91 1389مجله پيام باستان شناس، سال هفتم، شماره سيزدهم، بهار و تابستان

ش اساس آزما داد دوم، داد اول و یان دوران کا صادی ا ت ا ه و طاه ه س گاه ی A ه د ی و ی) ھ XRF(یک

ی زع زی ھدی و رضا پر، ع و ی ا ی ،گ ر ن ، د دو ی خاد

دانشجوي كارشناسي ارشد باستان شناسي دانشگاه تربيت مدرس دانشگاه تهرانباستان شناسي دانشجوي كارشناسي ارشد

دانشگاه تربيت مدرس دانشيارگروه باستان شناسي

چكيدهي در ارتباط با آن وجود دارد ـ به مككه اطالعات ـ مطالعه دوره طوالني اشكاني شناختي براي ي باستانهاترين دادهشاخصيكي از هاسكه

سياسي دوره ي ـ و تعيين مقدار عناصر بكار رفته در آنها رابطه ي مستقيمي با وضعيت اقتصادي هاسكه. تجزيه عنصري شمار مي روند) بوسيله ي 12- 9يهانمونه) و مهرداد دوم (8-1يهانمونهل (نمونه سكه ي نقره يك درهمي مهرداد او 12ضربشان دارد. در اين پژوهش

تا 869/96بين هاسكهآناليز شد. نتيجه ي آزمايش مذكور نشان داد كه در دوره ي مهرداد اول مقدار نقره موجود در XRFدستگاه ادي اشكانيان دارد كه نتيجه تصرف راههاي ي اين پادشاه اشاره به توان باالي اقتصهاسكهدرصد است. اين ميزان باالي نقره در 863/90

ي مربوط به مهرداد دوم مي بينيم كه ميزان هانمونهتجاري بين النهرين و غنايم حاصل از غارت معابد غني اليمايي بوده است. در آزمايش ي هاسكهدرصد در نوسان است. كاهش چشمگير درصد خلوص نقره بكار رفته در 995/65تا 671/95ي اين پادشاه از هاسكهنقره در

بر بابل و راههاي تجاري آن و همچنين از دست رفتن شوش ، تسلط وياستقالل گودرز راستايتوان در اواخر حكومت مهرداد دوم را ميدست رفتن اين مناطق پر درآمد تجاري، پارتيها در اين برهه زماني از لحاظ اقتصادي دچار در اواخر حكومت مهرداد تفسير كرد. با از

بهاي مس را افزايش داده اند. ها به دليل كمبود منابع مورد نياز، درصد نقره را كاهش داده و عنصر كممشكل شدند. بهمين خاطر ضرابخانه

.XRFاشكانيان، وضعيت اقتصادي، مهرداد اول، مهرداد دوم، آناليز سكه، :كليدي واژگان

mehdisabzali25@yahoo.com

Gudarzi@ut.ac.ir mkhazaeek@yahoo.com khademif@modares.ac.ir

XRFهمي) بوسيله دستگاه در(يك ي نقرههامطالعه وضعيت اقتصادي اشكانيان در دوران مهرداد اول و مهرداد دوم، براساس آزمايش سكه 92

درآمداي از اهميت فوق رشتهامروزه در باستان شناسي نو مطالعات ميان

اي برخوردار هستند. نتايج حاصل از اين فعاليت ها باعث العادهبه خود گرفته و تر ي علميمطالعات باستان شناسي جنبه تاشده

تر شود.بيگانه» احتماالً«و » شايد« چون نياگروز به روز با واژهايي كه باستان ارزش اين مطالعات آزمايشگاهي در دوره

يكي چند برابر مي شود. ؛هستندن با كمبود اطالعات روبرو شناساي اشكاني است كه به داليلي از جمله مطالعات دوره ،از اين موارد

بالياي طبيعي و غيره كمتر شناخته شده ، محدود باستان شناسييي كه از اين دوره بدست سكه هااما با مطالعه بر روي .است

را پر كرد. يكي اين كمبود اطالعات مقداري از مي توان آمده، ، آناليز عناصر شيميايي بكار رفته در سكه هاي مطالعه روش هااز اقتصادي ي از وضعيتبخشست كه با استفاده از آن مي توان آنها يان را بازسازي كرد. اشكان

اشكانيان گاه به داليل طوالني حكومت در دوراناقتصاد ، و بالياي طبيعيدرگيريهاي داخلي امني،نا جنگ،چون مختلفي

شناسايي اين تغييرات بدون دستخوش تغييرات اساسي مي شد.سي ستاندارد باستان شنااسناد تاريخي و داده هاي علمي ا داشتن

از .بسيار دشوار است سالهپانصد زماني يك بازهدر خصوصاًمله كمتر مطالبي را آنجا كه اسناد و مدارك تاريخي در اين مقو

از مهمترين دنتوانمي كيبات شيمياييو تر سكه ها ؛بيان كرده اند زمينهدر نخستين تالشها زمينه باشند. اين درمنابع پژوهشي صورت گرفته كالي توسط ي اشكاني سكه هاتجزيه شيميايي

در اين ميان نقره به عنوان يكي از ).Caley, 1955(است .اشكاني مطرح است هدور اوضاع اقتصادي در سنجش هايمعيارمسي ، اينقرهي سكه ها هشده اين دور ي كشفسكه ها غالب

ادالت و دادبي مسي و مفرغي براي مسكه ها .و مفرغي هستند- سكه كهگونه آن. رفتندداخل شهرها به كار ميوستد محلي در

از يستم پولي دوران اشكانيان به تاثيرشناسان اشاره مي كنند س: 1383(سرفراز و آورزماني، سلوكيان مبتني بر نظام آتيك بود

گرم 4ي، يك درهم يهااساس وزني سكه ،در اين نظام .)29كه مورد اخير درهمي نيز ضرب مي شد 4ي سكه هاالبته .بود

بيشتر در ميان شهرهاي يوناني نشين و جمعيت بازرگانان استفاده ا يك سيستم هر درهم ب). Faizkhah et al., 2005( مي شد

ي نقره بود و هر سكه هامي شد اين مبنا براي ابول 6تقسيم به :1373د، (سلوو سكه مسي بودابول نيز قابل تقسيم به هشت

كه اقتصاد با آن پولي فلز نقره به عنوان يكي از پايه هاي .)383عنصري كمياب اين فلز .در نظر گرفته مي شود ؛در جريان بود

نيست، اما توليد آن مشكل است. داراي ظاهري جذاب و شاخص و از لحاظ شيميايي استقامت بااليي دارد. تمام اين

رد ماده تجارتي موره به عنوان يك امتيازات باعث شده كه فلز نق Meyers, 2002( گيردفاده قرار گيرد و حتي از طال پيشي باست

هن دور اي¬نقرهي سكه هاه در عيار يراتي كيميزان تغ ).270:-راهوضعيت و تطابق آن با تحوالت سياسي به وجود مي آيد و

يت را با وضع مي تواند تا حدودي ما اشكاني هدور هاي تجاري .كندآشنا هاقتصادي اين دور

دوم مهردادتا مهرداد اول دوران اقتصاديو تاريخ سياسي

حكومت اشكانيان و اقتصادي به طور كلي ساختار سياسيشكل )پ.م 138-171بعد از به قدرت رسيدن مهرداد اول (

اين پادشاه و جانشينانش قلمرو منسجمي به خود گرفت.ساختار حكومت اشكاني را هم از نظر مساحت و هم آنچه به

دورا اروپوس و ،ي مانند سلوكيهعي و شهرهاي بزرگاجتمابخشيدند.آنها وظيفه خود مي ديدند توسعه شوش مربوط بوده،

با وجود كه يك حكومت جهاني را سازمان دهي و اداره كنند.خام و ناشيانه عمل نمي دهند كه به هيچ وجهراين نشان ميق ،اين

و بيش با همان ويژگي هاي آنان شهرهاي هلني را كم كردند.يوناني حفظ كردند و نه فقط شهرها بلكه نواحي سابق سلوكي را

بندي و به طور كلي با همان سازمان ؛كه در اختيار گرفته بودندكه مطابق ستد و انجام داد تنظيمات ايالتي پيشين حفظ كردند.

بدون تغيير ماند ؛قانون يكي از مشاغل اجتماعي محسوب مي شد)Rostotzev, 1955: 674( . اين حكمرانان جديد با سيستم

بنابراين سيستم اقتصادي وسياسي خود ؛داري آشنا نبودندكشورموقيعت پارتيان در را به روش دولت سلوكي مستقر ساختند.

را هاي سلوكي خانهضرابكه تمام -زمان سلطنت مهرداد اول به طور قطع .تثبيت شد-در شمال وغرب ايران تصرف كرد

به پايتخت آن حمله كرده و و اليماييسرداران او به سرزمين ده هزار ويسرداران غارت معابد آتنا و آرتميس پرداختند.

93 1389مجله پيام باستان شناس، سال هفتم، شماره سيزدهم، بهار و تابستان

هدف آنها و تاالن از خزينه هاي اين معابد را تصرف كردند انگيزه هاي سياسي بود ؛پيش از آنكه ضروريات اقتصادي باشد

پارتيان پس از اشغال مناطقي . )57-59: 1386خادمي ندوشن، (در آن نيز شوش كه پيش از پايتخت آن اكبتان و همچون ماد و

بر راه هاي تجاري توانستند ؛شمار ساتراپ هاي سلوكي بودندو ديرپا بود اهي مهرداد هم پادش مهم آن دوره تسلط پيدا كنند.

يار ( سال طول كشيد 43مدت به و شكوفايي هم قرين رونق ومبني بر اين است كه مهرداد نظر محققان. )137: 1383 ،شاطر

پيش از اكتبر )1(تصوير هايشاول پس ضرب آخرين سكه ;Debevoise, 1938: 26( ق.م در گذشته است138

Sellwood, 1980: 29; Bivar, 1983: 38; Assar, 2001: 21..(

مهرداد اول توسعه وگسترش پادشاهيبزرگترين دستاورد ق.م 141در جوالي .مرز هاي ايران از قفقاز تا رود فرات است

او ابتدا سلوكيه و سپس بابل .مهرداد به بين النهرين لشكر كشيداي از يك كتيبه نجومي را فتح كرد. يادداشتي ناقص از قطعه

مي ياد سلوكي از پيروزي مهرداد در بابل 171به تاريخ بابلي به ذكر الزم ).Sachs & Hunger, 1996: 134-135( كند

شد تجاري از آن تقسيم مي تان كه مسير هايااست كه شهر اكباز مهمترين ؛سلوكيه كه در ميان راه بازرگاني به غرب بود و

و در ندسياسي پارت در غرب به شمار ميرفت مراكز بازرگاني واز .)1 نقشه( ندگسترش تجارت پارت ها نقش بسزايي داشت

فلسطين از دوره ي –لحاظ اقتصادي، ايران، بابل، و سوريه اهميت ).338: 1370، شمنير(گ هخامنشي بهم مرتبط شده بودند

ي سكه هاچنان بود كه بر مهرداد اولبازرگاني براي تجارت و »ارشك دوستدار يونان شاه بزرگ،«خود عنوان ضرب سلوكيه

صفت اخير كوششي است آشكار براي آرام كردن .زدهايي كه توسط پارتيان تصرف شده بازرگانان يوناني سرزمين

بعد از مهرداد اول پسرش فرهاد .)384 :1380 ،يار شاطر( بودها سري از نبرد ق.م) كه او در يك 138( دوم به حكومت رسيد

ها ت داد و همچنين مرگيان را از سكاآنتيوخوس هفتم را شكسهاي او ديده مي شود. اما در گرفت كه شرح اين پيروزي بر سكه

مال تمام قلمرو پارتيان را سكايي ها لگد اواخر حكومت ويكردند و خود فرهاد دوم در نبرد با آنها كشته شد. بعد از او

اردوان اول سالخورده به حكومت رسيد كه وي نيز در نبرد با ادامه حيات ). 103-99: 1379(گوتشميد، ها كشته شدطخاري

از جانشينان بزرگ پارتي يعني مهرداد پارتيان با جلوس يكيهرداد دوم ابتدا بابل را م شد.امكان پذير ق.م) 87-124(دوم

دامنه نفوذ پارتيان را در غرب ق.م113تصرف كرد و تا سال شهر وبا روم چنان گسترش داد كه رودخانه فرات مرز جديد

در حدوداو زماني كه وارد قلمرو پارت شد.اوروپوس -دورابر اورنگ شاهي نشست آفتاب عمر سلطنت )پ.م 124-123(

ي سكه هااو نخست بابل را گرفت و بر اشكاني بر لب بام بود.نام خود را براي )ق م 120- 121يسپائوسينس (به تاريخمفرغي ه

او همچنين توانست .هايش ضرب كردنمودار ساختن پيروزي .)27: 1380(كالج، متصرف شودارمنستان را

او .در پيكارهايش در مشرق بود وي هايبزرگترين كاميابيآريا و هرات را باز گرفت و پادشاهي سكستان استان هاي پارت،

در زمان او اخبار .را دست نشانده و فرودست خويش ساختديوان بسيار ياد شده الحات اداري و تجديد سازمانصمربوط به ا

سفارت چين به دربار او هيأتمهرداد با آمدن ن و حيثيتأش .استگروهي از پارتيان به چين هيأتگويا به همراه اين .فزوني يافت

در اين هنگام راه بازرگاني .هايي هم بردندرفتند و پيشكش ).29: 1380(كالج، بزرگ ابريشم داير گشته بود

هاي نجومي تقويمق.م و 93اسناد تجاري مقارن بعضي از نشان مي ؛دنق.م را دار 91و 92خط ميخي كه تاريخ سالهاي ه ب

د كه در آن سالها مهرداد دوم بر بابل تسلط داشته استندهمهرداد دوم در سال هاي آخر عمر .)179-180: 1374(مشكور،

90 بابلي مورخ حدود تجاري الواح .هايي گشتدچار سركشيياد مي )ق.م 80-91( م ناگهان از پادشاهي به نام گودرز.ق

بابل ون، گويا شتروپاون نقش برجسته مهرداد دوم در بيست .كنندقسمتي از راه هاي هتوانست و هقل كردرا گرفته و خويشتن را مست

؛عبور مي كردن النهرين جاري پر سود آن دوران را كه از بيتخصي او آمده است تا از به همين جهت نام ش .بدست گيردي شوش حكايت از سكه ها .ديگر باز شناخته شود فرمانروايان

داد در م جانشين مهر.ق 94گري شايد در دشاه ديآن دارد كه پاگمان جنگ بي. )386: 1380 ،يارشاطر( ه استاين شهر گرديد

XRFهمي) بوسيله دستگاه در(يك ي نقرههامطالعه وضعيت اقتصادي اشكانيان در دوران مهرداد اول و مهرداد دوم، براساس آزمايش سكه 94

دوم به هاي مهردادخرين درهمآ القابخانگي سبب گرديد كه .تغيير كند »و دوستدار يوناننيكوكار دادگر، ارشك ،شاهنشاه«

لقب م.ق109در سال ، اوهاپيش از اين طبق الواح بابلي و سكه يارشاطر،( را داشته است »ارشك مظهر خدا ،شاهنشاه بزرگ«

الزم بذكر است كه القاب مورد استفاده شاهان .)386: 1380اطقي كه براي مثال اشكانيان در من ؛ندبودسياسي اشكاني كامالً

بيشتر اتكا به نصب هلني مي ؛شهرهاي يوناني وجود داشتكردند و در نقاط ايراني نشين خود را بصورت مزداپرست و در ميان يهوديان بصورت ناجيان آنها در مقابل امپراتوري روم جلوه

).Panaino: 2004( مي دادند

نمونه هاروش آماده سازي انتخاب و

ي موزه ملي سكه هاي مورد مطالعه از ميان مجموعه نمونه هااي آناليز عدد سكه نقره 12 آزمايش در اين ايران انتخاب شدند.

نمونه مربوط به مهرداد 4مورد متعلق به مهرداد اول و 8شدند كه خانه ي ضرب شده در ضرابسكه هاها از تمامي سكهدوم است.

زيرا اين .انتخاب شدند از نوع يك درهمي و تانااكبدر نقطه استراتژيك بازرگاني و اقتصادي اين خانه¬ضراب

از ،ي بدون عالمت ضرابخانهسكه هاوود سل دوران بوده است. ضرابخانه همدان نسبت مي دهد را به به بعداول زمان مهرداد

)Sellwood, 1980.( هاي طيف سنجيقبل از انجام آزمايش، ت موزه به وسيله گروه حفاظت و مرم ي مورد مطالعه،سكه ها

.شده بودندملي ايران تميز

XRFدستگاه يز است هاي آناليكي از روش Xانس پرتو ـطيف سنجي فلورس

با يك ماده استفاده مي كند تا Xكنش پرتوهاي همكه از برنوان در اكثر موارد به ع كيب عناصر آن ماده را بدست آورد.تر

بررسي با آن مورد كند و نمونهتكنيك غيرتخريبي عمل مييك ابزاري سريع در به عنوان XRF دستخوش تخريب نمي گردد.

ه هاي سراسر جهان ببسياري از آزمايشگاه در ،آناليز دستگاهيهاي . اين تكنيك در زمينهشودطور وسيعي به كار گرفته مي

،شناسيباستان ،رعلوم پليم ،شناسيجرم مختلف همانند متالوژي، بكار مي رودشناسي شناسي ومعدنزمين ،، محيط زيستشيمي

)Kockelman, 2004: 581-2( .ي مورد هاكه نمونههي دستگادر دانشكده مطالعه اين پژوهش را مورد آزمايش قرار داده،

داراي اين دستگاه علوم پايه دانشگاه تربيت مدرس قرار دارد. اين دستگاه به است. نتايج MV2المپ كادميوم با توانايي

يد ؤطيف سنجي انجام شده مي تواند م و كمي استصورت نيمهتوسط ؛عناصر كه زير مقدار مذكور استاز اين باشد كه بعضي

از طرفي اين دستگاه مي تواند دستگاه شناسايي نشده است.تا ppmطيف وسيعي از عناصر تشكيل دهنده يك فلز را از چند

مشخص نمايد.درصد 100

تحليل و تفسير داده ها ،به نمايش گذاشته شده 1جدول نتايج بدست آمده كه در اي ي نقرهسكه هادر )Ag( نقره نشان مي دهد كه ميزان عنصر

هاي (نموداردرصد قرار دارد 863/90تا 869/96 مهرداد اول بيني مهرداد سكه هادر نمودار همچنين. )1و نمودار رنگي 2 و 1

ي اين پادشاه از سكه هادر موجود ميزان نقره كه بينيم دوم ميو 3 و 1هاي (نمودار در نوسان استدرصد 995/65تا 671/95

)Ag( نقره كاهش عنصر شيميايي اين و )1نمودار رنگي مسافزودن تعمدي عنصر در اثر 12 و 11 ،10ي نمونه هادر

)Cu(زيرا در استخراج .به آن است )نقرهAg( ر عنصافزايش مس باالتر از باقي مي ماند و0/.01كمتر از )Cuمس(

نشان مي ،آمده 5 و 4هاي نموداركه در سكه هادر اين 01/0ي نمونه ها درو مس به عنوان عنصر شيميايي اضافه شده كه دهد مسافزايش عنصراست. با هدف غش بكار رفته 12 و 11 ،10

)Cu( نقره رابطه مستقيمي با كاهش ميزان )Ag ( سكه هادر اين ها رسد كه در كشورهاي همجواري كه اين سكهبه نظر مي دارد.

افت عيار هم اتفاق افتاده تا امكان داد و ستد ،مي شده داد و ستد 4 ،1هاي شماره تركيب نمونه در .)Kohler, 2010( ميسر شود

نمونه آخر 3 و )ق.م 171- 138( ي مهرداد اولسكه هااز 5 ونيز مشاهده مي )Au( درصد كمي از عنصر طال ،دوممهرداد

طالالبته بايد به اين نكته نيز اشاره كرد كه عنصر ).1(جدول شود)Au( به وسيله دستگاهXRF .اين كمتر قابل شناسايي است

ميزان عنصر نادر به عنوان يك عنصر كليدي براي كشف معادن و )73: 1384 (خادمي، مورد مطالعه قرار مي گيرداستخراج شده

95 1389مجله پيام باستان شناس، سال هفتم، شماره سيزدهم، بهار و تابستان

باال بردن ثيرگذار در أنمي توان آن را به عنوان يك عنصر ت و همچنين وجود تركيبات كلر. ارزش سكه به حساب آورد

6دو مورد از (غير مورد آزمايش سكه هاتمامي در تقريباًلسيم كبراي مدت طوالني مدفون سكه هانمايانگر اين است كه )12،

-بدين .اندهدر نتيجه فرايند ضرب سكه حاصل شد بودند يا اينكه

الب قبه كننده سكه براي اينكه از چسبيدن سكهگونه كه ضرب در نتيجه، سكه مقداري نمك ريختهروي سربر ؛گيري كندجلو

ناشي از همين است سكه هان كلر و كلسيم موجود روي اياين دو عنصر كلسيم وكلر را ). بنابر61-62: 1386(خادمي،

.نمودبه عنوان غش محسوب تواننمي

برآينده از مسكوكات مهرداد اول به عمل طبق نتايج آزمايشگاهي ك

در سكه هاي ) Agميزان عنصر نقره( ؛ مشخص گرديد كهآمداين .درصد قرار دارد 863/90تا 869/96نقره اي اين پادشاه بين

سكه با افت عيارر دوران مهرداد اول دكه دهدموضوع نشان ميزماني هه در اين بر .چندان مواجه نيستيمطور تعمدي نقره به

ثابتي داشته است. وضعيت اقتصادي، شرايطي مناسب و تقريباًاز جمله رونق .اين شرايط داليل مختلفي مي تواند داشته باشد

بود كه بازرگاني و تجاري در دوران مهرداد اول به حدي رسيده سكه هاتياجي به پايين آوردن عيار ـدها احـآمش درـبراي افزاي

منابع

الف) فارسي

، ترجمه پايان پادشاهي مهرداد اول پارتي ، تاريخ1385آثار، غالمرضا، - 1، شماره دوم، صص فصل نامه تاريخ ايران باستانپوريا عليمرداني،

16.

، طيف سنجي فلوئورسانس پرتو 1384خادمي ندوشن، فرهنگ، اشكانيان موجود در موزه ملي ايران، اي¬ي نقرهسكه هاايكس

تان تهران، ـگي اسـراث فرهنـازمان ميـي سـقاالت پژوهشـجموعه مـم .177-169ميراث فرهنگي، صص انتشارات

؛دــر شـور كه در باال ذكـمان طـهبه عـالوه د. ـشميـساس نـاحمراكز اشكانيان در دوران مهرداد اول توانستند بر شاهراهها و

تجاري آن زمان دست پيدا كنند و اين امر تا پايان پادشاهي وي دوام داشته است. همچنين مهرداد اول در نتيجه غارت معبد

به منابع ثروت فراواني دست پيدا اليماييآرتميس وآناهيتا در كرده بود. اين وضعيت تا اواخر دوران مهرداد دوم همچنان

ن دوران او ما شاهد افت در صد نقره اما در پايا .پابرجا بوده استدرصد 65ي يك درهمي اين پادشاه تا حد خلوص سكه هااز ايمجموعهنتيجه سكه هااين كاهش درصد نقره .هستيم

هاي تجاري در اي از راهدست رفتن بخش عمدهاز عوامل شاملدر اثر استقالل ـ كه طبق الواح از مراكز مهم تجاري بوده ـ بابل

مهم او ديگر ايالت جدايي همچنين و ق.م90 گودرز در ساله است. در اين حالت بود ق.م 94شوش در سال يعني با كاهش آمد بيشتر توانستند براي كسب درها ميخانه¬ضراب

بهاي مس به هدف خود افزايش عنصر كم عنصر نقره ومورد كه ـ آن نسبت به كاهش وزنسكه كاهش عيار .برسنداين عمل البته تر بود.محسوسنا ـ در رم صورت مي گرفتاخير

و در داد كهراچ توانست نتيجه دهد فقط در داخل مرزها ميبا عيار سكه ها گسترده با حكومت هاي همسايه،هاي ستد

بسامان تا ع نااين اوضا رسد كهمي به نظر. يكسان در گردش بودستدار ود نيز (مهرداد دوم) رسيد كه شاهنشاه بزرگ بدان جا كرد. ي خود ضربسكه هابر رالقب اين شد و يونان

ي سيستم اقتصادي پارتيان باـ، بررس1386، خادمي ندوشن، فرهنگاستفاده از روش تجزيه طيف سنجي، مجله پژوهشهاي تاريخي دانشگاه سيستان و بلوچستان ، سال اول، شماره اول، انتشارات دانشگاه

. 68-57سيستان بلوچستان، صص

ي ايران سكه ها، 1383آورزماني، فريدون، و سرفراز، علي اكبر ازآغاز تا دوران زنديه، تهران، انتشارات سمت.

(مجموعه تاريخ كمبريج)، ي پارتيسكه ها، 1373سلوود، ديويد،

ترجمه حسن انوشه، جلد سوم، قسمت اول، تهران، انتشارات امير كبير.

XRFهمي) بوسيله دستگاه در(يك ي نقرههامطالعه وضعيت اقتصادي اشكانيان در دوران مهرداد اول و مهرداد دوم، براساس آزمايش سكه 96

هران، ـتب نيا، ـعود رجـمه مسـانيان، ترجكـ، اش1380وم، ـج، مالكـكال انتشارات هيرمند.

، ايران از آغاز تا اسالم، ترجمه محمد معين، 1370رشمن، رومن، يگ

چاپ هشتم، تهران، انتشارات علمي و فرهنگي.

، تاريخ ايران وممالك همجوار آن از زمان 1379گوتشميد، آلفرد فن، سوم ن، ترجمه كيكاووس جهانداري، چاپ اسكندر تا انقراض اشكانيا

غير فارسيب)

Kohler, B., 2010, The Seventh Century Islamic Gold Standard, Economic Viewpoints, Published by Blackwell, Oxford, pp. 72-74. Panaino, A, 2004, Trends and Problems Concerning the Mutual Relations Between Iranian Pre-Islamic and Jewish Cultures, Melammu Symposia IV, A. Piras & Milano (eds.), Held in Ravena, Italy, October: 13-17(2001), pp. 209-214. Meyers, P, 2002, Production of Silver in Antiquity: Ore Types Identified upon Elemental Composition of Ancient Silver Artifacts, in: Festschrift for Edward V Sayre, forthcoming, P. Meyers (ed.), pp. 270-288. Rostotzev, M.I, 1955, The Excavations at Dura Europos, New Haven. Sachs, A.J. & Hunger, H., 1996, Astronomical Diaries and Related Texts from Babylonia, Vol. 3, Diaries from 164 B.C. to 61 B.C., Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien. Sellwood, D, 1980, An Introduction to the Parthian Coinage, 2nd Edition, Spink and Son, Ltd., London.

تهران، انتشارات ققنوس.

، تاريخ سياسي و اجتماعي اشكانيان1374مشكور، محمد جواد، كتاب. (پارتيان يا پهلويان قديم)، چاپ سوم، تهران، انتشارات دنياي

، تاريخ ايران از سلوكيان تا فروپاشي دولت 1380يار شاطر، احسان،

ساسانيان، ترجمه حسن انوشه، جلد سوم، قسمت اول، پژوهش دانشگاه كمبريج، تهران، انتشارات امير كبير.

Assar, G.R.F., 2001, Recent Studies in Parthian History: Part II, The Celator, Journal of Ancient and Medieval Coinage, Vol. 15, pp. 17-22. Bivar, A.D.H., 1983, The Political History of Iran Under the Arsacids, In: E. Yarshater (ed.), CHIr, Vol. 3.1, The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods, Cambridge University Press, Cambridge, pp. 21-99. Debevoise, N.C., 1938, A Political History of Parthia, The University of Chicago Press, Chicago. Caley, E, 1955, Chemical Composition of Parthian Coins, Numismatic Notes and Monographs, American Numismatic Society, Cambridge, No. 129, pp. 1-49. Faizkhah, S, Azizipour, T., Kademi Nadoshan, F., & Hassan Nia, S., 2005, The Social-Political Condition of Azerbaijan in the Parthian period, Journal of the Classical and Medieval Numismatic Society, Series 2, Vol. 6, No. 3, PP.5-12. Kockelman, W., & Kirfel, A., 2004, Neutron Diffraction Studies of Archaeological Objects on ROTAX, Physica B: Physics of Condensed Matter, Vol. 350, Issue 1-3, pp. E581-E585.

97

.)1385ر،

(

(برگرفته از آثار)

sellwood, 19

پ.م138/139ول(

980( اي اشكاني

آمده از مهرداد او

1389ستان

: ضرابخانه ها1شه

ر درهمي بدست آ

ه سيزدهم، بهار و تابس

نقش

آخرين سكه چهار

س، سال هفتم، شماره

: آ1تصوير

مجله پيام باستان شناس

تصاوير ت

XRFسيله دستگاه

همي) بوسدر(يك ره

w.(

w.(

ي نقرها¬زمايش سكه

www.Partian

www.Partian

رداد دوم، براساس آز

com.( اكباتان)

n.com( اكباتان)

ران مهرداد اول و مهر

هرداد اول(ضرب

هرداد دوم( ضرب

صادي اشكانيان در دور

ره يك درهمي مه

ره يك درهمي مه

مطالعه وضعيت اقتص

ي نقرها: سكه2وير

ي نقرها: سكه3ير

تصو

تصوي

98 8

99 1389مجله پيام باستان شناس، سال هفتم، شماره سيزدهم، بهار و تابستان

.(برحسب درصد)ي مهرداد اول ودوم ها: ميزان غلظت عناصر موجود در سكه1جدول

كلسيم كلر آهن روي سرب مس طال نقره نمونه 1.483 0.252 0 1.668 0 0.357 0.9 93.779 1مهرداداول

0.318 0.867 0 0 0 3.246 0 92.835 2مهرداداول 1.118 0.287 0.264 0 0 1.601 0 90.863 3مهرداداول

0.228 0.866 0 0 0 1.353 0.303 95.388 4مهرداداول 0.248 0.858 0 0.105 0 2.317 0.229 95.379 5مهرداداول

0 0.273 0 0 0 2.175 0 96.329 6مهرداداول 0.302 0.273 0 5.312 0 1.267 0 91.391 7مهرداداول

0.334 1.566 0 0 0 0.461 0.354 96.869 8مهرداداول 0.533 0 0 0 0 2.095 0.629 95.671 9مهرداددوم

0.334 1.165 0 0.55 0 7.54 0 1089.228مهرداددوم 1.65 3.988 0 0 0 2.436 0.721 1187.824مهرداددوم

4.691 9.064 0 0 0 14.94 0.233 1265.995مهرداددوم

.برحسب درصد-ي مورد مطالعهها: درصد عناصر موجود در سكه1نمودار

0

20

40

60

80

100

120

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

نقره

طال

مس

سرب

روی

آھن

کلر

کلسيم

XRFوسيله دستگاه

.رصددر حسب

سب درصد

0

20

40

60

80

100

120

همي) بودر(يك قره

بر-ي مهرداد دوم .)12-9ي

برحس-هرداد دوم -12(

1 2

ي نقها¬آزمايش سكه

يها¬ نقره در سكهيها¬(نمونه

وجود در سكه مه-9ي ها¬ (نمونه

3

هرداد دوم، براساس آ

: ميزان عنصر3ار

مو: ميزان مس 5دار

4

وران مهرداد اول و مه

نمود درصد

صد نمود

86889092949698

0

1

2

3

4

صادي اشكانيان در د

بر حسب د-د اول

بر حسب در ص- ل

1 2 3

1 2 3

مطالعه وضعيت اقتص

ي مهردادها¬سكه .)8تا1ي ها¬ه

در سكه مهرداداو) 8تا1ي ها¬ه

4 5

نقره

4 5

مس

ن عنصر نقره در س(نمونه

زان مس موجود د(نمونه

6 7 8

6 7 8

100

: ميزان2نمودار

: ميز4نمودار

نقره

مس