικούς παράγοντες αν και σημαντικό ρόλο παίζει το οικογενειακό περιβάλλον και

οι καταστάσεις που μεγαλώνει ένα παιδί για την εμφάνιση και εξέλιξη της διαταραχής και

για το λόγο αυτό κάποια χαρακτηριστικά μπορούν να ανιχνευθούν ήδη από την

βρεφική ηλικία (παρατεταμένο κλάμα, υπερβολική κινητική δραστηριότητα). Πιο

συγκεκριμένα παράγοντες που μπορούν να εντείνουν τα σημάδια της διαταραχής

είναι:

Ανωμαλίες στη λειτουργία του εγκεφάλου

Μελέτες που χρησιμοποίησαν νευροψυχολογικά τεστ, έχουν δείξει ότι υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στον εγκέφαλο των ατόμων με ΔΕΠΥ και αυτών χωρίς. Συγκεκριμένα, τα άτομα με ΔΕΠΥ παρουσιάζουν σημαντικά ελλείμματα στη λειτουργία του πρόσθιου λοβού του εγκεφάλου. Έχει γίνει η υπόθεση ότι η δυσλειτουργία κάποιων νευροδιαβιβαστών ευθύνεται για την εμφάνιση της ΔΕΠΥ.

Κληρονομικότητα

Πολύ σημαντικός είναι ο ρόλος της κληρονομικότητας στην εκδήλωση ΔΕΠ-Υ. Σχετικές έρευνες έδειξαν ότι η κληρονομικότητα ευθύνεται για το 75% των περιπτώσεων. 10-35% των παιδιών με ΔΕΠΥ έχουν τουλάχιστον έναν συγγενή που εμφανίζει τη διαταραχή. Όταν ο ένας γονέας πάσχει από τη διαταραχή έχει πιθανότητα 57% να την κληρονομήσει στο παιδί του. Εντυπωσιακές ήταν και οι έρευνες σε διδύμους. Σε σχετική μελέτη, χρησιμοποιήθηκε ένα δείγμα από 1938 οικογένειες διδύμων και αδερφών με ΔΕΠ-Υ. Τα αποτελέσματα ενίσχυσαν τις θεωρίες για τον καθοριστικό ρόλο της κληρονομικότητας. Οι μονοζυγωτικοί δίδυμοι 7 Σε άτομα τα οποία παρουσιάζουν συμπτώματα άλλα δεν πληρούνται τα κριτήρια ,χρησιμοποιείται ο προσδιορισμός «σε μερική ύφεση».

25

εμφάνισαν ομοιότητα στην εκδήλωση της ΔΕΠ-Υ σε ποσοστό 82%, ενώ οι διζυγωτικοί δίδυμοι σε ποσοστό 38%. Τέλος, έχει παρατηρηθεί μεγαλύτερη πιθανότητα ανάπτυξης της διαταραχής σε υιοθετημένα παιδιά, επιβαρυμένα κληρονομικά. Παρ’ όλα αυτά, δεν υπάρχουν ευρήματα που να ενοχοποιούν χρωμοσωμικές ανωμαλίες στην εκδήλωση της ΔΕΠ-Υ.

Έκθεση σε τοξικούς παράγοντες

Το κάπνισμα και η χρήση αλκοόλ από τη μητέρα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης έχουν συνδεθεί με την εμφάνιση συμπτωμάτων ΔΕΠ-Υ. Τα αποτελέσματα έρευνας στην οποία εξετάστηκε η σχέση μεταξύ της χρήσης ουσιών από τη μητέρα και της εμφάνισης ΔΕΠ-Υ στο παιδί, έδειξαν ότι τα παιδιά είχαν διπλασία πιθανότητα από τα υπόλοιπα παιδιά αν έχουν μητέρα η οποία κάπνιζε κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Επιπλέον, είχαν 2,5 φορές περισσότερες πιθανότητες αν έχουν εκτεθεί προγεννητικά σε αλκοόλ. Άλλοι παράγοντες που έχουν συνδεθεί με την εκδήλωση της ΔΕΠ-Υ είναι η τοξιναιμία8, η φτωχή υγεία και η ηλικία της μητέρας.

Δηλητηρίαση από μόλυβδο

Ο μόλυβδος είναι μία ουσία η οποία έχει ενοχοποιηθεί για την πρόκληση ΔΕΠ-Υ και για προβλήματα προσοχής. Σε σχετική έρευνα παρατήθηκε ότι οι συμμετέχοντες που είχαν εκτεθεί σε μόλυβδο εμφάνισαν ψηλότερα σκορ στην κλίμακα ADHD των Barkley– DuPaul σε σχέση με την ομάδα ελέγχου. Ο μόλυβδος έχει συνδεθεί επίσης με προβλήματα στη διατήρηση της προσοχής. O μόλυβδος δεν χρησιμοποιείται πλέον στη ζωγραφική και δεν συναντάται παρά μόνον σε πολύ παλιά κτίρια. Ως εκ τούτου, η εμφάνιση τοξικών επιπέδων μολύβδου στο αίμα δεν είναι πια τόσο διαδεδομένη.

Διατροφή

Στη δεκαετία του 1970 επικρατούσε η πεποίθηση ότι η ΔΕΠ-Υ είναι αποτέλεσμα αλλεργίας ή ευαισθησίας σε συγκεκριμένες ουσίες που βρίσκονται στις τροφές. Οι έρευνες, ωστόσο, των τελευταίων ετών δεν φαίνεται να υποστηρίζουν αυτήν την άποψη. Συγκεκριμένα, έρευνες σχετικά με τον ρόλο της ζάχαρης στην πρόκληση της ΔΕΠ-Υ δείχνουν ότι η ζάχαρη δεν επηρεάζει τη συμπεριφορά ή τη μάθηση.

ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ

8 Η τοξιναιμία είναι μια νόσος που χαρακτηρίζεται από οιδήματα, αποβολή πρωτεϊνών με τα ούρα και υψηλή αρτηριακή πίεση. Πλήττει περίπου το 8-10% των εγκύων και εμφανίζεται στο δεύτερο και τρίτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης. Η τοξιναιμία είναι μια νόσος που προσβάλλει πολλά συστήματα του οργανισμού και σήμερα θεωρείται ότι οφείλεται σε δυσλειτουργία του πλακούντα.

25

Σύμφωνα με τα Διαγνωστικά κριτήρια (DSM-III-TR, 2000) της Αμερικανικής

Παιδιατρικής Εταιρίας για να διαγνώσουμε διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και

υπερκινητικότητα σε ένα παιδί προσχολικής ή σχολικής ηλικίας πρέπει να

πληρούνται 6 από τα 9 κριτήρια για την διάσπαση της προσοχής και 6 από τα 9 για

τον παράγοντα παρορμητικότητας-υπερκινητικότητας.

Τα κριτήρια για την διάγνωση της διαταραχής της προσοχής είναι τα εξής:

1. Απροσεξία

A. Το παιδί θα πρέπει να αποτυγχάνει να εστιάσει την προσοχή του σε

λεπτομέρειες ή να κάνει λάθη απροσεξίας σε εργασίες που αναλαμβάνει.

B. Να αντιμετωπίζει δυσκολία συγκέντρωσης κατά τη διεξαγωγή κάποιας

εργασίας ή παιχνιδιού.

C. Να δείχνει σαν να μην ακούει όταν κάποιος του απευθύνει το λόγο.

D. Να μην ακολουθεί εξολοκλήρου τις εντολές ή τις οδηγίες με αποτέλεσμα

την αποτυχία στη ολοκλήρωση των εργασιών (και το γεγονός αυτό να μην

οφείλεται σε εναντιωματική συμπεριφορά που γίνεται συνειδητά).

E. Να μην μπορεί να οργανώσει τις δραστηριότητές του.

F. Να αποφεύγει να αναλαμβάνει εργασίες που απαιτούν ιδιαίτερη

πνευματική προσπάθεια.

G. Να χάνει τα πράγματα που του χρειάζονται για τις εργασίες στο σπίτι ή το

σχολείο.

H. Να αποσπάται εύκολα από τα εξωτερικά ερεθίσματα.

I. Να ξεχνά συχνά καθημερινές και επαναλαμβανόμενες ενασχολήσεις.

Τα συμπτώματα της κατηγορίας παρορμητικότητας-υπερκινητικότητας είναι τα

εξής:

25

2. Υπερικητικότητα

A. Κουνά νευρικά χέρια- πόδια και δεν μπορεί να μείνει ήσυχο σε μία θέση.

B. Στη σχολική αίθουσα ή στο σπίτι δεν μπορεί να μείνει καθισμένο για ώρα,

όπως είναι το αναμενόμενο.

C. Τρέχει ολόγυρα χωρίς προφανή λόγο και σκαρφαλώνει παρά τις υποδείξεις

έχοντας άγνοια κινδύνου.

D. Δυσκολεύεται να παίξει ή να ασχοληθεί με κάτι για πολύ ώρα, ήσυχο.

E. Συχνά συμπεριφέρεται σαν να κινείται μηχανικά.

F. Μιλά ακατάπαυστα.

3. Παρορμητικότητα

A. Απαντά σε ερωτήσεις χωρίς να σκεφτεί ή πριν καν ολοκληρωθεί η

ερώτηση.

B. Δεν μπορεί να περιμένει τη σειρά του.

C. Διακόπτει τους άλλους όταν μιλάνε ή τους ενοχλεί.

25

Πιο συγκεκριμένα η κωδικοποίηση της ΔΕΠ-Υ γίνεται σύμφωνα με τους παρακάτω

τύπους:

314.01 ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΕΛΛΕΙΜΑΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΟΧΗΣ-ΥΠΕΡΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ

ΣΥΝΔΙΑΣΜΕΝΟΣ ΤΥΠΟΣ

Όταν πληρούνται τα κριτήρια Α1 και Α2 για περισσότερο από 6 μήνες.

314.00 ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΕΛΛΕΙΜΑΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΟΧΗΣ-ΥΠΕΡΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΜΕ

ΠΡΟΕΞΑΡΧΟΝΤΑ ΤΟΝ ΑΠΡΟΣΕΚΤΟ ΤΥΠΟ

Όταν πληρείται το κριτήριο Α1 αλλά δεν πληρείται το κριτήριο Α2 τους τελευταίους

6 μήνες.

314.01 ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΕΛΛΕΙΜΑΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΟΧΗΣ-ΥΠΕΡΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΜΕ

ΠΡΟΕΞΑΡΧΟΝΤΑ ΤΟΝ ΥΠΕΡΚΙΝΗΤΙΚΟ-ΠΑΡΟΡΜΙΤΙΚΟ ΤΥΠΟ

Όταν πληρείται το κριτήριο Α2, αλλά όχι το κριτήριο Α1 τους τελευταίους 6 μήνες.

314 ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΕΛΛΕΙΜΑΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΟΧΗΣ-ΥΠΕΡΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΜΗ

ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΖΟΜΕΝΗ ΑΛΛΙΩΣ

Στην κατηγορία αυτή κατατάσσονται οι διαταραχές με τα συμπτώματα απροσεξίας,

υπεκινητικότητας- παρορμητικότητας, αλλά δεν πληρούνται τα κριτήρια της

Διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής- Υπερκινητικότητας.

25

Σύνοδα προβλήματα

Συχνά, κατά τη σχολική ηλικία παρατηρούνται κάποια δευτερογενή προβλήματα

που συνοδεύουν τη διαταραχή τα οποία οφείλονται σε κληρονομικούς,

κοινωνικούς, οικονομικούς ή οικογενειακούς λόγους και πολλές φορές εμποδίζουν

την έγκυρη διάγνωση και την αντιμετώπιση του προβλήματος, καθώς οι γονείς

κυρίως, εστιάζουν σε αυτά και όχι στο πραγματικό πρόβλημα. Τα προβλήματα αυτά

εμφανίζονται κυρίως σε περιβάλλοντα που απαιτούν μεγάλη συγκέντρωση όπως, το

σχολείο και γι’ αυτό εμφανίζονται με τη μορφή της αδεξιότητας, με μαθησιακές

δυσκολίες, δυσκολίες αισθητικοκινητικές (συντονισμού π.χ. χεριών- ποδιών), στην

εκφορά του λόγου, προβλήματα συμπεριφοράς- διαγωγής, συναισθηματικές

διαταραχές, αντικοινωνικότητα και χαμηλή αυτοεκτίμηση ως αποτέλεσμα των

παραπάνω. Τα προβλήματα αυτά παρουσιάζονται διαφορετικά στα δυο φύλλα. Τα

αγόρια αναπτύσσουν μαθησιακές δυσκολίες και επιθετική συμπεριφορά, ενώ στα

κορίτσια τα σύνοδα προβλήματα της διάσπασης εμφανίζονται με διαταραχές

άγχους και κατάθλιψης και λιγότερο σε προβλήματα διαγωγής, ιδίως στην εφηβική

και ενήλικη ζωή, όταν κάποια από τα υπόλοιπα προβλήματα αρχίζουν να

υποχωρούν. Ωστόσο, και στα δυο φύλλα παρατηρήθηκαν τα ίδια ποσοστά

παρορμητικότητας.9 Τα προβλήματά αυτά είναι εξίσου σημαντικά και θα πρέπει να

υπάρχει συνεννόηση μεταξύ καθηγητή γονέων και κάποιου ειδικού ώστε να

αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά.

Συννοσηρότητα

9 Gaub & Clarson, Gender differences in ADHD: a meta-analysis and critical view, σελ. 1036-1045, 1997

25

Η ΔΕΠ-Υ δεν είναι μια μεμονωμένη νόσος και συχνά παρουσιάζεται μαζί με

άλλες ψυχιατρικές καταστάσεις όπως διαταραχές άγχους, κατάθλιψη, διπολική

διαταραχή, σωματοποίηση, διαταραχή Tourette10, μαθησιακές διαταραχές και

διαταραχή διαγωγής Η κατανόηση των συννοσηρών διαταραχών είναι σημαντική

μια τη διάγνωση, ιδιαίτερα διότι η συννοσηρότητα μπορεί να επηρεάσει τα κύρια

συμπτώματα της ΔΕΠ-Υ. Η συχνότητα των συννοσηρών διαταραχών, ποικίλει

σημαντικά ανάλογα με τη μελέτη και επηρεάζεται σε μεγάλο ποσοστό από τα

χρησιμοποιούμενα εργαλεία, το σχεδιασμό της μελέτης και το μέγεθος του

δείγματος. Η συννοσηρότητα εξαρτάται επίσης και από την ηλικία, καθώς παιδιά

μικρότερης ηλικίας παρουσιάζουν συχνότερα αναπτυξιακή διαταραχή συντονισμού

των κινήσεων, εναντιωτική- προκλητική διαταραχή, μαθησιακές διαταραχές, τικ,

διαταραχή Tourette και αυτιστικά στοιχεία, ενώ τα μεγαλύτερα παιδιά και οι νεαροί

ενήλικες παρουσιάζουν συχνότερα κατάθλιψη, διπολική διαταραχή, κατάχρηση

ουσιών και αντικοινωνική διαταραχή της προσωπικότητας.

Η διαταραχή διαγωγής και η εναντιωτική-προκλητική διαταραχή

παρουσιάζονται πολύ συχνά στα παιδιά με υπερκινητικότητα και μακροχρόνιες

μελέτες έχουν δείξει ότι η υπερκινητικότητα στα παιδιά του δημοτικού είναι

παράγοντας κινδύνου για ανάπτυξη διαταραχής διαγωγής. Παρ’ όλα αυτά, η

διαταραχή διαγωγής δεν οδηγεί σε ΔΕΠ-Υ με τον ίδιο τρόπο. Γενικά με την πάροδο

της ηλικίας, παρουσιάζεται μια προοδευτική αναπτυξιακή πορεία της εναντιωτικής-

προκλητικής διαταραχής προς διαταραχή διαγωγής.

Το άγχος και οι διαταραχές της διάθεσης παρουσιάζονται συχνά σε ασθενείς με

ΔΕΠ-Υ, αλλά σε αντίθεση με τη ΔΕΠ-Υ, παρουσιάζονται συχνότερα σε μεγαλύτερη

ηλικία. Μέχρι την εφηβεία η κατάθλιψη παρουσιάζεται σε ίδια ποσοστά μεταξύ

κοριτσιών και αγοριών, όμως με την ενηλικίωση η αναλογία αυτή ανατρέπεται

10 Το σύνδρομο Τουρέτ (Tourette syndrome) ή διαταραχή Τουρέτ είναι μια κληρονομική νευρολογική διαταραχή που εμφανίζεται κατά την παιδική ηλικία και χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση πολλαπλών φυσικών (κινητικών) και τουλάχιστον ενός φωνητικού τικ .Το άτομο που πάσχει από το σύνδρομο Τουρέτ μπορεί να παρουσιάζει συσπάσεις στο πρόσωπο, στο λαιμό, στους ώμους ή στα άκρα. Άλλα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν ιδιόρρυθμες στερεότυπες κινήσεις, όπως το συνεχές άγγιγμα της μύτης, η περιστροφή των ματιών, το τράβηγμα ή τίναγμα των μαλλιών. Στα συμπτώματα περιλαμβάνονται η παρουσία πολλαπλών κινητικών και τουλάχιστον ενός φωνητικού τικ. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει ακούσιο ξερόβηχα για καθάρισμα του φάρυγγα, ρουθούνισμα, γάβγισμα, σφύριγμα, βρισιές και επανάληψη λέξεων ή φράσεων. Σε ένα μικρό ποσοστό των ασθενών εμφανίζονται ανεξέλεγκτα ξεσπάσματα αισχρολογίας (πηγή wikipaideia) .

25

καθώς τα 2/3 περίπου των περιπτώσεων είναι κορίτσια. Τα παιδιά με συν-

νοσηρότητα αγχώδους διαταραχής, ανταποκρίνονται λιγότερο στη θεραπεία με

διεγερτικά και γενικά παρουσιάζουν συχνότερα ανεπιθύμητες ενέργειες. Σύμφωνα

με την ΜΤΑ μελέτη11 όμως, έχουν περισσότερες πιθανότητες να ανταποκριθούν σε

Θεραπεία Συμπεριφοράς.

Τα τικ παλαιότερα θεωρούνταν ανεπιθύμητη ενέργεια της θεραπείας με

διεγερτικά. Έχει όμως αποδειχθεί ότι τα τικ αποτελούν μια συχνή συννοσηρή με την

ΔΕΠ-Υ διαταραχή, με περίπου το 1/3 των παιδιών με ΔΕΠ-Υ να αναπτύσσουν τικ

πριν την έναρξη θεραπείας με διεγερτικά. Εξαιτίας όμως της ισχυρής συσχέτισης

μεταξύ διαταραχής Tourette και ΔΕΠ-Υ (50-80% των παιδιών με Διαταραχή Tourette

έχουν ΔΕΠ-Υ).

Ρεαλιστική στοχοθεσία διδασκαλίας.

Η μόρφωση και βελτίωση των συμπτωμάτων στα παιδιά με διαταραχή

προσοχής είναι ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της ζωής τους. Τα παιδιά αυτά αν

και έχουν φυσιολογικό επίπεδο νοημοσύνης, αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες

δυσκολίες στο σχολείο ειδικά σε μαθήματα που αφορούν τη γλώσσα, την

11 The Multimodal Treatment Study of Children with ADHD (MTA): είναι η μεγαλύτερη και πιο εμπεριστατωμένη θεραπευτική μελέτη για παιδιά με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής.

25

ορθογραφία ή τα μαθηματικά. Γι’ αυτό κατά την εφηβική ηλικία παρατηρούμε

ότι οι μαθητές εγκαταλείπουν το σχολείο ή παρακολουθούν ξανά την ίδια τάξη.

O καθηγητής θα πρέπει να είναι ενημερωμένος για όλα αυτά, για τη φύση της

διαταραχής αλλά και για τις ιδιαίτερες ανάγκες των μαθητών, ούτως ώστε να

συνεργαστεί μαζί τους για να έχει τα επιθυμητά αποτελέσματα. Οι πρακτικές

διδασκαλίας που θέτει πρέπει να έχουν στόχο τη μάθηση αλλά και τη βελτίωση

της συμπεριφοράς, αφού πολλές φορές στα παιδιά με ΔΕΠ-Υ τα συμπτώματα

αρχίζουν να επιδεινώνονται όταν εξοικειώνονται με κάποιο περιβάλλον12. Θα

πρέπει δηλαδή να βρει ο καθηγητής μεθόδους που να μην είναι

επαλαμβανόμενες ή βαρετές αλλά αντίθετα καινοτόμες, ενδιαφέρουσες και

διασκεδαστικές, προκειμένου να εμμείνουν στη προσπάθεια. Χρήσιμη είναι

για το λόγο αυτό η δημιουργία ενός εξατομικευμένου προγράμματος μάθησης

που θα ακολουθείται και στο σπίτι και στο σχολείο, καθώς υπάρχουν

εξειδικευμένα εκπαιδευτικά προγράμματα για την βελτίωση των επιδόσεών

τους.

i. Κατ’ αρχήν ο καθηγητής πρέπει να συζητήσει με τους γονείς και το μαθητή

ώστε να κατανοήσουν τις ανάγκες και να καταρτίσουν ένα κατάλογο

συμπεριφορών που πρέπει να μειωθούν (υπερκινητικότητα, απροσεξία,

μαθησιακά προβλήματα) ή να αναπτυχθούν (αυτοεκτίμηση, σχολική

επίδοση).

ii. Η ιεράρχηση των εργασιών πρέπει να ξεκινά από την εύκολη, ώστε το παιδί

να αποκτήσει κάποια εμπιστοσύνη στον εαυτό και τις δυνατότητές του προς

τη δύσκολη.

iii. Να συζητάμε μαζί του για να θέσουμε τους στόχους ως επιλογή του παιδιού

και ελέγχουμε αν τους έχει ακολουθήσει.

iv. Υποσχόμαστε από πριν κάποια επιβράβευση ως αποτέλεσμα των

προσπαθειών του.

v. Είμαστε επιεικής και δεν απειλούμε με τιμωρίες που γνωρίζουμε ότι δεν

είμαστε σε θέση να πράξουμε. Αντίθετα, συζητάμε με το παιδί για το ποια

πράγματα θέλουμε να βελτιωθούν με σταθερό αλλά ήρεμο τρόπο.

12 Αγαπητού Β. Το υπερκινητικό παιδί στην προσχολική και πρώτη σχολική ηλικία, Πεδίο, σελ.43

25

vi. Κάθε παρέμβαση πρέπει να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του παιδιού και να

προκύπτει από την συνεργασία δασκάλου γονέων και ειδικού, όταν ο

μαθητής παρακολουθείται.

vii. Φυσικά δεν θα πρέπει να στιγματίζουμε το παιδί και να το κάνουμε νιώθει

μειονεκτικά έναντι των συμμαθητών του, αλλά αντίθετα να προετοιμάσουμε

κατάλληλα και τα υπόλοιπα παιδιά ώστε να το αποδεχθούν ως φυσιολογικό

γεγονός και να συνεργάζονται μαζί του για να το βοηθήσουν.

viii. Αξιολογούμε μόνο ένα συγκεκριμένο στόχο κάθε φορά τον οποίο έχουμε

θέσει από πριν ώστε και το παιδί να γνωρίζει για πιο θέμα θα αξιολογηθεί.

ix. Το πρόγραμμα μελέτης θα πρέπει να είναι προσαρμοσμένο πάνω στις

δυνατότητες του παιδιού και να ορίζουμε κάθε βδομάδα σε συνεργασία και

με τους γονείς ένα πρόγραμμα μελέτης ώστε να ξέρουμε ότι το παιδί και στο

σπίτι ελέγχεται και εργάζεται τουλάχιστον σε αυτά που αναλαμβάνει.

x. Προσπαθούμε κάθε μέρα να εξετάζουμε την πρόοδο του παιδιού πάνω στο

μάθημα που έχει συμφωνηθεί ότι θα προετοιμάσει.

xi. Τέλος, επειδή τα όρια της υπομονής των παιδιών αυτών εξαντλούνται

γρήγορα, θα πρέπει να τους δίνεται κάποιο περιθώριο εκτόνωσης πριν

εκδηλώσουν τα συμπτώματα.

Τοποθέτηση στην τάξη- κανόνες που πρέπει να τηρούνται.

Σε όσα παιδιά έχει γίνει διάγνωση της διαταραχής από μικρή ηλικία, στο

γυμνάσιο, στην αρχή δηλαδή της εφηβικής ηλικίας, είναι πιο εξοικειωμένα

με την συμπεριφορά που θα πρέπει να έχουν κατά την διάρκεια του

μαθήματος. Παρ’ όλα αυτά ο καθηγητής θα πρέπει από την αρχή της

25

σχολικής χρονιάς να θέσει τους κανόνες συμπεριφοράς που θα πρέπει να

ακολουθούνται τόσο ως προς τους συμμαθητές τους όσο και προς τη

διαδικασία του μαθήματος. Στόχος είναι ο περιορισμός των πρωτογενών

συμπτωμάτων και η πρόληψη των δευτερογενών μέσω προγράμματος

τροποποίησης της συμπεριφοράς με κανόνες που πρέπει να ακολουθούνται,

τροποποίηση των απαιτήσεων του περιβάλλοντος, μείωση των απαιτήσεων

και συνεργασία με το παιδί και τους γονείς. Πιο συγκεκριμένα θα πρέπει:

To παιδί να κάθεται σε κάποιο μπροστινό θρανίο κοντά στην έδρα

του καθηγητή ώστε να μπορεί να το ελέγχει κατά τη διάρκεια της

διδασκαλίας, να έχει σωστή στάση σώματος και να εξασφαλίζεται η

βλεμματική επαφή.

Επίσης, να κάθεται μακριά από παράθυρα, πόρτες ή πολύχρωμα

αντικείμενα, ώστε να μη διασπάτε η προσοχή από εξωτερικά

ερεθίσματα. Η αίθουσα διδασκαλίας θα πρέπει δηλαδή να είναι

απλή, με όσο το δυνατόν λιγότερα διακοσμητικά στοιχεία.

Επιπλέον, θα μπορούσε να κάθετε κοντά σε κάποιον μαθητή ή φίλο

του που θα κατανοεί το πρόβλημα και θα μπορεί να τον βοηθά και να

τον υποστηρίζει και στις εργασίες και στη σωστή διαγωγή μέσω της

συνεργασίας τους.

Σημαντική παράμετρο αποτελεί και ο χώρος της αίθουσας. Θα πρέπει

κατά τη διάρκεια των ασκήσεων να υπάρχει ησυχία για να μη

διασπάτε η προσοχή των παιδιών με ΔΕΠ-Υ.

Πάνω στο θρανίο θα πρέπει να υπάρχουν μόνο τα απαραίτητα

(βιβλίο και στυλό) για να μην αποσπάται από το μάθημα με το να

επεξεργάζεται τα πράγματα γύρο του.

θα πρέπει να μη μιλά όταν διαβάζει ή γράφει και όταν το κάνει να

δίνονται υποδείξεις με κάποια κίνηση και όχι λεκτικά.

Επίσης όταν διαβάζει να δείχνει τη σειρά με το μολύβι ή το δάχτυλο

για να μην μπερδεύεται στις γραμμές και χάνει τον ειρμό του.

25

Να μην σηκώνεται κατά τη διαδικασία του μαθήματος και να τηρεί

τους κανόνες του διαλόγου, να περιμένει δηλαδή την σειρά του για

να μιλήσει, ώστε να μειωθεί η υπεκινητικότητα και η

παρορμητικότητα του.

Μέθοδοι διδασκαλίας.

Οι μέθοδοι διδασκαλίας που θα ακολουθηθούν στο γνωστικό επίπεδο πρέπει να

επιτυγχάνουν την αντικατάσταση των δυσλειτουργικών αντιλήψεων και να δίνεται

πάντα ένα κίνητρο για τα παιδιά αυτά για να συγκεντρώνονται, γι’ αυτό χρειάζεται

σταθερή προσπάθεια. Ιδιαίτερα αν το παιδί παρακολουθείται από κάποιο ειδικό ή

25

ακολουθεί φαρμακευτική αγωγή ο καθηγητής θα πρέπει να είναι ενήμερος και σε

επαφή με το γιατρό ώστε να καταρτίσουν από κοινού ένα πρόγραμμα διδασκαλίας

βασισμένο πάνω στις ανάγκες του. Αλλά και στο ψυχολογικό επίπεδο πρέπει να

κρατάμε ψηλά την αυτοεκτίμησή τους και να δημιουργούμε ένα περιβάλλον

κατάλληλο για τη διδασκαλία. Οι στόχοι αυτοί θα επιτευχθούν μέσω ενός σωστού

προγράμματος διδασκαλίας. Πιο συγκεκριμένα:

• Θα πρέπει να χρησιμοποιείται οπτικοακουστικό υλικό και υποστηρικτική

τεχνολογία όπως είναι οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, ώστε τα παιδιά με

διαταραχή προσοχής να μπορούν να συγκεντρωθούν πιο εύκολα σε κάτι που

θα τους προκαλεί ευχαρίστηση και θα κινεί το ενδιαφέρον τους. Για

παράδειγμα, η προβολή ταινιών ή ντοκιμαντέρ με μάχες για το μάθημα της

ιστορίας και των αρχαίων θα κρατήσει το ενδιαφέρον τους αμείωτο και θα

μάθουν την ιστορία με ευχάριστο τρόπο.

• Στους μαθητές με ΔΕΠ-Υ πρέπει να ενθαρρύνεται η προσπάθεια συμμετοχής

τους κατά τη διάρκεια του μαθήματος, με ερωτήσεις ή με κάποια διακριτικά

σήματα ώστε ενισχύεται η προσοχή τους και να μένουν συγκεντρωμένοι.

• Επιπλέον, πρέπει βοηθάμε τα παιδιά να βελτιώνουν ή να διορθώνουν τα

λάθη τους. Στην αρχή να τους βοηθήσουμε να βρουν μόνοι τους το σωστό,

ώστε να τους εντυπωθεί στο μυαλό η απάντηση. Σε περίπτωση που δούμε

ότι τα λάθη συνεχίζονται λόγο απροσεξίας να τους υπενθυμίζουμε να

ελέγξουν και πάλι το γραπτό τους και να αποφεύγουν έτσι τα εύκολα λάθη.

• Επειδή στα παιδιά αυτά η προσοχή είναι συχνά διασπασμένη κατά την

διάρκεια του μαθήματος μπορούμε να επινοήσουμε κάποιους

μνημοτεχνικούς κανόνες, οι οποίοι συνήθως συνδυάζουν τραγούδι με

εικόνα, ώστε παίζοντας να μπορούν παράλληλα να αποτυπώσουν ένα

σημαντικό μέρος του μαθήματος.

• Σημαντικό είναι επίσης να μπορούμε να κρατήσουμε τους μαθητές

συγκεντρωμένους. Ένας τρόπος είναι να κινήσουμε το ενδιαφέρον με κάποια

εργασία που θα τους ενδιαφέρει π.χ. ένα θέμα έκθεσης με τα ενδιαφέροντά

τους ή να επιχειρήσουμε ομαδικές εργασίες ώστε τα υπόλοιπα παιδιά στα

πλαίσια της άσκησης να τους βοηθούν να μένουν συγκεντρωμένα.

25

• Ένα πολύ βασικό μέρος της διδασκαλίας είναι η δομή που ακολουθείται στο

μάθημα. Τόσο η δομή όσο και η συνοχή του μαθήματος πρέπει να είναι

τέτοια που να βοηθά τα παιδιά να κατανοούν το νόημα κάθε πληροφορίας

αλλά και να προσαρμόζονται στις αλλαγές που γίνονται κατά τη διάρκεια της

παράδοσης του μαθήματος.

• Για να ελέγξουμε την παραπάνω μέθοδο θα ήταν καλό να ρωτάμε τα παιδιά

αν έχουν κατανοήσει πλήρως την ύλη και να θέτουμε διερευνητικές

ερωτήσεις για να δούμε αν όντως έχουν κατανοήσει πλήρως όσα

παραθέσαμε, αφήνοντας τους πάντα ένα μικρό περιθώριο χρόνου να

σκεφτούν την απάντηση (περί τα 15 δευτερόλεπτα).

• Ένα άλλο σημαντικό κομμάτι στη διδασκαλία είναι ο τρόπος αξιολόγησης. Η

επίδοση των μαθητών με ΔΕΠ-Υ θα πρέπει να γίνεται πάντα με βάση το

ποσοστό επιτυχίας τους στο συγκεκριμένο θέμα που τους έχουμε ζητήσει να

επεξεργαστούν και όχι γενικά την επίδοσή τους. Για παράδειγμα, αν έχουν

μια γραμματική άσκηση στα αρχαία, πρέπει να ελέγξουμε πως τα πήγαν στη

συγκεκριμένη μόνο άσκηση σε επίπεδο λαθών αλλά και σε επίπεδο

προσοχής.

• Οι οδηγίες που δίνουμε στα παιδιά θα πρέπει να είναι σύντομες, σαφής και

με μια σειρά, ώστε τα παιδιά να έχουν χρόνο να τις κατανοούν και να μην

μπερδεύονται ή ξεχνούν τις εντολές. Ένα παράδειγμα τέτοιων οδηγιών είναι:

«Γ. καλημέρα. Βγάλε το βιβλίο των αρχαίων σου. Πήγαινε στην σελίδα 12.

Διάβασε την πρώτη παράγραφο». Μεταξύ των τελειών θα πρέπει να δίνουμε

χρόνο στο παιδί να ακολουθήσει την οδηγία και μόλις ολοκληρώσει την

πρώτη τότε να περνάμε στην επόμενη. Είναι λάθος ο τρόπος να πούμε «Γ.

πάρε το βιβλίο σου πήγαινε στα αρχαία στη σελίδα 12 και διάβασε την

πρώτη παράγραφο», γιατί το παιδί λόγου της μακροσκελούς πρότασης θα

διασπαστεί με κίνδυνο να μην ξέρεις πώς να αντιδράσει. Λέμε δηλαδή στο

παιδί σύντομα τι να κάνει και όχι τι να μην κάνει και να επαναλαμβάνουμε

αν χρειαστεί.

• Την ίδια μέθοδο θα ήταν ορθό να χρησιμοποιήσουμε και στις εργασίες που

δίνουμε. Οι εκφωνήσεις θα πρέπει να είναι σύντομες, με μικρές και

κατανοητές προτάσεις, να υπογραμμίζονται οι λέξεις-κλειδιά και φυσικά ο

25

όγκος των εργασιών να είναι μικρότερος από των υπολοίπων. Αν ο όγκος της

εργασίας είναι μεγάλος θα αγχωθούν, θα διασπαστούν και δεν θα

καταφέρουν να την ολοκληρώσουν.

• Μπορούμε να δείξουμε στα παιδιά πώς να οργανώνουν τα πράγματά τους.

Να τους γράψουμε για παράδειγμα σε ένα τετράδιο ποια βιβλία ή υλικά

χρειάζονται για κάθε μάθημα, ώστε να μην τα ξεχνούν και να τα ελέγχουν αν

υπάρχουν στην τσάντα τους.

• Την ίδια τακτική μπορούμε να ακολουθήσουμε και στο θέμα των εργασιών.

Να δείξουμε στο μαθητή πώς να κρατά σημειώσεις με τα κύρια στοιχεία του

μαθήματος ή να πως δημιουργεί σχεδιαγράμματα για να μην χάνεται στον

όγκο των πληροφοριών.

• Μια άλλη μέθοδος που βοηθά στην διόρθωση και την αποφυγή μελλοντικών

λαθών είναι η δημιουργία μιας λίστας με τα λάθη ή τα σημεία που

δυσκολεύουν το μαθητή. Τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ συχνά κάνουν λάθη στην

ορθογραφία είτε γιατί δυσκολεύονται, είτε γιατί δεν πρόσεχαν και δεν

άκουσαν σωστά τη λέξη (π.χ. πέθκο αντί για πεύκο). Για να τα διορθώσουν

μπορούμε να δημιουργήσουμε μια λίστα με τέτοια λάθη πάνω σε ένα

πολύχρωμο τετράδιο ή με διαφορετικά χρώματα στυλό για να μην βαρεθούν

όταν αναγκαστούν να κάνουν την επανάληψή τους.

• Στα παιδιά με ΔΕΠ-Υ που έχουν μεγαλύτερη ροπή προς την

υπερκινητικότητα θα πρέπει να δίνεται το περιθώριο στο τέλος του

μαθήματος να εκτονώσουν την ενεργητικότητά τους. Πρέπει να

υπολογίσουμε το χρόνο παράδοσης του μαθήματος και να υποσχεθούμε

από την αρχή πως στο τέλος θα έχουν το χρόνο τους να ηρεμίσουν από τη

διαδικασία του μαθήματος. Θα έχουν έτσι ένα κίνητρο να μείνουν

συγκεντρωμένα αφού θα ξέρουν πως θα τους δοθεί η δυνατότητα

εκτόνωσης.

• Σε παιδιά με προεξέχοντα τον υπερκινητικό τύπο θα μπορούσαμε επίσης να

δώσουμε την δυνατότητα εκτόνωσης και κατά τη διάρκεια της ώρας, να τους

στείλουμε για παράδειγμα να φέρουν κάποιο μαρκαδόρο ή να μοιράσουν τα

τετράδια των εργασιών.

25

Παρεμβάσεις στη συμπεριφορά- ανάπτυξη κοινωνικότητας.

Η ομαλή μαθησιακή διαδικασία θα πρέπει να είναι βασικό μέλημα κάθε

εκπαιδευτικού για να μπορέσει το παιδί με ΔΕΠ-Υ να ανταποκριθεί στα μαθήματα

και να μειώσει τα συμπτώματα. Τα παιδιά με την διαταραχή αυτή όταν μπαίνουν

στη εφηβεία παρουσιάζουν στον τομέα της ψυχολογίας μια κλινική εικόνα με

αρκετά σοβαρά συμπεριφορικά συμπτώματα. Ο αυθορμητισμός και η

παρορμητικότητά τους, τους οδηγού σε λανθασμένες επιλογές στον κοινωνικό

25

τομέα. Παρουσιάζουν κακή κοινωνική συμπεριφορά και συναισθηματική

προσαρμογή και γι’ αυτό δέχονται την απόρριψη των φίλων. Είναι εξαιρετικά

ανώριμοι γι’ αυτό συχνά εγκαταλείπουν το σχολείο και κάνουν χρήση ουσιών.

Έχουν παρατηρηθεί στα παιδία αυτά φαινόμενα εναντιωματικής συμπεριφοράς,

νεανικής παραβατικότητας και διαταραχή διαγωγής. Σύμφωνα μάλιστα με έρευνες,

σε ένα μεγάλο ποσοστό έγκλειστων παιδιών στις φυλακές ανηλίκων έχει γίνει

διάγνωση για ΔΕΠ-Υ και σε ένα επίσης μεγάλο ποσοστό παρουσιάζονται τα

συμπτώματα, χωρίς να πληρούνται τα κριτήρια. Ο καθηγητής λοιπόν πρέπει να

λάβει υπόψη του όλες αυτές τις παραμέτρους σε επίπεδο συμπεριφοράς και

ψυχολογίας και να ακολουθήσει μια σειρά ενεργειών για την υποστήριξη του

παιδιού, την ανάπτυξη της προσωπικότητάς του και την ομαλή κοινωνικοποίησή

του. Οι συμπεριφορικές κυρίως παρεμβάσεις είναι πολύ σημαντικό κομμάτι της

εκπαιδευτικής διαδικασίας, αφού ο καθηγητής είτε με εξωλεκτικούς τρόπους είτε

κατόπιν συζητήσεων με το παιδί μπορεί να ελέγξει τη συμπεριφορά του και να το

βοηθήσει να αναπτυχθεί κοινωνικά. Επιπλέον, αποτελεί σημαντικό μέρος της

αγωγής στο κομμάτι της αυτοεκτίμησης και αυτοσυνειδησίας του παιδιού. Τα

παιδιά με ΔΕΠ-Υ επειδή δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν στη σχολική διαδικασία

είτε λόγο λάθους χειρισμών ή λόγο ανεπάρκειας τόσο των παιδαγωγών όσο και των

γονέων, βιώνουν σχολικές απογοητεύσεις και αποτυχίες οι οποίες τους οδηγούν σε

προβλήματα διαγωγής, κοινωνικοποίησης, άγχους και έλλειψη αυτοπεποίθησης. Τα

στοιχεία αυτά μπορούν να βελτιωθούν αρκεί το παιδί να βιώνει αισθήματα

επιτυχίας και να υπάρχει παρότρυνση για να συνεχίσει την προσπάθειά του. Πιο

συγκεκριμένα θα πρέπει:

H συμπεριφορά του παιδιού στα πλαίσια του σχολείου, όπως

προαναφέραμε, θα πρέπει να είναι συγκεκριμένη και να έχουμε συζητήσει

γι’ αυτή με το μαθητή. Όταν βλέπουμε πως ο μαθητής προσπαθεί να είναι

σωστός πρέπει να τον επιβραβεύουμε χρησιμοποιώντας ποικίλες εκφράσεις

ή κάποιες χειρονομίες που θα δίνουν στο παιδί να καταλάβει πως

επικροτούμε την προσπάθειά του.

Επιπλέον η επιβράβευση θα πρέπει να είναι άμεση όταν το παιδί

ολοκληρώσει επιτυχημένα την εργασία του ή απαντήσει σωστά σε κάποια

ερώτηση. Θα αποκτήσει έτσι εμπιστοσύνη στον εαυτό του και θα συνεχίσει

την προσπάθεια.

25

Για να ενισχυθεί η θετική ψυχολογική αντιμετώπιση του μαθήματος από το

παιδί με ΔΕΠ-Υ θα πρέπει να είμαστε ειλικρινής απέναντί του. Να του

τονίζουμε ότι τον επιβραβεύουμε για τη συγκεκριμένη προσπάθεια που

ολοκλήρωσε και να είμαστε συνεπείς ως προς αυτό.

Όταν παρατηρούμε στο παιδί κάποια ανεπιθύμητη συμπεριφορά μπορούμε

επιλεκτικά να την αγνοήσουμε ή να τον επαναφέρουμε με κάποιο νεύμα

που έχουμε συμφωνήσει ότι θα χρησιμοποιούμε όταν δεν γίνεται κάτι

λάθος. Η τιμωρία και οι λεκτικές παρατηρήσεις φέρνουν πάντα το αντίθετο

αποτέλεσμα, γιατί μπορεί προς στιγμήν να ηρεμίσει όμως οι μελλοντικές

αντιδράσεις του θα οξυνθούν και η αυτοεκτίμηση του θα καταρρακωθεί,

ιδίως αν τον τιμωρήσουμε μπροστά στους συμμαθητές του.

Σημαντικό ρόλο στην αυτοπεποίθηση του παιδιού παίζει η ενθάρρυνση.

Όταν το παιδί το προσπαθεί πρέπει να το υποστηρίζουμε, να τον

ενθαρρύνουμε και φυσικά να το βοηθάμε στα εμπόδια που μπορεί να

συναντήσει δίνοντάς του κίνητρα. Αυτό θα το βοηθήσει και μακροπρόθεσμα

στη ζωή του αφού θα μάθει να βάζει στόχους και με την σωστή καθοδήγηση

να τους πετυχαίνει.

Πολλές φορές τα παιδιά με υπερκινητικότητα αποκλείονται από τους

συμμαθητές τους σε κάποιες δραστηριότητες επειδή τα παρατούν εύκολα

και δεν κάθονται ήσυχα αλλά συνεχώς πειράζουν τους άλλους. Καθήκον του

εκπαιδευτικού είναι η έμμεση ενημέρωση των μαθητών για τέτοια θέματα,

ώστε να μην θίξουμε τον μαθητή με ΔΕΠ-Υ κατονομάζοντάς τον και να

ζητήσουμε από την τάξη να είναι συνεργάσιμη και θετικά διακείμενη. Το

παιδί θα αποκτήσει έτσι κοινωνικές επαφές και φιλίες με τους συμμαθητές

του, οι οποίοι θα μπορούν πλέον να το βοηθήσουν και την ώρα του

μαθήματος να βελτιώσει κυρίως την υπερκινητική του συμπεριφορά.

Αν ο εκπαιδευτικός αντιληφθεί ότι ο μαθητής έχει προβεί σε παραβατική

συμπεριφορά ή χρήση ουσιών, θα πρέπει να συζητήσει με το παιδί, τους

γονείς άλλα και κάποιο ειδικό ψυχολόγο ή ειδικό σε παιδιά με ΔΕΠ-Υ, γιατί

αν τέτοια προβλήματα δεν αντιμετωπιστούν εγκαίρως θα συνεχίσουν να

ταλαιπωρούν τους νέους και στην ενήλικη ζωή τους.

25

Συμπέρασμα

Όταν ένα παιδί έρχεται στον κόσμο, γεννιέται μια καινούρια ελπίδα για ένα

καλύτερο μέλλον. Τα παιδιά είναι το μέλλον του κόσμου και πάνω σε αυτά

πρέπει να επενδύσουμε. Από την πρώτη στιγμή πρέπει να είμαστε κοντά

στις ανάγκες τους, να τα βοηθάμε να μάθουν τον κόσμο και να λειτουργούν

μέσα σε αυτόν. Για κάποια από αυτά τα παιδιά η προσπάθεια μπορεί να

είναι λίγο μεγαλύτερη. Πρέπει όμως να είμαστε προετοιμασμένοι είτε ως

γονείς είτε ως εκπαιδευτικοί να αντεπεξέλθουμε στις απαιτήσεις και τις

ανάγκες του ρόλους μας με κάθε κόστος και να ανοίγουμε στα παιδιά νέους

ορίζοντες. Εξάλλου στο τέλος της διαδρομής το αποτέλεσμα δικαιώνει όλο

τον κόπο και την προσπάθειά μας!

25

Βιβλιογραφία

1. Αγαπητού- Χαλμπέ Β., Το υπερκινητικό παιδί στην προσχολική και πρώτη

σχολική ηλικία, Πεδίο, Αθήνα, 2010

2. Αγαπητού Π., Ανδρέου Π., Καραπέτσας Α., Διαφορές φύλου στη λεκτική

νοημοσύνη των παιδιών με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής-

Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ), περιοδικό Επιστήμες της Αγωγής (θεματικό

τεύχος), σελ. 11-19

3. Βλάχος Φ., Αγαπητού Π., Νησιώτου, Η γενετική βάση της Διαταραχής

Ελλειμματικής Προσοχής Υπερκινητικότητας: μια ανασκόπηση των

ερευνητικών ευρημάτων, Ελληνική Επιθεώρηση ειδικής αγωγής, τ.1, σελ. 175-

193, 2007

4. Καλαντζή- Αζίζι Α., Καραδήμας Ε, Διάσπαση προσοχής και αδυναμία ελέγχου

των παρορμήσεων. Από τον απρόσεκτο μαθητή ως τη ΔΕΠ-Υ. Καλαντζή-Αζίζι

Α., Ζαφειρόπυλος Μ. (επιμ.), Προσαρμογής στο σχολείο: πρόληψη και

αντιμετώπιση δυσκολιών, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, σελ. 223-253, 2004

5. Κάκουρος, Ευθύμιος, Το υπερκινητικό παιδί και οι δυσκολίες του στη μάθηση

και στη συμπεριφορά , Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα,2001

6. Κάκουρος, Ευθύμιος Μανιαδάκη, Διαταραχή Ελλειμματικής

Προσοχής- Υπερκινητικότητα, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα,2000

7. Καλαντζή-Αζίζι, Αναστασία , Αγγελή, Κατερίνα , Ευσταθίου, Γ. Η. ,

Ελληνική κλίμακα αξιολόγησης ΔΕΠ-Υ-IV: Κλίμακα για γονείς, κλίμακα για

εκπαιδευτικούς, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα,2005

8. Λίζα Βάρβογλη, Μαρία- Μαρκέλλα Γαλάνη, Η διάγνωση της

διάσπασης προσοχής, Αθήνα, 2006

9. Gaub & Clarson, Gender differences in ADHD: a meta-analysis and critical view, Journal of American Academy of children and adolescent psychiatry, τ.36, σελ. 1036-1045, 1997

10. American Psychiatric Association, Διαγνωστικά κριτήρια DSM-IV, επιμ.

Γκοτζαμάνης, ιατρικές εκδόσεις Λίτσας, Αθήνα, 1996