chipped stone industry from east chia sabz, transitional/aceramic neolithic

ويژگي هاي کلي مقاله مورد پذيرشهدف نشریه ی علمی - پژوهشی پژوهش های باستان شناسی ایران انتشار پژوهش ها و تجربه های علمی در زمینه های باستان شناسی و تاریخ هنر و معماری است.

نوشتار باید نتیجه پژوهش هاي نویسنده )یا نویسندگان( بوده و در نشریه دیگر منتشر نشده باشد.پذیرش مقاله براي چاپ پس از داوری و با تایید در جلسه هیئت تحریریه مجله است.

درستي نوشته ها با خود نویسنده )یا نویسندگان( مقاله است.مقاله باید بر یک روي صفحه استاندارد )30×21 سانتیمتر( و با اندازه )سایز( 13 و قلم )فونت( B Mitra با فرمت 2003 و WORD 2007 و تنظیم حواشي ارسال شود.

براي ارسال مقاله امکان استفاده از پست الکترونیکي )E-Mail( به آدرس: [email protected] و یا [email protected] نیز فراهم است.صفحه اول باید شامل نام و نشاني کامل و شماره تلفن نویسنده، پست الکترونیک و محل خدمت و مرتبه ي علمي وي باشد.

در صورتي که مقاله برگرفته از پایان نامه نویسنده باشد، مجوز و ذکر نام استاد راهنما الزامی است.ــف، نتیجه گیــري و تشــکر، ــه تحقیــق شــامل موضوعــات مختل ــی نظــری، بدن ــده، مقدمــه، روش تحقیــق، پیشــینه ی تحقیــق، مبان ــوان، چکی ــه ترتیــب شــامل: عن ــد ب نوشــتارها بای

فهرســت منابــع طبــق راهنمــاي شــیوه ارجــاع و چکیــده انگلیســي باشــد.چکیده باید بیان کننده تمام نوشتار باشد. چکیده فارسی نباید بیشتر و یا کم تر از 300 کلمه باشد.چکیده انگلیسي بایستی 600 کلمه باشد و در برگیرنده بخش های مهم و نتیجه گیری مقاله باشد.

عناوین جدول ها با ذکر شماره در باال و تصاویر، نقشه ها، طرح ها و نمودارها با ذکر شماره )توضیحات و ذکر منابع( در پایین ضروري است.ــت ــت JPG و کیفی ــا فرم ــه و ب ــل جداگان ــک فای ــا به صــورت مجــزا در ی ــک نســخه از آن ه ــه و ی ــرار گرفت ــن ق ــد داخــل مت ــا بای ــا، نقشــه ها و طرح ه ــا، نموداره ــر، جدول ه تصاوی

DPI 300 هــم راه مقالــه بــه دفتــر نشــریه ارســال گــردد.مقاله نباید از 20 صفحه استاندارد )24 سطری A4( بیشتر باشد.

مقاله فقط به زبان فارسي پذیرفته می شود.- "عنوان" شامل موضوع مقاله، نام و نام خانوادگي نویسنده و مرتبه علمي و دانشگاه محل تدریس و تحصیل وي است؛ عنوان مقاله باید گویا و بیانگر محتواي نوشتار باشد.

- "چکیده" شرح مختصر، اما جامعي از مسایل محتوایي و نوشتاري شامل: بیان مسئله، هدف، ماهیت پژوهش، نکته هاي مهم و نتیجه بحث است. - "کلیدواژه گان" شامل چهار تا شش واژه تخصصي که بسامد و اهمیت آن در متن مقاله بیش از سایر واژه بوده است.

- "مقدمــه" شــامل طــرح مســئله اصلــي اســت کــه مــورد پذیــرش و هــدف پژوهشــگر از بررســي و انتشــار آن اســت؛ در ایــن بخــش بایــد بــه اجمــال پیشــینه و فرضیــات پژوهشــي و پرســش های اصلــی بایــد مشــخص گــردد کــه در طــی بررســی بــه آن پرداختــه شــود.

- "روش تحقیق" شامل ذکر بسیار مختصر روش و ابداعات نویسنده در پژوهش در این زمینه است.-بحــث و نتیجه گیــري و تشــکر شــامل متــن اصلــي مقالــه و بحــث نتیجه گیــري بــا روش منطقــي و مفیــد و روشــن گر مســئله مــورد پژوهــش اســت و مي توانــد بــا جــدول، تصویــر

و نمــودار و.. هــم راه باشــد. -"سپاسگزاری"در پایان این بخش نویسنده، راهنمایي دیگران-که در نوشتن مقاله موثر بوده اند- را یادآوري و از ایشان مختصراً سپاسگزاري مي نماید.

شيوه ارجاع به منابع:ارجاعات مندرج در مقاله، مستند و مبتني بر منابع خواهد بود و از معتبر ترین منابع استفاده شود.

در باره آثار مفقود و نیز منسوب، به منابعي که از آن ها یاد کرده و یا توضیحي داده اند، ارجاع داده مي شود.ارجاع داخل متن مقاله: نام خانوادگي نویسنده، سال چاپ اثر: شماره صفحه یا صفحات؛ مثال فارسي: )نگهبان، 1378: 112(.

دربــاره اســتفاده از ســنت شــفاهی )مصاحبــه بــا افــراد خبــره و صاحــب نظــر( به صــورت زیــر ارجــاع دهــی صــورت گیــرد و در بخــش تشــکر از ایشــان سپاســگزاری شــود )حســینی، مصاحبــه شــونده، 1390/1/12(.

ارجاع پاياني متن مقاله )منابع و ماخذ(: فارسي:

ارجاع به کتاب:- نام خانوادگی، نام، و نام و نام خانوادگی سایر افراد دخیل؛ تاریخ چاپ اثر، "نام اثر"، ترجمه ی...، تعداد جلد...، نام محل نشر؛ نام ناشر.

ارجاع به مقاالت دانشنامه ها )دایره المعارف ها( فصلنامه ها، مجالت و نمونه های دیگر: - نام خانوادگی، نام، تاریخ چاپ اثر،"نام مقاله"، نام مجموعه مقاالت، تعداد جلد، محل نشر: ناشر، شماره صفحه آغاز و پایان مقاله.

التين:در کتاب نامه التین حروف اول باید بزرگ باشد و بین فواصل ویرگول قید شود.

ارجاع به کتاب:Ward-Perkins, J.B 1990. Roman Imperial Architecture London, Penguin Books.

ارجاع به مقاالت مجله ها:Trinkaus, E. 1982. Artificial Cranial Deformation in the Shanidar 1 and 5 Neanderthals. Current Anthropology 23 (2): 198-199.

ارجاع به مجموعه مقاالت:Liverani, M 2003. "The Rise and Fall of Media" Continuity of Empire (?): Assyria, Media, Persia, ( Lanfranchi, G.B and oth-ers( eds. Padova, 1-12.

ارجاع به پايان نامه ها:Blom, D.E. 1999. Tiwanaku Regional Interaction and Social Identity, a Bioarchaeological Approach, Ph. D Thesis, Department of Anthropology, University of Chicago.

نکات ديگر در باب ارجاع به منابع:- منابع مقاله به صورت الفبایي و بر اساس نام مولف تنظیم مي شود؛ منابعي که در پایان مقاله ذکر مي شود همان منابعي است که در داخل متن استفاده شده است.

- در صورتي که یک نویسنده منابع متعدد مربوط به سال هاي مختلف استفاده کرده باید به ترتیب تاریخ انتشار باشد.- در صورتي که از یک نویسنده منابعي ذکر شود که مربوط به یک سال شمسي یا میالدي به این صورت عمل شود: )مجیدزاده، 1387الف: 15( و )مجیدزاده، 1387ب: 35(.

- در صورتي که مولف منبع اثر، معلوم نباشد، نام اثر جایگزین نام مًولف مي شود.- عنوان کتاب ها و مقاله ها در منابع پایاني مقاله به طور کامل ذکر خواهد شد.

- منابع غیر فارسي، پس از منابع فارسي و به ترتیب، عربي، انگلیسي، فرانسوي و... آورده شود.- هر توضیح دیگري غیر از ارجاع به منابع مورد استفاده، در پي نوشت، ذکر شود.

- مقاله هــاي علمي-پژوهشــي را به عنــوان ســردبیر نشــریه هــم راه بــا درخواســت کتبــی نویســنده و یــا نویســندگان مقالــه باشــد و بــه نشــاني: " همــدان، میــدان فلســطین، بلــوار غبــار همدانــي دفتــر مجلــه، دانشــکده هنر و معمــاري" و یــا بــه نشــانی پســت الکترونیکــی نشــریه ارســال فرماییــد.

:

دو فصلنامه ی علمی - پژوهشی پژوهش های باستان شناسي ايران

گروه باستان شناسی دانشکده هنر و معماري دانشگاه بوعلی سينا

شماره شاپا: 2345-5225 شماره شاپا الکترونيکی: 2345-5500

شماره 5، دوره سوم، پاییز و زمستان 41392

دو فصلنامه علمی - پژوهشیپژوهش های باستان شناسي ايران

گروه باستان شناسی دانشکده هنر و معماري بوعلی سيناشماره 5، دوره سوم، پاييز و زمستان 1392

صاحب امتیاز )ناشر(: دانشگاه بوعلي سينامدیر مسئول و سردبیر: دکتر محمدابراهيم زارعي

هيأت تحريريه )به ترتیب حروف الفبا(:دکتر جالل الدين رفيع فر

استاد گروه انسان شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهراندکتر بهمن فيروزمندي شيره جينی

دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه تهراندکتر يعقوب محمدي فر

دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه بوعلي سینا دکتر عباس مترجم

استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه بوعلي سینا دکتر مهدي مرتضوي

دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه سیستان و بلوچستاندکتر کاظم مالزاده

دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه بوعلي سینا دکتر حکمت اهلل مالصالحي

دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه تهراندکتر سيد رسول موسوي حاجي

دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه مازندراندکتر رضا مهرآفرين

دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه مازندراندکتر کمال الدين نيکنامي

استاد گروه باستان شناسی دانشگاه تهراندکتر عليرضا هژبري نوبري

استاد گروه باستان شناسی دانشگاه تربیت مدرس

ویراستار انگلیسی: اردشير جوانمردزادهمدیر داخلی: صفانه صادقيان

طراحی لوگو: استاد احمد تيموريطرح روي جلد: غالمرضا شاملوصفحه آرا: خليل اهلل بيک محمدي

چاپ: گيتینشاني: همدان، فلکه فلسطين، بلوار غبار همداني، دانشکده هنر و معماري، گـروه باستان شناسي

پست الکترونیکي:[email protected] / [email protected]تلفن: 8291129 - 0811، فاکس: 8290941 - 0811

قیمت: 9000 تومانحقوق کليه مقاالت براي دانشگاه بوعلي سينا محفوظ مي باشد.

5

نظــر نقطــه لزومــًا منــدرج مقــاالت ــی ــای باستان شناس ــه پژوهش ه دوفصلنامــه ــاالت ب ــئولیت مق ــت و مس ــران نیس ایمی باشــد. گرامــی نویســندگان عهــده اســتفاده از مطالــب و کلیــه تصاویــر نشــریه

ــت. ــع اس ــع بالمان ــر منب ــا ذک ب

شماره شاپا: 2345-5225شماره شاپا الکترونیکی: 2345-5500

ــی ــای باستان شناس ــه پژوهش ه دوفصلنامــی ــی - پژوهش ــه علم ــران دارای درج ایبر اسـاس مـــجوز شـــماره 3/18/547398 تاریــخ 1392/10/23 از کمیســیون بررســی نشــریات علمــی وزارت علــوم، تحقیقــات و

ــد. ــاوری می باش فن

5 فهرست مطالب

بطال

ــــ

مـت

رسـه

ــــ

ف

صنايع سنگی محوطه چياسبز شرقی، سد سيمره: تغييرات تکنولوژيکی از دوره انتقالی نوسنگی به نوسنگی بی سفال در غرب ايرانحجت دارابی7-24

حوزه آب گير رودخانه قزل اوزن در دوره مس و سنگ: براساس بررسی های باستان شناختی شهرستان بيجارامیر ساعدموچشی25-50

بررسی تغييرات فرهنگی دشت کنگاور از دوره مس سنگ تا پايان عصر مفرغ بر اساس مدل های استقراریعباس مترجم و طیبه الماسی51-62

مطالعه پتروگرافی سفال عصر آهن غار هوتوامیرصادق نقشینه، الناز حاتمی و هومن نیکروان متین63-78

محوطه ها و استقرارهای اشکانی جزيره ی قشم علیرضا خسروزاده79-100

بررسی باستان شناختی پهنه فرهنگی نيشابور از منظر معدن کاوی و فلزکاری کهن در دوران اسالمی سولماز حاجی علیلو و هایده الله101-120

گونه شناختی و معرفی سفالينه های دوران اسالمی بلوچستان )مکران جنوبی(سید رسول موسوی حاجی، محمدمهدی توسلی، روح اهلل شیرازی و مریم زور121-140

مطالعه ساختار، ويژگی های تکنيکی و زمينه های تاريخی ساخت بنای گنبدقابوسمریم محمدی، کاظم مالزاده و سینا فرامرزی141-154

پژوهشی تحليلی بر جلوه های آيات قرآنی بر آثار فلزکاری ايران در دوران صفوی و قاجار»با استناد به آثار فلزی موزه ملی ايران«مجید ساریخانی155-168

بررسی جايگاه مهندسی ژئوماتيک در کاربردهای ميراث فرهنگی - باستان شناسی و معماریسعید علیتاجر و سمیه افشاری آزاد169-195

7 صنایع سنگى محوطه چیاسبز شرقى، سد سیمره..

صنایع سنگى محوطه چیاسبز شرقى، سد سیمره: تغییرات تکنولوژیکى از دوره انتقالى

نوسنگى به نوسنگى بى سفال در غرب ایران

حجت دارابىاستادیار دانشگاه رازی کرمانشاه [email protected]

تاریخ دریافت: 92/08/13، تاریخ پذیرش: 92/11/20)از ص 7 تا 24(

چکیدهفصــل اول کاوش نجــات بخشــی در محوطــه چیاســبز شــرقی منجــر بــه شناســایی 7 فــاز اســتقراری بــا بقایــای فرهنگــی مختلفــی از قبیــل معمــاری، ادوات ســنگی، اشــیاء اســتخوانی، ــزاره ــل ه ــه اوای ــوط ب ــنگی مرب ــم راه صنایع س ــه ه ــی ب ــی و حیوان ــای گیاه ــن و بقای تدفیــرات ــر تغیی ــه بیان گ ــن محوط ــنگی ای ــد. صنایع س ــم ق.م. ش ــزاره هفت ــل ه ــا اوای ــم ت نهتکنولوژیکــی از دوره انتقالــی نوســنگی )8000-9500 پ.م.( بــه نوســنگی بی ســفال )6500-ــا ــد تراشــه ی ــر تولی ــز ب ــی تمرک ــاز تحتان ــدا در ف 8000 پ.م.( هســتند. به نظــر می رســد ابتتلفیقــی از تراشــه و ریزتیغــه بــوده و ســپس در فــاز باالتــر روش فشــاری بــرای تولیــد ریزتیغــه و تیغــه در ابزارســازی رایــج می شــود کــه همــان ســنت »معلفاتــی« در منطقــه اســت. در ایــن ــز ســنگ مادر ــویه تراشــه و نی ــا دوس ــویه ی ــدا ســنگ مادرهای بی شــکل و یک س ــتا، ابت راســنگ مادرهای ــدود 8000 پ.م.( س ــنگی )ح ــروع دوره نوس ــا ش ــی ب ــوده ول ــج ب ــط رای مختلریزتیغــه و تیغــه ماننــد نمونه هــای فشــنگی شــکل جــای آنــان را گرفته انــد. رونــد تغییــرات ــی ــاز تحتان ــز پیداســت؛ در ف ــام نی ــواد خ ــه نوســنگی بی ســفال در م ــی نوســنگی ب از انتقالــر ــاز جدیدت ــی اســتفاده شــده و در ف ــگ محل ــب از چــرت جگــری رن چیاســبز شــرقی، اغلفلینــت هــم در تولیــد ابــزار رفتــه اســت. امــا فلینــت بــا گذشــت زمــان در فازهــای جدیدتــر بیشــتر مــورد توجــه قــرار گرفتــه اســت؛ هم چنیــن در ســه فــاز فوقانــی )حــدود اواخــر هــزاره هشــتم پ.م. تــا اوایــل هــزاره هفتــم پ.م.( قطعــات ابســیدین بــرای تولیــد ابــزار بــه محوطــه ــیدین در ــات ابس ــن قطع ــع ای ــود منب ــر وج ــگاهی بیان گ ــات آزمایش ــده اند. مطالع آورده شمنطقــه نمــروداغ ترکیــه اســت. تغییــرات مشــهود در صنایع ســنگی چیاســبز شــرقی همــگام

بــا دیگــر اســتقرارهای غــرب ایــران اســت. ــفال، ــنگی بی س ــنگی، نوس ــی نوس ــرقی، انتقال ــبز ش ــنگی، چیاس ــدواژگان: صنایع س کلی

ــران. غــرب ای


مقدمه چیاســبز شــرقی )East Chia Sabz( از جملــه محوطه هایــی اســت کــه طــی پــروژه ــال های 1387-8 ــی س ــیمره ط ــد س ــه س ــوزه دریاچ ــی در ح ــی نجات بخش باستان شناسمــورد کاوش قــرار گرفــت )شــکل 1(. ایــن محوطــه در دهانــه تنگــه رماونــد بــر روی بســتر صخــره ای ســاحل چــپ رود ســیمره در ارتفــاع 662 متــری از ســطح دریــا شــکل گرفتــه و البتــه پــس از پایــان ســکونت های انســانی، بقایــای اســتقراری محوطــه بــا رســوبات طبیعــی مدفــون شــده اســت )تصویــر 1(. جــدای از گــردآوری بیشــترین اطالعــات از محوطــه قبــل از ــر گاهنــگاری مطلــق و نســبی، بررســی برهم کنــش آب گیــری ســد، اهــداف کاوش مبتنی بســاکنان محوطــه بــا محیــط پیرامــون، مطالعه رونــد تغییــرات تکنولــوژی و اقتصادی ســاکنان محوطــه و مطالعــه بقایــای معمــاری بودنــد. بــر ایــن اســاس، فصــل اول کاوش به سرپرســتی نگارنــده در 4 ترانشــه )دو ترانشــه پلکانــی بــا عــرض دو متــر و دو ترانشــه دیگــر بــا ابعــاد 5×5 و 10×10متــر( انجــام یافــت و منجــر بــه کشــف بقایــای فرهنگــی مختلفــی از قبیــل معماری، ادوات ســنگی، اشــیاء ســنگی، صنایع ســنگی، اشــیاء اســتخوانی، تدفیــن و بقایــای گیاهــی و جانــوری شــد؛ گاهنــگاری مطلــق و نســبی محوطــه حاکــی از یــک اســتقرار طوالنــی بیــن اوایــل هــزاره نهــم ق.م. تــا اوایــل هــزاره هفتــم ق.م. دارد )دربــاره نتایــج کاوش رک. دارابــی 1388؛ 1390؛ 1391؛ Darabi et al. 2011; 2013; Riehl et al. 2012(. شــایان ذکر اســت کــه از میــان ترانشــه های ایجــاد شــده، تنهــا ترانشــه 2 حــاوی اطالعــات الیه نــگاری اســت کــه منجــر بــه شناســایی 7 فــاز اســتقراری و 5/2 متــر از نهشــته های فرهنگــی از ســطح تــا

روی بســتر صخــره ای شــد )شــکل 2(. همان طــوری کــه ذکــر شــد، یکــی از اهــداف فصــل اول کاوش نجات بخشــی در چیاســبز شــرقی مطالعــه رونــد تغییــرات تکنولــوژی و اقتصــادی ســاکنان آن طــی زمــان بــود کــه البته

شــکل 1: موقعیــت محوطه چیاســبز شــرقی در حــوزه ســد ســیمره )نقشــه ســد از عبــاس مقــدم؛ بــا اصالحات(.

9 صنایع سنگی محوطه چیاسبز شرقی، سد سیمره..

ــد. ــرار می دهن ــار ق ــتا در اختی ــن راس ــی در ای ــات خوب ــده اطالع ــت آم ــنگی به دس صنایع سمطابــق انتظــار، حجــم عظیمــی از صنایع ســنگی گــردآوری و ثبــت شــد؛ امــا از آن جایــی کــه Tech�( ــزا ــد اب ــاوری تولی ــا فن ــرات گونه شناســی و تکنولوژیکــی ی ــل تغیی ربررســی و تحلی

no�typological Analysis( بــه هــم راه تغییــرات احتمالــی در مــواد خــام ســاکنان محوطــه ــوده، ــگاری میســر ب ــه یافته هــای ترانشــه الیه ن ــق مطالع ــا از طری ــف تنه در فازهــای مختلــور ــد. به ط ــرار گرفته ان ــه ق ــورد توج ــتار م ــن نوش ــه در ای ــن ترانش ــای ای ــط یافته ه ــذا فق لکلــی تمامــی صنایع ســنگی به دســت آمــده از کاوش، ابتــدا کانتکســت بــه کانتکســت طــی ــزار ــروه ســنگ مادر )Core(، اب ــار گ ــه چه ــه )Primary classification( ب ــدی اولی طبقه بنــا ســرند خشــک )Tool(، برداشــته ها )Debitage( و دورریزهــا )Debris( تقســیم شــده اند. بتمــام خــاک حاصــل از کاوش تــالش شــد تــا هــر گونــه ریزابــزار هــم از دیــد پنهــان نمانــد، هــر چنــد احتمــال آن نیــز مــی رود کــه خرده ریزهایــی از شــبکه های ســرند نیــز عبــور کــرده باشــند. امــا در طبقه بنــدی ثانویــه )Secondary classification( از روش بــه کار رفته توســط فرانــک هــول در دهلــران اســتفاده شــده اســت )Hole et al. 1969; Hole 1977(؛ وی ابتــدا ــه ــذا جهــت جلوگیــری از اطال ــه از صنایع ســنگی مــورد نظــر را تعریــف نمــوده و ل هــر گونبحــث، از ذکــر مجــدد تعاریــف خــودداری می شــود. البتــه ایــن موضــوع بدیــن معنــی نیســت کــه روش اســتفاده شــده در ایــن نوشــتارکاماًل بــا روش فرانــک هــول مشــابه اســت، امــا بــه هــر حــال اســاس طبقه بنــدی بــر آن قــرار گرفتــه اســت. گفتنــی اســت کــه در کاربــرد واژه فرانســوی »برداشــته« )Debitage( بیــن باستان شناســان اختــالف نظــر وجــود دارد و برخــی ــد و و برخــی ــزار( می نامن ــه اب ــه برداشــت شــده از ســنگ مادر )از جمل ــه قطع ــر گون آن را هدیگــر بــه معنــای »برداشــته های استفاده نشــده« بــه کار می برنــد. لــذا شــاید کســی ترجیــح دهــد طبقه بنــدی اولیــه فــوق را در ســه گــروه مجــزا بیــاورد. امــا منظــور از »برداشــته« در

ــی محوطــه ــای غرب ــر 1: نم تصویچیاســبز شــرقی در زمــان کاوش ــس از ــه ها )عک ــت ترانش ــا موقعی ب

ــده(. نگارن


ــگاری ــرح الیه ن ــکل 2: ط شــای ــم راه فازه ــه ه ــه 2 ب ترانشــق اســتقراری و تاریخ هــای مطلــا )طــرح ــده از آن ه به دســت آم

ــده(. از نگارن


ــز ــتی و نی ــکمی و پش ــطح ش ــود س ــا وج ــه ب ــت ک ــده ای اس ــتفاده نش ــات اس ــا قطع این جســکوی ضربــه، قابلیــت اســتفاده و تبدیــل بــه ابــزار داشــته اند ولــی بــه هــر دلیلی بالاســتفاده مانده انــد و ایــن متفــاوت از »دورریزهــای« اســت کــه طــی فرآینــد تولیــد ابــزار ایجــاد گشــته ــته اند ــتفاده ای نداش ــذا اس ــوده و ل ــه ب ــکوی ضرب ــز س ــکمی، پشــتی و نی ــد ســطح ش و فاق Andrefsky 2000;ــزان و دیگــران 1389 ؛ ــه صنایع ســنگی ر.ک. اینی ــف اولی ــاره تعاری )دربShea 2013(. بــا ایــن وجــود، طبقه بنــدی مــورد نظــر بــرای تقســیم بندی بهتــر و جزیی تــر ــن ــه هــر روی، ای ــت شــده اند. ب ــذا ابزارهــا جــدای از برداشــته ها ثب ــوده و ل صنایع ســنگی بنوشــتار ابتــدا بــه شــرح مــواد خــام بــه کار رفتــه در چیاســبز شــرقی پرداختــه و ســپس بــا توجه ــه یافته هــای ایــن محوطــه، تغییــرات به وجــود آمــده در صنایع ســنگی غــرب ایــران طــی بهــزاره نهــم و هشــتم پ.م. را مــورد بحــث قــرار می دهــد. ایــن مبحــث در راســتای بررســی تکنولــوژی ســاکنان زاگرس مرکــزی در دوره گــذار بــه نوســنگی )انتقالــی نوســنگی( اهمیــت ــه ای مناســب جهــت تشــریح منشــأ نوســنگی ــی یافت ــازه زمان ــن ب دارد. صنایع ســنگی در ای

شــدن منطقــه به شــمار مــی رود.

مواد خامیکــی از عوامــل مؤثــر بــر جنبه هــای تکنولوژیکــی و رونــد تولیــد و کاربــری ابــزار ســنگی، دسترســی بــه مــواد خــام و نیــز میــزان و کیفیــت آن هاســت. شــناخت نــوع و پراکنــش مــواد ــاره چرخــه ســنگ و در نتیجــه نحــوه اســتفاده از زمین ســیمای خــام اطالعــات مهمــی دربــار می گــذارد )Andrefsky, 2008: 9(. در چیاســبز شــرقی، پیرامــون توســط مــردم در اختیبررســی وضعیــت مــواد خــام بــه کار رفتــه جهــت تولیــد ابــزار در فازهــای مختلــف اســتقراری از نظــر مطالعــه تغییــرات تکنولوژیکــی اهمیــت دارد و حتــی مدارکــی دال بــر روابــط درون و بــرون منطقــه ای را در دســترس قــرار می دهــد. آیــا نــوع مــواد خــام اســتفاده شــده در طــول ــج ــق نتای ــت؟ طب ــده اس ــود آم ــم به وج ــی ه ــه تغییرات ــا این ک ــته و ی ــتمرار داش ــان اس زمبه دســت آمــده، مــواد خــام بــه کار رفتــه در محوطــه شــامل ســنگ چــرت، فلینــت، دولومیــت ــز می باشــند کــه البتــه تعــداد بســیار کمــی از دو مــورد آخــر به دســت آمــده اســت. و کوارتــا در ــابه آن ه ــای مش ــوده و نمونه ه ــه ای ب ــرت به صــورت قلوه ســنگ های رودخان ســنگ چبســتر رودخانــه ســیمره دیــده می شــود؛ لــذا به نظــر می رســد ایــن نــوع مــاده خــام در محــل ــزار اســتفاده شــده اســت. در میــان ســنگ مادرها، ــرای تولیــد اب ــوده و از آن ب در دســترس بــاز 3 از دیگــر ســنگ ها ــژه از ف ســنگ چــرت بیشــترین نســبت را تشــکیل می دهــد و به ویهــم جهــت تولیــد ابــزار اســتفاده شــده اســت )جــدول 1(. ایــن امــر در مــورد جنــس ابزارهــا هــم صــادق اســت و در ایــن فــاز از تمــام مــواد خــام اســتفاده شــده در حالی کــه در فازهــای قبلــی تنهــا چــرت و فلینــت بــه کار رفته انــد، کــه البتــه در فــاز 4 بــه تدریــج نســبت اســتفاده از فلینــت افزایــش یافتــه و در فازهــای جدیدتــر در مقایســه بــا چــرت بیشــتر می شــود )جــدول 2(. بیشــترین نمونــه ســنگ چــرت مربــوط بــه نوعــی قلوه ســنگ جگــری رنــگ یــا قهــوه ای مایــل بــه قرمــز اســت و در مواقعــی از نوعــی چــرت کــرم رنــگ نیــز اســتفاده شــده اســت. ــاالی ــد ب ــا درص ــره ب ــتری تی ــا خاکس ــتری ی ــای خاکس ــه نمونه ه ــوط ب ــم مرب ــت ه فلینــزی ــه ای زاگرس مرک ــتره منطق ــام در گس ــاده خ ــوع م ــن ن ــااًل ای ــد. احتم ــیلیس1 می باش ســرای ــس و ب ــتر در انگلی ــت بیش ــا واژه فلین ــد؛ ام ــمار می آورن ــرت به ش ــی از چ ــت را نوع ــواًلً فلین ــی معم ــان آمریکای 1. زمین شناساشــاره بــه نوعــی مرغــوب و تیــره رنــگ از چــرت در جنــوب ایــن کشــور بــه کار مــی رود )Luedtke, 1994:5�6(. به هــر حــال، در

بیــن باستا ن شناســان نیــز معمــواًلً چــرت از فلینــت جداگانــه محســوب می شــود.


مــورد اســتفاده قــرار گرفتــه، هرچنــد ســازوکار پراکنــش آن مشــخص نیســت1. باالخــره، در ــتفاده شــده اســت. ــدار محــدودی اس ــه مق ــم ب ــه، از ابســیدین ه ــی محوط ــاز فوقان ــه ف سقطعــات ابســیدین بــه رنــگ خاکســتری تــا خاکســتری تیــره بــوده و بــر اســاس مطالعــات .)Darabi& Glascock 2013( ــت ــه اس ــرق ترکی ــا در جنوب ش ــع آن ه ــگاهی منب آزمایشبنابرایــن، مــواد خــام اصلــی مــورد اســتفاده ســاکنان چیاســبز شــرقی بــرای تولیــد ابزارســنگی ــیدین ــر، ابس ــیار کم ت ــطح بس ــت و، در س ــرت، فلین ــتم ق.م. چ ــم و هش ــای نه در هزاره هــه ای اســتخراج ــه ای و فرامنطق ــی، منطق ــب در ســطوح محل ــه ترتی ــه ب ــد ک به شــمار می آین

ــد. ــرار گرفته ان گشــته و در دســترس ق

ــز دور ــاده نی ــن م ــی ای ــی در جابه جای ــرت رادیوالریت ــای چ ــور از برون زده ــل عب ــیمره به دلی ــای رود س ــش جریان ه ــه نق 1. البتــنگی ــه صنایع س ــه مطالع ــه البت ــت ک ــه کار می رف ــز ب ــر نی ــای قدیم ت ــت از زمان ه ــورت می بایس ــن ص ــا در ای ــت؛ ام ــن نیس از ذهچیاســبز شــرقی بیان گــر اســتفاده از آن از فــاز ششــم اســت و در فــاز قبلــی تمرکــز بــر اســتفاده از چرت هــای جگــری رنــگ بــوده

اســت.

جــدول 1: نســبت مــواد خــام ــنگ مادر ــوان س ــه به عن ــه کار رفت ب

ــزار. ــد اب ــت تولی جه

جــدول 2: نســبت مــواد خــام بــه کار رفتــه در تولیــد ابــزار.

وعجم

م

يتلوم

دو

ينسيد

اب

نتفلي

رتچ

فاز

1477113310242116343884115776

501497مجموع135211116

نسبت مواد خام بكار رفته در توليد ابزار :2جدول شماره

وعجم

م

رتزكوا

يتلوم

دو

ينسيد

اب

نتفلي

رتفازچ

531426221108376236 226413153107334191546335

29121763615217

مجموع5301414290221

وعجم

م

يتلوم

دو

ينسيد

اب

نتفلي

رتچ

فاز

1477113310242116343884115776

501497مجموع135211116

نسبت مواد خام بكار رفته در توليد ابزار :2جدول شماره

وعجم

م

رتزكوا

يتلوم

دو

ينسيد

اب

نتفلي

رتفازچ

531426221108376236 226413153107334191546335

29121763615217

مجموع5301414290221

13 صنایع سنگى محوطه چیاسبز شرقى، سد سیمره..

سنگ مادرهاــه ســنگ مادر از کاوش ترانشــه 2 به دســت آمــد کــه شــامل چهــار به طــور کلــی 135 نمون Bladelet( ســنگ مادر ریزتیغــه ،)20 نمونــه( )Blade Core( گــروه ســنگ مادر تیغــهCore( )53 نمونــه(، ســنگ مادر تراشــه )Flake Core( )48 نمونــه( و ســنگ مادرهای ــر اســت ــایان ذک ــودار شــماره 1(؛ ش ــند )نم ــه( می باش ــط )Mixed Core( )15 نمون مختلــنگ مادر ــوده و س ــا ب ــای روی نمونه ه ــته ه ــار برداش ــاس آث ــر اس ــدی ب ــن طبقه بن ــه ای کمختلــط جهــت تولیــد بیــش از یــک گونــه ابــزاری بــا هــم )ماننــد ریزتیغــه و تراشــه( بــه کار رفتــه اســت )شــکل 3؛ تصویــر 2(. بــر اســاس طبقه بنــدی انجــام شــده، 13 گونــه ســنگ مادر شناســایی شــد کــه اطالعــات مربــوط بــه تعــداد و نســبت آن هــا در هــر فــاز و نیــز مجمــوع آن هــا در جــدول مربوطــه آمــده اســت )جــدول شــماره 3(. بیشــترین ســنگ مادرها از دو فــاز 7 ــویه ــکل )Amorphous( و یک س ــنگ مادرهای بی ش ــن س ــد؛ هم چنی ــت آمده ان و 3 به دســد )Uni/bidirectional flake core( و ــه کار رفته ان ــد تراشــه ب ــرای تولی ــا دوســویه کــه ب یــه ــز ســنگ مادرهای فشنگی شــکل )Bullet�shaped(، دوســویه )Bidirectional( و نیم نیاستفاده شــده )Semi�chipped( کــه اغلــب بــرای تولیــد ریزتیغــه بــه کار رفته انــد، بیشــترین ــه ســنگ مادرهای تراشــه ــی اســت ک ــا دارا هســتند. گفتن ــان دیگــر گونه ه نســبت را در میــا کاهــش ــدی نســبت آن ه ــای بع ــته و در فازه ــادی داش ــاز 7( رواج زی ــی )ف ــاز تحتان در فــه اســت. از طــرف دیگــر، نســبت اســتفاده از ســنگ مادرهای ریزتیغــه و حتــی تیغــه از یافتــر ــوان یــک تغیی ــگاه اول می ت ــاز 3 افزایــش محسوســی را نشــان می دهــد. بنابرایــن در ن فــی ــاز تحتان ــویه( در ف ــکل و یک س ــنگ مادرهای بی ش ــه )س ــد تراش ــی را از تولی تکنولوژیکبــه تولیــد ریزتیغــه و تیغــه در فازهــای بعــدی مشــاهده نمــود کــه البتــه اوج اســتفاده از روش ــااًل ــوده و احتم ــی ب ــر تدریج ــن تغیی ــد ای ــر می رس ــت. به نظ ــوده اس ــاز 3 ب ــاری در ف فشمرتبــط بــا الگــوی معیشــت و نــوع مــواد خــام )اســتفاده تدریجــی از فلینــت بــه هــم راه چرت( نیــز باشــد. موضــوع تغییــر الگــوی معیشــت در بقایــای گیاهــی و جانــوری نیــز هویداســت؛ مطالعــات گیاه باستان شناســی نشــان از کشــت جــو دوردیفــه و گنــدم امــر در هــزاره نهــم دارد Riehl et al.( کــه البتــه در حــدود 8000 پ.م. از نظــر فیزیکــی تغییــر یافتــه و اهلــی شــده اند2012(. امــا هــر چنــد ســازوکار اهلی ســازی حیوانــات نامشــخص اســت، تمرکــز بــر بزســانان Darabi et( ــد ــم پ.م. باش ــزاره نه ــه در ه ــت این گون ــرورش و مدیری ــر پ ــد بیان گ می توان

نمــودار 1: نســبت ســنگ مادرهای مختلــف از ترانشــه 2.


al. 2011(. کاوش ترانشــه 2 حاکــی از وجــود احتمالــی اســتقرار فصلــی و بــدون معمــاری ــت. ــده اس ــتقرار دایمی ش ــدی اس ــای بع ــی در الیه ه ــت؛ ول ــی اس ــاز تحتان ــوس در ف ملمهم چنیــن در فــاز ســوم نوعــی روابــط درون منطقــه ای و نیــز فرامنطقــه ای شــکل گرفتــه کــه پیامــد آن در تغییــر رواج مــواد خــام محلــی بــه فرامحلــی و فرامنطقــه ای قابل مشــاهده اســت.

تغییــرات فــوق در گونه هــای ابــزار نیــز قابــل مشــاهده اســت.

از نمونه هایــی :3 شــکل از آمــده به دســت ســنگ مادرهای دوســویه ســنگ مادر .1( محوطــه تراشــه؛ 2. ســنگ مادر بی شــکل؛ 3 ــکل؛ 5. ــنگی ش ــنگ مادر فش و 4. سســنگ مادر دوســویه ریزتیغــه(، )طــرح

از نگارنــده(.

از نمونه هایــی :2 تصویــر .1( محوطــه ســنگ مادرهای ــنگ مادر ــکل؛ 2. س ــنگ مادر بی ش سدوســویه ســنگ مادر .3 مختلــط؛ ریزتیغــه؛ 4. ســنگ مادر فشنگی شــکل؛ بــدون مقیــاس(، )عکــس از نگارنــده(.

ابزارهااز فازهــای هفت گانــه ترانشــه 2 تعــداد 530 قطعــه ابــزار شناســایی و ثبــت شــد کــه بــه ســه گــروه ابزارهــای ســاخته شــده بــر روی ریزتیغــه )296 نمونــه(، ابزارهــای ســاخته شــده بــر روی تیغــه )187 نمونــه(، ابزارهــای ســاخته شــده بــر روی تراشــه )26 نمونــه( و دیگــر ابزارهــا ــف را ــزار مختل ــه اب ــز 29 گون ــا نی ــن گروه ه ــودار 2(. ای ــده اند )نم ــیم ش ــه( تقس )21 نمون


جــدول 3: نســبت گونه هــای مختلــف مختلــف فازهــای در ســنگ مادر

ــه 2. ترانش

گ مادرهاي مختلطسن

گ مادرهاي تراشه

سن

گ مادرهاي تيغهسن

گ مادرهاي ريزتيغه

سن

جمع

سنگ مادر زبان شكل

سنگ مادر كامال استفاده شده

گ مادر روقوري شكلسن

سنگ مادر نيمه استفاده شده

سنگ مادر يكسويه

سنگ مادر تقريبا هرمي شكل

تراشه اصالح سكوي ضربه

سنگ مادر دو قطبي

قطعه سنگ مادر

سنگ مادر چند وجهي

سنگ مادر ديسكي شكل

سنگ مادر روقوري شكل



سنگ مادر يكسويه تراشه

بي شكل سنگ مادر



سنگ مادر كامال استفاده شده تيغه

سنگ مادر نيمه استفاده شده تيغه

سنگ مادر روقوري شكل

سنگ مادر فشنگي شكل



سنگ مادر استوانه اي شكل


هسنگ مادر نيمه استفاده شده ريز تيغ

سنگ مادر كامال استفاده شده ريز تيغه

سنگ مادر فشنگي شكل

فاز

143

13

11

21

21

122

21

11

14

242

11

11

33

11

21

135

93

81

11

13

14

32

15

71

11

21

16

491

11

31

11

11

21

24

914

21

21

7135

13

11

31

11

21

31

45

1420

54

26

21

27

21

185

18جمع


شــامل می شــوند )جــدول شــماره 4؛ شــکل شــماره 4؛ تصویــر شــماره 3(. ریزتیغه هــا عمدتــًاًً ــا انتهــای مــورب شــامل نمونه هــای کــول دار، دندانــه دار، رتــوش دار و نمونه هــای کــول دار بــول دار، ــواع ک ــه ان ــز ب ــا نی ــتند. تیغه ه )Diagonal�ended and backed bladelets( هسدندانــه دار، رتــوش دار، کنگــره دار، ســتیغ دار، خراشــنده انتهایــی، خراشــنده بــا انتهــای مــدور و ــاه ــه ریزتیغــه و تیغه هــای کوت تیغــه داس تقســیم می شــوند. شــایان ذکــر اســت چنــد نمونــود. ــده می ش ــز دی ــد )Nibbled( نی ــده مانن ــز جوی ــوش ری ــده )Truncated( و دارای رت شایــن نــوع رتــوش معمــواًلً به صــورت بســیار ریــز و هم گــون در امتــداد لبــه قابــل مشــاهده اســت و البتــه احتمــال دارد غیــر از رتــوش عمــدی در اثــر اســتفاده از ابــزار نیــز به وجــود آیــد ــه دار، کنگــره دار، ــز بیشــتر به صــورت دندان )Hole et al. 1969:76(. ابزارهــای تراشــه ای نیــامل ــزار ش ــه اب ــد گون ــن، چن ــتند. عالوه برای ــی هس ــدور و جانبی انتهای ــی، م ــنده حانب خراشــن ــده اند. ای ــت ش ــده یاف ــورت پراکن ــوک دار به ص ــات ن ــکنه و قطع ــش، اس ــرپیکان، درف سابزارهــا به دلیــل نســبت بســیار پاییــن آن هــا قابلیــت تقســیم بندی جداگانــه نداشــته و همگــی

ــام »دیگــر ابزارهــا« ثبــت شــده اند. ــا ن بهمــان طــوری کــه در جــدول 3 نشــان داده شــده، بیشــترین ابزارهــا از فــاز 3 به دســت آمده انــد و هم چنیــن بیشــترین نســبت مربــوط بــه ریزتیغه هــای کــول دار اســت. ریزتیغه هــا ــای ــان ابزاره ــد. در می ــرار گرفته ان ــدی ق ــای بع ــم در رده ه ــده ه ــتفاده ش ــای اس و تیغه هــا الگــوی ــاط ب ســنگی، وجــود تیغه هــای داس از اهمیــت باالیــی برخــوردار اســت و در ارتبمعیشــت و کشــاورزی قابــل بحــث می باشــند. در بیــن مجموعــه یافــت شــده از ترانشــه 2، نســبت تیغه هــای داس بســیار کــم اســت ولــی به نظــر می رســد از فــاز 6 بــه بعــد از برخــی از ابزارهــای ســنگی جهــت دروی گیاهــان اســتفاده شــده اســت؛ ایــن موضــوع زمانــی اهمیت ــین ــورت یک جانش ــرقی به ص ــبز ش ــتقرار در چیاس ــاز اس ــن ف ــااًل از همی ــه احتم ــد ک می یابدرآمــده و لــذا به نظــر می رســد هــم گام بــا افزایــش ادوات ســنگی مرتبــط بــا تولیــد غذاهــای ــی بررســی ابزارهــا ــه اســت. به طــور کل ــز افزایــش یافت گیاهــی، نســبت تیغه هــای داس نیهــم بــه ماننــد ســنگ مادرها حاکــی از تغییــر تکنولــوژی از تولیــد تراشــه )روش ضربــه ای( در فــاز تحتانــی بــه رواج ریزتیغــه و تیغــه )روش فشــاری( در فازهــای فوقانی تــر اســت کــه در

فــاز 3 بــه اوج خــود رســیده اســت.

ابزارهــای نســبت :2 نمــودار ــده از ــت آم ــف به دس ــنگی مختل س

.2 ترانشــه


ــای ــی از ابزاره ــکل 4: نمونه های ش .1( محوطــه در شــده شناســایی خراشــنده انتهایــی ســاخته شــده بــر ــه ــش؛ 3. ریزتیغ ــه؛ 2. درف روی تیغکول دار؛ 4. خراشــنده انتهایی ســاخته شــده بــر روی ریزتیغــه؛ 5. خراشــنده جانبــی؛ 6. تیغــه کوتاه شــده(، )طــرح

ــازی(. ــی نی از نازل

ابزارهــای از برخــی :3 تصویــر ــه ــده از محوط ــت آم ــنگی به دس ســش؛ 3. ــه دار؛ 2. درف ــه دندان )1. تیغتیغــه رتــوش دار؛ 4. تیغــه کنگــره دار(،

ــده(. ــس از نگارن )عک

برداشته ها و دورریزها همان گونــه در مقدمــه ذکــر شــد، برداشــته ها بــه آن دســته از صنایع ســنگی گفتــه می شــوند کــه فاقــد هــر گونــه آثــار اســتفاده و یــا رتــوش بــوده و اغلــب طــی مراحــل آمــاده ســازی ــه(، ــه )325 نمون ــامل تراش ــه ش ــد، ک ــود می آین ــزار به وج ــد اب ــان تولی ــا زم ــنگ مادر و ی ســد ســطح شــکمی و ــه فاق ــز ک ــا نی ــه )81( می باشــند؛ دورریزه ــه( و تیغ ــه )601 نمون ریزتیغ


جمع

ديگر ابزارها

ي تراشهابزارها

ابي ريزتيغه

زارها

ابي تيغه

زارها

فاز

سرپيكان/تيزه

درفش

اسكنه

قطعه نوك دار

خراشنده مدور

انتهايي-خراشنده جانبي

خراشنده جانبي

تراشه كنگره دار

تراشه استفاده شده

ارتراشه دندانه د

ريزتيغه كوتاه شده

تفاده شدهريزتيغه اس

ريزتيغه كنگره دار

ريزتيغه رتوش دار

ريزتيغه كولدار با انتهاي مورب

ريزتيغه با رتوش ريز جويده مانند

ريزتيغه دندانه دار

ريز تيغه كولدار

خراشنده انتهايي

خراشنده با انتهاي مدور

تيغه ستيغ دار

تيغه كوتاه شده

تيغه استفاده شده

تيغه رتوش دار

تيغه كولدار

ه داستيغ

تيغه با رتوش ريز جويده مانند

تيغه كنگره دار

تيغه دندانه دار

534

163

51

72

19

41

1108

31

12

2015

64

167

38

101

83

2264

21

16

11

32

22

3330

95

814

603

113

327

82

21

186

334

21

18

11

14

51

11

34

46

12

12

529

12

11

61

11

34

11

12

12

636

15

13

48

41

24

37

5302

93

72

216

22

22

8650

215

1420

983

207

359

263

56

3718

جمع

جدول شماره

4: نسبت ابزارهاي مختلف به دست آمده از فازهاي مختلف ترانشه

2

ابزارهــای نســبت :4 جــدول ــده از فازهــای ــف به دســت آم مختل

مختلــف ترانشــه 2.


بحثبــه لطــف مطالعــات و انتشــاراتی کــه دربــاره صنایع ســنگی خــاور نزدیــک در دهــه ی 1990 انجــام یافتــه، مشــخص شــده کــه در دوره نوســنگی غــرب ایــران ســنتی رایــج بــوده کــه Kozlowski 1994;( معلفاتــی« نــام گرفتــه و در ادامــه ســنت قدیم تــر زارزی بــوده اســت« .)1999; Kozlowski & Aurenche 2005; Hole 1994; Olszewski 1994; 1996ــه ی ــوان حلق ــانیدار« را به عن ــع »زاوی چمی ش ــکی صنای ــتفان کوزلووس ــال، اس ــن ح ــا ای بــن ــی ای ــای فوقان ــه در الیه ه ــوری ک ــد، به ط ــی می نمای ــی معرف ــی زارزی و معلفات ارتباطمحوطــه از نســبت ریزابزارهــای هاللی شــکل کاســته شــده و در عــوض نســبت ریزابزارهــای کــول دار افزایــش یافتــه اســت )Kozlowski 1996; 1999(. مــدارک باستان شناســی نشــان می دهنــد کــه دوره نوســنگی در زاگرس مرکــزی در حــدود 8000 ق.م. شــروع گشــته و دوره پیــش از آن کــه بــا نــام »انتقالــی نوســنگی« شــناخته شــده، بیان گــر گــذار از فراپارینه ســنگی بــه نوســنگی در فاصلــه زمانــی 9500-8000 ق.م. اســت )دارابــی 1390؛ Darabi 2012(. در دوره انتقالــی نوســنگی، ترکیبــی از ســنت های قدیم تــر زارزی و جدیدتــر معلفاتــی در زاگــرس ــنگ مادر ــه )س ــکوی ضرب ــا دو س ــک ی ــا ی ــکل ب ــنگ مادرهای هرمی ش ــته و س رواج داشــط ــنگ مادرهای مختل ــز س ــکل و نی ــنگ مادرهای بی ش ــه(، س ــویه تراش ــا دوس ــویه ی یک سمهم تریــن نمونه هــا در ایــن دوره به شــمار می رونــد. هم چنیــن ریزابزارهــای کــول دار، کنگــره دار و دندانــه دار هــم حضــور گســترده ای دارنــد. در اواخــر فراپارینه ســنگی، ریزابزارهــای هندســی و ســنگ مادرهای هرمی شــکل بــا یــک ســکو، در فــاز فوقانــی ورواســی رایــج بــوده ــه کار ــه ب ــه و تراش ــد ریزتیغ ــرای تولی ــان ب ــه هم زم ــط ک ــن ســنگ مادرهای مختل و هم چنیــد ــکیل داده ان ــاز را تش ــن ف ــنگ مادرهای ای ــوع س ــد از مجم ــدود 20 درص ــد، در ح رفته ان)Olszewski 1996: 188(. از طــرف دیگــر، چنیــن صنایعــی تاکنــون از محوطه هــای زاوی چمــی و کریم شــهیر در شــمال عــراق )Kozlowski, 1996: 187�8( و آســیاب و فــاز

جــدول 5: نســبت برداشــته ها و ــف. ــای مختل ــا در فازه دورریزه

فاز ريزتيغه تيغه تراشه دورريز مجموع1 64 13 23 89 1892 125 24 9 89 2473 321 38 117 295 7714 26 4 8 10 485 2 2 2 66 61 19 38 1187 2 147 149

مجموع 601 81 325 521 1528

پشــتی و نیــز ســکوی ضربــه هســتند بــه تعــداد 521 نمونــه مــورد شناســایی و ثبــت قــرار گرفتنــد )جــدول شــماره 5(؛ تقریبــاًً تمــام برداشــته های فــاز تحتانــی مربــوط بــه تراشــه بــوده ــر ــاز جدیدت ــه در ف ــی اســت ک ــن در حال ــز می باشــند؛ ای ــا پوســته دار نی ــه برخــی از آن ه کــه و ــه ریزتیغ ــوط ب ــای مرب ــته و دورریزه ــزان برداش ــر می ــه و ب ــر یافت ــبت تغیی ــن نس 6 ایتیغــه افــزوده شــده اســت. ایــن موضــوع نیــز بــا تغییــرات مذکــور در ســنگ مادرها و ابزارهــا هم خوانــی دارد و بیان گــر رواج روش فشــاری از فــاز 6 بــوده کــه طــی زمــان بــه اوج خــود

رســیده اســت.


تحتانــی چیاســبز شــرقی در زاگــرس ایــران شناســایی شــده اند. هنــوز اطالعــات ناچیــزی از ــاگالن در دســترس ــی نوســنگی در محوطه هــای شــیخی آباد و چغ صنایع ســنگی دوره انتقالــط و تراشــه در ــر از ســنگ مادرهای مختل ــن وجــود در شــیخی آباد نوعــی تغیی ــا ای اســت؛ بVah�( ــود ــده می ش ــی دی ــای فوقان ــنگی در الیه ه ــنگ مادر فش ــه س ــی ب ــای تحتان هالی ه

و زاوی چمی شــانیدر کریم شــهیر، محوطه هــای در .)dati Nasab et al. 2013: 121محوطــه جدیدتــر معلفــات ابزارهــای کنگــره دار و ســپس دندانــه دار بیشــترین نســبت را دارنــد؛ ــدی ــه بع ــی در مرحل ــر فراوان ــهیر از نظ ــه کریم ش ــد در محوط ــا 11/4 درص ــنده ها ب خراشقــرار دارنــد؛ هم چنیــن وجــود ریزتیغه هــای کــول دار و نــوک دار و نیــز ریزابزارهــای هندســی هاللی شــکل در ایــن محوطه هــا کامــاًل مشــهود اســت )Olszewski, 1994 :86�7(. تعــداد ریزابزارهــای کــول دار و نســبت خراشــنده های جانبــی، انتهایــی و متقــارب در محوطــه آســیاب .)How 1983:117( نیــز باالســت؛ در حالی کــه تیغه هــای داس از نســبت کمــی برخوردارنــدــده ــاره ش ــر اش ــای جدیدت ــای داس در الیه ه ــزان تیغه ه ــش می ــه افزای ــیخی آباد ب در شــد ــه مانن ــر ب ــای قدیم ت ــه در الیه ه ــه البت ــت )Vahdati Nasab et al. 2013: 121( ک اسچیاســبز شــرقی از نســبت ناچیــزی برخوردارنــد. بــه هــر حــال، ســنگ مادرها و نیــز ابزارهــای فوق الذکــر کــه عالوه بــر فــاز تحتانــی چیاســبز شــرقی در اغلــب محوطه هــای هــزاره دهــم ــران در دوره ــرب ای ــنگی غ ــای صنایع س ــر ویژگی ه ــوند، نمایان گ ــده می ش ــم ق.م. دی و نهانتقالــی نوســنگی هســتند. ایــن صنعــت یــک تغییــر تدریجــی را از زارزی بــه معلفاتــی نشــان ــد ــی فرآین ــث بررس ــی از حی ــن موضوع ــد. چنی ــمار می آی ــا به ش ــل آن ه ــد فاص داده و حنوســنگی شــدن منطقــه اهمیــت زیــادی دارد و برخــالف نظریــات انتشــارگرایانه، حکایــت از منشــأ درون زای ایــن فرآینــد دارد کــه نهایتــاً بــه شــروع دوره نوســنگی منجــر شــده اســت ــان ــنگی هم زم ــد، دوره نوس ــر ش ــه ذک ــوری ک ــی 1390؛ Darabi 2012(. همان ط )دارابــت ــاس جه ــاری مم ــر روش فش ــز ب ــنت تمرک ــن س ــی اســت؛ در ای ــنت معلفات ــا رواج س بتولیــد ریزتیغــه و تیغــه از ســنگ مادرهایی بــوده کــه اغلــب به صــورت فشــنگی شــکل دیــده ــزرگ می شــوند )Kozlowski, 1996;1999(. هم زمــان در لوانــت صنایــع ســرپیکان های ب .)Bar�Yosef 1996:209; Kozlowski 1999( و ابزارهــای دورویــه رایــج شــده اند )BAI(ــِی ــای غیرهندس ــم ق.م. ریزتیغه ه ــزاره نه ــر ه ــه به نظــر می رســد در اواخ ــی اســت ک گفتنــنگی ــخصه های صنایع س ــکل از مش ــاًً فشنگی ش ــنگ مادرهای تقریب ــول دار و س ــب ک اغلــا رواج ســنت معلفاتــی در اوایــل ــوده )Olszewski 1996:88(، کــه البتــه ب غــرب ایــران بــج ــاًل رای ــل فشنگی شــکل کام ــه از قبی ــه و تیغ ــزاره هشــتم ق.م. ســنگ مادرهای ریزتیغ هــا دیگــر اســتقرارهای منطقــه، در چیاســبز شــرقی شــده اند. می تــوان گفــت کــه هم زمــان بــد ــاالی تولی ــر نســبت ب ــن رو، در اث ــده اســت. از ای ــاز ش ــی آغ ــنت معلفات ــاز ششــم س از فــای ــر ابزاره ــنگی مبتنی ب ــران، صنایع س ــرب ای ــع غ ــای مناطــق مرتف ــه در محوطه ه ریزتیغــزاره هشــتم ق.م. در ــای ه ــوند. الیه ه ــج می ش ــاًل رای ــه کام ــر روی ریزتیغ ــده ب ــاخته ش ســی ــوده و نوع ــا ب ــا و ســپس تیغه ه ــر ریزتیغه ه ــای مبتنی ب ــاوی ابزاره ــب ح شــیخی آباد اغل Vahdati Nasab et al.( استانداردســازی در تولیــد ریزتیغــه در ایــن محوطــه مشــهود اســت127 :2013(. در الیه هــای هم زمــان چغــاگالن نیــز ســنت ابزارســازی مبتنی بــر ریزتیغــه و ابزارهــای ســاخته شــده بــر روی آن اســت و ســنگ مادر یک ســویه ریزتیغــه شــامل مخروطــی و فشنگی شــکل رایــج اســت )Zeidi& Conard, 2013: 323(. یکــی از شــاخصه های دوره نوســنگی، افزایــش نســبت تیغه هــای داس نســبت بــه دوره انتقالــی نوســنگی اســت؛ عالوه بــر


ــر بیشــتر اســت ــای باالت ــه داس در الیه ه ــز نســبت تیغ چیاســبز شــرقی، در شــیخی آباد نیVah�( ــت ــده اس ــته ش ــا کاس ــبت درف ه ــراً از نس ــه داس ظاه ــش تیغ ــا افزای ــه ب شو البت

ــار ــام عی ــازی تم ــی س ــا اهل ــادف ب ــوع مص ــن موض dati Nasab et al. 2013: 120(. ایــرای ــن رواج ادوات ســنگی ب ــرات فیزیکــی( برخــی از گونه هــای گیاهــی و هم چنی ــا تغیی )بــر ــت )Darabi 2012(. عالوه ب ــه اس ــی در منطق ــای گیاه ــازی غذاه ــردازش و آماده س پــه دوره نوســنگی، به نظــر می رســد ــی نوســنگی ب ــزار ســنگی از انتقال تغییــر در گونه هــای ابــبز ــنگی چیاس ــی صنایع س ــد. بررس ــده باش ــود آم ــی به وج ــز تغییرات ــام نی ــواد خ ــوع م در نــی ــاز تحتان ــگ در ف ــری رن ــرت جگ ــنگ های چ ــر روی قلوه س ــز ب ــر تمرک ــرقی بیان گ ش)هــزاره نهــم ق.م.( اســت. بــا توجــه به وجــود پوســته در روی برخــی از ســنگ مادرهای ایــن مــاده خــام و نیــز وجــود نمونه هــای مشــابه آن هــا در بســتر رودخانــه ی ســیمره در مجــاورت ــع آوری ــه جم ــراف محوط ــگ از اط ــری رن ــرت جگ ــه چ ــد ک ــر می رس ــه، به نظ محوطــاز ششــم ــا از ف ــل دسترســی آســان اســتفاده بیشــتری داشــته اســت. ام ــذا به دلی شــده و لــگ ــری رن ــرت جگ ــار چ ــر در کن ــری بهت ــت و تورق پذی ــل مرغوبی ــت به دلی ــنگ فلین از ســه اســت. ــاز چهــارم نســبت اســتفاده از فلینــت افزایــش یافت ــه در ف اســتفاده شــده کــه البتــروع ــا ش ــان ب ــزار هم زم ــد اب ــرای تولی ــت ب ــر فلین ــنگ مرغوب ت ــری س ــااًل به کارگی احتمســنت معلفاتــی در منطقــه بــوده باشــد. کوزلووســکی از تجــارت نوعــی ســنگ فلینــت ســیاه ــد ــث می کن ــفال بح ــنگی بی س ــزی در دوره ی نوس ــاکنان زاگرس مرک ــن س ــوب در بی مرغ)Kozlowski 1999( و شــاید وفــور اســتفاده از فلینــت گواهــی بــر ایــن امــر باشــد. بررســی ــتفاده ــترین اس ــت بیش ــرت و فلین ــه از چ ــد ک ــان می ده ــز نش ــیخی آباد نی ــنگی ش صنایع ســر چــرت و ــا عالوه ب ــزار شــده اســت )Vahdati Nasab et al. 2013: 120(. ام ــد اب در تولیفلینــت، ســاکنان چیاســبز شــرقی بــا گذشــت زمــان از ابســیدین )هرچنــد در ســطحی محدود( ــاز ســوم شــروع شــده و ــد؛ به کارگیــری ایــن ابزارهــا از ف ــرای ابزارســازی اســتفاده کرده ان بــاز 3 در ترانشــه 3، ســه ــی از ف ــداوم داشــته اســت. به طــور کل ــرک محوطــه ت ــان ت ــا زم تــده اســت؛ ــت ش ــز یاف ــه دورری ــک نمون ــک ســنگ مادر و ی ــه ای از ی ــه، قطع ــه ریزتیغ نمونــاز 1 هــم 4 ــزار به دســت آمــده و از ف ــه اب ــاز 2 تنهــا 7 نمون ــی اســت کــه در ف ــن در حال اینمونــه ابــزار و دو نمونــه دور ریــز شناســایی شــده اســت. قطعــات مذکــور از رنــگ و ظاهــری ــام ــا ن ــران ب ــا خاکســتری تیــره برخــوردار هســتند؛ چنیــن نمونه هایــی در دهل خاکســتری تگــروه 1g ثبــت شــده کــه بــر اســاس مطالعــات کالیــن رنفــرو بــه منابــع منطقــه نمــروداغ در آناتولــی مربــوط می شــوند )Renfrew, 1969: 430; 1977: 289(. ایــن موضــوع بــا نتایــج ــر روی نمونه هــای چیاسبزشــرقی هم خوانــی دارد مطالعــات تجزیــه عنصــری و منشــأیابی بــز دورریزهــای حاصــل ــا توجــه به وجــود ســنگ مادر و نی )Darabi& Glascock 2013(. بــزار در خــود محوطــه انجــام شــده ــد اب ــد تولی ــوان گفــت کــه فرآین از آماده ســازی آن، می تــدون آماده ســازی وارد شــده اند. ــه و ب ــواد خــام ابســیدین به صــورت اولی ــااًل م اســت و احتمــق ــی از طری ــورت تدریج ــیدین به ص ــتم ق.م. ابس ــزاره هش ــر ه ــد در اواخ ــر می رس به نظزاگــرس غربــی )کردســتان عــراق( وارد زاگرس مرکــزی شــده و احتمــااًل جوامــع متحــرک و Da� هکــوچ رو در پراکندگــی ابســیدین در منطقــه نقــش مهمــی ایفــا کرد انــد )دارابــی 1390؛

rabi& Glascock 2013(. هم چنیــن ابزارهــای ســنگی ســاخته شــده از ابســیدین می تواننــد در راســتای تعییــن گاهنــگاری نوســنگی منطقــه غــرب ایــران مــورد توجــه قــرار گیرنــد.


نتیجه گیریبررســی صنایع ســنگی به دســت آمــده از فازهــای مختلــف چیاســبز شــرقی نشــان گر تغییــر در گونه هــای ابــزار و نیــز مــواد خــام مــورد اســتفاده در طــی زمــان اســت. ایــن امــر ــی نوســنگی و نوســنگی هســتند، ــای انتقال ــا دیگــر اســتقرارهای منطقــه کــه حــاوی بقای بــازی ــک ابزارس ــنگی( تکنی ــی نوس ــرف دوره انتقال ــی )مع ــاز تحتان ــد. در ف ــون می باش هم گــا ــود ســنگ مادرهای بی شــکل ی ــه حاصــل آن وج ــوده ک ــه ب ــد تراش ــر تولی بیشــتر مبتنی بــته ــن دوره رواج داش ــز در ای ــط نی ــنگ مادر مختل ــت. س ــویه اس ــا دوس ــک ی ــکل ی هرمی شــر ــت. عالوه ب ــان اس ــورت هم زم ــه ای به ص ــاری و ضرب ــری روش فش ــر به کارگی ــه بیان گ کــواع ــد ان ــه-ابزارها مانن ــار تراش ــه دار در کن ــره دار و دندان ــول دار، کنگ ــای ک ــن، ریزابزاره ایــه ای در ــرات درون منطق ــر تغیی ــی نمایان گ ــن صنعت ــد. چنی ــورد اســتفاده بوده ان خراشــنده مــه ــن، ب ــی رود؛ بنابرای ــمار م ــی به ش ــنت زارزی و معلفات ــل س ــد فاص ــت و ح ــازی اس ابزاسروشــنی نشــان دهنده انتقــال از فراپارینه ســنگی بــه نوســنگی در غــرب ایــران اســت. احتمــااًل در اواخــر انتقالــی نوســنگی روش فشــاری در ســاخت ابــزار رایج تــر شــده و منجــر بــه ظهــور گســترده ریزابزارهــای کــول دار در کنــار ســنگ مادرهای تقریبــاًً فشــنگی شــکل شــده اســت. ــا شــروع ایــن موضــوع حاکــی از شــروع تدریجــی ســنت معلفاتــی در منطقــه اســت کــه بدوره نوســنگی رایــج شــده اســت. از طرفــی هم زمــان بــا ســنت معلفاتــی از ســنگ فلینــت در تولیــد ابــزار نیــز اســتفاده تدریجــی شــده کــه شــاید نتیجــه نوعــی ارتبــاط و مبادلــه درون ــع ســنگ ــا مناب ــه مطالعــات مرتبــط ب ــاز ب ــه ایــن موضــوع نی ــد؛ البت منطقــه ای به شــمار آیــبت ــرقی، از نس ــبز ش ــتم ق.م. در چیاس ــزاره هش ــای ه ــه دارد. در الیه ه ــت در منطق فلینابزارهــای تراشــه ای کاســته شــده و در عــوض بــر نســبت ابزارهــای ســاخته شــده بــر روی ریزتیغــه و تیغــه افــزوده شــده اســت. نتیجــه ایــن تغییــر، حضــور گســترده ســنگ مادرهای ریزتیغــه و تیغــه در ایــن بــازه زمانــی اســت. چنیــن امــری تــا پایــان اســتقرار در محوطــه ادامه یافتــه اســت. هم چنیــن در فازهــای جدیدتــر محوطــه )احتمــااًل در اواخــر هــزاره هشــتم ق.م.( ــرس ــق زاگ ــااًل از طری ــه و احتم ــروداغ در جنوب شــرق ترکی ــه نم ســنگ ابســیدین از منطقغربــی بــه زاگرس مرکــزی و از جملــه محوطــه چیاســبز شــرقی وارد شــده و در آن جــا بــرای ــط ــی رواب ــر نوع ــی مبنی ب ــد مدرک ــوع می توان ــن موض ــت. ای ــه اس ــه کار رفت ــزار ب ــد اب تولیفرامنطقــه ای در نظــر گرفتــه شــود کــه البتــه ســازوکار آن در هالــه ای از ابهــام اســت. در پایان بایــد گفــت کــه برخــالف منطقــه ی لوانــت، صنایع ســنگی دوره نوســنگی در زاگــرس )ســنت معلفاتــی( فاقــد تغییــرات محسوســی در طــول زمــان بــوده و ایــن مســئله مــا را در بررســی تعییــرات گونه شــناختی و فنــاوری ســاخت ابزارســنگی در ایــن دوره بــا مشــکل مواجــه ســاخته ــی اســت. از ایــن رو، می بایســت در تاریخ گــذاری نســبی محوطه هــا طــی بررســی های میدان

ــه گام برداشــت. ــر اســاس صنایع ســنگی ســطحی محتاطان ب

کتابنامهــیه، 1389؛ ــن روش و ژاک تیکس ــر، هل ــل ردرن بالینگ ــز، میش ــاری لویی ــزان، م - اینیــارات ــران، انتش ــان، ته ــام قصیدی ــه اله ــنگی، ترجم ــت افزار س ــی دس ــن آوری و واژه شناس ف

ســمیرا.- دارابــی، حجــت1388؛ گــزارش فصــل اول کاوش نجــات بخشــی محوطــه نوســنگی بی ســفال چیاســبز شــرقی- ســد ســیمره، آرشــیو پژوهشــکده باستان شناســی )منتشــر نشــده(.


ــزی: ــدن زاگرس مرک ــنگی ش ــد نوس ــدد فرآین ــی مج ــت، 1390؛ ارزیاب ــی، حج - دارابــداز آینــده، رســاله دکتــرای باستان شناســی پیــش از تاریــخ، رهیافتهــای گذشــته و چشــم ان

ــده(. ــر نش ــران )منتش ــگاه ته ــی دانش ــروه باستان شناس گ- دارابــی، حجــت، 1391؛ نویافتــه هــای معمــاری از دوره نوســنگی در محوطــه چیاســبز

شــرقی- ســد ســیمره، مجلــه اثــر، شــماره 51: 46-56.� Andrefsky, W. jr. 2000 Lithics, Macroscopic Approaches to Analysis,

Cambridge: Cambridge University Press. � Andrefsky, W. jr. 2008, "An Introduction to Stone Tool Life History and

Technological Organization", Lithic Technology: Measures of Production, Use, and Curation, Andrefsky, W. jr. )ed.(, Cambridge University Press,3�22.

� Bar�Yosf, O. 1996 "Late Pleistocene Lithic Tradations in the Near East and their Expressions in Early Neolithic Assemblages", Neolithic Chipped Stone Industries of the Fertile Crescent and their Contemporaries in Adja�cent Regions, Kozlowski S. K. and Gebel H. G. )eds.(, Studies in Early Near Eastern Production, Subsistence, and Environment 3, Berlin, ex Oriente, 207�16.

� Darabi, H. 2012. Towards Reassessing the Neolithization Process of Western Iran. Documenta Praehistoric 39:103�110.

� Darabi, H., Fazeli, H., Naseri, R., Young, R. and Riehl, S. 2013, "The neolithization process in the Seimareh Valley: Excavations at East Chia Sabz, Central Zagros", Matthews R. and Fazeli H. )eds.(, Oxbow Books, chapter 5.

� Darabi, H. and Glascock, M. 2013. Source of Obsidians found at East Chia Sabz. Journal of Archaeological Science 40: 3804�9.

� Darabi, H., Naseri, R., Young, R. and Fazeli, H. 2011. Absolute Chronol�ogy of East Chia Sabz: A Pre�Pottery Neolithic site in Western Iran, Docu�menta Praehistorica 38:255�65.

� Hole, F. 1977 Studies in the archaeological history of the Deh Luran Plain: The Excavation of Chogha Sefid, Ann Arbor, Michigan.

� Hole, F. 1994, "Interregional Aspects of the Khuzestan Aceramic – Ear�ly Pottery Neolithic Sequence )Synthesis Contribution(", Neolithic Chipped Stone Industries of the Fertile Crescent, Gebel H. G. and Kozlowski S. K. )eds.(, Studies in Early Near Eastern Production, Subsistence, and Environ�ment 1, Berlin, ex Oriente, 101� 116.

� Hole, F., Flannery, K.V. and Neely, J.A. 1969 Prehistory and Human Ecology on the Deh Luran Plain, Memoirs of the Museum of Anthropology, no. 1, Ann Arbor: The University of Michigan Press.

� How, B. 1983, "Karim Shahir", Prehistoric archaeology along the Za�gros flanks, Braiwood L. S., Braiwood, R.J., How B., Reed C. A. and Watson P. J. )eds.(, The Oriental institute of the University of Chicago, vol. 105, 23�154.

� Kozlowski, S. K. 1994, "Chipped Neolithic industries at eastern wing of the Fertile Crescent )Synthesis Contribution(", Neolithic Chipped Stone Industries of the Fertile Crescent, Gebel H. G. and Kozlowski S. K.)eds.(, Studies in Early Near Eastern Production, Subsistence, and Environment 1, Berlin, ex Oriente,143� 171.

� Kozlowski, S.K., 1996. "From Zawi Chemi to M'lefaat", Neolithic


Chipped Stone Industries of the Fertile Crescent and their Contemporaries in Adjacent Regions, S. K. Kozlowski and H. G. Gebel )eds.(, Studies in Early Near Eastern Production, Subsistence, and Environment 3, Berlin, ex Oriente: 175�82.

� Kozlowski, S.K.,1999 The Eastern Wing of the Fertile Crescent: Late Prehistory of Greater Mesopotamian Lithic Industries, BAR International Series 760. Oxford.

� Kozlowski, S. K. & Aurenche, O. 2005 Territories, Boundaries and Cultures in the Neolithic Near East, BAR International Series 1362, Oxford.

� Luedtke, B.E. 1994 An Archaeologist's Guide to Chert and Flint, Re�gents of the University of California.

� Olszewski, D.I. 1994 "The late Epipaleolithic Chipped Stone "Heri�tage" in early Aceramic Neolithic Assemblages in the Northern Fertile Cres�cent", Neolithic Chipped Stone Industries of the Fertile Crescent, Gebel H. G. and Kozlowski S. K.)eds.(, Studies in Early Near Eastern Production, Subsistence, and Environment 1, Berlin, ex Oriente, 83�90.

� Olszewski, D.I. 1996 "The Lithic Transition to the Early Neolithic in the Zagros Region: Zarzian and Mlefatian Industries", Neolithic Chipped Stone Industries of the Fertile Crescent and their Contemporaries in Adjacent Re�gions , Kozlowski S. K. and Gebel H. G. )eds.(, Studies in Early Near East�ern Production, Subsistence, and Environment 3, Berlin, ex Oriente,183�92.

� Riehl S, Benz M, Conard N, Darabi H, Deckers K, Nashli H, and Zei�di�Kulehparcheh M. 2012. Plant use in three Pre�Pottery Neolithic sites of the northern and eastern Fertile Crescent: a preliminary report, Vegetation History and Archaeobotany 21)2(:95�106.

� Vahdati Nasab H., Jayez M., Qorbani H. R., Darabi H. and Taylor H. 2013 "Preliminary Techno�Typological Analysis of Chipped Stone Materi�als from Sheikh�e Abad",The Earliest Neolithic of Iran:2008 Excavations at Sheikh�E Abad and Jani, Matthews, R., Matthews, W., Mohammadifar, Y. )eds.(, Oxbow Books, Oxford, UK,117�129.

� Zeidi, M. and Conard, N. J. 2013� Chipped stone artifacts from the aceramic Neolithic site of Chogha

Golan, Ilam Province, western Iran, Stone Tools in Transition: From Hunt�er�Gatherers to Farming Societies in the Near East, Borrell F., José Ibanez,J. and Molist M. )eds.(, Bellaterra )Barcelona( : Universitat Autonoma de Bar�celona. Servei de Publicacions,315�326.

Vol. 3 No.5, Autumn-Winter 2014

PAZHOHESH-HA-YE BASTANSHENASI IRAN

Archaeological Researches of IranJournal of Department of Archaeology,

Faculty of Art and Architecture Bu-Ali Sina University

5

ploited it separately or it was limited to particular places. In addition, the three uppermost phases –dating from the late 8th to the early 7th millennium BC-witnessed a small amount of obsidian pieces which, as confirmed by a chemical analysis, imported from the Nemrut Dag source in southeastern Turkey. The presence of both obsidian core and debris could be taken as an indicator of on-site tool production. It is assumed that obsidian was imported through Western Zagros (Iraqi Kurdistan) since the late 8th millennium BC onward, and this issue might have been attributed to the role of nomadic society who were moving across the region and, therefore, distributed obsidian pieces among the villages. In sum, it should be noted that all changes seen in chipped stone industry of East Chia Sabz could be seemingly occurred at other si-multaneous settlements across Western Iran. Stone artifacts of East Chia Sabz could be placed within a broader regional tradition which is originally derived from Zarzian. As mentioned above, some lithic criteria indicated a transition from late Epi-Paleolithic- Zarzian- to early Neolithic- M’lefatian. This issue is in line with locally oc-currence of the Neolithization process in Western Iran. During the succeeding Neolithic period, however, M’lefatian tradition became prevalent. M’lefatian tradition was coincided with BAI and Na-vi-form cores in the western wing of the Fertile Crescent. The former is highly based on production of blade/let while the latter yielded various styles of arrow-head. This also, along with much more ar-chaeological evidence, indicates a Neolithic world in Western Iran which was different from the Levant. Keywords: Chipped Stone Industry, East Chia Sabz, Transitional Neolithic, Aceramic Neolithic, Western Iran.





4

The Chipped Stone Industry of East Chia Sabz, Seymareh Dam: Technological Changes from Transitional Neolithic to Aceramic Neolithic

Time in Western Iran

Hojjat DarabiAssistance Professor, Razi University of Kermanshah

[email protected]

Received: 2013/11/04 - Accepted: 2014/02/09

AbstractThe first season of rescue excavation at East Chia Sabz resulted in distinguishing seven archaeological phases containing different ma-terial culture including architecture, ground stones, bone artifacts, human burial, plant and animal remains as well as a large amount of chipped stone artifacts, all spanning from the early 9th through early 7th millennium BC. The chipped stone artifacts of the site indicated technological changes from transitional Neolithic (ca.9.500-8.000 BC) to the succeeding Aceramic Neolithic time (ca.8.000-6.500 BC). It seems that chipped stone industry was firstly based upon flake or a combination of both blade and flake production in the low-ermost phase which then changed into using pressure technique in the upper phase, in the way that M’lefatian tradition became pre-dominant. At the same time, amorphous cores, uni/bidirectional flake cores and mixed cores were replaced by blade/bladelet cores such as bullet-shaped core around the beginning of the Neolithic period. It should be said that the lowermost phase of the site is entirely consist-ed of ash deposits, and this might have been resulted from seasonal occupation as seen at the basal layers of other sites. If so, a change from seasonal to the succeeding more permanent settlement in the upper phase is estimated. Such simultaneous change is also apparent at raw material. In the lowermost phase, locally-available reddish brown cobbles were mostly used to produce stone tools while the lat-er phase was coincided by using flint too. Flint then became predom-inant through time. It is presumably believed that flint might have been exploited at a regional scale and distributed across the region. If so, a regional inter-relationship could be supposed for the Neolithic societies of Western Iran in the 8th millennium BC. Chemical sourc-ing analysis, however, will be informative to examine the nature of flint procurement in the region and that whether each settlement ex-





PAZHOHESH-HA-YE BASTANSHENASI IRANArchaeological Researches of Iran

Journal of Department of Archaeology, Faculty of Art and Architecture Bu-Ali Sina University


License Holder (Publisher): Bu-Ali Sina University Manage Director& Editor-in-Chief: Mohammad Ebrahim Zarei Ph.D.

Editorial Board: Jalaledin Rafifar Ph.D

Professor in Faculty of Social Sciences University of TehranBahman Firouzmandi Shirejini Ph.D.

Associate Professor, Department of Archaeology in University of TehranYaghub Mohammadifar Ph.D.

Associate Professor, Department of Archaeology in Bu-Ali Sina UniversityAbbas Motarjem Ph.D.

Assistant Professor, Department of Archaeology in Bu-Ali Sina UniversityMehdi Mortazavi Ph.D.

Associate Professor, Department of Archaeology in Sistan & Baluchestan UniversityKazem Mollazedeh Ph.D.

Associate Professor, Department of Archaeology in Bu-Ali Sina UniversityHekmatollah Mollasalehi Ph.D.

Associate Professor, Department of Archaeology in University of TehranSeyed Rasoul Mousavi Haji Ph.D.

Associate Professor, Department of Archaeology in Mazandaran UniversityReza Mehr Afarin Ph.D.

Associate Professor, Department of Archaeology in Mazandaran UniversityKamal-Aldin Niknami Ph.D.

Professor, Department of Archaeology in University of TehranAli Reza Hozhabri Nobari Ph.D.

Professor, Department of Archaeology in Tarbiat Modares University

English Editor: Ardashir JavanmardzadehExecutive Director: Safaneh SadeghianCover Design: Gholam Reza Shamlou

Logo Type: Professor Ahmad TeymouriLayout: Khalilollah Beik Mohammadi

Address: Faculty of Art and Architecture, Bu-Ali Sina University, Ghobar-e Hamedani blv, Hamedan, Iran

E-Mail: [email protected] & [email protected]: 0811 - 8291129, Fax: 0811 - 8290941

Price: 9000 Toman(All right reserved for the Bu-Ali Sina University)

3

ISSN: 2345-5225Online ISSN: 2345-5500

5

Main Characteristics of Acceptable Articles:- The aim of the “PAZHOHESH-HA-YE BASTANSHENASI IRAN” Archaeological Researches of Iran journal is to publish the “research-es and scientific experience in archaeology and history of art and architecture”.- The article must be the result of author(s) research and has not been published in other journals.- The acceptance of article for publish is depending on scientific judgment and editorial board approval.- The responsibility of the scripts is remains with the author (s).- The article must be provided in A4 (21×30 cm), B Mitra (13) font, with 2003/ 2007 office word format, as well as the peripheries must be adjusted. - The opportunity of submission is provided by e-mail ([email protected] & [email protected]).- The first page must contains the correspond authors’ name and complete postal address and phone number, e-mail, institute and his/ her position. - The permission and name of advisor professor is needed, if the article is the result of thesis. - The articles must be arranged as: title, abstract, introduction, research methodology, and literature review, theoretical bases, body, conclu-sion, acknowledgments, reference cited and English abstract. - The Persian abstract must mentions to the whole body of the article and not to be more than 300 words.- The English abstract must mentions to the main parts and the conclusion of the article and not to be more than 600 words.- The charts’ names must be mentioned with number on top and the figures, maps, plates and graphs with number below. The resources and references must be mentioned. - The figures, maps, plates and graphs must be within the text and an apart version of them in jpg with 300 dpi resolutions, also needed separately. - The article must not be more than 20 pages in given format. Only Persian articles can be submitted to be published. - The “title” includes the topic, first and last name of author(s), position and the institute; the title must declare the content.- The abstract is short explanation, but clarifying the whole article content: the problem, research aim, essence, main points and conclusion. - The keywords must include 4-6 words showing their quantity and importance in the article.- The introduction includes designing the main problem, which is the main goal of the author to write the article; in the introduction, the literature review, hypothesis and the questions must be noted.- Research methodology incudes a brief note of the procedure of doing the research discussion, conclusion and acknowledgments includes the article body and concluding remarks using reasonable and clarifying method; it cans be illustrated by chart, figure, graph and etc.- Acknowledgments will be written at the end of the article; the author(s) will remind the useful comments and briefly thanks the correspond-ing people.Referring Method: - The mentioned references in the article body must be documented among the most acceptable references. - The forgotten or attributed references, the mentioning references must be addressed. - To refer inside the article: last name, publication date: page(s) number; I.E.: Negahban, 1378: 112-5).- About the oral references (interview with scholars) must be referred as mentioned in below and must be addressed in acknowledgments (Hoseyni, the Interviewee, 12/1/1390).The Final Referring:Persian:Refer to a Book:- Last name, name, (name and last name of co-authors); date of publish, “Title”, translated by.., volume(s), publication place, publisher.- Refer to encyclopedias, seasonal journals, journals and etc.:- Last name, name, (name and last name of co-authors); date of publish, “Title”, encyclopedia/ journal name, volume(s), publication place, publisher, page(s) number.Latin:- In the Latin references the first letter must be caps lock and between spaces must be a virgule. Refer to A Book:- Ward-Perkins, J.B 19 Roman Imperial Architecture London, Penguin Books.Journals:- Trinkaus, E. 1982. Artificial Cranial Deformation in the Shanidar1 and 5 Neanderthals, Current Anthropology 23(2): 198-199.Refer to Complex Articles (Edited):- Liverani, M 2003, “The Rise and fall of Media” Continuity of Empire (?): Assyria, Media, Persia, (Lanfranchi, G.B And Others) Eds. Padova, 1-12.Dissertations:- Bloom, D.E. 1999. Tiwanaku Regional Interaction and Social Identity, a Bio archaeological Approach, PhD Thesis, Department of Anthro-pology, University Of Chicago. Some Notes on Referring:- The bibliographic resources must be arranged alphabetically either based on author›s names or resources; these are the referred resources inside the article. - In case of two or more reference of same author, they must arrange from early too late. - In case of two or more reference of same author with same date, it must arrange as: (Majidzadeh, 1387 A: 15) and (Majidzadeh, 1387 B: 35).- If the author is unclear, the title will be replaced.- The title of books and articles must be fully described.- The non-Persian references must come after Persian, as: Arabic, English, French and etc. - Any explanation other than references must come as endnote.- Scientific- research articles the publishing request of the Author (s)should be sent to the journals’ secretory to this address: faculty of art and architecture, Gobar-E Hamedani Blvd., Journals’ Office, Palestine Sq. Hamadan, Iran or the E-mail of the Journal: [email protected] / [email protected]

chipped stone industry from east chia sabz, transitional/aceramic neolithic

Documents

Transcript of chipped stone industry from east chia sabz, transitional/aceramic neolithic