AJCPH - วารสารวิชาการสาธารณสุขชุมชน (Academic...

วารสารวชาการสาธารณสขชมชน ปท 6 ฉบบท 2 เมษายน – มถนายน 2563

Academic Journal of Community Public Health Vol. 6 No. 2, April – June 2020

วารสารวชาการสาธารณสขชมชน

(Academic Journal of Community Public Health: AJCPH)

วตถประสงควารสารวชาการสาธารณสขชมชน

1. เพอรวบรวมและเผยแพรความรทางการสาธารณสขชมชน น าไปสการสรางนวตกรรมและองคความรใหม

2. เพอสงเสรมและสนบสนนคณภาพการวจยทางการสาธารณสขชมชน 3. เพอสงเสรมการด าเนนงานทางวชาการของเครอขายบรการปฐมภม ทงในภาครฐและเอกชน 4. เพอเปนสอวชาการดานการสาธารณสขชมชน ส าหรบสนบสนนระบบบรการปฐมภมและสขภาพ

ชมชน 5. เพอสงเสรมคณคาและอตลกษณทางวชาการของบคลากรในเครอขายบรการปฐมภม

ขอบเขตบทความตพมพ

บทความตพมพในวารสารวชาการสาธารณสขชมชนควรสอดคลองกบขอบเขตงานดานสาธารณสขส าหรบศตวรรษท 21 ไดแก 1. การตดตามสถานการณสขภาพในชมชนเพอคนหาปญหา 2. การวนจฉยปญหา การสบสวนปญหาและอนตรายดานสขภาพ 3. การแจงขาว และการใหความรดานสขภาพแกประชาชน 4. การมสวนรวมของชมชนในการแกปญหาสขภาพ 5. การพฒนานโยบายและแผน 6. กฎหมายและระเบยบเพอปองกนสขภาพ และสรางเสรมความปลอดภย 7. การเชอมประสานประชาชนกบการบรการสขภาพ 8. การพฒนาศกยภาพของบคลากรเพอใหมความสามารถในการปฏบตงานอยางมคณภาพ 9. การประเมนประสทธผลของโครงการ 10. การสรางองคความรใหมในการแกปญหาสขภาพ

ส านกงานกองบรรณาธการ ส านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต เลขท 120 หม 3 ชน 2 - 4 อาคารรวมหนวยงานราชการ ศนยราชการเฉลมพระเกยรต 80 พรรษา 5 ธนวาคม 2550 ถนนแจงวฒนะ แขวงทงสองหอง เขตหลกส กรงเทพมหานคร ฯ 10210 E-mail: [email protected] Website: http://www.ajcph.org



คณะท างานวารสารวชาการสาธารณสขชมชน

คณะกรรมการทปรกษา ศาสตราจารย นพ.ประเวศ วะส รองศาสตราจารย นพ.สรเกยรต อาชานานภาพ นพ.ณรงคศกด องคะสวพลา นพ.สวทย วบลผลประเสรฐ นพ.อ าพล จนดาวฒนะ นพ.วระวฒน พนธครฑ นพ.ชชย ศรช าน ดร.นพ.โกมาตร จงเสถยรทรพย ผชวยศาสตราจารย ดร.สปรดา อดลยานนท พญ.สพตรา ศรวณชชากร ปลดกระทรวงสาธารณสข เลขาธการส านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต ผอ านวยการสถาบนพระบรมราชชนก ผอ านวยการวทยาลยการสาธารณสขสรนธร ทกแหง ผอ านวยการสถาบนวจยระบบสาธารณสข

บรรณาธการทปรกษา ศาสตราจารย ดร.นพ.ศาสตร เสาวคนธ มหาวทยาลยบรพา ศาสตราจารย ดร.นพ.วระศกด จงสววฒนวงศ มหาวทยาลยสงขลานครนทร ศาสตราจารย ดร.สถรกร พงศพานช จฬาลงกรณมหาวทยาลย รองศาสตราจารย ดร.สพตรา ชาตบญชาชย มหาวทยาลยขอนแกน รองศาสตราจารยพพฒน ลกษมจรลกล มหาวทยาลยมหดล รองศาสตราจารย ดร.เฉลมพล ตนสกล มหาวทยาลยชนวตร รองศาสตราจารย ดร.รตนา ส าโรงทอง จฬาลงกรณมหาวทยาลย ผชวยศาสตราจารย ดร.ภทร แสนไชยสรยา มหาวทยาลยขอนแกน คณบดคณะวทยาการสขภาพและการกฬา มหาวทยาลยทกษณ คณบดส านกวชาสหเวชศาสตรและสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยวลยลกษณ คณบดคณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร คณบดคณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม คณบดคณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยบรพา คณบดคณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน นายประพทธ ธรรมวงศา ประธานชมรมสาธารณสขแหงประเทศไทย นายธาดา วรรธปยกล ประธานมลนธเครอขายหมออนามย นายมงคล เงนแจง นายปน นนทะเสน

นายกสมาคมหมออนามย นายกสมาคมวชาชพสาธารณสข



กองบรรณาธการ

บรรณาธการบรหาร รองศาสตราจารย ดร.วรพจน พรหมสตยพรต มหาวทยาลยมหาสารคาม อาจารยบญเรอง ขาวนวล มหาวทยาลยทกษณ นายปรญญา ระลก ส านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต บรรณาธการวชาการ

รองศาสตราจารย ดร.สมทนา กลางคาร มหาวทยาลยมหาสารคาม

กองบรรณาธการวชาการ รองศาสตราจารย ดร.ณรงคศกด หนสอน มหาวทยาลยนเรศวร รองศาสตราจารย ดร.ปญญพฒน ไชยเมล มหาวทยาลยทกษณ รองศาสตราจารย ดร.วรพจน พรหมสตยพรต มหาวทยาลยมหาสารคาม ผชวยศาสตราจารย ดร.สมเกยรตยศ วรเดช มหาวทยาลยทกษณ ผชวยศาสตราจารย ดร.รชชานนท ศรสภกด มหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม ดร.รตนสทธ ทพยวงศ มหาวทยาลยวลยลกษณ ดร.ประจวบ แหลมหลก มหาวทยาลยพะเยา ดร.พทยา ศรเมอง วทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดขอนแกน ดร.ธรศกด พาจนทร วทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดขอนแกน ดร.ปรญญา จตอราม วทยาลยการสาธารณสขสรนธร

จงหวดสพรรณบร ดร.กรรณกา เรองเดช ชาวสวนศรเจรญ วทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดตรง ดร.บณฑต วรรณประพนธ ส านกงานปองกนควบคมโรคท 9 นครราชสมา ดร.อรทย ศรทองธรรม ส านกงานปองกนควบคมโรคท 10 อบลราชธาน ดร.นภชา สงหวรธรรม สถาบนพระบรมราชชนก กระทรวงสาธารณสข อาจารยบญเรอง ขาวนวล มหาวทยาลยทกษณ

ฝายจดการ นายปรญญา ระลก ส านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต นายสมบต ขดโพธ ส านกงานสาธารณสขจงหวดอบลราชธาน นายขจร อนธเสน มหาวทยาลยมหาสารคาม



บรรณาธการแถลง

เรยน ผนพนธ ผอาน และสมาชกวารสารวชาการสาธารณสขชมชน ทกทาน ในชวงนทกประเทศรวมทงประเทศไทยเรา ตางกประสบกบปญหาการระบาดใหญทวโลก

(Pandemic) ของโรคตดเชอไวรส 2019 (COVID-19) ซงเปนโรคตดตออนตราย ตามพระราชบญญตโรคตดตอ พ.ศ. 2558 สงหนงทจะชวยปองกนและควบคมโรคไดดในชวงทยงมการระบาดของโรคน คอการเวนระยะหางทางสงคม (Social distancing) โดยการหยดอยบาน ท างานทบาน ลดการตดตอสมผสกน ใสหนากากอนามยหรอหนากากผาปองกนเมอตองออกนอกบาน และลางมอบอย ๆ

ส าหรบวารสารวชาการสาธารณสขชมชน (Academic Journal of Community Public Health: AJCPH) ทอยในฐานขอมล TCI กลมท 2 สาขาวทยาศาสตรและเทคโนโลย กยงคงด าเนนการตพมพเผยแพรตามก าหนด ซงวารสารปท 6 ฉบบท 2 (เมษายน - มถนายน 2563) น ไดตพมพ บทความวจยทเปนประโยชนตองานสาธารณสขทหลากหลาย เปนตนวา งานวจยเกยวกบการดแลสขภาพผสงอาย การวจยเกยวกบสงแวดลอมดานตาง ๆ ตลอดทงการวจยทเกยวกบการบรการสขภาพในหลายระดบ จงขอเชญทกทานสงบทความมาตพมพเพอเผยแพรองคความรทเกดจากการวจยทางดานสาธารณสข ไดตามอเมล [email protected] และ http://www.ajcph.org

ขอขอบคณทกทานทใหการสนบสนนดวยดตลอดมา พบกนฉบบหนา ปท 6 ฉบบท 3 กรกฎาคม - กนยายน 2563

กองบรรณาธการ

วารสารวชาการสาธารณสขชมชน

mailto:[email protected]

http://www.ajcph.org/



สารบญ หนา Page Contents

บทบรรณาธการ Editorial statement บทความวจย Research articles การวเคราะหเนอหาวชาทมการจดการ

เรยนการสอนในโรงเรยนผสงอายเพอเปรยบเทยบกบโครงสรางหลกสตรของกรมกจการผสงอาย: กรณศกษาโรงเรยนผสงอายบานเขาสมอแคลง จงหวดพษณโลก

ดาวรง ค าวงศ สรวชญ รงสวาง

1 Comparative Analysis of the Course Subject Matters in Elderly School to the Curriculum Structure of Department of Older Persons: A Case Study in Ban Khao Samo Khlaeng Elderly School, Phitsanulok

Daoroong Komwong and Surawit Rungsawang

การพฒนารปแบบการดแลสขภาพผสงอายระยะยาวในกลมทมภาวะพงพงต าบลทาขอนยาง อ าเภอกนทรวชย จงหวดมหาสารคาม

วรางคณา ศรภวงษ ชาญยทธ ศรภวงษ สรศกด เทยบฤทธ

13 Long Term Care Model Development for the Dependency Elderly in Thakhonyang Sub-district, Kantharawichai District, Mahasarakham Province

Warangkana Sriphuwong, Charnyuth Sriphuwong and Surasak Thiabrithi

การพฒนาคณภาพชวตผสงอายโดยการ มสวนรวมของชมชน

ศรประภา หลาสงห สมทนา กลางคาร ศรนาถ ตงศร

29 Improving Quality of Life for the Elderly by Community Participation

Siraprapa Lasing, Sumattana Glangkarn and Sirinart Tongsiri

การเปรยบเทยบผลของการชแนะและการสอนสขศกษาตอพฤตกรรมสขภาพและระดบความดนโลหตของผสงอายโรคความดนโลหตสงทควบคมไมได แผนกผปวยนอก โรงพยาบาลโคกส าโรง จงหวดลพบร

ภรดา ยงวลย

41 Effects Comparisions of Coaching and Health Education on Health Behaviors and Blood Pressure Level of the Elderly with Uncontrolled Hypertension in Out Patient Department Khoksamrong Hospital, Lopburi Province

Purada Yungwilai




การพฒนารปแบบการดแลผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 ภายใตรปแบบการจดการโรคเรอรง (Chronic Care Model) ในคลนกโรคเบาหวาน โรงพยาบาลขนหาญ อ าเภอขนหาญ จงหวดศรสะเกษ

ศภาวด พนธหนองโพน วรพจน พรหมสตยพรต ผดงศษฏ ช านาญบรรกษ

55

Development of Care for Patients with Type 2 Diabetes under the Chronic Disease Management Model (Chronic Care Model) in Diabetes Clinic Khunhan Hospital, Khunhan District, Sisaket Province

Supawadee Pannongpon, Vorapoj Promasatayaprot and Phadoongsit Chumanaborirak

ความรอบรดานสขภาพเรองฉลากโภชนาการในเดกวยเรยน: กรณศกษาจงหวดเพชรบร

อจฉราวด ศรยะศกด ฤทยวรรณ แกวมาลย เนตรนภา เครอสงา นศาชล ตนตภรมย ปรญญาพร ชาวบานเกาะ เบญจรตน เอยมสะอาด

70 Nutrition-Label Health Literacy of School age children: Case study in Phetchaburi Province

Atcharawadee Sriyasak, Ruethaiwan Kaewmalai, Natenapa Khruesa-nga, Nisachon Tantiphirom, Parinyaporn Chaobankoh and Benjarat Iamsaard

การประเมนผลโครงการตนแบบต าบลฟนด ต าบลแมพรก อ าเภอแมพรก จงหวดล าปาง

ธวชชย ปนเครอ

83 Evaluation of the prototype project of Good teeth Sub-district, Mae Phrik Sub-district, Mae Phrik District, Lampang Province

Thawatchai pinkhrue

ผลการจดกจกรรมตอความร เจตคต และพฤตกรรมการจดการขยะมลฝอยในชมชนของผประกอบการคาตลาดชองจอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทร

สทธชย สารพฒน

98 The Results of Action Research on Knowledge, Attitudes and Behavior on Waste Management in Chong Chom Market, Amphur Kap Choeng, Surin Province

Sittichai Saraputn




รปแบบการจดการขยะมลฝอยหมบานจ าปา ต าบลบงเหนอ อ าเภอสวางแดนดน จงหวดสกลนคร

อสระ กลยะณ วรพจน พรหมสตยพรต กฤษณ ขนลก

112 The Model of Wastes Management in Jumpa Village, Bongneu Sub-district, Sawangdandin district, Sakon Nakhon Province

Issara Kulyanee, Vorapoj Promasatayaprot, Kris Khunluek

การพฒนารปแบบการจดการขยะแบบมสวนรวมขององคการบรหารสวนต าบลจอมศร อ าเภอเชยงคาน จงหวดเลย

เอนก ฝายจ าปา

124 The Model Development of Participation Waste Management in Jomsi Sub-district Administrative Organization, Chiang Khan District, Loei Province

Anek Faijumpa

การประเมนความเสยงการใชสารเคมก าจดศตรพชของเกษตรกรในต าบลหนองปลาสะวาย อ าเภอบานโฮง จงหวดล าพน

วนชย รตนพรม สมชาย แสนวงค ณฐพงษ พอสยะ

143 Risk assessment of Farmers Using Pesticides in Nongplasawai Sub-District, Banthong District, Lamphun Province

Wanchai Rattanaprom, Somchai Sanwong, Nuttapong Posuya and Kwanchai Sukaranabdana

ประสทธผลของการพอกยาสมนไพรตออาการปวดเขาในผปวยโรคขอเขาเสอม โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลบานภม อ าเภอดอนตม จงหวดนครปฐม

เกยรตสดา เชอสพรรณ วชย โชคววฒน ศภะลกษณ ฟกค า ธวชชย กมลธรรม

155 Effectiveness of Herbal Poultice for Knee Pain Relief in Patients with Osteoarthritis of Knee in Banpoom Tambon Health Promoting hospital Don Tum District, Nakhon Pathom Province

Keitsuda Chuesuphan, Vichai Chokevivat, Supalak Fakkham and Thavatchai Kamoltham




ปจจยความส าเรจการขบเคลอนการด าเนนงาน รพ.สต.ตดดาว เขตอ าเภอเมองพะเยา จงหวดพะเยา

ภานพนธ ไพฑรย

168 Success factor driving the operation of 5 stars All Health Promoting Hospital in Maung Phayao District, Phayao Province.

Panupan Paitoon ความสมพนธระหวางบรรยากาศองคกร

กบคณภาพชวตการท างานของพยาบาลวชาชพ โรงพยาบาลพระปกเกลา

ศวฉตร ศรสทธนฤวต พาณ สตกะลน พรทพย กระพงษ

178 The Relationship between Organization Climate and the Registered Nurses’ Quality of Work Life at Prapokklao Hospital

Siwachat Sirasitnaruewat, Panee Sitakalin and Phonthip Geerapong

ความสมพนธระหวางการบรหารจดการกองทนสขภาพต าบล การเสรมพลงอ านาจ องคกรปกครองสวนทองถน และการจดระบบสขภาพชมชน จงหวดเชยงราย

รฐวรรณ กลวงค พษณรกษ กนทว ภทรพล มากม

190 The Relation among Local Health Insurance Fund Empowerment Local Administrative Organization and Community Health System Management Chiang Rai Provice

Rattawan Kulwong, Phitsanuruk Kanthawee and Phataraphon Markmee


1 Academic Journal of Community Public Health Vol. 6 No. 2, April – June 2020

Received: 12 Nov 2019, Revised: 20 Dec 2019 Accepted: 8 Jan 2020

นพนธตนฉบบ

การวเคราะหเนอหาวชาทมการจดการเรยนการสอนในโรงเรยนผสงอายเพอเปรยบเทยบ

กบโครงสรางหลกสตรของกรมกจการผสงอาย: กรณศกษาโรงเรยนผสงอาย บานเขาสมอแคลง จงหวดพษณโลก

ดาวรง ค าวงศ1,* สรวชญ รงสวาง1

บทคดยอ

การวจยเชงพรรณนานมวตถประสงคเพอวคราะหเนอหาวชาและจ านวนชวโมงทมการจดการเรยนการสอนในโรงเรยนผสงอายและเปรยบเทยบกบโครงสรางหลกสตรของกรมกจการผสงอาย ซงประกอบดวย 3 กลมวชาหลก ไดแก วชาชวต วชาชพ และวชาการ โดยใชกรณศกษาโรงเรยนผสงอายบานเขาสมอแคลง จงหวดพษณโลก วเคราะหเนอหาวชาจากกลมขอมลเอกสาร ไดแก ตารางเรยน หวขอบรรยาย เอกสารบรรยาย เกบขอมลโดยใชแบบวเคราะหสาระวชาทผวจยสรางขน วเคราะหขอมลโดยการวเคราะหเนอหาและแจกแจงความถ ผลการศกษาพบวา โดยภาพรวมจ านวนชวโมงทสอนทงหมดมากกวาจ านวนทก าหนดในโครงสรางทกชนป โดยกลมวชาชวตมจ านวนชวโมงทสอนคดเปนรอยละ 72, รอยละ 70 และ รอยละ 77 ของจ านวนชวโมงทมการสอนทงหมด ในชนปท 1-3 ตามล าดบ เมอเปรยบเทยบกบโครงสรางหลกสตรของกรมกจการผสงอาย พบวาจ านวนชวโมงทสอนในกลมวชาการมชวโมงการสอนนอยกวาทก าหนด ส าหรบเนอหาในแตละกลมวชาพบวา หวขอการจดสภาพแวดลอมและทพกอาศยทเหมาะสมและหวขอวชาชวตและสขภาพในกลมวชาชวต มสดสวนชวโมงทสอนไมเปนไปตามทก าหนดในบางชนป สวนหวขอบญชครวเรอนในกลมวชาชพ หวขอกฎหมายและสทธประโยชน การใชคอมพวเตอรเพอการสอสาร และการออมในกลมวชาการ ไมพบวามการจดการเรยนการสอนในทกชนป เพอสงเสรมใหเปนผสงอายทมศกยภาพ องคกรทเกยวของสามารถน าผลการศกษาทไดเปนแนวทางในการปรบปรงเนอหาวชาใหสอดคลองกบโครงสรางของ กรมกจการผสงอายและความตองการของผสงอายในพนท ค าส าคญ วเคราะหเนอหา เนอหาวชา หลกสตร การจดการเรยนการสอน โรงเรยนผสงอาย

1 อาจารย วทยาลยการสาธารณสขสรนธร จงหวดพษณโลก * Corresponding author: [email protected]



Original Article Comparative Analysis of the Course Subject Matters in Elderly School to the Curriculum Structure of Department of Older Persons: A Case Study

in Ban Khao Samo Khlaeng Elderly School, Phitsanulok

Daoroong Komwong1*, Surawit Rungsawang1

Abstract

This descriptive research aimed to analyze the subject matters of courses in an elderly school and compare them to the curriculum structure for the Elderly School of the Department of Older Persons (ESDOP) using Ban Khao Samo Khlaeng Elderly School, Phitsanulok as a comparative case study. The ESDOP consisted of 3 core courses, including Life, Vocational training and Academic. The subject’s analytical table was adopted to collect the data from class schedule, lecture documents of the topics and areas. The obtained data was analyzed by using content analysis and frequency shown as number and percentage. The results revealed that the total hours taught in each class is greater than the amount specified in the ESDOP. In the life course, the teaching hours were more than the number of hours defined by 72%, 70% and 77% of the total hours in 1st, 2nd and 3rd classes, respectively. In comparative curriculum structure with ESDOP, the academic course was found to take less than the number of hours defined. The content of the subjects in each core course, like environmental management and housing for the elderly, and life and health topics in the life course did not show any balanced proportion of the structural aspects in some classes. Household accounting in the vocational training course and 3 topics of the academic course, including elder law and social security benefit, using a computer to communicate, and savings plan did not show in all class schedules. To promote active aging, a related organization can use these results as a guide to improve or develop the course subjects according to the curriculum structure of ESDOP and the learning needs of the elderly.

Keywords: course analysis, subject, curriculum structure, elderly school

1 Instructor, Sirindhorn College of Public Health Phitsanulok * Corresponding author: [email protected]



บทน า

ปจจบนการเพมขนของประชากรสงอายเปนปรากฏการณทเกดขนในทกประเทศทวโลกรวมทงประเทศไทย ในป 2560 ประเทศไทยมประชากรทมอาย 60 ปขนไป ประมาณรอยละ 17 ของประชากรทงหมด และคาดการณวาภายในป 2564 จะเพมขนถงรอยละ 20 ของประชากรท งหมด ท าใหกลายเปน “สงคมสงวยอยางส ม บ ร ณ ” ( Complete-aged society) แ ล ะคาดการณวาจะเปน “สงคมสงวยระดบสดยอด” ( Super-aged society) ภ า ย ใ น ป 25781,2 ประเทศไทยมอตราการเพมขนของประชากรสงอายอยางรวดเรวเมอเทยบกบประเทศอนๆ ดงนนจ าเปนตองเตรยมความพรอมในการรบมอทงในดานทรพยากร บคลากร การปรบบทบาทขององคกร การปรบปรงกฎหมายทเกยวของ ใหทนตอสถานการณ เนองจากการเพมขนของผส งอายยอมบงชถงภาระของรฐ ชมชนและครอบครวในการดแลสขภาพ นอกจากน ย งจ าเปนตองเตรยมพรอมในดานการพฒนารปแบบระบบบรการสขภาพทเออตอการเขาถงบรการทจ าเปนของผสงอาย1,3

การกาวเขาสสงคมผสงอายจงเปนความทาทายส าหรบประเทศไทยทจะเขาสสงคมแหงการพงพง ท าใหทกภาคสวนใหความส าคญและมมาตรการเพอรองรบสถานการณผสงอายทเพมขน ทงในระดบนโยบายและระดบปฏบต รวมไปถงการเตรยมความพรอมในระดบบคคลและเชงระบบโดยครอบคลมดานหลกประกนรายได ดานทอยอาศย ดานสขภาพ และดานการประกอบอาชพ เพอสงเสรม สนบสนน ชวยเหลอให เปนผสงอายทมคณภาพ สามารถด ารงชวตไดอยางมนคงและมคณภาพชวตทด 3,4 ซง เปนไปตามขอเสนอแนะขององคการอนามยโลกท เนนความส าคญของ 3 องคประกอบหลกของการเปน

ผสงอายทมศกยภาพ (Active Ageing) ไดแก มส ขภ าพท ด (Healthy) ม ค ว ามม น ค งหร อมหลกประกนในชวต (Security) และมสวนรวม (Participation) ทงนเพอใหผสงอายคงศกยภาพของตนเองไว สามารถพงพาตนเอง การมสวนรวมกบสงคม การสรางหลกประกนและความมนคงใหตนเองตามศกยภาพ5 ในดานการเตรยมความพรอมในระดบบคคลเพอสงเสรมศกยภาพผสงอายนน มการด าเนนงานของหนวยงานตาง ๆ เกดขนอยางหลากหลาย หน งในกจกรรมดงกลาวคอ การกอตงโรงเรยนผสงอาย ซงเปนรปแบบหนงของการรวมกลมภายใตการมสวนรวมของชมชนและภาค เครอขาย ท ากจกรรมทหลากหลายรวมกน โดยมงตองการใหผสงอายเหนคณคาของตนเอง6 โรงเรยนผสงอายเปนอกหนงเคร องมอและถอ เปนนวตกรรมท ใช พฒนาศกยภาพและคณภาพชวตของผสงอาย ภายใตแนวคด “การศกษานอกโรงเรยนเพอการเรยนรตลอดชวต” ผานการถายทอดความรอยางเปนระบบ ท าใหผสงอายไดเรยนรอยางสนกสนาน เกดทกษะดานการดแลตวเองและพงพาตวเองได โดยไมมรปแบบการด าเนนงานหรอกจกรรมทตายตว ทงนขนกบบรบทของชมชนและความตองการของผสงอาย7

ในการจดการศกษาส าหรบผส งอายในโรงเรยนผสงอาย พบวาสวนใหญอยภายใตการดแลขององคการปกครองสวนทองถนและผน าชมชนในพนท ซงทราบปญหาของผสงอายมากทสด7,8 ทงนกรมกจการผสงอาย กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย ไดจดท าคมอการด าเนนงานโรงเรยนผสงอายขน เพอเปนแนวทางส าหรบหนวยงานทเกยวของน าไปปรบใชใหเหมาะสมกบบรบทของพนท โดยโครงสราง “หลกสตรการเรยนร เ พอพฒนาคณภาพชวตผสงอาย” ประกอบดวย 3 กลมวชา ไดแก กลมวชาชวต วชาชพ และวชาการ9 นอกจากนยงม



หลกสตรของหนวยงานอน ๆ เชน หลกสตรของมลนธสถาบนวจยและพฒนาผสงอายไทย ไดก าหนดเปนชดความร 3 ชด คอ ความรทผสงอายตองร ควรร และอยากร10 หลกสตรการศกษาต ล อ ด ช ว ต ส า ห ร บ ผ ส ง อ า ย ข อ งกระทรวงศกษาธการ ประกอบดวย 5 รายวชาหลก ไดแก การดแลสขภาพ การนนทนาการ การพฒนาจต การใชชวตอยางมความสข และเทคโนโลยการสอสาร11 หลกสตรโรงเรยนผสงอายของศนยความเปนเลศดานการสรางเสรมสขภาพผสงอาย ประกอบดวย 5 หนวยการเรยนร ไดแก การดแลสขภาพ นนทนาการ การพฒนาจต การใชชวตอยางมความสข และการศกษาอสระ12 นอกจากนยงมการพฒนาหลกสตรตามสภาพปญหาของพนท และความตองการของผสงอายในชมชน13,14

ส าหรบโรงเรยนผสงอายบานเขาสมอแคลงไดเรมด าเนนการมาตงแตเดอนพฤศจกายน พ.ศ. 2559 ทงน ในการด าเนนกจกรรมในโรงเรยนผสงอายไดมแนวทางใหมการจดการเรยนการสอนเพอใหผสงอายไดมกจกรรมและแลกเปลยนเรยนรรวมกน รวมถงเปนการพฒนาศกยภาพของผ ส งอาย โดยกรมกจการผ ส งอาย ได จ ดท าโครงสรางหลกสตรขนเพอเปนแนวทางในการจดการเรยนการสอน ทงนหลงจากน ามาใชในโรงเรยนผสงอายบานเขาสมอแคลงยงขาดการวเคราะหเนอหารายวชาทไดด าเนนการการสอนวาสอดคลองกบโครงสร างท ก าหนดหรอไม การศกษาน จ งม วตถประสงค เ พอว เคราะหเนอหาวชาทมการจดการเรยนการสอน และเปรยบเทยบกบโครงสรางหลกสตรของกรมกจการผ ส งอาย เ พ อ เป นแนวทาง ในการทบทวนเนอหาวชาใหเปนไปตามโครงสรางทก าหนดและปรบปรง ใหสอดคลองกบความตองการของผสงอายตอไป

วธด าเนนการวจย

การว จ ยน เ ป นการว จ ย เช งพรรณนา (Descriptive research) มวตถประสงคหลกเพอวเคราะหเนอหาวชาและจ านวนชวโมงทมการจดการเรยนการสอนในโรงเรยนผสงอายบานเขาสมอแคลง อ าเภอวงทอง จงหวดพษณโลก และเปรยบเทยบกบโครงสรางหลกสตรของกรมกจการผสงอาย ซงประกอบดวย 3 กลมวชาหลก ไดแก กลมวชาชวต กลมวชาชพ และกลมวชาการ และมวตถประสงครองเพอจดกลมเนอหาความรทยงมชวโมงการสอนนอยกวาทก าหนดหรอยงไมมการจดการเรยนการสอน ใน 3 มต คอ เนอหาความรทผสงอายตองร ควรร และอยากร ตามโครงสรางหลกสตรของมลนธสถาบนวจยและพฒนาผสงอายไทย

ประชากรทศกษา วเคราะหเนอหาวชาจากกลมขอมลเอกสาร

ประกอบดวย ตารางเรยน หวขอการบรรยาย เอกสารการบรรยาย โครงสรางหลกสตรการเรยนร เพอพฒนาคณภาพชวตผ สงอาย (โรงเรยนผสงอาย) ของกรมกจการผสงอาย และโครงสรางเนอหาชดความรการพฒนาเปนผส งอายทมศ กยภาพใน โ ร ง เ ร ย นผ ส ง อ าย ของม ลน ธสถาบนวจยและพฒนาผสงอายไทย

เครองมอทใชในการวจย ใชแบบวเคราะหสาระวชา ซงผวจยสรางขน

ประกอบดวย 7 ประเดน ไดแก กลมวชา หมวดวชา หวขอวชา รายละเอยดสาระวชา จ านวนชวโมง ผสอน และหนวยงานของผสอน โดยประเดนหวขอทก าหนดองตามโครงสรางหลกสตรของกรมกจการผสงอายซงใชในการเปรยบเทยบ



การเกบรวบรวมขอมล ท าการวเคราะหเนอหาวชาจากหวขอและ

รายละเอยดเนอหา รวมทงจ านวนชวโมงทปรากฏในตาราง เ ร ยน ท ง 3 ช นป ท าการบ นท กรายละเอยดในแบบวเคราะหสาระวชาทสรางขน โดยพจารณาความสอดคลองตามกลมวชา หมวดวชา และหวขอวชา เปรยบเทยบกบโครงสรางหลกสตรของกรมกจการผสงอาย ซงเปนหลกสตรทโรงเรยนผสงอายบานเขาสมอแคลงน ามาใช ใน 3 กลมวชาหลก โดยมจ านวนชวโมงตามสดสวน คอ กลมวชาชวต (รอยละ 50) กลมวชาชพ (รอยละ 30) และกลมวชาการ (รอยละ 20)

การวเคราะหขอมล ใชสถต เช งคณภาพโดยการว เคราะห

เนอหาวชาทสอน เพอเปรยบเทยบกบเนอหาวชาทก าหนดไวในโครงสรางหลกสตรของกรมกจการผสงอาย และวเคราะหขอมลจ านวนชวโมงทสอน

โดยการแจกแจงความถ แสดงเปนจ านวนและรอยละ

ผลการวจย

ภาพรวมของจ านวนชวโมงการจดการเรยนการสอนพบวา ชวโมงทสอนทงหมดในแตละชนปมจ านวนมากกวาทก าหนดในโครงสรางของกรมกจการผสงอาย ส าหรบภาพรวมในแตละกลมวชาพบวา กลมวชาชวต มชวโมงการสอนมากกวาจ านวนชวโมงทก าหนดในทกชนป โดยคดเปนสดสวนถงรอยละ 72, รอยละ 70 และ รอยละ 77 ของจ านวนชวโมงทมการสอนทงหมด ในชนปท 1-3 ตามล าดบ ส าหรบกลมวชาการพบวา เปนกลมวชาทมจ านวนชวโมงการสอนนอยกวาจ านวนทก าหนด (10 ชวโมง) ในทกชนป แสดงดงตารางท 1

ตารางท 1 จ านวนชวโมงตามตารางเรยนเปรยบเทยบกบจ านวนชวโมงตามโครงสรางหลกสตรของกรมกจการผสงอาย

จ านวนชวโมงตามโครงสรางหลกสตรของกรมกจการผสงอาย

จ านวนชวโมงตามตารางการจดการเรยนการสอน

กลมวชา จ านวนชวโมง (รอยละของ

จ านวนชวโมงทงหมด)

จ านวนชวโมง (รอยละของจ านวนชวโมงทสอนทงหมด)

ชนปท 1 ชนปท 2 ชนปท 3

กลมวชาชวต 35 (รอยละ 59) 51.3 (รอยละ 72) 44.0 (รอยละ 70) 52.0 (รอยละ 77) กลมวชาชพ 14 (รอยละ 24) 18.7 (รอยละ 26) 11.3 (รอยละ 18) 6.6 (รอยละ 10) กลมวชาการ 10 (รอยละ 17) 1.3 (รอยละ 2) 7.3 (รอยละ 12) 8.7 (รอยละ 13) รวมทกกลมวชา (ชวโมง) 59.0 71.3 62.6 67.3

ส าหรบจ านวนชวโมงทมการจดการเรยน

การสอนในกลมวชาตาง ๆ เมอเปรยบเทยบกบโครงสรางหลกสตรของกรมกจการผสงอาย พบวาในกลมวชาชวต หมวดวชาสงคมและหมวดวชาเลอกเสร (กจกรรมนนทนาการ ) มเนอหาวชา

เปนไปตามโครงสรางทก าหนดไวในทกชนป แตมชวโมงการสอนมากเกนทก าหนดไว สวนหมวดวชาสภาพแวดลอมและหมวดวชาชวตและสขภาพ ยงมชวโมงการสอนนอยกวาทก าหนดหรอไมมชวโมงทปรากฏในตารางเรยนในบางชนป (รปท 1)



ส าหรบกลมวชาชพซงม 1 หมวดวชา คอ หมวดวชาเศรษฐกจพบวา ในชนป 1 มจ านวนชวโมงทสอนมากกวาทก าหนด ขณะทชนปท 2-3 มจ านวนชวโมงทสอนนอยกวาทก าหนดไว (รปท 2) สวนในกลมวชาการพบวา ไมมการจดการเรยนการสอนในหมวดวชาสงคมและหมวดวชาเศรษฐกจ (รปท 3)

ส าหรบหวขอทไมมการจดการเรยนการสอนในทกชนป เมอเปรยบเทยบกบโครงสรางหลกสตรของกรมกจการผสงอายพบวา มทงหมด 5 หวขอ ไดแก การจดท าบญชครวเรอน กฎหมายและสทธประโยชนของผสงอาย จตอาสาเพอชวตและสงคม การใชคอมพวเตอรเพอการสอสาร

และการออมในผสงอาย ส าหรบเนอหาวชาทยงไมมการจดการเรยนการสอนในภาพรวมแตละชนป ซงมทงหมด 9 หวขอนน เมอน ามาจดกลมตามกรอบประเภทของชดความร 3 ประเภท คอ ความรทผสงอายตองร ควรรและอยากร พบวาเนอหาวชาดงกลาวสวนใหญ (6 ใน 9 หวขอ) เปนชดความรทผสงอายตองร สวนอก 3 ขอ เปนชดความรทผสงอายควรร (2 หวขอ) และอยากร (1 หวขอ) ตามล าดบ แสดงดงตารางท 2

ส าหรบหนวยงานในพนททใหการสนบสนนบคลากรเปนผใหความรกบนกเรยนในโรงเรยนผสงอาย มทงหมด 5 หนวยงาน และมครวทยากรจตอาสา จ านวน 6 ทาน

รปท 1 จ านวนชวโมงทมการจดการเรยนการสอนในกลมวชาชวตจ าแนกตามหมวดวชาในแตละชนป

เปรยบเทยบกบโครงสรางหลกสตรของกรมกจการผสงอาย

4.0

9.0

2.0

9.0

11.0

16.0

12.7

0.0

10.0

13.3

20.0

6.0

2.7

6.0

12.0

18.7

6.7

1.3

12.0

13.9

0 5 10 15 20 25

หมวดวชาสงคม

หมวดวชาชวตและสขภาพ

หมวดวชาสภาพแวดลอม

หมวดวชาวฒนธรรมและภมปญญา

หมวดวชาเลอกเสร (กจกรรมนนทนาการ)

จ านวนชวโมง

กลมวชาชวต

ป 1 ป 2 ป 3 หลกสตรกรมกจการผสงอาย (ใชเปรยบเทยบ)



รปท 2 จ านวนชวโมงทมการจดการเรยนการสอนในกลมวชาชพในแตละชนป (ม 1 หมวดวชา คอหมวด

วชาเศรษฐกจ) เปรยบเทยบกบโครงสรางหลกสตรของกรมกจการผสงอาย

รปท 3 จ านวนชวโมงทมการจดการเรยนการสอนในกลมวชาการจ าแนกตามหมวดวชาในแตละชนป

เปรยบเทยบกบโครงสรางหลกสตรของกรมกจการผสงอาย

14.06.7

11.318.7

0 5 10 15 20

หมวดวชาเศรษฐกจ


กลมวชาชพ


6.0

1.0

3.0

0.0

0.0

8.7

0.0

0.0

7.3

0.0

0.0

1.3

0 2 4 6 8 10

หมวดวชาสงคม


หมวดวชาสขภาพ


กลมวชาการ




ตารางท 2 เนอหาวชาในแตละกลมวชาทไมปรากฎในตารางการจดการเรยนการสอน

กลมวชา หมวดวชา เนอหาวชา

(จ านวนชวโมง)

ชนปทไมปรากฎชวโมง

ประเภทของ ชดความร

กลมวชาชวต หมวดวชาชวตและสขภาพ

- สขภาพกาย (3 อ) อาหารและโภชนาการ การออกก าลงกาย อารมณ (6)

- การดแลสขภาพชองปาก (1) - สขภาพใจ (2)

- ชนปท 2, 3

- ชนปท 1 - ชนปท 3

ผสงอายตองร

หมวดวชาสภาพแวดลอม

การจดสภาพแวดลอมทเหมาะสมและทพกอาศยในวยผสงอาย (2)

ชนปท 3 ผสงอายตองร

หมวดวชาวฒนธรรมและภมปญญา

- การท าสมาธวปสสนา (3) ชนปท 2, 3 ผสงอายตองร

กลมวชาชพ


- การจดท าบญชครวเรอน (2) - เศรษฐกจพอเพยง (2)

- ทกชนป - ชนปท 1

ผสงอายอยากร

กลมวชาการ หมวดวชาสงคม - กฎหมายและสทธประโยชนของผสงอาย (2)

- จตอาสาเพอชวตและสงคม (2)

- การใชคอมพวเตอรเพอการสอสาร (2)

- ทกชนป - ผสงอายตองร

- ผสงอายควรร - ผสงอายควรร


- การออมในวยสงอาย (1) - ทกชนป ผสงอายอยากร

หมวดวชาสขภาพ

- โรคเรอรงและพบมากในวยสงอาย

- ชนปท 1 ผสงอายตองร

สรปและอภปรายผลการวจย

จากผลการศกษาพบวา จ านวนชวโมงการสอนในภาพรวมมากกวาโครงสรางของกรมกจการผสงอาย ในดานเนอหาวชาสวนใหญมการจดการเรยนการสอนเปนไปตามโครงสรางทก าหนดไว โดยเนอหาวชามงเนนในกลมวชาชวต โดยเฉพาะในหมวดวชาส งคมและหมวดวชา เลอกเสร

(กจกรรมนนทนาการ) ทงนมเพยงบางหวขอทไมปรากฏวามการจดการเรยนการสอน ไดแก หวขอการจดสภาพแวดลอมและทพกอาศยทเหมาะสมในกลมวชาชวต การจดท าบญชครวเรอนในกลมวชาชพ และหวขอกฎหมายและสทธประโยชนส าหรบผสงอาย การใชคอมพวเตอรเ พอการสอสาร และการออมในกลมวชาการ โดยหวขอ



เนอหาทยงขาดสวนใหญเปนความรทผสงอายตองร

ส าหรบโครงสรางหลกสตรของกรมกจการผสงอายทแนะน าเพอใชส าหรบการจดการเรยนการสอนในโรงเรยนผสงอายทจดตงขนในแตละพนทน น มการวางกรอบไว เปน 3 กล มวชา ก าหนดสดสวนกลมวชาชวต กลมวชาชพ และกลมวชาการ รอยละ 50:30:20 แตเมอวเคราะหจ านวนช ว โมงของแตละหวขอในโครงสรางดงกลาวพบวา สดสวนของจ านวนชวโมงในแตละกลมวชาเทากบรอยละ 59:24:17 ตามล าดบ9 ซงจะเหนไดวาเนอหาวชามงเนนในกลมวชาชวตมากกวากลมวชาอน ทงนผวจยเหนวาการพฒนาหลกสตรของกรมกจการผสงอายนน อาจเปนการก าหนดกรอบจ านวนชวโมงและเนอหาวชาในลกษณะกวางๆ เพอใหโรงเรยนผสงอายทจดตงขนสามารถน าไปปรบใชเปนแนวทางเพอใหเหมาะสมในระดบพนท โดยสามารถจดหลกสตรใหมความยดหยนตามโอกาสและความสนใจของผสงอาย ทงนส าหรบนกเรยนโรงเรยนผสงอายบานเขาสมอแคลงปวยเปนโรคไมตดตอเรอรงเปนสวนใหญ15 ดงนนการจดหวขอวชาทน ามาสอนอาจมงเนนไปในกลมวชาชวต โดยเฉพาะหมวดวชาการสงคมซงเปนเนอหาเกยวกบการใชชวตในวยสงอายและหมวดวชาชวตและสขภาพ รวมทงหมวดวชาสขภาพของกลมวชาการ ทมชวโมงการจดการเรยนการสอนมากวาทก าหนด ซงบงชใหเหนวามการจดการเรยนการสอนสอดคลองกบบทบรบทปญหาเชงพนทและความตองการของผเรยนเปนหลก

ในการศกษานยงพบวาในบางหวขอวชาทย ง ไมปรากฎวา ในตารางเรยน เปนหวขอทเกยวของกบดานความมนคงของชวต ไดแก การจดสภาพแวดลอมทเหมาะสมและทพกอาศยในวยผสงอาย การจดท าบญชครวเรอน และการออมในวยสงอาย ส าหรบหวขอการจดสภาพแวดลอมท

เหมาะสมและทพกอาศยในวยผสงอาย เปนหวขอทอยในประเภทของชดความรทผสงอายตองร เพอเปนการปองกนอบตเหตและการหกลมในผสงอาย ซงถอวามความส าคญอยางมากเนองจากผสงอายมปจจยดานความเสอมของรางกาย หากการจดสภาพแวดลอมในบานทไมเหมาะสมอาจเพมความเสยงท าใหผสงอายบาดเจบ ทพพลภาพ หรอเสยชวตได ทงนแมจะไมปรากฎในตารางเรยน แตพบวามการสอดแทรกเนอหาบางสวนในเรองการใชชวตในวยสงอาย ส าหรบหวขอการออมในผสงอายนน แมจะไมมการจดการเรยนการสอนในตารางเรยน แตพบวาโรงเรยนผสงอายมกจกรรมการออมของนกเรยนอยางตอเนอง ซงสะทอนใหเหนวาผสงอายมความตระหนกและใหความส าคญกบการออม ทงนอาจเปนเพราะผสงอายในพนทประสบความเสยงดานความมนคงทางเศรษฐกจและสงคม เชนเดยวกบผสงอายของไทยทพบวาผสงอายมรายไดหลกจากบตรลดลงและมรายไดจากการท างานลดลง1 อยางไรกตามหวขอการจดท าบญชครวเรอนและการออมนนถอเปนชดความรทผสงอายอยากร ซงขนอยกบความสนใจ ความสมครใจ ตามศกยภาพและความพรอมของผสงอาย ทงนอาจเปนการศกษาจากแหลงเรยนรอน ๆ หรอจากบคคลทมประสบการณได10 ส าหรบเนอหาในเรองสขภาพกาย (3 อ) และสขภาพใจ ทพบวามบางชนปมจ านวนชวโมงนอยกวาทก าหนดนน ในการด าเนนกจกรรมพบวามการบรณาการกบวชาหรอชวโมงอนๆ เชน กจกรรมนนทนา (การออกก าลงกายและกจกรรมเขาจงหวะ) หวขอการใชชวตในวยสงอาย เปนตน นอกจากนยงพบเนอหาดงกลาวปรากฎในโปรแกรมการสงเสรมสขภาพส าหรบโรงเรยนผสงอายบานเขาสมอแคลงทมการพฒนาขนโดยใชนกเรยนผสงอายเปนกลมเปาหมายของการวจย15



ดงนนในการปรบปรงหรอพฒนาหลกสตรใหเหมาะสมกบพนทนน จ าเปนตองค านงถงสภาพปญหาหรอสอดคลองกบความตองการ ความสนใจของผสงอายเปนหลก โดยเปนลกษณะการพฒนารปแบบหลกสตรแบบมสวนรวม เรมตงแตการวเคราะหสภาพปญหาของพนท พรอมทงเปดโอกาสใหทกภาคสวนในพนทมสวนรวมในการสนบสนนการเรยนรของผสงอาย รวมไปถงการก าหนดเนอหาและกจกรรม ซงเปนลกษณะการพฒนารปแบบการสงเสรมการจดการศกษาหรอการเรยนรเพอการพฒนาศกยภาพผสงอายอยางแทจรง16 ซงจะสงผลใหผเรยนไดรบการพฒนาตามความตองการ มาเรยนดวยแรงจงใจของตนเอง เกดความพงพอใจตอกจกรรมและท าใหผ เรยนไดรบประโยชนสงสด8,17 สอดคลองกบการศกษาทผานมาทพบวาการการพฒนาหลกสตรในโรงเรยนผสงอายนน มการศกษาความตองการของผสงอายเพอเปนขอมลในการจดเนอหาหรอชดความรกบผส งอาย 18 รวมท งมการพฒนาหลกสตรตามสภาพปญหาของพนท สอดคลองตามความตองการของผเรยน เชน การพฒนาหลกสตรโรงเรยนผสงอายเทศบาลต าบลเสรมงาม ทมงเนนการใหความรเกยวกบดแลสขภาพของผสงอายทตดสงคม ตดบาน หรอตดเตยง13 การพฒนาหลกสตรเสรมสรางสมรรถนะผสงอายในการปองกนภาวะแทรกซอนจากโรคความดนโลหตสงในโรงเรยนผสงอายสมฤทธวทยา14 ซงถอไดวาเปนปจจยทน าไปสความส าเรจของการจดการเรยนการสอนในโรงเรยนผสงอายอยางแทจรง

ในดานวทยากรทมาใหความรในโรงเรยนผสงอายบานเขาสมอแคลงนน เปนความรวมมอของหนวยงานตาง ๆ ในพนท จ านวน 5 แหง โดยเปนหนวยงานดานสขภาพจ านวน 3 แหง และอก 2 แหง เปนหนวยงานดานการศกษาและดานศาสนา ทงนยงมวทยากรอาสาจ านวน 6 ทาน ซงเปนปราชญชาวบาน ผน าทองถน และขาราชการ

บ านาญ ซงถอเปนเอกลกษณทโดดเดนอยางหนงของโรงเรยนผสงอาย ทมการใชทนทางสงคมและวฒนธรรมเปนจดเรมตนของการขบเคลอนในลกษณะเครอขายทางสงคมในการท างานรวมกน9

จากผลการศกษาทไดหนวยงานทเกยวของเกยวกบการจดกจกรรมในโรงเรยนผสงอายบานเ ขาสมอแคลง ส ามารถน า ไป ใช ป ร บปร งเนอหาวชาโดยสอดแทรกไปในหมวดวชาหรอรายวชาทมการจดการเรยนการสอนอย เดม โดยเฉพาะอยางยงเนอหาวชาทเปนประเภทชดความรทผสงอายตองร นอกจากนในสวนของการจดการเรยนการสอนในโรงเรยนผสงอายในแตละพนทอาจจ าเปนตองมการทบทวนเนอหาวชาเพอใหสอดคลองกบโครงสรางหลกสตรทเปนแนวทางเบองตนและใหความส าคญกบเนอหาวชาทผสงอายจ าเปนตองร ทงนตองสอดคลองกบความตองการของผสงอายและค านงถงบรบทปญหาสขภาพเชงพนทเปนหลก

ส าหรบขอเสนอแนะในการศกษาวจยตอไป ควรมการศกษาผลลพธหรอประเมนวาการด าเนนงานในโรงเรยนผส งอายสามารถเพมศกยภาพใหกบผสงอายไดอยางย งยนหรอไม ผสงอายมการพฒนาตนเองใหมความเขมแขงอยางตอเนองหรอไม เนองจากการเสรมแรงใหผ ส งอาย พฒนาศกยภาพท ตน เองม อย เ ป นจดมงหมายสงสดใหเปนผสงอายทมศกยภาพ หากพนทไมสามารถจดการศกษาหรอการเรยนรใหเปนไปตามบรบทหรอปญหาเชงพนทได กอาจไมสามารถจดการกบความทาทายจากการกาวเขาสสงคมผสงอายได



เอกสารอางอง

1. Foundation of Thai Gerontology Research and Development Institute. Situation of The Thai Elderly 2017 [Internet]. 2017 [cited 2019 Oct 6]. Available from: http://www.dop.go.th/download/knowledge/th1552463947-147_0.pdf

2. Digital Literacy, Ministry of social development and human security. Aging Population: Now and Future Trends [Internet]. 2014 [cited 2019 Oct 6]. Available from: http://www.dop.go.th/download/knowledge/knowledge_th_20160106135752_1.pdf

3. Anuntakul A. Aging Society: the challenges of Thailand [Internet]. 2017 [cited 2019 Oct 6]. Available from: http://www.royin.go.th/wp-content/uploads/2017/12/สงคมสงวย3.pdf

4. Department of Older Persons (DOP). Measures to Implement National Agenda on Aged Society (Revised Version) [Internet]. Ministry of Social Development and Human Security; 2019 [cited 2019 Oct 7]. Available from: http://www.dop.go.th/download/knowledge/th1551432930-155_0.pdf

5. World Health Organization. The World Health Report 2002 - Reducing Risks, Promoting Healthy Life [Internet]. 2002 [cited 2019 Oct 7] p. 230–230. Available from:

http://www.informaworld.com/openurl?genre=article&doi=10.1080/1357628031000116808&magic=crossref||D404A21C5BB053405B1A640AFFD44AE3

6. Ratana-Ubol A. Proposal for Operational Improvement Regarding Senior Citizen’s Potential Enhancement. Silpakorn Educ Res J. 2019 Jul 8;11(1): 26–46.

7. Thai Health Promotion Foundation. An elderly School [Internet]. Bangkok: Thai Health Promotion Foundation; 2017 [cited 2019 Sep 11]. Available from: http://resource.thaihealth.or.th/system/files/documents/lo3_school_old_people.pdf

8. Rupavijetra P, Rupavijetra P. Strategic of Education Management for the Elderly Towards Developing Active Ageing. CMU J Educ. 2018;2(3):17–30.

9. Department of Older Persons (DOP). Handbook of the Elderly School [Internet]. Ministry of Social Development and Human Security; 2016 [cited 2019 Oct 11]. Available from: http://www.dop.go.th/download/knowledge/knowledge_th_20161706121558_1.pdf

10.Yodphet S, Patthanasri P, Sakdaporn T. Elderly school: Geriatric Knowledge Module for Active Aging [Internet]. Bangkok: Foundation of Thai Gerontology Research and Development Institute; 2017 [cited 2019 Oct 11]. Available from:



http://resource.thaihealth.or.th/library/hot/16253

11.Southern Regional Institute in Songkhla for Non-Formal Education. The Curriculum of the Lifelong Learning for Elderly: 144 hours. Office of the Non-Formal and Informal Education, Ministry of Education; 2015.

12.Sapkaew Y. The Development of Elderly’s Quality of Life by Using the Elderly School Curriculum, The Excellent Center in Health Promotion of Elderly, Boromarajonani College of Nursing Nakhon Si Thammarat. J Nurs Educ. 2016 Jun 30;9(2):25–39.

13.Kantaros N, Santivong A. Participatory Action Research for Developing the Piloted Curriculum of Geriatric School in Local Government: A Case Study of Soem Ngam Municipality, Soem Ngam District, Lampang Province. Veridian E-JournalSilpakorn Univ Humanit Soc Sci Arts. 2018 Sep 7;11(2):3387–402.

14.Singsalasang A, Slawongluk T. The Curriculum Development for Strengthening the Elderly’s Competencies on Prevention of Complications from Hypertension at Phoosungwai Samrit Wittaya School, Phimai District, Nakhon Ratchasima Province. Off Dis Prev Control 9th Nakhon Ratchasima J [Internet]. 2018 [cited 2019 Oct 11];24(80–89). Available from: https://www.tci-thaijo.org/index.php/ODPC9/article/view/188354

15.Stewart O. Participation between Sirindhorn College of Public Health, Phitsanulok and Community in Health Promotion Program Development for Ban Khao-SmorKlang Elderly School, Wangthong district, Phitsanulok Province. Multidiscip J Health. 2019;1(1):23–39.

16.Ratana-Ubol A, Sareepan S, Pathumcharoenwattana W, Manaswas K, Pathumcharoenwattana W, Kimpee P, et al. The Development of The Supportive Guidelines in Education/Learning Management for Enhancing the Competencies of Older Adults in Thailand. J Educ Stud. 2012;40(1):14–28.

17.Yamekaew J. Activity Formats for The Elder People in Happiness School of Taidong Sub-District Wangpong District Phetchabun Province. In: Integrated Research toward Fustainable Local Development [Internet]. Pibulsongkram Rajabhat University; 2017 [cited 2019 Oct 11]. Available from: http://gnru2017.psru.ac.th/proceeding/444-25600830143935.pdf

18.Saraphon T. Information Needs to Improve Quality of Life for The Elderly of Elderly School in Ma-Aue Sub-District, Thawatburi District, Roi-Et Province. NRRU Community Res J. 2018 Dec 7; 12(3): 114–23.



Received: 14 Feb 2020, Revised: 11 Mar 2020 Accepted: 26 Mar 2020


การพฒนารปแบบการดแลสขภาพผสงอายระยะยาวในกลมทมภาวะพงพง

ต าบลทาขอนยาง อ าเภอกนทรวชย จงหวดมหาสารคาม

วรางคณา ศรภวงษ1 ชาญยทธ ศรภวงษ2 สรศกด เทยบฤทธ3

บทคดยอ

การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมน มวตถประสงคเพอพฒนารปแบบการดแลสขภาพผสงอายระยะยาวในกลมทมภาวะพงพง ในเขตต าบลทาขอนยาง อ าเภอกนทรวชย จงหวดมหาสารคาม ผเขารวมวจยเลอกมาแบบเจาะจง ประกอบดวย 1) ผสงอายทมภาวะตดบานหรอตดเตยง จ านวน 45 คน และ 2) ตวแทนภาคเครอขายชมชน จ านวน 30 คน ประกอบดวย 1) ภาคเครอขายบรการสขภาพ จ านวน 5 คน 2) ผดแลผสงอายทมภาวะพงพง จ านวน 5 คน 3) อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน จ านวน 12 คน และ 4) ผน าชมชน จ านวน 3 คน และ 5) เจาหนาทจากเทศบาล จ านวน 5 คน รวมทงสน 75 คน กระบวนการวจย ม 3 ระยะ คอ 1) เตรยมการและวเคราะหสถานการณ 2) ระยะปฏบตการพฒนาดวยวงจร PAOR ถอดบทเรยนและจดกจกรรม 2 รอบ และ 3) ระยะสรปประเมนผล เกบรวบรวมขอมลโดยใช แบบประเมนภาวะสขภาพผสงอาย แนวค าถามกงโครงสราง และแบบประเมนความพงพอใจตอการพฒนารปแบบ วเคราะหขอมลเชงปรมาณ ดวยรอยละ คาเฉลย ขอมลเชงคณภาพดวยการวเคราะหเชงเนอหา ผลการศกษาพบวารปแบบทพฒนาขน ม 5 องคประกอบไดแก 1) การเตรยมการ การตรวจคดกรองและการจดท าแผนการดแล 2) การสวนรวมของเครอขายชมชน การเยยมบานโดยทมสหวชาชพ 3)กระบวนการจดระบบบรการ 4) นโยบายและด าเนนโครงการอยางตอเนอง 5) การชวยเหลอสนบสนนจากหนวยงานอน ๆ ผลลพธภายหลงด าเนนกระบวนการพบวา ผสงอายทมภาวะพงพงมภาวะสขภาพดขนทงรางกาย จตใจและสงคม มความพงพอใจตอรปแบบการดแลอยในระดบมากทสด และภาคเครอขายชมชนมความพงพอใจระดบมากทสด การศกษาชใหเหนรปแบบทพฒนาขนสามารถเพมคณภาพการดแลท าใหผสงอายทมภาวะพงพง โดยมปจจยแหงความส าเรจคอ การมสวนรวมทเขมแขงของเครอขายชมชน การมศนยบรการสขภาพผสงอายทมภาวะพงพง การประชมหารอกนของเครอขายอยางสม าเสมอ และการสนบสนนจากภาคทเกยวของ

ค าส าคญ ผสงอายทมภาวะพงพง การดแลระยะยาว ภาคเครอขายชมชน

1 โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลบานหวขว 2 โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลบานหนองอม 3 อาจารย คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม * Corresponding author: [email protected]



Original Article

Long Term Care Model Development for the Dependency Elderly in Thakhonyang Sub-district, Kantharawichai District,

Mahasarakham Province

Warangkana Sriphuwong1,*, Charnyuth Sriphuwong2, Surasak Thiabrithi3

Abstract

This Participatory Action Research aimed to study the development of process of long term care (LTC) model for dependency elderly in Thakhonyang Sub-district, Kantharawichai District, Mahasarakham Province. A total 7 5 participants were selected by purposive sampling consists of 4 5 elderly with home-bound or bed–bound and 3 0 representatives of community network parties included; 5 trained care managers,5 elderly care givers, 12 village health volunteers, 3 community leaders and 5 municipal officers. The research process was divided in to 3 phases included: 1 ) Preparing and situation analysis phase, 2) Model development phase follows by PAOR cycle and 3) Evaluation phase. Data were collected by 1 ) the Elderly Physical Health Assessment Questionnaires, 2 ) Semi-constructed guideline and 3) Satisfaction assessment form. The study was conducted during March 2017 to March 2019.The results found that the process development of LTC model for dependency elderly in community were consists of 5 Ps: 1 ) Preparation in health screening, care plan and home visit by multi-disciplinary team,2 ) Participation of the community network party in project activities, 3 ) Process: Arrange the continuous service system by coordinate working with all sectors 4 ) Policy and project activity setting 5 ) Patronage: supported from community network partners. The health outcomes of the dependency elderly after implementing the LTC model were improved in physical and psychosocial aspects. The home-bound group was developed to more participating in social activities. The dependency elderly and community network partners also have the highest level of satisfaction for the care model. Therefore, the LTC model for elderly could improve quality of health care for dependency elderly. The key success factors included strongly participation of community networks, established of dependency elderly care center and patronage form community networks.

Keywords: Dependency elderly, Long-term health care, Community networks

1 Huakua Health Promotion Hospital 2 Nong-Um Health Promotion Hospital 3 Lecturer, Faculty of Public Health, Mahasarakham University * Corresponding author: [email protected]



บทน า

ในปจจบนประชากรโลกมแนวโนมเพมขนอยางรวดเรว โดยเฉพาะในกลมผสงอาย ท าใหหลายประเทศเขาสสงคมผสงอาย ซงเปนสงคมทมความตองการการพงพา จากประชากรโลก 6,070.6 ลานคนในป 2543 เปน7,851.4 ลานคน ในป 2568 โดยในป 2537 มจ านวนผสงอาย คดเปนรอยละ 6.8 ของประชากรทงประเทศ และเพมขนเปน รอยละ 9.4 รอยละ 0.7 รอยละ12.2 และรอยละ 14.9 ในป พ.ศ.2550 2554 และ 2557 ตามล าดบ1 จ านวนประชากรผสงอายทเพมสงขน ท าใหความตองการดแลเพมขน จากการเจบปวยเรอรง โดยเฉพาะประสบภาวะทพลภาพอยางรนแรง ซงเปนสาเหตของการตองการดแลระยะยาว ตามนยามสหประชาชาต ในป พ.ศ.2568 โดยมสดสวนและจ านวนเพมขนอยางตอเนอง คาดวาจ านวนผสงอายไทยจะเพมเปนรอยละ 21 และ24 ของประชากรรวมในอกสบและสบสปขางหนาตามล าดบ โดยจะเพมเปน 20.5 ลานคนในป 2583 อายเฉลยของหญงไทยอยท 78.4 ป ในขณะทชายไทยมอายเฉลย 71.6 ป2 ซงจากการประเมนคดกรองสขภาพผสงอาย จ านวน 6,394,022 คนในป 2558 โดยกระทรวงสาธารณสขพบวา รอยละ 79 (5 ลานคน) คอผสงอายตดสงคม หรอกลมชวยเหลอตนเองได รอยละ 21 (1.3 ลานคน) คอผสงอายทอยในวยพงพงหรอกลมตดบานตดเตยงทตองการดแลทงดานสขภาพและสงคม3 การเปลยนแปลงของโครงสรางประชากรพรอมกบการเปลยนแปลงของภาระโรคทมาจากโรคตดตอเรอรงทรกษาไมหายและมกมภาวะทพพลภาพตามมา ขณะเดยวกนอายท มากขนกตามมาดวยการถดถอยของสมรรถนะการท างานของอวยวะตางๆ รวมถงสมรรถนะทางกายและสมอง สงผลใหมจ านวน

ผสงอายทมภาวะพงพงทไมสามารถชวยเหลอตนเองไดหรอไดแตมขอจ ากดเพมมากขน

ตามโครงสรางครอบครวของสงคมไทย พ.ศ. 2557 เปลยนจากครอบครวขยายเปนเดยว จากรอยละ 28.9 เปนรอยละ 31.0 ผดแลผสงอายในครอบครวมอยอยางจ ากด อตราเกอหนนมแนวโนมลดลงอยางตอเนอง จากรอยละ 7.0 เปนรอยละ 6.3 รอยละ 5.5 และรอยละ 4.5 ในปพ.ศ. 2550,2553,2554 และ 2557 ตามล าดบ 1 ผสงอายมแนวโนมจะอยตามล าพงในครวเรอนเ พมข น ส งผลกระทบต อความ เป นอย ของครอบครวสงคมไทยโดยเฉพาะการดแลผสงอายทมภาวะพงพง ความจ าเปนในการเลยงชพของบตรหลานท าใหสงคมผสงอายทงในเขตเมองและเขตชนบทไมแตกตางกนคอ สมาชกในครอบครวตองไปท างานนอกบานหรอยายถนฐานเพอประกอบอาชพท าใหผสงอายถกทอดทงใหอยบานตามล าพงมากขน ไมมบตรหลานดแล ครอบครวไมสามารถรบภาระได รสกเปนภาระของบตรหลาน รวมทงมปญหาการปรบตวใหเขากบสมาชกในครอบครวและการด าเนนชวตในสงคม ทส าคญคอปญหาสขภาพทเกดจากความเสอมของรางกาย การดแลฟนฟสขภาพเพอใหไดรบการดแลทมคณภาพและเหมาะสม เพอใหคงระยะเวลาทม สขภาวะทางกาย ทางจต ทางสงคมและจตวญญาณใหนานเปนระบบ ดวยการสงเสรมสขภาพและตรวจคดกรองปญหาทพบบอยดานตาง ๆ ท าใหผสงอายสามารถดแลตนเองและปฏบตกจวตรประจ าวนไดตามความเหมาะสมกบชวงอาย4 ดวยเหตนประเทศไทยจ าเปนตองใหความส าคญกบการพฒนาระบบการดแลผสงอายระยะยาวนอกสถานบรการ โดยใชชมชนเปนฐานในการดแลชวยเหลอและคมครองผสงอาย โดยการน าแนวคดในการพฒนาระบบการดแลระยะยาวทพฒนามาจากตนทนทางสงคมและทรพยากรทมอย โดยการบรณาการระหวางเครอขายและชมชน



จงหวดมหาสารคาม มพนท 13 อ าเภอ และ 133 ต าบล โดยในป พ.ศ. 2559 มองคกรปกคร อ งส ว นท อ ง ถ น แล ะหน ว ย ง า นด า นสาธารณสข สมครเขารวมเปนต าบลดแลสขภาพผสงอายระยะยาวน ารอง จ านวน 260 ต าบล มผสงอายไดรบการดแลระยะยาว จ านวน 2,486 คน แตพบปญหาอปสรรคคอผจดการดแลผสงอายตองรบภาระดแลมากกวา 100 คน ซงเกณฑมาตรฐานก าหนด คอ 1: 50 คน5 ซงในป พ.ศ. 2563 ประมาณการผสงอาย จ านวน 178,500 คน พ.ศ. 2568 ประมาณการผสงอาย 205,600 คน และ ใน พ.ศ.2573 จะเพมขนเปน 231,200 คน1 การขบเคลอนการดแลผสงอายระยะยาวของจงหวดมหาสารคามเรมในชวง พ.ศ. 2559 โดยมองคกรปกครองสวนทองถนและหนวยงานดานสาธารณสข สมครเขารวมต าบลดแลสขภาพผสงอายระยะยาว น ารอง (Long Term Care) ซงต าบลทาขอนยาง เปนต าบลแรกในจ งหวดมหาสารคาม ทเขารวมโครงการตงแต พ.ศ.2559 แตยงไมสามารถดแลสขภาพผสงอายไดอยางเปนระบบและไมครอบคลมสขภาพแบบองครวม อกทงผจดการผสงอายตองแบกรบภาระเกนก าหนด ท าใหประสทธภาพในการด าเนนงานยงไมผานตามเกณฑการดแลสขภาพผสงอาย โดยเฉพาะกลมทมภาวะพงพง5

จากการประเมนผสงอายตามความสามารถในการปฏบตกจวตรประจ าวน ของต าบลทาขอนยาง ในป พ.ศ. 2560 มผสงอายทงหมด 835 คน พบกลมทมภาวะพงพงเปนกลมตดบานตดเตยง จ านวน 105 คน (รอยละ 12.57) ในจ านวนนมกลมทขาดผดแลในครอบครว จ านวน 6 คน จากการศกษาของวราพรรณ วโรจนรตนและคณะ6 ไดพฒนาพฒนารปแบบบรการสขภาพใน การดแลผสงอายทมภาวะพงพาโดยการมสวนรวมระหวาง ครอบครว ชมชน และองคกรรฐ ซงสรปไดวารปแบบการดแลผสงอายทมภาวะพงพานนควรม

3 ภาคสวน คอ ผดแลและครอบครว เครอขายชมชนและศนยบรการสาธารณสข แตละภาคสวนนนมการสนบสนนและประสานงานกนในการดแลผสงอายแบบบรณาการบรการสขภาพและทางสงคมเพอการดแลผสงอายใหเปนองครวมทางดานรางกาย จต และสงคม ปญหาของผสงอายกลมนคอปญหาการชวยเหลอตนเองในกจวตรประจ าวนไดนอย การตดตามเยยมของทมสหวชาชพไมครอบคล ม ผ จ ดกา รด แลส ขภาพผ ส งอ ายรบผดชอบในการดแลมากกวา 1 ตอ 100 คน มากกวาเกณฑก าหนด และขาดการดแลองครวมทชดเจน ซงตองอาศยความรวมมอของทกภาคสวนตลอดจนภาค เครอขายและชมชน การด าเนนงานรปแบบเดมคอการตดตามแกปญหา และขาดการประสานกบภาคเครอขาย จากความเปนมาดงกลาวผวจยจงมแนวคดทจะ ประยกตแนวคดการดแลระยะยาว และใชองคประกอบ 6 องคประกอบ ของแนวคดรปแบบการดแลผปวยเรอรง (The Chronic Care Model) และกรอบการวจยเชงปฏบตการ ของ Kemmis and MC Taggart (1988)7 ซงประกอบดวย การวางแผน การปฏบตการสงเกต และการประเมนผลสะทอนผล ในการขบเคลอนกระบวนการพฒนารปแบบการดแลผสงอายทมภาวะพงพงระยะยาวในชมชน เพอใหไดรปแบบของเครอขายบรการบรการสขภาพ เพอจดกจกรรมพฒนาศกยภาพผสงอายต ดบ า น ให ม ค ว ามส า มา รถ ในก า รด า เ น นชวตประจ าวน เปนกลมตดสงคม สามารถดแลสขภาพและชวยเหลอตนเองได กลมตดเตยงกลายเปนกลมตดบานโดยประเมนจาก ADL โดยการศกษาครงนมจดมงหมายเพอพฒนารปแบบการดแลสขภาพผสงอายระยะยาว ในกลมทมภาวะพงพงกลมตดบานและตดเตยง ในพนทต าบลทาขอนยาง อ าเภอกนทรวชย จงหวดมหาสารคาม โดยความรวมมอของชมชนและ ทมสาธารณสข ทองถนและภาคประชาชนในการ



จดบรการแกผสงอายและผมภาวะพงพงในชมชน อนจะเปนประโยชนตอระบบการดแลผสงอายทมภาวะพงพงระยะยาวในชมชนอยางมคณภาพและมประสทธภาพและประสทธผล ท าใหผสงอาย ผดแลในครอบครว ตลอดจนครอบครวมคณภาพชวตทดตอไป


รปแบบการวจย การวจยครงนเปนการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม (Participatory Action Research) โดยประยกต แนวคดการด าเนนงานจดระบบบรการส าหรบผสงอายทมภาวะพงพงระยะยาว8 ส านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต และใชแนวคดรปแบบการดแลผ ป ว ย เ ร อ ร ง (The Chronic Care Model)9 พฒนารปแบบโดยน าแนวคดของ ตามขนตอนการว จ ย เ ช ง ปฏ บ ต ก า ร ขอ ง Kemmis และ MC Taggart7 ซ ง เปน เกลยวตอเน อง ประกอบ 4 ขนตอน ไดแก 1) การวางแผน (Planning) 2) การปฏบต (Action) 3) การสงเกต (Observation) 4) การสะท อนผล (Reflection) โ ดยผ ว จ ย มบทบาท เปนทปรกษา รวมกนคนหาปญหา ท าใหเขาใจถง ปญหาและสาเหต และวางแผนการด าเนนงานเพอน ามาซงการเปลยนแปลงการปฏบตการดแลผสงอายระยะยาว ในชมชนทดขน กอใหเกดผลลพธทดตอสขภาพของผสงอาย

กลมเปาหมาย เพอใหไดผรวมวจยเปนตวแทนของกลมผมสวนเกยวของในชมชน เปนภาคเครอขายประกอบดวย 3 กลม ไดแก ภาคบรการสขภาพ ภาคบรการชมชน และภาคบรการสงคม ซงเปนผเกยวของและมสวนไดเสยในชมชน เลอกมาแบบเฉพาะเจาะจง ตามเกณฑทก าหนด จ านวน 75 คน ประกอบดวย 1) กลมผสงอายตดบานและตดเตยง โดยการประเมนความสามารถในการประกอบกจวตรประจ าวน ( Barthel Activities of Daily Living: ADL) 4-11 คะแนน

ไดจ านวน 45 คน และ(2) กลมตวแทนภาคหลก 3 สวน จ านวน 30 คน ไดแก 1) ภาคบรการสขภาพ (Care manager) จากโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล(รพ.สต.) จ านวน 5 คน 2) ภาคบรการชมชน เปนผดแลชวยเหลอผสงอายทมภาวะพงพง (Caregiver: CG) 5 คน อาสาสมครประจ าหมบาน (อสม.) จ านวน 9 คน ตวแทนผสงอาย 3 คนและ ผน าชมชน 3 คน 3 : ภาคบรการสงคม จากเทศบาลต าบลทาขอนยางจ านวน 5 คน

เกณฑการคดเขา (Inclusion Criteria) คอ 1) ผรวมการวจยหลก คอผสงอายทอาศยอยในพนทเทศบาลต าบลทาขอนยาง อ าเภอกนทรวชย จงหวดมหาสารคาม 2) ผรวมการวจยทเปนผมสวนไดสวนเสย ประกอบดวย คณะกรรมการดแลผสงอายระยะยาวของเทศบาล กลมผน าชมชน ผดแลชวยเหลอผสงอาย ผดแลในครอบครวผสงอาย 3) สมครใจเขารวมวจย 4) สามารถอาน ฟง เขยนภาษาไทยได 5) ไมมการเจบปวยรนแรงทเปนอปสรรคตอการเขารวมโครงการ 6) อาศยอยในพนทตลอดระยะเวลาท าวจย

เกณฑการคดออก (Exclusion Criteria) คอ 1) มโรคประจาตวทแสดงอาการเจบปวยรนแรงเปนอปสรรคตอการเขารวมโครงการ 2) ไมสามารถเขารวมวจยไดตลอดจนกระทงเสรจสนการวจย เชน ผทมธระหรอมความจ าเปนตองเดนทางออกนอกพนทระหวางการวจย

เครองมอทใชในการศกษา ผวจยใชวธการเกบรวบรวมขอมลเชงปรมาณและวธการเกบรวบรวมขอมลเชงคณภาพ จากกลมผสงอายทมภาวะพงพง และจาก 3 ภาคบรการ ดงตอไปน

1. วธการเกบรวบรวมขอมลเชงปรมาณ ประกอบดวย (1) แบบประเมน/คดกรองสขภาพผสงอาย ของกรมการแพทย10 ซงประกอบดวยประเดนการคดกรองปญหาทพบบอย กล ม Geriatric Syndrome ไดแก ภาพทางสมอง ภาวะซมเศรา โรคขอเขาเสอมภาวะหกลม (Time Up



and Go Test: TUG: TUGT) สภาพทางสายตา การกลนปสสาวะ ภาวะโภชนาการและปญหาการนอนกรน โรคหลอดเลอดในสมอง และการประเมน ADL ส าหรบคดกรองและประเมนผสงอายกลมตดบานและกลมตดเตยง (2) แบบประเมนความความพงพอใจตอการใหบรการเยยมบานผสงอาย

2. วธการเกบรวบรวมขอมลเชงคณภาพ ไดแก แนวทางการสมภาษณเชงลก (in-depth

Interview) แนวทางการสงเกต (observation) และแนวทางการสนทนากล ม (focus group discussion) ซ งผ ว จ ย ได สร า งข น ใหตรงตามว ต ถ ป ร ะ ส ง ค ข อ ง ก า ร ว จ ย โ ด ย จ ะก ล า วรายละเอยดไวในขนตอนด าเนนการวจยและ ซงครอบคลมประเดนส าคญเกยวกบ การรบรสถานะสขภาพของผสงอาย คณภาพชวตของผสงอาย ระบบการดแลสขภาพของผสงอายในปจจบน การใหความชวยเหลอจากภาค เครอข าย ความตองการพฒนาคณภาพชวตของผสงอาย และรปแบบการดแลสขภาพของผสงอายทเหมาะสมของต าบลทาขอนยาง ซ งผานการตรวจสอบคณภาพโดยใช การตรวจสอบแบบสามเส า ( triangulation method) โ ดยการตรวจสอบแหลงทมาของขอมลในดานเวลา สถานท และบคคล11

3. แบบประเมนความพงพอใจของผสงอายและผใชรปแบบ ดานระบบ/ขนตอนการบรการ ดานเจาหนาทและจรยธรรมในการใหบรการ และดานคณภาพการบรการ

คณภาพเครองมอ ผวจยไดน ารางเครองมอใหผ เชยวชาญตรวจสอบความตรงเชงเนอหา (Content validity) โดยมผ เช ยวชาญ 3 ทานตรวจสอบ จากน นท า เคร อ งมอท ผ านการตรวจสอบจากผเชยวชาญไปหาคาความเชอมนไดคาประสทธแอลฟาของครอนบาค (Cronbach’s

Alpha-Coefficient) ไดคาความเชอมนเทากบ 0.88

การเกบรวบรวมขอมลและการวเคราะหขอมลการศกษาคร งน เกบรวบรวมขอมลเชงคณภาพโดยการสมภาษณเชงลกและการสนทนากลม รวมทงเกบขอมลเชงปรมาณโดยใชแบบวดความพงพอใจและแบบสรปกจกรรม

วเคราะหขอมลเชงปรมาณ ใชสถตพนฐาน คาเฉลยและรอยละ สวนขอมลเช งคณภาพ ว เคราะหขอมล เนอหา (Content analysis ) ผวจยเกบรวบรวมขอมลดวยวธการสมภาษณ และการสงเกตจากสภาพจรง หลงจากนนการถอดบทเรยนการศกษาแลกเปลยนเรยนร ซงแบบสมภาษณแบบมโครงสรางครอบคลมประเดน ดงน

1) ระบบการดแลผสงอายระยะยาวของเทศบาลต าบลทาขอนยาง ไดแก รปแบบ/ลกษณะการด าเนนงาน การประสานงาน/การบรณาการการทางานกบหนวยงานอนในพนท จดเดน/ปจจยของความส าเรจ และปญหา/อปสรรคในการท างาน

2) ระบบขอมลสารสนเทศในการเชอมโยงขอมลผส งอายในพนท รปแบบ/ลกษณะการด าเนนงาน การเชอมโยงระบบกบหนวยงานทเกยวของ การน าไปตอยอดเพอใชประโยชนในพนท อน จดเดน/ปจจยของความส าเรจ และปญหา/อปสรรคในการท างาน

3) ระบบการดแลผสงอายระยะการท างานรวมกบภาคเครอขายในพนท จดเดน /ปจจยของความส าเรจ และปญหา/อปสรรคในการท างาน

4) ศนยพฒนาคณภาพชวตและสงเสรมอาชพผสงอาย เทศบาลต าบลทาขอนยาง เกบรวบรวมขอมลดวยวธการสมภาษณ การสนทนากลม และการสงเกตจากสภาพจรง หลงจากนนถอดบทเรยนการศกษาแลกเปลยนเรยนร ซงแบบสมภาษณแบบกงโครงสรางและแนวทางการสนทนากลมครอบคลม ประเดนดงน แนวทางการ



จดตงและวธการบรหารจดการภายในศนยพฒนาคณภาพชวตฯ แนวทางการจดการสภาพแวดลอมและสงเสรมอาชพผส งอาย แนวทางการจดกจกรรมสาหรบผสงอายกลมตดสงคม กลมตดบาน และกลมตดเตยง แนวทางการสรางเครอขายการท างานกบหนวยงานตาง ๆ เพอสนบสนนชวยเหลอในการดแล ผสงอายกลมตดบานกลมตดเตยง การมสวนรวมในการดาเนนงานหรอกจกรรมของศนยพฒนาคณภาพชวตฯ/อปสรรค/ปญหา/ปจจยแหงความส าเรจในการด าเนนงาน และการเสนอแนวทางในการพฒนารปแบบในการดแลผสงอายกลมตดและตดเตยง

การพทกษสทธของกลมตวอยาง การวจยนผานการรบรองจรยธรรมการวจยในมนษย เอกสารร บรอง เลขท EC7/2562 ส านก งานสาธารณสขจงหวดมหาสารคาม โดยยดหลกการเคารพในตวบคคล การตดสนใจใหขอมลดวยความสมครใจ โดยใชใบยนยอมในการเกบขอมล รวมถงหลกการใหประโยชน ไมกอใหเกดอนตราย ชแจงวตถประสงคและรายละเอยด การเกบรกษาความลบ ใชรหสแทนกลมศกษา โดยขออนญาตทกครงทมการบนทกภาพและเสยง สามารถถอนตวไดตลอดเวลา

ระยะเวลาด าเนนการ ระหวาง เดอนมนาคม พ.ศ. 2560 – เดอนมนาคม พ.ศ.2562


ขอมลทวไป สถานการณการดแลผสงอายระยะยาว

เทศบาลต าบลทาขอนยาง อ าเภอกนทรวชย จงหวดมหาสารคาม มผสงอาย จ านวน 835 คน คดเปนรอยละ 20.09 ของประชากรทงหมด เปนต าบลน ารองในการดแลผสงอายระยะยาว (Long term care) ตงแต พ.ศ. 2559 โดยจดกจกรรมโครงการตาง ๆ ซงเปนการด าเนนงานแบบแยกสวนของหนวยงาน ตางคนตางจดกจกรรม โดยไม

มการประสานงานกนระหวางผปวยผดแล และศนยกลางการประสานงาน ซงใชเทศบาลต าบลเปนศนยกลางในการด าเนนงาน มการจดการพฒนาศกยภาพผจดการสขภาพผสงอายและผดแลชวยเหลอผสงอาย แตมจ านวนทไมเพยงพอ สวนมากจะลาออก จงมการวางแผนพฒนาเครอขายในการดแลเพมขนใหมสดสวนทเพยงพอ หรอการบรณาการเครอขายอน ๆ รวมดวย จากการประเมนผลการด าเนนงานพบวา ไมมระบบการท างานท ชด เจนและเปนสดส วน มการปฏบตงานซ าซอน ใชงบประมาณทไมคมคาและทส าคญคอขาดการประเมนกลมทมภาวะพงพงในแตละบคคลและองครวม การศกษาครงนชวยใหเกดการรวมมอกนของระบบการดแลทมการประสานงานกนของหนวยงาน ชมชนและผสงอายโดยมตวประสาน และวางแผนการจดกจกรรมการพฒนา ผานกจกรรมซงไดรบงบประมาณสนบสนนจากกองทนการดแลผส งอายระยะยาว และกองทนหลกประกนสขภาพเทศบาลต าบลทกป

ผลการส ารวจจ านวนผสงอาย ในเขตต าบลทาขอนยาง มผสงอาย จ านวน 835 คน จากการประเมนจ าแนกตามความสามารถในการท ากจวตรประจ าวน (ADL) พบวาเปนกลมตดสงคม 692 คน (รอยละ 82.87) กลมผสงอายทพบกลมผสงอายพงพง จ านวน 143 คน รอยละ 17.13 เปนกลมตดบานกลมท1และ2 จ านวน 138 คน และกลมตดเตยงกลม3และ4 จ านวน 5 คน ผ ส งอาย พ ง พ งท ย นด เข าร วมจนส นส ดการศกษาวจย จ านวน 45 คน เปนเพศชาย 20 คน(รอยละ44.44) เพศหญง 25 คน(รอยละ55.56) อายเฉลย 65 ป จากผลประเมนภาวะสขภาพทางดานรางกาย ดานจตใจ และดานสงคม ของผสงอายกลมตดบานกลมตดเตยง10 พบวาบางสวน มปญหาดงน 1) ภาวะสขภาพดานรางกาย มดชนมวลกายเกนปกต มโรคประจ าตวเรอรง ฟนผเหงอกอกเสบไมมฟนขบเคยวท าใหมปญหาในการ



เคยวกลนอาหาร หตงไดยนไมชดเจน มองเหนไมชด มปญหาเกยวกบกระดกและกลามเนอ (ปวดเอว ปวดหลง ) มปญหาเกยวกบการถายอจจาระ (ทองผก) และมปญหาเกยวกบการ ขบถาย 2) ภาวะสขภาพดานจตใจ ไดแก มภาวะ ซมเศราจากโรคภยไขเจบของตนเอง ปญหาตางๆ ในครอบครว และเปนหวงลกหลาน และ 3) ภาวะสขภาพดานสงคม ไดแก การไมสามารถเขารวมกจกรรมในสงคมได จากสภาพปญหาจงเปนทมาของการพฒนาระบบการดแลสขภาพผสงอายกลมตดบานตดเตยงผานกจกรรมโครงการและแนวทางตาง ๆ

กระบวนการพฒนารปแบบการดแลผสงอายทมภาวะพงพงในชมชน

จากสถานการณภาวะสขภาพผสงอายและการดแลสขภาพผสงอายของต าบลทาขอนยาง น าไปสวงจรวจยเชงปฏบตการ ประกอบดวย 4 ขนตอนคอ การวางแผนปฏบตการ (Planning) การปฏบตการตามแผน (Action) การสงเกตผลการปฏบต (Observation) และการสะทอนผลการปฏบต (Reflection) ไดกระบวนการดแลผสงอายระยะยาว ของต าบลทาขอนยาง ตามแนวทางการม ส ว นร ว มของ 3 ภ าค หล ก ประกอบดวย ภาคบรการสขภาพ ชมชนและสงคม รวมกบชมชนและผสงอายพงพงในต าบลทาขอนยาง จดกจกรรมพฒนาระบบการดแลผสงอายทมภาวะพงพงผานกจกรรมโครงการดงตอไปน

1. จ ดอบรมใหความร ในการ พฒนาศกยภาพเครอขาย ผดแลผสงอายและผน าชมชน อสม.และผดแลหลกและเพอนบานใกล เคยง สามารถแกไขปญหาการขาดความรและทกษะรวมทงการขาดแคลนบคลากรได

2. การคดกรองและตรวจประเมนภาวะสขภาพของผสงอายทกกลม ปละครง จดท าฐานขอมลผสงอายและปญหารายบคคล ไดแกกลม Geriatric Syndrome ไดแก ภาพทางสมอง

ภาวะซมเศรา โรคขอเขาเสอมภาวะหกลม (Time Up and Go Test: TUG: TUGT) สภ าพทา งสายตา การกลนปสสาวะ ภาวะโภชนาการและปญหาการนอนกรน โรคหลอดเลอดในสมอง และการประเมน ADL โดยเฉพาะกลมตดบานตดเตยง รวมทงมการลงพนทเชงรกของภาคบรการ เพอชวยประเมนภาวะสขภาพและแก ไขปญหารายบคคล

3. จดกจกรรมโครงการผสงอายสขภาพด ฟนสวย สายตาแจ ว ส ขภาพจ ตด ช ว สดใส ปลอดภยจากโรคเร อร ง โดยจดกจกรรมในลกษณะของมเพอนชวยเพอนและวถวฒนธรรมอสาน ด าเนนการดวยบคลากรทางการแพทย จกษแพทย ทนตแพทย พยาบาลเวชปฏบต ดแลสขภาพทกระบบ รวมท งการแกไขส งตอใหผ ส งอายม โอกาส เข าถ งการบรการ และพบผเชยวชาญเฉพาะสาขาและไดรบการแกไข เขาถงการรบการบรการทครอบคลม

4. เยยมบาน INHOMESSS แบบบรณาการชมชนและทม 3 ภาคบรการ โดยการตดตามโดยทวถงผดแลผสงอายรบผดชอบ 1 คน: ผสงอายพงพง 10 คน ขยายเครอขายให อสม. เปนทมเพอดแลผสงอายให อสม. 1 คน รบผดชอบผสงอายในละแวกบาน 12 หลงคาเรอน ตดตามดแลอยางใกลชด สรางกลมสอสารในกลมภาค หลก 3 ภาคเพอการประสานไดทนทวงทกรณเรงดวน และตดตามเยยมทกอาทตยดวย Care giver และ Care manager ตาม care plan แกไขปญหาองครวมตาง ๆ ดวยทมสหวชาชพและหนวยงานภาคหลก 3 ภาคบรการ

5. ตดตามฟนฟสขภาพผส งอายตามสาเหตและสงตอผสงอายเขาสสงคม โดยเรมจากการเขาสงานวถอสาน เชน รดน าด าหว งานบญประเพณตาง ๆ และเรมเขาสโรงเรยนผสงอายของต าบลทาขอนยาง และทมตดตามประเมนสขภาพ



ตอเนองในโรงเรยนผสงอาย บรณาการกบกลมสงอายตดสงคมทวไป

6. จดท านวตกรรมและอปกรณชวยฟนฟสขภาพเชน ราวไมไผหดเดนทบาน เชอกชกรอก เมลดมะคาคลายเครยด ถาดมะกรดนวดเทา ไมหนบคลายปวดเมอย การฝกสมาธบ าบด ฝกสมองดวยการนบนว ฯลฯ

7. จดกจกรรมสงเสรมสขภาพผสงอาย เครอข ายเ พอนชวยเ พอนดงมอจากบานมารวมงานสงคม และจดกจกรรมสงเสรมผสงอายตนแบบอายยน

ผลจากการถอดบทเรยนสรปปญหาอปสรรคและประเมนผลการใชรปแบบและความพงพอใจจากผใชรปแบบ พบวาผสงอายไมสามารถเขารวมกจกรรมได เนองจากเดนไมสะดวกขอเขาเสอม กไดรบการชวยเหลอกายภาพบ าบดและหดกายบรการดวยราวชกรอก ราวหดเดนไมไผ การออกสชมชนมภาคบรการชมชนมารบสง ปญหาสขภาพอน ๆ ซงปญหาตาง ๆ สามารถโดยภาคบรการ ในการชวยกายภาพบ าบด จดหาอปกรณชวยเหลอ มผดแลอยางใกลชด ภาคบรการสงคม จดหารถรบ-สง ภาคบรการสงคมประสานเพอนผส งอายมาชวยเหลอและชวนออกนอกบาน จดหานวตกรรมโดยใชวสดในทองถนตามปญหาทพบ เชนใชลอเขนชวยในการเดน ใชไมค าพยงไมใหลม เมอออกสสงคมมโอกาสเขาถงการบรการเฉพาะดานจากบคลากรทางการแพทยเฉพาะทาง ในการตรวจสขภาพตา ปากและฟน ไดรบการแกไขปญหาตรงกบปญหา จากการประเมนผลโดยการตรวจคดกรองสขภาพของผสงอายกลมทมภาวะพงพง พบวามพฒนาการไปในทางทดขน จดกจกรรมในการสงเสรมสขภาพ ปองกนและฟนฟสขภาพเพมโอกาสการเขาถงในทกกลมโดยเฉพาะกลมตดบาน และตดเตยงทสามารถพฒนามาเปนกล มตดบ านได การสรปประเมนผลการจด

กจกรรมตาง ๆ และบทบาทหนาทของแตละสวน สรปแลกเปลยนและเสนอแนวทาง ถอดมาเปนบทเรยนในการพฒนาระบบการดแลผสงอายทมภาวะพงพง ทจะสามารถแกไขปญหาและมความยงยนจากชมชนและผมสวนไดสวนจะตองม องคประกอบดงน

การเตรยมการ (Prepare) หรอวางแผนทดจะท าใหประสบผลส าเรจไดในทรพยากรทจ ากด แ ล ะ ก า ร ช ว ย เ ห ล อ โ ด ย ช ม ช น ส ง ค ม ( Participation) ม ส ว น ไ ด ส ว น เ ส ย แ ล ะ ร บประโยชนรวมกนท าใหใส ใจกนมากขน การปรบปรงกระบวนการ (Process) ผานการจดกจกรรมซ า ๆ และแกไขท าใหระบบมการพฒนาดขน ความสอดคลองกบนโยบาย Policy/Project จะไดรบแรงสนบสนนและงบประมาณมากขนในการจดกจกรรมโครงการ และการด าเนนงานทเปนระบบมการปรบกระบวนการและน าไปใชและพฒนาแกไขจากการประเมนผลทงผใชและผรบผลประโยชนจงเปนทมา ของ 5 P Model น าไปประยกตใชในการพฒนาวงรอบท 2 และ3 และขยายผลไปในพนทขององคกรปกครองสวนทองถนในอ าเภอกนทรวชย ผานคณะกรรมการพฒนาคณภาพชวตระดบอ าเภอ (พชอ.) (District Health Board) ซ งคณะกรรมการ เสนอเป นประเดนหลกในการพฒนาระบบการดแลผสงอายทมภาวะพงพงใหมการด าเนนงานทเปนระบบทกต าบล ผลการพฒนาการด าเนนงานผานการจดกจกรรมโครงการเพอพฒนารปแบบการดแลผสงอายกลมทมภาวะพงพง ใหไดรบการดแลสงเสรมสขภาพใหมคณภาพชวตทด มศกดศรดวยรปแบบการด าเนนงานพฒนาระบบการดแลผสงอายกลมทมภาวะพงพงดวยรปแบบ 5 P Model ดงน



1) การเตรยมการทด (Prepare) ตรวจคดกรองการประเมนสภาพผสงอาย จดกลมตาม Care plan, การพฒนาศกยภาพบคลากร, ผดแลและภาคเครอขาย โดยมศนยประสานงานทมระบบและมประสทธภาพมกลมไลนในการสอสารและประสานการท างานทรวดเรว

2.) การมสวนรวม (Participation) การชวยเหลอโดยชมชนสงคม มสวนไดสวนเสยและรบประโยชนรวมกนท าใหใสใจกนมากขน จงเกดอาสาเพอนชวยเพอน

3) กระบวนการ (Process) การบรการตอเนองและประสานงาน ก าหนดบทบาทหนาท ภาคเครอขายบรการสขภาพ (Care manager) ผ ด แลผ ส งอายท ม ภาวะพง พง ( Care giver) อาสาสมครสาธารณสข เครอข ายจตอาสา หนวยงานสนบสนนและสถานบรการในการดแลตอเนอง

4) นโยบายการจดกจกรรมโครงการและนวตกรรม (Policy/Project) เ พอดแลสขภาพผสงอายใหมคณภาพชวตทดขน

5) การดแลสนบสนนจากหนวยงานอน (Patronage) ในการจดการทรอบดานและองครวม

ผลการพฒนากระบวนการดารดแลผสงอายทมภาวะพงพงในชมชน

ในการพฒนารปแบบระบบเครอขายการบรการสขภาพส าหรบผสงอายกลมตดบานและกลมตดเตยง ดวยรปแบบการดแลสขภาพผสงอายตอเนองเปนพลวตร มการพฒนาแนวทางการดแลอยางเปนระบบ มการสนบสนนดแล พฒนาชองทางการสงและเชอมโยงกบเครอขายผสงอายตดเตยงทบาน ไดบรรลตามเปาหมายคอผสงอายกลมตดบานและกลมตดเตยงมคณภาพชวตทด รวมถงทกภาคสวนทเกยวของสามารถน าไปใชประโยชนตอผสงอายและชมชนตอไปได ภาคหลก 3 ภาค ไดแก ภาคบรการสขภาพ ภาคบรการชมชน และภาคบรการสงคม ทกสวนมบทบาทในการรวมก าหนดรปแบบ เออใหผสงอายกลมตดบานและกลมตดเตยง มชวตอยางมศกดศร สงเสรมการเรยนรในการปรบตว เตรยมชมชนและผดแลใหมความเขาใจร คณคาผสงวย สงเสรมใหเกดศนย

ภาพท 1 รปแบบการดแลผสงอายทมภาวะพงพง 5 P Model ; ประยกตแนวคด The chronic care model ซงพฒนาโดย The Mac Coll Institute.

cm,cg,ครอบครว,ชมชน,ภาคเครอขาย

4.processการจดระบบบรการ

1.prepare

5.Policy/project 3.participation

ผสงอายกลมตดบานตดเตยงมคณภาพชวตทดขนและอยอยางมศกดศร

ผสงอายทมภาวะพงพง



สงเสรมสขภาพผสงอาย และระดมความชวยเหลอทรพยากร สวนภาคบรการสขภาพ มบทบาทใน การเปนผ ให รวมท งจดบรการและเชอมโยงประสานแตละภาคใหเปนระบบการดแลผสงอายท ม ภ า ว ะ พ ง พ ง ข อ ง ต า บ ล ท า ข อ น ย า ง

ใหมศกยภาพสงเสรมศกยภาพ สงเสรมสนบสนนการดแลตนเองของผสงอายกลมตดบานและกลมตดเตยง และผดแล ใหมประสทธภาพขน สงผลใหผสงอายมสขภาวะรางกายทสมดลด ารงชวตไดอยางมศกดศรตามวย8 แสดงดงตารางท 1

ตารางท 1 ผลการตรวจคดกรองประเมนสภาวะสขภาพของผสงอายกลมทมภาวะพงพงตดบานตดเตยง

รายการขอมล ระยะวงรอบ 1(n=45) ระยะวงรอบ 2 (n=45) มปญหา ไมมปญหา มปญหา ไมมปญหา

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

1.สขภาพชองปากและฟน 27 60.00 18 40.00 10 22.22 35 77.78 2.การคดกรองสขภาวะทางตา 20 44.44 25 55.56 8 17.78 37 82.22 3.การทดสอบการรบร 15 33.33 30 66.67 5 11.11 40 88.89 4.ประเมนภาวะซมเศรา 7 15.56 38 84.44 2 4.44 43 95.56 5.ภาวะขอเขาเสอม 15 33.33 30 66.67 8 17.78 37 82.22 6.ภาวะเสยงหกลม 34 75.56 11 24.44 10 22.22 35 77.78 7.ปญหากลนปสสาวะ 15 33.33 30 66.67 10 22.22 35 77.78 8.ภาวะทพโภชนาการ 17 37.78 28 62.22 8 17.78 37 82.22 9.การนอนกรน 30 66.67 15 33.33 12 26.67 33 73.33 10.ความเสยงโรคหวใจหลอดเลอด

27 60.00 18 40.00 11 24.44 34 75.56

จากการประเมนสภาวะสขภาพของผสงอายกลมทมภาวะพงพงกอนและหล งการเข าร วมการด าเนนงาน พบวาผสงอายกลมพงพง ไดรบการแ ก ไ ข ป ญ ห า ใ น แ ต ล ะ ด า น ใ ห ส า ม า ร ถประคบประคองการด ารงชวตและช วยเหลอตนเองในชวตประจ าวนได ลดปญหาเกยวกบภาวะแทรกซอนทจะสงผลกระทบตอการด ารงชวตประจ าวน จนท าใหผสงอายตดบานทประเมน ADL แลว ยกระดบสภาวะสขภาพ จากกลมตดบานเปนกลมตดสงคมได 12 คน (รอยละ 26.67)

จากการประเมนผลความพงพอใจของผสงอายในการใชรปแบบในกลมผสงอายกลมทมภาวะพงพงระยะยาว พบวามความพงพอใจหลงการด าเนนงาน อยในระดบมาก (Mean = 2.86,

SD =0.21) เมอพจารณารายดาน พบวา ดานระบบ/ขนตอนการใหบรการ มากทสด (Mean = 2.97, SD = 0.12) และดานคณภาพการใหบรการ นอยทสด (Mean = 2.73, SD = 0.18) แสดงดงตารางท 2

ส าหรบผใชรปแบบ มความพงพอใจตอรปแบบการด าเนนงานดแลผสงอายทมภาวะพงพงระยะยาว พบว าม ค วาม พงพอใจหล งกา รด าเนนงาน อยในระดบมาก (Mean = 2.86, SD =0.21) เมอพจารณารายดาน พบวา ดานระบบ/ขนตอนการใหบรการ มากทสด (Mean = 2.97, SD = 0.12) และดานคณภาพการใหบรการ นอยทสด (Mean = 2.73, SD = 0.18) แสดงดงตารางท 3



ตารางท 2 แสดงขอมลความพงพอใจของผสงอายทมภาวะพงพงตอรปแบบการดแลผสงอายระยะยาว 5 P Model ต าบลทาขอนยาง อ าเภอกนทรวชย จงหวดมหาสารคาม

รปแบบการดแลผสงอาย กอนด าเนนการ(n=45) หลงด าเนนการ (n=45) Mean SD ระดบ Mean SD ระดบ

1.ดานระบบ/ขนตอนการบรการ 2.06 0.64 ปานกลาง 2.97 0.12 มาก 2.ดานเจาหนาทและจรยธรรมใน การใหบรการ

2.04 0.63 ปานกลาง 2.84 0.32 มาก

3.ดานคณภาพการใหบรการ 1.89 0.63 ปานกลาง 2.73 0.18 มาก รวม 1.99 0.63 ปานกลาง 2.86 0.21 มาก

ตารางท 3 แสดงขอมลความพงพอใจของผใชตอรปแบบการดแลผสงอายระยะยาว 5 P Model ต าบลทาขอนยาง อ าเภอกนทรวชย จงหวดมหาสารคาม

รปแบบการดแลผสงอาย กอนด าเนนการ(n=30) หลงด าเนนการ (n=30) Mean SD ระดบ Mean SD ระดบ

1.ดานระบบ/ขนตอนการบรการ 2.07 0.62 ปานกลาง 2.97 0.12 มาก 2.ดานเจาหนาทและจรยธรรมใน การใหบรการ

2.05 0.61 ปานกลาง 2.84 0.32 มาก

3.ดานคณภาพการใหบรการ 1.99 0.61 ปานกลาง 2.73 0.18 มาก รวม 2.03 0.61 ปานกลาง 2.85 0.20 มาก

ปจจยแหงความส าเรจทสงผลตอกระบวนการ

โดยการประช มระดมสมองของภาคเครอขายผทมสวนไดสวนเสยในการดแลผสงอายทมภาวะพงพงระยะยาวในชมชน พบปจจยแหงความส าเรจดงน

1) ความรวมมอของภาคบรการสขภาพ ภาคบรการชมชน และภาคบรการสงคม

2) มศนยบรการสขภาพผสงอายทมภาวะพงพงทมการประสานกนในกลมแกไขปญหาไดทนทวงท

3) มการประชมสรปผลการด าเนนงานสม าเสมอ และทกสวนเขามามสวนในการเสนอและพฒนารปแบบทมความตอเนองและมการปรบปรงแกไขดวยแนวคดขอเสนอจากทกกลม

4) การมตนทนทางสงคมใหการสนบสนนจากภาคทเกยวของและชมชนรวมรบประโยชน

สรปผลและอภปรายผลการวจย

ผลจากการพฒนารปแบบการดแลผสงอายทมภาวะพงพงระยะยาวกลมตดบานและตดเตยงของต าบลทาขอนยาง ทมการวเคราะหประเดนปญหาสถานการณมาสะทอนในกลมทมความเกยวของ เพอวางแผนและ ลงมอปฏบต สงเกต สะทอนการปฏบตรวมกนกบผวจยและผรวมวจย มการสรปผลการด าเนนการและขอเสนอแนะเพอวางแผนแกไขปญหาตอไปในการพฒนารปแบบการดแลผสงอายในชมชน ชองทางดวนนไดมงเนนการท าความเขาใจและสรางการมสวนรวมของภาคเครอขายในการปฏบตตามแผน โดยมทมวจยทกคนสามารถใหค าปรกษาแนะน ากนในแตละดาน และมการประสานงานอยางตอเนองในการปฏบตตามแผน กรณยงไมบรรลเปาหมาย หรอพบปญหาอปสรรคในการด าเนนงาน และมสรปผลการด าเนนงานเพอสะทอนขอมลกลบและ



ประสานความรวมมอในการแกไข/ปรบปรงวธการปฏบต รวมทงรวมกนก าหนดแผนการปรบปรงในวงจรตอไป ซงขอมลทไดจากการปรบปรงชวยใหการวางแผนมความสมบรณและมคณภาพเพมขน ดงนนจะเหนไดวาวงจรปฏบตการทเกดขนในการวจยครงจงมการหมนครบรอบ 3 วงจร และจะมการหมนเพอพฒนาวงจรไดอยางตอเนอง ไปขางหนาเรอย ๆ ตามบรบทและการเปลยนแปลงทเกดขน เพอยกระดบมาตรฐานคณภาพใหสงขนในแตละรอบของวงจร เพอการพฒนารปแบบการดแลผสงอายระยะยาวในกลมทมภาวะพงพง ต าบลทาขอนยาง

ผลลพธท เกดจากการด าเนนงานดวยรปแบบการดแลผสงอายระยะยาว กลมพงพง 5 P Model: (P:Prepare P:Participation P:Process P:Policy/projectและP:Patronage) สงเสรมใหผสงอายทมภาวะพงพง มคณภาพชวตทดขน สามารถด ารงชวตประจ าวนทเปนปกตเหมาะสมกบสภาวะรางกาย ไดรบการชวยเหลอทครอบคลม สามารถดแลสขภาพตนเองไดแมในยามเจบปวยหรอมภาวะแทรกซอน ไดรบการรกษาฟนฟ บ ร ก า ร ด า น ส ง ค ม ท เ ช อ ม โ ย ง ก น อ ย า ง มประสทธภาพและตอเนอง รปแบบการดแลระยะยาวท ม ค ว าม สอดคล องก บระบบค าน ยม วฒนธรรมของพนทหรอชมชน เพอใหเกดความตอเนองและเกยวโยงเขาสวถการจดรปแบบการดแลผสงอายในระยะยาว12 เปนบทบาทหนาทของทกคนทเกยวของกบผสงอายทมภาวะพงพง ทตองมความรและความเขาใจเกยวกบสภาพดาน รางกายและจตใจทเปลยนแปลงไปของสงอายและการเจบปวย รวมถงความสมพนธของคนในชมชนและบรบทแวดลอม กอใหเกดประโยชนสงสดตอผสงอายในชมชน โดยการดแลทครอบคลมทงการจดใหบรการ สงแวดลอมและสงเสรมใหบคคลและชมชนมความปลอดภย ปราศจากภาวะเสยงตอสขภาพและเกดความยงยนตอไป

รปแบบการดแลสขภาพผสงอายกลมทมภาวะพงพงระยะยาว ต าบลทาขอนยาง ทเกด 5 P Model ทเกดจากแนวคดของผมสวนไดสวนเสยและผลจากการปฏบตท าใหทราบปญหาและสงทตองการและคาดหวง การประสานและบรณาการกบภาคเครอขาย ท าใหเกดความรวมมอและความเขาใจ การก าหนดบทบาทหนาททชดเจนและมรปแบบทผานการทดลองใชและปรบปรง วางแผนพฒนาระบบกระบวนการภายใตสภาพแวดลอม วฒนธรรมประเพณ ภมปญญาทองถน ความเชอและความศรทธาและสภาพการเปลยนแปลง เพราะชวตทตองด าเนนตอความเสอมถอยของรางกายหรอภาวะแทรกซอนทมผลกระทบ เปนธรรมชาตทด าเนนตอไปอยางตอเนอง รปแบบจงตองด าเนนงานจงตองสอดคลองกบสภาพปญหาจงท าใหสามารถแกไขปญหาได เชนเดยวกบกบวราพรรณ ว โรจนรตนและคณะ 6 ท ได พฒนารปแบบการบรการสขภาพในการดแลผสงอายกลมทมภาวะพงพงโดยการมสวนรวมระหวาง ครอบครว ชมชนและองคกรรฐ ซงตองม 3 สวนทสนบสนนประสานงานกนแบบบรณาการในการดแลผสงอายแบบองครวม การพฒนาศกยภาพผดแลและอาสาสมครสาธารณสข และผดแลในครอบครวและชมชน ใหมทกษะในการดแลผสงอายกลมตดบานตดเตยงไดตรงตามปญหาและความตองการของผสงอาย และการจดระบบการสงตอและประสานกบสถานบรการ โดยทกกลมมสวนรวมในการเสนอแนวทางในการประชมวางแผนซงสอดคลองกบทฤษฎการมสวนรวมและการสรางพลงอ านาจของ (Gibson 1991)13 และสอดคลองกบการศกษาของ สมจนต เพชรพนธ และคณะ14 พบวา การใหบรการผสงอายตองเปนการใหบรการแบบองครวมทมการผสมผสานการบรการ สอดคลองกบความตองการและปญหาของผสงอายโดยทกภาคสวนตองก าหนดกลยทธ 6 ดาน และปจจยแหงความส าเรจ 10 ประการ เพอ



สนบสนนการด าเนนการในการดแลผสงอายในชมชน สงส าคญ คอ คนในครอบครวของผสงอายและประชาชนในพนท ตองมจตอาสาและมสวนรวมในการดแลผสงอายในชมชน และยงสอดคลองกบการศกษาของ แพววภา รตนศร15 ทอธบายขนตอนการดาเนนงานกระบวนการ สงผลใหผเกยวของเขาใจถงสถานการณและสภาพปญหาเปลยน แปลงไปในทศทางทดขน ซงสอดคลองกบการศกษาทผานมาของ พศสมย บญเลศ และคณะ16 เกดจากการพฒนาจากขอมลพนฐานของชมชน ผานแนวทางการจดการคณภาพ และทฤษฎการสรางการมสวนรวมทเหมาะสมกบบรบทของพนท จนทาใหไดรปแบบทมความเหมาะสมและนาไปปฏบตไดจรง จดเดนของรปแบบ 5 P คอ การดแลบรการทตอเนองครอบคลมและมภาคบรการสขภาพ ชมชนและสงคมรวมมอกนภายใตฐานหลกของครอบครวและชมชน ท าใหเหนรปธรรมทชดเจนในการดแลผสงอายใหมคณภาพชวตทด ลดการเจบปวยและภาวะแทรกซอน แกไขปญหาเปนรายบคคล ท าใหลดชองวางของปญหาตาง ๆ ซงเปนการประเมนผลจากสงคมทเหนคณคาของกจกรรมรปแบบตาง ๆ ชวยใหผสงอายกลมน ออกสสงคมเขาสชมชนไดอยางมความสขและมศกดศรของความเปนมนษย

กตตกรรมประกาศ

การศกษาวจยคร งน ไดรบงบประมาณสนบสนนจากกองทนหลกประกนสขภาพเทศบาลต าบลทาขอนยาง อ าเภอกนทรวชย จงหวดมหาสารคาม ในป พ.ศ. 2560-2563 เปนจ านวนเงน 113,920 บาทขอขอบพระคณผ มส วนเกยวของทท าใหการศกษาส าเรจลลวงดวยด


1. ส านกงานสถตแหงชาต.รายงานการส ารวจประชากรผสงอายในประเทศไทย ป พ.ศ.2557. กรงเทพฯ: ส านกงานสถตแหงชาต; 2557.

2. ส านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต (สปสช.).คมอสนบสนนการบรหารจดการระบบการดแลระยะยาวดานสาธารณสขส าหรบผสงอายทมภาวะพงพงในระบบหลกประกนสขภาพแหงชาต. กรงเทพฯ: ส านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต(สปสช.); 2557.

3. มลนธสถาบนการวจยและพฒนาผสงอายไทย.สถานการณผสงอายไทย พ.ศ.2558. กรงเทพฯ: ส านกพมพบรษทอมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง จ ากด; 2558.

4. งานผสงอาย กลมพฒนาการสงเสรมสขภาพ. คมอแนวทางการประเมนต าบลตนแบบการดแลผสงอายระยะยาว (Long Term Care). ศนยอนามยท 10 จงหวดเชยงใหม; 2556.

5. ศราณ ศรหาภาค และคณะ.รายงานผลความกาวหนาโครงการวจยรปแบบการพฒนานโยบายสาธารณะ กองทนดแลสขภาพผสงอายระยะยาวในชมชนอสานโดยการมสวนรวมของชมชน. สถาบนวจยระบบสาธารณสข; 2560.

6. วราพรรณ วโรจนรตน และคณะ. การพฒนาระบบบรการสขภาพสาหรบผสงอายทตองพงพาผอน. วารสารสภาการพยาบาล, 2557; 29(3): 104-115.

7. Kemmis, S., MaTaggart, R The Action Research Planner (3rd ed.) Geelong, Australia: Deakin University; 1988.



8. ส านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต.คมอระบบการดแลระยะยาวดานสาธารณสขส าหรบผสงอายทมภาวะพงพงในพนท (Long Term Care) ในระบบหลกประกนสขภาพแหงชาต ปงบประมาณ 2558. กรงเทพฯ: ส านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต (สปสช.); 2558.

9. Wagner H. Improving chronic illness: translating evidence into action. Health Affairs, 2011; 20(6): 64-78.

10. กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข. คมอการคดกรอง/ประเมนผสงอาย ป 2557. กรงเทพ: ส านกงานกจการโรงพมพสงเคราะหองคการทหารผานศก; 2558.

11.ศรพร จรวฒนกล. การวจยเชงคณภาพดานวทยาศาสตร. กรงเทพมหานคร: วทยพฒน; 2553.

12.ประเวศ วะส และคณะ. การดแลผสงอายแบบบรณาการในชมชน เวทเสวนา “รวมพฒนาระบบสขภาพชมชน”กรงเทพมหานคร: โรงพมพส านกงานวจยและพฒนาระบบสขภาพ(สพช.) สถาบนพฒนาสขภาพอาเซยน มหาวทยาลยมหดล; 2555.

13. Gibson Cs.A concept analysis of empowerment J Adv Nur, 1991; 16(20): 345-61.

14. สมจนต เพชรพนธศร และคณะ. การพฒนารปแบบการดแลผสงอายในชมชนของโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล. วารสารสาธารณสขและการพฒนา, 2557; 12(3): 31-47.

15. แพรววภา รตนศร. รปแบบการพฒนากจกรรมสงเสรมสขภาพของผสงอายโดยการมสวนรวมของชมชนบานสระแกว ต าบลสระแกว อ าเภอเปอยนอย จงหวดขอนแกน. วทยานพนธปรญญาสาธารณสขศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาสาธารณสขศาสตร คณะสาธารณสขศาสตรมหาวทยาลยมหาสารคาม; 2560.

16.พศสมย บญเลศ และคณะ.การพฒนารปแบบการดแลสขภาพอยางตอเนองส าหรบผสงอายกลมตดบาน ตดเตยงในโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลบานดงมนต าบลสงหโคก อ าเภอเกษตรวสย จงหวดรอยเอด. วารสารส านกงานปองกนควบคมโรคท 7 จงหวดขอนแกน. 2559; 23(2): 79- 87.



ภาพท 2 ผลการพฒนารปแบบการดแลสขภาพผสงอายระยะยาว ในกลมทมภาวะพงพง

การด าเนนการวจย ผลทไดรบจากการวจย

รปแบบการดแลสขภาพผสงอายกลมภาวะพงพงผานมา

1.เตรยมการ วเคราะหสถานการณ (Situation Analysis)

Brainstormingระดมแนวคด

1. รปแบบไมชดเจน ขาดการประสานงานทงระบบไมมความตอเนอง 2. ตดตามเฉพาะโรคหรอเมอพบปญหา 3. บคลากรจ ากดไมสามารถดแลทวถง 4. ขาดแคลนวสด อปกรณ งบประมาณ วคซน 5.ความเสอมของรางกายทสงผลใหเกดการเจบปวย 6. การตรวจคดกรองไมครอบคลมและไมตดตามแกไข 7. ขาดการมสวนชวยเหลอของชมชนและภาคเครอขาย

จดตงศนยประสานงานและจดกจกรรมโครงการบรณาการรวมกบ 3ภาค พฒนาศกยภาพและทกษะการดแลตอเนองแกผดแลหลกและผดแลผสงอาย, เครอขายอสม.

2.ขนพฒนาการด าเนนงาน (วงรอบ1ม.ค.60 ถง มค.61)

กจกรรมการพฒนารปแบบการดแลสขภาพผสงอายระยะยาวพงพง ไดแนวทางและมาตรการในการด าเนนงานโดย 3 หนวยงานหลก ดงน 1. อบรมใหความรเครอขาย,ผดแลผสงอายและเครอขาย 2. คดกรองและตรวจประเมนภาวะสขภาพครอบคลมทกดาน 3. จดกจกรรมโครงการผสงอายสขภาพด,ฟนสวย,สายตาแจว,สขภาพจตดชวสดใสปลอดภยจากโรคเรอรง โดยมเพอนชวยเพอน วถวฒนธรรมอสาน 4. เยยมบานINHOMESSSแบบบรณาการชมชนและทมเครอขาย 5. ตดตามฟนฟสขภาพผสงอายตามสาเหตและประสานเครอขายทเกยวของแกไขปญหารวมกน แบงหนาทการดแลประจ าวน,อาทตย,เดอน 6. จดหาอปกรณในการฟนฟสขภาพเชน ราวไมไผหดเดนทบาน, เชอกชกรอก,เมลดแตคลายเครยด, ถาดมะกรดนวดเทา ฯลฯ 7. จดกจกรรมสงเสรมสขภาพผสงอาย เครอขายเพอนชวยเพอนดงมจากบานมารวมงานสงคม ผสงอายตนแบบอายยน 8. ถอดบทเรยนสรปปญหาอปสรรคและประเมนผลการใชรปแบบและความพงพอใจผใชรปแบบและประชาชนกลมทมภาวะพงพง

ผลการด าเนนงาน ประเมนผลวงรอบแรกพบปญหาผสงอายเขารวมกจกรรมไมไดแกไขดวยเพอนชวยเพอนและปจจยชกน า ปรบปรงจนเกดรปแบบ 5P Model น าไปใชในวงรอบ2 และปรบปรงแกไขในสวนทเปนปญหาและประเมนผลรปแบบและประเมนความพงพอใจ

น า5 P Model ปรบใชในวงรอบ 2 (มค.61-มค.62) Prepare ตรวจคดกรองการประเมนสภาพผสงอาย จดกลมตามcare plan ,พฒนาศกยภาพผดและเครอขายจดตงศนยประสานงาน Participation การชวยเหลอโดยชมชนสงคม เพอนชวยเพอน Process จดระบบบรการตอเนองและประสานงาน ก าหนดบทบาทหนาท เครอขายชมชน CM,CG,จนท.,อสม.สถานบรการ Policy/Project นโยบาย,กจกรรมโครงการหางบประมาณทรพยากร Patronageการดแลจากหนวยงานอน สนบสนนวสดอปกรณ

ผลการศกษา

ผลการใชรปแบบพบวาผสงอายกลมพงพงมความพงพอใจระดบมาก รอยละ88.89

ผลการประเมนผใชรปแบบมความพงพอใจระดบมาก รอยละ93.33 และพฒนากลมตดบานเขาสสงคมได จ านวน 12 คน(รอยละ 26.67)

ผลการพฒนารปแบบการดแลผสงอายระยะยาว 5 P Model

ผสงอายกลมพงพงตดบานตดเตยงมสขภาพชวตและศกดศรของความเปนมนษยทดขน สามารถด ารงชวตในสงคมไดเหมาะสมกบสภาวะสขภาพและสงคมทเปนอยโดยการใสใจของชมชนและสงคม

3. สรปประเมนผล

Lewin,1946,pp.37-38.

สภาพการณ

วงรอบ2 ม.ค.61-มค.62

plan

observe

reflect act

plan

act

observe

reflect

รปแบบการดแลผสงอายระยะยาวกลมตดบานตดเตยง 5P model



Received: 26 Dec 2019, Revised: 17 Feb 2020 Accepted: 28 Mar 2020


การพฒนาคณภาพชวตผสงอายโดยการมสวนรวมของชมชน

ศรประภา หลาสงห1,* สมทนา กลางคาร2 ศรนาถ ตงศร3

บทคดยอ

การศกษาวจยเชงปฏบตการครงน มวตถประสงคเ พอศกษาการพฒนาคณภาพชวตผสงอายโดยการมสวนรวมของชมชน ต าบลกดไสจอ อ าเภอกนทรวชย จงหวดมหาสารคาม กลมตวอยางแบงเปน 2 กลม ไดแก กลมผสงอาย 66 คน และกลมภาคเครอขาย 26 คน วเคราะหขอมลเชงปรมาณ โดย ความถ รอยละ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน Paired t-test และวเคราะหขอมลเชงคณภาพ โดยการวเคราะหเชงเนอหา ผลการศกษา บรบทคณภาพชวตและคณภาพชวตดานสขภาพของผสงอายในพนทพบวา เปนผสงอายตดสงคม รอยละ 85.90 มคณภาพชวตอยในระดบปานกลาง รอยละ 84.80 ปญหาคณภาพชวตดานสขภาพของผสงอาย สวนใหญรสกวตกกงวลหรอซมเศราเลกนอย รอยละ 68.4 ภายหลงเขารวมกจกรรมการพฒนาคณภาพชวตของผสงอายโดยการมสวนรวมของชมชนทจดขน พบวา คณภาพชวตผสงอายกลมตดสงคมทมภาวะสขภาพปกตดขน ผสงอายกลมตดสงคมทมปญหาดานสขภาพมการเปลยนแปลงภาวะสขภาพดขน ผสงอายกลมภาวะพงพงมคณภาพชวตและภาวะสขภาพดขน และภาคเครอขายในชมชนมบทบาทในการรวมกนพฒนาคณภาพชวตผสงอายมากขน อยางมนยส าคญทางสถต ปจจยแหงความส าเรจ คอ การด าเนนงานของหนวยงานสาธารณสขและองคกรปกครองสวนทองถน (อปท.) ในพนทมการประสานแผนพฒนาและการบรณาการงบประมาณรวมกนจนเกดเปนรปธรรม ภาคเครอขายเขมแขง เนนการท างานเชงรกจนเกดการพฒนาระบบการพฒนาคณภาพชวตผสงอายทมประสทธภาพและยงยน

ค าส าคญ ผสงอาย คณภาพชวต คณภาพชวตดานสขภาพ การมสวนรวม

1 นสตปรญญาโท หลกสตรสาธารณสขศาสตรมหาบณฑต คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม 2 รองศาสตราจารย คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม 3 ผชวยศาสตราจารย คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม * Corresponding author: [email protected]



Original Article

Improving Quality of Life for the Elderly by Community Participation

Siraprapa Lasing1,*, Sumattana Glangkarn2, Sirinart Tongsiri3

Abstract

This action research aimed to study the development of the quality of life of the elderly by community participation in Kut Sai Jor Subdistrict, Kantharawichai District, Maha Sarakham province. The sample group was divided into 2 groups which were 66 elderly people and 26 stake-holders and network partners. Quantitative data was analyzed by frequency, percentage, mean, standard deviation, Paired t- test and qualitative data used content analysis. The results indicated that most samples were well elder as 85. 90% . The elderly had quality of life at a medium level of 84. 80%. Due to health related –quality of life, most of them felt little anxious or slightly depressed as 68.4%. After development model was launched, with the participation of the organized community. It was found that the quality of life of the elderly in the society were improved. The elderly who had health problems, had changed their health status better than before. The elderly in the dependent group had good quality of life and health related-quality of life as well. Additionally, all community network partners in the community had participated in the improvement model statistically significance. The key success factors were the participation of the public health agencies and local administrative organizations in the area with the concentration of the development plan and the integration of the budget together. Obviously, strong network association on proactive activities will make efficient and continuous improvement to sustainable.

Keyword: Elderly, Quality of life, Health-related quality of life, Participation

1 Graduate students, Master Degree of Public Health, Mahasarakrm University 2 Associate Professor, Faculty of Public Health, Mahasarakham University 3 Assistant Professor, Faculty of Medicine, Mahasarakham University * Corresponding author: [email protected]



บทน า

การเปลยนแปลงโครงสรางประชากรถอเปนแนวโนมการเปลยนแปลงทางสงคมทส าคญของโลก การมอายยนยาวขนของประชากร อตราการ เก ดน อยล ง เป นผลพว งมาจากความเจรญกาวหนาดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยในสาขาการแพทยและสาธารณสข รวมทงสภาวะทางเศรษฐกจ วถชวต และทศนคตของคนในยคปจจบนทแตงงานชาลง สภาวการณดงกลาวเปนสวนส าคญทสงผลกระทบตอสดสวนของผสงอายทเพมมากขนเปนล าดบ ตามนยามขององคการสหประชาชาต (United Nations; UN) จะเหนวาในหลายประเทศก าลงเขาส “สงคมผสงอาย” (Aging Society) กลาวคอ มสดสวนของประชากรอาย 60 ป ข น ไปอย า งน อยร อยละ 10 ของประชากรทงหมด และอกหลายประเทศกลายเปน “สงคมผสงอายโดยสมบรณ” (Aged Society) กลาวคอ มสดสวนของประชากรอาย 60 ปขนไป อยางนอยรอยละ 20 ของประชากรทงหมด1 และในประเทศไทยเขาสสงคมผสงอายโดยสมบรณ คอ มสดสวนประชากรผสงอาย (อาย 60 ป ขนไป) เพมขนเปนรอยละ 20 ในป พ.ศ. 2561 โดยมประชากรผสงอายมากกวาเดก และคดเปนสดสวนประมาณ 1 ใน 5 ของประชากรทงหมด

จงหวดมหาสารคามเปนอกจงหวดหนงในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประ เทศไทยทประสบปญหาการเขาสสงคมผสงอายเชนเดยวกน จากการส ารวจขอมลดานผสงอายในต าบลกดไสจอ อ าเภอกนทรวชย จงหวดมหาสารคาม พบวา การเพมขนของประชาการผสงอายมแนวโนมเพมขนเรอย ๆ จาก 487 คน (รอยละ 17.96) ในป พ.ศ. 2558 เปน 586 (รอยละ 20.96) ในป พ.ศ. 2560 และในปจจบนป พ.ศ. 2561 ประชากรผสงอาย มจ านวน 602 คน (รอยละ 21.36) และจากขอมลดานสขภาวะผสงอาย ป พ.ศ. 2560

ปญหาสขภาพทพบมากทสด คอ โรคเรอรง ไดแก โรคความดนโลหตสง รองลงมา โรคเบาหวาน โรคหลอดเลอดสมอง และโรคหวใจและหลอดเลอด ตามล าดบ และพบวา อตราปวยดวยโรคความดนโลหตสงมแนวโนมเพมสงขน ซงเพมสงสดในป พ.ศ.2558 และในป พ.ศ. 2560 อตราปวยดวยโรคความดนโลหตสงเพมขนจากป พ.ศ. 2556 รอยละ 12.89 อตราปวยดวยโรคเบาหวานมแนวโนมเพมสงขน ซงเพมสงสดในป พ.ศ. 2558 และในป พ.ศ. 2560 อตราปวยดวยโรคเบาหวานเพมขนจากป พ.ศ. 2556 รอยละ 10.98 อตราปวยดวยโรคหลอดเลอดสมองมแนวโนมเพมสงขน ซงเพมสงสดในป พ.ศ. 2560 มอตราปวยดวยโรคหลอดเลอดสมองเพมมากขนจากป พ.ศ.2556 รอยละ 58.06 อตราปวยดวยโรคหวใจและหลอดเลอดมแนวโนมเพมสงขน ซงเพมสงสดในป พ.ศ. 2560 มอตราปวยดวยโรคโรคหวใจและหลอดเลอดเพมมากขนจากป พ.ศ. 2556 รอยละ 40.952 การดแลสขภาพผสงอายทครอบคลม 4 มต คอ กาย จต สงคม และปญญา มการด าเนนงานดแลดานสขภาพกาย ไดแก การใหความร ในการดแลส ขภาพ การตรวจส ขภาพแก ผ ส งอาย ซ งด าเนนการเดอนละ 1 ครง สวนการออกก าลงกายไมมแนวทางทชดเจน การไดรบการเยยมบานจากบคลากรสาธารณสข เดอนละ 1 ครง เนองจากขอจ ากดในดานบคลากรไมเพยงพอ จากการส ารวจระดบคณภาพชวตผสงอาย โดยใชเครองมอวดคณภาพชวตขององคกรอนามยโลกชดยอ ฉบบภาษาไทย (WHOQOL–BREF–THAI) 26 ขอ3 พบวา ผสงอายมระดบคณภาพชวตอยในระดบไมด รอยละ 1.5 ระดบปานกลาง รอยละ 84.8 และคณภาพชวตระดบทด รอยละ 13.9

ทงนการวางระบบเพอดแลและแกไขปญหาสขภาพของประชาชนไมอาจม ง เนนท การจดบรการเพอรกษาพยาบาลจากหนวยงานของรฐเพยงดานเดยว ควรมภาคเครอขายชวยในการ



ด าเนนงานดาน สาธารณสข ในขณะเดยวกนโรคและปจจยทคกคามสขภาพมการเปลยนแปลงและมความยงยากสลบซบซอนมากขน จ าเปนตองด าเนนการใหประชาชนมความร มสวนรวม มระบบสรางเสรมสขภาพ การเฝาระวง และการปองกนอยางสมบรณ และตระหนกถงคณภาพชวตของผสงอายเปนส าคญ ตามพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ.2550 ผวจยจงเลงเหนความส าคญในการพฒนาคณภาพชวตผสงอายโดยการมสวนรวมของชมชน โดยใชการดแลสขภาพ 4 มต คอ กาย จต สงคม และปญญา เพอใชเปนแนวทางในการพฒนาคณภาพชวตและคณภาพชวตดานสขภาพส าหรบผสงอาย อนจะสงผลใหผสงอายมรางกายทสามารถท างานไดตามปกต มสขภาพจตด สามารถดแลตนเอง และมการด าเนนชวตทเหมาะสม มสภาพความเปนอยทด ตามองคประกอบ 4 ดานคอ ดานรางกาย ดานจตใจ ดานสมพนธภาพทางสงคมและดานสงแวดลอม สวยสงอายอยางสมศกดศร มความพรอม มสขภาพและคณภาพชวตทดตอไป การศกษาครงนจงมวตถประสงคเพอพฒนาคณภาพชวตและคณภาพชวตดานสขภาพของผสงอายโดยการมสวนรวมของชมชน


รปแบบการวจย การวจยครงน เปนแบบการวจยเชงปฏบตการ (Action Research) โดยผวจยมสวนรวมในการวจยกบผรวมวจย ในการรวมคด รวมปฏบต รวมสงเกตผลและรวมสะทอนผลตามแนวคด Kemmis and McTaggart, 19884 ม 4 ขนตอน คอ การวางแผน (Planning) การป ฏ บ ต ก า ร ( Action) ก า ร ส ง เ ก ต ก า ร ณ (Observation) และการสะทอนผล (Reflection)

กลมตวอยาง ก าหนดผเขารวมวจยทมสวนเกยวของในการศกษาการพฒนาคณภาพชวตผสงอายโดยการมสวนรวมของชมชน ในต าบลกดไสจอ อ าเภอกนทรวชย จงหวดมหาสารคาม ประกอบดวย 1) กลมผสงอายทม 60 ปขนไป ทงเพศชายและเพศหญง จ านวน 66 คน ค านวณขนาดตวอยางโดยใชสตรหาคาเฉลยประชากร กรณทราบจ านวนประชากร5 2) ตวแทนกลมภาคเคร อข าย ได แก ผ ร บผดชอบงานผ ส งอาย โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลกดไสจอ จ านวน 2 คน ตวแทนผน าชมชน จ านวน 2 คน ตวแทนคณะกรรมการชมรมผสงอายหมบาน จ านวน 11 คน ตวแทนอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน จ านวน 2 คน ตวแทนผชวยเหลอดแลผสงอายทมภาวะพงพง (Caregiver) จ านวน 5 คน ตวแทนหนวยงานองคกรปกครองสวนทองถน จ านวน 1 คน ตวแทนผดแลผสงอาย จ านวน 3 คน รวมจ านวน 26 คน

เครองมอ ขอมลเชงคณภาพ ไดแก แบบสงเกตการมสวนรวม การบนทก การสนทนากลม การสมภาษณเชงลก ขอมลเชงปรมาณ ไดแก แบบสมภาษณภาวะสขภาวะ พฤตกรรมสขภาพ คณภาพชวตฉบบภาษาไทย (WHOQOL–BREF–THAI) 26 ขอ3 คณภาพชวตดานสขภาพ6 และการมสวนรวม ผวจยไดจดท าแบบสอบถามโดยการสรางขนจากการทบทวนวรรณกรรมและงานวจยทเกยวของ โดยมเนอหาและประเดนค าถามทมความสอดคลองกบวตถประสงคการวจย ครอบคลมเนอหา ลกษณะทางประชากร

คณภาพของเครองมอ ผานการตรวจความตรงของเนอหา (Content Validity) แบบสอบถามดานพฤตกรรมสขภาพและการมสวนรวมของภาคเครอขาย โดยผเชยวชาญ 3 คน และทดลองใช (Try Out) ไดคาความเชอมนสมประสทธอลฟาของครอนบาค (Cronbach’s Alpha Coefficient) โดยคาความเชอมนของเทากบ 0.80 และ 0.90 ตามล าดบ



การวเคราะหขอมล ว เคราะหขอมลเชงปรมาณ ภาวะสขภาพ คณภาพชวต คณภาพชวตดานสขภาพของผสงอาย และการมสวนรวม โดยใชโปรแกรมส าเรจรป วเคราะหดวยสถตบรรยายและสถตอางอง ไดแก ความถ รอยละ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน Paired t-test และวเคราะหขอมลเช งคณภาพ การจ าแนกประเภทขอมล ประมวลความเชอมโยง และสรางขอสรป

จร ย ธ ร รมก า ร ว จ ย คณะกรรมกา รจร ยธรรมการว จ ย ในมนษย มหาวทยาล ยมหาสารคาม ไดออกหนงสอใบรบรองอนมต เลขท 052/2562


กระบวนการด าเนนงานการพฒนาคณภาพชวตผสงอายโดยการมสวนรวมของชมชน สามารถสรปเปนขนตอนและวธการด าเนนงานได ดงน

1. บรบทคณภาพชวตและคณภาพชวตดานสขภาพของผสงอายในชมชน

1) บรบทคณภาพช วต จากการส ารวจขอมลของผสงอายในชมชน พบวา ผสงอายสวนใหญเปนผสงอายกลมตดสงคม (รอยละ 85.9) มบรบทคณภาพชวตอยในระดบปานกลาง ทงในดานสขภาพกาย จตใจ สมพนธภาพทางสงคม สงแวดลอม และไมมโรคประจ าตว ไดรบการนอนหลบพกผอนเพยงพอ แสดงดงตารางท 1

ตารางท 1 ความสามารถในการด าเนนชวตประจ าวน (ADL) ของผสงอายทงหมด (n=602) ระดบความสามารถในการด าเนนชวตประจ าวน จ านวน รอยละ กลมตดสงคม ตงแต 12 คะแนน ขนไป 517 85.9 กลมตดบาน 5-11 คะแนน 74 12.3 กลมตดเตยง 0-4 คะแนน 11 1.8

ตารางท 2 ขอมลสขภาพทวไปของผสงอายทงหมด (n=602)

ขอมลสขภาพทวไป จ านวน (รอยละ) ดชนมวลกาย

นอยกวา 18.5 กก./ตร.ม. นอยกวามาตรฐาน 74 (12.3) 18.5-22.9 กก./ตร.ม. ปกต 277 (46.0) 23.0-24.9 กก./ตร.ม. อวนระดบ 1 122 (20.3) 25.0-29.9 กก./ตร.ม. อวนระดบ 2 106 (17.6) มากกวา 30 กก./ตร.ม. อวนระดบ 3 23 (3.8)

โรคประจ าตว ไมมโรคประจ าตว 403 (66.9) มโรคประจ าตว 199 (33.1)

โรคเบาหวาน 75 (12.4) โรคความดนโลหตสง 69 (11.5) โรคหวใจขาดเลอด 9 (1.5) โรคหอบหด 8 (1.3)



ขอมลสขภาพทวไป จ านวน (รอยละ) โรคหลอดเลอดสมอง 4 (0.7) ซมเศรา 4 (0.7) โรคมะเรง 2 (0.3) โรคไต 2 (0.3) อมพฤกษ อมพาต 1 (0.2) มากกวา 1 โรค 25 (4.2)

ปญหาส าคญทางสขภาพ ไมม 556 (92.4) ปวดเมอย 22 (3.7) พการ ไมสามรถชวยเหลอตนเองได ออนแรง รบประทานอาหารไดนอยกวาปกต ไตวาย

14 (2.3) 4 (0.7) 4 (0.7) 1 (0.2) 1 (0.2)

2) บรบทคณภาพชวตดานสขภาพ

คณภาพชวตดานสขภาพ 5 ดาน สวนใหญพบวา 1) ดานการเคลอนไหว ไมมปญหาในการเดน 2) ดานการดแลตนเอง ไมมปญหาในการอาบน าหรอใสเสอผาดวยตนเอง 3) ดานกจกรรมทท าเปนประจ า ปญหาดานสขภาพมผลเลกนอยตอการท ากจกรรมทท าเปนประจ า 4) ดานอาการเจบปวด/อาการไมสบายตว มอาการเจบปวดหรออาการไมสบายตวเลกนอย 5) ดานความวตกกงวล/ซมเศรา รสกวตกกงวลหรอซมเศราเลกนอย หากพจารณา

จากขอมลจะเหนวาระดบคะแนนอรรถประโยชนคณภาพชวตดานสขภาพ 5 ดาน ทมระดบคะแนนรวมสงสด คอ 1 ผลการศกษาน ผสงอายมคาเฉลยเทากบ 0.85 ซงหมายถงคะแนนอยในระดบด แสดงวาผส งอาย ไมมปญหาคณภาพชวตดานสขภาพและมสขภาวะดานชวตด เนองมากจากการ ไม ม โ ร คป ระจ า ต วหร อภ าวะ โ รคร ว ม รบประทานอาหารครบตามหลกโภชนาการ สามารถชวยเหลอตนเองได และใหญไดรบการพกผอนทเพยงพอ

ตารางท 3 คณภาพชวตของผสงอายกลมตวอยางทมสขภาวะปกต จ าแนกรายดาน (n=66)

องคประกอบ คณภาพชวตทไมด จ านวน (รอยละ)

คณภาพชวตปานกลาง จ านวน (รอยละ)

คณภาพชวตทด จ านวน (รอยละ)

ดานสขภาพกาย 6 (9.1) 54 (81.8) 6 (9.1)

ดานจตใจ 5 (7.6) 39 (59.1) 22 (33.3) ดานสมพนธภาพทางสงคม 6 (9.1) 35 (53.0) 25 (37.9) ดานสงแวดลอม 2 (3.0) 47 (71.2) 17 (25.8) คณภาพชวตโดยรวม 1 (1.5) 56 (84.8) 9 (13.9)



ตารางท 4 คณภาพชวตดานสขภาพของผสงอายกลมตวอยางทมปญหาสขภาวะสขภาพ (n=19)

องคประกอบ

ระดบความรนแรง

ไมมปญหาเลย

มปญหาเลกนอย

มปญหา ปานกลาง

มปญหามาก

มปญหามากทสด

จ านวน (รอยละ)





ดานการเคลอนไหว 9 (47.4)

4 (21.1)

3 (15.8)

0 (0.0)

3 (15.8)

การดแลตนเอง 12 (63.2)

2 (10.5)

1 (5.3)

0 (0.0)

4 (21.1)

กจกรรมทท าเปนประจ า 5 (26.3)

10 (52.6)

1 (5.3)

1 (5.3)

2 (10.5)

อาการเจบปวด/อาการไมสบายตว 3 (15.8)

11 (57.9)

3 (15.8)

0 (0.0)

2 (10.5)

ความวตกกงวล/ซมเศรา 4 (21.1)

13 (68.4)

0 (0.0)

2 (10.5)

0 (0.0)

2. กระบวนการพฒนาคณภาพชวต

และคณภาพชวตดานสขภาพของผสงอายโดยการมสวนรวมของชมชน การศกษาครงนเปนการวจยเชงปฏบตการ (Action Research) โดยผวจยมสวนรวมในการวจยกบผรวมวจย การรวมคด รวมปฏบต รวมสงเกตผล และรวมสะทอนผล กลมตวอยางเปนผสงอายในชมชน จ านวน 66 คน และภาคเครอขายในชมชน จ านวน 26 คน ขอมลการวจยแตละขนตอนมดงน 1) ข น ก า ร ว า ง แ ผน ( Planning) 2 กจกรรม ประกอบดวย 1) จดประชมประชาคม รวมกบภาคเครอขายในชมชน เพอรบทราบและสรางความเขาใจถงสภาพปญหาของผสงอาย ไดแก สถานการณการดแลสขภาพผสงอาย สขภาวะผสงอาย คณภาพชวตผสงอาย คณภาพชวตดานสขภาพผสงอาย ปญหาและความตองการของผสงอาย รวมไปถงการด าเนนงานเกยวกบผสงอาย

ในชมชนทผานมา 2) ประชมระดมสมองรวมกนสรางแนวทางในการพฒนาคณภาพชวตและคณภาพชวตดานสขภาพของผสงอาย โดยภาคเครอขายทกภาคสวน/หนวยงานมสวนรวมในการเสนอกจกรรมเ พอพฒนาคณภาพชวต และคณภาพชวตดานสขภาพของผสงอาย ขนตอนการวางแผนเปนกจกรรมทจดขนเ พอรายงานถงสถานการณและสภาพปญหาของผสงอายในทกมต เพอการบรณาการและระดมความคดเหนส าหรบสรปประเดนปญหาและแนวทางการพฒนาคณภาพชวตและคณภาพชวตดานสขภาพของผสงอายแตละกลม ซงเปนการเรยนรรวมกนของภาคเครอขายในชมชน 2) ขนการปฏบตการ (Action) 3 กจกรรม ประกอบดวย 1) ประชมชแจงแนวทางการปฏบตตามแผนรวมกบภาคเครอขายในชมชน เพอรบทราบและเขาใจแนวทางรวมกน



และชแจงการปฏบตกจกรรมรวมกบผสงอายและภาคเครอขาย 2) การด าเนนกจกรรมดแลสขภาพผสงอายกลมตดสงคม โดยยดตามแนวคด 4 Smart ประกอบไปดวย ไมลม ไมลม ไมซมเศรา กนขาวอรอย มกจกรรมยอยดงน กจกรรมตรวจสขภาพผสงอาย กจกรรมการออกก าลงกาย กจกรรมกนขาวอรอยเพอสขภาพ กจกรรมสขภาพฟนด ชวมสข กจกรรมพทธวธกบการด าเนนชวต และกจกรรมดนตรบ าบด และร าวงยอนยค 3) การด าเนนกจกรรมดแลสขภาพผสงอายกลมภาวะพงพง ซงเปนกจกรรมผลตผดแลผสงอาย ทมความรทงทางทฤษฎ และแนวทางปฏบตทถกตองโดยใชเวลาฝกอบรมทงสน 11 วน หรอมชวโมงตลอดหลกสตรเทากบ 70 ชวโมง ขนตอนการปฏบต เปนการลงมอด าเนนงานตามแผนทก าหนดไวอย างระมดระว งและควบคมการปฏบตงานใหเปนไปตามทระบไวในแผน ซงอาจปรบเปลยนการปฏบตใหเหมาะสมกบสภาวการณบรบทของชมชน 3) ข น ก า ร ส ง เ ก ต ก า ร ณ (Observation) 3 ก จ ก ร รม ป ร ะกอบด ว ย 1) การสงเกตแบบมสวนรวมและการบนทก การมสวนรวมของผสงอายในการแสดงความคดเหนในขณะทไดรบความรจากวทยากร ซงผสงอายเกดความกระตอรอรนในการมาเขารวมกจกรรม 2) การตดตามผลการด าเนนกจกรรมดแลสขภาพผส งอายกลมภาวะพงพง ซ งผ ดแลผส งอาย (Caregiver: CG) เปนผทมหนาทด าเนนกจกรรมดแลผสงอายพงพง ภายหลงการตดตามระยะเวลาเดอนละ 2 คร ง ผ ส งอาย ใหความสนใจรวมกจกรรม มการแสดงความคดเหนตอบโตกนระหวาง CG เปนอยางด 3) การประเมนประคณภาพช วต คณภาพชวตด านสขภาพของผสงอาย และการมสวนรวมของภาคเครอขาย หลงการเขารวมกจกรรม การสงเกตการณเปนข นตอนในการ เกบรวบรวมขอม ล เก ยวกบ

กระบวนการและผลทเกดขนจากการปฏบตงานทไดลงมอกระท าลงไป รวมทงสงเกตการณปจจยสนบสนนและปจจยอปสรรคการด าเนนงานตามแผนทวางไว ส าหรบการสะทอนกลบกระบวนการและผลการปฏบตทจะเกดขนตามมา 4) ข นการสะทอนผลการปฏบ ต (Reflection) 2 กจกรรม ประกอบดวย 1) จดประชมเพอสรปผลการประเมนคณภาพชวตผสงอายในชมชน รวมกบภาคเครอขาย เพอรายงานผลการด าเนนกจกรรมไดแนวทางการพฒนาคณภ าพช ว ต ผ ส ง อ า ย ใ น ช มชน ซ งป ร ะ ก อ บ ด ว ย อ ง ค ป ร ะ ก อ บ ด ง ต อ ไ ป น องคประกอบท 1 การดแลสขภาพระดบบคคล องคประกอบท 2 การดแลสขภาพระดบครอบครว องคประกอบท 3 การดแลสขภาพระดบชมชน องคประกอบท 4 การดแลสขภาพระดบภาครฐประกอบดวย 2 สวน คอ โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลกดไสจอ และองคการบรหารสวนต าบลกดไสจอ 2) การคนขอมลภาวะสขภาพหลงการวจยพฒนาคณภาพชวตผสงอายในชมชน ขนตอนการสะทอนผลการปฏบตเปนน าเสนอแนวทางการพฒนาคณภาพชวตผสงอาย พรอมทงชแจงขนตอนด าเนนกจกรรม เพอถอดบทเรยน แลกเปลยนเรยนรการด าเนนงานพฒนาคณภาพชวตผสงอาย โดยใหผเขารวมประชมมสวนรวมในการแสดงความคดเหนในการพฒนาคณภาพชวตผสงอายในต าบลกดไสจอตอไป ขอมลทไดรบการสะทอนกลบเปนการกระบวนการกลมในลกษณะวพากษวจารณ หรอประเมนผลการปฏบตงานระหวางบคคลทมสวนรวมในการวจย จะเปนวธการปรบปรงวธการปฏบตงานตามแนวทางดงเดมไปเปนการปฏบตงานตามวธการใหม



3. ผลการด าเนนการพฒนาคณภาพชวตและคณภาพชวตดานสขภาพของผสงอายโดยการมสวนรวมของชมชน 1) ขอมลดานภาวะสขภาพของผสงอายกลมตวอยาง ภายหลงเสรจสนการด าเนนการวจย เมอวดความสามารถในการด าเนนชวตประจ าวนตามดชนบารเธลเอดแอล (ADL)7 พบวา สวนใหญเปนมกลมผสงอายตดสงคม มภาวะโรครวมทส าคญไดแก โรคความเบาหวาน โรคความดนโลหตสง และโรคหวใจขาดเลอด ผสงอายมคาดชนมวลกาย (ระดบปกต)8 และความสามารถในการด าเนนชวตประจ าวนคงทเมอเปรยบเทยบกบกอนเขารวมกจกรรม ผสงอายกลมตดสงคมไมไดมการเปลยนแปลงเปนกลมตดบ าน และผ ส งอายกล มต ดบ านไม ได ม ก ารเปลยนแปลงเปนกลมตดเตยง ซงผลการศกษาทไดถ อว า เป นผลด ต อผ ส งอายท ง 3 กล ม การเปลยนแปลงดานสขภาพนนอาจตองใชเวลายาวนานในระดบหนง 2) ดานพฤตกรรมสขภาพผสงอายกลมตวอยาง ผสงอายมพฤตกรรมการออกก าลงกาย ท างานอดเรก ตรวจสขภาพ ดขนกวากอนการเรมด าเนนการวจย สาเหตสวนหนงเนองจากเจาหนาทและบคลากรไดตรวจรางกายใหผสงอายทกคนทเขารวมกจกรรม และไดรบค าแนะน าในการปฏบตตนทดและถกตอง ผสงอายทเขารวมโครงการรสกถงการไดรบก าลงใจและเหนคณคาของตนเอง 3) คณภาพชวตผสงอายกลมตดสงคมทมภาวะสขภาพปกต ภาพรวมคณภาพชวตอยในระดบปานกลาง มระดบคะแนนคณภาพชวตสงกกวากอนการท ากจกรรมอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ <0.001 แสดงวาหลงจากทผ ส งอาย เขารวมกจกรรมท าใหคณภาพชวตผสงอายดขน และสอดคลองกบขอมลเชงคณภาพจ า ก ก า ร ส ม ภ า ษ ณ พบ ว า ผ ส ง อ า ย ม ก า ร

ปรบเปลยนพฤตกรรมในการออกก าลงกาย การรบประทานอาหาร ตลอดจนการเขารวมกจกรรมนนท าใหผสงอายมโอกาสไดพบเจอเพอนในวยเดยวกน สงผลใหผสงอายมคณภาพชวตทดมากขน เกดความภาคภมใจ มความสขมากขน 4) คณภ าพช ว ตด า น ส ขภ า พผสงอายกลมตดสงคมทมปญหาภาวะสขภาพ หลงจากทผสงอายเขารวมกจกรรมท าใหภาพรวมคณภาพชวต และภาวะสขภาพ (VAS) ของผสงอายดขนมากกวาตอนกอนเรมกจกรรมอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.016 และ <0.001 ตามล าดบ แสดงใหเหนวาการจดกจกรรมมผลท าใหผสงอายสนใจ เลงเหนความส าคญในการดแลตนเองเพอใหมสขภาพด กจะมพฤตกรรมดแลสขภาพตนเองเปนอยางด 5) คณภาพชวตผสงอายกลมภาวะพงพงทมภาวะสขภาพปกต หลงจากทผสงอายเขารวมกจกรรมท าใหภาพรวมคณภาพชวตอยในระดบปานกลาง ซงดขนมากกวาตอนกอนเรมกจกรรมอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.001 ปจจยส าคญอยางหนงอาจเนองมาจากผสงอายไดรบการดแลจาก CG อยางทวถง และไดปฏบตตามค าแนะน าของ CG การไดรบความรแนวทางการปฏบตตนทถกตอง จนเกดความมนใจในการปฏบตอยางสม าเสมอ สงผลใหผส งอายตระหนกถงประโยชนทไดรบจากการดแลสขภาพตนเองมากขน รวมไปถงผดแลผสงอายทอยทบานดวยเชนกน 6) คณภา พช ว ตด า นส ข ภ า พผสงอายกลมภาวะพงพงทมปญหาภาวะสขภาพ หลงจากทผสงอายเขารวมกจกรรมท าใหภาพรวมคณภาพชวตดานสขภาพ และภาวะสขภาพ (VAS) ดขนมากกวากอนเรมด าเนนกจกรรม ซงแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.029 และ 0.019 ตามล าดบ การทคณภาพชวตของผสงอายดขนเปนผลมาจากไดรบการดแลจาก CG ทวถง



และผสงอายทบานไดปฏบตตามค าแนะน าของผดแลผสงอายอยางตอเนองสม าเสมอ 7) ก า ร ม ส ว น ร ว ม ข อ ง ภ า คเครอขายในชมชนในการพฒนาคณภาพชวตและคณภาพชวตดานสขภาพของผสงอาย ภาพรวมการมสวนรวมอยในระดบสง และมระดบคะแนนเฉลยสงขนมากกวากอนการเรมกจกรรม ซงแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ

<0.001 แสดง ให เห นว าภาค เ คร อข าย เห นความส าคญในการเขารวม และมบทบาทในการพฒนาคณภาพชวตผสงอาย ท าใหชมชนนเกดการมสวนรวมเพมมากขน การสรางความสมพนธภายในชมชนใหมความสนใจในจดรวมเดยวกน จนเกดการตระหนกรในความหวงใยตอคณภาพชวตผสงอาย

ตารางท 5 ระดบการมสวนรวมของภาคเครอขายในชมชนในการพฒนาคณภาพชวตผสงอาย หลงเขา

รวมกจกรรม (n=26) ระดบการมสวนรวมของภาคเครอขายในชมชน จ านวน (รอยละ) สง (46.68-60.00 คะแนน) 13 (50.0) ปานกลาง (33.34-46.67 คะแนน) 11 (42.3) นอย (20.00-33.33 คะแนน) 2 (7.7) (Mean =45.27, S.D. =8.19, Min = 32 , Max =60)

ตารางท 6 เปรยบเทยบระดบการมสวนรวมของภาคเครอขายในชมชนในการพฒนาคณภาพชวต

ผสงอาย กอนและหลงเขารวมกจกรรม (n=26)

4. ปจจยแหงความส า เรจในการ

พฒนาคณภาพช วตและคณภาพช วตดานสขภาพของผสงอายโดยการมสวนรวมของชมชนในต าบลกดไสจอ อ า เภอกนทรวชย จงหวดมหาสารคาม

ปจจยทท าใหการวจยนประสบผลส าเรจได ประกอบไปดวย 1) ภาคเครอขายเขมแขง 2) การมสวนรวมของภาคเครอขาย 3) มการจดท าแผนพฒนารวมกบภาคเครอขายทชดเจน 4) หนวยงานสาธารณสข และองคกรปกครองสวน

ทองถน (อปท.) มการประสานแผนพฒนาและการบรณาการงบประมาณ 5) ทม CG และ 6) มการต ดตาม ประ เม นผล และสร ปผลการด าเนนงาน


การศกษาครงนแสดงใหเหนวาความส าเรจของการพฒนาคณภาพชวตและคณภาพชวตดานสขภาพของชมชนจะบรรลผลได ภาคเครอขายในชมตองเขมแขง เหนความส าคญของปญหา มอง

ระดบการมสวนรวม n x S.D. Std. Error Mean

t-test 95%CI P-

value

กอนการเขารวมวจย 26 34.31 10.16 1.65 6.633

7.55-14.36

<0.001 หลงการเขารวมวจยวจย 26 45.27 8.19



ปญหาดานสขภาวะของผสงอายเปนเปาหมายเดยวกน เกดกระบวนการแลกเปลยนเรยนรความคดเหน และประสบการณระหวางกลมภาคเครอขาย เพอรวมคด ว เคราะหปญหา กอนรวมกนจดท าแผนการปฏบตการพฒนาคณภาพชวตและคณภาพชวตดานสขภาพของผสงอายในชมชนอยางมประสทธภาพสงสด นอกจากนหนวยงานทเกยวของ เชน หนวยงานสาธารณสข องคกรปกครองสวนทองถน (อปท.) ยงไดมการป ร ะ ส า น แ ผ น พ ฒ น า แ ล ะ ก า ร บ ร ณ าการงบประมาณรวมกนจนเกดเปนรปธรรม จนโครงการและกจกรรมประสบผลส าเรจได ผลการพฒนาทไดสามารถน ามา สรปผลการด าเนนงานพฒนาคณภาพชวตและคณภาพชวตดานสขภาพผสงอายในชมชน เพอสะทอนกลบใหกบชมชนตอไป ซงผลส าเรจทไดยงสอดคลองกบนโยบายกา ร พฒ น า ร ะบบ ก า รด แ ล ร ะ ยะย า ว ด า นสาธารณสขส าหรบผส งอายทมภาวะพงพง9 สอดคลองกบการศกษาของกมปนาท บรบรณ10 ปจจยแหงความส าเรจของโรงเรยนผสงอายทไดจากงานวจยประกอบดวย 1) การมผน าชดเจน ภาคเครอขายทเกยวของ ไดแก พระภกษ และเครอขายทเกยวของ 2) การมเปาหมายเดยวกนทชดเจนทงกลมหมคณะ 3) การมสวนรวมของภาคเครอขายมเวทในการพดคย พบปะและเพอผสานพลงการด าเนนงานอยางตอเนอง 4) เครอขายทางสงคมทเขมแขง ไดแก หนวยงานทเกยวของทงภายใน และภายนอกเพอผสานการด าเนนการบรณาการ การท างานรวมกน 5) การเรยนรและด าเนนงานอยางตอเนองทบทวนและสรปบทเรยนการท างานเปนระยะ และสงคนขอมลกลบสชมชน เพอน ามาพฒนากระบวนการท างานอยางตอเนอง 6) หนวยงานสวนทองถน สนบสนนงบประมาณ บคลากร และสถานท สอดคลองกบการศกษาของปยวรรณ เหลาสา กระจาง ตลบนล และสภรณ ชมพลวงศ11 วาปจจยแหงความส าเรจของการ

พฒนาระบบดแลผสงอายทปวยเปนโรคเบาหวานแบบมสวนรวมของชมชน ต าบลทงแสงทอง อ าเภอนางรอง จงหวดบรรมย ประกอบดวย การมเปาหมายทชดเจน การท างานเปนระบบ บรหารและจดการโยชมชน สมาชกเรยนรจนเกดทกษะในการท างาน ตลอดจนน าทกษะทไดมาปรบใชในการท ากจกรรมกบชมชนของตนเอง และเครอขายมทกษะในการรวมกนอยางแทจรง

ขอเสนอแนะทไดจากการวจย 1) การพฒนาคณภาพชวตผสงอายกลมตด

สงคม ควรจดตงโรงเรยนผสงอายต าบลกดไสจอ เพอใหสามารถเปนตนแบบของโรงเรยนผสงอายตอไป มการจดกจกรรมใหผสงอายมาพบปะกนเดอนละ 2 ครง และท ากจกรรมรวมกนอยางสม าเสมอ

2) การพฒนาคณภาพชวตผสงอายกลมภาวะพงพง ควรสงเสรมใหมการจดบรการเชงรกของ CG ใหมากขน เพอเปนฟนเฟองในการดแลชวยเหลอผสงอายทมภาวะพงพง การด าเนนงานของ CG ควรออกเยยมบานผสงอายสปดาหละ 1 ครง โดยจะให CG รายงานผลการออกเยยมบานตอผจดการระบบการดแลผส งอายระยะยาว (Care Manager: CM) ทกสปดาห และมการประชมแลกเปลยนเรยนรและถอดบทเรยนจากการเยยมบานเดอนละ 1 ครง

3) ภาค เครอขายตองเหนความส าคญบทบาทในการพฒนาคณภาพชวตผสงอาย การสรางความสมพนธภายในชมชนใหมความสนใจในจดรวมเดยวกน จนเกดการตระหนกรและมความหวงใยตอคณภาพชวตผสงอาย

4) หนวยงานสาธารณสขและองคกรปกครองสวนทองถน (อปท.) ในพนท มการป ร ะ ส า น แ ผ น พ ฒ น า แ ล ะ ก า ร บ ร ณ าการงบประมาณรวมกนจนเกดเปนรปธรรม



5) ควรมการศกษาเปรยบเทยบการพฒนาคณภาพช ว ตผ ส ง อาย ใ น เ ขต พนท อ น เ พ อเปรยบเทยบกระบวนการด าเนนงานพฒนาคณภาพชวตผสงอายของทองถนอนทเหมาะสมกบบรบทของชมชน

6) ควรมการวจยการพฒนาศกยภาพการดแลผสงอายภาวะพงพงของ CG


ขอขอบพระคณผอ านวยการและเจาหนาทโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลกดไสจอ และภาคเครอขายในชมชนทกทาน รวมถงองคกรปกครองสวนทองถน ต าบลกดไสจอ อ าเภอกนทรวชย จงหวดมหาสารคาม ทใหความรวมมอในการใชพนทเปนแหลงเกบขอมลและใหความกรณาในการตอบค าถามและรวมแสดงความคดเหน และตอบแบบสอบถามส าหรบการวจยในครงน


1. ส านกงานสถตแหงชาต. สรปผลทส าคญการท างานของผสงอายในประเทศไทย พ.ศ. 2562. กรงเทพฯ: ส านกสถตพยากรณ; 2562.

2. ส านกงานสาธารณสขจงหวดมหาสารคาม. (n.d.). HDC - Dashboard. (Accessed November 7, 2018, at https://mkm.hdc.moph.go.th)

3. World Health Organization. The World Health Organization Quality of Life (WHOQOL)-BREF. Geneva Switzerland; 2004.

4. วรยทธ ชาตะกาญจน. วจยเชงปฏบตการ. วารสารราชภฏสราษฎรธาน 2558; 2(1): 29–49.

5. สมทนา กลางคาร, วรพจน พรหมสตยพรต. หลกการวจยทางวทยาศาสตรสขภาพ. 6th ed. มหาสารคาม: สารคามการพมพ-สารคามเปเปอร; 2553. หนา 124.

6. EQ-5D-5L – EQ-5D. (n.d.). (Accessed November 7, 2018, at https://euroqol.org/eq-5d-instruments/eq-5d-5l-about/)

7. กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข. คมอการคดกรอง/ประเมนผสงอาย. ส านกงานกจการโรงพมพสงเคราะหองคการทหารผานศก; 2557.

8. ส านกสงเสรมสขภาพ กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข. ขอมลดชนมวลกายของผสงอาย. 2556. (Accessed November 7, 2018, at http://hp.anamai.moph.go.th/main.php?filename=index_th)

9. กระทรวงสาธารณสข. แผนยทธศาสตร กระทรวงสาธารณสข ประจ าปงบประมาณ 2562 ภายใตแผนยทธศาสตรชาต ระยะ 20 ป ดานสาธารณสข; 2561.

10.กมปนาท บรบรณ. แนวทางการพฒนารปแบบโรงเรยนผสงอายในชมชน. วารสารรามค าแหง ฉบบคณะศกษาศาสตร (มนษยศาสตรและสงคมศาสตร) 2562; 1(1): 40–5.

11.ปยวรรณ เหลาสา, กระจาง ตลบนล, และสภรณ ชมพลวงศ. การพฒนาระบบการดแลสขภาพผสงอายทปวยดวยโรคเบาหวานแบบมสวนรวมของชมชน ต าบลทงแสงทอง อ าเภอนางรอง จงหวดบรรมย. วารสารบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยราชภฏสรนทร 2558; 9(1): 96-106.

https://mkm.hdc.moph.go.th/

http://hp.anamai.moph.go.th/main.php?filename=index_th

http://hp.anamai.moph.go.th/main.php?filename=index_th



Received: 11 Dec 2019, Revised: 24 Jan 2020 Accepted: 5 Mar 2020


การเปรยบเทยบผลของการชแนะและการสอนสขศกษาตอพฤตกรรมสขภาพและระดบ

ความดนโลหตของผสงอายโรคความดนโลหตสงทควบคมไมได แผนกผปวยนอก โรงพยาบาลโคกส าโรง จงหวดลพบร

ภรดา ยงวลย1,*

บทคดยอ

การวจยกงทดลองครงนมวตถประสงคเพอเปรยบเทยบผลของการชแนะและการสอนสขศกษาตอพฤตกรรมสขภาพ และระดบความดนโลหต กอนและหลงการทดลองของผสงอายโรคความดนโลหตสงทควบคมไมได ระหวางกลมทไดรบการชแนะกบกลมทไดรบการสอนสขศกษาตามปกต ระหวางวนท 1 ตลาคม 2561 – 30 กนยายน 2562 จ านวน 60 คน สมเขากลมทดลอง จ านวน 30 คน และ กลมควบคมจ านวน 30 คน โดยมคณสมบตตามเกณฑทก าหนด ซงจบคใหมลกษณะคลายคลงกนในเรอง เพศ อาย ระดบการศกษา และภาวะสขภาพ เครองมอทใชเกบรวบรวมขอมลประกอบดวย แบบสอบถามขอมลทวไป ระดบความดนโลหต และแบบประเมนพฤตกรรมสขภาพของผสงอายโรคความดนโลหตสงชนดไมทราบสาเหต สถตทใชในการวเคราะหขอมล คอ ความถ รอยละ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน t-test for dependent samples และ t-test for independent samples ผลการวจยพบวา ผสงอายกลมทดลอง หลงจากไดรบแผนการชแนะเพอการปรบพฤตกรรมสขภาพ โดยใชแนวคดการชแนะของแฮส (HASS) มาประยกตใช มคะแนนเฉลยของพฤตกรรมเพมขน กวากอนการทดลอง และเพมขนมากกวากลมควบคม สวนระดบความดนโลหตลดลงกวากอนการทดลอง และ ลดลงกวากลมควบคม โดยไดผลแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (p<.05) โดยสรป ผลจากการศกษาแสดงใหเหนวาการประยกตใชแผนการชแนะดงกลาว สงผลให คะแนนเฉลยพฤตกรรมสขภาพเพมขน และระดบความดนโลหตลดลง ดงนนเพอใหการดแลสขภาพของผสงอายมประสทธภาพ และ ผสงอายมคณภาพชวตทดยงขน แผนการชแนะดงกลาวทผวจยศกษานควรน าไปเผยแพรและประยกตใชขยายผลตอไป ค าส าคญ แผนการชแนะ พฤตกรรมสขภาพ ผสงอายโรคความดนโลหตสงทควบคมไมได

1 กลมงานการพยาบาล โรงพยาบาลโคกส าโรง * Corresponding author: [email protected]



Original Article

Effects Comparisions of Coaching and Health Education on Health Behaviors and Blood Pressure Level of the Elderly with Uncontrolled

Hypertension in Out Patient Department Khoksamrong Hospital, Lopburi Province

Purada Yungwilai1,*

Abstract

The objective of this Quasi-Eexperimental research was studies comparisions of effects of coaching by HASS concept and Health education to health behavior and blood pressure level, both before and after experimental study, between control group and experimental group for elderly patients with uncontrolled hypertension. The study was started in October 1, 2018, and finished in April 30, 2019. There were 60 participants that was 30 person randomly selected in each control group, and experimental group by qualification criteria. Both groups were matched pairs by using sex, age, education level, and health status. Research instruments were demographic data, blood pressure level, and health behavior assessment form for elderly patients with uncontrolled hypertension. The data were analyzed by using descriptive statistic, Independent t-test and Paired t-test. The results showed that after experimental study of experimental group, average scores of health behavior was increased before experimental study, increased more than control group. Blood pressure level was decreased before experimental study, and was decreased lower than control group, and there were different significantly at the.05 level. (p<.05) In conclusion, the results revealed that applying off coaching by HASS concept and health education affected to increases health behavior, and decrease blood pressure level, therefore, coaching by HASS concept and health education should expanded in another area for elderly patients care, and quality of life improvement. .

Keywords : Coaching on health , Health Behaviors, Elderly with uncontrolled hypertension

1 Khoksamrong Hospital, Lopburi Province * Corresponding author: [email protected]



บทน า

โรคความดนโลหตสง (Hypertension) เปนปญหาส าคญของกระทรวงสาธารณสขทกประเทศทวโลกรวมทงประเทศไทย และมแนวโนมเพมขนอยางตอเนอง1 จากสถตของประเทศสหรฐอเมรกาในชวงป ค.ศ. 1999-2000 และ 2009-2010 พบวาผสงอายทมความดนโลหตสงมจ านวนเพมขนจากรอยละ 17.70 เปนรอยละ 21.20 และคาดวาในอก 10 ปขางหนา จะมจ านวนผสงอายทมความดนโลหตสงเพมขนเปนรอยละ 35-412 ส าหรบในประเทศไทยจากรายงานสถานการณผสงอายไทยใน พ.ศ. 2557 พบผสงอายทมอาย 66-69 ป ทงเพศหญงและเพศชายเปนโรคความดนโลหตสงถงรอยละ 53 และ 60 ตามล าดบ และผสงอายทมอาย 80 ปขนไปเพศหญง และเพศชาย เปนโรคความดนโลหตสงรอยละ 59 และ 69 ตามล าดบ โดยอตราตายของโรคความดนโลหตสงตอแสนประชากรในชวงป พ.ศ. 2552-2554 เทากบ 3.62, 3.89 และ 5.79 ตามล าดบ3 ซงจะเหนไดวาผสงอายทเปนโรคความดนโลหตสงมจ านวนมาก โดยมจ านวนเพมขนตามอายทมากขน เนองจากเมอบคคลอายมากขนนนกจะมความเสอมถอยของหลอดเลอดจะเพมขน โรคความดนโลหตสงเปนโรคทสงผลใหเกดความผดปกตตออวยวะตาง ๆ หลายระบบในรางกาย ผทมภาวะความดนโลหตสงเรอรงทไมสามารถควบคมความดนโลหตใหอย ในระดบปกตไดตอเนองโดยเปาหมายทวางไวนอยกวา 150/90 มลลเมตรปรอท4 มกเกดภาวะแทรกซอนตออวยวะทส าคญ เชน หวใจ หลอดเลอด ตา ไต และสมองเปนตน ซงเปนภาวะทอนตรายอยางยง5

รวมถงภาระทงดานการดแล และดานคาใชจาย การรกษาโรคความดนโลหตสงเปนการรกษารวมกนระหวางการรกษาโดยไมใชยาคอ การปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพในการดแลตนเอง

และ เมอไมสามารถควบคมระดบความดนโลหตใหอยในเกณฑปกตได ตองมการรกษาดวยยารวมดวย เพอลดการท าลายอวยวะส าคญ เชน ไต ห ว ใ จ แ ล ะ ส ม อ ง ซ ง จ ะ ช ว ย ป อ ง ก นภาวะแทรกซอนทท าใหเกดการเสยชวตได ในปจจบนเปาหมายของระดบความดนโลหตในผสงอายทไมมโรคเบาหวานและไตใชเกณฑ นอยกว า 1 50 /90 ม ล ล เ มต รปรอท และถ า มโรคเบาหวาน และไต ใชเกณฑ นอยกวา 140/90 มลลเมตรปรอท6 จากการศกษาปจจยทสมพนธกบการควบคมแรงดนเลอดในผปวยโรคความดนโลหตสงพบวาผปวย มพฤตกรรมการดแลตนเองโดยรวมในดานการควบคมอาหาร การออกก าลงกาย การรบประทานยา และการจดการกบความเครยดอยในระดบต า รอยละ 65.97 ซงการรกษาพยาบาลทผานมา อาจไมสงเสรมใหผสงอายน าศกยภาพของตนเอง มาใชในการปฏบตตวเพอควบคมความดนโลหต มกก าหนดโดยทมสขภาพ ท าใหผสงอายไมสามารถคดหรอท าสงตาง ๆ ดวยตนเอง รบรสภาพปญหาตนเองนอย ไมตระหนกหรอเหนความส าคญ ขาดแรงจงใจ ขาดความร รวมทงตองฝนใจในการปรบพฤตกรรม8 จงท าใหไมสามารถปรบเปลยนพฤตกรรมหรอปฏบตไดไมดเทาทควร เชน รบประทานาหารเคมมากเกนไป ข า ดก า ร ออก ก า ล ง ก า ย ด ม เ ค ร อ ง ด ม ท มแอลกอฮอลมากเกนไป ขาดการพกผอนทเพยงพอ และรบประทานยาไมสม าเสมอ9 เปนตน จากการศกษาเกยวกบกลวธการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพในผปวยโรคความดนโลหตสง ไดแก โปรแกรมการจดการแบบมสวนรวมในการดแลสขภาพในผปวยโรคความดนโลหตสง10 โปรแกรมการดแลสขภาพทบานโดยทมสขภาพ 11 และโปรแกรมการสนบสนนทางสงคม12 ผลการศกษาเหล าน แม ว า จะช วย ใหผ ป วย เป ล ยนแปลงพฤตกรรมในทางทดขน แตกไมด าเนนการทเนนเฉพาะกลมผปวยทควบคมความดนโลหตไมได



และสวนใหญเปนการด าเนนกจกรรมในลกษณะกลม ซงอาจไมเหมาะกบผปวยสงอายทควบคมความดนโลหตไมได เนองจากกลมผสงอายมความบกพรองทางดานการรบรทลดลงจากการเสอมตามวย

การใหขอมลโดยการชแนะ (Coaching) เปนวธการหนงทมประสทธภาพ และยงเปนสมรรถนะหนงของผปฏบตการขนสง13 ทอาจชวยพฒนาความสามารถของผปวยโรคความดนโลหตสงทไมสามารถควบคมความดนโลหตได และปญหาสวนใหญมสาเหตเกยวกบพฤตกรรมสขภาพ ซงการชแนะนจะท าใหเกดการเรยนรโดยตรง ในทกขนตอนของกระบวนการชแนะ จะน าสการดแลสขภาพของตนเองตามสภาพปญหาของผปวยแตละดาน และสามารถเชอมโยงความร แปลขอมลใหมความหมาย มแรงจงใจ และหาวธการแกไขปญหาภายใตบรบทสงแวดลอมของตนเอง และชวยสะทอนใหผปวยเหนถงความสามารถในการคด การตดสนใจ รวมทงการปรบพฤตกรรมสขภาพใหดขน เพอน าไปสการดแลทยงยน โดยมพยาบาลเปนผชแนะ เนองจากการปฏบตงานข อ ง พ ย า บ า ล เ ป น ก า ร ป ฏ บ ต ง า น โ ด ย ใ ชกระบวนการพยาบาล ซ งม ข น ตอนคล า ยกระบวนการชแนะ และถอวาเปนบทบาทหนงของผปฏบตการพยาบาลขนสง ซงตองใชทกษะและสมรรถนะในการจดการ มความรทกวางและลก ใชวจารณญาณในการไตรตรองหาเหตผลเพอตดสนใจทางคลนกในการจดการกบผปวยทมปญหาซบซอนใหมทกษะในการดแลสขภาพได ทงนเพราะการชแนะจะชวยปรบปรงแกไขจดออนของการสอนแบบเดม ๆ ทมงเนนใหผปวยเขาใจเฉพาะขอมล แตการชแนะมงสอนใหผปวยใชทกษะ หรอสอนเทคนคเฉพาะดาน ตองมกลวธ และมขนตอนในการปฏบต เพอใหผปวยน าทกษะไปปฏบตไดจรง และมการปฏบตอยางตอเนอง อกทงยงชวยสรางสมพนธภาพอนดระหวางผปวย

กบ ผชแนะ14 สอดคลองกบการศกษาของวนดา ส ต ป ร ะ เ ส ร ฐ (2558) ผ ลข อ ง ก า ร ช แ น ะต อพฤตกรรมสขภาพและระดบความดนโลหตของผสงอายโรคความดนโลหตสงชนดไมทราบสาเหตท ไมสามารถควบคมความดนโลหตได พบวา ผลตางของคะแนนพฤตกรรมสขภาพกอนและหลงการทดลองของกลมทดลองสงกวา กลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05

ส าหรบจงหวดลพบร พบอตราการปวยโรคความดนโลหตสงตอแสนประชากรใน พ.ศ. 2558-2560 เพมขนเปนรอยละ 23.19 , 22.18 และ24.37 ตามล าดบ และพบในวยสงอาย รอยละ 4 1 . 1 3 , 4 4 . 1 4 แ ล ะ 4 7 . 5 5 ต า ม ล า ด บ เชนเดยวกบโรงพยาบาลโคกส าโรง จงหวดลพบรพบมผปวยสงอายโรคความดนโลหตสงทมารบการรกษาตวทคลนกโรคเรอรง ใน พ.ศ. 2558-2560 รอยละ 54.10, 55.15 และ 58.35 ตามล าดบ ซงจะเหนไดวามจ านวนเพมขนทกป และยงไมมการน ากระบวนการชแนะมาใชในการสงเสรม ปองกน เพอใหมการปรบพฤตกรรมสขภาพ ในการศกษาครงนผวจยจงน าการชแนะ ซงเปนกระบวนการประกอบดวย 4 ขนตอน ไดแก 1) มการประเมนและวเคราะหปญหา 2) ก าหนดวตถประสงคและวางแผน 3) น าแผนทวางไวมาปฏบต 4) การประเมนผลการปฏบต และปรบเปลยนแนวทาง มาใชในการดแลผปวยสงอายในกลมทไมสามารถควบคมความดนโลหตได เพอเปนการพฒนาศกยภาพของพยาบาลในดานการสงเสรม ปองกน และวางรปแบบการดแลส ขภาพไดอย า งมเปาหมาย และเพอใหผปวยไดพฒนาความร และมทกษะในการจดการตนเองใหสามารถควบคมความดนโลหตได ในดานการควบคมอาหาร การด ม เคร องด มแอลกอฮอล และการสบบหร การออกก าลงกาย การรบประทานยา และ การจดการกบความเครยด เพราะพฤตกรรมแตละดานเปนปจจยทมสวนเกยวของกบโรคความดน



โลหตสง อนจะท าใหผปวยด ารงชวตไดอยางมความสขทงทางรางกาย จตใจ สงคม และจตวญญาณ และมคณภาพชวตทดตอไป

ดงนนผวจยในฐานะผานการรบรองจากสภาการพยาบาล เปนผปฎบตการพยาบาลขนสง สาขาการพยาบาลผสงอาย จงตองการศกษาผลของการน ากระบวนการชแนะทเปนสมรรถนะหนงของพยาบาลผปฎบตการขนสง มาใชกบผปวยกลมน โดยเชอวากระบวนการชแนะน จะชวยใหสามารถพฒนาศกยภาพของบคคล ใหปรบพฤตกรรมสขภาพไดตรงกบสภาพปญหา ความตองการ และมอ านาจในการตดสนใจเลอกวธการดแลสขภาพดวยตนเอง เปนวธการทท าใหเกดความยงยนอกดวย


การวจยครงนเปนการวจยกงทดลอง เพอ

เปรยบเทยบผลตางของคะแนนพฤตกรรมสขภาพ และระดบความดนโลหต กอนและหลงการทดลองภายในกลม และ ระหวางกลม ของผสงอายโรคความดนโลหตสงทควบคมไมไดทไดรบการชแนะกบกล มท ได ร บการสอนสขศกษาตามปกต ระหวางวนท 1 ตลาคม 2560 – 30 เมษายน 2561 จ านวน 60 คน สมเขากลมทดลอง จ านวน 30 คน และกลมควบคมจ านวน 30 คน โดยก าหนดเกณฑในการคดเขา และคดออกดงน

เกณฑการคดเขา (Inclusion criteria) 1. มอาย 60 ปขนไป ทปวยเปนโรคความ

ดนโลหตสงทควบคมไมได ไมมภาวะแทรกซอน หรอไมมโรครวม เชน โรคเบาหวาน โรคหวใจ โรคหลอดเลอดสมอง และโรคไตเปนตน ทมารบบรการทแผนกผปวยนอก โรงพยาบาลโคกส าโรง

2. มสตสมปชญญะด สามารถตดตอสอสารได อานออกเขยนได สามารถรวมท ากจกรรม และใหขอมลดวยตนเองได

3. ยนดเขารวมวจย เกณฑการคดออก (Exclusion criteria) 1. กลมตวอยางเปนโรคความดนโลหตสงท

มภาวะแทรกซอน ไดแก โรคเบาหวาน โรคหวใจ โรคหลอดเลอดสมอง โรคไต จนท าใหมขอจ ากดทางกายทไมสามารถปฏบตกจวตรประจ าวนไดดวยตนเอง

2. ระดบความดนโลหตมากกวา 180/110 มลลเมตรปรอท ซงตองพบแพทยทนท

การค านวณขนาดของกลมตวอยาง ก าหนดขนาดตวอยางโดยวเคราะหอ านาจ

ก า ร ท ด ส อบ ( Power analysis) ข อ ง โ พล ท และเบค15 ค านวณหาคาขนาดอทธพล (effect size) จากงานวจยทผานมาใกล เคยงท สดกบงานวจยในครงน คอผลของการพฒนาศกยภาพการดแลตนเองของผสงอายทเปนโรคความดนโลหตสง16 ไดขนาดอทธพลเทากบ 0.8 เมอเปดตารางโคเฮน17 โดยก าหนดระดบความเชอมนท .05 ไดขนาดกลมตวอยางเทากบ 26 ราย และเพอปองกนการสญหายของกลมตวอยางระหวางการทดลอง ผวจยจงเพมเปนกลมละ 30 ราย รวมทงหมด 60 ราย

การเกบรวบรวมขอมล ผวจยด าเนนการเกบรวบรวมขอมลตงแต

เดอน 1 ตลาคม 2561- 30 กนยายน 2562 โดยแบงกลมตวอยางออกเปน 2 กลม คอกลมทดลองทไดรบการชแนะ และ กลมควบคมทไดรบการสอนสขศกษาตามปกต การคดเลอกกลมตวอยางเขากลมทดลอง และ กลมควบคม ใชวธการสมอยางงาย (Simple Random Sampling) ดวยการจบฉลากเขากลมทดลอง และ กลมควบคม กลมละ 30 คน โดยมขนตอนตอไปน

1. ผวจยขออนญาตจากคณะกรรมการจรยธรรมการวจยในมนษยของโรงพยาบาลพระนารายณมหาราช จงหวดลพบร



2. เมอไดรบหนงสออนมตจากผอ านวยการโรงพยาบาลพระนารายณมหาราชแลว ผวจยเขาพบผอ านวยการโรงพยาบาลโคกส าโรง เพอชแจงวตถประสงค รวมทงขนตอนการด าเนนการวจย และขอความรวมมอในการด าเนนการวจย

3. ผวจยด าเนนการทดลองดงน กลมทดลอง

1. ผวจยพบผสงอายเปนรายบคคล ทแผนกผปวยนอก โรงพยาบาลโคกส าโรง จากนนสรางสม พนธภาพโดยแนะน า ตนเอง และช แจ งวตถประสงคการวจย ขนตอน และระยะเวลา รวมทงการรวมมอในการท าวจย และ พทกษสทธผปวยโดยการอธบายใหผปวยเขาใจวาในการรวมการวจยในครงนผปวยสามารถปฏเสธหรอถอนตวอกจาการวจยไดตลอดเวลาทตองการ และไมมผลกระทบใดๆตอการรกษาพยาบาลเมอผปวยสมครใจยนดทเขารวมในการศกษาวจย ใหผปวยลงชอในใบยนยอมเขารวมวจย หลงจากนนผวจยใหผปวยตอบแบบสอบถามขอมลสวนบคคล แบบประเมนพฤตกรรมสขภาพ และวดระดบความดนโลหต

2. ขนตอนการชแนะ ประกอบดวย 4 ขนตอนคอ 1) การประเมนและการวเคราะหปญหาในการปฏบตกจกรรมการดแลสขภาพของผปวยโรคความดนโลหตสง ในดานการควบคมอาหาร การดมเครองดมทมแอลกอฮอล การสบบหร การออกก าลงกาย การรบประทานยา และ การจดการกบความเครยดเพอคนหาปญหา และสาเหตท ไมสามารถควบคมความดนโลหตได 2) ก า หนดว ตถ ป ร ะส งค แ ละว า งแผน กา รปรบเปลยนพฤตกรรมใหเหมาะสม โดยมผวจยคอยชแนะ สนบสนน และใหขอมลยอนกลบ 3) น าแผนทวางไวมาปฏบต โดยมผวจยคอยชแนะใหค าแนะน าเพมในบางกจกรรมทยงปฏบตไมถกตอง และใหขอมลยอนกลบเชงบวก 4) การ

ประเมนผลการปฏบตและการปรบ เปล ยนแนวทางโดยผปวยมสวนรวมในการประเมนตนเองถงปญหา และ อปสรรคทเกดขน ระหวางการปฏบตกจกรรมการดแลสขภาพตามแผนการชแนะ โดยแตละครงมกจกรรมดงน

สปดาหท 1 ไดรบแผนการชแนะทแผนกผปวยนอกชวงเวลา 8.30-12.00 น.มขนตอนการด าเนนกจกรรมดงน

ขนตอนท 1 ประเมนพฤตกรรมสขภาพ และวเคราะหปญหาท เปนสาเหตใหผปวยไมสามารถควบคมความดนโลหตได

1.1 ผวจยทกทายผปวยดวยความเปนกนเองแสดงทาททเปนมตร ขออนญาตวดความดนโลหต สอบถามสภาพความเปนอยทวไป แบบแผนการด าเนนชวต สนทนาเกยวกบความเจบปวยทผานมา การรกษาพยาบาลทไดรบ การดแลตนเองทผานมา เชน การควบคมอาหารหรอไม อยางไร การออกก าลงกายสม าเสมอหรอไม อยางไร และประสบการณเกยวกบโรคความดนโลหตสงเปนอยางไร เปนตน

1.2 ผ ว จ ย ใช เทคนคการต งค าถามปลายเปด เพอกระตนใหผปวยมสวนรวมในการประเมนปญหาทเปนสาเหตใหควบคมความดนโลหตไมได และเพอใหสอดคลองกบความตองการในการแกปญหาของผปวย เชน สงทท าใหผปวยไมสามารถควบคมความดนโลหตได และอะไรเปนสาเหตใหเกดพฤตกรรมนน

1.3 ผวจยกระตนใหผปวยประเมนและสรปปญหาในแตละดานทอาจเปนสาเหต ใหผปวยไมสามารถควบคมความดนโลหตได ไดแก ดานก า รค วบค ม อ าห า ร ก า ร ด ม เ ค ร อ ง ด ม ท มแอลกอฮอล และการสบบหร การออกก าลงกาย การรบประทานยา และการจดการกบความเครยด ทงนผวจยกระตนใหผปวยสะทอนคดอยางมวจารณญาณ โดยใหผปวยท าความเขาใจกบปญหา รถงสาเหตของปญหา และอปสรรค รวมทงใช



ค าพดทางบวกในการเสรมแรงผปวยใหเกดความมนใจ

1.4 ผวจยรวบรวมปญหา และอปสรรคทเปนสาเหตใหผปวยไมสามารถควบคมความดนโลหตไดแลว สรปใหผปวยทราบ และใหผปวยตดสนใจเลอกปญหาทตองแกไขกอน

2. ขนตอนท 2 วางแผนในการปฏบตกจกรรมสขภาพ เพอแกไขปญหาทเปนสาเหตใหผปวยไมสามารถควบคมความดนโลหตได

ขนตอนนด าเนนการตอเนองจากขนท 1 เพอใหผปวยปฏบตตามแผนทเปนสภาพการณจรง ดงน

2.1 ผวจยกระตนใหผปวยตงเปาหมาย และวางแผนการปฏบตทมความเฉพาะเจาะจงและสามารถปฏบตไดตามความร พนฐาน และประสบการณเดมของผปวย โดยการตงเปาหมายวาตองการแกไขปญหาพฤตกรรมดานไหนกอน ใชระยะเวลาเทาไหรในการแกไขปญหาแตละดาน หรอจะแกไขปญหาไปพรอม ๆ กนในแตละดานกได

2.2 เปดโอกาสใหผปวยซกถามปญหาตาง ๆ ทสงสย หรอตองการทราบขอมลเพมเตม และถาหากผปวยวางแผนการปฏบตไมครอบคลม ผวจยจะใหค าแนะน า และชแนะเพมเตม

3. ขนตอนท 3 การปฏบตกจกรรมสขภาพเพอแกไขปญหาทเปนสาเหตใหผปวยไมสามารถควบคมความดนโลหตได

3.1 ฝ ก ป ฏ บ ต ก จ ก ร ร ม ท ห อ ง ใ หค าปรกษาแผนกผปวยนอกโรงพยาบาลโคกส าโรง ทมปญหาแตละดานของผปวย เชน การเลอกรบประทานอาหารใหเหมาะสมกบโรคความดนโลหตสง อาหารทควรรบประทาน หรออาหารทควรงดหรอทานใหนอยทสด การงดดมเครองดมทมแอลกอฮอล และการสบบหร รปแบบการออกก าลงกายทเหมาะสม เชน การเดน การขจกรยาน และการวายน า การรบประทานยาตามค าสงของ

แพทย การจดการกบความเครยดโดยใชเทคนคผอนคลายดวยวธหายใจแบบลก ๆ ชา และสม าเสมอ การฟงเพลง การอานหนงสอ และการท าสมาธ ใหผปวยยอนกลบบอกสงทตองปรบปรงแกไขขณะปฏบตกจกรรม

3.2 สรางความมนใจในการปฏบตโดยการแจกแผนพบโรคความดนโลหตสงในผสงอาย และแบบบนทกพฤตกรรมสขภาพของผปวยโรคความดนโลหตสง เพอใหผปวยบนทกทกสปดาห หลงจากนนนดผปวยอก สปดาห ท 4, 8 และ12 โดยทบทวนการปรบพฤตกรรมตามเปาหมายรวมกน และใชค าพดทางบวกในการเสรมแรงผป วยให เกดความมน ใจ พรอมท งประเมนพฤตกรรมสขภาพ และวดความดนโลหต กลาวค าอ าลา ชมเชย และใหก าลงใจผปวย ผวจยกลาวค าอ าลาสนสดการวจย กลมควบคม

กล มควบคม ได ร บกา รสอนส ขศ กษาตามปกต โดยสอนในตอนเชาทแผนกผปวยนอกซงเปนกลมเปด หรอสอนรายบคคลในรายทผดปกตทโตะซกประวตแบบรบเรง ไมมล าดบขนตอน และ ยงเปนสถานทมเสยงดงรบกวน ขนตอนการด าเนนงาน

1. แผนการชแนะเพอการปรบพฤตกรรมสขภาพของผสงอายโรคความดนโลหตสงชนดไมทราบสาเหต โดยใชแนวคดการชแนะของแฮส (HASS) 18 มาประยกตใช ซ งประกอบดวย 4 ขนตอนคอ 1) การประเมนและวเคราะหปญหา 2 ) การก าหนดว ตถ ประส งค และว างแผนปรบเปลยนพฤตกรรมใหเหมาะสม 3) น าแผนทวางไวมาปฏบต 4) การประเมนผลการปฏบตและการปรบเปลยนแนวทาง ซงผวจยด าเนนการตามกระบวนชแนะทง 4 ขนตอน จ านวน 4 ครง

2. เครองวดความดนโลหต



3. เอกสารประกอบการชแนะ ไดแก ภาพพลก แผนพบ และแบบบนทกพฤตกรรมสขภาพของผปวยในแตละสปดาห

เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล

1. แบบสอบถามขอมลสวนบคคลของผสงอายโรคความดนโลหตสง ไดแก เพศ อาย อาชพ สภาภาพสมรส ระดบการศกษา รายได ระดบความรนแรงของโรค ระยะเวลาในการเปนโรค และความดนโลหต

2. แบบประเมนพฤตกรรมสขภาพของผสงอายโรคความดนโลหตสงชนดไมทราบสาเหตซงประกอบ ดวย พฤตกรรมการควบคมอาหาร การดมเครองดมทมแอลกอฮอล และและการสบบหร การออกก าลงกาย การรบประทานยา และ การจดการกบความเครยด และหาความเชอมนโดยน าไปทดลองใชกบผสงอายโรคความดนโลหตสงทไมใชกลมตวอยางจ านวน 30 คนไดคาความเชอมนเทากบ .81 โดยลกษณะค าถามเปนมาตราสวนแบบประมาณคา (Rating scale) 4 ระดบ การพทกษสทธกลมตวอยาง

โคร งการว จ ยผ านการ พจ ารณาของคณะกรรมการจรยธรรมการพฒนาในคนของโรงพยาบาลพระนารายณมหาราช จงหวดลพบร (KHN 26/2560)


ผปวยโรคความดนโลหตสงในกลมทดลอง จ านวน 30 คน เปนเพศชายรอยละ 55.33 เพศหญง รอยละ 44.67 สวนใหญอาย 60-70 ป คดเปนรอยละ 73.33 มสถานภาพหมาย คดเปนรอยละ 46.7 มการศกษาอยในระดบประถมศกษา คดเปนรอยละ 66.70 สวนใหญมอาชพรบจางท าไรท านา รอยละ 71 รายไดนอยกวาเดอนละ 5,000 บาท คดเปนรอยละ 46 ปวยเปนโรคความ

ดนโลหตสงมากกวา 6 ป คดเปนรอยละ 70 สวนใหญไมสบบหรรอยละ 80 ไมดมแอลกอฮอล รอยละ 83.30 และประวตในครอบครวไมมความดนโลหตส งรอยละ 56.70 ส วนในกล มควบคม จ านวน 30 คนเปนเพศชายรอยละ 53.30 เพศหญงรอยละ 46.70 สวนใหญอาย 60-70 ป คดเปนรอยละ 66.67 มสถานภาพหมาย คดเปนร อ ย ล ะ 56.70 ม ก า ร ศ ก ษ า อ ย ใ น ร ะ ด บประถมศกษา คดเปนรอยละ 67.90 สวนใหญมอาชพรบจางท าไรท านา รอยละ 71 รายไดนอยกวาเดอนละ 5,000 บาท คดเปนรอยละ 50 ปวยเปนโรคความดนโลหตสงมากกวา 6 ป คดเปนรอยละ 56.70 สวนใหญไมสบบหรรอยละ 86.70 ไมดมแอลกอฮอล รอยละ 86.70 และ ประวตในครอบครวไมมความดนโลหตสงรอยละ 70

คะแนนเฉลยพฤตกรรมสขภาพ ในกลมทดลอง ระยะหลงการทดลองสงกวากอนการทดลอง ระดบความดนโลหต ในระยะหลงการทดลอง ต ากวากอนการทดลอง และพบวาแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 (p<.05) ดงแสดงในตารางท 1

คะแนนเฉลยพฤตกรรมสขภาพ ในกลมควบคม ระยะกอนการทดลอง และหลงการทดลอง พบวาไมแตกตางกน (p>.05) ดงแสดงในตารางท 2

คะแนนเฉลยพฤตกรรมสขภาพ และ ระดบความดนโลหต ระหวางกลมทดลองและกลมควบคม ในระยะกอนการทดลองพบวาไมแตกตางกน (p>.05) ดงแสดงในตารางท 3

คะแนนเฉลยพฤตกรรมสขภาพในระยะหลงการทดลองของกลมทดลอง สงกวากลมควบคม ระดบความดนโลหตในกลมทดลอง ต ากวา กลมควบคม และพบวาแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 (p<.05) ดงแสดงในตารางท 4



ตารางท 1 ผลการเปรยบเทยบคะแนนเฉลยพฤตกรรมสขภาพ และ ระดบความดนโลหตในระยะกอนทดลอง และ หลงทดลอง ภายในกลมทดลอง

กอนทดลอง หลงทดลอง t p

พฤตกรรมสขภาพ X SD X SD พฤตกรรมโดยรวม 49.63 2.93 70.63 3.11 34.62* < 0.001 ดานการควบคมอาหาร 22.47 1.83 31.27 2.18 19.30* < 0.001 ดานการดมเครองดมทมแอลกอฮอลและการสบบหร

5.63 .85 7.20 .99 10.50* < 0.001

ดานการออกก าลงกาย 11.40 1.03 15.37 .71 16.38* < 0.001 ดานการจดการกบความเครยด 3.60 .49 6.57 .50 20.09* < 0.001 ดานการรบประทานยา 6.53 1.13 10.23 1.10 15.70* < 0.001 คาความดนโลหตซสโตลค 162.67 7.48 148.13 9.63 12.17* < 0.001 คาความดนโลหตไดแอสโตลค 92.17 7.79 86.97 6.57 3.03* < 0.005

*p < .05 ตารางท 2 ผลการเปรยบเทยบคะแนนเฉลยพฤตกรรมสขภาพ และ ระดบความดนโลหต ในระยะกอน

การทดลอง และ หลงการทดลอง ภายในกลมควบคม กอนทดลอง หลงทดลอง t p

พฤตกรรมสขภาพ X SD X SD พฤตกรรมโดยรวม 50.13 2.24 50.80 2.55 29.00 .06 ดานการควบคมอาหาร 22.87 1.71 23.00 2.10 .72 .47 ดานการดมเครองดมทมแอลกอฮอลและการสบบหร

5.70 .75 5.83 .98 1.07 .29

ดานการออกก าลงกาย 11.33 .88 11.60 .89 2.11 .06 ดานการจดการกบความเครยด 3.50 .50 3.60 .49 1.79 .08 ดานการรบประทานยา 6.73 .45 6.77 .56 .57 .58 คาความดนโลหตซสโตลค 161.07 6.75 160.00 6.54 .80 .42 คาความดนโลหตไดแอสโตลค 91.43 7.95 92.40 6.05 .16 .11

*p < .05



ตารางท 3 ผลการเปรยบเทยบคะแนนเฉลยพฤตกรรมสขภาพ และ ระดบความดนโลหต ระหวางกลมทดลองและกลมควบคม ในระยะกอนการทดลอง

กลมทดลอง กลมควบคม t p

พฤตกรรมสขภาพ X SD X SD พฤตกรรมโดยรวม 49.63 2.93 50.13 2.44 .46 .74 ดานการควบคมอาหาร 22.47 1.83 22.87 1.71 .38 .87 ดานการดมเครองดมทมแอลกอฮอลและการสบบหร

5.63 .85 5.70 .75 .32 .74

ดานการออกก าลงกาย 11.40 1.03 11.33 .88 .79 .26 ดานการจดการกบความเครยด 3.60 .49 3.50 .50 .44 .76 ดานการรบประทานยา 6.53 1.13 6.73 .45 .37 .89 คาความดนโลหตซสโตลค 162.67 7.48 161.07 6.75 .38 .86 คาความดนโลหตไดแอสโตลค 92.17 7.79 91.43 7.95 .72 .91

*p < .05 ตารางท 4 ผลการเปรยบเทยบคะแนนเฉลยพฤตกรรมสขภาพ และระดบความดนโลหต ระหวางกลม

ทดลองและกลมควบคมในระยะหลงการทดลอง กลมทดลอง กลมควบคม t p

พฤตกรรมสขภาพ X SD X SD พฤตกรรมโดยรวม 70.63 3.11 50.80 2.66 26.99* < 0.001 ดานการควบคมอาหาร 31.27 2.18 23.00 2.10 14.95* < 0.001 ดานการดมเครองดมทมแอลกอฮอลและการสบบหร

7.20 .99 5.83 .98 5.34* < 0.001

ดานการออกก าลงกาย 15.37 .71 11.60 .89 17.98* < 0.001 ดานความเครยด 6.57 .05 3.60 .49 22.92* < 0.001 ดานการรบประทานยา 6.77 .56 6.67 .56 15.28* < 0.001 คาความดนโลหตซสโตลค 148.13 9.63 160.00 6.54 5.57* < 0.001 คาความดนโลหตไดแอสโตลค 86.97 6.57 92.40 6.05 3.30* < 0.002

*p < .05

การอภปรายผลการวจย

จากผลการศกษาวจยขางตนสามารถอภปรายไดวา คะแนนเฉลยพฤตกรรมสขภาพในกลมทดลองเพมขนจากกอนการทดลอง และ เพมขนมากกวากลมควบคม สวนระดบความดน

โลหตลดลง จากกอนทดลอง และลดลงมากกวากลมควบคม ไดผลแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 (p<.05) แสดงใหเหนวา กระบวนการชแนะชวยเพมพนทกษะการปฏบตพฤตกรรมสขภาพอยางตอเนอง และสม าเสมอ โดยมผวจยเปนผใหขอมล สอนฝกปฏบต การให



ค าชแนะ สนบสนน และใหขอมลยอนกลบ จงท าใหผปวยมการพฒนาทกษะ และสามารถปฏบตพฤตกรรมสขภาพไดถกตองดวยความช านาญ ในการวจยคร งน ผ วจยใชกระบวนการชแนะทประกอบดวย 1) การประเมนและการวเคราะหปญหาในการปฏบตกจกรรมการดแลสขภาพของผปวยโรคความดนโลหตสง ในดานการควบคมอาหาร การดมเครองดมทมแอลกอฮอล การสบบหร การออกก าลงกาย การรบประทานยา และ การจดการกบความเครยด เพอคนหาปญหาและสาเหตทไมสามารถควบคมความดนโลหตได 2) ก าหนดวตถประสงคและวางแผนการปรบเปลยนพฤตกรรมใหเหมาะสม โดยมผวจยคอยชแนะ สนบสนน และ ใหขอมลยอนกลบ 3) น าแผนทวางไวมาปฏบต โดยมผวจยคอยชแนะใหค าแนะน าเพมในบางกจกรรมทยงปฏบตไมถกตอง และใหขอมลยอนกลบเชงบวก 4) การประเมนผลการปฏบตและการปรบเปลยนแนวทางโดยผปวยมสวนรวมในการประเมนตนเองถงปญหา และ อปสรรคท เกดขน กระบวนการดงกลาวท าใหผวจยและผปวยทราบปญหาทแทจรงของผปวย และผปวยเกดความตระหนกในเรองพฤตกรรมสขภาพ สอดคลองกบการศกษาของ Sangster และคณะ19 ศกษาผลของการฝกการออกก าลงกายรมกบประเมนการเคลอนไหวและน าหนกตวของผปวยระยะฟนฟสมรรถภาพโรคหวใจ ใชโปรแกรมการชแนะเปนรายบคคลในเรองแผนการด าเนนชวต เรองอาหาร และ การออก าลงกาย พบวา หลงการเขารวมโปรแกรมกลมทดลองมการเคลอนไหวรางกายเพมขนอยางมนยส าคญทางสถตเมอเทยบกบกลมเปรยบเทยบ (p<.05)

การวางแผนการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพของผปวยโดย ผวจยกระตนใหผปวยต ง เป าหมาย เ พอน ามาวางแผนการปฏบตกจกรรมทผปวยสามารถปฏบตไดจรงตามความรและประสบการณเดมของผปวย และกอใหเกด

ประโยชนตอผปวยการทผปวยไดรถงประโยชนทเกดขนกบตนเอง ท าใหเกดแรงจงใจทจะเรยนร และ ท าใหเหนความส าคญในการปฏบตกจกรรม ซงพบวาผปวยสามารถวางแผนปฏบตกจกรรมทถกตองมากขน พรอมกบใหค าชมเชยเมอปฏบตถกตอง นอกจากนผวจยยงใหขอมลยอนกลบ และ ใหค าแนะน า เ พมเตม ท า ใหผ ป วยมความร ความสามารถ พฒนาทกษะการปฏบตพฤตกรรม ตามศกยภาพของตนเองในสถานการณจรง ไดถกตองมากขน และเนนปฏบตตอเนอง พรอมทงเปดโอกาสใหผปวย ไดรวมการประเมนผล ซงท าใหผปวยไดรวา ปฏบตกจกรรมของตนนนบรรลเปาหมายหรอไม มอปสรรคในการปฏบตกจกรรมหรอไม และมการหาแนวทางแกปญหารวมกน ท าใหผปวยมความมนใจในการปฏบตกจกรรมจนสามารถปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพไดอยางตอเนอง ซงตางจากกลมควบคมทไดรบการสอนสขศกษาตามปกต สวนใหญรปแบบการสอนเปนลกษณะการใหขอมล ค าแนะน า ชวยใหผปวยไดรบความรในปญหาเฉพาะเรองทก าลงมปญหา และจ าเปนตองรเทานน เนองจากมขอจ ากดในเรอง เวลา บคลากร จงไมสามารถวางแผนรวมกบผปวยได และเมอผปวยน าไปปฏบต กขาดการประเมนผลรวมกน จ งท าใหผปวยมคะแนนพฤตกรรมสขภาพแตละดานต ากวากลมทไดรบการชแนะ และระดบความดนโลหต สงกวากลมทไดรบการชแนะ ชใหเหนชดวาสามารถจดบรการใหประชาชนได และมผลการด าเนนงานเกดขนจรง สงผลตอผปวยเกดความตระหนกในเรองพฤตกรรมสขภาพ และปรบพฤตกรรมสขภาพของตนเองใหดขนสงผลตอคณภาพชวตทดตอไป

ประโยชนทไดจากการวจยและขอเสนอแนะ 1. ดานการปฏบตจากผลการวจยพบวา

คะแนนเฉลยพฤตกรรมสขภาพของผสงอายโรคความดนโลหตสงชนดไมทราบสาเหต เพมขนจาก



กอนการทดลอง และเพมขนมากกวากลมควบคม สวน ระดบความดนโลหต ลดลง จากกอนทดลอง และ ลดลงมากกวากลมควบคม ไดผลแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ.05 (p<.05) ดงนนการไดรบแผนการชแนะเ พอการปรบพฤตกรรมสขภาพของผสงอายโรคความดนโลหตสงชนดไมทราบสาเหต ชวยแกปญหาความรนแรงของโรค และปองกนการเกดภาวะฉกเฉนทสมองขาดเลอดไปเลยงหรอโรคหลอดเลอดสมองได และมคณภาพชวตทดขน บคลากรดานสาธารณสขควรน าแผนการชแนะทผวจยศกษาขนไปใหบรการในผปวยกลมโรคดงกลาว รวมถงขยายผลในระดบชมชนตอไป

2. ดานการบรหารและวชาการ วางแผนนโยบาย ควรสนบสนนงบประมาณใหมการจดอบรม/ส ง เจ าหนาท อบรม เร อง การช แนะ (Coaching) และ การจดเวท KM เพอการปรบพฤตกรรมสขภาพของผสงอายโรคความดนโลหตสงชนดไมทราบสาเหตน เนองจากท าใหผปวยสามารถกลบไปใชชวตอยางปกต และคณภาพชวตทด

3. ดานการวจย ควรศกษาวจยของผปวยกลมเดมนตอไป วดผลซ า 6 เดอน 1 ป เพอดความคงทนของโปรแกรมการชแนะ และ ศกษาวจยแผนการชแนะเพอการปรบพฤตกรรมสขภาพในผปวยกลมโรคไมตดเชออน เชน โรคเบาหวาน หรอ โรคไตเรอรงตอไป


ขอขอบคณ นายแพทย ไพโรจน สรตนวนช นายแพทย ส าธารณส ขจ งห ว ดลพบ ร และนายแพทย ชาตชย มหาเจรญสร ผอ านวยการโรงพยาบาลโคกส าโรง ทอนญาตใหท าการวจย ขอขอบคณ รองศาสตราจารย ดร.ไพรตน วงษนาม ท ใหค าปรกษาในการว เคราะหข อมล

ตลอดจนการใช Software ในการวเคราะหขอมล ขอขอบคณ นายแพทย นสทธ ชยประเสรฐ นายแพทยช านาญการพเศษ ดาน อายรกรรมโรงพยาบาลโคกส าโรง ท ใหค าปรกษา และ แนะน าเปนอยางด และขอขอบคณพยาบาลทกทานในโรงพยาบาลโคกส าโรงทใหความรวมมอในการท าวจยครงน จนท าใหงานวจยส าเรจลลวงไปดวยด สดทายนขอขอบคณครอบครวทใหความชวยเหลอ และใหก าลงใจตลอดมา


1. World Health Organization. A global brief on hypertension.[Internet]. American; 2013. [cited 2017 July 27]. from http://www. Ish- world.com /downloads/pdf/ global_brief_hypertension.

2. Freid, V. M., Bernstein, A. B., & Bush, M. A. Multiple Chronic conditions among adults ageed 45 and over:Trends Over The past 10 years. [Internet]. American; 2012. [cited 2017 July 27]. Available from http://www. Cdc. Gov/nchs.

3. ส านกโรคไมตดตอกรมควบคมโรคกระทรวงสาธารณสข. จ านวนและอตราตายดวยโรคความดนโลหตสง ป พ.ศ. 2544-2555; (เขาถงเมอ 27 กรกฏาคม 2560). เขาถงไดจากจาก http://www. Thaincd. Com/information-statistic/non-communicable-disease-data.

4. James PA. , Oparil S, Carter BL, Cushman WC, Dennison-Himmelfarb C, Handler J, et.al. Evidence-Based Guideline for the Management of High Blood Pressure in Adults: Report form



the Panel Member Appointed to the Eighth Joint National Committee (JNC8). JAMA. 2014; 311:507-20.

5. weber, M. A., et al. Clinical practice guideline for the management of hypertension in the community:A statement by the American Society of Hypertension and the International Society of Hypertension. [Internet]. American; 2013.[cited 2017 July 27]. Available from http://www.ash-us.org/documents/ ash_ish-guideline.

6. สมาคมความดนโลหตสงแหงประเทศไทย. แนวทางการรกษาโรคความดนโลหตสงในเวชปฏบตทวไป(ฉบบปรงปรง พ.ศ. 2558). (เขาถงเมอ 27 กรกฏาคม 2560); เขาถงไดจากจาก http://www. Thaihypertension.org.

7. ปญญา จตตพลกศล. ปจจยทสมพนธกบการควบคมแรงดนเลอดในผปวยโรคความดนโลหตสง โรงพยาบาลทบสะแก จงหวดประจวบครขนธ. วารสารวจยระบบสาธารณสข 2550; 3(2): 1336-1343.

8. Dusing, R. Overcoming barriers to effective blood pressure control in patients with hypertension. Curr Med Res Opin. Aug ; 2006. 22(8): 1545-53.

9. Sritirakul, S. Nuntawan, C. Thrakul, S. Bullangpo, P. Paonibol, U. Factors related to the failure of controlling hypertension. Journal Public Health ; 1999. 29(1): 49-58.

10. มาลย ก าเนดชาต. การจดการแบบมสวนรวมในการดแลสขภาพของผปวยโรคความดนโลหตสงต าบลหนองไขน าอ าเภอหนองแค จงหวดสระบร. วทยานพนธสาธารณสขศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการจดการระบบสขภาพ. บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาสารคราม; 2552.

11. สชาดา อปพทธวานชย. ผลของการดแลสขภาพทบานโดยทมสขภาพตอความรพฤตกรรมการดแลตนเองและคาความดนโลหตของผปวยโรคความดนโลหตสงชนดไมทราบสาเหตโรงพยาบาลแกงหางแมวจงหวดจนทบร. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการพยาบาลเวชปฏบตชมชน. บณฑตวททยาลย มหาวทยาลยบรพา; 2550.

12. จรนทรตน ขนการไถ. ผลการสนบสนนทางสงคมตอพฤตกรรมการออกก าลงกายผสงอายโรคความดนโลหตสง. วทยานพนธครศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการสงเสรมสขภาพ. บณฑตวททยาลย ราชภฏนครสวรรค; 2550.

13. Spross, J. A. Expert Coaching and Guidance. In A.B. Harmric, J. A. Spross, & C. M. Hanson (Eds). Advance nursing practice:An integrative approach. (4 th ed.) pp ;2009: 159-190

14. วนดา สตประเสรฐ. ผลการชแนะตอพฤตกรรมสขภาพและระดบความดนโลหตของผปวยโรคความดนโลหตสงชนดไมทราบสาเหตทไมสามารถควบคมความดนโลหตได.วทยานพนธปรญญาพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาการเวชปฏบตชมชน. บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยบรพา; 2558.



15. Polit, DF. Beck, CT. Nursing Research:Gernerating and Assessing vidence for Nursing Practice.(8th ed). Philadephia:Lippincott; 2008.

16. ณฐสรางค บญจนทรและคณะ. ผลของการพฒนาศกยภาพการดแลตนเองของผสงอายทเปนโรคความดนโลหตสง. J Nurs Sci; 2554. 29(Suppl2): 93-102.

17. Cohen, J. Statistical Power Analysis for the Behavioral Sciences. New York, NY: Routledge Academic; 1988.

18. Haas, S. A. Coaching:Developing key players. Journal of Nursing Adminstration 1992; 22(6): 54-58. .

19. Sangster,J., Furber,S., Allman-Farinelli,M., Phongsavan,P., Redferm,J., Hass,M., & Bauman,A. Effectiveness of Pedometer-Based Telephone Coaching Program on Weight and Physical Activity for People Referred to a Cardiac Rehabilitation Programe: A randomized controlled. Journal of Cardiopulmonary Rehabilitation & Prevention; 2015: 35(2), 124-129.



Received: 18 Dec 2019, Revised: 9 Jan 2020 Accepted: 21 Feb 2020


การพฒนารปแบบการดแลผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 ภายใตรปแบบ การจดการโรคเรอรง (Chronic Care Model) ในคลนกโรคเบาหวาน

โรงพยาบาลขนหาญ อ าเภอขนหาญ จงหวดศรสะเกษ

ศภาวด พนธหนองโพน1,* วรพจน พรหมสตยพรต2 ผดงศษฏ ช านาญบรรกษ3

บทคดยอ

การวจยเชงปฏบตการน มวตถประสงคเพอพฒนารปแบบการดแลผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 ภายใตรปแบบการจดการโรคเรอรง (Chronic Care Model) ในคลนกโรคเบาหวาน โรงพยาบาลขนหาญ อ า เภอขนหาญ จ งหวดศรสะเกษ ผ เข ารวมการวจย เลอกตามเกณฑท ก าหนด ประกอบดวย 1) กลมบรหาร จ านวน 15 คน 2) กลมภาคประชาชน จ านวน 94 คน 3) กลมทมสหสาขาวชาชพ จ านวน 15 คน รวมทงสน 124 คน เกบรวบรวมขอมลโดยใชแบบสงเกตการณมสวนรวม แบบสมภาษณ แบบสอบถาม แบบประเมนการมสวนรวมในการจดระบบบรการสขภาพ วเคราะหขอมลโดยใชสถตเชงพรรณา ไดแก รอยละ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน คาต าสด-สงสด และวเคราะหเชงเนอหาของขอมล ผลการศกษาพบวา การจดการการดแลผปวยโรคไมตดตอเรอรงในคลนกเบาหวานครงนมการจดการตาม 6 องคประกอบของแบบจ าลองการดแลโรคเรอรงของแวคเนอรทส าคญ 6 ประการคอ 1) ดานระบบบรการ มการปรบระบบการท างานใหมใหผปวยเขาถงไดงายขน 2) ดานการสนบสนนการจดการตนเอง มกจกรรมกลม ใหความรและการมาตรวจตามนด 3) ดานการออกแบบบรการ มการจดรปแบบบรการเดยวกนในเครอขาย ก าหนดกจกรรมของคลนกเบาหวานใหชดเจน 4) ดานการสนบสนนการตดสนใจ จดท าคมอแนวทางการดแลรกษาผปวยเบาหวาน และมอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานเปนจตอาสา ให ความชวยเหลอผปวยในชมชน 5) ระบบสารสนเทศทางคลนก พฒนาระบบขอมลทงเครอขาย มแผนทในการตดตามเยยมบาน และโปรแกรมการตรวจสอบผปวยขาดนด 6) ดานสงสนบสนนในชมชน พฒนาระบบการบรหารจดการแบบมสวนรวม ภายหลงน ากระบวนการดแลทพฒนาขนไปใช ท าใหผปวยกลมเปาหมาย สามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดไดดอยในระดบทควบคมไดมากขน ผลการศกษาชใหเหนวากระบวนการพฒนาระบบบรการทพฒนาขนเปนผลส าเรจจากการปรบระบบบรการแนวใหมทเนนกจกรรมทครบวงจรทงระบบ เนนการท างานเชอมประสานกบชมชนและเครอขายในพนท โดยมกลไกการสนบสนนทดของหนวยบรการและทมผดแลทงในและนอกสถานบรการ ค าส าคญ การพฒนารปแบบ ผปวยโรคเบาหวาน การจดการโรคเรอรง (Chronic Care Model)

1 นสตปรญญาโท หลกสตรสาธารณสขศาสตรมหาบณฑต คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม 2 รองศาสตราจารย คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม 3 อาจารย วทยาลยพยาบาลศรมหาสารคาม *Corresponding author: [email protected]



Original Article

Development of Care for Patients with Type 2 Diabetes under the Chronic Disease Management Model (Chronic Care Model) in Diabetes

Clinic Khunhan Hospital, Khunhan District, Sisaket Province

Supawadee Pannongpon1,* Vorapoj Promasatayaprot2, Phadoongsit Chumanaborirak3

Abstract

This study was an action research, aimed to develop the diabetes care system for patients under the Chronic Care Model in the diabetes clinic Khunhan Hospital, Khunhan District, Sisaket Province. The co-researchers were collected according to the criteria including. 1) The administrative group of 15 people. 2) The citizen group of 94 people. 3) The group of 15 people multidisciplinary team. This research conducted co-researchers 124 people. The data were collected by using participatory observation forms, interview questionnaires and evaluation forms for participation in health service system management. The data were analyzed by using descriptive statistics including percentage, average, mean and standard deviation, lowest - highest value and analyzed content analysis. The study found that the management of chronic non-communicable diseases in the diabetes clinic was managed in accordance with the 6 components of the Wagner's chronic care model, which are 6 important things: 1)Service system have adjusted the working system to make patients more easily accessible. 2 ) Self-management support have group activity providing knowledge and checking up by appointment. 3) Service design the same service format is provided in the network, clearly define the activities of the diabetes clinic. 4) Decision support creates guidelines for diabetes care and the village public health volunteers are volunteers to help patients in the community. 5) Clinical information system develop the entire network of information systems have a map to track home visits and a lack of appointment monitoring programs. 6) Community support develops a participatory management system. After implementing the developed care process making the target patients able to control blood sugar levels well at a more controlled level. The results show that the developed service system development process was a successful result of a new service system focusing on a complete system of activities. Focus on working with communities and local networks. There was good support mechanisms of the service unit and the care team both interior and exterior the service place.

Keyword: Model development, diabetis mellitus type 2 : chronic care model 1 Graduate students, Master Degree of Public Health, Mahasarakham University 2 Associate Professor, Faculty of Public Health, Mahasarakham University 3 Lecturer, Sri Mahasarakham College of Nursing *Corresponding author: [email protected]




บทน า

ปจจบนโรคเบาหวานชนดท 2 เปนปญหาส าคญในระบบสขภาพของประเทศไทยและทวโลก ส าหรบประเทศไทยวยผ ใหญป วยเปนโรคเบาหวานถง 4.8 ลานคน และหลายรายเกดภาวะแทรกซอน ใน พ.ศ. 2556-2557 พบวาประชากรไทยอาย 15 ปข น ไป มความชกเบาหวานถงรอยละ 8.9 ซงปจจยเสรมทท าใหเสยงตอการเปนโรคเบาหวาน ไดแก ผทมภาวะความดนโลหตสง ไขมนในเสนเลอดสง กรดยรกในเลอดสง การใชยาสเตยรอยดอยางไมถกวธ และปจจยเสยงทส าคญคอ น าหนกเกน ภาวะอวน และวถชวตนง ๆ นอน ๆ1 และพบวามผเสยชวตจากโรคเบาหวานชนดท 2 มากกวารอยละ 70.0 ของผปวยเบาหวานทงหมด2

จงหวดศรสะเกษเปนอกจงหวดหนงในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทยทพบวามอตราปวย อตราตาย และการเกดเบาหวานรายใหมมแนวโนมสงขนเชนเดยวกน จากการส ารวจขอมลผปวยโรคเบาหวานในเขตเทศบาลต าบลขนหาญ อ าเภอขนหาญ จงหวดศรสะเกษ พบวา ป 2560 มจ านวนผปวยเบาหวานจ านวน 301 คน และรอยละ 78.4 ของผปวยเบาหวานชนดท 2 ไมสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดใหอยในเกณฑปกต ทงนคลนกโรคเบาหวานไดปฏบตตามแนวทางปงปองจราจรชวต 7 ส รวมกบผจดการรายกรณโรคเบาหวานในการพฒนาดานการสงเสรมคณภาพชวตในดานการสาธารณสข มการใหสขศกษาเปนรายกลมและรายบคคล และยงพบวามโรครวมไดแก โรคความดนโลหตสงรอยละ 45.60 อตราการขาดนดผปวย รอยละ 25.00 ภาวะแทรกซอนทางตา รอยละ 3.76 ทางไต รอยละ 29.53 โรคหลอดเลอดหวใจ รอยละ 4.33 โรคหลอดเลอดสมองรอยละ 2.93 และถกตดขาพการ รอยละ 0.393 จากการด าเนนงานทผานมา

มขอจ ากด คอ (1) ดานบคลากร บคลากรไมเพยงพอตอการด าเนนงาน เชน ภาระงานมากเกนไป ขอจ ากดนกกายภาพบ าบดในการตรวจเทา ทมสหสาขาวชาชพไมมสวนรวมในการด าเนนงาน (2) ดานผรบบรการ รวมถงผปวยเบาหวานและญาตดแล ผสงอายไมมญาตดแล เสยคาใชจายในการเดนทาง การขาดนด การขาดยา การหยดยาเอง และพฤตกรรมการดแลตนเองไมเหมาะสม (3) ดานทรพยากร เครองตรวจวเคราะหองคประกอบทางเคมของโลหตแบบอตโนมตมเครองเดยวเกดความลาชา ผลระดบน าตาลในเลอดออกไมทนระยะเวลาทแพทยตรวจ (4) ดานงบประมาณ การจดสรรงบประมาณ ยงใชระบบการจดสรรตอหวประชากรของแตละพนท งบประมาณไมไดตามเปาหมายหรอเกดความลาชาในการท างาน (5) ดานนโยบาย มการเปลยนแปลงตวชวดทกป การถายทอดนโยบายสการปฏบตลาชาและไมชดเจน และ (6) ดานการด าเนนงาน ขาดการวางรปแบบการดแลผปวยเบาหวานทมารบบรการใหสามารถเขาถงบรการ ขนตอนการรบบรการไมมรปแบบชดเจนไมตอเนอง ขาดการสอสารท าใหการดแลตอเนองจงไมเกดขน สงผลกระทบใหผปวยบางรายมภาวะน าตาลในเลอดสงหรอต าเกนไป และจากขอจ ากดดงกลาวท าใหผลการด าเนนงานในการดแลผปวยโรคเบาหวานทสามารถควบคมระดบน าตาลได ไม ผ าน เกณฑต วช ว ดระดบกระทรวง

ดงนนผวจยจงเลงเหนความส าคญในการพฒนารปแบบการดแลผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 ในคลนกโรคเบาหวาน โรงพยาบาลขนหาญ ตามแนวคดของรปแบบการดแลผปวยโรคเรอรง (Chronic Care Model) 6 องคประกอบ คอ สงสนบสนนในชมชน หนวยงานบรการสขภาพ การสนบสนนการจดการตนเอง การออกแบบระบบการใหบรการ การสนบสนนการตดสนใจ และระบบสารสนเทศทางคลนก มาจดระบบบรการใน



การพฒนา ปรบปรงกระบวนการบรหารจดการการดแลผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 ในคลนกโรคเบาหวานใหมประสทธภาพมากยงขน


รปแบบการวจย การวจยครงน เปนแบบการวจยเชงปฏบตการ (Action Research) โดยผวจยมสวนรวมในการวจยกบผรวมวจยในการรวมคด รวมปฏบต รวมสงเกตผลและรวมสะทอนผลตามแนวคด Kemmis and McTaggart, 19884 ม 4 ขนตอน ไดแก การวางแผน (Planning) การปฏบต (Action) การสงเกต (Observation) และ การสะทอนผล (Reflection)

กลมเปาหมาย โดยก าหนดผเขารวมวจยทเปนตวแทนของผมสวนเกยวของในการดแลผปวยโรคเบาหวานในชมชนเทศบาลต าบลขนหาญ อ าเภอขนหาญ จงหวดศรสะเกษ โดยใชเกณฑการคดเขา ( Inclusion Criteria) และเกณฑการคดออก (Exclusion Criteria) ประกอบดวย 1) ทมบรหาร ไดแก ตวแทนคณะกรรมการแผนงาน จ านวน 5 คน ตวแทนคณะกรรมการงานโรคไมตดตอเรอรง จ านวน 5 คน ตวแทนคณะกรรมการดานคลนกและระบบบรการ (PCT) จ านวน 5 คน รวม 15 คน 2) ภาคประชาชน ไดแก ตวแทนผปวยเบาหวานชนดท 2 จ านวน 35 คน ตวแทนผดแลในครอบครวผปวยเบาหวาน จ านวน 35 คน ตวแทนอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน จ านวน 12 คน ตวแทนผน าชมชน จ านวน 12 คน รวม 94 คน 3) ทมสหสาขาวชาชพ ไดแก แพทยทวไปประจ าคลนก จ านวน 4 คน พยาบาลวชาชพประจ าคลนก จ านวน 4 คน เภสชกรประจ าคลนก จ านวน 1 คน ทนตแพทยประจ าคลนก จ านวน 1 คน นกกายภาพบ าบดประจ าคลนกจ านวน 1 คน นกโภชนาการประจ าคลนก จ านวน 1 คน นกการแพทยแผนไทยประจ าคลนก จ านวน 1 คน

ผรบผดชอบงานโรคเบาหวานงานปฐมภมและองครวม จ านวน 1 คน ผรบผดชอบงานเยยมบาน จ านวน 1 คน รวม 15 คน

เคร อง มอท ใช ในการ วจ ย ขอมล เช งคณภาพ ไดแก 1) การบนทก โดยท าการบนทกการด าเนนการและกจกรรม ไดแก สมดบนทกการประชม เครองบนทกเสยง กลองถายรป และนาฬกาบนทกเวลาการบนทกภาพ 2) การสนทนากลม โดยเปดโอกาสใหเขารวมวจย สนทนากลมเพอแลกเปลยนเรยนร การออกแบบกระบวนการ และบนทกดวยแบบบนทกการสนทนากลม 3) แบบสมภาษณกล มผ น าชมชน อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ทมบรหาร ทมสหสาขาวชาชพ ผดแลผปวยเบาหวาน จ านวน 4 ชด ดงน ชดท 1 แบบสมภาษณกลมผน าชมชน อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ประกอบดวย แบบสมภาษณขอมลลกษณะทางประชากร จ านวน 12 ขอ ใชระดบการวดขอมลประเภทนามบญญต และสมภาษณในการศกษาบรบท สภาพปญหาและความตองการของการดแลผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 จ านวน 6 ขอ เปนขอค าถามปลายเปดใหแสดงความคดเหน ชดท 2 แบบสมภาษณทมบรหาร และทมสหสาขาวชาชพ ประกอบดวย แบบสมภาษณขอมลลกษณะทางประชากร จ านวน 12 ขอ ใชระดบการวดขอมลประเภทนามบญญ ต แบบส มภ าษ ณ ค ว า มค ด เ ห น แล ะขอเสนอแนะเกยวกบรปแบบการดแลผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 ในคลนกโรคเบาหวาน โรงพยาบาลขนหาญ อ าเภอขนหาญ จงหวดศรสะเกษ จ านวน 3 ขอ เปนขอค าถามปลายเปดแสดงความคดเหน ชดท 3 แบบสมภาษณผดแลในครอบครวผปวยเบาหวาน ประกอบดวย แบบสมภาษณขอมลลกษณะทางประชากร จ านวน 10 ขอ ใชระดบการวดขอมลประเภทนามบญญต แบบสมภาษณในการศกษาบรบท สภาพปญหาและความตองการของการดแลผปวยโรคเบาหวาน



ชนดท 2 จ านวน 6 ขอ เปนขอค าถามปลายเปดแสดงความคดเหน และชดท 4 แบบสมภาษณผปวยเบาหวาน ประกอบดวย แบบสมภาษณขอมลลกษณะทางประชากร จ านวน 12 ขอ ใชระดบการวดขอมลประเภทนามบญญต แบบสมภาษณขอเสนอแนะทตองการใหหนวยงานพฒนาการใหบรการ จ านวน 3 ขอ เปนขอค าถามปลายเปดแสดงความคดเหน 4) แบบบนทกการสงเกต โดยการสงเกตในชมชน และหนวยบรการสขภาพ โดยบนทกทกอยางทสงเกตได พรอมท าการบนทกภาพ

ขอมลเชงปรมาณ ไดแก แบบสอบถามการมส วนร วม ส าหรบผ น าชมชน อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ทมบรหาร และทมสหสาขาวชาชพ จ านวน 20 ขอ แบงเปน 1) การมสวนรวมในการตดสนใจ (Decision making) 2) ก า ร ม ส ว น ร ว ม ใ น ก า ร ด า เ น น ง า น (Implementation) 3) การมสวนรวมในการรบผลประโยชน (Benefits) และ 4) การมสวนรวมในการประเมนผล (Evaluation) ม ล กษณะขอค าถามเปนแบบปลายปด และแบบปลายเปด การจดระดบของการมสวนรวมใชเกณฑตามแบบมาตรวดของลเคอรท (Likert’s Type Scale) ม 3 ระดบ5 2) แบบทดสอบความรเรองโรคเบาหวานของผดแลในครอบครวผปวยเบาหวาน และผปวยโรคเบาหวาน จ านวน 30 ขอ ใชลกษณะขอค าถามเปนแบบ 2 ตวเลอก คอ ถก ผด น าคะแนนเปรยบเทยบความแตกตางคะแนนเฉลยความรเกยวกบโรคเบาหวานของกลมผดแลในครอบครวผปวยเบาหวาน และผปวยโรคเบาหวาน กอนและหลงด าเนนการ โดยใชสถต Paired t-test5 3) แบบสอบถามเกยวกบทศนคตเกยวกบการดแลตนเองของผปวยเบาหวาน จ านวน 15 ขอ ลกษณะค าถามเปนแบบมาตราสวนประเมนคา (Rating Scale) ตวเลอก 3 ขอ ใชมาตราวดแบบลเคต (Likert’s Scale) ม 3 ระดบ5 4) แบบสอบถาม

การปฏบตตวเกยวกบการดแลตนเองของผปวยเบาหวาน เปนขอค าถามวดการปฏบตตวของผปวยเบาหวานในดานการควบคมโรค จ านวน 25 ขอ ลกษณะค าถามเปนแบบมาตราสวนประเมนค า (Rating Scale) ใ ช ม า ต ร า ว ด แบบล เ ค ต (Likert’s Scale) โดยมตวเลอก 3 ขอแบงเปน 3 ระดบ5

คณภาพของเครองมอ ผานการตรวจสอบความตรงเชงเนอหา (content validity) โดยผเชยวชาญทง 3 ทาน หาความเชอมนของแบบสมภาษณ (Reliability) โดยการหาคาสมประสทธแอลฟาของครอนบาค (Cronbach’s Alpha-Coefficient) แ บ ง เ ป น 1) ก ล ม ผ น า ช ม ช น อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน แบบประเมนการมสวนรวมในการพฒนารปแบบการดแลผปวยโรคเบาหวานตามรปแบบการจดการโรคเรอรง (Chronic Care Model) ไดคาความเชอมนเทากบ 0.76 2) กลมทมบรหารและทมสหสาขาวชาชพ แบบประเมนการมสวนรวมในการพฒนารปแบบการดแลผปวยโรคเบาหวานตามรปแบบการจดการโรคเรอรง (Chronic Care Model) ไดคาความเชอมนเทากบ 0.79 3) กลมผปวยเบาหวาน แบบประเมนดานทศนคตเกยวกบการดแลตนเองของผปวยเบาหวาน ไดคาความเช อม น เท ากบ 0.78 และดานการปฏบต ต วเกยวกบการดแลตนเองของผปวยเบาหวานไดคาความเชอมนเทากบ 0.79 แบบทดสอบความรโดยใชส ตรของ Kuder-Richardson (KR20) ไดค าความเช อมนของแบบสอบถามดานความรโรคเบาหวาน เทากบ 0.77 และ 4) กลมผดแลในครอบครวผปวยเบาหวาน แบบทดสอบความร ไดคาความเชอมนของแบบสอบถามดานความรเรองโรคเบาหวาน เทากบ 0.79

การวเคราะหขอมล วเคราะหขอมลเชงปรมาณ การมสวนรวม ความรเรองโรคเบาหวานของผดแลในครอบครวผปวยเบาหวาน และผปวย



โรคเบาหวาน ทศนคตและการปฏบตตวเกยวกบการดแลตนเองของผปวยเบาหวาน โดยใชโปรแกรมส าเรจรป วเคราะหดวยสถตบรรยายและสถตอางอง ไดแก ความถ รอยละ คาเฉลย ส วน เบ ย ง เบนมาตรฐาน Paired t-test และวเคราะหขอมลเชงคณภาพ การจ าแนกประเภทขอมล ประมวลความเชอมโยง และสรางขอสรป

จร ย ธ ร รมก า ร ว จ ย คณะกรรมกา รจรยธรรมการวจยในมนษย สาขาสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ไดออกหนงสอใบรบรองอนมต เลขท 121/2562 ลงวนท 26 มถนายน 2562 และสามารถใชไดถงวนท 25 มถนายน 2563

ระยะเวลาด า เนนการ เดอนมถนายน 2562 ถง เดอนตลาคม 2562


กระบวนการด าเนนงานการพฒนารปแบบการดแลผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 ภายใตรปแบบการจดการโรคเรอรง (Chronic Care Model) ในคลนกโรคเบาหวาน โรงพยาบาลขนหาญ อ าเภอขนหาญ จงหวดศรสะเกษ โดยสามารถสรปเปนขนตอนและวธการด าเนนงานได ดงน

ขนตอนท 1 ผลการศกษาบรบทของการดแลผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 ภายใตรปแบบการจดการโรคเรอรง (Chronic Care Model) ในคลนกโรคเบาหวาน โรงพยาบาลขนหาญ อ าเภอขนหาญ จงหวดศรสะเกษ

ต าบลส เปนชมชนเมอง ตงอยบรเวณรอบๆกงกลางอ าเภอขนหาญ ม พนทรบผดชอบ 14 หมบาน จ านวนประชากร 13,298 คน จากการสรปผลการด าเนนงานของโรงพยาบาลขนหาญในป 2561 พบวา ประชาชนในเขตเทศบาลต าบลขนหาญ เปนผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 รอยละ 11.4 และรอยละ 78.4 ของผปวยเบาหวานชนดท

2 ไมสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดใหอยในเกณฑปกต มสาเหตจาก 1) ดานบคลากรมภาระงานมากเกนไป ขอจ ากดนกกายภาพบ าบดในการตรวจเทา ทมสหสาขาวชาชพไมมสวนรวมในการด าเนนงาน 2) ดานผรบบรการ รวมถงผปวยเบาหวานและญาตดแล ผสงอายไมมญาตดแล เดนทางล าบาก เสยคาใชจายในการเดนทาง การขาดนด การขาดยา การหยดยาเอง พฤตกรรมการดแลตนเองไม เหมาะสม 3) ด านทรพยากร เครองตรวจวเคราะหองคประกอบทางเคมของโลหตแบบอตโนมตเกดความลาชา ผลเลอดออกไมทนระยะเวลาทแพทยตรวจ 4) ดานงบประมาณ การจดสรรงบประมาณยงใชระบบการจดสรรตอหวประชากรของแตละพนท งบประมาณไมไดตามเปาหมายหรอเกดความลาชาในการท างาน 5) ดานนโยบาย มการเปลยนแปลงตวชวดทกป การถายทอดนโยบายสการปฏบตลาชาและไมชดเจน 6) ดานการด าเนนงาน ขาดการสอสาร ขาดการท างานเปนทม ขาดการวางรปแบบการดแลผปวยเบาหวานทมารบบรการใหสามารถเขาถงบรการ ขนตอนการรบบรการไมมรปแบบชดเจนไมตอเนอง ขาดการสอสาร

ขนตอนท 2 กระบวนการพฒนา การศกษาครงนเปนการวจยเชงปฏบตการ

(Action Research) โดยผวจยมสวนรวมในการวจยกบผรวมวจย การรวมคด รวมปฏบต รวมสงเกตผล และรวมสะทอนผล กลมเปาหมายเปนผทมบรหาร จ านวน 15 คน ภาคประชาชน จ านวน 94 คน และ ทมสหสาขาวชาชพ จ านวน 15 คน ขอมลการวจยแตละขนตอนมดงน

1 ) ข น ก า ร ว า ง แ ผ น ( Planning) 4 ก จกรรม ประกอบด วย 1) จ ดประช ม เช งปฏบ ต การ เ พอว เคราะหบรบทของชมชนประกอบดวย 2 สวน คอ บรบทชมชน และบรบทโรงพยาบาลขนหาญในการใหบรการผปวยโรคเบาหวาน ระบบบรการในการดแลผปวยโรค



เรอรง โดยประยกตตามรปแบบการดแลผปวยโรคเรอรง (Chronic Care Model) ไดแก ทรพยากรและนโยบายของชมชน หนวยงานบรการสขภาพ การสนบสนนการดแลตนเอง การออกแบบระบบการใหบรการ การสนบสนนการตดสนใจ รวมไปถงระบบขอมลทางคลนก 2) วเคราะหการมสวนรวมผมสวนเกยวของในการดแลผปวยเบาหวาน ในดานการวางแผน การด าเนนการ การมสวนรวมรบผลประโยชน และการประเมนผล สรปประเดนปญหา 3) ประชมจดท าแผนปฏบตการ เพอหาแนวทางการปฏบต 4) ก าหนดแผนปฏบตการรวมกน

2) ขนปฏบตการ (Action) 1 กจกรรม ประกอบดวย การด าเนนกจกรรมตามแผนปฏบตการระบบบรการเพอพฒนาคณภาพบรการผปวยโรคเรอรงโดยยดตามรปแบบการดแลผปวยโรคเรอรง 6 องคประกอบ คอ ทรพยากรและนโยบายของชมชน หนวยงานบรการสขภาพ การสนบสนนการดแลตนเอง การออกแบบระบบการใหบรการ การสนบสนนการตดสนใจระบบขอมลทางคลนก มโครงการยอยดงน 1) โครงการพฒนาศกยภาพ NCD Team 4.0 และภาค เครอข าย เปนการจดบรการเชงรบในคลนกโรคเบาหวาน และการจดบรการเชงรกในชมชน ระยะเวลา 2 วน ประเมนผลตามตวชวดของกระทรวงสาธารณสขและประเมนผลจากการสอบถาม 2) โครงการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพผปวยเบาหวานต าบลส อ าเภอขนหาญ จงหวดศรสะเกษ โดยการจดอบรมการใหความร เกยวกบโรคเบาหวาน อาหารลดเสยงลดโรค แทรกซอน การดแลเทา การฝกปฏบตการใชเครองเจาะน าตาลในเลอด ระยะเวลา 1 วน ประเมนผลจากการประเมนความรกอน และหลงด าเนนการ 3) โครงการพฒนาระบบขอมลสารสนเทศทางการแพทยเพอการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ เปนการจดท ากลม Line หรอทางโทรศพท ใหขอมลทางสขภาพ

ใหกบผปวยเบาหวาน ผดแลในครอบครวผปวยเบาหวาน ผน าชมชน อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน พฒนาระบบฐานขอมล โปรแกรมการตามนด ใหสอดคลองกบการท างานในปจจบน ระยะเวลา 1 วน ประเมนผลตามตวชวดของกระทรวงสาธารณสขและประเมนผล

3) ขนการสงเกตผล (Observation) 4 กจกรรม ประกอบดวย 1) ตดตาม สนบสนน ใหค าแนะน า 2) เกบรวบรวมขอมล ไดแก การมสวนรวมของผน าชมชน อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ทมบรหาร และทมสหสาขาวชาชพ ความร ทศนคต และการปฏบต ของผ ป วยโรคเบาหวาน การบนทกภาพ การสนทนากลม การสมภาษณผมสวนเกยวของในการดแลผปวย โรคเบาหวาน จดบนทกขนตอน และเวลาในการจดบรการ รวมทงสงเกตการณปจจยสนบสนนและปจจยอปสรรคการด าเนนงานตามแผนทวางไว ส าหรบการสะทอนกลบกระบวนการและผลการปฏบตทจะเกดขนตามมา

ขนท 4 การสะทอนผล (Reflection) 3 กจกรรม ประกอบดวย 1) จดประชมเพอสรปผลการด าเนนงานตามรปแบบการดแลผปวยโรคเร อร ง (Chronic Care Model) ในการ พฒนาคณภ าพบร ก า ร ร ว มก บภาค เ ค ร อ ข า ย ซ งป ร ะ ก อ บ ด ว ย อ ง ค ป ร ะ ก อ บ ด ง ต อ ไ ป น องคประกอบท 1 ทรพยากรและนโยบายของชมชน องคประกอบท 2 หนวยงานบรการสขภาพ องคประกอบท 3 การสนบสนนการดแลตนเอง องคประกอบท 4 การออกแบบระบบการใหบรการ องคประกอบท 5 การสนบสนนการตดสนใจ และ องคประกอบท 6 ระบบขอมลทางคลนก 2) สรปผลการมสวนรวม การคนขอมลภาวะสขภาพหลงการวจยพฒนารปแบบการดแลผ ป ว ย โ ร ค เ บ า ห ว า น ช น ด ท 2 ใ น ค ล น กโรคเบาหวาน โรงพยาบาลขนหาญ จงหวดศรสะเกษ 3) ขนตอนการสะทอนผลการปฏบตเปนการ



น าเสนอแนวทางการพฒนารปแบบการดแลผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 พรอมทงชแจงขนตอนการด าเนนกจกรรม เพอถอดบทเรยน แลกเปลยนเรยนร ปญหาอปสรรค ขอเสนอแนะ และปจจยแหงความส าเรจในการด าเนนงานพฒนารปแบบการดแลผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 โดยใหผ เขารวมประชมมสวนรวมในการแสดงความคดเหนในการพฒนารปแบบการดแลผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 ในคลนกโรคเบาหวานต อ ไป ข อม ลท ไ ด ร บกา รสะท อนกล บ เป นกระบวนการกลมในลกษณะวพากษวจารณ หรอประเมนผลการปฏบตงานระหวางบคคลทมสวนรวมในการวจย เปนวธการปรบปรงการปฏบตงานแบบดงเดมไปเปนการปฏบตงานแบบใหม

ขนตอนท 3 ผลของการพฒนา เดมรปแบบการดแลผปวยโรคเบาหวาน

ชนดท 2 ในคลนกโรคเบาหวาน โรงพยาบาลขนหาญ จงหวดศรสะเกษ โดยปฏบตตามแนวทางปงปองจราจรชวต 7 ส รวมกบผจดการรายกรณโรคเบาหวานในการพฒนาดานการสง เสรมคณภาพชวตในดานการสาธารณสข ยงขาดการก าหนดรปแบบหรอแนวทางการด าเนนงานทสอดคลองกบบรบทของพนท ขาดการตดตาม ควบคมก ากบอยางเปนระบบ ขาดการบรณาการการด าเนนงานรวมกบภาคเครอขายทเกยวของ และนอกจากนยงพบวาผปวยโรคเบาหวานทเปนเปาหมายในพนทยงขาดความร ความเขาใจในการปฏบตตว จงน าไปสการด าเนนการศกษาวจยเพอพฒนารปแบบการดแลผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 ในคลนกโรคเบาหวาน โรงพยาบาลขนหาญ จงหวดศรสะเกษ ซงผวจยไดด าเนนการตดตามผลการด าเนนงาน โดยประเมนผลการดแลผปวย

เบาหวาน การมสวนรวมในการด าเนนการ ความรเรองโรคเบาหวาน เปรยบเทยบผลกอนและหลงด าเนนการ เพอใหไดขอมลทครอบคลม การวจยครงนไดผลการประเมนตามประเดนตาง ๆ ดงน

1) ดานภาวะสขภาพผปวยโรคเบาหวาน พบวา สวนใหญเปนเพศหญง มอายเฉลย 52.77 ป การศกษาอยในระดบประถมศกษา ประกอบอาชพเกษตรกรรม รองลงมาคาขาย ผปวยโ ร ค เ บ า ห ว า น ม ร ะ ย ะ เ ว ล า ข อ ง ก า ร เ ป นโรคเบาหวานนอยกวา 5 ป สวนใหญมภมล าเนาอยบานศรขนหาญ รองลงมา คอ บานหนองแลง บานโนน และบานใหมพฒนา ซงเปนเขตชมชนเมอง

2) ดานความรเรองโรคเบาหวาน ทศนคตและการปฏบตตวเกยวกบการดแลตนเองของผปวยโรคเบาหวาน พบวา ภาพรวมความรเรองโรคเบาหวานของกลมผดแลในครอบครวและผปวยโรคเบาหวานอยในระดบสง และมระดบคะแนนเฉลยสงขนมากกวากอนการเรมกจกรรม ซงแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต (p-value <0.001) แสดงใหเหนวา ผปวยโรคเบาหวานและผดแลในครอบครวเหนความส าคญในการเขารวม และตระหนกถงผลกระทบท เกดขนกบผปวยโรคเบาหวาน สวนทศนคตและการปฏบตตวเกยวกบการดแลสขภาพของผปวยโรคเบาหวานอยในระดบสงมากกวาการเรมกจกรรม แสดงใหเหนวา การไดรบความรแนวทางการปฏบตตนทถกตอง จนเกดความมนใจในการปฏบต สงผลใหผปวยโรคเบาหวานตระหนกถงประโยชนทไดรบจากการดแลสขภาพตนเองมากขน รวมไปถ งผดแลในครอบครวดวยเชนกน ดงตารางท 1 และ 2



ตารางท 1 เปรยบเทยบคะแนนเฉลยระดบความรของผดแลในครอบครวผปวยเบาหวาน กอนและหลงการด าเนนการ

ระดบความร N Mean SD Min Max df t 95%CI P-value กอนด าเนนการ 35 15.42 2.45 10 20 34 -16.08 14.60-16.24 <0.001 หลงด าเนนการ 35 23.10 1.86 21 27 22.47-23.73

*มนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05

ตารางท 2 เปรยบเทยบคะแนนเฉลยระดบความรของผปวยโรคเบาหวาน กอนและหลงด าเนนการ

ระดบความร N Mean SD Min Max df t 95%CI P-value กอนด าเนนการ 35 18.05 2.37 12 20 34 -18.20 17.27-18.83 <0.001 หลงด าเนนการ 35 27.20 2.18 24 30 26.47-27.93

*มนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05

3) ดานการมสวนรวม กลมผบรหาร ทมสหสาขาวชาชพ ผน าชมชน และอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน หลงด าเนนการ พบวา การมสวนรวมอยในระดบปานกลาง และมระดบคะแนนเฉลยสงขนมากกวากอนการเรมกจกรรม แสดงใหเหนวาภาคเครอขายเหนความส าคญใน

การเขารวม และมบทบาทในการพฒนารปแบบการดแลผปวยเบาหวานชนดท 2 ในคลนกโรคเบาหวาน โรงพยาบาลขนหาญ อ าเภอขนหาญ จงหวดศรสะเกษ ท าใหเกดการมสวนรวมเพมมากขน และเกดความตระหนกรในภาวะสขภาพผปวยโรคเบาหวานในชมชน ดงตารางท 3 และ 4

ตารางท 3 เปรยบเทยบระดบการมสวนรวมของกลมทมบรหารและทมสหสาขาวชาชพ กอนและหลงด าเนนการ

การมสวนรวม

กอนด าเนนการ (n = 30 คน) หลงด าเนนการ (n = 30 คน Mean SD ระดบการ

มสวนรวม Mean SD ระดบการ

มสวนรวม 1. ดานการมสวนรวมในการตดสนใจ 2.08 0.58 ปานกลาง 2.26 0.39 ปานกลาง 2. ดานการมสวนรวมการรบผลประโยชน 2.01 0.41 ปานกลาง 2.18 0.35 ปานกลาง 3. ดานการมสวนรวมในการประเมนผล 1.92 0.48 ปานกลาง 2.09 0.25 ปานกลาง 4. ดานการมสวนรวมในการปฏบตการ 1.80 0.52 ปานกลาง 2.13 0.28 ปานกลาง

รวม 1.95 0.99 ปานกลาง 2.16 0.25 ปานกลาง ตารางท 4 เปรยบเทยบระดบการมสวนรวมของผน าชมชน อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน กอน

และหลงด าเนนการ

การมสวนรวม กอนด าเนนการ (n = 30 คน) หลงด าเนนการ (n = 30 คน Mean SD ระดบการ


มสวนรวม 1. ดานการมสวนรวมในการตดสนใจ 2.37 0.55 มาก 2.87 0.20 มาก 2. ดานการมสวนรวมการรบผลประโยชน 2.29 0.60 ปานกลาง 2.84 0.34 มาก



การมสวนรวม

กอนด าเนนการ (n = 30 คน) หลงด าเนนการ (n = 30 คน Mean SD ระดบการ


มสวนรวม 3. ดานการมสวนรวมในการประเมนผล 2.25 0.63 ปานกลาง 2.63 0.43 มาก 4. ดานการมสวนรวมในการปฏบตการ 2.22 0.65 ปานกลาง 2.64 0.39 มาก

รวม 2.28 0.60 ปานกลาง 2.74 0.27 มาก

ซ ง การ พฒนาร ปแบบการดแลผ ป ว ยโรคเบาหวานชนดท 2 ภายใตรปแบบการจดการโ รค เร อ ร ง (Chronic Care Model) ในคล น กโรคเบาหวาน โรงพยาบาลขนหาญ อ าเภอขนหาญ จงหวดศรสะเกษ ท าใหเกดเปนขนตอน และ

กจกรรมการดแลผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 ภายใตรปแบบการจดการโรคเรอรง (Chronic Care Model) ในคลนกโรคเบาหวาน โรงพยาบาลขนหาญ อ าเภอขนหาญ จงหวดศรสะเกษ ดงแสดงในภาพประกอบ 1

ยนบตรคว

เจาะเลอดตรวจหาระดบน าตาลในเลอด (FBS,HbA1C)

ชงน าหนก/วดสญญาณชพ/วดรอบเอว

ซกประวต ประเมน คดกรองสขภาพ คดกรองภาวะแทรกซอน หตถการ

ลงผลเลอดในสมดประจ าตวผปวย

แยกกลมปงปองจราจรชวต 7 ส

ปงปองสเขยวแก ปงปองสเหลอง

พบพยาบาล NCD

-Health Coaching Center -ใหค าปรกษาขอมล -วางแผนการดแลตอเนอง

ปงปองสแดง ปงปองสด า

พบผจดการรายกรณ/ทมสหสาขาวชาชพ (ตามปญหาทพบ) -ใหค าปรกษา แนะน า วางแผนการดแล ผปวยรายกรณ/ราย กลม -จดกจกรรมกลม สมพนธ (ครอบครว และผปวย) -Empowerment -เยยมบาน ,Mapping

พบพยาบาล นดหมายกอนกลบ

พบเภสชกร รบยา/รบค าแนะน า

พบแพทย

กลบบาน

ปงปองสสม พบผจดการรายกรณ/ทมสห

สาขาวชาชพ (ตามปญหาทพบ)

-จดกลมดแลสขภาพ

-Empowerment

ภาพประกอบท 1 ขนตอนและกจกรรมใหมในการพฒนารปแบบการดแลผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 ในคลนกโรคเบาหวาน โรงพยาบาลขนหาญ อ าเภอขนหาญ จงหวดศรสะเกษ



ขนตอนท 4 ปจจยแหงความส าเรจ ใ ช ร ป แ บ บ ก า ร ถ อ ด บ ท เ ร ย น โ ด ย

กระบวนการ After Action Review (AAR) ของกลมผมสวนเกยวของกบการพฒนากระบวนการดแลผ ป วยโรคเบาหวานชนดท 2 ในคลน กโรคเบาหวาน โรงพยาบาลขนหาญ อ าเภอขนหาญ จงหวดศรสะเกษ

ปจจยทท าใหการวจยนประสบผลส าเรจ ประกอบดวย 1) มกระบวนการด าเนนงานทกภาคสวนเขามามสวนรวมในการด าเนนงานตงแตขนวางแผน ขนด าเนนการ ขนประเมนผลและขนสะทอนผลขอมลกลบสผปวยเบาหวาน ครอบครวและชมชนอยางเปนระบบ เกดการท างานเปนทมและมแกนน าทมความมงมนและเขมแขงท าใหรวมกนแกไขปญหา 2) มการวเคราะหสถานการณของผปวยเบาหวานในพนทรวมกน เพอน าไปสการจดท าแผนการดแลผปวยเบาหวานรายบคคล 3) มระบบทปรกษารวมกนในเครอขายโดยใหผดแลในครอบครวผปวยเบาหวาน อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบ าน และผ น าชมชน ตดตามและก ากบดแลอยางใกลชดและสงตอข อม ลหร อการขอค าปร กษาหร อขอความชวยเหลอกรณทไมสามารถดแลผปวยเองได โดยใหบรการตลอดเวลาดวยเทคโนโลยกลม LINE หรอทางโทรศพท 4) ทมสหสาขาวชาชพเปนทมพเลยงตดตามก ากบและประเมนผลเปนระยะเพอตดตามการด าเนนงานของกระบวนการดแลผปวยเบาหวานในชมชนอยางตอเนอง 5) เจาหนาทมความเสยสละ มความพรอมและตงใจปฏบตงาน มความตองการทจะ พฒนาคณภาพระบบบรการใหม เพอพฒนาคณภาพชวตผปวยเบาหวานใหผปวยไดรบบรการทเหมาะสมมมาตรฐานตามแนวทางในการดแลผปวยโรคเรอรง 6) อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ท าหนาทเปนจตอาสาเขามาปฏบตงานชวยเหลอเจาหนาทและผปวย ท าใหผปวยและผดแลในครอบครวมการบรหาร

จดการตนเอง และตดสนใจในการดแลผปวยเบาหวานได เองท บ าน สามารถดแลผป วยเบาหวานในภาวะฉกเฉนและใหการดแลเบองตนกอนมาโรงพยาบาลได


การศกษาครงนแสดงใหเหนวาความส าเรจข อ ง ก า ร พ ฒ น า ร ป แ บ บ ก า ร ด แ ล ผ ป ว ยโรคเบาหวานชนดท 2 ในคลนกโรคเบาหวาน โรงพยาบาลขนหาญ อ าเภอขนหาญ จงหวดศรสะเกษ บรรลผลไดจ าเปนตองมภาคเครอขายทเขมแขง เหนความส าคญของปญหา มองปญหาดานสขภาพของผปวยโรคเบาหวานเปนเปาหมายเดยวกน เกดกระบวนการแลกเปลยนเรยนร ความคดเหน และประสบการณระหวางกลมภาคเครอขาย เพอรวมคด วเคราะหปญหา รวมกนกอนจดท าแผนปฏบตการในการดแลผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 อยางมประสทธภาพสงสด และไดมงเนนการท าความเขาใจและสรางการมสวนรวมของภาคเครอขายในการปฏบตงานตามแผน โดยมทมผวจยท าหนาทเปนพเลยง เปนทปรกษาใหค าแนะน า เปนผประสาน ความรวมมอในการปฏบตตามแผน ในกรณยงไมพบปญหาอปสรรคในการด าเนนงาน ทมผวจยไดท าหนาทเปนผสะทอนขอมลกลบและประสานความรวมมอในการแกไข ปรบปรงวธการปฏบต รวมทงรวมกนก าหนดแผนการปรบปรงในวงจรตอไป ซงขอมลทไดจากการปรบปรงชวยใหการวางแผนมความสมบรณ และมคณภาพเพมขน ดงนนจะเหนไดวา วงจรปฏบตการทเกดขนในการวจยครงนไดมการพฒนาเปนล าดบอยางตอเนอง ไมไดหยดหรอจบลง เม อหมนครบรอบ 1 ว งจร แต ละวงจรปฏบตการไดหมนไปขางหนาเรอย ๆ ตามบรบท และการเปลยนแปลงท เกดขน เพอยกระดบมาตรฐานคณภาพใหสงขนในแตละรอบของวงจร



ก า ร พ ฒ น า ร ป แ บ บ ก า ร ด แ ล ผ ป ว ยโรคเบาหวานชนดท 2 ภายใตรปแบบการจดการโ รค เร อ ร ง (Chronic Care Model) ในคล น กโรคเบาหวาน โรงพยาบาลขนหาญ อ าเภอขนหาญ จงหวดศรสะเกษ ซงผลการศกษาพบวา รปแบบการดแลผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 ภายใตรปแบบการจดการโรคเรอรง (Chronic Care Model) ในคลนกโรคเบาหวาน โรงพยาบาลขนห า ญ อ า เ ภ อ ข น ห า ญ จ ง ห ว ด ศ ร ส ะ เ ก ษ ประกอบดวย 6 องคประกอบ ไดแก 1) ส งสนบสนนในชมชน 2) หนวยงานบรการสขภาพ 3) การสนบสนนการจดการตนเอง 4) การออกแบบระบบการใหบรการ 5) การสนบสนนการตดสนใจการดแลผปวยโรคเบาหวาน 6) ระบบสารสนเทศทางคลนก โดยทง 6 องคประกอบของรปแบบการจดการ โรค เร อร ง (Chronic Care Model) น เ ก ย ว ข อ งก บการประ เม นบร บท พนท แ ละสถานการณปญหาในชมชน บทบาทหนาทและกจกรรมการพฒนาทครอบคลมแบบองครวม การแลกเปลยนเรยนร ร วมกน ซ งสอดคลองกบการศกษาของ กตวรรณ จรรยาสทธวงศ6 พบวา การพฒนาการดแลผปวยเบาหวานนนหนวยงานบรการดานสขภาพจ าเปนตองประสานเชอมโยงทรพยากรทมอยในชมชน โดยการใชทรพยากรขององคกรใหเกดประโยชนสงสดแกประชาชนในชมชน ผน าชมชน และอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน การจดสรรงบประมาณเพอดแลผปวยเบาหวานในการคดกรองภาวะแทรกซอนผปวยโรคเบาหวานในชมชน การจดซอเครองมอทางการแพทยในชมชน สอดคลองกบ พระครสวาน พฒนบณฑต (พระพทธศาสนา) และคณะ7 พบวา การมสวนรวมของเครอขาย การสรางเครอขายในการจดบรการสขภาพในระดบชมชน ออกแบบระบบบรการการดแลสขภาพเชอมโยงกบหนวยงานสาธารณสขในการดแลดานสงเสรม ปองกน รกษา และการฟนฟสภาพ ซงสอดคลอง

กบ ดารณ เทยมเพชร และคณะ8 พบวา ระบบการดแลผปวยเบาหวานลงสชมชน ผปวยไดรบการดแลตอเนอง เรมจากทมผใหบรการพยาบาลไดรบร รวมกนในการวางแผนการดแลผปวย ประชมทม เครอขายผรบผดชอบผปวยเบาหวานในโรงพยาบาลและในชมชนเพอก าหนดนโยบาย โครงสรางทม และวเคราะหปญหาการดแลผปวยทเปนอยในปจจบน จะเหนไดวา การมสวนรวมของทม วางแผนในการปฏบต ตดสนใจแกปญหา ท าใหผปวยไดรบการดแลแบบไรรอยตอ ระบบการสงตอการดแลอยางตอเนอง ผปวยเขาถงบรการ ท าใหเกดเครอขายความรวมมอในการดแลผปวยอยางตอเนองแบบไรรอยตอ

การพฒนาองคความรและการสนบสนนก า ร จ ด ก า ร ต น เ อ ง ข อ ง ผ ม ส ว น เ ก ย ว ข อ ง ประกอบดวย ผปวยโรคเบาหวาน ผดแล ในครอบครวผปวยเบาหวาน โดยการใหความร การปฏบต การรบร และการสรางการมสวนรวมโดยการเปดโอกาสใหผมสวนเกยวของมบทบาทในทกกระบวนการ ส งผลใหผ ม ส วน เก ยวของ ใหความส าคญตอการดแลผปวยโรคเบาหวาน ซงการมสวนรวมของชมชน ท าใหเกดการขบเคลอนการด าเนนงานและพฒนารปแบบการดแลผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 สงผลใหผปวยโรคเบาหวานมความรและตระหนกเกยวกบโรคเบาหวาน ลดการเกดภาวะแทรกซอน ซงสอดคลองกบ สปรยา เสยงดง9 พบวา พฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของผปวยโรคเบาหวานทควบคมระดบน าตาลในเลอดไมได คนหาปญหา และสาเหตของพฤตกรรมการดแลตนเอง ปรบเปลยนพฤตกรรมการดแลตนเองใหเหมาะสม สนบสนนใหมการรวมกลมผดแล บคคลในครอบครวมสวนรวมในการดแล ปองกนไมใหเกดภาวะแทรกซอนเพมมากขนหรอรนแรงขน



การประเมนการสวนรวมในการพฒนารปแบบการดแลผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 ภายใตรปแบบการจดการโรคเรอรง (Chronic Care Model) ในคลนกโรคเบาหวาน โรงพยาบาลขนหาญ อ าเภอขนหาญ จงหวดศรสะเกษ การทประชาชนไดมโอกาสเขารวมในกจกรรมทมความสอดคลองกบวถชวต วฒนธรรมของชมชน โดยการรวมคด รวมตดสนใจ รวมวางแผน รวมด าเนนการ รวมตดตามประเมนผล และรวมรบผลประโยชนทเกดขนจากการพฒนากระบวนการม ส ว น ร ว มข อ ง ปร ะช า ชน หร อ ช ม ช น เ ป นกระบวนการซงประชาชนหรอผมสวนไดสวนเสยไดมโอกาสแสดง ทศนคตและเขารวมในกจกรรมตาง ๆ ทมผลตอชวตความเปนอยของประชาชน โดยการเขามามสวนรวมอาจเปนขนตอนใดขนตอนหนงหรอครบทกขนตอนกได อาจเปนทงรายบคคล กลมคน หรอองคกร ทมความคดเหนสอดคลองกน มความรบผดชอบรวมกน เพอใหเกดการพฒนาเปลยนแปลงไปในทศทางทดขน ซงสอดคลองกบการศกษาทผานมาของ ชยวฒ จนดกระยอม และคณะ10 พบวา การพฒนาระบบบรการผปวยเบาหวานโดยพฒนาระบบบรหารจดการแบบมสวนรวม พฒนาทรพยากรบคคลตามสมรรถนะแตละวชาชพ ในรปแบบทมสหสาขาวชาชพ ดานการออกแบบบรการ มระบบใหค าปรกษา จดท ามาตรฐานแนวทางปฏบต (CPG) ชวยใหทมสขภาพวางแผนปองกนและวางแผนการรกษาทเหมาะสมเปนรายบคคลได มการนเทศงานและตดตามประเมนผลของเครอขาย มระบบใหค าปรกษาผานพเลยง พฒนาระบบขอมลท งเครอขาย จะเหนวาระบบขอมลทดนน สามารถท าใหทมสขภาพวางแผนในการดแลผปวยไดถกตอง และประเมนประสทธภาพการท างานของระบบงานได

ซงปจจยแหงความส าเรจในการศกษาวจยครงนเกดจากการมสวนรวมของภาคเครอขายตลอดจนผมสวนเกยวของมสวนรวมในการพฒนาอยางเปนระบบ สงผลใหเกดการบรณาการ การท างานเปนทมและมแกนน าทมความมงมนและเขมแข ง ท า ใหการด า เนนงานระหวางภาคเครอขายมความสอดคลองกบบรบทพนท

ขอเสนอแนะทไดจากการวจย 1) การศกษาโดยน ารปแบบการจดการโรค

เรอรง (Chronic Care Model) ของแวคเนอรซงครอบคลม 6 องคประกอบทส าคญ และนอกจากนรปแบบการศกษาเปนแบบพรรณนาทมการผสานวธการศกษาทงเชงปรมาณและเชงคณภาพเขาดวยกน ท าให เหนภาพของการจดการการดแลผปวยโรคไมตดตอเรอรงในคลนกเบาหวานไดชดเจนขน

2) การท างานของพยาบาลในคลน กเบาหวานควรเชอมโยงกบผใหบรการในชมชนในรปแบบเครอขายการดแล

3) พยาบาลทเปนผจดการรายกรณตองสรางเครอขายทเขมแขงเกดการปฏบตอยางจรงจง ตอเนองให ถงชมชนพรอมทงตดตาม สนบสนน การท างาน และเนนการท างานเปนทมรวมกบสหสาขาวชาชพ

ขอเสนอแนะส าหรบการวจยในครงตอไป 1) ควรมการน า Chronic Care Model มา

จดท าเปนรปแบบการดแลผปวยโรคเรอรงอน ๆ เชน โรคความดนโลหตสง โรคหลอดเลอดในสมอง ทกกลมตามสภาพปญหาและความตองการของชมชนนน ๆ ภายในบรบทตามทนทางสงคม และเปนแหลงประโยชนตอชมชน เพอใหผปวยโรคเรอรงมคณภาพชวตดและมความสขในชมชนมากทสด



2) ควรพฒนารปแบบการดแลผ ป วยโรคเบาหวานชนดท 2 โดยใช Chronic Care Model เปนการวจยเชงพฒนา

3) ควรม การออกแบบโปรแกรมการด าเนนงานเฉพาะงานโรคเบาหวานใหสอดคลองกบตวชวดของกระทรวงและบรบทของแตละพนท เพอสะดวกตอการใหบรการของผรบผดชอบงาน

กตตกรรมประกาศ วทยานพนธฉบบน ส า เ ร จสมบ รณ ได

ขอขอบพระคณผอ านวยการและเจ าหนาทโรงพยาบาลขนหาญ ภาคเครอขายในชมชน ผปวยโรคเบาหวาน ผดแลในครอบครว เขตเทศบาลต าบลขนหาญ อ าเภอขนหาญ จงหวดศรสะเกษ รวมถงครอบครว ทใหความรวมมอในการเขารวมการศกษาวจย ท าใหการวจยครงนส าเรจราบรน

เอกสารอางอง 1. สมาคมโรคเบาหวานแหงประเทศไทยในพระ

ราชปถมภสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร. แนวทางเวชปฏบตส าหรบโรคเบาหวาน 2560. กรงเทพฯ: บรษท รมเยน มเดย จ ากด; 2017.

2. ชชลต รตรสาร. สถานการณปจจบน และความรวมมอเพอปฏรปการดแลรกษาโรคเบาหวานในประเทศไทย การยกระดบมาตรฐานการดแลรกษา และขยายการเขาถงการรกษาโรคเบาหวาน น าไปสสงคมสขภาพทยงยน. กรงเทพฯ: บรษทโนโว นอรดสค ฟารมา (ประเทศไทย); 2017.

3. งานเวชระเบยนและสถต โรงพยาบาลขนหาญ. รายงานสถตการบรการโรงพยาบาลขนหาญ ประจ าป 2560. ศรสะเกษ: โรงพยาบาลขนหาญ; 2560.

4. Kemmis, S. and McTaggart, R. The Action Research Reader. Australia: Victoria Deakin University Press; 1988.

5. สมทนา กลางคาร และวรพจน พรหมสตยพรต. หลกการวจยทางวทยาศาสตรสขภาพ. พมพครงท 6. มหาสารคาม: สารคามการพมพ; 2553.

6. กตวรรณ จรรยาสทธวงศ. การพฒนารปแบบการดแลผปวยเบาหวานชนดท2 ภายใตระบบสขภาพอ าเภอในศนยบรการสาธารณสข สงกดองคกรปกครองสวนทองถนเทศบาลเมองศรสะเกษ จงหวดศรสะเกษ.วทยานพนธสาธารณสขศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลย มหาสารคาม; 2558.

7. พระครสวธานพฒนบณฑต (พระพทธศาสนา), ธวลรตน แดงหาญ (พระพทธศาสนา) สรญญา วภชชวธ. การพฒนารปแบบการดแลสขภาพองครวมของพระสงฆในจงหวดขอนแกน โดยเนนการมสวนรวมของเครอขาย. Journal of The Office of ODPC 7 Khon Kaen; 2013: P 117–130.

8. ดารณ เทยมเพชร, กศมา สงารตนพมาน, มญฑตา อกษรด, เพญพร ทวบตรและวรเดช ชางแกว. การพฒนาระบบการดแลผปวยเบาหวานลงสชมชนแบบไรรอยตอ อ าเภอเมอง จงหวดสระแกว. วารสารพยาบาลกระทรวงสาธารณสข; 2557: 10(4), 10-20.

9. สปรยา เสยงดง. พฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองของผปวยโรคเบาหวานทควบคมระดบน าตาลในเลอดไมได. วารสารเครอขายวทยาลยพยาบาลและการสาธารณสขภาคใต; 2560: 4(1), 191–204.



10. ชยวฒ จนดกระยอม และกาญจนา จนทะนย. การพฒนาระบบบรการผปวยเบาหวานในหนวยบรการปฐมภมภายใตบรบทพนทอ าเภอทรกนดาร อ าเภอยางสสราช จงหวดมหาสารคาม. รายงานการวจย. มหาสารคาม: โรงพยาบาลยางสสราช จงหวดมหาสารคาม; 2560.



Received: 6 Feb 2020, Revised: 26 Feb 2020 Accepted: 15 Mar 2020


ความรอบรดานสขภาพเรองฉลากโภชนาการในเดกวยเรยน: กรณศกษาจงหวดเพชรบร

อจฉราวด ศรยะศกด1,* ฤทยวรรณ แกวมาลย2 เนตรนภา เครอสงา2 นศาชล ตนตภรมย2

ปรญญาพร ชาวบานเกาะ2 เบญจรตน เอยมสะอาด2

บทคดยอ

การวจยนเปนการวจยเชงพรรณาแบบภาคตดขวาง (cross-sectional descriptive study) มวตถประสงคเพอศกษาความสมพนธระหวางความรเกยวกบโภชนาการ อทธพลของความสมพนธระหวางบคคลตอความรอบรดานสขภาพเรองฉลากโภชนาการ กลมตวอยางในการศกษาครงนเปนนกเรยนชนประถมศกษาปท 6 โรงเรยนประถมศกษาขนาดใหญในจงหวดเพชรบร 3 โรงเรยน จ านวน 102 คนเลอกมาโดยสมตวอยาง เกบขอมลโดยใชแบบสอบถามประกอบดวย 1) แบบประเมนอทธพลของความสมพนธระหวางบคคล 2)แบบประเมนความรเกยวกบฉลากโภชนาการ และ 3) แบบประเมนความรอบรดานสขภาพเรองฉลากโภชนาการ GDA ซงมคาความเชอมนเทากบ 0.85, 0.82 และ 0.77 ตามล าดบ วเคราะหขอมลโดยใชสถตเชงบรรยาย ไดแก คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน และสมประสทธสหสมพนธของเพยรสน ผลการวจยพบวา ความรเกยวกบโภชนาการของเดกวยเรยนโดยรวมอยในระดบพอใช (x=9.52, SD=2.44) อทธพลของความสมพนธระหวางบคคลโดยรวมอยในระดบสง (x=36.58, SD=4.90) และความรอบรดานสขภาพเรองฉลากโภชนาการในเดกวยเรยนโดยรวมอยในระดบพอใช (x=12.55, SD=3.48) ความรเกยวกบโภชนาการ อทธพลของความสมพนธระหวางบคคลมความสมพนธกบความรอบรดานสขภาพในเดกวยเรยน อย างมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 (r=0.389, p<0.001, r=0.213, p=0.032 ตามล าดบ) บคลากรดานสขภาพ และโรงเรยนมบทบาทส าคญในการสงเสรมความรความเขาใจเรองโภชนาการใหกบเดกวยเรยนโดยการสอดแทรกหรอบรณาการในการจดการเรยนการสอนและอาจจะใชอทธพลของความสมพนธระหวางบคคลในการพฒนาความรอบรดานสขภาพเรองฉลากโภชนาการในเดกวยเรยน

ค าส าคญ ความรอบรดานสขภาพ ฉลากโภชนาการ เดกวยเรยน

1 อาจารยพยาบาล วทยาลยพยาบาลพระจอมเกลา จงหวดเพชรบร 2 นกศกษาพยาบาลศาสตรบณฑต วทยาลยพยาบาลพระจอมเกลา จงหวดเพชรบร * Corresponding author: [email protected]



Original Article

Nutrition-Label Health Literacy of School age children: Case study in Phetchaburi Province

Atcharawadee Sriyasak 1,*, Ruethaiwan Kaewmalai2, Natenapa Khruesa-nga2,

Nisachon Tantiphirom2, Parinyaporn Chaobankoh2, Benjarat Iamsaard2

Abstract

This cross-sectional descriptive study aimed to find out the relationship between nutritional knowledge, interpersonal relationship influences and nutrition-label health literacy of school age children. The 102 grade 6 students were randomly recruited from the three large primary school in Phetchaburi province. Three validated, self-reported questionnaires with multiple-choice questions were used for data collection. In this study, the overall Cronbach’s alpha coefficient was 0.85, 0.82 and 0.77 respectively. Descriptive statistic and Pearson’s product moment correlation were used for analysis. The result revealed that the average score of nutritional knowledge and nutrition-label health literacy of school age children were at the fair level (x=9.52, SD=2.44 and x =12.55, SD=3.48) . However, the average score of interpersonal relationship influences was at the high level (x=36.58, SD=4.90). The significance was found between the relationship of nutritional knowledge, interpersonal relationship influences and nutrition-label health literacy of school age children (r=0.389, p<0.001, r=0.213, and p=0.032 respectively). In conclusion, the healthcare providers and schools play a vital role to promote nutritional knowledge by integrated in learning activities. Moreover, they can use interpersonal relationship influences to promote nutrition-label health literacy among school age children.

Keywords: Nutrition-label, Health literacy, School-age children

1 Nursing instructor, Prachomklao college of nursing, Phetchaburi province 2 Nursing student, Prachomklao college of nursing, Phetchaburi province * Corresponding author: [email protected]



บทน า

เดกวยเรยนมปญหาเรองโรคอวนมากขน สาเหตเนองจากเดกจะเลอกรบประทานอาหารตามใจชอบจงมแนวโนมวาเดกจะไดรบอาหารทมไขมนและพลงงานมากเกนไป1 สถานการณเดกทพบปญหาโภชนาการเกนและโรคอวนมอตราเพมขนอยางตอเนอง จากการส ารวจพบวา เดกอาย 6-12 ป อวนเพมขนจากรอยละ 5.8 เปนรอยละ 6.7 หรอเพมขนรอยละ 14.6 ในระยะเวลา 3 ป2 และจากการส ารวจพฤตกรรมการบรโภคอาหารวางและขนมของเดกนกเรยน พบวา เดกในระดบประถมศกษามการบรโภคขนมขบเคยวและเครองดมคดเปนรอยละ 47 ของอาหารทบรโภคตอวน คดเปนพลงงาน 500 กโลแคลอร ซงเทากบหนงในสของพลงงานทควรไดรบตอวน 3 จากรายงานการส ารวจการบร โภคอาหารของประชาชนไทย การส ารวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกาย ครงท 4 พ.ศ.2551-2552 พบวา การกนขนมกรบกรอบความถเพมขนในกลมเดก 6-14 ป โดยพบวาเดกอาย 6-14 ป มมากกวาหนงในสคนกนขนมกรบกรอบทกวน4

สถานการณภาวะโภชนาการเดกวยเรยนในจ งหว ด เพชรบ ร ม ภ าวะ เ ร ม อ วนและ อวนเปรยบเทยบขอมลยอนหลง 3 ป พบวา ป 2558 -2560 รอยละ 9.52 12.56 และ 12.43 ตามล าดบ และมภาวะเตยป 2558-2560 รอยละ 6.94 5.81 และ รอยละ 4.73 ตามล าดบ5

สาเหตของปญหาภาวการณบรโภคอาหารเกนของเดกซงมแนวโนมเพมขน6 มาจากการสอสารทางการตลาดของอตสาหกรรมอาหารดวยการโฆษณา7 เนองจากเดกยงขาดวฒภาวะท าใหสงผลตอความเชอ ทศนคต และพฤตกรรมของเดกไปจนโต8 และเดกเปนวยทมการเรยนรสงตางๆรอบตว พฤตกรรมบรโภคนสยของเดกจะไดรบผานการเรยนรและซมซบเกบไว หากขาด

การอบรมทดจะท าใหเดกขาดความรและขาดการตระหนกถงโทษหรอพษภยจากการบรโภคอาหารทไมถกตอง9 จงสงผลใหการเขาถง การท าความเขาใจ การประเมนและใชสารสนเทศดานสขภาพลดลง

บดามารดาหรอผเลยงดมบทบาทส าคญตอการก าหนดพฤตกรรม รวมทงลกษณะนสยและเจตคตตอการบรโภคของเดก อกทงยงเปนผอบรมสงสอนเรองการบรโภค เชน การหามรบประทานอาหารทไมมประโยชน การควบคมใหรบประทานอาหารตามทจดให และการใหเหตผลในการเลอกรบประทานอาหารทถกสขลกษณะ เปนแบบอยางในการรบประทานอาหาร9 อทธพลจากเพอนกนบวามความส าคญกบพฤตกรรมการบรโภคอาหารของเดก จากการศกษาปจจยท านายพฤตกรรมการบรโภคอาหารของนกเรยนชนประถมศกษาปท 4-6 ของบญฤทธ ประสทธนราพนธ และคณะ10 พบวา กลมตวอยางมคาเฉลยของการเลอกรบประทานอาหารตามเพอนทเปนผน าเพอตองการใหกลมเพอนยอมรบมคาเฉลยสงสด

ความรอบรดานสขภาพในเดกวยเรยน จากการประ เม นคว ามรอบร ด า นส ขภาพและพฤตกรรมสขภาพของกลมเดกวยเรยน (อาย 7-14 ป) ของกองสขศกษา11 สวนใหญมความรอบรดานสขภาพอยในระดบพอใช (รอยละ 59.94) สวนพฤตกรรมสขภาพตามสขบญญตแหงชาต พบวา มพฤตกรรมสขภาพอยในระดบพอใช (รอยละ 36.72) จากผลการประเมนความรอบร ด านสขภาพและพฤตกรรมสขภาพของประชาชนสวนใหญอย ในระดบพอใช ซ งไมเพยงพอตอการมพฤตกรรมสขภาพทยงยนและน าไปสการมสขภาวะตอไป

ฉลากโภชนาการเปนขอมลทชวยใหไดรบสารอาหารตามความตองการ ชวยใหทราบถงชนดและปรมาณสารอาหารทจะไดรบจากการบรโภค



อาหารนนๆและยงชวยใหหลกเลยงสารอาหารทไมตองการ ได12 การอานฉลากโภชนาการกอนเลอกซออาหารจงเปนเรองส าคญ เนองจากผบรโภคสามารถน าขอมลบนฉลากมาพจารณาเพอเลอกรบประทานอาหารใหเหมาะกบสขภาพของตนเอง และหลกเลยงอาหารทอาจสงผลเสยตอสขภาพได การรบประทานอาหารโดยไมค านงถงพลงงานและสารอาหารทไดรบ อาจท าใหผบรโภคไดรบสารอาหารในปรมาณทไมเหมาะสมและเสยงตอการเกดโรคตาง ๆ

ดงนน ผวจยจงสนใจทจะศกษาความรอบรดานสขภาพเรองฉลากโภชนาการในเดกวยเรยน จงหวดเพชรบร เพอน าผลทไดมาเปนแนวทางในการส ง เสรมความร ค วามเข า ใจ เร องฉลากโภชนาการใหกบเดกวยเรยนตอไป

วตถประสงคการวจย 1. เพอประเมนความรเกยวกบโภชนาการ

อทธพลของความสมพนธระหวางบคคลและความรอบรดานสขภาพเรองฉลากโภชนาการ

2. เพอศกษาความสมพนธระหวางความรเกยวกบโภชนาการ อทธพลของความสมพนธระหวางบคคลตอความรอบรดานสขภาพเรองฉลากโภชนาการ

กรอบแนวคดการวจย การศกษาความสมพนธระหวางความร

เกยวกบโภชนาการ อทธพลของความสมพนธระหวางบคคลตอความรอบรดานสขภาพเรองฉลากโภชนาการของเดกนกเรยนชนประถมศกษาปท 6 ในเขตอ าเภอเมองเพชรบร จงหวดเพชรบร


การวจยน เปนการวจยเชงพรรณาแบบภา คต ด ข ว า ง ( cross-sectional descriptive study) โดยศกษาความสมพนธระหวางความรเกยวกบโภชนาการ อทธพลของความสมพนธระหวางบคคลตอความรอบรดานสขภาพเรองฉลากโภชนาการของเดกวยเรยนในโรงเรยนเขตอ าเภอเมองเพชรบร จงหวดเพชรบร จ านวน 102 คน ด าเนนการวจยตงแต ตลาคม – ธนวาคม 2562

ประชากร คอ นกเรยนชนประถมศกษาปท 6 ปการศกษา 2562 ในโรงเรยนเขตอ าเภอเมองเพชรบร จงหวดเพชรบร จ านวนทงหมด 36 โรงเรยน มนกเรยนรวมทงสน 1,128 คน

กลมตวอยาง คอ โรงเรยนประถมศกษาขนาดใหญในจงหวดเพชรบร จ านวน 3 โรงเรยน ไดแก เดกนกเรยนชนประถมศกษาปท 6 โรงเรยนวดดอนไกเตย โรงเรยนอนบาลจงหวดเพชรบร และโรงเรยนเทศบาล 3 ชมชนวดจนทราวาส จ านวน 102 คน เนองจากโรงเรยน 33 โรงเรยน มขอจ ากดในการเดนทาง และใชระยะเวลาในการเดนทางนาน อกทงยงเปนโรงเรยนขนาดเลก และขนาดกลาง ซงมจ านวนนกเรยนประถมศกษาปท 6 ไมเพยงพอทจะศกษา โดยค านวณขนาดกลมตวอยางตามสตรของ Cohen13

สตรค านวณกลมตวอยาง

N = (1−𝑅2)

𝑅2



N = 9.6 (1−0.3192)

0.3192

N = 86.4 คน

N หมายถง ขนาดของกลมตวอยาง หมายถง เปนคาทไดจากการเปดตาราง

table โดยการก าหนดคา power คาระดบนยส าคญ ( ) และจ านวนตวแปรท านายทศกษา

R หมายถง คาสมประสทธสหสมพนธ การปองกนการลดลงของกลมตวอยางจงเพมจ านวนอกรอยละ 2014 รวมเปนกลมตวอยางทงหมด 102 คน และคดเลอกตวอยางโดยการจบสลากแบบไมใสคนเพอเลอกหองเรยน ทง 3 โรงเรยน

เครองมอทใชในการวจย ประกอบดวย สวนท 1 แบบสอบถามขอมลทวไปของ

นกเรยน ส ว นท 2 แบบสอบถาม อทธ พลขอ ง

ความสมพนธระหวางบคคล ของ อทมพร ผงผาย15 ซงมคาความเชอมนเทากบ 0.85 จ านวน 10 ขอ โดยมลกษณะของแบบวดเปนมาตรประมาณคา (Rating scale) 5 ระดบ ตงแต 1-5 คะแนน คอ เหนดวยอยางยง เหนดวย ไมแนใจ ไมเหนดวย และไมเหนดวยอยางยง โดยมขอความทางบวกและทางลบ โดยขอความทางบวกม 7 ขอ ไดแกขอท 1, 2, 3, 4, 6, 7, 9 ขอความทางลบม 3 ขอ ไดแกขอท 5, 8 และ 10 โดยแบงระดบการรบรเปน 3 ระดบ พจารณาการใหระดบคะแนนจากเกณฑการแบงกลมของ Levin and Rubin16 ดงน

1-16 คะแนน มอทธพลของความสมพนธระหวางบคคลในระดบต า

17-32 คะแนน มอทธพลของความสมพนธระหวางบคคลในระดบปานกลาง

33-50 คะแนน มอทธพลของความสมพนธระหวางบคคลในระดบสง

สวนท 3 แบบประเมนความรเกยวกบฉลากโภชนาการ ของ อรทย ใจบญ17 ซงมคาความเชอมนเทากบ 0.82 เปนแบบวดความรเกยวกบฉลากโภชนาการวดจากค าถาม (ในระดบความจ า) เก ยวกบฉลากโภชนาการแบบ GDA ได แก ความหมายของฉลากโภชนาการ รปแบบของฉลากและเงอนไขการแสดงฉลากโภชนาการ ผลตภณฑทแสดงฉลากโภชนาการ องคประกอบของฉลากโภชนาการ ประโยชนของฉลากโภชนาการ (8 ข อ ) , ปร มาณพล ง ง านและสารอาหารส าหรบอาหารระหวางมอทแนะน าใหบร โภคตอวน (4 ขอ) , ปรมาณพลงงานและสารอาหารสงสดทแนะน าใหบรโภคตอวน (1 ขอ) และผลกระทบทางส ขภาพท เ ก ดจ ากการรบประทานขนมขบเคยว (2 ขอ) รวมทงหมด 15 ขอ ค าตอบแบบ 4 ตวเลอก

สวนท 4 แบบประเมนความรอบรดานสขภาพเรองฉลากโภชนาการ GDA ของ อรทย ใจบญ17 ซงมคาความเชอมนเทากบ 0.77 โดยวดจากแบบทดสอบความสามารถใน 4 องคประกอบ ไดแก การเขาถง (การอาน 6 ขอ และการค านวณ 5 ขอ), การเขาใจ (การแปลความหมายขอมลทปรากฏบนฉลาก) 3 ขอ การประเมน (เปรยบเทยบขอมลบนฉลากเพอการตดสนใจเลอก) 2 ขอ และการน าไปใช (การประยกตใชความรอยางถกตอง/เหมาะสม) 4 ขอ รวมทงหมด 20 ขอ

แบบสอบถามอทธพลของความสมพนธระหวางบคคลของอทมพร ผงผาย15 แบบประเมนความรเกยวกบฉลากโภชนาการของอรทย ใจบญ17 และแบบประเมนความรอบรดานสขภาพเรองฉลากโภชนาการ GDA ของอรทย ใจบญ ซงเปนแบบสอบถามทผานการประเมนจากผเชยวชาญเพอหาความตรงตามเนอหา และความเชอมนมาแลว หลงจากนนน าแบบสอบถามไปทดลองใชในเดกนกเรยนชนประถมศกษาปท 6 ทไมใชกลมตวอยาง จ านวน 30 ราย และน ามาหาคาความ



เชอมน โดยใชสตร Cronbach’s Alpha เทากบ .65 และสตร KR-20 เท ากบ 0.98 และ 0.98 ตามล าดบ

การพทกษสทธของกลมตวอยาง การว จ ยคร งน ผ านการ พจารณาจาก

คณะกรรมการจร ยธรรมการวจ ย ในมนษย วทยาลยพยาบาล พระจอมเกลา จงหวดเพชรบร เลขท PCKCN REC 28/2562 วนท 29 ตลาคม พ.ศ. 2562 ซงผวจยพทกษสทธของกลมตวอยาง โดยชแจงวตถประสงคในการวจยและรายละเอยดของการท าวจย ประโยชนทคาดวาจะเกดขน รวมทงการชแจงใหกลมตวอยางทราบถงสทธทกลมตวอยางจะเขารวมหรอไมเขารวมการวจยไดตลอดเวลาโดยไมมผลกระทบใด ๆ

การเกบรวบรวมขอมล หลงจากคณะผวจยชแจงวตถประสงคของ

การวจยและไดรบอนญาตจากผอ านวยการโรงเรยนทง 3 แหงแลว คณะผวจยได เขาพบนกเรยนเพอแนะน าตวชแจงวตถประสงค การพทกษสทธผเขารวมการวจย และมอบเอกสารขออนญาตจากผปกครองโดยผวจยน าเอกสารชแจงขอมลส าหรบผปกครองของผเขารวมวจย เอกสารยนยอมและตวอยางแบบสอบถามใหผเขารวมการวจยน าไปใหผปกครองเซนยนยอมและน าสงคนคณครประจ าชน จากนนคณะผวจยด าเนนการเกบขอมลดวยตนเอง โดยประสานงานผานอาจารยทเกยวของเพอขอใหผวจยเขาเกบขอมล แลวแจกแบบสอบถามใหนกเรยนในหองเรยน โดยใชเวลาในการท าแบบสอบถาม 45-60 นาท และสงคนใหผวจยหลงจากเสรจสนทนท จากนนตรวจสอบความสมบรณและความถกตองกอนน ามาบนทกดวยโปรแกรมคอมพวเตอรส าเรจรป

การวเคราะหขอมล 1. ขอมลทวไปของกลมตวอยางท าการ

วเคราะหขอมลโดยใชสถตในการแจกแจงความถ รอยละ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐานและพสย

2. วเคราะหหาคาเฉลยและคาเบยงเบนมาตรฐานของอทธพลของความสมพนธระหวางบคคล ความรเกยวกบฉลากโภชนาการและความรอบรดานสขภาพเรองฉลากโภชนาการของเดกวยเรยน

3. วเคราะหความสมพนธระหวาง ความรเกยวกบฉลากโภชนาการ ความรอบรดานสขภาพเ ร อ ง ฉ ล า ก โ ภ ช น า ก า ร แ ล ะ อ ท ธ พ ล ข อ งความสมพนธระหวางบคคลของเดกวยเรยน โดยใช ค าส มประส ทธ สหส ม พนธ ของ เ พย ร ส น (Pearson’s product moment correlation coefficient)


1. ขอมลทวไปของเดกวยเรยน พบวา จากกลมตวอยางทจ านวน 102 คน สวนใหญเปนเพศหญง รอยละ 83.3 และเพศชาย รอยละ 16.7 มอาย เฉล ยของกล มตวอย างคอ 11 ป กล มตวอยางมภาวะโภชนาการอยในระดบน าหนกนอย มากทสด (รอยละ 55.9) อาศยอยกบบดาและมารดามากทสด คดเปนรอยละ 67.6 รองลงมาคออาศยอยกบมารดา คดเปนรอยละ 14.7 ระดบผลการเรยนเฉลยของกลมตวอยาง อยในชวง 3.51-4.00 มากทสด คดเปนรอยละ 89.2 รองลงมาคอระดบผลการเรยนอยในชวง 3.00-3.50 คดเปนรอยละ 10.8 ไดรบเงนมาโรงเรยนวนละ 40-50 บาท มากทสด คดเปนรอยละ 35.3 รองลงมาคอ ไดรบเงนวนละ 60 บาท ขนไป คดเปนรอยละ 33.3 และเกอบทงหมด (รอยละ 97.1) ไมเคยรบประทานขนมขบเคยวในรอบ 1 เดอนทผานมา รายละเอยด ดงตารางท 1



ตารางท 1 จ านวนและรอยละของขอมลสวนบคคลของเดกวยเรยน (n=102) ขอมลสวนบคคล จ านวน (คน) รอยละ

เพศ ชาย 17 16.7 หญง 85 83.3

อาย (x=11.45 ป, SD=0.50) น าหนก (กโลกรม)

21-30 15 14.7 31-40 43 42.1 41-50 28 27.5 51-60 11 10.8 มากกวา 60 5 4.9 (x=41.29, SD=11.55)

สวนสง (เซนตเมตร) 121-130 6 5.9 131-140 13 12.7 141-150 41 40.2 151-160 36 35.3 มากกวา 160 6 5.9

(x=148.10, SD=8.75) ภาวะโภชนาการ*

น าหนกนอย 57 55.9 น าหนกปกต 35 34.3 เสยง (pre-obese) 3 2.9 อวนระดบ 1 4 3.9 อวนระดบ 2 3 2.9

บคคลทอยดวยขณะเรยน บดา 4 3.9 มารดา 15 14.7 บดาและมารดา 69 67.6 อนๆ 14 13.7

ระดบผลการเรยนเฉลย 3.00 – 3.50 11 10.8 3.51 – 4.00 91 89.2

(x=3.84, SD=0.20)



ขอมลสวนบคคล จ านวน (คน) รอยละ เงนทไดรบมาโรงเรยน

นอยกวา 40 บาท 5

4.9

40 – 50 บาท 36 35.3 51 – 60 บาท 27 26.5 60 บาท ขนไป 34 33.3

(x=57.26, SD=15.06) การกนขนมขบเค ยว

เคย 3 2.9 ไมเคย 99 97.1

หมายเหต: *การประเมนภาวะโภชนาการของกลมตวอยางโดยอาศยคาดชนมวลกาย (BMI) อางองตามเกณฑของส านกโภชนาการ กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข18

2. ระดบความร เ ก ยวกบโภชนาการ อทธพลของความสมพนธระหวางบคคล และความรอบรดานสขภาพเรองฉลากโภชนาการ

2.1 ความรเกยวกบโภชนาการของเดกวยเรยน ผลการวจย พบวา กลมตวอยางมความรเกยวกบโภชนาการ อยในระดบพอใช (x=9.52, SD=2.44) เมอจ าแนกตามระดบความร พบวา กลมตวอยางมความรเกยวกบโภชนาการในระดบพอใช รอยละ 47.1 รองลงมามความรเกยวกบโภชนาการอย ในระดบด รอยละ 34.3 และมความร เกยวกบโภชนาการในระดบไมด /ตองปรบปรง รอยละ 18.6 ตามล าดบ รายละเอยด ดงตารางท 2

การวเคราะหในรายขอพบวา กลมตวอยางมากกวาครง (รอยละ 52-รอยละ 66.7) ยงตอบผดหรอไมร ในประเดนความรเรองฉลากโภชนาการ ไดแก “ ผลตภณฑทตองแสดงฉลากโภชนาการแบบ GDA ปรมาณน าตาลจากขนมขบเค ยวทเดกควรไดรบใน 1วน (กรม) ปรมาณไขมนจากขนมขบเค ยวทเดกควรไดรบใน 1 วน (กรม) ปรมาณโซเดยมจากขนมขบเค ยวทเดกควรไดรบใน 1 วน (มลลกรม) ปรมาณพลงงานและสารอาหารสงสดทแนะนาใหบรโภคตอวน และประโยชนของฉลากโภชนาการแบบ GDA ”

ตารางท 2 คาเฉลยและรอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามคาคะแนนความรเกยวกบโภชนาการ

คะแนนความรเกยวกบโภชนาการ จ านวน รอยละ ระดบ

0 - 7 คะแนน 19 18.6 ไมด/ตองปรบปรง 8 - 10 คะแนน 48 47.1 พอใช 11 - 15 คะแนน 35 34.3 ด

รวม 102 100.0 พอใช



2.2 อทธพลของความสมพนธระหวางบคคลในเดกวยเรยน ผลการวจย พบวา กลมตวอยางมคาคะแนนอทธพลของความสมพนธระหวางบคคลโดยรวมอยในระดบสง (x=36.58, SD=4.90) เมอจ าแนกตามระดบ กลมตวอยาง

สวนใหญมคาคะแนนอทธพลของความสมพนธระหวางบคคลอยในระดบสง รอยละ 78.4 และมคาคะแนนอทธพลของความสมพนธระหวางบคคลอยในระดบปานกลาง รอยละ 21.6 ตามล าดบ รายละเอยด ดงตารางท 3

ตารางท 3 คาเฉลยและรอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามคาคะแนนอทธพลของความสมพนธ

ระหวางบคคล คะแนนอทธพลของความสมพนธระหวางบคคล จ านวน รอยละ ระดบ

1 - 16 คะแนน 0 0 ต า 17 - 32 คะแนน 22 21.6 ปานกลาง 33 - 50 คะแนน 80 78.4 สง

รวม 102 100.0 สง

2.3 ความรอบรดานสขภาพเรองฉลากโภชนาการของเดกวยเรยน ผลการวจย พบวา กลมตวอยางมความรอบรดานสขภาพโดยรวมอยในระดบพอใช (x=12.55, SD=3.48) เมอจ าแนกตามระดบ กลมตวอยางสวนใหญมความรอบรดานสขภาพอยในระดบพอใช รอยละ 41.2 (รองลงมาคอมความรอบรดานสขภาพในระดบต า (หรอไม

เพยงพอ) รอยละ 38.2 และมความรอบรดานสขภาพในระดบด (หรอเพยงพอ) รอยละ 20.6 ตามล าดบ รายละเอยดดงตารางท 4 การวเคราะหแตละดานของความรอบรดานสขภาพพบวา กลมต ว อย า ง ร อ ยล ะ 37.3 ถ ง ร อ ยล ะ 73.5 มความสามารถในการค านวณขอมลโภชนาการ การเขาใจ การประเมนและการประยกตใชขอมล อยในระดบต า/ตองปรบปรง ดงตารางท 4

ตารางท 4 คาเฉลยและรอยละของกลมตวอยาง จ าแนกตามคาคะแนนความรอบรดานสขภาพเรอง

ฉลากโภชนาการ

3. ความสมพนธระหวางความรเกยวกบ

โภชนาการ อทธพลของความสมพนธระหวางบคคลกบความรอบรดานสขภาพเรองฉลากโภชนาการ

ผลการว เคราะหความสมพนธระหวางค ว า ม ร เ ก ย ว ก บ โ ภ ชน าก า ร อ ท ธ พล ขอ งความสมพนธระหวางบคคลกบความรอบรดานสขภาพเรองฉลากโภชนาการ โดยการวเคราะหคา

คะแนนความรอบรดานสขภาพ จ านวน รอยละ ระดบ 0 - 9 คะแนน 39 38.2 ต า (หรอไมเพยงพอ)

10 - 13 คะแนน 42 41.2 พอใช 14 - 20 คะแนน 21 20.6 ด (หรอพอเพยง)

รวม 102 100.0 พอใช



สมประสทธสหสมพนธของเพยรสน (Pearson’s product moment correlation coefficient) พบวา ความรเกยวกบโภชนาการมความสมพนธปานกลางกบความรอบรดานสขภาพในเดกวยเรยน อยางมนยส าคญทางสถตท 0.01 (r=0.389,

p<0.001) อทธพลของความสมพนธระหวา งบคคลมความสมพนธต ากบความรอบรด านสขภาพในเดกวยเรยน อยางมนยส าคญทางสถตท 0.05 (r=0.213, p=0.032) รายละเอยด ดงตารางท 5

ตารางท 5 คาสมประสทธสหสมพนธระหวางความรเกยวกบโภชนาการ อทธพลของความสมพนธ

ระหวางบคคลกบความรอบรดานสขภาพเรองฉลากโภชนาการ


จากสมมตฐานพบวา ความร เกยวกบโภชนาการ อทธพลของความสมพนธระหวางบคคล มความสมพนธกบความรอบรดานสขภาพเรองฉลากโภชนาการ อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01 และ .05 โดยพบวา ความรเกยวกบโภชนาการมความสมพนธปานกลางกบความรอบรดานสขภาพเรองฉลากโภชนาการ (r=0.389, p<0.001) ซงสอดคลองกบผลการศกษาของบษรตน พฒวชยดษฐ และนพวรรณ เปยซอ 19 ทพบวา เมอนกเรยนไดรบโปรแกรมการอานฉลากโภชนาการ ม คว ามร เ พ มข น ม อทธพล ใหพฤตกรรมการอานฉลากโภชนาการเพมขนดวย และในการศกษาคร งน พบว า น ก เ ร ยนช นประถมศกษาปท 6 มากกวาครง (52 - 66.7) ยงขาดความร โดยเฉพาะในประเดนของขอมลเกยวกบฉลากโภชนาการ ไดแก “ ผลตภณฑทตองแสดงฉลากโภชนาการแบบ GDA ปรมาณน าตาลจากขนมขบเค ยวทเดกควรไดรบใน 1วน (กรม) ปรมาณไขมนจากขนมขบเค ยวทเดกควรไดรบใน

1 วน (กรม) ปรมาณโซเดยมจากขนมขบเค ยวทเดกควรไดรบใน 1 วน (มลลกรม) ปรมาณพลงงานและสารอาหารสงสดทแนะนาใหบรโภคตอวนและประโยชนของฉลากโภชนาการแบบ GDA ” ทงนอาจมาจากฉลากโภชนาการแบบ GDA ยงไมมการใชทแพรหลายบนผลตภณฑขนมขบเคยวทวไป20

อทธพลของความสมพนธระหวางบคคลมความสมพนธต ากบความรอบรดานสขภาพเรองฉ ล า ก โ ภ ช น า ก า ร ( r=0.213, p=0.032) ซ งสอดคลองกบผลการศกษาของนชจรนทร สทธวโรตมะกล21 ทพบวา บดามารดาและครอบครวเปนบคคลกลมแรกทางสงคมทมความสมพนธใกลชดมบทบาทส าคญในการสงเสรมพฤตกรรมสขภาพและยงเปนผทมสวนรวมในการถายทกษะและประสบการณทส าคญรวมกบครประจ าชนเกยวกบการศกษาของเดกวยเรยน22 นอกจากน การทเดกในวยนไดท ากจกรรมและใชเวลาสวนใหญอยทโรงเรยนรวมกบคณครและเพอน สภาพสงคมในการคบเพอนและสงแวดลอมทโรงเรยนจงเปนสวนส าคญในการสงเสรมและสนบสนนการแสด งพฤต ก ร รมส ขภาพของ เ ด ก ว ย เ ร ย น

ปจจย ความรอบรดานสขภาพ

r p-value ความรเกยวกบโภชนาการ 0.389** 0.001 อทธพลของความสมพนธระหวางบคคล 0.213* 0.032 **p < 0.01, *p < 0.05



นอกเหนอจากการดแลของครอบคร วและสงแวดลอมทบาน23 และในการศกษาครงนพบวา กลมตวอยางซ งเปนเดกวยเรยนมคาคะแนนอทธพลของความสมพนธระหวางบคคลโดยรวมระดบสง

ขอเสนอแนะ ขอเสนอแนะในการนาผลการวจยไปใช

1.1 โรงเรยนมบทบาทส าคญในการสงเสรมความรความเขาใจเรองโภชนาการใหกบเดกวยเรยน การสอดแทรกหรอบรณาการความรเกยวกบโภชนาการลงไปในการจดการเรยนการสอน อาจมสวนชวยในการพฒนาความร ความเข า ใจของ เดกวย เร ยนเก ยวกบ โภชนาการ นอกจากนบดามารดาหรอผปกครองกมสวนส าคญในการถายทอดขอมลขาวสารและการประพฤตตนเปนแบบอยาง หากโรงเรยนหรอบคคลากรสาธารณสขกระตนใหบดามารดาหรอผปกครองเหนถงความส าคญของการมความร เกยวกบโภชนาการ กจะมสวนชวยสงเสรมเดกวยเรยนอกทางหนง ท าใหเดกสามารถเปรยบเทยบและเลอกบรโภคอาหารทเปนประโยชน โดยเฉพาะอยางยงขนม เพอใหเกดบรโภคนสยเพอสขภาพตอไปได

1.2 บคคลากรสาธารณสขสามารถจดกจกรรมเพอสงเสรมภาวะโภชนาการใหแกเดกวยเรยนในกลมเดกวยเรยนทมความรอบรดานสขภาพต า

ขอเสนอแนะในการทาวจยคร งตอไป 1.1 การศ กษาคร ง ต อ ไปควร พฒนา

โปรแกรมสงเสรมความรอบรดานสขภาพในเดกวยเรยน เพอชวยใหเดกวยเรยนมความรอบรดานสขภาพเรองฉลากโภชนาการ

1.2 ควรมการศกษาประเดนความรอบรดานสขภาพในโรงเรยนขนาดเลก หรอขนาดกลาง หรอในเขตชนบท

1.3 ควรมการศกษาเพมเตมเกยวกบอทธพลของครประจ าชนทมผลตอความรอบรดานสขภาพของเดกวยเรยน


ผวจยขอขอบคณกลมตวอยางโรงเรยนวดดอนไกเตย โรงเรยนอนบาลจงหวดเพชรบร และโรงเรยนเทศบาล 3 ชมชนวดจนทราวาส รวมถงผเกยวของทกทานทไมไดกลาวนามไวในทน ทกรณาเออเฟอขอมลและใหความรวมมอในดานตางๆทมสวนชวยใหการจดท าโครงการวจยฉบบนส าเรวลลวงไปไดดวยด


1. วาสนา บญจ, สรพนธ จลกรงคะ, อญชนย อทยพฒนาชพ. การใหโภชนศกษาเพอสงเสรมพฤตกรรมการบรโภคอาหารไทยของเดกวยเรยน. วารสารการวจยเพอพฒนาชมชน 2551; 2: 83-91.

2. กระทรวงสาธารณสข. กรมอนามย. รายงานการส ารวจอาหารและโภชนาการของประเทศไทย ครงท 5. กรงเทพฯ: โรงพมพองคการรบสงสนคาและพสดภณฑ; 2556.

3. อไรพร จตตแจง, ประไพศร ศรจกรวาล, กตต สรณเจรญพงศ, ปยะดา ประเสรฐสม, ผสด จนทรบาง. การศกษาพฤตกรรมการบรโภคขนมและอาหารวางของเดก 3-15 ป. โครงการเดกไทยไมกนหวาน; 2557.

4. สถาบนวจยระบบสาธารณสข. รายงานการส ารวจการบรโภคอาหารของประชาชนไทย การส ารวจสขภาพประชาชนไทยโดยการตรวจรางกาย ครงท 4 พ.ศ.2551-2552. นนทบร: เดอะกราฟโก ซสเตมส; 2554.



5. กรมอนามย. ศนยอนามยท 5 ราชบร. สถานการณพฤตกรรมสขภาพ ทพงประสงคในเดกวยเรยน [อนเทอรเนต]. 2561 [เขาถงเมอ 17 กนยายน 2562]. เขาถงไดจาก: https://apps.hpc.go.th/

6. เปรมฤด ภมถาวร และพฒน มหาโชคเลศวฒนา. โรคอวนในเดกและวยรน โรครายทปะทขนในศตวรรษน [อนเทอรเนต]. 2556 [เขาถงเมอ 30 สงหาคม 2562]. เขาถงไดจาก: https://med.mahidol.ac.th/

7. มลนธเพอการพฒนานโยบายสขภาพระหวางประเทศ. การโฆษณา พฤตกรรมการซอ และการบรโภคอาหารของเดกวยเรยน [อนเทอรเนต]. 2556 [เขาถงเมอ 30 สงหาคม 2562]. เขาถงไดจาก: http://www.fhpprogram.org/

8. ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ. เลอกบรโภคขนม ใสใจสขภาพเดก [อนเทอรเนต]. 2559 [เขาถงเมอ 30 สงหาคม 2562]. เขาถงไดจาก: https://www.thaihealth.or.th/

9. ปรยาภรณ มณแดง. บทบาทพยาบาลอนามยชมชนในการปองกนโรคอวนในเดกวยเรยน. วารสารการพยาบาลและการดแลสขภาพ 2560; 35: 16-24.

10.บญฤทธ ประสทธนราพนธ, วมล ออนเสง, ปฐพร แสงเขยว, ดจเดอน เขยวเหลอง, อดลย วฒจรพนธ, อญชล เขมเพชร, และคณะ. ปจจยท านายพฤตกรรมการบรโภคอาหารของนกเรยนชนประถมศกษาปท 4-6. วารสารวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน อตรดตถ 2560; 9: 41-53.

11.กองสขศกษา กรมสนบสนนบรการสขภาพกระทรวงสาธารณสข. การสรางเสรมและประเมนความรอบรดานสขภาพและพฤตกรรม

สขภาพ : กลมเดกวยเรยน กลมวยท างาน. กรงเทพฯ: นวธรรมดาการพมพ; 2559.

12.ศนยเบาหวานศรราช. ท าไมจงตองอานฉลากโภชนาการ [อนเทอรเนต]. 2558 [เขาถงเมอ 30 สงหาคม 2562]. เขาถงไดจาก: https://www.si.mahidol.ac.th/

13.Cohen, J. Statistical power analysis for the behavioral sciences. 2nd ed. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates; 1988.

14.บญใจ ศรสถตยนรากร. ระเบยบวธการวจยทางการพยาบาลศาสตร . กรงเทพฯ: ยแอนดไอ อนเตอรมเดย; 2553.

15.อทมพร ผงผาย, ศรยพา สนนเรองศกด, นฤมล ธระรงสกล. ปจจยท านายพฤตกรรมสขภาพของเดกวยเรยน จงหวดสงหบร. วารสารพยาบาลศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย 2560; 29: 92-103.

16.Levin, I. R., & Rubin, S. D. Statistic for management. 5th ed. New York: Prentice Hall; 1991.

17.อรทย ใจบญ, ภรณ วฒนสมบรณ, ลกขณา เตมศรกลชย, วราภรณ เสถยรนพเกา. ความร และความแตกฉานดานสขภาพเรองฉลากโภชนาการแบบ GDA ของนกเรยนชนมธยมศกษา [อนเทอรเนต]. 2558 [เขาถงเมอ 30 สงหาคม 2019]. เขาถงไดจาก: http://ns2.ph.mahidol.ac.th/

18.กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข. ส านกโภชนาการ. หนด สขภาพดงายๆ แคใช 4 พฤตกรรม. นนทบร: กรมสนบสนนบรการสขภาพ กระทรวงสาธารณสข; 2561.

19.บษรตน พฒวชยดษฐ, นพวรรณ เปยซอ. ผลของโปรแกรมสงเสรมการอานฉลากโภชนาการของขนมขบเคยวและเครองดมตอความรทศนคต และพฤตกรรมการอานฉลาก



โภชนาการในนกเรยนชนประถมศกษาปท 5–6. รามาธบดพยาบาลสาร 2555; 18: 298-310.

20.จรรตน หอเกยรต, นองนช ศรวงศ, สรพนธ จลกรงคะ. ปจจยทมผลตอการรบรและความเขาใจเกยวกบสญลกษณ ทางโภชนาการแบบ GDA บนฉลากขนมขบเคยว: กรณศกษา อย.นอย [อนเทอรเนต]. 2555 [เขาถงเมอ 22 พฤศจกายน 2562]. เขาถงไดจาก: http://kucon.lib.ku.ac.th/

21.นชจรนทร สทธวโรตมะกล. ความสมพนธระหวางความฉลาดทางสขภาพ อทธพลของครอบครวและกลมเพอนกบพฤตกรรมการบรโภคอาหารของเดกวยเรยน [วทยานพนธปรญญามหาบณฑต]. ชลบร: มหาวทยาลยบรพา; 2561.

22.Bruce, T., & Meggitt, C. Child care and education. United Kingdom: Insignia Books; 2012.

23.เพญศร กระหมอมทอง, ศศวมล ปจฉาการ, ปนดดา จนผอง. การส ารวจภาวะสขภาพนกเรยนในประเทศไทย พ.ศ. 2551. วารสารการสงเสรมสขภาพและอนามยสงแวดลอม 2553; 33: 53-60.



Received: 19 Feb 2020, Revised: 13 Mar 2020 Accepted: 23 Mar 2020


การประเมนผลโครงการตนแบบต าบลฟนด ต าบลแมพรก อ าเภอแมพรก จงหวดล าปาง

ธวชชย ปนเครอ1,*

บทคดยอ

การศกษานเปนการวจยเชงพรรณนา มวตถประสงคเพอประเมนผลโครงการตนแบบต าบลฟนด ในดานบรบท ปจจยน าเขา กระบวนการ ขนตอนการด าเนนงานและผลผลตของโครงการ โดยใช CIPP Model ศกษาในกลมผปกครองเดกอาย 2-3 ป ทสมครใจเขารวมโครงการ จ านวน 50 คนและเจาหนาทสาธารณสขหรอทนตบคลากรทรบผดชอบโครงการ จ านวน 27 คน เกบขอมลดวยแบบสอบถาม แบบสมภาษณแบบมโครงสรางและการสมภาษณเชงลก ในชวงเวลาระหวาง ตลาคม 2561 ถง กนยายน 2562 วเคราะหขอมลเชงปรมาณดวยจ านวน รอยละ คาเฉลยและสวนเบยงเบนมาตรฐานและใชเทคนคการวเคราะหเชงเนอหาในขอมลเชงคณภาพ มขอคนพบ ดงน 1) ดานบรบท พบวา วตถประสงคของโครงการมความชดเจนในขณะทแผนงานไมชดเจนเนองจากกจกรรมคลายคลงและซ าซอนกบงานประจ า มตวชวดมากเกนไป โอกาสทจะไดรบการสนบสนนจากองคกรอน ๆ มขอจ ากดดานชวงเวลาของการท าแผนไมตรงกน และการมสวนรวมของชมชนขนอยกบกจกรรม 2) ดานปจจยน าเขา พบวา ดานงบประมาณ วสดอปกรณและบคลากรไมเพยงพอ ในสวนดานเวลาการด าเนนงานตองปฏบตงานนอกเวลาเพมเตม รวมถงดานแผนด าเนนงานครอบคลมกลมเปาหมายแตขาดคณภาพ 3) ดานกระบวนการ พบวา ทกกจกรรมตามโครงการ มขอจ ากดเรองความไมเพยงพอและความไมเหมาะสมของวสดอปกรณ บคลากร การบรหารจดการและผปกครองเดกสงผลตอปรมาณและคณภาพของการด าเนนงาน 4) ดานผลตผล พบวา การตรวจฟนหญงตงครรภในคลนกฝากครรภบรรลตวชวดตามโครงการรอยละ 100 ในขณะทการเยยมบานหลงคลอดพบรอยละ 83.72 การสอนเชดเหงอกพบ รอยละ 57.50 การประเมนความเสยงการเกดฟนผของเดกในคลนกเดกด ในชวงอาย 9 เดอน และ 18 เดอนพบรอยละ 65.30, 67.30 ตามล าดบ การฝกทกษะการแปรงฟนแบบลงมอปฏบต ในอาย 9 เดอน และ 18 เดอน พบรอยละ 2.86, 9.09 ตามล าดบ การทาฟลออไรดวานช ในเดกอาย 9 เดอน และ 18 เดอนพบรอยละ 65.31, 67.35 ตามล าดบ การเยยมบานพบรอยละ 42.86 กจกรรมทงหมดนมผลการด าเนนงานไมบรรลตวชวดตามรอยละ 90 ตามทโครงการก าหนดไว ในดานผลทตามมา กจกรรมพฤตกรรมการแปรงฟนของเดก 2 ครงและ1 ครงตอวนพบรอยละ 40.81, 34.69 ตามล าดบ ภาพรวมมแนวโนมดขน ในสวนดานผลกระทบ พบวา เดกมภาวะปราศจากฟนผพบรอยละ 85.42 ถอวามแนวโนมทดแตยงไมสามารถบรรลตวชวดรอยละ 100 ตามทโครงการก าหนดไวได

ค าส าคญ การประเมนผล โครงการตนแบบต าบลฟนด

1 ทนตแพทยช านาญการพเศษ กลมงานทนตสาธารณสข โรงพยาบาลแมพรก อ าเภอแมพรก จงหวดล าปาง * Corresponding author: [email protected]



Original Article

Evaluation of the prototype project of Good teeth Sub-district, Mae Phrik Sub-district, Mae Phrik District, Lampang Province

Thawatchai pinkhrue1,*

Abstract

This study was a descriptive study. The objective was to evaluation of the prototype project of Good teeth Sub-district. In the context, inputs, process. Products and projects using CIPP Model study among parents of children aged 2-3 years were 50 people who voluntarily join the scheme and health or dental staff of 27 people responsible for the project. Data collected by questionnaire, structured interviews and in-depth interviews. In the period between October 2017 to September 2018 data, quantitative analysis by percentage, mean and standard deviation, and content analysis techniques used in qualitative findings are as follows. 1)Context: Found that The objectives of the project are clear. While the plan was not clear because of duplicate activities with routine work, There were too many indicators, Opportunity to receive support from other organizations There were limitations on the timing of budget plans that do not match. And Community participation depends on activities. 2) Input: Found that Budget, Insufficient materials and equipment for operations In terms of working time Personnel must perform additional part-time work. Including The operational plan covers the target group, but the operation results lack quality. 3) Process: Found that All activities under the project There were restrictions on inadequacy and inappropriateness. In terms of materials, equipment, personnel, management, and parents of children Affect the quantity and quality of operations. 4 ) Product: Output: Found that Dental examination for pregnant women in the antenatal clinic ( ANC) achieving the metrics as according to the 1 0 0 percent program. While Postpartum home visits found 83 . 7 2 percent. Teaching to wipe the gums found 57.50 percent. Assessment of the risk of children's tooth decay in the well Baby Clinic (WBC) during 9 months and 18 months was found at 65.30, 67.30 percent respectively. The practice of brushing skills, hands-on practice at the age of 9 months and 1 8 months found 2 . 8 6 , 9 . 0 9 percent respectively. Regarding the application of fluoride varnish in children aged 9 months and 18 months, found 65.31, 67.35 percent respectively. Regarding home visits, 42.86 percent were found These activities do not achieve the project-based indicators of 90 percent. And Outcome: The activity of tooth transformation behavior of children 2 times and 1 time per day was found 40.81, 34.69 percent respectively. Overall the trend is improving. And Impact: Found that Children without tooth decay. (caries free) 85.42 percent is considered to have a good trend but still cannot achieve the 100 percent metric as specified by the project.

Keywords: Evaluation, Prototype project of Good teeth Sub-district 1 Dentist (Senior Professional Level), Mae Phrik Hospital * Corresponding author: [email protected]



บทน า

โรคฟนผ เปนปญหาสขภาพชองปากทมโอกาสเกดขนไดกบมนษยทกคน ทกสถานภาพทางเศรษฐกจและทกชวงอาย หากโรคเกดการลกลามไปจนกระทงถงจดทเกดพยาธสภาพขนกบเนอในโพรงประสาทฟนและเนอเยอรอบปลายราก จะท าใหการรกษามความยากและซบซอนมากขน โดยเฉพาะในวยเดก หากสญเสยเนอฟนไปเปนปรมาณมากจนไมสามารถบรณะไดอาจเปนเหตใหตองถอนฟนออกไปจนอาจเกดปญหาฟนซอนเกในอนาคต จะสงผลใหรบประทานอาหารไดนอยลงส งผลตอการ เจรญ เตบ โตของร า งกายและพฒนาการของเดก ปญหาโรคฟนผในเดกจงเปนปญหาทส าคญทไมควรมองขาม

ในเขตอ าเภอแมพรก จงหวดล าปางมการด าเนนการสงเสรมทนตสขภาพในเดกปฐมวยและหญงตงครรภมาอยางตอเนองตามนโยบายของกระทรวงสาธารณสขตงแตป 2546 ไดขบเคลอนโครงการแมลกฟนด 102 ป สมเดจยา ป 2550 โครงการสายใยร กแห งครอบคร ว ป 2551 โครงการ ด.เดกยมได ป 2552 โครงการสรางกระแสเพอเดกไทยไมกนหวาน (มน+เคม) ในระดบครอบครวและชมชน ป 2555 กจกรรมออกก าลง แปรงฟนแลกไข และ ป 2556 โครงการแมลกรกษฟน โดยคาดหวงไววา เดกแรกเกดถง 3 ปตองปราศจากฟนผไมนอยกวารอยละ 50 จากการศกษาผลการด าเนนงานทผานมาสามารถบรรลเปาหมายไดในระดบหนงแตยงพบประเดนส าคญทตองพฒนาอยางตอเนอง กลาวคอ 1) ประเดนพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากเดกโดยผปกครองและพฤตกรรมการกนของเดก เชน โครงการแมลกฟนด 102 ป สมเดจยา และโครงการสายใยรกแหงครอบครว มการใหความร

เกยวกบการดแลสขภาพชองปากเดกแกผปกครอง แตไมมการประเมนทกษะวาท าไดจรงหรอไมเนองจากขาดการสอนแบบใหฝกปฏบตจรงมหลายโครงการทประสบปญหา ในสวนโครงการปรบเปลยนสภาพแวดลอม เชน โครงการ ด.เดกยมได มการปรบเปลยนสภาพแวดลอมมงเนนไปทศนยพฒนาเดกเลกและรานคา ไมไดเนนไปทสภาพแวดลอมทบาน ท าใหพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากเดกของผปกครองคงเปนปญหาอย และการเปลยนสภาพแวดลอมทบานกมผลตอพฤตกรรมการดแลสขภาพชองปากเดกของผปกครองส งส าคญจะอยทการท าอยางไรใหผปกครองท าไดงายและรวาท าไมตองท าจากการศกษาในปจจบนแสดงใหเหนวา ระยะการตดเชอเรมตน ในชวง 6 เดอนแรกกอนทฟนขน1

สมพนธกบตมเนอเยอ อวยวะตาง ๆ ทยงคงคางอยในชองปาก และยงพบอกวาในเดกทไมพบเชอ Mutans Streptococci (MS) จะมคารอยละของการท าความสะอาดเหงอกสงกวาเดกทพบเชอ2

การใหทนตสขศกษา 1 ครง และสอนมารดาแปรงฟนใหลกจะลดเชอ MS ในชองปากลกไดถงรอยละ 25 ดงนนเพอใหในชองปากสะอาดและคนเคยกบการท าความสะอาดในชองปากจงควรแนะน าใหผปกครองเรมท าความสะอาดชองปากของเดกตงแตแรกเกดวนละ 2 ครง เชาและเยน ชวงอาบน าใหเดก โดยใชผาสะอาดชบ น าตมสกเชดกระพงแกม เพดาน สนเหงอก ลน3 2) ประเดนการบรการของหนวยงานสาธารณสข พบปญหาในดานคณภาพในการใหความรแกแมและเดก เชน โครงการสายใยรกแหงครอบครว ทมการสอนการท าความสะอาดชองปากเดกใหกบแมของเดกทพาลกมารบการฉดวคซน ซงตดปญหาขอจ ากดดานเวลาและการตดตามผล รวมถงความไมใสใจ



ของผปกครองในการรบฟงผสอนในวนดงกลาว เนองดวยคดวาสขภาพชองปากไมใชปญหาส าคญ และคดวาตนเองพาลกมาเพอรบวคซนเทานน ท าใหผลของโครงการออกมาไดไมดเทาทควร

จากรายงานผลการส ารวจสภาวะสขภาพชองปากระดบประเทศ ครงท 7 ประเทศไทย พ.ศ. 2555 พบวา เดกกอนวยเรยนอาย 3 ป รอยละ 48.3 ปราศจากฟนผในฟนน านม สะทอนถงเดกกอนวยเรยนอาย 3 ป มแนวโนมปราศจากฟนผเพมขน เมอเทยบกบการส ารวจในครง ทผานมา (พ.ศ.2550)3 ส าหรบผลการส ารวจสภาวะสขภาพชองปากของจงหวดล าปาง พบวาเดกกอนวยเรยนอาย 3 ป รอยละ 43.69 ปราศจากฟนผ4 ผลการส ารวจสภาวะสขภาพชองปากของอ าเภอแมพรกพบวากลมเดกกอนวยเรยนอาย 3 ป รอยละ 38 ปราศจากฟนผ5 ซงในอ าเภอแมพรกนอยกวาระดบจงหวดล าปางและระดบประเทศ สะทอนถงความจ าเปนและความส าคญของสถานการณดงกลาว เพอใหเกดการพฒนาอยางตอเนอง ในปงบประมาณ 2557 กระทรวงสาธารณสข โดยศนยอนามยท 1 เชยงใหม ไดก าหนดนโยบายและสนบสนนโครงการตนแบบต าบลฟนด โดยมมาตรการเพอสงเสรมสขภาพชองปากเดกปฐมวย เรมตงแตแมตงครรภไปจนถงเขาเรยนในศนยพฒนาเดกเลกหรออนบาล มเปาหมายอ าเภอละ 1 ต าบล ด าเนนการอยางตอเนองเปนเวลา 3 ป ในชวงปงบประมาณ 2557 ถง 2559 ไดแบงกลมเปาหมายในการด าเนนงานออกเปน 3 กลม กลาวคอ กลมท 1 เดกทเกดตงแต 1 ตลาคม 2556 ถง 30 กนยายน 2557 กลมท 2 เดกทเกดตงแต 2 ตลาคม 2557 ถง 30 กนยายน 2558 กลมท 3 เดกทเกดตงแต 1 ตลาคม 2558 ถง 30 กนยายน 2559 โดยไดก าหนดเปาหมายในระยะยาวไววา

“ในป 2562 เดกอาย 3 ป ในพนทเปาหมาย ตองปราศจากฟนผทกคน” ผานกจกรรมส าคญ คอ เดกปฐมวยและหญงตงครรภไดรบการตรวจชองปากเพอประเมนความเสยงตอการเกดฟนผและไดรบการจดการความเสยงจากทนตบคลากรและผปกครองตามความจ าเปน มระบบการเฝาระวงและดแลสขภาพชองปากเดกอยางตอเนองจากสถานบรการสครอบครวและชมชนมสวนรวม มการตดตามและประเมนผลซ งถอไดว า เปนโครงการทตอบโจทยประเดนปญหาจากการทบทวนโครงการทผานมา4

โครงการตนแบบต าบลฟนด ของต าบลแมพรก อ าเภอแมพรกด าเนนมาไดระยะหนง พบวาในปจจบนการบรรลตามตวชวดเดกอาย 3 ทกคนจะตองไมพบมปญหาฟนผ จงเปนเรองทาทายและมความส าคญในมตของการประเมนผลโครงการดงกลาวในภาพรวมทงระบบ ผวจยจงเลอกใชแนวค ด CIPP Model ของ Stufflebeam6 ซ งไดรบการยอมรบกนโดยทวไปในปจจบน ภายใตกรอบค าถามทส าคญวา บรบท ปจจยน าเขา กระบวนการ ผลผลตทเกดจะสามารถพฒนาไปสเปาหมายเดกอาย 3 ปตองปราศจากโรคฟนผ รอยละ 100 ไดอยางไร และแนวทางในการปรบปรงพฒนาควรด าเนนการอยางไร เพอหาสาเหตของปญหาและน าไปส การพฒนาโครงการ ใหมประสทธภาพสงสดตอไป

วตถประสงคการวจย เพอประเมนผลโครงการตนแบบต าบลฟนด

ต าบลแมพรก อ าเภอแมพรก จงหวดล าปาง ในดานบรบท ปจจยน าเขา กระบวนการ และผลตผล



ขอบเขตการวจย การศกษาครงนเปนการประเมนโครงการ

ตนแบบต าบลฟนด ในเขตต าบลแมพรก อ าเภอแมพรก จงหวดล าปาง ในดานบรบท ปจจยน าเขา กระบวนการ และผลตผลของโครงการ ในกลมผปกครองเดกหรอผดและเดก อาย 2-3 ป ทเขารวมโครงการและเจาหนาทสาธารณสขหรอทนตสาธารณสขทรบผดชอบโครงการ ในชวงระหวาง ตลาคม 2561 ถง กนยายน 2562 โดยไดก าหนดรายละเอยดของขอบเขตเชงเนอหาในการวจย ดงน

1. C: Context บรบท ประกอบดวย 1) วตถประสงคของโครงการชดเจน 2) ตวชวดของโครงการชดเจน 3) โอกาสในการไดรบการสนบสนนจากองคกรตางๆ 4) การมสวนรวมของชมชน

2. I: Input ปจจยน าเขา 1) งบประมาณ 2) บคลากร 3) วสด อปกรณ 4) เวลา 5) แผนด าเนนงาน

3) P: Process กระบวนการ ประกอบดวย 1) การปฏบตหนาทในคลนกฝากครรภ (ANC) 2) การเยยมบานหลงคลอด 3) การตรวจและประเมนค ว า ม เ ส ย ง ด า น ท น ต ก ร ร ม ( Caries risk assessment) 4) การสอนแปรงฟนแบบลงมอปฏบต (hands-on) 5) การเคลอบฟนดวยน ายาฟลออไรดวานช (Fluoride vanish 6) การเยยมบานเดก

4) P: Product ผลตผล ประกอบดวย 1) Output: การร วมโครงการตามกจกรรม 2) Outcome: พฤตกรรมการแปรงฟน 3) Impact: ภาวะปราศจากฟนผ (Caries free)


การวจยครงนเปนการวจยแบบพรรณนา (Descriptive study) โดยใช CIPP Model ในดานบรบท ปจจยน าเขา กระบวนการ ขนตอนการด าเนนงานและ ผลผลตของโครงการ

ประชากรทศกษา ไดแก กลมผปกครองหรอผดแลเดกอายระหวาง 2-3 ป อาศยอยในเขตต าบลแมพรก ในชวงปงบประมาณ 2559 จ านวน 437 คน และเจาหนาทสาธารณสขหรอทนตสาธารณสขหรอผเกยวของทรบผดชอบโครงการ จ านวน 27 คน อาสาสมครสาธารณสขทผานการอบรมการสอนแปรงฟนแบบฝกปฏบตจรง จ านวน 20 คน

กลมตวอยาง ไดแก กลมผปกครองหรอผดแลเดกอาย 2-3 ป จ านวน 50 คน คดเลอกแบบเจาะจง โดยใชหลกในการคดเลอก คอ 1) สมครใจเขารวมโครงการ 2) เดกอาย 2-3 ป ทเกดในชวงปงบประมาณ 2559 3) ปจจบนเดกอาศยอยในต าบลแมพรก อ าเภอแมพรก จงหวดล าปาง

เจาหนาทสาธารณสขหรอทนตบคลากรและผ เกยวของ จ านวน 27 คน คดเลอกแบบเจาะจง โดยใชหลกในการคดเลอก คอ เปนผรบผดชอบการด าเนนงานตนแบบต าบลฟนดระดบอ าเภอ ไดแก เจาหนาททนตบคคลากร รพ.แมพรก หรอเจาหนาทสาธารณสขชมชน รพ.สต. แมเชยงรายลม และ รพ.สต.แพะดอกเขม จ านวน 15 คน และ นกสขภาพฟนด หรอ อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน(อสม.)ทไดรบการอบรมการสอนแปรงฟนแบบฝกปฏบตจรง จ านวน 12 คน



เครองมอทใชในการวจย ดงตอไปน ตารางท 1 แสดงวตถประสงค กลมตวอยางและ เครองมอทใชในการวจย

กลมตวอยาง เครองมอ 1) กลมผปกครองหรอผดแลเดกอาย 2 ถง 3 ป - แบบสมภาษณแบบมโครงสราง 2) กลมเจาหนาทสาธารณสขหรอทนตบคลากรและผเกยวของ

- แบบสอบถาม - การสมภาษณเชงลก

ทงน ในการตรวจสอบความเทยงตรงเชง

เนอหา (Content Validity) ของแบบสอบถามและกรอบค าถามของแบบสมภาษณแบบมโครงสราง โดยใหผทรงคณวฒ คอ ทพญ.ลลนา ถาค าฟ หวหนากลมงานทนตสาธารณสข จงหวดล าปาง ตรวจสอบใหตรงตามวตถประสงคของการวจยแลวปรบปรงแกไขจงน าไปด าเนนการตอไป ในสวนแบบสอบถามไดน ามาหาคาความเชอมน(Reliability) โดนน าไปทดลองเกบขอมลกบกลมผปกครองและกลมเจาหนาทสาธารณสขและทนตบคลากรและผเกยวของ ในเขตต าบลแมป อ าเภอแมพรก จ านวน 20 คน น าขอมลทไดมาค านวณคาสมประสทธอลฟาของครอนบาค (Cronbach’s Alpha coefficient) ไดคาความเชอมน เทากบ 0.9340 แลวจงน าไปใชเกบขอมลตอไป

ในสวนการตรวจสอบความถกตองของขอมลเชงคณภาพไดใชหลกการตรวจสอบขอมลแบ บ ส า ม เ ส า ( triangulation) ใ ห ไ ด ข อ ม ลครบถวนถกตองตามความเปนจรง

การเกบรวบรวมขอมล 1. ประสานงานและขอความรวมมอใน

รวบรวมขอมลกลมตวอยาง ไดแกเจาหนาท และผเกยวของทไดรบมอบหมาย รพ.แมพรก รพ.สต.แม เชยงรายลม รพ.สต. แพะดอกเขม และ ผปกครองหรอผดแลเดก

2. ด าเนนการเกบรวบรวมขอมล ทงน หากขอมลทไดไมครบถวน หรอไมเพยงพอผวจยจะด าเนนการเกบขอมลซ าอกครง

การวเคราะหขอมล กา รว เ ค ร า ะห ข อ ม ล เ ช งป ร ม าณ ใ ช

คาความถ จ านวน รอยละ คาเฉลยและสวนเบยงเบนมาตรฐาน

การวเคราะหขอมลเชงคณภาพ ใชเทคนควเคราะห เชงเนอหา (content analysis) การตความ วเคราะห เปรยบเทยบปรากฏการณ การหาความสมพนธ ค าอธบาย การสงเคราะหและสรางขอสรป


ขอมลทวไปของกลมผปกครอง พบวา สวนใหญเปนเพศหญง รอยละ 93.88 ชวงอายโดยแบงในชวงอายนอยกวา 30 ป 30-39 ป และ 40 ปขนไปอยในเกณฑทใกลเคยงกน สวนมากมอาชพแม/พอบาน รอยละ 36.73 ตามมาดวยอาชพเกษตรกร รอยละ 32.65 มการศกษาในระดบมธยมศกษา/ปวช เปนสวนใหญรอยละ 61.22 มรายไดตอเดอนมากวา 10,000 บาท รอยละ 59.18 ผดแลหลกสวนใหญคอ แม รอยละ 69.39 และเปนคนแปรงฟนใหลกวนละ 2 ครง รอยละ 40.82 และขอมลทวไปของเจาหนาทสาธารณสขหรอทนตบคลากร พบวา สวนใหญเปนเพศหญง



รอยละ 80.77 สวนใหญอาย 40 ปขนไป รอยละ 76.92 ต าแหน งหนาท การท างาน เจ าหนาทสาธารณสข รอยละ 37.77 ทนตบคลากร รอยละ 26.92 อสม.รอยละ 34.62 และ นกสขภาพฟนด รอยละ 7.69 และผลการประเมน CIPP Model สรปได ดงน

1. Context: บรบท 1.1 วตถประสงคของโครงการมความ

ชดเจน คะแนนเฉลย 3.95 คะแนน จาก 5 คะแนน พบวาวตถประสงคเพอลดฟนผในเดกแรกเกดถง 5 ปชดเจน แตพบการสะทอนขอคดเหนวาการท าใหกลมเปาหมายทกคนปราศจากฟนผสงเกนไป และผปกครองทเขาใจหรอรและสามารถปฏบตไดจรงยงมนอยเพยงรอยละ 50

1.2 ตวชวดของโครงการมความเหมาะสม คะแนนเฉล ย 3.23 คะแนน จาก 5 คะแนน ผ เกยวของไดสะทอนอปสรรคและเสนอแนวทางแกไขในมมมองของคนปฏบตงาน เชน 1) ภาวะปราศจากฟนผ รอยละ 100 สงเกนไปสงผลตอแรงจงใจในการด าเนนงาน ควรปรบตวชวดแบบขนบนได จงคอย ๆ เพมในภายหลง 2) กรณโรคฟนผทกปจจย (multifactorial) ตวชวดรอยละ 100 อาจเปนไปไมไดจรงทางปฏบต เนองจากกจกรรมของเดกในชวง 1 ปครงถง 3 ป เปนชวงทเดกมการรบประทานอาหารทหลากหลายและเปนชวงเวลาทจะเกดฟนผและเชอโรคไดงาย ควรพจารณาตามความเปนจรง

1.3 โครงการมโอกาสไดรบการสนบสนนจากหนวยงานตาง ๆ คะแนนเฉลย 3.55 คะแนน จาก 5 คะแนน ผ เกยวของมขอเสนอในการด าเนนงานจรง วา มความไมสอดคลองกนของชวงเวลาในการท าแผนของทนตกรรม (ผานทางกระทรวง) กบชวงพจารณางบของทองถน สะทอนถงโอกาสการไดรบสนบสนน โดยปกตจะใชความสมพนธเปนการสวนตว รวมกบขนาดและ

ความรนแรงของสถานการณของปญหาฟนผเทยบกบสขภาพรางกายอน ๆ

1.4 การมสวนรวมของชมชนตอโครงการ คะแนนเฉล ย 3.73 คะแนน จาก 5 คะแนน ผเกยวของสะทอนวาประชาชนไมตระหนกถงความส าคญของสขภาพชองปากเทาทควร เชน ไมคอยเข ารวมกจกรรม อาจเนองมาจาก ไมมงบประมาณสนบสนนหรอมของแจกให เปนตน

2. Input: ปจจยน าเขา 2.1 งบประมาณของโครงการเพยงพอตอ

การด าเนนโครงการ คะแนนเฉลย 3.05 คะแนน จาก 5 คะแนน ผเกยวของสะทอนใหเหนถงความไมเพยงพอ วา ปจจบนไมมงบประมาณเพยงพอ เชน รพ.สต.แพะดอกเขม ตองการเครองท าฟนทดกวานเพราะไมสารถใหบรการขดหนปนได และบางสวนสะทอนถงแนวคดใหมดานงบประมาณ วา โครงการควรมงบประมาณสนบสนนแตละก จ ก ร รม โ ดยตร ง ( vertical program) เ ช น งบประมาณเ พ อ ไปอบรม อสม . เ พ อ เ พ มประสทธภาพดแลสขภาพชองปากมากยงขน เปนตน

2.2 จ านวนบคลากรเพยงพอตอการด าเนนโครงการ คะแนนเฉลย 3.14 คะแนน จาก 5 คะแนน ผ เกยวของไดสะทอนสถานการณทส าคญ วา บคลากรนอยเกนไป ท าใหเวลาในการท างานไมเพยงพอ การท างานตามภาระหนาทตนเองแบบเตมเวลา (Full Time Equivalent) ไมเกดขนจรง เพราะปรมาณงานมากกวาจ านวนบคลากร บคลากรหนงคนรบผดชอบหมายหนาทจงไมไดท างานตรงกบภาระหนาทของต าแหนงของตน

2.3 วสดและอปกรณ เพยงพอตอการด าเนนโครงการ คะแนนเฉลย 3.14 คะแนน จาก 5 คะแนน ผเกยวของสะทอนขอจ ากดของวสด



ปรกรณไววา การสอนแปรงฟนขาดวสดอปกรณทจ าเปน เชน แปรงสฟนขนาดเลก น ายาฟลออไรดวานชไมเพยงพอ เปนตน

2.4 เวลาทใชในการด าเนนโครงการมความเหมาะสม คะแนนเฉลย 3.45 คะแนน จาก 5 คะแนนผเกยวของสะทอนวา เวลามเพยงพอ แต เน องจากบคลากร ไม เ พยงพอ บางคร งจ าเปนตองท านอกเวลา แตไมไดรบคาตอบแทนเพมเตม

2.5 ความชดเจนของแผนด าเนนการ คะแนนเฉลย 3.55 คะแนนจาก 5 คะแนนม ผ เกยวของ สะทอนถงความไมชดเจน วา ไมชดเจน ซ าซอนกนทงประจ าและงานโครงการอนๆ เชน อาสาสมครสาธารณสข สะทอนวา มการเรยกประชม แนะน า แตแผนไมชดเจน ปรมาณงานมากเกนไป ไมรตองท าอะไรกอนหลง ใหคดแผนกนเองแตคดไมครอบคลม ทงนควรมการแนวทางแบบอยางให

2.6 ความครอบคลมกลมเปาหมายของแผนงาน มคะแนนเฉลย 3.64 คะแนน จาก 5 คะแนน พบวา มครอบคลมกลมเปาหมาย และอาจขยายการด าเนนงานไปต าบลอน ๆ ในโอกาสตอไปดวย

2.7 ความเหมาะสมของแผนงาน คะแนนเฉลย 3.55 คะแนน จาก 5 คะแนนผ เกยวของสะทอนเรองความไมเหมาะสมไววา ในความคาดหวงใหเกดองคความรใหมผานการจดการความร (Knowledge management) โดยแตละต าบลแลกเปลยนความรกนเองผานน าเสนอผลการด า เ น น ง าน เ พย งอย า ง เ ด ย ว บา งคร งกระบวนการลกษณะนอาจไมเพยงพอตอการเกดการเรยนรไดทงหมด เปนตน

3. Process: กระบวนการ 3.1 คลนกฝากครรภ 3. 1. 1 ก า ร ม อ บ ห ม า ย ง า น ม ค ว า ม

เหมาะสม คะแนนเฉลย 4.11 คะแนน จาก 5 คะแนน

3.1.2 เ ว ล า เ พ ย งพอต อการท า ง าน คะแนนเฉลย 3.67 คะแนน จาก 5 คะแนน

3.1.3 ความถของการท างาน คะแนนเฉลย 3.44 คะแนน จาก 5 คะแนน

3.1.4 ทรพยากรเพยงพอตอการท างาน คะแนนเฉลย 2.78 คะแนน จาก 5 คะแนน

ผเกยวของไดสะทอนขอจ ากดใน 4 ดาน คอ 1) ดานวสด อปกรณในคลนกฝากครรภ เชน ควรมตวอยางชดฟนและแปรงสฟนจ าลองเพอไวสอนผปกครองกอนสงตอไปแผนกอน เปนตน 2) ดานบคลกรไมเพยงพอ เชน ผรบผดชอบหลกเพยงคนเดยวท าใหท างานมากเกนไป คลนกฝากครรภ 1 คน ใชเวลา 30 นาท ใหบรการผปวยทวไปไดไมทวถง เปนตน 3) ดานการบรหารจดการ เชน แบงงานไมชดเจน บคลากรทรบผดชอบโครงการ ไมอยในวนทมคลนกฝากครรภเนองจากมงานอนตองท า เปนตน 4) ดานผปกครองเดกและหญงตงครรภ เชน การนดหมายผปกครองเดกมกไมคอยมาตามนด บางครงมการปฏเสธการรบบรการของผปกครองมาจากคลนกฝากครรภ เปนตน

3.2 การเยยมบานหลงคลอด 3. 2. 1 ก า ร ม อ บ ห ม า ย ง า น ม ค ว า ม







เจาหนาทสาธารณสขสะทอนความตองการวา 1) ดานเวลา ไมสามารถด าเนนการตามกจกรรมทก าหนดไมครอบคลมทงหมด เชน ชวงเวลา 1 สปดาหหลงคลอดเรวเกนไปสภาพจตใจแมยงไมพรอมและเจาหนาทจะเยยมบานไมทน เปนตน 2) การเสรมศกยภาพ เทคนควธการ และวสดอปกรณในการไปด าเนนการใหกบ อสม.และผปกครอง เปนตน

3.3 การตรวจและประเมนความเสยงดานทนตกรรม

3. 3. 1 ก า ร ม อ บ ห ม า ย ง า น ม ค ว า มเหมาะสม คะแนนเฉลย 4.57 คะแนน จาก 5 คะแนน




เจาหนาทสาธารณสข สะทอนถงปรมาณงานทมากเกนจ านวนบคลากร สงผลตอคณภาพของการประเมนความเสยงดานทนตกรรม เชน มผมารบบรการจ านวนมาก สงผลใหประเมนไมทน และขดแยงในทางปฏบตวาไมสอดคลองกบทฤษฎของฟนผทกลาววาไมควรตรวจในชวง 1 ปครงถง 3 ปเพราะมปจจยอน จ านวนมากทสงผลตอการเกดฟนผ เปนตน

3.4 การฝกการแปรงฟนแบบลงมอปฏบต 3. 4. 1 ก า ร ม อ บ ห ม า ย ง า น ม ค ว า ม


3.4.2 เ วล า เ พย งพอต อการท า ง าน คะแนนเฉลย 4.27 คะแนน จาก 5 คะแนน



เจาหนาทสาธารณสขสะทอนใหเหนถง ปรมาณงาน เวลา และวสดอปกรณ รวมถงการมอบหมายงานทไมเหมาะสม ในดานผปกครอง สะทอนถงผเกยวของ จนท.สาธารณสข และ อสม. ควรสอนเทคนควธการแปรงฟนผานการปฏบตจรง และ การลงไปเยยมบานอยางชดเจน

3.5 การทาน ายาเคลอบฟนดวยน ายาฟลออไรดวานช

3. 5. 1 ก า ร ม อ บ ห ม า ย ง า น ม ค ว า มเหมาะสม คะแนนเฉลย 4.75 คะแนน จาก 5 คะแนน




ผเกยวของไดสะทอนขอจ ากดดานการด าเนนงานในพนท ในดานผปกครอง เชน ไมพาบตรหลานมาตามนดหมายสงผลใหการทาฟลออไรดวานชในเดกไมครอบคลม อาจสงผลให ภาวะปราศจากฟนผ ทกคน ไม ได ตามเป าหมาย



ประกอบกบน ายาฟลออไรดวานชมราคาแพงสงผลตอการจดซอเพราะงบประมาณมจ ากด

3.6 การเยยมบานเดกเลก 3. 6. 1 ก า ร ม อ บ ห ม า ย ง า น ม ค ว า ม





ผเกยวของไดสะทอนแนวทางการลงไปเยยมบานเดกเลก เชน ใหมาตงแตเดกเกดและชแจงการปฏบต และ ใหมการเยยมบานเพมเตม เพราะวาชวง 18 เดอนจนถงกอนเขาศนยเดกเลก ควรไปพบอยางนอย2-3ครง เพราะเดกกนเยอะขนและไมเลกขวดนม เปนตน

4. Product: ผลตผล 4.1 Output: ผลผลต ผเขารวมในแตละ

กจกรรมเทยบกบกลมเปาหมายทงหมด

ตารางท 2 แสดงผเขารวมในแตละกจกรรมเทยบกบกลมเปาหมายทงหมด

กจกรรม จ านวนผทเขารวมกจกรรม

(คน) (n)

จ านวนกลมเปาหมายท งหมด (คน)

(N)

รอยละของผทเขารวมกจกรรม

หมายเหต

1. คลนก ANC 18 18 100

2. การเยยมบานหลงคลอด 36 43 83.72 ม 6 คน ทคลอดนอก ต.แมพรก

3. ไดรบการสอนเชดเหงอก 23 40 57.50 ไมทราบขอมล 3 คน

4. การตรวจและประเมน Caries risk assessment เดกในคลนก WBC

9 เดอน = 32 18 เดอน = 33

49 9 เดอน = 65.30 18 เดอน = 67.30

5. Hands-on (กลมเปาหมายทลงปฏบตจรง)

9 เดอน = 1 18 เดอน = 3

9 เดอน = 35 18 เดอน = 33

9 เดอน = 2.86 18 เดอน = 9.09

(ไมไดท าการสมภาษณในกลม 9 เดอน 2 คน)

6. Hands-on (กลมเปาหมายตามแผนด าเนนการ)

9 เดอน = 1 18 เดอน = 4

49 9 เดอน = 2.04 18 เดอน = 8.16

7. การเยยมตามบาน 21 49 42.86 หมายเหต: เนองจากมความผดพลาดในการด าเนนงานสอนการแปรงฟนโดยการปฏบตจรง ซ งเกดจากผรบผดชอบโครงการหลกคนท 1 (ปงบประมาณ พ.ศ. 2557) เขาใจวา โครงการครอบคลมในสวนเขตรบผดชอบของโรงพยาบาล

แมพรก (ประกอบดวยบางสวนของ ต.แมพรก และบางสวนของ ต.พระบาทวงตวง) และไดลงปฏบตจรงไปแลว ตอมาไดเปลยนผรบผดชอบโครงการหลก (ปงบประมาณ 2558-ปจจบน) โดยผรบผดชอบโครงการหลกคนท 2 ไดใชรายชอท



ไดรบมาจากผรบผดชอบโครงการหลกคนท 1 และท าการตดรายชอของเดกใน ต.พระบาทวงตวงออก ดงนนจงตองแบงการวเคราะหการสอนการแปรงฟนโดยการปฏบตจร ง ออกเปน 2 ชวงเวลา เนองจากจ านวนกลมเปาหมายทงหมด (N) ไมเทากน

4.2 Outcome: ผลทตามมา พฤตกรรมการแปรงฟน คนทไดรบการสอนการแปรงฟนโดยการปฏบตจรง จ านวน 5 คน มผทสามารถท าไดจรง 4 คน คนทท าไมไดใหเหตผลวา เดกไมยอมใหความรวมมอในการแปรงฟน พฤตกรรมการแปรงฟน วนละ 2 ครง 20 คน วนละ 1 ครง 17 คน ไมไดแปรงฟนใหเดก 12 คน จากทงหมด 49 คน

4.3 Impact: ผลกระทบ ผลการส ารวจสภาวะทนตสขภาพและพฤตกรรมเดก ทเกดตงแต 1 ตลาคม 2558 ถง 30 กนยายน 2559 โครงการต าบลฟนด เดก 0-3 ป ไมมฟนผ ในเดอนตลาคมป 2561พบวาม เดกทม ฟนผ จ านวน 7 คน จากทงหมด 48 คน หรอเดกทปราศจากฟนผ 41 คน คดเปนรอยละ 85.42

สรปอภปรายผลการวจย

จากการประเมนผลโครงการต าบลฟนดในต าบลแมพรก อ าเภอแมพรก จงหวดล าปาง โดยใช โดยภาพรวมทงหมด มขอสงเกตวา ผปกครอง เจ าหน าท ส า ธ า รณส ข ท นตบ คล ากรและผเกยวของ โดยเฉลยรอยละ 69.23 มการรบรและเขาใจรายละเอยดของโครงการต าบลฟนดเปนอยางด ทงดานบรบท ปจจยน าเขา กระบวนการ และ ผลตผล นอกจากนน รอยละ 30.77 ยงเขาใจไมชดเจนเทาทควร อาจเนองจากภาระงานจ านวนมาก การใหความส าคญและปฏบตตามความเร งด วนของสถานการณและนโยบายของหนวยงานตนสงกด ทงน จากขอมลเชงปรมาณขอ

ผตอบแบบสอบถาม โดยเฉลยในทกกจกรรม 3.67 จาก 5 คะแนน ตามกรอบ CIPP Model สะทอนใหเหนวา กลมผปกครอง เจาหนาทสาธารณสข ทนตบคลากรและผเกยวของกวาครงทรบรและเขาใจโครงการต าบลฟนด เหนถงขอด ความพยายามในการจดการปญหาฟนผในเดกอยางจรงและตอเนองของหนวยงานเกยวของ แตในดานการขบเคลอนยงพบขอจ ากด ปญหาและอปสรรคตาง ๆ พอสมควร จงขอแสดงรายละเอยด ดงน

1. ด านบรบทในพนท ในรายละเ อยด 1) วตถประสงคของโครงการมความชดเจนกลาวคอ ตองการลดโรคฟนผในเดกแรกเกดถง 5 ป ในขณะทผเกยวของมขอหวงกงวลถงในการบรรลวตถประสงคไดอยางแทจรง ทมาจากในป 2559 พบปญหาในดานการระบกลมเปาหมายซงเปนผลจากขอมลการเกดในต าบลแมพรก สวนใหญไมไดคลอดท รพ.แมพรกหรอในเขตต าบล แตคลอดทรพ.เถน และยายเขามาอาศยอยในต าบลแมพรกสงผลตอการก าหนดกลมเปาหมายในการด าเนนงาน นอกจากน ความเขาใจและการน าไปปฏบตไดจรงของผเกยวของเกดขนจากแผนการด าเนนงานไมชดเจน ประกอบกบกจกรรมตาง ๆ ในโครงการมความคลายคลงและซ าซอนกบงานประจ าและโครงการอนๆทเคยด าเนนการมากอน ท าใหเกดความสบสนในการมอบหมายงานและการปฏบต ง านจร ง อกท งบางก จกรรมท มประโยชนในโครงการเกาไมไดด าเนนการตอเนอง 2) ตวชวดของโครงการคาดหวงเดกทเขารวมโครงการรอยละ 100 ปราศจากโรคฟนผ แตในทางปฏบตถอตวชวดทสงเกนไปซงสอดคลองกบขอหวงกงวลของผ เกยวของทกลาวมาแลวขางตน เพราะสถานการณของประเทศ รอยละ 48.33 จงหวดล าปาง รอยละ 43.694 และอ าเภอแมพรก รอยละ 38.005 อกทงโรคฟนผเปนโรคทเ ก ด จ ากป จ จ ยหลากหลาย (Multifactorial disease) 7,8 ไม ส ามารถควบคม ไดท า ให การ



ปราศจากโรคฟนผทงหมดของกลมเปาหมายนนเปนไปไดยากในทางปฏบต และการก าหนดตวชวดสงเกนไปท าใหบคลากรไมมแรงจงใจในการด าเนนงาน9 3) โอกาสในการไดรบการสนบสนนจากองคกรตาง ๆ พบปญหาความไมสอดคลองกนของชวงเวลาในการท าแผนของทนตกรรม (ผานทางกระทรวง) กบชวงพจารณางบของทองถน และการตระหนกถงความส าคญของสขภาพชองปากเมอเทยบกบสขภาพทวไปมนอย10,11 4) การมสวนรวมของชมชนอาจขนอยกบกจกรรมในโครงการวา ภาพรวมผปกครองมความรแตขาดความตระหนกในเรองสขภาพชองปากทงของตนเองและบตร แมจะรบรผลเสยทอาจเกดขนแตยงเลอกทจะไมใหความส าคญเทาทควร12,13 แตในสวนของแกนน าในชมชนเมอมกจกรรม เชน การอบรมการฝกแปรงฟนแบบลงมอปฏบต (Hands-on) แก อสม. จะไดรบความรวมมออยางด

2. ดานปจจยน าเขา การสนบสนนภายใตโครงการตงอยบนฐานของความไมเพยงพอ ในดาน งบประมาณของโครงการ วสดอปกรณตางๆ หากสามารถการกระจายงบประมาณและวสดอปกรณลงสกจกรรมโดยตรงมากยงขน (Vertical program) จะสงผลดตอการด าเนนงาน ในสวนดานบคลากรพบสถานการณไมตางกน กลาวคอมจ านวนไมเพยงพอเมอเทยบกบงานทตองปฏบตจรง แตไมสามารถขอเพมจ านวนบคลากรไดเนองจากการพจารณาเพมต าแหนงขนกบการค านวนหาคาภาระงานแบบเตมเวลา (Full time equivalent) ในขณะทความเปนจรงบคลากรอาจะไมไดท างานตรงกบหนาทของต าแหนงหนาทของตนเพยงอยางเดยว รวมถงแผนด าเนนงานพบความไมเหมาะสมกบสถานการณในปจจบน เชน แผนการด าเนนการยงขาดกจกรรมในเดกชวงอาย 1 ปครงถง 3 ป ซงเปนชวงทเดกเกดฟนผไดงายแ ล ะ ส า ม า ร ถ ไ ด ร บ เ ช อ ก ล ม Mutans streptococci เ ช น streptococcus mutans

และ streptococcus sobrinus ซงเปนเชอทเปนสาเหตหลกของฟนผ14 อกทงยงขาดตวชวดและการตดตามอยางเปนระบบ จงสงผลตอดานเวลาในการด าเนนงาน ถงภาพสะทอนวาเพยงพอ แตตองด าเนนการภายใตความทมเทของบคคลากรทต องปฏบ ต ง านนอกเวลา เ พอ ให บรรล ตามเปาหมาย ในภาพรวมของปจจยน าเขาลวนสะทอนใหเหนถงความไมเพยงพอและความไมสอดคลองเหมาะสมกบสถานการณปจจบน และบางสวนขาดคณภาพ

3. ดานกระบวนการ ในภาพรวมในทกกจกรรม ไดแก การปฏบตหนาทในคลนกฝากครรภ (ANC) การเยยมบานหลงคลอด การตรวจและประเมนความเสยงดานทนตกรรม (Caries risk assessment) เ ด ก ใ นคล น ก เ ด ก ด ก า รมอบหมายงาน การสอนแปรงฟนแบบลงมอปฏบต (Hands-on) และ การ เคลอบฟนด วยน ายาฟลออไรดวานช (Fluoride vanish) แตอยภายใตขอจ ากดความไมเพยงพอ ในดานวสดอปกรณ ดานบคลากร ดานการบรหารจดการและดานผปกครอง ในขณะเดยวกนกมขอเสนอแนวทางทส าคญไว เชน การเยยมบานครงเดยวอาจไมเพยงพอโดยคมอแนวทางการด าเนนงานสงเสรมสขภาพชองปากเดกปฐมวย15 และการเยยมบานเดกในชวงอายระหวาง 1ปครงถง 3 ป ซงมโอกาสฟนผมากและไมมระบบตามงานทตรวจสอบได ผปกครองหรอผดแลเดกอยากใหมการเยยมบานทกๆ 2-3 เดอน ต งแต ฟนเรมขน ควรเสรมศกยภาพใหกบอาสาสมครสาธารณสขในการไปเยยมบานรวมถงผปกครองใหสามารถส ารวจพฤตกรรมการกน การแปรงฟน และท าการตรวจสภาพชองปากอยางงายในเดกอายต ากวา 3 ป ทมฟนขนแลว ทก 3 เดอนโดยเฉพาะกลมเดกทมความเสยงฟนผสง 16

4. ดานผลตผล พจารณาใน 3 ดาน กลาวคอผลผลต (Output) เมอพจารณาตามรายกจกรรม



สามารถสรปสาระส าคญได ดงน ดานการตรวจฟนหญงตงครรภคลนกฝากครรภรอยละ 100 อนเ น อ ง ม า จ าก ก า รต ร ว จส อบ ง า น แ ละก า รประสานงานทดระหวางฝายทนตกรรมและฝายเวชระเบยนโรงพยาบาลแมพรก โดยฝายทนตกรรมไดมการตรวจสอบยอดหญงตงครรภทมาเขารบการรกษาทคลนกฝากครรภทกเดอน เทยบกบใบตรวจฟนทมอย ในฝายทนตกรรม แมจะมบ คลากรทางทนตกรรมไม เ พยงพอต อการผรบบรการฝากครรภในบางวน ยงสามารถนดกลบมาท าการรกษาในภายหลงได จงท าใหไดผลการตรวจฟนเปนไปตามตวชวด ในขณะท ดานเยยมบานหลงคลอดพบ รอยละ 83.72 ดานการสอนเชดเหงอกพบ รอยละ 57.50 ดานความเสยงการเกดฟนผ ในชวงอาย 9 เดอน และ 18 เดอน พบรอยละ 65.30 และ 67.30 ดานประเมนการฝกทกษะการแปรงฟนแบบลงมอปฏบต ในอาย 9 เดอน และ 18 เดอน พบรอยละ 2.86 และ 9.09 ตามล าดบ ดานการทาฟลออไรดวานช ในเดกอาย 9 เดอน และ 18 เดอน พบรอยละ 65.31 และ 67.35 ตามล าดบ ดานการประเมนการเยยมตามบาน รอยละ 42.86 ทงหมดผลการด าเนนงานไดไมถงตวชวดทรอยละ 90 ทโครงการก าหนดไว ทงหมดมปจจยและเงอนไขทเปนขอจ ากดดานความไมเพยงพอ ความไมเหมาะสม มาจากของบรบท ปจจยน าเขา กระบวนการ จงหลกเลยงไมไดทผลของการด าเนนงานจงไมสามารถบรรลตามตวชวดไดตามทคาดหวงไว ทงหมดจงผลตอตอเนองมาถง ผลทตามท เกดขน (Outcome) โครงการฯ ไดใหความส าคญไปทพฤตกรรมการแปรงฟน มขอคนพบวา ผปกครองเดกทไดรบการสอนการฝกทกษะการแปรงฟนแบบลงมอปฏบต และรอยละ 80 ผปกครองสามารถแปรงฟนเดกไดอย างถกตองตามวธการ ซ งแสดงให เหนถ งความส าคญของกระบวนการสอนการฝกทกษะการแปรงฟนแบบลงมอปฏบต และจากการ

สมภาษณผปกครองในกลมดงกลาวผปกครองใหความเหนในเชงบวกกบการฝกทกษะการแปรงฟนแบบลงมอปฏบต โดยใหความเหนวาเปนกจกรรมทดเนองจากท าใหผปกครองกลาทจะลงมอแปรงฟนใหกบเดก และเปนการแสดงใหทราบถงความส าคญในการแปรงฟนใหกบเดกอกดวย แตในสวนผลของการปรบเปลยนพฤตกรรมการแปลงฟนของเดกวนละ 2 ครง วนละ 1 ครง และ ไมไดแปรงฟนเลย ในภาพรวมพบรอยละ 40.81 รอยละ 34.69 รอยละ 24.69 ตามล าดบ ซงภาพรวมมพฒนาการท ดแตย งจ า เปนตองพฒนาอยางตอเนอง ในสวนผลกระทบ (Impact) โครงการฯ ใหความส าคญกบเปาหมายสงสดของโครงการคอ ภาวะปราศจากฟนผ (Caries free) รอยละ 100 ภายใตโครงการน เดกทปราศจากฟนผ รอยละ 85.42 ในภาพรวมโครงการถอวามแนวโนมทด พบขอจ ากด อปสรรคหลายประการจงท าใหผลเดกปราศจากฟนผยงไมถงตวชวดทก าหนดไว

สรปภาพรวมทงหมดน เดกในเขตต าบลแมพรกทกคนตองภาวะปราศจากฟนผ (Caries free) เปนการวางทศทางเปาหมายในเชงทาทาย แตในทางปฏบตภายใตโครงการนอาจจ าเปนตองพจารณาขอจ ากดหลายๆดานทกลาวมาขางตน เพอพฒนาและตอยอดโครงการตนแบบต าบลฟนด ต าบลแมพรก ใหสามารถบรรลเปาหมายทสงไวไดอยางมประสทธภาพตอไปในอนาคตอนใกลน

ขอเสนอแนะ

ขอเสนอแนะตอศนยอนามยท 1 เชยงใหมและส านกงานสาธารณสขจงหวดล าปาง

1. ควรมการประชาสมพนธโครงการใหผทเกยวของรบทราบใหทวถง

2. โครงการควรมแผนงานทชดเจนมากกวาน อาจพจารณาวางแผนแบบมสวนรวม15 เพอให



บคคลทปฏบตงานไดอยางสอดคลองกบความเปนจรง

3. ควรใชตวชวดทเหมาะสม เพราะตวชวดบอกถงการด าเนนงาน และผลการปฏบตงานวาเปนไปตามวตถประสงคทตงไวมากนอยเพยงไร

4. ควรพจารณาการใชเกณฑการท างานตามภาระหนาทตนเองแบบเตมเวลา (Full Time Equivalent)17 ในการค านวณความเพยงพอของบคลากร เนองจากบคลากรมการท างานทไมตรงตามต าแหนงของตนเอง ท าใหปรมาณงานไมสมพนธกบอตราของบคลากร

5. ควรชแจงเกณฑการประเมนความเสยงหรอมแบบฟอรมใหแกผปฏบตงานอยางชดเจน เพอใหผปฏบตงานสามารถปฏบตตามไดอยางถกตอง

ขอเสนอแนะตอผรบผดชอบโครงการในระดบพ นท

1. ควรใชการนดรวมตวของผปกครองมาสอนแปรงฟนแบบลงมอปฏบตจรง หรอ อบรม อสม.เพอใหมความสามารถในการแนะน าตามบาน15

2. แผนการด าเนนการควรมกจกรรมและการตดตามผลในเดกชวงอาย 18 เดอน – 3 ป ซงเปนชวงทเดกเกดฟนผไดงาย14

3. ควรมการตดตามและมการตรวจสอบอยางเปนระบบ และม process evaluation เพอตรวจสอบวากระบวนการเปนไปตามแผนทวางไว และคนหาขอบกพรองและจดออนของโครงการเพอน ามาปรบปรงตอไป

ขอเสนแนะในการศกษาคร งตอไป

ควรจะท าการศกษาในทกกลมของเดกทอยในโครงการตนแบบต าบลฟนด และศกษาปจจยอนๆเพมเตม เชนการแปรงฟน การทานอาหาร ทานนมจากขวด14


ผวจยขอขอบคณ ทพญ.ลลนา ถาค าฟ หวหนากลมงานทนตสาธารณสข จงหวดล าปางทใหค าปรกษาและคณะเจาหนาทกลมงานทนตสาธารณสข รวมถงกลมผปกครองและผเกยวของทกทาน ทใหความรวมมอและอ านวยความสะดวกในการศกษาครงน จนเสรจสนเปนอยางด


1. Seow WK, Walsh LJ, Bird P, Tudehope DL, Purdie DM. Wan AK1. Association of Streptococcus mutans infection and oral developmental nodules in pre-dentate infants. J Dent Res, 2001; 80(10): 1945-1948.

2. Seow WK, Purdie DM, Bird PS, Walsh LJ, Tudehope DI. Wan AK1. Oral colonization of Streptococcus mutans in six-month-old predentate infants. J Dent Res, 2001; 80(12): 2060-2065.

3. ส านกทนตสาธารณสข กรมอนามย. รายงานผลการส ารวจ สภาวะสขภาพชองปากระดบประเทศ ครงท 7 ประเทศไทย พ.ศ. 2555. : ส านกทนตสาธารณสข กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข; 2555.



4. ส านกงานสาธารณสขจงหวดล าปาง. รายงานผลการปฏบตงานประจ าป ปงบประมาณ 2559.

5. ส านกงานสาธารณสขอ าเภอแมพรก. รายงานผลการปฏบตงานประจ าปงบประมาณ 2559. ส านกงานสาธารณสขอ าเภอแมพรก; 2559.

6. ส. จนทรรก. แบบจ าลอง CIPP Model. Gotoknow.org. [ออนไลน] https://www.gotoknow.org/posts/453748, 2010. [สบคนเมอ 26 Feburary 2017.] https://www.gotoknow.org/posts/453748.

7. George Edward White. Dental caries: A multifactorial disease.Charles C Thomas Publisher, 1977; 71(1): 105–106.

8. P Caufield. Cares in the Primary Dentition: A Spectrum Disease of Multifactorial Etiology. New York: New York University; 2010

9. Anon. https://dbqao.donboscobkk.ac.th/. https://dbqao.donboscobkk.ac.th/. [ออนไลน] 2017. [สบคนเมอ 27 2 2017.] http://dbqao.donboscobkk.ac.th/upload/file_doc/file_doc_JLGY.pdf.

10. Hani H. Mawardi. Current understanding of the relationship between periodontal and systemic diseases.Saudi Medical Journal, 2015; 36(2): 150–158.

11. The dental professional community by the American association of

Endodontics. Oral disease and systemic health; What is connection. The dental professional community by the American association of Endodontic; 2000.

12. A Castilho. Influence of family environment on children's oral health: a systematic review. Jornal de Pediatria, 2013; 89(2): 116-123.

13. Chestnutt Murdoch. Parents and carers' choice of drinks for infants and toddlers, in areas of social and economic disadvantage. Community Dent Health, 2003; 20(3): 139-145.

14. Hamid Reza Poureslami. Early Childhood Caries (ECC) An Infectious

transmissible oral disease. Indian Journal of Pediatrics, 2008; 76: 191-193.

15. เขมณฏฐ เชอชยทศน, สธา เจยรมณโชตชย, จนทนา องชศกด สพรรณ ศรวรยกล. คมอแนวทางการด าเนนงานสงเสรมสขภาพชองปากเดกปฐมวย. : ส านกทนตสาธารณสข กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข; 2556.

16. National Maternal and Child Oral Health Policy Center .Children’s Oral Health in the Health Home. [Trendnotes Issue No. 4] National Maternal and Child Oral Health Policy Center; 2011: 1-13.

17. Anukul. การก าหนดกรอบอตราก าลงสายวชาชพ รอบ 2; 2558; หนา 3.





ผลการจดกจกรรมตอความร เจตคต และพฤตกรรมการจดการขยะมลฝอยในชมชน

ของผประกอบการคาตลาดชองจอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทร

สทธชย สารพฒน1,*

บทคดยอ

การศกษาผลการจดกจกรรมตอความร เจตคต และพฤตกรรมการจดการขยะมลฝอยในชมชน ของผประกอบการคาตลาดชองจอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทร มวตถประสงคคอ (1) เพอศกษาผลของการจดการดานความรเจตคตและพฤตกรรมเกยวกบการจดการขยะมลฝอยของผประกอบการคาและ (2) เพอหาความสมพนธระหวาง ความร เจตคตและพฤตกรรมการจดการขยะมลฝอยของผประกอบการคาตลาดชองจอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทร การศกษาแบงเปน 3 ระยะ คอ การเตรยม การด าเนนการ และการประเมนผลโดยใชวงจรคณภาพ คอ ขนวางแผน (Planning) ขนปฏบ ต ก าร (Action) ข นส ง เกตการณ (Observation) และข นสะท อนผลการปฏบต การ (Reflection)กลมตวอยางคอผประกอบการคาตลาดชองจอมจ านวน 150 ครวเรอน คดเลอกกลมตวอยางโดยการสมแบบเจาะจงตามจ านวนครวเรอนในตลาดชองจอม เครองมอทใชในการวจย คอ แบบสอบถาม สถตทใชในการวเคราะหขอมล คอ สถตเชงพรรณนา และใชคาสมประสทธของ Person (Person correlation coefficient) ในการทดสอบสมมตฐานการวจย ก าหนดระดบนยส าคญระดบ 0.05 ผลการศกษา พบวา โดยภาพรวมประชาชนมความรเกยวกบการจดการขยะมลฝอยอยระดบสง สวนเจตคตเกยวกบการจดการขยะมลฝอยของประชาชนพบวาอยในระดบดมากและโดยภาพรวมประชาชนมพฤตกรรมเกยวกบการจดการขยะมลฝอย อยในระดบดมาก จากการทดสอบความสมพนธ พบวา ความรเกยวกบการจดการขยะมลฝอย มความสมพนธเชงบวกกบพฤตกรรมเกยวกบการจดการขยะมลฝอยอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ0.05 โดยมความสมพนธระดบต าและเจตคตเกยวกบการจดการขยะมลฝอยมความสมพนธเชงบวกกบพฤตกรรมเกยวกบการจดการขยะมลฝอยอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.01 โดยมความสมพนธระดบปานกลาง สวนความรการจดการขยะมลฝอยไมมความสมพนธกบเจตคตการจดการขยะมลฝอย

ค าส าคญ เจตคต การจดการขยะมลฝอย

1 นกวชาการสาธารณสขช านาญการ กลมงานอนามยสงแวดลอมและอาชวอนามย ส านกงานสาธารณสขจงหวดสรนทร อ าเภอเมอง จงหวดสรนทร

* Corresponding author: [email protected]



Original Article The Results of Action Research on Knowledge, Attitudes and Behavior on

Waste Management in Chong Chom Market, Amphur Kap Choeng, Surin Province

Sittichai Saraputn1,*

Abstract

The purpose of this study was to examine a level of knowledge, attitudes, and behavior on waste management among people living Chong Chom Market, Amphur Kap Choeng, Surin Province. The subjects participating in this study were trader from 150 shops; The study design was Action research. The study was divided into 3 phases: the preparation, operation, and evaluation, by using quality cycle in the Process. Those were Planning Stage (P), Acting Stage (A), Observe Stage (O) and Reflect Stage (R).The instrument used to collect the data was a questionnaire. The descriptive statistical test and Pearson Product Moment Correlation Coefficient were administered to test the hypotheses. The results of this study revealed that the level of knowledge on waste management among people was found at a high level. Also, the subjects expressed a very good level of attitudes and behavior on waste management. There was a positive and low relationship between knowledge and behavior on waste management at a significant level of 0.05. In addition, a positive and moderate level of relationship was found between attitudes and behavior on waste management at a significant level of .01. Finally, there was no relationship between knowledge and attitude toward waste management.

Keyword: Attitudes, Waste Management

1 Public Health Technical Officer (Professional Level), Surin Provincial Public Health Office * Corresponding author: E-mail:[email protected]



บทน า

ขยะมลฝอยเปนปญหาส งแวดลอมทมผลกระทบต อคณภาพช ว ต ของประชาชนโดยเฉพาะในชมชนเมองขนาดใหญปญหาขยะมลฝอยมแนวโนมเพมขนเรอย ๆ เนองจากการขยายตวของชมชนและภาคธรกจตาง ๆ รวมทงการสงเสรมและพฒนาการทองเทยวในหลายพนทปญหาขยะมลฝอยและปญหาทเกยวเนองกบการจดการขยะมลฝอยมแนวโนมจะรนแรงข นเนองจากปรมาณขยะมลฝอยทเพมขนทกปแตการจดการขยะมลฝอยของประเทศยงมขอจ ากดในการบรหารและการด าเนนงานอยหลายประการโดยเฉพาะในการจดตงศนยจดการขยะมลฝอยรวมและมระบบการจดการทครบวงจรเพอการแกไขปญหาในระยะยาวบางแหง1 นอกจากมปญหาในเรองการบรหารแลวยงไดรบการตอตานจากประชาชนปรากฏการณขยะมลฝอยลนเมองเปนผลจากการขยายตวของระบบเศรษฐกจบรโภคนยมสะทอนปญหาการเปลยนแปลงของสงคมโลกท าใหชมชนปรบเปลยนวถการด ารงชวต จากเดมทเคยบรโภคอาหารทหาไดตามธรรมชาต พชผกผลไมเรมทจะถกแปรรปเปลยนไปเปนอาหารทบรรจกระปอง จากพฤตกรรมทเคยปรงอาหารเองกเปลยนไปหาซออาหารส าเรจรปทตองมการบรรจหบหอใสถงพลาสตกและน ามาบรโภคอยางสะดวกสบาย นอกจากนน ยงเปลยนวธการผลตพชอาหารจากการใชปยธรรมชาตมาใชสารเคมเพอก าจดศตรพชท าใหมเศษวสดหรอสงทเปนพษหลงเหลอปะปนอยกบสภาพแวดลอมและธรรมชาตสงเหลานเปนขยะมลฝอยทจะท าใหเกดมลพษตอชมชน อาท การน าขยะมลฝอยไปทงรมแมน า ล าคลองหรอทสาธารณะการเผาเศษใบไมท าใหเกดปญหาหมอกควนการขดหลมฝงกลบอยางไมถกวธท าใหเกดการปนเปอน ลงสแมน า สงกลนเหมนเปนทเพาะพนธของเชอโรครวมถง

ปญหาการทงขยะมลฝอยจนกลายเปนกรณพพาทระหวางครวเรอนและชมชนปรมาณขยะมลฝอยทเ พมมากขนจะสงผลกระทบตอสขภาพและสงแวดลอมของชมชนและลมน า ปญหาขยะมลฝอยชมชนจงนบวนทวความรนแรงมากยงขนหากประชาชนแกไขปญหาการจดการขยะมลฝอยเพยงทปลายเหต

จงหวดสรนทรมปญหาขยะมลฝอยในชมชนอยในระดบท 9 ของประเทศ นอกจากนนปญหาขยะมลฝอยในพนทชายแดนไทย-กมพชา บรเวณชองจอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทร เปนปญหาทตองใส ใจเนองจากการคาการลงทนชายแดน จากการรบขอตกลงเขตการคาอาเซยน ในป 2560 งานอนามยสงแวดลอม ส านกงานสาธารณสขจงหวดสรนทร จงไดประเมนผลกระทบตอสขภาพประชาชนจากการเปดตลาดการคาชายแดนไทย-กมพชา (ชองจอม) ต าบลดาน อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทร จากการส ารวจความคดเหนของประชาชนทอาศยอยใน บานดาน ต าบลดาน อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทร ในป 2560 ครวเรอนละ1 คน จ านวน 212 ครวเรอน (ทงหมด 443 ครวเรอน) คดเปนรอยละ 47.86 โดยมผลการศกษา พบวา การเปดตลาดการคาชายแดนไทย - กมพชา (ชองจอม) จะสงผลใหทรพยากรธรรมชาตถกท าลายและสญเส ยทศนยภาพของภมประเทศทสวยงาม รอยละ 55.20 มปญหาน าเสยและสงปฏกลทไหลลงแหลงน าธรรมชาตทประชาชนชาวบานดานใช และปญหาการจดการขยะมลฝอยทยงไมดพอของตลาดการคา และจากการส ารวจสภาพของตลาดการคาชายแดนไทย-กมพชา (ชองจอม) ยงพบวา การบรหารจดการตลาดการคาชองจอม แบงออกเปน 2 สวน คอ การบรหารตลาดโดยองคการบรหารสวนจงหวดสรนทร (อบจ.) ใหเอกชนเชา และการบรหารโดยองคการบรหารสวนต าบลดาน อ าเภอกาบเชง สภาพตลาดมความแออด ไมเปน



ระเบยบ กอใหปญหาน าเสย ซงอาจเกดจากสงปฏกล การซกลาง เสอผามอสอง เปนตน ปญหาการจดการขยะมลฝอย พบวา ตลาดในสวนขององคการบรหารสวนจงหวดสรนทร รบผดชอบ มโรงคดแยก – ขยะมลฝอย และเตาเผาขยะมลฝอย แตยงพบปญหาในการจดการขยะมลฝอยทยงไมสามารถด าเนนการไดอยางถกตองตามหลกวชาการ ท าใหมขยะมลฝอยกองอยเปนจ านวนมาก และเมอมลมกจะปลวกระจดกระจายไปพนทตาง ๆ สวนการจดการขยะมลฝอยขององคการบรหารสวนต าบลดานรบผดชอบ ใชวธจางเหมาเอกชนน าไปก าจดโดยการฝงกลบและทงในทรกราง กอใหเกดปญหามลพษ มการรองเรยนจากประชาชนใหหนวยงานทเกยวของด าเนนการแกไขปญหาขยะมลฝอย สรปผลการศกษาผลกระทบตอสขภาพประชาชนจากการเปดตลาดการคา ข า งต น พบว าจะส งผลกระทบต อส ขภาพประชาชนทงทางรางกาย จตใจ สงคม และจตวญญาณ แตความรายแรงของผลกระทบนนยงไมสามารถระบได จงเหนควรทจะมการศกษา และเฝาระวงผลกระทบทอาจจะเกดขน ในดาน การประเมนผลกระทบดานชวภาพ และสารเคม จากน าดม น าใช อากาศ และ ดน การศกษาการเกดโรคตดตอระหวางชายแดนไทย – กมพชา เพอวางแผนในการเฝาระวง โรคตดตอตามแนวชายแดน2

จากสภาพปญหาดงกลาวขางตน จงหวดสรนทร จงตองการแกปญหาขยะมลฝอยในตลาดชองจอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทร ใหถกวธโดยอาศยความร วมมอทกภาคส วนในการด าเนนการเชนกระทรวงสาธารณสข กระทรวงท ร พ ย า ก ร ธ ร ร ม ช า ต แ ล ะ ส ง แ ว ด ล อ ม กระทรวงมหาดไทยองคกรปกครองสวนทองถน ผประกอบการคาและประชาชนในพนท โดยองคการบรหารสวนต าบลดาน เปนเจาภาพหลก เพอแกไขปญหาและตอบสนองนโยบายรฐบาลท

ไดก าหนดเรองขยะมลฝอยเปนวาระแหงชาต เพอสงเสรมสนบสนนองคการบรหารสวนต าบลดานในการก าหนดแผนยทธศาสตร และพฒนาทองถน ในเรองการการพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม โดยเนนการสงเสรมใหประชาชนมจตส านกในการอนรกษทรพยากรธรรมชาต และก า ร จ ด ก า ร ข ย ะม ล ฝ อย ใ น ช ม ช น ร ว ม ก น โดยเฉพาะการพฒนาบทบาทแกนน าในชมชนใหมความเขมแขง รวมมอกนวางแผนแกไขปญหาขยะมลฝอยในชมชนไดอยางยงยน ผประกอบการคาตลาดชองจอม จงมบทบาทความส าคญในการจดการเรองขยะมลฝอยเนองจากเปนผเกยวของกบปญหาขยะมลฝอยโดยตรง การศกษาครงนจงตองการพฒนาศกยภาพ ผประกอบการคาตลาดชองจอม ในการจดการเรองขยะมลฝอย และมก า รป ร ะ เ ม น ผลกา ร พฒนาด ง กล า ว ว า มประสทธผลในการด าเนนการพฒนาเปนอยางไร และท าใหตลาดการคาชองจอมสามารถจดการปญหาขยะมลฝอยไดอยางยงยนตอไป

วตถประสงคในการวจย 1. เพอศกษาเปรยบเทยบระดบความร

เกยวกบการจดการขยะมลฝอยของผประกอบการคาตลาดชองจอมอ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทร

2. เพอศกษาเจตคตเกยวกบการจดการขยะมลฝอยของผประกอบการคาตลาดชองจอมอ าเภอกาบเชงจงหวดสรนทร

3. เพอศกษาพฤตกรรมเกยวกบการจดการขยะมลฝอยของผประกอบการคาตลาดชองจอมอ าเภอกาบเชงจงหวดสรนทร

4. เพอหาความสมพนธระหวางความร เจตคตและพฤตกรรมการจดการขยะมลฝอยของประกอบการคาตลาดชองจอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทร



สมมตฐานการวจย 1. ความรเกยวกบการจดการขยะมลฝอย

ของผประกอบการคาตลาดชองจอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทร มความสมพนธกบเจตคตเกยวกบการจดการขยะมลฝอย

2. ความรเกยวกบการจดการขยะมลฝอยของผประกอบการคาตลาดชองจอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทร มความสมพนธกบพฤตกรรมเกยวกบการจดการขยะมลฝอย

3. เจตคตเกยวกบการจดการขยะมลฝอยของผประกอบการคาตลาดชองจอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทร มความสมพนธกบพฤตกรรมเกยวกบการจดการขยะมลฝอย

4. ภายหลงการจดกจกรรมตามกระบวนวางแผนแบบมสวนรวมของผประกอบการคาตลาดชองจอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทรมระดบความรเพมมากขนและมการจดการขยะมลฝอยในชมชนไดอยางถกตอง

ประชากรและกลมตวอยาง ประชากร คอ ผประกอบการคาตลาดชอง

จอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทร จ านวน 792 คนประชากรกลมตวอยางใชเกณฑการคดเขาจ านวน 150 คน งานวจยครงนมงศกษาระดบความรเจตคตและพฤตกรรมการจดการขยะมลฝอยผประกอบการคาตลาดชองจอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทร ในการจดการขยะมลฝอย ไดแก ดานการลดการเกดขยะมลฝอยดานการน า กลบมาใชใหมและดานการคดแยกขยะมลฝอย

รปแบบการวจย การวจยครงนเปนการวจยเชงปฏบตการ

(Action Research) ต า ม ก ร อบ แ น ว ค ด ข อ ง Stephen Kemmis และ McTaggart (1991 : 11-12) โดยม 4 ขนตอน ดงน

1. ขนท 1 ขนวางแผน (Planning) โดยด าเนนดงตอไปน

1.1 การประชมจดการวางแผน ส ารวจพนท ด าเนนการเกบขอมลทจ าเปนและจดตงทมคณะท างาน

1.2 ประชมวางแผนรวมกบ อปท.ดาน เจาหนาทส านกงานสาธารณสขอ าเภอกาบเชงและตวแทนกลมผประกอบการคาตลาดชองจอมและไดแผนงานโครงการเพอแกปญหาขยะมลฝอยในตลาดชองจอม

2. ข น ท 2 ข น ปฏ บ ต ก า ร (Action) น าแผนงานโครงการทไดมาด าเนนงานจดการอบรมและน าไปสการปรบปรงการจดการขยะทถกวธและก าหนดกจกรรมท าความสะอาดตลาดชองจอม

3. ขนท 3 ขนสงเกตการณ (Observation) ค ณ ะ ก ร ร ม ก า ร ต ล า ด ช อ ง จ อ ม ร ว ม ก บคณะกรรมการออกตดตามประเมนผลการด าเนนงานจดการขยะมลฝอยและสรปผลการปฏบตงาน วเคราะหปญหาและอปสรรคจากการด าเนนงาน

4. ขนท 4 ขนการสะทอนผล (Reflection) น าปญหาทไดจากขนตอนการสงเกตการณ มาประชมและวางแผนในการแกปญหาในวงรอบตอไป

เครองมอทใชในการวจย เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมลเพอ

การวจยครงน ไดแก แบบสอบถามทผวจยสรางขนจากการ ศกษาต าราเอกสารและงานวจยตาง ๆ ท เ ก ย วข อ ง โดยก าหนดให ครอบคล มและสอดคลองกบวตถประสงค ตลอดจนกรอบแนวคดทใชในการศกษา ซงแบบสอบถามทสรางขนมทงลกษณะแบบปลายปด(Close-ended question) และปลาย เป ด (Open-ended question) ซ งโ ค ร ง ส ร า ง แบบสอบถามม 5 ตอน โ ด ยมรายละเอยด ดงน



ต อ น ท 1 ข อ ม ล ท ว ไ ป ข อ ง ผ ต อ บแบบสอบถาม เปนการสอบถามเกยวกบปจจยสวนบคคล ไดแก สถานะของผตอบแบบสอบถาม เพศของหวหนาคร ว เรอน อายของหวหน าครวเรอน ระดบการศกษาของหวหนาครวเรอน อาชพของหวหนาครวเรอน รายไดในครวเรอน/ เดอน จ านวนสมาชกในครวเรอน ประเภท ทอยอาศย ประกอบดวยขอค าถามซงเปนค าถามปลายปดและปลายเปด จ านวน 8 ขอ

ตอนท 2 แบบวดความรในการจดการขยะมลฝอย ประกอบดวย ขอค าถาม จ านวน 10 ขอโดยใหผตอบแบบสอบถามเลอกค าตอบทถกทสดจาก 4 ตวเลอก การใหคะแนนหากตอบถกให 1 คะแนน ตอบผดให 0 คะแนน

ตอนท 3 แบบวดเจตคตในการจดการขยะมลฝอย ตามมาตราวดของ Likert ประกอบดวยขอค าถาม 12 ขอ มทงค าถามเชงบวกและเชงลบ

ตอนท 4 แบบวดพฤตกรรมในการจดการขยะมลฝอย ประกอบดวย ขอค าถาม 15 ขอ โดยแบงระดบการวดออกเปนระดบ 3 ระดบ

ตอนท 5 แบบสอบถามแสดงความคดเหนเกยวกบมาตราและการด าเนนการดานการจดการขยะมลฝอยในเขตต าบลบานดานเสนอแนะ ไดแก ดานการลดการเกดขยะมลฝอยดานการน ากลบมาใ ช ใ หม ด า นก า รค ด แยก ขยะม ล ฝอย และขอเสนอแนะอนๆเปนแบบสอบถามปลายเปด จ านวน 3 ขอ

การสรางและตรวจสอบคณภาพของเครองมอ 1. ศกษาแนวคดทฤษฎในเรองความรเจต

คตและพฤตกรรม จากนนน ามาก าหนดกรอบแนวคดทใชในการวจยก าหนดนยามศพทเพอใชเปนแนวทางในการสรางแบบสอบถาม

2. สรางแบบสอบถามเกยวกบความรเจตคตและพฤตกรรมในการจดการขยะมลฝอยตรวจสอบความถกตองของเนอหาและครอบคลม

ตามวตถประสงคในการศกษาจากนน น าไปใหอาจารยทปรกษาตรวจสอบความถกตอง และตรงตามประเดนทศกษาความสอดคลองของขอค าถามกบกรอบแนวคดในการวจยแลวน ามาปรบปรงตามค าแนะน า

3. การหาคาความเทยงตรง (Validity) ของเครองมอโดยนาแบบสอบถามทปรบปรงแกไขแลวใหผเชยวชาญ 3 ทาน ท าการตรวจสอบความตรงดานเนอหา (Content validity) จากนนท าการปรบปรงแกไขตามค าแนะน าของผเชยวชาญ

4. การหาความเชอมน (Reliability) โดยน าแบบสอบถามทแกไขแลวไปทดสอบ (Try out) กบครวเรอนในต าบลแหงหนง จ านวน 30 คน เพอหาคณภาพของเครองมอโดยการหาคาความเชอมนของแบบสอบถาม

5. แบบสอบถามทผานการประเมนคณภาพเครองมอแลวจงน าไปเกบรวบรวมขอมลจากกลมตวอยางตอไป

จรยธรรมในการวจย ผวจยไดด าเนนการวจยในครงน โดยไมลวง

ละเมดสทธ สวสดภาพและไมกอใหเกดอนตรายแกผทถกวจยโดยผวจยไดด าเนนการเขาพบกลมต ว อย า งท ว จ ย แนะน า ต ว ช แ จ ง อธ บ ายวตถประสงคของการวจย วธเกบรวบรวมขอมลและมการสอบถามความสมครใจ โดยมการลงลายมอไวเปนลายลกษณอกษร ชแจงสทธในการตอบรบหรอปฏเสธในการรวมวจยในครงน โดยไมมผลกระทบตอการปฏบตงานของผประกอบการรานคาตลาดชองจอม กลมตวอยางสามารถยตการเขารวมกจกรรมไดตลอดเวลา ส าหรบขอมลทไดจากการศกษาวจย จะน าไปใชตามวตถประสงคของการวจยเทานน โดยจะน าเสนอผลการศกษาทางวชาการในภาพรวม



การวเคราะหขอมล การวจยคร งน ว เคราะหขอมล โดยใช

โปรแกรมคอมพวเตอร 1. สถตการหาคณภาพเครองมอ สถต

สมประสทธ แอลฟาครอนบาช (Cronbrach, Alpha Coefficient) และ Kuder – Richarson Formula 20 : KR20

2. สถตวเคราะหขอมล 2.1 ส ถ ต เ ช ง พ ร ร ณ น า (Descriptive

Statistics) ไดแก จ านวน รอยละ คาเฉลย และคาเบยงเบนมาตรฐาน

2.2 ส ถ ต เ ช ง อ น ม า น (Inferential Statistics) เ พ อ ท ด ส อ บ ส ม ม ต ฐ า น เ พ อ ห าความสมพนธ ระหว า ง ความร ทศนคตและพฤตกรรมการจดการขยะมลฝอย

ในการว เคราะหข อมลผ ศกษาใชการประมวลผลดวยคอมพวเตอร โดยการใชโปรแกรมส าเรจรปในการวเคราะหขอมลทางสถตเพอการวจย ประกอบดวยสถตเชงพรรณนา (Descriptive statistics) คอ บรรยายลกษณะขอมล ส าหรบวเคราะหขอมลทวไป ประกอบดวยการแจกแจงความถ (Frequencies) คารอยละ (Percentage) คาเฉลย (Mean) และคาเบยงเบนมาตรฐาน (Standard deviation) และสถ ต เ ช ง อน ม าน (Inferential statistics) เพอทดสอบความสมพนธของตวแปร ไดแก ความรในการจดการขยะมลฝอย เจตคต ในการจดการขยะมลฝอย และพฤตกรรมในการจดการขยะมลฝอย โดยการว เคราะหสหสมพนธของ Pearson (Pearson product moment correlation coefficient) โดยก าหนดระดบนยส าคญทางสถตท 0.05


ตอนท 1 ขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถาม ขอม ลท ว ไปของผ ตอบแบบสอบถาม

จ านวน 150 ราย พบว า สถานะของผ ตอบแบบสอบถามสวนใหญเปนเจาของผประกอบการ (รอยละ 60.00) โดยสวนมากเปนเพศหญง (รอยละ 80.00) ม อ าย ร ะหว า ง 30-39 ป (ร อยละ 40.00) และมอายมากกวา 40 ป (รอยละ 30.67) มการศกษาอยในระดบมธยมศกษาตอนตน มากทสด (รอยละ69.33) และมรายไดมากกวา 15,000 บาท มากท สด (รอยละ 56.67) รองลงมาคอ10,000-15,000 บาท (ร อยละ 36.67) จ านวนสมาชกประกอบกจการสวนมากม 2-3 คน (รอยละ46.67) รองลงมาคอ สมาชก 4-5 คน (รอยละ 36.67) สวนประเภททอยอาศยโดยสวนมากจะเปนหองแถว (รอยละ 66.67) รองลงมาคอ อาคารพาณชย (รอยละ 24) ตอนท 2 ความรเกยวกบการจดการขยะมลฝอยในชมชนของผประกอบการคาตลาดชองจอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทร

ผลการวดความรเกยวกบการจดการขยะมลฝอยของผประกอบการคาตลาดชองจอมกอนและหลงของผประกอบการคาตลาดชองจอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทร พบวา กอนการจดกจกรรมผประกอบการคาตลาดชองจอมในระดบปานกลาง (Mean = 6.94 , SD = 0.63) หลงการจดกจกรรมผประกอบการคาตลาดชองจอมในระดบสง (Mean = 8.98 , SD = 0.88) และเมอพจารณาในรายขอหลงการจดกจกรรม พบวา อบดบแรกของขอทมผตอบถกมากทสดคอ ขอ 7 โรคทเกดจากขยะมลฝอยคอโรคอจจาระรวง (รอยละ 95.33) รองลงมาคอ ขอ 8 เราควรแยกขยะมลฝอยเพราะท าใหงายตอการจ ากดและขยะมลฝอยบางชนดยงมประโยชน (รอยละ 93.33) ขอ 6 กระดาษลง ขวดพลาสตก เศษเหลกสามารถน ามา



รไซเคลได (การน ากลบมาใชใหม โดยมคาจ าหนายได) (รอยละ92.00) ขอ 5 ถานไฟฉาย กระปองยาฆาแมลง หลอดไฟคอขยะมลฝอยอนตรายทงหมด (รอยละ 90.67) ขอ 4 ขวดน าอดลม ขวดพลาสตก เศษเหลกกระปอง ถงพลาสตกเปยกน า ยางรถยนตเศษกระดาษเปยกน า ขวดน ามนพช เศษผาคอ ขยะมลฝอยแหงทงหมด (รอยละ 89.33) ขอ 3 เศษอาหาร เปลอกผลไม ใบไมสดคอขยะมลฝอยเปยกทงหมด (รอยละ 89.33) ขอ 10 เปลอกลองกอง-เศษอาหาร สามารถน ามาท าปยหมกได (88.00) ขอ 2 การน าตะกราหรอถงผาไปใสของ

เมอจายตลาดการใชแกวน า แทนแกวพลาสตกทใชแลวทงและการคดแยกขยะมลฝอยทสามารถขายได น า ไปขายใหกบคนรบซอของเกาคอ วธการในการชวยลดปรมาณขยะมลฝอยในชมชน (รอยละ 87.33) ขอ 1 การขดหลมฝงในทหางจากแหลงน า การน า เศษอาหารไปท า ปยหมกเปนการก าจดขยะมลฝอยทถกสขลกษณะ (รอยละ 86.67) และขอ 9 อนดบแรกกอนก าจดขยะมลฝอย ควรพจารณาวาขยะมลฝอยประเภทใดยงใชประโยชนได แลวคดแยกกอนทง (รอยละ 86.67) ตามล าดบ แสดงดงตารางท 1 และตารางท 2

ตารางท 1 คารอยละ ความรเกยวกบการจดการขยะมลฝอยของกอนและหลงของผประกอบการคา

ตลาดชองจอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทร

ระดบความร กอนจดกจกรรม หลงจดกจกรรม จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

ระดบความรระดบสง (8-10 คะแนน)

52

34.67 141 94.00

ระดบความรระดบปานกลาง (4-7 คะแนน)

98 65.33 9 6.00

(Mean = 6.94, SD = 0.63)

(Mean = 8.98, SD = 0.88)

ตารางท 2 ความรเกยวกบการจดการขยะมลฝอยในชมชน กอนและหลงของผประกอบการคาตลาดชอง

จอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทร

ความรเกยวกบการจดการขยะมลฝอย คะแนนรายขอ (n = 150)

กอนจดกจกรรม หลงจดกจกรรม จ านวน (รอยละ)


1 การขดหลมฝงในทหางจากแหลงน า การน า เศษอาหารไปท าปยหมกเปนการกา จดขยะทถกสขลกษณะ

92 (61.33)

130 (86.67)

2 การน า ตะกรา หรอถงผาไปใสของเมอจายตลาดการใชแกวน าแทนแกวพลาสตกทใชแลวทงและการคดแยกขยะทสามารถขายได น า ไปขายใหกบคนรบซอของเกาคอวธการในการชวยลดปรมาณขยะในชมชน

74 (49.33)

131 (87.33)



ความรเกยวกบการจดการขยะมลฝอย

คะแนนรายขอ (n = 150)

กอนจดกจกรรม หลงจดกจกรรม จ านวน (รอยละ)


3 เศษอาหาร เปลอกผลไม ใบไมสดคอขยะเปยกทงหมด 112 (74.67)

134 (89.33)

4 ขวดน า อดลม ขวดพลาสตก เศษเหลกกระปอง ถงพลาสตกเปยกน า ยางรถยนตเศษกระดาษเปยกน า ขวดน า มนพช เศษผาคอขยะแหงทงหมด

96 (64.00)

134 (89.33)

5 ถานไฟฉาย กระปองยาฆาแมลง หลอดไฟคอขยะอนตรายทงหมด

101 (67.33)

136 (90.67)

6 กระดาษลง ขวดพลาสตก เศษเหลกสามารถน ามา รไซเคลได(การน ากลบมาใชใหม โดยมคาราคาจ าหนายได)

95 (63.33)

138 (92.00)

7 โรคทเกดจากขยะคอโรคอจจาระรวง 115 (76.67)

143 (95.33)

8 เราควรแยกขยะเพราะท า ใหงายตอการก าจดและขยะบางชนดยงมประโยชน

127 (84.67)

140 (93.33)

9 อนดบแรกกอนก าจดขยะ ควรพจารณาวาขยะประเภทใดยงใชประโยชนได แลวคดแยกกอนทง

117 (78.00)

130 (86.67)

10 เปลอกลองกอง-เศษอาหารสามารถน า มาท า ปยหมกได 112 (74.67)

132 (88.00)

Mean = 6.94, SD = 0.63

Mean = 8.98, SD = 0.88

ตอนท 3 เจตคตเกยวกบการจดการขยะมลฝอยของผประกอบการคาตลาดชองจอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทร

ผลการส ารวจเจตคตเกยวกบการจดการขยะมลฝอยของผประกอบการคาตลาดชองจอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทร ในดานการลดขยะมลฝอย พบวา โดยภาพรวมผประกอบการคาตลาดชองจอมมเจตคตเกยวกบการจดการขยะมลฝอย อยในระดบดมาก (Mean = 3.77, SD = 0.20)

ผลการส ารวจเจตคตเกยวกบการจดการขยะมลฝอยของผประกอบการคาตลาดชองจอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทร ในดานการน ากลบมาใชใหม พบวาโดยภาพรวมผประกอบการ

คาตลาดชองจอมมเจตคตเกยวกบการจดการขยะมลฝอย อยในระดบดมาก (Mean = 3.71, S.D. = 0.27) แ ละ เ ม อ พ จ า รณ า ใน ร า ยข อ พบ ว า ผประกอบการคาตลาดชองจอมมระดบเจตคตในระดบดมากทง 3 ประเดนดงน ประเดนท 1 การน าของเหลอใชกลบมาใชใหมสามารถสรางรายไดใหแกครอบครว (รอยละ3.66) ประเดนท 3 การน าเศษขยะมลฝอยหรอของเหลอใชไปขายใหกบผรบซอของเกาเปนเรองนาอาย (รอยละ 3.87) และประเดนท 2 ทานยนดทจะชวยลดขยะมลฝอยเปยกในชมชนโดยการน าขยะมลฝอยเปยกไปท าปยหมก (รอยละ 3.60)

เจตคตเกยวกบการจดการขยะมลฝอยของผประกอบการคาตลาดชองจอม อ าเภอกาบเชง



จงหวดสรนทร จ าแนกตามดานการคดแยกขยะมลฝอยพบวาโดยภาพรวมผประกอบการคาตลาดชองจอมมเจตคตเกยวกบการจดการขยะมลฝอย อย ในระดบดมาก (Mean = 3.78, SD=0.23)และเมอพจารณาในรายขอ พบวา ผประกอบการคาตลาดชองจอมมระดบเจตคตในระดบดมากทง 6 ประเดนดงน ประเดนท 1 การคดแยกขยะมลฝอยสรางความสะดวกในการจดการขยะมลฝอยของพนกงานเกบขยะมลฝอย (รอยละ3.76) ประเดนท 2 ทานคดวาหากมโครงการ/ กจกรรมเกยวกบการคดแยกขยะมลฝอยในชมชนจะท าใหปญหาขยะมลฝอยในชมชนลดลง (รอยละ 3.73)

ประเดนท 3 ทานคดวาการคดแยกขยะมลฝอยเปนสงจ าเปนส าหรบการรกษาสงแวดลอม (รอยละ 3.63) ประเดนท 4 องคกรปกครองส วนทองถน ควรจดเตรยมถงขยะมลฝอยแยกประเภทไวในทสาธารณะเพอสงเสรมใหผประกอบการคาตลาดชองจอมคดแยกขยะมลฝอยไดสะดวก (รอยละ 3.73) ประเดนท 5 การคดแยกขยะมลฝอยเปนหนาทของพนกงานเกบขยะมลฝอย(รอยละ 1.10) และประเดนท 6 การคดแยกขยะมลฝอยในครวเรอนสรางความวนวายใหกบทาน (รอยละ 1.06) แสดงดงตารางท 3

ตารางท 3 เจตคตเกยวกบการจดการขยะมลฝอยของผประกอบการคาตลาดชองจอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทร จ าแนกตามรายดาน

เจตคตในการจดการขยะมลฝอย Mean SD

แปลความหมายระดบ

1. ดานการลดการเกดขยะมลฝอย 2. ดานการน ากลบมาใชใหม 3. ดานการคดแยกขยะมลฝอย

3.82 3.71 3.78

0.25 0.27 0.23

ดมาก ดมาก ดมาก

รวมทกดาน 3.77 0.20 ตอนท 4 พฤตกรรมเกยวกบการจดการขยะมลฝอยของผประกอบการคาตลาดชองจอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทร พบวาพฤตกรรมเกยวกบการจดการขยะมลฝอยของผประกอบการคาตลาด ช อ งจอม อ า เภอกาบ เช ง จ งหว ดส ร นทร

โดยภาพรวมอยในระดบดมาก (Mean = 2.58, SD = 0.27) โดยมพฤตกรรมตอดานการคดแยกขยะมลฝอยมากทสด รองลงมา คอ ดานการลดการเกดขยะมลฝอยและดานการน ากลบมาใชใหม ตามล าดบ

ตารางท 4 พฤตกรรมเกยวกบการจดการขยะมลฝอยของผประกอบการคาตลาดชองจอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทร จ าแนกตามรายดาน

พฤตกรรมในการจดการขยะมลฝอย Mean SD

แปลความหมายระดบ

1. ดานการลดการเกดขยะมลฝอย 2. ดานการน ากลบมาใชใหม 3. ดานการคดแยกขยะมลฝอย

2.60 2.51 2.68

0.29 0.37 0.42

ดมาก ดมาก ดมาก

รวม 2.58 0.27 ดมาก



ความสมพนธระหวาง ความร เจตคตและพ ฤ ต ก ร ร ม ก า ร จ ด ก า ร ข ย ะ ม ล ฝ อ ย ข อ งผประกอบการคาตลาด ชองจอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทร พบวา ความรการจดการขยะมลฝอยไมมความสมพนธกบเจตคตการจดการขยะมลฝอย สวนความรเกยวกบการจดการขยะมลฝอย มความสมพนธเชงบวกกบพฤตกรรมเกยวกบการจดการขยะมลฝอยม อยางมนยส าคญทางสถต ทระดบ 0.05 โดยมคาความสมพนธเทากบ 0.168

แสดงวาความสมพนธนอยและเจตคตเกยวกบการจดการขยะมลฝอยมความสมพนธเชงบวกกบพฤตกรรมเกยวกบการจดการขยะมลฝอย อยางมน ย ส า ค ญทา งสถ ต ท ร ะ ด บ 0.01 โ ด ยม ค าความสมพนธเทากบ0.583 ซงมความสมพนธทางเดยวกนในระดบความสมพนธปานกลาง แสดงดงตารางท 5

ตารางท 5 ความสมพนธระหวาง ความร เจตคตและพฤตกรรมการจดการขยะมลฝอยของผประกอบการคาตลาด ชองจอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทร

การจดการขยะมลฝอย ความร เจตคต พฤตกรรม ความร 1 เจตคต 0.024 1 พฤตกรรม 0.168* 0.583** 1

* หมายถง ความมนยส าคญทางสถตท 0.05 ** หมายถง ความมนยส าคญทางสถตท 0.01


ผลการจดกจกรรมตอความร เจตคตและพฤตกรรมการจดการขยะมลฝอยในชมชนแกผประกอบการคาตลาดชองจอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทร มประเดนในการอภปราย ดงน

1. ความร เกยวกบการจดการขยะมลฝอยของประชาชน ผประกอบการคาตลาดชองจอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทร จากการศกษา พบวา ความรเกยวกบการจดการขยะมลฝอย อยในระดบความรระดบสง (รอยละ 94.00) เพราะวาผประกอบการรานคามการแลกเปลยนเรยนรรวมกน มการเสนอแนวคดประเดนปญหามลฝอยในชมชนและตลาด ท าใหประชาชนมความร ความภาคภมใจในตวเองและท าใหเกดความมนใจใน

ตวเองมากยงขนซงสอดคลองกบผลการศกษาของ ยศภทร ยศสง เนน และคณะ 3 สอดคลองกบการศกษาของ วมาลา พทธวน4

2. เจตคตเกยวกบการจดการขยะมลฝอยของประชาชนผประกอบการคาตลาดชองจอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทร

จากการศกษา พบวา เจตคตเกยวกบการจดการขยะมลฝอยของประชาชนผประกอบการคาตลาดชองจอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทรโดยรวมอยในระดบดมาก เพราะวาผประกอบการรานคามการแลกเปลยนเรยนรรวมกน มการเสนอแนวคดประเดนปญหามลฝอยในชมชน ท าใหประชาชนมเจตคตทดในการจดการขยะ



3. พฤตกรรมเกยวกบการจดการขยะมลฝอยของประชาชนผประกอบการคาตลาดชองจอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทร

จากการศกษา พบวา พฤตกรรมเกยวกบก า ร จ ด ก า ร ข ย ะ ม ล ฝ อ ย ข อ ง ป ร ะ ช า ช นผประกอบการคาตลาดชองจอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทร โดยภาพรวมอย ในระดบดมากเพราะวาผประกอบการรานคาตลาดชองจอมไดมสวนรวม ในการคนหาปญหา รวมวางแผนในการแกไขปญหา ด าเนนการแกไขปญหาอนกอใหเกดโครงการ น าไปสการจดการมลฝอยอยางมสวนรวมในพนทอยางยงยน และพบวาประชมเชงปฏบตการผรวมวจยได มการแลกเปลยนเรยนร มการเสนอความคด ว เคราะหประเดนปญหารวมกนน าไปสการจดท าแผนงานโครงการซงแสดงออกถงความมงมน ตงใจ ทจะปฏบตงานอยางเตมกาลงความสามารถ การด าเนนกจกรรมต างๆ ท า ให ช มชนมความรกความสาม คค ผประกอบการรานคาตลาดชองจอมมความรความเขาใจในและไดแนวทางในการจดการมลฝอยในชมชนและครวเรอนของตนเอง มความสอดคลองกบผลการศกษาของ นยนา เดชะ5

4. ความสมพนธระหวางความรเจตคตและพฤตกรรมการจดการขยะมลฝอยของประชาชนผประกอบการคาตลาดชองจอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทร

4.1 ความส ม พนธ ระหว า ง ความรเกยวกบการจดการขยะมลฝอยของประชาชนผประกอบการคาตลาดชองจอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทรไมมความสมพนธกบเจตคตเกยวกบการจดการขยะมลฝอยเพราะวาการแกปญหา

จ า เปนต อง ได ร บความร วมม อจากทกภาคเครอขายในชมชน ผประกอบการรานคารวมทงผมสวนไดสวนเสย กระบวนการด าเนนงานสงผลใหผเกยวของเขาใจสถานการณและสภาพปญหามลฝอยชมชนรวมกนวเคราะหปญหา การวางแผน การแกไขปญหา การหาแนวทางในการจดกจกรรมโครงการ เพอเปนแนวทางในการพฒนาการจดการมลฝอยชมชนตามความตองการและพบวาศกยภาพของชมชน ภาคเครอขายและผทมสวนเกยวของ ซงกอใหเกดแผนปฏบตการพฒนาชมชน สามารถนาไปสความเขมแขงของชมชน พรอมทงสรางศกยภาพของชมชนและสงเสรมการพฒนาชมชนอยางยงยนสอดคลองกบผลการศกษาของสอดคลองกบผลการศกษาสอดคลองกบการศกษาของวทกานต สารแสน 6

4.2 ความส ม พนธ ระหว า ง ความรเกยวกบการจดการขยะมลฝอยของประชาชนผประกอบการคาตลาดชองจอม อ าเภอกาบเชงจ งหวดสรนทรมความสมพนธกบพฤตกรรมเก ย วกบการจ ดการขยะม ลฝอย เพราะว าผประกอบการรานคาตลาดชองจอมมความตนตวในเรองการจดการมลฝอยเปนอยางมาก ทงในเรองความรความเขาใจเกยวกบขยะมลฝอยซงสวนมากมความรความเขาใจในเรองมลฝอยในระดบดผประกอบการรานคามการคดแยกมลฝอยทสามารถขายได เปนการเพมรายไดและลดปรมาณขยะมลฝอยไปไดด วยผลการศกษาสอดคลองกบการศกษาของวทยา ยนตสนเทยะ7

4.3 ความสมพนธระหวาง เจตคตเกยวกบก า ร จ ด ก า ร ข ย ะ ม ล ฝ อ ย ข อ ง ป ร ะ ช า ช นผประกอบการคาตลาดชองจอม อ าเภอกาบเชง



จงหวดสรนทร มความสมพนธกบพฤตกรรมเกยวกบการจดการขยะมลฝอย สอดคลองกบผลการศกษาสอดคลองกบผลการศกษาของ เอกนรนทร กลนหอม8 ไดศกษาเรอง ความรเจตคตและพฤตกรรมการจดการขยะมลฝอยของประชาชนในเขตเทศบาลต าบลจนจวา อ าเภอแมจน จงหวดเชยงราย พบวา เจตคตการจดการขยะม ล ฝอยของประชาชนม ค ว ามส ม พนธ ก บพฤตกรรมในการจดการขยะมลฝอย

ขอเสนอแนะ จากการศกษาเรองผลการจดกจกรรมตอ

ความร เจตคตและพฤตกรรมการจดการขยะมลฝอยของประชาชนผประกอบการคาตลาดชองจอม อ า เภอกาบเช ง จ งหวดส ร นทร พบว า ผประกอบการคาตลาดชองจอม อ าเภอกาบเชง จ งหว ดส ร นทร ม ร ะดบความร เ จตคต และพฤตกรรมการจดการขยะมลฝอยทง 3 ดาน ในภาพรวมอยในระดบดมากทกดาน แตดานการน ากลบมาใชใหม มระดบเจตคตและพฤตกรรมในล าดบสดทายดงนนองคการบรหารสวนต าบลบานดานควรจะมการเขามาดแลและใหความรเกยวกบการจดการขยะมลฝอยมากขน ผวจยเหนวาควรมขอเสนอแนะทส าคญ ดงตอไปน

1. หน วยงานท เ ก ย วข อ ง ควรก าหนดนโยบายใหม การส ง เสรมองค ความร ให กบผประกอบการรานคาตลาดชองจอมในการจดการขยะมลฝอยใหกบผประกอบการคาตลาดชองจอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทร เนนในดานการคดแยกขยะมลฝอย การน ากลบมาใชใหม เนองจากดานการน ากลบมาใชใหมเปนแนวทางในการลดจ านวนขยะมลฝอย

2. องคการบรหารต าบลบานดาน ควรมการสงเสรมใหผประกอบการรานคาตลาดชองจอมน าปจจยส าคญ 3 ดานมาใช ไดแก ดานการลดขยะมลฝอย ดานการน ากลบมาใชใหมและดานการคดแยกขยะมลฝอย

ขอเสนอแนะเชงวชาการ หลงจากทไดด าเนนการวจยเรองความรเจต

คตและพฤตกรรมการจดการขยะมลฝอยของประชาชนผประกอบการคาตลาดชองจอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทรเปนทเรยบรอยแลว ผวจยเหนวาควรมการด าเนนวจยหลงจากน คอ

1. จากการวจยของผศกษาในการลงพนท ตลาดชองจอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทรควรศกษาขอมลทเปนปญหาโดยการลงพนทจรงกอนเรมท าการวจย เพอทจะสามารถรถงปญหาทแทจรงโดยตรงในตลาดชองจอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทรทจะด าเนนท าการวจย โดยศกษาเกยวกบ“การประเมนกระบวนการการจดการขยะมลฝอยของผประกอบการคาตลาดชองจอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทร”

2. จากการวจยของผศกษาในการลงพนทตลาดชองจอม อ าเภอกาบเชง จงหวดสรนทรควรมการศกษาวจยเพอหาแนวทางแกปญหาขยะมลฝอยทเกดจากการผลตและจ าหนายสนคาในพนทตลาดชองจอม เนองจากเปนแหลงสรางขยะมลฝอยอกแหลงหนงนอกจากขยะมลฝอยทเกดจากครวเรอน ทสงผลกระทบตอสภาพแวดลอมของชมชน

เอกสารอางอง 1. อจฉราวรรณ มสกะสนต. นโยบายรฐบาลกบ

การจดการระบบบรหารจดการขยะมลฝอยของประเทศ; 2557. RetrievedSeptember29,2018,from http://contentcenter.prd.go.th/.



2. ส านกงานสาธารณสขจงหวดสรนทร. ปญหาขยะมลฝอยในพนทชายแดนไทย-กมพชา บรเวณชองจอมกลมงานอนามยสงแวดลอมและอาชวอนามย. ส านกงานสาธารณสขจงหวดสรนทร.สรนทร:รงธนเกยรตออฟเซต; 2560.

3. ยศภทร ยศสงเนน, วรรณภา รตนวงค และนงนช จนทรดาออน. รายงานวจย การศกษาพฤตกรรมการจดการขยะมลฝอยในชมชนเทศบาลต าบลโคกกรวด. นครราชสมา:คณะสาธารณสขศาสตรและเทคโนโลยสขภาพ วทยาลยนครราชสมา.นครราชสมา: ส านกพมพวทยาลยนครราชสมา ครงท 2 ป 2558; 2558.

4. วมาลา พทธวน. ผลการประยกตใชกระบวน การเสรมสรางพลงอ านาจรวมกบแนวคดธนาคารขยะมลฝอยรไซเคลเพอปรบเปลยนพฤตกรรมการจดการมลฝอยของประช าชน ในชมชนบานใตสระแกว เทศบาลเมองยโสธร อ าเภอเมอง จงหวดยโสธร. วทยานพนธปรญญาสาธารณสขศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม; 2556.

5. นยนา เดชะ. การมสวนรวมในการจดการมลฝอยของประชาชนในต าบลเลมด อ าเภอไชยาจงหวดสราษฎรธาน. วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการจดการ

สงแวดลอมมหาวทยาลยสงขลานครนทร; 2557.

6. วทกานต สารแสน. การพฒนารปแบบการจดการมลฝอยชมชน บานหวาย ต าบลนาสนวนอ าเภอกนทรวชย จงหวดมหาสารคาม. วทยานพนธปรญญาสาธารณสขศาสตรมหาบณฑตสาขาวชาสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม; 2559.

7. วทยา ยนตสนเทยะ. รปแบบและวธการจดการขยะทเหมาะสมกบพนทองคการบรหารสวน ต าบลหนองบนนาก อ าเภอหนองบญมาก จงหวดนครราชสมา. วทยานพนธปรญญาวศวกรรมศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการบรหารงานกอสรางและสาธารณปโภคมหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร; 2557.

8. เอกนรนทร กลนหอม. ความร เจตคตและพฤตกรรมการจดการขยะมลฝอยของประชาชนในเขตเทศบาลตา บลจนจวา อ าเภอแมจน จงหวดเชยงราย. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต, สาขาวชาสาธารณสขศาสตรสงแวดลอม, บณฑตวทยาลย, มหาวทยาลยราชภฏเชยงราย; 2558.



Received: 8 Dec 2019, Revised: 9 Jan 2020 Accepted: 20 Feb 2020


รปแบบการจดการขยะมลฝอยหมบานจ าปา ต าบลบงเหนอ อ าเภอสวางแดนดน จงหวดสกลนคร

อสระ กลยะณ1,* วรพจน พรหมสตยพรต2 กฤษณ ขนลก3

บทคดยอ

การวจยเชงปฏบตการครงนมวตถประสงคเพอศกษารปแบบการด าเนนงานในการจดการขยะมลฝอยในชมชนบานจ าปา ต าบลบงเหนอ อ าเภอสวางแดนดน จงหวดสกลนคร กลมเปาหมายประกอบดวย 2 กลม ไดแก กลมขบเคลอนสมชชาสขภาพ 30 คน และ กลมวดผลลพธ 66 คน ประยกตใชกระบวนการสมชชาสขภาพเปนเครองมอในการจดการกบปญหาหาขยะมลฝอย เกบรวมรวบขอมลโดยใช แบบบนทก แบบสอบถาม สมภาษณเชงลก และขอมลภาคสนามจากการสงเกตแบบมสวนรวม วเคราะหขอมลเชงคณภาพโดยใชสถตเชงพรรณนาและวเคราะหขอมลเชงปรมาณ โดยใช ความถ รอยละ คาเฉลยและสวนเบยงเบนมาตรฐาน ผลการวจยพบวา รปแบบการด าเนนงานสมชชาสขภาพในการจดการขยะมลฝอยในชมชนบานจ าปา ต าบลบงเหนอ อ าเภอสวางแดนดน จงหวดสกลนคร ประกอบดวย 5 ขนตอน คอ ไดแก 1) การก าหนดประเดนและการพฒนาประเดนเชงนโยบาย 2) การพฒนาขอเสนอเชงนโยบาย 3) การแสวงหาฉนทามตรวมกนตอขอเสนอเชงนโยบาย 4) การขบเคลอนขอเสนอสการปฏบต 5) การตดตามและประเมนผล ผลจากกระบวนการดงกลาวท าใหเกดการคดแยกขยะมลฝอยจากครวเรอน สงผลใหปญหาขยะมลฝอยในชมชนบานจ าปาลดลง เฉลย 1,058.48 กโลกรมตอเดอน ท าใหไมพบปญหาขยะลนถง ไมพบปญหาขยะกระจดกระจาย ไมพบปญหาขยะในถงขยะสงกลนเหนรบกวน การเผาท าลายขยะลดนอยลง และพบวาประชากรกลมวดผลลพธ มความพงพอใจตอการด าเนนงานในการจดการขยะมลฝอย อยในระดบมาก โดยสรป ปจจยความส าเรจเกดจากการมสวนรวมทแทจรงของชมชนท าใหไดรปแบบการจดการขยะทเหมาะสมกบบรบทของพนทท าใหการจดการขยะมลฝอยดาเนนการไปอยางมประสทธภาพ ปรมาณขยะมลฝอยลดลง และประชาชนมความพงพอใจในระดบมากตอรปแบบกจกรรมการจดการขยะมลฝอยทเกดขน

ค าส าคญ การจดการขยะมลฝอย สมชชาสขภาพ ขยะมลฝอย

1 นสตหลกสตรสาธารณสขศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยมหาสารคาม 2 รองศาสตราจารย คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม 3 ผชวยศาสตราจารย คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยกาฬสนธ *Corresponding author: [email protected]




Original Article

The Model of Wastes Management in Jumpa Village, Bongneu Sub-district, Sawangdandin district, Sakon Nakhon Province

Issara Kulyanee1,*, Vorapoj Promasatayaprot2, Kris Khunluek3

Abstract

The research was a participatory action research. The purpose of study was to set model of health assembly for wastes management in Jumpa Village, Bongneu Subdistrict, Sawangdandin district, Sakon Nakhon Province. The application of Assembly health process as a tool in public policy process development for wastes management. The sample group was divided into 2 groups. The first sample group was local people of 30 people and leader to health Assembly of 66 people. Data were collected record form, through questionnaire, Indepth Interview and participant observation and use of descriptive statistics to measure the frequency, percentage, mean, and standard deviation. Results showed that by The Model of Health Assembly for Wastes Management in Jumpa Village, Bongneu Sub-district, Sawangdandin district, SakonNakhon Province consisted of 5 phases 1) Process of formulation and Policy Development 2) Development of policy 3) Mutual Recognition Arrangement to policy 4) policy implementation 5) Monitoring & Evaluation. The research findings: is causing people to know how to categorize garbage, average reduction garbage 1058.48 kilograms per month, cannot see overflowing garbage bins, cannot smell of garbage, stop burning garbage. And people were pleased with the establishment of wastes management in Jumpa Village, Bongneu Sub-district, Sawangdandin district, Sakon Nakhon ProvinceIn conclusion, The Model of Health Assembly for Wastes Management is best practice in context waste management efficiency and people were pleased with the satisfied higher to The Model of Health Assembly for Wastes Management.

Keywords: Wastes Management, Health Assembly, Wastes

1 Graduation student, Master degree of Public Health, Mahasarakham University 2 Association Professor, Faculty of Public Health, Mahasarakham University 3 Assistant Professor, Faculty of Public Health, Kalasin University * Corresponding author: [email protected]




บทน า

ขยะมลฝอยเปนปญหาทส าคญระดบโลกทหลายๆ ประเทศก าลงประสบปญหาสงผลกระทบตอการพฒนาประเทศ สบเน องมาจากการเจรญเตบโตของเศรษฐกจแบบกาวกระโดดและการเพมขนของจ านวนประชากรอยางรวดเรวสงผลท าใหเกดขยะมลฝอยในปรมาณทมากขนและไมสามารถก าจดใหหมดไปได กอให เกดปญหาขยะลนเมองและสงผลกระทบตอสขภาพตามมา1 ในป 2559 ปรมาณขยะมลฝอยชมชนเพมขนเปนวนละ 74,073 ตน หรอ 27.04 ลานตนต อป ซ ง เ พมข นจากป 2558 ประมาณ 190,000 ตน สงไปก าจดอยางถกตอง 9.59 ลานตน ก าจดไมถกตอง 11.69 ลานตน ตกคางในพนท 10.13 ลานตน และน ากลบไปใชประโยชน 5.76 ลานตน โดยปจจบนคนไทย 1 คน สรางขยะมลฝอยโดยเฉลยคอ 1.14 กโลกรมตอคนตอวน2 ในหนงปประเทศไทยพบขยะมลฝอยทเปนพลาสตก จ านวน 2,000,000 ตนตอป เปนกลองโฟม จ านวน 700,000 ตนตอป ขยะอนตรายจากชมชนจ านวน 576,316 ตนตอปและพบเปนเศษอาหาร เหลอทงจ านวน 16,640,000 ตนตอป3 ถงแมวาจะมหนวยงานหลกทรบผดชอบในเรองของการจดการขยะมลฝอยแตปจจบนปญหาขยะมลฝอยมไดหมดไปซ ายงมปรมาณเพมมากขน

ต าบลบงเหนอ อ าเภอสวางแดนดน จงหวดสกลนคร ขยะมลฝอยเปนปญหาสาธารณสขทส าคญในพนทมปรมาณขยะมลฝอยตกคางในพนทเปนจ านวนมาก พบปรมาณขยะมลฝอยทเกดขนเฉลย 5-6 ตน/วน สามารถรวมรวมและขนยายได 4.5-5 ตน/วน ซงใน 1 วน จะท าการเกบรวมรวมและขนยายขยะมลฝอยไปก าจดได 2-3 หมบาน/วน และใน 1 สปดาหจะมการขนยายขยะมลฝอยไปก าจดหมบ านละ 1 คร ง จ งท าให เกดขอรองเรยนเรองขยะลนถง ขยะสงกลนเหมน ปญหา

ควนไฟและกลนจากการเผาขยะมลฝอย ซงสงผลท าใหเกดผลกระทบตอสขภาพของคนในชมชน4 จากการส ารวจปรมาณขยะมลฝอยในชมชนบานจ าปา ต าบลลงเหนอ อ าเภอสวางแดนดน จงหวดสกลนครทเกดขนใน 1 ถงตอสปดาห พบวา ซงมน าหนกเฉลย 23 กโลกรม สามารถจ าแนกขยะไดเปน 4 ประเภท พบวาเปนขยะมน าหนกเฉลยดงน ขยะยอยสลายได 13.7 กโลกรม ขยะรไซเคล 5.9 กโลกรม ขยะทวไป 3.2 กโลกรม และ ขยะอนตราย 0.2 กโลกรม หรอคดเปนรอยละ 59, 26, 14 , และรอยละ 1 ตามล าดบ จากการศกษาเบองตนพบวาปญหาทพบคอปญหาขยะลนถงซงสาเหตมาจากประชาชนขาดความร ขาดความตระหนกถงปญหา ขาดจตส านกตอสวนรวม ไมมรปแบบในการจดการขยะทมประสทธภาพ และ ทส าคญพบวาในประชาชนในชมชนไมมสวนรวมในการคดทจะจดการปญหาขยะมลฝอยรวมกนอาจท าใหปญหาขยะมลฝอยทวความรนแรงมากยงขนในอนาคต

จากปญหาดงกลาวทเกดขนในชมชนและพบวาเปนปญหาทส าคญทตองไดรบการแกไขรวมกนโดยคนในชมชน ซ งไดผลกดนใหการจดการขยะมลฝอยเปนวาระส าคญในการก าหนดเปนนโยบายเรงดวนใหทกภาคสวนเขามามสวนรวมในการจดการกบปญหาขยะมลฝอย โดยใชกระบวนการสมชชาสขภาพเปนเครองมอในการด าเนนการภายใตกรอบแนวคดการวจยเช งปฏบตการ P-A-O-R เพอทจะใหไดรปแบบการจดการขยะมลฝอยทมประสทธภาพมความเหมาะสมกบบรบทของพนทและมความยงยนตลอดทงปจจบนและในอนาคต

วตถประสงคการวจย เพอศกษารปแบบการการจดการขยะมล

ฝอยชมชนบานจ าปา ต าบลบงเหนอ อ าเภอสวางแดนดน จงหวดสกลนคร




รปแบบการวจย การวจยครงนเปนการวจยเชงปฏบตการ

แบบมสวนรวม (Participatory Action Research) ด าเนน การทบานจ าปา ต าบลบงเหนอ อ าเภอสวางแดนดน จงหวดสกลนคร ตามกรอบแนวคดการมสวนรวมของ เคมมสและแมกแทกกาด Kemmis and McTaggart (1990)5 ซงประกอบดวย 4 ขน (P-A-O-R) รวมกบกระบวนการด าเนนงานตามหลกสมชชาสขภาพในการด าเนนงานม 4 ขนตอนหลกส าคญ คอ ขนตอนท 1 การวางแผน (Plan) ข นตอนท 2 การปฏบ ต ต ามแผนท ก าหนด (Action) ขนตอนท 3 การสงเกตผลทเกดขนจากการปฏบตงาน (Observation) ขนตอนท 4 การสะทอนผลจากการปฏบตงาน (Reflection)

กลมเปาหมาย กลมเปาหมายประกอบดวย 2 กลม ไดแก

กลมขบเคลอนสมชชาสขภาพ 30 คน 3 ภาคสวน ประกอบดวย ภาคการเมอง 7 คน ภาควชาการ 8 คน และภาคประชน 15 คน และ กลมวดผลลพธ 66 คน ใชวธการเลอกแบบเจาะจง (Purposive-Sampling)

เครองมอทใชในการวจย เครองมอการวจยครงนประกอบดวย 2

สวน ดงน (1) ขอมลเชงปรมาณ ไดแก แบบประเมนความพงพอใจ และ แบบส ารวจผลการด าเนนงาน และ (2) ขอมลเชงคณภาพ ไดแก แบบบนทกกจกรรม แบบบนทกภาคสนาม แบบสมภาษณเชงลก และการอภปรายกลม

คณภาพของเครองมอ การตรวจสอบความตรง (Validity) โดยน า

เ ค ร อ งม อ เ สนอต อผ เ ช ย ว ช าญท ม ค ว ามร ประสบการณในการท าวจยตรวจสอบ จ านวน 3 ท าน ไดน ามาปรบปร งตามค าแนะน าและ

คว าม เห น ข อ ง ผ เ ช ย ว ช าญ IOC (Index of congruence) และทดลองใช (Try Out) ในพนททมบรบทใกลเคยงกบพนททท าการศกษาวจย คอต าบลคอใต อ าเภอสวางแดนดน จงหวดสกลนคร แ ล ว น า ไ ป ว เ ค ร า ะ ห ห า ค า ค ว า ม เ ช อ ม น (Reliability) โดยใชสมประสทธแอลฟาของครอน-บราช (Cronbach’s-coefficient) และคดเลอกขอค าถามทเหมาะสมซงไดคาความเชอมนทระดบ 0.85

ขนตอนด าเนนการวจยและการเกบรวบรวมขอมล

การด าเนนงานวจย แบงออกเปน 2 ระยะดงตอไปนคอ ระยะท 1 ขนการเตรยมการวจย ระยะท 2 ขนตอนการด าเนนการวจย ด าเนนงานตามแนวคดของ เคมม สและแมกแทกกาด Kemmis and McTaggart5 ซ งประกอบดวย 4 ขน (P-A-O-R) รวมกบกระบวนการด าเนนงานตามหลกสมชชาสขภาพ โดยมรายละเอยดในการด าเนนงานดงน

1. ขนวางแผน (Planning) ประกอบดวยกจกรรมทงหมด 4 กจกรรม ดงน

กจกรรมท 1 ศกษาขอมลบรบทชมชน เปนกระบวนการศกษาขอมลพนฐานของชมชนโดยอาศยขอมลจากผเขารวมวจยและขอมลทผวจยไดรวบรวมมาจากฐานขอมลของโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลบานนาถอน และองคการบรหารสวนต าบลบงเหนอ อ าเภอสวางแดนดน จงหวดสกลนคร มาใชเพอเปนฐานขอมลในการวเคราะห

กจกรรมท 2 ศกษา ทบทวน วเคราะห สถานการณปญหาขยะมลฝอยของชมชน โดยใชแบบสมภาษณเชงลก 3 ภาคสวน ไดแกภาคการเมอง ภาควชาการและภาคประชาชน และขอเทจจรงทไดจากชมชน มาเปนฐานขอมลในการวเคราะห

กจกรรมท 3 จดประชมเชงปฏบตการ เปนกจกรรมเรยนรรวมกนทใชกระบวนการมสวนรวม



ของทง 3 ภาคสวนเปนหลกและท าการแตงตงเปนคณะกรรมการซงเปนกลมขบเคลอนนโยบายในครงน ไดแก ภาคการเมอง ภาควชาการ และภาคประชาชน ในการพฒนานโยบายสาธารณะในประเดนการจดการขยะมลฝอยในชมชนบานจ าปา ต าบลบงเหนอ อ าเภอสวางแดนดน จงหวดสกลนคร เ พ อ ร ะดมคว ามค ด ข อ ค ด เ ห น ขอเสนอแนะ รวมทงแนวทางตาง ๆ ในการจดการและแกไขปญหาขยะมลฝอยทเกดขนในชมชน โดยใชขอมลทไดจากการวเคราะหในกจกรรมทผานมาไปใชเพอเปนขอมลประกอบในการก าหนดทศทาง กจกรรม เพอสรางและพฒนารปแบบการจดการขยะมลฝอยในชมชนและเพอจดท าเปนแผนปฏบตการตอไป

กจกรรมท 4 จดท าแผนการด าเนนงานตามมตทประชม เปนกจกรรมหรอโครงการทผวจยและผมสวนไดเสยทง 3 ภาคสวน ไดมสวนรวมในการจดท าแผนการด าเนนงานใหเปนไปตามมตของทประชมก าหนด เพอน าไปสขนลงมอปฏบตตอไป

2. ขนลงมอปฏบต (Action) ปฏบตตามแผนการด าเนนงานสมชชา

สขภาพในการจดการขยะมลฝอยตามมตทประชมเปนกจกรรมทประชาชนบานจ าปา ต าบลบงเหนอ อ าเภอสวางแดนดน จงหวดสกลนคร ตองปฏบตตามแผนการด าเนนงานหรอโครงการทก าหนดขน

3. ขนการส ง เกตการณ (Observation) ประกอบดวย 3 กจกรรม ดงน

ก จ ก ร ร ม ท 1 น เ ท ศ ต ด ต า ม ผ ล ก า รด าเนนงานและความกาวหนาแบบมสวนรวมเปนกจกรรมทผวจยและผชวยจะลงพนทสงเกตการณและตดตามเยยมการด าเนนงานตามแผนเมอผ รบผดชอบกจกรรมหรอโครงการ มปญหาอปสรรคใด ๆ ผวจยและผชวยผวจย กตองคอยใหค าปรกษาและชวยเหลอเพอใหกจกรรมตาง ๆ นน ด าเนนไปไดดวยด

กจกรรมท 2 เกบรวมรวมขอมลโดยใชแบบสมภาษณเชงลกและขอมลภาคสนามจากการสงเกตแบบมสวนรวม เปนกจกรรมทผวจยและผชวยผวจยเปนตองผเกบรวบรวมขอมลเพอน าไปวเคราะหขอมลตอไป

กจกรรมท 3 ประเมนผลการด าเนนงานและสรปผลการด าเนนงานพรอมทงวเคราะหขอมล เปนกจกรรมประเมนผลการด าเนนงานกอนด าเนนกจกรรมระหวางด าเนนกจกรรม และหลงด าเนนกจกรรมในดานตางๆ เชน รปแบบกจกรรมทเกดขน ผลลพธของการด าเนนงาน และความพงพอใจ เปนตน

4. ขนสะทอนผล (Reflection) เปนกระบวนการแลกเปลยนเรยนรเ พอ

ถอดบทเรยน และคนขอมลแกชมชน เปนการการจดเวทแลกเปลยนเรยนรหรอถอดบทเรยน โดยใชกระบวนการสนทนากลมของกลมขบเคลอนทง 3 ภาคสวน ในการจดเวทแลกเปลยนเรยนรนน ผวจยเปนพธกรด าเนนรายการ พยายามใหกลมสมาชกไดเลาถงประสบการณทไดด าเนนงานรวมทงพดถงปญหา อปสรรคและแนวทางแกไข เพอการพฒนาตอไปดวย จากนนท าการสรป เพอทบทวนกจกรรมหรอขนตอนการด าเนนงานท ง ห ม ด ท เ ก ด ข น ต ง แ ต เ ร ม ต น จ น ส น ส ดกระบวนการ ผลการด าเนนงาน ทงทประสบความส าเรจและไมประสบความส าเรจ หรอไดด าเนนการตามแผนและไมไดด าเนนการตามแผนท ว า ง ไว ปญหา อปสรรคท เ ก ดข น ระหว า งด าเนนการ ความรวมมอท ไดรบ และความภาคภมใจ หลงจากนนใหทกคนรวมกนวเคราะหปจจยแหงความส าเรจและหากจะพฒนาตอกน าประเดนทเปนปญหาอปสรรคไว เพอน าเขาสระยะการวางแผนเพอพฒนาในวงรอบตอไป

สถตทใชในการวจย สถตทใชในการวเคราะหขอมลเชงคณภาพ

ประกอบดวย จ านวน รอยละ และคาเฉลย และ



สถตท ใช ในการว เคราะหขอมล เช งปรมาณ ประกอบดวย จ านวน รอยละ คาเฉลย และสวนเบยงเบนมาตรฐาน

จรยธรรมการวจย คณะกรรมการจรยธรรมการวจยในมนษย

มหาวทยาล ยมหาสารคาม ไดออกหน งส อใบรบรองอนมต เลขท PH 013/2561 ลงวนท 16 มกราคม 2561

ระยะเวลาด าเนนการ เดอนมกราคม 2561 ถง เดอนพฤษภาคม 2561


ผ ล ก า ร ว เ ค ร า ะ ห ข อ ม ล ท ว ไ ป ข อ งกลมเปาหมายกลมคณะกรรมการด าเนนการขบเคลอนสมชชาสขภาพพบวา ลกษณะขอมลทวไปของกลมคณะกรรมการด าเนนงานสมชชาสขภาพในการจดการขยะมลฝอยบานจ าปา ต าบลบงเหนอ อ าเภอสวางแดนดน จงหวดสกลนคร จ านวนทงหมด 30 คน สวนใหญเปนเพศชาย (รอยละ 70) สวนใหญอาย 60 ปขนไป (รอยละ 30) สถานภาพครอบครวสวนใหญอยในสถานะสมรส (รอยละ 63.33) สวนใหญการศกษาอยในระดบ ปรญญาตร (รอยละ 47.52) อาชพสวนใหญขาราชการ/พนกงานของรฐ (รอยละ 63.33) ดานการไดรบขอมลขาวสารทเกยวกบการจดการขยะมลฝอยสวนใหญเคยไดรบขอมลขาวสาร (รอยละ 100) ดานการไดรบการฝกอบรมทเกยวกบการจดการขยะมลฝอยสวนใหญเคย (รอยละ 63.33) ดานไดรบขอมลขาวสารทเกยวกบการสมชชาสขภาพสวนใหญไมเคย (รอยละ 70.00) และ ดานสวนรวมกบการพฒนานโยบายสาธารณ เชน สมชชาสขภาพหรอธรรมนญสขภาพสวนใหญไมเคย (รอยละ 80) ลกษณะขอมลท ว ไปของประชาชนกลมวดผลลพธ บานจ าปา ต าบลบง

เหนอ อ าเภอสวางแดนดน จงหวดสกลนคร จ านวนทงหมด 66 คน สวนใหญเปนเพศชาย จ านวน 34 คน (รอยละ 51.52) สวนใหญอายระหวาง 50 – 59 ป จ านวน 20 คน (รอยละ 30.30) สถานภาพครอบครวสวนใหญอยในสถานะสมรส จ านวน 44 คน (รอยละ 69.67) สวนใหญการศกษาอยในระดบประถมศกษา จ านวน 43 ค น ( ร อ ย ล ะ 65.15) อ า ช พ ส ว น ใ ห ญ เ ป นเกษตรกรรม จ านวน 31 คน (รอยละ 46.97) ดานการไดรบขอมลขาวสารทเกยวกบการจดการขยะมลฝอยสวนใหญเคยไดรบขอมลขาวสาร จ านวน 49 คน (รอยละ 74.24) ดานการไดรบการฝกอบรมทเกยวกบการจดการขยะมลฝอยสวนใหญไมเคยไดรบการอบรม จ านวน 51 คน (รอยละ 77.27) ดานไดรบขอมลขาวสารทเกยวกบการสมชชาสขภาพสวนใหญไมเคยไดรบขอมลขาวสาร จ านวน 62 คน (รอยละ 93.94) และ ดานสวนรวมกบการพฒนานโยบายสาธารณ เชน สมชชาสขภาพหรอธรรมนญสขภาพสวนใหญไมเคย จ านวน 65 ราย (รอยละ 98.48)

รปแบบการด าเนนงานสมชชาสขภาพในการจดการขยะมลฝอยมการจดตงคณะท างานจดกระบวนการสมชชาสขภาพในการจดการขยะมลฝอยบานจ าปา เปนรปแบบการจดตงแบบไมเปนทางการ เปนการรวมตวเปนทมท างานแบบหลวมๆ เพอมาท างานรวมกนโดยไมมค าสงแตงตงซ ง เ ป น ส ม ช ช า ส ข ภ า พ เ ฉ พ า ะ ป ร ะ เ ด น องคประกอบของคณะท างานเปนแบบพหภาคประกอบดวย 3 ภาคสวน ไดแก ภาคการเมอง 7 คน ภาควชาการ 8 คน และภาคประชาชน 15 คน รวมเปน 30 คน และจดประชมเชงปฏบตการเพอทบทวน วเคราะห สถานการณปญหา จดท าแผนงานแกไขปญหาขยะมลฝอยและพฒนาแนวทางปฏบตเพอลดปรมาณขยะมลฝอยรวมกนซงกอนการด าเนนการวจยรปแบบการก าจดขยะมลฝอยในชมชนมอยดวยกน 3 วธ ดงน 1.ทงในท



สาธารณะประจ าหมบาน (รอยละ 63) 2.เผากลางแจง (รอยละ 27) และ 3.การฝง (รอยละ 9) ซงคณะท างานสมชชาสขภาพทง 3 ภาคสวน ไดมมตก าหนดแนวทางแกไขปญหาขยะมลฝอยในชมชนบานจ าปา 4 กจกรรมดงน

1. กจกรรมอบรมใหความรเรองการจดการขยะมลฝอยเปนโครงการทมวตถประสงคเพอสรางความรและความเขาใจเกยวกบการจดการขยะใหแกประชาชน โดยการจดอบรมเชงปฏบตการใหผเขาอบรมมความร เรองประเภทของขยะ การคดแยกขยะรไซเคล การก าจดขยะมลฝอยอยางเหมาะสม พบวา ผทผานการอบรมสวนใหญมความร มทศนคต และมพฤตกรรม การจดการขยะทถกตองเพมขน และบานทเขารวมโครงการมการคดแยกประเภทขยะและก าจดขยะมลฝอยไดอยางเหมาะสม เชนไมทงเศษอาหารลงในถงขยะ น าเศษอาหารไปเปนอาหารสตว และการท าปยหมกจากพชแทนการเผาท าลาย เปนตน

2. กจกรรมรณรงคใหความรเรองการจดการขยะมลฝอย เปนใหความรเรองการจดการขยะมลฝอยผานหอกระจายขาวของชมชนในชวงเชาโดย ผใหญบาน คณะกรรมการสมชชาหมบาน และ อสม. สลบสบเปลยนกนประชาสมพนธตลอดระยะเวลา 4 เดอน ในประเดนการจดการขยะมลฝอยในชมชนโดยชมชนมสวนรวม เพอชกชวนใหคนในชมชนรวมกนคดแยกขยะมลฝอยกอนทง และชวนเขารวมโครงการธนาคารขยะชมชนเพอแกไขปญหาขยะมลฝอยในชมชน

3. กจกรรมจดตงธนาคารขยะรไซเคล เปนการด าเนนงานโดย อสม.รวมกบคณะกรรมธนาคารขยะทจดตงขน เปนพเลยงของชมชนในการด าเนนงานเพอคดแยกขยะ มวตถประสงคเพอเสรมสรางความรการคดแยกขยะทถกตอง การสรางรายไดและสวสดการเสรมใหแกครวเรอนจากการคดแยกขยะมาขายเขาส

ระบบธนาคารขยะชมชน และประสานรานรบซอขยะรไซเคลใหมาเปนพเลยงใหค าแนะน าในการซอขาย

4. กจกรรมเพมจดวางถงขยะในชมชนมวตถประสงคเพอเพมพนทรองรบขยะในชมชนไมใหขยะลนถง ส าหรบผทตองการถงขยะเพมตองไปยนค ารองขอไดทองคการบรหารสวนต าบลบงเหนอเทานนผลการด าเนนงานพบวา ไมมผไปขอรบถงขยะเพมเตมเนองจากไมมปญหาขยะลนถงเหมอนในอดต

ผลการวเคราะหขอมลการด าเนนงานตามกระบวนการสมชชาสขภาพในการจดการขยะมลฝอยบานจ าปา พบวา ประชากรกลมวดผลลพธในสวนของดานการคดแยกขยะมลฝอยในครวเรอน มการคดแยกขยะมลฝอยในครวเรอน 50 ครวเรอน (รอยละ 75.76) มการคดแยกขยะเปยกและขยะแหง 44 ครวเรอน (รอยละ 66.67) มการคดแยกขยะทวไปออกจากขยะอนๆ 58 ควเรอน (รอยละ 87.88) มการคดแยกขยะรไซเคลออกจากขยะอนๆ 46 ครวเรอน (รอยละ 69.70) มการคดแยกขยะอนทรย ออกจากขยะอนๆ 56 ครวเรอน (รอยละ 84.85) มการคดแยกขยะขยะอนตรายออกจากขยะอนๆ 11 ครวเรอน (รอยละ 16.67) ดานวธการจดการขยะทพบ มการกองรวมไวในพนทวาง 16 ครวเรอน (รอยละ 24.24) จดการขยะดวยวธเผา 12 ครวเรอน (รอยละ 18.18) จดการขยะดวยวธฝงกลบ 36 ครวเรอน (รอยละ 54.55) จดการขยะดวยวธท าปยหมก 17 ครวเรอน (รอยละ 25.76) จดการขยะดวยวธขายเขาธนาคารขยะ 42 ครวเรอน (รอยละ 63.64) จดการขยะดวยวธทงลงถงขยะ 66 ครวเรอน (รอยละ100) ดานการลดปรมาณการเกดขยะ ดวยวธReuse (การใชซ า) 48 ครวเรอน (รอยละ 72.73) ดวยวธ Reduce (การลดการใช) 48 ครวเรอน (รอยละ 33.33) และ วธ Recycle (การน ากลบมาใชใหม) 27 ครวเรอน (รอยละ 40.91) ดงตารางท 1



ตารางท 1 จ านวน และรอยละ ของผลการด าเนนงานการจดการขยะมลฝอยในระดบครวเรอน บานจ าปา ต าบลบงเหนอ อ าเภอสวางแดนดน จงหวดสกลนคร (n=66)

รายการส ารวจ จ านวนครวเรอน รอยละ การคดแยกขยะมลฝอยในครวเรอน 1. มการคดแยกขยะมลฝอยในครวเรอน 50 75.76 2. มการคดแยกขยะเปยกและขยะแหง 44 66.67 3. มการคดแยกขยะทวไปออกจากขยะอน ๆ 58 87.88 4. มการคดแยกขยะรไซเคลออกจากขยะอน ๆ 46 69.70 5. มการคดแยกขยะอนทรย ออกจากขยะอน ๆ 56 84.85 6. มการคดแยกขยะขยะอนตรายออกจากขยะอน ๆ 11 16.67 วธการก าจดขยะมลฝอยทพบ 7. กองรวมไวในพนทวาง 16 24.24 8. เผา 12 18.18 9. ฝงกลบ 36 54.55 10. ท าปยหมก 17 25.76 11. ขายเขาธนาคารขยะ 42 63.64 12. ทงถงขยะ 66 100.00 การลดปรมาณการเกดขยะ 13. Reuse (การใชซ า) 48 72.73 14. Reduce (การลดการใช) 22 33.33 15. Recycle (การน ากลบมาใชใหม) 27 40.91

มผสนใจสมครเขารวมกจกรรมเปนสมาชก

ธนาคารขยะร ไซ เค ล 69 คร ว เ ร อน ตลอดระยะเวลา 3 เดอน มสมาชกขายขยะรไซเคลอยางตอเนองจ านวน 53 ครวเรอน คดเปนรอยละ 76.81 สามารถแกไขปญหาขยะมลฝอยและ

ลดปรมาณขยะมลฝอยททงไดในเดอนท 1 ถงเดอนท 3 ตามล าดบดงน 849.50 กโลกรม, 1080.05 กโลกรม และ 1245.90 กโลกรม รวม 3175.45 กโลกรม เฉลยสามารถก าจดขยะไดเดอนละ 1058.48 กโลกรมตอเดอน ดงตารางท 2

ตารางท 2 ปรมาณขยะมลฝอยทชมชนสามารลดไดจ าแนกเปนรายเดอน หลงการด าเนนงานในการจดการขยะมลฝอยบานจ าปา ต าบลบงเหนอ อ าเภอสวางแดนดน จงหวดสกลนคร (n=66)

รายการขยะมลฝอย

ปรมาณขยะมลฝอย (กโลกรม) เดอนท 1 เดอนท 2 เดอนท 3 น าหนกรวม น าหนกเฉลย

แกว 611.30 769.30 612.40 1,993.00 664.33 กระดาษ 61.50 52.10 204.40 318.00 106.00 พลาสตก 127.75 135.20 144.30 407.25 135.75

โลหะ/อโลหะ 48.50 123.90 285.80 458.20 152.73



รายการขยะมลฝอย

ปรมาณขยะมลฝอย (กโลกรม) เดอนท 1 เดอนท 2 เดอนท 3 น าหนกรวม น าหนกเฉลย

รวม 849.05 1,080.50 1,246.90 3,176.45 1,058.82 มระดบความพงพอใจอย ในระดบมาก จ านวน 12 ขอ และอยในระดบปานกลาง จ านวน 2 ขอ โดยเรยงล าดบจากความพงพอใจสงสดไปหาต าสด 3 อนดบแรก ไดดงน ความเหมาะสมของสถานททใชในการด าเนนงาน (2.77) รองลงมา

เปนกจกรรมการจดการขยะมลฝอย (2.73) และ จ านวนถ ง ขยะ เ พย งพอต อคว ามต อ งการ , ประสทธภาพของรปแบบการจดการขยะมลฝอย , ปรมาณขยะมลฝอยลดลง (2.71) ดงตารางท 3

ตารางท 3 คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน และระดบความพงพอใจ ตอการด าเนนงานในการจดการขยะมลฝอย บานจ าปา ต าบลบงเหนอ อ าเภอสวางแดนดน จงหวดสกลนคร (n=66)

รายการประเมน Mean SD ระดบความพงพอใจ ดานทรพยากร (Input) 1.ความเหมาะสมของงบประมาณ 2.06 0.63 ปานกลาง 2.จ านวนถงขยะเพยงพอตอความตองการ 2.71 0.46 มาก 3.จ านวนผมสวนรวมในการรวมกนแกไขปญหา 2.35 0.75 มาก 4.ปรมาณวสดอปกรณเพยงพอส าหรบการด าเนนงาน 2.59 0.61 มาก 5.ความเหมาะสมของสถานททใชในการด าเนนงาน 2.77 0.42 มาก กระบวนการด าเนนงาน (Process) 6.ความเหมาะสมของระยะเวลาด าเนนงาน 1.88 0.67 ปานกลาง 7.การด าเนนงานของคณะกรรมการในการจดการขยะมลฝอย

2.58 0.50 มาก 8.กจกรรมการจดการขยะมลฝอย 2.73 0.45 มาก 9.การใหความรเพอน าไปประยกตใชในการจดการขยะมลฝอย

2.65 0.48 มาก ผลการด าเนนงาน (Out put) 10.ความมสวนรวมระหวางประชาชนและเจาหนาทในการปฏบตงาน

2.61 0.49 มาก 11.มการจดการขยะมลฝอยอยางตอเนอง 2.68 0.47 มาก 12.ประสทธภาพของรปแบบการจดการขยะมลฝอย 2.71 0.46 มาก 13.ปรมาณขยะมลฝอยลดลง 2.71 0.46 มาก 14.ความพงพอใจในภาพรวมของการด าเนนงาน 2.70 0.55 มาก

รวม 2.37 0.61 มาก


จากการศกษารปแบบการการจดการขยะมลฝอยชมชนบานจ าปา ต าบลบงเหนอ อ าเภอสวางแดนดน จงหวดสกลนคร เปนการวจยเชง

ปฏบตการแบบมสวนรวม (Participatory action research) ยดกระบวน การของ Kemmis & Mc Taggart5 รวมกบกระบวน การสมชชาสขภาพซง



ประกอบดวย 4 ขนตอนหลกตามกรอบแนวคด P-A-O-R ซงสามารถอภปรายผลไดดงน

กระบวนการด าเนนงานสมชชาสขภาพในการจดการขยะมลฝอยบานจ าปา ต าบลบงเหนอ อ า เ ภ อ ส ว า ง แ ด น ด น จ ง ห ว ด ส ก ล น ค ร ประกอบดวย 3 ภาคสวน ไดแก ภาคการเมอง ภาควชาการและภาคประชาชน เปนหลกในการด าเนนงานและเรยนรปญหาทเกดขนในชมชนบานจ าปารวมกนพรอมทงรวมกน

ขนวางแผน (Planning) ประกอบดวย 4 กจกรรมดงน 1.ศกษาขอมลบรบทชมชน 2.ศกษา ทบทวน วเคราะห สถานการณปญหาขยะมลฝอยของชมชน โดยใชแบบสมภาษณเชงลก 3 ภาคสวน 3.จดประชมเชงปฏบตการ และ 4.จดท าแผนการด าเนนงานตามมตทประชม จากมตทประชมท าให เกด เปนนโยบายและแผนการด าเนนการในการจดการขยะมลฝอยชมชนบานจ าปา 4 กจกรรมดงน 1.อบรมใหความรเรองการจดการขยะมลฝอย 2.รณรงคใหความรเรองการจดการขยะมลฝอย 3.จดตงธนาคารขยะรไซเคล และ 4.เพมจดวางถงขยะในชมชน ตามแนวคดของคณะกรรมการสมชชาสขภาพบานจ าปาซงเนนการจดการขยะมลฝอยจากตนทางหรอครวเรอน

ขนลงมอปฏบต (Action) ประกอบดวย 4 กจกรรมดงน 1.อบรมใหความรเรองการจดการขยะมลฝอย 2.รณรงคใหความรเรองการจดการขยะมลฝอยผานหอกระจายขาวหมบานทกครงทเปดเครองกระจายเสยงซงไมนอยกวาสปดาหละ 1 ครง 3.จดตงธนาคารขยะรไซเคลเพอรบซอขยะรไซเคลจากชมชนด าเนนการโดย อสม. และคณะกรรมการธนาคารขยะ และ 4.เพมจดวางถงขยะในชมชน

ขนการสง เกตการณ (Observation) ประกอบดวย 1.นเทศตดตามผลการด าเนนงาน 2. เกบรวมรวมขอมล 3.ประเมนผลการด าเนนงาน

และสรปผลการด าเนนงานพรอมทงวเคราะหขอมลขยะมลฝอยทเกดขนในชมชน

ขนสะทอนผล (Reflection) เปนการจดเวทแลกเปลยนเรยนรหรอถอดบทเรยนและคนขอมลผลการด าเนนงานในการจดการขยะมลฝอยโดยใช กระบวนการสนทนากล ม หล งกา รด าเนนงานพบวา ความส าเรจในการแกไขปญหาขยะมลฝอยทเกดขนเกดจากความตองการของชมชนและรปแบบการจดการขยะมลฝอยทเ ห ม า ะส ม ก บ บ ร บ ท ข อ ง พ น ท โ ด ย อ า ศ ยคณะกรรมการธนาคารขยะร ไซ เคล ในการขบเคลอนงานตงแตขนวางแผน ขนปฏบตถงขนสงเกตการณ ท าใหเกดการด าเนนงานอยางเปนรปธรรม มด าเนนการอยางตอเนองสามารถแกไขปญหาและลดปรมาณขยะมลฝอยในชมชนไดแสดงวากระบวนการสมชชาสขภาพทเกดจากการมสวนรวมของชมชนมเปนกระบวนการทดในการน าไปแกไขปญหาในชมชนได เชนเดยวกนกบการจดการกบปญหาขยะมลฝอยซงสอดคลองกบการด าเนนงานวจยของ วทวฒน สงหนาครอง6 และ อารย พลภเมอง และคณะ7 ไดน ากระบวนการสมชชาสขภาพระดบพนทไปใชในการจดการขยะมลฝอยและการมสวนรวมของชมชนไปใชในการวจยพบวา กระบวนการดงกลาวท าใหปรมาณขยะมลฝอยโดยรวมลดลงไดอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ 0.05

ผลการด าเนนงานสมชชาสขภาพในการจดการขยะมลฝอยบานจ าปา ต าบลบงเหนอ อ าเภอสวางแดนดน จงหวดสกลนคร จากกลมวดผลลพธ มการคดแยกขยะมลฝอยในครวเรอน รอยละ 75.76 มการคดแยกขยะเปยกและขยะแหง รอยละ 66.67 มการคดแยกขยะทวไปออกจากขยะอนๆ รอยละ 87.88 มการคดแยกขยะรไซเคลออกจากขยะอนๆ รอยละ 69.70 มการคดแยกขยะอนทรย ออกจากขยะอน ๆ รอยละ 84.85 มการคดแยกขยะขยะอนตรายออกจาก



ขยะอนๆ รอยละ 16.67ดานการลดปรมาณการเกดขยะ ดวยวธReuse (การใชซ า) รอยละ 72.73ดวยวธ Reduce (การลดการใช) รอยละ 33.33 และ ดวยวธ Recycle (การน ากลบมาใชใหม) รอยละ 40.91 มผสนใจสมครเขารวมกจกรรมเปนสมาชกธนาคารขยะรไซเคล 69 ครวเรอน ตลอดระยะเวลา 3 เดอน มสมาชกขายขยะรไซเคลอยางตอเนอง รอยละ 76.81 สามารถแกไขปญหาขยะมลฝอยและลดปรมาณขยะมลฝอยททงไดในเดอนท 1 ถงเดอนท 3 ตามล าดบดงน 849.50 กโลกรม, 1,080.05 กโลกรม และ 1,245.90 กโลกรม รวม 3,175.45 กโลกรม เฉลยสามารถก าจดขยะไดเดอนละ 1,058.48 กโลกรมตอเดอน แสดงใหเหนวากจกรรมทคณะกรรมการสมชชาสขภาพในการจดการขยะมลฝอยบานจ าปาคดขนสามารถลดปรมาณขยะท เกดขนในชมชนไดเฉลยมากถง 1,058.48 กโลกรมตอเดอน สอดคลองกบการศกษาวจยของ ปยะรกษ ประดบเพชรรตน8 ไดท าการ ศกษาศกยภาพในการลดปรมาณขยะชมชนจากโครง การธนาคารขยะรไซเคลกรณศกษาชมชนทรพยสนพฒนา ผลการวจยพบวาการคดแยกประเภทขยะมลฝอยกอนทง ในระยะเวลา 1 เดอน ปรมาณขยะมลฝอยในครวเรอนทจะตองน าไปก าจดลดลง 465.7 กโลกรม และหากทกคนในชมชนมการคดแยกขยะมลฝอย จะมปรมาณขยะมลฝอยทตองน าไปก าจดลดลง 17,463.75 กโลกรม หรอคดเปนรอยละ 71.89 ของปรมาณขยะมลฝอยทงหมด ขอเสนอแนะจากการวจย การจดสมชชาสขภาพในรปแบบไมเปนทางการจะไดรบความรวมมอและผลตอบรบทดจากประชาชนท าใหประชาชนกลาทจะแสดงความคดเหนสวนตวมากขน และควรมการพฒนาและสงเสรมใหแกนน าในการจดการขยะมลฝอยไดเรยนรเพมเตมในประเดนการการใชประโยชนจาก

ขยะมลฝอยเพอจะน าไปสการจดการขยะทยงยนในชมชน ในสวนของการจดการความรผวจยตองเตรยมขอมลวชาการทเหมาะสม เขาใจงาย ไมเปนทางการมากจนเกนไปเปนภาษาถนในการสอสารยงด ใชเวลากระชบมากทสด และเพอใหเกดความย งยนในระบบควรมการหางบประมาณมาสนบสนนในการซอวสดเพมเตมและเพอสรางขวญก าลงในแกคณะกรรมการด าเนนงาน นอกจากนนแลวควรมการแลกเปลยนแนวปฏบตทดและขยายผลไปสชมชนขางเคยงและพนทอน ๆ กตตกรรมประกาศ ขอขอบคณอาจารยจากคณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม ทใหค าแนะน าชวยเหลอและสนบสนนขอมลทางวชาการในการจดท าวทยานพนธจนมความสมบรณทางวชาการ และ ขอขอบคณผอ านวยการโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลบานนาถอน ต าบลบงเหนอ อ าเภอสว างแดนดน จ งหวดสกลนคร อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน คณะกรรมการสมชชาสขภาพ และคณะกรรมการธนาคารขยะรไซเคลบานจ าปา ทไดใหความรวมมอในการด าเนนงานวจยครงนจนส าเรจลลวงไปไดดวยด


1. พชตพชต สกลพราหมณ. สขาภบาลสงแวดลอม. พมพครงท 4. กรงเทพฯ: ธนะการพมพ; 2531.

2. กรมควบคมมลพษ.รายงานสถานการณขยะมลฝอยชมชนของประเทศไทย ป พ.ศ.2559. กรงเทพฯ: ส านก พมพกรมควบคมมลพษ กระทรวงทรพยากร ธรรมชาตและสงแวดลอม; 2560.

3. กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม. คมอกจกรรมสงแวดลอมศกษา z(H)ero Waste:ปฏบตการ



ขยะเหลอศนย. กรงเทพฯ: โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย จ ากด; 2559.

4. ส านกปลดต าบลบงเหนอ. รายงานการจดการขยะมลฝอย. สกลนคร: ส านกปลดต าบลบงเหนอ; 2559.

5. Kemmis, S., and McTaggart, R.. The action research planner. Geelong: Deakin University Press; 1990.

6. วทวฒน สงหนาครอง. กระบวนการพฒนานโยบายสาธารณะเพอสขภาพแบบมสวนรวมในการจดการมลฝอยชมชน เทศบาลต าบลโพธชย อ าเภอพนมไพร จงหวดรอยเอด. วทยานพนธปรญญาสาธารณสขศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการจดการระบบสขภาพ

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาสารคาม; 2557.

7. อารย พลภเมอง, กลยา หาญพชาญชย และ เสฐยรพงษ ศวนา. การพฒนาระบบคดแยกมลฝอยในชมชนแบบมสวนรวมเขตเทศบาล ต.เมองสรวง อ.เมองสรวง จ.รอยเอด. วารสารเครอขายวทยาลยพยาบาลและการสาธารณสขภาคใต 2559; 4(1): 147–161.

8. ปยะรกษ ประดบเพชรรตน. ศกยภาพในการลดปรมาณขยะชมชน จากโครงการธนาคารขยะรไซเคลกรณศกษาชมชนทรพยสนพฒนา เขตบางขนเทยน กรงเทพมหานคร. วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาเทคโนโลยการบรหารสงแวดลอม มหาวทยาลยมหดล; 2552.





การพฒนารปแบบการจดการขยะแบบมสวนรวมขององคการบรหารสวนต าบลจอมศร

อ าเภอเชยงคาน จงหวดเลย

เอนก ฝายจ าปา1,*

บทคดยอ

การวจยปฏบตการนมวตถประสงคเพอ 1) ศกษาสถานการณการจดการขยะของชมชน 2)ศกษาการพฒนารปแบบการจดการขยะแบบมสวนรวมของชมชน และ 3) ศกษารปแบบการจดการขยะแบบมสวนรวม กลมตวอยางประกอบดวยผมสวนไดสวนเสยกบการจดการขยะจ านวน 35 คน ด าเนนการเกบรวบรวมขอมลโดยใชการสมภาษณเชงลก การสงเกตการณแบบมสวนรวม และกระบวนการสนทนากลม ผลการศกษาใชการวเคราะหขอมลโดยการวเคราะหเนอหา ผลการวจยพบวา สถานการณขยะของชมชนมแนวโนมเพมมากขน โดยสวนใหญเปนขยะในครวเรอน ครวเรอนไมมการคดแยกขยะ ปญหาคอขาดความตระหนกและความรวมมอจากประชาชนและผประกอบการ การพฒนารปแบบการจดการขยะแบบมสวนรวมประกอบดวยการลดปรมาณขยะภายในครวเรอนและจากแหลงก าเนด การคดแยกและ การเกบรวบรวมขยะ และการน ากลบมาใชซ าและน าไปก าจด รวมถงการจดตงกองทนขยะเพอสวสดการ รปแบบแนวทางในการสงเสรมใหจดการขยะแบบมสวนรวมประกอบดวยการมสวนรวมของชมชน การมกลไกขบเคลอนการด าเนนงาน และมรปแบบแนวทางจดการขยะแบบมสวนรวมอยางเหมาะสม

ค าส าคญ การพฒนา รปแบบ การจดการขยะ การมสวนรวม

1 นกวชาการสาธารณสขช านาญการ ส านกงานสาธารณสขอ าเภอเอราวณ จงหวดเลย * Corresponding author: [email protected]



Original Article

The Model Development of Participation Waste Management in Jomsi Sub-district Administrative Organization, Chiang Khan District,

Loei Province

Anek Faijumpa1,*

Abstract

This action research was aimed to: (1) study the situation of community waste management. ( 2) study the development of the community participation in community-based waste management model and (3) study the participatory waste management model. The sample consisted of 35 stakeholders in waste management. Data were collected using in-depth interviews, participatory observation and the group discussion. The data were analyzed by content analysis. The results revealed that: the situation of waste in the community tends to increase. Due to the lack awareness and means, household waste is rarely sorted. Lacks of public awarenees is one of major problems of waste management. The development of the community participatory waste management models include reducing household waste and sources of waste, the waste separation, waste collected, waste recycling and waste disposal. Including the establishment of the waste fund for welfare. The guideline to promote community participation for waste management were community participation, a mechanism driven operation, and a model approach to waste management.

Keyword: Development, Model, Waste management, Participation

1 Public Health Technical Officer, Erawan District Public Health Officer, Loei Province * Corresponding author: [email protected]



บทน า

สถานการณป จ จ บ นการ เ พมข นของประชากร ความกาวหนาทางเทคโนโลย การขยายต ว ของช มชนท ง ใน เม อ งและชนบท พฤตกรรมการบรโภคของประชาชน ตลอดจนการนโยบายการทองเทยวทตองการสงเสรมการทองเทยวใหมนกทองเทยวจ านวนมากขนท าใหมปรมาณขยะมลฝอยท เกดขนทวประเทศในป 2560 ประมาณ 27.40 ลานตน หรอ 75,046 ตนตอวน เพมขนรอยละ 1.26 จากป 25591 ในขณะทมสถานทก าจดขยะมลฝอยทวประเทศ จ านวน 2,450 แหง สวนใหญเปนระบบฝงกลบรองรบ การก าจดขยะมลฝอยอยางถกตองท าไดเพยง 7.88 ลานตน หรอรอยละ 30.1 ของขยะมลฝอยทเกดขนทงหมด มเพยง 480 แหงทก าจดอยางถกตอง ขณะเดยวกนมการน าขยะมลฝอยกลบมาใชประโยชนประมาณ 4.82 ลานตน หรอรอยละ 18.4 ท าใหเกดปญหาในการจดการขยะในดานตาง ๆ เชน มขยะมลฝอยตกคางจ านวนมาก เนองจากสถานทก าจดขยะมลฝอยสวนใหญด าเนนการไมถกตองตามหลกวชาการ โดยมการเผากลางแจง กองทงในบอดนเกาหรอพนทรกราง สถานทก าจดขยะมลฝอยทถกตองตามหลกวชาการม ไม เ พยงพอ เปนแหลงทกอให เกดมลภาวะสงกลนเหมน สรางความร าคาญ แหลงเปนแหลงทกอใหเกดพาหนะน าโรคตาง ๆ ตอประชาชน

จงหวดเลย เปนหน งในหลายจงหวดทประสบปญหาขยะลนเมองและมแนวโนมทปรมาณขยะเพมขนอยางรวดเรว การเปนแหลงทองเทยวทส าคญของประเทศไทยสงผลกระทบใหมปรมาณขยะมลฝอย เกดขนเฉลย 576 ตนตอวน หรอประมาณ 207,360 ตนตอป ในขณะทจงหวดเลยมสถานทก าจดขยะมลฝอยถกตองตามหลกสขาภบาลภายใตความรบผดชอบของเทศบาล

เมองเลยเพยง 1 แหง ซงเปนระบบแบบฝงกลบ สามารถก าจดขยะ มลฝอยของเทศบาลเมองเลย และขยะมลฝอยจากองคกรปกครองสวนทองถนใกลเคยงไดเพยงวนละประมาณ 50 ตน หรอรอยละ 8.6 ของขยะมลฝอยทเกดขนทงหมด ขยะมลฝอยทเหลอสวนใหญจะถกก าจดโดยวธเผา และขยะสวนท เหลอท าการฝงกลบเปนคร งคราว หรอไมมการก าจดเลย ดงนนความรนแรงของปญหาการจดการขยะมลฝอยของจงหวดเลย จงเปนประเดนเรงดวนทควรไดรบการแกไข2

องคการบรหารสวนต าบลจอมศร อ าเภอเชยงคาน จงหวดเลย มหนาทในการจดการดานขยะและดแลสภาพสงแวดลอมในพนท ซงทผานมาพบวา มปญหาจ านวนปรมาณมลฝอยสะสมเพมมากขนโดยมปรมาณขยะ 3 ตนตอวน หรอ 90 ตน/เดอน ไมม พนทท งขยะมลฝอยในต าบล ประชาชนและชมชนยงไมมการคดแยกมลฝอยทถกตองตงแตตนทางทงในระดบครวเรอนและสถานประกอบการตาง ๆ มการน าสงของเหลอใชกลบมาใชประโยชนจ านวนนอย สวนใหญทงรวมกนในถงขยะรอใหองคการบรหารสวนต าบลจอมศรน าไปก าจด และองคการบรหารสวนต าบลจอมศรมงบประมาณไมเพยงพอในการจดหาถงขยะแยกประเภททงสชนดตามมาตรฐานของกรมควบคมมลพษใหครบตามความตองการของชมชนได นอกจากนรถยนตบรรทกส าหรบเกบขนขยะมลฝอยมจ ากดไมเพยงพอ โดยมรถบรรทกขยะแบบเปดขางเททาย ขนาดบรรทก 3 ลบ.ม.จ านวน 1 คนเทานนและยงเปนแบบเทรวมกนโดยไมแยกประเภท ซงถงแมวาตนทางในระดบครวเรอนจะมการคดแยกขยะมลฝอยกตาม ท าใหการจดการขยะยงเปนปญหาทมความยงยากและซบซอนในการแกไขดวย

จากปญหาดงกลาว ผวจยจงมความสนใจศกษาการพฒนารปแบบการจดการขยะแบบมสวนรวมขององคการบรหารสวนต าบลจอมศร



อ าเภอเชยงคาน จงหวดเลย เพอพฒนารปแบบการจดการขยะแบบมสวนรวมของชมชนในเขตองคการบรหารสวนต าบลจอมศร อ าเภอเชยงคาน จงหวดเลย เพอเปนแนวทางในการสงเสรมใหเกดการจดการขยะไดอยางถกตองเหมาะสม โดยใหประชาชนในพนทและผมสวนเกยวของไดเขามามสวนรวมในกระบวนการด าเนนการบรหารจดการขยะเพอใหเปนการแกไขปญหาขยะอยางยงยนในอนาคตตอไป

วตถประสงคของการวจย 1. เพอศกษาสภาพการจดการขยะของ

ชมชนต าบลจอมศร อ าเภอเชยงคาน จงหวดเลย 2. เพอศกษาการพฒนารปแบบการจดการ

ขยะแบบมสวนรวมของชมชนในเขตองคการบรหารสวนต าบลจอมศร อ าเภอเชยงคาน จงหวดเลย

3. เพอหารปแบบแนวทางในการสงเสรมใหเกดการจดการขยะแบบมสวนรวมขององคการบรหารสวนต าบลจอมศรไดอยางเหมาะสม

ขอบเขตการวจย ขอบเขตเชงพนท ต าบลจอมศร อ าเภอ

เชยงคาน จงหวดเลย ขอบเขตเชงเนอหา การศกษาบรบทชมชน

การประชมเชงปฏบตการผน าชมชนในการจดการขยะ น าเสนอรปแบบการจดการขยะแบบมสวนรวมและการเลอกน าไปใช ซงประกอบดวย การลดปร ม าณกา ร เ ก ด ขยะ ในคร ว เ ร อนและแหล งก า เนดขยะ การคดแยกขยะ การเกบรวบรวมขยะ และการน ากลบมาใชและก าจดขยะ การวางแผนปฏบตการจดการขยะแบบมสวนรวม การปฏบตการน ารปแบบการจดการขยะแบบมสวนรวมไปใชในชมชน การจดตงกองทนขยะเพอสวสดการ การท าปยหมก การท าถงขยะเปยก การประเมนผลการจดการขยะในชมชนแบบมสวนรวมตามบรบทของชมชน

ขอบเขตประชากรทศกษา ประกอบดวยผน าชมชนทเกยวของกบการจดการขยะ จ าแนกเปน 5 กลมจ านวนทงสน 35 คนประกอบดวยผบรหารองคการบรหารสวนต าบลจอมศร ผน าชมชนและตวแทนประชาชน ผน าจากเจาหนาททองถน ผน าจากหนวยงานราชการในพนท ผน าศาสนา

ขอบเขตดานเวลา ด าเนนการวจยในระหวางเดอน กมภาพนธ 2562 – มกราคม 2563


การวจยเชงปฏบตการ (Action Research) ท าการศกษาบรบทของพนทในการในการมสวนรวมในการจดการขยะ โดยมขนตอนการวจยเชงปฏบตการประกอบดวย การวางแผน การปฏบตการ การสงเกตการณ และการสะทอนผลกลบ ด าเนนการวจยโดยการสรางกระบวนการมสวนรวมผานกจกรรมตางๆในชมชน โดยใชเทคนคการเชงประชมปฏบตการแบบมสวนรวม การประชม การระดมความคดเหน การอภปรายกลม และการบรรยาย เครองมอทใชในการวจยคอ การศกษาบรบทชมชน การสมภาษณเชงลก และการสงเกตแบบมสวนรวม

กลมตวอยางทใชในการศกษาวจย การวจยครงนผวจยคดเลอกกลมตวอยางแบบเจาะจง คอ ผน าชมชนทเกยวของกบการจดการขยะทมาจาก 5 กลม จ านวนทงสน 35 คน ประกอบดวยกลมผบรหารองคการบรหารสวนต าบลจอม จ านวน 4 คน กล มผ น าชมชนและตวแทนประชาชน จ านวน 24 คน กลมผน าจากเจาหนาททองถน จ านวน 3 คน ผน าจากหนวยงานราชการในพนท จ านวน 3 คน และผน าศาสนา จ านวน 1 คน



เครองมอทใชในการวจย เกบรวบรวมขอมลจากการประชมเชงปฏบตการ การสมภาษณเชงลก การสงเกตการณแบบมสวนรวม และการบนทกภาคสนาม ประกอบกบการใชขอมลจากเอกสาร แนวคด และงานวจยทเกยวของ

การวเคราะหขอมล ใชการวเคราะหขอมลเชงเนอหา (Content Analysis) โดยการจ าแนกและจ ด ระบบข อม ล ให เป นหมวดหม ก า รตรวจสอบขอมล การเปรยบเทยบขอมล และการตความขอมล โดยน าขอคนพบจากการวจยมาเชอมโยงสรางเปนขอสรปเพอตอบค าถามตามวตถประสงคการวจยแลวน าเสนอเนอหาดวยวธพรรณนา


สภาพการจดการขยะของชมชนต าบลจอมศร สภาพการณการจดการขยะ ในอดต

ปจจบน และอนาคต ผลการศกษาพบวา ในอดตพนทต าบลจอมศรมขยะไมมาก ขยะทเกดขนสวนใหญเปนขยะในครวเรอน ซงไดแก เศษผก ใบตอง ใบไม เศษอาหาร ซ งเปนขยะทยอยสลายได ครวเรอนมถงขยะส าหรบใสขยะในครวหลงละ 1 ใบ การจดการขยะบางหลงคาเรอนทมพนทกวางกจะท าหลมเทขยะทบรเวณหลงบาน ขยะทวไปกจะเผากลางแจง หรอน าไปทงตามสวนไรนาของตนเอง ปจจบนมจ านวนปรมาณขยะเกดมากขน องคการบรหารสวนต าบลจอมศรมถงขยะแจกจายไวกบทกหลงคาเรอน ท าใหประชาชนน าขยะจากในครวมารวมกบขยะตางๆในครวเรอนมารวมไวทถงขยะหนาบานทเพมมากขน และรอการมาเกบรวบรวมไปก าจด หากวนใดรถเกบขนขยะเกดเสยหรอเกดอบตเหตไมสามารถมาเกบขยะไปก าจดได กจะเพมปรมาณขยะอกเทาตว สงผลใหเกดการเนาเสย สงกลนเหมนร าคาญในหมบานชมชน สวนในอนาคตมการคาดการณวาปรมาณขยะจะม

เพมมากขนจ านวนมากหากไมมการจดการขยะทเปนรปแบบทเหมาะสมกบหมบานชมชน

แหลงก าเนดขยะมลฝอยในพนทต าบลจอมศร ผลการศกษา พบวา แหลงก าเนดขยะมลฝอยทเกดขนในพนทต าบลจอมศร สวนใหญมาจากแหลงขยะในครวเรอน ตลาดสด รานคา สถานประกอบการ หนวยงานราชการ โรงเรยน วด และจากการด าเนนกจกรรมตางๆของสมาชกภายในครวเรอน และสมาชกหมบานของชมชน

นโยบายและเปาหมายการด าเนนงานจดการขยะองคการบรหารสวนต าบลจอมศร ผลการศกษาพบวา องคการบรหารสวนต าบลจอมศรและหมบานทง 8 หมบาน มนโยบายและเปาหมาย การด าเนนการก าจดขยะ คอ เปนหมบาน ต าบลสะอาด ตามนโยบาย “ประเทศไทยไรขยะ”ของกระทรวงมหาดไทย และนโยบาย “จงหวดสะอาด” ของผวาราชการจงหวดเลย โดยมแนวทางการขบเคลอนการด าเนนงานตามแนวทาง “ประชารฐ” ซงเปนการระดมความรวมมอจากคนในชมชนและทกภาคสวนขบเคลอนการด าเนนงานไปดวยกน โดยยดหลก 3 Rs คอ ลดปรมาณการใช (Reduce) การใชประโยชนซ า (Reuse) และการดดแปลงและน ากลบมาใชประโยชน (Recycle) ทงนเพอเปาหมายลดปรมาณขยะในครวเรอนและชมชน

รปแบบจดการขยะมลฝอยขององคการบรหารสวนต าบลจอมศรในอดต ผลการศกษา พบวา ในอดตต าบลจอมศรมรปแบบจดการขยะมลฝอยในครวเรอน หมบาน โดยเปนการจดการในแตละหลงคาเรอนดวยตนเอง ไดแก การเผากลางแจง การท าหลมขยะ น าไปทงในทสาธารณะ และทสวนบคคลตาง ๆ ตอมาองคการบรหารสวนต าบลจอมศร จงมการน ารปแบบการก าจดขยะในหมบานชมชนดวยการจดเกบรวบรวมไวบรเวณหนาบานโดยจดใหมถงขยะประจ าครวเรอน



จากนนจงมรถเกบรวบรวมขยะขององคการบรหารสวนต าบลจอมศรน าไปก าจดในสถานทก าจดขยะของเทศบาลต าบลเชยงคานเปนประจ าทกวน ๆ ละครง

การมสวนรวมในการจดการขยะของประชาชนในหมบานต าบลจอมศร ผลการศกษา พบวา ประชาชนในหมบานของต าบลจอมศร มสวนรวมเพยงในการน าขยะในครวเรอน เกบรวมใสในถงขยะทองคการบรหารสวนต าบลจอมศรจดใหมากเพมขนและรอการมาเกบรวมไปก าจดตอไป โดยสวนใหญจะไมมการคดแยกขยะกอนน ามาลงในถงเกบขยะ นอกจากนยงพบวาประชาชนในหมบานยงไมไดมสวนรวมในการวางแผนในการจดการขยะในหมบาน

แนวทางในการบรหารจดการขยะมลฝอยต าบลจอมศร ผลการศกษา พบวา ต าบลจอมศร มแนวทางในการบรหารจดการขยะตามแนวทางประชารฐ คอน าภาคราชการ ภาคเอกชน ภาคการศกษา ภาคศาสนา ภาคประชาคมและประชาชนมาใชในการบรหารจดการขยะ โดยมกรอบการด าเนนงาน 3 ขนตอน คอ 1) ตนน า ไดแก การลดปรมาณและคดแยกขยะมลฝอย ณ แหลงก าเนด โดยใชหลก ใชนอย ใชซ า และน ากลบมาใช ใหม 2 ) กลางน า ไดแก การเ พมประสทธภาพการจดเกบขนขยะมลฝอยขององคการบรหารสวนต าบลจอมศร และ 3) ปลายน า ไดแก การเพมมลคาขยะมลฝอย มการจดตงกองทนขยะเพอสวสดการในชมชน และขยะมลฝอยไดรบการก าจดถกตองตามหลกวชาการ

รปแบบทเหมาะสมในการจดการขยะขององคการบรหารสวนต าบลจอมศร ผลการศกษา พบวา รปแบบทเหมาะสมในการจดการขยะต าบลจอมศร คอ การลดปรมาณขยะ ณ แหลงก าเนด โดยมการคดแยกขยะกอนน าไปก าจด ทกคนในครวเรอนในหมบานชมชนมสวนรวมในการจดการขยะ มการตอยอดจากกจกรรมการคดแยกขยะ

เพอเพมมลคาของขยะทคดแยก เชน กองทนขยะเพอสวสดการในชมชน การท าปยหมกไวในในครวเรอน ชมชน การท าสงประดษฐจากขยะ เปนตน

ปญหาและขอเสนอแนะในการจดการขยะมลฝอยต าบลจอมศร ผลการศกษา พบวา ปญหาสวนใหญในการจดการขยะมลฝอยในต าบลจอมศร คอ ขาดความรวมมอและความตระหนกจากประชาชนและผประกอบการในการลดขยะมลฝอยจากตนทาง ขาดการบรณาการอยางแทจรงระหวางหนวยงานทรบผดชอบและภาคประชาชน มขยะมลฝอยตกคางจ านวนมากในชวงเทศกาลส าคญ สถานทก าจดขยะมลฝอยทถกตองตามหลกวชาการไมเพยงพอและอยหางไกลนอกพนท สวนขอเสนอแนะ พบวา ควรสรางความรวมมอจากประชาชนในการจดการขยะตงแตตนทาง ควรมรปแบบวธการทดในการจดการขยะ และปลกจตส านกในการจดการขยะแกประชาชนตงแตระดบเดกเลกขนไป

การพฒนารปแบบการจดการขยะแบบมสวนรวมของชมชนในเขตองคการบรหารสวนต าบลจอมศร กลมตวอยางทศกษา ไดน ารปแบบการจดการขยะแบบมสวนรวมของชมชนทไดเหนชอบตามทเสนอในการประชมเชงปฏบตการแลวไปใชในหมบานรวมกนแกนน าชมชนพฒนารปแบบการจดการขยะแบบมสวนรวม ดงน

การลดปรมาณขยะ ผลการศกษา พบวา องคการบรหารสวนต าบลจอมศรไดจดท าโครงการขบเคลอนประเทศไทยไรขยะตามแนวทางประชารฐต าบลจอมศร โดยมกลยทธเปนชมชนสะอาด หนาบานนามอง มกจกรรมการอบรมใหความรเกยวกบการคดแยกขยะและสงเสรมการประดษฐผลตภณฑจากวสดท ไดจากการคดแยกขยะ นอกจากน คณะกรรมการแกนน าชมชน ก านน ผใหญบาน อสม. มการจดกจกรรมการรณรงคเพอ



ขอความรวมมอประชาชนในหมบาน โดยมการจดประชมชาวบานเพอรวมกนคดวางแผนในการลดข ย ะ ท เ ก ด ข น ใ น ค ร ว เ ร อ น ห ม บ า น แ ล ะประชาสมพนธใหประชาชนลดการใชผลตภณฑทกอใหเกดขยะน ามาซงการใหความรวมมอในการใชถงผา หรอตะกราใสของแทนการใชถงหวในการซอของทตลาด ใชปนโตใสกบขาวแทนถงพลาสตกและถงหว น าเสอผาเกาทไมใชแลวมาท าผาเชดเชดรถ เชดโตะ เชดกระจก เปนตน ซงเปนการน าขยะสงของเหลอใชทจะทงแลวน ามาใชใหมและใชซ า

การคดแยกขยะ ผลการศกษา พบวา อ งค ก า รบ ร ห า รส ว นต า บลจอมศร ม ก า รด าเนนการคดแยกขยะ โดยมการคดแยกขยะเปนขยะทวไป ขยะเปยก ขยะอนตราย และขยะรไซเคล มการสงเสรมสนบสนนการจดกจกรรมการจดการขยะคดแยกขยะดวยหลกการเพมมลคาใหกบขยะ โดยมการจดต งกองทนขยะเ พอสวสดการและการสงเคราะหกนในหมบานชมชน และมการท าปยหมกปยชวภาพและถงขยะเปยกในครวเรอน

การเกบรวบรวมขยะมลฝอย ผลการศกษา พบวา องคการบรหารสวนต าบลจอมศรไดรวมมอกบประชาชนในหมบ านคดแยกขยะเปน 4 ประเภท คอ ขยะทวไป ขยะเปยก ขยะรไซเคล และขยะอนตราย ส าหรบขยะทวไปซงมลกษณะทยอยสลายยากและไมคมคาในการน ากลบไปใชใหม เชน หอพลาสตกใสขนม ถงพลาสตกเปอนเศษอาหาร โฟม ซองบะหมกงส าเรจรป น าไปเกบรวมในถงขยะทองคการบรหารสวนต าบลจดไวใหในแตละครวเรอนรอการขนไปก าจด ขยะเปยก สวนใหญน าไปเกบรวมทถงขยะเปยกทแตละหลงคาเรอนจดท าขน แตมสวนหนงทน าขยะเปยกทเปนเศษอาหาร เศษผก ผลไม ไปเปนอาหารสตว เปด ไก และสกร ขยะรไซเคล แตละหลงคาเรอนมการแยกชนดขยะ เชน ขวดน าพลาสตก ขวดแกวส

ขวดแกวใส เหลก โลหะตาง ๆ กระดาษ เกบในภาชนะทจดเตรยมไวรอการน าไปจ าหนายใหกบผประมลทคณะกรรมการก าหนดเดอนละครง สวนขยะอนตราย เชน หลอดไฟฟา ถานไฟฉาย ภาชนะบรรจสารเคม ฯลฯ มการน าไปเกบรวมในถงทองคการบรหารสวนต าบลจอมศรจดไวใหตามหมบานตาง ๆ หมบานละ 1 จด รอการน าไปก าจดทถกวธตอไป

การน ากลบมาใชและก าจดขยะ ผลการศกษา พบวา การใชซ าสวนใหญเปนขยะทวไปประเภทเสอผา โดยมการน ามาซกท าความสะอาดแลวน าไปบรจาคตอ นอกจากนยงพบวามการน าเสอผาท ใชแลวมาใชซ าท าเปนผาเชดรถ เชดกระจก เชดโตะ เกาอ และท าผาถบาน การสรางสงประดษฐ พบวา ในหมบานนาสและบานศรพฒนามกลมประดษฐผลตภณฑจากขยะโดยมการน ากลองนมยเอชทและกลองบรรจสราไปประดษฐท าหมวก มการน าขวดน าดมมาประดษฐเปนดอกไม แจกน โคมไฟ น าหลอดน าหลอดกาแฟมาประดษฐเปนกระเปาหว น ายางรถยนตเกามาท าเปนกระถางปลกผกสวนครว นอกจากนยงพบวาองคการบรหารสวนต าบลจอมศรมการน าขยะประเภทขวด ขวดน า ทไมปดฝามาท าเปนวสดน าหลมน าธนาคารน าใตดนในหมบาน เปนการเกบน า ปองกนน าทวมขง สวนการน าขยะไปก าจด พบวา องคการบรหารสวนต าบลจอมศรน าขยะทผานการคดแยกและการเกบรวมจากครวเรอนตางๆ น าไปก าจดทโรงก าจดขยะเทศบาลต าบลเชยงคานโดยมระยะทาง 25 กโลเมตร การประเมนผลการพฒนารปแบบการจดการขยะในชมชนแบบมสวนรวมของแกนน าของชมชน ผลการประเมนการพฒนารปแบบการจดการขยะในชมชนกบแกนน าชมชนท เปนกลมเปาหมายประชากรศกษาใน 4 ดาน พบวา รปแบบการจดการขยะแบบมสวนรวมในชมชน



ต าบลจอมศรน เปนรปแบบทเกดประโยชนตอหมบานชมชนทงในการจดการขยะ การสรางรายไดใหครวเรอนในการขยะ ตลอดจนการตงกองทนขยะเพอสวสดการและการสงเคราะหซงเปนการดแลชวยเหลอกนและกน เปนรปแบบทสามารถน าไปใชไดจรง มความเหมาะสมไมยงยากซบซอน สามารถตอยอดการพฒนาไปไดอก และทส าคญคอประชาชนในหมบาน ตลอดจนแกนน าชมชน หนวยงานในภาครฐ เอกชนในพนทใหมสวนชวยในความรวมมอด าเนนการ

รปแบบแนวทางในการสงเสรมใหเกดการจดการขยะแบบมสวนรวมขององคการบรหารสวนต าบลจอมศรท เหมาะสม ผลการศกษา พบวา รปแบบในการสงเสรมใหการจดการขยะแบบมสวนรวมในเขตองคการบรหารสวนต าบลจอมศร มรปแบบการจดการขยะทเหมาะสมซงประกอบดวยดงน

การมสวนรวมในการจดการขยะของแกนน าชมชนและประชาชน การมสวนรวมในการจดการขยะในเขตองคการบรหารสวนต าบลจอมศร ทเหมาะสมซงประกอบดวย

1) การมสวนรวมในการวางแผน ซงการวางแผนไดเปดโอกาสใหประชาชน ผน าชมชน และคณะกรรมการชมชน เปนคณะกรรมการการจดการขยะขององคการบรหารสวนต าบลจอมศร โดยเปนตวแทนของประชาชนในพนทเขารวมประชมเวทประชาคมเ พอรบทราบนโยบาย แนวทาง โครงการหรอกจกรรมทองคการบรหารสวนต าบลจอมศรจะด าเนนการจดการขยะ และรวมเสนอแนวทางและขอคดเหนในการจดการขยะท เปนประโยชนตอประชาชนในพนท ในการศกษาครงนพบวามการมสวนรวมในการวางแผนยงไมไดรบความรวมมอเทาทควร

2) การมสวนรวมในการด าเนนงาน การด าเนนงานโครงการหรอกจกรรมขององคการ

บรหารสวนต าบลจอมศรในการจดการขยะ เชน โครงการประเทศไทยไรขยะตามแนวทางประชารฐต าบลจอมศร เชน มสวนรวมในการลดปรมาณขยะ รวมคดแยกขยะในครวเรอนประเภทตางๆ รวมมอในการเกบรวบรวมขยะ และรวมในการน ากลบมาใชซ าและน าไปก าจด สวนโครงการกองทนขยะเพอสวสดการและการสงเคราะหต าบลจอมศร รวมเปนสมาชกของกองทนฯ และปฏบตตามระเบยบกองทน เปนตน ซงในการศกษาในดานนพบวาประชาชนและแกนน าใหความรวมมอเปนอยางด

3) การมสวนรวมในการตดตามประเมนผล โดยสงเสรมใหแกนน าชมชน ประชาชนเขามามสวนร วมในการตดตามและประเมนผลการด าเนนงานการจดการขยะในทกขนตอน ดวยการตงเปนคณะกรรมการ คณะท างานตางๆ ทงการประเมนผลการด าเนนงานโครงการ การประเมนการด าเนนงานของกองทนขยะเพอสวสดการ และการตดตามการจดการขยะอน ๆ

4) การมสวนรวมในการรบผลประโยชน สงเสรมใชทกคนทกครวเรอนไดรบผลประโยชนในการมสวนรวมในการจดการขยะ เชน ไดรบสวสดการจากกองทนขยะฯ ไดแก การเสยชวต การคลอดบตร คารกษาพยาบาล คาสนบสนนการจดงานศพปลอดเหลา ปลอดการพนน เปนตน

กลไกขบเคลอนการด าเนนงาน การขบเคลอนการด าเนนงานจดการขยะแบบมสวนรวมในเขตองคการบรหารสวนต าบลจอมศร คณะผบรหารและทมแกนน าชมชนมการก าหนดนโยบาย มแผนงาน มการจดท าโครงการและกจกรรมทมการเปนการประสานงานกนระหวางองคการบรหารสวนต าบลจอมศรกบประชาชนในหมบาน ชมชน โดยมผน าชมชนเปนตวกลางท าหนาทเชอมประสานการท างานระหวางองคการบรหารสวนต าบลกบประชาชนในหมบาน และมการประชาสมพนธใหประชาชนเขารวมโครงการ



กจกรรมตาง ๆ ผานหอกระจายขาวในหมบาน ชมชน ตลอดจนผานชองทางตาง ๆ เ พอใหประชาชนไดรบขอมลขาวสารอยางสะดวกและรวดเร ว นอกจากน การต งคณะกรรมการ คณะท างานตางๆ ในการชวยขบเคลอนการจดการขยะแบบมสวนรวมในเขตองคการบรหารสวนต าบลจอมศร จงสามารถขบเคลอนการด าเนนงานไดสะดวก รวดเรวขน

รปแบบแนวทางในการจดการขยะแบบมสวนรวมขององคการบรหารสวนต าบลจอมศรท เหมาะสม รปแบบแนวทางในการสงเสรมใหเกดการจดการขยะแบบมสวนรวมขององคการบรหารสวนต าบลจอมศรทเหมาะสม ประกอบดวย

1) การลดปรมาณขยะในครวเรอเรอนและแหลงก าเนดขยะ โดยการรณรงคประชาสมพนธใหประชาชนไดรบความรเรองการจดการขยะจากบานเรอน องคการบรหารสวนต าบลจดอบรมใหความรแกประชาชนในการลดการเกดขยะในครวเรอนชมชน ลดการน าขยะทกชนดเขาในครวเรอน เชน ลดการใชถงหว ถงพลาสตก โฟม และอนๆสงเสรมการใชวสดทยอยสลายไดงาย เพอลดปรมาณขยะทประชาชนน าออกมาทง

2) การคดแยกขยะ องคการบรหารสวนต าบลจอมศรไดจดท าโครงการเพอสงเสรมการคดแยกขยะ โดยการจดตงกองทนขยะเพอสวสดการ ทบรหารกองทนโดยคณะกรรมการกองทนทมาจากผแทนชาวบาน มการรณรงคประชาสมพนธใหประชาชนไดรบความรเรองการคดแยกขยะจากบานเรอน จดสงเจาหนาทลงพนทเพอใหความรและขอมลตาง ๆ กบประชาชนโดยตรง การรณรงคประชาสมพนธผานทางผน าชมชนแตละหมบาน และเสยงตามสายในหมบาน มการจดเวทประชาคม การแตงตงคณะกรรมการ คณะท างาน การจดท าบนทกขอตกลงด าเนนการ ขยะทคดแยกแลว ขยะทวไปประเภทขยะอนทรยสามารถน ามาก าจดดวยวธการหมกท าปย และใชเปน

อาหารสตว ขยะทวไปทเปนขยะรไซเคลสามรถน า ไปจ าหน าย ได นอกจากน ย ง ส ง เ สร ม ใหประชาชนน าขยะอนตรายมาเกบรวมในจดทอยในหมบาน รอการน าไปก าจดตอไป

3) การเกบรวมขยะ การเกบรวบรวมและขนสงขยะในเขตพนทองคการบรหารสวนต าบลจอมศร จะมพนกงานและรถบรรทกเกบขยะทสามารถออกเกบขนขยะทกวน และใชการเกบขยะจากบานของประชาชนโดยตรง ซงเปนขยะทคดแยกแลวและไมสามารถใชประโยชนหรอซอขายได

4) การน ากล บมาใช และน า ไปก าจ ด องคการบรหารสวนต าบลจอมศรเนนการน าขยะมลฝอยทแตละครวเรอนไดคดแยกแลวมาแปรรปใหเกดประโยชน มการจดอบรมใหความรในการแปรรปขยะ สรางสงประดษฐจากขยะ โดยขยะอนทรยเศษอาหาร เศษผก น าไปท าเปนปยหมก และน ามาใชเปนอาหารสตว หรอน าไปหมกเปนปยหมก น าไปหมกท าน าจลนทรยส าหรบเปนปยน าบ ารงพช บ ารงดน และใชบ าบดน าเสย สวนทใชประโยชนไมไดจะน าสงไปก าจดทอนตอไป


1. สภาพการจดการขยะของชมชน การศกษาสภาพปญหาขยะมล ในพนท

ต าบลจอมศร พบวา ในอดตขยะทเกดขนเปนขยะในครวเรอนเปนสวนใหญ โดยเปนขยะพวกเศษผก ใบตอง ใบไม เศษอาหาร ซงเปนขยะทยอยสลายได และมจ านวนไมมาก ทงนอาจเปนเพราะยงใชวถชวตท เรยบงายและยงไมมความเจรญทางเทคโนโลยตาง ๆ โดยครวเรอนมถงขยะส าหรบใสขยะในครวหลงคาเรอนละใบ ไมมการคดแยกขยะทงทกอยางรวมกนในถงขยะใบเดยว บางหลงคาเรอนทมพนทกวางกจะท าหลมขยะเปยกทบรเวณหลงบาน ขยะทวไปสวนใหญจะเผากลางแจง



หรอไมกน าไปทงในทสาธารณะประโยชนของหมบาน หรอน าไปทงตามทสวนไรนาของตนเอง สอดคลองกบยวลดา ชรกษ และคณะ3 ทพบวา ประชาชนยงไมไดมการคดแยกขยะมลฝอยในครวเรอนกอนจะน าไปทง ซงสวนใหญจะน าไปทงในสวนหลงบาน เผากลางแจง ฝง หรอไมกนาไปทงในพนทอน ในปจจบนมความเจรญเตบโตในพนทมากขน มประชากรเพมจ านวนมากขนสงผลท าใหมจ านวนขยะเพมมากขนดวย อกทงองคการบรหารสวนต าบลจอมศรมถงขยะแจกจายไวกบทกหลงคาเรอน ท าใหประชาชนมความสะดวกในการน าขยะจากในครวมารวมกบขยะตางๆมารวมไวทถงขยะหนาบานท เ พมมากขน จงท าใหมปรมาณขยะมากถงวนละ 3 ตนตอวน ซงหากวนใดรถเกบขนขยะเกด เสยหรอเกดขดของไมสามารถมาเกบขยะไปก าจดได กจะเพมปรมาณขยะอกเทาตว สงผลใหเกดการเนาเสย สงกลนเหมนร าคาญในหมบานชมชน สวนในอนาคตมการวเคราะหและคาดการณวา ปรมาณขยะจะยงจะเพมจ านวนมากขนหากไมมการจดการขยะทเปนรปแบบทเหมาะสมกบหมบานชมชนจะท าใหเกดปญหาขยะลนพนท และองคการบรหารสวนต าบลจอมศรตองมคาใชจายในการจดเกบและการก าจดขยะเพมมากขนดวย สอดคลองกบศภรนทร อนตธโต และคณะ4 ทพบวาพนทเทศบาลต าบลหนองควายยงคงมปญหาปรมาณขยะมลฝอยจ านวนมากขน เทศบาลตองแบกรบคาใชจายในการจดเกบและก าจดขยะทสงขน ดงนนจงควรมมาตรการหรอแนวทางในการจดการขยะในรปแบบทเหมาะสมและไดรบความรวมมออยางดจากคนในหมบานชมชน

แหลงก าเนดขยะมลฝอยในพนทต าบลจอมศร พบวา มาจากแหลงขยะในครวเรอนมากทสด รองลงมาคอ ตลาดสด รานคา สถานประกอบการ หนวยงานราชการ โรงเรยน และศาสนสถาน สอดคลองกบทวา ประสวรรณ และคณะ5 ทพบวา

จ านวนขยะมลฝอยมปรมาณมากเนองจากความหนาแนนของประชาชนในพนทท เพมขนอยางรวดเรว โดยแหลงก าเนดขยะทมปรมาณมากทสดมาจากครวเรอน โรงงาน และบรษทหางราน ดงนนจงมความจ าเปนอยางยงในการแสวงหาความรวมมอจากประชาชนในครวเรอนในการลดจ านวนปรมาณขยะใหลดลง

นโยบายและเปาหมายการด าเนนงานจดการขยะองคการบรหารสวนต าบลจอมศร พบวา องคการบรหารสวนต าบลจอมศรและหมบานทง 8 แหงมนโยบายและเปาหมายการด าเนนการก าจดขยะทชดเจนรวมกนทงทองถนและทองท คอ เปนหมบาน ต าบลสะอาด ตามน โ ย บ า ย “ ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย ไ ร ข ย ะ ” ข อ งกระทรวงมหาดไทย และนโยบาย “จงหวดสะอาด” ของผวาราชการจงหวดเลย โดยมแนวทางการขบเคลอนการด าเนนงานตามแนวทาง “ประชารฐ” ซงเปนการระดมความรวมมอจากคนในชมชนและทกภาคสวนขบเคลอนการด าเนนงานไปดวยกน โดยใชหลก 3 Rs คอ ลดปรมาณการใช(Reduce) การใชประโยชนซ า (Reuse) และการดดแปลงและน ากลบมาใชประโยชน(Recycle) ทงน เ พอเปาหมายลดการเกดปรมาณขยะในครวเรอนและชมชน จงเปนแบบอยางทดทควรน าไปขยายในทองทและทองถนอน ๆ ตอไป

รปแบบการจดการขยะมลฝอยขององคการบรหารสวนต าบลจอมศร ทผานมา พบวารปแบบการจดการขยะมลฝอยในครว เรอน หมบานและชมชนจะจดการในแตละหลงคาเรอนกนเองซงเปนไปตามสภาพบรบทของพนทต าบลจอมศร ไดแก การเผากลางแจง การท าหลมขยะ การน าไปทงในทสาธารณะ และทสวนบคคลตางๆ นอกจากนยงพบวาประชาชนทงขยะไมเปนทอกดวย ท งนอาจเปนเพราะมความมกงาย ไมมระเบยบวนยและไมตระหนกถงความสกปรกทจะเกดขนสอดคลองกบอารย พลภเมอง และคณะ6



ทพบวา ประชาชนมความมกงายท ากจกรรมทกอใหเกดขยะมลฝอยและเกบไมเปนท ตอมาองคการบรหารสวนต าบลจอมศรมการน ารปแบบการก าจดขยะโดยการสงตอไปก าจดท อนดวยวธการเกบรวมขยะไวในถงขยะทองคการบรหารสวนต าบลจอมศรแจกใหทกหลงคาเรอน แลวมรถเกบขยะจากองคการบรหารสวนต าบลจอมศรน าไปก าจดตอทสถานก าจดขยะเทศบาลต าบลเชยงคาน ซงยงเปนรปแบบทไมครบถวนตามกระบวนขนตอนการจดการขยะแบบมสวนรวมทมประสทธภาพ ดงนนจงควรมรปแบบการจดการขยะทมสวนรวมจากชมชนในการลดจ านวนขยะ การคดแยกขยะ การเกบรวบรวมขยะ การน ากลบไปใชใหมและการก าจดขยะมาใชตอไป

การมสวนรวมในการจดการขยะของประชาชนในต าบลจอมศร ท ผ านมาพบว า ประชาชนมสวนรวมเพยงในการปฏบตดวยการน าขยะในครวเรอนมาเกบรวมใสในถงขยะทองคการบรหารสวนต าบลจอมศรจดใหมากเพมขนและรอการมาเกบรวมไปก าจดตอไปเทานน โดยสวนใหญจะไมมการคดแยกขยะกอนน ามาลงในถงเกบขยะ และประชาชนในหมบานยงไมไดมสวนรวมในการจดการขยะทงในดานการวางแผนในการจดการขยะในหมบาน ทงนอาจเปนเพราะมความเขาใจคลาดเคลอนเกยวกบการจดการขยะโดยมองวาเปนหนาทของทองถนในการจดการขยะจงไมไดเขาไปมสวนรวมในทกขนตอนกระบวนการสอดคลองกบยวลดา ชรกษ และคณะ(3)ทพบวา ประชาชนในหมบานยงไมมโอกาสในการเขามามสวนรวมในการจดการขยะชมชน และสอดคลองกบจนทรเพญ มนคร7 ทพบวา ประชาชนในพนทไมมสวนรวมในการคดวางแผนในกจกรรมหรอโครงการ ดงนนจงควรสงเสรมใหประชาชนมสวนรวมในการจดการขยะในทกขนตอนกจกรรมทงการวางแผน การวมลงมอปฏบต การตดตาม

ประเมนผลตรวจสอบ และรวมรบผลประโยชนและการรบผดชอบในผลทเกดขนรวมกน

แนวทางในการบรหารจดการขยะมลฝอยต าบลจอมศร พบวา ต าบลจอมศรมแนวทางในการบรหารจดการขยะตามแนวทางประชารฐ คอ น าภาคราชการ ภาคเอกชน ภาคการศกษา ศาสนา ภาคประชาคมและประชาชนมาใชในการบรหารจดการขยะ โดยมกรอบการด าเนนงาน 3 ขนตอน คอ 1) ตนน า ไดแก การลดปรมาณและคดแยกขยะมลฝอย ณ แหลงก าเนดโดยใชหลก ใชนอย ใชซ า และน ากลบมาใชใหม 2) กลางน า ไดแก การเพมประสทธภาพการจดเกบขนขยะมลฝอยขององคการบรหารสวนต าบลจอมศร และ 3) ปลายน า ไดแก การเพมมลคาขยะมลฝอยและขยะมลฝอยไดรบการก าจดถกตองตามหลกวชาการ ทงนอาจเปนเพราะเปนแนวทางทดทจะมสวนรวมกนกบทกภาคสวน ซงอาจสงผลใหเกดเปนแนวทางการจดการขยะทยงยนได สอดคลองกบฮารน มหมดอาล8 ทศกษารปแบบการจดการขยะมลฝอยในพนทกรงเทพมหานคร พบวา ปจจบนกรงเทพมหานครมแนวทางนโยบายการบ ร ห า ร จ ด ก า ร ข ย ะ ม ล ฝ อ ย ใ น พ น ทกรงเทพมหานคร โดยมการเรงพฒนาเนนการมสวนรวมของประชาชนในการลด และคดแยกขยะมลฝอยใหน าไปใชประโยชนได มหลกการ 3Rs (ลดปรมาณการใช (Reduce) การใชประโยชนซ า(Reuse) และการดดแปลงและน ากลบมาใชประโยชน (Recycle) ดงนนจงควรสงเสรมใหเกดการบรหารจดการขยะตามแนวทางประชารฐทเนนการมสวนรวมจากทกภาคสวนตอไป

รปแบบทเหมาะสมในการจดการขยะขององคการบรหารสวนต าบลจอมศร พบวา รปแบบทเหมาะสมในการจดการขยะ คอ การลดปรมาณขยะ ณ แหลงก า เนดขยะ โดยมการรณรงคประชาสมพนธใหประชาชนลดการใชผลตภณฑทกอให เกดขยะดวยการใชนอย ใชซ า และน า



กลบมาใชใหม การคดแยกขยะโดยการรณรงคประชาสมพนธใหประชาชนไดรบความรเรองการคดแยกขยะจากบานเรอน สงเสรมใหมการคดแยกขยะและสรางมลคาขยะดวยการจดตงกองทนขยะเพอสวสดการในชมชนซงเปนการดแลชวยเหลอซงกนและกนตงแตเกดจนถงเสยชวต มการน าขยะเปยกก าจดในถงขยะเปยกหรอท าปยหมกปยชวภาพ การเกบรวบรวมขยะ โดยการเกบรวมขยะทคดแยกแลว ซงขยะทวไปแยกจากขยะอนตรายเกบในถงขยะทจดไวใหและรอการน าไปก าจดตอไป สวนการน ากลบมาใชและก าจดขยะโดยมการรณรงคน าไปใชซ า สรางสงประดษฐจากขยะ ส าหรบขยะท ไมสามารถใชซ าหรอไมกอเกดประโยชนแลวรอน าขยะไปก าจดตอไป สอดคลองกบสรยะ หาญพชยและจนทรฉาย จนทรลา9 ทพบวา รปแบบการจดการขยะแบบมสวนรวมทเหมาะสม ประกอบดวยการลดปรมาณการเกดขยะ ซ งตองมการรณรงคประชาสมพนธ ใหประชาชนลดการใชผลตภณฑทกอใหเกดขยะ การคดแยกขยะ โดยการรณรงคประชาสมพนธใหประชาชนไดรบความรเรองการคดแยกขยะจากบานเรอน การเกบรวบรวมขยะ ซ งการเกบรวบรวมและขนสงขยะเปนหนาทของเทศบาลทสามารถออกเกบขนขยะทกวน การน ากลบมาใช/ก าจดขยะ เนนการน าขยะมลฝอยทเทศบาลเกบขนไดมาคดแยกขยะอนทรยออกจากขยะทวไป เพอน าขยะอนทรยมาแปรรปใหเกดประโยชน โดยน าไปท าเปนปยหมกและเศษอาหาร เศษผก น ามาใชเปนอาหารสตว หรอน าไปหมกเปนปยหมก น าไปหมกท าน าจลนทรยส าหรบบ าบดของเสย ดงนนการสรางความรวมมอจากประชาชนในการลดปรมาณขยะ ณ แหลงก าเนดขยะ การคดแยกขยะ การเกบรวบรวมขยะ และการน ากลบไปใช ใหม และการก าจ ดขยะจ ง เปนร ปแบบทเหมาะสมทควรมการขยายสหมบานชมชนอนๆตอไป

ปญหาและขอเสนอแนะในการจดการขยะมลฝอย พบวา ปญหาสวนใหญในต าบลจอมศร คอ ขาดความรวมมอและความตระหนกจากประชาชนและผประกอบการในการลดขยะมลฝอย ณ จดก าเนด ขาดการบรณาการอยางแทจรงระหวางหนวยงานทรบผดชอบและภาคประชาชน มขยะมลฝอยตกคางจ านวนมากในชวงเทศกาลส าคญ สถานทก าจดขยะมลฝอยทถกตองตามหลกวชาการไมเพยงพอและอยหางไกลนอกพนท สวนขอเสนอแนะ พบวา ควรสรางความรวมมอจากประชาชนในการจดการขยะตงแตตนทาง ควรมรปแบบวธการทดในการจดการขยะ และปลกจตส านกในการจดการขยะแกประชาชนตงแตระดบเดกเลกขนไป สอดคลองกบยวลดา ชรกษ และคณะ3 พบวา ชมชนยงไมใหความรวมมอ ประชาชนในชมชนขาดความตระหนก และยงไมมโอกาสในการเขามามสวนรวมในการจดการขยะชมชน ดงนนองคการบรหารสวนต าบลจอมศรควรมรปแบบวธการทสามารถสรางหรอแสวงหาความรวมมอจากประชาชนในการจดการขยะ ตลอดจนมการบรณาการกบทกภาคสวนในการจดการขยะและสรางความยงยนใหชมชนสามารถจดการปญหาขยะดวยตนเอง

การพฒนารปแบบการจดการขยะแบบมสวนรวมของชมชนในเขตองคการบรหารสวนต าบลจอมศร การพฒนารปแบบการใหประชาชนมสวนรวมในการจดการขยะในเขตองคการบรหารสวนต าบลจอมศรในการลดปรมาณขยะ มการจดท าโครงการขบเคลอนประเทศไทยไรขยะตามแนวทางประชารฐต าบลจอมศร โดยมกลยทธเปนชมชนสะอาด หนาบานนามอง มกจกรรมใหเจาหนาท เขาไปด าเนนการอบรมใหความรเกยวกบการคดแยกขยะ การจดตงกองทนขยะเพอสวสดการ การท าถงขยะเปยก การท าปยหมกน าหมกชวภาพจากขยะเปยก และสงเสรมการประดษฐผลตภณฑจากวสดทไดจากการคดแยก



ขยะ ทงนอาจเปนเพราะผบรหารและแกนน าชมชนไดใหความส าคญและตระหนกถงปญหาขยะจงไดก าหนดนโยบายการจดการขยะทจะลดปรมาณขยะลง โดยการพฒนารปแบบการจดการขยะทประกอบดวยการลดปรมาณขยะ การคดแยกขยะ การเกบรวมขยะและการน าไปใชซ าและก าจด สอดคลองกบวชรวชญ วรชษณพงศ10 ทพบวา รปแบบการคดแยกขยะครบวงจร คอ การลดปรมาณขยะทอาจเกดขน การใชซ า น าขยะมาใชใหม องคการบรหารสวนต าบลจอมศรไดพฒนารปแบบการจดการขยะโดยใชหลกการเพมมลคาใหกบขยะ มการจดตงกองทนขยะเพอสวสดการและการสงเคราะหกนในหมบานชมชน และมการท าปยหมกปยชวภาพและถงขยะเปยกในครวเรอน มการแตงตงคณะกรรมการด าเนนงานดานการบรหารจดการขยะมลฝอยในชมชน มการประชมประชมแกนน าหมบานในการจดท าแผนการตงกองทนและแผนการปฏบตงาน การศกษาดงาน การจดเวทประชาคมรบฟงความคดเหนเพอรวมกนจดการขยะ เสรมสรางความรในวธการบรหารจดการคดแยกขยะ การจดจ าหนาย การท าเปนกจการของกองทน รวมทงการสรางจตส านกในการลดปรมาณและคดแยกขยะ มการจดท าบนทกขอตกลงความรวมมอระหว างองคการบรหารสวนต าบลจอมศรกบประชาชนในพนท สอดคลองกบวชญาพลส ไชยสมบตและคณะ11 ทพบวา การสงเสรมใหประชาชนเขามามสวนรวมในบรหารจดการทรพยากรและสงแวดลอมในทกขนตอน สงเสรมใหเกดกองทนรบซอขยะรไซเคล หรอแลกเปลยนขยะในชมชน มกจกรรมสรางมลคาเพมจากเศษวสดเหลอใช การแปรรปขยะ และมการสรางขอตกลงรวมกน (MOU) ของชมชน เปนรปแบบแนวทางปฏบตทสามารถน ามาพฒนาได การเกบรวบรวมขยะมลฝอย พบวา ขยะทวไปซงมลกษณะทยอยสลายยากและไมคมคาในการน ากลบไปใช ใหม น าไปเกบรวมในถงขยะท

องคการบรหารส วนต าบลจดไว ให ในแตละครวเรอนรอการขนไปก าจด ขยะเปยกสวนใหญน าไปเกบรวมทถงขยะเปยกทแตละหลงคาเรอนจดท าขน แตมสวนหนงทน าขยะเปยกทเปนเศษอาหาร เศษผก ผลไม ไปเปนอาหารสตว เปด ไก และสกร ขยะรไซเคล แตละหลงคาเรอนมการแยกชนดขยะ เชน ขวดน าพลาสตก ขวดแกวส ขวดแกวใส เหลก โลหะตาง ๆ กระดาษ เกบในภาชนะทจดเตรยมไวรอการน าไปจ าหนายใหกบผประมลทคณะกรรมการก าหนดเดอนละครง สวนขยะอนตราย เชน หลอดไฟฟา ถานไฟฉาย ภาชนะบรรจสารเคม ฯลฯ มการน าไปเกบรวมในถงทองคการบรหารสวนต าบลจอมศรจดไวใหตามหมบานตางๆ หมบานละ 1 จดรอการน าไปก าจดทถกวธตอไป ซงเปนไปตามทกรมควบคมมลพษแนะน า สวนการน ากลบมาใชและก าจดขยะในต าบลจอมศร พบวาสวนใหญเปนขยะท ว ไปประเภทเสอผา โดยมการน ามาซกท าความสะอาดแลวน าไปบรจาคตอ ท าเปนผาเชดรถ เชดกระจก เชดโตะ เกาอ และท าผาถบาน ส าหรบการสรางสงประดษฐ มกลมประดษฐผลตภณฑจากขยะโดยมการน ากลองนมยเอชทและกลองบรรจสราไปประดษฐท าหมวก มการน าขวดน าดมมาประดษฐเปนดอกไม แจกน โคมไฟ น าหลอดน าหลอดกาแฟมาประดษฐเปนกระเปาหว น ายางรถยนตเกามาท าเปนกระถางปลกผกสวนครว ทงนไดรบการสนบสนนจากงานพฒนาชมชนองคการบรหารสวนต าบลจอมศร จงชวยขบเคลอนการสรางสงประดษฐและน ากลบมาใชใหมได นอกจากนยงพบวาองคการบรหารสวนต าบลจอมศรมการน าขยะประเภทขวด ขวดน า ทไมปดฝามาท าเปนวสดน าหลมน าธนาคารน าใตดนในหมบาน เปนการเกบน า ปองกนน าทวมขง ซงเปนแนวคดและนโยบายของนายกองคการบรหารสวนต าบลจอมศร สวนการน าขยะไปก าจดนนองคการบรหารสวนต าบลจอมศรน าขยะทผานการคดแยกและ



การเกบรวมจากครวเรอนตาง ๆ น าไปก าจดทโรงก าจดขยะเทศบาลต าบลเชยงคาน จากทกลาวมาขางตนจะเหนไดวาองคการบรหารสวนต าบลจอมศรและผน าทองถนตลอดจนแกนน าชมชนตาง ๆ มความพยายามทจะพฒนารปแบบการจดการขยะแบบมสวนรวมของชมชนอยางจรงจง ซงจะเหนไดจากการจดกจกรรมตอยอดจากการคดแยกขยะทน ามาสรางรายไดดวยการจ าหนายขยะและการจดตงกองทนขยะเพอสวสดการสงเคราะหกนในชมชนเอง นอกจากนการเพมมลคาของขยะทคดแยกแลวน ามาสรางเปนสงประดษฐของใชตาง ๆ หรอการท าปยหมกปยชวภาพสงผลใหเกดรายไดและลดคาใชจายในครวอกทางหนงดวย ดงนนจงควรทจะน าการพฒนารปแบบการจดการขยะแบบมสวนรวมดวยการลดปรมาณขยะ การคดแยกขยะ การเกบรวมขยะ การน ากลบไปใชใหมและการก าจดขยะไปพฒนาตอยอดกจกรรมในชมชนตาง ๆ ตอไปไดอก

การประเมนผลการพฒนารปแบบการจดการขยะในชมชนแบบมสวนรวมของแกนน าของชมชน ผลการประเมนการพฒนารปแบบการจดการขยะในชมชนทประกอบดวยการลดปรมาณขยะ การคดแยกขยะ การเกบรวมขยะ และการการน ากลบมาใชและน าไปก าจด พบวา เปนรแบบทมประโยชน มความเปนไปได มความเหมาะสมตอพนท และประชาชนมสวนรวมตอการจดการขยะในหมบานชมชนเปนอยางยง เพราะเปนการจดการทสามารถลดปรมาณขยะในครวเรอน หมบานชมชนลงได ท าใหหมบานมความสะอาด สวยงามนาอย นอกจากนการคดแยกขยะยงมประโยชนทสามารถน าขยะไปขายเปนเงนเขาครอบครวและกลมสวสดการเพอการสงเคราะหชวยเหลอดแลกนได สามารถน าขยะมาแปรรปเพมมลคาได เชน ท าปยหมก น าหมกชวภาพ การประดษฐสงของตาง ๆ และทส าคญ คอ สามารถลดปรมาณขยะและคาใชจายในการน าขยะไป

ก าจดตอทอนได รปแบบนมการด าเนนงานไมมความยงยากซบซอน เพยงแตมผน าหรอแกนน าในการด า เนนงานท ประสานความร วมมอกบประชาชนในชมชนทด เปนรปแบบทเปนไปตามหลกการของการบรหารจดการขยะในการลดปรมาณขยะ การคดแยกขยะ การเกบรวมขยะ และการน ากลบมาใชและน าไปก าจด ท งย งด าเนนการไดสะดวกทแตละคนในแตละครวเรอน หมบานชมชน สถานทราชการและวดสามารถน ารปแบบการบรหารจดการขยะแบบมสวนรวมนไปใชได สอดคลองกบนงกต สวสดชตง และคณะ12 ทศกษาการพฒนารปแบบการจดการขยะมลฝอยของชมชนในเขตเทศบาลนครอดรธาน พบวา ผทดลองใชรปแบบการจดการขยะมลฝอยเหนวารปแบบมประโยชน ความเปนไปได ความเหมาะสมและความถกตอง สามารถน าไปใชไดในสถานการณจรงหนวยงานทเกยวของจะตองเขามามบทบาทมสวนรวมกบชมชน

แนวทางในการสงเสรมใหเกดการจดการขยะแบบมสวนรวมขององคการบรหารสวนต าบลจอมศรทเหมาะสม จากผลการศกษา พบวา รปแบบในการสงเสรมใหการจดการขยะแบบมสวนรวมในเขตองคการบรหารสวนต าบลจอมศร ม ร ป แ บ บ ก า ร จ ด ก า ร ข ย ะท เ ห ม า ะส ม ซ งประกอบดวย

1) การมสวนรวมในการจดการขยะของแกนน าชมชนและประชาชน การมสวนรวมของแกนน าชมชนและประชาชน ถอเปนหวใจหลกของการด าเนนงานทกอยางในชมชน โดยการมสวนรวมในเรมตงแตรวมการวางแผน รวมคดรวมตดสนใจทจะด าเนนการตาง ๆ องคการบรหารสวนต าบลจอมศรไดเปดโอกาสใหผน าชมชน ประชาชน และคณะกรรมการช มชน เป นคณะกรรมการการจดการขยะในพนทเอง โดยเรมตงแตการรวมประชมเวทประชาคมเพอรบทราบนโยบาย แนวทาง โครงการหรอกจกรรมทองคการ



บรหารสวนต าบลจอมศรจะด าเนนการจดการขยะ และรวมเสนอแนวทางและขอคดเหนในการจดการขยะทเปนประโยชนตอประชาชนในพนท แตถงแมวาองคการบรหารสวนต าบลจอมศรไดเปดโอกาสใหประชาชนชนเขามารวมคดรวมวางแผนแลวแตประชาชนสวนใหญยงไมสะทอนความคดในการวางแผน ปลอยใหเปนบทบาทของแกนน าชมชนและองคการบรหารสวนต าบลจอมศรในการวางแผนการด าเนนการจดการขยะ สอดคลองกบจนทรเพญ มนคร7 ทพบวาประชาชนไมมสวนรวมในการคดวางแผนในกจกรรมหรอโครงการอยางแทจรง สวนการมสวนรวมในการด าเนนงานโครงการหรอกจกรรมตามโครงการประเทศไทยไรขยะตามแนวทางประชารฐต าบลจอมศร ประชาชนและแกนน าใหความรวมมอและมสวนรวมในการลดปรมาณขยะ รวมคดแยกขยะในครวเรอนประเภทตาง ๆ รวมมอในการเกบรวบรวมขยะ และรวมในการน ากลบมาใชซ าและน าไปก าจดเปนอยางด ส าหรบโครงการกองทนขยะเพอสวสดการและการสงเคราะหต าบลจอมศร ประชาชนสวนใหญรวมเปนสมาชกของกองทนฯ ปฏบตตามระเบยบกองทนและรวมมอลดปรมาณขยะ รวมมอคดแยกขยะในครวเรอน สอดคลองกบ ศภรนทร อนตธโต และคณะ4 ทพบวาดานการมสวนรวมดานการปฏบตในการจดการขยะมลฝอยชมชน ประชาชนมสวนรวมด าเนนการระดบครวเรอนอยในระดบมาก สวนการมสวนรวมในการตดตามประเมนผล องคการบรหารสวนต าบลจอมศรไดสงเสรมใหแกนน าชมชน ประชาชนเขามามสวนรวมในการตดตามและประเมนผลการด าเนนงานการจดการขยะในทกข นตอน ด วยการต ง เปนคณะกรรมการ คณะท างานตาง ๆ ท งการประเมนผลการด าเนนงานโครงการ การประเมนการด าเนนงานของกองทนขยะเพอสวสดการ และการตดตามการจ ดการขยะ อน ๆ แต ประชาชน และ

คณะกรรมการสวนใหญยงไมไดรวมปฏบตการตดตามประเมนผล ทงนอาจเปนเพราะยงไมมความรความเขาใจในการตดตามประเมนผล จงปลอยใหเจาหนาทภาคราชการตดตามประเมนผลเองเพยงภาคสวนเดยว สอดคลองกบปภาวรนท นาจ าปา13 ทประชาชนมสวนรวมในการจดการขยะมลฝอยดานการประเมนผลอยในระดบนอย ส วนการมส วนร วมในการรบผลประโยชน ประชาชนสวนใหญใหความรวมมอเปนอยางด ซงอาจเปนผลสะทอนมาจากการมสวนรวมในการจดการขยะทคดแยกขยะแลวน ามาขายและสมครเข า เป นสมาชกกองทนขยะเ พอสว สด การ ประชาชนใหความส าคญในการมสวนรวมเปนอนดบแรก ดงนนการมสวนรวมในการจดการขยะของแกนน าชมชนและประชาชนในหมบาน จงเปนแนวทางหนงในการสงเสรมใหการจดการขยะแบบมสวนรวมในเขตองคการบรหารสวนต าบลจอมศร ใหมการจดการขยะทเหมาะสม ซงควรน าไปใชในการเปนแนวทางในการสงเสรมใหการจดการขยะแบบมสวนรวมในพนทต าบลอน ๆตอไป

2) กลไกขบเคลอนการด าเนนงาน การขบเคลอนการด าเนนงานจดการขยะแบบมสวนรวมในเขตองคการบรหารสวนต าบลจอมศร สามารถด าเนนการขบเคลอนไปไดดวยด อาจเปนเพราะมคณะผบรหารและทมแกนน าชมชนเปนแกนน าขบเคลอนด าเนนการ มการก าหนดนโยบาย มแผนงาน มการจดท าโครงการและกจกรรมทมการเปนการประสานงานกนระหวางองคการบรหารสวนต าบลจอมศรกบประชาชนในหมบานชมชน โดยมผน าชมชนเปนตวกลางท าหนาทเชอมประสานการท างานระหวางองคการบรหารสวนต าบลกบประชาชนในหมบาน และมการประชาสมพนธใหประชาชนเขารวมโครงการ กจกรรมตางๆ ผานเสยงตามสายในหมบานชมชน ตลอดจนผานชองทางตาง ๆ เพอใหประชาชน



ไดรบขอมลขาวสารอยางสะดวกและรวดเรว การตงคณะกรรมการ คณะท างานตางๆ เปนกลไกหนงทชวยสามารถขบเคลอนการด าเนนงานไดสะดวกรวดเรวยงขน ดงนนการมกลไกลขบเคลอนการด าเนนงานจงเปนแนวทางหนงในการสงเสรมใหการจดการขยะแบบมสวนรวมในเขตองคการบรหารสวนต าบลจอมศร ใหมการจดการขยะทเหมาะสม และควรน าไปใชในการขบเคลอนการด าเนนงานในการสงเสรมใหมการจดการขยะแบบมสวนรวมในพนทอน ๆ ตอไป

3) รปแบบแนวทางในการจดการขยะแบบมสวนรวมขององคการบรหารสวนต าบลจอมศรทเหมาะสม ผลการศกษา พบวา รปแบบแนวทางในการจดการขยะแบบมสวนรวมขององคการบรหารสวนต าบล จอมศรทเหมาะสม มดงน

3.1) การลดปรมาณขยะในครวเรอนและแหลงก าเนดขยะ เปนรปแบบแนวทางในการจดการขยะแบบมสวนรวมขององคการบรหารสวนต าบลจอมศรทเหมาะสม ทงนเปนเพราะขยะสวนใหญเกดในครวเรอนดงนนการลดขยะในแหลงก านดจงรปแบบแนวทางทเหมาะสมและสอดคลองตามหล กว ชาการ ด งน นต องม การรณรงคประชาสมพนธใหประชาชนในพนทไดรบความรเรองการจดการขยะจากบานเรอน โดยจดอบรมใหความรแกประชาชนในการลดการเกดขยะในครวเรอน สรางจตส านกในการลดการเกดขยะ มการน าถงผาใชแทนถงหว ใชตะกรา และน าสงของตาง ๆ มาใชซ า เพอลดปรมาณขยะทเกดขนและประชาชนน าออกมาทง สอดคลองกบสรยะ หาญพชยและจนทรฉาย จนทรลา9 ทพบวา รปแบบการจดการขยะแบบมสวนรวมทเหมาะสมการลดปร ม า ณก า ร เ ก ด ข ยะ ต อ งม ก า ร ร ณร ง คประชาสมพนธใหประชาชนลดการใชผลตภณฑทกอให เกดขยะ อาท การใช ถงผา และใชการรณรงคประชาสมพนธใหประชาชนไดรบความรเรองการคดแยกขยะจากบานเรอน โดยทาง

เทศบาลไดจดอบรมใหความรแกประชาชน การคดแยกประเภทขยะเพอการบรหารจดการขยะ ในครวเรอนให เหมาะสม เ พอลดปรมาณขยะทประชาชนน าออกมาทง

3.2) การคดแยกขยะ เปนรปแบบแนวทางในการจดการขยะแบบมสวนรวมขององคการบรหารสวนต าบลจอมศรทเหมาะสม ทงนเ ป น เ พ ร า ะ ก า ร ค ด แ ย ก ข ย ะ จ ะ ช ว ย เ พ มประสทธภาพการจดการขยะ ชวยลดปรมาณขยะในจดก าเนด และชวยลดจ านวนขยะในการสงไปก าจด สามารถลดงบประมาณและคาใชจายในการก าจดขยะ ชวยลดการสนเปลองพลงงานและทรพยากร ตลอดจนเปนการชวยรกษาสงแวดลอมเกดมลพษตอโลกนอยลง และสามารถชวยสรางความเขมแขงของชมชนดวยการมกองทนขยะเพอสวสดการ น าขยะทคดแยกแลวมาขาย ท าปยหมกจากขยะเปยกน าขวดหรอวสดขยะอนมาท าธนาคารน า ใต ดน ได ด งน นตอ ง ส ง เสร ม ใหประชาชนมสวนรวมในการจดการขยะและสรางผลประโยชน ในหมบานชมชนรวมกน มการรณรงคประชาสมพนธใหประชาชนไดรบความรเ ร อ งการคดแยกขยะจากบ าน เ ร อน จ ดส งเจาหนาทลงพนทเพอใหความรและขอมลตาง ๆ กบประชาชนโดยตรงอยางตอเนอง

3.3) การเกบรวมขยะ เปนรปแบบแนวทางในการจดการขยะแบบมสวนรวมขององคการบรหารสวนต าบลจอมศรทเหมาะสม ทงนอาจเปนเพราะการเกบรวมขยะเปนการเพมประสทธภาพการจดการขยะกลาวคอ การเกบรวบรวมขยะทแยกแลวจะชวยเพมความสะดวก รวดเรวในการเกบและขนสงขยะไปก าจด ลดปรมาณขยะตกคางสะสมได ดงนนจงตองรณรงคสงเสรมใหประชาชนรวมมอในการเกบรวมขยะในจดทก าหนด

3.4) การน ากลบมาใชและน าไปก าจด เปนรปแบบแนวทางในการจดการขยะแบบมสวน



รวมขององคการบรหารสวนต าบลจอมศรทเหมาะสม ทงนอาจเปนเพราะการขน าขยะทคดแยกกลบมาใชใหมจะชวยลดจ านวนปรมาณขยะทจะสงไปก าจด สามารถประหยดทรพยากรและงบประมาณในการก าจดขยะ เปนการสรางคณคาและมลคาของขยะได สวนขยะทไมสามารถใชประโยชนตอไดกสงไปก าจด ซงเปนการชวยเพมประสทธภาพในการจดการขยะแบบมสวนรวมในชมชนได ดงนนจงเรงตองรณรงค สงเสรมและสนบสนนใหประชาชนและชมชนน าขยะกลบมาใชใหมและน าขยะไปก าจดทถกวธตอไป

ดงนน การลดปรมาณขยะในครวเรอนและแหลงก าเนดขยะ การคดแยกขยะ การเกบรวบรวมขยะ และการน ากลบมาใชและน าไปก าจด จงรปแบบแนวทางในการจดการขยะแบบมสวนรวมขององคการบรหารสวนต าบลจอมศรทเหมาะสม และควรน ารปแบบแนวทางนไปใชในการจดการขยะในพนทอน ๆ ตอไป ขอเสนอแนะ

1. ขอเสนอแนะจากการศกษา 1.1 ในระดบหม บ านชมชน การ

จดการขยะแบบมสวนรวมในชมชน มรปแบบวธการทเหมาะสมทลวนแตตองอาศยการไดรบความรวมมอจากประชาชนในชมชน ดงนนผน าชมชนควรศกษาและแสวงหาความรวมมอจากประชาชนในหมบานชมชนในรปแบบตางๆ ในการจดการปญหาขยะ ทงการสรางความตระหนกและความส าคญถงปญหาขยะทเกดขนในชมชน และควรมการวางแผนการแกไขขยะมลฝอยในระดบหมบานเสนอตอองคกรปกครองสวนทองถน และท ส าคญควรม ก ารต ดตามประ เมนผลการด าเนนงานจดการขยะในหมบานของตนเอง

1.2 ในระดบทองถน การจดการขยะและสงแวดลอมในชมชนถอเปนบทบาทภารกจหลกตาม

กฎหมายทส าคญประเดนหน ง ดงนนองคกรปกครองสวนทองถนควรใหความส าคญกบปญหาขยะและสงแวดลอมโดยก าหนดเปนนโยบายในการด าเนนการจดการขยะแบบมสวนรวมอยางชดเจน ควรมการกจกรรมจดสงเสรมการความรใหกบประชาชนในการจดการขยะอยางถกวธ และสงเสรมใหไดรบรขอมลขาวสารตาง ๆ อยางครบถวนถกตอง ตลอดจนมการรายงานผลการด าเนนงานการจดการขยะใหประชาชนรบทราบผลของการด าเนนงาน และสามารถน าขอมลไปวางแผนและพฒนา เปดโอกาสใหแกนน าชมชน ประชาชน เขาไปมสวนรวมในการวางแผนแกไขปญหาขยะมลฝอยและการตดตามประเมนผลการด าเนนงานจดการขยะอยางจรงจง

2. ขอเสนอนะส าหรบการวจยครงตอไป 2.1 ควรศกษาแนวทางการพฒนา

รปแบบการมสวนรวมในการจดการขยะของชมชนอยางยงยน

2.2 ควรศกษาประสทธภาพการพฒนารปแบบการจดการขยะแบบมสวนรวมในชมชนระดบองคกรปกครองสวนทองถน


ขอขอบคณนายกองคการบรหารสวนต าบลจอมศร คณะผบรหาร เจาหนาทในองคการบรหารสวนต าบลจอมศร และคณะกรรมการแกนน าชมชนต าบลจอมศรทกทานทกรณาอนญาตใหใชพนทท าการศกษาวจย และใหความอนเคราะหอ านวยความสะดวกในการจดเกบขอมล ตลอดจนการใหขอมลการวจยและใหความรวมมอในการด าเนนงานในกจกรรมการวจยเปนอยางดย ง ขอขอบคณผอ านวยการโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลหนตง และคณะ อสม.ต าบลจอมศร ท ให คว ามร วมม อและใหความอน เคราะหสนบสนนการจดเกบขอมล และขอขอบคณ



ดร.บญมา สนทราวรตน สาธารณสขอ าเภอหนองหน ทไดใหค าแนะน าการด าเนนงานวจย


1. กรมควบคมมลพษ.รายงานสรปสถานการณมลพษของประเทศไทย ป 2561. กรงเทพมหานคร: กรมควบคมมลพษ, 2562. หนา 23.

2. สยามธรกจออนไลน.ขยะ "เลย" ทะลกปละ 2 แสนตน กรมควบคมมลพษเตน/ดงทองถนณรงคลดปรมาณ. สบคนเมอวนท 16 พฤษภาคม 2562 จาก https://www.siamturakij.com/news/3627

3. ยวลดา ชรกษ,จรชยา เจยวกก,สนตชย แยมใหม,ยทธกาน ดสกล, และฉตรจงกล ตลนษกะ. รปแบบการจดการขยะมลฝอยในครวเรอนของเทศบาลต าบลเขาหวชาง อ าเภอตะโหมด จงหวดพทลง.เอกสารการประชมหาดใหญวชาการระดบชาต ครงท8. สงขลา: มหาวทยาลยหาดใหญ, 2560. หนา 775-767.

4. ศภรนทร อนตธโต และคณะ. รปแบบทเหมาะสมในการจดการขยะมลฝอยชมชนเทศบาลต าบลหนองควาย อ าเภอหางดง จงหวดเชยงใหม. วารสารวชาการ MFU Connexion, 2559; 6 (1): 53-78.

5. ทวา ประสวรรณ, ศรวฒน จระเดชประไพ,ดารากร เจยมวจกษณ และปรชา ดลกวฒสทธ. การจดการขยะแบบมสวนรวมขององคกรปกครองสวนทองถนและชมชนในต าบลบานแลง อ าเภอเมองระยอง จงหวดระยอง. วารสารวจยและพฒนา วไลยอลงกรณ ในพระบรมราชปถมภ สาขามนษยศาสตรและสงคมศาสตร, 2559; 11(1): 45-61.

6. อารย พลภเมอง, กลยา หาญพชาญชย และ เสฐยรพงษ ศวนา.การพฒนาระบบคดแยกมลฝอยในชมชนแบบมสวนรวมเขตเทศบาลต าบลเมองสรวง อ าเภอเมองสรวง จงหวดรอยเอด.วารสารเครอขายวทยาลยพยาบาลและการสาธารณสขภาคใต. ปท4 (ฉบบพเศษเมษายน), 2560. หนา 160-171.

7. จนทรเพญ มนคร. การมสวนรวมของประชาชนในการจดการขยะมลฝอยของชมชนต าบลบางนาล อ าเภออมพวา จงหวดสมทรสงคราม. รายงานการวจยส านกบรหารโครงการวจยในอดมศกษาและพฒนามหาวทยาลยแหงชาต. กรงเทพฯ: ส านกคณะกรรมการอดมศกษา; 2554.

8. ฮารน มหมดอาล. รปแบบการจดการขยะมลฝอยในพนทกรงเทพมหานคร. วารสารรงสตบณฑตศกษาในกลมธรกจและสงคมศาสตร, 2561; 4(2): 297-314.

9. สรยะ หาญพชย,และจนทรฉาย จนทรลา. การจดการขยะแบบมสวนรวมของเทศบาลต าบลล านารายณ อ าเภอชยบาดาล จงหวดลพบร.วารสารเทคโนโลยสรนาร, 2561; 12(1): 67-85.

10.วชรวชญ วรชษณพงศ. รปแบบการจดการขยะชมชนในเทศบาลต าบลดงมะดะ อ าเภอแมลาว จงหวดเชยงราย. เอกสารนเรศวรวจย ครงท13:วจยและนวตกรรมขบเคลอนเศรษฐกจและสงคม.มหาวทยาลยนเรศวร;2560. หนา 1262-1271.

11.วชญาพลส ไชยสมบต, วทยา เจรญศร,และทรงศกด จระสมบต.การพฒนารปแบบการจดการขยะมลฝอยของชมชนตามหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงอ าเภอเชยงยน จงหวดมหาสารคาม.วารสารสถาบนวจยพมลธรรม, 2560; 4(2): 195-260.



12.นงกต สวสดชตง, กฤตตกา แสนโภชน, ประจญ กงมงแฮ และสบชาต อนทะไชย. การพฒนารปแบบการจดการขยะมลฝอยของชมชน ในเขตเทศบาลนครอดรธาน.วารสารบณฑตศกษามนษยศาสตรสงคมศาสตร, 2557; 3 (1): 47-64.

13.ปภาวรนท นาจ าปา. การมสวนรวมของประชาชนตอการจดการขยะมลฝอยของเทศบาลต าบลคลองใหญ อ าเภอคลองใหญ จงหวดตราด. (วทยานพนธปรญญารฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต). ชลบร:มหาวทยาลยบรพา; 2557.



Received: 14 Jan 2020, Revised: 17 Feb 2020 Accepted: 5 Mar 2020


การประเมนความเสยงการใชสารเคมก าจดศตรพชของเกษตรกร ในต าบลหนองปลาสะวาย อ าเภอบานโฮง จงหวดล าพน

วนชย รตนพรม1,* สมชาย แสนวงค2 ณฐพงษ พอสยะ3

บทคดยอ

สารเคมก าจดศตรพชเปนอนตรายตอสขภาพรางกายทงมนษยและสตว แตยงพบวาเกษตรกรยงคงมการใชสารเคมก าจดศตรพชอยเปนจ านวนมากและเปนพนทกวาง โดยสวนใหญมการใชไมถกวธจงท าใหไดรบสารเคมสะสมไวจนรางกายและแสดงอาการตาง ๆ การศกษาเชงพรรณนาแบบภาพตดขวางนมวตถประสงคเพอศกษาความร เจตคต การปฏบตตนและหาความสมพนธระหวางความร เจตคต การปฏบตตนในการใชสารเคมก าจดศตรพชของเกษตรกร ประเมนความเสยงในการใชสารเคมก าจดศตรพช และหาความสมพนธของการปฏบตกบความเสยงในการใชสา รเคมก าจดศตรพชของเกษตรกรในต าบลหนองปลาสะวาย อ าเภอบานโฮง จงหวดล าพน เกบรวบรวมขอมลดวยแบบสอบถาม พบวากลมตวอยางสวนใหญเปนผผสมสารเคมก าจดศตรพชดวยตนเอง (รอยละ 58.50) ไมพบอาการผดปกตทนทหลงการใชสารเคมก าจดศตรพช (รอยละ 68.00) ในรอบ 6 เดอนทผานมาไมเคยไดรบขอมลขาวสารความรในการปองกนอนตรายจากการใชสารเคมก าจดศตรพช (รอยละ 69.10) ในรอบปทผานมาไมเคยเขารวมการอบรมเกยวกบการใชสารปองกนก าจดศตรพช (รอยละ 63.40) กลมตวอยางมความรเกยวกบการใชสารเคมก าจดศตรพชอยในระดบมาก (คาเฉลย 7.87) มเจตคตอยในระดบปานกลาง (คาเฉลย 2.26+0.19) มการปฏบตตวอยในระดบนอย (คาเฉลย 1.58+0.24) โดยความร เจตคต และการปฏบตในการใชสารเคมก าจดศตรพชไมมความสมพนธกนทางสถต (P-value>0.05) การประเมนความเสยงในการปองกนการใชสารเคมก าจดศตรพช พบวาสวนใหญมความเสยงอยในระดบต า (รอยละ 42.30) การหาความสมพนธของระดบการปฏบตตนในการปองกนการใชสารเคมก าจดศตรพชกบระดบความเสยงในการใชสารเคมก าจดศตรพชของกลมตวอยาง พบวามความสมพนธกนอยางมนยส าคญทางสถต (P-value<0.01) ดงนนเพอลดความเสยงในการใชสารเคมก าจดศตรพช ควรสงเสรมการอบรมใหเกษตรกรปฏบตตนอยางถกตองรวมถงสรางความตระหนกตอการปองกนอนตรายและสงเสรมการใชเกษตรอนทรยตอไป

ค าส าคญ พฤตกรรม การประเมนความเสยง สารเคมก าจดศตรพช

1 นกวชาการสาธารณสขช านาญการ ส านกงานสาธารณสขอ าเภอบานโฮง จงหวดล าพน 2 นกวชาการสาธารณสขช านาญการ รพ.สต.หนองปลาสะวาย อ าเภอบานโฮง จงหวดล าพน 3 นกวชาการสาธารณสข รพ.สต.บานหนองเขยด อ าเภอบานโฮง จงหวดล าพน * Corresponding author: [email protected]



Original Article

Risk assessment of Farmers Using Pesticides in Nongplasawai Sub-District, Banthong District, Lamphun Province

Wanchai Rattanaprom1,*, Somchai Sanwong2, Nuttapong Posuya3

Abstract

Pesticide has harmful to the health of both humans and animals, but still found that farmers still use a lot of pesticides and a wide area. Farmers use it incorrectly, resulting in the accumulation of chemicals until the body and show various symptoms. The objective was to study the knowledge, attitude and practice and to find the relationship in using pesticides of farmers, to assess the risk of pesticide use of farmers, and to find the relationship in using pesticides with risk in using pesticides of farmers in Nongplasawa Sub-district, Banthong District, Lamphun Province. Researcher collected data with questionnaires. The results showed that most of the samples were mixed pesticides and insecticide by themselves ( 5 8 . 5 0 %) , the most of samples do not experience abnormal symptoms immediately after using pesticides (68.00 %) . In the past six months, never received information and knowledge to prevent the dangers of using pesticides ( 6 9 . 10 %) and in the past one year, never participated in training on the use of pesticides (63.40 %). The samples had knowledge about pesticide use at a high level (𝑥= 7.87) , attitude had moderate level (𝑥= 2.26+0.19), practice had low level (𝑥= 1 . 58+0 . 24 ) , the knowledge, attitude and practice in using pesticides without significant correlation (P-value>0.05) . Risk assessment for the prevention of pesticide use found that most of the risks has low ( 4 2 . 30 %). The relationship of the practice in the prevention of pesticide use and the level of risk of using pesticides of the samples found that there was a statistically significant correlation (P-value<0.01) . Therefore, to reduce the risk of using pesticides Should promote the training for farmers to behave correctly, including raising awareness on prevention and further promoting the use of organic agriculture.

Keywords: Behavior, Risk Assessment, Pesticides

1 Public Health Technical Officer (Professional Level), Banthong District Public Health, Lamphun 2 Public Health Technical Officer (Professional Level), Nongplasawai Health Promoting Hospital 3 Public Health Technical Officer, Bang Nong Khiat Health Promoting Hospital * Corresponding author: [email protected]



บทน า

ประเทศไทยประชากรสวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรรม มเกษตรกรทขนทะเบยนอยในภาคการเกษตรจ านวน 7,942,582 ครวเรอน1 สวนใหญเปนแรงงานนอกระบบทมลกษณะการประกอบอาชพกนเองทมงเนนน าผลผลตทางการเกษตรไปใชเพอบรโภคและสรางรายไดใหกบครวเรอน ท าใหเกษตรกรสวนใหญพยายามเพมผลผลตใหทนตอการบรโภค ผลผลตทสวยงามสมบรณท าใหไดราคาสงขนดวยการพงพาการใชสารเคมหลายชนด หลายรปแบบเพมมากขน2 ท าใหมความเสยงอนตรายตอสขภาพ รวมถงขาดการใหความส าคญและตระหนกจากสงคกคามในการประกอบอาชพใหเกดอนตรายตาง ๆ3 เหนไดจากการตรวจคดกรองความเสยงโดยการเจาะเลอดเพอตรวจหาเอนไซม โคลนเอสเตอเรส ดวยกระดาษทดสอบ (Reactive Paper) จ านวน 418,672 คน ใน 72 จงหวด พบวามความเสยงหรอไมปลอดภย จ านวน 153,905 คน คดเปนรอยละ 36.76 เมอเทยบผลการตรวจคดกรองสารเคมก าจดศตรพชในกลมเกษตรกรในชวง 5 ป ตงแตป 2555 - 2559 พบวา ป พ.ศ. 2555 คดกรอง 244,822 ราย ใน 31 จงหวด มความเสยงหรอไมปลอดภย 75,749 ราย คดเปนรอยละ 30.94 ป พ.ศ. 2556 คดกรอง 310,490 ราย ใน 50 จงหวด มความเสยงหรอไมปลอดภย 95,739 ราย คดเปนรอยละ 30.83 ในป พ.ศ. 2557 คดกรอง 314,603 ราย ใน 71 จงหวด มความเสยงหรอไมปลอดภย 107,989 ราย คดเปนรอยละ 34.33 ในป พ.ศ. 2558 คดกรอง 325,944 ราย มความเสยงหรอไมปลอดภย 113,547 ราย คดเปนรอยละ 34.84 และป 2559 ด าเนนการเจาะเลอดตรวจคดกรอง จ านวน 4 แสนคนใน 72 จงหวด มความเสยงหรอไมปลอดภย 1.5 แสนคน คดเปนรอยละ 36.76 ซงเหนไดวาในรอบ 5 ปเพมสงขน

และ 1 ใน 3 ของเกษตรกรทไดรบการคดกรองอยในสภาวะเสยงทจะปวยจากการใชสารเคม แมไมปวยดวยพษเฉยบพลนกอาจปวยในระยะยาวได4

ความเสยงในการใชสารเคมก าจดศตรพชขางตนเปนผลมาจากการทเกษตรกรมพฤตกรรมการใชสารเคมทางการเกษตรทไมถกตอง โดยเกษตรกรสามารถไดรบหรอไดสมผสสารเคมในทกขนตอน ไมวาจะเปนระหวางการซอมาจากรานจ าหนายและน ามาจดเกบไวในทบานหรอบรเวณทเพาะปลก ขณะเตรยมผสมสารก าจดศตรพช ขณะตรวจเชคอปกรณเครองมอทใชกบสารเคมก าจดศตรพช ขณะก าลงฉดพนสารเคม หรอแมแตภายหลงการฉดพน ขณะทก าลงท าความสะอาดอปกรณตางๆ ขณะทน าภาชนะบรรจสารเคมไปท าลาย3 เมอเกษตรกรสมผสสารเคมอาการภายหลงทพบภายใน 24 ชวโมง จะท าใหเกษตรกรมอาการน าลายไหล รอยละ 22.20 เหงอออกมาก รอยละ 37.80 คลนไส รอยละ 37.80 เวยนศรษะ รอยละ 60 มปญหาดานสายตา รอยละ 46.70 เครยด นอนไมหลบ รอยละ 48.80 โดยอาการอาจพบไดตงแตหลายสปดาหจนหลายเดอน5 หากสมผสอยางในระยะยาวอาจมผลกระทบตอระบบประสาทโดยเฉพาะอยางยงมความสมพนธตอการเกดโรคซมเศรา โรควตกกงวล เสยงตอการฆาตวตาย6 นอกจากนพบวามผลตอระบบฮอรโมน ระบบสบพนธ และผลกระทบตอสารพนธกรรมกอใหเกดโรคมะเรงตามมา7

ในภาคเหนอมเกษตรกรทขนทะเบยนมจ านวน 1,752376 ครวเรอน ซงมากเปนอนดบทสองของประเทศ ส าหรบจงหวดล าพนมเกษตรกรทขนทะเบยน จ านวน 81,855 ครวเรอน8 มเนอทถอครองเพอการเกษตร รวม 692,182 ไร คดเปนรอยละ 24.58 ของเนอทจ งหวด สวนใหญเกษตรกรท าสวนล าไย มแหลงผลตทส าคญ ไดแก อ าเภอเมอง ปาซาง ล และบานโฮง ปลกกระเทยมมแหลงผลตส าคญ ไดแก อ าเภอล ปาซาง และ



บานโฮง ปลกหอมแดง มแหลงผลตส าคญ ไดแก อ าเภอบานโฮง ล และปาซาง ปลกพชผกตาง ๆ มแหลงผลตส าคญ ไดแก อ าเภอเมอง และอ าเภอบานโฮง9 เหนไดวาจงหวดล าพนเปนแหลงผลตพชผกทส าคญของภาคเหนอ โดยเฉพาะอ าเภอบานโฮงเปนแหลงผลตทส าคญในภาคเกษตรทกประเภท ไมวาจะเปนพชสวน พชไร ตลอดจนการท านา ทงนผลผลตสวนหนงจะปอนเปนวตถดบแกโรงงานอตสาหกรรมแปรรป และสวนหนงจะถกสงไปจ าหนายในจงหวดตาง ๆ เชน เชยงใหม ล าปาง กรงเทพฯ นครสวรรค เปนตน

ดวยเหตนผวจยตระหนกวา เกษตรกรมความเสยงในการสมผสสารเคมก าจดศตรพช กอใหเกดอนตรายและผลกระทบตอสขภาพเปนอยางยง ประกอบกบอ าเภอบานโฮง จงหวดล าพนเปนพนททมการท าเกษตรกรรมเปนสวนใหญ ดงนนผศกษาจงสนใจทจะประเมนความเสยงในการใชสารเคมก าจดศตรพช ศกษาความร ทศนคต การปฏบตตนและหาความสมพนธ ในการใชสารเคมก าจดศตรพชของเกษตรกร รวมถงหาความสมพนธของการปฏบตตนกบความเสยงในการใชสารเคมก าจดศตรพชของเกษตรกรต าบลหนองปลาสะวาย อ าเภอบานโฮง จงหวดล าพน โ ด ย ผ ล ก า ร ศ ก ษ า จ ะ น า ไ ป ใ ช เ ป น ข อ ม ลประกอบการวางแผนด าเนนงานพฒนาพฤตกรรมการใชสารก าจดศตรพช ให เกษตรกรมความตระหนกใหการปองกนตนเอง ปฏบตตนอยางถกตองในการใชสารก าจดศตรพช ตลอดจนเพอลดอนตรายจากการไดรบสารก าจดศตรพชในกลมเกษตรกร ผสมผสสารและประชาชนผบรโภคผลตผลทางการเกษตรตอไป


การศกษานเปนการศกษาเชงพรรณนาแบบภาพตดขวาง (Cross-Sectional Study)

ประชากรและกลมตวอยาง ประชากรในการศกษา คอ เกษตรกรใน

ต าบลหนองปลาสะวาย อ าเภอบานโฮง จงหวดล าพน จ านวน 8 หมบาน ไดแก หมบานหนองสน หมบานหนองปลาสะวาย หมบานทากอมวง หมบานหนองเขยด หมบานหวยสะแหล หมบานหนองเจรญ หมบานสนเจดยรมปง หมบานปากลอง รวมจ านวน 2,096 คน10 ก าหนดขนาดตวอยางดวยการค านวณดวยวธของยามาเน11 ซงก าหนดระดบความเชอมน 95% ไดขนาดตวอยางเทากบ 336 คน หลงจากนนสมตวอยางแบบชนภ ม ( Stratified Random Sampling) แ ล ะค านวณสดสวนของกลมตวอยางแตละหมบานดวยการเทยบบญญตไตรยางศ คดเลอกกลมตวอยางแบบอย างง ายแบบอาสาสมคร (Voluntary Selection) โ ดยม เ กณฑ ก า ร เ ข า ( Inclusion criteria) คอ ตองเปนเกษตรกรทมภมล าเนาและพนทเกษตรกรรมอยในต าบลหนองปลาสะวายในรอบ 6 เดอนทผานมาไดมสวนเกยวของกบการเพาะปลก มความสามารถในการสอสารภาษาไทย อานออกเขยนได ทงนการเขารวมการศกษาของกลมตวอยางจะค านงถงหลกจรยธรรมการวจยในมนษย โดยกอนเขารวมการศกษาจะด าเนนการขอย น ย อ ม ใ น ก า ร ร ว บ ร ว ม ข อ ม ล ก า ร แ จ งวตถประสงครวมถงสทธตางๆ การสามารถออกจากการศกษาไดโดยไมมผลกระทบใดๆ รวมถงการเกบรกษาความลบ โดยการศกษานไดผานการพจ า รณาจร ย ธ ร รมการว จ ย ในมน ษย จ า กคณะกรรมการจรยธรรมการวจยเกยวกบมนษย ส านกงานสาธารณสขจงหวดล าพน กระทรวงสาธารณสข (เลขท REC2563-02)



เครองมอและการเกบรวบรวมขอมล ด าเนนการเกบรวบรวมขอมลโดยการใช

แบบสอบถามทปรบปรงจากการประเมนความเสยงในการท างานของเกษตรกรจากการสมผสสารเคมก าจดศตรพช (แบบ นบก.1-56) ตลอดจนเอกสารและงานวจยทเกยวของ ไดแบบสอบถามแบงออกเปน 6 ตอน ประกอบดวย

ตอนท 1 ขอมลทวไปของกลมตวอยาง เชน เพศ อาย ระดบการศกษา โรคประจ าตว เปนตน

ตอนท 2 การใชสารเคมก าจดศตรพชของเกษตรกร เชน การประกอบอาชพ ลกษณะการท าเกษตรกรรม ระยะเวลาในการประกอบอาชพ ลกษณะการใช วตถประสงคการใช จ านวนวนเฉลยในการใช การไดรบขอมลขาวสารและการอบรมเกยวกบการใชสารเคมก าจดศตรพช เปนตน

ตอนท 3 ความร เกยวกบการใชสารเคมก าจดศตรพช มลกษณะเปนแบบถกผด แปลผลระดบความรในการใชสารเคมก าจดศตรพชเปน 3 ระดบ คอระดบนอย (0 -3 คะแนน) ระดบปานกลาง (4 – 6 คะแนน) และระดบมาก (7-10 คะแนน)11

ตอนท 4 ทศนคตเกยวกบการใชสารเคมก าจดศตรพช ลกษณะเปนแบบประมาณคา 3 ระดบ (Rating Scale) แปลผลระดบทศนคตในการใชสารเคมก าจดศตรพชดวยคาเฉลยและสวนเบยงเบนมาตรฐาน เปน 3 ระดบ คอ ระดบนอย (คาเฉลย 1.00 – 1.66 ) ระดบปานกลาง (คาเฉลย 1.67 – 2.33) และ ระดบมาก (คาเฉลย 2.34 – 3.00)

ตอนท 5 การปฏบตตนในการใชสารเคมก าจดศตรพช ลกษณะเปนแบบประมาณคา 3 ระดบ แปลผลระดบการปฏบตในการใชสารเคมก าจดศตรพชดวยคาเฉลยและสวนเบยงเบนมาตรฐาน เปน 3 ระดบ คอ ระดบนอย (คาเฉลย 1.00 – 1.66 ) ระดบปานกลาง (คาเฉลย 1.67 – 2.33) และ ระดบมาก (คาเฉลย 2.34 – 3.00)

ตอนท 6 ขอมลความเจบปวยหรออาการผดปกตท เกดขนทนทหลงการใชหรอสมผสสารเคมก าจดศตร พชของกลมตวอยาง โดยประเมนความเสยงดวยการท าเมตรกซ (matrix) ระหวางระดบการปฏบตตนในการใชสารเคมก าจดศตรพช แบงออกเปน 3 ระดบ คอ ระดบนอย (ระหวาง 15 – 24 คะแนน) ระดบปานกลาง (ระหวาง 25 – 30 คะแนน) ระดบสง (ระหวาง 31 -45 คะแนน) กบกลมอาการทเกดขนทนทหลงการใชสารเคมก าจดศตรพช แบงออกเปน 3 กลม คอ กลมท 1 มอาการระดบนอย กลมท 2 มอาการระดบปานกลาง และกลมท 3 มอาการระดบสง โดยเลอกกลมอาการผดปกตทสงทสด (มากกวา 1 อาการขนไป) มาใชในการท าเมตรกซ กรณกลมตวอยางมอาการผดปกตมากกวา 1 กลม จะท าการเลอกอาการกลมทมความเสยงสงกวามาใชในการท าเมตรกซ หลงจากนนจะแปลผลระดบความเสยง แบงคะแนนระดบความเสยงเปน 5 ระดบ คอ ความเสยงในระดบต า ระดบปานกลาง (ความเสยงทยอมรบได) ระดบคอนขางสง ระดบสง และระดบสงมาก (ความเสยงทยอมรบไมได)

การวเคราะหขอมล จากแบบสอบถามวเคราะหขอมลทวไป

ขอมลเกยวกบการใชสารเคมก าจดศตรพช ความร ทศนคต และการปฏบตตนในการใชสารเคมก าจดศตรพช ดวยสถตเชงพรรณนา ไดแก ความถ รอยละ คาเฉลย และสวนเบยงเบนมาตรฐาน การวเคราะหความสมพนธระหวางความร เจตคต และการปฏบตตนในการใชสารเคมก าจดศตรพชของเกษตรกร ใชสถตสมประสทธสหสมพนธของเพยรสน (Pearson’s Correlation Coefficient) และวเคราะหความสมพนธของระดบการปฏบตตนกบระดบความเสยงในการใชสารเคมก าจดศตรพชของกลมตวอยาง ดวยสถตไควสแควร (Chi –Square)




ผลการวเคราะหขอมลทวไป พบวา กลมตวอยางสวนใหญเปนเพศชาย (รอยละ 55.50) อายเฉลยเทากบ 53.80+9.67 ป ส าเรจการศกษาระดบประถมศกษา (รอยละ 74.60) ไมมโรคประจ าตว (รอยละ 89.60) ดงตารางท 1

ลกษณะการใชสารเคมก าจดศตรพชของกลมตวอยาง ผลการศกษาพบวา กลมตวอยางสวนใหญท าสวน (รอยละ 64.50) ท าการเกษตรโดยเพาะปลกดวยตนเอง (รอยละ 86.90) ม

ระยะเวลาประกอบอาชพระหวาง 11 – 15 ป (รอยละ 43.20) การใชสารเคมจะเปนผผสมสารเคมดวยตนเอง (รอยละ 58.50) มการใชเฉลยน อ ยก ว า 7 ว น / เ ด อน ( ร อ ยล ะ 5 8 . 8 0 ) วตถประสงคของการใชเพอก าจดแมลง (รอยละ 50.00) ในรอบ 6 เดอนไมเคยไดรบขอมลเกยวกบการปองกนตนการใชสารเคมก าจดศตรพช (รอยละ 69.10) และในรอบ 1 ปไมเคยเขารวมอบรมเกยวกบการปองกนตนการใชสารก าจดศตรพช (รอยละ 63.40) ดงตารางท 2

ตารางท 1 แสดงขอมลทวไปของกลมตวอยาง (n= 366 คน)

ขอมลทวไป จ านวน รอยละ เพศ ชาย หญง อาย 20 – 30 ป 31 – 40 ป 41 - 50 ป 51 – 60 ป 60 ปขนไป

203 163

12 16 88 161 89

55.50 44.50

3.30 4.40 24.00 44.00 24.30

Mean + SD (Min:max) 53.80 + 9.67 (20:78) ระดบการศกษา ประถมศกษา มธยมศกษาตอนตน มธยมศกษาตอนปลาย อนปรญญาตรหรอประกาศนยบตร โรคประจ าตว ไมมโรคประจ าตว มโรคประจ าตว

273 62 27 4

328 38

74.60 16.90 7.40 1.10

89.60 10.40



ตารางท 2 ลกษณะการใชสารเคมของกลมตวอยาง (n= 366 คน) การใชสารเคมของกลมตวอยาง จ านวน รอยละ

การประกอบอาชพ ท าไร ท านา ท าสวน ลกษณะการท าเกษตรกรรม เพาะปลก (ท าเอง) เพาะปลก (รบจาง) รบจางฉดพน รบจางอนๆ ทเกยวของทางการเกษตร ระยะเวลาประกอบอาชพเกษตรกรรม นอยกวา 5 ป ระหวาง 5 – 10 ป ระหวาง 11 – 15 ป มากกวา 15 ปขน การใชสารเคมก าจดศตรพช เปนผผสมสารเคม อยในบรเวณทมการฉดพน เปนผฉดพนเองหรอรบจางฉดพน อนๆ จ านวนวนเฉลยในการใชสารเคมก าจดศตรพช นอยกวา 7 วน/เดอน มากกวา 7 วน/เดอน วตถประสงคของการใช ก าจดแมลง ก าจดวชพช อนๆ การไดรบขอมลเกยวกบการปองกนตนในการใชสารเคมก าจดศตรพชในรอบ 6 เดอน ไมเคย เคย การอบรมเกยวกบการปองกนตนในการใชสารเคมก าจดศตรพชในรอบ 1 ป ไมเคย เคย

64 66 236

318 20 4 24 1 69 158 138

214 163 154 13

219 147

183 181 2

253 113

232 134

17.50 18.00 64.50

86.90 5.50 1.10 6.60

0.30 18.90 43.20 37.70

58.50 44.50 42.10 3.50

58.80 40.20

50.00 49.50 0.50

69.10 30.90

63.40 36.60



ความร ทศนคตและการปฏบตเกยวกบการใชสารเคมก าจดศตรพชของกลมตวอยาง ผลการศกษาพบวา 1.) ระดบความรเกยวกบการใชสารเคมก าจดศตรพชอยในระดบมาก (รอยละ 92.60) โดยกลมตวอยางมความรความเขาใจเกยวกบการดดซมสารเคมเขาสรางกาย การตรวจซอมแซมอปกรณฉดพน การแตงตวปองกนขณะฉดพนสารเคม และการพบแพทยหากพบอาการไมสบายในระหวางหรอหลงจากฉดพนสารเคมก าจดศตรพช (รอยละ 100.00) 2.) ระดบทศนคตเกยวกบการใชสารเคมก าจดศตรพชของกลมตวอยางอยในระดบปานกลางคาเฉลย 2.26+0.19 โดยกลมตวอยางมทศนคตมากทสดเกยวกบการแตงตวปองกนขณะฉดพนสารเคม คา เฉล ย

2.45+0.58 รองลงมาคอสารเคมก าจดศตรพชเปนอนตรายตอมนษยและส งแวดลอม คาเฉลย 2.43+0.70 และ 3.) ระดบการปฏบตตวในการใชสารเคมก าจดศตรพชกลมตวอยางอยในระดบนอยคาเฉลย 1.58+0.24 โดยกลมตวอยางมการปฏบตตนมากทสดเกยวกบการใชสารเคมก าจดแมลงในการปฏบตงาน คาเฉลย 2.46+0.63) รองลงมาการใชสารเคมก าจดวชพชในการฉดพน คาเฉลยเทากบ 2.40+0.65 เมอพจารณาความสมพนธระหวางความร ทศนคต และการปฏบตในการใชสารเคมก าจดศตรพชของกลมตวอยางพบวาไมมความสมพนธกนอยางมนยส าคญทางสถต (P-value>0.05) ดงตารางท 3

ตารางท 3 แสดงความสมพนธของความร ทศนคต และการปฏบตตนในการใชสารเคมก าจดศตรพชของ

กลมตวอยาง ลกษณะความสมพนธ Mean r P- Value

ความร-ทศนคต ความร-การปฏบต ทศนคต-การปฏบต

7.87 - 2.26+0.19 7.87 – 1.58+0.24

2.26+0.19 – 1.58+0.24

-0.091 -0.011 0.066

0.08 0.83 0.21

การประเมนความเสยงในการใชสารเคม

ก าจดศตรพช ผลการศกษาพบวา กลมตวอยางสวนใหญไมมอาการผดปกตทนทหลงการใชสารเคมก าจดศตรพช (รอยละ 68.00) ส าหรบกลมตวอยางทมอาการทนทหลงการใชในระดบนอย (กลมท1) สวนใหญพบอาการเวยนศรษะ (รอยละ 9.80) รองลงมาอาการเจบคอ คอแหง ตาแดง แสบตา ตาคน (รอยละ 8.70) ระดบปานกลาง (กลมท 2) สวนใหญพบตาพรามว (รอยละ 7.40) กลามเนอออนลา (รอยละ 5.50) เปนตะครว (รอยละ 2.70) ทงนไมพบอาการทนทหลงการใชในระดบสง (กลมท 3) เมอประเมนความ

เสยงดวยการท าเมทรกซ (Metrix) พบวากลมตวอยางสวนใหญความเสยงในระดบต า (รอยละ 42.30) ระดบปานกลางซงยอมรบได (รอยละ 32.00) ระดบคอนขางสง (รอยละ 16.10) และในระดบสง (รอยละ 9.60) ดงตารางท 4 และตารางท 5 เมอพจารณาความสมพนธของระดบการปฏบตตนในการปองกนการใชสารเคมก าจดศตรพชกบระดบความเสยงในการใชสารเคมก าจดศตรพชของกลมตวอยาง พบวามความสมพนธกนอย างมนยส าคญทางสถต (2=261.27 ;P-value<0.01) ดงตารางท 6



ตารางท 4 แสดงจ านวนและรอยละการประเมนความเสยง (Metrix) ของกลมตวอยาง (n= 366 คน)

กลมอาการ

การปฏบตตน รวม

ระดบนอย (15 – 24 คะแนน)

ระดบปานกลาง (25–30 คะแนน)

ระดบสง (31– 45 คะแนน)

จ านวน (รอยละ) จ านวน (รอยละ) จ านวน (รอยละ) จ านวน (รอยละ) ไมมอาการ

ต า 155 (64.31)

ปานกลาง 80 (33.19)

คอนขางสง 6 (2.50)

241 (65.84)

กลมท 1 ปานกลาง 37 (51.40)

คอนขางสง 28 (38.90)

สง 7 (9.70)

72 (19.67)

กลมท 2 คอนขางสง 25 (47.20)

สง 23 (43.40)

สง 5 (9.40)

53 (14.49)

กลมท 3 สง สง สงมาก ตารางท 5 แสดงจ านวนและรอยละระดบความเสยงในการใชสารเคมของกลมตวอยาง (n= 366 คน)

ระดบความเสยง จ านวน รอยละ

กลมท 1 ความเสยงในระดบต า กลมท 2 ความเสยงในระดบปานกลาง (ความเสยงทยอมรบได) กลมท 3 ความเสยงในระดบคอนขางสง กลมท 4 ความเสยงในระดบสง กลมท 5 ความเสยงในระดบสงมาก (ความเสยงทยอมรบไมได)

155 117 59 35 -

42.30 32.00 16.10 9.60

- ตารางท 6 แสดงความสมพนธของระดบการปฏบตตนกบระดบความเสยงในการใชสารเคมก าจด

ศตรพชของกลมตวอยาง (n= 366 คน)

ระดบ การปฏบตตน

ระดบความเสยง

2 ต า ปานกลาง คอนขางสง สง สงมาก






ระดบนอย (15–24 คะแนน)

155 (100.00)

37 (31.60)

25 (42.40)

- - 2= 261.27 df=6

P-value <0.01

ระดบปานกลาง (25–30 คะแนน)

- 80 (68.40)

28 (47.50)

23 (65.70)

-

ระดบสง (31-45 คะแนน)

- - 6 (10.20)

12 (34.30)

-




ผลการศกษาพบวากลมตวอยางสวนใหญมอาชพท าสวนเปนหลกทเพาะปลกดวยตนเองมาอยางนอย 11 – 15 ป แรงงานภาคการเกษตรสวนใหญเปนเพศชายเปนไปตามวถสงคมและวฒนธรรมแบบลานนาทเพศชายจะเปนบคคลหลกทหารายไดใหกบครอบครว ดแลสมาชกในครวเรอน สอดคลองกบ พตราภรณ ณะแกว13

และอเทน ชยวงค14 ทพบวาผชายสวนใหญมสวนเกยวของกบการใชสารเคมก าจดศตรพช เพราะตองใชความแขงแรงในการออกแรงยก ขน หรอแบกอปกรณฉดพนสารเคมก าจดศตรพชทออกแรงอยางตอเนองเปนเวลานาน เหนไดจากกลมตวอยางจะฉดพนสารเคมก าจดแมลงอยางนอย 7 ครงตอเดอน และตดตามผลหลงการใชในชวง 3 – 7 วน

กลมตวอยางไมเคยไดรบขอมลขาวสารความรในการปองกนอนตรายจากการใชสารเคมก าจดศตร พช และไม เคยเขารวมการอบรมเกยวกบการใชสารเคมก าจดศตรพชอยางถกวธ สอดคลองกบพสษฐ อจฉฤกษ15 ทพบวาแหลงความรสวนใหญของเกษตรกรไดจากเพอนบานทไมเคยเขารบฝกอบรทางดานการเกษตร ดงนนหนวยงานของราชการควรเผยแพรองคความร ดานสารเคมก าจดศตรพชใหแกเกษตรกรมากขนและตอเนอง สงเสรมการจดการศตรพชแบบผสมผสานและเทคนคทางเลอกใหเกษตรกรในการลดการใชสารเคมก าจดศตรพช การปฐมพยาบาลเบองตนเมอไดรบพษ ใหกบเกษตรกรอยางทวถง16

กลมตวอยางสวนใหญมความเสยงในการใชสารเคมก าจดศตรพชอยในระดบต า อาจเปนเพราะกลมตวอยางสวนใหญไมมอาการผดปกตทนทหลงการใชสารเคมก าจดศตรพช แตกลมตวอยางสวนหนงทสมผสสารเคมกยงพบอาการเวยนศรษะ เคองตา แสบตา แสบจมก ชาปลาย

มอปลายเท า คอแห ง ตาพร าม ว และ อนๆ สอดคลองกบ จว เชาวถาวร17และ ธนตา สกน18 ทพบวาการสมผสปจจยคกคามสขภาพจากการท างาน สวนใหญท าใหเกดอาการกบระบบโครงรางกลามเนอ และอาการ 5 กลมแรกทมกพบไดแก เหงอออกมากภายหลงการใชสารเคม ชาปลายมอปลายเทา คอแห ง ตาพร ามว และกลามเนอเปนตะครว

นอกจากนพบวากลมตวอยางมความรเกยวกบการใชสารเคมก าจดศตรพชอยในระดบมาก ทศนคตอยในระดบปานกลาง แตการปฏบตในการใชสารเคมอยในระดบนอยและปจจยทงสามไมมความสมพนธกนนน อาจเปนเพราะกลมตวอยางไมเคยไดรบการอบรมและขอมลเกยวกบการใชสารเคม ก าจดศตร พชอยางปลอดภย ประกอบกบกลมตวอยางท าการเกษตรมาเปนระยะเวลาหลายปจงปฏบตงานดวยความเคยชน อาศยความรความเขาใจทถายทอดสบตอกนมาภายในครวเรอน และจากเพอนบาน สอดคลองกบอเทน ชยวงค14 พบวาเกษตรกรทใชสารเคมและสารอนทรยมความรอยในระดบสง ทศนคตอยในระดบปานกลาง อยางไรกตามการศกษาพบวาการปฏบตตนในการปองกนการใชสารเคมก าจดศตรพชกบระดบความเสยงในการใชสารเคมก าจดศตรพชของกลมตวอยางมความสมพนธกนอยางมนยส าคญทางสถต ดงนนเพอลดความเสยงในการใชสารเคมก าจดศตรพช ควรมการคดกรองและตรวจสขภาพประจ าป จดการอบรมเพอเพมพนความรใหเกษตรกรปฏบตตนอยางถกตองรวมถงสรางความตระหนกตอการปองกนอนตรายและสงเสรมการใชเกษตรอนทรยตอไป

ขอเสนอแนะ

1. ควรประยกตวธวจยทางระบาดวทยา การศกษาเชงคณภาพทครอบคลมทกมตคอ ดานร างกาย ด านจต ใจ ดานส งคม และดานจต



วญญาณในลกษณะความรวมมอระหวางสหสาขาวชา

2. ควรศกษาสถานะสขภาพของเกษตรกรโดยการประเมนแบบอน เชน การตรวจรางกาย การตรวจทางหองปฏบตการ เปนตน

3. ควรสงเสรมการปฏบตตนในการใชสารเคมก าจดศตรพชอยางถกวธและการสรางความตระหนกในการใชเกษตรอนทรยในการเพาะปลก


ขอขอบคณความกรณาและความชวยเหลออยางสงยงจากบคลากร เจาหนาท ส านกงานสาธารณสขจงหวดล าพน สาธารณสขอ าเภอบานโฮง และผทมสวนเกยวของทใหการชวยเหลอและสนบสนนการวจยในพนทใหส าเรจลลวงไปดวยด


1. กรมสงเสรมวชาการเกษตร. จ านวนผขนทะเบยนเกษตรกรป 2559 [อนเตอรเนต]. ศนยเทคโนโลยสารสนเทศและสอสาร. [เขาถงเมอ 20 กรกฎาคม 2559]. เขาถงไดจาก www.agriinfo.doae.go.th.

2. ส านกระบาดวทยา.ขอมลเฝาระวงโรคทางระบาดวทยา รายงาน 506 พ.ศ. 2555 [อนเตอรเนต]. [เขาถงเมอ 1 ตลาคม 2555].เขาถงไดจาก www.moph.go.th.

3. ส านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม. คมอส าหรบเจาหนาทสาธารณสขแนวทางด าเนนงานเกษตรกรปลอดโรค ผบรโภคปลอดภย สมนไพรลางพษ กายจตผองใส. นนทบร: กรมควบคมโรค; 2553.

4. ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ.กระทรวงสาธารณสขระวงโรคเกษตรกรไทยเผย 5 ป ยอดเสยงสารพษพง

[อนเตอรเนต]. หนงสอพมพกรงเทพธรกจ.[เขาถงเมอ 19 ธนวาคม 2561]. เขาถงไดจาก www.thaihealth.or.th.

5. อมราภรณ ภระยา.การสรางรปแบบการสรางเสรมสขภาพเพอลดอนตรายดานสขภาพจากการใชสารเคมก าจดศตรพชของเกษตรกร หมท 9 ต าบลหวยเฮย อ าเภอนครไทย จงหวดพษณโลก [วทยานพนธ].พษณโลก:มหาวทยาลยนเรศวร; 2553.

6. Cheryl,L,Beseler,L Stallones,JA., Hoppin,MCR. Alavanja,A.,Blair,T.,Keefe and Kamel,F. Depression and pesticide exposures among private pesticide applications enrolled in the Agricultural Health Study. Retrieved October 11, 2013 from www.ncbi.nlm.nih.gov.

7. ศนยขอมลพษวทยารามาธบด.พษจลศาสตรและพษพลศาสตร[วทยานพนธ].คณะแพทยศาสตร โรงพยาบาลรามาธบด. [เขาถงเมอ 10 พฤศจกายน 2561]. เขาถงไดจาก www.med.mahidol.ac.th.

8. กรมสงเสรมวชาการเกษตร.จ านวนผขนทะเบยนเกษตรกรป 2559 [อนเตอรเนต]. ศนยเทคโนโลยสารสนเทศและสอสาร: [เขาถงเมอ 10 พฤศจกายน 2561]. เขาถงไดจาก www.agriinfo.doae.go.th.

9. ส านกงานการเกษตรจงหวดล าพน. สภาวะเศรษฐกจจงหวดล าพน [อนเตอรเนต]. [เขาถงเมอ 10 พฤศจกายน 2561]. เขาถงไดจาก www.lamphun.go.th

10.สาธารณสขอ าเภอบานโฮง. รายงานการด าเนนโครงการปองกนและเฝาระวงผลกระทบตอสขภาพจากการใชสารเคมทางการเกษตรของเกษตรกรในพนทจงหวดล าพน.ล าพน:ส านกงานสาธารณสขจงหวด ล าพน; 2562.



11.Taro Yamane. Statistics: An Introductory Analysis. 3rdEd. New York: Harper and Row Publications; 1973.

12. Best, J. W.Research in education (4th ed.). New Jersey: Prentice Hall; 1981.

13.พตราภรณ ณะแกว.การศกษาสถานะสขภาพและปจจยเสยงของเกษตรกรทใชสารกาจดศตรพช ต าบลเมองจง อ าเภอภเพยง จงหวดนาน. วทยานพนธสาธารณสขศาสตรมหาบณฑต. พะเยา: มหาวทยาลยพะเยา; 2560.

14.อเทน ชยวงค. ปจจยเสยงเกยวกบการใชสารเคมก าจดศตรพช ชนด Carbofuran,Dicrotophos, EPN และ Methomyl ทมผลตอภาวะสขภาพของเกษตรกร ในเขตพนทจงหวดอ านาจเจรญ[วทยานพนธ]. สาธารณสขศาสตรมหาบณฑต สาขาการสรางเสรมสขภาพ.อบลราชธาน:มหาวทยาลยราชภฏอบลราชธาน; 2555.

15. พสษฐ อจฉฤกษ. ความตองการฝกอบรมการใชสารปองกนก าจดศตรพชของเกษตรกรในอ าเภอเมอง จงหวดพษณโลก. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาสงเสรมการเกษตร.เชยงใหม: มหาวทยาลยเชยงใหม; 2542.

16.ปทมา เมยงมกข. พฤตกรรมการใชสารเคมก าจดศตรพช และทศนคตดานความเสยงของเกษตรกรปลกผกในจงหวดปทมธาน. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาเศรษฐศาสตรเกษตรและทรพยากร. กรงเทพ:มหาวทยาลยเกษตรศาสตร; 2558.

17.จว เชาวถาวร.ภาวะสขภาพตามความเสยงจากการท างานของเกษตรกรปลกหอมแดงต าบลจ าปาหวาย อ าเภอเมอง จงหวดพะเยา. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการพยาบาลอาชวอนามย. เชยงใหม:มหาวทยาลยเชยงใหม; 2556.

18. ธนตา สกน.การรบรภาวะสขภาพและความตระหนกตอการใชสารเคมก าจดศตรพชของเกษตรกรบานหวยขอน ต าบลหวยหมาย อ าเภอสอง จงหวดแพร. วทยานพนธสาธารณสขศาสตรมหาบณฑต. เชยงใหม:มหาวทยาลยเชยงใหม; 2556.



Received: 8 Dec 2019, Revised: 6 Feb 2020 Accepted: 13 Feb 2020


ประสทธผลของการพอกยาสมนไพรตออาการปวดเขาในผปวยโรคขอเขาเสอม

โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลบานภม อ าเภอดอนตม จงหวดนครปฐม

เกยรตสดา เชอสพรรณ1,* วชย โชคววฒน2 ศภะลกษณ ฟกค า2 และธวชชย กมลธรรม2

บทคดยอ

การวจยครงนมวตถประสงคเพอเปรยบเทยบประสทธผลของการพอกยาสมนไพร ตอระดบความปวดของขอเขา วธการศกษาเปนแบบกงทดลองโดยมการเปรยบเทยบกอนและหลงการไดรบการรกษาดวยวธการพอกเขา กลมตวอยางทใชในการวจยไดแก ผปวยโรคขอเขาเสอม จ า นวน 30 ราย ใชแบบประเมนระดบความรนแรงของโรคขอเขาเสอม (Oxford Knee Score) และแบบประเมนความเจบปวด (VRS) ในการเกบรวบรวมขอมล สถตทใชในการวเคราะหขอมล ไดแก คาความถ รอยละ คาเฉลย คาสวนเบยงเบนมาตรฐาน และ t – testผลการวจย พบวาจ านวนผสงอายทมอาการปวดเขาจากโรคขอเขาเสอมจ านวนทงหมด 30 ราย เปนเพศหญงมากกวาเพศชาย โดยเพศหญง 18 ราย คดเปนรอยละ 60 เพศชาย 12 ราย คดเปนรอยละ 40 อายกลมทดลองเฉลย 59.63 ป (SD = 6.408) สวนใหญจะอยในชวงอายระหวาง 55 – 59 ป คดเปนรอยละ 40 รองลงมาอาย 50 –54 ป และอาย 60 – 64 ป รอยละ 20หลงการเขารวมการพอกเขา กลมทดลองมคาคะแนนเฉลยของระดบความรนแรงของโรคขอเขาเสอมเทากบ 30.23 (SD = 2.873) ซงสงกวากอนการเขารวมการพอกเขาทมคาคะแนนเฉลยของระดบความรนแรงของโรคขอเขาเสอมเทากบ 25.07 (SD = 2.852) อยางมนยส าคญทางสถต (p-value) ทระดบ 0.01หลงการเขารวมการพอกเขา กลมทดลองมคาคะแนนเฉลยของระดบความเจบปวดเทากบ 2.63 (SD = .964) ซงต ากวากอนการเขารวมการพอกเขาทมคาคะแนนเฉลยของระดบความเจบปวดเทากบ 4.90 (SD = .803) อยางมนยส าคญทางสถต (p-value) ทระดบ 0.01สรปไดวาการใชยาพอกเขาสามารถใชเปนทางเลอกในการรกษาทดแทนการใชยาแบบรบประทานได ค าส าคญ การพอก ผปวยโรคขอเขาเสอม อาการปวดเขา

1 นกศกษา หลกสตรการแพทยแผนไทยประยกตมหาบณฑต วทยาลยสหเวชศาสตร มหาวทยาลยราชภฎสวนสนนทา 2 อาจารย วทยาลยสหเวชศาสตร มหาวทยาลยราชภฎสวนสนนทา * Corresponding author: [email protected]



Original Article

Effectiveness of Herbal Poultice for Knee Pain Relief in Patients with Osteoarthritis of Knee in Banpoom Tambon Health Promoting hospital

Don Tum District, Nakhon Pathom Province

Keitsuda Chuesuphan1,*, Vichai Chokevivat2, Supalak Fakkham2, Thavatchai Kamoltham2

Abstract

The aims of this research was to compare effectiveness of herbal poultice on the pain level of the knee. The research design was a quasi-experimental with pretest-posttest design by poultice for knee method. The samples used in the research were 30 osteoarthritis patients. Used tools comprised severity assessment form for knee osteoarthritis (Oxford Knee Score) and measurement of pain (VRS) were collected and data analyzed by frequency, percentage, mean, standard deviation and t- test. The results revealed the number of elderly with knee pain from knee osteoarthritis totaled 30 patients were females more than males occurs in 60% in 18 females and 40% in 12 males patients, average age 59.63 years (SD = 6.408). Most of 40% of persons were 55-59 years old had knee osteoarthritis, 20% were followed by the age of 50-54 years old and 60-64 years old. After participated of poultice of the knee. The experimental group had an average score of Oxford knee score equal to 30.23 (SD = 2.873) which was higher than before participated of poultice of the knee with an average score of the Oxford knee score of 25.07 (SD = 2.852). Statistical significance (p-value) at 0.01. After participated of poultice of the knee. The experimental group had an average score of level of pain equal to 2. 63 ( SD = 0. 964) which was lower than before participated of poultice of the knee with an average score of level of pain to 4.90 (SD = 0.803) . Statistical significance (p-value) at 0.01. The results concluded that use of herbal poultice on the knee can be used as an alternative treatment instead of oral medicine.

Keywords:poultice, osteoarthritis patients, osteoarthritic pain

1 Student (Master of Applied Thai Traditional Medicine), College of Allied Health Sciences, Suansunandha Rajabhat University 2 Lecturer, College of Allied Health Sciences, Suansunandha Rajabhat University * Corresponding author: [email protected]



บทน า

โรคขอเขาเสอมเปนโรคทพบบอยมากทสดโรคหนงในประชากรทวโลก โดยเฉพาะผทมอาย 50 ปขนไปพบอบตการณการเกดขอเขาเสอมตงแตรอยละ 15.6 รอยละ 27.8 ใน the third National Health and Nutrition Examination Survey (NHANES III) รอยละ 16.1 ในประเทศจน รอยละ 21.2 ในประเทศญปน รอยละ 37.8 ในประชากรผสงอายในประเทศเกาหล รอยละ 6 – 35 ในคนไทย และรอยละ 60 ในพระสงฆของไทย1

รายงานผลการส ารวจสขภาวะผสงอายในไทยลาสดใน พ.ศ. 25562 ซ ง เกบขอมลจากผสงอายจ านวน 14,000 คน ทไดรบการสมเปนตวแทนจาก 28 จงหวดใน 12 เครอขายบรการสขภาพทวประเทศ พบวากลมตวอยางสวนใหญไมเคยไดรบการตรวจโรคขอเขาเสอมถงรอยละ 72.9 ขณะทกลมทเคยไดรบการตรวจและวนจฉยวาเปนโรคนมรอยละ 10.6 โดยไดรบการวนจฉยตงแตกอน พ.ศ. 2553 รอยละ 38.20 ชวง พ.ศ. 2553 – 2555 รอยละ 36.20 และ พ.ศ. 2556 รอยละ 20.50 มผสงอายทไดรบการวนจฉยจากแพทยวาปวยเปนโรคขอเขาเสอม รอยละ 10.60 ในจ านวนน เปนเพศชายรอยละ 2.20 และเพศหญงรอยละ 8.40; ผลการประเมนความรนแรงของโรค พบวา กลมตวอยางสวนใหญไดรบบรการตรวจคดกรองจากโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลมากทสดถงรอยละ 37.80 รองลงมาคอโรงพยาบาลศนยหรอโรงพยาบาลทวไปรอยละ 31.80 และโรงพยาบาลชมชน รอยละ 19.60 ผลการประเมนความรนแรง พบวาสวนใหญ รอยละ 56.40 ไมพบอาการผดปกต รองลงมาคอเรมมอาการผดปกตรอยละ 12.80 มอาการรนแรงปานกลาง รอยละ 16.20 และมอาการระดบรนแรง รอยละ 4.40; ดานวธการบ าบดรกษา พบวากลมตวอยางไดรบการ

รกษาดวยยากนและยาฉด 199 คน รกษาดวยการซอยาชด ยาหมอและยาสมนไพรมารบประทานเ อ ง 33 ค น ท า ก า ย ภ า พ บ า บ ด 118 ค น ปรบเปลยนพฤตกรรม 151 คน ไดรบการเยยมบานโดยบคลากรสขภาพ 86 คน ไดรบการตดตามอาการโดยอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน (อสม.) 149 คน และไปรบการตรวจตามนดทสถานพยาบาล 192 คน ส าหรบสถานพยาบาลหลกทกลมตวอยางใชบรการในการดแลรกษาโรคคอ โรงพยาบาลศนยหรอโรงพยาบาลทวไปซงเปนโรงพยาบาลขนาดใหญและมแพทยเฉพาะทางกระดกและขอ รอยละ 42.10 โรงพยาบาลชมชน รอยละ 18.90 และโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล รอยละ 16.90

จ านวนผส งอาย ในเขตรบผดชอบของโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลบานภม มจ านวน 552 คน และไดรบการคดกรองวนจฉยจากแพทยเฉพาะทางออรโธปดคสวาเปนโรคขอเขาเสอมทยงไมไดรบการรกษาดวยการผาตด และไมมโรครวม เชน Below Knee amputation ใสขาเทยม OA hip, OA ankle ซงจากสถตพบผปวยโรคขอเขาเสอมทเขารบการตรวจรกษาทหนวยตรวจดงกลาว ในป พ.ศ. 2558 โดยในทนรวมทงผปวยเกาและผปวยใหมทมาตรวจรกษาตอเนอง มจ านวน 92 คน รอยละ 16.66 และมแนวโนมสดส วนของผ ป วยโรคขอ เข า เส อมท ไม ระบต าแหนงตอจ านวนผปวยทเขามารบการรกษาดวยโรคอน ๆ สงขน และยงพบวาสวนใหญมกพบในต าแหนงของขอเขาและมแนวโนมสงขนเชนกน3

โรคขอเขาเสอม มค าจ ากดความตามเกณฑการวนจฉยโรคขอเขาเสอมของ The American College of Rheumatology ( ACR) ด ง น มอาการปวดขอเขาและมปมกระดกงอกในภาพรงสของขอเขา และมลกษณะดงตอไปนอยางนอย 1 ขอ ไดแก 1. อายมากกวา 50 ป 2. อาการฝด



แขงในตอนเชา ประมาณ 30 นาท 3.มเสยงกรอบแกรบ (crepitus) ขณะเคลอนไหวเขา

การแบงความรนแรงของโรคใชการแบงของ Kellgren-Lawrence grading system4 โดยขนโรคทศนย แสดงถงไมมภาวะโรคขอเขาเสอม ขนโรคทหนงแสดงปมกระดกงอกบรเวณขอเขาเลกนอย ขนโรคทสองมปมกระดกงอกชดเจน ขนโรคทสามมชองขอเขาแคบลง และขนโรคทสมชองขอแคบลงชดเจนรวมกบมเนอใตกระดกออนกระดาง

ส าหรบในประเทศไทยโรคขอเขาเสอมจดเปนภาระโรคทมความส าคญเปนอนดบ 6 โรคนเกดขนเนองจากผวขอเขาเสอมสภาพและหลดลอก ท าใหเกดอาการขอเขาอกเสบ หากไมไดรบการรกษาทถกตองและเหมาะสม ภาวะนจะรนแรงขนจนกระดกผวขอทรดตว แนวกระดกขาโกงหรอเกผดรป ซงอาจท าใหทพพลภาพจนไมสามารถเดนไดตามปกต โดยปจจยเสยงของการเกดโรคไดแก ภาวะอวน เพศหญง การใชงานของขอเขามากเกนไปหรอใชผดวธ การบาดเจบของขอเขา พนธกรรม การสบบหร ฯลฯ แมวาจะมรายงานจากองคความรตาง ๆ ทจะชวยชะลอการเกดภาวะขอเขาเสอมกตาม เชน การงดนงกบพน การฝกกลามเนอรอบขอเขา การฝกโยคะ การร าไทเกก เปนตน แตกยงไมไดเปนททราบและน าไปปฏบตอยางแพรหลายในปจจบนมวธการรกษาโรคนมากมายหลายวธไดแกการฝกกลามเนอ การงดการงอเขามาก ๆ การใหยาลดอาการปวดอก เ ส บ ก า ร ใ ห ย า ก ล ม ส า ร ธ ร รม ช า ต ท มองคประกอบของกระดกออน การฉดสารเขาขอ การสองกลองลางขอเขาไปจนถงการผาตดจดกระดกและการเปลยนขอเขาเทยม กระบวนการรกษาเหลานตองเสยคาใชจายคอนขางสง เชน การเปลยนขอเขาเทยมปฐมภมในโรงพยาบาลรฐมคาใชจายประมาณ 1 แสนบาทตอราย1

ในภาวะทสงคมไทยจะเขาสสงคมผสงอายภายใน 10 – 15 ปขางหนาและมสดสวนผสงอายมากกวารอยละ 10 หากสามารถหาแนวทางการปองกนโรคน ได นาจะท าใหคณภาพชวตของประชากรไทยวยสงอายดขนและลดคาใชจายทตองลงทนกบโรคนเพอใหทางรฐสามารถผนเงนไปใชจายดานสขภาพในโรคอนทจ าเปนไดอยางมประสทธภาพสงสด1

ปญหาดงกลาวท าใหผสงอายมความล าบากในการปฏบตกจวตรประจ าวน ซงอาการและอาการแสดงดงกลาวจะมากนอยแตกตางกนไป ความรนแรงของโรคทเพมขนจะสงผลกระทบทางดานรางกาย จตใจ อารมณ และสงคม ดานรางกายผสงอายมอาการปวดเขา ท าใหมการใชยาลดปวด ยาตานการอกเสบทไมใชสเตยรอยด การฉดยาสเตยรอยดเขาขอ เพอบรรเทาอาการปวด แตยาตาง ๆ ไมสามารถหยดยงการท าลายของขอได เม อมการท าลายของขอในระยะทาย ๆ ผสงอายจะปวดจนนอนไมหลบในเวลากลางคน2 ท าใหผสงอายไมสามารถดแลตนเองหรอเขารวมกจกรรมทางสงคม บทบาททางสงคมลดลง ตองพงพาผอน5

จากล าดบความเปนมาและความส าคญของปญหาทกลาวมาขางตน ผวจยในฐานะแพทยแผนไทย ซงเปนหนงในทมสขภาพทมบทบาทส าคญในดานการเสรมสรางสขภาพ สงเสรม และปองกนโรค ไดตระหนกถงความส าคญ และเลงเหนถงปญหาของผปวยโรคขอเขาเสอม อกทงการตรวจและค ด กรองผ ป ว ยกล มน ย ง ท า ได ม าก ในโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล เนองจากใกลบานและสะดวกในการมารบบรการมากกวา ส าหรบกลมผมารบบรการแพทยแผนไทยเกอบทงหมดทมาดวยอาการปวดกลามเนอ ปวดตามขอ อาการหนงทพบมากคอ อาการปวดเขาจากเขาเสอม เขาอกเสบ ซงมาจากหลายสาเหต เชน เส อมตามอาย น าหนกตวมาก ท างานหนก



อบต เหต เปนตน การรกษาโดยการนวดและประคบนนคงยงไมเพยงพอ อกทงทางกรมการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกไดผลกดนต ารบยาพอกเขาซงชวยบรรเทาอาการปวดขอเขาไดมารกษารวมกบการนวดประคบ ทางผวจยจงสนใจทจะศกษาวธการลดความเจบปวดของผปวยโรคขอเขาเสอมดวยวธการพอกยาสมนไพรทเขารบการตรวจรกษา ในโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลบานภม อ าเภอดอนตม จงหวดนครปฐม โดยใช ว ธ การพอกยาสมน ไพรและมการใชเครองมอในการเกบขอมลเพอประเมนระดบความรนแรงของโรคขอเขาเสอม เพอทจะไดน าขอมลดงกลาวมาใชในการลดภาวะความเจบปวดของผปวยโรคขอเขาเสอม และใชในการใหความรแกผปวยหรอการใหค าแนะน า ในลกษณะสอตาง ๆ ทสอดคลองกบสถานการณปจจบนมากทสด เพอเปนการสงเสรมใหผปวยโรคขอเขาเสอมมคณภาพชวตทดขน และลดความรนแรงของโรคตอไป

วตถประสงคการวจย เพอเปรยบเทยบประสทธผลของการพอก

ยาสมนไพรตอระดบความปวดของขอเขากอนและหลงการไดรบการรกษาดวยวธการพอกเขา


การวจยคร งน เปนการวจยก งทดลอง ( Quasi Experimental Research) ม ก ล มต ว อ ย า ง เ ด ย ว ( Single Subject Research) ทดสอบกอน – หล ง (one group pretest – posttest design) เพอศกษาประสทธผลของการพอกยาสมนไพรตอระดบความปวดในผปวยขอเขาเสอม ซงไดรบการพจารณาจากเหนชอบจากคณะกรรมการพจารณาจรยธรรมการวจยในมนษยมหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา เลขท COA.1-52/2017

1. คดเลอกกลมตวอยางแบบเฉพาะเจาะจงกบผปวยทไดรบการวนจฉยจากแพทยวาเปนโรคขอเขาเสอม จ านวน 30 ราย โดยใชเครองมอคดกรองขอเขาเสอม (oxford knee score)

2. สอบถามความสมครใจและอธบายเกยวกบการเขารวมการวจย

3. ท าการรกษาดวยการพอกยาสมนไพร ครงละ 1 ชวโมง วนเวนวน จ านวน 12 ครง

4. วดระดบความเจบปวดกอนการรกษา โดยใชแบบประเมนความเจบปวดตามมาตราวด Visual Rating Scales: VRS

5. วดระดบความเจบปวดหลงการรกษา โดยใชแบบประเมนความเจบปวดตามมาตราวด Visual Rating Scales:VRS

6. ตรวจสอบขอมลความถกตอง และน าไปวเคราะหขอมล

ประชากรและกลมตวอยาง ประชากร ทใชศกษาครงนเปนผปวยทม

อาการปวดเขา เขารบการรกษาในคลนกแพทยแผนไทย โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลบานภม อ าเภอดอนตม จงหวดนครปฐม ระหวางเดอนพฤศจกายน พ.ศ. 2561 ถงเดอน มกราคม พ.ศ. 2562 คดเลอกกลมตวอยางแบบเฉพาะเจาะจง

กลมตวอยาง ทศกษาไดคดเลอกกลมตวอยางแบบเฉพาะเจาะจง กบผปวยทไดรบการวนจฉยจากแพทยแผนปจจบนวาเปนโรคขอเขาเสอม (Osteoarthritis knee) ซงผปวยทมารบการรกษาไมจ ากดเพศ จ านวน 30 คน โดยท าการศกษาในคลนกแพทยแผนไทย โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลบานภม อ าเภอดอนตม จงหวดนครปฐม เกณฑในการคดเลอกผปวยเขารวมในการศกษา

1. เพศชาย หรอเพศหญง 2. อาย 50 ป ขนไป



3. แพทยแผนไทยวนจฉยวาเปนโรคขอเขาเสอม (Osteoarthritis knee) 4. ผปวยมอาการปวดเขา 5. ไดรบการวนจฉยวาเปนโรคขอเขาเสอม ทไมมแผนการรกษาทางศลยกรรม 6. ไมมความผดปกต เกยวกบการรบความรสก 7. ผปวยมความยนดใหความรวมมอในการวจย เกณฑในการคดเลอกผปวยออกจากการศกษา 1. เคยไดรบการผาตดเปลยนขอเขาเทยม 2. ไดรบการฉดยาเขาขอเพอรกษาอาการปวด เชน สเตยรอยดในระยะ 3 เดอน 3. เจบปวยเรอรงปฏบตกจวตรประจ าวนเองไมได (Bedridden) หรอพการทไมเกยวของกบโรคขอ เขาเสอม เชน โรคหลอดเลอดสมอง เปนตน 4. มอาการไมพงประสงคจากการพอกยาสมนไพร เชน มอาการปวดมากขนหรอมอาการทแยลง มผนคน มอาการบวม และแพยาพอกสมนไพร เครองมอทใชในการวจย

1. เครองมอในการประเมนความรนแรงของโรคขอเขาเสอมเครองมอในการประเมนในงานวจยโดยการวดมาตราสวนประมาณคาไดแกเครองมอการประเมนระดบความรนแรงของโรคขอเขาเสอม (WOMAC) ,Lequesne OA index และ Oxford KneeScore

1.1 WOMAC (Western Ontario and McMaster University Osteoarthritis Index)เปนแบบประเมนความรนแรงของโรคขอเขาเสอมทเรมพฒนาโดยเบลลามบชาแนน โกลดส ม ธ แ ค ม เ บ ล ล แ ล ะ ส ต ท ท 6 ( Bellamy, Buchanan, Goldsmith, Campbell, Stitt ในป 1982 และไดม การ ใชกนอย างแพรหลายใชWOMAC เปนเครองมอในการวดผลลพธเกยวกบ

ความรนแรงของโรคขอเส อม 6 ท ม ความไวนาเชอถอแมนย าประกอบดวย 24 ค าถามซงจะประกอบดวย 3 สวนไดแกอาการปวดม 5 ค าถามอาการปวดขณะเดนอาการปวดขณะขนบนไดอาการปวดในเวลากลางคนอาการปวดขณะพกอาการปวดเวลาลงน าหนกการตดแขงของขอม 2 ค าถามอาการฝดตงในขอเวลาเชา และอาการฝดตงขอเวลากลางคนความสามารถในการท าหนาทม 17 ค าถามเกยวกบการขน-ลงบนได การเปลยนทาจากการนงเปนยน ยนเปนนง กมลงกบพน เดนบนพนราบ เขา–ออกรถยนต เดนซอของ สวม-ถอดถงเทา ลก และลมตวจากเตยงเดน เขา–ออกอางอาบน า นงลง-ลกจากโถสวม การท างานบานทงหนก และเบา7

ส าหรบในประเทศไทยไดมการใชแบบประเมนความร นแรงของโ รคข อ เข า เส อม Western Ontario and McMaster Universities Osteoarthritis Index (WOMAC) 7 โ ด ยน า ม าประยกตเรองเปนและแปลใหเปนภาษาไทยไดแก

1.1. 1 แบบบนทกความความรนแรงของขอเขาเสอมของ8 เปนมาตราสวนประมาณคา (visual analog scales) เครองมอการประเมนระดบความรนแรงของโรคขอเขาเสอมทไดรบความนยมในตางประเทศ Western Ontario and McMaster Universities Osteoarthritis Index (WOMAC) 7 โ ด ยน า ม าประยกตเรองการสวมถอดถงเทาเปนสวมรองเทาหรอถงเทาและตดหวขอเรองการเดนเขาออกอางอาบน าและแปลใหเปนภาษาไทยเชงเสนตรงมความยาว 10 เซนต เมตรซ งไดมการวดความตรงกนตามเนอหาของแบบบนทกความรนแรงไดคาความตรง 0.83 คาความเชอมนของเครองมอเทากบ 0.94 ประกอบดวยขอค าถามทงหมด 23 ขอการรบรอาการปวดขอเขาจ านวน 8 ขออาการขอตดแขงจ านวน 2 ขอและความสามารถในการเคล อนไหวขอ เข าจ านวน 13 ขอโดยเลข 0



หมายถงไมมอาการและหมายเลข 10 หมายถงมอาการมากทสด

เกณฑในการใหคะแนนมดงน7 คะแนน 0 – 57.5 หมายถง ระดบท 1 คะแนน 57.6 – 115.0 หมายถง ระดบท 2 คะแนน 115.1 – 172.5 หมายถง ระดบท 3 คะแนน 172.6 – 230.0 หมายถง ระดบท 4

สามารถอธบายระดบของความรนแรงโรคขอเขาเสอมไดดงน

ระดบท 1 เปนระดบทไมมความรนแรงผสงอายสามารถเดนทางไกลเดนขนบนไดหรอลงบนไดนงพบเพยบไดโดยไมมอาการปวดขอเขาสามารถปฏบตกจกรรมไดปกต

ระดบท 2 เปนระดบทโรคมความรนแรงนอยผส งอายจะมอาการปวดขอเขาเมอตองเดนทางเปนระยะทางไกลหรอขน–ลงบนไดเมอนงพกกจะหายปวดการลกจากทานงเปนทายนอาจมอาการปวดสามารถปฏบตกจกรรมไดแตเหมอนปกต

ระดบท 3 เปนระดบทมความรนแรงปานกลางผปวยจะมอาการปวดมากขนบอยจนไมสามารถขน-ลงบนไดไดไมสามารถนงยองๆหรอนงพบเพยบไมไดนานเมอนงแลวลกขนไดยากเดนทางไกลและไมสามารถเดนบนทลาดชนได

ระดบท 4 เปนระดบทมความรนแรงมากผสงอายจะมอาการปวดเขาตลอดทงขณะทใชขอและพกขอหรอทกกาวทตองเคลอนไหวมอาการขอเข าฝดมากเม อตองในอรยาบถเดมนานโดยเฉพาะขณะตนนอนตอนเชามความผดปกตรปร า งขอ เข า เส ยสมดล ในการทรงต วและเคลอนไหวตองไดรบการชวยเหลอจากผอน

1.1.2. แบบประเมนความรนแรงโรคขอเขาเสอม ของวไล คปตนรตศยกลท ไดมการประยกตจากเครองมอ Western Ontario and McMaster Universities Osteoarthritis Index (WOMAC) ปรบใหเขากบวฒนธรรมไทยโดยม

ผเชยวชาญ จ านวน 4 คน ไดแก นกกายภาพบ าบด แพทย ออร โ ธป ด กส ผ เ ช ย ว ช าญผ ส ง อ าย ผเชยวชาญบ าบดโรคทางกาย ตรวจสอบความตรงเชงเนอหาไดมการหาคาความตรงเชงเนอหาโดยการประเมนในผปวยจ านวน 114 คน เปรยบเทยบคะแนน WOMAC ฉบบภาษาไทยรวมกบการประเมนดวย Lequesne Index of severity for osteoarthritis of the knee (ISOA knee) ดานอาการปวดและหนาทการท างานของรางกายพบวามความสมพนธกนในดานอาการปวดหนาทการท างานของรางกายไดคาความสอดคลองภ า ย ใ น อ ย ใ น ช ว ง 0. 85- 0. 97 ( internal consistency)9

1.2 Lequesne Index of severity for osteoarthritis of the knee ( ISOA knee) เปนการศกษาเกยวกบการท าหนาทหรอความรนแรงของโรคขอเข า เส อมใช เ พอประเมนประสทธผลการรกษาโดยมการสอบถามในหวขอ 11 หวขอ ประกอบดวย 3 สวน ไดแก สวนท 1 อาการไมสขสบายหรออาการปวดจ านวน 7 ขอในเรองอาการปวดเวลากลางคนอาการขอตดขดเวลาเชาหลงจากตนนอนปวดเมอยเมอยนนาน 30 นาทปวดขณะเดนปวดเมอลกจากเกาอนงทไมมทพนกแขนสวนท 2 ระยะทางสงสดในการเดนจ านวน 2 ขอระยะทางสงสดทเดนไดสวนท 3 การใชอปกรณในการชวยเดนกจวตรประจ าวน จ านวน 4 ขอความ สามารถในการขนบนไดความสามารถในการลงบนไดความสามารถในการหมนตวหรอนงยองๆความสามารถในการเดนบนทางทไมเรยบการประเมนแตละค าถามใหคะแนนตามความรนแรงอาการปวดระยะทางทเดนความสามารถในการปฏบตกจกรรมคะแนนแบงเปน 6 ระดบคะแนน 1-4 คะแนนไมมความรนแรงคะแนน 5-7 คะแนนมความรนแรงเลกนอยคะแนน 8-10 คะแนนรนแรงปานกลางคะแนน 11-13 รนแรงมากคะแนน 14 ขนไปมความรนแรงทสด10



1.3 เคร อ ง มอค ดกรองข อ เข า เส อม ( Oxford knee score) เ ป น ก า ร ค ด ก ร อ งประเมนความรนแรงของโรคขอเขาเสอมเพอใชประเมนประสทธภาพการรกษา โดยมการสอบถามใน 11 หวขอ การประเมนความรนแรงม 4 ระดบ11

คะแนนรวมทได 0 ถง 19 มขอบงช: เปนโรคขอเขาเสอมระดบรนแรง ควรรบการรกษาจากศลยแพทยผเชยวชาญกระดกและขอทนท

คะแนนรวมทได 20 ถง 29 มขอบงช : มอาการโรคขอเขาเสอมระดบปานกลาง ควรปรกษาศลยแพทยผเชยวชาญกระดกและขอเพอรบการตรวจรกษา เอกซเรยขอเขา และประเมนอาการของโรค

คะแนนรวมทได 30 ถง 39 มขอบงช: พบเรมมอาการของโรคขอเขา เสอม ควรไดรบค าแนะน าจากศลยแพทยผเชยวชาญกระดกและขอเรองการออกก าลงกายอยางเหมาะสม การควบคมน าหนกเพอไมใหอวน หลกเลยงทาหรอกจกรรมทจะท าใหเกดอาการและความรนแรง ของโรคมากขนและการประเมนระดบอาการของโรค

คะแนนรวมทได 40 ถง 48 ยงไมพบอาการผดปกต แตควรตรวจรางกายเปนประจ าทกป

การศกษาครงนผวจยไดใชแบบบนทกการคดกรองประเมนความรนแรงของโรคขอเขาเสอม

เพอใชประเมนประสทธผลการรกษาความความรนแรงของขอเขาเสอมจากเครองมอคดกรองขอเขาเสอม oxford knee score ซงไดมการปรบใชใหเปนฉบบภาษาไทยโดยมการประเมนทงหมด 11 หวขอ และการประเมนความรนแรงใน 4 ระดบ

2. แบบประเมนความเจบปวด Visual rating scale:VRS (Donovan Ivers Marilee. A Practical Approach to pain Assessment, in pain) คอการวดโดยใชเสนตรงยาว 10 เซนตเมตรแบงเปน 10 ชอง ชองละ 1 เซนตเมตร ใหผปวยท าเครองหมายบนเสนตรงทมตวเลขแทนคาความรนแรงของความปวดโดยปลายขางหนงแทนคาดวยเลข 0 หมายถง ไมปวด ปลายอกขางแทนคาดวยเลข 10 หมายถง ปวดรนแรงมากทสด ผปวยท าเครองหมายตรงเลขใดถอเปนคะแนนความปวด คะแนนความปวด (pain score)

0 – 1 คอ ยอมรบได 2 – 3 คอ พอร าคาญ 4 คอ มอาการปวดเลกนอยพอทนได 5 คอ ปวดปานกลาง 6 – 7 คอ ปวดมากพอสมควร 8 – 9 คอ ปวดจนไมอยากท าอะไร 10 คอ ปวดมากทสด



3. ต ารบยาพอกสมนไพร ประกอบดวยสมนไพร ดงนหวดองดง, ผกเสยนผทงหา, หววานน า อยางละ 3 บาท ไพล ใบพลบพลง ใบสมปอย อยางละ 2 บาท เกลอเมด ดนสอพอง อยางละ 1 บาท

4. การศกษาและการเกบรวบรวมขอมล ขอบเขตดานตวแปร ในการวจยครงน

ผวจยไดก าหนดขอบเขตดานตวแปรไว ดงน ตวแปรตนทใชในการศกษาครงน คอ

ต ารบยาพอกเขา ตวแปรตาม คอ อาการปวดเขา

การเกบรวบรวมขอมล 1. คดเลอกกลมตวอยางเฉพาะเจาะจง กบผปวยทไดรบการวนจฉยจากแพทยแผนไทยวาเปนโรคขอเขาเสอม (Osteoarthritis knee) ทเขารบการรกษาทคลนกแพทยแผนไทย โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลบานภม อ าเภอดอนตม จงหวดนครปฐม โดยใชเครองมอคดกรองขอเขาเส อม (oxford knee score) เ พอประเมนคดกรองความรนแรงของโรคขอเขาเสอม 2. สอบถามความสมครใจและอธบายเกยวกบการเขารวมการวจย เมอผปวยยนยอมใหความรวมมอ จงด าเนนการในขนตอนของการรกษาตอไป 3. วดระดบความเจบปวดกอนการรกษา โดยใชแบบประเมนความเจบปวด โดยผวจยเปนผอธบายระดบความเจบปวดตามมาตราวด Visual Rating Scales: VRS 4. ท าการรกษาดวยการพอกยาสมนไพร ต ารบยาประกอบดวย หวดองดงผกเสยนผทงหา หววานน า อยางละ 3 บาท ไพล ใบพลบพลง ใบสมปอย อยางละ 2 บาท เกลอเมด ดนสอพอง อยางละ 1 บาททงดานหนาและดานหลงเขา จากนนน าผากอซมาพนรอบเขา ทงไว1 ชวโมงพอสมนไพรทพอกแหงใหแกะผากอซและเชดท าความสะอาด

5. วดระดบความเจบปวดหลงการรกษา โดยใชแบบประเมนความเจบปวด โดยผวจยเปนผอธบายระดบความเจบปวดตามมาตราวด Visual Rating Scales: VRS 6. ผวจยน าขอมลทไดมาตรวจสอบความถกตองและสมบรณกอนน าไปวเคราะหขอมล สถตทใชในการวเคราะหขอมล

1. การวเคราะหขอมลสวนบคคล โดยการแจกแจงความถ ค านวณหาคาเฉลย รอยละ และสวนเบยงเบนมาตรฐาน

2. เปรยบเทยบผลการประเมนระดบอาการปวดเขา ในกลมทดลอง กอนและหลงการทดลอง วเคราะหขอมลโดยใชสถต Paired t-test

ผลการศกษา

สวนท 1 ขอ มลสวนบคคลของกล ม

ตวอยาง กลมตวอยางประกอบดวยผปวยโรคขอเขา

เสอม ทมารบบรการทโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลบานภม อ าเภอดอนตม จงหวดนครปฐม จ านวน 30 ราย จ าแนกตามเพศ และอาย พบวา จ านวนผสงอายทมอาการปวดเขาจากโรคขอเขาเสอมจ านวนท งหมด 30 ราย เปนเพศหญงมากกวาเพศชาย โดยเพศหญง 18 ราย คดเปนรอยละ 60 เพศชาย 12 ราย คดเปนรอยละ 40 อายกลมทดลองเฉลย 59.63 ป (SD = 6.408) สวนใหญจะอยในชวงอายระหวาง 55 – 59 ป คดเปนรอยละ 40 รองลงมาอาย 50 –54 ป และอาย 60 – 64 ป รอยละ 20 ดงแสดงในตารางท 1

สวนท 2 ขอมลระดบความรนแรงของโรคขอเขาเสอมกอนและหลงการพอกยาสมนไพรพบวา หลงการเขารวมการพอกเขา กลมทดลองมค าคะแนนเฉล ยของค า Oxford knee score เทากบ 30.23 (SD = 2.873) ซงสงกวากอนการ



เขารวมการพอกเขาทมคาคะแนนเฉลยของคา Oxford knee score เทากบ 25.07 (SD = 2.852) กลาวคอ คะแนนเพมสงขน ระดบความเจบปวด

ลดลง อยางมนยส าคญทางสถต (p-value) ทระดบ 0.01 ดงแสดงในตารางท 2

ตารางท 1 ขอมลสวนบคคลของกลมตวอยาง จ าแนกตามเพศ และอาย (n = 30)

ขอมลสวนบคคล จ านวน รอยละ เพศ ชาย หญง อาย 50 – 54 ป 55 – 59 ป 60 – 64 ป 65 – 69 ป 70 ปขนไป

12 18 6 12 6 3 3

40 60

20 40 20 10 10

x= 59.63, SD= 6.408, Min = 50, Max = 77 ตารางท 2 ระดบความรนแรงของโรคขอเขาเสอม (n=30) ระดบความรนแรงของโรคขอเขาเสอม x SD t p-value Oxford knee score (กอน) Oxford knee score (หลง)

25.07 30.23

2.852 2.873

- 33.935 < 0.01

สวนท 3 ขอมลระดบความเจบปวดกอน

และหลงการพอกยาสมนไพร พบวา หลงการเขารวมการพอกเขา กลมทดลองมคาคะแนนเฉลยของระดบความเจบปวดเทากบ 2.63 (SD = .964)

ซงต ากวากอนการเขารวมการพอกเขาทมคาคะแนนเฉลยของระดบความเจบปวดเทากบ 4.90 (SD = .803) อยางมนยส าคญทางสถต (p-value) ทระดบ 0.01 ดงแสดงในตารางท 3

ตารางท 3 ระดบความเจบปวด (n = 30)

ระดบความเจบปวด x SD t p-value VRS (กอน) VRS (หลง)

4.90 2.63

.803

.964 16.784 < 0.01




การวจยครงนเปนการวจยกงทดลอง โดยมวตถประสงคเพอเปรยบเทยบประสทธผลของการพอกยาสมนไพร ตอระดบความปวดของขอเขา กอนและหลงการไดรบการรกษาดวยวธการพอกเขา กลมตวอยางทใชในการศกษาครงน คอ ผทเปนโรคขอเขาเสอมทมารบบรการทคลนกแพทยแผนไทย โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลบานภม อ าเภอดอนตม จงหวดนครปฐม จ านวน 30 ราย ระหวางเดอนพฤศจกายน 2561 ถง มกราคม 2562 โดยเลอกกลมตวอยางแบบเฉพาะเจาะจง ตามคณสมบต ดงน อาย 50 ปขนไป มอาการปวดเขา ไดรบการวนจฉยวาเปนโรคขอเขาเสอม ทไมมแผนการรกษาทางศลยกรรม ไมมความผดปกตเกยวกบการรบรความรสก โรคเบาหวาน มความสามารถในการเขาใจภาษาไทยและสอสารโดยภาษาพดไดอยางด และยนดใหความรวมมอในการวจยผลการวจยพบวา

1. ภายหลงการเขารวมการพอกเขาดวยยาสมนไพร กลมตวอยางมคะแนนเฉลยของคา Oxford knee score สงกวากอนการเขารวมการพอกเขาดวยยาสมนไพร อยางมนยส าคญทางสถต (p-value) ท ร ะดบ 0.01 กล า วค อ คะแนน Oxford knee score เ พ มส ง ข น ร ะด บคว ามเจบปวดลดลง

2. ภายหลงการเขารวมการพอกเขาดวยยาสมนไพร กลมตวอยางมคะแนนเฉลยของระดบความเจบปวดต ากวากอนการเขารวมการพอกเขาดวยยาสมนไพร อยางมนยส าคญทางสถต (p-value) ทระดบ 0.01

อภปรายผล 1. ผปวยโรคขอเขาเสอมมระดบคะแนน

ความรนแรงของโรคขอเขาเสอมสงกวากอนเขารวมการทดลอง หลงจากการไดรบการพอกยาสมนไพร ผลการทดลอง พบวากอนการทดลอง

กลมตวอยางมระดบคะแนนความรนแรงของโรคขอเขาเสอมเฉลย 25.07 ในขณะทหลงการทดลองกลมตวอยางมระดบคะแนนความรนแรงของโรคขอเขาเสอมเฉลย 30.23 เมอน ามาเปรยบเทยบกบคะแนนหลงการทดลองพบวา กลมตวอยางมระดบคะแนนสงกวากอนการทดลอง อยางมนยส าคญทางสถต (p-value) ทระดบ 0.01 โดยระดบคะแนนความรนแรงของโรคขอเขาเสอมจะแปรผกผ นกบคะแนนระดบความ เจบปวด กลาวคอ ถาคะแนนระดบความรนแรงของโรคขอเขาเสอมยงสงขนแสดงวาอาการปวด การท ากจวตรประจ าวน การกาวขนลงรถ ระยะเวลาการเดน การลกขนจากเกาอ การลกนง การท างานบาน การเดนลงบนไดท าไดดขน และระดบความเจบปวดจะลดต าลง แสดงใหเหนถงประสทธผลของการพอกยาสมนไพรท ประกอบไปดวยสมนไพรทมฤทธตานการอกเสบ ลดอาการปวด มสวนชวยลดอาการปวดเขา และเพมการท ากจวตรประจ าวนในผปวยโรคขอเขาเสอมใหเพมมากขนได

2. ผปวยโรคขอเขาเสอมมระดบคะแนนความปวดของขอเขาต ากวากอนการทดลอง หลงจากผลการพอกยาสมนไพร ผลการทดลอง พบวากอนการทดลองกลมตวอยางมระดบคะแนนความเจบปวดเฉลย 4.90 ในขณะทหลงการทดลองกลมตวอยางมระดบคะแนนความเจบปวดเฉลย 2.63 ซงต ากวากอนการทดลอง อยางมนยส าคญทางสถต (p-value) ทระดบ 0.01 ซงเปนผลมาจากการพอกยาสมนไพรมผกเสยนผทงห า ห ว ดอ งด ง ห ว ว านน า แ ล ะ ไพล เ ป นสวนประกอบหลก ทมฤทธในการลดการอกเสบ และลดความปวดได สอดคลองกบสรรพคณสมนไพร ซงผกเสยนผ มฤทธแกปวด เปนยาชาเฉพาะท ใชในต ารบยานวด หวดองดง แกปวดตามขอ แกโรคปวดขอ (gout) ต าผสมท ายาประคบแกปวดขอ แกปวดเมอยตามกลามเนอ แก



ขออกเสบฟกบวม หววานน า พอกแกปวดตามขอและกลามเนอ และไพลแกปวดเมอยกลามเนอ เปนยาชาเฉพาะท ถนวดตว แกเคลดขดยอก ฟกช าบวม ขอเทาแพลง โดยไพลมฤทธตานการอก เสบ เน อ งจากม ส าร dimethoxyphenyl butadiene (DMPBD) ทสามารถยบยงการบวมไดสงทสดและสามารถระงบความเจบปวดไดดเทยบเทากบแอสไพรน และสอดคลองกบปยะพล พลสข และคณะ12 ไดศกษาประสทธผลของยาพอกสมนไพรเพอบรรเทาอาการปวดเขาในผปวยโรคขอเขาเสอม แสดงให เหนวาการพอกยาสมนไพรใหผลในการรกษาและบรรเทาอาการปวดเขาส าหรบผปวยโรคขอเขาเสอมได ซงท าใหผลการศกษาเปนไปตามสมมตฐานทตงไว ขอเสนอแนะ

1. แพทยแผนไทยและบคลากรทมสขภาพทท างานเกยวของกบผปวยโรคขอเขาเสอม ควรมการสนบสนน น าเสนอและกระตนใหมการใชต ารบยาพอกสมนไพรในผปวยใหเพมมากขน เพอเพมการใชยาสมนไพร และสงเสรมภมปญญาไทยใหมากขน เพอบรรเทาอาการปวดในผปวยโรคขอเขาเสอม ซงจะชวยใหผปวยสามารถด ารงชวตไดอยางมคณภาพ

2. ควรมการจดท ากจกรรมสาธตการพอกยาสมนไพรในผปวยโรคขอเขาเสอมขน ทคลนกแพทยแผนไทยในโรงพยาบาลและโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลใหเพมมากขน รวมกบการใหค าแนะน าเรองการปฏบตตวขณะอยทบาน และประสานงานกบทมสขภาพอน ๆ เพอกระตนใหเกดการปฏบตอยางตอเนองและสม าเสมอ


1. ภทรวณย วรธนารตน, ธระ วรธนารตน, ชนกา องสนนทสข, ชศกด กจคณาเสถยร, เทพรตน กาญจนเทพศกด และพทวส ลละพฒนะ. วถชวตกบโรคกระดกและขอ. กรงเทพฯ: จรลสนทวงศการพมพ; 2557.

2. สรเดช ดวงทพยสรกล และคณะ.รายงานผลการศกษาเบองตน การส ารวจสขภาวะผสงอายไทย ป 2556 ภายใตแผนงานสงเสรมสขภาพผสงอายและผพการ. โครงการประเมนเทคโนโลยและนโยบายดานสขภาพ (HITAP); 2556.

3. หนวยเวชระเบยน. รายงานสถตประจ าป. งานเวชระเบยนและสถต โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลบานภม. นครปฐม; 2558.

4. Kellgren, J. H, & Lawrence, J. S. Radiological assessment of osteoarthrosis. Annal Rheumatism Disease. 1957; 16: 494 – 502.

5. Holman, H. R., & Lorig, K. R. Overcoming barriers to successful aging self-management of osteoarthritis. In Successful aging. West Journal Medicine. 1997; 167: 256 – 268.

6. Bellamy, N., Buchanan, W. W., Goldsmith, C. H., Campbell, J., & Stitt, W. Validity study of WOMAC: A health status instrument of measuring clinically important patient relevant outcome to antirheumatic drug therapy in patient with osteoarthritis of the hip or knee. Journal of Rheumatology. 1988; 15: 1833 – 1840.



7. American Academy of Orthropaedic Surgeons. Osteoarthritis of the knee stateof the condition [Electronic Version]. 1 – 25. Retrieved September 11, 2017, from http//aaos.org/Research/documents/OAinfo Knee-State.pdf. 2004.

8. แววดาว ทวชย. พฤตกรรมการดแลตนเองและความรนแรงของโรคขอเขาเสอมในผสงอาย. พยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการพยาบาลผสงอาย. บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยเชยงใหม; 2543.

9. Kuptniratsaikul, V., & Rattanachaiyanont, M. Validation of a modified thai versionof the Western Ontario and McMaster (WOMAC) osteoarthritis index for knee osteoarthritis. Clinical Rheumatology. 2007; 26: 1641 – 1645.

10.Lequesne, M. Indices of severity and disease activity for osteoarthritis. Seminarin Arthritis and Rheumatism. 1991; 20: 48 – 54.

11.Dawson J, Fitzpatrick R, Murray D Carr-A. Questionnaire on the Perceptions of patient about total knee replacement. J joint. Surg Br. 1988; 80(1): 63 – 69.

12.ปยะพล พลสข. ประสทธผลของยาพอกเขาสมนไพรเพอบรรเทาอาการปวดเขาในผปวยโรคขอเขาเสอม. ธรรมศาสตรเวชสาร. 2560; 18 (1).



Received: 24 Jan 2020, Revised: 18 Mar 2020 Accepted: 28 Mar 2020


ปจจยความส าเรจการขบเคลอนการด าเนนงาน รพ.สต.ตดดาว

เขตอ าเภอเมองพะเยา จงหวดพะเยา

ภานพนธ ไพฑรย1,*

บทคดยอ

การศกษาครงนมวตถประสงคเพอศกษากระบวนการด าเนนงานและศกษาปจจยทสงผลตอความส าเรจในการขบเคลอนการด าเนนงานโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลตดดาว (รพ.สต.ตดดาว) ในสงกดส านกงานสาธารณสขอ าเภอเมอง จงหวดพะเยา รปแบบการวจยเปนการศกษาเชงคณภาพท าการศกษาดวยการทบทวนรวบรวมขอมลเอกสารการด าเนนงาน รพ.สต.ตดดาวในเขตอ าเภอเมองพะเยา ปงบประมาณ 2560-2562 และศกษาจากการประชม กลมตวอยางคอ เจาหนาทสาธารณสขในพนทอ าเภอเมอง จงหวดพะเยา จ านวน 30 คน ผลการวจยพบวา ดานการขบเคลอนการด าเนนงาน รพ.สต.ตดดาว มขนตอนการด าเนนงานโดยมการจดตงคณะท างาน ก าหนดบทบาทหนาทการท างาน ก าหนดเปาหมายและวางแผนรวมกนในระดบอ าเภอ วเคราะหและประเมนผลการด าเนนงาน ทบทวนสาเหตและหาแนวทางพฒนาแนวแกไขปญหารวมกน ไดแก วเคราะหองคกร วางแผนการด าเนนงาน การสอสารองคกร เรยนรรวมกน สรปผลคนขอมล และน าผลการปฏบตงานทไดพฒนาตอเนอง สอดคลองกบหลกบรหารองคกร และการพฒนาระบบคณภาพอยางตอเนอง (Continuous Quality Improvement: CQI) ดานปจจยความส า เรจในการด าเนนงานพฒนาคณภาพ รพ.สต.ตดดาว คอ 1) กลยทธขององคกร วเคราะหผล ก าหนดเปาหมาย วางแผน และถายทอดสการปฏบตงานทมความชดเจนเปนหนงเดยว 2) โครงสรางขององคกร มการจดคณะท างาน มอบหมายภารกจหนาทอยางชดเจน 3) ระบบการปฏบตงาน จดท าแผนปฏบตการ ตรวจสอบคน เงน ของ จดระบบสอสารภายในองคกร สรางการมสวนรวมและเรยนรรวมกน 4) บคลากร มความร ความเขาใจในบทบาทหนาทของตนเอง 5) ทกษะความรความสามารถ บคลากรมความรความสามารถและทกษะในการปฏบตงาน 6) รปแบบการบรหารจดการ ผบรหารและผปฏบตงานรวมงานแผนการด าเนนงาน 7) คานยมรวม ก าหนดเปาหมายหนงเดยวรวมกน คณะท างานมงมนทมเท เสยสละ เอาใจใส เตมใจและใหความรวมมอชวยเหลอเกอกลกน ผลการด าเนนงาน รพ.สต.ในเขตอ าเภอเมอง ผานการประเมนคณภาพ รพ.สต.ระดบ 5 ดาว ครบทกแหง ในป 2562 เปนอ าเภอแรกในจงหวดพะเยา

ค าส าคญ รพ.สต.ตดดาว อ าเภอเมองพะเยา ปจจยความส าเรจ

1 นกวชาการสาธารณสขช านาญการส านกงานสาธารณสขอ าเภอเมอง จงหวดพะเยา * Corresponding author: [email protected]



Original Article

Success factor driving the operation of 5 stars All Health Promoting Hospital in Maung Phayao District, Phayao Province.

Panupan Paitoon1,*

Abstract

The purpose of this study was to study the operational process and to study the factors that affect success in the implementation of quality development of the Sub-district Health Promoting Hospital Tid Dao of Muang, Payao. This research was conducted as a qualitative research study, operated from September 2017 to September 2019. The data were collected by review data documents and lesson Learned. The sample were Director and staff of quality service system from the Sub-district Health Promoting Hospital of Muang, Payao amount 30 people. The results showed that the driving operations consisted of establishing a working group, defining individual roles, setting goals and planning, analyzing and evaluating operations, reviewing causes and finding solutions to problems with participation and continuous improvement in accordance with corporate management principles and CQI quality system development. The results of the study revealed that the factors that affect success in the implementation of quality development of the Sub-district Health Promoting Hospital Tid Dao were as follows: 1) the Corporate strategy (fixing goals, planning the operations and transferring into practice) 2) the organizational structure (functional grouping and duties assignment in a clear and pertinent way) 3) the operational system (the action plan, the organization's communication system, participate) 4) the personnel perform duties well and are evaluated for work 5) the knowledge, skills, and abilities (personnel have good knowledge, good skills and abilities workwise), (6) the good organization of a convenient format (the director and subordinate joint operational planning.), 7) The Shared values, the set one goal, the working group is dedicated, sacrificing, caring, willing and cooperating to help each other.This study was a guideline to manage and solve other public health problems. Keywords: Sub-district Health Promoting Hospital Tid Dao, Muang Payao, factors success.

1 Public Health Technical Officer, Professional Level. Meaung Phayao District Public Health Office. * Corresponding author: [email protected]



บทน า

การพฒนาระบบสขภาพของประเทศไทยมความเจรญกาวหนามากขนกวาเดมสามารถขยายการ เ ข า ถ งบร ก า รส ขภ าพโ ดยม ก า รส ร า งโรงพยาบาลอ าเภอและสถานอนามยครอบคลมในทกพนทท วประเทศปจจบนสถานอนามยไดปรบเปลยนมาเปนโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล (รพ.สต.) ไดมการยกระดบการใหบรการเพมมากขนในทกดานทงดานการรกษาสงเสรมปองกนฟนฟรวมถงงานคมครองผบรโภคท าใหประชาชนไดรบบรการสขภาพทจ าเปนไดในหนวยบรการสขภาพใกลบ าน 1ถงแม ว าม รพ .สต . ครอบคลมทกพนทและสามารถเขาถงบรการไดสะดวกมากขนแตจากสถานการณการพฒนาระบบบรการปฐมภมในระยะทผานมา (ชวงระยะ 2547 – 2558) พบวาอตราการใชบรการผปวยนอกใน รพ.สต. เพมมากขนสถานการณบคลากรยงขาดแคลนเชนวชาชพแพทยทนตแพทยเภสชกรพยาบาลวชาชพและคณภาพบรการโรคเรอรงยงไมดข น 1กระทรวงสาธารณสขจ ง ได ก าหนดนโยบายการพฒนาคณภาพหนวยบรการสขภาพทกระดบ โดย เฉพาะการ พฒนาคณภาพในโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลโดยมเปาหมายใหประชาชนมสขภาพด เจาหนาทมความสขระบบสขภาพยงยนอนจะน าไปสวสยทศนของกระทรวงสาธารณสขคอเปนองคกรหลกดานสขภาพทรวมพลงสงคมเพอประชาชนสขภาพดในทสด1

กระทรวงสาธารณสข ได มการพฒนาเครองมอการพฒนาคณภาพหนวยบรการสขภาพในระดบรพ .สต .ขนคอเกณฑ พฒนาคณภาพโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลตดดาว (รพ.สต.ตดดาว) เพอพฒนาคณภาพของหนวยบรการปฐมภมในรปแบบของเครอขายบรการโดยมงเนนเชอมโยงระบบบรการกระบวนการบรการรวมทง

การบรหารจดการซงจะท าใหเกดการจดการเปนระบบท งองคกรม ง เนนพฒนาศกยภาพการจดบรการ (คน เงน ของ) เพอใหเกดการพฒนาขดความสามารถและคณภาพบรการสาธารณสขของหนวยบรการ โดยมเปาหมายรวมเพอสขภาวะของประชาชน (District Health system: DHS) รพ.สต.ตดดาว จะไดรบบรการทไดมาตรฐานใน 5 ประเดน (5 ดาว 5 ด ) ไดแก 1) การบรหารด 2) ประสานงานด ภาคมสวนรวม 3) บคลากรด 4) บรการด และ 5) ประชาชนมสขภาพดจากการด าเนนงานการพฒนาคณภาพหนวยบรการปฐมภม รพ.สต.ตดดาว ซงเรมด าเนนงาน ในป 2560 เปาหมายคอ รพ.สต.ทวประเทศทงในสงกดกระทรวงสาธารณสขและนอกสงกดกระทรวงสาธารณสข 9,806 แหง ซงในป 2560-2561 มหนวยบรการปฐมภมผานเกณฑ (5 ดาว) 5,089 แหง คดเปนรอยละ 51.90 โดยเกนเปาหมายทตงไวป 2561 ผานเกณฑ รอยละ 25.00 และกระทรวงสาธารณสขเลงเหนความส าคญและประโยชนของโครงการนจงไดด าเนนการตอเนองในป 2562 โดยตงเปาหมาย รพ.สต. ผานเกณฑคณภาพ ทวประเทศรอยละ 60 (สะสมป 60-62) และ รพ.สต. ผานเกณฑคณภาพทกแหงภายในป 25641

อ า เภอเมองพะเยา จ งหวดพะเยา ม รพ.สต. ในพนททงสน 15 แหง การขบเคลอนการพฒนาคณภาพ รพ.สต.ตดดาว ไดด าเนนการตงแตป 2560 ซงผลการด าเนนงานพบวา ในป 2560 ม รพ.สต.ผ านเกณฑคณภาพ จ านวน 2 แห ง ป 2561 จ านวน 4 แหง และป 2562 จ านวน 9 แหง รวมผานเกณฑคณภาพแลวครบทกแหงเปนอ าเภอแรกของจงหวดพะเยา ทงนพนทอ าเภอเมองพะเยา มลกษณะชมชนและสงคมทมความซบซอน มท งชมชนเขตเมองและเขตชนบทผสมผสานกน ความส าเรจของการด าเนนงาน รพ.สต.ตดดาว จงสรางความภาคภมใจแกเจาหนาท



ผปฏบตงานทกระดบ ผวจยจงมความสนใจศกษาปจจยทสงผลตอความส าเรจในการด าเนนงานโดยการถอดบทเรยน เพอเปนแนวทางการด าเนนงาน และรปแบบการด าเนนงานทมประโยชน สามารถใช ในการวางแผนและเปนแนวทางในการพฒนาการด าเนนงานดานสาธารณสขอน ๆ ตอไป การศกษาครงนมวตถประสงค ดงน

1. เพอศกษากระบวนการด าเนนงานรพ.สต.ตดดาว ในสงกดส านกงานสาธารณสขอ าเภอเมอง จงหวดพะเยา

2. เพอศกษาปจจยทสงผลตอความส าเรจในการขบเคลอนการด าเนนงาน รพ.สต.ตดดาวในสงกดส านกงานสาธารณสขอ าเภอเมอง จงหวดพะเยา


การศกษาครงนเปนการศกษาเชงคณภาพ (Qualitative study) ใชวธการศกษาดวยการประชมกลมถอดบทเรยน โดยมประชากรและกลมตวอยางดงน

1) ประชากร คอ โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลในสงกดส านกงานสาธารณสขอ าเภอเมองพะเยาทงสน 15 แหง เจาหนาทปฏบตงานในพนท 124 คน

2 ) ก ล ม ต ว อย า ง ค อ ผ อ า น ว ยก า รโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล และเจาหนาทผรบผดชอบงานพฒนาคณภาพระบบบรการใน โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล ในสงกดส านกงานสาธารณสขอ าเภอเมอง จงหวดพะเยาจ านวน 15 แหง โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลละ 2 คน จ านวน 30 คน โดยท าการเลอกข น า ด ก ล ม ต ว อ ย า ง ด ว ย ว ธ แ บ บ เ จ า ะ จ ง (Purposive Sampling)

การรวบรวมขอมล ผ ว จ ย ไ ด ก า ห น ด ว ธ ก า ร ศ ก ษ า ต า ม

วตถประสงคโดยแบงออกเปน 3 กจกรรม ไดแก กจกรรมท 1 ศกษา ทบทวน รวบรวม

ว เ คร าะห ข อม ลท ต ยภ ม ด า นกระบวนการขบเคลอนการด าเนนงาน โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลตดดาว ป 2560 -2562

กจกรรมท 2 จดประชมถอดบทเรยนความส าเรจ รวมไปถงเงอนไขและกระบวนการด าเนนงาน รพ.สต.ตดดาว ในสงกดส านกงานสาธารณสขอ าเภอเมอง จ งหวดพะเยากลมตวอยางคอผอ านวยการโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลและเจาหนาททเกยวของจ านวน 30 คน

กจกรรมท 3 สงเคราะหขอมลการถอดบทเรยน กระบวนการด าเนนงาน และวเคราะหขอมลปจจยความส าเรจทน าไปส โรงพยาบาลส ง เ ส ร มส ขภ าพต า บลผ า น เกณฑ คณภาพ โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลตดดาว ของหนวยบรการในเขตอ าเภอเมอง จงหวดพะเยา

วธการวเคราะหขอมล กา ร ศ ก ษ า กร ะบ วน กา รด า เ น น ง า น

โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลตดดาว ท าการวเคราะหสวนประกอบ (Component Analysis) แ ล ะ ก า ร ว เ ค ร า ะ ห แ บ บ อ ป น ย ( Analytic Induction) จากการประชมกลมถอดบทเรยน ขอมลทน ามาวเคราะหเปนขอมลการบรรยาย ( Descriptive) ว เ ค ร า ะ ห เ น อ ห า ( Content Analysis) และสรปผล

ขอพจารณาดานจรยธรรม กา รศ กษ าว จ ย น ไ ด ร บก า ร พจ า รณา

จรยธรรมการวจยในมนษยกบคณะกรรมการจร ยธรรมการว จ ย ในมนษย ของส าน กงานสาธารณสขจงหวดพะเยา เลขทจรยธรรมท 001/2563 ลงวนท 25 พฤศจกายน 2562




1. การด าเนนงาน รพ.สต. ตดดาวในสงกดส านกงานสาธารณสขอ าเภอเมอง จงหวดพะเยา

1 . 1 ก า รจ ด ต ง ค ณ ะท า ง า น จ ด ต งคณะท างานซงประกอบดวยผบรหาร ผอ านวยการ รพ.สต. กลมสหวชาชพ โดยมทมพเลยง คอ โรงพยาบาลพะเยาและส านกงานสาธารณสขอ าเภอเมองพะเยา ก าหนดบทบาทหนาท เตรยมความพรอม แก รพ.สต. ทกแหง ใหค าแนะน า และตดตามประเมนผล

1.2 ก าหนดเปาหมาย วางแผนด าเนนงานคณะท างานก าหนดเปาหมายในการด าเนนงาน และจดท าแผนการเปน 3 ระยะ คอ

ระยะท 1เปนระยะเรมตน ด าเนนการในป 2560 เปาหมายในการด าเนนงานซงเปน PCC จ านวน 2 แหง เพอเปน รพ.สต. น ารอง

ระยะท 2 ป 2561 เ ป า หม ายกา รด าเนนการใน รพ.สต. ทมความพรอมรบการประเมนตามตวชวดกระทรวงสาธารณสข รอยละ 25 จ านวน 4 แหง โดยพบวา ยงมปญหาอปสรรค และยงไมผานเกณฑการประเมน 2 แหง จงท าการประเมนซ า และผานเกณฑในระยะตอมา

ระยะท 3 ป 2562 เปาหมายการด าเนนการ รอยละ 100 เนองจากคณะกรรมการและเจาหนาท รพ.สต. อก 9 แหงทเหลอ ไดมการพจารณาหลกเกณฑและบทเรยนของ รพ.สต. ทผานเกณฑประเมนในปทผ านมารวมกน จ งก าหนดเปาหมายใหผานเกณฑพรอมกนทงหมด 9 แหง รวมเปน 15 แหง (ยอดสะสม) รอยละ 100 ในป 2562 ใหได

1.3 วเคราะหและการประเมนผลการด าเนนงานหนวยบรการ ทจะเขารบการประเมนคณภาพ ด าเนนการประเมนตนเองตามแบบประเมน รพ.สต. ตดดาว สงมายงส านกงานสาธารณสขอ าเภอเมอง จงหวดพะเยา โดยมทมพ

เ ล ย ง ใ ห ค า แ น ะน า เ บ อ ง ต น ห ล ง จ า ก น น คณะกรรมการระดบอ าเภอคดเลอกรพ.สต. ทมคะแนนตามเกณฑพนฐานรพ.สต. ตดดาว เนนกลม 5 ดาว (80 คะแนนขนไป) เสนอรายชอพรอมแบบประเมนใหคณะกรรมการประเมนระดบจงหวด และคณะกรรมการประเมนผลระดบจงหวด ประเมนผลและพจารณาผลการประเมน

1.4 ทบทวนสาเหตปญหา และแนวทางแกไข จากการตรวจเยยมและประเมนรบรอง รพ.สต. ตดดาว ป 2560-2561 ผานเกณฑคณภาพ รพสต.ตดดาว จ านวน 6 แหง แตยงมประเดนทตองทวนระบบงาน ซงคณะกรรมการระดบจงหวดไดใหค าแนะน าในหลายประเดน เชน การมและใชขอมล การวเคราะหขอมล การประเมนผลลพธงาน การปฏบตตามระบบมาตรฐานงานดานตางๆ และ ระบบสนบสนนส าคญจาก รพแมขาย IC LAB Drug คมครองผบรโภคซงท าใหหนวยบรการหลายแหงไมผานเกณฑประเมนในรอบแรก แตไดปรบปรงแกไขและรบการประเมนซ าในรอบทสองเฉพาะหวขอทยงไมผาน ดวยเหตน เอง ทางคณะท างาน รพ.สต. ตดดาวอ าเภอเมองพะเยา จงมแนวคดในการพฒนาคณภาพระบบบรการของ รพ.สต. แหงอน ๆ เพอใหผานเกณฑการประเมนอยางราบรน โดยไดด าเนนการวเคราะหองคกร ดวยการใช SWOT Analysis ดงน

วเคราะหจดแขง (Strengths) ผบรหารมสวนรวมก าหนดนโยบายแนวทางการพฒนางานวางแผนการด าเนนงาน นเทศตดตาม ประเมนผลพรอมทงมทมพเลยงจากโรงพยาบาลแมขาย ท มความรอบร ความช านาญและมประสบการณการท างานระดบสงมาชวยเปนทปรกษา นอกจากนยงมการวางแผนการใชงบประมาณพรอมทงมระบบการบนทกขอมลและจดเกบขอมลทกแหงมการตดตามประเมนผลเพอพฒนางานอยางตอเนองมการคนขอมลสรปผลจากการนเทศตดตามและ



ประเมนผล ใหกบหนวยงาน ทเกยวของเพอน าไปพฒนางานตอไป

วเคราะห จดออน (Weakness) รพ.สต.ตดดาวเขตอ าเภอเมองพะเยา การด าเนนการในระยะแรก มการสอสารภายในองคกรทยงไมชดเจน หนวยบรการไมไดศกษามาตรฐานการประเมนอยางละเอยดท าใหไมเขาใจรายละเอยดการประเมนบางหวขอ จ งท าให ไมผ านการประเมนตองมการประเมนซ าในบางหมวดขาดการวเคราะหขอมล และการน าขอมลมาใชในบรบทพนทของตนเองรวมทงปญหาดานสถานทตงของสถานบรการ และพนทใชสอยภายในอาคารของหนวยบรการบางแหงมจ ากดและหนวยบรการบางแหงมงบประมาณในการพฒนาการด าเนนงานคอนขางจ ากดนอกจากนไมไดมการเรยนรรวมกน

วเคราะหโอกาส (Opportunities) ภาคเครอขายในชมชนมความเขมแขง ไดแก เครอขายองคกรปกครองสวนทองถน เครอขายชมชน เครอขาย อสม. เครอขายนกจดการสขภาพในครอบครว เครอขายผสงอาย เปนตนรวมทงระบบตดตอสอสารเขาถงไดงาย เชน ระบบออนไลน โซเซยลเนตเวรค เปนตนนอกจากนยงมการบรณาการการด าเนนงานกบหนวยงานอน ภาครฐ/เอกชน/ภาคประชาชน/อปท. ทเกยวของอกดวย

ว เ ค ร า ะ ห อ ป ส ร ร ค (Threats) ใ นระยะแรกป 2560-2561 เกณฑการประเมนมความละเอยดคอนขางสง ท าใหหลายแหงไมผานเกณฑประเมน ตอมาป 2562 มการปรบเกณฑปรงเกณฑการประเมนใหม ใหสอดคลองกบบรบทของหนวยบรการนอกจากนยงพบวาหนวยบรการบางแหงเจาหนาทมนอย ท าใหไมสามารถเรยนรรวมกนไดอยางเตมทและการไมยอมรบและรบฟงความคดเหนซงกนและกน

1.5 การปรบปรง พฒนาและแกไขปญหา เมอวเคราะหองคกรแลวจงน าจดแขงจดออนของการด าเนนงานมาปรบปรงแกไขในป

2562 เพอเปาหมาย รพ.สต. ตดดาวคณภาพทกแหงทงนไดมการแกไข พฒนาการด าเนนงานดานตาง ๆ ไดแก

1) การวางแผนการด าเนนงาน ไดมการจดประชมอบรมเตรยมความพรอมและพฒนาศกยภาพ รพ.สต. ทงหมด เรยนรและท าความเขาใจเกณฑการประเมนผล พรอมทงเชญทมงานระดบจงหวดมาเปนผชแจงการด าเนนงาน ทมพเลยงระดบอ าเภอตรวจเยยมเตรยมความพรอมใหกบหนวยบรการกอนการประเมน

2) การสอสารองคกร จดตงไลนกลมสอสาร โดยพเลยงอ าเภอ เปนผสรปผลการตรวจตดตามราย รพ.สต. จดเดน จดดอย สวนขาด เพอให ผบรหาร/ทมงานใน รพ.สต. อน ๆ ทมลกษณะใกลเคยงน าไปปรบปรง พฒนาในพนทของตนเอง

3) สรางการเรยนร รวมกน หนวยบรการ/ รพ.สต. แหงอนเขารวมสงเกตการณการประเมนและการตรวจเยยมของคณะกรรมการจ งหวดท ตรวจประเมนใน รพ.สต. อนๆ ผสงเกตการณสามารถน าความร ขอเสนอแนะ ไปปรบปรงแกไข พฒนาสวนขาดของตนเอง ใหตรงตามาตรฐานมากทสด

4) การสรปการด าเนนงานและคนขอมล สรปขอเดน ขอดอย น ามาปรบปรงวางแผนการด าเนนงานอยางตอเนอง

ป 2562 รพ.สต. ในสงกดส านกงานสาธารณสขอ าเภอเมอง จงหวดพะเยาก าหนดเปาหมายการพฒนาคณภาพ รพสต.ตดดาวครบทกแหง และสามารถบรรลเปาหมายได โดยผานเกณฑระดบ 5 ดาว (80 คะแนน) ครบทกแหง เปนอ าเภอแรกในจงหวดพะเยา เมอวนท 29 กนยายน 2562

2. ปจจยทสงผลตอความส าเรจในการขบเคลอนการด าเนนงาน รพ.สต. ตดดาว



ป จจ ยท ส ง ผลต อความส า เ ร จ ในการขบเคลอนการด าเนนงาน รพ.สต.ตดดาว อ าเภอเมองพะเยา คอ

1) กลยทธขององคกร มการวเคราะหผล ก าหนดเปาหมาย วางแผนการด าเนนงาน และถายทอดสการปฏบตงาน ทมความชดเจนคลอบคลมทงในระดบอ าเภอและต าบล

2) โ ค ร ง ส ร า ง ขอ ง อ งค ก ร ม ก า ร จ ดคณะท างาน มอบหมายภารกจหนาททชดเจนทกระดบ

3) ระบบการปฏบตงาน บรหารจดการเปนระบบ ประสานความรวมมอกบภาคเครอขาย ศกษาเกณฑการประเมน กระบวนการประเมน วเคราะหและเพมเตมสวนขาด แลกเปลยนเรยนรว ธ ด า เน น งาน ต ดตามความก า วหน าและประเมนผลการด าเนนงานพฒนาคณภาพอยางตอเนอง

4) บคลากร บคลากรทกระดบ มความร ความเขาใจในบทบาทหนาทของตนเอง และสามารถปฏบตหนาททรบผดชอบไดเปนอยางด

5) ทกษะความรความสามารถ บคลากรมความรความสามารถและมทกษะในการปฏบตงาน พรอมทงไดรบการพฒนาศกยภาพตามหนาทปฏบตงานของตนเอง

6) รปแบบการบรหารจดการ ผบรหารทกระดบตางใหความส าคญ กบการสงเสรมและพฒนาคณภาพ รพ.สต. ตดตาวมการจงใจโนมนาวใหบคลากรในหนวยงานเหนความส าคญและเกดความมงมน รวมมอในการด าเนนงาน พรอมทงตดตามการด าเนนงานดวยตนเอง ท าใหเปนการกระตนให รพ.สต. พฒนาตนเองเพมมากขน

7) คานยมรวม บคคลากรทกระดบ มความสนใจมงมนในการพฒนาคณภาพตามเกณฑการประเมน โดยมเปาหมายเดยวกนคอผานเกณฑการประเมนในป 2562 ทกหนวยบรการตางทมเท เอาใจใส ซอสตย เตมใจและใหความรวมมอชวยเหลอ

เกอกลกน อยางเตมก าลงความสามารถจนบรรลเปาหมายผานเกณฑครบทกแหง


ดานกระบวนการด าเนนงาน จากผลการศ กษาคร งน ผ ว จ ย เห นว า ข นตอนการด าเนนงานตาง ๆ ดงกลาวมาแลวสอดคลองกบการจดโครงสรางองคกรซงเปนระบบการบรการจดการองคกร ซงฝายบรหารไดทราบแนวทางการท างาน การก าหนดนโยบาย และการวนจฉยสงการน ามาซงผลส าเรจในการปฏบตงาน นอกจากนผวจยเหนวา กระบวนการด าเนนงานยงสอดคลองก บ แ น ว ท า ง CQI (Continuous Quality Improvement) โดยมองคประกอบส าคญ คอ มขนตอนการด าเนนงานแบบ PDCA (Plan Do Check Act) ซงแทรกอยในกระบวนการท างานการพฒนาคณภาพ รพ.สต.ตดดาวของอ าเภอเมองพะเยา โดยมรปแบบการท ากจกรรมทงาย ๆ ไดแก การรวมสงเกตการณ การปรบใชขอมลในพนท การวเคราะหขอมลดวย SWOT Analysis เปนตน ท าใหการด าเนนงานมความตอเนองและหนวยบรการสามารถเรยนรรวมกนไดอยางรวดเรว สามารถผานเกณฑประเมนครบทกแหงเปนอ าเภอแรกของจงหวดพะเยาทง ๆ ทเปนพนททมความซบซอนในการด าเนนงานคอนขางสงสอดคลองกบการศกษาของ อรมณ ภทรทพากร, มรรยาท รจวชชญและฉตรชย มงมาลยรกษ2 ทพบวา CQI ชวยเพมระดบความพงพอใจในงาน สงผลกระทบในเช งบวกตอประสบการณการ เรยนร ของบคลากรเกยวกบ CQI และการรบรความพงพอใจในงานของบคลากร ปจจยแหงความส าเรจของทมพฒนาคณภาพ ไดแก การใชเวลาและโอกาสเพอสะทอนปญหา,ก าหนดเปาหมายและระยะเวลา, แลกเปลยนความคดเหนและสนบสนนผรวมงาน ประโยชนของ CQI ไดแก การเพมขนของขวญ



และก าลงใจ ประสทธภาพงาน คณภาพการบรการ และความพงพอใจในงาน

ดานปจจยความส าเรจ ผวจยเหนวา ผลการศกษาครงนสอดคลองกบแนวคดการบรหารองคกรของ Henri J. Fayol3 ทไดสรปไววา หวใจของการบรหารจดการทมคนจ านวนมาก เพอใหงานส าเรจตามเปาหมายนนม5 ปจจย เรยกวา POCCC ไดแก1) การวางแผน (Planning) 2) การจ ด อ ง ค ก า ร ( Organizing) 3 ) ก า ร ส ง ก า ร (Commanding) 4) ก า รป ร ะส าน ง าน ( Co-Ordinating)และ 5) การควบคม (Controlling) นอกจากนยงสอดคลองกบหลกการบรหารของFayol ด านการแบ ง ง านกนท า (Division of Work) ซงจะท าใหคนเกดความช านาญเฉพาะอย า ง ( Specialization) อ น เ ป นหล กก า ร ใ ชประโยชนของคนและกลมคนใหท างานเกดประโยชนสงสดและสอดคลองกบหลกการบรหารดานอ านาจหนาท (Authority) เปนเครองมอทจะท าใหผบรหารมสทธทจะสงใหผ อนปฏบตงานทต อ ง ก า ร ไ ด โ ด ย จ ะ ม ค ว า ม ร บ ผ ด ช อ บ (Responsibility) เกดขนตามมาดวย ซงจะมความสมดลซงกนและกนนอกจากน การศกษาครงนไดน าหลกการ 7s McKinsey เปนเครองมอทน ามาใชในการบรหาร มสวนส าคญตอความส าเรจขององคกรโดยน าผลการวเคราะหตามหลกการมาก าหนดกลยทธ เ พอ ให เก ดประโยชน และประสทธภาพส งส ดต อการบรหาร องค กร ประกอบไปดวย

1. กลยทธขององคกร ชวยใหองคกร ก าหนดและพฒนาขอไดเปรยบทางการแขงขนขนมาไดและเปนแนวทางทบคคลภายในองคกรรวาจะใชความพยายามไปในทศทางใดจงจะประสบความส าเรจสอดคลองกบการศกษาของ เฉลมวฒ อตโน, จ าลอง โพธบญ, และ วสาขา ภจนดา4ทพบวาปจจยส าคญทสงผลให อปท. มผลการด าเนนงานด คอ กระบวนการด าเนนงานทชดเจน

เ ป น ร ะบ บ แ ล ะป จ จ ย ด า น ผ บ ร ห า ร ท ใ หความส าคญและความใสใจในภารกจ และยงสอดคลองกบการศกษาของ พสษฐ ฉตรววฒนากล5ทพบวา ปจจยทส าคญตอความส าเรจดานคณภาพคอปจจยดานบรหารงาน และปจจยดานการวางแผนงานโดยละเอยด

2. โครงสรางองคกร การจดองคกรทดมสวนชวยใหเกดความคลองตวในการปฏบตงาน ผบรหารสามารถตดสนใจในการบรหารจดการไดอยางถกตองและรวดเรวสอดคลองกบการศกษาของหทยรตน คงสบและวไลลกษณ เรองรตนตรย5

พบวาปจจยความส าเรจดานโครงสรางขององคกร มาจากการจดกลมงานมอบหมายหนาทอยางชดเจน และสอดคลองกบการศกษาของ กศลาสย สราอามาตย, สงครามชย ลทองด และเสฐยรพงษ ศวนา6 ท พบวา การมคณะกรรมการด าเนนงานทมบทบาทหนาทในการสนบสนน ใหค าแนะน าในการพฒนารพ.สต.ตดดาว มนโยบายทชดเจน มชองทางในการตดตอทเหมาะสม ถอเปนปจจยสงเสรมใหการด าเนนงานมประสทธภาพมากยงขน

3. ระบบการปฏบตงาน การจดระบบการท างาน กมความส าคญอยางยง ดงการศกษาของ กศลาสย สราอามาตย, สงครามชย ลทองด และเสฐยรพงษ ศวนา7พบวา ปจจยแหงความส าเรจของการด าเนนงาน รพ.สต.ตดดาว คอ การมสวนรวมในการพฒนา การท างานรวมกนระหวางทมสหวชาชพในโรงพยาบาลแมขาย และ รพ.สต.การม ระบบก ากบ ตดตาม ประเมนผลท มประสทธภาพเปนปจจยสงเสรมใหการด าเนนงานมประสทธภาพมากยงขน

4. บคลากร ทรพยากรมนษยนบเปนปจจยทมความส าคญตอการด าเนนงานขององคกร องคกรจะประสบความส าเรจหรอไมสวนหนงจะขนอยกบการจดการทรพยากรมนษย สอดคลองกบการศกษาของบญทพย ลขตพงษวทย และ



ประเสรฐ อนทรรกษ8ทพบวา หนงในปจจยความเปนเลศในการบรหารวทยาลยพยาบาล สงกดกระทรวงสาธารณสข คอการมงเนนบคลากร ซงคลายกนกบแนวคดความเปนเลศของ Peter & Waterman9ทกลาวถงไววาการเพมผลผลตโดยอาศยพนกงานใหความส าคญกบคณคาและคณภาพการบรการทม งส ผ รบบรการ ส วนDubrin10ใหความเหนวา การมบคลากรทเพยงพอจะท าใหมนใจวาจะท าใหองคการไปสเปาหมายได

5. ทกษะ ความร ความสามารถผลการศกษาดงกลาวสอดคลองกบการศกษาของ หทยรตน คงสบและวไลลกษณ เรองรตนตรย 6 ทพบวาบคลากรทมความรความสามารถและทกษะในการปฏบตงานและไดรบการพฒนาศกยภาพตามสายงานทรบผดชอบ เปนปจจยส า ค ญต อ ค ว า ม ส า เ ร จ ใ น ก า รด า เ น น ง า น เชนเดยวกบการศกษาของมทตาวรกลยากล11 ทพบว าป จ จ ยด านท กษะม คว ามส ม พนธ ก บความส าเรจในการบรหารงานและเมอน ามาสรางสมการพยากรณพบวาปจจยดานทกษะสงผลตอความส าเรจในการบรหารงานมากทสด

6. รปแบบการบรหารจดการผวจยเหนวา ความเปนผน าขององคกรจะมบทบาททส าคญตอความส าเรจหรอลมเหลวขององคกร ผน าทประสบความส าเรจจะตองวางโครงสรางวฒนธรรมองคกรดวยการเชอมโยงระหวางความเปนเลศและพฤตกรรมทางจรรยาบรรณใหเกดขนสอดคลองกบการศกษาของ เฉลมวฒ อตโน, จ าลอง โพธบญ, และ วสาขา ภจนดา4 ทพบวาปจจยส าคญทสงผลให อปท. มผลการด าเนนงานด คอ ปจจยดานผบรหารท ใหความส าคญกบการปฏบตงาน สอดคลองกบการศกษาของ บญทพย ลขตพงษวทย และประเสรฐ อนทรรกษ8 ทพบวาหนงในปจจยความเปนเลศในการบรหารคอ ภาวะผน าของผบรหาร สอดคลองกบหทยรตน คงสบและว ไ ลล กษณ เ ร อ ง ร ตนตร ย 6 ท พบว า กา รท

ผอ านวยการ รพ.สต.ทใหความส าคญ และจงใจใหบคลากรเหนความส าคญและรวมด าเนนงาน เปนปจจยหนงทท าใหการด าเนนงานประสบความเรจ

7. คานยมรวม คานยมและบรรทดฐานทยดถอรวมกนโดยสมาชกขององคกรทไดกลายเปนรากฐานของระบบการบรหาร และวธการปฏบตของบคลากรและผบรหารภายในองคกรสอดคลองกบการศกษาของมทตา วรกลยากล11 ทพบวาป จ จ ยด า นค า น ยม ร ว มม ค ว ามส ม พน ธ ก บความส าเรจในการบรหารงานของเทศบาลนครรงสตจงหวดปทมธาน

ดงนน ปจจยความส าเรจในการด าเนนงานโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลตดดาว ของหนวยบรการในสงกดส านกงานสาธารณสขอ าเภอเมองพะเยา เกดจากระบบบรหารจดการภายในองคกร ทด าเนนการอยางเปนระบบ บคลกรในองคมเปาหมายในการพฒนารวมกน ประกอบกบการด าเนนงานแบบทมพเลยง การคนขอมล การสอสารภายในอยางสม าเสมอ มสวนชวยเรงใหการด าเนนพฒนาโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลตดดาว ประสบความส าเรจผานเกณฑการประเมนไดเรวมากยงขน


ขอขอบคณหนวยงานสถานบรการในสงกด พนอง ชาวสาธารณสขอ าเภอเมองพะเยาทกคน ทรวมแรงรวมใจ รวมด าเนนการจนสามารถผานเกณฑการประเมนครบทกแหงเปนอ าเภอแรกของจงหวดพะเยา และขอขอบพระคณ ผเขารวมการวจยทกทานทไดใหความรวมมอและเสยสละเวลาเขารวมการวจยในครงน




1. กองยทธศาสตรและแผน.แผนยทธศาสตรชาตระยะ 20 ปดานสาธารณสขและแผนปฏบตการค ารบรองการปฏบตราชการ ป 2561: กระทรวงสาธารณสข, 2560.

2. อรมณ ภทรทพากร, มรรยาท รจวชชญและฉตรชย มงมาลยรกษ. “ผลของ CQI ตอความพงพอใจในงานของบคลากรในงานพฒนาคณภาพการบรการโรงพยาบาลธรรมศาสตรเฉลมพระเกยรต”,TUH Journal online. 1(1): 42-52 ; มกราคม - เมษายน 2559.

3. Henri J. Fayol.แนวคดและทฤษฎการจดการ. สบคนจากhttp://adisony.blogspot.com/2012/10/henri-fayol.html. เมอวนท 15 ธนวาคม 2562

4.เฉลมวฒ อตโน, จ าลอง โพธบญ, และ วสาขา ภจนดา. ประสทธภาพการบรหารจดการงานสาธารณสขมลฐานขององคกรปกครองสวนทองถนในประเทศไทย. วารสารรมพฤกษ มหาวทยาลยเกรก. 33 (3): 9-30; กนยายน – ธนวาคม 2558.

5. พสษฐ ฉตรววฒนากล. การศกษาปจจยความส าเรจการด าเนนงานโครงการยายกองพนสรรพาวธซอมบ ารงเขตหลงของกองพนทหารชางเครองมอพเศษปงบประมาณ 2555 – 2559. หลกสตรรฐศาสตรมหาบณฑต คณะรฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร; 2558.

6.หทยรตน คงสบและวไลลกษณ เรองรตนตรย. ปจจยความส าเรจในการด าเนนงานพฒนาคณภาพโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลตดดาว. วารสารวจยและพฒนาดานสขภาพ ส านกงานสาธารณสขจงหวดนครราชสมา, 5(1): 72-84; มกราคม - มถนายน 2562.

7.กศลาสย สราอามาตย, สงครามชย ลทองด และเสฐยรพงษ ศวนา. รปแบบการพฒนาคณภาพ

หองปฏบตการดานการแพทยและสาธารณสข ตามเกณฑมาตรฐานโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลตดดาว ในเครอขายบรการปฐมภม อ าเภอจตรพกตรพมาน จงหวดรอยเอด. วารสารโรงพยาบาลมหาสารคาม. 16(1): 63-69; มกราคม – เมษายน2562.

8.บญทพย ลขตพงษวทย และประเสรฐ อนทรรกษ. ปจจยความเปนเลศในการบรหารวทยาลยพยาบาล สงกดกระทรวงสาธารณสข. วารสารเครอขายวทยาลยพยาบาลและการสาธารณสขภาคใต. 4(1): 117-134; มกราคม - เมษายน 2560.

9. Peters, T., and Waterman Jr., R..Insearch of Excellence.New york: Harper Collins Publisher; 1982.

10.Dubrin, A. J.. Essential of Management. (9th ed). New York: South-Western CollegePublishing; 2012.

11.มทตา วรกลยากล. ความส าเรจในการบรหารงานของเทศบาลนครรงสต จงหวดปทมธาน. วารสารวทยบรการ. 24(1) : 144 – 158; มกราคม-มนาคม 2556.



Received: 26 Sep 2019, Revised: 20 Dec 2019 Accepted: 3 Feb 2020


ความสมพนธระหวางบรรยากาศองคกรกบคณภาพชวตการท างานของพยาบาลวชาชพ

โรงพยาบาลพระปกเกลา

ศวฉตร ศรสทธนฤวต1,* พาณ สตกะลน2 พรทพย กระพงษ2

บทคดยอ

การวจยเชงพรรณนาครงนมวตถประสงคเพอศกษา 1) ปจจยสวนบคคลของพยาบาลวชาชพโรงพยาบาลพระปกเกลา 2) ระดบบรรยากาศองคกรของโรงพยาบาลพระปกเกลา 3) ระดบคณภาพชวตการท างานของพยาบาลวชาชพโรงพยาบาลพระปกเกลา และ 4) ความสมพนธระหวางปจจยสวนบคคลบรรยากาศองคกรกบ คณภาพชวตการท างานของพยาบาลวชาชพโรงพยาบาลพระปกเกลา ประชากรคอพยาบาลวชาชพโรงพยาบาลพระปกเกลา จ านวน 537 คน กลมตวอยางไดโดยการสมแบงชนภมตามสดสวนไดจ านวน 277 คน เครองมอ ประกอบดวย แบบสอบถามขอมลสวนบคคล บรรยากาศองคกร และคณภาพชวตการท างาน สถตทใชคอ รอยละ คาพสย คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐานและถดถอยพหคณแบบขนตอน ผลการวจยพบวา 1) พยาบาลวชาชพสวนใหญเปนเพศหญง มอายเฉลย 42 ป สถานภาพ โสด ส าเรจการศกษาระดบปรญญาตร ปฏบตงานทหอผปวยใน ระยะเวลาทปฏบตงานระหวาง 10-18ป เปนขาราชการ รายได 20,001-30,000 บาท/เดอน 2) บรรยากาศองคกรในภาพรวมอยในระดบปานกลาง ส าหรบรายดานโดยเฉพาะดานการเปดโอกาสใหเรยนรโดยการทดลองอยในระดบปานกลาง สวนดานอน ๆ อยในระดบสง 3) ภาพรวมคณภาพชวตการท างาน อยในระดบสง ยกเวนดานการมสขภาพด มใฝรด ดานการบรหารการใชเงนเปนและการมสงคมด ทอยในระดบปานกลาง 4) ปจจยบรรยากาศองคกรดานการท างานเปนทม ความรบผดชอบในงาน การเปดโอกาสใหเรยนรโดยการทดลอง และระยะเวลาทปฏบตงาน ทมความสมพนธและมอทธพลตอคณภาพชวตพยาบาลวชาชพ ระยะเวลาในการท างานถงมความมนคงในงานมความพฒนาการทางดานต าแหนงหนาท โดยมปจจยทมผลตอคณภาพชวตเรยงตามขอมลทไดคอ การท างานเปนทม ความรบผดชอบในงาน การเปดโอกาสใหเรยนรโดยการทดลอง ระยะเวลาทปฏบตงานในโรงพยาบาลพระปกเกลา ขอเสนอแนะ การศกษาเรองคณภาพชวตในการท างานในประเทศไทย โดยเฉพาะในหนวยงานภาครฐยงอยในวงจ ากด ในการศกษาครงนเพอมงเนนในดานความสมดลระหวางชวตและการท างานใน 3 ประการ คอ 1.ความพงพอใจของผปฏบตงานตอสภาพแวดลอม ระบบและบรรยากาศในการท างาน 2. สวสดการและสงอ านวยความสะดวกเพมเตมใหเหมาะแกความตองการของแตละหนวยงาน 3. ความสมพนธอนดระหวางบคลากรในทมการท างานและองคกร

ค าส าคญ บรรยากาศองคกร คณภาพชวตการท างาน พยาบาลวชาชพโรงพยาบาลพระปกเกลา

1 พยาบาลวชาชพช านาญการ โรงพยาบาลพระปกเกลา จนทบร 2 รองศาสตราจารย สาขาวชาวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช * Corresponding author: [email protected]



Original Article

The Relationship between Organization Climate and the Registered Nurses’ Quality of Work Life at Prapokklao Hospital

Siwachat Sirasitnaruewat1,*, Panee Sitakalin2, Phonthip Geerapong3

Abstract

The objectives of this descriptive research were to study: (1) personal factors of registered nurses; (2) the levels of organizational climate; (3) the level of registered nurses’ quality of work life; and (4) the relationship between personal factors, organizational climate and registered nurses’ quality of work life, at Prapokklao Hospital. The population was 537 registered nurses, the stratified random sampling was used to select 277 register nurses, at Prapokklao hospital. The administrated questionnaires were used to collect the data. Percentage, mean, standard deviation, and stepwise multiple regression were analyzed data. This study found that: (1) Most of respondents were female, 42 years old on average, single, and graduated in bachelor; work at the in- patient units, have 10 to 18 yeas work experiences, and average salary of 20,001-30,000 baht per month; (2) The overall organizational climate was at a moderate level, especially the part of give a change of learning was at the moderate level other parts were at the high level; (3) The overall of registered nurse’ quality of work life was at a high level, except the part of good health, good knowledge, money management and having a good society were at moderate level; and (4) Factors of organizational climate include teamwork, job responsibilities, opportunity for learning by experiment and work experiences related and influenced to the registered nurse’ quality of work life at Prapokklao hospital

Keywords: Organizational climate, Quality of work life, Registered nurse, Prapokklao Hospital.

1 Professional Nursing Nurse, Prapokklao Hospital 2 Association Professor, School of Health Science, Sukhothai Thammathirat Open University * Corresponding author: [email protected]



บทน า

การท างานรวมกนในองคกร การบรหารจ าเปนตอง บรหารทงเจาหนาท งบประมาณ อปกรณ เครองมอตาง ๆ หลกการบรหาร ขวญก าลงใจในการท างานและเวลาในการปฏบตงาน ผบรหารตองมแนวทางในการน าปจจยเหลานมารวมเปนแนวทางในการบรหารใหเหมาะสมบ ร ร ล ต า ม เป า ป ร ะ ส ง ค แ ล ะ ม ค ณ ภ า พ ในขณะเดยวกนตองสามารถท าใหบคคลมความพงพอใจในการท างานและเกดความกระตอรอรนพรอมทจะมงมนทจะท างานใหบรรลเปาหมายขององคกร ดงนนในการพฒนาระบบบรการสขภาพจ าเปนอยางยงทจะตองเสรมสรางคนใหมคณภาพชวตท ด รวมท งการสรางขวญก าล งใจใหแกบคลากรทางการแพทยและสาธารณสข1 พยาบาลวชาชพเปนก าลงคนทมสดสวนมากทสดในสถานบรการสขภาพและมผลกระทบตอการบรการโดยตรง ดวยลกษณะงานทตองใกลชดกบผปวยโดยตรงและตลอดระยะเวลาในการรกษา เปนผประสานงานกระบวนการรกษากบสหวชาชพต า ง ๆ ต อ ง ใช ค ว าม ร แ ล ะ ท ก ษ ะ ว ช า ช พความสามารถตามมาตรฐานการพยาบาล ใชความอดทนอดกลน ถกก าหนดใหผลลพธของงานบรการตองสอดคลองกบความตองการของผรบบรการ ตอบสนองความคาดหวง ความพงพอใจของประชาชน สงคม และเปาหมายวชาชพการพยาบาล2

จากการศกษาพบวา พยาบาลวชาชพเปนกล มท ม อตราการลาออก หรอการย ายงานคอนขางสงเมอเปรยบเทยบกบวชาชพอน โดยพยาบาลวชาชพทเปนลกจางของโรงพยาบาลศนย

และโรงพยาบาลทวไป 95 แหง ในระหวาง พ.ศ. 2548-2553 ม อตราการลาออกรอยละ 40.84 โดยเปนการลาออกภายในปแรกของการท างานรอยละ 48.68 และลาออกภายในปท 2 รอยละ25.573 พยาบาลวชาชพทลาออกจากงานสวนใหญมอายในชวง 30-34 ป ยายงานภายในวชาชพรอยละ 86.29 ศกษาตอรอยละ 3.36 และออกจากวชาชพพยาบาลรอยละ 2.604 จากการทบทวนวรรณ กรรมของสมสมย ส ธ รศานต (2550)5 พบวาปจจยทมอทธผลตอการลาออก โอนยายของพยาบาลคอ ปจจยสวนบคคลดานสถานภาพสมรส พยาบาลมความเสยงตอการถกรองเรยนมากขน ตองการปฏบตงานดวยการตดสนใจของตนเอง ซ งหากผบรหารสามารถพฒนาบรรยากาศในองคกรใหดขนจะท าใหเกดความสข มขวญ ก าลงใจ และแรงจงใจ น าไปสการพฒนางานตามเปาหมายขององคกรนนเอง ในการปฏบตงานของทมพยาบาลนอกจากจะใชความร ค วามสามารถแล ว ย ง เก ย วข อ งก บสภาพแวดลอมขององคกร ซงบรรยากาศองคกรเปนปจจยดานสภาพแวดลอมขององคกรอยางหนงทมอทธพลตอพฤตกรรมของทมพยาบาลและเปนองคประกอบทส าคญในการท างานซงตอคณภาพของงานและคณภาพชวตการท างานของพยาบาลวชาชพโรงพยาบาลพระปกเกลา ผวจยมประสบการณการท างานมา 21 ป จงมสนใจทจะศกษาบรรยากาศองคกรทมผลตอคณภาพชวตการท า งาน ขอ งพ ย าบ าล ว ช าช พ โร งพ ย าบ าลพระปกเกลา จากอตราการลาออกของพยาบาลใน พ.ศ. 2560-2561 มพยาบาลลาออกจ านวน 97 คนและมรายงานวามการเขยนขอยายหนวยงาน



กนตลอดทกป จ านวนปละ 50 คน 6 ท าใหมความสนใจในการท าวจยเกยวกบคณภาพชวตพยาบาลในโรงพยาบาล การศกษาตวแปรพยากรณไดแก ปจจยสวนบคคล บรรยากาศองคกร คณภาพชวตการท างาน และบรรยากาศองคกรทสงผลตอคณภาพชวตการท างานของพยาบาลวชาชพโรงพยาบาลพระปกเกลา เพอทจะเปนแนวทางใหผบรหารองคกรไดน าไปพฒนาและสามารถน ามาปรบปรงบรรยากาศองคกรเพอเสรมสรางคณภาพชวตการท างานของบคลากรในองคกร ซงจะสงผลตอคณภาพชวตของประชาชนตอไป

วตถประสงคการวจย

1. เพอศกษาปจจยสวนบคคลของพยาบาลวชาชพโรงพยาบาลพระปกเกลา

2. เพอศกษาระดบบรรยากาศองคกรของพยาบาลวชาชพโรงพยาบาลพระปกเกลา

3. เพอศกษาระดบคณภาพชวตการท างานของพยาบาลวชาชพโรงพยาบาลพระปกเกลา

4. เพอศกษาความสมพนธปจจยสวนบคคล บรรยากาศองคกร กบคณภาพชวตการท างานของพยาบาลวชาชพโรงพยาบาลพระปกเกลา


การวจยเปนแบบพรรณนา (Descriptive Research) มวตถประสงคการวจยเพอศกษาป จจยส วนบ คคล ระดบบรรยากาศองคกร คณภาพชวตการท างาน และศกษาความสมพนธระหวางปจจยสวนบคคลบรรยากาศองคกรกบคณภาพชวตการท างานของพยาบาลวชาชพโรงพยาบาลพระปกเกลา

ประชากรและกลมตวอยาง ประชากร ได แก พ ยาบ าลวช าช พท

ปฏบตงาน 6 แผนกของโรงพยาบาลพระปกเกลา ไดแก งานผปวยนอก งานอบตเหตและฉกเฉน งานผปวยสามญ หอผปวยพเศษ งานหองผาตดและพกฟน และกลมภารกจกลมการพยาบาล พยาบาลวชาชพในโรงพยาบาลพระปกเกลารวมทงสนมขนาดจ านวน 537 คน

กลมตวอยาง ไดจากการค านวณขนาดกลมตวอยางโดยวธใชสตรค านวณส าหรบการวเคราะหการถดถอยพห เพ อทดสอบสมมตฐานของ Cohen (1988)7 สตรทใช

n=ƛ(1-𝑅2)

𝑅2

เมอ 𝑅2คอ คาสมประสทธการถดถอยจาก

การทดลองใช เครองมอ ไดคา 𝑅2= 0.13 จงก าหนดให Effect size มขนาดปานกลางเทากบ 0.13

ƛ คอ คาความสมพนธระหวางตวแปรอสระและอ านาจการทดสอบ โดยคาทปรากฏในตารางของ Cohen ประกอบดวยคา u ม 22 คา คา v มคา ไดแก 20,60,120,∞ และคา Power of test =0.90

V = 120 ซ งเปนคาท จะท าให ไดขนาดตวอยางทเพยงพอทสด

U = จ านวนตวแปรอสระทตองการทดสอบเทากบ 22 ตว

จากการเปดตารางของโคเฮนจะไดคา ƛ = 29.58 แทนคาสตร n = 29.58(1- 0.13) = 198 0.13



ซงความส าคญของขนาดตวอยางทใชศกษาตวแบบถดถอยพหนน จรณต แกวกงวานและประตาป สงหศวานนท (2554)8 ใหค าแนะน าวาอยางนอยควรมขนาดตวอยาง 10-20 ตวอยางตอตวแปรอสระ 1 ตว การศกษาครงนมตวแปรอสระทงหมด 22 ตว จงควรมขนาดตวอยาง อยางนอย 220 คน และผวจยไดเพมกลมตวอยางอกรอยละ 40 เนองจากคาดวาจะไดรบแบบสอบถามคนประมาณรอย 80.00 ไดจ านวนกลมตวอยางทงหมด 277 คน

เครองมอท ใช ในการวจย ใชแบบสอบถาม(Questionnaires) ซงสรางขนตามวตถประสงคและกรอบแนวคดการวจยทก าหนด

การหาคณภาพเครองมอ โดยการหาความตรงต าม เน อ ห า (Content Validity) โด ย ใชผทรงคณวฒ 3 ทาน ม IOC > 0.50 และการหาความเทยงแบบสอบถาม (Validity) โดยไปทดลองใช (Try out) กบพยาบาลวชาชพโรงพยาบาลตราด จ านวน 30 คน เพอทดสอบความเขาใจในเนอหาและความบกพรองของแบบสอบถามใหตรงกบวตถประสงคของแบบสอบถามแตละขอ น าผลทไดมาวเคราะหหาความเชอมนของเครองมอดวยการห าค าส มป ระส ท ธ แอลฟ าต ามว ธ ขอ ง ครอนบาค (Cronbach’s Alpha coefficient) ไดคาความเชอมนของ บรรยากาศองคกรเทากบ 0.80 และคณภาพชวตการท างานเทากบ 0.92 เมอตรวจสอบคณภาพของเครองมอเสรจสนแลวจงน าแบบสอบถามไปใชกบกลมตวอยางทศกษา

การวเคราะหขอมล ขอมลสวนบคคล ดานลกษณะประชากร

และดานลกษณะหนาทการปฏบตงานของกลมตวอยางโดยการแจกแจงความถ รอยละ คาเฉลย และสวนเบยงเบนมาตรฐาน

คะแนนบรรยากาศองคกรและคณภาพชวตการท างาน โดยรวมและรายดาน โดยค านวณคาเฉลยและสวนเบยงเบนมาตรฐาน

ปจจยทสามารถรวมท านายและหาตวแบบทดทสดในการท านายบรรยากาศองคกรทสงผลตอคณภาพชวต โดยใชสถตการถดถอยพหคณแตละขนตอนแบบขนตอน (Multiple stepwise Regression Analysis)


ปจจยสวนบคคล พบวาพยาบาลวชาชพในโรงพยาบาลพระปกเกลาทท าการศกษาในครงนสวนใหญเปนเพศหญง รอยละ 96.40 อายของกลมพยาบาลวชาชพทตอบแบบสอบถาม มอายชวง 31- 37 ป รอยละ 45.84 ไมมโรคประจ าตวรอยละ 75.10 สถานภาพสมรสโสด รอยละ 47.70 การศกษาอยในระดบปรญญาตร รอยละ 94.90 การปฏบตงานในหอผปวยใน รอยละ84.50 ระยะเวลาทปฏบตงานอยในชวง 1-18 ป รอยละ 52.30 สภาพการจางงานเปนขาราชการรอยละ 79.80 รายไดอยในชวง 20,001-30,000 บาทตอเดอน รอยละ 34.70 แสดงดงตารางท 1



ตารางท 1 จ านวนและรอยละของปจจยสวนบคคล (n = 277) ปจจยสวนบคคล จ านวน (คน) รอยละ

เพศ ชาย 10 3.60 หญง 267 96.40 อาย 24 – 30 ป 92 33.20 31 – 37 ป 127 45.84 38 – 60 ป 58 20.93 ��= 36.66 ป, SD = 0.47 ป, Min. = 24 ป ระดบการศกษา ปรญญาตร 263 94.90 ปรญญาโท 14 05.10 สถานภาพสมรส โสด 132 47.70 ค 131 47.30 หยา/แยก 8 02.09 หมาย 6 02.20 ระยะเวลาทปฏบตงาน 1 – 18 ป 145 52.30 19 – 36 ป 131 47.30 �� = 14.76, SD = 0.50, Min. = 1 ป, Max= 36 ป หนวยงานทปฏบต หอผปวยใน 235 84.50 หองตรวจผปวยนอก 20 7.20 หองผาตดและหองคลอด 20 7.20 กลมภารกจ 3 1.10 สภาพการจางงาน ขาราชการ 221 79.80 ลกจาง 30 10.80 พนกงานกระทรวงสาธารณสข 25 9.00 พนกงานราชการ

1 0.40



ปจจยสวนบคคล จ านวน (คน) รอยละ ระดบรายได 10,001 – 20,000 บาท/เดอน 11 4.00 20,001 – 30,000บาท/เดอน 96 34.70 30,001 – 40,000บาท/เดอน 67 24.20 40,000 – 50,000บาท/เดอน 60 21.70 >50,000 บาท/เดอน 43 15.50 โรคประจ าตว ไมม 208 75.10 ม 69 24.90

ระดบบรรยากาศองคกรของโรงพยาบาล

พระปกเกลา ภาพรวมบรรยากาศองคกรของโรงพยาบาลพระปกเกลา พบวาอยในระดบปาน

กลาง (�� = 2.95, SD = 0.48) แสดงดงตารางท 2

ภาพรวมคณภาพชวตการท างานของพยาบาลวชาชพโรงพยาบาลพระปกเกลา อยใน

ระดบสง (�� = 3.00 SD = 0.54) โดยพบวาดาน

ค รอ บ ค ร ว ท ด ม ค า เฉ ล ย ส ง ส ด (�� =3.28) รองลงมา คอดานคณธรรม ดานน าใจงาม ดานผอนคลาย ดานมความรด ดานบรหารใชเงนเปน ดานมสงคมด และพบวาดานการมสขภาพดมค า เฉ ล ย ต า ส ด เท า ก บ 2.7 ด ง ต า ร า งท 3

ตารางท 2 คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐานชองคะแนนบรรยากาศองคกรของโรงพยาบาลพระปกเกลา

รายดานและในภาพรวม (n=277) บรรยากาศองคกร �� SD ระดบบรรยากาศ

ความชดเจนของเปาหมายและนโยบาย 3.00 0.60 สง ขอตกลงเพอมงสความส าเรจ 3.00 0.44 สง โครงสรางองคกร 3.00 0.44 สง การปฏบตงานตามกฎระเบยบ 3.00 0.47 สง การยกยองชมเชยและใหรางวล 3.00 0.46 สง ความรบผดชอบในงาน 3.00 0.40 สง การเปดโอกาสใหเรยนรโดยการทดลอง 2.50 0.51 ปานกลาง การท างานเปนทม 3.00 0.51 สง การสนบสนนในการปฏบตงาน 3.00 0.54 สง ความจงรกภกดในองคกร 3.00 0.49 สง ความอบอนในการปฏบตงาน 3.00 0.46 สง

โดยรวม 2.95 0.48 ปานกลาง



ตารางท 3 คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐานของคะแนนคณภาพชวตการท างานของพยาบาลวชาชพโรงพยาบาลพระปกเกลารายดานและในภาพรวม (n = 277) คณภาพชวตการท างาน �� SD ระดบคณภาพชวต

การมสขภาพด 2.71 0.56 ปานกลาง การมน าใจงาม 3.18 0.43 สง การไดผอนคลาย 3.00 0.52 สง มใฝรด 2.95 0.53 ปานกลาง มคณธรรม 3.24 0.51 สง บรหารการใชเงนเปน 2.90 0.63 ปานกลาง มครอบครวทด 3.28 0.56 สง มสงคมด 2.77 0.59 ปานกลาง

โดยรวม 3.00 0.54 สง

ปจจยสวนบคคล บรรยากาศองคกร ทสงผลตอคณภาพชวตการท างานของพยาบาลวชาชพ โรงพยาบาลพระปกเกลา พบวาตวแปรทงหมด มความสมพนธกนอยางมนยส าคญทางสถต (p-value < .05) ซ งจะเปนปจจยทมค าสมประสทธสหสมพนธนอยกวา .8 ซงเปนไปตามขอตกลงทจะวเคราะหการถดถอยพหคณตอปจจย

ทสามารถท านายคณภาพชวตการท างานของพยาบาลวชาชพ โรงพยาลพระปกเกล า ในการศกษาครงนมทงหมด 20 ตวแปร ไดแก เพศ อาย ระดบการศกษา สถานภาพสมรส จ านวนบตร ระยะเวลาในการปฏบตงาน หนวยงานทปฏบต รายได สภาพการจางงาน โรคประจ าตว และบรรยากาศองคกรทง 8 ดาน ดงตารางท 4

ตารางท 4 คาสมประสทธสหสมพนธระหวางตวแปรตางๆทน าเขาสมการพยากรณท านาย คณภาพชวต

การท างานของพยาบาลวชาชพ โรงพยาบาลพระปกเกลา

ตวแปร คณภาพชวตการท างานของพยาบาล

วชาชพโรงพยาบาลพระปกเกลา r p-value

ปจจยสวนบคคล เพศ .019 <.05* อาย .194 <.05* ระดบการศกษา .393 <.05* สถานภาพสมรส .046 <.05* ระยะเวลาในการปฏบต .436 <.05* หนวยงานทปฏบต .046 <.05* รายได .078 <.05*



ตวแปร

คณภาพชวตการท างานของพยาบาลวชาชพโรงพยาบาลพระปกเกลา

r p-value ต าแหนงงาน .159 <.05* โรคประจ าตว .286 <.05* บรรยากาศองคกร ความชดเจนของเปาหมายและนโยบาย .291 <.05* ขอตกลงเพอมงสความส าเรจ .195 <.05* โครงสรางองคกร .115 < .05* การปฏบตงานตามกฎระเบยบ .301 < .05* การยกยองชมเชยและใหรางวล .340 < .05* ความรบผดชอบในงาน .388 < .05* การเปดโอกาสใหเรยนรโดยการทดลอง .336 < .05* ความจงรกภกดในองคกร .311 < .05* การสนบสนนในการปฏบตงาน .364 < .05* ความอบอนในการปฏบตงาน .293 < .05* การท างานเปนทม .464 < .05*

*p<.05(2-tailed),**p<.001(2-tailed) ตารางท 5 ผลการคนหาตวแปรพยากรณทด โดยการวเคราะหการถดถอยพหคณแบบขนตอน

บรรยากาศองคกร R R2 R2adj SEest F การท างานเปนทม .457 .209 .194 .195 95.095 ความรบผดชอบในงาน .575 .330 .149 .325 69.507 การเปดโอกาสใหเรยนรโดยการทดลอง .558 .312 .309 .119 53.871 ระยะเวลาในการท างาน .584 .341 .336 .121 70.738 *มนยส าคญทางสถตทระดบ < .05 ตารางท 6 คาสมประสทธสหสมพนธพหคณของตวแปรพยากรณ

ตวแปรพยากรณ B beta SEb t การท างานเปนทม .319 .297 .062 5.156 ความรบผดชอบในงาน .229 .286 .046 4.590 การเปดโอกาสใหเรยนรโดยการทดลอง .195 .156 .082 2.348 ระยะเวลาในการปฏบตงาน .166 .137 .072 2.315 R=0.584, F= 70.738, R^2= 0.341, Constant=1.994




สาเหตทเกดภาพรวมของบรรยากาศองคกรระดบปานกลางดานการท างานเปนทม จากการวเคราะหการท างานเปนทมเปนการท างานของบคคลมคณภาพและประสทธผลขององคกรในการรวมมอกนพฒนาองคกรในดานงานคณภาพ การบรการตาง ๆ การท างานทมจงมผลตอคณภาพชวตการท างานของพยาบาล ความรบผดชอบในงาน จากการวเคราะหทมผลตอคณภาพชวตการท างานเม อบคลากรทกคนในองคกรมความรบผดชอบในงานของตวเองการท างานกจะไมเกดปญหามความราบรนในการท างานขององคกร การเปดโอกาสใหเรยนรฯมผลตอการท างานและคณภาพชวตการท างานคอ การทองคกรหรอห ว ห น าห น ว ย งาน ได ม ก าร เป ด โอ ก าส ใหผปฏบตงานไดมโอกาสไดแสดงความคดเหนหรอไดเสนอผลงานทไดใชในการพฒนางานทท าอยใหดยงขน สวนระยะเวลาในการปฏบตงานทมผลตอคณ ภาพช วตการท างานคอ ระยะเวลาท ไดปฏบตงานจ านวนปทมากขนนนหมายถงหนาทความรบผดชอบทมากขนต าแหนงทสงขนยอมมผลตอคณภาพชวตแนนอน แตทจะสอดคลองกบบรบทขององคกรคอในการการพฒนาสความเปนเลศในดานตางๆของโรงพยาบาล ซงการจะน าไปพฒนานนผวจยจะน าผลการวจยทไดไปน าเสนอตอผบรหารในทมวจยของโรงพยาบาลเพอจะไดน าผลของบรรยากาศองคกรทมผลตอคณภาพชวตทไดผลระดบต ามาปรบแกตอไป

ดานคณภาพชวตในภาพรวมดานครอบครวสงสดนนคอทางโรงพยาบาลมการจดสรรทพกอาศยเปนแบบครอบครวมากขนท าใหครอบครว

ไดอย ด วยกนม การพจารณ าให เจ าหน าท ทปฏบตงานทมปญหาตองการยายหนวยงานมาอยงานผป วยนอก กมการพจารณารบยายหรอโยกยายมากขน งายขน สวนเรองคณธรรมองคกรมการรบนโยบายของรฐบาลและสงเสรม ปลกฝงตงแตเปนนกศกษาพยาบาล

ดานสขภาพทไดต า ทางองคกรไดจดท าโครงการลดโรคและปองกนโรค สงเสรมการออกก าลงกายการตดตามการลดน าหนกอยางตอเนองตลอด ตรวจสขภาพประจ าป

บ ร ร ย า ก า ศ อ ง ค ก ร ใน ภ า พ ร ว ม มความสมพนธทางบวกกบคณภาพชวตการท างานของพยาบาลวชาชพโรงพยาบาลพระปกเกลา

อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 ( 𝑅2= .341) แสดงใหเหนวาบรรยากาศองคกรทดกจะมคณภาพชวตการท างานทดดวย ซงผลสอดคลองกบ มาสรน สกลปกษ9 ทพบวาบรรยากาศองคกรมความสมพนธทางบวกกบคณภาพชวตการท างาน เมอไดพจารณาความสมพนธระหวางปจจยทมอทธพลตอคณภาพชวตการท างานของพยาบาลวชาชพโรงพยาบาลพระปกเกลาพบวา บ รรยากาศองค ก ร อาย ส ถาน ภ าพ สมรส การศกษา ระยะเวลาการปฏบตงาน รายได โรคประจ าตว เปนตวแปรอสระทมผลตอคณภาพชวตการท างานสนบสนนของพทยา แกวแพง10 เมอเขาสมการพยากรณทตวแปรพยากรณสามารถรวมอธบายความแปรผนของตวแปรตามไดมากทสด พบวาบรรยากาศองคกรในรายดาน ไดแก การท างานเปนทม ความรบผดชอบในงาน การเป ด โอกาส ให เร ยน ร โด ยการท ดลอง แล ะระยะเวลาในการปฏบต งาน มความสมพนธ



ทางบวกในระดบสง กบคณภาพชวตการท างานพยาบาลวชาชพ อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 ซงผลการวจยน สนบสนนของ Steer.R.M. and Porter,L.11 เปนแนวคดจากการวจย กลาววา ความส าคญของบรรยากาศองคกรเปนตวแปรส าคญในการศกษาองคกร วเคราะหการท างานของบคคลมคณภาพ และประสทธผลขององคกรเพอวเคราะหการท างานของบคคลทมคณภาพและเพอใหเกดประสทธผลขององคกร นนคอบรรยากาศองคกรมสวนก าหนดทศนคตและพฤตกรรมการท างานของคน Litwin,G.H., & stringer.R.A.12 กลาววาการทหนวยงานสนบสนนใหบคลากรมการรวมมอ ยอมรบและมทมในการท างาน หากบคคลเกดความไมพงพอใจในงานแลวก จะละ เลยท จ ะปฏ บ ต งานอย าง เต มก าล งความสามารถ ขาดขวญและก าลงใจทดในการท างาน รวมทงหากองคกรมสภาพแวดลอมทางกายภาพทางสงคมทไมดจะไมสามารถเสรมสรางใหเกดบรรยากาศทดในองคกรได ดงนนองคกรควรเสรมสรางบรรยากาศองคกรใหสงขนเพอเปนการกระตนใหพยาบาลวชาชพมความรสกพงพอใจในงาน มทศนคตทดตอบคลากรในองคกรเกดความคดรเรมสรางสรรค เนองจากผลการศกษาพยาบาลวชาชพในโรงพยาบาลพระปกเกลาอยในชวง Generation X การน าแนวคดเรองการบรหารคนตางรนในองคกร ของณฐวฒ พงศสร13

มาประยกตใชในองคกรเปนสงส าคญอยางยงเพอทจะสามารถจดการคนท ง 3 วยไดอยางถกตองเปนประโยชนแกบคลากรและองคกร และสนบสนนกบความคดของ Frederickson,G.H.14 ก ล า ว ว า บ ร ร ย า ก า ศ อ ง ค ก ร ท ม ง ค น ซ ง

ประกอบดวย การตดตอสอสารชนดเปด การใหความสนบสนนรวมกน และการกระจายอ านาจการตดสนใจจะน าไปสการปฏบตงานทดของบคลากรซงสอดคลองกนระหวางความพงพอใจในงานของบคคลกบประสทธผลขององคกร หรอคอคณภาพชวตการท างาน คอ ประสทธผลขององคกร อนเนองจากความผาสก (Well being) ในง า น ข อ ง ผ ป ฏ บ ต ง า น Huse,E.F. and Cumming,T.g.15

เอกสารอางอง 1. ส านกนโยบายและยทธศาสตรสาธารณสข.

กรอบยทธศาสตรงานสรางเสรมสขภาพและปองกนโรคระดบชาต ป 2554-2558. กรงเทพฯ; 2554: หนา 184-186

2. กองการพยาบาล กระทรวงสาธารณสข. บทบาทหนาทความรบผดชอบเจาหนาททางการพยาบาลทปฏบตการพยาบาลในโรงพยาบาล.กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร; 2539.

3. วจตร ศรสพรรณ และกฤษณา แสวงด. ขอเสนอเชงนโยบายในการแกปญหาการขาดแคลนพยาบาลวชาชพในโรงพยาบาล. วารสารการพยาบาล; 2555: หนา 8-10.

4. อรณรตน คนธา และ รชน ศจจนทรรตน. พยาบาลความผกพนตอองคการ คณภาพชวตการท างานวฒนธรรมองคการ. วารสารพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล; 2555: หนา 7-17.



5. สมสมย สธรศานต และจนตนา วรรณรตน. ปจจยทมอทธพลตอการลาออก โอนยายของพยาบาลวชาชพฝายบรการพยาบาล โรงพยาบาลสงขลานครนทร. วารสารพยาบาลศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย; 2551: หนา 145-159.

6. คณะกรรมการลกคาสมพนธโรงพยาบาลพระปกเกลา.รายงานการส ารวจความพงพอใจในการท างานของบคลากรโรงพยาบาลพระปกเกลา. โรงพยาบาลพระปกเกลา; 2555.

7. Cohen & Uphoff. Effective Behavior in Organizations. New York: Richard D. Irwin Inc; 1980.

8. จรณต แกวกงวาล และประตาป สหสวานนท. ต าราการวจยทางคลนก บทท 4. กรงเทพฯ: คณะเวชศาสตรเขตรอน มหาวทยาลยมหดล; 2554.

9. มาสรน สกลปกษ. ความสมพนธระหวางลกษณะงานและบรรยากาศองคกรตอคณภาพชวตการท างานของพยาบาลวชาชพโรงพยาบาลพระนงเกลา ความสมพนธระหวางลกษณะงานและบรรยากาศองคกรตอคณภาพชวตการท างานของพยาบาลวชาชพโรงพยาบาลพระนงเกลา วารสารวจยทางวทยาศาสตรสขภาพ; 2552: 5(1). 32-39.

10. พทยา แกวแพง. ปจจยทมผลตอคณภาพชวตของพยาบาลวชาชพโรงพยาบาลสงขลานครนทร.สงขลานครนทรเวชสาร; 2548: 24 (2). หนา 112-116.

11. Steer.R.M. and Porter,L. Motivation and Work Behavior.New. York:McGraw-Hill; 1979.

12. Litwin,G.H., & Stringer.R.A. Motivation and Organization Climate. Bonton: Havard University Press; 1968.

13. ณฐวฒ พงศสร. การบรหารคนตางรนในองคกร. 2552. (Online). สบคนจากhttp.//www.hri.tu.ac.th./cms/seminardetail.aspx.tid+MTOx/.

14. Frederickson,G.H. New Public Administration Alabama the University of Alabama Press; 1980.

15. Huse, E.F. and Cumming, T.g. Organization Development and Chang. 3rded. Minnesota: West Publishing; 1985.



Received: 3 Dec 2019, Revised: 17 Feb 2020 Accepted: 24 Feb 2020


ความสมพนธระหวางการบรหารจดการกองทนสขภาพต าบล การเสรมพลงอ านาจ

องคกรปกครองสวนทองถน และการจดระบบสขภาพชมชน จงหวดเชยงราย

รฐวรรณ กลวงค1 พษณรกษ กนทว2,* ภทรพล มากม3

บทคดยอ

การวจยครงนศกษาความสมพนธระหวางการบรหารจดการกองทนสขภาพต าบล การเสรมพลงอ านาจองคกรปกครองสวนทองถนและการจดระบบสขภาพชมชน จงหวดเชยงราย วธการศกษา เปนการวจยเชงพรรณนาแบบภาคตดขวาง (Cross-sectional study) โดยใชเครองมอทงเชงปรมาณและคณภาพ คอแบบสอบถามและแบบสมภาษณกงโครงสราง ประชากร คอ กองทนสขภาพต าบลทงหมด 143 แหง โดยตวแทนประชากรทศกษาคอ ผแทนคณะกรรมการบรหารกองทนสขภาพต าบล กลมตวอยาง คอ ประธานกรรมการบรหารกองทนหรอเลขานการกองทน จ านวนทงสน 143 คน เลอกแบบจ าเพาะเจาะจง เกบขอมลระหวาง วนท 1 มนาคม–31 พฤษภาคม 2562 วเคราะหขอมลใชสถตเชงพรรณนา รอยละ คาเฉลย คาต าสด คาสงสด สวนเบยงเบนมาตรฐาน สถตเชงวเคราะหไดแก สถตสมประสทธสหสมพนธแบบเพยรสน และการวเคราะหเชงคณภาพ เปนการวเคราะหเชงพรรณนา ผลการศกษา การบรหารจดการกองทนสขภาพต าบลอยในระดบมาก (x = 3.93, SD = 0.525) การเสรมพลงอ านาจองคกรปกครองสวนทองถนอยในระดบมาก (x = 3.79, SD = 0.569) และการจดระบบสขภาพชมชนอยในระดบด (Mean =17.69) การบรหารจดการกองทนสขภาพต าบลมความสมพนธทางบวกในระดบสงกบการเสรมสรางพลงอ านาจองคกรปกครองสวนทองถน (r= .652**, p-value <0.001) สรป การบรหารจดการกองทนสขภาพต าบลมความสมพนธเชงบวกระดบสงกบการเสรมพลงอ านาจองคกรปกครองสวนทองถนอยางมนยส าคญทางสถต โดยการท อปท. ไดรบการสนบสนน ไดรบขอมลขาวสาร ไดรบทรพยากรและไดรบโอกาสในงาน ขณะเดยวกนกองทนสขภาพต าบลยงหนนเสรมการจดระบบสขภาพชมชนทงมตการสงเสรมสขภาพ ปองกนโรค ฟนฟสขภาพและรกษาพยาบาลระดบปฐมภมเชงรก ทงนผบรหารสปสช.ควรใหความส าคญกบการเสรมพลงอ านาจ อปท. ในการบรหารจดการกองทนสขภาพต าบลอยางเหมาะสม และการใหผลสะทอนกลบ แก อปท. ในเชงบวก เชน ใหการยอมรบ ยกยองชมเชย ใหการสนบสนนหรอจดสรรทรพยากรทงคน เงน ของในการท างานใหเพยงพอและมประสทธภาพ ตามเจตนารมณแหงพระราชบญญตหลกประกนสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2545 กลาวคอกองทนตองสนบสนนระบบสขภาพชมชน น าไปสสขภาวะทยงยนของประชาชนตอไป

ค าส าคญ กองทนสขภาพต าบล การเสรมพลงอ านาจ การจดระบบสขภาพชมชนจงหวดเชยงราย

1 นกศกษาปรญญาโท สาขาสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยแมฟาหลวง เชยงราย 2 อาจารยส านกวทยาศาสตรสขภาพ มหาวทยาลยแมฟาหลวง เชยงราย 3 อาจารยคณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร พษณโลก * Corresponding author: [email protected]




Original Article

The Relation among Local Health Insurance Fund Empowerment Local Administrative Organization and Community Health System Management

Chiang Rai Provice

Rattawan Kulwong1 , Phitsanuruk Kanthawee2,*, Phataraphon Markmee3

Abstract

This research aim to study relationship among Tambon Health Fund, empowerment local administrative organization and community health system management Chiang Rai province Method: is cross-sectional descriptive research. The quantitative and qualitative tools, namely questionnaires and semi-structured interviews were used. The samples were the Board Chairman of the Tambon Health Fund Management Committee or Fund Secretary, totaling 143 people. The purposive sampling was collected during March 1- May 31, 2019.Data were analyzed using descriptive statistics, percentage, mean, minimum value, the highest value. The standard deviation and analytical statistics are Pearson product moment correlation coefficient. And qualitative analysis Is descriptive analysis. Result: The study management of Tambon Health Fund was at a high level (x =3.93, SD=0.525). Empowerment for local government organizations was at a high level (x = 3.79, SD =0.569. And community health system management at a good level (Mean=17.69). The relationship between the management of Tambon health funds and the empowerment of local government organizations, it was found that the overall success District health fund management has a high level of a positive relationship with empowerment of local government organizations (r= .607, p-value<0.001). Summary and suggestions: The management of the Tambon Health Fund had a positive relationship high level with the empowerment of the local administrative organization with statistical significance. With the local administrative organization being supported Get information Get resources Get job opportunities (Kanter, 1997), And is related to the organization of health systems in the community such as health promotion, disease prevention, health rehabilitation and proactive primary care. National Health Committee should focus on empowerment of the local administrative organization in managing the Tambon Health Fund to achieve. And providing feedback in a positive way, such as accepting, praising, supporting, or allocating resources to work sufficiently and efficiently. According to the intention of the National Health Security Act 2002, that is, the fund must support the health systems in the community. Which will lead to the sustainable well-being of the people. Keywords: Tambon Health Fund, Empowerment, health security system in the community, Chiang

Rai Province

1 Master degree student of Public Health, School of Health Science, Mae Fah Luang University 2 Public Health Lecturer, School of Health Science, Mae Fah Luang University 3 Fuculty of Public Health. Naresuan University, Phitsanuloke * Corresponding author: [email protected]



บทน า

พระราชบญญต หล กประกนส ขภาพแหงชาต พ.ศ.2545 ก าหนดใหประชาชนและทองถนมสวนรวมในระบบหลกประกนสขภาพถ วนหน า 1 สอดคล อ งก บ ร ฐ ธ ร รมนญแห งราชอาณาจกรไทยพ.ศ. 2550 มาตรา 80(2) ซงบญญตใหรฐตองด าเนนการตามแนวนโยบายดานการสาธารณสข โดยตองสงเสรมสนบสนนและพฒนาระบบสขภาพทเนนการสรางเสรมสขภาพน าไปสสขภาวะของประชาชน2 และ พ .ร .บ .กระจายอ านาจสทองถน พ.ศ. 2542 มาตรา16 และ 17 ระบให อปท. มอ านาจหนาทจดบรการสาธารณะ การสาธารณสข และการรกษาพยาบาลเพอประโยชนของประชาชนในทองถนของตนเอง

กองทนหลกประกนสขภาพระดบทองถนหรอพนท ซงการศกษานเรยกวา“กองทนสขภาพต าบล”จดตงขนตามพระราชบญญตหลกประกนสขภาพแหงชาต พ.ศ.2545 มาตรา 18(1) (9) มาตรา 38 มาตรา 41 มาตรา 47 ใหอ านาจ อปท. บรหารจดการรวมกบภาคสวนทเกยวของในพนท โดยกองทนตองสงเสรมระบบสขภาพชมชนเนนการสรางเสรมสขภาพ ปองกนโรค ฟนฟสขภาพและรกษาพยาบาลระดบปฐมภมเชงรก เพอใหประชาชนเขาถงบรการสขภาพอยางเสมอภาคลดความเหลอมล าของการมสขภาพดน าไปสสขภาวะของประชาชน ซงสปสช.ก าหนดเกณฑการใชจายเงนกองทน 5 ประเภท คอ 1) การจดบรการของหนวยงานสาธารณสข 2) การจดกจกรรมสรางเสรมสขภาพและปองกนโรคของกลมประชาชน 3)การจดบรการสาธารณสขของศนยเดกเลกศนยพฒนาคณภาพชวตผสงอายหรอคนพการในชมชน 4) สนบสนนคาใชจายในการบรหารจดการกองทนใหมประสทธภาพ และ 5) สนบสนนกรณเกดโรคระบาดหรอภยพบตในพนท ทงน อปท.ทเขารวมจดตงกองทนตองสมทบเงนตามสดสวนและมการ

บรหารจดการในรปแบบของคณะกรรมการจากสามภาคสวน คอ ทองถน สาธารณสขและชมชน โดย สปสช. ก าหนดเกณฑประเมนผลการด าเนนงานกองทน 3 ดาน คอ 1) การบรหารจดการแบบมสวนรวม 2) การสรางนวตกรรมแบบมสวนรวม 3) การรวมรบผลประโยชนกองทน 3

กองทนสขภาพต าบล เปนกลไกในการจดระบบสขภาพชมชน โดย สปสช. สนบสนนทรพยากรตาง ๆ เพอให อปท. สามารถบรหารจดการกองทนไดอยางมประสทธภาพ จากรายงานสถานการณกองทนสขภาพต าบลจงหวดเชยงรายทงหมด 143 แหง เรมจดตงกองทนในป พ.ศ.2549-2554 จ านวน 117 แหงมกองทนเตมพนทในป 2557 จากผลการประเมนกองทน พบวา มกองทนทศกยภาพสง (เกรดA+) รอยละ11.19 ศกยภาพด (เกรดA) รอยละ 61.54 ศกยภาพปานกลาง(เกรดB) รอยละ 20.28 ทตองเรงพฒนา(เกรด C) รอยละ 6.29 และมกองทนทเปนศนยการเรยนรระดบจงหวด 6 แหง4 แสดงวาเปนพนททประสบความส าเรจในการบรหารจดการกองทนส ขภ าพต า บ ล ซ ง ผ ว จ ย มอ งว า ร ะบบกา รประเมนผลการด าเนนงานกองทนทผานมา ยงไมครอบคลมในดานการประเมนผลและยงมชองวาง(Gap) อย เนองจากเปนการประเมนทมง เนนกระบวนการบรหารกองทน 3 ดานคอ การบรหารจดการ การมสวนรวม และการสรางนวตกรรม แตยงไมสามารถสะทอนใหเหนผลลพธดานสขภาพของประชาชนหรอระบบสขภาพชมชนจากการด าเนนงานกองทนไดหรอไมอยางไร ผวจยจงสนใจศกษาความสมพนธระหวางการบรหารจดการกองทนสขภาพต าบลการเสรมสรางพลงอ านาจองคกรปกครองสวนทองถนและการจดระบบสขภาพชมชน จงหวดเชยงราย โดยใช กรอบแนวคดการเสรมพล งอ านาจของคานเตอร (Kanter, 1979)5 เปนกรอบในการศกษาดงกลาว ผลการศกษาครงนจะท าใหทราบทศทางการ



ด าเนนงานดานสขภาพของกองทนสขภาพต าบล ใหผทมส วนเกยวของใช เปนแนวทางในการวางแผน ทบทวนการด าเนนงานและมตการประเมนผลของกองทนสขภาพต าบลให เกดประโยชนตอระบบสขภาพชมชนตอไป

วตถประสงคในการวจย เพอศกษาความสมพนธระหวางการบรหาร

จดการกองทนสขภาพต าบล การเสรมพลงอ านาจองคกรปกครองสวนทองถนและการจดระบบสขภาพชมชน จงหวดเชยงราย


การวจยครงน เปนการวจยเชงพรรณนาแบบภาคต ดขว า ง ( Cross-sectional study) ศกษาความสมพนธระหวางการบรหารจดการกองทนสขภาพต าบล การเสรมพลงอ านาจองคกรปกครองสวนทองถนและการจดระบบสขภาพชมชน จงหวดเชยงราย เกบขอมลทงเชงปรมาณและเชงคณภาพ โดยใชขอมลเชงปรมาณเปนหลก มการด าเนนงานดงน

1. ประชากรและกลมตวอยาง

1.1 ประชากร คอ กองทนสขภาพต าบลทจดตงในป 2549-2557 จ านวน 143 กองทน โดยตวแทนประชากรทศกษาคอ ผแทนคณะกรรมการบรหารกองทนสขภาพต าบล กองทนละ 1 คน ศกษาในประชากรทงหมด

1.2 กลมตวอยางทใชตอบแบบสอบถาม คอประธานกรรมการหรอเลขานการกองทน จ านวน 143 คน เล อกแบบเฉพาะ เจาะจง (Purposive sampling) กลมตวอยางทศกษาและเกบขอมลโดยการสมภาษณ ไดแก ประธานกรรมการกองทน จ านวน 6 คน เลอกแบบ

เฉพาะ เ จ าะจ ง (Purposive Sampling) จ า กกองทนทไดรบการประเมนผลงานตามเกณฑสปสช. จ านวน 6 กองทน คอ กองทนทมศกยภาพการบรหารจดการระดบดเยยม (เกรด A+) ตดกน 3 ปซอน จ านวน 3 กองทน ไดแก 1) เทศบาลต าบลยางฮอม 2) เทศบาลต าบลบานแซว 3)อบต.บานโปง และกองทนทตองเรงพฒนา (เกรด C) จ านวน 3 กองทน ไดแก 1) เทศบาลต าบลบานเหลา 2) อบต.แมสลองใน 3) อบต.ทงกอ

เครองมอทใชในการศกษา การวจยครงนใช เครองมอในการศกษา 2 ประเภท คอ เชงปรมาณและเชงคณภาพโดยผานองคประกอบหลก 2 ประการ คอ ความถกตอง (Validity) ไดคา IOC เทากบ 0.86 และความนาเชอถอ (Reliability) ไดค า Cronbach's alpha เ ท า ก บ 0 . 93 ข อ งเครองมอทใชในการวด ดงน

1) เครองมอท ใช ในการเกบขอมลเช งปรมาณ คอ แบบสอบถามผวจยสรางขนตามกรอบแนวคดและวตถประสงคของการศกษา ซงผ านการตรวจสอบคณภาพจากผ เช ยวชาญ จ านวน 3 ทาน แบงเปน 6 สวน ดงน

สวนท 1 ขอมลสวนบคคลผใหขอมลส าคญ ไดแก เพศ อาย การศกษา ต าแหนง ประสบการณท างานกองทน ลกษณะค าถามเปนแบบตรวจสอบรายการ (Check List) และแบบปลายเปด มค าถามทงหมด 7 ขอ

สวนท 2 ขอมลพนฐานและบรบทของกองทน ไดแก ประเภทอปท. จ านวนประชากร หมบาน ระยะเวลาด าเนนงานกองทน การด าเนนงานกองทน ลกษณะค าถามเปนแบบตรวจสอบรายการ (Check List) ทงหมด 22 ขอ

สวนท 3 ขอมลการบรหารจดการกองทนสขภาพต าบล ผวจยสรางขนโดยประยกตตาม



แบบประเมนของสปสช. ม 3 ดาน คอ 1) การบรหารจดการแบบมส วนร วม 2) การสร างนวตกรรมแบบมสวนรวม 3) การรวมรบประโยชนจากกองทนและผานการทดลองใชกบกลมตวอยางจ านวน 30 คน มคาความเชอมนสมประสทธ ครอนบาคอลฟา เทากบ 0.92 มค าถามทงหมด 20 ขอ ลกษณะเปนมาตราสวนประมาณคาตามแบบของลเครท(Likert) ม 5 ระดบ

สวนท 4 ขอมลการเสรมพลงอ านาจ อปท. ผวจยสรางขนประยกตจากแนวคดคานเตอร (Kanter, 1979) แบงเปน 4 ดาน ไดแก 1) การไดรบขอมลขาวสาร 2) การไดรบสนบสนน 3) การไดรบทรพยากร 4) การไดรบโอกาสในงาน และผานการทดลองกบกลมตวอยาง 30 คน มคาความเชอมนสมประสทธครอนบาคแอลฟาเทากบ 0.91 มค าถาม 18 ขอ เปนแบบมาตราสวนประมาณคาของลเครท (Likert) ม 5 ระดบ

สวนท 5 ขอมลการจดระบบสขภาพชมชน ประกอบดวย 4 ดาน ไดแก 1) การสงเสรมสขภาพ 2) การปองกนโรค 3) การฟนฟสขภาพ 4) การรกษาพยาบาลระดบปฐมภมเชงรก และผานการทดลองใชกบกลมตวอยาง จ านวน 30 คน มคาความเชอมนสมประสทธครอนบาคแอลฟาเทากบ 0.76 มค าถาม 20 ขอ เปนแบบเลอกตอบ 2 ตวเลอก คอ ใช และ ไมใช มคาคะแนนระหวาง 0-20 คะแนน ก าหนดเกณฑการใหคะแนน ดงน ตอบ ใช ได 1 คะแนน ตอบ ไมใช ได 0 คะแนน เกณฑการแปลความหมายม 3 ระดบ โดยจดตามชวงคะแนนจากคาดงน

16 คะแนนขนไป หมายถง จดระบบ สขภาพชมชนอยในระดบด

10 - 15 คะแนน หมายถง จดระบบสขภาพชมชนอยในระดบพอใช

ต ากวา 10 คะแนน หมายถง จดระบบสขภาพชมชนในระดบไมด

สวนท 6 ปญหา อปสรรคในการด าเนนงานกองทนและขอ เสนอแนะ เปนค าถามแบบปลายเปด สถตทใชในการวเคราะหขอมล ประกอบดวย

1) ใชสถตเชงพรรณณา ไดแก การแจกแจงความถ รอยละ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน คาสงสด คาต าสด

2) ใ ช ส ถ ต เ ช ง ว เ ค ร าะห ไ ด แก สถ ตสมประสทธสหสมพนธเพยรสน ก าหนดความมน ย ส า คญทา งสถ ต ท ร ะด บ 0.05 และแปลความหมายคาสมประสทธสหสมพนธ (r) โดยจ าแนกคาสมประสทธสหสมพนธไว ดงน

± 0.81 ถง 1.00 หมายถง มความสมพนธในระดบสงสด

± 0.61 ถง 0.80 หมายถง มความสมพนธในระดบสง

± 0.41 ถง 0.60 หมายถง มความสมพนธในระดบปานกลาง

± 0.20 ถง 0.40 หมายถง มความสมพนธในระดบต า

± 0.00 ถง 0.19 หมายถง มความสมพนธในระดบต าสด

3) วเคราะหขอมลเชงคณภาพ โดยการวเคราะหเชงพรรณา (Descriptive Analysis) ขอพจารณาดานจรยธรรม

การศกษาครงนไดรบพจารณารบรองจากคณะกรรมการพจารณาจรยธรรมการวจยในมนษยของมหาวทยาลยแมฟาหลวงหนงสอรบรองเลขท REH-61118และส านกงานสาธารณสขจงหวดเชยงรายหนงสอรบรองเลขท CRPPHO 40/2561




การวจยนมการเกบขอมลทงเชงปรมาณเชงและคณภาพ โดยสรปดงน

1. ขอมลสวนบคคล สวนใหญเปนเพศชาย อายระหวาง 41-50 ป ระดบศกษาปรญญาตรมากท ส ด ต าแหน งปลด เทศบาล/อบต. ซ ง เปนเลขานการกองทนโดยต าแหนง (รอยละ 53.8) ประสบการณท างาน 4-6 ป อยในวาระท 2 (รอยละ 60.1) ผใหขอมลในการสมภาษณ เปนชาย 5 คน หญง 1 คน อายระหวาง 41-50 ป การศกษาระดบปรญญาตรและมระยะเวลาปฏบตงานกองทน 5-10 ป

2. ขอมลพนฐานกองทนสขภาพต าบล เปนกองทนประเภทเทศบาลต าบล และ อบต. ขนาดกลาง เปนกองทนน ารองและกองทนรายเกาในสดสวนใกลเคยงกน มการบรหารจดการในระดบด (เกรด A) มากทสด ผน าทองถนเหนชอบในการจดต งกองทนเนองจากรบทราบนโยบายจาก สปสช. ประชากรในพนท 5,000-10,000 คน หมบานรบผดชอบ 6-10 หมบาน (xˉ=13.43, SD =7.012) ประชากรเปนวยท างานและผสงอายมากทสด(รอยละ 69.2 และ รอยละ 67.8) และเดกแรกเกด-6 ป นอยทสด หลายพนทมประชากรแฝงอยดวย มผ พการ/ทพพลภาพและผปวยเรอรง จ านวน100-500 คน (รอยละ 70.6 และ รอยละ 55.99) ผปวยตดบานตดเตยงนอยกวา 50 คน (รอยละ 86) ทงนอปท. จดใหมบรการสาธารณะในชมชน ไดแก ศนยพฒนาเดกเลก 1-3 แหง (รอยละ 66.4) โรงเรยนผสงอาย 1-3 แหง (รอยละ 83.2) สถานทอปกรณออกก าลงกาย 1-5 แหง (รอยละ 61.5) ศนยบรการสขภาพชมชน (ศสมช.) มากกวา 3 แหง (รอยละ 42.0) จดตงกลมชมรมเครอขายประชาชนทมบทบาทส าคญดานสขภาพ

ไดแก ชมรมผส งอายมากทสด (รอยละ 97.9) ประชาชนเสยงเปนโรคจากพฤตกรรม สงคมและสงแวดลอมในระดบปานกลาง ไดแก ภาวะอวน (รอยละ 60.1) สบบหรดมแอลกอฮอลประจ า (รอยละ 51.0, 53.1) สารเคมภาคเกษตรกรรม (รอยละ 53.8) สวนใหญเปนโรคไมตดตอเรอรงมากกวาโรคตดเชอ ไดแก โรคเบาหวาน ความดนโลหตสง มะเรง อบตเหตบนถนน โรคไขเลอดออก เปนตน ซงทงสองประเภทกองทน มปจจยพนฐานดานประชากร การจดบรการสาธารณะรวมทงโรคและปจจยเสยงสขภาพของประชาชนในพนทไมแตกตางกน

3. ขอมลดานการบรหารจดการกองทนสขภาพต าบล ทกกองทนมการบรหารในรปแบบคณะกรรมการจากภาคสวนตางๆจ านวน15-17 คน (รอยละ 46.9) แตงตงอนกรรมการจ านวน 3-4 ชด (รอยละ 40.3) มการประชมคณะกรรมการเพอพจารณาอนมตโครงการ3-4 ครง/ป และมการตรวจสอบโครงการทขอรบงบประมาณจากกองทนไปด าเนนการทกโครงการ

4. ขอมลด านการบรหารงบประมาณกองทนสขภาพต าบล งบประมาณกองทนทงหมดมาจาก 1) เงนจดสรรจาก สปสช. 2) เงนสมทบจากอปท. 3) เงนบรจาคจากประชาชน 4) รายไดและทรพยสนจากกองทน พบวากองทนประเภทอบต.มงบประมาณต ากวา 500,000 บาท (รอยละ 55.2) ซงนอยกวากองทนเทศบาลซงมงบประมาณ 500,000-1,000,000 บาท (รอยละ 44.4) ทงนหลายแหงสมทบงบประมาณในสดสวนสงกวาท สปสช. ก าหนด และประชาชนรวมบรจาคเงนกบกองทนดวย



5. ขอมลดานประสทธภาพการใชจ ายเงนกองทนสขภาพต าบล มการใชจายงบประมาณอยางนอย 80% ของเงนทงหมดในปงบประมาณเปนไปตามแผน (รอยละ 80.4) โดยท งสองประเภทกองทนสนบสนนงบประมาณใหกลมประชาชนด าเนนกจกรรมสรางเสรมสขภาพปองกนโรคมากทสด (รอยละ95.8) และสนบสนนหนวยบรการสาธารณสขท ากจกรรมสรางเสรมสขภาพ ปองกนโรค ฟนฟสขภาพ รกษาพยาบาลปฐมภม เช งรก (รอยละ93.0) และสนบสนนกจกรรมบรการสขภาพตามสทธประโยชนในกลมผสงอาย ผมอาชพเสยงและผปวยเรอรงมากทสด แตมการใชงบประมาณในกลมผพการ/ทพพลภาพนอยกวากลม อน ขณะเดยวกนทองถนใชงบกองทนสนบสนนศนยพฒนาเดกเลกและศนยพฒนาคณภาพชวตผสงอายในพนท ไดอกดวย แสดงวากองทนมการใชเงนโดยค านงถงความตองการดานสขภาพของประชาชนและสามารถจดสรรงบประมาณตามแผนงานครบ 5 ประเภท ครอบคลมทกกลมวย โดยมประสทธภาพการใชจายเงนกองทนเทยบกบรายรบปทผานมาเปนไปตามแผนและไมมเงนเหลอสะสมคางทอ

6. การพฒนาศกยภาพคณะกรรมการและการนเทศตดตามกองทนสขภาพต าบล ทกกองทนไดรบการพฒนาศกยภาพคณะกรรมการโดยการอบรมทกปและศกษาดงานกองทนอน 1-2 ครง/ป ขณะ เ ด ย ว ก น ม ก อ งท น อ นม าศ กษ าด ง าน

แลกเปลยนเรยนร ในพนทดวย นอกจากนทกกองทนไดรบการน เทศตดตามจากส านกงานสาธารณสขอ าเภอ ปละ 1-2 ครง (รอยละ 93.7) ในขณะทสปสช.เขตและส านกงานสาธารณสขจงหวดท าหนาทในเรองการอบรมเกยวกบระเบยบและพฒนาศกยภาพกรรมการเปนหลก

7. การบรหารจดการกองทนสขภาพต าบล ภาพรวมอยในระดบมาก (x =3.93, SD = 0.525) และทกดานมคะแนนเฉลยอยในระดบมาก โดยเร ย งจากมากไปหาน อย ด งน การร วมร บผลประโยชนจากกองทน การบรหารจดการแบบมสวนรวม และการสรางนวตกรรมแบบมสวนรวม ดงแสดงในตารางท 1

8. การเสรมพลงอ านาจองคกรปกครองสวนทองถนภาพรวมอยในระดบมาก ( x =3.79, SD =0.569) พจารณารายดานเรยงจากมากไปนอย ดงน การไดรบขอมลขาวสาร การไดรบสนบสนน การไดรบทรพยากร และการไดรบโอกาสในงาน ดงแสดงในตารางท 2

9. การจดระบบสขภาพชมชนภาพรวมอยในระดบด (Mean=17.69) ประกอบดวยการสงเสรมสขภาพ การปองกนโรค การฟนฟสขภาพ และการรกษาพยาบาลระดบปฐมภมเชงรก ดงแสดงในตารางท 3

10. การบรหารจดการกองทนสขภาพต าบลมความสม พนธทางบวกในระดบส งกบการเสรมสรางพลงอ านาจองคกรปกครองสวนทองถนอยางมนยส าคญทางสถต (r=.652** ,p-value <0.001) แสดงในตารางท 4



ตารางท 1 คาเฉลยและสวนเบยงเบนมาตรฐาน ความส าเรจในการบรหารจดการองทนสขภาพต าบล (n=143)

การบรหารจดการกองทนสขภาพต าบล คาเฉลย(x ) SD ระดบ การบรหารจดการแบบมสวนรวม 4.08 .553 มาก การสรางนวตกรรมแบบมสวนรวม 3.53 .553 มาก การรวมรบประโยชนจากกองทน 4.18 .602 มาก ภาพรวมการบรหารจดการกองทน 3.93 .525 มาก

ตารางท 2 คาเฉลย และสวนเบยงเบนมาตรฐาน ระดบการเสรมพลงอ านาจอปท. (n=143) การเสรมพลงอ านาจแกองคกรปกครองสวน

ทองถน คาเฉลย (x) SD ระดบ

การไดรบขอมลขาวสาร 3.98 .648 มาก การไดรบการสนบสนน 3.93 .637 มาก การไดรบทรพยากร 3.90 .662 มาก การไดรบโอกาสในงาน 3.37 .830 ปานกลาง ภาพรวมการเสรมพลงอ านาจ 3.79 .569 มาก

ตารางท 3 คาเฉลย คาต าสด สงสด จ าแนกการจดระบบสขภาพชมชนรายดาน (n=143)

การจดระบบสขภาพชมชน ระดบความคดเหน n=143 แปลผล

อบต.n=71 เทศบาล n=72 รวม Mean (min-max) Mean(min-max) Mean(min-max)

การสงเสรมสขภาพ 5.11 (2-6) 5.50 (3-6) 5.31 (2-6) การปองกนโรค 7.03 (3-8) 7.28 (3-8) 7.15 (3-8) การฟนฟสขภาพ 1.92 (0-2) 1.88 (0-2) 1.90 (0-2) การบรการรกษาปฐมภมเชงรก 3.24 (1-4) 3.42 (0-4) 3.33 (0-4) รวมการจดระบบสขภาพชมชน 17.30 (6-20) 18.07 (6-20) 17.69 (5-20) ด

ตารางท 4 แสดงคาสมประสทธสหสมพนธระหวางการบรหารจดการกองทนสขภาพต าบลกบการ

เสรมสรางพลงอ านาจองคกรปกครองสวนทองถน จ าแนกตามดานและภาพรวม (n=143)

การบรหารจดการกองทน การเสรมพลงอ านาจองคกรปกครองสวนทองถน การเสรม

พลงอ านาจ

ระดบความสมพนธ ไดรบขอมล

ขาวสาร

ไดรบการสนบสนน

ไดรบทรพยากร

ไดรบโอกาส ในงาน

การบรหารจดการแบบมสวนรวม .585** .558** .372** .425** .577** ปานกลาง การสรางนวตกรรมแบบมสวนรวม .534** .535** .379** .542** .589** ปานกลาง การรวมรบผลประโยชนจากกองทน .515** .417** .414** .306** .467** ปานกลาง ภาพรวม .625** .601** .469** .504** .652** สง

**. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed).



สรปผลและอภรายผลการวจย

การอภปรายผล 1. การบรหารจดการกองทนสขภาพต าบล

ภาพรวมอย ในระดบมาก และมความสมพนธทางบวกในระดบสงกบการเสรมพลงอ านาจองคกรปกครองสวนทองถนอยางมนยส าคญทางสถต โดยดานการรวมรบประโยชนจากกองทนมระดบมากทสดและดานนวตกรรมแบบมสวนรวมมระดบต ากวาดานอน6 เนองจากกองทนมประโยชนกบประชาชนในการเขาถงบรการสงเสรมสขภาพปองกนโรคท วถ งและไดรบการ ฟนฟสขภาพ รกษาพยาบาลระดบปฐมภมและเฝาระวงโรคไดดข น ท ง น ผ น า ท อ ง ถ น ร บ ร น โ ย บ า ย แ ล ะ ใ หความส าคญกบงานกองทนทชวยใหชาวบานมคณภาพชวตดขน เหนไดจากการสมทบงบประมาณในอตราสงกวาก าหนด ขณะเดยวกนประชาชนเขารวมกจกรรมกองทนและรวมลงขนกบกองทนมากขน7

การบรหารจดการกองทนแบบมสวนรวม พบวาคณะกรรมการมสวนรวมอยในระดบมากทสด เนองจากคณะกรรมการมสวนรวมในทกขนตอนทงการวางแผนงานโครง การ แผนการ ใช จ ายงบประมาณใหมประสทธภาพและตดสนใจรวมกนผานการประชมคณะกรรมการ ตามหลกธรรมมาภบาลโปร ง ใสตรวจสอบได ตลอดจนต ดตามประเมนผล รายงานผลและประชาสมพนธใหประชาชนทราบผานเวทประชาคมและชองทางตางๆ แสดงใหเหนวาคณะกรรมการมบทบาทส าคญในการน ากองทนใหประสบความส าเรจ ในปทผานมาพบวาประสทธภาพการใชจายเงนกองทนสวนใหญเปนไปตามแผนไมมเงนเหลอคางทอและสามารถจดสรรงบประมาณตามแผนงาน/โครงการครบท ง 5 ประเภท สามารถตอบสนองความต อ งการด านส ขภาพของประช าชนได ต ามกลมเปาหมาย ทงนสงเกตวาการใชจายงบประมาณ

ส าหรบกลมผพการ/ทพพลภาพนอยกวากลมอน ขณะเดยวกนการก ากบตดตามตรวจสอบโครงการทขอรบทนไปด าเนนการในพนทยงไมเปนทางการและยงไมมเครองมอกลางใชประเมนเพอใหเหนผลลพธด านส ขภาพของประชาชน 8,9,10,11 ในการศกษานพบวาระดบการมสวนรวมไมแตกตางกนระหวางกองทนประเภทเทศบาลกบประเภท อบต. แตมความแตกตางกนระหวางกองทนทบรหารจดการดกบกองทนทตองเรงพฒนา นาจะอธบายไดวากองทนทบรหารจดการดมกลไกการพฒนาศกยภาพคณะกรรมการใหรบทบาทหนาทในการบร หารกองทนและม การประชาส ม พนธ ใ หประชาชนเขาถงบรการตามสทธประโยชนและมการเสรมพลงใหกลมแกนน าภาคประชาชนมความเขมแขง อกทงมการจดท าแผนการด าเนนงานกองทนอยางชดเจนและทส าคญสามารถกาวขามปญหาอปสรรคการท างานระเบยบวธปฏบตตาง ๆ รวมทงการบรณาการกบหนวยงานหรอกองทนอนๆ ในพนทขณะเดยวกนกองทนทตองเร งพฒนาคณะกรรมการยงไมเขาใจบทบาทและเงอนไขในการด าเนนงานกองทน จงไมสามารถบรหารจดการกองทนและบรหารงบประมาณภายใตระเบยบไดตามเปาหมาย ทงนสวนหนงเกดจากกรรมการยงไมไดรบการพฒนาศกยภาพและไมมผรบผดชอบงานกองทนโดยตรง จงไมสามารถด าเนนงานอยางมประสทธภาพและขาดการประชาสมพนธกองทนจงท าใหประชาชนเขามามสวนรวมในกจรรมของกองทนนอยดวย12 อยางไรกดพบวากองทนเรมบรณาการกบกองทนอน ๆ เชน กองทน พมจ. กองทน Long Term Care (LTC) มลนธ NGO สสส. เปนตน แตยงเปนลกษณะแยกงบกนท า ท งนกองทนทบรหารจดการด (กองทนเทศบาลยางฮอม) รวมกบประเทศญปนบรณาการกบโครงการดแลผสงอายตดบานตดเตยงภายใตโครงการ Smart care ม ระบบการท างานผ านโทรศพท มอถ อ



Smart phone เพอใหการตดตามดแลตอเนอง แตกรณนไมไดเปนลกษณะทเกดขนในพนททวไป13,14

การสรางนวตกรรมแบบมสวนรวมซงมระดบต ากว าด าน อน เน องจากกองทนมการสร า งนวตกรรมสขภาพชมชนหรอโครงการทแกไขปญหาสขภาพหรอสามารถปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพของประชาชนอยางเปนรปธรรม ซงยงมจ านวน ไมมาก ประมาณ 10% ซงพบในกองทนทบรหารจดการดทมการด าเนนงานครบวงจร ทงนสวนหนงมาจากผน าทองถนเหนความส าคญเรองสขภาวะและมเครอขายชมชนทเขมแขงสามารถเชอมโยงโรคปจจยเสยงสขภาพและอนามยสงแวดลอมในพนทจนพฒนาจากโครงการไปสขอเสนอแนะนโยบายสาธารณะระดบทองถน เชน การลดสารพษในการเกษตร อาหารปลอดภยในชมชน การจดการขยะและชมชนปลอดไขเลอดออก เปนตน แสดงใหเหนวาคณะกรรมการมการรบรเปาหมายของกองทนวาไมไดจ ากดแคมตสขภาพแตสามารถด า เนนการได ครอบคล มถ งป จจ ย เส ย งด านสงแวดลอมและปจจยเสยงดานสงคมทมผลกระทบตอสขภาพ15,16,17 ผ วจย เหนวา ในพนทจ งหวดเชยงรายซงเปนกองทนน ารองและรายเกาทมทศทางการพฒนาสยคนวตกรรมสขภาพเตรยมรบมอกบสถานการณดานสขภาพตางๆในอนาคตอนใกล อาท เดกเกดลดลง สงคมสงวยทตองการดแลมากขน แบบแผนการเจบปวยจากพฤตกรรมหรอโรค NCDs เ พ มข น โ รคท ม าจ ากการ เ คล อนย า ยประชากรและแร ง ง านต า ง ด า ว และปญหาสงแวดลอมในพนท สปสช.หรอหนวยงานเกยวของควรหนนเสรมกองทนใหมการตอยอดจากโครงการไปสการสรางนวตกรรมดานการสงเสรมสขภาพ ปองกนโรค รกษาและฟนฟสขภาพหรอนโยบายสาธารณะระดบทองถน ซงจะชวยสนบสนนใหประชาชนไดแสดงบทบาทในการพงตนเองดานสขภาพและสรางกลไกในพนทจดการกบปญหา

สขภาพชมชน ซงชใหเหนทศทางในการพฒนาระบบสขภาพชมชนตอไป

2. การเสรมพลงอ านาจองคกรปกครองสวนทองถน จงหวดเชยงราย ภาพรวมอยในระดบมากโดยดานการไดรบการสนบสนนมากทสด และมความสมพนธทางบวกระดบปานกลางกบการบรหารจดการกองทนสขภาพต าบลอยางมนยส าคญทางสถตน น เนองจาก อปท.ได รบสนบสนนจากสปสช.และหนวยงานทเกยวของ มบรรยากาศการท างานทด ลดการสงการและชน า อปท.มอสระในการบรหารจดการกองทนตามกรอบกฏหมาย สอดคลองกบแนวคดของ Kanter (1979) กลาววาการเสรมพลงอ านาจจะตองจดสงแวดลอมใหมความยดหยนในการบรหาร มอสระในการตดสนใจ สามารถใชความรความสามารถและทกษะในการท า งานน น ได เ ต มศ กยภาพส ง ผล ใหป ระสบความส าเรจ ขณะเดยวกน สปสช.มกลไกการนเทศตดตามการด าเนนงานของกองทน ทงน พบวาส านกงานสาธารณสขอ าเภอเปนหนวยงานทมศกยภาพในการสนบสนนการด าเนนงานของกองทนสขภาพต าบลไดเปนอยางดเมอเปรยบเทยบกบหนวยงาน อน โดยพจารณาจากมตความครอบคลมของการนเทศตดตามและความใกลชดกบพนทกองทน15

การไดรบทราบขอมลขาวสารภาพรวมอยในระดบมาก และมความสมพนธทางบวกระดบปานกลางกบการบรหารจดการกองทนสขภาพต าบลอยางมนยส าคญทางสถต เนองจากผน าทองถนรบทราบนโยบายและไดรบขอมลขาวสารเกยวกบกองทนจากแหลงตาง ๆ สามารถเขาถงฐานขอมล(Big data) ของ สปสช. ไดสะดวก ทงนขอทคะแนนนอยคอการไดรบขอมลยอนกลบ ( feedback) เกยวกบผลการด าเนนงานกองทน เหนวาควรมการสอสารแบบสองทาง สอดคลองกบแนวคดของ Kanter (1979) กลาววาการเขาถงขอมลขาวสาร ท าใหผปฏบตทราบนโยบายและควรมการสอสาร



แบบสองทางจะชวยสนบสนนการตดสนใจและท าใหเกดประสทธภาพในการท างาน ผวจยเหนวาการร บ ข อ ม ล ร อ บ ด า น ใ น ก า ร บ ร ห า ร จ ด ก า ร(Management by fact) กองทนสขภาพต าบลเพอสรางความเขาใจน านโยบายสการปฏบตใหบรรลเปาหมายตอไป18,19

การไดรบทรพยากรภาพรวมอยในระดบมาก และมความสมพนธทางบวกระดบต ากบการบรหารจดการกองทนสขภาพต าบลอยางมนยส าคญทางสถตนน เนองจากอปท.ไดรบทรพยากรอยางเพยงพอเหมาะสม แตบางแหงเหนวางบประมาณทจดสรรไมเพยงพอและไมมผรบผดชอบงานกองทนโดยตรงท าใหมอปสรรคลาชาบาง สอดคลองกบแนวคดของ Kanter (1979) กลาววาการสนบสนนการปฏบตงานจะตองจดสรรทรพยากรใหเพยงพอรวมทงบคลากรในการปฏบตงานใหเหมาะสม5

การไดรบโอกาสในงานภาพรวมอยในระดบปานกลาง และมความสมพนธทางบวกระดบปานกลางกบการบรหารจดการกองทนสขภาพต าบลอยางมนยส าคญทางสถต เนองจากกรรมการไดรบการอบรมประจ าป การประชมวชาการการสมมนาทงภายในและนอกองคกรตอเนอง สงเกตขอทคะแนนนอยคอการไดรบสงตอบแทน (คาตอบแทน ค าชมเชย) และการมอบรางวลหรอประกาศเกยรตคณกองทนทประสบผลส าเรจ สอดคลองกบแนวคดของ Kanter (1979) กลาววาการไดรบพฒนาทกษะความสามารถ การใหโอกาสไปอบรมเพมพนความร การศกษาดงาน การไดรบการยกยองชมเชยและการยอมรบ ท าใหรบรถงการไดรบการเสรมพลงอ านาจสงผลใหเกดประสทธผลของงาน5,20

3. การจดระบบสขภาพชมชนภาพรวมอยในระดบด ทกกองทนจดบรการสขภาพครอบคลมทกมตแบบองครวมไมไดเนนดานใดดานหนง เหนไดจากการสนบสนนกลมประชาชนด าเนนกจกรรมสรางเสรมสขภาพปองกนโรคมากทสด (รอยละ95.8) และสนบสนนหนวยบรการสาธารณสข

จดบรการสรางเสรมสขภาพปองกนโรค ฟนฟสขภาพ การรกษาพยาบาลระดบปฐมภมเชงรก (รอยละ 93.0) กจกรรมสวนใหญเปนไปตามกรอบ สปสช.ก าหนด อาท การสงเสรมสขภาพ เชนการออกก าลงกาย การสงเสรมสขภาพผสงอาย สงเสรมพฒนาการแมและเดก การท ากจกรรมปรบเปลยนพฤตกรรม การบรโภคอาหารและการบรโภคบหรส ร า 2) ก า รป อ ง ก น โ ร ค เ ช น ก า รค ด ก รอ งโรคเบาหวาน ความดนโลหตสง มะเรง ปองกนไขเลอดออก 3) การฟนฟสขภาพ เชน การเยยมบานและกายภาพบ าบดเพอลดภาวะแทรกซอน อกทงสอน Care Giver ในการดแลเสรมพลงผปวยใหสามารถกลบมาช วย เหลอต ว เองได 4) การรกษาพยาบาลระดบปฐมภมเชงรกรวมกบเจาหนาทสาธารณสขคนหาผปวยเชงรกและมระบบสงตอเพอใหผปวยเขาถงบรการรกษาพยาบาลไดดขน ขณะเดยวกนหลายแหงมการคมครองผบรโภคและจดการสงแวดลอมทสงผลกระทบตอสขภาพ เชนการสขาภบาลอาหาร ตลาดสด และการจดการขยะตามหลกสขาภบาล กลมเปาหมายเปนประชาชนทว ไปและตามสทธประโยชนสวนใหญ เขาถงผสงอายและผปวยเรอรง ยงมชองวางการเขาถงบรการสาธารณสขทจ าเปนของกลมดอยโอกาส ผพการและทพลภาพ21

4. การบรหารจดการกองทนสขภาพต าบลมความสมพนธทางบวกระดบสงกบการเสรมสรางพลงอ านาจองคกรปกครองสวนทองถน (r= .652**

,p-value <0.001) เปนไปตามสมมตฐานทตงไว ซงสนบสนนแนวคดของคานเตอร (Kanter,1979) ทกลาววาการเขาถงการเสรมพลงอ านาจในระดบสงกจะมสมรรถนะในการปฏบตงานสงดวยเชนการเขาถงนโยบาย ขอมลขาวสาร มทรพยากรในการปฏบตงานอยางเหมาะสมเพยงพอ5

สรป การบรหารจดการกองทนสขภาพต าบลมความสมพนธเชงบวกระดบสงกบการเสรมพลงอ านาจองคกรปกครองสวนทองถนอยางมนยส าคญ



ทางสถต โดยการท อปท.ไดรบการสนบสนน ไดรบขอมลขาวสาร ไดรบทรพยากรและไดรบโอกาส ในงาน (Kanter, 1997) ขณะเด ยวกนกองทนสขภาพต าบลยงสงเสรมระบบสขภาพชมชนทงมตการสงเสรมสขภาพ ปองกนโรค ฟนฟสขภาพและรกษาพยาบาลระดบปฐมภมเชงรก ทงน สปสช. ควรใหการเสรมพลงอ านาจ อปท.อยางเหมาะสม เชนการใหผลสะทอนกลบ (feedback) แก อปท. ทควรเนนในเชงบวก เชน ใหการยกยองชมเชย ใหการสนบสนนหรอจดสรรทรพยากรทจ าเปนทงคน เ งน ของ ในการท า งาน ให เ พย งพอ และ มประสทธภาพ ตามเจตนารมณแหงพระราชบญญตหลกประกนสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2545 กลาวคอกองทนตองสนบสนนระบบสขภาพชมชนน าไปสสขภาวะทยงยนของประชาชนตอไป ขอเสนอแนะในการน าผลการวจยไปใช

ในระดบพนท อปท. อ าเภอ จงหวด 1. ส านกงานสาธารณสขอ าเภอในฐานะ

พเลยงชวยหนนเสรม อปท.ในการพฒนากองทนสขภาพต าบลใหเกดการสรางนวตกรรมดานสขภาพ หรอขบเคลอนนโยบายสาธารณะในการจดการกบปญหาสขภาพในพนท

2. อปท.ควรจดบรการสขภาพตามสทธประโยชนใหครอบคลมกลมดอยโอกาสในชมชน

3. กองทนทตองเรงพฒนายงมขอจ ากดในการบรหารจดการทงนหนวยงานเกยวของควรนเทศแบบเสรมพลงอ านาจหรอใชระบบพเลยง(Coaching) เพอชวยใหเกดการพฒนาตอไป

ในระดบนโยบาย สปสช.สาขาเขต สปสช.สวนกลาง

1. สปสช. ควรทบทวนโครงสรางการท างานกองทน เนองจาก อปท. ขาดบคลากรปฏบตงานกองทน พบวาหลายแหงด าเนนงานกองทนลกษณะงานฝาก ซงมความสมเสยงตอการบรหารจดการ

2. สปสช. ควรจดหลกสตรฝกอบรมพฒนาศกยภาพคณะกรรมการหรอเจาหนาทกองทนใหมความรขนพนฐานและมการเพมทกษะความช านาญใหแกคณะกรรมการกองทนเปนล าดบตอไป

3. สปสช.ควรเปดชองระเบยบให เกดการ บรณาการกบกองทนอน ๆ ในพนท เพอเพมกลไกการท างานทเออตอการพฒนาระบบสขภาพชมชนและนวตกรรมสขภาพ ไดแก ระบบสขภาพอ าเภอ (DHS) กองทนระบบดแลระยะยาว (LCT) เปนตน

4. สปสช. ควรใหความส าคญกบการเสรมพลงอ านาจอยางเหมาะสม เชน การใหผลสะทอนกลบ (feedback) แก อปท. ทควรเนนในเชงบวก เชน การยกยองชมเชย การใหรางวลกองทนทบรหารจดการดเดน (High/Top performence) เพอสรางแรงจงใจเพมคณคาในงานและใหเกดผลการปฏบตงานทดขน ขอเสนอแนะในการวจยครงตอไป

1. ศกษาประสทธภาพประสทธผลกองทนสขภาพต าบลในการจดระบบสขภาพชมชนในระดบเขตและระดบประเทศ เพอก าหนดทศทางการพฒนากองทนสขภาพต าบลระหวางผก าหนดนโยบายผน านโยบายไปปฏบต

2. ศกษามตการประเมนผลการด าเนนงานกองทนดานผลลพธสขภาพประชาชนและการจ ดระบบส ขภ าพในช มชน ภาย ใต กองท นหลกประกนสขภาพในระดบจงหวด ระดบเขต เ พ อ ใ ช เ ป น ข อม ล ใ นก า รก า หนดน โ ยบา ยระดบประเทศตอไป


การศกษาคร งนส าเรจไปได ดวยด ดวยความกรณาจากคณาจารยหลายทานโดยเฉพาะ อ.ดร.พษณรกษ กนทว อาจารยทปรกษาหลก อ.ดร.ภทรพล มากม อาจารยทปรกษารวม อ.อรจต บ ารงสกลสวสด ผทรงคณวฒดานระบบ



สขภาพชมชน สปสช. ทกรณาใหค าปรกษาแนะน า รวมท งผ ใหขอมลส าคญไดแก ผบรหารและผเกยวของทกทานในองคกรปกครองสวนทองถนจงหวดเชยงราย ตลอดจนมหาวทยาลยแมฟาหลวงทสนบสนนทนการท าวจยและการเผยแพรงานวจยครงน


1. ส านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต. ระบบบรหารจดการกองทนหลกประกนสขภาพระดบพนท; 2555. สบคนจาก http://www.tobt.nhso.go.th

2. ส านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต. แผนงานสนบสนนระบบสขภาพชมชน; 2559. สบคนจาก www.nhso.go.th

3. ส านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต. คมอปฏบตงานกองทนหลกประกนสขภาพในระดบทองถนหรอพนท. กรงเทพฯ:

ศรเมองการพมพ; 2557. 4. ส านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต.

กองทนหลกประกนสขภาพในระดบทองถน/พนท ;2561. สบคนจาก http://obt.nhso.go.th/

5. Kanter, (1997) อางถงใน อารวรรณ อวมตาน. การเสรมสรางพลงอ านาจในระบบบรการพยาบาล.กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย; 2547.

6. รงเรอง แสนโกษาและคณะ. รปแบบการบรหารจดการกองทนหลกประกนสขภาพระดบทองถนเครอขายบรการสขภาพท 7.วทยานพนธปรญญารฐประศาสตร ดษฎบณฑต. มหาวทยาลยราชภฏมหาสารคาม มหาสารคาม; 2555.

7. สมเกยรต ธรรมสาร. การประเมนผลโครงการหลกประกนสขภาพถวนหนาของอ าเภอหว

ตะพาน จงหวดอ านาจเจรญ. วทยานพนธการศกษามหาบณฑต, สาธารณสขศาสตรมหาบณฑต, มหาวทยาลยมหาสารคาม; 2547.

8. ศรศกด บญมน. ปจจยทมอทธพลตอการด าเนนงานตามอ านาจหนาทของคณะกรรมการบรหารกองทนหลกประกนสขภาพทองถนจงหวดอทยธาน. วทยานพนธสาธารณสขศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, นนทบร; 2551.

9. วรรณา ทองกาวแกว.การมสวนรวมของประชาชนในการด าเนนงานกองทนหลกประกนสขภาพระดบทองถนในจงหวด ยะลา. วทยานพนธปรญญาสาธารณสขศาสตรมหาบณฑต(บรหารสาธารณสข) มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช; 2554.

10.รจนาถ ชใจ. รายงานผลการวจยผลการด าเนนงานกองทนหลกประกนสขภาพเทศบาลต าบลสวนหลวง. กรงเทพมหานคร: ส านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข; 2551.

11. ณทภร ไชยวงค. การประเมนระบบประเมนผลการด าเนนงานของกองทนหลกประกนสขภาพระดบทองถนในอ าเภอเวยงปาเปาจงหวดเชยงราย.ปรญญาโทรฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต. วทยาลยการปกครองสวนทองถน มหาวทยาลยขอนแกน, ขอนแกน; 2556.

12.ธระศกด กตตคณ. การบรหารจดการกองทนหลกประกนสขภาพระดบทองถน จงหวดตรง .วทยานพนธวทยาศาสตร มหาบณฑต สาขาวชาการจดการระบบสขภาพ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยสงขลานครนทร, สงขลา; 2556.

13.เลยง ผาธรรม. ปจจยทมความสมพนธกบความรทศนคตและการมสวนรวมด าเนนการของกองทนสขภาพทองถน จงหวดศรสะเกษ.



วารสารวชาการสขภาพภาคประชาชนอสาน; 2550: 24(3), 43-47.

14.ชาญชย ชยสวาง. การพฒนาการด าเนนงานกองทนหลกประกนสขภาพในระดบทองถน อ าเภอเฝาไร จงหวดหนองคาย.วทยานพนธปรญญามหาบณฑต บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาสารคาม; 2552.

15.สมฤทธ ศรธ ารงสวสด และคณะ. การศกษาผลของกองทนหลกประกนสขภาพต าบลตอการเสรมพลงอ านาจองคกรปกครองสวนทองถนและองคกรชมชนในการจดการปญหาสขภาพชมชน. สถานบนวจยระบบสาธารณสข; 2554.

16.รชน สรรเสรญ. คณภาพการด าเนนงานระบบหลกประกนสขภาพในชมชนบทเรยนรจากไทย. วารสารการพยาบาลและ การศกษา; 2551: 3(3).

17.ปยะนช เนอออน. ปจจยทมผลตอการตอบสนองกองทนหลกประกนสขภาพระดบทองถนของคณะกรรมการ บรหารระบบหลกประกนสขภาพในจงหวดกระบ. วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตร มหาบณฑต สาขาวชาการวจยและพฒนาระบบสาธารณสข มหาวทยาลยสงขลานครนทร; 2552.

18.กนกภรณ อวมพราหมณ และคณะ. การวจยประเมนผลการด าเนนงานระบบหลกประกนสขภาพในระดบทองถน จงหวดเพชรบร.วทยาลยพยาบาลพระจอมเกลา: เพชรบร; 2549: หนา 75.

19.Hackman JR, Oldham GR. Work Redesign. MA: Addison-Wesley; 1980.

20.อดม ตรอนทอง. การประยกตใชทฤษฎการสรางพลงการพฒนาศกยภาพคณะกรรมการบรหารระบบหลกประกนสขภาพระดบทองถนในเขตต าบลดอนตม จงหวดนครปฐม.วทยานพนธปรญญาสาธารณสขศาสตรมหาบณฑตสาขาวชาสาธารณสขศาสตร. มหาวทยาลยมหาสารคาม มหาสารคาม; 2552.

21.สพฒน กองศรมา. ประสทธผลการด าเนนงานกองทนสขภาพขององคการบรหารสวนต าบลจงหวดอดรธาน. วทยานพนธปรญญาสาธารณสขศาสตรมหาบญฑต สาขาวชาการบรหารสาธารณสข บณฑตวทยาลย. มหาวทยาลยขอนแกน ขอนแกน; 2552.

22.พรเทพ มงมาลยรกษ. ศนยหลอดเลอดสมองและระบบประสาท โรงพยาบาลศครนทร. เชกอาการเปลยนชวต ปวยอมพฤกษ อมพาต เฉยบพลน .[ออนไลน] สบคนเมอ 6 ตลาคม 2560 จาก https://health.kapook. com/view89057.html

ขอแนะน ำส ำหรบผวจย วำรสำรวชำกำรสำธำรณสขชมชน

(Academic Journal of Community Public Health: AJCPH) หลกเกณฑและค ำแนะน ำส ำหรบผเขยน (Instructions for the Authors)

วารสารวชาการสาธารณสขชมชน (Academic Journal of Community Public Health) ก าหนดตพมพปละ 4 ฉบบ (มกราคม-มนาคม เมษายน-มถนายน กรกฎาคม-กนยายน และ ตลาคม - ธนวาคม)

วารสารพจารณาตพมพบทความวจยประเภทนพนธตนฉบบ (Research article) โดยตองเปนงานทไมเคยถกน าไปพมพเผยแพรในวารสารอนใดมากอน และไมอยในระหวางการพจารณาลงในวารสารใด ๆ

กองบรรณาธการจะพจารณาตนฉบบ (Manuscript) ตามขอก าหนดของรปแบบวารสาร และสงใหผทรงคณวฒในสาขา (Peer review) จ านวน 2 คน เปนผอาน

ขอก ำหนดในกำรเตรยมตนฉบบ - ตนฉบบพมพหนาเดยวบนกระดาษขนาด A 4 ความยาวไมเกน 12 หนากระดาษ (รวมเนอหาทก สวน) - กรอบของขอความ ขอบบน 1.25 นว ขอบลาง 1.0 นว ขอบซาย 1.25 นว ขอบขวา 1.0 นว - ระยะหางระหวางบรรทด 1 ชวงบรรทด - ตวอกษร ใช TH SarabunPSK ขนาด 16 point หวขอใชขนาด 16 point ตวหนา

กำรเรยงล ำดบเนอหำนพนธตนฉบบ

1. ชอเรอง (Title) ภาษาไทย ขนาด 18 point ตวหนา จดกงกลาง ภาษาองกฤษ ขนาด 18 point ตวหนา จดกงกลาง

2. ชอผเขยน (Authors) ชอผเขยน (ทกคน) ภาษาไทย – ภาษาองกฤษ ชอยอวฒการศกษา ขนาด 14 point

ตวหนา จดกงกลาง ต าแหนง/สถานทปฏบตงาน ผเขยน ภาษาไทย – ภาษาองกฤษ ขนาด 14 point

ตวหนา จดกงกลาง E-mail address ของผวจยหลก (Corresponding author)

3. บทคดยอ (Abstract) ชอ “บทคดยอ” และ “Abstract” ขนาด 16 point ตวหนา จดกงกลาง

ขอความบทคดยอภาษาไทย ภาษาองกฤษ ขนาด 16 point ตวธรรมดา ก าหนดชดขอบ ความยาวภาษาไทย ไมเกน 300 ค า ความยาวภาษาองกฤษ ไมเกน 300 ค า เขยนใหครอบคลมสาระส าคญ คอ ภมหลง วตถประสงค วธการศกษา ผลการศกษาสรป และอภปรายผลการศกษา

4. ค ำส ำคญ (Keyword) ให พม พตอท ายบทคดยอ (Abstract) ท งภาษาไทยและภาษาองกฤษ ไมเกน 5 ค า

5. บทน ำ (Introduction) บรรยายประเดนปญหาของงานวจยและเหตผลในการท าวจย และระบถงวตถประสงคของการวจยในสวนทายของบทน า

6. วธด ำเนนกำรวจย (Methods) ระบรปแบบงานวจย (Research design) ประชากรทศกษา (Studying population) ขนาดตวอยาง (Sample size) และวธสมตวอยาง (Sampling method) ตลอดท งวธการเกบรวบรวมขอมล (Collecting data) การวเคราะหขอมล (Data analysis) วธการวเคราะห (Analyses) และสถตทใช (Statistics)

7. ผลกำรวจย (Results) ควรน าเสนอผลการวจยเรยงตามล าดบใหสอดคลองกบการตอบตามวตถประสงคทตงไวตามล าดบ ถามการน าเสนอผลในรปแบบตาราง กราฟ หรอรปภาพ ควรมการอธบายผลทสอดคลองกน

8. สรปและอภปรำยผลกำรวจย (Conclusion and Discussion) การเขยนอภปรายผล

ควรมงไปทประเดนส าคญ ๆ ของผลการวจย และควรมหลกฐานอางองประกอบดวยเสมอ และ สรปผลเฉพาะเนอหาในแงของผลการวจยทส าคญ ๆ ซงอาจรวมถงการน าผลการวจยไปใชดวย

9. กตตกรรมประกำศ (Acknowledgement) 10. เอกสำรอำงอง (References) ใชการอางองแบบตวเลขตามระบบ Vancouver การอางองในเนอหาใชตวเลขอารบกแทนเอกสารทอางถง โดยใสตวเลขเหนอบรรทด

(Superscript) ไวทายขอความทตองการอางอง ในสวนเอกสารอางอง (References) การอางองตวเลขใสตามล าดบทอางอง ตงแตเลข

1 เปนตนไปจนจบเอกสาร หากตองการอางเอกสารทเคยอางแลวซ าอก ใหใสหมายเลขเดมทเคยอางไวครงแรก และหมายเลขทอางองถงในเนอหานน จะตองตรงกบหมายเลขทมการก ากบไวในสวนอางองในเนอหา

เอกสารทอางองในเนอหาตองตรงกบในสวนเอกสารอางอง

11. ตำรำง รป ภำพ แผนภม (Table, Figure and Diagram)

ตวอยางการเขยนอางองในเนอหา

………….................................................ผปวยเสยชวต 136 ราย1 จากสถานการณการระบาดของโรคไขเลอดออกจะเหนวา โรคไขเลอดออกยงคงเปน ...............................การก าจดยงลายซงเปนพาหะน าเชอไวรสโรคไขเลอดออกมาสคน2 ……………………………………………………………………….การปองกนและควบคมโรคไขเลอดออกตองอาศยการปรบเปลยนพฤตกรรมของประชาชน5

ตวอยางการเขยนสวนเอกสารอางอง

1. ส านกโรคตดตอน าโดยแมลง. สถานการณโรคไขเลอดออกป 2556. นนทบร : กระทรวงสาธารณสข, 2557.

2. ส านกระบาดวทยา. แนวทางการวนจฉยและรกษาโรคไขเลอดออกเดงก. นนทบร: กระทรวงสาธารณสข, 2554.

3. ……………………. 4. …………………… 5. อรนช พศาลสทธกล, สเมธ พรหมอนทร และวนชย ธรรมสจการ. “พฤตกรรมการ

ปองกนโรคไขเลอดออกของประชาชน กรณศกษา: หมบานในเขตต าบลคานโพธ อ าเภอเมอง จงหวดสตล,” สงขลานครนทรเวชสาร. 27(1) : 81-89 ; มกราคม-กมภาพนธ, 2552.

ขอพจำรณำทำงดำนจรยธรรมส าหรบการวจยทเกยวของกบมนษยตองค านงถงหลกจรยธรรม

การวจยในคน โดยไดระบถงความเคารพในบคคล (Respect to person) เชน การขอความยนยอม ความเปนสวนตว และการเกบรกษาความลบ

กำรสงตนฉบบเพอตพมพ

ใหผนพนธสงไฟลตนฉบบในรปแบบ Word document มาทกองบรรณาธการวารสารวชาการสาธารณสข E-mail: [email protected]

วารสารทผานการพจารณาจากผทรงคณวฒเพอตพมพตองเสยคาใชจายเพอการตพมพ 3,000 บาท โดยผนพนธจะไดรบวารสารฉบบทตพมพจ านวน 2 เลม กำรช ำระเงน โอนเขาบญชออมทรพย ธนาคารกรงไทย ชอบญช “วำรสำรวชำกำรสำธำรณสขชมชน” เลขบญช “955-0-13237-4” (ใหแนบหลกฐานการโอนมาท E-mail: [email protected])

AJCPH - วารสารวิชาการสาธารณสุขชุมชน (Academic...

Documents

Transcript of AJCPH - วารสารวิชาการสาธารณสุขชุมชน (Academic...