ਗੁਰਮਤਿ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ - Sikh Archives

176
gurmiq pRkwS 1 Agsq 2009 < siqgur pRswid] siqgur pRswid] siqgur pRswid] siqgur pRswid] siqgur pRswid] gurmiq swcI swcw vIcwru] gurmiq swcI swcw vIcwru] gurmiq swcI swcw vIcwru] gurmiq swcI swcw vIcwru] gurmiq swcI swcw vIcwru] (Drm pRcwr kmytI dw mw (Drm pRcwr kmytI dw mw (Drm pRcwr kmytI dw mw (Drm pRcwr kmytI dw mw (Drm pRcwr kmytI dw mwisk-p`qr) sk-p`qr) sk-p`qr) sk-p`qr) sk-p`qr) swvx-BwdoN, nwnkSwhI 541 Agsq 2009 sMpwdk sMpwdk sMpwdk sMpwdk sMpwdk shwiek sMpwdk shwiek sMpwdk shwiek sMpwdk shwiek sMpwdk shwiek sMpwdk ismrjIq isMG ismrjIq isMG ismrjIq isMG ismrjIq isMG ismrjIq isMG su irM dr isM G inmwxw su irM dr isM G inmwxw su irM dr isM G inmwxw su irM dr isM G inmwxw su irM dr isM G inmwxw AYm.ey., AYm.AYm.sI. AYm.ey., AYm.AYm.sI. AYm.ey., AYm.AYm.sI. AYm.ey., AYm.AYm.sI. AYm.ey., AYm.AYm.sI. AYm.ey.,bI.AY~f. AYm.ey.,bI.AY~f. AYm.ey.,bI.AY~f. AYm.ey.,bI.AY~f. AYm.ey.,bI.AY~f. Approved for School Libraries by the Director of Public Instructions Punjab Vide Circular No. 4580-2/25-58-B-49154 Dated Oct. 1958 ijld 53 ijld 53 ijld 53 ijld 53 ijld 53 AMk 5 AMk 5 AMk 5 AMk 5 AMk 5 cMdw cMdw cMdw cMdw cMdw swlwnw (dyS) swlwnw (dyS) swlwnw (dyS) swlwnw (dyS) swlwnw (dyS) 20 rupey 20 rupey 20 rupey 20 rupey 20 rupey lweI& (dyS) lweI& (dyS) lweI& (dyS) lweI& (dyS) lweI& (dyS) 200 rupey 200 rupey 200 rupey 200 rupey 200 rupey swlwnw ivdyS swlwnw ivdyS swlwnw ivdyS swlwnw ivdyS swlwnw ivdyS 500 rupey 500 rupey 500 rupey 500 rupey 500 rupey lweI& ivdyS lweI& ivdyS lweI& ivdyS lweI& ivdyS lweI& ivdyS 5000 rupey 5000 rupey 5000 rupey 5000 rupey 5000 rupey pRqI kwpI pRqI kwpI pRqI kwpI pRqI kwpI pRqI kwpI 2 rupey 2 rupey 2 rupey 2 rupey 2 rupey cM dw By jx dw pqw cM dw By jx dw pqw cM dw By jx dw pqw cM dw By jx dw pqw cM dw By jx dw pqw sk`qr sk`qr sk`qr sk`qr sk`qr Secretary Drm pRcwr kmytI Drm pRcwr kmytI Drm pRcwr kmytI Drm pRcwr kmytI Drm pRcwr kmytI Dharam Parchar Committee (SRomxI gu: pR: kmytI) (SRomxI gu: pR: kmytI) (SRomxI gu: pR: kmytI) (SRomxI gu: pR: kmytI) (SRomxI gu: pR: kmytI) (S.G.P.C.) AMimRqsr-143006 AMimRqsr-143006 AMimRqsr-143006 AMimRqsr-143006 AMimRqsr-143006 Amritsar-143006 > > Pon : 0183-2553956-59 AYks 304 PYks : 0183-2553919 website : www.sgpc.net e-mail : [email protected] fwk rwhIN ‘gu rmiq pR kwS’ nw pu ` jx bwry au pro kq Po n nM br imlw ky ieM cwrj gu rmiq pR kwS nwl AY ks: 303 ’qy sM prk kro jI[

Transcript of ਗੁਰਮਤਿ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ - Sikh Archives

gurmiq pRkwS 1 Agsq 2009

< siqgur pRswid]siqgur pRswid]siqgur pRswid]siqgur pRswid]siqgur pRswid]

gurmiq swcI swcw vIcwru]gurmiq swcI swcw vIcwru]gurmiq swcI swcw vIcwru]gurmiq swcI swcw vIcwru]gurmiq swcI swcw vIcwru]

(Drm pRcwr kmytI dw mw(Drm pRcwr kmytI dw mw(Drm pRcwr kmytI dw mw(Drm pRcwr kmytI dw mw(Drm pRcwr kmytI dw mwiiiiisk-p`qr)sk-p`qr)sk-p`qr)sk-p`qr)sk-p`qr)swvx-BwdoN, nwnkSwhI 541 Agsq 2009

sMpwdksMpwdksMpwdksMpwdksMpwdk shwiek sMpwdkshwiek sMpwdkshwiek sMpwdkshwiek sMpwdkshwiek sMpwdkismrjIq isMGismrjIq isMGismrjIq isMGismrjIq isMGismrjIq isMG suirMdr isMG inmwxwsuirMdr isMG inmwxwsuirMdr isMG inmwxwsuirMdr isMG inmwxwsuirMdr isMG inmwxwAYm.ey., AYm.AYm.sI.AYm.ey., AYm.AYm.sI.AYm.ey., AYm.AYm.sI.AYm.ey., AYm.AYm.sI.AYm.ey., AYm.AYm.sI. AYm.ey.,bI.AY~f.AYm.ey.,bI.AY~f.AYm.ey.,bI.AY~f.AYm.ey.,bI.AY~f.AYm.ey.,bI.AY~f.

Approved for School Libraries by the Director of Public Instructions Punjab

Vide Circular No. 4580-2/25-58-B-49154 Dated Oct. 1958

ijld 53ijld 53ijld 53ijld 53ijld 53 AMk 5AMk 5AMk 5AMk 5AMk 5

cMdwcMdwcMdwcMdwcMdwswlwnw (dyS)swlwnw (dyS)swlwnw (dyS)swlwnw (dyS)swlwnw (dyS) 20 rupey20 rupey20 rupey20 rupey20 rupeylweI& (dyS)lweI& (dyS)lweI& (dyS)lweI& (dyS)lweI& (dyS) 200 rupey200 rupey200 rupey200 rupey200 rupeyswlwnw ivdySswlwnw ivdySswlwnw ivdySswlwnw ivdySswlwnw ivdyS 500 rupey500 rupey500 rupey500 rupey500 rupeylweI& ivdySlweI& ivdySlweI& ivdySlweI& ivdySlweI& ivdyS 5000 rupey5000 rupey5000 rupey5000 rupey5000 rupey

pRqI kwpIpRqI kwpIpRqI kwpIpRqI kwpIpRqI kwpI 2 rupey2 rupey2 rupey2 rupey2 rupey

cMdw Byjx dw pqwcMdw Byjx dw pqwcMdw Byjx dw pqwcMdw Byjx dw pqwcMdw Byjx dw pqwsk`qrsk`qrsk`qrsk`qrsk`qr Secretary

Drm pRcwr kmytIDrm pRcwr kmytIDrm pRcwr kmytIDrm pRcwr kmytIDrm pRcwr kmytI Dharam Parchar Committee

(SRomxI gu: pR: kmytI)(SRomxI gu: pR: kmytI)(SRomxI gu: pR: kmytI)(SRomxI gu: pR: kmytI)(SRomxI gu: pR: kmytI) (S.G.P.C.)

AMimRqsr-143006AMimRqsr-143006AMimRqsr-143006AMimRqsr-143006AMimRqsr-143006 Amritsar-143006

> >

Pon : 0183-2553956-59 AYks 304 PYks : 0183-2553919website : www.sgpc.net e-mail : [email protected]

fwk rwhIN ‘gurmiq pRkwS’ nw pujx bwry auprokq Pon nMbr imlw ky

ieMcwrj gurmiq pRkwS nwl AYks: 303 ’qy sMprk kro jI[

gurmiq pRkwS 2 Agsq 2009

qqkrwgurbwxI ivcwr 3sMdyS 4sMpwdkI 6igAwnI sohx isMG sIql : jIvn Aqy rcnw -pRo. ikrpwl isMG bfUMgr 9FwfIAW dw srdwr FwfI sohx isMG jI sIql -igAwnI blvMq isMG koTw gurU 14sPl is`K pRcwrk : igAwnI sohx isMG sIql -s. rUp isMG 19iek guxvMqI S^sIAq:igAwnI sohx isMG jI sIql -ig. suirMdr isMG inmwxw 28nyiVEN if`Ty FwfI sohx isMG jI sIql -mwstr jsvMq isMG GirMfw 34mhwn FwfI igAwnI sohx isMG sIql -fw. gurmuK isMG 38‘sIql ikrxW’ Aqy myrI Koj rucI -fw. Drm isMG 42kdy AsIN vI huMdy sW, Swn vwly -ig. Drm isMG BMKrpur 47nwmvr swihqkwr qy SRomxI FwfIigAwnI sohx isMG sIql -ieMij. joigMdr isMG 50igAwnI sohx isMG sIql nwl iek XwdgwrI imlxI -fw. srbjoq kOr 68igAwnI sohx isMG sIql dI sMgIq ƒ dyx -fw. jiqMdr kOr 68igAwnI sohx isMG sIql : iek pRsMgkwr -fw. blijMdr kOr 74sIql ricq kwiv-sMgRih s`jry hMJU:iek AiDAYn -bIbI pRBjIq kOr 78

-bIbI prmjIq kOrnwvlkwr sohx isMG sIql -fw. AnUp isMG 84igAwnI sohx isMG sIql dI FwfI klw:srUp qy sMdrB -fw. jsbIr isMG swbr 92ig. sohx isMG sIql dw swihqk s&r -fw. gulzwr isMG zhUrw 98AMiqm svws qoN pihlW-sIql jI -BweI jogw isMG kvISr 111igAwnI sohx isMG sIql dI ieiqhwskwrI(is`K imslW qy srdwr Grwxy dy sMdrB ivc) -pRo. blivMdr isMG 'jOVw isMGw' 115

FwfI klw dy ieiqhws ivc sIql jI dw sQwn -FwfI guridAwl isMG l`Kpur 129FwfI kry pswau sbdu vjwieAw -fw. jiqMdrpwl isMG jOlI 133sIql jI dw ieiqhwsk nwvl... -fw. BuipMdr isMG 142is`K pMQ dy bwdSwh FwfIgurpurvwsI igAwnI sohx isMG sIql -igAwnI kulvMq isMG bI.ey. 154smkwlI jn-jIvn qy sIql jI dI jIvnI -s. ieMdrjIq isMG gogoAwxI 159sIql jI dy FwfI pRsMgW ivc pMjwb-ipAwr -s. dwn isMG koml 163mW-p`uq dw imlwp -ig. sohx isMG sIql 166^brnwmw 170Drm pRcwr kmytI dIAW Drm pRcwr srgrmIAW 174

gurmiq pRkwS 3 Agsq 2009

FwFI kry pswau... ...FwFI kry pswau... ...FwFI kry pswau... ...FwFI kry pswau... ...FwFI kry pswau... ...

hau FwFI vykwru kwrY lwieAw] rwiq idhY kY vwr Durhu PurmwieAw]FwFI scY mhil Ksim bulwieAw] scI isPiq swlwh kpVw pwieAw]scw AMimRq nwmu Bojnu AwieAw] gurmqI KwDw rij iqin suKu pwieAw]FwFI kry pswau sbdu vjwieAw] nwnk scu swlwih pUrw pwieAw]27]

(pMnw 150)mwJ kI vwr dI ies pwvn pauVI duAwrw pihly pwqSwh sRI gurU

nwnk dyv jI pUrn inmrqw dy BwvwvyS ivc, Awpxw pRBU-nwm dIvifAweI krn dw jIvn-audyS aujwgr kridAW rUhwnI mMzlW rUpIinrml pRwpqIAW dw sMkyq idMdy hoey pRBU-nwm dI s`cI isPq duAwrwmnuK-mwqr ƒ durl`B mnuKI jnm/jIvn sPlw krn dw aupdyS b^iSSkrdy hn[

gurU jI Aiq sinmr Bwv ivc &rmwn krdy hn ik mYN kMm-kwrqoN ivCuMnw sW, myry ’qy pRBU dI ikrpw-b^iSS hoeI hY qy mYN ies ikrpw-b^iSS dw sdkw FwfI ArQwq pRBU dI, auhdy prm pwvn nwm dIis&q krn vwlw bx igAw hW[ mYƒ pRBU ny Awpxy drbwr qoN hukmkIqw hY ik rwq hovy jW idn, mYN nwm dI vwr jW vifAweI hI gwauxIhY[

siqgurU jI &rmwauNdy hn ik isPq swlwh dy kMm ivc l`gy hoeyƒ mYƒ pRBU ny muV AwpxI hzUrI ivc s`idAw[ pRBU ny s`cI isPq swlwhrUpI isropwau myry gl ivc pw id`qw Bwv mYƒ ies inrml kwrj ’cl`gy rihx vwsqy AwpxI imhr dI ndir pRdwn kIqI[ ieh sdIvIsuK-AnMd dyx vwlw nwm rUpI Bojn mYƒ pRBU qoN imilAw[ gurU dIis`iKAw Anuswr c`lidAW ijs ny vI ieh Awqimk Bojn CikAw hY ausƒ hI s`cw suK AnMd hwsl hoieAw hY[ mYN pRBU-ikrpw dw sdkw is&qgwaux vwly pRBU-nwm dy Sbd ƒ, ies dI qWG r`Kx vwilAW qkpwswr krdw hW ikauNik s`cI ausqq nwl hI aus pUry pRBU ƒ pwieAwjw skdw hY[

g urbwxI ivcwrg urbwxI ivcwrg urbwxI ivcwrg urbwxI ivcwrg urbwxI ivcwr

gurmiq pRkwS 4 Agsq 2009

sMdySsMdySsMdySsMdySsMdyS

vkq dI zwlm hkUmq ivruD ihMdosqwnI lokweI ƒ jgwaux AqygurU nwnk-nwm lyvw is`KW ivc bIrqw qy idRVHqw dw sMcwr krn vwsqyCyvyN pwqSwh ny sRI Akwl q^q swihb dI rcnw kIqI qy FwfI Abdulwqy n`Qw m`l ƒ sUrimAW dIAW vwrW gwien krn vwsqy inXukq kIqw[‘FwFI’ Sbd pwvn gurbwxI ivc AnykW vwr AwieAw hY[ qIsrypwqSwh sRI gurU Amrdws jI FwFI dI pirBwSw krdy hoey &rmwn krdyhn:

FwFI iqs no AwKIAY ij KsmY Dry ipAwru]dir KVw syvw kry gur sbdI vIcwru]FwFI dru Gru pwiesI scu rKY aur Dwir]FwFI kw mhlu Aglw hir kY nwie ipAwir]FwFI kI syvw cwkrI hir jip hir insqwir] (pMnw 516)

gurU-kwl qoN lY ky vrqmwn smyN qk gurU-Gr ivc AnykW gurU-smripq FwfIAW ny lwswnI gur-ieiqhws/is`K-ieiqhws vwr-kwivdy s`cy ivc FwlidAW ricAw, gwieAw qy is`K-sMgqW ƒ inhwl kIqw[vrqmwn smyN AMdr vIhvIN sdI ’c pRvwn cVHy igAwnI sohx isMG jIsIql ny AwpxI ^ws pRBU-b^SI pRiqBw, gurU-ikrpw-bKiSS dI ndrnwl gur ieiqhws/is`K ieiqhws dw Aiq fUMGw qy ivAwpk AiDAYnkrky ivsmwdI kwiv ieiqhws dI punr-isrjnw kridAW sMgqW ƒivSyS rUp ’c pRBwivq kIqw[ sIql jI ny fUMGI lgn, inSTw AqypUrn smrpx sihq ies kwrj ƒ iek lMmy Arsy qk inBw ky is`K pMQivc AwpxI sdIvI QW bxw leI[ kOm dy ies cmkdy-dmkdy hIry ƒkdwicq BulwieAw nhIN jw skdw[

Agsq 2009 ivc igAwnI sohx isMG jI sIql dI jnmSqwbdI Awaux krky isK pMQ dI pRqIinD sMsQw SRomxI gurduAwrw

gurmiq pRkwS 5 Agsq 2009

pRbMDk kmytI dI Drm pRcwr kmytI duAwrw pRkwiSq kIqI jw rhI pRiqRkw‘gurmiq pRkwS’ dw Agsq 2009 dw AMk igAwnI sohx isMG jIsIql ivSyS AMk dy rUp ’c pRkwiSq krn dw PYslw ilAw igAw[ iehiek zrUrI &rz dI pUrqI mwqr hY qy iek inrmwx ijhw auprwlw hY[iek scy suihrd pMQpRsq FwfI dI mhwn S^sIAq ƒ Xwd krn dw[

sImq smW id`qy jwx dy bwvjUd pMQk Dwrw dy pMQpRsq lyKkW nyies ivSyS AMk leI AwpxIAW imAwrI qy XwdgwrI ilKqW iqAwr krky qy smyN isr pujdIAW kr ky ij`Qy sIql jI dI mhwn bhup`KI pRiqBwpRqI Awpxw suihrd moh-ipAwr pRgt kIqw hY auQy Awpxy pMQ pRqIsmrpx qy gurU-pRqI SrDw Bwvnw dw vI sihj pRgtwvw kIqw hY[ienHW swry lyKkW vIrW-BYxW dy AsIN qih idloN DMnvwdI hW[ ienHW sBnWny ieh drsw id`qw hY ik sIql jI pRqI aunHW dy idlW ivc ikMnw s`cw-sucw ipAwr qy siqkwr hY!

pRqIinD is`K sMsQw FwfI klw dy vrqmwn qy Biv`K ƒ hor vDyryaujlw bxwaux vwsqy AwpxI smr`Qw Anuswr XqnSIl hY[ Aws krnIcwhIdI hY ik igAwnI sohx isMG sIql jI dI jnm SqwbdI ƒsmripq ieh ‘FwfI sohx isMG sIql ivSyS AMk’ swfy mOjUdw FwfIvIrW qy BYxW dy jiQAW ƒ hor vDyry imhnq qy lgn nwl gur-ieiqhwsqy is`K ieiqhws ƒ is`K sMgqW qy Awm lokweI qk ies dy hkIkI rUp’c phuMcwaux vwsqy pRyirq krygw Aqy auh ies qoN BrpUr pRyrnw lYNidAWies kwrj vwsqy kmrk`sy kridAW jutdy hoey gurU pwqSwh dIAWKuSIAW pRwpq krngy[ sIql jI duAwrw pweIAW geIAW pYVW ’qyc`lxw is`K pMQ dy au~jly Biv`K dI vI Aws bMnHwauNdw hY[

srb`q dw Blw,gurU-pMQ dw dws,

Avqwr isMGpRDwn,

SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI,sRI AMimRqsr

gurmiq pRkwS 6 Agsq 2009

imhnq, lgn qy idAwnqdwrI dy rwh-idsyryimhnq, lgn qy idAwnqdwrI dy rwh-idsyryimhnq, lgn qy idAwnqdwrI dy rwh-idsyryimhnq, lgn qy idAwnqdwrI dy rwh-idsyryimhnq, lgn qy idAwnqdwrI dy rwh-idsyryigAwnI sohx isMG sIqligAwnI sohx isMG sIqligAwnI sohx isMG sIqligAwnI sohx isMG sIqligAwnI sohx isMG sIql

gurU nwnk pwqSwh duAwrw sQwipq is`K Drm ivc h`k-s`c dybolbwly vwsqy AVn, lVn qy KVHn dw sMklp ivdmwn hY[ ies dyAnurUp hI vkq dy hwlwqW dy rU-b-rU pMcm pwqSwh dI, smyN dI muZlhkUmq duAwrw vrqweI ShIdI mgroN CyvyN pwqSwh sRI gurU hirgoibMdswihb ny Akwl buMgy ArQwq sRI Akwl q^q swihb ƒ smUrq kIqw[mIrI-pIrI dIAW do ikRpwnW pihnIAW, mIrI-pIrI dy isDWq ƒ is`KjIvn-jwc ’c pRgt rUp ’c sMcwrq kIqw qy hkUmq v`loN kIqy geybyvjHw hmilAW dw is`K-XoiDAW sUrbIrW ƒ iqAwr kridAW krwrwjvwb id`qw[ FwfI Abdulw Aqy n`Qw m`l ƒ aucycy rUp ’c is`K sMgqWƒ bIr rsI vwrW gw ky suxwaux vwsqy r`iKAw igAw[ is`K XoiDAWsUrbIrW ƒ au~cI-sucI bhwdrI idKwaux leI iqAwr krn ’c FwfIvwrW dw BrpUr ih`sw hY[ FwfI vwrW dy gwien qy sRvx krn dI gurU-Gr ’c iek pirpwtI, iek mwxXog prMprw ivkisq hoeI[ ies ivckeI nwmvr FwfI gurU-kwl qoN lY ky ie`kIvIN sdI dy ies pihly dhwkyqk hoey hn[ ienHW ’coN vIhvIN sdI ’c hoey FwfI igAwnI sohx isMGsIql dw nwm ivSyS qOr ’qy auBr ky pRgt huMdw hY[

gurU-j`s krn vwly, ikRAwhIxqw qy KVoq dI hwlq ƒ BrpUr joS-KroS qy auqSwh ’c bdl skx dI Apwr smr`Qw, gurU-Gr dy FwfI-jiQAW ny gurU-ikrpw b^iSS dw sdkw is`D kIqI hY[ ijhVw vIFwfI-jQw gurU-j`s suxwaux dy mwrg ’qy qurdw hY aus ƒ is`K sMgqWipAwr-siqkwr idMdIAW hn ikauN jo gurU-j`s sRvx krwaux vwlwhryk jQw is`K sMgqW dy ihrdy ’c ivdmwn gurU-ipAwr, gurU pRqISrDw Bwvnw ƒ hor idRVH krdw hY qy ies dy nwl-nwl lwswnI gur-ieiqhws/is`K ieiqhws bIr-rsI AMdwz ivc suxw ky hr qrHW dIburweI iKlwP ft jwx qy aus dw Kwqmw krn leI BrpUr pRyrnw vIidMdw hY[ prMqU ies dy bwvjUd kmweI AwpxI-AwpxI huMdI hY, ‘ijMnwguV pweIey Enw hI im`Tw aupjdw hY’ jW ‘ijMnI gofI EnI hI fofI’ ijhy

sMpwdkIsMpwdkIsMpwdkIsMpwdkIsMpwdkI

gurmiq pRkwS 7 Agsq 2009

lok-kQnW dw s`c vI zrUr hI vrqdw hY[ AwDuink smyN AMdr hoeysYNkVy FwfI jiQAW ’coN igAwnI sohx isMG sIql qy aunHW dy jQy ƒ jopRis`DI qy mkbUlIAq hwsl hoeI hY aus bwry koeI do rwvW nhIN[ horqW hor sIql jI qy aunHW dy jQy dy pRBwv ƒ aunHW dy inkt pUrvkwlI qysmkwlI FwfI jiQAW ny smyN-smyN Kud vI pRvwinAw[ drAsl lokweI,sMgq pUrw-pUrw inAW krn dI smr`Qw r`KdI hY[ ieh qW ho skdw hYik koeI klwkwr kuJ klwqmk jugqW dI vrqoN kr ky, bxI-bxweIrcnw lY krky vI sRoiqAW ƒ pRBwivq kr lvy AYpr icrkwl qk AwpxwpRBwv C`fx dI aucyrI mMizl ƒ hwsl krn vwsqy iksy vI klwkwr ƒTos imhnq krnI hI pvygI[ A`j BwvyN Xug Aijhw hY ijs ivc keIklwkwr Swrtk`t rwh ApxwauNdy vyKy jWdy hn qy keI vkqI pRis`DIpRwpq krn ’c vI iksy h`d qk sPl ho jWdy hn pr lMbw smW EVkƒ duD dw duD qy pwxI dw pwxI inqwr hI idMdw hY[

mnuKI srIr qW nwSmwn hY[ iek klwkwr vI srIirk p`KoN kwl-c`kr dy ADIn hY[ prMqU jykr Awpxy jIvn-kwl AMdr aus ny ApxIr`b v`loN bKSI pRiqBw ƒ AwpxI pUrI imhnq, lgn qy idAwnqdwrInwl aujwgr krn dy jqn kIqy hoxgy qW aus dI klw ƒ aus dy srIirkqOr ’qy cly jwx mgroN vI Xwd kIqw jwvygw[ simAW dI DuMd ivcguAwc jwx qoN pRiqBw dw imhnq, lgn qy idAwnqdwrI nwl sMXogkrn vwly klwkwr hI bc skdy hn[ lok-idlW ivc sdIvI rUp ’cjIx dw iehI rwh hY[ AYsy klwkwr hI Amrqw dy ruqby ƒ hwsl krdyhn[ iksy ivdvwn ny ikhw hY ik klwkwrI dy Kyqr ivc pRiqBw kyvliek pRqISq hI kMm kr skdI hY[ 99% ih`sw imhnq dw hI huMdw hY[

igAwnI sohx isMG jI sIql iek pRiqBwvwn klwkwr qW sn hIpr ies dy nwl-nwl Awp imhnqI bhuq hI sn[ aunHW dw jIvn-ibrqWq aunHW dI AQwh imhnq dI mUMh-boldI audwhrx hY[ pRis`DI qypRvwngI qW sIql jI qy aunHW dy jQy ƒ dyS-vMf qoN pihlW hI pihlIAWcMd pySkwrIAW smyN hI hwsl ho geI sI pr Awp jI hryk pySkwrIdy AnuBv qy qzrby qoN syD lYNdy rhy, loV muqwbk Awpxy hunr, AwpxIklw ƒ hor pu qw bxwauNdy rhy, iDAwn ivc Awaux vwlIAW GwtW-kmzorIAW ƒ dUr krn dw jqn krdy rhy, Awlock-ibrqI vwlysRoiqAW dy pRqIkrmW ƒ pUrn skwrwqmk jW auswrU rUp ’c lYNdy rhy[

gurmiq pRkwS 8 Agsq 2009

jIvn dy AMqly suAwsW qk aunHW ny AiDAYn dw rwh ApxweI r`iKAw[pRis`DI dIAW isKrW ƒ CUMhidAW sIql jI ny Awpxy pYr sdw DrqI ’qypikAweI sihq itkweI r`Ky[ aunHW ny kdy vI sMpUrnqw dw dwAvw nwkIqw ikauN jo aunHW dI XQwrQk smJdwrI sI ik pUrn kyvl prmwqmwhY, mnuKI rcnw ivc GwtW-kmzorIAW qoN sucyq hoxw, ienHW ƒ jwxnihq Kud jqnSIl rihxw Aqy ienHW ƒ dUr krn ihq qurMq Aml krnwsIql jI ijhy kuJ inrmwx klwkwrW dy ih`sy hI AwauNdw hY[ Awp jIdI BrpUr pRvwngI dw iek rh`s ieh vI hY ik sIql jI ny igAwn dyswry auplbD soimAW qk phuMc kIqI qy aunHW dw pUrw-pUrw lwhw ilAwBwv aunHW dI pUrI qrHW sdvrqoN kIqI[ jIvn dw hr pl aunHW ny sd-aupXog ’c ilAWdw[ imly smyN dI pUrI kdrsnwSI kIqI[

igAwnI sohx isMG jI sIql dy srIirk rUp ’c sdIvI ivCoVwdy jwx nwl is`K pMQ srboqm FwfI qoN vWJw ho igAw[ aunHW dy cly jwxnwl audoN qoN lY ky hux qk iek KlwA dI siQqI bxI hoeI hY[ kI iehKlwA ievyN hI brkrwr rhygw, ieh pRSn is`K pMQ dI sdIvI cVHdIklw dy cwhvwnW dy mn-msqk ’c aupjxw suBwivk hY[ BwvyN sIql jIdy mukwm qk pujxw byh`d muSkl hY iPr vI swfy hoxhwr nOjvwn FwfIvIrW ƒ FwfI-klw dy Kyqr ivc aucyrIAW mMizlW ƒ CUhx vwsqy BrpUrjqn krn qoN twlw nhIN v`txw cwhIdw[ sgoN sIql jI ijhy mwrg dw,swfy FwfI vIrW ƒ Anusrx krnw A`j byh`d loVINdw hY[ ies ivcsIql jI dI vI hor vDyry SoBw hY[ KuSI qy qs`lI vwlI g`l hY ik huxvIrW dy nwl-nwl swfIAW BYxW Aqy is`K pMQ dIAW hoxhwr bytIAW nyvI Awpxy FwfI jQy bxwey hn Aqy auh is`K-pMQ dw gOrvmeI ieiqhwssMgqW A`gy vDIAw qrHW pRsquq krn ihq kwPI jqnSIl vI hn[ prswƒ ieh mMnx ivc vI koeI iJjk nhIN idKwauxI cwhIdI ik vrqmwnsmyN ’c FwfI-klw dI ijMnI au~nqI hoxI cwhIdI sI, nhIN ho skI[sIql jI dI jnm SqwbdI dy Avsr au~pr ies dy ip`Cy mOjUd kwrnWdw shI-shI ivSlySx krnw ArQ BrpUr hovygw[ FwfI klw dy au~nqhox nwl is`K-pMQ AwpxIAW keI vrqmwn kOmI qy pMQk sm`isAwvW qoNvI bhuq h`d qk Cutkwrw pw skdw hY ikauNik sMgqW ƒ, lokweI ƒ, iekcMgw FwfI-jQw ijMnw JMjoV ky jgw skdw hY Swied hor iksy Kyqr dwkoeI klwkwr nw jgw sky[

gurmiq pRkwS 9 Agsq 2009

igAwnI sohx isMG sIql : jIvn Aqy rcnwigAwnI sohx isMG sIql : jIvn Aqy rcnwigAwnI sohx isMG sIql : jIvn Aqy rcnwigAwnI sohx isMG sIql : jIvn Aqy rcnwigAwnI sohx isMG sIql : jIvn Aqy rcnw-pRo. ikrpwl isMG bfUMgr*

pMjwb Aqy pMjwbI swihq dy ieiqhws ivc igAwnI sohx isMGsIql dw nW sunihrI AKrW ivc ilKy jwx dy Xog hY[ bhuqy lok aunHW ƒiek FwfI dy qOr ’qy jwxdy hn[ bhuq Gt lok aunHW dI swihqk dyx qoNvwik& hn[ auh pMjwbI siBAwcwr dI pMjwbI ikrdwr dI mUMh- boldIqsvIr sn[ auh kQnI krnI dy pUry-sUry ienswn sn[ auh iek pUrngurisK sn[ auh pMQk jzby nwl srSwr sn, iek mhwn kRWqIkwrIlyKk Aqy Swier, FwfI, au~c kotI dw swihqkwr qy ieiqhwskwr sn[aunHW dI lyKxI Aqy gwiekI ivc pwTkW Aqy sroiqAW ƒ JMjoVn dI SkqIsI[ aunHW ny isK isDWq Aqy isK ieiqhws ƒ Awpxy jIvn dw AMg vIbxwieAw hY, vwrW ilKIAW hn, lokW ƒ gw ky ivAwiKAw kr ky suxwieAwhI nhIN sgoN smJwieAw vI hY Aqy pRyirAw vI hY[ aunHW ny lok-mnW ivcisK ieiqhws dy bUty lwey hn[ lKW lokW ƒ isKI dI jwg lweI hY[ iesleI AsIN kih skdy hW igAwnI sohx isMG sIql horIN iek sMsQw sn,isKI ipAwr dw iek vfw BMfwr sn, somw sn[ aunHW dy AMg-AMg ivcoN,aunHW dI rihxI-bihxI ivcoN, aunHW dI kihxI ivcoN isKI ipAwr, joS Aqyjzbw Awp muhwry pRgt huMdw sI[ aunHW dIAW ilKIAW vwrW, dIvwnW ivcgUMjdy aunHW dy bol, aunHW dy ATwrW nwvl Ajy qk lok-ismRqI dw AMg hnAqy pMjwbI dw Axmol Kzwnw hn[ igAwnI sohx isMG jI jl vWgsIql sn, pr aunHW ivc pMQk ipAwr Aqy jzbw pwxI dy 100 ifgrIau~qy aubwly Kwx vWg hI sI[ auh pMQ dw inrmol hIrw sI[

pMjwb dy ies mhwn spUq dw jnm 7 Agsq 1909 ƒ ipMfkwdIivMf, qihsIl ksUr, izlHw lwhOr (pwiksqwn) ivc s. KuShwlisMG dy Gr hoieAw[ mwqw dw nW srdwrnI idAwl kOr sI[ bcpn qoNhI aunHW dI rucI pVHn-ilKx vl sI[ aunHW ny ipMf dy gRMQI pwsoN pMjwbIpVHnI Aqy AKrW dI pihcwx krnI isK leI sI[ sMn 1923 eI. ivcjdoN auh lwgly ipMf skUl puijAw, audoN ividAwrQI sohx isMG dI aumr

* swbkw pRDwn, SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI, sRI AMimRqsr[ mo: 99158-05100.

gurmiq pRkwS 10 Agsq 2009

14 swl dI ho cukI sI[ pr aus ƒ pVHn dI lgn ieMnI izAwdw sI ikaus ƒ dUjI jmwq ivc dwKlw dy idqw igAw[ iPr kuJ mhIny bwAdmhInw sqMbr 1923 eI. ivc cOQI jmwq ivc aus ƒ cVHw idqw igAw[1924 eI. dIAW nvIAW klwsW SurU hox vyly aus ƒ pMjvIN jmwq ivcdw^lw iml igAw[ 1930 eI. ivc aunHW ny swieMs Aqy pMjwbI dyiviSAW nwl dsvIN pws kr leI[ aus prIiKAw ivc ausdI PstfvIzn AweI sI[ aus vyly mYitRk Pst klws dI bhuq kdr huMdI sI[pr aunHW ny nOkrI krn nwloN Gr dI KyqI-bwVI dw kMm sWB ilAw[

igAwnI sohx isMG sIql dw AnMd kwrj bIbI krqwr kOr nwlhoieAw[ ienHW dy Gr do puqr s. rGbIr isMG Aqy s. surjIq isMGsIql Aqy puqrI ny jnm ilAw[ ienHW dy dovyN puqr AjklH ivdyS AqypuqrI ropV ivKy rih rhI hY[ 1931 eI. ivc aunHW dy ipqw jI Akwlclwxw kr gey[ ies leI GrylU izMmyvwrIAW isr pY jwx kwrn aunHW dIAgy pVHn dI ieCw mn ivc hI db ky rih geI[ hux aus dI aumr 22swl ho cukI sI[ prMqU ies dy bwvjUd pVHn dI Bwvnw aus dy mn ivcAjy vI DuK rhI sI[ aunHW ny 1933 eI. ivc pMjwb XUnIvristI lwhOrqoN igAwnI dI pRIiKAw pws kr leI[

bwrW-qyrHW swl dI aumr ivc aunHW ny kivqw ilKxI SurU kr idqIsI[ 1924 eI. ivc aunHW dI kivqw pihlI vwr ‘AkwlI’ AKbwr ivcCpI[ 1927 eI. ivc aunHW dI kivqw ‘kudrq rwxI’ klkqy qoN Cpxvwly prcy ‘kvI’ ivc CpI[ ‘sjry hMJU’ aunHW dIAW kivqwvW dw sMgRihhY[ kudrq rwxI kivqw aus sMgRih ivc Swml hY[ 1932 eI. ivc aunHWny kuJ khwxIAW vI ilKIAW[ aunHW dIAW kuJ khwxIAW mwisk pqrWivc vI CpIAW[ aunHW dIAW khwxIAW ‘kdrW bdl geIAW’, Ajy dIvwbl irhw sI’ Aqy ‘jyb ktI geI’ ƒ lokW vloN BrvW huMgwrw imilAw sI[ieh ilKqW ‘hoxhwr ibrvw ky ickny ickny pwq’ vWg ies nOjuAwnilKwrI dy ivcwrW Aqy au~jl BivK vwly swihqkwr Aqy gwiek dIzwmnI BrdIAW sn[

nOjvwn sohx isMG dy AMdr izMdgI ivc kuJ bxn dw joS auCwlymwr irhw sI[ auh Awpxy Awp ƒ KyqIbwVI qk hI sImq nhIN rKxwcwhuMdw sI[ kivqw khwxI nwl vI ausdI ies Bwvnw dI pUrqI nhIN ho

gurmiq pRkwS 11 Agsq 2009

rhI sI[ auh iek mhwn au~dmI, ikrqI, ivcwrvwn Aqy gurU ivc pUrIinSTw Aqy ivSvws rKx vwlw sI[

aunHW dw jIvn ‘audmu kryidAw jIau qUM kmwvidAw suK BuMcu]iDAwieidAw qUM pRBU imlu nwnk auqrI icMq]” (pMnw 522) au~qy pUrwauqrdw sI[ 1935 eI. ivc aunHW dy jIvn ivc iek nvW moV AwieAw[aunHW ny Awpxy hwxIAW ƒ nwl imlw ky iek FwfI jQw bxwieAw[ iesjQy dy AwgU auh Awp sn ikauNik auh dUjy swQIAW nwloN vDyry pVHy-ilKyAqy isK ieiqhws qoN vI vwkP sn[ aunHW ƒ ihMdI, pMjwbI, aurdU,AMgryzI keI BwSwvW dI jwxkwrI sI[ auh ivAwiKAw vI cMgI kr skdysn[ ies qoN ielwvw auh iek cMgy kvI vI sn[ ies leI auh gwauxleI vwrW vI ilK skdy sn[ FwfI bxn nwl aunHW dy jIvn ivc iekmhwn pltw AwieAw[ auh Awm lokW ivcoN inkl ky styj dy bwdSwh bxgey sn[ aunHW dIAW ilKIAW vwrW ivc bVw joS sI[ aunHW dw gwaux FMgAqy aucwrn bVw pRBwvSwlI sI[ QoVHy smyN ivc hI aunHW ƒ FwfI dy qOr’qy pRisDI pRwpq ho geI[

swry pMjwb ivcoN aunHW ƒ roz sdy imlx lgy[ auh QW-QW jw ky vwrWsuxwauNdy Aqy gurmiq dw pRcwr krdy[ ies sbMD ivc auh pMjwb qoN bwhrvI dyS dy kony-kony ivc gey[ keI SihrW ivc jw ky aunHW ny sMgqW ƒinhwl kIqw[ ijvyN ik krwcI, koietw, ipSwvr, kSmIr, klkqw,mdrws, bMbeI Awid[ hux auh AMqrrwStrI pRisDI dy SRomxI FwfI bxgey sn[ aunHW ƒ dyS dy nwl-nwl ivdyS qoN vI sdy Awaux lgy[ 1960eI. ivc auh bRhmw, QweIlYNf, isMGwpur Aqy mlySIAw ivc GuMmy-iPry[1977 eI. ivc aunHW ny Pyr ieMglYNf Aqy kYnyfw dw dOrw kIqw[ ieMglYNfivc aunHW ny vulvrhYNptk, swaUQYNptn, vwlsl, brimMGm, fflI, brYfPorf, kuvYNtrI, tYlPorf, limMgwn, bwrikMg, smYidk Aqy swauQhwldIAW QwvW ’qy dIvwn kIqy[ 1980 eI. ivc aunHW ny iPr ieMglYNf dIPyrI pweI[ 1981 eI. ivc aunHW ny qIjI vwr ieMglYNf Aqy kYnyfw dwckr lwieAw[ ivdySW ivc aunHW dI kwPI jwx-pihcwx ho geI sI[

igAwnI sohx isMG sIql dw nW iek ieiqhwsk vwrkwr dy qOr ’qyvI bhuq mhqv rKdw hy[ aunHW ny isK ieiqhws sMbMDI 80 dy lgBgvwrW ilKIAW hn[ ienHW vwrW ivc isK ieiqhws dIAW mhwn S^sIAqW

gurmiq pRkwS 12 Agsq 2009

Aqy pRisD GtnwvW dw vrxn hY[ sRI gurU nwnk dyv jI Aqy nvwb dOlqKwn qoN lY ky duKIey mW-puq (mhwrwxI ijMdw Aqy mhwrwjw dlIp isMG)Awid dy ieiqhws ƒ aunHW ny BwvpUrq FMg nwl klmbMd kIqw hY[ aunHWdIAW pRisD vwrW hn:

1. swkw cmkOr, 2. swkw gfI pMjw swihb, 3. ShIdI s. hrIisMG nlUAw, 4. ShIdI AkwlI PUlw isMG, 5. BweI bicqr isMG dw hwQInwl jMg Awid[

iek nwvlkwr dy pK qoN vI igAwnI sohx isMG sIql dI dyx mhwnhY[ aunHW ny do drjn dy krIb nwvl ilKy hn[ qUqW vwlw KUh Aqy jugbdl igAw[ ieh dovyN nwvl mhwn kRWqIkwrI ivcwrDwrw auqy AwDwirqhn[ ieh srmweydwrI Aqy jgIrdwrI inzwm dIAW jVHW au~qy krwrI sthn[ ieh AzwdI Aqy gulwmI dIAW kdrW-kImqW dy Prk dw AihswskrvwauNdy hn[ ieh srmweydwrW vloN grIb ikrqIAW dy kIqy jWdy soSxdw prdwPwS hI nhIN krdy sgoN mnuK ƒ ies Aiq iGnwauxy isstmivruD auT Klox leI pRyrdy hn[ aunHW dy do nwvl bhuq pRisD hoey[ prduK dI gl hY ik pMjwbI dy kuJ swihqkwr Aqy Awlock aunHW ƒ nwvlkwrmMnx qoN sMkoc krdy hn[ 1968-69 eI. ivc pRo. ikrpwl isMG ksylƒ BwSw ivBwg ivc pMjwbI swihq dy ieiqhws ƒ soDx dw kMm idqwigAw[ pRo. ikrpwl isMG horW ny nvyN ieiqhws ivc nwvlkwr dy qOr ’qyigAwnI sohx isMG sIql bwry vI kuJ sqrW ilK idqIAW[ aunHW dyivBwg dy ieMcwrj ny igAwnI sohx isMG sIql bwry ilKIAW sqrW ktidqIAW ikauNik aunHW dIAW nzrW ivc auh iek FwfI hI sI[

swihq AkwdmI dw purskwr Bwrq dw sB qoN au~cw swihqkAYvwrf hY[ ies dI ieCw hr swihqkwr dy mn ivc huMdI hY Aqy iesdy imlx ’qy hr koeI mwx mihsUs krdw hY[ ho skdw hY ik igAwnIsohx isMG sIql dy mn ivc vI ies AYvwrf dI ieCw hovy[ pr aunHW ƒies dy imlx dI Aws nhIN sI[ aunHW dI hYrwnI dI koeI hd nw rhI jdoN1974 eI. ivc aunHW dy nwvl ‘jug bdl igAw’ ’qy aunHW ƒ swihqAkYfmI dw AYvwrf dyx dw PYslw kIqw igAw Aqy ieh AYvwrf pRwpqkrn vwly ies swihqkwr ƒ ivBwg vloN vI snmwn idqy jwx dw PYslwhoo igAw[ pr ivBwgI Aqy mnuKI eIrKw kwrn igAwnI sohx isMG sIql

gurmiq pRkwS 13 Agsq 2009

dy sMbMD ivc ieh AsUl lWBy kr idqw igAw[ iek nwvlkwr dI QW aunHWƒ FwfI dy qOr ’qy swl 1982-83 eI. ivc snmwinAw igAw[ pr iPrkeI swlW dy bIq jwx bwAd BwSw ivBwg ny AwpxI Bul dI soD kIqIqW 1994-95 eI. ivc aunHW ƒ swihq SRomxI dw snmwn idqw[

lgBg 88 swl isK pMQ Aqy pMjwbI swihq Aqy siBAwcwr dIsyvw krdw mwn-snmwn pRwpq krdw hoieAw mhwn Aqy kRWqIkwrIivAkqI imqI 23 sqMbr, 1998 eI. ƒ ies PwnI jhwn qoN kUc krigAw[ aunHW dIAW rcnwvW hyT ilKy Anuswr hn:vwrW :-vwrW :-vwrW :-vwrW :-vwrW :-

1. dmsyS Awgmn, 2. ShId gMj isMGxIAW (lwhOr), 3. ShIdIgurU Arjn dyv jI, 4. bMdI CoV, gurU hirgoibMd swihb jI, 5. swkwsrihMd-ShIdI Coty swihbzwdy, 6. gurU nwnk jI qy nmwz dOlq Kwn, 7.vlI kMDwrI,8. swkw gfI pMjw swihb, 9. isMGW ny AbdwlI qoN FkWCufvweIAW, 10. ipAwry dw ipAwrw, 11. ShIdI gurU qyg bhwdr jI,12. bwlw pRIqm (gurU goibMd isMG jI), 13. ShIdI mhW isMG, mukqsr,14. bMdw isMG dI srihMd au~qy &qih, 15. jMg sYd ^wn, 16. ShIdIBweI qwrU isMG jI, 17. syT nwhrU ml, 18. ShIdI subyg isMG SwhbwjisMG, 19. gurU nwnk dyv jI, ruhyl KMf Xwqrw, 20. ShIdI s. hrI isMGnlUAw, 21. ShIdI bwbw dIp isMG, 22. jMg BMgwxI, 23. ShIdI bwbwbMdw isMG bhwdr, 24. vwr bIbI swihb kOr, 25. ShIdI AkwlI PUlwisMG, 26. jMg cmkOr,27. jMg mulqwn, muzPr Kwn dI mOq, 28. ksUr&qih, kuqbdIn ƒ jwgIr, 29. cox pMj ipAwry, 30. ShIdI BweI qwrUisMG, 31. jMg hirgoibMdpurw, 32. fly dw isdk, bMdUk prKxI, 33.msy rMGV dI mOq,34. cODrI nQy dI bhwdrI, 35. vfw GlUGwrw, 36.jMg ipplI swihb (GlUGwry ipCoN), 37. ShIdI BweI boqw isMG, 38.Cotw GlUGwrw, 39. ksUr mwr ky pMfqwxI CufweI, 40. zYn wn srihMddI mOq, 41. Aihmd Swh dw ATvW hmlw, 42. jMg sMgrwxw swihb(pw: 6), 43. ibDI cMd GoVy ilAWdy, 44. ShIdI BweI mnI isMG, 45.ShIdI BweI gurbKS isMG, 46. Swh zmwn dw Aw^rI hmlw, 47.kSmIr &qih, 48. au~c dw pIr (dsmyS gurU), 49. jMg llw byg

(bwkI s&w 127 ’qy)

gurmiq pRkwS 14 Agsq 2009

FwfIAW dw srdwr FwfI sohx isMG jI sIqlFwfIAW dw srdwr FwfI sohx isMG jI sIqlFwfIAW dw srdwr FwfI sohx isMG jI sIqlFwfIAW dw srdwr FwfI sohx isMG jI sIqlFwfIAW dw srdwr FwfI sohx isMG jI sIql-igAwnI blvMq isMG koTw gurU*

mwnXog igAwnI sohx isMG jI sIql 20vIN sdI dy mhwn FwfIhoey hn[ sIql jI pRiqBw buDI dy suAwmI, au~c aufwrIAW lwaux vwly,XQwrQ ƒ ibAwn krn vwly ivdvwn FwfI sI[ auh srb guxW ivcBrpUr sn[ isKI ivc jo FwfI dw sQwn hY, aus dI mwx mrXwdw ƒsIql jI ny pUrI qrHW kwiem riKAw[ isMG sBw lihr smyN BweI ikSnisMG jI ‘kVqoV’ pRisD FwfI hoey hn, ijnHW ny Brm dy gVH qoV ky mnWivcoN AigAwn dw hnyrw kiFAw sI, pr sIql jI dI krxI-kmweI syvwmhwn Aqy au~cI hY[ ies krky pMQ ivc ‘sIql jI’ dw Aj vI srboqmsQwn hY[

isK pMQ ivc rwg kwvÎ Aqy FwfIAW ƒ au~c sQwn pRwpq hY[ sRIgurU nwnk dyv jI ny rbwb duAwrw kIrqn kr ky, swry sMswr ivc‘siqnwmu’ dw ckr PyirAw[ nwl hI kIrqn ƒ isKI jIvn dw ADwrbxwieAw[ sRI gurU goibMd isMG jI ny kwvÎ duAwrw isK sUrimAW ivcauqSwh pYdw kIqw[ ‘SsqR’ dI ‘SwsqR’ (bwxI) duAwrw aupmw kr kySkqI Aqy BgqI ƒ iek bxw idqw[ sRI gurU hirgoibMd swihb ny FwfIdIAW bIr rsI vwrW nwl isK-SkqI dw sMgTn kIqw[ rozwnw dIvwnivc sRI Akwl q^q swihb dy mYdwn ivc FwfI vwrW gw ky auqSwh Brdysn[

FwfI pMjwb dI pRwcIn klw hY[ Cy sO brs qoN pMjwb dy FwfIAW dyvyrvy ilKqI rUp ivc imldy hn[ BwvyN FwfIAW dy nwauN-QwauN pUrI qrHWswƒ pRwpq nhIN hn pr FwfIAW dI 16vIN sdI ivc hoNd ieiqhws pRisDhY[ ies qoN FwfIAW dI lokipRXqw dw sMkyq ilAw jw skdw hY ik gurUswihbwn vI FwfI khwaux ivc mwx smJdy hn[

FwfI Bt Aqy cwrn huMdy sn jo bIr rsI vwrW dI rcnw kr kygwauNdy sn[ sRI gurU nwnk dyv jI qoN pihlW ieh lok-kwvÎ pRisDI dyisKr au~qy phuMicAw hoieAw sI[ vwr kyvl XuD dw kwvÎ hY jo pauVIAW

* ipMf qy fwk: koTw gurU, izlHw biTMfw-141206.

gurmiq pRkwS 15 Agsq 2009

ivc iliKAw/boilAw jWdw hY[ pauVI (CMd) qoN ibnW ikqnw bIr rsIkwvÎ hovy, aus ƒ vwr nhIN AwiKAw jw skdw[ pRwcIn kwl ivc vwr ƒpauVIAW vI ikhw jWdw sI[ pauVI Aqy vwr iek dUsry dy pRXwX hn,AinKVvyN AMg hn[ vwsqv ivc pauVI vwr dw CMd hY[ pauVI qoN ibnWvwr ilKI nhIN jw skdI[ BweI kwnH isMG jI nwBw ny ‘mhwn koS’ ivcvwr dw ArQ pauVI kIqw hY[ vwr rcx vwsqy pauVI pRmwxIk CMd hY[

ieh lok kwvÎ sRI gurU nwnk dyv jI dy smyN ivc ieqnw hrmnipAwrw sI ik jn swDwrn ƒ nwm-bwxI dy nwl joVn vwsqy ies kwvÎrUp dI iqMn qrHW vrqoN kr ky sRI gurU nwnk dyv jI ny AiDAwqimkqw dySWq vwqwvrn nwl joV idqw[

(1) ijs nwl srIrk sMGrS dI bjwey Awqimk sMGrS nwljigAwsU Awqimk pd dI pRwpqI leI Agy vDx lgy[ dYvI Aqy AsurImnmuKW Aqy gurmuKW dy sMGrS ivcoN mnmuKW ƒ hrw ky gurmuK ivjeI hoky inklx lgy[ AsurI sMpdw, kwm, kRoD, eIrKw, dÍYS, haumY, AhMkwrAwid mMd pY gey Aqy dYvI sMpdw Drm, dieAw, iKmw, sihnSIlqw,praupkwr, ivvyk, igAwn Awidk jyqU bx ky inklx lgy[

(2) ieh lok-vwrW ieqnIAW pRisD ho cukIAW sn ik sRI gurU nwnkdyv jI Aqy dUsry gurU swihbwn ny ies lok-kwvÎ dI SYlI ivc kyvl vwrWhI AMikq nhIN kIqIAW sgoN keI purwqn vwrW dIAW DunIAW inSicq krky aunHW dy AwDwr (Dwrnw) ’qy gwaux dI vI AwigAw kIqI hY[ bweI vwrWivcoN 9 vwrW qy DunIAW cwVHIAW hn[ 9 DunIAW ivcoN sRI gurU nwnk dyvjI dy pUrvkwl dIAW cwr vwrW tuMfy As rwjy kI vwr, iskMdr ibrwihmkI vwr, mUsy kI vwr Aqy llW bhlImW kI vwr ’qy DunIAW inSicq krky gwaux dI AwigAw kIqI hY[

(3) gurU swihbwn ny Awpxy Awp ƒ gurbwxI ivc vwr-vwr ‘vwihgurUdy dr dw FwfI’ AwiKAw hY:

- hau FwFI kw nIc jwiq hoir auqm jwiq sdwiedy] (pMnw 468)- hau FwFI hir pRB Ksm kw hir kY dir AwieAw]

hir AMdir suxI pUkwr FwFI muiK lwieAw]hir puiCAw FwFI sid kY ikqu AriQ qUM AwieAw]inq dyvhu dwnu dieAwl pRB hir nwmu iDAwieAw]

gurmiq pRkwS 16 Agsq 2009

hir dwqY hir nwmu jpwieAw nwnku pYnwieAw] (pMnw 91)- FwFI iqs no AwKIAY ij KsmY Dry ipAwru]

dir KVw syvw kry gur sbdI vIcwru]FwFI dru Gru pwiesI scu rKY aur Dwir]FwFI kw mhlu Aglw hir kY nwie ipAwir]FwFI kI syvw cwkrI hir jip hir insqwir] (pMnw 516)

- FwFI gux gwvY inq jnmu svwirAw] (pMnw 790)FwfIAW ƒ gurU swihbwn ny gurbwxI ivc bhuq au~cw sQwn idqw hY[

jy nwvW dI sUcI vl jweIey qW FwfIAW dI sUcI bhuq lMmI hY ijnHW ivcoNvIhvIN sdI ivc srbpKI ivdvwn igAwnI sohx isMG jI sIql dwpRmuK sQwn hY[ sIql FwfIAW dw srdwr sI[ AkwS dw Acl DruvsI[ ies dI au~cqw ƒ hor koeI nhIN phuMc sikAw[

igAwnI sohx isMG jI sIql dw jnm 7 Agsq sMn 1909 eI.ƒ ipqw s. KuShwl isMG, mwqw idAwl kOr ipMf kwdIivMf izlHw lwhOr(hux pwiksqwn) ivc hoieAw[ pMjwb XUnIvristI (lwhOr) qoN mYitRkAqy igAwnI pws kIqI[ ieh isMG sBw lihr Aqy AkwlI lihr dw smWsI[ ies smyN isKI dw pRcwr zor nwl ho irhw sI[ ipMf-ipMf dIvwnsjdy sn[ kQwkwr, lYkcrwr, rwgI Aqy FwfI AwpxI-AwpxI klw(SYlI) ivdvqw nwl gurbwxI, gur-ieiqhws bwry iviKAwn idMdy sn[igAwnI sohx isMG sIql bcpn qoN hI cyqMn, ivvyk buDI vwlw Xuvk sI[FwfIAW dI joSIlI, AOj pUrn SYlI ivc gweIAW ShIdW dIAW vwrW AwpjI dy mn ’qy Akih pRBwv pwauNdIAW sn[ Awp jI ijQy vI jWdy FwfIAWdIAW vwrW ƒ ivSyS rucI nwl sRvx krdy sn[ vwrW suxdy-suxdy vwrWilKx lg pey[ pr vwrW ƒ gwaux dw gur/igAwn ipMf llAwxI dyBrweI crwg dIn ƒ ausqwd Dwr ky pRwpq kIqw[ sIql jI ny vwrWgwaux Aqy ilKx dw sMklp/ArMB Aijhy SuB smyN kIqw, bs! siqgurWny ‘igAwn AMjn’ b^S idqw Aqy sIql jI AkwS dIAW bulMdIAW poNhdyhoey ivSv-pRisDI dy suAwmI bx gey[ Awp jIvn Br kyvl gurU ky FwfIbx ky gurU-Gr ƒ smripq rhy[ pMQ ivc Awp jI dw bhuq au~cw sQwnsI[

Awp jI dy au~cy Awcrn, isKI jIvn, ivdvqw, Gwlxw-kmweI

gurmiq pRkwS 17 Agsq 2009

nwl sMgqW iKcIAW clIAW AwauNdIAW sn[ lyKk ƒ keI vwr sIql jIƒ suxn dw smW imilAw hY[ jo ivAkqI Awp jI dw lYkcr iek vwrsux lYNdw sI, auh Awp jI dw SrDwlU bx jWdw sI[ Awp jI dw lYkcrbw-dlIl huMdw sI, lYkcr ivc hr Gtnw ƒ vyrvy sihq vrxn krdysn[ boly SbdW duAwrw idRS-icqr sRoiqAW dIAW AKW Agy KVHw kr idMdysn[ lokokqIAW, muhwvry, khwvqW dI jVHq smyN Anuswr krdy sn[Awpxy kQn dI pRoVqw vwsqy imiQhws dI puT cwVHdy sn pr ieiqhwsAqy imiQhws ƒ rlx nhIN idMdy sn[ ies qrHW lYkcr ivc jwn pw kyhor vI rOck bxw idMdy sn[ sRoiqAW dI Bwvnw ƒ smJx vwly, sRoiqAWdy mnW ƒ pVHn vwly, smyN Anuswr pRsMg ƒ vrxn krn dI smrQw rKdysn[ soRiqAW dI ibrqI Anuswr pRsMg ƒ sMKypqw dyxI Aqy ivsqwr ivclY jwx dI Xogqw rKdy sn[ styj dy au~qy swhmxy bYTy sRoiqAW dy mn ƒpVH lYNdy sn ik sRoqy iks qrHW dw ieiqhws suxnw cwhuMdy hn[ ivSwligAwn dy suAwmI hox krky pRkrx ƒ rOickqw ADIn pRmwxW/idRStWqWduAwrw Sbd-sMswr (Sbd-jwl) ivc bMnH ky sRoqy ƒ sMmoihq kr ky,Awpxy nwl bhuq dUr lY jWdy sn Aqy Awpxy isDWq ƒ isD kr ky, au~caufwrIAW lw ky, jd Awpxy lkS au~pr muV vwps AwauNdy sn qW sRoqydIAW supny dI qrHW AKW KulH jWdIAW sn ik sIql jI ijQy Aw ky huxbolx lgy hn, vwsqv ivc CoihAw muK pRkrx qW ieh hY[

igAwnI sohx isMG sIql ƒ pMjwb dy srbpKI ivdvwn FwfImMinAw jWdw hY[ ijnHW ny isK ieiqhws dw brIkI nwl AiDAYn kIqwsI[ sIql jI dw ieiqhwsk igAwn pMjwbI qk hI sIimq nhIN sI, auhAMgryzI Aqy &wrsI dy vI pUrn igAwqw sn[ Awp jI ijvyN srvau~cFwfI sn, lyKk vI bhuq au~c-kotI sn[ ijqnw kuJ vI Awp jI nyiliKAw hY, XQwrQ iliKAw hY[ sc dw plw nhIN CifAw[ Awp jI dIAWrcnwvW dsdIAW hn ik Awp jI ny isK rwj nwl sbMiDq AMgryz lyKkWdIAW ilKqW dw AiDAYn ikqnI gMBIrqw nwl kIqw sI! ‘isK rwj ikvyNigAw?’ Aqy ‘duKIey mW puq’ qQW dy ADwr ’qy ilKy Aijhy kruxw rs BrygRMQ hn, ijnHW ƒ pVH ky hr iek ivAkqI dI AK nm ho jWdI hY[ sIqljI Anyk guxW nwl ivBUSq sn[ pRisD FwfI, kvI, KojI ieiqhwskwr,nwvlkwr, khwxIkwr, nwtkkwr, gIqkwr; gl kI Awp jI srbpKI

gurmiq pRkwS 18 Agsq 2009

klwkwr sn[ Awp jI dIAW rcnwvW ies qrHW hn:ieiqhwsk : mnuKqw dy gurU (ds pwqSwhIAW), gurU nwnk dyv jI, gurU

goibMd isMG jI, bMdw isMG, isK rwj ikvyN bixAw, isK imslWqy srdwr Grwxy, isK rwj qy Syry pMjwb, isK rwj ikvyN igAw,duKIey mW-puq, pMjwb dw aujwVw[

nwvl : eIcoigl nihr qk, suM\w Awhlxw, mul dw mws, pqvMqy kwql,ivjogx, dIvy dI loA, bdlw, AMnHI suMdrqw, jMg jW Amn, qUqWvwlw KUh, jug bdl igAw, kwly prCwvyN, pRIq qy pYsw, DrqI dydyvqy, pRIq ik rUp, DrqI dI bytI, mhwrwxI ijMdW, mhwrwjwdlIp isMG, ihmwilAw dy rwKy, surg svyrw, sBy swJIvwlsdwiein, jvwlwmuKI[

khwxI sMgRih : kdrW bdl geIAW, AMqrjwmI[nwtk : sMq lwDo ry[gIq : kysrI duptw, jd mYN gIq ilKdw hWFwfI vwrW : sIql ikrxW, sIql sunyhy, sIql hMJU, sIql hulwry,

sIql qrMgW, sIql pRsMg, sIql pRkwS, sIql qrwny, sIqlvwrW, sIql qwGW, sIql vlvly, sIql cMigAwVy, sIqlcmkW, sIql rmzW, sIql aumMgW, sIql AMigAwry, sIqlmunwry, sIql sugwqW[

kivqw : vihMdy hMJU, sjry hMJU, idl dirAwmwn-snmwn : ‘jug bdl igAw’ Awp jI dy nwvl ƒ 1974 ivc swihq

AkwdmI purskwr idqw igAw[ BwSw ivBwg pMjwb vloN pihlw‘SRomxI FwfI purskwr’, iPr 1993 ivc ‘SRomxI pMjwbIswihqkwr’ dy purskwr nwl snmwnq kIqw igAw[ Awp jI ƒ‘BweI gurdws purskwr’ nwl vI snmwinAw igAw[ ies qrHWsPl syvw krky 23 sqMbr 1998 ƒ scKMf isDwr gey[sIql jI AMgRyzI, PwrsI, aurdU, ihMdI, ibRj BwSw Aqy pMjwbI

dy mhwn ivdvwn sn[ Awp jI ieiqhws dy KojI, nIqI inpuMn sn qy Awpdw ivvhwr kuSl sI[ igAwnI jI mDur BwSI pr nwl hI loV qy smyNAnurUp BrvIN grjvIN Awvwz vwly sn[ Awp jI dw ivAkiqqv mhwn

(bwkI s&w 37 ’qy)

gurmiq pRkwS 19 Agsq 2009

sPl is`K pRcwrk : igAwnI sohx isMG sIqlsPl is`K pRcwrk : igAwnI sohx isMG sIqlsPl is`K pRcwrk : igAwnI sohx isMG sIqlsPl is`K pRcwrk : igAwnI sohx isMG sIqlsPl is`K pRcwrk : igAwnI sohx isMG sIql-s. rUp isMG*

ivSv-pRisD FwfI, nwvlkwr, khwxIkwr, vwrqkkwr, nwtkkwr,gIqkwr qy kvI igAwnI sohx isMG sIql sPl is`K pRcwrk sn[gurbwxI is`K ivcwrDwrw qy ieiqhws nMU pVHnw-smJxw qy pRcwrnw aunHWdw jIvn Br AwdrS irhw[ ikswn prvwr ’c jMmy-ply sIql jI nyskUlI pVHweI dsvIN qIk pRwpq kr, igAwnI dw iemiqhwn in`jIp`Dr ’qy pws kIqw[ igAwn-pRwpqI dI Amuk ijigAwsw sI, sIqljI dy ivc! is`KI isdk Brosy, isrV, lgn qy imhnq sdkw sIqljI jIvn Br pVHdy ilKdy qy is`K Drm dy pRcwr-pswr ihq juty rhy[sPl is`K pRcwrk vwly swry gux sIql jI nMU Akwl purK ny bKiSSkIqy sn[ ivdvwn lyKk qy sPl bulwry dy brwbr gux kudrq iksy-iksy nMU hI bKiSS krdI hY, nhI qW Awm krky lyKk sPl bulwry nhINhuMdy Aqy sPl bulwry pRvwnq lyKk nhIN huMdy[ sIql jI ies p`K qoNBwgSwlI sn ik aunHW kol dovyN gux BrpUr sn[ sPl bulwry vwsqy in`jIS^sIAq, bolx dw ivSw, ivSy ’qy bolx dI QW qy sroiqAW dI p`DrAqy igxqI pRBwivq krdI hY[ in`jI S^sIAq ’c bulwry dw k`d,ishq, Avwz, pihrwvw, Kwx-pIx, svY-ivSvws, Awpxy bolW ’qyBrosw Aqy AiBAws, BwSw-SYlI, sroiqAW dy p`Dr nMU dyKx-smJx dIpRiqBw, XwddwSq, smyN dI pwbMdI, hrkqW Awid gux Swml hn[ies qoN ielwvw jIvn-jWc ’c s`c dy sd-aupXog Awid gux vI bulwrydI SKsIAq nMU pRBwivq krdy hn[ in`jI rUp ’c igAwnI sohx isMGjI sIql nMU mYN nyiVauN dyiKAw, suixAw qy piVHAw hY[ aunHW ny auprokqguxW Anuswr Awpxy jIvn nMU FwilAw hoieAw sI[ gurU-ikrpw sdkwaunHW dw k`d lMmyrw, swP rMg, sPYd bsqr, nIlI dsqwr, sPYdinrml dwhVw, rihx-sihx-bol-cwl Aqy Kwx-pIx aunHW dI invyklIS^sIAq nMU inKyVdw sI[ aunHW dy bolW ’c pUrn svY-ivSvws sI[sIql jI iqMn BYxW dy iekloqy BweI sn[ ienHW dy mwqw-ipqw SWq qy* AYfI: sk`qr, SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI, sRI AMimRqsr[

gurmiq pRkwS 20 Agsq 2009

sMqoKI suBwA dy mwlk sn[ is`KI ienHW dy prvwr ivc rom-rom ’csmoeI hoeI sI[ pihlW-pihl iek BYVw irvwj sI ik Coty lVky dykysW dI iek ilt kYNcI nwl k`t ky qvIq bxw aus dy gly ivc pw id`qwjWdw sI qW ik BYVI nzr nw l`gy[ sIql jI dI mwqw nMU vfyrI aumrdIAW mwqwvW ny slwh id`qI ik ies dy kysW dI iek ilt k`t id`qIjwvy, pr aunHW dI mwqw dw jvwb sI – nhIN byby! mYN Awpxy h`QIN puqrdy sucy kys jUTy nhI krny[ ies dw gurU mhwrwj rwKw[ sIql jI ’qyaunHW dI mwqw dy is`KI-isdk Brosy dw Asr sI ik aunHW AwKrI swhWqIk kys sucy r`Ky qy kysW nMU sB qoN piv`qr mMinAw, siqkwirAw qypRgtwieAw[ sIql jI dw inScw sI ik kys srIr dy sB qoN piv`qrAMg hn qy ienHW dI byAdbI krnw isrjnhwr dI inrwdrI krn dybrwbr hY[

sIql jI ivSv DrmW dy jwxkwr, is`K Drm dy igAwqw qygurbwxI dy AiBAwsI sn[ gurbwxI-gurmiq ivcwrDwrw Anuswr is`Kieiqhws nMU auh ieiqhws mMndy sn, bwkI kQw-khwxIAW ivcwrW dIsrlqw-sp`Stqw qy pySkwrI ’c auh inpuMn sn[ gurbwxI dy SuDpRmwx-ieiqhwsk s`cweIAW nMU auh AYsy qrqIbvwr rock FMg nwlsuxwauNdy sn ik sRoqy mMqr-mugD ho jWdy sn[

pRcwrk vwsqy ieh zrUrI hY ik kihxI kQnI qy krnI dwsUrmw hovy[ ijs ivcwrDwrw dw auh pRcwr krdw hY aus nMU aus ivcwrDwrwƒ rom-rom mMndy hoxw qy aus dw DwrnI hoxw zrUrI hY[ gurbwxI dy sIqljI nymI vI sn qy pRymI vI[ aunHW nMU Akwl purK qy gurbwxI ’c AtutBrosw sI[ svYmwx qy inmrqw pRcwrkW dy gihxy hn[ sIql jI dy bolsn, gurU ikrpw kry mYN kOm dy pRcwrk vjoN hI sMswr qoN Alivdw hovW!sIql jI haumY-hMkwr qoN sucyq qy suqMqr sn-bwbw kbIr jI dI iehpMgqI auh Awm krky duhrwauNdy sn :

kbIr grbu n kIjIAY rMku n hsIAY koie]Ajhu su nwau smuMdR mih ikAw jwnau ikAw hoie] (pMnw 1366)

aunHW dy kihx dw Bwv ik swnMU XqnSIl rihxw cwhIdw hY, ikAsIN cMgy Awcrn, cMgI rihxI bihxI dy DwrnI hoeIey qW ik AsINjIvn rUpI cwdr nMU swP-suQrI r`K skIey--nhIN qW pqw nhIN iks

gurmiq pRkwS 21 Agsq 2009

smyN idmwg Krwb ho jwvy qy jIvn dwgI ho jwvy!pRcwrk vwsqy rozwnw pVHnw zrUrI hY[ jykr auh ies gux dw

DwrnI nhIN qW auh rozwnw kuJ gvw irhw hY[ sIql jI AwKrI smyN qIkpVHdy qy ilKdy rhy[ iehI kwrn hY ik auh AwpxI nzr bwry bhuq sucyqsn[ pRcwrk qW sPl ho skdw hY, jykr auh sroiqAW dy ichirAW nMUpVH sky[ sIql jI nMU iek vwr mYN pu~iCAw ik qusIN ieMnw kuJ ikvyN Xwdr`Kdy ho? qW aunHW ikhw ik mYN Awpxy sroiqAW dy ichirAW qoN pVHdw hWik auh kI suxnw locdy hn[ aunHW dw kQn hY, ik iek ikqwb ilKxvwsqy G`to-G`t sO ikqwb pVHnI pYNdI hY[ AMdwzw lgwau ik aunHW ikqnwpiVHAw hovygw ik sO qoN vDyry aunHW pusqkW ilKIAW hn[

sIql jI pMjwbI, aurdU, AMgRyzI, ihMdI qy sMsikRq BwSw dy igAwqwsn[ aunHW ny KUb piVHAw Aqy pRcwirAw hY[ auh ies ivSvws dy DwrnIsn ik Awpxy Drm dI ivl`Kxqw sQwpq krn vwsqy dUsry DrmW dIjwxkwrI zrUrI hY[ dUsry DrmW dw igAwn pRcwrkW vwsqy byh`d zrUrIhY[ sIql jI ies Kyqr ’c inpuMn sn[ aunHW ny cwry vyd, ismRqIAW,gIqw, mhWBwrq, bweIbl, pivqr kurwn Awid qoN ielwvw hor Dwrimk-dwrSink lyKW dIAW ikrqW nUM KUb piVHAw-vwicAw, ivcwirAw qy aunHWdy sMdrB ivc gurmiq igAwn dw pRcwr-pRswr kIqw[ jUT Aqy JUT qoNaunHW hmySw prhyz kIqw qy ies qoN bcx dw pRcwr kIqw[

vihmW-BrmW-pwKMfW-idKwvy qoN kohW dUr sIql jI rom-rom qoNgurU gRMQ qy gurU-pMQ nUM smripq sn[ ‘pUjw Akwl kI, prcw Sbd dw,dIdwr Kwlsy dw’ dy DwrnI qy pRcwrk sn[ ivAkqI-vwd AKOqIswDvwd dy auh k`tV ivroDI sn[ gurmiq ivcwrDwrw dy jwxkwr qypRcwrk sn[ aunHW jIvn Br mnmq dw ivroD kIqw qy gurmiq dwpRcwr kIqw[ sRI gurU gRMQ swihb jI dy Adb-siqkwr dI Gtnw aunHWdI jubwnI:

“isMD ivc AsIN kIrqn krn gey[ sRI gurU gRMQ swihb dy pRkwSdy s`jy h`Q iek au~cw plMG f`Tw hoieAw sI[ aus ’qy bVI suMdr ivCweIqy dohIN pwsIN do g`dIAW l`gIAW hoeIAW sn[ mYN smiJAw Swied rwqnUM mhwrwj ies plMG ’qy suKAwsx kIqy jWdy hox[ rwgI isMG kIrqnkr rhy sn qW pRbMDkW ivc iGry hoey iek mhwqmw Awey[ aunHW ny BgvyN

gurmiq pRkwS 22 Agsq 2009

rMg dI iglqI mwrI hoeI sI[ ausny mhwrwj A`gy KloiqAW hI QoVHwijhw isr Jukw id`qw qy aus plMG ’qy cOkVI mwr ky bYT igAw[ iehvyKdy swr myry AMdr BWbV bL au~Ty[ mYN ausy smyN dIvwn ’coN bwhr AwigAw, myry swQI vI ip`Cy Aw gey[ myry ichry ’qy v`t pey vyK ky pRbMDkvI bwhr Aw gey[ gusy ’qy kwbU pwauxw aus smyN myry leI AOKw sI[pRbMDkW puiCAw qW mYN sw& kih id`qw, ik swfy bYiTAW aus s`jx dIieh zuArq ikvyN peI ik mhwrwj dy brwbr g`dI lw ky bYT jwvy? myrIAvwz kwPI au~cI ho geI[ iek SrDwlU ny zrw ql^ SbdW ’c ikhw,auh swfy gurU hn[ ijQy swfI mrzI ey, ibTw skdy hW[ myrw gusw horbykwbU ho igAw, mYN hor au~cy sur ’c ikhw qW AsIN sRI gurU goibMd isMGdy is`K hW, ijhVw sRI gurU gRMQ swihb dy brwbr bhy, AsIN auTwauxwjwxdy hW, aus nUM huxy auTw idE nhI qW AsI Awp AMdr jw ky auTwidAWgy, JgVw vDdw vyK pRbMDkW ny aus AwdmI nUM mhwrwj dI qwibAw’qy ibTw idqw[” ies qoN sp`St hY ik iksy vI is`K nUM gurbwxIsiqkwr, is`K-isDWqW qy is`K rihq mrXwdw nwl smJOqw nhIN krnwcwhIdw[

auh auhI ilKdy qy boldy sn, ijnHW q`QW dI prK-pVcol auh krcuky sn[ iks smyN bulwry dI hrkq kI hoxI cwhIdI hY, ieSwrw ikvyNkrnw hY ies ivc sIql jI inpuMn sn[ aunHW dy ieh bol A`j vI myrykMnW ivc gUMjdy hn qy ieSwrw swhmxy hY:

sR. Swm isMG jI AtwrI vwly ny dyK ilAw ik AsIN AMgRyz POj nMUij`q nhIN skdy[ sR. Swm isMG ny Awpxy ic`ty sPYd dwhVy ’qy h`QPyirAw (aus smyN sIql jI vI Awpxy inrml sPYd dwhVy ’qy h`QPyrdy) ik Swm isMG! ieh ic`tw dwhVw AMgRyjW dy bUt JwiVAw krygw?mrdW dw kMm mYdwn-ey-jMg ivc ShId ho jwxw – Swm isMG mYdwn-ey-jMg dI iqAwrI krdw ikvyN beI?

smyN dI kdr qy sd-aupXog hryk vwsqy zrUrI hY, pr sPlbulwry-pRcwrk vwsqy smyN dI pwbMdI-sPlqw dw Byd hY[ bulwry dwAwpxw hI smW kImqI nhIN huMdw sgoN sroiqAW dy smyN dI kImq nMUjwxnw vI aus leI zrUrI hY[ sIql jI pRsMg suxwaux smyN loV AnuswrivsQwr vI krdy sn pr smyN dI pwbMdI nMU snmuK r`KidAW pRsMg nMU

gurmiq pRkwS 23 Agsq 2009

smytx qy sMpUrn krn ivc dyr nhIN sn lgwauNdy[ mYnMU Xwd hY ik iekvwr swfy ipMf Kwnovwl holy-muh`ly dy dIvwn ’c sIql jI v`fyswihbzwidAW dI ShIdI dw pRsMg suxw rhy sn ik ip`Cy aunHW dy swQIAwpsI g`lbwq krn l`g pey[ sIql jI dy bol sn, myry swQI smJdyhn ik mYnMU lMby lYkcr krn dI Awdq hY, pr jykr mYN lMbw lYkcr krskdw hW, qW mYnMU sMKyp krnw vI AwauNdw hY[ v`fw vIr jW ShIdI pwigAw, Cotw AwigAw mMgdw ikvyN beI?...... swQI iekdm suxdy swraulJ gey[ jykr smW iqMn GMty hY qW ies smyN ’c is`K rwj ikvyNbixAw jW ikvyN igAw? suxw skdy hn[ jykr ies hI pRsMg nMU iek GMty’c kihxw huMdw qW vI sIql jI bwKUbI kih jWdy[ Ardws smyN kyvlauh ieh Sbd hI boldy, siqgurU nwm-dwn qy crnW dI pRIqI bKiSSkrn[

SyK swAdI dw kQn hY, jd qk mnuK mUMhoN nhI boldw aus dI KUbIqy burweI lukI rhygI! Asl ’c ivAkqI dw ivAkiqqv aus dy bolWqoN pRgt huMdw hY! pRcwrk vwsqy bolW dw bhuq mh`qv hY[ kOm dw pRcwrkkI boldw hY, hr smyN ArQ r`Kdw hY[ pRcwrk hr smyN hr QW pRcwrkhY[ sIql jI ies gux pRqI AwKrI swhW qIk sucyq rhy[ mYN sIql jInMU kdy mMdy bol-GtIAw vwrqwlwp kridAW nhIN suixAw[ iehI kwrnsI ik AsIN aunHW dy muKwribMd qoN lYkcr suxn vwsqy 70 iklomItrqIk sPr vI kr lYNdy sI[ myry ipqw jI nwl aunHW dI ivcwrW dI sWJsI jd auh mYnMU ‘brKurdwr’ kih ky bulWdy qW myrw mn gd-gd hojWdw[

bol-cwl dy nwl-nwl sIql jI is`K rihxI ’c prp`k sn[ smyNisr jwgxw, smyN isr sOxw, smyN isr inqnym krnw, pVHnw-Kwxw qybolxw aunHW dw suBwA sI[ l`gBg ds swl swfy ipMf dIvwn krnAwauNdy rhy pr aunHW kdy iksy cIz dw lwlc nhIN kIqw[ iek vwr myryv`fy BweI swihb ny ikhw, igAwnI jI! KIr QoVHI hor lY lau[ sIql jIdy bol sn- mYN ikqnw Kwxw hY, PYslw Kud krdw hW[ sIql jI KwxwjIaUx vwsqy KWdy sn nw ik Kwx vwsqy jIauNdy sn[ iek vwr auhluiDAwxy bhuq sKq bImwr ho gey[ qMdrusq hoey qW fw. swihb kihxl`gy, sIql jI, jykr qusIN bolxw C`f idau qW qusIN hor ds swl jIA

gurmiq pRkwS 24 Agsq 2009

skdy ho? sIql jI dw jvwb sI ik mYN bolxw nhIN C`f skdw, mYN kyvlKwx vwsqy nhIN jIaUxw cwhuMdw[ aumr Br sIql jI gurU nMU smripqho ky boldy rhy[ aunHW kdy iksy ivAkqI ivSyS dI KuSwmd nhIkIqI[gurU rwmdws jI dy dr ’qy mMjI swihb hwl ivc AwKrI idnW ’cvI mYnMU aunHW dy iehI bol suxweI id`qy ik ieh TIk hY ik mYN FwfI dy kwryl`gw hW pr hau FwfI dr Ksm kw –mYN iksy bMdy dw FwfI nhIN, mYN Ksmdw FwfI hW[

sq, sMqoK, sihj, sbr Awid sdguxW dy DwrnI sn sIql jI[rwgI, FwfI, pRcwrk, kvISr, kvI SbdW dy jwdUgr huMdy hn prjIvn ’c Awaux vwlIAW kmzorIAW qoN sucyq rihxw qy bcxw ienHWvwsqy bhuq zrUrI hY ikauNik hryk sRoqy dIAW nzrW hr smyN ienHW dyjIvn Aqy cir`qr ’qy itkIAW rihMdIAW hn[

dyiK prweIAW cMgIAW mwvW BYxW DIAW jwxY – dy AwdrS ’qykwiem rihxw hr is`K dw krm qy pRcwrk dw Drm hY[ sIql jI iesAwdrS Anuswr smucw jIvn sPlw kr ky gey[ bhuq swrIAW GtnwvWdw vyrvw aunHW jIvn ’c id`qw pr kyvl iek audwhrx hwzr hY[luiDAwxw dy mYfIkl kwlj ivKy sIql jI dw nlW dw auprySn hoieAwsI[ hr cwr GMty bwAd p`tI bdlxI pYNdI sI[ aunHW dI zubwnI, “mYNnrsW pwsoN p`tI nhIN sW krwauNdw[ ieh syvw iek jvwn lVkw krdwsI[ iek-do vwr muK nrs ny ikhw, qusIN nrsW koloN p`tI ikauN nhINkrvwauNdy? AYvyN Brm krdy ho, ienHW dw qW ieh ik`qw hY[ AwigAwidE qW mYN hr GMty bwAd p`tI bdl idAw krW?”

mYN bVI gMBIr sur ivc au~qr id`qw, “bIbw TIk hY, ienHW b`cIAWdw in`q dw ik`qw hY[ pr muitAwr lVkIAW hn, ienHW dy ichry iv`coNmYnUM AwpxIAW b`cIAW dI nuhwr nzr AwauNdI hY[ so mYN AYsw nhIN krskdw[”

hr isK nUM hr iksm dy nSy qoN bcxw cwhIdw hY[ pr pRcwrk isKnUM niSAW nUM n&rq krnI zrUrI hY[ isKW vwsqy Aml kyvl prSwdy dwjwiez hY[ igAwnI krqwr isMG jI dy kQn Anuswr, “iekoN rotI dwAml isMGW vwsqy gurW PurmwieAw hY[” sIql jI qn-mn qoN niSAWnUM n&rq krdy sn[ iek vwr sIql jI ivdyS dOry ’qy gey qW AwKrI

gurmiq pRkwS 25 Agsq 2009

rwq ienHW dy iek swQI ny corI Srwb pI leI[ ienHW ny sdw vwsqy ausdw iqAwg kr idqw[ aunHW dy bol sn ik ijs burweI qoN mYnMU vwihgurU nybcwieAw hY, auh mYN Awpxy swQIAW ivc vI psMd nhIN krdw[

sIql jI sdguxW dy DwrnI sn qy mnuKI kmzorIAW qoN vwihgurUny aunHW nUM hmySW bcweI r`iKAw[ aunHW dI Ardws sI, “s`cy pwqswh!jykr pRcwrk dI syvw bKiSS kIqI hY qW aunHW kmzorIAW qoN bcweIr`KIN ijnHW nwl qyry nwm nUM aulwmw imly[” sIql jI dI zubwnI iekGtnw Anuswr, “iek Gr vwly s`jx ny Ardws qoN bwAd donW A`gypMj-pMj rupey Bytw kIqy[ mYN h`s ky ikhw, gurU ky lwl! ieh dMd GsweIpMfqW ’c irvwj sI[ gurU swihbwn ny swnUM ienHW vihmW qy ibmwrIAWqoN bcwieAw hY[ ieh kih mYN pYsy lYx qoN sw& ienkwr kr id`qw prkoloN rwgI isMG bol auiTAw, igAwnI jI, qusIN nw lvo, AsIN qW pMfqhuMdy hW[ swnUM dMd GsweI pRvwn hY qy auhny pYsy PVy qy jyb ’c pw ley[”

AMgryz rwj-kwl smyN qy dyS-vMf smyN is`KW nwl hoeIAWbyyienswPIAW dw sIql jI ’qy bhuq Asr hoieAw[ iehI kwrn hY ikaunHW dI ilKqW qy bolW ivc ieh drd hmySW Jlkdw irhw[ sIql jIkihxI-kQnI qy krnI dy sUrmy sn[ aunHW s`c bolx qoN guryz nhIN kIqwBwvyN ies dI aunHW nMU keI vwr BwrI kImq vI cukwauxI peI[

pMjwbI sUbw morcy dy bwAd AMimRqsr ’c AkwlI kwnPrMs hoeIijs ivc sIql jI nUM aucycy qOr ’qy bulwieAw igAw[ ienHW ny Awpxyivcwr smwpq krn qoN pihlW Swh muhMmd dy ieh bol pVHy :

Swh muhMmdw iek srkwr bwJoN POjW ij`q ky AMq nUM hwrIAW ny[pr ieQy POjW ijq geIAW ny, kOm ny morcw (pMjwbI sUby dw morcw

ijs ivc sIql jI vI igRPqwr rhy ijq ilAw pr swfy lIfr hwr geyny, kI lIfr swihbwn dsxgy ik pMjwh hzwr isMG kYd krvw ky ienHWkOm bdly kI ilAw hY? bs iPr kI sI, ienHW dI muKwlPq ieMnI hoeIik ienHW nUM AkwlI dl ’coN bwhr kF idqw jdoN ik sIql jI iksy pwrtIdy mYNbr hI nhIN rhy[ ies Gtnw qoN bwAd sIql jI ny PYslw kr ilAwik bs mYN Aj qoN isK ieiqhws qy Awpxy Drm dw hI pRcwr krnw hY,ikauNik pwrtI rwjnIqI ivc Drm nwloN DVy dw vDyry iDAwn rKxw pYNdwhY[ sIql jI dy Sbd hn- ijs pRcwrk dy Gr Kwx leI dwxy nhIN, auh

gurmiq pRkwS 26 Agsq 2009

AzwdI nwl Awpxy ivcwrW dw pRgtwvw nhIN kr skdw qy ijs nUM inrMkwrny kuJ gux bKiSS kIqy hn ausnUM bolxw vI cwhIdw hY[

Drm ivc vpwr nhI cldw[ pRcwrk nUM sOdybwzI nhIN krnIcwhIdI[ hW, pRbMDkW nwl pihlW spSt gl kr lvo iPr bwAd ivcnhIN[ sIql jI bwry audwhrx pyS hY[ iek vwr swfy ipMf Kwnoovwl holy-mhly dy dIvwn krn Awey[ myry bzurg ipqw s. drSn isMG nwl ienHWdy bhuq cMgy sMbMD sn[ mYN aus smyN Ardwsy ilKdw huMdw sI[ swfy ipMfsIql jI cwr dIvwnW vwsqy Awey[ pihly idn dy 400 rupey qy bwkIiqMn idnW dy 300-300 rupey[ sMgqW nwl ienHW dw bhuq ipAwr sI[gurbwxI qy isK ieiqhws nUM suxn vwly ienHW dy sRoqy mINh qy Dup ivc vIienHW nUM sux skdy sn[ swfy ipMf dw skUl aus smyN imfl bixAw sI[sMgqW dI BwrI Awmd nUM dyK ky pRbMDkW sIql jI nUM bynqI kIqI ik iekdIvwn hor kr jwx, pr sIql jI nhIN mMny[ aunHW ikhw ik myrw idnKwlI hY pr jo idn quhwfy nwl imQy ausy smyN Anuswr hI dIvwn krnw hY[pRbMDkW ny ienHW nUM vDyry pYsy dyx dI vI gl kIqI[ pr ieh nw mMny[A^Ir myry ipqw jI ny styj qoN kih idqw ik AsIN sMgq vloN sIql jInUM bynqI krdy hW ik iek dIvwn hor krn, ijhVI aus dIvwn dImwieAw iekTI hovygI AsIN skUl ’qy lwauxI cwhMudy hW qW ik swfIpnIrI igAwn dI pRwpqI kr sky[ sIql jI dw juAwb sI, “hux myryvfy BweI ny mYnUM pRIiKAw ivc pw idqw hY gurU ikrpw kry, mYN dIvwnkrWgw[ sIql jI ny dIvwn kIqw, Coty swihbzwidAW dw ShIdI pRsMgieMny vYrwgmeI FMg nwl suxwieAw ik vDyry sMgqW dy nyqr syjl sn-myrI pYsy ilKx dI ifaUtI sI, 2875/- rupey aus dIvwn smyN hoey, prsIql jI ny iek vI rupieAw vDyry lYx qoN swP ienkwr kr idqw[

iek vwr sIql jI bIV swihb dIvwn krn vwsqy Awey[ iProzpurdy iek gurduAwry dy pRbMDkW ny aunHW nUM kuJ dIvwn krn dI bynqI kIqI[sIql jI ny ikhw ik mYN ienHW idnW ’c iek hor styj ’qy pRbMDkW nUMhW kr cukw hW[ pRbMDkW ’coN iek s`jx ny ikhw, “sIql jI! aunHW nwlikqny pYsy kIqy hn?” sIql jI dw juAwb sI, “3100 rupey[” auhs`jx kihx l`gw, “AsIN ies qoN 500 rupey v`D dy idAWgy?” sIqljI ny suBwivk kih idqw, “iPr AsIN quhwfy pws Aw jwvWgy!” ies

gurmiq pRkwS 27 Agsq 2009

vwrqwlwp nUM sux rhy pRis`D FwfI igAwnI bldyv isMG AYm.ey. qy hors`jx hYrwn sn jo ik bwpU sIql jI nUM Awpxw AwdrS mMndy sn A`jauh vI Drm dy pRcwr ivc vpwr kr gey! vwrqwlwp nUM smwpqkridAW pRbMDkW ’co iek s`jx jwx l`igAW, sIql jI nUM kih irhwsI, “qusIN imQI qrIk ’qy smyN ’qy zrUr phuMc jwxw!” sIql jI dwjuAwb sI, “br urdwro, ieh mYN vwAdw nhIN krdw!” pRbMDk kihxl`gy, “ikauN? huxy swfI quhwfy nwl g`l mukI hY!” sIql jI kihx l`gy,“Ajy kwPI idn bwkI hn, jykr koeI hor quhwfy nwloN v`D pYsy dyvygw,mYN aunHW dy jwvWgw! quhwfy ikauN?” pRbMDk bhuq SrimMdy hoey qy AwpxIZlqI dw Aihsws krdy hoey muAwPI mMgx l`gy! suxn vwly sIql jIdy ies ivAMgmeI AMdwz qoN bhuq pRBwivq hoey[

1960 eI. qoN bwAd sIql jI ies g`l qoN prySwn qy duKI rhyik aunHW dw Cotw spuqr rGbIr isMG srjn bx ky vlwieq pVHweIvwsqy clw igAw[ sIql jI ilKdy hn- iek g`l dw duK myrI Awqmwivc sdw kMfy vWg rVkdw rihMdw hY[ mYN jd rGbIr isMG nUM vlwieqqoirAw sI auh AMimRqDwrI qy gurbwxI dw inqnymI sI pr vlwieq jwky is`K rihq mrXwdw qoN dUr ho igAw[

iek`lqw qy ivhl vI mnuK vwsqy szw hY[ lgn qoN ibnW koeIkwrj nhIN ho skdw[ isrV, isdk qy lgn mnuK nUM s&lqw dIAW srbulMdIAW ’qy phuMcw skdI hY[ igAwnI sohx isMG jI sIql ny isrVqy lgn sdkw pRcwr Kyqr ivc hr sPlqw pRwpq kIqI[ swnUM swirAWnUM aunHW dI jIvn-jWc qoN pRyrnw, auqSwh pRwpq kr, ies ƒ jIvn ’cFwlx leI XqnSIl hoxw cwhIdw hY[

sIql jI nUM bhuq swry mwx-siqkwr pRwpq hoey ijnHW ivc swihqAkwfmI AYvwrf, SRomxI gu:pR:kmytI vloN SRomxI FwfI AYvwrf qy pMjwbsrkwr vloN snmwn pRwpq hoieAw pr kOm dw pRcwrk hox dy nwqy jo aunHWnUM snmwn-siqkwr iek &OjI gurisK jvwn ny aunHW dI ibmwrI smyN BytkIqw, sIql jI vwsqy auh ivlKx qy ivSyS sI[ isK rwj qy Syry-pMjwbienHW dI pusqk dy hvwly nwl aus ny ienHW nMU pqr iliKAw : myrI vI gurUmhwrwj Agy Ardws hY ik quhwfI ibmwrI mYnUM lg jwvy qy Awp Arog hojwE qW ik lMmy smyN qIk pMQ qy kOm dI syvw jwrI rK sko!

gurmiq pRkwS 28 Agsq 2009

iek guxvMqI S^sIAq:iek guxvMqI S^sIAq:iek guxvMqI S^sIAq:iek guxvMqI S^sIAq:iek guxvMqI S^sIAq:igAwnI sohx isMG jI sIqligAwnI sohx isMG jI sIqligAwnI sohx isMG jI sIqligAwnI sohx isMG jI sIqligAwnI sohx isMG jI sIql

-ig. suirMdr isMG inmwxw*igAwnI sohx isMG jI sIql dy jIvn Aqy ivAkiqqv dy keI

gOlxXog pK pwswr hn[ igAwnI jI pMQ dy SRomxI FwfI rsmI snmwnAqy muhwvry dy rUp ivc hI nhIN sn sgoN pMQ ny aunHW ƒ bhuq rjvW ipAwrAqy mwx-siqkwr idl vjoN qy rUh dIAW fUMGwxW qoN idqw[ ies ƒ koeIsbbI gl nhIN AwiKAw jw skdw; FwfI dy qOr ’qy sIql hurW dIlokipRXqw ipCy aunW dI bhuq s^q Gwlxw-kmweI qy scI-sucI lgnikRAwSIl idsdI hY[ gurU nwnk nwm-lyvw isKI dw igxnwqmk Aqyguxnwqmk dohW pKW qoN vD qoN vD pwswr igAwnI jI dI scI qy qIbrlocw aumr Br rhI[ FwfI dy qOr ’qy Awpxy jIvn AQvw rozI-vsIly dISurUAwq krn qoN pihlW sIql hurW Awpxy igAwn, AnuBv qy AiDAYn ƒvsIh qy ivAwpk kIqw[

kivqw dI kxI aunHW ivc ivdmwn sI[ igAwn, AnuBv qy AiDAYndIAW ingr tykW au~pr jdoN sIql-ihrdy ivcoN kwiv dw somw vih quirAwqW ies ny lok-idlW ƒ srSwr kr idqw[ pVHy-guVHy qy suGV ivcwrW vwlysIql hurW ƒ sMgq vloN pihl-plyry rU-b-rU hox dy qjrby smyN bhuqBrvW hW-pKI huMgwrw imilAw qW suBwivk sI ik aunHW dw idl vD jWdw[FwfI dy qOr ’qy inXmq qy ivDIvq rUp ivc jQw bxwaux qoN pihlW auhDwrimk dIvwnW ivc AwpxIAW rcIAW kivqwvW pVHn Aqy lYkcr dyxlg pey hoey sn[

1924 eI. ivc jdoN igAwnI jI aumr dy pcIvyN vrHy ivc ivcr rhysn qy Awpxy KyqW ivc ruKW dI CwvyN bYTy kuJ ilK rhy sn qW aunHW kolaunHW dy ipMf dy cwr-pMj hmaumr hwxI lwgy-bMny hoeI iksy rwsDwrIAWdI rws (nwtk pySkwrI) qoN pRBwivq ho ky nwtk-pySkwrI pwrtI bxwauxdI KwihS lY ky Awey[ auh igAwnI jI ƒ aus sMBwvI pwrtI dw mohrI* shwiek sMpwdk, gurmiq pRkwS/gurmiq igAwn[

gurmiq pRkwS 29 Agsq 2009

bxwaux dI ieCw qy pySkS sihq Awey qW spStvwdI igAwnI jI nysinmr lihzy ivc aunHW ƒ AwpxI rwey ienHW SbdW ivc ds idqI,“quhwfw ikhw isr-mQy, pr mYN ieh nwtk cytk nhIN kr skdw[ burwnw mnwieE, myrw mn nhIN mMndw[”

igAwnI jI dI gl dw Awaux vwly aunHW dy hwxIAW au~pr AsrhoieAw qy auh rwgI jW FwfI ivcoN iek idSw ivc isKlweI pRwpq krnleI ivcwr-vtWdry ivc pey qW guxw ‘FwfIpuxy’ au~pr ipAw[ kwdIivMf(sIql jI dw jdI ipMf) qoN sq-AT mIl dUr siQq ngr ‘lilAwxI’dy bzurg muslmwn bwbw crwZdIn ƒ ipMf dy gRMQI hurW dy sihXog nwlinXmq isKlweI Kwqr ipMf ilAWdw igAw[ Awpxy ksb dy mwhr iesausqwd pwsoN sIql jI qy aunHW dy jotIdwrW ny ivDIvq isKlweI auqsuk-lgn qy qIbr-qWG sihq hwsl kIqI[

BrvIN sMgq dy rU-b-rU hox qoN pihlW sIql hurW ny Awpxy ipMf dygurduAwrw swihb dy q^qpoS au~pr KVH ky vwrW gwaux qy Ff-swrMgIvjwaux ivc Awpxw hQ KolH ilAw sI[ ieCw muqwibk drimAwnw huMgwrwipMf dI sMgq qoN iml jwx qoN pRyirq huMidAW sIql hurW dI klmAwpxIAW AgwaUN sMBv-sMBwivq vfyrIAW pySkwrIAW leI pRBwvkwrI qyidl-tuMbvIAW vwrW dI rcnw krn ihq ikRAwSIl hoeI[ audoN qoN iesKyqr ivc aunHW ny kdy ipCy muV ky nhIN vyiKAw[ auh Agy hI Agy vDdyrhy[ aunHW dI klm ivc hor bl, hor zor qy hor pRBwv sMcwrq huMdwcilAw igAw[ iek smW Aijhw vI AwieAw jdoN FwfIpuxy nwl-nwlvwrkwr dy qOr ’qy hr pwsy ‘sIql-sIql’ hox lgI[ isKWdrU hI nhIN,pUrv-pRvwinq FwfI jQy vI sIql dIAW vwrW gwaux lgy[

jdI ipMf qoN bwhr pihlI vfy pDr dI pySkwrI dw ibrqWq sIqljI dI AwpxI klm qoN AMikq kIqw hoieAw pVHn qy gOr krn Xog hY:

1936 eI. dw sqweI ivswK dw idn... swfy ipMf qoN ds-bwrW mIl dUr ipMf ‘rqoky’ ivc ‘bwbw bIr isMG jI nOrMgwbwdIey’dw gurduAwrw hY[ sqweI ivswK ƒ hr swl EQy mylw ligAwkrdw sI[ aus myly vwsqy AsW aucycI vwr ilKI[

‘isK rwj ikvyN igAw’ dw pihlw Bwg mYN iliKAw, qy AsWswirAW Xwd kIqw[ swfy ipMfoN ds-bwrW isMG swƒ suxn vwsqy

gurmiq pRkwS 30 Agsq 2009

iqAwr ho gey[swry rwh auh ijvyN swfI AxK ƒ tuMbdy gey, “hUM! Gry qW

roz FfW kutdy eI rihMdy E nw! auQy purwxy pihlvwnW swmHxy vyKIjweygI[” KuSIAW dy pMD nyVy[ hsdy Kyfdy AsIN myly ivc pujy[sMgqW dI hwzrI vIh hzwr qoN kuC vD hI hovygI[

swQoN pihlW do cotI idAW jiQAW ny kIrqn kIqw[ iPrswfI vwrI Aw geI[ mYN skqr swihb ƒ puiCAw, “jI AsWtweIm ikMnw lOxw eyN?” auhny myry vl vyK ky Awpxy suBwAAnuswr ikhw, “SurU kr Eie muMifAw! sOdw ivkdw vyK kysocWgw[”

gurU dI Et rK ky AsW bVy sÍY-Brosy nwl SurU kIqw[mMglwcrn qoN bwAd mYN Syry-pMjwb dI bMswvlI SurU kIqI[...

iPr Syry-pMjwb dw surgvws hoxw, aus qoN ipCoN AwpixAW hQoNAwpixAW dw kql, fogirAW dI ZdwrI qy AMq bIr isMG jI dIShIdI ’qy ilAw ky ^qm kIqw[ nw swƒ iksy ny htwieAw, qynw AsW ihMmq hwrI[ swFy iqMn GMty ipCoN AsW Awp PqihbulweI[

sroiqAW vwsqy ieh idl-kMbwaU khwxI iblkul nvIN sI[mYN vyK irhw sW, ik koeI vI AK sukI nhIN sI, sB ro rhy sn[

styj au~qy sjy hQ fyry dy mhMq bwbw hrnwm isMG jI bYTysn[ auh vI ro rhy sn[ aunHW ieSwrw kr ky mYƒ Awpxy kol bulwilAw... nW pqw puCx ipCoN aunHW hukm kIqw, “qUM Aj nhINjwxw[ mYN Blky qYQoN ieh vwr suxnI eyN[”

FwfI jQy ƒ idno-idn hor mwnqw, kIrqI qy pRvwngI imldI rhI[ieh igAwnI jI dI S^sIAq ivc inmrqw qy hlImI dy guxW dw sihjsmwvyS qy sMcwr sI, ijs ny aunHW dy hor AglyrIAW mMzlW qy pRwpqIAWdy bUhy Fupx nw idqy[ FwfI jQy dy mwxXog jotIdwr vjoN ivcridAW aunHWƒ pUrbI Aqy pCmI AxvMfy pMjwb ivc bhuq mwx-siqkwr imilAw[iPr aunHW dI kIrqI swry ivSv ivc hI psr geI qy auh Awpxy jQysihq ivdySW ivc vI BrpUr pRvwn cVHy pr aunHW gurU Aqy gurU-js au~prAwpxw Brosw qy tyk inScw sihq kwiem rKI ijs ny aunHW ƒ ikqy vIfolx qy iQVkx nw idqw[ aunHW ny gurU-Awsry sdkw, iek AwdrSk

gurmiq pRkwS 31 Agsq 2009

Awcrxk qy au~cy-sucy sdwcwrI jIvn dI audwhrx Awpxy vrg (gurU-js gwiex krn vwly rwgI, FwfI, kvISr qy pRcwrk) leI rKI joAwpxy Awp ivc AduqI qy lwswnI hY[ ies sbMDI inmrqw-Bwv ƒbrkrwr rKidAW aunHW vloN kuJ qjrby qy AnuBv, ilKq rwhIN sWJy kIqygey sn[ gurU-imhr dy nwl-nwl Awcrx dI cwdr swP-suQrI rKxleI igAwnI jI Anuswr aunHW leI do bIbIAW ivSyS pRyrnw-sRoq bxIAW[AMimRqDwrI isMGW dy prvwr dIAW ienHW dohW bIbIAW ny sIql hurW dyFwfI jQy dI ieMnI SrDw nwl syvw kIqI ijvyN auh ‘dyvqy’ hox ijs qoNpRBwivq huMidAW sIql jI dy idl ivc AweI—

vyK BeI! cwhIdw qW ieh hY ik jo kuC ieh ‘dyvIAW’ qYƒsmJdIAW hn, ies nwloN au~cw jIvn guzwryN[ nhIN qW ijMnwau~cw qUM ies vyly iehnW dI nzr ivc hYN, aunW au~cw qW zrUrrihxw cwhIdw hYN[

iek vwr qW iek muitAwr rwq dy smyN sIql jI ƒ iqlkwauxvwsqy hdoN hI tp geI, ijnHy keI vwr kMnIN Cufwaux ’qy aunHW dw ipCwjwrI riKAw[ pr gurU au~pr inscy qy Brosy ’qy gurU-imhr duAwrw sdwizMdgI dI shI pRwpq hoeI syD ny aunHW ƒ hQ dy ky riKAw[ ieh GtnwgurU kI ngrI AMimRqsr ivKy vwprI sI[ mlwieAw ivc iek vwr iksyXuvqI ny igAwnI jI dI AwpxI Awcrxk SuDqw rKx qoN iKJ ky jdoN iehikhw ik:

‘jwpdw ey, qusIN ipCly jnm ivc iesqrI sI[’qW igAwnI jI dw SWq qy auqyjnw rihq lihzy ivc jvwb sI ik:‘qusIN hux vI mYƒ AwpxI BYx hI smJ lvo qW mYƒ koeI iZlw

nhIN[’AYsIAW jIvn-GtnwvW swfy Ajoky rwgIAW-FwfIAW-pRcwrkW leI

idSw-sUck qy cwnx-munwry dw kMm kr skdIAW hn[dunIAW ivc ivcridAW igAwnI jI ny Kwx-pIx qy Dn-pdwrQW

dI iKc qoN vI Awpxy Awp ƒ gurU Brosy bhuq hd qk bcw ky riKAw qyies sbMD ivc keI vwr aunHW ƒ Awpxy jotIdwrW dy mn-mutwv qynrwzgIAW qk vI jrnIAW peIAW, ijs dw ivvrx igAwnI jI duAwrw‘myrIAW ABul XwdW’ ivc ‘rwgIAW dIAW kmzorIAW’ isrlyK hyT idqwigAw hY[ igAwnI jI dI S^sIAq dI ieh vifAweI hY ik aunHW ny ies

gurmiq pRkwS 32 Agsq 2009

qrHW kridAW Awpxy aunHW jotIdwrW dy nW nhIN idqy ikauN jo aunHW dwmnorQ qW Awpxy vrg ƒ syD dyxw qy aucyrw cukxw hY[ auh Awpxy vrgƒ muKwiqb huMdy kihMdy/ilKdy hn:

Xwd rKo QoVHIAW loVW ivc hI suK hY[ ijauN ijauN koeI loVW qy KwhSWvDwauNdw jwvygw iqauN iqauN ‘duK’ qy ‘klyS’ vDdw jweygw[

igAwnI sohx isMG sIql ny ‘hau FwFI hir pRB Ksm kw’ dwsMklp hr hwl ivc inBw ky drswauNidAW Awpxy vrg leI iekAwdrS, iek ivsmwdI audwhrx pyS kIqI[ iek vwr jdoN iksy jM\nwl igAW kIrqn smwpqI au~pr iksy sjx ny suBwvk hI sIql hurWƒ ‘hIr dI klI’ suxwaux AQvw gwaux leI PrmwieS kr idqI qW aunHWdI Awqmw ƒ bVw vfw Jtkw lgw, AYpr mwnisk sMquln swvW-pDrrKidAW, aunHW ny aus mUhry Awpxw qqkwilk qwzw pRx ieauN pRgtwieAw:

“myry dosq! mYN qyrw DMnvwdI hW[ qUM mYƒ iek syD idqI hY[ mYN gurUGr dw FwfI hW, gveIAw nhIN[ so Aj qoN ipCoN mYN jM\ swmHxy kdykIrqn nhIN krWgw[”

qy sIql-Awqmw Sukrwny ivc AwKdI hY:‘gurU mhwrwj ieh pRx inBweI jw rhy hn[’qy 24 ApRYl, 1977 ƒ ieMglYNf PyrI dOrwn vulvrhYNptn dy AKOqI

hweI jYNtrI dy hwl ivc myzW au~pr Srwb dIAW boqlW lgIAW vyK kyAwpxI suBwivk hlImI vwlw gux brkrwr rKidAW XUrpI pONfW ƒ, scygurU-ipAwr ivc iBMny Awpxy ienHW bolW nwl Tukrw CifAw:

“APsos, mYN AYsw nhIN kr skWgw[ mYN gurU-Gr dw FwfI hW[ mYNisr& auQy hI kIrqn krWgw, ijQy gurU mhwrwj dw pRkwS hovy[”

bylwgpuxw, spStqwvwdI hoxw, siqvwdI hoxw, infrqw qy inSMgqwdy gux vI igAwnI jI dy ivAkiqqv dw AinKV AMg bxy rhy[ aunHW dIBrpUr pRvwngI qy hrmnipAwrqw krky aunHW dI Awpxy smyN dy rwjsIAwgUAW nwl kwPI nyVqw rhI pr ies qoN injI Aqy ivAkqIgq lwB lYxqoN aunHW ny sdw hI pRhyz riKAw[ iehI kwrn sI ik auh vfy qoN vfy AwgUdI vI pMQ-ivroDI nIqI vyK ky aus dw ivroD krnoN nhIN sn rihMdy qy mMcau~pr sMgq swhmxy scI gl inDVkpuxy nwl kih idAw krdy sn[ aunHWdy suBwA dw ieh pK keI vwr keI qrHW dIAW pRySwnIAW, duSvwrIAW qyqMgIAW dw vI kwrn bixAw[ aunHW dy pRogrwmW dy Kohx dIAW ivauNqbMdIAW

gurmiq pRkwS 33 Agsq 2009

vI bxdIAW rhIAW pr aunHW dIAW ivlKxqwvW krky isK sMgq aunHW ƒmwx-siqkwr idMdI hI rhI[ auh hmySW pMQ dy rhy Aqy pMQ vI aunHW leIAQwh moh-ipAwr dw huMgwrw Brdw irhw[

igAwnI jI AwpxI nIvIN pIVHI ƒ pUrn isKI srUp ivc vyKx leIqIbr KwihS rKdy rhy[ aunHW dI ies KwihS ƒ, isKI soc ’qy pihrydwrIƒ, audoN kwPI jbrdsq Dkw lgw jdoN aunHW duAwrw GroN AMimRqDwrI srUpivc qoirAw aunHW dw puqr fwktr rGbIr isMG ieMglYNf ivc hor aucyrIividAw pRwpq krn igAw pwvn, pRBU-bKiSS,gurU-inSwnI kys kqlkrvw AwieAw[ aunHW dI mwnisk AvsQw bdnsIb ijMdW dI ausmwnisk AvsQw smwn hI sI jdoN aus dw dlIp aus ƒ virHAW ipCoNklkqy imilAw sI Aqy AMnHIN mW dI rUh qVp au~TI sI jdoN auhdw hQpuqr dy isr au~pr iPirAw sI qy gurU dI inSwnI kys ies isr qoN Alopsn[ igAwnI jI ny ‘duKIey mW puq’ ivc ies Gtnw dw ihrdy-vyDkibrqWq iliKAw hY jo ‘mW puq dw imlwp’ dy isrlyK hyT AMikq hY qypVHn-suxn dy kwbl hY[

igAwnI jI gurU-js gwiex krn dy au~cy mnorQ ihq ivdySIN KUbGuMmy-iPry pr gurU-vrosweI pMjwb dI DrqI nwloN nwqw qoVnw aunHW kdwicqpRvwn nw kIqw BwvyN aunHW dI kYnyfw pky qOr ’qy vws pRwpq kr cukI sMqwnny aunHW ’qy ies pKoN bhuq zor pwieAw qy auQoN dy suKW, shUlqW qy srkwrIpYnSn Awid dy keI lwhy ies sbMD ivc dsy[ igAwnI jI AwpxI vqndI imtI dy moh dI iKcy cly Awey[

lMmyrI izMdgI ivc igAwnI jI ƒ iek vwr Gor AvlI isr pIV dIiSkwieq ho geI ijs dy aupcwr vjoN sMBwvI auprySn vwsqy aunHW ny kys-dwhVI dy romW ƒ mjbUrI vjoN kql krvwauxw iksy sUrq ivc vI pRvwnnw kIqw qy gurU-ikrpw sdkw auh EVk ƒ ies Aiq kiTn pRIiKAwivcoN vI sPl ho ky inkl Awey[ gurU au~pr Aifg inscy qy Atl Brosyny aunHW ƒ nw BrvIN jvwnI ivc hI kdy folx idqw qy nw bzurg AvsQwdIAW byvsIAW dy mUhry hI—

PrIdw kwlI DaulI swihbu sdw hY jy ko iciq kry]Awpxw lwieAw iprmu n lgeI jy locY sBu koie]eyhu iprmu ipAwlw Ksm kw jY BwvY qY dyie] (pMnw 1378)

gurmiq pRkwS 34 Agsq 2009

nyiVEN if`Ty FwfI sohx isMG jI sIqlnyiVEN if`Ty FwfI sohx isMG jI sIqlnyiVEN if`Ty FwfI sohx isMG jI sIqlnyiVEN if`Ty FwfI sohx isMG jI sIqlnyiVEN if`Ty FwfI sohx isMG jI sIql-mwstr jsvMq isMG GirMfw*

mYN 1952 eI. ivc pMjvIN jmwq ivc pVHdw sI[ myry nwl dy muMfyhr gurpurb ’qy Dwrimk kivqwvW pVHdy huMdy sn[ cMgI kivqw pVHnvwly ƒ gurduAwrw kmytI v`loN ienwm id`qw jWdw sI[

mYN Awpxy ipMf dy muMfy cMnx isMG pws iek ikqwb vyKI ijs dwtweItl ‘sIql ikrxW’ sI qy lyKk dw nW sI s. sohx isMG ‘sIql’[mYN aus koloN ikqwb lY ky aus ivcly swry pRsMg pVHy[ ienHW iv`coN BweIqwrU isMG jI dI ShIdI vwlw pRsMg mYƒ bhuq cMgw l`gw[

aus vyly swfy ipMf dy bzurg s`QW ivc bYT ky sIql jI dIAW g`lWbVI SrDw nwl kirAw krdy sn[ sIql jI dIAW suxweIAW hoeIAWis`K sUrbIrW dIAW vwrW Aqy is`K-ieiqhws Awm AnpVH pyNfUAW ƒzbwnI Xwd sn[ myry ipqw jI vI sIql jI ƒ suxn qrnqwrn dI hrm`isAw ’qy jWdy huMdy sn[ iek vwr mYN vI aunHW nwl m`isAw vyKxigAw[ sYNtr mwJw dw dIvwn pRd`Kxw dI au~qr vwlI bwhI l`gdw huMdwsI ijs dw styj sYktrI ipMf surisMG dw rihx vwlw s. mihl isMGhuMdw sI jo nnkwxw swihb dy is`KW qoN ivCoVy dI khwxI bVy drdnwkSbdW ivc ibAwn krdw huMdw sI[ pihlI vwr mYN sIql jI ƒ auQysuixAw[ ‘is`K rwj ikvyN igAw’ dw lhU-iB`ijAw ieiqhws aunHW FwfI-jQy smyq ivAwiKAwkwr dy qOr ’qy suxwieAw[ mYN vyiKAw, keI lok rorhy sn[

pihlW mYN pulIs ivc BrqI ho igAw[ pulIs dI nOkrI C`f ky mYN1962 eI. ivc srhwlI ivKy jy.bI.tI. ivc dw^l ho igAw[ ieQy myrwmyl supRis`D khwxIkwr s. virAwm isMG (lwielpur Kwlsw kwlj,jlMDr) nwl hoieAw[ auh vI sIql jI ƒ suxn dy bVy SONkI sn[sIql jI dIAW keI vwrW aunHW ƒ zbwnI Xwd sn ijvyN ‘C`jw if`igAw’,‘iksmq pMjwb dI’[ jy.bI.tI. krn qoN bwAd AsIN dohW ny gurduAwrwmMjI swihb sRI AMimRqsr dy dIvwn ivc sIql jI ƒ zrUr suxn jwxw[* jnrl Swm isMG AtwrI mYmorIAl pbilk skUl, AtwrI, izlHw AMimRqsr[

gurmiq pRkwS 35 Agsq 2009

pMjwbI sUby dw morcw sMq Piqh isMG horW dI AgvweI ivc c`lirhw sI[ igAwnI hrcrn isMG ‘huifAwrw’ ny pRx kIqw hoieAw sI ikijMnw icr pMjwbI sUbw nhIN bx jWdw, mYN pUry bsqr nhIN pihnWgw[auh kCihry Aqy kMbl ivc hI rihMdy sn[ mMjI swihb dI styj ’qysIql jI vI bYTy sn[ huifAwrw jI ny sIql jI ƒ sMboDn huMidAW ikhwik qusIN vI pMjwbI sUby leI koeI kurbwnI kro[ aunHW qoN bwAd sIqljI Awpxy jQy smyq vwrW suxwaux leI au~Ty qy aunHW ny huifAwrw jI ƒikhw ik qusIN pMjwbI sUby leI kurbwnI kro[ qusIN mrn dw pRx kro qyiPr mro vI[ ip`CoN mYN quhwfIAW vwrW gwieAw krWgw[ myrw kMm ShIdWdIAW vwrW gwauxw hY[ ieh sux ky iek inhMg isMG ny ‘boly so inhwl’dI lMmI hyk lw ky jYkwrw C`ifAw[ swrI sMgq aus v`l vyKx l`g peIqW sIql jI ny ikhw, “myry v`l iDAwn idE, ijs mgr koeI jwvy nw,auh muV hI AwauNdw hY[”

bwbw KVk isMG jI gurduAwrw bIV swihb vwly bVy praupkwrIsn[ aunHW hr swl 22 A`sU ƒ swlwnw joV-myly ’qy sIql jI ƒ s`dxwSurU kr id`qw[ mYN aunHW ƒ suxn leI gurduAwrw bIV bwbw buFw swihbjwx l`g ipAw[ pihlW mYƒ F`f-swrMgI nwl aunHW duAwrw gwienkIqIAW vwrW sux ky bVw AnMd AwauNdw sI pr bwAd ivc BwSx suxky AnMd Awaux l`g ipAw[ iek vwr aunHW styj qoN ikhw, “jy dunIAW’qy Awey ho qW kuJ kr ky jwE, nhIN qW AMn gMdw krn dw koeI &wiedwnhIN[” ieh g`l mYN Awpxy lVky AwqmjIq isMG ƒ d`sI jo aus vylypMjvIN jmwq ivc pVHdw sI[ auh ies g`l qoN pRBwivq ho ky imhnqkrn l`g ipAw[ pMjvIN qoN lY ky dsvIN qk pihly nMbr ’qy AwauNdwirhw[ A`jklH auh AmrIkw ivc iek jpwnI kMpnI ivc kMipaUtrieM\InIAr hY[ keI vwr ie`k-ie`k Sbd, ie`k-ie`k vwk izMdgI dwru bdl idAw krdw hY[

iek vwr mYN bwbw buFw jI dy myly ’qy aunHW qoN do ikqwbW KrIdIAW,‘is`K rwj ikvyN bixAw’ qy ‘is`K rwj ikvyN igAw?’ mYN dohW ikqwbW dypYsy dy id`qy qy ikhw ik qusIN Awpxy Awtogrw& dy idE[ aunW dohWikqwbW ’qy ilK id`qw ‘ipAwr siqkwr sihq mwstr jsvMq isMG jIƒ[’ nwl hI ikhw, “mwstr jI! pYsy qW mYN quhwfy qoN lY ley ny[

gurmiq pRkwS 36 Agsq 2009

ipAwr kwhdw rih igAw?”aunHW ny ieMglYNf dI g`l suxweI ik mYN iek gory dI dukwn qoN bdwm

rogn ^rIidAw qy pYsy dy id`qy[ jd mYN dukwn qoN auqirAw qW gory nyikhw, “imstr isMG! ieh qusW Kwx vwsqy ilAw hY jW mlx vwsqy?”mYN ikhw, “Kwx vwsqy (pr auh mlx vwsqy sI)[” aus ny ausy vylybdwm rogn vwps lY ky pYsy moV id`qy[ jy mYN bdwm rogn Bwrq iv`coN^rIidAw huMdw qW iksy ny pYsy vwps nhIN krny sn[ aunHW dw kihxw sIik goirAW dy AsIN AOgux qW swry Apxw ley pr gux koeI nhINApxwieAw[

mYN iek vwr aunHW dI lMmI aumr dI kwmnw kridAW ikhw, “ipqwjI! quhwfI lMmI aumr hoey qW ik AsIN quhwfIAW vwrW suxdy rhIey qyquhwfy jIvn qoN hor pRyrnw lY skIey[” aunHW ny ikhw, “jwx dI mYƒkwhlI nhIN qy jy Aw geI qW mYN ienkwr nhIN kr skxw[”

aunHW ny iek skUl dI g`l suxweI, ijs ivc aunHW BwSx dyxw sI[aunHW ikhw, “mYN BYxjIAW ƒ jWidAW puiCAw, ‘quhwƒ svwtr auxn dIjwc Aw?’” swrIAW iKV-iKVw ky h`s peIAW[

myry ipqw jI ny mn ivc DwirAw ik jy vwihgurU ny myry Gr poqrydI dwq b^SI qW mYN AKMf pwT krwvWgw Aqy sIql jI jW BweIipAwrw isMG ‘pMCI’ dy FwfI jQy ƒ Bog ’qy s`dWgw[ aunHW dy ijaUNidAWaunHW dI Aws pUrI nw hoeI[ aunHW dy qur jwx qoN bwAd aunHW dy Gr poqryhoey[ AsIN ipqw jI dI aus g`l ƒ Xwd kr ky sRI AKMf pwTkrwieAw[ mYN sRI AKMf pwT dy Bog ’qy drSn dyx leI kihx vwsqy‘sIql Bvn’ luiDAwxy igAw[ jd aunHW ƒ kih ky vwps qurn l`gw qWauh AwpxI koTI dy bwhrly gyt qk mYƒ C`fx Awey[ ieMnI inrmwxqwsI ies eImwndwr, s`cy-sucy, kihxI Aqy krnI dy sUry, ivdvwn AqyvDIAw ienswn ivc!

iksy dIvwn ’qy bhuq swry FwfI iek`Ty hoey[ sIql jI vI gey hoeysn[ iek FwfI huMdw sI hzwrw isMG ‘qUPwn myl’[ aus dI skUlIiv`idAw koeI nhIN sI[ pr do-cwr pRsMg is`K ieiqhws dy aus ƒ Xwdsn[ auh lokW ƒ hswauxIAW g`lW suxw ky sMgq koloN vwhvw pYsy bxwlYNdw sI[ aus dIvwn ivc ‘qUPwn myl’ ƒ izAwdw pYsy hoey qy sIql

gurmiq pRkwS 37 Agsq 2009

jI ƒ G`t[ irhwieS vwlI jgHw ’qy vwps Aw ky qUPwn myl ny sIqljI ƒ hwsy nwl ikhw ik qusIN v`fy FwfI bxy iPrdy jy! mYƒ 65 rupeyhoey ny qy quhwƒ 13 rupey[” sIql jI ny ies dy jvwb ivc ikhw,“dIvwn ivc 13 isAwxy qy 65 mUrK bYTy sn[” (sIql jI dw mnoBwvdIvwn ’c hwzr sRoiqAW dI lhweI nhIN sI sgoN AhMkwr-Bwv ’civcr rhy gurU-Gr dy pRcwrk ƒ AhMkwr-Bwv ’coN bwhr k`Fx dw jqnkrnw sI[) ies g`l ’qy bhuq hwsw ipAw[

23 sqMbr, 1998 ƒ sIql jI ies sMswr ƒ Alivdw kihgey[ aunHW dy pRsMskW ƒ bVw duK hoieAw[ 2 AkqUbr, 1998 ƒ aunHWdI AMqm Ardws sI[ is`K-pMQ ƒ aunHW dI bVI dyx hY[

sIql jI AwpxI FwfI-klw Aqy AwpxIAW mhwn ilKqW rwhINAwpxy pRsMskW dy idlW ivc sdw izMdw rihxgy[ auh FwfI-klw dyipqwmw sn[ jy AsIN Awpxy smwj ƒ, AwpxI Awaux vwlI nsl ƒniSAW qy ASlIlqw qoN bcwauxw cwhuMdy hW qW swƒ FwfI-klw ƒsurjIq krnw peygw, is`K ieiqhws qy pMjwb dy Asl klcr dI g`lkrnI hovygI[ sIql jI AwpxI mhwn krnI rwhIN izMdw hn ijvyN aunHWAwp iliKAw hY:

‘sIql’ sdw jhwn ’qy jINvdw ey,jIhdw mr igAW dy ip`CoN j`s hovy[

sI[ Awp pUrn gurisK sn qy isKI pRcwr dI Akih lgn rKdy sn[drSnIX srIr, lMmw kd, cOVw msqk, BrvW lMmw dwhVw sI[ nIlwdsqwrw, nIlw gwqrw, Svyq vsqr pihndy sn[ au~cy Awcrn vwly,gurbwxI dy inqnymI sn[ qkrIr Aqy qihrIr dy DnI sn[ hwzr jvwbsn Aqy SMkw ƒ qurMq imtwaux vwly sn[ rOSn idmwg, rOSn zmIr,pRiqBw, buDI dy suAwmI sn[

Awp jI dw AwdrS isKI pRcwr leI nvyN FwfIAW vwsqy pRyrnw dwsRoq bx skdw hY[ nvyN FwfI Awp jI dI Gwlxw mrXwdw qoN syD lY ky pMQdI syvw Aqy Awpxy siqkwr ivc vwDw kr skdy hn[

FwfIAW dw srdwr...FwfIAW dw srdwr...FwfIAW dw srdwr...FwfIAW dw srdwr...FwfIAW dw srdwr... (s&w 18 dw bwkI ih`sw)

gurmiq pRkwS 38 Agsq 2009

mhwn FwfI igAwnI sohx isMG sIqlmhwn FwfI igAwnI sohx isMG sIqlmhwn FwfI igAwnI sohx isMG sIqlmhwn FwfI igAwnI sohx isMG sIqlmhwn FwfI igAwnI sohx isMG sIql-fw. gurmuK isMG*

igAwnI sohx isMG sIql (7-8-1909—23-9-1998) vIhvINsdI dy pRmuK FwfIAW ivcoN isrkF sn ijnHW ny lgBg Cy dhwky isKsMgqW ƒ AwpxI FwfI klw nwl inhwl kIqw Aqy gur-ieiqhws qoN lY kyisK ieiqhws qy smkwlI GtnwvW bwry kwiv-rcnw kr ky Awpxy AQwhigAwn dw pircX idqw[ isK Drm dI ivAwiKAw ƒ nvyN rMg ivcpRsquq kIqw[ Awp ny rcnw krn qoN pihlW ivSy nwl sMbMiDq gRMQW dwfUMGw AiDAYn kIqw Aqy QW-QW gRMQW dy hvwly idqy ijnHW qoN spSt huMdwhY ik Awp pMjwbI qoN ielwvw AMgryzI, PwrsI, ihMdI Awid dy vI ivdvwnsn[ dUjI mhqvpUrn gl hY ik Awp inry FwfI hI nhIN sn, SrDwlUisK sn[ Awp dw isKI leI, gurU swihbwn leI Aqy ShIdW-murIdWAwid leI TwTW mwrdw idlI ipAwr Awp dIAW rcnwvW ivc vyiKAw jwskdw hY[

igAwnI jI ny AwpxI jIvnI ‘vyKI mwxI dunIAW’ ivc izkr kIqwhY ik ipqw jI dI mOq auprMq SrIk Awp dI Psl aujwV idMdy sn qyhor nukswn krnoN guryz nhIN sn krdy[ iek vwr 1936 eI. ivc bwbwbIr isMG dy AsQwn rqoky ivKy sjy vfy dIvwn ivc Awp ny ‘isK rwjikvyN igAw’ ivSy ’qy FwfI vwrW qy ivAwiKAw pyS kIqI qW hzwrW isKsMgqW dy AQrU vih qury[ Awp dy SrIk vI sux rhy sn[ auh dIvwnmgroN Awp ƒ imly qy kihx lgy, BweI AsIN duSmxIAW kFx leI qyrIPsl aujwVdy sW[ hux sB JgVy-JWjy Cf idqy hn[ AsIN rwKI kirAwkrWgy[ ies qoN Awp dI FwfI klw dI smrQw dw igAwn ho jWdw hY[ ausauprMq Awp ny insicMq ho ky swrI aumr gur-syvw ƒ smripq krid`qI[

FwfI prMprw bhuq pRwcIn hY[ ieh klwkwr rumWitk iksy jWbwdSwhW/AwSrX dwiqAW dy guxW dw gwien krdy sn jW bIr gQwvWgwauNdy sn[ sRI gurU hirgoibMd swihb dy smyN bIr rsI vwrW dw gwienkIqw jwx lgw[ aunHIvIN sdI ivc bhuqy FwfI ikisAW dw gwien krn* # 8, dsmyS ngr, puils lweIn rof, pitAwlw[

gurmiq pRkwS 39 Agsq 2009

lgy[ pr isMG sBw lihr qoN pRBwivq ho ky hor FwfIAW ny sunihrI isKieiqhws ƒ gwauxw SurU kIqw[ dIvwnW ivc isKW dIAW kurbwnIAW,ShIdIAW qy gurU jI ƒ smripq ho ky shwry Akih qy Asih kStW ƒ bVyklwmeI qy jzbwqI rMg ivc pyS kIqw jwx lgw ijnHW qoN pRyrnw lY kyisKI qoN dUr ho gey qy ho rhy isKW ƒ muV sunihrI AqIq ny isMG sjxleI mjbUr kIqw[ ies lihr dI kwmXwbI ivc FwfI isMGW dw bVwAihm Xogdwn irhw hY[ rwjnIiqk Kyqr ivc mlW mwrn vwlI AkwlIlihr ƒ hulwrw dyx leI FwfIAW ny gulwmI dIAW zMjIrW kt ky Azwdhox leI pRyrnw idqI[ BweI sohx isMG GukyvwlIAw, srdwr ikSn isMGkVqoV, sohx isMG BIlw, inrvYr isMG, FwfI msw isMG, pwl isMG pMCI,dieAw isMG idlbr Awid pRisD FwfI hn ijnHW dI dyx mhwn hY[

igAwnI sohx isMG sIql isrmOr FwfI sn ikauNik Awp ijQyau~qm ivAwiKAwkwr qy styj dy DnI sn auQy Awp pRsMg/vwrW dy rcyqwvI sn[ Awp dy pRsMg qy vwrW ijQy ieiqhwsk pKoN shI hn auQy Awp nymOiKk prMprw qoN vI lwB auTwieAw hY qy isKW dy mnW ivc Gr kr cukIAWswKIAW ƒ vI Awpxy ivSyS rMg ivc pyS krn dI kmwl kr ivKweI hY[Awp ny jnm swKIAW, guriblws, sUrj pRkwS, bMswvlInwmw, mihmwpRkwS Awid sRoq-gRMQW ƒ ADwr bxwieAw hY[ nwl hI dUjy drjy dy gRMQWqoN vI mdd leI hY[ AMgryz qy muslmwn ieiqhwskwrW dy gRMQW ƒ pUrIswvDwnI nwl vrqidAW aunHW ivclI pKpwqI ibrqI ƒ vI aujwgr kIqwhY[ ieh igAwnI jI dI ivvyk nwl vrosweI nzr dw kmwl hY[

igAwnI jI ieiqhwsk iviKAwn dyx ivc mwihr sn[ Awp jdoNiksy Gtnw dw ivvrx idMdy qW smW, sQwn, imqI, iqQI Awid sBd`sidAW aus Gtnw ƒ swkwr kr ivKwauNdy sn[ pwTk/sRoqw ieauNmihsUs krdw sI ijvyN sB kuJ aus dy swhmxy vwpirAw hovy[ ieh guxAwp dIAW ilKqW ivc vI dyiKAw jw skdw hY[

iek audwhrx dyKo:“kOx hn auh isK?” nwdr ny gj ky ikhw[“gurU goibMd isMG dw swijAw iek nvW pMQ” Kwn bhwdr ny Cotw

ijhw au~qr idqw[“ikQy hn aunHW dy Gr?” nwdr ny puiCAw[“GoiVAW dIAW kwTIAW au~qy”, au~qr imilAw[

gurmiq pRkwS 40 Agsq 2009

“ikhVy hn aunHW kol iklHy, ijnHW dy mwx ’qy auh lVdy hn?”“lKI jMgl qy kwhƒvwn dw CMB”“qW auh KWdy ikQoN ny?”“drKqW dy pqr qoV ky”ieh sux ky nwdr socIN pY igAw[

(‘sIql AMigAwry’, pMnw 78-79)AijhIAW byAMq audwhrxW aunHW dIAW ilKqW ’coN sihjy hI iml

skdIAW hn[igAwnI sohx isMG sIql dy iviSAW dw Gyrw bhuq ivSwl hY

ikauNik aunHW ny sRI gurU nwnk swihb qoN lY ky s. drSn isMG PyrUmwn dIShIdI qk ƒ AwpxI ilKq dw ivSw bxwieAw hY[ sRI gurU nwnk dyv jI,sRI gurU Arjn dyv jI, sRI gurU hirgoibMd swihb jI, sRI gurU qyg bhwdrjI qy hux sRI gurU goibMd isMG dy jIvn ivc Aihm GtnwvW ƒ Awpxy pRsMgivc pyS kIqw hY[ dsm pwqSwh dy swihbzwidAW dI ShIdI qoN lY kyBweI mnI isMG, BweI qwrU isMG, bwbw bMdw isMG bhwdr, bwbw gurbKSisMG, bwbw dIp isMG Awid ijhy mhwn joiDAW dIAW ShIdIAW ƒivsqwr sihq Awpxy pRsMgW ivc pyS kIqw hY[ isK rwj dI sQwpqI qoNisK rwj dy sUrj ƒ Asq huMidAW mn ivc dyKidAW ies dw vrxnbhuq hI rUh nwl kIqw hY[ vIhvIN sdI ivc vwprIAW Aihm GtnwvWdw izkr vI Awp ny bhuq iSdq nwl AwpxIAW rcnwvW ivc kIqw hY[nnkwxw swihb dy swky qoN lY ky jMg ihMd cIn bwry Awp ny bhuq ivsqwrnwl ivvrx pRsquq kridAW AwpxI inrp`K ieiqhwsk idRStI qykwiv-klw dI kOSlqw dw pRdrSn kIqw hY[

igAwnI sohx isMG sIql dIAW rcnwvW ivc bIr qy kruxw rs dIpRDwnqw hY jdoN ik pUrv-FwfI prMprw ivc bIr rs pRDwn rcnwvW dwgwien kIqw jWdw sI[ jMgW-XuDW dw ibrqWq bIr rsI rMg-rUp vwlwhuMdw hY qy ShIdIAW vwly pRsMg ivc kruxw rs pRmuK hY qy auh ShIdI BwvyNsiqgurU Arjn dyv jI dI hY BwvyN bIr hkIkq rwey dI[ pr ivSySqwieh hY ik kruxw rs dI pRDwnqw audwsI pYdw nhIN krdI sgoN auqSwhqy zwlm pRqI iGrxw dI Bwvnw pYdw krdI hY[

igAwnI sIql hurW dIAW vwrW/pRsMgW ivc lok-rMg bhuq gUVHw hY[ikauNik Awp ny rwgW, purwqn vwrW dIAW DunW, pauVIAW, inSwnI CMd,

gurmiq pRkwS 41 Agsq 2009

swkw pUrn, imrzw, rswlU, hIr Awid dIAW DunW ’qy kwiv-rcnw kr kylok-mwns ƒ pRBwivq kIqw hY qy CMd vI auh vrqy hn jo lok-mn dy bhuqnyVy hn ijvyN sveIAw, kibq, ifauF, korVw, tpw, bYNq Awid[ Awpny ‘gfI’ nwmk nvW kwiv rUp jW CMd isrijAw hY jo bhuq hI mkbUlhoieAw[ ies dI iek audwhrx dyKo:

g`fI Br ky spYSl qorIAMimRqsr Sihr dy iv`coNijdHy ivc sI pYnSnI kYdIkYd kIqy gurU bwg qoNpMjy swihb dI sMgq ny suixAwsyvw dw pRym jwigAwcwh duD qy pdwrQ myvylY pujy tySn ’qyjQydwr ny jw Arz gujwrIkol jw ky bwbU swihb dyg`fI pMdrHW imMt Tihr jwvyKwlsy ny cwh CkxI[

ieauN sIql jI ieh CMd clidAW isKW dI ShIdI dI gwQw ƒ bhuqsPlqw nwl pRsquq kr jWdy hn[

igAwnI sohx isMG sIql ivdvwn pRcwrk sn ijnHW ny AwpxyivcwrW ƒ ivigAwnk FMg nwl pyS krn leI scweI dI qih qk jwxdw jqn kIqw[ Awp ny auplbD ieiqhws qy kwiv-gRMQW dw fUMGw AiDAYnkr ky isK Drm dy pRcwr leI gurU swihbwn dy jIvn ilKy qy isKieiqhws ƒ bhuq iSdq nwl pyS krn dw jqn kIqw[ Awp dIAWpusqkW ƒ ivdvwnW ny pRmwixk mMinAw hY qy Awm isK sMgqW ny aunHW ƒSrDw nwl piVHAw hY qy ivcwrn auprMq aus ƒ siq krky mMinAw hY[igAwnI jI dIAW ieiqhws nwl sMbMiDq pusqkW ijvyN mnuKqw dy gurU :gurU goibMd isMG, mnuKqw dy gurU : gurU nwnk dyv jI, mnuKqw dy gurU : gurUAMgd dyv jI qoN gurU qyg bhwdr swihb; lwswnI ShId gurU qyg bhwdrjI, isK rwj ikvyN igAw, isK rwj ikvyN bixAw, duKIey mW puq, isKrwj qy Syry pMjwb, isK imslW qy srdwr Grwxy Awid Awpxy Kyqr ivc

(bwkI s&w 46 ’qy)

gurmiq pRkwS 42 Agsq 2009

‘sIql ikrxW’ Aqy myrI Koj rucI‘sIql ikrxW’ Aqy myrI Koj rucI‘sIql ikrxW’ Aqy myrI Koj rucI‘sIql ikrxW’ Aqy myrI Koj rucI‘sIql ikrxW’ Aqy myrI Koj rucI-fw. Drm isMG*

klwkwr, swihqkwr, Kojkwr jW Awlock jmWdrU huMdy hn jWisKlweI Aqy imhnq nwl vI koeI klwkwr bx skdw hY? ies pRSnau~pr keIAW icrW qoN Aqy keIAW rUpW ivc bihs huMdI AweI hY prAMiqm inrxw Aj qweIN nhIN ho sikAw Aqy Swied ho vI nw sky[ iesdw iek kwrn ieh hY ik ivhwr ivc dohW hI sUrqW ivc pRiqBw dw hoxwlwzmI hY[ pRiqBw hovy qW pRqIkUl hwlwq ivc vI klwkwr Agy inkljWdw hY Aqy pRiqBw nw hox dI sUrq ivc isKlweI jW imhnq vI iksykMm nhIN AwauNdI[ pRiqBw Aqy isKlweI rl jwx qW sony ’qy suhwgy vwlIgl bx jWdI hY[

iksy vI ivAkqI au~pr aus dy Gr-prvwr, AiDAwpkW, Awly-duAwly, dosqW-imqrW Aqy pusqkW dy pRBwv bVy sihj Aqy ivAwpkhn[ jy ieh kih ilAw jwvy ik iksy vI S^sIAq dw ivkws hI ienHWpRBwvW ADIn huMdw hY qW AiqkQnI nhIN hovygI[ ipClJwq pwauNidAWmYƒ ieh lgx lg pYNdw hY ik AiDAYn, Koj Aqy AiDAwpn Swied myrwmukdr sI, ivSyS krky swihqk Koj[ mYƒ ieh vI pRqIq huMdw hY ik myrIKoj rucI ƒ jwigRq krn ivc ijnHW pusqkW dw myry au~pr, bcpn ivcvDyry pRBwv ipAw, aunHW ivc ig. sohx isMG sIql ricq ‘sIql ikrxW’iek hY[ kivqw ivc CMd, lYA, sMgIq Awid dy mhqv ƒ smJx AqyidRVH krn ivc iesy pusqk ny ArMBlI BUimkw inBweI[ myry ivc Koj rucIqW Swied pihlW qoN hI sI pr auprokq pusqk ny mYƒ swihq (kivqw)dy nwl-nwl ieiqhws, ivSyS krky isK ieiqhws pVHn dI cytk lweI[pMjwbI swihq qoN bwAd jykr koeI hor myrI idlcspI dw ivSw hY qW auhmDkwlI pMjwb dw ieiqhws hY[ jykr mYN pMjwbI dw AiDAwpk nw huMdwqW Swied ieiqhws dw AiDAwpk huMdw[ dohW hI sUrqW ivc Koj dw kMmqW hoxw hI sI[

Awpxy bcpn dIAW bwkI XwdW ƒ ilKx dw kMm iksy hor mOky au~pr* pRoPYsr Aqy muKI, pMjwbI AiDAYn skUl, gurU nwnk dyv XUnIvristI, AMimRqsr[

gurmiq pRkwS 43 Agsq 2009

Cf ky Aj mYN Awpxy bwl-mn au~pr ‘sIql ikrxW’ dw ijvyN Aqy ijsrUp ivc pRBwv ipAw, ijs krky myrI mDkwlI pMjwbI swihq ivc Kojkrn dI rucI pYdw hoeI, ies bwry kuJ glW sWJIAW krnIAW cwhuMdw hW[

Aj qoN cwlI ku swl pihlW dI gl hY jdoN mYN pRwiemrI skUl ivcpVHdw sW[ mYƒ pVHn leI nyVy dy hI iek ipMf ivc jwxw pYNdw sI[ h&qydy Aw^rI idn Bwv hr sincrvwr ADI CutI qoN bwAd skUl ivcividAwrQIAW vloN siBAwcwrk pRogrwm huMdw sI[ mYƒ ieh pRogrwm vyKxdI ies krky izAwdw auqsukqw huMdI ikauNik ies ivc do ividAwrQIBweI qwrU isMG dI ShIdI dw pRsMg suxwauNdy sn[ ies pRsMg ivc lwhOrdy sUby zkrIAw wn Aqy BweI qwrU isMG ivckwr vwrqwlwp sI[ Jok CMdivc ilKy ies pRsMg ivc BweI qwrU isMG ƒ sUbw isKI isdk Cf kymuslmwn bx ky jwn bcwaux dI pRyrnw idMdw hY pr qwrU isMG AwpxyAkIdy ’qy Afol Aqy Aifg rih ky idRVHqw nwl sUby dIAW glW ƒnkwrdw hoieAw Shwdq ƒ qrjIh idMdw hY[

iek ividAwrQI ny sUbw bx jwxw qy dUjy ny BweI qwrU isMG[ dovWrl ky Ub rMg bMnHxw[ ieM\ lgxw ijvyN kcihrI dw idRS scmuc swkwrho igAw hovy[ ieh dovyN ividAwrQI mYQoN aumr ivc vfy sn[ ijsividAwrQI ny BweI qwrU isMG dy jvwb bolxy, auh ividAwrQI Aws-pwseynw mkbUl hoieAw ik lokIN aus dw AslI nW hrBjn isMG Cf ky ausƒ qwrU isMG hI bulwaux lg pey[ iek idn mYN hrBjn isMG koloN puC hIilAw ik qusIN ijhVw ShIdI pRsMg suxwauNdy ho, auh ikhVI ikqwb ivcoNhY[ aus ny disAw ik auh FwfI sohx isMG sIql ricq ‘sIql ikrxW’ivcoN hY[ iehI BweI hrBjn isMG AjklH iek kvISrI jQy dw moFI hY[

myrw bwp BwvyN piVHAw-iliKAw nhIN sI pr Dwrimk rucIAW dwmwlk sI Aqy aus ƒ dIvwn jW FwfI drbwr suxn dw bhuq SOk sI[nyVy-qyVy ikDry vI jd Aijhy dIvwnW dw pqw lgxw, ^ws krky jy ig.sohx isMG sIql ny Awauxw huMdw, aus ny zrUr suxn jwxw[ ieklOqw puqrhox krky myry nwl moh vI kuJ izAwdw hI sI[ ies leI kdI-kdI mYƒvI Awpxy nwl lY jwxw[ Aijhy hI iek mOky AsIN dovyN ipau-puqr sRIdrbwr swihb, sRI AMimRqsr ivKy Awey[ aunHIN idnIN bzwr mweI syvWpusqkW dw vfw bzwr hoieAw krdw sI[ BIV izAwdw hox krky AsIN

gurmiq pRkwS 44 Agsq 2009

bzwr mweI syvW ivcoN pYdl hI jw rhy sW[ ikqwbW dIAW dukwnW dy borfpVH ky mYN Awpxy ipqw kol ‘sIql ikrxW’ dI &rmwieS kr idqI[sIql dy pRSMsk qW auh Agy hI sn, ies leI pusqk dI Bwl SurU hogeI[ iek-do QwvW ’qy pqw kIqw pr ikqwb nw lBI[ myrw hT vyK kySwied aunHW ƒ lgw ik jmwq ivc lgI hoxI hY, ies leI swrw bzwrgwh mwirAw[ ikqwb iPr nw lBI[ inrwS qW mYN zrUr hoieAw pr‘sIql ikrxW’ mn dI qih ivc mihPUz ho cukI sI[

iPr bwAd ivc ieh ikqwb lY ky rK leI jo Aj vI myrI zwqIlwiebRyrI ivc mOjUd hY[ jd mYN pMjwbI rvwngI nwl pVHn ligAw qWisAwlIAW rwqW ƒ myry GridAW ny ‘sIql ikrxW’ ivcoN iksy pRsMg dI&rmwieS kr dyxI Aqy mYN auh hyk lw ky suxwauxw[ auprokq BweI qwrUisMG dy ShIdI pRsMg qoN ibnW ies pusqk ivcoN ijhVw iek hor pRsMg mYƒizAwdw psMd sI, auh sI ‘gfI pMjw swihb’[ ies gfI ivc AkwlImoricAW smyN PVy gey vrkrW ƒ Atk jylH Byjdy smyN pMjw swihb ivKygfI rok ky lMgr Ckwaux dw izkr sI[

jd ‘sIql ikrxW’ dy pRsMg iek-iek krky muk gey Aqy iek qoNvD vwr suxy gey qW myry mwipAW dI jigAwsw hor kuJ pVHn-suxn dIjwgI[ myry ipqw jI dsdy huMdy sI ik jd auh CotI aumr dy sI qW myrwqwieAw DnI rwm cwiqRk dy iksy Gr ivc piVHAw krdw sI ijs ƒ auhbVy SOk nwl suxdy[ suxn dI aus dI ieh BuK hux hor vI cmk peI sIikauNik ies dI iqRpqI aunHW ƒ puqr koloN Gr ivc sOiKAW hI hox lgpeI sI[ swfy Gr ivc pQr dy Cwpy dI iek jnmswKI sMBwlI peI sI[mwipAW dI ieCw pUrqI leI mYN auh pVHnI SurU kr idqI Aqy aus ivcoNroz rwq ƒ kuJ swKIAW pVH ky suxwauxIAW[ ijs s&y au~proN pVHnw bMdkr dyxw, auQy kwgz dw inSwnI vjoN iek Cotw ijhw tukVw rK dyxw qWjo Agly idn aus s&y qoN hI SurU kIqw jw sky[ aunHIN idnIN myilAW-muswibAW ivc iksy gw ky vycx dw irvwj vI Awm sI[ gwiex nwlsDwrn BWq dI qukbMdI vI bVw rMg bMnH idMdI[ swfy lwgy hI Cyhrtwswihb ivKy hr mhIny pMcmI lgdI[ ^ws krky bsMq pMcmI qW Aj vIEnI hI mShUr hY[ mYN bsMq pMcmI vyKx jwxw qW iksy KrId ky lYAwauxy[ drd-iPrwk vwly ikisAW dw Awpxw hI rMg hY[ kwdrXwr dw

gurmiq pRkwS 45 Agsq 2009

‘pUrn Bgq’ Aqy dOlq rwm dw ‘rUp bsMq’ myry mnBwauNdy iksy sn,ijnHW ƒ pVH ky suxwauxw myrw roz dw Sugl sI[

‘sIql ikrxW’ Aqy ‘jnmswKI’ ny myry AMdr ieiqhws, Kws krkyisK ieiqhws pVHn dI cytk lw idqI[ ies leI pihlW kwlj AqyiPr XUnIvristI dI pVHweI qoN bwAd jd pI.AY~c.fI. krn leI vzIPwimilAw qW myrI ieCw ieho sI ik koeI Aijhw Koj ivSw cuixAw jwvy joswihq Aqy ieiqhws dohW nwl juVdw hovy[ Aijhw hI hoieAw[ kvI sONDwijs au~pr myrw pI.AY~c.fI. Koj kwrj sI, aus ny ‘gurpRxwlI’ ‘bwbwbuFw bMswvlI’, ‘AMimRqsr mihmw’ Awid rcnwvW vI ilKIAW sn, ijnHWivc ieiqhws dI sur BwrU sI[ mYN ieh kMm ies krky KuSAslUbI nwlkr sikAw ikauNik ieiqhws dI lgn pihlW qoN hI myry mn ivc sI[ies Koj-pRbMD au~pr ifgrI qW imlI hI imlI, ies ƒ mgroN gurU nwnkdyv XUnIvristI, AMimRqsr ny mwhrwnw rwie lY ky Awp CwipAw[

Koj dy ivhwrk Kyqr ivc kMm kridAW Aj myrI pkI rwie hY ikmDkwlI swihq dI Koj, ieiqhws dI smJ qoN ibnW ho hI nhIN skdI[kwrn ies dw ieh hY ik mDkwl ivc kivqw qy ieiqhws Awps ivcies qrHW smwey hoey hn ik dohW ƒ inKyVnw AsMBv hY[ Aj mDkwlIswihq dI Koj ivc KojwrQIAW dI rucI Gt rhI hY qW aus dw iek pRmuKkwrn aus dI ieiqhws pRqI lw-ielmI hY[ myrIAW pRkwiSq pusqkW‘swihq Avlokn’ (1990), ‘mDkwlI pMjwbI swihq : qQ Aqy sRoq’(1998), ‘gurU gRMQ swihb : sMpwdn dw ipCokV’ (2006) Aid ivckeI lyK Aijhy hn, ijnHW ivc ieiqhws dI smJ dw vI Asl d^l hY[myry iek ividAwrQI ny ‘kysr isMG iCbr dI pMjwbI swihq ƒ dyx’ ivSyau~pr pI.AY~c.fI. kIqI hY[ jd AsIN auh kMm kr rhy sI qW swƒ pqwl`gw ik kysr isMG iC`br dy poqry imhr isMG iC`br (imhr isMGgujrwqI) ny ‘pMjwb dw rauSn iksw’ nW Qly iek iksw iliKAw hY[ swfymn ivc ies iksy ƒ vyKx dI ieCw jwgI pr muSikl ieh sI ik iehieMfIAw Awi&s lwiebRyrI, lMfn ivKy ipAw sI Aqy ies dI pRqIilpIvI ieho ieko iek sI[ Yr AsIN jqn kr ky auh iksw, jo audoN hQ-ilKq rUp ivc hI sI, lMfn qoN mMgvwieAw[ pVHn qoN pqw lgw ik iesiksy dIAW dUjIAW ivSySqwvW qoN ibnW sB qoN vfI ivSySqw ieh sI ikieh dUjy AYNglo isK XuD bwry kw&I rOSnI pwauNdw hY[ pihlI AYNglo isK

gurmiq pRkwS 46 Agsq 2009

lVweI bwry qW Swh muhMmd, mtk Awid kvIAW dy ibrqWq iml jWdy hnpr dUjy bwry Aijhy iksy dw imlxw XkInn nvIN qy mulvwn gl sI[ iesiksy bwry iek ivsiqRq Koj-pqr myrIAW auprokq pusqkW ivcoN iksyiek ivc Swml hY[

Aj jd mYN ipClJwq pw ky vyKdw hW qW Aihsws huMdw hY ik mYƒswihq Aqy ieiqhws dI Koj vl qorn ivc ‘sIql ikrxW’ dw pRBwviksy nw iksy rUp ivc kwrjSIl zrUr hY[ auN\ vI mnoivigAwnI kihMdyhn ik bcpn ivc pey pRBwvW qoN mnuK swrI aumr mukq nhIN ho skdw[ies leI jy mYN BivK ivc vI swihq Aqy ieiqhws dI Koj qoN ipCw nwCufw skW qW ieh myry bwl-mn au~pr aukry ‘sIql ikrxW’ dy pRBwv dwhI nqIjw smiJAw jwxw cwhIdw hY[

mhqvpUrn ilKqW mMnIAW geIAW hn qy BivK ivc ienHW dw mul kwiemrihx dI pUrI sMBwvnw hY ikauNik Awp ny SrDw qy ivigAwnk soc ƒkwiem rKidAW ienHW dI rcnw kIqI hY[ ieauN Awp ny lgBg cwrsdIAW dy isK ieiqhws ƒ AwpxI FwfI-klw qy ieiqhws lyKx dw ivSwbxw ky kmwl dI rcnw kIqI hY[

igAwnI sohx isMG sIql dI vifAweI ies gl ivc vI hY ik AwpaunHW auNglW ’qy igxnXog FwfIAW ivcoN hn, ijnHW ny sMgqW ƒ ieiqhwssuxwaux dy nwl-nwl au~c pDr dI rcnw vI kIqI hY[ Awp kyvl AwpxwiliKAw hI gwauNdy sn qy sMgqW ƒ inhwl krdy sn pr aunHW dy bhuq swrysmkwlI qy hux pRcwr kr rhy FwfI jQy aunHW dIAW rcnwvW gw ky isKIdw pRcwr kr rhy hn[ Awp ny au~dm krky Awpxw ricq swihq AwphI pRkwiSq kr ky ijQy sMBwlx dw auprwlw kIqw, auQy Awaux vwlIAWpIVHIAW ƒ gur-ieiqhws qy isK ieiqhws nwl joVn leI kwPI smgrIpRsquq kr ky isKW qoN mwx-siqkwr qy gurU qoN bKiSS qy AsIs pRwpqkIqI[

igAwnI sohx isMG sIql pMjwbI FwfI prMprw dy mwxXog hIry hnijnHW ƒ sMgqW sdIAW qk Xwd krdIAW rihxgIAW qy aunHW dIAWrcnwvW pVH ky gurU-Gr nwl juVn leI jqn krngIAW[

mhwn FwfI sohx isMG sIqlmhwn FwfI sohx isMG sIqlmhwn FwfI sohx isMG sIqlmhwn FwfI sohx isMG sIqlmhwn FwfI sohx isMG sIql (s&w 41 dw bwkI ih`sw)

gurmiq pRkwS 47 Agsq 2009

kdy AsIN vI huMdy sW Swn vwly!kdy AsIN vI huMdy sW Swn vwly!kdy AsIN vI huMdy sW Swn vwly!kdy AsIN vI huMdy sW Swn vwly!kdy AsIN vI huMdy sW Swn vwly!-ig. Drm isMG BMKrpur*

swihq mnuKqw dw hwxI ey[ krqw purK ny kudrq dI isrjxwkIqI, nwlo-nwl swihq dI vI pRwrMBqw ho geI[ ijvyN gurbwxI dw&urmwn hY:

Awip ilKxhwrw hoAw] (pMnw 968)ijauN-ijauN mn`uKqw dw ivkws hoieAw, iqauN-iqauN swihq dw

inkws hoieAw[ swihq bulMdIAW v`l viDAw, r`bI b^iSS sdkw sRyStijaUiVAW ny sRySt-swihq dI isrjxw kIqI[ sRySt-swihq ny sRyStienswnIAq dI GwVq GVn ivc mhwn Xogdwn pwieAw[

srvoqm swihq dw hI Asr sI ik lokW dI soc bdl geI,rihx-sihx bdl igAw, Skl-sUrq bdl geI, XwnI ik jIvn dwhr rMg-FMg hI bdl igAw[ ieQy hI bs nhIN, kOmW Aqy dySW dwieiqhws bdl ky r`K id`qw[ s`cI g`l qW ieh hY ik jykr swfy kol‘Dur kI bwxI’ dw jIvn ivc ienklwb ilAwaux vwlw srvoqmgurbwxI swihq nw huMdw qW Awpxy dyS dw hI nhIN, sgoN sMswr dw hIihswb-ikqwb hor huMdw[ A`j gurbwxI swihq qoN sMswr pRBwivq hY[ivigAwn Aqy icikqsw ‘nwnk dy dr’ ’qy pwxI Brdy hn[

ieh vI qW aucycy swihq dI vifAweI hY ik koeI ieiqhwskwrieh AwKy ik ieMny lokW ƒ AOrMgzyb dI zulmI qlvwr ny muslmwn nhINbxwieAw, ijMnw S`krgMj bwbw SyK PrId jI dy Sihd qoN im`Ty swihqny Awm jnqw ƒ pRBwivq kIqw[

rhI g`l ivSw ADIn : sIql swihq dI Ajoky is`K ividAwrQIAWleI pRsMigkqw dI[ mYN igAwnI sohx isMG sIql jI ƒ FwfI AwKW,ieiqhwskwr, swihqkwr jW kuJ hor vI bVw kuJ? sIql jI dIAWrcnwvW pVHogy qW Awpy hI pqw l`g jwvygw ik auh kI sn? is`KW dydrd dI jwxkwrI Aqy is`KW dy drd dI ibAwnkwrI, koeI ‘gurU-ilv’

* rUbI b`uk stor, ipMf qy fwk: BMKrpur, qih: fyrwb`sI, AY~s.ey.AY~s. ngr, mohwlI[mo: 98772-51660

gurmiq pRkwS 48 Agsq 2009

ivc juiVAw igAwnI sohx isMG sIql hI kr skdw hY, hor koeI nhIN[ruKw Aqy by-rs, ieiqhws jW swihq iksy dw kuJ vI nhIN sMvwrskdw[ nw aus ivc ieh kuJ krn dI smr`Qw hI ho skdI hY[

sIql-swihq dI Ajoky is`K ividAwrQIAW leI pRsMigkqw ivSy’qy ieMnw hI kihxw cwhWgw ik ijvyN iek Syr dw b`cw, AM\wxpuxy ivcByfW dy ie`jV ivc rL ky ByfU suBwA dw hI mwlk bx igAw sI, auhohI Kwx-pIx, auho hI KVHn-Klox, auho hI bol-cwl qy auvyN hI ijvyNByfW ƒ muMinAw jWdw sI, auvyN hI Syr dw b`cw[ AwpxI dhwV Bul igAw,ByfW vWgUM ‘mYN-mYN’ hI krn l`g ipAw[ bulMd hOslw, frU suBwA ivcqbdIl ho igAw[ aujwV ivc isMG buikAw nhIN qy imRgwvil BMnI jweynw[ sB kuJ ault-pult[ ijho ijhI sMgq, iqho ijhI rMgq[

sweIN bulHy Swh ny vI qW puiCAw sI—b`uilHAw! kI jwxw mYN kOx?

koeI d`sy qW shI[pqw l`igAw, jdoN pusqk cuk ky pVHI—iliKAw sI—

koeI dUr dI g`l nhIN dyS AMdr,kdy AsIN vI huMdy sW Swn vwly!AsIN pMj dirAwvW dy bwdSwh sWqwj q^q vwly, AxK Awx vwly[swfy isrW ’qy klgIAW suhMdIAW sn,swƒ inauNdy sn, keI gumwn vwly[swfy KwlseI kOmI inSwn A`gy,pwxI Brdy sn, keI inSwn vwly[swfI cmkdI qyg dI Dwr A`gy,Bytw Drdy sn, kwbl eIrwn vwly[ibnW p`uiCAW eyDr nw Jwkdy sn,swfy isrW ’qy hukm clwx vwly[kOx jwxdw sI? ruLdy iPrngy ieh,Awpxy qwj ivc ‘hIry’ hMFwx vwly!‘sIql’ hwl &kIrW dy nzr AwauNdy,

gurmiq pRkwS 49 Agsq 2009

qwj, q^q, inSwn, ikrpwn vwly[ieh inrw swihq hI nhIN, sgoN swfw Awpxw duKWqk ieiqhws vI

hY[ ijQy Ajoky is`K-ividAwrQIAW leI sIql-swihq pRsMigk hY,auQy sIql dw iliKAw ieiqhws hor vI pRsMigk hY[

igAwnI sohx isMG sIql jI dw swihq piVHAw, FwfI vwrWpVHIAW, jug bdl igAw, is`K rwj ikvyN bixAw?, is`K rwj ikvyNigAw? duKIey mW-puq, pusqkW pVHIAW geIAW qy Awpxy Awp ƒ pVHilAw igAw[ bu`lHW ’qy isskIAW Aqy A`KW ivc hMJU sn[ AwpxysuKWqk Aqy duKWqk ieiqhws dI soJI hoeI Aqy Awpxy mUl dI vI,ijvyN Syr dy b`cy ƒ, iksy b`br Syr ny Aw ky kMn ivc kih id`qw hovy—

“Eey! qUM ik`Qy? qUM qW Syr hYN!!Eey qYƒ Awpxy Awp dI vI soJI nhIN?qur myry nwl, r`K kdm ivc kdm, kr bulMdhONslw, ‘mYN-mYN’ dI r`t C`f, mwr dhwV[vyKIN iPr, ikvyN ieh imRgwvil BMnI jWdI ey!”

Ajoky is`K ividAwrQIAW leI igAwnI sohx isMG sIql dwricAw swihq A`j pRwsMigk hY prMqU duKWq ieh hY ik sIql jI qoN,Ajokw is`K ividAwrQI iblkul Axjwx hY[ sIql-swihq dI KwsIAqqoN nwvwk&I[ sIql-swihq dI durl`Bqw, Ajoky is`K ividAwrQI dIpRsMigkqw ivc roVy dw kMm kr rhy hn[ ivdvqw BrpUr AOKI SbdwvlI,nw GotidAW is`Dy l&zW ivc, ieh g`l vI pRwsMigk hY ik ijQy sIql-swihq Ajoky is`K ividAwrQIAW leI pRsMigk hY, auQy igAwnI sohxisMG sIql swihq ƒ Awm Aqy ssqI kImq ’qy muh`eIAw krnw zrUrIhY[

AwDuink Xug dy pMQ-pRvwinq nwmvr FwfI ieiqhwskwr Aqyswihqkwr igAwnI sohx isMG sIql horW dI jnm-SqwbdI ’qy ‘gurmiqpRkwS’ Agsq 2009 dw AMk ‘igAwnI sohx isMG sIql ivSyS AMk’vjoN pRkwSq krnw, mubwrk[ pr ies dy nwl hI sIql-swihq ƒ BwrIigxqI ivc Cwp ky Ajoky is`K ividAwrQIAW qk pujdw krnw AiqzrUrI hY[ ieh kMm SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI vrgI mhwn sMsQwqoN ibnW kOx kr skdw hY, Blw?

gurmiq pRkwS 50 Agsq 2009

nwmvr swihqkwr qy SRomxI FwfInwmvr swihqkwr qy SRomxI FwfInwmvr swihqkwr qy SRomxI FwfInwmvr swihqkwr qy SRomxI FwfInwmvr swihqkwr qy SRomxI FwfIigAwnI sohx isMG sIqligAwnI sohx isMG sIqligAwnI sohx isMG sIqligAwnI sohx isMG sIqligAwnI sohx isMG sIql

-ieMij. joigMdr isMG*AwDuink Xug dy pMQ-pRvwinq ivdvwn Aqy isK-sMswr ivc vfw

nwmxw Kt cuky igAwnI sohx isMG jI sIql hurW nMU SRomxI gurduAwrwpRbMDk kmytI sRI AMimRqsr vloN sMn 1979 eI. ’c ‘SRomxI FwfI’ vjoNinvwijAw igAw[ ‘sIql jI’ dIAW swihqk qy isK-ieiqhwisk pRsMgWnwl juVIAW smucIAW rcnwvW ivc suDwrk qy pRgqISIl AMSW dw inrMqrAqy vygvwn XQwrQvwdI-imSrx spSt vyiKAw jw skdw hY, pr FwfIkwiv-klw dy Kyqr ivc aus dI ivSyS qy invyklI mhqvpUrn sQwpnwho cukI hY, aus dI au~GVvIN qy suinSicq pCwx bx cukI hY[ ies vrHyaunHW dI jnm SqwbdI mnwauNidAW AsIN aunHW dy gurisKI-jIvn AqyvfmulIAW rcnwvW bwry sMKyp ivcwr-sWJW dIAW KuSIAW mwxWgy[

igAwnI sohx isMG sIql ny swihq dIAW lgBg swrIAW klwvWivc s&lqw-pUrvk Xogdwn pwieAw hY qy aunHW nMU pwTkW, sroiqAW Aqysrkwry-drbwry bxdw mwn-snmwn vI KulHw-fulHw imilAw hY, pr isKsMgqW ivc auh isrmOr qy hrmn-ipAwry FwfI vjoN hI jwxy jWdy hn[ies krky AsIN aunHW bwry kuJ kihx qoN pihlW bIr-rsI FwfI vwrW dymuFly ipCokV sbMDI sMKyp jwxkwrI pyS krnw cwhWgy, qW jo pqw lgy ikisK kOmI ivrwsq ivc vwrW qy FwfIAW dw sQwn ikMnw mhqvpUrn hY[1. bIr-rsI vwrW:-1. bIr-rsI vwrW:-1. bIr-rsI vwrW:-1. bIr-rsI vwrW:-1. bIr-rsI vwrW:-pUrv ieiqhwsk kwl ivc jdoN mnuKI ivkws dIpRikirAw ArMB hoeI sI qW tkrwE, lVnw-iBVnw, mwrnw jW mr jwxwiek suBwvk pRikRiqk vrqwrw sI[ mnuKqw dy ieiqhws ivc lgBg pMjhzwr virHAW qoN pihloN SurU hoey jMgW-XuDW nMU zr, zorU qy zmIn ’prkwbz hox dI dOV hI AwiKAw jw skdw hY[ ieh jMg-jU bhwdrW dIvifAweI dI sQwpqI dw dOr sI[ sc-hk inAW dI Kwiqr lVIAWgeIAW jMgW nMU Drm-XuD kihAw jWdw sI, ijvyN ik rmwiex-mhWBwrq* sMpwdk ‘gurmiq igAwn’, gurmiq igAwn imSnrI kwlj luiDAwxw[

gurmiq pRkwS 51 Agsq 2009

nwl sbMiDq kQw-khwxIAW—jyqUAW dI mihmw dIAW bIr-rsI kwivrcnwvW, pauVIAW jW vwrW gwaux dI SurUAwq hoeI jo swfy nyVly ipCokVqk qurI AwauNdI hY[ FwfIAW vloN swrMgI dIAW, sur ’c ksIAW qwrWaupr pYlW pwauNdw gz qy F`fW ’pr pYNdIAW QwpW dw joSIlw srUrrwjsQwn qy pMjwb dy mrjIviVAW nMU sdIAW qk, mOq nMU mKOlW krn vlayuqyijq krdw irhw hY[

pMjwbI swihq ivc jMgnwmw AQvw vwr ieko hI ArQ rKdy hn[‘vwr’ AKr dw muF sMsikRq dI ‘ivR’ DwqU qoN bixAw hY, vwrI jW vYrI,ArQwq vwr krn vwlw jW rokx vwlw[ jMg-XuD iekly-dukly dw kMmnhIN, ies kwrj leI lokW nMU iekiTAW kIqw jWdw sI[ ienHW nMU vhIr,vwhrI jW vwhrU AwiKAw igAw[ purwqn smyN ivc jdoN koeI blvwn qysmrQ bMdw AwpxI injI, BYx-BrwvW, kunby-kbIly, ipMf jW ielwky nwljuVI iksy ipClI ikV, krVI-ksUqI siQqI jW ho cukI by-iezqI nMUaultwaux, bdlx jW bdlw lYx Kwiqr iqAwr huMdw qW sMgIAW-swQIAW,BweIAW, nwqIAW, goqIAW, pKIAW qy ihmwieqIAW dI vwhr bxw ky rx-qqy ivc fWgW-soty, qyg-qlvwr, Bwly brCy, gdw, Fwl Awid lY ky,pYdl jW GoiVAW nwl inqrdw, llkwry mwrdw, ivroDIAW nMU stW-PtWnwl ilqwVdw, CwlW mwrdw bhwdrI nwl Agy vDI jWdw, vYrI-vhIr nMUcIrdw jWdw, Pqih pwauNidAW jYkwirAW qy Fol-Fm`ikAW nwl GrymuVdw sI jW ‘mrxu muxsw sUirAw hku hY’ Anuswr AwpxI AxK-AwbrUqy Awn-Swn Kwiqr mr imtdw, ShId ho jWdw sI[ mgroN AYsy sUrmy dypKI Bt-bRwhmx, fUMm-mrwsI, BrweI, JIvr, Awid lok-kvI ho cukyjMg-XuD dI kivqw bxw ky Awpxy jjmwnW nMU aunHW dIAW vfIAW hvylIAW,irhwieSgwhW jW ikilHAW dy drvwjy (vwr jW bwr) Agy Klo ky suxwauNdysn[ ienHW bIr-rsI kivqwvW ivc ikauNik vYrIAW, vwrIAW, vwhrIAWjW vwhrUAW vloN ‘vwr krn’ jW ‘vwr rokx’ nMU muV-muV (vwr-vwr)duhrwaux, vifAwaux nMU BKvyN AMdwz ivc auBwirAw jWdw sI—beI ikvyNvhIr iekTy hoey, AwgU vloN mUhry ho ky suqIAW-klW jgweIAW geIAW,jUJ mry puriKAW dy ipCly kwrnwimAW dIAW XwdW qwzw kIqIAW geIAW,AxKW dy hlUxy, qkVweIAW dy qrk, ijqW-hwrW dy Prk, imtI dw mohqy Kusy hkW nMU ihk dy zorW nwl vwips Koh lYxw, ipau-dwidAW dIAW

gurmiq pRkwS 52 Agsq 2009

bwqW, gwlHW qy mrjIviVAW dIAW shuMAW pw ky llkwirAW qy jYkwirAWdy AlMkwrW nwl bMnyH-guMdy ibRqWq gwauNxy, bwhW aulwridAW, mwrU sohilAWdI iqKI-cuBvIN klwqimk-SYlI duAwrw sRoiqAW dy KUn nMU Kaulx dI hdqk grmwaux dIAW krwmwqW vrgy kwiv-CMdW dy kwrn AYsIAW rcnwvWdw nW hI vwr pY igAw, jo Ajoky smyN qk cilAw AwauNdw hY[

BwSw ivigAwn dy sMdrB pKoN ieMgilS-lYNgUUeyz ivc War AKr nMUjMg dy ArQW ivc hI Aqy skoitS BwSw ivc vYrI nMU hrwauNxw jW kwbUkrn dI Bwvnw Anuswr vrqy jwx nMU vyKidAW qW ieauN pRqIq huMdY ikAijhI SbdwvlI pUrI mnuKI sMswr dI muFlI sWJI ivrwsq hY[ vwr auhkwiv-rUp hY, ijs duAwrw pauVIAW ivc iksy XuD kQw jW jMgI vwrqw dwvrxn kIqw igAw hovy[ pauVI, vwr leI iek lwzmI crx pRbMD hY ijsqoN ibnW koeI rcnw vwr nhIN bxdI[ pauVI, vwr dw ipMfw hY, qy XuD kQwies dI rUh hY, dohW dy sumyl nwl hI Asl vwr dI isrjnw huMdI hY[vMngI mwqr, ijvyN ik ‘lau kuS’ dI vwr ivc :

FwfI dws vKwxI, pauVI rwm dI[60[kIriq dws suxweI piVH piVH pauVIAW[20[dws QIAw kurbwxy, pauVI AwiK AwiK[78[

Aqy, cMfI dI vwr ivc:- durgw pwT bxwieAw, sBy pauVIAW[...- s`t peI jmDwxI, dlW mukwblw[

DUih leI ikrpwxI, durgw imAwn qy[swfy smwj ivc vwr-gwien dw ieMnw pRbl pRBwv bx cukw sI ik

bwxIkwrW ny vI AwpxI ivcwrDwrw nMU lok-mnW ivc sMcwirq krn dyaudyS nwl ies kwiv vMngI dw bw- UbI pRXog kIqw[ sRI gurU gRMQ swihbjI ivc 22 vwrW dw AMikq kIqw jwxw Aqy hau FwFI hir pRB Ksm kwhir kY dir AwieAw] hir AMdir suxI pUkwr FwFI muiK lwieAw] (91)qy hau FwFI dir gux gwvdw jy hir pRB BwvY] (1097) vrgy kQn, vwrAqy FwfI pRMprw dI mhwnqw drswauNdy hn[

Kwlsw tRYkt suswietI AMimRqsr vloN 1899 eI. ivc CpI KwlswfwierYktrI, FwfIAW dy nwauN ieM\ dsdI hY: BweI SyrU, BweI lBU, BweIkwlU, BweI Aqrw, BweI cqrw, BweI sMq isMG, BweI rUVw, BweI mIrU,

gurmiq pRkwS 53 Agsq 2009

BweI lwB isMG, BweI hukmw, BweI PyrU, BweI lSrIAw, BweI vlYqI,BweI Syr isMG, BweI suMdr isMG Awid (ipAwrw isMG pdm ricq‘pMjwbI vwrW ’coN)[ hux AsIN igAwnI sohx isMG sIql jI dy jIvn-pRsMg qy pRwpqIAW dI gl krWgy[2. muFlw jIvn:- 2. muFlw jIvn:- 2. muFlw jIvn:- 2. muFlw jIvn:- 2. muFlw jIvn:- ijlHw lwhOr (Ajoky piksqwn) dI qihsIl ksUrdy ipMf kwdIivMf ’c rihMdy s. KuShwl isMG jI dy Gr mwqw idAwl kOrdI kuKoN Agsq 7, 1909 eI. idn vIrvwr nMU mwqw-ipqw dI CyvINAOlwd, pMj BYxW dy ieko-iek lwfly vIr dw jnm hoieAw[ bcpn bVycwvW nwl guzirAw, srPy dI AOlwd hox krky BYxW kuCVoN nhIN snlwhuMdIAW[ aunHW hr vyly ‘myrw sohxw vIr’, ‘myrw sohxw vIr’ AwKxw qyies qrHW bwlk dw nW hI sohx isMG pk igAw[ pMjwbI XUnIvristIpitAwlw dy pblIkySn ibaUro vloN pRkwiSq huMdI Koj piqRkw dy mwrc1992 dy bIr-kwiv ivSyS AMk ’c sMpwdkI Amly vloN siqkwrXogigAwnI sohx isMG sIql nwl kIqI glbwq ivcoN, aunHW dy prvwrivclI isKI-Bwvnw nwl juVy qQ, sIql jI dI AwpxI zubwnI ieauNdrswey gey hn: isKI Aqy aus nwl juVI hoeI pivqrqw dI nINh sBqoN pihlW myrI mW ny hI myry mn ivc rKI[ ipMf dIAW jnwnIAW ny ikhw,‘kuVy qyrw ipCly pwhry dw puqr eyy, iehdy vwlW dI ilt kt ky iehdy glivc pw Cf, iksy dw tUxw nhIN clUgw[’ pr myry mwqw jI ny ikhw, ‘nhINbyby, mYN Awpxy puqr dy sucy kys jUTy nhIN krny, iehdw gurU mhwrwj rwKwey[’ so ieh gurU mhwrwj dI ikrpw hY ik myry kys Aj qk sucy hn[ mYNsrIr dy sB AMgW nwloN kysW nMU vD pivqr smJdw hW[

Ajoky PYSnpRsqI dy smyN swfI nOjvwn pIVHI ivc kysW pKoN cl rhIpiqqpuxy dI hnHyrI nMU TlH pwaux vwsqy swfIAW siqkwrXog mwvW-BYxWnMU jIvn-jwc dy ies Awcrxk pihlU qoN syD lYNidAW, kOm dI bVI qyzInwl ivgV rhI dSw nMU suDwrn vl sucyqnqw qy qndyhI nwl srgrm hoky AgvweI krnI cwhIdI hY, ijvyN ik mwqw Bwgo dy myhixAW, hlUixAWqy hlwSyrI ny isMGW dI ho rhI jg-hsweI nMU gOrvSIlqw ivc bdl idqwsI[3. ividAk Xogqw: 3. ividAk Xogqw: 3. ividAk Xogqw: 3. ividAk Xogqw: 3. ividAk Xogqw: inky huMidAW qoN hI Dwrimk mwhOl ivc sQwnkgurduAwry dy gRMQI pwsoN pMjwbI pVHnI SurU kIqI qy hoxhwr bwlk ny bwrHW

gurmiq pRkwS 54 Agsq 2009

virHAW nMU ApVidAW aurdU pVHn-ilKx ivc vI cMgI muhwrq hwsl krleI sI[ aunHIN idnIN skUlI-ividAw dIAW shUlqW Awm nhIN sn[pihlI vyrW jdoN nyVly ipMf vrn ’c sMn 1923 eI. nMU pRwiemrI skUlKuilHAw qW sohx isMG dI pihloN kIqI pVHweI nMU vyKidAW, aus nMU isDwhI dUsrI jmwq ivc dwKlw iml igAw[ pRiqBwvwn ividAwrQI dIlgn qy imhnq nMU ivcwridAW AiDAwpkW ny vI KuSI-KuSI ivSyS-injIidlcspI lY ky hor auqSwihq kIqw Aqy mihkmy dy au~c AiDkwrIAWpws is&wirS ByjidAW Kws mnzUrI qihq 1924 eI. ivc hI cOQI dwiemiqhwn pws krvw ky gOrimMt skUl ksUr ivc pMjvIN ’c dwKlw lYxwsMBv bxwieAw[ ividAwrQI sohx isMG ny 1930 eI. ivc swieMs AqypMjwbI iviSAW nwl &st fvIzn nwl dsvIN pws kr leI sI[

ATvIN jmwqy pVHidAW hI ATHwrW swl dI aumr ivc ipMf BVwxwizlHw i&rozpur dy gurisK Grwxy dI bIbI krqwr kOr nwl ivAwh hoieAwqy dsvIN pws krn qoN pihlW hI sohx isMG iek puqr dw bwp bx cukwsI[ ipqw jI dI iFlI ishq kwrn mOq ho jwx krky, ividAwrQI sohxisMG dw aucyrI ividAw pRwpq krn dw supnw swkwr nw ho sikAw[ Gr-prvwr dIAW izMmyvwrIAW dy nwl-nwl SrIkybwzIAW dIAW Swqr-cwlWdIAW duSvwrIAW nMU vI nijTx dy msly mUMh AfI KVo gey[ sIql jI dIsvY-jIvnI: ‘vyKI-mwxI dunIAW’ dy pMny 96 ’c AMikq aunHW dy AwpxykQnW Anuswr ‘pihr rwq dy qVky au~T ky hlH joVnw, duiphry pTy vFxy,ipCly pihr hQ vwly toky nwl pTy kuqrny qy iPr pihr rwq geI mMjy’qy pYxw nsIb hoxw’[ qndyhI nwl KyqI kridAW vI pVHn dw SOk mTwnhIN ipAw[ muSkq-Gwlxw nMU s&lqw imlI Aqy iesy smyN dOrwn 1933eI. ivc aunHW ny pMjwb XUnIvristI lwhOr qoN igAwnI dw iemiqhwn vIpws kr ilAw[4. FwfI jQw:-4. FwfI jQw:-4. FwfI jQw:-4. FwfI jQw:-4. FwfI jQw:- styj au~qy kivqw pVHn dw SOk qW bcpn qoN hI bxcukw sI[ swQI hwxIAW nwl rl ky nyVly ipMf lilAwxI dy bzurg SyKbwbw crwg dIn pwsoN Cy mhIinAW dy smyN ivc hI krVy irAwz sdkwiek swQI ny swrMgI qy bwkIAW ny Ff au~pr sur-qwl ivc gwaux dy FMgWivc cMgI muhwrq hwisl kr leI qy ieM\ sMn 1934 eI. ivc ig. sohxisMG sIql ny isK kOm dy pRcwr nMU smripq FwfI jQw iqAwr kr ilAw

gurmiq pRkwS 55 Agsq 2009

ijs ny AwpxI pihlI pySkwrI rwhIN hI sMgqW-sroiqAW dw mn mohilAw sI[

smkwlI FwfIAW bwbw ikSn isMG, sohx isMG GukyvwlIey, sohxisMG BIlw, inrvYr isMG duAwbIAw Awid jo swDwrn gurmuKI hI pVHy hoeysn qy ijnHW nMU skUlI ividAw pRwpq krn dw mOkw hI nhIN sI imilAw,ijs krky aunHW dy viKAwnW dw FMg vI purwxw ijhw sI, dy mukwbly ’qysIql vDyry piVHAw-iliKAw sI[ sIql horW ny gurmuKI, aurdU, ihMdI,qy AMgryzI dw igAwqw huMidAW ivAwiKAw dw nvInqm, rOck qy inrwlwFMg ApxwieAw[ ieiqhws qy swihq dy BrpUr igAwn dy nwl-nwlinvykly AMdwz-ey-ibAW sdkw, CyqI hI nOjvwn-imqrW dw ieh FwfIjQw pMQk styjW ’pr hrmn ipAwrw bx igAw[ ielwky ’c ieMnIvifAweI hoeI ik SrIkydwr vI suihrdqw nwl Bry glvkVIAW pwauxnMU Awey[ sIql jI ny AwpMU vwrW qy kivqwvW ilKxIAW SurU kIqIAW AqyqqkwlIn smwijk, siBAwcwrk qy rwjnIiqk srokwrW nMU Awm lokweIivc auBwirAw, prcwirAw qy jn-jwgrx nMU kRWqIkwrI hulwry-hlUxyidqy[ ies qrHW pUry isK-jgq qy swihq-pRymIAW ivc vfw nwmxwbixAw[ swihqkwr, ivdvwn qy nwmvr FwfI sohx isMG sIql dI mMgdUr-durwfy dySW-pRdySW qoN Awaux lgI[ Bwrq dy cpy-cpy Aqy mlwieAw,QweIlYNf Awidk ijQy-ijQy vI pMjwbIAW dI AbwdI sI, mulkW dIAWXwqrwvW dOrwn aunHW dy gwaux-qzribAW qy ivAwiKAw-muhwrqW ivcbhurMgI ivSwlqw qy pRBwvSwlI pu qgI ny FwfI-prMprw dIAW isKrW nMUCUihAw hY[

igAwnI sohx isMG sIql ny Awpxy FwfI jQy rwhIN lok-gwiekI dyKyqr ivc lMbw Arsw gwieAw Aqy pMjwb dy lokW nMU vfmulI lok-ivrwsqqoN jwxU krvwieAw hY[jdoN AkwSvwxI kyNdr qoN Awpxy jQy nMU nwl lY kypRogrwm pyS krny ArMB kIqy qW CyqI hI auh pMjwb dy hI nhIN blik pUrydyS dy isrmOr lok-gwiek vjoN Suhrq gRihx kr gey[ sIql jI dygumMqrI swQI Awm qOr ’qy mwlvy dIAW lok-DunW ivcoN ‘klI’ dw vDyryUbsUrq pRXog krdy sn[ ies qoN ielwvw kuJ hor nvIn qrzW ‘gfI’

jo lok-bolIAW ’pr ADwirq qrz hY Aqy ‘jMgl’ jo purwxy ‘dohVy’ Aqy‘mwJ’ nwl imldw-juldw hY, KUb vrqoN kIqI[ pihly jQy dy swQIAW dy

gurmiq pRkwS 56 Agsq 2009

nwauN sn: hirnwm isMG, gurcrn isMG, qy AmrIk isMG[ jd kdI vIlokW nwl juVI hoeI FwfI gwiekI dI gl clygI qW sIql horW dw nwmAKoN-proKy nhIN kIqw jw skygw[5. bhup`KI sMjIdw AiDAYn: 5. bhup`KI sMjIdw AiDAYn: 5. bhup`KI sMjIdw AiDAYn: 5. bhup`KI sMjIdw AiDAYn: 5. bhup`KI sMjIdw AiDAYn: sIql jI nMU ikqwbW pVHn dw bVw SOksI[ aunHW ny kwdrXwr dw pUrn-Bgq, pUrn, rUp-bsMq qy hor keI iksy,kw&IAW buly Swh, kw&IAW eISr dws Awid bVI CotI aumr ivc hI pVHleIAW sn[ aunHW ny gurbwxI dw fUMGw AiDAYn kIqw Aqy nwl hI isKieiqhws nMU bVI iq`KI qy GoKvIN nzr nwl pVcoilAw, bhuq swryieiqhwisk gRMQ pVHy[ sMsikRq dy sMswr-pRisD nwtkkwr kwlIdws dynwtkW-SkuMqlw qy ivlymrvSI dw pMjwbI Anuvwd piVHAw[ pMjwbI lyKkWBweI mohn isMG vYd, BweI vIr isMG, s. nwnk isMG, s. jsvMq isMGkMvl Aqy dUjIAW BwSwvW ivcoN srvSRI munSI pRym cMd, gurU dq, XSpwlrWgy rwGv, Xg dq, bMgwlI swihqkwrW ivcoN srvSRI bMkm cMdr,ribMdr nwQ tYgor, Srq cMdr, ivml imqR qy qwrw SMkr Awid dIAWrcnwvW pVHIAW[ hor rUsI, &rWsIsI, AMgRyzI dy pRisDI-pRwpq rcnwvWpVHIAW Aqy ies qrHW ig. sohx isMG jI sIql dI pUrbI Aqy pCmIsMswr dy iviKAwq icMqkW, ivdvwnW qy swihqkwrW vloN sMjoey igAwn-ivigAwn nwl bhupKI sWJ bxI[6. swihq isrjxw:-6. swihq isrjxw:-6. swihq isrjxw:-6. swihq isrjxw:-6. swihq isrjxw:- igAwnI sohx isMG sIql ny iek sPl lyKkvjoN pMjwbI swihq siBAwcwr ivc nvIAW lIhW pwauNidAW vfmulw-Xogdwn pwieAw[ aunHW dI vwr rcnwvlI ivc ‘sIql-hulwry’ dIAW 20CwpW, ‘sIql sunyhy’ qy ‘sIql qrMgW’ dIAW 25-25 CwpW, ‘sIqlhMJU’ dIAW 28 CwpW, Aqy ‘sIql pRsMg’ dIAW 36 CwpW jo igxqI pKoNfyF lK qoN vI vD ivkIAW, Awpxy Awp ivc mwxmqw muAzzw hY[ iesyqrHW ‘sIql ikrxW’, ‘sIql pRkwS’, ‘sIql qrwny’, ‘sIql vwrW’,‘sIql qwGW’, ‘sIql vlvly’, ‘sIql cMigAwVy’, ‘sIql munwry’ qy‘sIql AMigAwry’ Awidk fyF drjn vwrW dIAW ikqwbW ilK ky AqyvMn-suvMnI gwien-klw duAwrw igAwnI sohx isMG sIql ny nvyN mwn-dMf isrjy Aqy vwrW dw bwdSwh AKvwaux dy hkdwr bx gey[

kivqw dy Kyqr ivc vI aunHW ny ‘vihMdy hMJU’ dIAW 17 CwpW ‘sjryhMJU’ dIAW 11 CwpW qy ‘idl dirAw’ dIAW 7 CwpW dy nwl-nwl 24

gurmiq pRkwS 57 Agsq 2009

imAwrI khwxIAW dI rcnw kr ky pwTkW vloN vwh-vwh KtI[ ieiqhwisksMdrB ivc ilKqW dw ivvrx ieM\ hY:

1.gurU nwnk dyv jI[ 2. gurU nwnk qoN gurU qyg bhwdr jI[ 3.mnuKqw dy gurU goibMd isMG jI 4. lwswnI ShId sRI gurU qyg bhwdr jI,5. bwbw bMdw isMG ShId, 6. isK rwj ikvyN bixAw, 7. isK imslW qysrdwr Grwxy, 8. isK rwj qy Syry pMjwb, 9. isK rwj ikvyN igAw, 10.duKIey mW-puq, 11. gur ieiqhws ds pwiqSwhIAW, 12. bwbw nwnk,13. Drm dw rwKw gurU qyg bhwdr, 14. isK ShId qy XoDy, 15. gurbwxIivcwr, 16. myry ieiqhwisk lYkcr, 17. gurbwxI dy purwixk pwqrAqy Bgq[

sIql jI ny auprokq Koj BrpUr swihqk ikrqW duAwrw pMjwbIlokwcwr, lok-ihqW dy srbsWJy srokwrW nwl juVyy isK ivrsy dI pySkwrIkr ky pMjwbI swihq, siBAwcwr qy AmIr sMsikRqk ivrwsq nMU sMswrdy snmuK bVI KUbsUrqI nwl auGwiVAw hY[ aunHW ny lgBg fyF drjnsmwijk qy ieiqhwisk nwvl, svY jIvnI qy nwtk vI ilKy[ ig. sohxisMG sIql vloN ilKq qy lwhOr buk Swp vloN pRkwiSq ‘isK ieiqhwsdy somy’ idAW pMj BwgW ivc ijhVy Awlocnwqimk pKW dI pRsquqI kIqIgeI hY, dw isKI isDWqW dI spStqw vjoN ivSyS mhqvpUrn XogdwnhY[7. sIql swihq klw dy coxvyN nmUny:- 7. sIql swihq klw dy coxvyN nmUny:- 7. sIql swihq klw dy coxvyN nmUny:- 7. sIql swihq klw dy coxvyN nmUny:- 7. sIql swihq klw dy coxvyN nmUny:- vK-vK pRsMgW ivcoN vMngImwqr kuJ tUkW pyS hn jo swnMU sIql jI dIAW vlvilAW BrpUr rcnwvWdw AnMd mwxn vwsqy hmySW iKc pwauNdIAW rihxgIAW[

vwr : mwrU v`ijAwjuAwn rx inqryguusy ivc AwiqaUVIAW pweIAWnYx BKdy ny vWg AMigAwrWAMdr lgIAW, bwhr bl AweIAWqIr B`iQAW ’c nwgW vWg qVPdyjdoN DnKW ’qy qMdIAW cVHweIAWsWgW h`QW ’c mSwlW vWg bldIAW

gurmiq pRkwS 58 Agsq 2009

qygW gwqrIN lYx AMgVweIAW[pauVI : iPr gwzI cMd cMdyl, m`qw hMkwr dw[

auhnMU C`qrIpx dw mwx, auh mOq vMgwrdw[auh ho ho p`bW Bwr, qy qyg aulwrdw[aus cux-cux mwry XoDy, kihr guzwrdw[iPr sMgo Swh v`l viDAw, nwrHy mwrdw[kih: is`Kw! s`dw AwaU-eI, Dur drbwr dw[

gfI : g`fI Br ky spYSl qorI, AMbrsr Sihr dy ivcoN[ijhdy ivc sI pYnSnI kYdI, kYd kIqy gurU bwg ’coN[pMjy swihb dI sMgq ny suixAw, syvw dw pyRm jwigAw[cwh duD qy pdwrQ myvy, lY pujy tySn ’qy…

kibq : goibMd imRdMg, gurU ihMd, bKiSMd dwqy,duKIAW dy qwrny nMU swijAw hY Kwlsw[dyx hyq Awsrw inAwsry inEitAW nMU,if`igAW auBwrny nMU swijAw hY Kwlsw[roNidAW hswx ih`q, bMd Cufvwx ih`q,duKVy invwrny nMU swijAw hY Kwlsw[zwlmW dI jVH put, AwkIAW invwx ih`q,pwpIAW dy mwrny nMU swijAw hY Kwlsw[

swkw : jw ipAw J`t rxjIq isMG, vYrI ’qy cVH ky[auh kihMdY sMmn burz dy, prCwvyN KVH ky[E! Aihmd Swh dy poqry! Aw KMfw PV ky[qYnMU cVHq isMG dw poqrw, llkwry AV ky[qMU gIdI bx ky bih irhoN, ikauN AMdr vV ky?Aw h`Q ivKw mYdwn ivc, mrdW ijauN lV ky[

8. ienwm snmwn :- 8. ienwm snmwn :- 8. ienwm snmwn :- 8. ienwm snmwn :- 8. ienwm snmwn :- 1. sIql jI ny bcpn ’c hI tpy joVn qykivqw-kvISrI ilKxI qy gwauxI Gry hI SurU kr idqI sI[ skUlIisiKAw qy ausqwdW dI suihrdqw duAwrw rcnwqimk pRiqBw ivc horvwDw hoieAw, nqIjqn ividAwrQI sohx isMG ny ATvIN ’c pVHidAWpMjwb XUnIvristI lwhOr vloN krvwey gey lyK-mukwbly ivc ‘qMdrusqI’ivSy ’pr lyK ilK ky pihlw sQwn pRwpq kIqw[ ieh aunHW dI kwblIAq

gurmiq pRkwS 59 Agsq 2009

dw pihlw snmwn sI[2. sMn 1962 ivc BwSw ivBwg pMjwb vloN ‘kwly prCwvyN’ nwvl

nMU pursikRq kIqw igAw[3. Bwrq srkwr dI AYjUkySn minstrI vwsqy ‘bwlg swihq’

leI ilKvwey gey, iqMn inky nwvlW ‘surg-svyrw’, ihmwilAw dy rwKy’Aqy ‘sBy swJIvwl sdwiein’ nMU vwro-vwrI 1962, 64, Aqy 1966vyNvryH, mukwbilAW ivc ATvyN, dsvyN qy bwrHvyN sQwn ’pr ienwm idqy geysn[

4. auhnW nMU sMn 1974 ivc ‘jug bdl igAw’ nwvl vwsqy BwrqIswihq AkwdmI idlI vloN Avwrf imilAw[

5. SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI sRI AMimRqsr vloN sMn 1979ivc ig. sohx isMG sIql nMU ‘SRomxI FwfI’ vjoN purskwirq kIqwigAw[

6. BwSw ivBwg pMjwb vloN sMn 1983 ivc ‘SRomxI FwfI’ vjoN’snmwn imilAw[

7. pMjwbI swihq AkwdmI luiDAwxw vloN 1987 dw ‘krqwr isMGDwlIvwl’ purskwr imilAw[

8. 1993 ivc SRomxI pMjwbI swihqkwr dw snmwn imilAw[9. 1994 ’c pMjwbI sQ lWbVW vloN ‘BweI gurdws purskwr’

pRdwn kIqw igAw[10. hor AnykW swihqk, siBAwcwirk qy Dwrimk sMsQwvW vloN

ig. sohx isMG sIql jI dI s^SIAq nMU AMqW dw siqkwr Aqy mwnW-snmwnW nwl slwihAw qy vifAwieAw igAw hY[9. drpyS cunOqIAW: 9. drpyS cunOqIAW: 9. drpyS cunOqIAW: 9. drpyS cunOqIAW: 9. drpyS cunOqIAW: isK Drm dI, jwgrUk pMQpRsq pwTkW vloN pUrysMswr dI mnuKqw nMU Awpxy klwvy ivc lY skx dI BivK muKI ivlKxsmrQw sbMDI dunIAW dy vK-vK sRySt icMqkW, iPlws&rW, ivdvwnW qypRiqSiTq hsqIAW dIAW itpxIAW ipRMt mIfIAw ivc vyKIAW jw skdIAWhn[ AsIN ieQy kyvl brtrYNf rsl dI itpxI dw hI izkr krnwcwhWgy:- Bertrand Russell (Philosopher, Mathematician 1872-

1970)

If some lucky men survive the onslaught of the third

gurmiq pRkwS 60 Agsq 2009

world war of atomic and hydrogen bombs, then the Sikh re-

ligion will be the only means of guiding them. When asked,

isn’t this religion capable of guiding mankind before the third

world war? He said, ‘Yes it has the capability, but the Sikhs

haven’t brought out in the broad daylight the splendid doc-

trines of this religion, which has come into existence for the

benefit of the entire mankind. This is their greatest sin and

the Sikhs cannot be freed of it.' smW rihMidAW Xog audm qyauprwly ArMBy jwxy smyN dI pukwr hY:

byVw bMiD n sikE bMDn kI vylw]Bir srvru jb aUClY qb qrxu duhylw] (794)

skUl-kwlj pVHidAW ienHW sqrW dy lyKk qy sihpwTIAW aupr vIsIql jI dIAW vwrW qy viKAwn suxn dw cwau ijhw ciVHAw rihMdw sI,nyVy-qyVy dy iksy smwgm ivc vI sIql jI dy FwfI jQy dy Awaux dI KbrimlidAW AsIN zrUr smyN qoN pihlW phuMcdy sW[ ‘sIql’ qqkwlIn kOmIisK-msilAW Aqy drpyS cunOqIAW qoN BlI pRkwr sucyq sI ikauNik auhSurU qoN AkwlI lihr nwl juV ky pMQk ivcwrDwrw dy srokwrW pRqI pUrIqrHW vcnbD sI[ isrmOr FwfI dI, jvwnI dy smyN qoN hI jwxIAW-pCwxIAW isK-sKSIAqW ijvyN ik ig. krqwr isMG, s. pRqwp isMGkYroN, ig. jYl isMG Aid nwl injI dosqI rhI pr ausny kdy vI by-AsUlwsmJOqw nhIN kIqw[ sIql XkInn isrV, Dun dw pkw, imT-bolVw,sB dw Blw cwhMux vwlw, gurbwxI dw rsIAw qy au~cy-sucy Awcrn vwlwivAkqI sI[‘sIql cMigAwVy’ pusqk dy qqkry vwly pMny dy ipCly pwsyAMikq ilKq mYnMU kdI nhIN Bul skdI—

Amn dy smyN ivck`c dIAW vMgW GVIAW jWdIAW hn,pr lVweI ivc,kOmW dIAW iksmqW bxdIAW hn

so, pihl nw kro, qy lVweI vwsqy sdw iqAwr-br-iqAwr rho[‘sIql’

10. is`KI isdk : 10. is`KI isdk : 10. is`KI isdk : 10. is`KI isdk : 10. is`KI isdk : gurmiq AsUlW pRqI idRVHqw Aqy isKI isdk dy

gurmiq pRkwS 61 Agsq 2009

AmlI jIvn pKoN sIql jI dI pRqIbDqw sbMDI AsIN ‘Koj piqRkw’mwrc 1992 (pMjwbI XUnIvristI pitAwlw) dy pMnw 368 ’pr drjiek imlxI dy hvwly qoN AMdwzw lgw skdy hW, sIql jI dI AwpxIzubwnI—mYN ieMglYNf igAw hoieAw sW[ iek sjx ijnHW dw mYN nW nhINlYxw auh swnMU (jQy nMU) kwrW ivc ibTw ky keI sO mIl dUr Awpxy Gr lYigAw[ au~Qy jw ky pqw lgw ik aus dy Gr koeI pwrtI sI ijs ivc auhswnMU suxnw cwhuMdy sn[mYN ikhw mYnMU auh jgHw idKwau ijQy AsIN kIrqnkrnw hY[ mYN dyiKAw, bhuq KUbsUrq pMfwl ivc Srwb dw kwaUNtrbxwieAw hoieAw sI, pqw lgw pwrtI ivc Srwb vI vrqweI jwxI hY[mYN isr Pyr idqw Aqy ikhw ik mYN iblkul nhIN gwvWgw[ hW, iek Srqqy jykr qusIN gurU gRMQ swihb jI dw pRkwS kr dyvo[ aunHW sjxW ny ikhw,izd nw kro, ikauNik hr koeI KuS ho ky pONf dyvygw[ pr myrI Awqmw nwmMnI qy sw& ienkwr kr idqw ik ijQy koeI Srwb pI ky bYTw hovy au~QymYN gurU swihb dy pRsMg dw iek Sbd vI nhIN bolWgw[ ies nMU BwvyN myrwGumMf smJo jW mUrKqw, mYN gur mirXwdw dy twkry qy kdy koeI smJOqw jWlwlc nhIN kIqw[ auprokq ibAwn dy mdy-nzr Aj swƒ syD lYx dIloV hY[

isK kOm dw SRomxI FwfI, nwm-rMg rqVw gurisK ipAwrw, auhsBnW dw ipAwrw ig. sohx isMG sIql AwpxI sMswrk Xwqrw pUrIkridAW ies &wnI sMswr qoN imqI 23/9/1998 nMU clwxw kr igAw,pr auh AwpxIAW ilKqW dy rUp ’c Aj vI swfI mwniskqw ivcpMQpRsqI qy gurisKI ikrdwr nMU hlUxy dy rhy hn[ igAwnI sohx isMGjI sIql hurW dI jnm-SqwbdI dy mOky, jy AsIN swvDwn ho ky gurbwxIisDWqW qy audySW dI shI-shI ivAwiKAw dy nwlo-nwl Awpxy injIikrdwr, rihxI-bihxI qy AmlI jIvn dy vrqwry ivc gurmuKI-pikAweIdw pRqK qy proK pRdrSn sMswr dy snmuK pyS kr skIey qW gurU nwnkswihb jI vloN clwey inrml pMQ-Kwlsw vwsqy BivK ivc ivSv dwsrv-svIkwirq mwnv-Drm bx jwx dIAW sMBwvnwvW aujwgr hox dwsmW dUr nhIN hovygw, siqgurU bKiSS krn!

gurmiq pRkwS 62 Agsq 2009

igAwnI sohx isMG sIql nwligAwnI sohx isMG sIql nwligAwnI sohx isMG sIql nwligAwnI sohx isMG sIql nwligAwnI sohx isMG sIql nwliek XwdgwrI imlxIiek XwdgwrI imlxIiek XwdgwrI imlxIiek XwdgwrI imlxIiek XwdgwrI imlxI

-fw. srbjoq kOr*Swm dw Gusmusw ijhw sI[ mYN qy myry pqI (fw: prmjIq isMG)

mwfl grwm ivc siQq sIql invws swhmxy KVHy sI[Aksr ieskoTI A`goN lMGIdw sI qy hr vwr ieQoN lMGidAW iek JwqI koTI dy gytv`l zrUr mwrIdI sI[A`K hmySW ies koTI AMdr v`sdI gurmuK rUh nUMBwldI sI[pr kdy vI drSn nhIN sn hoey[A`j AsIN koTI dy gyt A`gyKVHy sI[GMtI vjweI[iek ihMdU lVkw AMdroN inkilAw[sIql swihbdw nW lYx ’qy auh swnUM AMdr lY igAw[kmrw nw v`fw sI,nw Cotw[iqMn-cwr mMjIAW f`TIAW hoeIAW sn qy swhmxy iek mMjI ’qy sIqlswihb bYTy sn-Ku`lHw dwVHw, gwqry vwlI ikRpwn pweI iek AfolS^sIAq[ swfI &qih dy juAwb ivc aunHW ‘jI AwieAW nUM’ kihMidAWmMjI ’qy bYTx dw ieSwrw kIqw[ qy hux AsIN swihq AkYfmI AYvwrfjyqU nwvlkwr Aqy SRomxI FwfI dy swhmxy bYTy sW[ies qoN pihlW ikAsIN kuJ kihMdy sIql swihb dw pRSn sI, ‘BweI swihb, Awp dIqwrI&?’ myry pqI ny Awpxy bwry d`sidAW ikhw ik auh pMjwb KyqIbwVIXUnIvristI ivc pVHwauNdy hn Aqy myry v`l ieSwrw kridAW ikhw ikieh ieQy kuVIAW dy gOrimMt kwlj ivc pVHwauNdy hn qy ienHW quhwnUMimlxw sI[ sIql swihb myry v`l ho ky puCx l`gy, ‘d`so bIbw, ikvyNAwey?’ mYN bVy sMKyp ivc Awaux dw kwrn d`sidAW ikhw, ‘quhwfwnwvl ‘jug bdl igAw’ bI.ey. dy islybs ivc l`igAw hoieAw hY[AsWauh piVHAw hY[ swfIAW ividAwrQxW ny quhwfy nwl imlx dI ie`Cwzwihr kIqI hY[bs, iehI bynqI krn AweI hW ik swnUM smW idau[myrIg`l Ajy mukI hI sI ik sIql swihb boly, ‘qusW nwvl piVHAY?’

mYN - hW jI[sIql swihb – A`Cw, Pyr kI smJ AwieAY?’

# gOrimMt kwlj &wr ivmYn, luiDAwxw

gurmiq pRkwS 63 Agsq 2009

pRSn sux ky mYN iekdm JyNp geI[iehI pRSn qW mYN nwvlpVHwaux qoN bwAd klws nUM kIqw sI[qy hux mYN Awp ausy pRSn dy rUbrUKVHI sI[ies qoN pihlW ik mYN koeI juAwb dyNdI sIql swihb ny dUjwpRSn kr id`qw: ikhVw pwqr psMd AwieAw? hux mYnUM socxw nwipAw[ mYN J`t bol auTI – jI, bsMq kOr[drAsl ies pRSn dw au~qrdyxw myry leI AOKw nhIN sI[ pr myry mUMhoN Ajy ‘bsMq kOr ‘ inkilAwhI sI ik sIql swihb bol auTy, ‘iek ipMf AsIN pRogrwm krn geysI EQy mYnUM bsMq kOr imlI sI[’ (ies dw izkr aunHW AwpxI svY-jIvnI ivc vI kIqw hY[) suxidAW hI mYN isr qoN pYrW qk kMbgeI[A`j qk mYN bsMq kOr nUM mnoklipq hI smJdI sW[AslIAqivc bsMq kOr dw pwqr qW mYN ikAwisAw vI nhIN sI[s`c qW ieh hYik Aijhw bxnw hY vI Aiq kiTn[ Yr, kuJ dyr g`lWbwqW qoN bwAdsmW lY ky AsW aunHW qoN CutI mMgI[

inrDwirq idn mYN qy myrI iek AiDAwpk swQx (imisz prmjIqkOr ) sIql jI nUM lYx aunHW dI koTI gey[ bwhr porc ivc bYTy auhswfw ieMqzwr kr rhy sn[g`fI dI AglI sIt ’qy aunHW nUM ibTwieAwqy AsIN kwlj phuMc gey[A`goN ividAwrQxW bVI bysbrI nwl aunHW dwieMqzwr kr rhIAW sn[hwl BirAw hoieAw sI[styj sk`qr v`loNrsmI ‘jI AwieAW nUM’ kihx auprMq sIql jI nUM styj qy bulwieAwigAw[ bzurg ly k dy styj qy cVHn nwl hwl qwVIAW nwl gUMjauiTAw[ aus idn mYnUM mihsUs hoieAw ik cwhy ikqnI vI igrwvt ikauNnw Aw jwey jIvn dw Asr huMdw hI hY[ qwVIAW dI gUMj ivc hI aunHW&qih bulweI qy AwpxI g`l SurU kIqI[nwvl bwry kuJ ku g`lW krn qoNbwAd auhnW bsMq kOr vwlw swrw ik`sw duhrwieAw[ hwl ivc iblkulSWqI vrqI hoeI sI[ sIql swihb boldy gey qy sRoqy ibnW A`K Jpkweysuxdy rhy[ A`Dy-pOxy GMty bwAd sIql swihb kihx l`gy, ‘mYN qW bolIjwvWgw pr ieM\ g`l nhIN bxnI[ qusIN kuJ puCo[’ AsIN kuJ lVkIAWnUM kih r`iKAw sI ik qsIN sIql swihb dIAW rcnwvW pVH ky aunHW iv`coNauBrdy pRSn FUMf ky ilAwaux[pr ies qoN pihlW ik aunHW lVkIAWiv`coN koeI lVkI pRSn puCdI iek bVI Srmwkl ijhI lVkI au~TI[A`KW nm, Bwvuk hoeI kihx l`gI, ‘sr, qusIN mYnUM Awpxy dwdw jI vrgy

gurmiq pRkwS 64 Agsq 2009

l`gdy ho[mYN Awpxy dwdw jI nUM dwr jI kih ky bulwauNdI hW, quhwnUM vIdwr jI kih lvW ?’ sIql jI dw juAwb sI, ‘ puqr, mYN qyry dwdw jIvrgw nhIN, hW hI dwdw[ijvyN mrzI bulw[ DIAW dw qW ipAwr hIAnoKw huMdw hY!’

eynI g`l suxidAW swrw mwhOl bdl igAw[ Pwsly imt gey[ huxsIql swihb iek mhwn swihqkwr nhIN sn[ iksy dy nwnw jI qy iksydy dwdw jI sn[pRSn ’qy pRSn auTxy SurU ho gey pr nwvl nwl sbMiDqG`t qy dUsry izAwdw[ ies imlxI nUM lMmw smW ho igAw hY[ bhuqswrIAW g`lW iv`sr geIAW hn pr iek pRSn dw sMbMD aus gIq nwlsI ijs dw izkr aunHW Awpxy BwSx ivc kIqw sI[ swfy iv`coN bhuiqAWny mlkI kImw dy bwry sIql jI dw ricAw auh gIq suixAw hoieAw sIpr kdy ieh soicAw vI nhIN sI ik is`K isDWqW, gur ieiqhws, is`Kieiqhws dy soimAW dI g`l krn vwlw lyKk hlky Pulky pRym gIq vIilK skdw hY[

pRSn: sr,iek pwsy qusIN is`K ieiqhws, gur ieiqhws, nwlsbMiDq vwrW jW gIq ilKdy ho qy dUjy pwsy kImw mlkI, hIr rWJw,kysrI dup`tw Awid gIq[ieh ikvyN?

pRSn suxidAW hI JurVIAW vwlw ichrw iKl auiTAw[aunHW iekgIq ivc juAwb id`qw jo aus smyN qW Xwd nw irhw pr Pyr aunHW dI svYjIvnI pVHidAW ayuh lweInW iml geIAW:

jdoN mYN gIq ilKdw hW, jvwnI nUM bulw lYNdWjo s`uqIAW Q`k geIAW rIJW, aunHW nUM jgw lYNdW…………………………………………mYN Swier hW qy cwhW ijho ijhI dunIAW bxw lYNdW

iek hor Cotw ijhw pr mh`qvpUrn pRSn auiTAw: qusIN ilKxwkdoN SurU kIqw?

sIql swihb : ilKx dI illH qW bcpn qoN hI sI[skUl ivckivqw suxwieAw krdw sW[pr Asl ivc FwfI bxn qoN bwAd hIilKxw SurU kIqw[ ies dy ip`Cy vI iek Gtnw hY[SurU ivc AsIN dUjylyKkW dy pRsMg Xwd kr ky sMgqW nUM suxwieAw krdy sI[iek vwr AsINiek ipMf ivc dIvwn lwaux leI gey qW sMgq ivc bYTy kuJ s`jx auh

gurmiq pRkwS 65 Agsq 2009

pRsMg KolH ky bih gey jo AsIN gwauxw SurU kIqw sI[ Aijhw aunHW pRsMgsmJx leI nhIN sgoN swfIAW glqIAW pkVn leI kIqw sI[ausidn qoN mYN PYslw kr ilAw ik pRsMg vI Awp hI ilKxy hn[ ieM\ myrIlyKxI dw kMm ArMB hoieAw[

iek hor ividAwrQx auTI:pRSn: ijvyN huxy qusIN d`isAw ik qusIN &wrsI, aurdU, AMgryzI,

sMsikRq, ihMdI Awid bhuq swrIAW BwSvW dw igAwn hwsl kIqw pr‘jug bdl igAw’ pVH ky qW ieM\ nhIN l`gdw[bolI TyT pMjwbI hY[

sIql swihb : g`l ieM\ ey bytw ik pihly pihl mYN Awpxy BwSxWivc AOKy-AOKy Sbd vriqAw krny[aurdU, &wrsI, AMgryzI dy iSArKUb suxwieAw krny[aus smyN mYnUM BulyKw sI ik Aijhw krn nwl SwiedmYN bhuq v`fw ivdvwn smiJAw jwvWgw[pr iek ipMf ivc iekAijhI Gtnw vwprI ijs ny myry ivcwr bdl id`qy[hoieAw ieM\ ikpRogrwm dyx qoN bwAd AsIN iek kmry ivc Awrwm kr rhy sI ik iekbzurg Aw ky bVy ipAwr nwl kihx l`gy ik qusIN bVy v`fy ivdvwnho[quhwfy mUMhoN &wrsI dy SyAr suxny bhuq cMgy l`gy hn[mYN vI &wrsIpiVHAw hoieAw hW[pr mYnUM ieM\ l`gdY ik quhwfI g`l bhuiqAW nUM smJnhIN AweI[ies leI bolI auh vrqo jo sB nUM smJ Aw jwey[aus idnqoN bwAd mYN ws jqn kr ky sOKI bolI vrqxI SurU kr id`qI[keI vwrizMdgI ivc CotIAW GtnwvW vI v`fIAW qbdIlIAW lY AwauNdIAWhn[myry nwl vI ieM\ hI hoieAw[

kuJ hor pRSnW qoN bwAd (jo ies vyly myry cyqy ivc nhIN) iehswihqk imlxI smwpq hoeI[&yr c`ilAw PotoAW dw sYSn[hr lVkIAMdr sIql swihb nwl Poto krwaux dw cwA sI qy sIql swihb vIuSI ivc nhIN sn imauNdy[ Kwxy qoN bwAd AsIN aunHW nUM aunHW dy in`j

AsQwn ’qy C`f Awey[imlxI dw pRBwv :imlxI dw pRBwv :imlxI dw pRBwv :imlxI dw pRBwv :imlxI dw pRBwv : ies pRBwvSwlI Aqy is`D-p`DrI s^SIAq dwpRBwv ividAwrQxW auqy qW ipAw hI (keI idn aunHW dIAW g`lWhuMdIAW rhIAW) in`jI qOr ’qy myry AMdr vI aunHW dIAW rcnwvW pVHndI lwlsw pYdw ho geI[vyKI mwxI dunIAW, sIql vwrW, sIql hMJU,duKIey mW puq, mul dw mws Awid kuJ rcnwvW pVHIAW[ bhuqw kuJ nw

gurmiq pRkwS 66 Agsq 2009

kihMdy hoey do-iqMn g`lW Awp dI lyKxI bwry zrUr sWJIAW krnwcwhWgI:

isr& ds jmwqW pVHy hox dy bwvjUd vI sIql swihb dI socqrk nUM nhIN C`fdI, ieQoN qk ik svY-jIvnI ivc vI ij`Qy ikDry loVhovy qrk dy AwDwr ’qy Awpxw nukqw spSt krdy hn[audwhrx vjoNmyrI swihiqk svY-jIvnI dy pMnw 38 ’qy ilKdy hn :

‘is`K FwfI’ dw iek aucycw &rz vI hY[(myry ivcwr Anuswr hrFwfI ‘is`K FwfI’ nhIN huMdw BwvyN auh is`K hI ikauN nw hovy[) qy aus&rz bwry gurU Amrdws jI &urmwauNdy hn:

FwfI iqs no AwKIAY ij KsmY Dry ipAwru]dir KVw syvw kry gur sbdI vIcwru] (pMnw 516)

ies pRmwx dw sbMD FwfI dy Awcrx qy Dwrimk Bwvnw nwl hY[“bwhr dIAW vwrW ( hIr, imrzw, dulw, pUrn Awid) gwaux vwly

vwsqy iksy ie^lwkI bMdS dI loV nhIN huMdI[auh Srwb pIvy, romWitkieSwry kry, jW vwSnw BVkwaU Sbd vrqy, aus nUM sB kuJ mw& hY[mgr is`K FwfI Dwrimk pRcwrk mMinAw jWdw hY[auh ijMnw rihqmrXwdw ivc p`kw hoeygw, Enw hI aus dw siqkwr hovygw[iPrDwrimk vwr ilKx vwly vwsqy ieh vI zrUrI hY, ik auh Awpxy Drm(Bwv gurbwxI) qy ieiqhws qoN cMgw jwxU hovy[ aus nUM gvWFI DrmW dwvI kuC igAwn hovy qW vDyryy cMgw hY[myrw inscw hY ik ijMnw icrgurbwxI dw igAwn nw hovy,Enw icr ieiqhws (^ws kr siqgurW dyieiqhws) nwl iensw& nhIN kIqw jw skdw qy ijMnw icr ieiqhws qoNjwxU nw hoeIey gurbwxI dy ArQW dI gihrweI qk nhIN phuMicAw jwskdw[”

ies qrHW sIql swihb ij`Qy FwfI dy Awcrn dI au~cqw ’qy zordyNdy hn auQy FwfI dw igAwnvwn hoxw vI zrUrI smJdy hn[

sIql swihb dIAW vwrW qoN pihlW CpIAW vwrW ivc kyvl kivqwBwg hI huMdw sI, vwrqk jW ivAwiKAw nhIN[sIql swihb ny AwpxIAWpusqkW ivc kivqw qy vwrqk dovyN Bwg ilKy[ BwvyN ArMB ivc ies dIAwlocnw vI hoeI qy ienHW nUM Cwpx leI vI koeI iqAwr nw hoieAw prbwAd ivc pRXoigk shUlq hox krky ienHW dI mMg bhuq vD geI, ws

gurmiq pRkwS 67 Agsq 2009

kr FwfI isMGW ivc jo A`j vI ienHW pusqkW dI KUb vrqoN krdyhn[pRsMg ‘m`sy dI mOq’ iv`coN kivqw Aqy vwrqk dw iek nmUnw vyKo:

Bry ivc dIvwn dy Klw ho kyisMG du`KW dI kQw suxw irhw eykihMdw: dSw pMjwb dI kI d`sWidl pwt ky mUMh nUM Aw irhw eyAMimRqsr ‘hirmMdr’dy ivc bYTwm`sw vysvw A`j ncw irhw eyhu`kw pI irhw ivc drbwr dy auhqy Srwb dw dOr clw irhw eyqyry ‘q^q Akwl’ dI Swn isMGwvYrI wk dy ivc imlw irhw eyJMfw kysrI rul irhw ivc pYrWhirAw ‘AlI’ dw EQy lihrw irhw eyCwqI ^wlsy pMQ dI cIr ky qymwr nSqrW AxK Azmw irhw ey‘sIql’ KUn nwl DoiqAW lihxgy iehijhVy dwZ auh is`KI ’qy lw irhw ey[

ieh hwl sux ky isMGW dy AMdr A`g l`g auTI[ rg-rg ivc lhUaubl AwieAw[A`KW iv`coN kRoD nwl lMbW inklx l`gIAW[XoiDAW dy h`QAwpxy Awp qlvwrW dIAW muTW ’qy cly gey[Awpxy Drm-AsQwnW dIbyAdbI huMdI sux ky iksy vI ijaUNdI kOm dI eyho hwlq ho jWdI hY, qWis`KW vrgI AxKIlI kOm ‘hirmMdr swihb’ dI ieh byAdbI sux kyikvyN sih skdI sI?

ies qrHW sIql swihb ny vwr ilKx dI ieh nvIN iprq pw kyij`Qy pwTkW nUM vwr gwiekI dI prMprw nwl joiVAw auQy vwr-gwiekWnUM bixAw-bxwieAw mswlw dy id`qw ijs dI vrqoN kr ky auh sMgqW nUMis`K ieiqhws nwl joV skdy hn[vwr lyKxI dy sbMD ivc iek hormh`qvpUrn g`l ieh hyY ik sIql swihb qoN pihlW vwr kyvl pauVIAWivc hI ilKI jWdI sI pr sIql swihb ny ies ivc bYNq dI vrqoN vI

(bwkI s&w 91 ’qy)

gurmiq pRkwS 68 Agsq 2009

igAwnI sohx isMG sIql dI sMgIq ƒ dyxigAwnI sohx isMG sIql dI sMgIq ƒ dyxigAwnI sohx isMG sIql dI sMgIq ƒ dyxigAwnI sohx isMG sIql dI sMgIq ƒ dyxigAwnI sohx isMG sIql dI sMgIq ƒ dyx-fw. jiqMdr kOr*

sMgIq Aqy mnuK dw sMbMD muF qoN hI bVw Atut irhw hY[ sMgIq dwjnm bRihmMf dI auqpqI dy nwl hI mMinAw jWdw hY[ pRikrqI dI hrSYA sMgIqk pswry ADIn ivcrdI hY[ ijvyN hvw dw clxw, ndIAW dwvihxw, koielW dw gwauxw, icVIAW dw bolxw sB AMdr sMgIqk CohWimldIAW hn[ sMgIq mnuKI mn ’qy Aimt Cwp Cfdw hY[ ieh mnuKImwniskqw ƒ tuMbdw hY[ sMgIq ƒ mnuKI mn dI iqRpqI dw pRmuK swDnmMinAw jWdw hY[ sMgIq mnuKI mn ƒ iekwgrqw pRdwn krdw hY[ sMgIqmnuKI jIvn ivc jnm qoN mrn qk Aihm BUimkw inBwauNdw hY[

igAwnI sohx isMG sIql sMgIq prMprw ivc iek FwfI vjoN jwxyjWdy hn[ FwfI dw ArQ hY, js gwaux vwlw[ FwfI prMprw ƒ mnuKIjIvn dI hoNd ijMnw hI purwxw mMinAw jWdw hY[ mMinAw jWdw hY ik jdmnuK Awid vwsI sI qW auh aumwh ivc Aw ky ijhIAW au~cI sur ivc glyivcoN kFdw sI, auh FwfI sMgIq dw ArMBk ibMdU sI[ iPr Awid vwsIqoN kbIly qk phuMcidAW mnuKI mn ivc AiDkwr qy au~nqI dy ivcwr nykbIilAW AMdr lVweIAW SurU kIqIAW[ ijhVw kbIlw hwr jWdw, ausdy nOjvwn byhOslw ho jWdy[ ies smyN aunHW ƒ Aijhy sRoq dI loV mihsUshuMdI jo aunHW AMdr auqSwh pYdw kr sky[ ieh kMm klwkwr sMgIq rwhINhI kr skdy sn[ ieh klwkwr aus smyN ‘Bt’ AKvwaux lgy[ ‘Bt’hwrn vwly srdwr ƒ aus dy puriKAW dIAW vwrqwvW suxw ky pRyrnw idMdy[‘Bt’ ijqy srdwr dw gux gwien vI krdy sn[ ieh ‘Bt’ iviBMnpirpyKW ivc ivksq huMdy rhy[ rwjsQwn ivc rwjpUq Grwxy auBry qWau~Qy BtW dy hunr dI vI kdr vDI[ ies smyN hr Grwxy dw vKrw ‘Bt’sI[ auh Bt Awpxy srdwr ƒ Cf ky iksy hor bUhy ’qy nhIN sI jWdw[sRI gurU Arjn dyv jI ‘gauVI kI vwr’ ivc ilKdy hn:

FwFI dir pRB mMgxw dru kdy n CoVy]nwnk min qin cwau eyhu inq pRB kau loVy] (pMnw 323)

* lYkcrwr sMgIq, Kwlsw kwlj Pwr vUmYn, AMimRqsr[

gurmiq pRkwS 69 Agsq 2009

ienHW BtW dIAW AgoN do SwKwvW ho geIAW[ bhuqy Bt Awpxy srdwrdy drbwr ivc Klo ky kibq-sveIey pVHdy, ijnHW ivc aus Grwxy dyvifAW dI ausqiq krdy[ iPr BtW ny do-do, iqMn-iqMn dIAW jotIAWivc swzW nwl gwauxw ArMB kIqw[ rwjsQwn ivc swzW nwl gwauxvwilAW vwsqy Sbd ‘GVkw’ pY igAw[ ‘GVkw’ AKvwaux vwly gwiekpMjwb ivc Aw ky ‘FwfI’ bx gey[

pMjwb ivc vsx vwly jtW dIAW bhuqIAW goqW rwjsQwn ivcoNAweIAW hn[ aunHW dy nwl aunHW dy KwndwnI Bt vI Aw gey[ rwjsQwnivcoN Awaux vwly lokW dI ieQy Aw ky SRyxI-vMf nvyN isirEN ho geI[rwjpUq, KqrI jW jt aunHW rwjsQwnIAW dw hI bdilAw hoieAw rUp hY[‘GVkw’ dw bdilAw hoieAw rUp hY ‘FwfI’[ pMjwb ivc Aw ky aunHW dyswz bdl gey[ aunHW dy pihly swz ‘srMdw’ qy ‘mrdMg’ sn[ pMjwb ivcAw ky swrMdy dI jgHw swrMgI qy mrdMg dI jgHw Ff ny lY leI[

pihlW-pihl Bwrq dy bhuq swry ihsy au~qy jd muslmwnI rwj hoigAw qW bhuq swry Bt muslmwn bx gey, ikauNik aunHW dI rotI muslmwnWdy hQ sI[ ijhVy Bt muslmwn bx gey, aunHW ivc kuJ mrwsI ’qy kuJSyK (iBrweI) AKvwaux lg pey[

isK ieiqhws ivc FwfI-prMprw CyvyN pwqSwh sRI gurU hirgoibMdswihb jI dy smyN vDyry pRPulq hoeI[ ieh prMprw pihly gurU swihbwnsmyN vI pRclq sI[ iesy leI sRI gurU Amrdws jI FwfI sMbMDI AwKdyhn:

FwFI iqs no AwKIAY ij KsmY Dry ipAwru]dir KVw syvw kry gur sbdI vIcwru] (pMnw 516)

sRI gurU Amrdws jI dy ivcwrW dw AmlI rUp CyvyN gurU swihb dy smyNvyKx ivc imilAw[ sRI gurU hirgoibMd swihb jI ny rwgIAW, kQwkwrW dynwl ispwhI-isKW vwsqy FwfIAW dI loV vI smJI[ vwrW suxn nwlisKW ivc joS AwauNdw sI[ gurU swihb smyN surisMG ipMf dy rihx vwlypRisD FwfI nQw qy Abdulw bIr rsI vwrW gw ky isKW dy auqSwh ivcvwDw krdy sn[ sRI gurU goibMd isMG jI ny Awpxy drbwr ivc FwfIAW ƒisKI srUp b^S ky aunHW ƒ jwqI bMDn qoN mukq kIqw[1

isK FwfI-prMprw pihly purwxy FwfI-prMprw qoN kuJ AfrI sI[

gurmiq pRkwS 70 Agsq 2009

purwxy FwfI AKwVy ivckwr Klo ky gwauNdy sn[ sRoqy aunHW dy duAwly Gyrwpw ky suxdy sn[ FwfI CMd dI cwl bdlx vwsqy iqMn-cwr khwxIAWiekTIAW SurU kr lYNdy sn[ ies qrHW CMdW dIAW cwlW qy qrzW bdlky nvIN vMngI pYdw kr leI jWdI[ purwxy FwfIAW vwsqy ieko smyN koeIvI khwxI sQwpq krnw zrUrI nw huMdw[ ieh kQw keI-keI idn cldIrihMdI[ pr isK-prMprw smyN gweI jWdI vwr dI bxqr iekhrI hogeI[ ieh FwfI ieko smyN ieko iviQAw smwpq kr ky nOjvwnW ƒ XuDleI auqSwihq krdy[

igAwnI sohx isMG sIql AKwiVAW ivc jd FwfIAW dIAW vwrWsuxdy qW bcpn ivc hI aunHW dy mn ivc FwfI bxn dw SOk auBr AwieAwsI[ FwfI bxn dI qWG ivc aunHW iek bzurg SyK bwbw crwZ dIn koloNsur qy qwl dw igAwn hwsl kIqw[ aunHW dw iek swQI gurcrn isMGswrMgI vjwauNdw qy auh iqMny Ff vjwauNdy qy gwauNdy[ sIql jI ny Awpxyausqwd pwsoN klwsIkl qrzW ’qy lok-DunW dw pUrw igAwn pRwpq krilAw[ gwaux dy nwl-nwl kuJ nvW kr skx dI rIJ ny aunHW AMdr vwrWilKx dw SOk pYdw kIqw[ sIql jI dw Awpxw kQn hY ik, “sB qoNpihlw pRsMg sRI gurU goibMd isMG jI dy Avqwr Dwrn bwry ‘dsmySAwgmn’ 1.1.35 eI. ƒ iliKAw[”2

sIql jI dI gwiekI qy ilKx dI ivlKxqw hY ik auh smkwlIFwfIAW qoN vKrw ho ky cldy sn[ aunHW dy smkwlIAW dy pRsMg qyivAwiKAw dy FMg purwxy sn[ auh pihlW swzW nwl rl ky pwauVI gwauNdyiPr AwgU kivqw ƒ sDwrn FMg nwl duhrwauNdy hoey Awpxy swQIAW nwlkVI imlwaux vwsqy do-cwr vwk kih ky nvIN pauVI gwauxI SurU idMdy jWkoeI cutklw kih idMdy sn[ pr sIql jI dw FMg invyklw sI[ auhAwpxI vwr ivclI ivAwiKAw ƒ ieiqhwsk pRsMg nwl joVdy smyN dIisAwsq dw izkr kr jWdy ijs nwl sRoqy aunHW nwl mwnisk qOr ’qy juVjWdy sn[ igAwnI sohx isMG jI sIql Awp svIkwrdy hn ik bqOrFwfI aunHW dI pCwx Amolk hY:

jy mYN kudrq vloN FwfI nw bxdw qW Swied kuJ vI nw bx skdw[sB kuC ‘gurU kw FwfI’ hox dI ikrpw hY[ iPr FwfI swihq (vwrW) vImyrI rcnw dw ^ws ihsw hY[3

gurmiq pRkwS 71 Agsq 2009

sIql jI ny pMjwbI vwr swihq ƒ inmnilKq sMgRih idqy:myrIAW FwfI vwrW Bwg pihlw (1973)myrIAW FwfI vwrW Bwg dUjw (1974)myrIAW FwfI vwrW Bwg qIjw (1976)myrIAW FwfI vwrW Bwg cOQw (1978)ienHW cwr vwr sMgRih ivc aunHW duAwrw ricq vwr sMgRihW dw sumyl

imldw hY[ ‘myrIAW FwfI vwrW’ Bwg pihlw ivc ‘sIql sunyhy’, ‘sIqlhMJU’, ‘sIql qrwny’, ‘sIql munwry’ qy do pRsMg Swml hn[ sIqlricq ‘myrIAW FwfI vwrW’ Bwg dUjw ivc ‘sIql ikrxW’, ‘sIqlhulwry’, ‘sIql qrMgW’, ‘sIql cMigAwVy’ qy do pRsMg dy nwl kuJ nvIAWkivqwvW hn[ ‘myrIAW FwfI vwrW’ Bwg qIjw ivc ‘sIql pRkwS’,‘sIql qwGW’, ‘sIql vlvly’, ‘sIql AMigAwry’ qy ‘sIql vwrW’ivcoN do pRsMg hn[ ‘myrIAW FwfI vwrW’ Bwg cOQw ivc ‘sIql aumMgW’,‘sIql sugwqW’, ‘sIql cmkW’, ‘sIql rmzW’ qy do pRsMg sIql vwrWivcoN hn[

ienHW sMgRihAW ivc sMkilq vwr swihq dw mUl sRoq ieiqhwskvyrvy hn[ sIql dI ivSySqw ieh hY ik auh isK ieiqhws dI inkI qoNinkI Gtnw ƒ lY jMgW, XuDW qy GlUGwirAW ƒ AwpxIAW vwrW ivc sRI gurUnwnk dyv jI qoN lY ky mhwrwjw rxjIq isMG dy rwj dI smwpqI qk dwieiqhws aulIkdy hn[ audwhrx dy qOr ’qy sRI gurU nwnk dyv jI dIruhylKMf Xwqrw dI vwr gurU nwnk smyN dy ieiqhws dw mulWkx krdI hY,jdoN Drm, eImwn dy nwl-nwl ienswn vI mMfIAW ivc vsqW vWgivkdw sI[ ies vwr ivc sohx isMG sIql ny Drm qy eImwn dI ijqƒ drswieAw hY[ aunHW vwr dy AMq ivc gurU nwnk dw rUp praupkwrIswDU drswieAw jo pwpIAW ƒ vI muAw& kr idMdy hn[4

aunHW bMdI-CoV gurU hirgoibMd swihb jI qy cMdU dI mOq sMbMDI vwrilKI, ijs ivc ‘swky’ isrlyK hyT aunHW CyvyN gurU dI mihmw ƒ gwieAwhY:

swkwsiqgur nwnk dyv ny jo bUtw lwieAwgur Arjn ny Awpxw isMj KUn vDwieAw

gurmiq pRkwS 72 Agsq 2009

CyvW rUp Akwl dw hirgoibMd AwieAwduKIAW dy duK hrn ƒ KMfw ilSkwieAwpYdw kIqw bIr rs dl nvW sjwieAw‘sIql’ qygW pihn do pwsw aultwieAw[ 5

ies qrHW aunHW ies Bwg ivc vlI kMDwrI, ShIdI gurU Arjn dyvjI, jMg sYd ^wn, swkw srihMd, bMdw isMG bhwdr dI srihMd au~qy&qih, ShIdI gurU qyg bhwdr, AbdwlI dw nOvW hmlw, pMj ipAwry,ShIdI BweI qwrw isMG jI, jMg hirgoibMdpurw, CyvyN pwqSwh, sjx Tgdw audwr, mwqw sulKxI, ShIdI bwbw boqw isMG Awid AnykW iviSAW ’qyvwrW ilKIAW[

‘myrIAW FwfI vwrW dw Bwg dUjw’ ivc aunHW ShId gMj isMGxIAW,ShIdI BweI qwrU isMG jI, bwlw pRIqm, gfI pMjw swihb, ShIdI kyvlisMG, BMgwxI XuD, ShIdI bwbw bMdw isMG bhwdr, ShIdI bwbw dIp isMGjI, ShIdI s. subyg isMG, Swhbwj isMG, ShIdI hrI isMG nlUAw, bwbwAwdm qy BweI BgqU, sRI gurU nwnk dyv jI dI ruhylKMf ivc PyrI, ipAwrydw ipAwr, Swh jmwn dw AwKrI hmlw, kSmIr &qih kr ky isK rwjivc imlwauxw, isKW dw Atk ’qy kbzw Awid iviSAW ’qy vwrW ilKIAW[sIql jI ricq vwrW ivc bIr rs dy AQwh nmUny imldy hn, ijvyN:

PojW cwVHIAW zkrIAw wn nyqurIAW wlsy dw krn SkwripMfW ivc hY duhweI m`c geIpY geI Gr Gr hwl pukwrvyK iprQI ny DwhIN mwrIAWkIqy zwlmW jo AiqAwcwr ... ... ...kihxw hor kI zulm dw ‘sIql’byinAweIN jdoN ho geI srkwr[ 6

ieh vwr bwbw bMdw isMG bhwdr dI ShIdI dy pRsMg ivc musilmrwj dy AiqAwcwrW ƒ rohIlI sur ivc ibAwn krdI hY[

‘myrIAW FwfI vwrW’ Bwg qIjw ivc sIql jI ny jMg cmkOrswihb, jMg mulqwn (AwKrI), ShIdI AkwlI PUlw isMG, jMg ksUrkuqbdIn nwl, pihlI &qih hYdrwbwd, ShIdI BweI mnI isMG jI,

gurmiq pRkwS 73 Agsq 2009

bwbr dI ckI, sRI gurU nwnk dyv jI, ShIdI hkIkq rwey, msy dI mOqAwid AnykW ieiqhwsk vyrivAW dw mulWkx kIqw hY[ ijvyN jMg cmkOrswihb dI vwr ivc swihbzwdw AjIq isMG jI qy swihbzwdw juJwr isMGjI dI ieiqhwsk ShIdI dy vyrvy bVI bIrqw pUrvk idqy hn ik pVHnqy suxn vwly dy mn ivc isK Drm pRqI siqkwr vDdw jWdw hY:

v`fw vIr ShIdI pw igAwJ`t ho igAw juJwr iqAwrlweI klgI sunihrI sIs ’qyAqy pihn ley pMj hiQAwrcVHI sUrmy dI Fwk au~qy soBdIpey auCl auCl qlvwr[ 7

ies qrHW smucI vwr ivc Coty swihbzwdy dw jMg ivc ShIdI pwauxdI iqAwrI ƒ bVy auqSwhmeI FMg nwl pRgt kIqw igAw hY[

‘myrIAW FwfI vwrW’ Bwg cOQw ivc vfw GlUGwrw, jMg ipplIswihb, siqgurU nwnk pRgitAw, gurU hirgoibMd Avqwr DwirAw, dsmySgurU Avqwr DwirAw, BweI jogw isMG, BweI gurdws-isdk dI prK,Cotw GlUGwrw, jMg ihMd qy cIn Awid ieiqhwsk pRsMgW ’qy vwrW ilKIAW[

sIql jI ny vwrW ƒ ieiqhwsk qQW ADIn ivcwirAw hY[ aunHW nyvwrW dI bxqr sMbMDI ivSyS iDAwn idMidAW qukW qy sMgIq dw sumylkIqw hY[ aunHW dIAW vwrW ivc vDyry kibq, klI, bYNq, imrzw, CMdW dIvrqoN kIqI geI hY[ sIql vwrW dy pRsMg qy ivAwiKAw bVy rOck qrIkynwl krdy hn[ sMKyp ivc ikhw jw skdw hY ik igAwnI sohx isMG sIqlijhy vwrkwr dI vwr swihq qy sMgIq ƒ Aimt dyx hY[hvwly qy it`pxIAWhvwly qy it`pxIAWhvwly qy it`pxIAWhvwly qy it`pxIAWhvwly qy it`pxIAW1. sohx isMG sIql, myrI swihqk sÍY jIvnI, pMnw 36-37.2. auhI, pMnw 23.3. auhI, pMnw 25.4. sohx isMG sIql, myrIAW FwfI vwrW Bwg pihlw, pMnw 11.5. auhI, pMnw 45.6. sohx isMG sIql, myrIAW FwfI vwrW Bwg dUjw, pMnw 124.7. sohx isMG sIql, myrIAW FwfI vwrW Bwg dUjw, pMnw 22-23.

gurmiq pRkwS 74 Agsq 2009

igAwnI sohx isMG sIql : iek pRsMgkwrigAwnI sohx isMG sIql : iek pRsMgkwrigAwnI sohx isMG sIql : iek pRsMgkwrigAwnI sohx isMG sIql : iek pRsMgkwrigAwnI sohx isMG sIql : iek pRsMgkwr-fw. blijMdr kOr*

igAwnI sohx isMG sIql ny Awpxy jIvn dw bhuqw ih`sw is`KsMgqW ƒ gur-ieiqhws qy is`K ieiqhws smJwaux ƒ smripq kIqwsI[ auh Awpxy smyN dy bhuq v`fy qy pRis`D FwfI sn jo ij`Qy styj dy DnIsn auQy aunHW dI lyKxI ivc AMqW dw joS sI[ aunHW ny kivqw qy vwrqkdonW ivDwvW ivc is`K ieiqhws dy keI p`KW bwry ivsqwr sihqiliKAw hY jo swihqk qy ieiqhwsk p`KoN bhuq mulvwn hY[

igAwnI sIql jI ny bhuq swry pRsMg ilKy hn ijnHW ivc gur-ieiqhws jW is`K ieiqhws iv`coN koeI Gtnw ƒ lY ky aus dw srsvrxn kIqw hY[ pRsMg kI hY? ies bwry pMjwbI dy AwlockW ny Awpxwinrxw nhIN id`qw Aqy nw hI ies ivDw bwry Koj-kwrj hoieAw hY[pRsMg, ieiqhws iv`coN leI Gtnw dI ivsiqRq ivAwiKAw hY ijs ivciek pwsy ieiqhws ƒ pyS kIqw jWdw hY, dUjy pwsy aus ivc suhj-suAwd Br ky pwTkW/sRoiqAW dI suhj Bwvnw ƒ SWq kIqw jWdw hY[ieauN ieh ivDw ieiqhws qy swihq dw suMdr sumyl hY[ pMjwbI FwfIAWqy kvISrW ny byAMq pRsMg ilKy hn jo SrDwlUAW ivc bhuq mkbUl rhyqy A`j vI myilAW-smwgmW ivc hn[ gurpurbW ’qy FwfI jn-sMgqW ƒsuxw ky inhwl krdy hn[

is`K Drm dy bwnI gurU nwnk swihb ny jIvn ivc Aijhy kOqkkIqy ijnHW ny jnqw ƒ pRBwivq hI nhIN kIqw sgoN s`c dy mwrg ’qy c`lxleI pRyrnw vI id`qI[ iehI kwrn hY lokW dy mn ivc gurU nwnk swihbpRBU srUp hn jW auh Avqwr sn jo jgq-jlMdy ƒ qwrn leI Aweysn[ jdoN koeI gurU nwnk swihb dw nW lYNdw hY qW siqkwr nwl isrJuk jWdw hY[ ieh sB qoN v`fI SrDWjlI hY[ sIql jI ny gurU nwnkswihb dy jIvn iv`coN iviBMn GtnwvW lY ky pRsMg isrjxw kIqI hY qysiqgurU jI dI mihmw dw gwien kIqw hY[ Awp dI nzr ivc swihbklqwrk sn ijnHW ny krwmwqI rMg ivKw ky BwrqIAW ƒ siq-mwrg dy

* shwiek fwierYktr, BwSw ivBwg, BwSw Bvn, pitAwlw[ mo: 98729-10166

gurmiq pRkwS 75 Agsq 2009

sunihrI AsUlW ’qy c`lx leI pRyirq kIqw[ siqgurU nwl sbMiDq pRmuKpRsMg hn:

pIr hmzw gOs gurU nwnk dyv jI dy crnW ivc, pRsMg vlIkMDwrI, siqgurU nwnk pRgitAw, bwbr dI c`kI qy gurU nwnk dyv jI,s`jx T`g, nmwz dOlq KW qy gurU nwnk dyv jI, gurU nwnk dyv jI dIruhylKMf Xwqrw, imtI DuMDu jig cwnxu hoAw Awid[

sRI gurU Arjn dyv jI ShIdW dy isrqwj hn ijnHW ny s`c Drmqy ivSvws dI Kwqr ShIdI id`qI qy is`KW ƒ siq dI pRwpqI leI idRVHrihx qy Drm ƒ jIvn dw AwDwr bxw ky v`fI qoN v`fI kurbwnI dyx leIiqAwr rihx dw sunyhw id`qw[ igAwnI jI ny bhuq hI Bwvuk FMg nwlieiqhws dI sImw AMdr rihMidAW siqgurU Arjn dyv jI dI SWqmeIShIdI dw vrxn kIqw hY[ Awp dw iek pRsMg imldw hY: ‘ShIdI gurUArjn dyv jI’[

sRI gurU hirgoibMd swihb mIrI-pIrI dy suAwmI KVgDwrI siqgurUsn, ijnHW ny mwlw dy nwl qlvwr r`Kx dI pRQw pweI qW ik Drm, svYAqy dyS kOm dI r`iKAw kIqI jw sky[ jrvwxy ƒ kyvl qlvwr dI BwSwhI smJ AwauNdI hY[ igAwnI jI ny gurU hirgoibMd swihb jI dy jIvniv`coN kuJ mh`qvpUrn GtnwvW lY ky XuD dy mYdwn ivc muZlW ƒ lohy dycxy cbwaux qy pYNdy KW vrgy blI dI haumY dw nwS krky qyg dy Gwtauqwrn qk ƒ icqirAw hY[ ieh pRsMg bhuq mulvwn hn:

bMdI CoV qy cMdU dI mOq, jMg sMgrwxw swihb qy bIbI vIro dwivAwh, gurU hirgoibMd swihb ny Avqwr DwirAw, llw byg dw XuD gurUhirgoibMd swihb nwl, pYNdy KW dw Xu`D gurU hirgoibMd nwl, sRIhirgoibMdpur- CyvIN pwqSwhI dw jMg Awid[

sRI gurU qyg bhwdr swihb jI vYrwg dI mUrqI sn ijnHW ny iesjgq ƒ nwSvwn d`s ky ies nwl moh qoVn qy siq dI pRwpqI leIsrgrm hox dw aupdyS id`qw[ siqgurU ny ihMdU Drm dI r`iKAw leIShIdI pRwpq kIqI qy AOrMgzyb vrgy hYNkVbwz bwdSwh dI eIn nhINmMnI[ igAwnI jI ny gurU qyg bhwdr swihb jI nwl sbMiDq inmnpRsMg ilKy hn ijnHW qoN siqgurU dI vifAweI pRgt huMdI hY:

ShIdI gurU qyg bhwdr; gurU qyg bhwdr jI dw gurg`dI bYTxw

gurmiq pRkwS 76 Agsq 2009

Awid[gurU goibMd isMG jI mhwrwj klm qy ikrpwn dy DnI sn ijnHW ny

Kwlsw swz ky dyS dI hoxI ƒ hI bdl ky r`K id`qw[ is`KW ny AijhwsMGrS kIqw ik muZlW dw rwj-Bwg jWdw irhw[ is`KW ny pMjwb ’qyrwj sQwipq kr ilAw[ ieh siqgurU jI dI b^iSS krky hI sI[dsm siqgurU blI swihb sn ijnHW ny muZlW dI v`fI sYnw nwl XuD kIqyqy AKIr qk aunHW dI eIn nhIN mMnI[ swihbzwdy ShIdIAW pw gey[mwqw jI gur crnW ivc jw ibrwjy[ Awp ny muZlW nwl keI XuD kIqy[ienHW swrIAW GtnwvW ny sIql jI ƒ bhuq pRBwivq kIqw qy Awp nypUrI isdkidlI nwl ienHW sbMDI kmwl dy pRsMg ilKy jo ieiqhwsk qyswihqk p`KoN qwrIP dy kwbl sn[ kuJ pRmuK pRsMg hn:

au~c dy pIr gurU goibMd isMG jI, BMgwxI XuD; rusqm KW dIAnMdpur ’qy cVHweI, gurU goibMd isMG jI ny Avqwr DwirAw, dsmySausqiq, ndOx XuD, ivdwiegI mwqw gujrI qy Coty swihbzwdy, swkwsrhMd, ShIdI Coty swihbzwdy Awid[

gurU swihbwn dy smkwlI SrDwlUAW is`KW qy aunHW dy AwdrSW ’qyc`l ky is`KI dI syvw krn jW koeI kwrnwmw krn jW ShIdIAW pwauxvwly is`KW SrDwlUAW ƒ SrDWjlI dyx leI sIql jI ny keI pRsMg ilKyhn[ aunHW dI isdkidlI, SrDw, gur-syvw jW gurU swihb dy sQwipqAwdrSW nimq mOq dI prvwh nw kridAW id`qIAW ShIdIAW bwryAwp ny bhuq fUMGI qy s`cI-sucI SrDw qy siqkwr nwl aunHW dI mihmwdw gwien kridAW Awaux vwlIAW pIVHIAW dy nOjvwnW ƒ pRyrnw dyxleI bhuq swry pRsMg ilKy hn ijnHW qoN is`KW dI gurU pRqI SrDw qybhwdrI dw igAwn huMdw hY[ Awp ny ieiqhws qy swihq dw sumyl krky kmwl dy pRsMg ilKy hn, ijvyN:

gurU-Gr dy inktvrqI qy bhwdr isMGW dy pRsMg, BweI ibDI cMdny GoVy ilAWdy, ShIdI BweI mnI isMG, ShId bwbw gurbKS isMG, BweIjogw isMG, ShId aUDm isMG, bicqr isMG dw hwQI nwl jMg, ShIdIbwbw bMdw isMG bhwdr, ShIdI BweI boqw isMG, AGV isMG dI bhwdrIqy momn KW dI mOq, BweI suKw isMG ShId, ShId gMj isMGxIAW, ShIdBweI qwrU isMG, bMdw isMG dI srihMd auqy Pqih Aqy vzIr KW dI mOq,

gurmiq pRkwS 77 Agsq 2009

BweI gurdws dy isdk dI prK, BweI lDw praupkwrI qy rbwbI sqwblvMf, AbdwlI dw nOvW hmlw qy isMG ny FkW CfwauxIAW, isMGW nyjlwlwbwd mwr ky pMfqW dI kuVI CufwauxI, vfw GlUGwrw, rusqm KW dIAwnMdpur ’qy cVHweI, jrnYl husYnI qy ikRpwl dI mOq, ShIdI bwbw dIpisMG, pRsMg bwbw Awdm qy BweI BgqU, ShIdI s. mhW isMG, jMg rwmrauxI, mIr mMnU dI isMGW nwl pihlI lVweI, AbdwlI dw ATvW hlw,ausmwn KW dw kql pMfqwxI CufweI, BweI fly dw isdk, ShIdI BweIqwrw isMG, vfw GlUGwrw, msy dI mOq, sYdKwn Awid[

ATHwrvIN sdI ivc isK-muZl sMGrS bVw iBAwnk rUp Dwrn krigAw[ muglW ny isKW dw bIj-nws krn dI shuM Kw leI pr gurU-ikrpwnwl isKW ny ies iBAwnk zulmI hmilAW dw ft ky mukwblw hI nhINkIqw sgoN aunHW ny nMgy DV Coty-moty hiQAwrW nwl mugl sYnw dI nINdhrwm nhIN kIqI sgoN vfI igxqI ivc ShIdIAW pRwpq kridAW aunHWau~pr mwrU vwr vI kIqy Aqy AwKrkwr isKW ny ijq hwsl kr kymhwrwjw rxjIq isMG dI kmwn hyT Kwlsw rwj kwiem kr ilAw[igAwnI jI ny bhuq BwvpUrq kuJ pRsMg ies kwl nwl sbMiDq ilKy hn:

Swh zmwn dw AwKrI hmlw rxjIq isMG dI bhwdrI, kSmIrPqih kr ky is`K rwj ivc imlwauxw, jMg hjro, is`KW dw Atk ’qykbzw, kMvr nOinhwl isMG dw ivAwh Awid[

igAwnI sohx isMG sIql bhuq cyqMn ieiqhwskwr qy FwfI snijnHW ny smkwlI sMGrS ƒ vI AwpxI rcnw dw ivSw bxwieAw qy pUrISrDw qy idlI siqkwr ƒ drswaux leI kuJ pRsMg ilKy ijvyN:

g`fI pMjw swihb, g`fI nnkwxw swihb (iqMn Bwg), cl isMGwc`lIey nnkwxy, ShIdI s. drSn isMG PyrUmwn, ShIdI aUDm isMG,clo nnkwxy Awid[

auprokq srvyKx qoN sp`St hY ik igAwnI sohx isMG jI sIqlny gur-aupmw, gur ieiqhws, is`K ieiqhws bwry kwPI pRsMgW dI rcnwkrky ij`Qy is`K ieiqhws ƒ kwivk-rMg ivc sWBx dw jqn kIqw au~QynvIN pIVHI ƒ gur-ieiqhws qy is`K-ieiqhws nwl joVn dw Aihmkwrj kIqw ijs dI ijMnI aupmw hovy QoVHI hY[ Biv`K ivc vI iehrcnwvW is`KI ƒ ivgisq qy pRBwivq krn ivc shweI hoxgIAW[

gurmiq pRkwS 78 Agsq 2009

sIql ricq kwiv-sMgRih s`jry hMJU:iek AiDAYnsIql ricq kwiv-sMgRih s`jry hMJU:iek AiDAYnsIql ricq kwiv-sMgRih s`jry hMJU:iek AiDAYnsIql ricq kwiv-sMgRih s`jry hMJU:iek AiDAYnsIql ricq kwiv-sMgRih s`jry hMJU:iek AiDAYn-bIbI pRBjIq kOr*

-bIbI prmjIq kOr**igAwnI sohx isMG jI sIql pMjwbI swihq jgq ivc ivl`Kx,

hsqw^r hn[ auh iek swDwrn ijhy prvwr ivc jnmy[ aunHW Awpxymwqw-ipqw dI pRyrnw sdkw pVHweI ivc mn iekwgr kIqw[ iesydOrwn aunHW ƒ pVHn dI cytk l`g geI[ bcpn ivc jd aunHW bhuq swryik`sy pVHy qW aunHW dy mn ivc qukbMdI hox l`gI[ bwl sohx isMG sIqlmn hI mn koeI rcnw rcx leI auqSwihq rihMdw[ swihq dy swryrUpW iv`coN sB qoN pihlW aunHW kivqw ’qy h`Q AzmwieAw[ igAwnIsohx isMG sIql ny pMjwbI swihq ƒ 18 vwr sMgRih, iqMn kwiv-sMgRih, do gIq-sMgRih, igAwrW ieiqhwsk ikqwbW, ie`kI nwvl Aqycwr kQw-sMgRih id`qy[ ienHW swihqk rcnwvW dw vyrvw ies pRkwr hY:1. kivqw :1. kivqw :1. kivqw :1. kivqw :1. kivqw : vihMdy hMJU, s`jry hMJU, idl dirAw2. gIq : 2. gIq : 2. gIq : 2. gIq : 2. gIq : kysrI dup`tw, jd mYN gIq ilKdw hW3. FwfI vwrW : 3. FwfI vwrW : 3. FwfI vwrW : 3. FwfI vwrW : 3. FwfI vwrW : sIql ikrxW, sIql sunyhy, sIql hMJU, sIql

hulwry, sIql qrMgW, sIql pRsMg, sIql pRkwS, sIql qrwny,sIql vwrW, sIql qwGW, sIql vlvly, sIql cMigAwVy,sIql cmkW, sIql rmzW, sIql aumMgW, sIql AMigAwry,sIql munwry, sIql sugwqW[

4. ieiqhwsk ikqwbW : 4. ieiqhwsk ikqwbW : 4. ieiqhwsk ikqwbW : 4. ieiqhwsk ikqwbW : 4. ieiqhwsk ikqwbW : mn`uKqw dy gurU (ds pwqSwhIAW), gurUnwnk dyv jI, gurU goibMd isMG jI, bwbw bMdw isMG, is`K rwjikvyN bixAw, is`K imslW qy srdwr Grwxy is`K rwj qy SyrypMjwb, is`K rwj ikvyN igAw, duKIey mW-puq, pMjwb dw aujwVw[

5. nwvl : 5. nwvl : 5. nwvl : 5. nwvl : 5. nwvl : eIcoigl nihr qk, suM\w Awhlxw, mul dw mws, pqvMqykwql, ivjogx, dIvy dI loA, bdlw, AMnHI suMdrqw, jMg jWAmn, qUqW vwlw KUh, jug bdl igAw, kwly prCwvyN, pRIq qy

* AiDAwpkw pMjwbI, sMq isMG su`Kw isMG sInIAr sYkMfrI skUl, AMimRqsr[** Koj ividAwrQx, pMjwbI AiDAYn skUl, gurU nwnk dyv XUnIvristI, AMimRqsr[

gurmiq pRkwS 79 Agsq 2009

pYsw, DrqI dy dyvqy, pRIq ik rUp, DrqI dI bytI, mhwrwxIijMdW, mhwrwjw dlIp isMG, ihmwilAw dy rwKy, surg svyrw,sBy swJIvwl sdwiein,jvwlwmuKI[

6. khwxI sMgRih :6. khwxI sMgRih :6. khwxI sMgRih :6. khwxI sMgRih :6. khwxI sMgRih : kdrW bdl geIAW, AMqrjwmI[7. nwtk :7. nwtk :7. nwtk :7. nwtk :7. nwtk : sMq lwDo ry[

ies qrHW igAwnI sohx isMG sIql horW dI igxwqmk p`KoNpMjwbI swihq ƒ Amul dyx hY[ sIql jI dI bhuqI pRis`DI nwvlkwrqy FwfI vjoN hoeI hY[ pr aunHW dI klm ny sB qoN pihlW kivqw ilKI[aunHW dIAW rcnwvW ƒ pwTk bVI rOckqw nwl pVHdy Aw rhy hn[ prieQy ivcwrnXog g`l ieh hY ik pwTkW jW AwlockW ny igAwnI sohxisMG sIql dI kwiv-rcnw ’qy koeI Koj kwrj krn v`l loVINdwiDAwn nhIN id`qw[ ieQy AsIN igAwnI sohx isMG sIql ricq kwiv-sMgRih ‘s`jry hMJU’ ƒ Awpxy AiDAYn dw ivSw bxwieAw hY[ ipRM. qyjwisMG dw kQn hY ik ij`Qy rvI nhIN auQy kvI[ Bwv ij`Qy sUrj dI rOSnInhIN phuMc skdI auQy kvI dI klpnw phuMc jWdI hY[ kvI AwpxIklpnw duAwrw ijhVw ibMb pyS krdw hY aus ivc izMdgI dw s`c vIivdmwn huMdw hY[ hr mnuK kivqw nhIN ilK skdw[ kivqw ilKx vwlwmnuK izMdgI dy sUKm AnuBvW ƒ pyS krdw hY, ijs qoN pwTk ƒ syDimldI hY[ ies sbMDI sohx isMG sIql Awp ilKdy hn ik aunHW dIricq kivqw aunHW dy jIvn-AnuBvW dw ih`sw hY:

“mYN eynw hI kih dyxw kw&I smJdw hW, auh kivqwvWmyrw muFlw AiBAws huMidAW hoieAW vI, aunHW ivc myry ivcwrqy izMdgI dw qzrbw hY qy kuJ kivqwvW myry aus jIvn nwlsMbMD r`KdIAW hn[”1

‘s`jry hMJU’ kwiv-sMgRih igAwnI sohx isMG sIql horW ny 1960eI. ivc iliKAw[ ies ivc 34 kivqwvW qy cObMd ADIn kwiv-totkyhn[ ieh kwiv-sMgRih aunHW mW-bolI ƒ smripq kIqw hY[ ies kwiv-sMgRih ivc kvI ny bhuvMngI dIAW rcnwvW rcIAW hn[ ies kwiv-sMgRih ivc ieiqhwsk, smwj qy mnuKI mn dI qrzmwnI krn vwlIAWkivqwvW ivdmwn hn[

igAwnI sohx isMG sIql Dwrimk ivcwrW dy DwrnI sn[ aunHW

gurmiq pRkwS 80 Agsq 2009

dIAW kivqwvW ivc prmwqmw ƒ imlx dI qWG ivdmwn hY[ aunHW is`KgurduAwirAW ivc mwnvqw dy siqkwr ƒ pyS kridAW iliKAw hY ikieh Dwrimk sQwn eykqw dw sMklp isrjdy hn:

Ku`lHw dr hrdm, hr bdly, hr koeI Awvy jwvynw koeI pu`Cy, nw koeI d`sy,nw koeI AtkwvycMgy-mMdy, bury-Bly dI, sB dI hoey smweI‘nw ko bYrI nhI ibgwnw’, hr koeI Awdr pwvy[2

sIql jI dw kvI mn gurU nwnk dyv jI dy drSnW ƒ qWGdw hY[aunHW dI kivqw ivc gurU nwnk dyv jI dy jIvn qy swKIAW dy AwDwr ’qygurU swihb dI mihmw gweI hY[ ies qrHW aunHW ny sRI gurU Arjn dyv jI,sRI gurU qyg bhwdr jI, mwqw gujrI jI qy swihbzwidAW dIAW ShIdIAWsMbMDI kivqwvW ilKIAW hn[

‘kurbwnI dw jnm’ kivqw ivc igAwnI sohx isMG sIql horW nyis`K Drm ivc ShIdI dy ArMiBk ieiqhws ƒ aulIikAw hY[ auh sRIgurU Arjn dyv jI dI ShIdI dI g`l kridAW auh mnsUr dI ShIdIdw aulyK krdy hn:

sVdI loh dI ih`k ’qy nUr r`bIq`k ky kQw kohqUr dI Xwd AweIlMbU isry au~cy ho ky inkly jWBu`lI sUlI mnsUr dI Xwd AweI[3

‘ihMd dI cwdr’ kivqw ivc sRI gurU qyg bhwdr jI dI ShIdIƒ smripq hY[ auh sRI gurU qyg bhwdr jI dy jIvn qoN pwTkW ƒ syDlYx leI pRyrnw idMdy hn:

nwvyN gurU dy is`K AKvwaux vwlyis`iKAw is`K auhdI brdwr ho jwijvyN Drm ’qy auh ShId hoeyauvyN mrn dy leI iqAwr ho jwnhINgw is`K dw Drm Zulwm rihxwAwpxw &rz pCwx huiSAwr ho jwl`q mwr ZulwmI dIAW cUrIAW ƒKu`lHI pOx dw hux qlbgwr ho jw[4

gurmiq pRkwS 81 Agsq 2009

sIql jI ny ‘dsmyS gurU qwrdw’ kivqw ivc sRI gurU goibMd isMGjI dI mihmw ƒ gwieAw hY[ ‘mwCIvwVy dy jMgl ivc’ aunHW sRI gurUgoibMd isMG jI dw mwCIvwVy dy jMglW ivc ivSrwm krn dI iviQAw ƒkruxw qy bIr rs ADIn ibAwinAw hY[ aunHW dw mksd sRI gurU goibMdisMG jI dI is`K Drm ƒ lwswnI dyx ƒ pRgt krnw hY[ aunHW sRI gurUgoibMd isMG jI dI bhwdrI dy sjIv ibMb ievyN auswry hn ik pwTkkivqw pVH ky auqSwihq ho jWdy hn[ ijvyN kivqw dIAW sqrW hn:

Syrw su`iqAw Ajy vI qyZ qyrIpeI ivc imAwn dy PrkdI eyjdoN roh ivc ih`ly kmwn qyrIArS kMbdw ey, dunIAW QrkdI ey[5

ies qrHW sIql jI dw mnorQ is`K Drm dIAW AQwh kurbwnIAWƒ smUrq krnw hY[ aunHW ijQy sRI gurU goibMd isMG jI ƒ sUrbIr vjoNpRgtwieAw auQy gurU jI dy idAwlU suBwA ƒ vI icqirAw jo cwlImukiqAW ƒ muAw& kr idMdy hn[ sIql jI ny ies ieiqhwsk Gtnwƒ ‘tutI gMFI’ kivqw ivc pyS kIqw hY[ igAwnI sohx isMG sIql dwkvI mn sRI gurU goibMd isMG jI dy drSnW ƒ locdw hY[ auh mn hI mnikAwsdw hY ik kwS! auh vI pMjW ipAwirAW vWg sRI gurU goibMd isMGjI pwsoN AMimRq syvn krdw:

ijvyN ‘pMjW’ ƒ kysgVH drs hoieAw’kyrW mYƒ vI auvyN dIdwr hovymyrw sIs hovy crn-Byt qyrIDrsW crn qyry eyho cwh myrIjwn k`F ky nvyN prwx pweyN[6

kvI sohx isMG sIql ny AMimRq dI mhwnqw sMbMDI ‘KMfy dIkrwmwq’ kivqw ilKI[ ies kivqw ivc aunHW pMjW ipAwirAW dIswzxw qy iPr is`K ieiqhws ivc hrI cMd, swihbzwdw AjIq isMG,swihbzwdw juJwr isMG Aqy bwbw dIp isMG jI dIAW ShIdIAW ƒAMimRq dI krwmwq mMinAw hY:

audoN AMimRq dw Asl AwieAwjdoN qyZ dI Dwr Asvwr hoey

gurmiq pRkwS 82 Agsq 2009

audoN is`K kurbwnI dI mOj vyKIjdoN qIr srIr ’coN pwr hoeylwlI cVHI ‘AjIq’ dy mu`K au~qyjdoN jMg ivc swhmxy vwr hoeymOq ndI qoN pwr idldwr id`isAwqwhIeyN qyZ dI Byt ‘juJwr’ hoeyqlI sIs Dr, ipAwry dI glI viVAwmwxI dIp isMG mOj ipAwr dI eypMj Gu`t KMfy dy pwxI dw Asr s`Bobrkq bwxI, dI imhr krqwr dI ey[7

igAwnI sohx isMG sIql iek smripq SrDwvwn is`K vWg is`Kieiqhws dI iviQAw rwhIN pwTkW AMdr Drm pRqI siqkwr qy is`Ksjx dI aumMg pYdw krn leI ie`Cw r`Kdy hn[ aunHW dw mUl audySpwTkW ƒ Awpxy ieiqhws qoN jwxU krvw ky is`K Drm dI sdIvqw ƒbrkrwr r`Kxw hY[ aunHW dIAW ieiqhwsk kivqwvW dw mUl mnorQAwpxy Drm dw siqkwr qy mwnvqw dI hoNd ƒ brkrwr r`Kxw hY[

ieiqhwsk kivqwvW qoN ielwvw aunHW kuJ smwijk sm`isAwvW ƒvI kivqwvW dy ivSy bxw ky izMdgI dy XQwrQ ƒ pyS kIqw hY[ ‘jogndw gIq’ Aqy ‘vqn dI Xwd’ kivqwvW ivc kvI ny Bwrq ƒ mhwn dySvjoN auBwirAw hY[ kvI ny ivAMgmeI sur ivc ikhw hY ik swihq rcxvwlw swihqkwr Gr ivc grIbI hMFwauNdw hY[ auh pwTkW ƒ qW syDidMdw hY, aunHW ƒ suhj qy AnMd idMdw hY pr auh Awp qy aus dw prvwrduinAwvI KuSIAW qoN vMicq rihMdw hY:

loVW sqwvx Gr dIAWmgroN nw lihMdIAW mrdIAWGr ivc nhIN kuJ l`BdwhY ieko iek nW r`b dw[8

ies qrHW ‘bwl ivDvw’ kivqw ivc CotI aumr ivc ivDvw hoeIAOrq dy mwnisk sMqwp ƒ icqirAw hY[ ies qoN ielwvw smwj ivcivcridAW kvI ny hr vrg ƒ nzdIk qoN vyiKAw[ aunHW dIAW kivqwvWivc izMdgI dw s`c ivdmwn hY[ aunHW dI kivqw pVH ky ieM\ pRqIq huMdw

gurmiq pRkwS 83 Agsq 2009

hY ijvyN ieh qzrbw aunHW dy in`jI jIvn dw ih`sw hovygw[‘beI vwh’ kivqw ivc kvI ny ikswn dy duKWq ƒ pyS kIqw hY[

ikswn jo sB dw AMndwqw mMinAw jWdw hY pr AnpVHqw kwrn auhSwhUkwrW dI lut dw duKWq Bogdw hY[ kvI ny ies kivqw ivc drswieAwhY aus smyN ikswnW dI hwlq byv`sI vwlI sI[ auh Boly qy eImwn dy p`kyhox kwrn Gr dIAW KuSIAW ƒ prHy krky AwpxI ijxs qoN krzw lwhuxbwry socdy rihMdy qy AwriQk p`KoN kdI vI KuShwl nw huMdy[ sIql jIdIAW kuJ kivqwvW ivc dMpqI jIvn dIAW nokW-JokW ƒ pRgtwieAwigAw hY[ kvI Awpxy smkwlI smyN dIAW smwijk aUxqweIAW ƒkivqw rwhIN pRgtw ky smwDwn dI mMg krdw hY qy ieauN swrQk audySdI pUrqI krdw hY[

ies kwiv-sMgRih dIAW kivqwvW ivc ivSy p`KoN hI iviBMnqw nhINimldI sgoN ieh rUpk p`KoN vI A`frI pCwx dIAW lKwiek hn[ sIqljI duAwrw ricq kivqwvW ivc Bwv, klpnw, rs, AlMkwr, ibMb,pRqIk dI suc`jI vrqoN aunHW dy klwqimk guxW ƒ auBwrdI hY[

sMKyp ivc ikhw jw skdw hY ik igAwnI sohx isMG sIql horW dIkivqw ivSy qy rUp dIAW iviBMnqwvW pRgt krdI hY[ auh iek mhwnFwfI qW hn hI ies dy nwl-nwl keI p`KoN aunHW dI kwiv-rcnw vIau~qm guxW dI lKwiek hY[ igAwnI jI dI kivqw ivc is`K ieiqhwsdI BrvIN SmUlIAq hox krky ieh mnuK ƒ shI syD dyx dw kwrjkrdI hY jo ik lwswnI kwrj hY[hvwly qy it`pxIAW :1. sohx isMG sIql, myrI swihqk sÍY-jIvnI, pMnw 26.2. sohx isMG sIql, s`jry hMJU, pMnw 7.3. auhI, pMnw 11.4. auhI, pMnw 14.5. auhI, pMnw 18.6. auhI, pMnw 21.7. auhI, pMnw 25.8. auhI, pMnw 43.

gurmiq pRkwS 84 Agsq 2009

nwvlkwr igAwnI sohx isMG sIqlnwvlkwr igAwnI sohx isMG sIqlnwvlkwr igAwnI sohx isMG sIqlnwvlkwr igAwnI sohx isMG sIqlnwvlkwr igAwnI sohx isMG sIql-fw. AnUp isMG*

igAwnI sohx isMG jI sIql ivSwl AiDAYn, AnuBv, sihjicMqn-mMQn Aqy sihj boD dy mwlk, isry dy imhnqI, suihrd ienswn,iemwndwrI dy puMj, lokW ’c lgwqwr ivcrn vwly Aqy nYiqk kdrW-kImqW nwl Eq-poq bhup`KI lyKk sn[ aunHW dw is`K isDWqW ’c fUMGwivSvws sI Aqy is`K isDWqW, ieiqhws qy srokwrW nwl Bwvuk lgwausI[ auh is`K ieiqhws qy drSn dy pRBwvI pRcwrk sn[ pRcwr Aqyisrjx-pRikRAw vyly aunHW leI hr g`l dI prK-ksOtI, sRI gurU gRMQswihb sI[ audwhrx ih`q aunHW dw smkwlI pMjwbI ivdvwn fw.hrBjn isMG sIql jI bwry iek lyK ’c it`pxI krdw hY: “sIqlsucyq mwrksvwdI nhIN[” ies dy pRqIau~qr ivc sIql swihb ilKdyhn, “nw ‘sucyq’ nw ‘Acyq’ mYN mwrksvwdI hW hI nhIN[ mwrks,eyNglz, lYinn Awid dIAW kwPI rcnwvW mYN pVHIAW hn, pr jo mYƒgurbwxI iv`coN imilAw hY, auh mwksiezm ’c nhIN[ mwrks isr&srIr dIAW loVW dI g`l krdw hY, pr gurbwxI srIr qy Awqmw, dovWdI loV dI g`l krdI hY[ ieh g`l v`KrI hY ik AsW gurbwxI dwAiDAYn qy ivAwiKAw ivigAwnk FMg nwl nhIN kIqI[ AsIN Awmkrky AMD-ivSvws dy Asr Q`ly gurbwxI pVHdy qy siqkwr krdy hW[”

igAwnI sohx isMG jI sIql dI ivl`Kx S^sIAq bwry iessMKyp it`pxI qoN bwAd Aqy aunHW dI sPl nwvlkwrI dI g`l krn qoNpihlW aunHW dy bhup`KI lyKk hox dy s`c ƒ jwxnw zrUrI pRqIq huMdw hY[auh iek kvI, gIqkwr, vwrkwr, FwfI, ieiqhwskwr, khwxIkwr qynwvlkwr sn[ aunHW dI pihlI kivqw ‘kudrq rwxI’ 1928 eI. ivcklk`qw qoN pRkwiSq huMdy p`qr ‘kvI’ ivc CpI[ ies qoN bwAd aunHWdIAW kivqwvW ‘pRIqm’ Aqy ‘PulvwVI’ Awid pricAW ’c pRkwiSqhuMdIAW rhIAW[ aunHW dIAW kivqwvW dy pRmuK srokwr Dwrimk, smwijk,suhj, suMdrqw, gulwmI qy dyS-BgqI Awid sn[ aunHW kuJ kivqwvW

* # 142, Arbn Astyt, btwlw (gurdwspur) mo: 98768-01268

gurmiq pRkwS 85 Agsq 2009

lok-kQwvW ƒ AwDwr bxw ky ilKIAW[ aunHW ny 1928 eI. qoN 1942eI. qk Aqy 1950 eI. qoN 1958 eI. qk sYNkVy gIq vI ilKy[ gIqsmyq kivqw dy iviBMn rUpwkwrk guxW-l`CxW dI aunHW ƒ pUrn smJsI[ ‘kysrI dup`tw’ (1956) Aqy ‘jdoN mYN gIq ilKdw hW’ (1958)aunHW dy do gIq sMigRh hn[ swl 1958 eI. qoN bwAd sIql swihb nykoeI gIq nhIN iliKAw[ aunHW ny pihlI khwxI ‘vYrI puqr’ isrlyKhyT 1932 eI. ivc ilKI[ aunHW ny kul 24 khwxIAW ilKIAW[ iehswrIAW hI khwxIAW smyN-smyN isr mwisk p`qrW ’c pRkwiSq hoeIAWhn[ pr auh Awp Kud ienHW khwxIAW qoN sMquSt nhIN sn[ sIql jIilKdy hn, “khwxIAW ilKIAW zrUr, pr khwxI ivc myrw mn pricAwnw[ jW jo kuJ mYN kihxw cwhuMdw sW, auh khwxI dy Coty ijhy Akwr ivcsmw nhIN sI skdw[ ies vwsqy AMq mYƒ ‘nwvl’ dw Awsrw lYxwipAw[ nwvl hI iek Aijhw Kyqr sI, ij`Qy mYN idl dI g`l KulH ky krskdw sW[” aunHW ny do iekWgI jW Coty nwtk vI ilKy[ a) sMq lwDo ry,A) lok syvk[ dovW ’c hI aunHW ny ByKIAW Aqy pKMfIAW au~pr krVwivAMg kIqw[

1934 eI. ivc igAwnI sohx isMG jI sIql ny Awpxy mnpsMdik`qy FwfI vjoN srgrm hoxw SurU kr id`qw[ Asl ’c Awp bhup`KIlyKk dy nwl-nwl bhup`KI qy v`f-AkwrI S^sIAq sn[ auh aukqswry kuJ qoN Cut iek sPl qy Aiq pRBwvSwlI vkqw sn[ Asl ’cauh idl qoN g`l krdy sn[ ‘is`K rwj ikvyN igAw?’ Aqy ‘duKIey mW-puq’ dw pRsMg suxwauNidAW lokW ƒ Bwvuk krn qy ruAwaux qk (cwhyruAwauxw aunHW dw mMqv nhIN sI) dy smr`Q sn Aqy mYN vI ies vrqwrydw cSmdId gvwh hW[ Awp jI ny is`K ieiqhws bwry 75 vwrW qoN Cutcwr CotIAW vwrW vI ilKIAW[ ieh swrIAW vwrW sO-sO pMny dIAW 18pusqkW ’c drj hn[ ieh swrIAW pusqkW hzwrW dI igxqI ’civkIAW, pVHIAW geIAW Aqy pRSMsw dw h`kdwr bxIAW[ ‘is`K rwjikvyN igAw?’ dI lMmI vwr aukq vwrW qoN Cut hY[ ieiqhwskwrI dy p`KqoN sIql jI ny sRI gurU nwnk dyv jI qoN lY ky mhwrwjw dlIp isMG dwieiqhws bVI imhnq, lgn qy suihrdqw nwl iliKAw[ ienHW pusqkWƒ ilKx qoN pihlW aunHW ny v`K-v`K soimAW dw gihn AiDAYn kIqw[

gurmiq pRkwS 86 Agsq 2009

BwvyN Awm pMjwbI swihq dy pwTkW, smkwlI swihqkwrW qy ivdvwnWƒ hmySW ieh qOKlw/Brm irhw hY ik iek FwfI nwvlkwr jW swihqkwrho hI nhIN skdw[ ieh Brm aus vyly tutw jdoN sIql jI ƒ id`lIswihq AkwdmI v`loN aunHW dy nwvl ‘jug bdl igAw’ leI srvau~cswihq snmwn imilAw[ swihq dI nwvl ivDw au~pr s&lqw sihqh`Q Azmwaux qoN pihlW aunHW ihMdI, bMglw, rUsI, AMgryzI, PrWsIsIqy aurdU BwSw ’c ilKy sYNkVy imAwrI qy jgq-pRis`D nwvl pVHy Aqyies qrHW nwvlI ivDIAW bwry bwrIkI nwl AiDAYn kIqw[ aunHW ny swrypMjwbI nwvlkwrW ƒ vI ghu nwl piVHAw hI nhIN sgoN iek smIiKAkvjoN aunHW dw in`T ky AiDAYn kIqw[ BweI mohn isMG vYd, BweI vIrisMG, nwnk isMG, suirMdr isMG nrUlw, jsvMq isMG kMvl qy guridAwlisMG dy nwvl aunHW ny bVI sihjqw nwl pVHy[ pr aunHW ny vDyry ihMdIdy nwvl pVHy Aqy ies BwSw ’coN aunHW ny munSI pRym cMd swrw piVHAw[bMkm cMdr qy rwibMdr nwQ tYgor dy do nwvlW qoN Cut aunHW ny Srq cMdrdy l`gBg swry nwvl pVHy[ Srq cMdr aunHW dw mn-psMd nwvlkwrsI[ ivml imqR qy qwrw SMkr dy nwvl vI aunHW ny idlcspI nwl pVHy[Asmq cugqweI dw nwvl ‘tyVHI lkIr’ aunHW piVHAw[ rUsI nwvlkwrW’coN aunHW ƒ dwsqovskI qy SoloKov bhuq psMd Awey[ ‘fwn vihMdw irhw’aunHW keI vwr piVHAw[ ihMdI nwvl ‘sImweyN’ qoN Cut aunHW ny KuSvMqisMG dw nwvl ‘pwiksqwn myl’ vI piVHAw[

aukq ivSwl AiDAYn, FwfI vjoN pRwpq kIqy AmIr AnuBv,pMjwbI BwSw ’qy pRwpq AbUr, icMqn-mMQn dy lMmy AiBAws Aqy in`jIizMdgI dy kOVy-im`Ty AihswsW dy shwry igAwnI sohx isMG jI sIqlny 1947 eI. qoN 1973 eI. qk dy kwl AMqr ivc kul 17 nwvlilKy[ ienHW qoN Cut Awp jI ny do ieiqhwsk nwvl a) mhwrwxI ijMdW,A) mhwrwjw dlIp isMG vI ilKy[ aunHW dy nwvlW dy nW hyT ilKyAnuswr hn: 1. eIcoigl nihr qk, 2. suM\w Awhlxw, 3. mul dwmws, 4. pqvMqy kwql, 5. ivjogx, 6. dIvy dI loA, 7. bdlw,8. AMnHI suMdrqw, 9. jMg jW Amn, 10. qUqW vwlw KUh, 11. jug bdligAw, 12. kwly prCwvyN, 13. pRIq qy pYsw, 14. DrqI dy dyvqy,15. pRIq ik rUp, 16. DrqI dI bytI, 17. jvwlwmuKI[ ienHW qoN Cut

gurmiq pRkwS 87 Agsq 2009

Awp jI ny iqMn nwvlY~t vI ilKy[ Bwrq srkwr dy is`iKAw mMqrwly v`loNnvyN isKWdrUAW vwsqy swihq ilKvwieAw jWdw sI[ ienHW pusqkW ƒhr swl mukwbly ivc ienwm id`qy jWdy sn[ v`D qoN v`D iqMn vwr koeIlyKk ieh snmwn pRwpq kr skdw sI[ igAwnI sIql jI dy iqMnAijhy nwvlW ƒ snmwn pRwpq hoieAw[ ieh kRmvwr surg svyrw(1961), ihmwilAw dy rwKy (1963), sBy swJIvwl sdwiein (1965)sn[

igAwnI sohx isMG sIql dy pihly pVwA dy cwr nwvl a)ivjogx, A) AMnHI suMdrqw, e) pRIq qy pYsw, s) DrqI dI bytI iPlmIkhwxIAW dI mMg Anuswr ilKy gey[ ies qrHW ienHW ivc smkwlIXQwrQ nwloN kwlpink, nwtkI moV qy i&lmI ivDIAW vDyry au~GVvWrUp gRihx krdIAW hn[ audwhrx ih`q ‘DrqI dI bytI’ ivnoBw BwvydI BUmI dwn (BU dwn) muihMm dI swriQkqw nwl sMbMiDq hY[ pr nwtkIAMdwz kwrn ies mh`qvpUrn msly ƒ shI pirpyK ivc nhIN nij`iTAwjw sikAw[ zmInI vMf dw mslw A`j vI Bwrq Br ’c ikswnI dw v`fwmslw hY[

Gor gurbq, byruzgwrI, byv`sI/mjbUrI/lwcwrI, Bu`K-d`uK AqybuinAwdI loVW dI ApUrqI dy nwl-nwl QuVHW-qotW Awid dw ibrqWqsIql jI dy nwvlW ivc BrpUr rUp ivc pyS hoieAw hY[ ‘pRIq qy pYsw’ivc grIbI qy Dn dI AswvIN vMf dw mslw pyS hY[ grIbI byh`dduKdweI hY pr AmIrI-grIbI dy v`fy AMqr ies ƒ hor duKdweIbnwauNdy hn[ gurbq hr iksm dI pRiqBw dw nwS kr idMdI hY[ svY-swihqkwr qy svY-mwx dw Gwq vI grIbI hI krdI hY[ grIbI hIvysvwgmnI vrgy ZlIz DMdy dw pRmuK AwDwr hY[ burweIAW dI jVH vIgrIbI hY[ ‘DrqI dy dyvqy’, ‘qUqW vwlw KUh’, ‘jMg jW Amn’ Aqy‘jug bdl igAw’ Awid ivc auh ikswnI jIvn dIAW duSvwrIAW,ikswnI dw krzw jwl ivc Psy hoxw Aqy SwhUkwrW qy AwVHqIAW duAwrwaunHW dI byikrk lut dw XQwrQk ivvrx pyS krdy hn[ ‘DrqI dydyvqy’ ij`Qy ikswnI sm`isAwvW qy ivSyS krky KyqI dy mSInIkrn nwlaupjdIAW sm`isAwvW ƒ Biv`KmuKI idRStI nwl pyS krdw hY[ KyqI-mSInrI ij`Qy ikswnI dy kiTn kwrj ƒ sihl vI krdI hY Aqy KyqI

gurmiq pRkwS 88 Agsq 2009

dI pYdwvwr vI vDwauNdI hY, auQy ieh ikrqIAW ƒ ivhlw vI krdI hYAqy ies qrHW byruzgwrW dI igxqI vDwauNdI hoeI keI smwijksm`isAwvW ƒ vI pYdw krdI hY[ sIql jI dI drusq smJdwrI hY:“zmIn sWJI kr leI, trYktr Aw igAw, mSInrI nwl vwhI SurU hogeI[ ijMnI zmIn ’qy pihlW pMjwh AwdmI kMm krdy sn, mSInrI dImdd nwl auh swrw kMm dsW AwdmIAW nwl Bugqw ilAw[ bwkI dycwlI ivhly ho gey[ ijMnw icr ipMfW ivc aunHW cwlIAW vwsqy kMm dwpRbMD nhIN ho skdw, Enw icr sWJI vwhI rwhIN kilAwx nhIN hoskdw[ ieh AYvyN supnw hY[” sIql jI dI drusq smJdwrI dy nwl-nwl ieh tUk aunHW dI sp`Stqw qy bolI-SYlI dw pRq`K pRmwx hY[ auhbyh`d bybwk sn[ auh ‘qUqW vwlw KUh’ ikswnI sm`isAwvW qoN Cut, dySvMf dw duKWq vI pyS krdw hY Aqy suqMqrqw sMgrwmIAW dI dysI hwkmWv`loN byhurmqI dw pwj vI auGwVdw hY[ ‘jug bdl igAw’ (swihqAkwdmI v`loN pursikRq) nwvl grIb ikswnI dI lut dy vyrvy, DnIikswnW dy AwVHqI bx jwx, ilMgk AvYV, SwhUkwrW dI lut Aqy AzwdInwl BwrqI jn-jIvn ivc Awey pirvrqnW dw ibrqWq hY[

sIql jI dy nwvl ‘bdlw’ ivc grIb muzwirAW dy jIvn dybwrIk vyrvy pUrn klwqimkqw qy nwvlI ivDIAW ivc pyS hn[ iehaunHW dw hI kmwl hY ik auh ieh ilKx dy smr`Q hn, “ienklwb dyidnW ivc jy Eho pYrW Q`ly lqwVy hoey muzwry Un dy ipAwsy bx jwx qWieh AsMBv nhIN[” hor vyKo, “nwzo vrgIAW pYrW Q`ly im`DIAW hoeIAWkoml klIAW, smW Awaux ’qy sUlW hI nhIN sUlIAW bx jWdIAW hn[”ikswnI dy kiTn qy GwtyvMdy DMdy bwry ‘qUqW vwlw KUh’ qy ‘jMg jW Amn’nwvlW smyq keI nwvlW ivc bwrIk vyrvy pyS hn[ ikswnI qy ienHWnwl juVy prvwrW dIAW rIJW, cwvW qy KwihSW dw glH GuitAw jWdw,ienHW nwvlW ivc BrpUr mwqrw ’c vrxn hY[ ‘jMg jW Amn’ ij`QyjMgW-XuDW ivruD Bwvnw/n&rq aupjwauNdw hY auQy ieh vI sp`St krdwhY ik Awm lok suK-SWqI qy Amn cwhuMdy hn[ ‘eIcoigl nihr qk’nwmk nwvl 1965 eI. ivc hoey Bwrq-pwiksqwn XuD nwl sMbMiDqhY[ jMg-XuD Awm lokW dy duKW, qklIPW, musIbqW qy sm`isAwvW ivcvwDw krdy hn[ sIql jI dI smJdwrI hY, “BuKw ienswn hI SYqwn

gurmiq pRkwS 89 Agsq 2009

hY[” ies dy nwl hI auh gurbwxI dw kQn puStI vjoN pyS krdy hn:KuiDAw vMqu n jwxhI lwj kulwj kubol] (pMnw 317)

sIql jI duAwrw isrijq nwvlW ’c sWJy pMjwbI siBAwcwr dyv`K-v`K pwswrW dw icqrn bVy mOilk AMdwz ivc pyS hoieAw hY[ ienHWivc AwriQk qy rwjnIiqk pySkwrI gOx rUp ivc pRsquq huMdI hY[AwriQk qy rwjnIiqk ivvsQw dI kwrjSIlqw qoN auqpMn smwijk qysiBAwcwrk jIvn dy v`K-v`K pihlU ipCokV, pRsMg qy pirpyK ivcFukvyN Anupwq ivc srl qy swd-murwdI BwSw-SYlI ivc pyS hoey hn[ies pRvrg ivc AsIN sIql jI dy nwvlW ivc AOrqW dy msilAW ƒr`K skdy hW[ AOrqW jW mwvW dw BweIcwrw swfy smwj ivc iek dimqvrg hY[ sIql jI nwrI mwniskqw, vydnw, pIVw, Gutn, kuMTw qy dmnAwid dy smiv`Q nwrI dI krqwrI SkqI (Awpxy vrgw hor pYdw krnqy pwlx-poSx dI smr`Qw/ivAkqI isrjx dI smr`Qw) aus dIsMvydnw Aqy sihjqw Awid dI bVI hI bwrIkI nwl pySkwrI krdyhn[ ‘jvwlwmuKI’ nwvl msUm b`cIAW dI drdnwk khwxI pyS krdwhY[ DIAW-BYxW nwl huMdy ivqkry-vKryvyN ies nwvl smyq aunHW dy keInwvlW ivc pyS hn[ eIrKw, swVy qy kIny dI Bwvnw, jo AnykW vwrprvwirk klySW dw kwrn bxdI hY, ies nwvl ivc vI pyS hY[ aunHWdw nwvl ‘kwly prCwvyN’ ij`Qy prvwirk klyS dI bwq pwauNdw hY, auQysmwijk qxwau Aqy mUl-mnu`KI BwvnwvW, suBwvW qy AwdqW kwrnauqpMn tkrwau vI ienHW nwvlW ivc gwlipk rUp gRihx krdw hY[

mnoivigAwnk pySkwrI jW mwnisk icqrn jW mno-siQqI ’cibrqWq; mnuKI mn dI qrlqw, Btkwv, ibKrwv qy ivKMfn ƒ vIsIql jI ny brIk vyrivAW sihq pyS kIqw hY[ BwvyN mUl-mnuKImwniskqw kudrq qy smwijk cOigrdy duAwrw inrDwirq huMdI hY, prmwnisk idRVHqw ie`Cw-SkqI qy kuJ kr guzrn dw sMklp smwijkcOigrdy ƒ vI bdl idMdw hY[ sIql jI mwnisk qrlqw dI puStI leIgurbwxI ’coN hvwlw idMdy hn:

kbhU jIAVw aUiB cVqu hY kbhU jwie pieAwly]loBI jIAVw iQru n rhqu hY cwry kuMfw Bwly] (pMnw 876)

iesy qrHW moh-ipAwr qy muh`bq dIAW iviBMn prqW qy pwswr vI

gurmiq pRkwS 90 Agsq 2009

sIql jI dy nwvlW ivc pRsMg AnurUp Swbidk Awkwr gRihx krdyhn[ ieh AnykW vwr mnuK dI srgrmI/kwrjSIlqw dw AwDwr bxjWdw hY[ ieh iek kudrqI qy jIvMq jzbw hY ijs ny pyS smwijk qysiBAwcwrk pirsQqIAW ivc kwrjSIl hoxw huMdw hY[ ieh iesyphuMc-idRStI (Vision) qoN ivcwrwDIn nwvlW ivc pyS hn[

sMKyp ivc sIql jI dy nwvlW dy pwTgq AiDAYn qoN sp`St hY ikaunHW dy aukq 17 nwvlW ivc 1920-25 eI. qoN lY ky 1970-75 eI.qk q`qkwlI pMjwbI smwijk qy siBAwcwrk jn-jIvn dy BrpUrvyrvy pyS AwriQk qy rwjnIiqk ip`T-BUmI ivc BrpUr rUp ivc pyShoey hn[ kudrq dI iviBMnqw vWg smwj-siBAwcwrk iviBMnqw dydrSn vI pUry jlOA smyq ienHW nwvlW dy Awr-pwr PYly hoey hn[

igAwnI sohx isMG sIql pMjwb dy mwJw Kyqr dI DuMnI ’c pYdwhox ’qy pRvwn cVHn kwrn aunHW dI bolI-SYlI TyT mwJI hY Aqy iehtkswlI pMjwbI dy byh`d nyVy hY[ sIql jI dI BwSweI smr`Qw kmwldI hY[ aunHW dy pwqr jIaUNdy-jwgdy qy h`f-mws dy bxy hoey hn Aqy auhq`qkwlI pMjwbI jn-jIvn dy pRqIinD hn[ auh nwvlkwr dy h`QW ivckTpuqlIAW nhIN hn[ aunHW dw kwr-ivhwr, c`j-Awcwr qy bol-cwlaunHW dy jIvn-p`Dr qy SYlI dy AYn-AnukUl hY[ ies dw AwDwr sIqljI dw AmIr, mOilk qy ivSwl AnuBv hY, ijhVw aunHW ny is`K ieiqhwsqy drSn dy s&l pRcwrk vjoN ipMf-ipMf GuMm ky pRwpq kIqw[ aunHW dynwvlI pwqr motw-TulHw qy KulHw h`sdy-hswauNdy hn; gwlI-gloc krdyhn; ivAMg k`sdy hn; eIrKw, swVy qy kIny dy iSkwr hn pr nwldieAw, moh, ipAwr, im`qrqw, BweIcwrk sWJ, BrwqrI Bwv, mwnvIsnyh r`Kx vwly, r`b qoN frn vwly Aqy kudrq vWg srl qy swdy hn[ienHW pwqrW ivc AOsq pMjwbIAq vwly swry gux-l`Cx, AOgux qyivSySqweIAW hn[

sIql jI dI nwvl ibrqWq dI bolI-SYlI byh`d srl, swd-murwdI qy sp`St hY[ ieh au~qm swihq dw mIrI gux hY[ aunHW dI BwSwswDwrn qW hY, pr Sbd-jVq Aiq FukvIN hY[ ies ivc pirsiQqIAWAnurUp aurdU PwrsI dw rlw qW hY, pr sMsikRq dI SbdwvlI vyKx ƒvI nhIN imldI[ hW, pwqrW qy pirsiQqIAW dy AnurUp ihMdI-aurdU

gurmiq pRkwS 91 Agsq 2009

SbdW qy vwkW dy drSn zrUr huMdy hn[ vwk-bxqr qy pYrHw rcnw bhuqhI srl hY[ vwrqwlwp bVy cusq hn Aqy pwqrW dy suBwA AnukUlhn[ ibrqWqk SYlI dy nwl-nwl mn-bcnI, pRSnvwck qy ivsmkSYlI vI loV Anuswr vrqIAW geIAW hn[ smucI bolI-SYlI muhwvrydwr,AKwx Xukq qy lok-au~kqIAW nwl BrpUr hY[ ies qrHW ieh nwvlij`Qy pwTkW dw klwqmk mnorMjn krdy hn auQy aunHW dI jwxkwrI, sUJqy igAwn ’c vI coKw vwDw krdy hn[ sIql jI sUqrDwr vWgibrqWqk SYlI ’c ivAwiKAw-ivSlySx vI loV Anuswr krdy hn, prnwl hI auh Awpxy pwqrW dI mn-bcnI qy vwrqwlwp rwhIN vI AwpxIivcwrDwrw qy isDWq ƒ jYivk rUp ivc smox dy smr`Q huMdy hn[ iesqrHW auh nMgy-ic`ty pRcwrk hox dy doS qoN vI bcdy hn[ swrI aumr FwfIvjoN kwrjSIl rihx krky aunHW dy nwvlI ibrqWq ivc KulHm-KulHypRcwrwqmk AMSW dy Swml hox dw pUrw KdSw sI, pr ies p`K qoN auhpUrn BWq sucyq l`gdy hn[

SurU kr id`qI[ sIql swihb iek s&l nwvlkwr vI hn[Awp dy nwvl ‘jug

bdl igAw’ nUM swihq AkYfmI AYvwrf vI imilAw pr Awp AwpxyAwp nUM sB qoN pihlW FwfI, iPr is`K ieiqhws dw lyKk Aqy iPrnwvlkwr smJdy hn[ ieQoN Awp dI is`KI pRqI lgn qy SrDw dw pqwl`gdw hY[iesy lgn sdkw hI Awp ny purwqn gRMQW dw AwlocnwqimkAiDAYn kr ky pMj ijldW ivc ‘is`K ieiqhws dy somy’ pusqkCwpI[is`K pMQ nUM ieh aunHW dI bhuq v`fI dyx hY[ies pusqk nUM pVHky purwqn gRMQW ivclIAW glq DwrnwvW nUM soDx dI loV hY[sIqlswihb dI jnm SqwbdI ’qy ieh aunHW nUM iek bhuq v`fI SrDWjlIhoeygI[

...iek XwdgwrI imlxI...iek XwdgwrI imlxI...iek XwdgwrI imlxI...iek XwdgwrI imlxI...iek XwdgwrI imlxI (s&w 67 dw bwkI ih`sw)

gurmiq pRkwS 92 Agsq 2009

igAwnI sohx isMG sIql dI FwfI klw:igAwnI sohx isMG sIql dI FwfI klw:igAwnI sohx isMG sIql dI FwfI klw:igAwnI sohx isMG sIql dI FwfI klw:igAwnI sohx isMG sIql dI FwfI klw:srUp qy sMdrBsrUp qy sMdrBsrUp qy sMdrBsrUp qy sMdrBsrUp qy sMdrB

-fw. jsbIr isMG swbr*FwfI-ik`qy nwl juVy, igAwnI sohx isMG sIql dI FwfI-klw

dw srUp qy sMdrB, AijhI id`K vwlw swfy swhmxy auBr ky AwauNdwhY ijs ny ies klw nUM AwpxI ivl`Kx gwXn SYlI Aqy lyKxI nwl&rS qoN ArS qk phuMcwaux leI iek rol mwfl vjoN ingr BUimkwinBweI hY[

lwhOr izlHy dy kwdIivMf ipMf ivc 1909 eI. nUM jnmy igAwnIsohx isMG dw Awlw-duAwlw, AMgUTw Cwp AwbwdI nwl hI BrpUr sI[ipqw s. ^uShwl isMG (pMnMU) ikrqI j`t sn Aqy mwqw krqwr kOrhorIN vI ividAw qoN vWJy sn[ ies dy bwvjUd Aijhy mwhOl iv`coNsIql swihb dw mYitRk qy igAwnI pws kr lYxw iksy cmqkwr nwloNG`t nhIN AwiKAw jw skdw[ supqnI bIbI krqwr kOr horW dw jnmvI 1909 eI. dw hI sI[ byS`k ividAw-Dn auh vI pRwpq nhIN sIkr sky pr aunHW ny Awpxy pqI nUM ivkws dI pOVI dy fMifAW au~qycVHn ihq pUrw sihXog idMidAW auqSwhq kIqw[ Swied ieho kwrnsI ik gurduAwry dy gRMQI qoN ividAw-pRwpqI dw sbk ArMB krn vwlyigAwnI sohx isMG sIql, kyvl FwfI-klw dy AkwS ivc DrU qwryvWg hI nhIN cmky sgoN iek auc-kotI dy swihqkwr vjoN vI aunHW nyAwpxI invyklI pCwx sQwipq kIqI[ FwfI-sMswr nwl juVIAWaunHW dIAW rcIAW 80 dy krIb vwrW Ajoky smyN dy hryk FwfI dIAWshwiek hI nhIN sgoN aunHW dI rozI-rotI dw swDn vI hn[ aunHW dyilKy 2 drjn dy l`gBg nwvl, ieqnIAW hI khwxIAW, is`K ieiqhwsnwl sMbMiDq fyF drjn pusqkW, kuJ nwtk Aqy kuJ pusqkW bwl-jgq nwl sMbMiDq hn[ nwvl 'ju`ug bdl igAw' swihq AkwfmI

* fwierYktr, is`K Drm AiDAYn p`qr-ivhwr kors, SRomxI gu: pR: kmytI, sRI AMimRqsr[

gurmiq pRkwS 93 Agsq 2009

nvIN id`lI ny Awp jI nUM snmwnq vI kIqw[sIql swihb bcpn qoN hI isrVI qy imhnqI sn[ aunHW nUM

AwpxI mW qoN guVHqI hI ieh imlI ik s`cI lgn, pUrn smrpn AqyisrV qoN ibnW iksy vI Kyqr ivc muhwrq pRwpq nhIN ho skdI[ iesleI iesy jugq nwl Awp jI ny FwfI-klw dy sPl klwkwr, pRis`Dieiqhwskwr, nwvlkwr, nwtkkwr qy khwxIkwr dy rUp ivc AwpxIAnoKI qy ivl`Kx pCwx sQwpq kIqI[

1983 ivc pRkwSq kIqI pusqk AwpxI svY-jIvnI 'vyKImwxI dunIAW' ivc Awp bVy mwx nwl ilKdy hn ik sB qoN pihlW mYNFwfI hW, Pyr is`K ieiqhws dw lyKk, Pyr nwvlkwr, auprMq kuJhor[ FwfI klw nUM jn-jIvn dw ih`sw bxwaux Aqy ies ik`qy nwljuVy FwfIAW nUM Awn, Swn qy mwx-snmwn nwl smwj dw AMg bxwauxivc igAwnI sohx isMG jI sIql dI FwfI klw dy srUp qy sMdrBny in`gr Xogdwn pwieAw hY[

igAwnI sohx isMG sIql dy jIvn-kwl qoN pihlW FwfI-klwdw srUp qy sMdrB iks pRkwr dw sI Aqy aunHW ny ies ivc iks qrHWdIAW Aqy ikvyN qbdIlIAW ilAWdIAW ies sMbMDI ies lyK ivclGU-crcw krnI qrk-sMgq l`gdI hY[

Asl ivc FwfI-klw koeI AwDuink klw nhIN hY[ ies klw dwArMB mnu`KI siBAqw dy ArMB-kwl nwl hI jw juVdw hY[ Awid-mwnv dw vwsw kbIilAW ivc huMdw sI Aqy sMbMiDq kbIly dw koeI nwkoeI muKIAw mwlk bx jWdw sI[ sMbMiDq kbIly dy lok Awpxy mwlkdy hukm Anuswr kwrj kridAW aus nUM hr hwlq ^uS r`Kx dw jqnkrdy sn[ ieh kbIly dUjy kbIly dI mwlkI hwsl krn ^wqrlVweIAW krdy ijs dy PlsrUp hwirAw kbIlw bhuq mwXUs ho jWdwsI[ mwXUs kbIly nUM keI pRkwr dy FMg-qrIky vrqidAW qy hONslwidMidAW muV auqSwhq kIqw jWdw[ hONslw dyx dI jugq jwxn vwlyKws-Kws klwkwr huMdy sn[ ienHW kbIilAW dIAW mwlkwnw lVweIAWny hI jMgjU BwvnwvW pYdw kIqIAW[ gulwm bxn vwly mwlkW nUM'klwkwr' lok aunHW dy v`f-vfyirAW dy bhwdrI dy ik`sy suxw ky aunHWivc AwpxI ^u`sI mwlkI pRwpq krn leI joS Br idMdy[ ieho

gurmiq pRkwS 94 Agsq 2009

klwkwr 'B`t' vjoN pRis`D hoey[rwjsQwn dy rwjpUq GrwixAW ny ienHW B`tW dy hunr dI kdr

kridAW cMgw m`ul pwieAw Aqy Awpo-Awpxy GrwixAW nwl joVilAw[ hryk Grwxy dw Awpo-Awpxw ivSyS 'B`t' huMdw jo Awpxy mwlkdI ausqq krdw Aqy hor ikDry nw jWdw[ auh Awpxy mwlk nUMAwpxw jIvn qy klw pUrI qrHW smripq kr idMdw[ ienHW B`tW nwlhI FwfI prMprw ArMB hoeI[ ArMB ivc 2-3 swQI hI swzW nwlgwauNdy Aqy ienHW dy ArMBk FwfI-swz sn 'swrMdw' Aqy 'mrdMg'[swzW nwl gaux vwly ienHW FwfIAW nUM 'GVkw' AwiKAw jWdw sI[ienHW FwfIAW dw pRmuK kwrj sI AwpxI klw rwhIN Awpxy mwlk nUM^uS krnw[ iesy leI FwfI-klw dy ArMBk-rUp ivc mnorMjn,romWitk ik`sy, kruxw rs, bIr rs Aqy iSMgwr rs dI pySkwrI dIpRDwnqw sI[ ieh FwfI, ies qrHW AKwVy lwauNdy ik ieh Awpivckwr KVoNdy Aqy ienHW dy cwry pwsy sRoqy bYTdy[ ieh iek dI QW keIpRsMg suxwauNdy Aqy hr pRsMg nUM SurU krn smyN AwpxI idSw dw pwswvI bdl lYNdy[ FwfI-pySy nwl juVy ienHW lokW dw sMbMD kuJ ivSySjwqIAW nwl hI huMdw sI jo fUm/imrwsI hox kwrn smwj ivc AKOqInIvIN jwq dy smJy jWdy sn[ ies q`Q dI puStI sRI gurU nwnk dyvjI dI bwxI iv`coN vI ho jWdI hY:

hau FwFI kw nIc jwiq hoir auqm jwiq sdwiedy]iqn@ mMgw ij quJY iDAwiedy] (pMnw 468)

pr ies dy bwvjUd FwfIAW dI AihmIAq G`t nhIN sI huMdI[ies dw pRmwx hY 'AweIny AkbrI' ivc bwdSwh Akbr dy drbwrdy nON rqnW iv`coN mIAW qwn sYn dy nW nwl 36 sMgIqkwrW dI jo ilstid`qI geI hY aus ivc sqvyN nMbr qy FwfI muhMmd Kwn, igAwrvyN qyFwfI dwaUd, qyrHvyN ’qy FwfI mulW ieshwk Aqy bweIvyN ’qy FwfI SyKdwvn dw nW drj kIqw pRwpq huMdw hY[ Awm qOr ’qy ieh FwfI lokiksy hIro jW srdwr dI j`s BrpUr bhwdrI Aqy kIrqI dy pRsMg nUMCMd-rcnw rwhIN ies qrHW gwauNdy sn ijs nwl sMbMiDq kbIly dylok-mnW ivc bIr-rs pYdw huMdw sI, su`qI AxK jwg pYNdI sI AqykuJ krn mrn leI KUn aubwly Kwx l`g pYNdw sI[ B`tW v`loN rcIAW

gurmiq pRkwS 95 Agsq 2009

jWdIAW ienHW rcnwvW dw kiv-rUp ‘vwr-kwiv’ huMdw sI ijs leIinSwnI CMd jW aupmwn CMd dI vrqoN kIqI jWdI sI[ ienHW CMdW leI22,23,24,26, 28 mwqRwvW dI vrqoN kridAW ies nUM ‘pauVI’ dwrUp id`qw jWdw sI[ pauVIAW ivc qukW dI igxqI inrDwrq nhIN sIhuMdI jo v`D-G`t ho skdIAW sn pr ies pauVI dI AMiqm quk A`DIhI r`KI jWdI ijsnUM gwien krn smyN duhrwieAw jWdw sI[

pRSn kIqw jw skdw hY ik Amn-SWqI dw pYZwm dyx vwly is`KgurU swihbwn ny is`K Drm dy sMcwr qy pRswr leI ies FwfI klw nUMikauN ApxwieAw? drAsl ieiqhwisk p`KoN pMdrHvIN sdI dy m`Dkwlivc do ivcwrDrwvW brwbr-brwbr cldIAW hn[ iek ivcwrDwrwsI bwbrikAW dI qy dUjI sI bwbyikAW dI[ ienHW dohW dI jugq v`KrIsI, mwrg v`Krw sI Aqy mMqv vI v`Krw sI[ bwbrikAW dw audyS sIqwkq-pRwpqI, Dn-pRwpqI, kUV-kpwt Awid ijs leI auh r`bI-rzw dy ault (lbu pwpu duie rwjw mhqw kUVu hoAw iskdwru) kqlogwrq,lutmwr, bypqI krn qoN zrw vI guryz nhIN sn krdy blik Aijhwkrnw Awpxw h`k smJdy sn[ pr bwby ky pihly ivDI-ivDwn dyault pRBU-pRwpqI leI s`c dy mwrg ’qy clx Aqy AwpsI pRym-ipAwr dw sMdyS isrjdy sn[ bwbrikAW dy FwfI qy B`t mjbUrnAwpxy mwlk dy ksIdy ilKdy qy gwauNdy sn Aqy bwbyikAW dy ‘rbwbI’r`bI-DunW nwl mwnv-cyqnw nUM pRBU-nwl ieksur krdy sn[

is`K sMgqW, pMjvIN pwqSwhI sRI gurU Arjn dyv jI dI mhwnShwdq qoN pihlW ‘kIriq pRB kI gwau myrI rsnw’ Anuswr gurbwxIkIrqn nwl hI juVIAW hoeIAW sn[ auprMq CyvIN pwqSwhI sRI gurUhirgoibMd swihb jI dy smyN hwlwq ny ies qrHW ru^ bdilAw ik kOmnUM zulm nwl t`kr lYx dI loV pY geI Aqy ismrn dy nwl sPr SurUho igAw SmSIr dw[

ies qrHW F`f-swrMgI nwl FwfI is`K sMgqW dI cyqnw ivcbIr-rs dy Bwv aupjwaux leI FwfI sUrmgqI nwl sMbMiDq vwrW dwgwien krn l`g pey ijs ny BgqI qy SkqI dy sumyl dI AwDwriSlwr`KI[

is`K Drm ivc pRvyS hoeI ies ‘FwfI prMprw’ ny m`DkwlIn

gurmiq pRkwS 96 Agsq 2009

pMjwb dI swhsqhIx ‘inqwxI’ icMqnDwrw nUM ‘sqwxI’ bxn ih`qAijhw in`gr Xogdwn pwieAw, ijs ny mwnv-jIvn nUM iglwnIBrpUr jIvn ijaux qoN mukq hox Aqy mwx-snmwn nwl ijaux dIjwc d`sI[ ieh nvW mwrg-drSn, mwnv-BlweI leI iek qrHWnwl SuB sMdyS sI[ ies sMdyS dI ip`T pUrn vwlI klw ‘FwfIprMprw’ hI auh SkqI sI, jo qwr spqk ivc pUry qwx nwl bIr-rs nwl BrpUr GtnwvW dw gwien kridAW sRoiqAW dy mnW ivcinSkwm ‘Drm-Xu`D’ dw cwau pYdw krdI sI[ is`K Drm nwl juVIies FwfI-prMprw ny Drm-vMf, vrx-vMf, jwq-pwq-vMf, aUc-nIc-vMf, ilMg-Byd-vMf Awid dIAW iv`QW nUM mUloN nkwridAW gurU-Gr dy dr, hryk mwnv leI KolH id`qy[ mnu`K nUM aus dI jwq-pwq dIQW krnI nwl qoilAw jwx l`gw, jo Bwvwqmk eykqw dI AnUTI imswlbxI[

auprokq dy snmuK jdoN AsIN igAwnI sohx isMG sIql horW dIFwfI-klw dw AiDAYn krdy hW qW pqw c`ldw hY ik aus smyN iesklw nwl juVy klwkwr SyK (muslmwn) jW fUm imrwsI hI huMdy sn[BwvyN CyvyN Aqy dsm gurU jI ny FwfIAW nUM pUrn mwn-snmwn id`qw AqysRIy gurU hirgoibMd swihb jI ny qW isK jgq dy pRQm FwfI BweI n`Qm`l qy BweI Abd`ulw nUM aunHW dy ipMf sur isMG vwlw qoN iSMgwry hwQIAW’qy ibTw ky mwn-snmwn nwl ilAWdw[ pr is`K-jgq ivc iesklw nwl isMG sBw bxn auprMq hI Awm is`K FwfI bx ky ivcrnl`gy[ ieho kwrn sI ik ‘sIql’ swihb Aqy aunHW dy swQI BweIhrnwm isMG, gurcrn isMG qy AmrIk isMG ny lilAwxI ipMf dyicrwgdIn pwsoN ies FwfI-klw dw gux pRwpq kIqw[ BweI gurcrnisMG ny swrMgI isKI Aqy bwkI iqMnW ny F`f[ ienHW ny pihlW BweI jogwisMG qoN ieh gux hwsl krn dw jqn kIqw pr aus ny ieh gux dyxqoN ies leI ienkwr kr id`qw ikauNik auh AwpxI rotI-rozI bMd hoxqoN frdw sI[ ies leI ienHW ny Awpxy ausqwd icrwgdIn qoN purwqnqrzW, klI, imrjw, du`lw, rswlU, pUrn, s`sI, rTOV, bYNq, kibq,korVw, kwPI Awid gwauxy qy vjwauxy is`Ky[

SurU-SurU ivc sIql swihb ny igAwnI sohx isMG Gu`kyvwlIey dy

gurmiq pRkwS 97 Agsq 2009

pRsMg gauxy-vjwauxy SurU kIqy pr CyqI hI Awpxy ilKy pRsMg gwauxyArMB id`qy[ ipMf rqoky dy pihly dIvwn ivc hI 3 GMty dI gwiekI nyAijhw rMg bMinHAw ik ip`Cy muV ky dyKx dI loV hI nw peI[ pihlwpRsMg ‘dSmyS Awgmn’ Aijhw ricAw ik muV ky ‘ivfwxI Aws’ hIlwh su`tI[ ieQoN qk ik iek vwr pitAwlw Sihr ivc iek ivSySFwfI drbwr ivc Awp jI nUM iek ivSyS lyKk dI ‘rwxI swihb kOrdI vwr’ gwaux dw s`dw-p`qr imilAw pr Awp ny EQy AwpxI ilKI‘rwxI swihb kOr dI vwr’ gw ky AwpxI klw dw lohw mnvwieAw[

sIql swihb ny FwfI-klw dy gwey jwx vwly pRsMgW nUM prMprwgqgwiekI dI QW nvIAW pRsiQqIAW dy snmuK pyS krn dI QW nvINiprq qorI ijs nUM sRoiqAW ny byh`d psMd kIqw[ ieh iprq nw kyvlinvyklI sI sgoN idlcsp vI sI[ ies dy nwl ienHW ny AwpxI klwdw sMcwr krn smyN jn-jIvn nUM aus dw AMg bxw ky r`iKAw[ AwpjI ies q`Q qoN BlI BWq jwxU sn ik pRwcIn FwfI klw dy FwfI josRoiqAW dy gol dwiery dy ivckwr v`K-v`K pRsMg v`K-v`K idSwvW qyFMgW nwl pRsquq krdy sn aus dI QW ’qy isK-Drm dI FwfI klwiek styj ’qy huMdI hY Aqy sRoiqAW dy rUp ivc sMgq swhmxy bYTI huMdIhY[ prMprwgq FwfIAW nwloN is`K FwfIAW ivc Awp ny buinAwdIPrk qy Xogqw ieh sQwipq kIqI ik is`K FwfI nUM Awpxy Drm,gurbwxI Aqy ieiqhws qoN cMgI qrW jwxU hoxw cwhIdw hY[ Awp jI dwivcwr sI ik gurbwxI igAwn qoN ibnW is`K ieiqhws dy pRsMgW nUM TIkpRsMg ivc smJxw qy smJwauxw sMBv hI nhIN huMdw Aqy iesy qrHWis`K ieiqhws dI jwxkwrI qoN ibnW gurbwxI dI smJ AwauxI vIAsMBv huMdI hY[ sIql swihb dI ies rucI ny hI aunHW dI FwfI-klwnUM inKwirAw[ is`K ieiqhws smJxw, gurbwxI dI gihrweI qk jwxdI lgn Aqy Awpxy ik`qy pRqI smripq Bwvnw qy isrVI phuMc ivDIdy srUp qy sMdrB ny keI drjn FwfI jQy pYdw krn dw mwx hwslkIqw[ ieho kwrn hY ik 100 swl pihlW pYdw hoey igAwnI sohxisMG sIql A`j vI FwfI-sMswr leI iek AwdrS rol mwfl bxy hoeyhn[

gurmiq pRkwS 98 Agsq 2009

ig. sohx isMG sIql ig. sohx isMG sIql ig. sohx isMG sIql ig. sohx isMG sIql ig. sohx isMG sIql dw swihqk s&rdw swihqk s&rdw swihqk s&rdw swihqk s&rdw swihqk s&r-fw. gulzwr isMG zhUrw*

igAwnI sohx isMG sIql pMjwb Aqy pMjwb qoN bwhr dy pMjwbIhlikAW ivc iek siqkwrXog FwfI dy rUp ivc siqkwry qy jwxy jWdyrhy hn[ mUl rUp ivc auh is`K ieiqhws ƒ gwaux vwly FwfI sn[Awp dw sMbMD is`K Drm Aqy is`K ieiqhws nwl irhw hY[ Awp ny muFlyrUp ivc is`K ieiqhws dy isMGW-sUrimAW dIAW vwrW ilK ky Awpxwswihqk jIvn SurU kIqw[ ies ip`CoN Awp ny nwvl Kyqr ivc pRvySkIqw Aqy fyF drjn nwvl ilKy[ pr is`K sMgqW ivc Awp vDyry krkyiek FwfI dy rUp ivc hI jwxy jWdy rhy hn[mu`Flw jIvn :mu`Flw jIvn :mu`Flw jIvn :mu`Flw jIvn :mu`Flw jIvn :igAwnI sohx isMG sIql dw jnm 7 Agsq 1909 eI. ƒ iek Cotyijhy ipMf kwdIivMf, qihsIl ksUr, izlHw lwhOr (iblkul srh`d dynyVy pwiksqwn ivc) dy iek vwhIkwr (pMƒ) j`t Grwxy ivc srdwrKuShwl isMG dy Gr mwqw idAwl kOr dI kuK qoN hoieAw[ ipMf ivcskUl nw hox krky muFlI ividAw swDU hrI dws pwsoN pRwpq kIqI Aqynwl dy ipMf vrnw ivc skUl KulHx ip`CoN 12 PrvrI, 1923 ƒ sIqljI skUl ivc dwKl hoey[ mihkmy qoN mnzUrI lY ky mwrc 1924 ivcAwp ny cOQI jmwq pws kr leI[ ies ip`CoN srkwrI hweI skUl ivcdwKl ho gey[ ATvIN ivc pVHidAW 10 sqMbr 1927 ƒ sIql jIdw ivAwh ho igAw[ sIql swihb ud ilKdy hn, “ieh sB kuJ swfymwipAW dI KuSI sI[ aus smyN dI pyNfU siBAqw Anuswr nw iksy myrIslwh puCI qy nw hI mYƒ slwh dyx dw h`k sI[ aus vyly myrI aumrATwrW swl dI sI[”1 dsvIN jmwq sIql jI ny ksUr dy srkwrI hweIskUl qoN 1930 eI. ƒ Pst fvIzn ivc pws kIqI[ 1933 eI. ivcpMjwb XUnIvristI lwhOr qoN igAwnI dw iemiqhwn pws kIqw[ iesqoN ip`CoN ipqw dI mOq qoN bwAd Awp vwhI dy kMm ivc l`g gey[

* EstI klonI, nzdIk AYm.pI. dI koTI, fwkGr pRqwp ngr, nMgl fYm, izlHw ropV-140125, mo: 98722-91292, Pon: 01887-228551

gurmiq pRkwS 99 Agsq 2009

swihqk ibrqI hox krky vwhI dw kMm vDyry rws nw AwieAw qy Awpny FwfI jQw iqAwr kr ilAw[swihqk s&r:swihqk s&r:swihqk s&r:swihqk s&r:swihqk s&r:

igAwnI sohx isMG sIql jI bcpn qoN hI risk mn vwly sn[Awp ny igAwrW swl dI aumr qk kwdr Xwr dw ‘pUrn Bgq’,kwlIdws dw ‘rUp bsMq’, ‘Swh bihrwm’, ‘dulw B`tI’ Awid AnykWik`sy pVH ley sn[ cOdW-pMdrW swl dI aumr ivc hI Awp ny kivqwvWilKxIAW SurU kr id`qIAW jo 1928 eI. qoN pMjwbI dy mwisk p`qrWivc CpxIAW SurU ho geIAW sn[ sIql jI ‘myrI swihqk svY-jIIIIIvnI’2 ivc ilKdy hn- “1928 eI. ivc pihlI vwr myrI kivqwmwisk p`qr ‘kvI’ ivc CpI[ aus dI mYƒ eynI KuSI hoeI ijMnI1974 eI. ivc ‘swihq AkwfmI’ dw AYvwrf imlx dI[” 1932eI. qoN 1934 eI. dy ivckwr Awp dIAW CotIAW khwxIAW ‘PulvwVI’,‘hMs’, ‘pRIqm’ Awid rswilAW ivc CpIAW[ 1935 eI. ivc sIqljI FwfI bx gey[ BwvyN 1940 eI. ivc Awp dw pihlw kwiv-sMgRih‘vihMdy hMJU’ pRkwiSq hoieAw pr Awp dI pCwx ies smyN qk iekFwfI dy rUp ivc bx cukI sI[

iek FwfI dy rUp ivc sIql jI ny pMjwb dy c`py-c`py ƒ gwihAwqy lokW dy idlW dI DVkx bxy[ Bwrq dy bwkI sUibAW qoN ibnWmlwieAw, QweIlYNf, ieMglYNf Awid ivdySW ivc vI BRmx kIqw[ ijQysuirMdr kOr pMjwb dy siBAwcwr ƒ gIqW dy rUp ivc ibAwnx leIlok-idlW dI DVkx qy ‘pMjwb dI koiel’ krky jwxI jWdI hY, auQy ig.sohx isMG sIql pMjwbIAq dI AxK qy bhwdrI ƒ iek FwfI dy rUpivc ibAwnx krky pMjwb dy hrmn ipAwry lok-kvI krky svIkwirAwqy siqkwirAw igAw hY[ 1947 eI. dI dyS-vMf qoN bwAd AwpluiDAwxy Aw v`sy[

igAwnI sohx isMG sIql pMjwbI dy iek bhup`KI lyKk sn[Awpny ij`Qy iek FwfI dy rUp ivc vwrW ƒ gwivAw, auQy vwr swihq dIisrjxw vI kIqI[ iek kvI dy rUp ivc gIq ilKy, iek glpkwr dyrUp ivc khwxIAW qy nwvl ilKy Aqy iek ieiqhwskwr dy rUp ivcisK-ieiqhws dI Koj pVqwl kr ky AnykW ieiqhwsk pusqkW ilKIAW[

gurmiq pRkwS 100 Agsq 2009

Awp ny v`fI igxqI pusqkW ilKIAW hn[ ieQy AsIN Awp dy swihqks&r dy v`K-v`K pVwvW qy rUpW dw lyKw-joKw krn dw jqn krWgy[a) sIql jI lok-kvI qy FwfI dy rUp ivc:a) sIql jI lok-kvI qy FwfI dy rUp ivc:a) sIql jI lok-kvI qy FwfI dy rUp ivc:a) sIql jI lok-kvI qy FwfI dy rUp ivc:a) sIql jI lok-kvI qy FwfI dy rUp ivc:

igAwnI sohx isMG sIql jI AwpxI svY-jIvnI ivc ilKdy hnik sB qoN pihlW mYN ‘FwfI’ hW, iPr ‘is`K ieiqhws dw lyKk’ qy iPr‘nwvlkwr’[3 lok-kwiv prMprw qy lok-gwiekI ivc FwfI qy vwrkwrdw kwPI mh`qv irhw hY[ FwfI lok-kwiv prMprw nwl sMbMiDq hoxkrky ienHW dw hunr bhuq purwxw hY[ ieh lok sUrimAW dI mihmwgwauNdy sn[ “vrqmwn pRsMg ivc ‘FwfI’ Sbd dw ArQ kyvl gurU-j`s gwaux vwly gurmiq pRcwrk qoN hY, jo F`f qy swrMgI nwl sjI sMgqivc sUrimAW dw j`s gwauNdy hn[4 pihlW-pihl BrweI-mrwsI FwfIik`sy gwauNdy sn[ B`t lok vI j`s qy mihmw dIAW vwrW gwauNdy sn[pMjwb ivc vrqmwn rUp ivc FwfI prMprw is`K ieiqhws nwl juVIhoeI hY[

igAwnI sohx isMG sIql ny igAwnI pws krn ip`CoN 1935 eI.ivc FwfI jQw bxw ky is`K ieiqhws ƒ swrI aumr gwieAw[ FwfIbxn dI pRyrnw Awp ƒ 1934 eI. ivc imlI jdoN iek rws mMflI Awpdy ipMf (kwdIivMf) AweI qy aunHW ny pUrn Bgq qy rwjw hrI cMd dynwtk Kyfy sn[ aunHW ivc iek rbwbI lVkw sI jo AwpxI im`TI Awvwzivc gurbwxI dy Sbd gwauNdw sI[ lok aus dI Awvwz ’qy moihq sn[ies nwtk-mMflI dy cly jwx bwAd ipMf dy kuJ muMfy igAwnI sohxisMG sIql pws Awey qy kihx l`gy ik FwfI jQw iqAwr kIqw jwvy[F`f qy swrMgI vjwauxw is`Kx leI igAwnI sohx isMG sIql qy aus dyswQI b`lW vwly BweI jg isMG pws gey, pr aus ny ieh kih ky ienHWƒ Tukrw id`qw ik srdwr jI, mYN bUhy ’qy SrIk pYdw nhIN krny[5 FwfIbxn dI pRbl ie`Cw kr ky igAwnI sohx isMG jI sIql lilAwxI dyBrweI bwbw crwgdIn pws gey qy aus pwsoN swrMgI dy gur is`Ky[ iesip`CoN sIql jI dw swQI gurcrn isMG swrMgI vjwaux l`g ipAw qy iqMnyjxy (s. hrnwm isMG, s AmrIk isMG qy s. sohx isMG sIql) F`fW[

igAwnI sohx isMG sIql6 jI ud ilKdy hn ik swfy FwfI-Kyqrivc pRvyS krn qoN pihlW iqMn FwfI jQy bwbw ikSn isMG kVqoV, kvI

gurmiq pRkwS 101 Agsq 2009

sohx isMG GukyvwlIAw qy BweI sohx isMG BIlHw dy jQy bVy pRis`D sn[ienHW iv`coN GukyvwlIAw sB qoN pRis`D kvISr sI, ijs dy ic`Ty myilAW’qy bhuq ivkdy sn[ igAwnI sohx isMG sIql ienHW iqMnW qoN AglIpIVHI dw FwfI sI Aqy ies Kyqr ivc Awp dw nwm sB qoN v`D pRis`DhoieAw[ GukyvwlIAw ny FwfIAW dI mMg ƒ muK r`K ky koeI 8-9 pRsMgWdIAW pusqkW ilKIAW sn[ sIql jI ud ilKdy hn- “iek ipMf ivcAsIN dIvwn ’qy gey[ AsW pRsMg SurU kIqw qW swhmxy do-iqMn s`jxik`sw KolH ky bih gey[ mYN ieauN mihsUs kIqw ik aunHW dw iDAwn swfygwaux v`l nhIN, sgoN auh swfI glqI PVn dI icMqw ivc sn[ mYN idlivc Dwr leI ik gwaux vwsqy pRsMg vI Awp ilKxy hoxgy[”7

sB qoN pihlw pRsMg sIql jI ny 1 jnvrI 1935 eI. ƒ sRI gurUgoibMd isMG jI dy Avqwr Dwrn bwry ‘dsmyS Awgmn’ iliKAw[ iesip`CoN sIql jI 1979 eI. qk lgwqwr pRsMg ilKdy rhy qy gwauNdy rhy,ijnHW dI igxqI 78 hY[ ienHW swry pRsMgW ƒ sIql jI ny 18 pusqkWivc pRkwiSq kIqw[ ies dw vyrvw ies pRkwr hY:-1. dmsyS Awgmn 1-1-19352. ShId gMj isMGxIAW (lwhOr) 2-4-19353. ShIdI gurU Arjn dyv jI 15-5-19354. bMdI CoV gurU hirgoibMd swihb jI 2-6-19355. swkw srihMd-ShIdI Coty swihbzwdy 25-9-19356. gurU nwnk dyv jI qy nmwz dOlq Kwn 11-10-19357. vlI kMDwrI 30-10-19358. swkw g`fI pMjw swihb 5-1-19369. isMGW ny AbdwlI qoN F`kW CufvweIAW 10-1-193610. ipAwry dw ipAwrw 9-11-193611. ShIdI gurU qyg bhwdr jI 12-12-193612. bwlw pRIqm (gurU goibMd isMG jI) 24-12-193613. ShIdI mhW isMG mukqsr 4-1-193714. bMdw isMG dI srihMd au~qy &qih 1-3-193715. jMg sYd ^wn 1-8-193716. ShIdI BweI qwrU isMG jI 21-8-1937

gurmiq pRkwS 102 Agsq 2009

17. syT nwhrU m`l 3-12-93718. ShIdI subyg isMG Swhbwj isMG 2-8-193819. gurU nwnk dyv jI ruhyl KMf Xwqrw 1-10-194120. ShIdI s. hrI isMG nlUAw 5-10-194221. ShIdI bwbw dIp isMG 23-11-194322. jMg BMgwxI-gurU goibMd isMG 10-11-194423. ShIdI bMdw isMG 20-9-194624. vwr bIbI swihb kOr 1-1-194725. ShIdI AkwlI PUlw isMG 13-2-194826. jMg cmkOr 15-8-194827. jMg mulqwn muz`Pr Kwn dI mOq 6-10-194828. ksUr &qih kuqbdIn ƒ jwgIr 10-10-194829. cox pMj ipAwry 12-12-194830. ShIdI BweI qwrw isMG ‘vW’ 1-3-194931. jMg hirgoibMdpurw-CyvyN gurW nwl 15-3-194932. f`ly dw isdk bMdUk prKxI 23-3-194933. m`sy rMGV dI mOq 4-5-194934. cODrI n`Qy dI bhwdrI 4-7-194935. v`fw G`lUGwrw 19-7-194936. jMg ipplI swihb (G`lUGwry ip`CoN) 9-8-194937. ShIdI BweI boqw isMG 2-12-194938. Cotw G`lUGwrw 12-2-195039. ksUr mwr ky pMfqwxI CufweI 18-2-195040. zYn ^wn srihMd dI mOq 28-2-195041. Aihmd Swh dw ATvW hmlw 4-3-195042. jMg sMgrwxw swihb (pw: 6) 29-3-195043. ibDI cMd GoVy ilAWdy 2-4-195044. ShIdI BweI mnI isMG 4-4-195045. ShIdI BweI gurbKS isMG 19-5-195046. Swh zmwn dw Aw^rI hmlw 28-8-195047. kSmIr &qih ‘is`K rwj’ ivc Swml 7-10-1950

gurmiq pRkwS 103 Agsq 2009

48. au~c dw pIr (dsmyS gurU) 30-12-195049. jMg llw byg (pw:6) 27-1-195150. bwbr dI c`kI-gurU nwnk dyv jI 8-2-195151. jMg pYNdy Kwn (pw:6) 15-2-195152. jlwlwbwd mwr ky pMfqwxI CufweI 25-6-195153. hmzw gOs qy gurU nwnk dyv jI 11-7-195154. ndOx Xu`D 30-5-195355. rusqm KW dI AnMdpur ’qy cVHweI 1-7-195356. husYnI qy ikrpwl dI mOq 2-1-195457. bic`qr isMG dw hwQI nwl jMg 10-3-195458. siqgur nwnk pRgitAw 21-3-195559. hirgoibMd swihb pRgty 20-4-195560. pRsMg BweI jogw isMG 26-4-195561. civMfy dIAW isMGxIAW dI bhwdrI 5-7-195562. ShIdI hkIkq rwey 9-7-195563. jMg rwm rauxI mIr mMnU nwl 12-7-195564. nwdr dw ihMd ’qy hmlw 11-9-195565. mwqw sul`KxI (pw:6) 1-8-195666. s`jx T`g qy gurU nwnk dyv jI 5-8-195667. ipMglw qy bIbI rjnI 9-8-195668. KfUr dw qpw iSvnwQ 10-8-195669. bwbw Awdm qy BweI BgqU 30-12-195670. AGV isMG h`QoN momn KW dI mOq 18-1-195771. s`qw blvMf qy l`Dw aupkwrI 8-6-195772. BweI gurdws dy isdk dI prK 13-6-195773. m`Kx Swh gurU lwDo ry 27-6-195774. ivAwh kMvr nOinhwl isMG 18-8-195775. jMg ihMd qy cIn 25-12-196276. hYdrwbwd dI ij`q 20-9-194877. jMg hzro 29-8-195078. ShIdI s. aUDm isMG 2-12-1979

gurmiq pRkwS 104 Agsq 2009

ienHW swrIAW vwrW ƒ igAwnI sohx isMG sIql ny 18 pusqkW dyrUp ivc pRkwiSq kIqw[ ij`Qy sohx isMG Gu`kyvwlIAw AwpxIAWpRkwiSq vwrW nwl FwfI Sbd (FwfI ikrxW, FwfI hMJU, FwfI qrMgW)ilKdw sI, sIql jI ny AwpxIAW vwrW nwl ‘sIql’ aupnwm vrq kyAwpxI v`KrI pCwx bxweI[ Awp dIAW FwfI vwrW dIAW pusqkW dynwm hn—1. sIql ikrxW 2. sIql sunyhy3. sIql hMJU 4. sIql hulwry5. sIql qrMgW 6. sIql pRsMg7. sIql pRkwS 8. sIql qrwny9. sIql vwrW 10. sIql qwGW11. sIql vlvly 12. sIql cMigAwVy13. sIql cmkW 14. sIql rmzW15. sIql aumMgW 16. sIql AMigAwry17. sIql munwry 18. sIql sugwqW

ies qoN ibnW ‘is`K rwj ikvyN igAw?’ dI lMmI vwr hY jo dopusqkW ‘is`K rwj ikvyN igAw?’ qy ‘duKIey mW-puq’ ivc Put-notW dIQW drj hY[ pRo. krqwr isMG (kwlVw)8 dw kihxw hY ik sIql jI nymrdW dIAW vwrW gweIAW hn[ kyvl is`KW dIAW hI nhIN hor dyS-BgqW dIAW vI[ hkIkq rwey qy Bwrq-cIn XuD Awid dIAW vwrW iesdy pRq`K pRmwx hn[ ies pRkwr sIql jI iek sYkUlr FwfI bx geysn[ sIql jI bwkI FwfIAW nwloN vDyry pVHy-ilKy hox krky, AwpxIAWvwrW dy nwl jo ieiqhwsk ivAwiKAw krdy sn, ies krky auh lokWivc sB qoN vDyry slwhy gey[(A) sIql jI iek is`K-ieiqhwskwr dy rUp ivc:(A) sIql jI iek is`K-ieiqhwskwr dy rUp ivc:(A) sIql jI iek is`K-ieiqhwskwr dy rUp ivc:(A) sIql jI iek is`K-ieiqhwskwr dy rUp ivc:(A) sIql jI iek is`K-ieiqhwskwr dy rUp ivc:

igAwnI sohx isMG jI sIql dw iek FwfI hox dy nwqy is`Kieiqhws nwl vDyry vwh ipAw sI[ ‘is`K rwj ikvyN igAw?’ aunHW dyFwfI jQy dw ‘mwstr pIs’ sI[ ies ƒ Awp vwr dy rUp ivc gwauNdyrhy sn[ ies smyN dOrwn hI sIql jI ny AMgryzI ivc ilKIAW is`Kieiqhws dIAW kuJ pusqkW pVHIAW sn jo aunHW ƒ kuJ im`qrW-dosqWv`loN ByNt hoeIAW sn[ ienHW pusqkW ny is`K ieiqhws bwry hor jwxkwrI

gurmiq pRkwS 105 Agsq 2009

pRwpq krn dI cyStw jgweI qW Awp jI ny is`K rYPrYNs lwiebRyrIAMimRqsr dI shwieqw (shUlq) nwl mhwrwjw dlIp isMG bwry kwPImswlw iek`Tw kr ilAw[ 15 ApRYl 1944 eI. ƒ Awp ny ‘is`K rwjikvyN igAw?’ AwpxI pihlI ieiqhwsk pusqk iqAwr kr leI jojUn 1944 eI. ivc pRkwiSq hoeI[ ies qoN ip`CoN Awp ny is`K ieiqhwsƒ aulIkxw SurU kr id`qw qy hyT ilKIAW pusqkW kOm dI JolI ivcpweIAW:-1. is`K rwj ikvyN igAw jUn 19442. duKIey mW-pu`q jUn 19463. bMdw isMG ShId dsMbr 19464. is`K rwj ikvyN bixAw mwrc 19505. is`K rwj qy Syry pMjwb nvMbr 19506. is`K imslW qy srdwr Grwxy sqMbr 19527. mn`uKqw dy gurU-gurU goibMd isMG jI dsMbr 19668. mn`uKqw dy gurU-gurU nwnk dyv jI nvMbr 19679. mn`uKqw dy gurU-gurU AMgd dyv jI qoN gurU qyg bhwdr jI qk meI 1971

iqMn pusqkW is`K ieiqhws dIAW b`icAW vwsqy ilKIAW hn:-1. Drm dw rwKw-gurU qyg bhwdr AkqUbr 19752. bwbw nwnk dsMbr 19753. is`K ShId qy XoDy jnvrI 1976

is`K ieiqhws nwl sMbMiDq igAwnI sohx isMG sIql dw sB qoNKoj BrpUr kMm ‘is`K ieiqhws dy somy’ pMj ijldW ivc ilKxw hY[

is`K ieiqhws nwl sMbMiDq gRMQW ‘sRI gur soBw’ qoN lY ky ‘sUrjpRkwS’ qk smW pYx ’qy sBnW ivc rlw pY igAw[ ies rly dw kwrnieh hY ik 1716 eI. ivc bwbw bMdw isMG dy ShId hox ip`CoN is`K doDiVAW ivc vMfy gey[ grm iKAwlIAW ny mn bxw ilAw ik iksy vIkImq au~qy srkwr nwl smJOqw nhIN krnw[ ieh q`q Kwlsw jMglWivc clw igAw[ dUjy pwsy nrm-iKAwlIey is`K gurduAwirAW dI syvwqk hI sMquSt rih gey[ sihjy-sihjy swry gurduAwirAW au~pr pujwrIkwbz ho gey[ ienHW pujwrIAW ny hwkmW qy pMfqW ƒ KuS r`Kx leI is`KDrm dy AsUlW ivc iF`l dyxI SurU kr id`qI qy bRwhmxI rIqW is`KI ivc

gurmiq pRkwS 106 Agsq 2009

dwKl ho geIAW[igAwnI sohx isMG sIql9 jI ilKdy hn ik iek idn myry mn

ivc i^Awl AwieAw ik ienHW ieiqhwsW bwry Koj krnI cwhIdI hY[is`KI dy i^lwP jo Asr pwaux dw koJw jqn kIqw igAw, aus au~qycwnxw pwauxw cwhIdw hY[ mYN mn bxwieAw ik ‘sRI gur soBw’ qoN lY ky‘sUrj pRkwS’ qk Koj kIqI jwvy[ ienHW ieiqhwsW dI bolI kwPI AOKI(ibRj BwSw) hY, jo Awm pwTk dI smJ qoN bwhr hY[ iPr sMmq vI AYsyibKVy FMg nwl id`qy gey hn ik jo purwx kQwvW qoN jwxU nhIN, auhdyvwsqy smJxy AOKy hn[ ijvyN:- ‘sMmq solw so gRih jwno’ (1609ib:), ‘sis Kt irq gRih sMmqo’ (1669), ‘sis Kt gRih pun bydbKwnI’ (1694) Awid[ ieh gRMQ ilKy vI kivqw dy rUp ivc hn[ienHW auprokq g`lW ƒ muK r`K ky mYN ‘is`K ieiqhws dy somy’ nwm dw gRMQiliKAw, ijs dy pMj Bwg hn[

‘is`K ieiqhws dy somy’ gRMQ dy pMj BwgW ivc jo is`K-ieiqhwsnwl sMbMiDq gRMQ Awey hn aus dw vyrvw ies pRkwr hY—a) is`K ieiqhws dy somy (Bwg pihlw) AkqUbr 1981, ies ivc pMjgRMQ hn-

(1) sRI gur soBw krqw sYnw piq(2) gur iblws krqw kuier isMG(3) gur iblws pwqSwhI CyvIN(4) bMswvlInwmw krqw kysr isMG (iC`br)(5) gur iblws krqw suKw isMG

(A) is`K ieiqhws dy somy (Bwg dUjw) Agsq 1982gRMQ hn—

(1) gurU nwnk mihmw krqw srUp dws B`lw[(2) mihmw pRkwS krqw srUp dws B`lw[(3) prcIAW syvw dws audwsI[(4) nON gur pRxwlIAW[

(e) is`K ieiqhws dy somy (Bwg qIjw) - Agsq 1982ies ivc kvI sMqoK isMG jI dI mhwn rcnw ‘nwnk pRkwS’ hY[

(s) is`K ieiqhws dy somy (Bwg cOQw) - nvMbr 1983

gurmiq pRkwS 107 Agsq 2009

ies ivc ‘gur pRqwp sUrj gRMQ’ dIAW pihlIAW ds rwsW hn[(h) is`K ieiqhws dy somy (Bwg pMjvW) - jnvrI 1984

ies ivc gur pRqwp sUrj gRMQ dw bwkI Bwg hY[is`K ieiqhws dw ieh kMm sIql jI ny bVI lgn qy imhnq nwl

kIqw[ lgwqwr A`T-A`T, nON-nON GMty bYTdy rhy[ ies kMm ƒ vyK ky iekvwr fw. mihMdr isMG rMDwvw ny gurU nwnk dyv XUnIvristI AMimRqsrdy vweIs cWslr swihb fw. jy. AY~s. gryvwl ƒ ikhw sI ik swƒigAwnI sohx isMG sIql ƒ fI.ilt dI AwnryrI ifgrI dyxI cwhIdIhY[ pr ieh sMBv nw ho sikAw[ is`K ieiqhws dy somy pMjW BwgW ivchI Awp ny mUl rcnw ivc it`pxIAW dy ky ij`Qy is`K isDWqW dI Av`igAwhoeI, dI soD kIqI hY[(e) kvI qy gIqkwr sIql jI :

igAwnI sohx isMG sIql jI ij`Qy iek supRis`D FwfI sI, auQyiek sPl kvI qy gIqkwr vI sI[ Awp ny F`f-swrMgI nwl gwauxvwlIAW vwrW dI rcnw dy nwl-nwl kuJ kivqwvW qy gIq vI ilKy[Awp dI kivqw Awp dy in`jI jIvn qy ikswnI dIAW muSklW duAwlykyNdirq hY[ ipqw dI mOq ip`CoN Awp ny jo iqMn swl vwhI ivc ibqwey,ienHW pRBwvW ƒ hI Awp ny kivqw dw rUp id`qw[ ievyN hI Awp dy gIqWivc dMpqI-jIvn qy dyS-BgqI dy jzby hn[ ‘vihMdy hMJU’, ‘s`jryhMJU’ qy ‘idl dirAw’ Awp dy kwiv sMgRih hn Aqy ‘kysrI dup`tw’ qy‘jdoN mYN ilKdw hW’ gIqW dIAW pusqkW hn[(s) glpkwr igAwnI sohx isMG sIql :-

glp rUp ivc igAwnI sohx isMG sIql ny khwxIAW qy nwvldovyN ilKy[ pVHdy smyN ij`Qy Awp ny kivqw ilKxI SurU kr id`qI sI, auQykhwxIAW ilKxw vI iesy aumr dI aupj hY[ pihlI khwxI 23PrvrI, 1932 eI. ƒ ‘vYrI puqr’ ilKI, jo ‘PulvwVI’ mwisk p`qrivc CpI[ ieh khwxI sIql jI dy mwmy dy lVky Arjn isMG bwrysI[ ies dw ivSw AOlwd dw mwipAW ƒ duK dyxw hY[ ies qoN bwAdsIql jI ny inrMqr khwxIAW ilKIAW ijnHW dI igxqI 24 hY Aqy iehiqMn khwxI sMgRih ‘jwgdy supny’, ‘AMqrjwmI’ qy ‘kdrW bdl geIAW’

gurmiq pRkwS 108 Agsq 2009

ivc pRkwiSq hoeIAW hn[khwxIAW qoN ibnW igAwnI sohx isMG sIql jI ny nwvl vI ilKy

ijnHW dI igxqI fyF drjn hY[ swihq AkwfmI dw AYvwrf imlxqk, sIql jI ƒ kuJ hlikAW ivc nwvlkwr mMinAw hI nhIN jWdwsI[ jd ‘jug bdl igAw’ nwvl au~pr Awp ƒ swihq AkwfmI dwpurskwr imilAw qW fw. hirBjn isMG vrigAW ny vI ikhw, “AsINbhuq glqI kIqI hY ik igAwnI sohx isMG sIql ƒ iek FwfI hIsmJdy rhy hW[”

drAsl sIql jI ny dyS dI vMf qoN bwAd nwvl ilKxy SurU krid`qy sn[ aus ny Awpxw sB qoN pihlw nwvl 1933 eI. ivc ‘SwmdI ivswKI’ iliKAw[ieh nwvl ksUr dI srwPI Prm ‘ikSn isMGkrqwr isMG’ dy kihx ’qy iliKAw jo ivswKI dy purb ’qy mu&q vMifAwigAw[ ieh 80 sPy dw BweI vIr isMG dy ‘suMdrI’ qy ‘ibjY isMG’vrgw nwvl sI[ muPq vMifAw jwx krky ieh nwvl muPq ivc hIgvwc igAw[ swihqk p`KoN Awp ny pihlw nwvl ‘mul dw mws’ 4 ApRYl1947 eI. ƒ pUrw kIqw sI[ ieh pihlW nwtk rUp ivc iliKAw igAwqy iPr ies ƒ nwvl dw rUp id`qw igAw[ ieh nwvl dyS dI vMf qoNbwAd 1949 eI. ivc pRkwiSq hoieAw[ sIql ny jo nwvl ilKy aunHWdI hyTW AsIN q&sIl idMdy hW-

nwvl dw nwmnwvl dw nwmnwvl dw nwmnwvl dw nwmnwvl dw nwm pUrw hox dI imqIpUrw hox dI imqIpUrw hox dI imqIpUrw hox dI imqIpUrw hox dI imqI Cwpx dI imqICwpx dI imqICwpx dI imqICwpx dI imqICwpx dI imqI1. mul dw mws 4-4-1947 ApRYl 19492. ivjogx 3-12-1950 jnvrI 19513. AMnHI suMdrqw 2-3-1952 AkqUbr 19524. dIvy dI loA 29-11-1952 ApRYl 19535. pqvMqy kwql 9-5-1955 jUn 19556. jMg jW Amn 10-8-1958 Agsq 19597. bdlw 2-5-1959 julweI 19598. DrqI dy dyvqy 10-11-1959 jnvrI 19609. pRIq ik rUp 24-8-1960 sqMbr 196010. DrqI dI bytI 11-9-1960 nvMbr 1960

gurmiq pRkwS 109 Agsq 2009

11. kwly prCwvyN 5-1-1961 mwrc 196112. pRIq qy pYsw 20-11-1961 dsMbr 196113. qUqW vwlw KUh 17-12-1962 mwrc 196314. eIcoigl nihr qk 17-2-1966 mwrc 196615. jug bdl igAw 19-10-1971 dsMbr 197216. jvwlwmuKI 29-5-1972 Agsq 197217. suM\w Awhlxw 25-10-1973 dsMbr 1973do ieiqhwsk nwvl ilKy—1. mhwrwxI ijMdW 4-10-1960 jnvrI 19612. mhwrwjw dlIp isMG 7-2-1961 mwrc 1961

sIql jI ny iqMn Coty nwvl ilKy—‘surg svyrw’ (ApRYl 1961),‘ihmwilAw dy rwKy’ (jUn 1963), ‘sBy swJIvwl sdwiein’ (PrvrI1965)[ sIql jI dy kuJ nwvl ADUry rih gey, ikauNik aumr ny swQnw id`qw[ ‘jug bdl igAw’ qoN ip`CoN Awp ny ‘auh pwgl nhIN’ nwvlilKxw SurU kIqw sI pr auh pUrw nw hoieAw[ ievyN hI Awp ny soicAwsI ik SoloKov dy mhwn nwvl ‘qy fwn vihMdw irhw’ dI qrz ’qy iekv`fw nwvl iliKAw jwvy ijs ivc bwbw bMdw isMG bhwdr qoN lY kymhwrwjw rxjIq isMG qk dy is`KI jIvn ƒ ibAwn kIqw jwvy[ iehnwvl ‘isMG buky’ isrlyK ADIn ilKxw SurU kIqw sI, pr pUrw nhINhoieAw[

igAwnI sohx isMG sIql pws jIvn dw lMmw qjrbw sI qy g`lkihx dw AMdwz aunHW ƒ AwauNdw sI[ iesy krky Awp dy nwvl mwJy dyjIvn ƒ AWcilk p`Dr ’qy ibAwn krdy hn[ Awp ny swry nwvl mwlvydy Sihr luiDAwxw ivc bYT ky ilKy pr swirAW nwvlW dw GtnwkRmAqy plwt mwJy dw ielwkw hY[ mwJy dI DrqI nwl aunHW ƒ moh sI[ pRo.gurcrn isMG jI10 ilKdy hn ik pMjwbI dy nwvlkwrW kol auh kuJ nhINhY jo sIql jI ivc suqy-isD qy Awp muhwry hI sI[ pyNfU jIvn dwEVkW dw qzrbw, lok-sMskwrW dI GoK qy smJ, bolI dI srlqw,auqmqw qy TyTqw qy nwl-nwl khwxI joVn qy kihx dI rsI hoeI jwcaunHW ivc jmWdrU glpkwrI dy gux sn[ Awp jIvn ivc iB`j ky ilKdy

gurmiq pRkwS 110 Agsq 2009

sn[ nwvl ilKx qoN pihlW Awp ny AnykW nwvl pVHy sn[igAwnI sohx isMG sIql dy swihqk s&r dI jykr g`l krIey

qW aunHW dw swrw jIvn hI is`K Drm, swihq qy is`K ieiqhws dy lyKysI[ Awp ny 78-79 vwrW, 24 khwxIAW, 22 nwvl, 18 is`Kieiqhws dIAW pusqkW, 2 iekWgI, 2 svY-jIvnIAW (myrI swihqksvY-jIvnI qy vyKI mwxI dunIAW) ilKIAW[ ies swihqk kwrj bdlyAwp ƒ ijaUNdy-jIA mwx-snmwx vI bhuq imly hn[ 1962 eI. ivc‘kwly prCwvyN’ ƒ BwSw ivBwg pMjwb v`loN ienwm imilAw[ Bwrqsrkwr dI AYjUkySn minstrI v`loN iqMn nwvlW ƒ ‘surg svyrw’(1962), ‘ihmwlIAw dy rwKy’ (1964) qy ‘sBy swJIvwl sdwiein’(1966) ƒ ienwm imly[ Bwrq srkwr dI ‘swihq AkwfmI’ v`loN1974 eI. ivc ‘jug bdl igAw’ ƒ snmwn imilAw[ 1979 eI.ivc SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI, AMimRqsr v`loN Awp ƒ ‘SRomxIFwfI’ dy rUp ivc snmwinAw igAw[ 1983 eI. ivc pMjwb srkwrv`loN ‘SRomxI FwfI qy SRomxI swihqkwr’ vjoN snmwinAw igAw[it`pxIAW qy hvwly :it`pxIAW qy hvwly :it`pxIAW qy hvwly :it`pxIAW qy hvwly :it`pxIAW qy hvwly :1. sohx isMG sIql, ‘myrI swihqk svY-jIvnI’, pMjwbI XUnIvristI, pitAwlw,

1985, pMnw 12.2. auhI, pMnw 13.3. auhI, pMnw 35.4. krqwr isMG (kwlVw) (pRo.), ‘sohx isMG sIql-lok kvI qy FwfI’,

‘pMjwbI dunIAW’ BwSw ivBwg pMjwb, Agsq 1977, pMnw 46.5. sohx isMG sIql, ‘vyKI mwxI dunIAW’, sIql pusqk BMfwr luiDAwxw,

1983, pMnw 115.6. pMjwb dI FwfI klw, ‘kOmI eykqw’, meI 1976.7. ‘myrI swihqk svY-jIvnI’, pMnw 231.8. ‘sohx isMG sIql-lok kvI qy FwfI’, pMjwbI dunIAW 1977, pMnw 55.9. ‘vyKI mwxI dunIAW’, (svY-jIvnI), pMnw 337.10. pMjwbI dw nvW nwvlkwr : sohx isMG sIql, swihq smwcwr, Agsq

1961, pMnw 127-28.

gurmiq pRkwS 111 Agsq 2009

AMiqm svws qoN pihlW-sIql jIAMiqm svws qoN pihlW-sIql jIAMiqm svws qoN pihlW-sIql jIAMiqm svws qoN pihlW-sIql jIAMiqm svws qoN pihlW-sIql jI-BweI jogw isMG kvISr*

prmwqmw dI rcI hoeI ies isRStI AMdr keI vwr Aijhy mhwnivAkqI pRvyS krdy hn ijnHW dI Xwd sdIvIN bxI rihMdI hY[ aunHW dyqur jwx qoN bwAd vI lok aunHW dy bolW ƒ qrsdy hn Aqy aunHW dIAWilKqW iv`coN aunHW dI qsvIr vyKdy hn[ sUrj Awpxy nwl juVIAWkhwxIAW dI pRvwh nhIN krdw[ auh rozwnw cVHdw hY qy smucy sMswr ƒcwnx dIAW irSmW dI dwq vMf ky rwq dI bukl ivc KmoS ho jWdw hY[auh v`KrI g`l hY ik sMswirk lokW dw sUrj pRqI idRStIkox Al`g-Al`g hY[ koeI mnuK cVHdy sUrj dI lwlI iv`coN Awpxy jIvn dI s`jrIsvyr Bwldw hY qy koeI dwinSmMd fubdy sUrj dIAW sunihrI ikrxWiv`coN mOq dy kwly prCwivAW dI hkIkq ƒ pRvwn krdw hY[ pr ijssUrj dI Aw^rI Jlk dy rU-b-rU AwpW ho rhy hW auh pYdw qW iesdunIAW ’qy Awm AwdmI vWg hoieAw pr AwpxI nyk krnI sdkwAwpxy ieSt ƒ pUjdw-pUjdw l`KW lokW leI siqkwrXog ho inbiVAw[pMjwbI swihq dI ih`k au~qy auhdy ‘krm’ dIAW Aim`t pYVW dy inSwnnvyN rwhgIrW dw p`Q pRdrSk krdy rihxgy[ ijvyN iksy Swier dw kQnhY “hr dOr ky mlwh hmyN Xwd rKyNgy, swihl py kuC AYsy inSW CoVdyNhm”[ Awpxy ieSt dI iebwdq ih`q auh krmXogI lgwqwr ATwrW-ATwrW GMty bYT ky vI ilKdw irhw[A`j AsIN aus mhwn Awqmw dysrIrk rUpI ipMjrw iqAwgx qoN kuJ GMty pihlW khy hoey Sbd hU-b-hU sWJy kr rhy hW ijs dw nwm iksy jwxkwrI dw muQwj nhIN Bwv SRomxIFwfI Aqy nwvlkwr igAwnI sohx isMG 'sIql'[ ieh sUrj dy fubxdI Aw^rI Jlk sI Bwv aunHW dI izMdgI dI AwKrI rwq qoN pihlW 22sqMbr 1998 dw idn, sMbMD ies qrHW juiVAw ik dws ny cMfIgVH qoNbtwly vwieAw ropV Awauxw sI pr sIql-imlwp dI qWG luiDAwxy lYgeI[ jdoN b`s A`fy ’qy phuMicAw qW mohlyDwr bwirS ivc C`qrI vwly

*ipMf qy fwk: Bwgovwl, qih : btwlw (gurdwspur)-143511

gurmiq pRkwS 112 Agsq 2009

irkSy ivc bYT ky, TIk do vjy dws sIql Bvn luiDAwxw ivKy phuMcigAw[ gyt lMG ky kI vyiKAw ik iek v`fy swry mkwn dy iek ih`sy ivciek CotI ijhI cwrpweI qy bwQrUm dy nzdIk by-v`sI dy Awilm ivcbYTw hoieAw is`K jgq dw mhwn ivdvwn FwfI igAwnI sohx isMGsIql[ izMdgI dy aus AwKrI idn aunHW pihrwvy vjoN ic`tw kuVqwpzwmw, au~pr l`kVI dy imAwn vwlI rvwieqI sRI swihb, au~pr dIic`tI pqlI ijhI jYkt qy sIs ’qy CotI ijhI pIly rMg dI kyskIsjweI hoeI sI[ bVy Adb sihq dws Pqh bulw ky aunHW dy kol bYTwhoieAw ieh kih irhw sI, "bwpU jI! quhwfw ipCokV Aqy FwfI klwbwry Awauxw ikvyN hoieAw hY?" qW iekdm ijvyN aunHW dI swrI srIrkSkqI aunHW dI rsnw 'qy Aw geI hovy, ichry dw nUr viDAw qy im`T-bolI ivc kihx l`gy, "bytw! mYN mwipAW dw ieklOqw bytw sW, zmIn-jwiedwd coKI sI[ SrIk vYrI sn[ aunHW keI vwr mYƒ mrvwaux dIkoiSS kIqI pr r`b ƒ kuJ hor hI mnzUr sI["

"CotI aumr ivc hI mYƒ Dwrimk kivqwvW pVHn dw SONk sI[pVHweI ivc mYN mYitRk pws kIqI[ pr aus zmwny ivc koeI ivrlw hImYitRk krdw sI[ Br jvwnI dI aumr ivc Awpxy ipMf dy iqMn hwxIAWƒ nwl lY ky jQw bxwieAw[ srMgI Aqy F`fW is`Kx vwsqy icrwZdInmuslmwn ƒ ausqwd DwirAw Aqy pihlw dIvwn AsIN ksUr ivKy kIqw[aus qoN bwAd qrnqwrn hr m`isAw 'qy jwxw[ swfy smyN ivc s. sohxisMG Gu`kyvwlI Aqy s. ikSn isMG dy jQy mShUr sn[ pr myrwieiqhws kihx dw invyklw FMg sMgqW ny bhuq psMd kIqw[ vwihgurUdI rihmq, swz cuk ky ipMfoN quirAW ƒ ijhVy mzwk krdy sn auhIswfy pRsMsk bx gey[ ieQoN qk ik swfy ielwky dw iek mMinAw bdmwSijs ƒ myry SrIkW ny mYƒ mrvwaux vwsqy ikhw sI auh mYQoN muAwPImMgx vwsqy AwieAw[

sMgqW qoN imlI dwd ny mYƒ hor imhnq krn leI mjbUr kIqw[mYN Awpxy ik`qy ivc inpuMn hox leI Awpxy Drm dy ieiqhws qoN ielwvwcwry vyd, SwSqr, aupinSdW, eIsweI Drm dIAW dovyN AMjIlW Aqykurwn pVHI[ jdoN mYN nwvl 'dIvy dI loA' iliKAw qW mOlvI mYƒ mrvwidMdy jy kurwn dw AiDAYn nw kIqw huMdw[ ies qoN ielwvw kwlIdws qoN

gurmiq pRkwS 113 Agsq 2009

lY ky rivMdr nwQ tYgor qk Swied koeI hI ihMdI, sMsikRq, bMgwlI dwlyKk hovygw ijs ƒ mYN nw piVHAw hovy[

jdoN mYN aunHW dIAW ilKqW bwry g`l CyVI qW kihx l`gy ik SurU qoNhI mYƒ Awpxy ilKy pRsMg bolx dI Awdq sI[ iPr luiDAwxy Aw ky mYNrwq iek vjy qk bYT ky ilKdw irhw[ nqIjy vjoN myry gofy juV gey Aqydrd hoxI SurU ho geI[ hux mYN ilKxw C`f id`qw hY[

'is`K rwj ikvyN igAw' myrw bhuq ivikAw[ pr bhuq imhnq nwlilKy 'is`K ieiqhws dy somy' G`t ivky[ pr mYN sMquSt hW[ myrw iliKAwnwvl 'jug bdl igAw' BwrqI swihq AkYfmI id`lI v`loN purskwrivjyqw hY[ ies qrHW 'DrqI dy dyvqy' Aqy 'qUqW vwlw KUh' pMjwb skUlis`iKAw borf v`loN ividAwrQIAW ƒ pVHwey jWdy rhy[ bytw! mYN FwfIklw dy Awsry swrI dunIAW vyKI hY[ pr Awpxy pMjwb vrgI DrqI ikqynhIN l`BxI!"

jdoN mYN mwn-snmwnW bwry puiCAw qW sMquSt Bwv ivc boly ik mYNkdy iksy dI cwplUsI kr ky kuJ nhIN mMigAw[ jo myrI JolI ivc ipAwieh vwihgurU dI ikrpw nwl Aqy aus duAwrw bKSy guxW krky imilAwhY[ koeI duKdweI Gtnw bwry puCx 'qy aunHW ikhw ik dyS dI vMf myryvwsqy sB qoN duKdweI Gtnw sI[ pwiksqwn qoN ieDr Aw ky 'pMjwb dwaujwVw' pusqk ilK ky mYN Awpxy mn dw Bwr hOlw kIqw[ AMgryz clygey, gux nwl lY gey pr AOgux ieQy C`f gey[ aus qoN bwAd mYƒ AwpxIDrm pqnI krqwr kOr dy Aqy swrMgI mwstr pUrn isMG dy iv`CVn dwbhuq duK hoieAw[ jdoN mYN 'sIql' q `ls bwry g`l kIqI qW kihx l`gyik bcpn qoN hI mYN TMFy suBwA dw mwlk sW so Awpxw q `ls mYN AwphI 'sIql' r`K ilAw[ g`lbwq dOrwn aunHW ƒ bwr-bwr KMG AwauNdI rhIqy auh CwqI ivc hlkI-hlkI drd mihsUs krdy rhy[ so Acwnk mYNaunHW dI ibrD AvsQw Aqy ibmwrI dI hwlq ivc iek`ly rihx bwryizkr kIqw qW auh h`s ky kihx l`gy, "iehdw kwrn 'sIql' hI hY[myrI AMiqm ie`Cw hY ik myrw AwKrI svws pMjwb dI DrqI 'qy pUrw hovypr myry byty kYnyfw ivc hn[ aunHW vwsqy myry kol nw bYTxw mjbUrI hY[mYN auQy nhIN jw skdw[ vYsy mYN Awpxy v`fy lVky ƒ Pon kIqw hY, auhjldI Awaux vwlw hY[

gurmiq pRkwS 114 Agsq 2009

jdoN mYN Awpxy kvISr hox bwry d`isAw qW kihx l`gy, "bytw! klwkoeI mwVI nhIN, pr Xwd r`KIN, iksmq AjweIN jw skdI hY, primhnq nhIN[ imhnq krnI, Brosw r`Kxw! au~cw nwm pYdw hovygw["mYN svwl kIqw, "ipqw jI! kuJ lok quhwfIAW vwrW ip`Cy Awpxw nwmilK lYNdy hn[" qW kihx l`gy, "iehdy nwl mYƒ kI Prk pYNdw hY? prJUTI vifAweI nwl Awqmw KuS nhIN huMdI["

aunHW dw idl krdw sI hor glW krn ƒ pr mYƒ lMmy pYNfy dw iPkrsI[ so mYN qurn ligAW kuJ ikqwbW leIAW[ pr iek ikqwb aunHW myryhQoN PV ky Awpxy sjy pwsy rK leI, ikauNik aunHW kol auhdI iek hIkwpI sI[ pr bVI qslI nwl kihx lgy, "ies ikqwb dI nvIN AYfISnlwhOr buk vwilAW qoN Cpvw dyvWgw, iPr Aw ky lY jwvIN (Swied hwly aunHWƒ hor ijaUx dI Aws sI)[" ivdw hox smyN mYN Adb sihq Piqh bulweIqy aunHW mMjI qoN auT ky CwqI nwl lw ky ASIrvwd idqI[

mYN iek mhIny qk iPr Awaux dw vwAdw kr ky qur AwieAw[ prAgly idn 23 sqMbr ƒ kOm dw ieh mhwn FwfI ies PwnI dunIAW qoNkUc kr igAw pr ip`Cy C`f igAw iek Aimt Xwd jo ik iP`kI nhINpvygI sgoN smyN nwl hor vI in`KrdI rhygI[

sIql jI ƒ Xwd kridAWsIql jI ƒ Xwd kridAWsIql jI ƒ Xwd kridAWsIql jI ƒ Xwd kridAWsIql jI ƒ Xwd kridAWsO swl pihlW ies jgq AMdr, pYdw klm dw nyk Avqwr hoieAw[dunIAW jwxdI aus dy aupkwr qweIN, sIql nwm mShUr sMswr hoieAw[ijhdy ‘krm’ qy ikrpw krqwr dI sI, rusq swihq dw Swh Asvwr hoieAw[scI gl hY auhdy ijhw ‘krmXogI’, nw koeI Swier, FwfI, nwvlkwr hoieAw[krdw jdoN viKAwn ieiqhws au~qy, muKoN Pu`l igAwn dy brsdy sI[dyNdw Gol sugMDIAW iPzw AMdr, lokIN aus dy bolW ƒ qrsdy sI[ichrw drSnI suhxI dsqwr isr ’qy, moNhdw idlW ƒ mrd jvwn sI auh[lgw dwZ nw ijhdI puSwk au~qy, au~cw nyk-ieKlwk ienswn sI auh[A`Ty pihr hlImI dI kry pUjw, isdkI is`K pUrw, DIrjvwn sI auh[scI gl styj ’qy kihx vwlw, vkqw drSnI, KojI ivdvwn sI auh[Sukr r`b dw, A`j jy kOm myrI, auhdy jnm dI Xwd mnwaux l`gI[‘BwgovwlIAw’ swihq ieiqhws AMdr, iprq nvIN invyklI pwaux l`gI[

gurmiq pRkwS 115 Agsq 2009

igAwnI sohx isMG sIql dI ieiqhwskwrIigAwnI sohx isMG sIql dI ieiqhwskwrIigAwnI sohx isMG sIql dI ieiqhwskwrIigAwnI sohx isMG sIql dI ieiqhwskwrIigAwnI sohx isMG sIql dI ieiqhwskwrI(is`K imslW qy srdwr Grwxy dy sMdrB ivc)(is`K imslW qy srdwr Grwxy dy sMdrB ivc)(is`K imslW qy srdwr Grwxy dy sMdrB ivc)(is`K imslW qy srdwr Grwxy dy sMdrB ivc)(is`K imslW qy srdwr Grwxy dy sMdrB ivc)

-pRo. blivMdr isMG 'jOVw isMGw'*igAwnI sohx isMG sIql pMjwb Aqy pMjwbIAq dy AlMbrdwr

khwaux vwly ivdvwnW, ieiqhwskwrW, FwfIAW , vwrkwrW, nwvlkwrW,kvIAW Awid ivc siqkwrXog sQwn pRwpq S^sIAq sn[ aunHW dIdyx bhup`KI hY pr mUl ivc auh is`K ieiqhws nUM ilK ky gwaux vwlyAqy gvwaux vwly FwfI sn[

igAwnI sohx isMG sIql ny swihq dIAW bhuq swrIAW vMngIAWau~qy kMm kIqw[ jdoN aunHW dy swihqk s&r v`l Jwq mwrI jWdI hY qWivAkqI iek vyr qW socx leI mzbUr ho jWdw hY ik iek hI ivAkqIieiqhwskwr vI hY, nwvlkwr vI hY, iekWgIkwr vI hY, vwrkwr vI,ik`swkwr, FwfI vI hY[ ies lyK ivc igAwnI sohx isMG sIql dIieiqhwskwrI Aqy ies AnuswSn ADIn aunHW dI pusqk is`K imslWqy srdwr Grwxy bwry kuJ smJx dw jqn kIqw jwxw hY[

ieiqhws kI hY bwry sMswr-pRis`D ieiqhwskwr qy ivdvwn eI.AYc. kwr ilKdw hY ik ieiqhws inrxwiek q`QW dw sMgRih hY joieiqhws nUM dsqwvyzW jW ilKqW, iSlwlyKW Awid dy rUp ivc auplbDhn ijvyN m`CI vycx vwly dI isl jW moCy au~qy peI m`CI, ieiqhwskwraus nUM iek`iTAw krdw hY Aqy Gr lY jw ky mnBwauNdy FMg nwl pkwauNdwhY Aqy vrqwauNdw hY[1 pRo: kwr A`gy ilKdy hn ik ieiqhwsk q`Q kyvlauh hn jo ieiqhwskwr prK, inrIKx jW pVqwl leI CWtdw hY[ieiqhwsk q`QW nUM vyKxw qy khwxI ibAwn krnw hY[2 ieiqhws sMbMDIeI. AYc. kwr hor ilKdy hn ik ieiqhws smucy rUp ivc aunHW q`QW dwsur`iKAq vyrvw hY jo kwrj lokW duAwrw kIqy gey Aqy Aijhw AmlnwmwnhIN jo auh krn ivc AsPl rhy[ ies h`d qk ieiqhws Av`S hIiek sPl khwxI hY ieiqhwskwr q`Q qy qrjmwnI Aqy q`Q qy mh`qv*mIq sk`qr, is`K ieiqhws rIsrc borf, sRI AMimRqsr[ mo: 98148-98212

gurmiq pRkwS 116 Agsq 2009

ivckwr sMquln hY auh ienHW nUM v`Krw nhIN kr skdw[3 nqIjy vjoNieiqhws iek qbdIlI Aw geI hY ik purwxI qrj qy Sbd ivc nuksnw kiFAw jwvy qW ieh ivkws jW aunqI dw nwm hY[4 pRisD ieiqhwskwrtwienbI Anuswr mnuKI ieiqhws dw Durw isrjnwqmk ivAkqIAWau~qy inrBr hY[5

is`K Drm sMswr AinAW qy zulm ivruD Awvwz auTwauNidAW,dXw, Drm, h`k-s`c, dI sQwpqI krn dy audyS ivcoN pYdw hoieAwsI[ audyS dI pRwpqI leI iek SkqI dI loV sI jo DrmI hovy[ DrmdI SkqI dw somw Akwl purK hY, ies leI Akwl purK jI qoN SkqIlY ky is`K Drm dy sMsQwpk gurU swihbwnW Aqy Drm nUM mMnx vwilAWny nroeIAW kdrW-kImqW bxweIAW, GwlxwvW GwlIAW, kurbwnIAWid`qIAW jo iek ieiqhws bx geIAW[ ieh ieiqhws bx kyisrjnwqimk SkqIAW hox krky pRyrnw-sRoq bx geIAW[ isK ieiqhwsbwry jdoN AsIN smJx dw jqn krdy hW qW ieh q`Q swhmxy AwauNdwhY ik pihlW ieiqhws AwKI dy rUp ivc sI qy iPr ieh swKI bixAw[guxvwn lyKkW ny rockqw Br ky ies ƒ iblws dw rUp id`qw qy iPrpRkwS dy rUp ivc swfy h`Q AwieAw[ v`K-v`K smyN ivdvwnW qyieiqhwskwrW ny is`K ieiqhws nUM ilKx dw jqn kIqw Aqy auh AwpoAwpxI smJ Anuswr s&l vI hoey[

is`K ieiqhws bwry ilKx vwilAW ivc igAwnI sohx isMG sIqldw nW pRmuK hY[ aunHW ny bhuq swry ieiqhws dI rcnw kIqI[ aunHW dwkwrj imhnq vwlw qy sRoq ADwirq hY[ is`K ieiqhws bwry imhnqnwl ilKx sMbMDI sIql jI ny iek Gtnw dw izkr kIqw hY ik bwbwPiqh isMG mWgw gurbwxI dy ivdvwn bzurg sn[ Awp ny iek vwriek FwfI dy igAwn sMbMDI iek ivAMg k`sidAW ikhw ik A`TW AwinAWdIAW lY lYxIAW F`fW qy twhlI dw moCw lw lYxw moFy nwl qy SurU krdyxw, ‘AMnHyvwh, auh idlbrw vwsqw eI[6

ies ivAMg ny sIql jI dy mn ivc pihlW gusw ilAWdw[ auhd`sdy hn ik do-cwr idnW bwAd auh gusw m`Tw hoieAw, qW mYN nvyN p`KqoN socxw SurU kIqw[ BweI bwby ny g`l qW TIk hI kIqI sI nW! AwKrbhuqy FwfI gurbwxI jW ieiqhws bwry ikMnw ku jwxdy hn qy mYN vI Ajy

gurmiq pRkwS 117 Agsq 2009

ikMnw ku jwxdw hW! eyhw g`l nw, ij`Qy ruK nhIN, auQy GirMf pRDwn! eynynwl nhIN srnw[ is`K ieiqhws bwry imhnq krnI cwhIdI hY[ mYN mnbxw ilAw, ik mYN is`K ieiqhws bwry ilKWgw[7 is`K ieiqhws bwryilKx dy sMklp nUM lY ky aunHW ny imhnq krnI SurU kr id`qI[ aunHW nybhuq swrIAW ikqwbW qy dsqwvyzW nUM piVHAw[ nwl dI nwl auh kuJzrUrI g`lW dy auqwry kr lYNdy sn[ ies qoN ielwvw auh ijs vI pusqknUM pVHdy hyTW id`qy Put-notW ivc imldy hvwilAW vwlIAW pusqkW dynwm Awid not kr lYNdy[ ies qrHW aunHW pws ieiqhws dI iek lMmIsUcI bx geI[ aunHW nUM ieh igAwn ho igAw ik is`K ieiqhws bwryikhVI-ikhVI pusqk iv`coN jwxkwrI pRwpq ho skdI hY[ ies qrHWaunHW ny keI QwvW qoN pusqkW pRwpq kIqIAW[ ienHW pusqkW dI pRwpqIbwry auh iek QW ilKdy hn ik ‘myrw qjrbw hY ik lgn hovy, qW AwdmIbhuq kuJ pRwpq kr skdw hY[ lwhOr AnwrklI dy ipCly pwsy moV au~qyiek ikqwbW dI dukwn huMdI sI, ‘rwmw, ikRSnw’[ jd mYN lwhOr jwxw,aus dukwn ’qy zrUr c`kr mwrnw[ iek vwr auQoN mYnUM iqMn ikqwbWimlIAW jo myry vwsqy bVIAW kImqI sn[ iek dy aus ny cwlI rupY mMgyqy dUjIAW dy pMdrW-pMdrW[ aus smyN myrI jyb ivc cwlI rupY qy kuJ BwnsI[ so mYN pihlI KrId leI[8 ies qoN pqw l`gdw hY ik s. sohx isMGsIql jI ivc is`K ieiqhws bwry ikMnI pRbl lgn sI! aunHW ny bhuqswrIAW pusqkW SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI dI isK rY&rYNs lwiebRyrIAMimRqsr ivc bYT ky jW Gr iljw ky pVHIAW[ ies qrHW ieiqhwskmswlw iek`qr kr ky 15 ApRYl 1944 eI nUM pihlI ieiqhwskpusqk ‘is`K rwj ikvyN igAw’ ilKI[ ies qoN bwAd imly hONsly nwlsIql jI ny pwTkW nUM bwrW pusqkW ieiqhws dIAW id`qIAW[ nONpusqkW jigAwsU pwTkW leI sn Aqy iqMn pusqkW b`icAW leI sn[ienHW dw vyrvw ies qrHW hY:1. is`K rwj ikvyN igAw? - jUn 19442. duKIey mW-pu`q - jUn 19463. bMdw isMG ShId - dsMbr 19464. is`K rwj ikvyN bixAw? - mwrc 19505. is`K rwj qy Syry pMjwb - nvMbr 1950

gurmiq pRkwS 118 Agsq 2009

6. is`K imslW qy srdwr Grwxy - sqMbr 19527. mnu`Kqw dy gurU-gUru goibMd isMG - dsMbr 19668. mnu`Kqw dy gurU-gurU nwnk dyv jI - nvMbr 19679. mnu`Kqw dy gurU AMgd dyv jI qoN gurU qyg bhwdr jI qk - meI 1971b`icAW leI:1. Drm dw rwKw gurU qyg bhwdr - AkqUbr 19752. bwbw nwnk - dsMbr 19753. is`K ShId qy XoDy - jnvrI 1976

is`K ieiqhws nwl sMbMiDq mh`qvpUrn qy Koj BrpUr kwrj josIql jI ny kIqw auh hY is`K ieiqhws dy somyis`K ieiqhws dy somyis`K ieiqhws dy somyis`K ieiqhws dy somyis`K ieiqhws dy somy[ ieh pMj ijldWivc hY[ is`K ieiqhws dy soimAW dy mulMkx sMbMDI igAwnI sohx isMGjI sIql ilKdy hn ik ‘iek idn myry mn ivc iKAwl AwieAw ikienHW ieiqhwsW bwry Koj krnI cwhIdI hY[ is`KI dy iKlw& jo Asrpwaux dw koJw jqn kIqw igAw aus au~qy cwnxw pwauxw cwhIdw hY[mYN mn bxwieAw ik sRI gur soBw qoN lY ky sUrj pRkwS qk Koj kIqIjwvy[ ienHW ieiqhwsW dI bolI kwPI AOKI (ibRj BwSw) hY, jo AwmpwTk dI smJ qoN bwhr hY[9

ies qrHW sIql jI ny is`K ieiqhws dy somy is`K ieiqhws dy somy is`K ieiqhws dy somy is`K ieiqhws dy somy is`K ieiqhws dy somy Bwg pihlw ijsivc sRI gur soBw, gur iblws-koier isMG, gur iblws-suKw isMG nUMAkqUbr 1981 nUM CwipAw[ dUjw Bwg jo Agsq 1982 ivc CipAwsI, ivc BweI srUp dws B`lw dw gurU nwnk mihmw pRkwS, syvwdwsaudwsI dIAW prcIAW Aqy gur pRxwlIAW Swiml sn[

qIjy Bwg ivc kvI sMqoK isMG dw gurU nwnk pRkwS hY jo Agsq1982 ivc CipAw[ coQy Bwg ivc gurpRqwp sUrj krqw sMqoK isMGdIAW pihlW ds rwsW hn jo nvMbr 1983 ivc CipAw Aqy pMjvWBwg jnvrI 1984 ivc CipAw ies ivc bwkI gurpRqwp sUrj gRMQhY[ auprokq ieiqhwsk rcnwvW rwhIN igAwnI sohx isMG jI sIqlny bhumulI syvw kIqI hY[ is`K ieiqhws dI lgn bwry iek QW auhilKdy hn, “myry pwTk A`jk`lH myry au~qy svwl krdy hn ik mYN nwvlilKxy C`f ky ikhVy pwsy pY igAw hW[ ies dw jvwb hY, myrw is`Kieiqhws nwl idlI ipAwr qy s`cI lgn hY[ ieh nwvl ilKx vwly

gurmiq pRkwS 119 Agsq 2009

bhuq swry sulJy hoey lyKk hn, pr ieh AlUxI isl c`tx vwsqy Swiedhor koeI iqAwr nw huMdw[ mYN ies vwsqy audm kIqw[10 ieiqhws qyswihq dI mh`qqw qy v`Krqw dI g`l kridAW sIql jI iek QW ilKdyhn ik kI ieiqhws vI swihq dw AMg hY, jW nhIN[ ieh iek Aihmsvwl hY[ myrI rwey hY, ik ieiqhws vI swihq dw iek zrUrI AMg hY[&rk kyvl eynw hI hY nw ik swihq ivc pwqr klpq huMdy hn, qyieiqhws ivc shI, hoey bIqy[ jy ieiqhwsk nwvl nUM swihq mMinAwjWdw hY qW ieiqhws nUM ikauN nhIN? Srq ieh hY ik ieiqhwskwr dwAwpxI bolI auqy Aijhw kwbU hoxw cwhIdw hY, jo pwTk nUM kIl sky[iP`kI bolI vwlw qW nwvl vI pVHn nUM idl nhIN krdw[ ijhVw pwTkdw mnorMjn vI kry qy pwqr dI rUp-ryKw vI auGwV sky, auh ieiqhwsswihq dw iek nroAw AMg hY[11 igAwnI sohx isMG jI sIql nyijMnIAW vI ieiqhwsk pusqkW dI rcnw kIqI auh dsqwvyzW ’qyADwirq hn[ lyKk ny ijnHW pusqkW qoN hvwly ley aunHW sMbMDI vyrvw qyit`pxIAW vI id`qIAW ijhVIAW ik iek ieiqhwskwr leI dyxIAWzrUrI huMdIAW hn[ sIql jI duAwrw ieiqhwsk gRMQW dI rcnw krdysmyN bolcwl dI swDwrn BwSw dI vrqoN kIqI geI hY[

is`K imslW qy srdwr Grwxy iek pRmuK ieiqhwsk pusqk hY[ies pusqk dI pihlI vwr pRkwSnw 1 sqMbr 1952 eI: ivc lwhOrbuk Swp, luiDAwxw duAwrw hoeI[ ies dy kul 288 pMny hn[ iehieiqhwsk mh`qv dI ies pusqk nUM 17-08-55 eI: sYNtrl lwiebRyrIkmytI pMjwb v`loN P.R.T.C. (Lib)-55-13448 rwhIN mwnqw dy id`qIgeI sI sIql jI ny ies pusqk ivc is`K imslW dy ieiqhws nUMpihlI vwr srl pMjwbI BwSw ivc iliKAw[

is`K imslW qy srdwr Grwxy pusqk ivc lyKk ny imslW dyieiqhws qy aus ivc pMjwb dy purwqn is`K srdwr GrwixAW bwry bhuqsuc`jy FMg nwl jwxkwrI id`qI hY[ ies pusqk dy do Bwg bxwey geyhn[ pihly Bwg ivc imslW ikvyN bxIAW dw ibrqWq id`qw hY qyauprMq bwrW imslW dw vyrvw id`qw hY[ dUjy Bwg ivc pcvMjw dy krIbpurwqn is`K srdwrW dy GrwixAW dw vyrvw id`qw igAw hY[

is`K imslW qy srdwr Grwxy pusqk dw ArMB ‘is`K imslW ikvyN

gurmiq pRkwS 120 Agsq 2009

bxIAW’ nwl huMdw hY[ ieiqhws dy ies pRkrx nUM SurU kridAW hoieAWkrqw d`sdw hY ik bwbw bMdw isMG bhwdr dy ShId hox qoN ds swlbwAd qk isMG iblkul cup rhy[ 1726 eI: BweI qwrw isMG vW SwhIPOjW nwl lVidAW ShId ho gey[ ies dI ShIdI nwl isMG Pyr BVkau~Ty[ id`lI dy bwdSwh muhMmd Swh ny iek l`K dI jgIr dy ky isMGWnUM SWq kIqw Aqy &YzlpurIey s. kpUr isMG nUM nvwb bxwieAw igAwies qoN pihlW jQydwr drbwrw isMG pMQ dw jQydwr sI[ nvwb kpUrisMG dy smyN is`KW dI igxqI kwPI vD geI qy isMGW dy do jQy buFw dlqy qrunw dl bx gey[

qrnw dl A`goN pMj jiQAW ivc vMf id`qw igAw[12 ieh pMj jQysn[1. jQw ShIdW- jQydwr bwbw dIp isMG2. jQw AMimRqsrIAw-jQydwr krm isMG qy Drm isMG3. bwbw kwhn isMG dw jQw4. jQw f`lyvwlIAW- jQydwr dsONDw isMG ig`l j`t ipMf kot buFw[5. rMGryty isMG dw jQw-jQydwr bIr isMG jIaUx isMG Awid

ienHW pMj jiQAW dy jQydwrW dy nwl hor vI pRmuK isMG sn,1739 eI: nwdr Swh dy hmly ny id`lI rwj ivc ies qoN ip`CoN pMjwb‘c koeI hkUmq kMm nhIN kr rhI sI[ ies smyN isMG zor pkV gey[isMGW dw srkwr ivruD Gol iq`Kw huMdw igAw[ 14 AkqUbr 1745 eI:nUM dl ^wlsw dw iek`T hoieAw, ieQy dl Kwlsw nUM A`goN qIh CotyjiQAW ivc vMf id`qw igAw[ aunHW qIh jiQAW dy nwm ieh hn:13

1. nvwb kpUr isMG &YzlpurIAw (isMG purIAw), 2. s. Swm isMGipMf nwroky, izlHw isAwlkot, 3. s. gurb^S isMG, klsIAW, 4. s.kroVw isMG, pYjgVH izlHw gurdwspur, 5. s. krm isMG pYjgVH, izlHwgurdwspur, 6. s. guridAwl isMG, f`lyvwl, prgxw klwnOr, 7.s.idAwl isMG, fly vwl, prgxw klwnOr, 8. s. nOD isMG, SukrckIAw,9. s.cMdw isMG, Sukrc`kIAw, 10. s. kwlw isMG, ipMf kMg, 11. s.iKAwlw isMG, ipMf kMg, 12. s. bwG isMG, ipMf h`lovwl, 13. s. j`swisMG, ipMf AwhlU, 14. s. hrI isMG, ipMf pMjvV, 15. s. C`jw isMG,ipMf pMjvV, 16. bwbw dIp isMG ‘ShId, 17. s. suDw isMG ‘ShId’,

gurmiq pRkwS 121 Agsq 2009

18. s. suKw isMG, mwVI kMbokI, 19. s. j`sw isMG (rwmgVHIAw), 20.s. Bomw isMG knHeIAw, 21. s. jY isMG knHeIAw, 22. s. hkIkq isMGknHeIAw, 23. s. hIrw isMG nkeI, 24. s. s`dw isMG nkeI, 25. s.krm isMG, nwrlI,AMimRqsr, 26. s. Drm isMG, AMimRqsr, 27. s.ijaux isMG mzHbI, 28. s. bdn isMG mzHbI, 29. s. bIr isMGmzHbI, 30. s. AGV isMG[

jnvrI 1748 eI. ivc AbdwlI dy hmly SurU ho gey[ ies smyN^wlsy dy Coty-Coty jiQAW dy hor jQy bx gey ieh igxqI 66 qk phuMcgeI[14 ijnHW dw vyrvw inmnilKq Anuswr hY:

1. nvwb kpUr isMG, &Yzlwpur, 2. s. j`sw isMG, AwhlU, 3. s.hrI isMG BMgI, pMjvV, 4. s. JMfw isMG BMgI, pMjvV, 5. s. gMfwisMG BMgI, pMjvV, 6. s. n`Qw isMG, 7. s. mqwb isMG, ipMf K`K,AMimRqsr, 8. s. cVHq isMG knHeIAw, 9. s. dIvwn isMG, 10. s.gujr isMG, 11. s. grjw isMG, 12. s. inbwhU isMG, 13. s. lihxwisMG, 14. s. PUlw isMG roVWvwlw, 15. s. sWvl isMG, rMDwvw ipMfvwGw, 16. s. gurb^S isMG, ipMf dodw, 17. DMnw isMG, ipMf klwlvwlw,18. s. qwrw isMG, ipMf cYnpur, 19. s. bwG isMG ipMf kot sYdmihmUd (kot Kwlsw), 20. s. hkIkq isMG, 21. s. mihqwb isMG,ipMf vfwlw sMDUAW, (izlHw isAwlkot), 22. s. jY isMG, ipMf kwhnw,23. s. JMfw isMG, ipMf kwhnw, 24. s. qwrw isMG, ipMf kwhnw, 25.s. mnohr isMG, ipMf kwhnw, 26. s. SoBw isMG, ipMf kwhnw, 27. s.BIm isMG, 28. s. Amr isMG, ipMf vwGw, 29. s. soBw isMG, ipMfiBkw, 30. s. bGyl isMG, ipMf Jbwl, 31. s. gulwb isMG, flyvwlIAW,32. s. hrI isMG, f`lyvwlIAW, 33. s. nOD isMG Sukrc`kIAw, 34. s.gulwb isMG, mjITw (nOD isMG dw shurw), 35. s. mihqwb isMG, ipMfjulkw, 36. s. kroVw isMG, ipMf pYjgVH, 37. s. hrw isMG, 38. s.l`jw isMG, 39. s. nMdw isMG, ipMf sWGxw, 40. s. kpUr isMG,sUirAWvwlw,41. s. Amr isMG, ipMf ikMgrw, 42. s. jIvn isMG,ipMf iklHw jIvn isMG, 43. s. swihb isMG, isAwlkotIAw, 44. bwbwdIp isMG ‘ShId’, 45. s. n`Qw isMG ‘ShId’, 46. s. mohr isMG,ipMf rxIAW, 47. s. mhW isMG, ipMf rxIAw, 48. s. bwG isMG

gurmiq pRkwS 122 Agsq 2009

h`lovwlIAw, 49. s. JMfw isMG, sulqwnivMf (AMimRqsr), 50. s.imrzw isMG kwhloN, 51. s. Swm isMG mwn, ipMf bulwkI c`k, 52. s.mwlw isMG, ipMf bulwkI c`k, 53. s. bhwl isMG, SyKUpurw, 54. s.AmIr isMG, SyKUpurw, 55. s. hIrw isMG, 56. s. gMfw isMG, 57. s.lwl isMG, 58. s. qwrw isMG mwn, ipMf mwnWvwlw, izlHw AMimRqsr,59. s. mihqwb isMG, ipMf lwlpurw (qrnqwrn), 60. s. rUp isMG,61. s. AnUp isMG nkeI, 62. s. dsONDw isMG, 63. s. qwrw isMG(kMg) Gybw, 64. s. Drm isMG, AMimRqsr, 65. s. suKw isMG, mwVIkMbokI, 66. s. j`sw isMG, ipMf eIcoigl(ip`CoN rwmgVHIAw AKvwieAw)

1748 eI: ivswKI au~qy wlsy dw iek`T hoieAw nvwb kpUr isMGny mqw pyS kIqw ik pMQ dI iek mzbUq jQybMdI bxweI jwvy[ ieh mqwswirAW ny prvwn kr ilAw qy swry pMQ dI sWJI jQybMdI dw nW dl^wlsw r`iKAw igAw[ dl ^wlsw dw jQydwr srbsMmqI nwl s. j`swisMG AwhlUvwlIAw cuixAw igAw[ aus dy mqwihq igAwrW imslWbxweIAW geIAW imslW ieh hn:15

1. imsl AwhlUvwlIAw:1. imsl AwhlUvwlIAw:1. imsl AwhlUvwlIAw:1. imsl AwhlUvwlIAw:1. imsl AwhlUvwlIAw: jQydwr s. j`sw isMG AwhlUvwlIAw[2. imsl &YzlwpurIAW jW isMGpurIAW:2. imsl &YzlwpurIAW jW isMGpurIAW:2. imsl &YzlwpurIAW jW isMGpurIAW:2. imsl &YzlwpurIAW jW isMGpurIAW:2. imsl &YzlwpurIAW jW isMGpurIAW: jQydwr nvwb kpUr isMG&YzlwpurIAW (&Yzlwpur dw nW nvwb kpUr isMG ny isMGpurw r`K ilAwsI, jo A`j qk pRcilq hY)[3. imsl Sukrc`kIAW: 3. imsl Sukrc`kIAW: 3. imsl Sukrc`kIAW: 3. imsl Sukrc`kIAW: 3. imsl Sukrc`kIAW: jQydwr nOD isMG Sukrc`kIAw (mhwrwjwrxjIq isMG dw pVdwdw)4. imsl inSwnwvwlI: 4. imsl inSwnwvwlI: 4. imsl inSwnwvwlI: 4. imsl inSwnwvwlI: 4. imsl inSwnwvwlI: jQydwr dsONDw isMG (dl Kwlsw dw inSwnbrdwr)5. imsl BMgIAW:5. imsl BMgIAW:5. imsl BMgIAW:5. imsl BMgIAW:5. imsl BMgIAW: jQydwr hrI isMG BMgI, ipMf pMjvV[6. imsl knH`eIAW: 6. imsl knH`eIAW: 6. imsl knH`eIAW: 6. imsl knH`eIAW: 6. imsl knH`eIAW: jQydwr jY isMG knHeIAW, ipMf kwhnw7. imsl nkeIAW: 7. imsl nkeIAW: 7. imsl nkeIAW: 7. imsl nkeIAW: 7. imsl nkeIAW: jQydwr hIrw isMG nkeI, ipMf bihVvwl8. imsl f`lyvwlI:8. imsl f`lyvwlI:8. imsl f`lyvwlI:8. imsl f`lyvwlI:8. imsl f`lyvwlI: jQydwr gulwb isMG, ipMf f`lyvwl9. imsl ShIdW:9. imsl ShIdW:9. imsl ShIdW:9. imsl ShIdW:9. imsl ShIdW: jQydwr bwbw dIp isMG ‘ShId’10. imsl kroVw isMGIAW:10. imsl kroVw isMGIAW:10. imsl kroVw isMGIAW:10. imsl kroVw isMGIAW:10. imsl kroVw isMGIAW: jQydwr kroVw isMG, ipMf pYjgVH[11. imsl sWGxIAW: 11. imsl sWGxIAW: 11. imsl sWGxIAW: 11. imsl sWGxIAW: 11. imsl sWGxIAW: (ip`CoN imsl rwmgVHIAW) jQydwr nMd isMG,ipMf sWGxw[

gurmiq pRkwS 123 Agsq 2009

not:- bwrHvIN imsl PUlkIAW ienHW qoN v`KrI hY, ijs dw bwnI s.Awlw isMG pitAwlw hY[

5 PrvrI 1762 kup rhIVy dy mYdwn ivc AbdwlI qy wlsy is`DIt`kr hoeI[ wlsy dw BwrI nukswn hoieAw[ ies nUM v`fw G`lUGwrw ikhwjWdw hY[ sIql jI Anuswr dsMbr 1762 eI: AbdwlI dy vwpskwbl jwx ip`CoN isMG iPr AMimRqsr iek`Ty hoey[ dl ^wlsw dIjQybMdI nUM iPr nvyN isirEN kwiem kIqw[ do v`fy jQy bxwey gey ijsivc AwhlUvwlIAw, isMGpurIAW, f`lyvwlIAw, kroVwisMGI, inSwnwvwlIqy ShIdWvwlI Cy imslW Swiml sn, ijnHW dw jQydwr s. j`sw isMGAwhlUvwlIAw sI[ qrunw dl— BMgI, rwmgVHIAW, knHeIAW, nk`eIAW,Sukrc`kIAW, pMj imslW sn qy ienHW dw jQydwr hrI isMG BMgI sI[ies nUM gurDwmW dI syvw bKSI geI[16 ies qoN A`gy sIql jI ny hrykimsl dw ivsqrq hwl id`qw hY[ hryk imsl dy jQydwr dy jIvn,ielwikAW bwry BrpUr jwxkwrI id`qI[

ies pusqk dy dUjy Bwg ivc purwqn smyN dy pRmuK is`K srdwrWdy GrwixAW bwry Koj BrpUr jwxkwrI id`qI hY[ ienHW pRmuK GrwixAWbwry jwxkwrI ƒ pMjwbI BwSw ivc iek pusqk rUp ivc iek QW iek`Tykrnw, pihlw jqn mMinAw jw skdw hY[ ies ivc ku`l pcvMjwGrwixAw dw vrxn hoieAw hY[ ienHW sB GrwixAW ny is`K imslW dysmyN, mhwrwjw rxjIq isMG dy vyly Aqy is`K rwj ip`CoN AwpxI AihmBUimkw inBweI[ ieh swry Grwxy is`K imsldwrW, mhwrwjw rxjIqisMG dy drbwr Aqy SwhI POjW dy nOkr-cwkr sn[ ienHW GrwixAWdIAW bMswvlIAW dy ky aunHW dy kIqy kwrjW dw vyrvw sIql jI ny iesBwg ivc id`qw hY[ ienHW pcvMjw GrwixAW dI PiriSq inmnilKqAnuswr hY: Grwxw Grwxw Grwxw Grwxw Grwxw muKImuKImuKImuKImuKI1. sMDwvwlIey srdwr s. bu`Fw isMG2. s. hrI isMG nlvw s. hrdws isMG3. s. Swm isMG AtwrIvwlw sRI kwhn cMd4. rwjw Syr isMG AtwrIvwlw sRI kwhn cMd5. s. jvwlw isMG pFwxIAw s. su`Kw isMG

gurmiq pRkwS 124 Agsq 2009

6. s. sMq isMG AYmw s. n`Qw isMG7. jmWdwr KuShwl isMG rwjw qyj isMG pMifq hirgoibMd8. rwjw lwl isMG imsr pMfq Dnpq rwey9. s. lihxw isMG, rxjoq isMG mjITw s. nOD isMG10. s. suMdr isMG mjITw gu`jr11. s. Amr isMG Cotw, mjITw s. mwhxw isMG12. s. &qih isMG Aqr isMG vwlw kwilAW vwly s. jYml isMG

(swihb isMG)13. s. Pqih isMG mwn s. qwrw isMG14. s. kwhn isMG s. hukm isMG15. s. srjw isMG mwn, muZl c`k s. srjw isMG16. sMq inDwn isMG pMj h`Qw s. dulcw isMG17. s. inDwn isMG h`tU ipMf mrHwkw s. bUV isMG18. s. gulwb isMG phuivMfIAw s. krm isMG19. s. DMn isMG mlveI s. m`l isMG20. s. DMnw isMG buqwlIAw s. DMnw isMG21. s. jY isMG minhwlw cODrI bulwkI22. s. jY isMG kot sYd mwhmUd (kot Kwlsw) s. vIr isMG23. s. hukmw isMG icmnI s. rwm isMG24. BweI gurmu`K isMG BweI rwm isMG25. BweI rwm isMG BweI bulwkw isMG26. s. imlKw isMG QyhpurIAw s. imlKw isMG27. s. l`Kw isMG TyTr s. cUhV isMG28. s. krm isMG cwhl s. k`Qw isMG29. s. krm isMG CInw s. krm isMG30. s. Pqih isMG isDvM s. idAwl isMG31. s. jvMd isMG mokl s. Twkr isMG32. s. mohr isMG lMmw rwey mhW isMG33. s. gurmu`K isMG lMmw s. cVHq isMG34. s. pMjwb isMG GrjwKIAw s. Swm isMG35. s. Pqih isMG CwCI s. tihl isMG CwCI

gurmiq pRkwS 125 Agsq 2009

36. s. KuShwl isMG klws bwjvw s. KuShwl isMG37. s. joD isMG klwsbwjvw jogI38. s. mqwb isMG vfwlw sMDUAw s. dIvwn isMG39. s. lwl isMG isrWvwlw s. drgwh isMG40. s. Amr isMG vwGw Akwl41. s. gulwb isMG BwgovwlIAw s. iDAwn isMG42. s. nwr isMG cimAwrI s. nwr isMG43. s. rwm isMG c`bw s. s`dw isMG44. s. goV isMG mwVI s. mwlw isMG45. s. bUV isMG mukyrIAW bu`Fw id`qw46. kYQl dw BweI Grwxw BweI rwm idAwl47. s. BMgw isMG Qwnysr s. imq isMG srhwlI48. rwjw AjIq isMG lwfvw s. gurid`q isMG49. BdOV Grwxw PUl50. mlOd Grwxw PUl51. bu`fr Kwn dw bfru`Kw srdwr dw Grwxw PUl52. s. krm isMG Swhwbwd s. ihMmq isMG53. s. Bwg isMG bUVIAw qy rwey isMG jgwDrI s. Bwg isMG54. s. rqn isMG BMgU s. mqwb isMG55. s. ihMmq isMG Alwaulpur s. gulwb isMG

is`K imslW qy srdwr Grwxy pusqk ivc mhwrwjw rxjIq isMGdI mOq qoN bwAd ienHW is`K GrwixAW dy rol dI crcw hoeI hY[ kuJiek is`K Grwxy AYsy sn ijnHW ny AMgryjW dI ADIngI svIkwr nw kIqIqy aunHW dy ieSwirAw ’qy nw c`ly[ aunHW nUM AwpxIAW jgIrW vI jbqkrwauxIAW peIAW[ kuJ iek Grwxy prvwirk gutbMdI dw iSkwr vIhoey[

is`K imslW qy srdwr Grwxy dy ieiqhws nUM vrxn kridAWsIql jI ny ijnHW sRoqw nUM AwDwr bxwieAw aunHW ivc ihstrI AwPpMjwb krqw sXd muhMmd lqI&, rwj Kwlsw aurdU, igAwnI igAwnisMG, ihstrI AwP is`Kz, mYkgRygr, rwausw-ey-pMjwb SXd nvwjsAlI, pMjwb cIPs-sr lypl igRPn, ihstrI AwP is`Kz kinMGm,

gurmiq pRkwS 126 Agsq 2009

ihstrI AwP is`Kz, fw: hrI rwm gupqw, pMjwb mugl, pMQ pRkwS,rqn isMG BMgU, pMQ pRkwS, igAwnI igAwn isMG, pMjwb rwj klk`qwrIvIaU swl 1875, rwauswey b-AKiqAwr, Bgvwn dws, vweItpypr AwP dI ieMfIAn styts, gOrimMt AwP ieMfIAw 1950, Kusvkqrwey, bMswvlI irAwsq nwBw Awid hn[ ieiqhwskwrI p`KoN pusqkis`K imslW qy srdwr Grwxy iek au~c pwey dI mh`qvpUrx jwxkwrIdyx vwlI hY[ is`K imslW qy aunHW ip`Cy hoey srdwr GrwixAW bwryjwxkwrI lYx vwly Aqy Koj krn vwly jigAwsUAW leI ieh AwDwr-pusqk bxn dy pUrI qrHW smr`Q hY[hvwly Aqy it`pxIAWhvwly Aqy it`pxIAWhvwly Aqy it`pxIAWhvwly Aqy it`pxIAWhvwly Aqy it`pxIAW1. What is History E.H. Carr, Penguin Books, England, 1980, Page 9.

2. auhI, pMnw 10.3. auhI4. auhI, pMnw 19.5. mOiKk ieiqhws, gurbcn isMG (neIAr), nYSnl bu`k AwrgynweIjySn, id`lI,

1990, pMnw 7.6. myrI swihqk jIvnI, pMjwbI XUnIvristI, pitAwlw, 1985, pMnw 45-46.7. auhI8. auhI, pMnw 47 - 48.9. vyKI mwxI dunIAW, sohx isMG sIql, sIql pusqk BMfwr, luiDAwxw, 1983, pMnw

337.10. is`K ieiqhws dy somy, ig: sohx isMG sIql, lwhOr bu`k Swp, luiDAwxw, dUjI vwr,

2000, pMnw 16.11. myrI swihqk svY-jIvnI, pMnw 49-50.12. is`K imslW qy srdwr Grwxy, sohx isMG sIql, lwhOr bu`k Swp, luiDAwxw,

1979, pMnw 9-10.13. auhI, pMnw 11 – 12.14. auhI, pMnw 12 – 15.15. auhI, pMnw 15 – 16.16. auhI, pMnw 17 – 18.

gurmiq pRkwS 127 Agsq 2009

(pw:6), 50. bwbr dI ckI-gurU nwnk dyv jI, 51. jMg pYNdy Kwn(pw:6), 52. jlwlwbwd mwr ky pMfqwxI CufweI, 53. hmzw gOs qy gurUnwnk jI, 54. ndOx XuD, 55. rusqm KW dI AnMdpur ’qy cVHweI, 56.husYnI qy ikrpwl dI mOq, 57. bicqr isMG dw hwQI nwl jMg, 58.siqgur nwnk pRgitAw, 59. hirgoibMd swihb pRgty, 60. pRsMg BweIjogw isMG, 61. civMfy dIAW isMGxIAW dI bhwdrI, 62. ShIdI hkIkqrwey, 63. jMg rwm rauxI, mIr mMnU nwl, 64. nwdr dw ihMd ’qy hmlw,65. mwqw sulKxI (pw:6), 66. sjx Tg qy gurU nwnk dyv jI, 67.ipMglw qy bIbI rjnI, 68. KfUr dw qpw, iSvnwQ, 69. bwbw Awdm qyBweI BgqU, 70. AGV isMG hQoN momn KW dI mOq, 71. sqw blvMf qylDw aupkwrI, 72. BweI gurdws dy isdk dI prK, 73. mKx Swh,gurU lwDo ry, 74. ivAwh kMvr nOinhwl isMG, 75. jMg ihMd qy cIn, 76.hYdrwbwd dI ijq, 77. jMg hzro, 78. ShIdI s. kyvl isMG, 79.ShIdI s. aUDm isMG[nwvl :nwvl :nwvl :nwvl :nwvl :

1. eIcoigl nihr qk, 2. suM\w Awhlxw, 3. mul dw mws,4. pqvMqy kwql, 5. ivjogx, 6. dIvy dI loA, 7. bdlw, 8. AMnHIsuMdrqw, 9. jMg jW Amn, 10. qUqW vwlw KUh, 11. jug bdl igAw,12. kwly prCwvyN, 13. pRIq qy pYsw, 14. DrqI dy dyvqy, 15. pRIq ikrUp, 16. DrqI dI bytI, 17. mhwrwxI ijMdW, 18. mhwrwjw dlIpisMG, 19. ihmwilAw dy rwKy, 20. surg svyrw, 21. sBy swJIvwlsdwiein, 22. jvwlwmuKI[

s. sohx isMG sIql vloN ilKy aukq nwvlW ’coN ‘jug bdl igAw’,‘qUqW vwlw KUh’ Aqy ‘jMg jW Amn’ kRWqIkwrI nwvlW dw Awpxw hImhqv hY[ iesy qrHW aunHW dIAW ieiqhwsk ilKqW 1. isK rwj ikvyNbixAw, 2. isK imslW qy srdwr Grwxy, 3. isK rwj qy Syry pMjwb,4. isK rwj ikvyN igAw, 5. duKIey mW-puq, 6. mhwrwxI ijMdW, 7. dlIpisMG isKW dy kOmI duKWq Aqy suKWq dI dwsqwn hY[ ieh ilKqW klwiskho in`bVIAW hn[ ieh ilKqW hmySW-hmySW leI is`K kOm leI

...jIvn Aqy rcnw...jIvn Aqy rcnw...jIvn Aqy rcnw...jIvn Aqy rcnw...jIvn Aqy rcnw (s&w 13 dw bwkI ih`sw)

gurmiq pRkwS 128 Agsq 2009

isiKAwdwiek rihxgIAW, ieh ilKqW isKI jzby dI khwxI hn, iehilKqW rwj-drbwrW ivc huMdIAW swzSW Aqy CVXMqrW dI khwxI hn[ieh ilKqW AMgryzW dI dirMdgI dI khwxI hn[ies qoN brIkI, sMjIdgI,sMdyvnSIlqw Aqy bybwkI nwl ilKxw Aiq kiTn hY, prMqU ieh kwrjsIql jI ny pUrI suihrdqw Aqy sPlqw nwl kIqw hY[ ienHW ilKqW nyinrsMdyh igAwnI sohx isMG sIql horW ƒ Amr bxw idqw hY[ igAwnIsohx isMG sIql vrgI bhupKI S^sIAq vwly mnuK auNglW au~qy igxyjwx vwly hI hn[ auh isK kOm dI SwbwS dy pwqr hn[

lyKk ny Awpxy SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI dy pRDwngI kwrjkwlsmyN igAwnI sohx isMG sIql dw XwdgwrI idn aunHW ƒ smripq FwfIdrbwr AwXojn kr ky mnwieAw sI Aqy aunHW dI Xwd ƒ hor pkyrw krnihq aunHW dy nwm au~qy gurU pMQ ivc FwfIAW dy jnm dwqy-srpRsq-CyvyNpwqSwh sRI gurU hirgoibMd swihb jI dy jnm AsQwn ‘gurU kI vfwlI’sRI AMimRqsr swihb ivKy ‘igAwnI sohx isMG sIql’ XwdgwrI FwfIAqy kvISrI kwlj dI auswrI ArMB krvweI sI qW jo nOjuAwn FwfIAWƒ AwDuink Xug dy hwxI bxwieAw jw sky[ Aws krnI cwhIdI hY ik isKpMQ dI isrmOr Dwrimk sMsQw SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI vloN iesmhwn kRWqIkwrI, ivcwrvwn, kvI, FwfI, vwrkwr, ieiqhwskwr,swihqkwr, nwvlkwr gurisK dI Xwd ivc auswrI ADIn aus kwlj ƒsMpUrn kr ky nOjuAwn FwfIAW Aqy kvISrW ƒ isiKAq krn dw kwrjCyqI hI ArMB kr idqw jwvygw[

ieh sMquStI Aqy KuSI dI gl hY ik SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI,sRI AMimRqsr swihb vloN igAwnI sohx isMG sIql dy 100vyN jnm idnƒ smripq pMQk mwisk ‘gurmiq pRkwS’ dw mhInw Agsq, 2009dw AMk CwipAw jw irhw hY[ inscy hI ies audm duAwrw pwTkW ƒ ijQyigAwnI sohx isMG sIql dy jIvn bwry jwxkwrI imlygI, auQy isKieiqhws dy duKWqk Aqy suKWqk dOr bwry vI jwxkwrI pRwpq hovygI[ieh au~dm SlwGwXog hY[ SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI dy pRDwnswihb, s. Avqwr isMG jI Aqy ‘gurmiq pRkwS’ dy sMpwdk s. ismrjIqisMG Aqy smUMh Adwrw ies au~dm leI SlwGw dy pwqr hn[

gurmiq pRkwS 129 Agsq 2009

FwfI klw dy ieiqhws ivc sIql jI dw sQwnFwfI klw dy ieiqhws ivc sIql jI dw sQwnFwfI klw dy ieiqhws ivc sIql jI dw sQwnFwfI klw dy ieiqhws ivc sIql jI dw sQwnFwfI klw dy ieiqhws ivc sIql jI dw sQwn-FwfI guridAwl isMG lKpur*

FwfI klw dy ieiqhwsk ipCokV ƒ vwcx ’qy ieh spSt huMdw hYik FwfI klw swaUdI Arb ivcoN cl ky musilm bwdSwh muhMmd ibnkwism dy nwl Bwrq pRvyS kIqI, Awpxy zordwr Asr sdkw ies klwny rwjsQwn ivc rwjpUqwnw SwhI drbwr dw iSMgwr bx ky pCwx kwiemkrn dy nwl-nwl ies klw ny iPr pMjwb vl ƒ Awpxw ru kr ky vfIpRisDI pRwpq kIqI[

pMjwb ivc ieh klw mrwsI kbIly ny Awpxy ikqy dy swDn vjoNPslW dI Awmd smyN KyqW-KlvwiVAW ivc jw ky ikswnW dI isPq ivcgw-gw ky Anwj vgYrw iekTw krn jW ivAwhW-SwdIAW Aqy KuSI dymOikAW ’qy gw ky Awpxw jIvn-inrbwh krn leI sB qoN pihlWApxweI[

BweI kwhn isMG nwBw ny ‘mhwn koS’ ivc ‘FwfI’ Sbd dy ArQFfW vjw ky XoiDAW dIAW vwrW jW js gwaux vwly kIqy hn, gurbwxIAnuswr Akwl purK dw kIrqn krn vwly ƒ ‘FwFI’ ibAwinAw igAwhY:

hau FwFI hir pRB Ksm kw]qIjy gurU Amrdws jI dy pMnw 516 ’qy ‘gUjrI kI vwr’ ivc FwfI

Sbd dI pRIBwSw ies qrHW krdy hn:FwFI iqs no AwKIAY ij KsmY Dry ipAwru]dir KVw syvw kry gur sbdI vIcwru]FwFI dru Gru pwiesI scu rKY aur Dwir]FwFI kw mhlu Aglw hir kY nwie ipAwir]FwFI kI syvw cwkrI hir jip hir insqwir]

BweI gurdws jI dIAW vwrW AMdr vI ‘FwFI’ Sbd dw vrxn iesqrHW imldw hY:

FwFI vwrW gWvdy vYr ivroD joD swlwhI]pMjvyN pwqSwh sRI gurU Arjn dyv jI dI lwswnI Shwdq qoN bwAd

* ipMf qy fwk: l`Kpur, qih: PgvwVw, izlHw kpUrQlw[ mo: 98156-14956

gurmiq pRkwS 130 Agsq 2009

CyvyN pwqSwh sRI gurU hirgoibMd swihb jI ny ieh jwx ilAw sI ik isKIdI cVHq ƒ kwiem-dwiem rKx leI BgqI dy nwl-nwl SkqI dI vIbhuq zrUrq hY, ies leI CyvyN gurU swihb jI dy guirAweI kwl dOrwn iesklw ny Kws muhwrq hwisl kIqI, isK ieiqhws ƒ vwrW rwhIN gw kypRcwrn leI gurU swihb jI ny izlHw AMimRqsr dy ipMf sur isMG dy do FwfIBweI nQw ml jI Aqy BweI Abdulw jI ƒ gurU-Gr ivc pihly mnzUrSudwFwfI hox dw mwx bKiSS kIqw[

BweI nQw jI Aqy BweI Abdulw jI ny pihlIAW cwr vwrW gurUhirgoibMd swihb dI is&q ivc ilKIAW[ pihlI vwr jo ienHW FwfIAWny ‘SuD rswlU’ rwg ivc gurU hirgoibMd swihb dI isPq gweI auh iesqrHW sI:

‘do qlvwrIN b`DIAW, iek mIrI dI iek pIir dI[iek Azmq dI, iek rwj dI, iek rwKI kry vzIr dI[ihMmq bwhW kotgVH, drvwzw blK bKIr dI[nwl ispwhI nIl nl, mwr duStW kry qgIr jI[p`g qyrI, kI jhWgIr dI?’

Bwv gurU hirgoibMd swihb jI dy swhmxy jhWgIr bwdSwh vrigAWdI hYsIAq koeI AihmIAq nhIN rKdI[ ies qrHW FwfIAW dw FfswrMgI nwl au~cI hyk ivc bIr-rsI vwrW gwaux sdkw ies klw ny lokWdy mn ƒ moh ilAw[ gurU swihb jI ny ies klw ƒ auqSwihq krn leIsRI Akwl q^q swihb qoN FwfI-vwrW dw gwien ArMB krvwieAw[FwfIAW ƒ sMboDn kr ky gurU swihb jI ny ies qrHW ikhw ik, “hux loVhY ik quhwfy swzW ivcoN llkwrW inklx[ quhwfIAW surW kOm ƒ vMgwrn[quhwfI Ff dI Tp jnqw ƒ tuMb ky jgwey quhwfy gj dy GuMgrU kurbwnI leIidlW ivc cwA pYdw krn[”

‘vwr’ dI pirBwSw ƒ spSt krn leI ieQy ieh dsxw zrUrI hYik vwr XuD kwiv dI aus rcnw ƒ kihMdy hn ijs ivc sUrbIr XoDy dIsUrbIrqw dw vrxn hovy Aqy jo sRoiqAW ivc auqSwh pYdw kry[ sRI gurUgRMQ swihb ivc ies pRkwr dIAW 9 vwrW dIAW DunIAW dw izkr imldwhY[

ds gurU swihbwn dy jIvn-kwl dOrwn FwfIAW ƒ Aqy FwfI-klwƒ pUrn siqkwr imldw irhw, sRI gurU goibMd isMG jI dy gurgdI smyN

gurmiq pRkwS 131 Agsq 2009

jMgnwmy Aqy vwrW ivcoN cMfI dI vwr, dsm gRMQ vwlI mwlkOs dI vwr,srb loh vwlI BgauqI dI vwr Aqy AxI rwie dw iliKAw hoieAwjMgnwmw, bIr rs dy au~qm nmUny hn[ dsm ipqw dy drbwr ivc aussmyN dy pRisD FwfI mIr CbIlw Aqy muSkI sn ijnHW ƒ gurU swihb nysnmwn b^iSS kr ky Awpxy drbwr ivc riKAw sI, ienHW FwfIAW nysRI gurU goibMd isMG jI duAwrw kIqy gey XuDW Aqy jMgW dw vrxn vwrW ivckIqw imswl dy qOr ’qy BMgwxI dI vwr ivcoN:

bwx bMdUk h`Q nwl golw CutY,mhW BX BIm kInoN kVwkw[sUr swmuih iBVy, dyv dwnv fry,lMkw piq lrijXo Kw DVwkw[hUr bIrn brI, rq jogn qrI,KoprI dyq kwlI jVwkw[

iesy smyN ivc suKU Aqy BweI buDU nwm dy FwfIAW dw izkr vIAwauNdw hY jo mwlvy dy bwjk ngr ivc gurU swihb ƒ imly, ienHW FwfIAWny mlveI ivc iek ‘sd’ gurU swihb jI ƒ suxweI:

F`F swrMgI jb lY Awey[ donhu Kry Bey Agvwey[pRB boly qum gwie sunwvhu[ jQw mhyS Apr bl gwvhu[suin kir hukm idvwny doau[ krI swrMgI sur imil soau[jMgl dys s`d huie jYsy[ aUcysur gwvn lig qYsy[k`cw koTw ivc vsdw jwnI[ sdw nw mwpy inq nhI juAwnI[clxw Awie hoie gumwnI[

bwAd ivc bwbw bMdw isMG bhwdr qoN lY ky isK imslW vyly qkFwfI klw pUry jobn ’qy rhI, AjokI FwfI prMprw dw muF mhwrwjwrxjIq isMG dy SwSn-kwl dOrwn SurU hoieAw[ jdoN 1879 ivc isMGsBw lihr dI SurUAwq hoeI qW ies klw ƒ pRcwrn vwly BweI suMdr isMG,BweI lBU, BweI SyrU Awidk FwfIAW ny BrpUr Xogdwn pwieAw[ mhwrwjwrxjIq isMG ny qW Awpxy Swsn-kwl dOrwn ienHW FwfIAW dI srkwrIBrqI hI kr leI sI, bySk isK pMQ leI 1710 qoN lY ky 1765 dw smWGor sMkt dw sI, isMG sBw lihr dy smyN dOrwn ies klw ƒ mhMqW dypRBwv hyT Aw jwx krky bhuq nukswn auTwauxw ipAw, pr ienHW FwfIAWny Aqy FwfIAW duAwrw gweIAW geIAW vwrW ny ies Gor sMkt dy smyN ivc

gurmiq pRkwS 132 Agsq 2009

vI isK-pMQ dw plw Gut ky PVI riKAw Aqy smyN- smyN dyS Aqy DrmqoN jUJx vwly sUrmy iqAwr kIqy, ijnHW ny hzwrW mrjIviVAW ƒ kurbwnIAWdyx leI iqAwr kIqw[

19vIN sdI dy isrmOr FwfI bwbw ikSn isMG ‘kVqoV’, kvI sohxisMG GukyvwlIAw, BweI sohx isMG BIlHw qoN bwAd swd-murwdy, imT bolVyAqy sihj ivc ivcrn vwly mhwn FwfI igAwnI sohx isMG sIql dwnwm iksy ivSyS jwxkwrI dw muQwj nhIN hY, Agsq 1909 lwhOr ivcjnmy pMQk FwfI igAwnI sohx isMG sIql dw FwfI- SRyxI ivcoN sB qoNvD pVHy-ilKy hox krky Aqy isK ieiqhws pRqI pUrI jwxkwrI rKx krkybhuq au~cw ruqbw hY[ Awp jI duAwrw gweIAW jWdIAW FwfI-vwrW ƒ sRoqyvDyry auqsukqw nwl suxdy sn, Awp jI dy lYkcrW dI ieh KUbI sI ikAwp styj ’qy mnGVq itpxIAW ƒ Cf ky isr& isK ieiqhws dI glkrdy sn Aqy styj dy bhuq QoVHy smyN ivc hI bhuq kuJ sRoiqAW dy ply pwjWdy sn, ies dw Kws kwrn aunHW dI ieiqhws dI pUrI jwxkwrI sI,isK ieiqhws dI Cqr-CwieAw hyT Awpxy pRsMg Awp ilK ky gwauxAqy pyS krn ivc sIql swihb ny iek vKrI pCwx sQwipq kIqI[

ivAwiKAw dy FMg ivc vI sIql swihb ny ieMnI qbdIlI ilAWdIik bIqy isK ieiqhws ƒ vrqmwn isK ieiqhws nwl imlw ky pyS krnwSurU kIqw, gur-ieiqhws Aqy isK ieiqhws dw vrxn Awp dy bolW ivcoNJrny dy pwxI vWg Put qurdw, gzb dI pySkwrI, ieiqhwsk vyrivAW,nwvW Aqy QwvW dw vrxn ibnW ruikAW, ibnW iksy Brm-BulyKy dy byiJjkho ky kr jwxw, iehI kwrn sI ik lKW dI igxqI ivc bYTy sRoqy Awp ƒibnW AikAW-QikAW mMqr-mugD ho ky suxdy, ikauNik sIql swihbAwpxy pRsMgW ivc kibq, bYNq, Algojy, klI Awid CMdW ƒ bwKUbI pySkrdy sn[ hryk pRsMg au~pr aunHW dI pUrI pkV sI, koeI vI Awp jIdw pRsMg ies qrHW dw nhIN jo sRoiqAW ivc mkbUl nw hoieAw hovy[

jykr pMQk FwfI igAwnI sohx isMG sIql duAwrw ilKy FwfIswihq dI gl krIey, qW ieM\ lgdw hY ik sIql swihb ny FwfI swihqdI qW ijvyN JVI hI lw idqI hovy[ Awp jI duAwrw ilKIAW Aqy gweIAWjWdIAW vwrW ivcoN vwr ShIdI gurU qyg bhwdr jI, ShIdI bwbw bMdw isMGbhwdr, BweI ibDI cMd dy GoVy, ShIdI hkIkq rwey Awid bhuq pRisDvwrW hn[

gurmiq pRkwS 133 Agsq 2009

FwFI kry pswau sbdu vjwieAwFwFI kry pswau sbdu vjwieAwFwFI kry pswau sbdu vjwieAwFwFI kry pswau sbdu vjwieAwFwFI kry pswau sbdu vjwieAw(sIql jI dy pwTk hox dw AnuBv(sIql jI dy pwTk hox dw AnuBv(sIql jI dy pwTk hox dw AnuBv(sIql jI dy pwTk hox dw AnuBv(sIql jI dy pwTk hox dw AnuBv)))))

-fw. jiqMdrpwl isMG jOlI*sRI Akwl q^q swihb ivKy FwfI isMGW pwsoN vwrW sRvx kridAW

hr dUjy-qIjy jQy mUMhoN ‘bwpU sohx isMG sIql’ dw moh iBjy Sukrwnysihq, izkr suxn ƒ Aksr iml jWdw hY[ XUnIvristIAW jW horswihqk AdwirAW ivc ivcridAW nwvlkwr igAwnI sohx isMG sIqldy bhumuly kMm dI SlwGw suxn ƒ imldI hY[ dsvIN jmwq dy pwT-kRmivc pVHy sIql jI dy nwvl ‘qUqW vwlw KUh’ qoN lY ky bI.ey., AY~m.ey. pDrdy islybsW dy nwl-nwl AY~m.iPl. Aqy pI.AY~c.fI. qk dy aucyry Koj-kwrjW ivc sIql-rcnwvlI ƒ aucyc nwl AwDwr-smgrI vjoN gRihxkIqw jWdw hY[ isK ieiqhws dI pRmwixkqw GoKxI hovy qW igAwnIsohx isMG sIql dy rcy gRMQW ƒ vwicAw jWdw hY[ Buly-ivsry lok-ivrsydy auicq pirpyK gRihx krny hox qW igAwnI sohx isMG sIql dI jIvnI‘vyKI mwxI dunIAW’ pVHnI pYNdI hY[ pMjwbI XUnIvristI pitAwlw ƒausy ikqwb qoN lyKkW pwsoN ‘myrI swihqk sÍY-jIvnI’ nwmk pusqk lVIilKvwaux dI pRyrnw imldI hY qy aus lVI dw ArMB vI 1986 eI. ivcigAwnI sohx isMG sIql pwsoN hI pihlI swihqk sÍY-jIvnI pusqkilKvw ky kIqw jWdw hY[

eyny vs&W (swihqk guxW) nwl BrpUr Aqy eyny hlikAW ivc pRbInklwkwr/klmkwr dw pwTk hoxw cMgy BwgW dI Alwmq hY[ igAwn hmySWaucwx qoN invwx vl vihMdw hY[ bwpU sIql jI BwvyN izMdgI ivc iksy vIbulMdI ’qy puj gey hox aunHW ny AwpxI invwxqw ƒ BulwieAw nhIN,inrmwxqw ƒ guAwieAw nhIN[ aunHW dI bulMdI dw ieho rwz hY[

aunHW dw Adnw pwTk hox dy nwqy jo kuJ Acyq jW sucyq gRihx kIqwaunHW dw m^sUs izkr kridAW mYƒ ies gl dw &^r hY ik swƒ aunHW dICwvyN ivcrn dw mOkw imilAw[* AYsosIeyt pRo&Ysr, gurU nwnk dyv XUnIvristI, AMimRqsr[ivizitMg pRoPYsr, tokIE XUnIvristI Aw& Poryn st`fIz, jwpwn[

gurmiq pRkwS 134 Agsq 2009

myry Coty vIr fw. BuipMdr isMG jo ies smyN Kwlsw kwlj AMimRqsrivKy pMjwbI AiDAwpn dI syvw inBw rhy hn ny, gurU nwnk dyv XUnIvristIqoN fw. suKdyv isMG Kwhrw dI ingrwnI hyT ‘igAwnI sohx isMG sIql’dy nwvlW dw swihq-ieiqhwsk pirpyK’ ivSy ’qy pI.AY~c.fI. dw Koj-kwrj mukMml kIqw[ ies Koj-kwrj dOrwn bwpU sIql jI nwl AnykWmulwkwqW hoeIAW[ auh vwikAw hI eyny sihj, sMqoKI qy sIql suBwA snik aunHW dI iek imlxI vI ivswrnI muSikl hY[ gurmuKqweI dI mUMh-boldI qsvIr[

AwpxI ilKq ƒ auh rbI b^iSS pRvwndy sn qy ilKx-pRyrnw aunHWƒ Awpxy pwTkW/sRoiqAW qoN pRwpq huMdI sI[ s&l isrmOr FwfI hox dynwqy pUrI dunIAW dy isK-jgq nwl aunHW dw vwh-vwsqw sI[ qjrby dwskUl, aunHW dI hkIkI pwTSwlw, ijs ivcoN jdo-jihd dI krVI PIsqwr ky AMqly suBwA qk aunHW ny jo kuJ isiKAw, auh klm dI isAwhIrwhIN pwTkW dy hnyry mwrg ƒ ruSnwaux leI swihq dI JolI ivc pwid`qw[

lyKk koeI Asmwn qoN auqrI GVI-GVweI S^sIAq nhIN huMdw[vkq dy QpyiVAW qy jIvn-rwh dIAW duSvwrIAW ƒ iKVy-mQy Jwgdw,hnHyry ivc jUJ ky cwnx dI qlwS krn vwlw, isrVI jIaUVw huMdw hY[bwhroN swlm idsdw pr AMdroN bMd-bMd kitAw huMdw hY, potw-potw drdnwl ivMinHAw qy vkq dI sUhI qvI dw syk hMFwauNdw auhdw lUM-lUM mcdwhuMdw hY, vkq dI isqm-zrI&I hQoN, pr auh hONslw nhIN hwrdw qy iekidn Amr ho jWdw hY[ iesy leI lyKk mr ky vI mrdw nhIN[ ‘sI’ nhINbxdw, ‘hY’ hI rihMdw hY ikauNik izMdgI dIAW ingUxIAW kuV`qxW,JwgidAW aus ny ‘sI-sI’ nhIN kIqI huMdI[

sIql jI dI jIvnI pVHo, ienHW ql^ hkIkqW dy pRqK dIdwry hojwxgy[

sIql jI ny jo kuJ vI kIqw, imQ ky nhIN kIqw[ hwlwq dI loV sI,auh krdw igAw ikauNik srIr ‘krm’ KMf dy rUp ivc pRwpq sI ‘sc’dy KMf dI aus ƒ qlwS sI[ JUT nwl jUJxw aus dw ‘Drm’ sI qy‘igAwn’ aus ƒ suqy-isD hI gurU-b^iSS duAwrw pRwpq ho irhw sI[nqIjw auh ud scKMf vwsI ho igAw qy pwTkW leI Amuk sc pRkwS bx

gurmiq pRkwS 135 Agsq 2009

igAw[‘myrI swihqk sÍY-jIvnI’ dy AMq ivc sIql jI ilKdy hn ik ‘mYN

jo kuC vI hW, pwTkW dI shwieqw nwl hW[’ ieh Atl hkIkq hY ikpwTk, lyKk dI hkIkI qwkq huMdy hn[ aus dy cMgy qoN cMgyry qy vDyryisrjxwqmk hox dI pRyrnw[

dyKxw ieh hY ik ilKq ivcly ikhVy gux pwTk ƒ iKcdy hn[inrsMdyh, ijhVy pwTk dy AMdr ikqy dby pey huMdy hn qy lyKk aunHW dIaujwgrI ivc shweI huMdw hY[ swihq dw mUl qq ‘siqAM, iSvM, suMdrM’,sIql jI dI ivlKxqw sQwipq krn ivc shwiek hY[ sIql jI dIbolI ivclI TyTqw Aqy pMjwbIAq dy suBwvk gux pwTk ƒ aus nwl qorIrKdy hn[ Awpxy qoN pUrblI gd-prMprw ivc KVHy auh invykly pCwxyjWdy hn[ BweI vIr isMG, BweI mohn isMG vYd prMprw dy ieiqhwsk-suDwrk nwvlW qoN lY ky s. nwnk isMG-s. suirMdr isMG (nrUlw) dysmwijk-XQwrQk nwvlW dy pRsMg ivc ivcridAW, sIql jI ricqnwvlW dw invyklwpn aunHW dy isrjxwqmk ivvyk ivcoN pCwixAw jWdwhY[ sIql jI dw Bwv-ivvyk ^wls pMjwbI hY[ pMjwbI bMdw AMqW dy duKivc iGirAw vI Aiq-Bwvuk nhIN huMdw, aus dI KVI bolI, aus dyBwvwqmk sMquln ƒ ivgVn nhIN idMdI[ sIql rcnwvlI ies Bwv-ivvyk nwl srwbor hY[ igAwnI guridq isMG ricq ‘myrw ipMf’ jW s.gurb^S isMG pRIqlVI dy ‘pRIq &ls&y’ vWg auh inrol AwdrSk jWaupBwvuk nhIN huMdw[ vsqU, ivcwr qy Bwv dI iqkon isrjdw auh jIvndIAW kTor hkIkqW ƒ ^wls pMjwbI lihzy ivc pyS krn vwlw inpuMnklwkwr hY[ iek s&l FwfI hox dy nwqy ijvyN auh sRoqy dI AK ivc AKpw ky smyN dw sc pVH lYx dy smrQ sI, auvyN vI aus dy AKr pwTkW dymnW dI toh lYx dy smrQ hn[

sIql jI ƒ Jorw hY ik ‘ivrsy ivc mYƒ jwiedwd qW imlI, prividAw nhIN’[ qihsIl ksUr (hux pwiksqwn ivclw iek izlHw) dyipMf ‘kwdIivMf’ dy iek hzwr dy krIb AMgUTw-Cwp vsoN ivcly ‘do-iqMn’ pVHy hoey smJy jWdy bzurgW ivc sIql jI dy ipqw srdwr uShwlisMG vI sn, jo do gRMQW, ‘AMimRq swgr’ (vYidk ihkmq sMbMDI) qy ‘BweIbwly vwlI jnm swKI’ dI jwxkwrI r`Kdy sn pr aunHW kol puqr ƒ

gurmiq pRkwS 136 Agsq 2009

pVHwaux dI ivhl nhIN sI[ ipMf dy gurduAwry ivc nvyN Awey swDU hrIdwspwsoN gurmuKI dy AKr auTwlxy isKx vyly sIql jI dI aumr Cy swl sI,ijs ny pMj gRMQI pVHw ky aunHW ƒ ‘iksy’ pVHn jogw vI kr idqw[ s.krqwr isMG klwsvwlIey dy ‘isdk wlsw qyZ wlsw’ isK ieiqhwskiksy ny aunHW dy jIvn ƒ Aijhw moV idqw ik aunHW AMdr FwfI hox dw bIjbIijAw igAw ijs ƒ puMgridAW qy bwbw bohV bxidAW BwvyN aumr lggeI pr Aj aus bohV dI CW mwxn vwly Anigxq hn[

aunHW dI ilKq ivc sWBIAW bcpn dIAW bwpU qoN suxIAW bwqW,Ajoky ivigAwnk pwTkW leI AbuJ qy ABul hn, ijvyN:

‘jy jwvx qW duK Gnyrw, Awvx qW klpwvxrwm kry, ieh rihx slwmq, nw Awvx nw jwvx[

Bwv : AKW Aw jwx qW qklI&dyh hn, clIAW jwx qW dunIAWAsloN hnyr ho jWdI hY, ieh inroeIAW rihx qW hI suKdwiek hn[

dugl jIB, pr srp nhIN, ASt BujI nhIN BvwnIauf kr mwry, pMK nhIN, buJo bRhm igAwnI[

Bwv: aus dIAW do jIBW hn pr auh sp nhIN[ aus dIAW AT bwhWhn, auh BvwnI nhIN, auh au~f ky mwrdI hY pr aus dy KMB koeI nhIN[

juAwb : jwLw qxn vwlI mkVI[AijhIAW guMJldwr bwqW ivcoN lMGy bcpn vloN totky joVny suBwvk

sn, ijnHW ƒ lyKk ny kivqw dI QW ‘bicAW dy KUh ikAwry bxw ky KyfxvwlI Kyf’ nwl qulnw idqI hY[ swƒ Sihr dy jMmplW ƒ qW ies Kyf bwryvI ielm koeI nhIN[

sIql jI 16vIN qoN 19vIN sdI dy isK ieiqhws dy gMBIr KojI hnqy 20vIN sdI dy ieiqhws dy cSmdId gvwh[ 7 Agsq 1909 qoN-1998 ivckwr jIvy lyKk sIql jI dIAW ilKqW ivc 1914 eI. ivcArMB hoey pihly sMswr XuD, 16 nvMbr 1915 ƒ ShId krqwr isMGsrwBw ƒ lgI PWsI, 15 nvMbr 1920 ƒ bxI SRomxI gurduAwrw pRbMDkkmytI, 14 dsMbr 1920 ƒ hoNd ivc Awey SRomxI AkwlI dl, 25jnvrI 1921 ƒ hoey qrnqwrn swky, 20 PrvrI 1921 ƒ hoeynnkwxw swihb swky, 7 Agsq 1922 ƒ lgy ‘gurU kw bwg morcy’ qy 15sqMbr 1923 ƒ lgy ‘jYqo dy morcy’ qoN ielwvw hux qk dy swry ieiqhwsk

gurmiq pRkwS 137 Agsq 2009

vyrvy slIky nwl sMBwly pey hn[rolt ibl, mwrSl lwA, jilHAW vwlw bwZ qy hor bhuq swry ibRitS

AiqAwcwrW dy i^lw& aunHW dy koml ihrdy dI Awvwz kivqw dy rUp ivcbcpn ivc hI styjW qoN Jrn lg peI[ 1924 eI. ivc 15 vrHy dIaumry, aunHW dI pihlI kivqw Awpxy vyly dy pRis`D pMjwbI A^bwr‘AkwlI’ ivc Cp geI sI[

12 &rvrI 1923 ƒ mihkmw qwlIm vloN ArMBI iek nvIN skImADIn KulHy ‘iek mwstr’ vwly ‘sÍY-isrijq’ skUl ivc dwKlw lYxauprMq sIql jI ny krVI imhnq qy lgn nwl mwrc 1924 qkpujidAW cOQI jmwq pws kr leI sI, XwAnI 3-3 mhIinAW ivc iekjmwq dw islybs mukwieAw qy aurdU-&wrsI ivc muhwrq hwsl kIqI[ieh Gtnw Aj vI iksy pwTk dw jIvn bdlx dy smrQ hY[

kivqw sIql jI dy KUn ivc hY[ gurbwxI aunHW dIAW rgW ivcsmweI hoeI hY[ sMswr dw aucyrw swihq aunHW dw pRyrnw-sRoq hY[ AwpxypVHy dw qulnwqmk AiDAYn pyS krdy hoey, auh Awpxy pwTk ƒ suqy-isDhI smJw jWdy hn ik BwrqI swihq ivc iesqrI vloN purS vwsqy pRym-pRgtwE huMdw hY, ijs dw pRBwv gurbwxI ivc vI pRqK hY[ smUh BgqW qygurU swihbwn ny prmySr ƒ pqI/kMq mMn ky sohwgxI vjoN sÍY-pRym pRgtwieAwhY pr ArbI swihq ivc ies dy ault iesqrI ƒ ‘mwSUk’ qy purS ƒ‘AwiSk’ Aqy &wrsI ivc vfI aumr dw purS ‘pRymI’ qy CotI aumr dw‘pRIqm’ hY[ aurdU swihq Acyq hI &wrsI pRBwv ADIn ivcrdw hY[sIql jI ny vI ies pRBwv ADIn aurdU SwierI kIqI:

guzry hUey zmwny kw hr sU qzkrw hY,hY hr zbW ip hr jw aun AkwloN kI bwqyNmrny ky bwd ‘sIql’ ApnI kryNgy koeI,krqy hYN hm jhW myN, guzry hUEN kI bwqyN[

ATvIN jmwq ivc rcy Aijhy SyArW ivcoN hI sIql jI dI swihqkicxg ƒ pCwixAw jw skdw hY[

FwfI bxnw vI aunHW dw ieq&wkn hI sI[ 1934 eI. ivc aunHW dyipMfoN lMGI rws-mMflI ipCoN, ipMf dy muMifAW ivc vI styj lw ky rwsrcwaux dI rIJ jwg peI sI qy auh ipMf ivc sB qoN vD pVHy-ilKy swQI

gurmiq pRkwS 138 Agsq 2009

sIql jI dw sihXog Bwldy, aunHW ƒ rws leI qW nhIN sI mnw sky, prmisAw, sMgrWd qy ipMf ivc rOxk lwaux leI ‘FwfI jQw’ bxwaux ivckwmXwb ho gey sn, ijnHW dI isKlweI leI lilAwxI dy bzurg Sy(iBrweI) icrwZdIn dI Ff-swrMgI qy ‘sur’ ‘qwr’ (sur qy qwl) dyAsUlW ny 6 mhIny ienHW dy kol rih ky rihnumweI idqI qy ieh FwfI jQwiqAwr ho igAw ijs dI loV pUrqI leI pRsMg sihq ikisAW dy rUp ivc‘sIql ikrxW’ ijhIAW 18 kwmXwb pusqkW dI rcnw vI sIql jI nygurU-b^iSS sdkw kIqI[

ieh gl sIql jI ny bVy mwx nwl qslIm kIqI hY ik ‘jy mYNkudrq vloN FwfI nw bxdw qW Swied kuJ vI nw bx skdw[’ aunHW dyAvcyqn ivc mwJ mhlw 1 dI ies AMiqm pauVI dw AKr-AKraukirAw ipAw hY ik —

hau FwFI vykwru kwrY lwieAw ]rwiq idhY kY vwr Durhu PurmwieAw ]FwFI scY mhil Ksim bulwieAw ]scI isPiq swlwh kpVw pwieAw ]scw AMimRq nwmu Bojnu AwieAw ]gurmqI KwDw rij iqin suKu pwieAw ]FwFI kry pswau sbdu vjwieAw ]nwnk scu swlwih pUrw pwieAw ]27] (pMnw 150)

sIql jI ny jIvn ivc ijs kMm ƒ vI hQ pwieAw, aus dy Dur fUMGqk lihx dw auprwlw kIqw; ijs isn& ivc vI iliKAw, aus nwliensw& krn dI pUrI koiSS kIqI[ jy nwtk ‘mul dw mws’ nwvl bxky pwTkW ivc mkbUl hox dy smrQ sI qW aus ƒ nwvl ivc Fwlx ipCoNiPr nwvl Kyqr ivc AijhI ivF pweI ik auh ieiqhwsk isD hoeI qy1949 eI. ivc rcy ‘mul dw mws’ qoN lY ky 1973 eI. ivc ‘suM\wAwhlxw’ qk 22 kwmXwb nwvl rcy[ 24 khwxIAW ilKx ipCoNmihsUs kIqw ik khwxI nwloN nwvl ivc auh vDyry s&l lyKk ho skdyhn[ isK ieiqhws bwry 75 pusqkW rc ky isK ieiqhws dy bhuq vfyKpy dI pUrqI kIqI qy pRmwixk dsqwvyzW qk pwTkW dI rsweI krvweI[‘vwr’ ƒ ‘vwrqw’ dy SbdI ArQW ivc gRihx krn vwly sIql jI dI

gurmiq pRkwS 139 Agsq 2009

spSt Dwrnw hY ik jo &rk ‘nwvl’ qy ‘CotI khwxI’ ivc hY, EhI &rk‘mhWkwiv’ qy ‘vwr’ ivc hY[ vwr ivc jIvn dy ^ws ihsy jW Gtnw dwvrxn huMdw hY[ ‘sIql vwrW’ ivc drj GtnwvW Aj nOjvwn FwfIAWleI mwrg drSk hn[ vwrW ivc ‘bIr rs’ qy ‘iSMgwr rs’ dy nwl-nwl ‘kruxw rs’ dI pRDwnqw qy klwsIkl DunW sMg gwiekI pRvwn huMdIhY[ hIr dI qrz ’qy ilKI qy gweI iksy vwr kwrn aus lYA dw nW vI‘hIr’ jW ‘klI’ pYx vW| imrzw, dulw, ssI, sohxI, mlkI, pUrn,rwTOV Awid DunW ƒ sIql jI ny FwfIAW dy klwsIkl rwg mMnx dIis&wirS kIqI hY ikauNik ienHW dw sbMD ‘smyN’ nwloN khwxI dy ‘ivSy-vsqU’ nwl vDyry huMdw hY[

kivqw bwry sIql jI dI rwey bVI ingr hY ik aus ivc lYA, qol,SbdW dI bxqr qy qrqIb ipMgl Swsqr Anuswr hoxI cwhIdI hY[AjokI KulHI kivqw ƒ aunHW ny kivqw hI pRvwn nhIN kIqw[ aunHW dI jwcyau~qm ivcwr qW vwrqk ivc vI idqy jw skdy hn qy kivqw ivc vI prkivqw EhI hY jo swzW nwl gweI jw sky[ aunHW dw ieh mq vI spSthY ik hr gweI jwx vwlI kivqw ‘gIq’ nhIN huMdI[ gIq dw mUMh-muhWdrwqy rMg-rUp inrol Awpxw huMdw hY[ aunHW dI jwcy gIq dI bolI, Sbd-bxqr qy i^AwlW dI aufwrI ieho ijhI hoxI cwhIdI hY, ijs nwl iesivcly ‘pwqr’ dI rUp-ryKw cMgI qrHW auGV pvy[ ieh jIvn dy Coty ihsydI iek-pKI qsvIr hY, bhu-pKI nhIN jo kwiv-msqI dI aupj hY[

pMjwbI lok-gIqW bwry sIql jI dw ivSlySx bVw BwvpUrq hY,pihlI vwr sIql jI dI ilKq ivcoN hI mYƒ soJI hoeI ik Aj qkbwlVIAW dy mUMhoN suxdy rhy, ‘ikklI klIr dI, pg myry vIr dI’ vwlyAsl bol qW ‘ikMgrI krIr dI, pg myry vIr dI’ hn[

45 vrHy dI aumr ivc sIql jI dy gIqW dI pihlI ikqwb ‘kysrIduptw’ CpI[ pRisD kvI qy icMqk s. ivDwqw isMG qIr ny iliKAw hY ik‘sIql vwrkwr nwloN vDyry gIqkwr hY’[ s. krqwr isMG blgx dymwisk pqr ‘kivqw’ ivc nMd lwl nUrpurI qy igAwnI sohx isMG sIql‘ies mhIny dw gIq’ isrlyK hyT burdo-burdI Cpdy rhy[ sIql jI dISwdI qW srdwrnI krqwr kOr nwl audoN hI ho geI sI, jdoN auh AjydsvIN jmwq ivc pVHdy sn[ bIbI krqwr kOr dw jnm vI 1909 eI.

gurmiq pRkwS 140 Agsq 2009

dw hI hY, ieMn-ibMn sIql jI dI hmaumr[ dohW ny BrpUr dMpqI-ipAwrnwl jIvn dy hr rMg ƒ mwixAw[ sIql jI dw inScw hY ik ivAwhuqwipAwr hI hMFxswr huMdw hY[ iesy leI aunHW dy gIqW ivc dMpqI-ipAwrTwTW mwrdw hY[ ies qoN ielwvw dyS-BgqI qy rwjnIqI’ ƒ vI sIql-gIqwvlI ivc pRvyS pRwpq hoieAw, ijvyN:

‘imrkx nw jwh vy cMn! C`f ky surg dw vwsw’‘jykr mYƒ r`jvIN rotI dyNdw myrw dyS, mYN ikauN jWdw prdys!’

pMjwbI swihq ivcoN prvwsI cyqnw ƒ pCwxn dI ijMnIN hoV AjidKweI idMdI hY, aus dy bIj qW sIql jI dy auprokq gIq dI ieko sqrivcoN puMgrdy idKweI idMdy hn ik Awpxy Gr dIAW BuKW hI bMdy ƒ ‘bwrprwey’ bihx ’qy mjbUr krdIAW hn[ sIql jI ny inJk rUp ivcAwpxy nwvlW rwhIN mwnvI BuKW dy ibEry pyS kIqy qy aunHW nwl jUJxvwilAW dy mwnisk ivSlySx pyS kridAW aukqIAW dy rUp ivc AtlscweIAW aulIkIAW hn, ijvyN :

a) kwƒn sdw ADUrw qy lMgVw irhw hY[ nw ieh Aj qk hr doSIƒ szw dy sikAw hY, nw hr sqwey hoey ƒ iensw&[ pr kI kwƒn qoN bcjwx vwlw doSI szw qoN vI bc skdw hY? Swied nhIN[ mYN kwƒn qoN bcigAw sW, pr szw Bugq irhw hW[

A) kMm krn leI isr& srIrk bl hI nhIN, isrV vI zrUrI hY[bMdw roNdw jMmdw ey qy jy mirAw vI roNdw eI qW jMmx qy mrn ivc kI &rkhoieAw? bMdy ƒ cwhIdw ey auh hsdw-hsdw mry[ mylw Cfx ligAWbuskxw ikhVI gloN? qy mrn ligAW mgrilAW ƒ mqW dyxIAW vfIbysmJI hY[ zmwnw ijauNidAW dI mq ’qy cldw nhIN qW moieAW hoieAWdI mq ikvyN mMn lvygw?

(e) iek pqnI qy Cotw pirvwr suKI jIvn leI zrUrI hY prizMdgI iksy vI PwrmUly dy ADIn nhIN cldI[

s) QoVHI Awmdn vwsqy krzw iek ijlx hY[h) kurbwnI vycxI Drm vycx dy brwbr hY[k) hr bolI AwpxI ilpI ivc hI TIk qrHW ilKI jw skdI hY[K) lyKk koloN koeI gl vI suqy isD jW Avysly nhIN huMdI[g) vrqmwn Xug ivc iksy mulk ƒ vI lVweI qoN &wiedw nhIN puj

gurmiq pRkwS 141 Agsq 2009

skdw[G) vMf-vMfweI nwl ieh lVweI (dyS-vMf 1947 eI.) sdw vwsqy

muk nhIN geI, hux ieh CuirAW/qlvwrW nwl lVy hn, Blky tYNkW qyhvweI jhwzW nwl lVngy[ (Bwrq-pwik jMgW)

|) hr rwj bxqr ivc kuJ buDIjIvI, AsMquSt rihxgy[c) mwrkiszm isr& srIr dIAW loVW dI gl krdw hY pr

gurbwxI srIr qy Awqmw dohW dI[ieauN sIql jI dI ilKq XQwrQk vI hY, dwrSink vI qy ivAMg

BrpUr vI[aunHW kol izMdgI dw ivSwl qzrbw hY, gurbwxI dI gihn cyqnw, jo

aunHW dy rcnwqmk ivvyk ƒ syD idMdI hY[sIql jI dIAW rcnwvW ivc kmwl dI pkV hY, rcnw SurU kr

lE, iPr auh ud-b- ud pwTk ƒ vhw lYNdI hY[ pMjwbI dy iek pRisDnwvlkwr ny iliKAw sI ik ‘mYƒ Awlock iml gey pr pwTk nhINimly’[ sIql jI ƒ pwTk iml gey, ies leI aunHW ny AwlockW dI icMqwCf idqI[ hux aunHW dIAW kuJ rcnwvW ƒ mwnqw iml rhI hY, aunHW dyhuMidAW nhIN imlI[ ieho aunHW dI ilKq dy jINaUNdy hox dw pRmwx hY[ aunHWƒ Aihsws hY ik swihq dw pihlw gux ‘mnorMjn’ hY[ sIql jI byloVyivsqwr, nw-mMnxXog ivcwrW Aqy byrsI bolI qoN dUr hox kwrn pwTkidlW dy nyVy hn[

bkOl sIql jI auh sB qoN pihlW ‘FwfI’ hn, iPr ‘isK ieiqhwslyKk’ qy iPr ‘nwvlkwr’ pr myrI jwcy auh scy-scy lyKk hn qy hrKyqr ivc ieko ijhy iemwndwr qy Kry[ aunHW dI gIqkwrI qy vwrkwrI vIaunHW dI ieiqhwskwrI qy glpkwrI vW| mhqvpUrn hY[ aunHW dI ilKqivclIAW smIiKAwkwrI itpxIAW vI syD-Xukq hn[ auh ‘ihMdI dydohy’, ‘aurdU dI Zzl’ Aqy ‘pMjwbI dy gIqW’ dw mdwh hY[

isK ieiqhwskwrI bwry kIqy aunHW dy dsqwvyzI kMm qoN pqw lgdwhY ik aunHW dI KojkwrI lgn ikMnI pkI pIFI sI[ auh aurdU, &wrsI,ArbI qoN ielwvw dyvnwgrI ivc ilKy gRMQW dy vI igAwqw sn[ purwqnsmyN ivc vrqy jWdy sUck sMmqW ƒ auTwlidAW auh auicq qSrIh krdy

(bwkI s&w 153 ’qy)

gurmiq pRkwS 142 Agsq 2009

sIql jI dwsIql jI dwsIql jI dwsIql jI dwsIql jI dw ieiqhwsk nwvlieiqhwsk nwvlieiqhwsk nwvlieiqhwsk nwvlieiqhwsk nwvlmhwrwjw dlIp isMGmhwrwjw dlIp isMGmhwrwjw dlIp isMGmhwrwjw dlIp isMGmhwrwjw dlIp isMG

-fw. BuipMdr isMG*igAwnI sohx isMG sIql dI nwvl-ingwrI ivc aunHW dy do nwvl

‘mhwrwxI ijMdW’ Aqy ‘mhwrwjw dlIp isMG’ Aijhy hn, ijhVy aunHW dydUsry nwvlW nwloN vKry cirqr dy DwrnI hn[ ienHW nwvlW ivc pMjwbdy ieiqhws nwl sMbMiDq do S^sIAqW ƒ muK pwqr bxw ky pRsquq kIqwigAw hY[ ienHW rcnwvW ivc ienHW S^sIAqW nwl sbMiDq ijhVIsmgrI pyS kIqI hY aus dw vfw Bwg vI ieiqhwsk sRoqW qoN ilAw igAwhY[ prMqU, ies smgrI ƒ pyS krn dI ivDI ibrqWqk hY[ ies krkyienHW rcnwvW ƒ ieiqhwsk nwvl dI vMngI ivc rK ky ivcwirAw jwskdw hY[

sIql jI dw ieiqhwsk nwvl ‘mhwrwjw dlIp isMG’ ilKq dyrUp ivc PrvrI 1961 eI. ƒ mukMml hoieAw[ ies dw pRkwSn mwrc1961 eI. ivc hoieAw[1 ieh aunHW dy pihly ieiqhwsk nwvl ‘mhwrwxIijMdW’ (1961 eI.) nwl AMqr-sbMiDq rcnw hY[ ies dw kwrn dovWnwvlW dy muK pwqrW dw mW Aqy puqr vwlw irSqw hY[ ienHW nwvlW dy smyNivc vI kuJ sWJ hY[ ies krky dUjy nwvl ivc pihly nwvl dy vyrivAWdw duhrwau ho jwxw suBwivk sI[ ies pK qoN ‘mhwrwjw dlIp isMG’nwvl dy pihly lgBg cwr kWf Aqy ies qoN bwAd nOvyN kWf dw kwPIihsw pihly nwvl dy vyrivAW dw duhrwau mwqr hY[

ies nwvl dw ArMB sMDWvwlIAW duAwrw pMj swl qy igAwrW idndy bwlk mhwrwjw dlIp isMG ƒ bwdSwh bxwaux dy Gtnw-pRsMg nwlhuMdw hY[ aus ƒ rwjw iDAwn isMG dI loQ ivcoN vih rhy lhU nwl rwj-

* fw. BuipMdr isMG Kwlsw kwlj AMimRqsr dy pMjwbI ivBwg ivc sInIAr lYkcrwr hn[ienHW ny gurU nwnk dyv XUnIvristI qoN igAwnI sohx isMG sIql dI nwvlkwrI ’qy Kojkrky pI.AY~c.fI. dI ifgrI hwsl kIqI hY[ Awp dIAW do pusqkW ‘sIql dy sRyStnwvl’ (1998) Aqy ‘sIql jI dI nwvlkwrI’ (2004) nwnk isMG pusqkmwlw,AMimRqsr qoN pRkwiSq hn[ —sMpwdk

gurmiq pRkwS 143 Agsq 2009

iqlk lgwieAw jWdw hY[2 ies Gtnw dI pRqIikirAw ivc ijMdW dy mnivc KuSI qy icMqw dy BwvW ƒ auqpMn huMdy idKwieAw igAw hY[ auh KuS ieskrky sI ik aus dy puqr ƒ pMjwb dy q^q au~pr ibTwieAw igAw sI[icMqw dw sbMD aus ƒ lhU nwl rwj-iqlk lgwaux dy ApSgn nwljuiVAw hoieAw sI[ nwvlkwr ny ies ApSgn dy hvwly nwl lokDwrweIsMkyq kr idqw hY[ ies Gtnw-pRsMg qoN bwAd ‘mhwrwxI ijMdW’ nwvlivc pyS hoey aunHW swry vyrivAW ƒ duhrwieAw igAw hY, ijnHW dy nqIjyvjoN isK 1846 eI. ivc AMgryzW pwsoN hwr jWdy hn[ kMvr dlIp isMGƒ lwrf hwrifMg dy pRbMD hyT hoey drbwr ivc isMGwsx au~pr ibTwieAwjWdw hY[ isK rwj dy ZdwrW lwl isMG ƒ vzIr Aqy qyj isMG ƒ sYnwpqIQwipAw jWdw hY[ ies auprMq lwhOr Aqy Brovwl dy AihdnwimAW dwizkr kIqw igAw hY[3 ienHW dIAW SrqW Anuswr inrxwiek siQqIAMgryzW dy hQ cly jWdI hY[ ies nwl mhwrwjw dlIp isMG nwmDrIkdw mhwrwjw hI rih jWdw hY[ nwvlkwr ny ies rcnw ivc ‘mhwrwxIijMdW’ nwvl ivc pyS hoey 7 Agsq 1847 eI. dI Gtnw dw aulyK vIkIqw hY ijs dy qihq mhwrwjw dlIp isMG AMgryzW dI ieCw dy ault qyjisMG ƒ iqlk lwaux qoN ienkwr kr idMdw hY[ AMgryz ies Gtnw ƒijMdW dy mhwrwjw dlIp isMG au~pr mMd pRBwv Aqy ivdroh dy rUp ivcvyKdy hn[ pirxwm srUp ijMdW ƒ puqr qoN inKyV ky SyKUpury ivc kYd kridqw jWdw hY[4 ies auprMq hwrifMg qy lwrMs dI QW flhOzI qy PYfirkkrI dI Awmd, mulqwn bZwvq, ijMdW dI jwmwqlwSI qy dyS-inkwlw,AMgryzW Aqy isK &Oj ivckwr lVIAW geIAW lVweIAW dy vyrvy idqygey hn[ rwjw Syr isMG nwl hoeIAW cwr lVweIAW ivc cOQI lVweIdOrwn isKW dI hwr qoN bwAd mhwrwjw dlIp isMG ƒ AwKrI vwrisMGwsx ’qy ibTw ky nzrbMd kr idqw jWdw hY[ aus ƒ sulHw dy kwgzW’qy dsq^q krw ky q^qoN lwh idqw jWdw hY Aqy pYnSn dy idqI jWdIhY[ nwvlkwr ny AMgryzW duAwrw mhwrwjw dlIp isMG qoN rwj ƒ Kohx dIGtnw bwry vyly dy keI AMgryz pRbMDkW dy ivcwr idqy hn[ ienHW ivcielIAt, eIvnz bY~l, sr jOhn lwgn, flhOzI Aqy imstr lufolAwid dy nwm Swml hn[5 ienHW AMgryz pRbMDkW dy ivcwrW dy hvwly nwlieh dsx dI koiSS kIqI geI hY ik iek Axjwx bcy ƒ frw-Dmkw

gurmiq pRkwS 144 Agsq 2009

ky ijs FMg nwl dsq^q krw ky pMjwb ƒ AMgryzI rwj ivc imlwieAwigAw, aus qoN AMgryzI rwj dy AinAwie dw pqw lgdw hY[ ies pRkwrnwvlkwr AMgryzI rwj dy pRbMDkW dy ivcwrW rwhIN aunHW dI byiensw&IBrI nIqI ƒ zwhr kr idMdw hY[ ies pRkwr ies byiensw&I BrIkutlnIqI rwhIN 29 mwrc 1849 eI. ƒ mhwrwjw dlIp isMG ƒ rwjqoN Alg kr idqw jWdw hY Aqy pMjwb ƒ pUrI qrHW AMgryzI rwj ivc imlwidqw jWdw hY[

‘mhwrwjw dlIp isMG’ nwvl dy pMjvyN kWf qoN ies dw ibrqWq‘mhwrwxI ijMdW’ nwvl qoN vKryvW Dwrn kr lYNdw hY[ fwktr sr jOhnlwgn ƒ jlMDr qoN bulw ky mhwrwjw dlIp isMG dw riKAk bxw idqwjWdw hY[ inXukqI qoN qurMq bwAd lwgn ny mhwrwjw rxjIq isMG dydunIAW ivc pRisD qoSyKwny ƒ ibly lwaux Aqy koihnUr hIry ƒ vlwieqByjx dI ivauNq bxw leI[6 ies dy nwl hI aus ny mhwrwjw dlIp isMGƒ Awpxy hQW au~qy pwaux dw kwrj ArMB kr idqw[ auh sQwnk lokWnwl mhwrwjy dy myl-imlwp ƒ lgwqwr Gt krdw jWdw hY[ aus nymhwrwjy ƒ AMgryzI Aqy AMjIl dIAW AwieqW pVHwaux dw kwrj ArMBkr idqw[ ies isiKAw dOrwn aus dy mn ivc isKW pRqI n&rq pYdwkIqI jwx lgI[7 aus dI dysI Dwrimk ividAw Aqy gurmuKI pVHweI bMdkr idqI geI[ ies Aml ivc ijQy iek pwsy aus ƒ AwpxI BwSw,Drm Aqy siBAwcwr qoN qoVn dy jqn SurU ho gey, auQy dUjy pwsy AMgryzIBwSw, eIsweI m`q Aqy pCmI siBAwcwr nwl joVn dy sucyq auprwlykIqy jwx lgdy hn[ ies Aml ivc AMgryzI swmrwj dI isAwsIsiBAwcwrk nIqI dy AMqrIv ierwidAW dw pqw lgdw hY[ iesy ierwdydy AMqrgq aus ƒ dyS-inkwlw dy ky pMjwb qoN bwhr XU.pI. ivc PqihgVHiljwieAw jWdw hY[8 auh AwpxI kptI ivauNq au~pr prdw pwaux leIieh APvwh PYlwauNdy hn ik mhwrwjw qIrQ AsQwn dI Xwqrw ’qyigAw hoieAw hY[ nvIN isiKAw dy mn-ieCq nqIjy aus smyN swhmxyAwaux lgdy hn, jdoN auh rwjw Syr isMG AtwrI vwly dI BYx nwl hoeyirSqy qoN mUMh moV ky ivAwh krvwaux qoN ienkwr kr idMdw hY[9 iespRkwr AMgryz aus dy mn ivc is`KW pRqI n&rq Aqy AwpxI dysIswkwcwrI ivc byivSvwsI pYdw krn ivc sPl ho jWdy hn[

gurmiq pRkwS 145 Agsq 2009

AMgryz AiDkwrI smJdy sn ik ijMnw icr mhwrwjw dlIp isMGisKI ivc kwiem hY, Enw icr isK kOm dI hmdrdI aus dy hk ivcrhygI[ AMgryzW dw ieh vI i^Awl sI ik jy dlIp isMG ƒ eIsweI bxwilAw jwvy qW isK aus dy nwl n&rq krn lg pYxgy[ ies ivcwr ƒmuK rK ky swrw zor mhwrwjy ƒ eIsweI bxwaux leI lwieAw jwx lgdwhY[ AMgryzW dI ies soc dI gvwhI lwgn Aqy flhOzI dIAW ilKqW ivcoNvI iml jWdI hY[10 ies qoN swmrwj dw eIsweI mq dy pRcwr rwhINAMgryzI rwj ƒ pikAW krn dw mMqv vI pRmuK bxdw hY[ ies mMqv dIpUrqI leI lwgn ny vyKx ƒ bhuq hI siBAk FMg ApxwieAw[ aus nyies mMqv dI pUrqI leI mhwrwjw dlIp isMG dy mn ivc eIsweI bxndI ieCw pYdw krn leI kMm krnw SurU kr idqw[ auh ieh swbq krnwcwhuMdw sI ik mhwrwjw dlIp isMG iksy jbr krky nhIN, sgoN svY-ieCwnwl eIsweI hoxw cwhuMdw hY[ bVy hI ivauNqbD FMg nwl mhwrwjw dlIpisMG koloN ies ieCw dw iezhwr aus smyN krvwieAw jWdw hY, jdoN lwgnaus dy kol nhIN sI[ ieh auh smW sI, jdoN nvMbr 1850 eI. ivclwgn iek mhIny vwsqy klkqy igAw hoieAw sI[ ipCoN aus dI gYrhwzrIivc kYptn kYmbl &qihgVH irhw[ TIk ies smyN mhwrwjw dlIp isMGvloN Awpxy puriKAW dw Drm iqAwgx dw ierwdw pRgt krwieAw jWdwhY[11 sIql jI ny AMgryzW vloN mhwrwjw dlIp isMG ƒ XojnwbD FMg nwleIsweI bxwaux dI pRikirAw ƒ brIkI nwl pyS kIqw hY[ auh iessbMDI kYptn kYmbl, fw. lwgn, mhwrwjw dlIp isMG dy eIsweI nOkrBjn lwl Aqy ud mhwrwjw dlIp isMG dy ilKq ivcwrW dI vrqoN krdwhY[ ies dI pRoVHqw lwrf flhOzI dI 24 sqMbr 1852 dI ilKq qoN vIho jWdI hY[ ies ilKq Anuswr, ‘jy dlIp isMG vlwieq jwxw cwhuMdwhY, qW jwx qoN pihlW cup-cwp aus ƒ eIsweI bxw ilAw jwvy, pr nwmdlIp isMG hI rhy[12 ies Xojnw dy qihq mhwrwjw dlIp isMG dy mnivc ihMdU Aqy isK Drm ivc AijhI byivSvwsI pYdw kr idqI geI ikauh kyvl qy kyvl eIsweI mq ƒ hI dunIAW dw sB qoN cMgw Drm smJxlgw[ ies Xojnw dI pUrqI 8 mwrc 1853 eI. ƒ huMdI hY jdoN mhwrwjwdlIp isMG ƒ ‘bYpiqsmw’ dy ky eIsweI bxw ilAw jWdw hY[ aus dysvw-svw gz lMmy kys kql kr idqy jWdy hn[ aus smyN aus dI aumr

gurmiq pRkwS 146 Agsq 2009

kyvl cOdW swl Cy mhIny qy cwr idn dI sI[ ies nwvl ivc eIsweImq dy pRcwr dy sMdrB ivc AMgryzW dI siBAwcwrk nIqI dy ies pihlUdI pySkwrI ies rcnw ƒ ‘mhwrwxI ijMdW’ nwvl nwloN inKyVdI hY[

‘mhwrwjw dlIp isMG’ nwvl ivc bwlk mhwrwjy ƒ eIsweIbxwaux qoN bwAd vI AMgryz AiDkwrI sMquSt nhIN huMdy[ auh mhwrwjwdlIp isMG ƒ Bwrq qoN bhuq dUr Byj dyxw cwhuMdy sn, ijQoN aus dI hvwvI pMjwb dy isKW qk nw phuMc sky[ ies mnsUby dI pUrqI leI vI tyFwFMg iesqymwl kIqw igAw[ lwgn ny mhwrwjy dy idl ivc vlwieq dyKxdw cwA pYdw kr idqw[ ies cwA dI pUrqI leI lwgn ny mhwrwjy vloNsrkwr ƒ icTIAW ilKIAW[13 ies sB kuJ ivc lwgn ny ieauN pRgtkIqw ijvyN srkwr ny vlwieq jwx dI AwigAw dy ky mhwrwjy dy isr bVwAihswn kIqw hovy[ ieQy vI ieauN zwhr kIqw igAw ijvyN mhwrwjw iksyXwqrw leI vlwieq jw irhw hovy[ ies pRkwr mhwrwjw dlIp isMG 19ApRYl 1854 eI. ƒ fwktr lwgn, lyfI lwgn qy kuJ nOkrW smyqvlwieq jwx vwsqy klkqy qoN jhwz cVH jWdw hY[14

bySk mhwrwjw dlIp isMG AMgryzW dI Xojnw ADIn eIsweI mqDwrn kr ky ieMglYNf phuMc jWdw hY prMqU, auh Awpxy dysI siBAwcwr dykuJ icMnHW ƒ auQy vI kwiem rKdw hY[ ienHW icMnHW ivcoN isr au~pr pg AqymhwrwijAW vwlI dysI puSwk Swml sI[ lwrf flhOzI ƒ aus dI pgbhuq cuBdI sI[ ies nwl hI ieMglYNf ivKy mhwrwjw dlIp isMG dwmlkw ivktorIAw Aqy SihzwidAW nwl myl bhuq vD igAw[ mlkw vloNaus ƒ keI vwr rwj mihl ivc pRIqI Bojn idqw jWdw hY[ lwrfflhOzI qoN qKqoN lQy mhwrwjy dw eynw Awdr jirAw nhIN sI jWdw[ auhies pRiq Awpxy swVy dw iezhwr 22 AkqUbr 1854 eI. dI icTI ivckrdw hY[15 ies qoN ielwvw aus ƒ mhwrwjw dlIp isMG dw bwzW nwliSkwr Kyfx dw SOk vI nhIN BwauNdw[ auh ies ivcoN isKI sMskwr ƒvyKdw hoieAw ilKdw hY, ‘ausdw (mhwrwjy dw) bwzW nwl iSkwr Kyfx dwSOk inrol isKI suBwA hY[ isK bwz bhuq rKdy hn’[16 spSt hY ikAMgryz hwkm mhwrwjy dy ivAkiqqv ivcoN Awpxy siBAwcwr dy srokwrWƒ pUrI qrHW ^qm krnw cwhuMdy sn[

4 sqMbr 1854 ƒ mhwrwjy dI aumr solW swl dI ho jWdI hY[

gurmiq pRkwS 147 Agsq 2009

Brovwl dy sulHwnwmy Anuswr bwlg ho jwx dI sUrq ivc aus ƒ Awpxyrwj-pRbMD ƒ Kud clwaux dw hk hwsl ho jwxw sI[ aus ny ies hk ƒpRwpq krn leI lwrf flhOzI ƒ icTI ilKI Aqy vwps Bwrq AwauxdI AwigAw mMgI[ auh kyvl do swl vwsqy hI vlwieq igAw sI[mhwrwjw dlIp isMG dIAW auprokq dovyN mMgW ƒ Tukrw idqw igAw[ iesdy au~qr ivc aus ƒ XUrp dy kuJ mulkW dI sYr krn dI AwigAw hI idqIgeI[17 ies qoN AMgryzI swmrwj dw cwlbwz cirqr au~GVdw hY[

ies nwvl ivc bwlg hoey jlwvqn hoey mhwrwjy dlIp isMG vloNAwpxy hk ƒ muV hwsl krn leI AsPl koiSSW dw ibrqWq vI pySkIqw igAw hY[ auh ies sbMDI eIst ieMfIAw kMpnI dy kort AwPfwierYktr nwl icTI-pqr vI krdw hY[ ies Arsy dOrwn Bwrq ivchoey 1857 eI. dy Zdr dOrwn blveIAW vloN mhwrwjy dlIp isMG dwPqihgVH vwlw Gr swV idqw jWdw Aqy swmwn lut ilAw jWdw hY[Brovwl dy Aihdnwmy ivc ilKI Srq qoN lgBg iqMn swl ipCoN hImhwrwjy dlIp isMG au~proN kuJ bMdSW htweIAW geIAW[ gvrnr jnrldy hukm Anuswr auh ihMdusqwn Aw ky aus dy ivCoVy ivc ro-ro ky AMnHI hocukI mW ƒ qW iml skdw sI, pr pMjwb ivc nhIN sI jw skdw[ ieshukm dy PlsrUp 1861 eI. ivc klkqy ivKy mW-puqr dI mulwkwq sMBvbxdI hY[ nwvlkwr ny ies mulwkwq ƒ BwvpUrq rUp ivc icqirAw hYijs dw ivsiqRq ibMb aus dy pihly nwvl ‘mhwrwxI ijMdW’ ivc vI imljWdw hY[ mhwrwjw dlIp isMG AwpxI mW nwl ihMdusqwn ivc rihx dIieCw pRgt krdw hY[ pr srkwr aus dI bynqI ƒ pRvwn nhIN krdI[mjbUr ho ky mhwrwjw AwpxI mW smyq ieMglYNf vwps Aw jWdw hY[18 mWdI sMgq ivc AwpxI sMsikRqI dy dby hoey pihlU muV auBrn lgdy hn[ijMdW dy Asr nwl aus ny igrjy jwxw bMd kr idqw[ mW qoN pqw lgxdy bwAd aus ny pMjwb ivc rih geIAW AwpxIAW jwiedwdW bwry ilKxwSurU kr idqw[ ies qoN lwgn Awid krmcwrI eyny icVH gey ik aunHW nymW-puq ƒ ivCoV ky vKry-vKry GrW ivc rihx leI mjbUr kr idqw[ies nwl mW dw duK hor vD jWdw hY[ ies duKmeI hwlq ivc 1 Agsq1863 eI. ƒ aus dI mOq ho jWdI hY[ mhwrwjw dlIp isMG ny AwpxImW dw sskwr lwhOr ivKy Syr-ey-pMjwb dI smwD kol hox dI AwKrI

gurmiq pRkwS 148 Agsq 2009

vsIAq ƒ pUirAW krn leI keI vwr srkwr ƒ iliKAw[ Cy mhIinAWipCoN mhwrwjy ƒ eynI hI AwigAw imlI ik auh AwpxI mW dw sskwrBwrq ivKy nrbdw dirAw dy kMFy au~pr kr skdw hY[ nwvlkwr ny iessiQqI dI kruxw Aqy Bwvukqw ƒ bVI KUbI nwl icqirAw hY[ nwvl dyinmn-ilKq vyrvy ies dw pRmwx pRsquq krdy hn:

“Bry idl nwl dlIp isMG duKIAw-mW dI ArQI lY kyBwrq pujw[ bMbeI dy nyVy nrbdw ndI dy kMFy mhwrwxI ijMdW dwsskwr kIqw igAw[ dlIp isMG ƒ Bwrq ivc vDyry icrTihrn dI AwigAw nhIN sI[ auh CyqI vwps prq jwx vwsqymjbUr sI[ ijMdW dy isvy dy AMigAwry Ajy TMFy vI nhIN sn hoey,jW dlIp isMG aunHW ƒ ndI nrbdw dIAW lihrW dI Byt krkyvlwieq ƒ qur ipAw[19

‘mhwrwjw dlIp isMG’ nwvl ivc nwiek dy jIvnImUlk pRsMgivc ims bMbw mUlr nwl aus dy ivAwh Aqy prvwirk jIvnI dw aulyKvI kIqw igAw hY[ AMgryzI srkwr aus dI pYnSn dw TIk qrHW ihswbnhIN idMdI[ auh ies leI ‘tweImz’ AKbwr ivc icTIAW vI ilKdwhY[ nwvl ivc mhwrwjw dlIp isMG vloN ‘tweImz’ A^bwr dy AYfItrƒ Aqy ies dy pRiqau~qr ivc AYfItr duAwrw ilKy gey lyKW dw ivsiqRqvyrvw idqw igAw hY[20 ieh pqr Aqy pRiqau~qr ‘tweImz’ A^bwrivc pRkwiSq hoey[ mhwrwjw dlIp isMG duAwrw ilKy gey pqrW ivc aussmyN ieiqhws ƒ punr-isrjq kIqw igAw hY ijs ivc isK rwj ƒAMgryzI rwj ivc imlwaux leI vrqy gey hQkMfy Aqy DoKy dw izkrkIqw igAw hY[ mhwrwjw dlIp isMG ies pRsMg ivc Awpxy nwl hoeIAWizAwdqIAW ƒ ienswPpsMd smJI jWdI AMgryzI kOm dy snmuK pRsquqkrdw hY[ ies pRsquqI ivc auh kIqy gey vwAidAW Anuswr Awpxy hkdI punr-bhwlI leI vI kihMdw hY[ ies dy pRiqau~qr ivc ‘tweImz’A^bwr dy AYfItr vloN ilKy gey lyKW ivc mhwrwjy duAwrw pyS kIqy geyqQW ƒ JuTlw ky aus dw vD qoN vD inrwdr kIqw igAw[ ies icTI-pqr ivcoN ijQy mhwrwjw dlIp isMG dw duKWqk nwiek vwlw cirqrau~GVdw hY, auQy AMgryzI srkwr dw AinAwiepUrn ikrdwr vI swhmxyAwauNdw hY[ ies byiensw&I qoN mhwrwjw AMgryzI srkwr nwl nwrwz ho

gurmiq pRkwS 149 Agsq 2009

jWdw hY[ auh vlwieq vwlI jwiedwd vyc ky bwl-bcy smyq Bwrq Awky vsx dI socx lgdw hY[ auh ies sbMDI 15 sqMbr, 1882 ƒ lwrfhwritMgtn ƒ ic`TI ilK ky puCdw hY[ ies dy au~qr ivc aus ƒihMdusqwn jwx dI AwigAw qW iml geI pr auh pMjwb ivc nhIN jwskdw[ aus dw AMgryzI srkwr Aqy iesweIAq qoN mn pUrI qrHW Ktwho cukw sI[ aus dy AMdr Awpxy Drm Aqy dyS-pRym dy Bwv jwigRq hoxlgy[ ies pRsMg ivc aus duAwrw ilKy aunHW pqrW dw hvwlw vI idqwigAw hY jo aus ny AMimRqsr izlHy dy ipMf AYmw ivc vsdy AwpxI mW dyBUAw dy puqr sMq isMG ƒ ilKy[21 ienHW pqrW ivc mhwrwjw AMimRqsrphuMc ky sRI Akwl q^q swihb qoN AMimRq Ckx Aqy AwpxI kOm koloNAwpxy kIqy dI muAwPI mMgx dw pRgtwvw krdw hY[ ies pK qoN aus dIpMjwbIAW dy nW ilKI KulHI icTI dw aulyK vI kIqw igAw hY[22 AMgryzIsrkwr ienHW pqrW ivc ilKy ivcwrW hyT Cupy ivdroh dy Bwv ƒ BWpdIsI[ ies leI dyS phuMcx leI qury mhwrwjy ƒ ApRYl 1886 ivc lwrffPirn dy hukm nwl Adn ivKy igRPqwr kr ilAw[ auh ies islislyivc ieMglYNf dI mlkw Aqy ihMd dy vwiesrwey ƒ qwrW idMdw hY, pr ikqyvI aus dI PirAwd suxI nhIN jWdI[ Adn dy pRsMg ivc iek mhqvpUrnvyrvw ieh hY ik ieQy mhwrwjy ny itkI hoeI isK POj dy pMjW ipAwirAWkol AMimRq Ck ky muV Awpxy puriKAW dy Drm ƒ Dwrn kr ilAw sI[ies dy pirxwm ihq mhwrwjy dI iek icTI dw hvwlw idqw igAw hY[23

ies sbMDI blkwr isMG dw mq hY:AMgryzW vloN mhwrwjw dlIp isMG dy siBAwcwr Avcyqn

dy rUpWqrx ihq vrqIAW geIAW ivauNqW mhwrwjw dlIp isMGdy injI Avcyqn ivc kuJ ku smyN leI bdlwv lY AwauNdIAW hn,pr aus dy smUhk Avcyqn ivc AnykW pIVHIAW, jwqIAW, nslWdy hfIN-hMFwey AnuBvW ivc rUpWqrx Gt vwprdw hY[ iehI vjwhY ik mhwrwjw dlIp isMG dubwrw AMimRq Ck ky pMjwbI siBAwcwrdI qrz-ey-izMdgI ijaUx dw ieCk hY[ pMjwbI kOm, siBAwcwrpRiq byh`d lgwau Aqy AMgryz hkUmq pRiq nPrq aus dImwniskqw ƒ KMfq qy BwvnwvW ƒ zKmI kr idMdI hY[24

ies nwl mhwrwjy qy AMgryzI srkwr ivc ivroD hor iqKw ho jWdw

gurmiq pRkwS 150 Agsq 2009

hY[ mhwrwjw qy aus dy prvwr ƒ vwps ieMglYNf jwxw ipAw[ aus ny rosivc srkwr qoN pYnSn lYxI bMd kr idqI Aqy Awpxy nwl hoeIAWizAwdqIAW bwry KulHm-KulHw bolx lgw[ ienHW vyrivAW dy pRsMg ivcmhwrwjy dw ivdrohI nwiek vwlw cirqr rUpmwn huMdw hY[ ies bwry s.blkwr isMG ilKdy hn:

AMgryz kOm pRiq mhwrwjw dlIp isMG dIAW bwgI AqyivdrohI BwvnwvW dw cyqn rUp ivc aujwgr hox dw buinAwdIAwDwr isK rwj dI hkUmq dy guAwcx dy ivgocy ivcoN aupjI iekrwjsI ikV hY[ mhwrwjw dlIp isMG dw vrqmwn smW iekZulwm ienswn vwlw hY, ies ZulwmI qoN Cutkwrw aus ƒ nzrnhIN AwauNdw ijs krky aus dI cyqnw BivKmuKI locw dI hox dIbjwey AqIq muKI hY[25

mhwrwjw dlIp isMG aukq ivdroh Bwv dy qihq AMgryzI kOm nwln&rq krn lgdw hY[ aus dw ieh ivdroh Bwv aus smyN hor pRqKbxdw hY jdoN auh pYirs Aqy mwsko jw ky auQoN dIAW srkwrW dI sYinkshwieqw nwl Awpxy rwj ƒ muV pRwpq krn leI auprwly krdwidKwieAw igAw hY[26 ienHW auprwilAW ivc aus ƒ sPlqw nhIN imldI[aus dy hQ Kjl-KuAwrI Aqy inrwSw hI lgdI hY[ ies pRsMg ivc KojIlyiKkw DnvMq kOr ny iliKAw hY:

lyKk (sIql) dI idlcspI dlIp isMG dI AWqirkvydnw, aus dy mnsUibAW dy ADUrypn dI ihrdyvyDk qRwsdI ƒicqrn ivc hY[ AMgryz nIqI dy qihq aus dy pwlx-poSxqihq BwvyN aus ƒ smwijk siBAwcwrk jIvn qoN dUr riKAwjWdw hY pr aus dy Avcyqn ivc dimq jIvn mul AMgryzW ivruDivdroh dI hwmI Brdy hn[ aus dw ieh bwgIpuxw AnMq sImwvWkwrn ijq hwsl krnoN AsmrQ hY pr aus dy ivvhwr dwAswvWpn ies gl dw lKwiek zrUr hY ik aus dw lgwEAwpxI jnmBUmI, AwpxI pMjwbIAq nwl hY[27

mhwrwjw dlIp isMG dI pqnI dI mOq nwl aus dw hOslw hor tutjWdw hY[ ienHW pirsiQqIAW ivc vK-vK dySW ivc shwieqw leI rulrhy mhwrwjy dw duKWqk nwiekqv au~GVvyN rUp ivc swkwr huMdw hY[ aus

gurmiq pRkwS 151 Agsq 2009

dy Coty puqr Sihzwdy AYfvrf dI byvkq mOq aus dy duKW ivc hor vwDwkr idMdI hY[ Gor inrwSw dI siQqI ivc auh dubwrw pYirs Aw jWdw hYikauNik auh ieMglYNf ivc mrnw nhIN sI cwhuMdw[28 ieQy mhwrwjy dIishq idnoN-idn ivgVdI jWdI hY[ aus dw srIr pihlW lkvy AqybwAd ivc qpidk dI bImwrI dw iSkwr ho jWdw hY[ ies siQqI ivc23 AkqUbr 1893 ƒ mhwrwjw dlIp isMG ny Awpxy pRwx iqAwgy[29

ies pRkwr ‘mhwrwxI ijMdW’ nwvl dI qrHW ‘mhwrwjw dlIp isMG’ nwvlvI ieiqhwsk duKWq dy rUp ivc mukdw hY[ ies ieiqhwsk duKWq qoNieiqhws dy iek mhqvpUrn kWf au~pr Alocnwqmk punr Jwq pwauxdw mOkw imldw hY[

sIql jI dy dovW ieiqhwsk nwvlW dI sWJI UbI ieh hY ik ienHWivc ieiqhwsk qQW Aqy kwl-kRmqw dw bhuq iKAwl riKAw igAw hY[ienHW ieiqhwsk nwvlW dI smgrI dw vfw Bwg ienHW qoN pihlWpRkwiSq hoeIAW aus dIAW pusqkW ‘isK rwj ikvyN igAw’ (1944 eI.)Aqy ‘duKIey mW-puq’ (1946 eI.) ivc AMikq hY[ lyKk ny ienHW nwvlWivc smgrI dy pRmwxIkrn leI iviBMn ieiqhwsk sRoqW qoN shwieqwleI hY[ aus duAwrw ienHW nwvlW ivc vrqy gey sRoqW dw ivsQwr-pUrvkvyrvw aus dI pusqk ‘isK rwj ikvyN igAw’ ivc imldw hY[ 30 ienHWsRoqW ivc dysI Aqy ivdySI dovW iksmW dy lyKk vI Swml hn[ ienHWrcnwvW ivclI ieiqhwskqw eynI pRbl Aqy pRmwixk hY ik ienHW dyibrqWq ivc glpI qq dw Gt qoN Gt smwvyS hoieAw hY[ ies nwvlivc ieiqhwskqw vwlw pihlU ‘mhwrwxI ijMdW’ nwvl nwloN vI vDyryzordwr hY[

swr rUp ivc ikhw jw skdw hY ik sIql jI dIAW dovyN rcnwvW‘mhwrwxI ijMdW’ Aqy ‘mhwrwjw dlIp isMG’ mhwrwjw rxjIq isMG qoNbwAd dy smyN bwry mhqvpUrn ieiqhwsk glp-ikRqW hn[ lyKk ienHWdovW ieiqhwsk ikrdwrW ƒ pMjwb dI nwiekw Aqy nwiek dy qOr ’qyrUpmwn krn ivc sPl hoieAw hY[hvwly Aqy it`pxIAWhvwly Aqy it`pxIAWhvwly Aqy it`pxIAWhvwly Aqy it`pxIAWhvwly Aqy it`pxIAW1. myrI swihqk sÍY-jIvnI, s&w 542. mhwrwjw dlIp isMG, s&w 5.

gurmiq pRkwS 152 Agsq 2009

3. auhI, s&w 11-12.4. auhI, s&w 16.5. auhI, s&w 24-26.6. auhI, s&w 28.7. auhI, s&w 31.8. auhI, s&w 32.9. auhI, s&w 38.10. auhI, s&w 38-40.11. auhI, s&w 43.12. auhI, s&w 49.13. auhI, s&w 50.14. auhI, s&w 53.15. ‘ieh cMgI g`l hY ik mhwrwjy qy SwhI Grwxy dw myl-imlwp AOsbrn

Osborne mihl ivc iksy cMgy smyN hoieAw[ pr mYƒ fr hY ik inq vDdwrsUK auhdI Awaux vwlI izMdgI vwsqy lwBdwiek nhIN hovygw[ auh vlwieqivc hI rhy qy EQy hI mr jwey, qW sB TIk hY, pr jy auhny ihMdusqwnvwps Awauxw hY, qW ijsdw vlwieq ivc AYnw Awdr kIqw jWdw hY, jo auQymlkW qy SihzwidAW dy nwl bih ky Bojn Ckdw hY, auh eyQy AwpxI pdvIqy Swn ivc qbdIlI vyK ky inrwS hovygw[ ikauNik ihMdusqwn ivc jdoNausƒ vwiesrwey dI dihlIz au~qy juqI auqwrnI pvygI qy ieh kuJ zrUrIkrnw pvygw, qW auh ies kMm ƒ psMd nhIN krygw[‘ auhI, s&w 56-57.

16. auhI, s&w 57.17. auhI, s&w 58.18. auhI, s&w 64.19. auhI, s&w 65.20. auhI, s&w 67-90.21. auhI, s&w 91-92.22. ienHW ic`TIAW dw vyrvw fw. gMfw isMG rciq pusqk ‘is`K ieiqhws’ bwry

ivc s&w 129-131 au~qy imldw hY[23. ‘mhwrwjw dlIp isMG’ s&w 95.24. igAwnI sohx isMG sIql dy nwvlW ivc rwjsI-siBAwcwrk cyqnw,

gurmiq pRkwS 153 Agsq 2009

(pI.AY~c.fI. dw Koj pRbMD), s&w 83.25. auhI, s&w 82.26. ‘mhwrwjw dlIp isMG’, s&w 97.27. pMjwbI nwvlkwr sMdrB koS (a qoN g), s&w 139-40.28. ‘mhwrwjw dlIp isMG’, s&w 101.29. auhI, s&w 105.30. s&w 10-11.

sn, ijvyN:‘sMmq solW so gRih jwno’ (1609 ib.)‘sis Kt irq gRih sMmqo’ (1669)‘sis Kt gRih pun byd bKwnI’ (1694)sMmq dw auprokq FMg ilKxw sOKw hY pr smJxw AOKw jd ik

ArbI-&wrsI dw ‘Abzd’ FMg ilKxw AOKw hY pr smJxw sOKw[ ausivc AKrW dIAW kImqW inSicq ju huMdIAW hn[

‘sRI gur soBw’ qoN lY ky ‘sUrj pRkwS’ qk sB ieiqhwsk gRMQW dIKoj kridAW aunHW ny isD kIqw hY ik ibRj BwSw dy rly nwl AOKI SbdwvlIvrq ky rcy gey ieh swry gRMQ iek qW ies leI AOKI bolI ivc rcy geyik ‘EdoN ieh irvwj hI sI ik koeI ijMnI AOKI bolI vrqy, Enw hI vfwivdvwn mMinAw jWdw hY’[ (ieh Dwrnw hr kwl dw sc jwpdI hY)izMmyvwrI BrpUr kQn auprMq sIql jI ny 1981 qoN 1984 qk 70-75 vrHy dI aumr ivc rozwnw 8-9 GMty dI bYTk dy ky ‘isK ieiqhwsdy somy’ qy ‘myry ieiqhwsk lYkcr’ Awid Koj-pusqkW dI rcnw kr kypMjwbI swihq dy BMfwr ivc nroAw vwDw kIqw[

inrsMdyh, igAwnI sohx isMG sIql dw pwTk hoxw, AwpxI ivrwsqIAmIrI dw hkI vwirs hoxw hY[ aunHW ny sMquSt jIvn jIivAw hY qy auhpwTkW ƒ BrpUr sMquuStI pRdwn krn dy smrQ hn[

FwFI kry pswau sbdu vjwieAwFwFI kry pswau sbdu vjwieAwFwFI kry pswau sbdu vjwieAwFwFI kry pswau sbdu vjwieAwFwFI kry pswau sbdu vjwieAw (s&w 141 dw bwkI ih`sw)

gurmiq pRkwS 154 Agsq 2009

isK pMQ dy bwdSwh FwfIisK pMQ dy bwdSwh FwfIisK pMQ dy bwdSwh FwfIisK pMQ dy bwdSwh FwfIisK pMQ dy bwdSwh FwfIigAwnI sohx isMG jI sIqligAwnI sohx isMG jI sIqligAwnI sohx isMG jI sIqligAwnI sohx isMG jI sIqligAwnI sohx isMG jI sIql

-igAwnI kulvMq isMG bI.ey.*FwfI klw dy pYgMbr igAwnI sohx isMG sIql 7 Agsq 1909

eI. ƒ s. KuShwl isMG (pMƒ) dy gRih ivKy ipMf kwdIivMf qihsIl ksUrizlHw lwhOr (pwiksqwn) ivc pYdw hoey[ Awp jI Awpxy mwipAW dI bVImihMgI sMqwn sn[ sIql jI qoN vfIAW iqMn BYxW sn, pr Brw koeI nhINsI[ do BYxW qy iek Brw pihlW hI CotI aumry guzr cuky sn[ qrsyvyN dwpuq hox krky sIql jI dI pwlxw-posxw bVy lwfW Bry mwhOl ivc hoeI,kudrq ny Awp jI ƒ suhpx nwl rjky mwlw-mwl kIqw hoieAw sI[ rMgbhuq gorw, lwl-lwl Bwh mwrdw, cOVw mQw, moty nyqr, kd drimAwnwqy srIr guMdvW[ auN\ qW hr bcw Awpxy mwipAW ƒ bVw ipAwrw lgdwhY, krUp hovy qW vI suhxw lgdw hY[ pr ieDr qW Akwl purK dIAWbVIAW rihmqW sn[ so nwm vI GridAW ny sohx isMG rK idqw[ AwpjI bVy TMfy suBwA qy SWq ibrqI dy mwlk sn[ aunHW ƒ gihr gMBIr vyKky ipMf dy bzurgW ny kihxw SurU kr idqw ik s. KuShwl isMG dw puqrbVy sIql suBwA dw mwlk hY[ audoN koeI nhIN sI jwxdw ik Awaux vwlysmyN ivc sIql jI ies nwm ƒ swry isK jgq ivc rOSn kr dyxgy[

aus zmwny ivc ksibAW qy SihrW ivc qW srkwr AMgryzI nyimfl qy hweI skUl KolH rKy sn pr ipMfW ivc qW koeI pRwiemrI skUlvI nhIN sI huMdw[ sIql jI dI rucI bcpn qoN hI pVHn vl sI pr ipMfivc iksy skUl dy nw hox kwrn aunHW dI ieh rIJ pUrI huMdI nw idsI qWAwKr ipMf dy gurduAwry dy gRMQI isMG pwsoN gurmuKI pVHnI SurU kIqI[ bwlaupdyS, jpujI swihb Aqy hor bwxIAW pVHIAW qy kMT vI kIqIAW qyAglI pVHweI mwipAW ’qy zor dy ky ksUr qoN hwsl kIqI Aqy dsvINjmwq pihly nMbr ’qy rih ky pws kIqI[ nyVy-qyVy koeI kwlj nw hoxkrky gRYjUeyt hox dI qmMnw pUrI nw kr sky[ ijs ipMf ivc iek vI

* LANGLY. B.C. CANADA.

gurmiq pRkwS 155 Agsq 2009

AwdmI piVHAw-iliKAw nw hovy, sB AMgUTw Cwp hI hox aus ipMf ivcmYitRk pws hoxw vI Aj dy pI.AY~c.fI. vrgw sI[

pVHweI ^qm krn ipCoN sIql jI keIAW QwvW ’qy nOkrI dI Bwlivc gey, pr gl nw bxI[ Asl ivc hr AwdmI leI kwdr ny pihlWhI rsqw qih kr riKAw huMdw hY[ jy Awp jI ƒ, ijvyN auh pVHy-ilKy sniksy nOkrI dw vsIlw bx jWdw qW Swied auh auQy hI prc ky rih jWdyqy kdI vI FwfI nw bxdy jW bx skdy[

kudrq dy rMg ipMf dy muMifAW ny sIql jI ƒ FwfI jQw bxwaux leIrwzI kr ilAw[ bcpn qoN hI Awp Dwrimk ibrqI dy mwlk sn[ iesleI FwfI jQy rwhIN Drm pRcwr hI qW krnw huMdw hY, jo sIql jI ƒ AYnrws AwieAw[ aus zmwny ivc sIql jI ijMnw piVHAw-iliKAw FwfIstyj ’qy nhIN sI[ bwbw ikSn isMG kVqoV, bwbw sohx isMG GukyvwlIieh do jQy BwvyN bVy mkbUl sn pr pVHy-ilKy nhIN sn[ sIql jI dystyj qoN Awaux nwl ieauN smJo ik iek nvyN Xug dw ArMB ho igAw[ Ajjo FMg FwfI jQy pRcwr ihq vrq rhy hn, ieh qrIkw sIql jI nyeIjwd kIqw hY[

ijQoN qk kivqw ilKx dw sbMD hY, ieh rbI dwq sIql jI ƒbcpn qoN hI imlI hoeI sI[ FwfI bxn qoN pihlW hI gurU swihbwn dygurpurbW ’qy ksUr Sihr dy gurduAwirAW ivc jw ky AwpxIAW ilKIAWkivqwvW piVHAw krdy sn ijnHW ƒ sux ky sMgqW pRsMn huMdIAW sn[ mwnokudrq sIql jI leI FwfI klw dI pRdrSnI krn leI plytPwrmiqAwr kr rhI sI[

FwfI vwrW dy isrlyK hyT aunHW dIAW ‘sIql ikrxW’ qoN lY ky‘sIql sugwqW’ qk 18 pusqkW ilKIAW hoeIAW hn[ bYNq, swky-vwrW,fbl ifauF CMd, isrKMfI CMd, sveIey, JokW, klIAW, gfIAW AwidkivqwvW dy auh suMdr nmUny hn jo bhuqy aunHW dsm gRMQ ivcoN lY ky FwfIjgq ƒ idqy hn[ ijQy auh mhwn kvI sn, auQy auh mhwn nwvlkwr,gIqkwr Aqy kmwl dy inbMDkwr vI sn[

isK ieiqhws dIAW vwr rcnwvW dy nwl-nwl Awp jI ny jIvnds gurU pwqSwhIAW, ShId bwbw bMdw isMG, lwswnI ShId gurU qygbhwdr jI, isK rwj ikvyN bixAw, isK imslW qy srdwr Grwxy, isK

gurmiq pRkwS 156 Agsq 2009

rwj qy Syry pMjwb, isK rwj ikvyN igAw, isK ShId qy XoDy Awidieiqhwsk pusqkW bVI Koj kr ky ilK ky pMjwbI bolI dI JolI pweIAWhn[ sIql jI dI ieh swihqk syvw AKoN proKy krn vwlI gl nhIN[auh AwpxIAW rcnwvW krky Amr ho gey hn[ kmwl dI gl hY, aunHWdIAW rcnwvW ƒ swihqk AYvwrf iml cuky hn Aqy auh pusqkW, kwljWivc pVHweI kr rhy ividAwrQIAW dy kors ivc Swml hn[ kdy smWsI, FwfIAW bwry lok ieh Brm-BulyKw rKdy sn ik FwfI pMjwbI dy bwlaupdyS qoN Agy nhIN pVHy hoey huMdy qy FwfI klw ivhlVW dw ikqw sI[ ieQoNqk smiJAw jWdw ik jo iksy hor kMm ivc sPl nw ho sikAw auh FwfIbx igAw[ sIql jI ny lokW dw ieh Brm-BulyKw dUr kIqw[

ATHwrW nwvl ilKx vwly sIql jI FwfI vwrW dy lyKk hI nhIN, sgoNibRj BwSw dy mhwn igAwnI vI hn ijs dw sbUq isK ieiqhws dy somyhn jo aunHW pMjW BwgW ivc ilK ky iek ibKVy kwrj ƒ bVw srl bxwidqw hY[ Awkwr dy pK qoN BweI sMqoK isMG dy ‘sUrj pRkwS’ ƒ swhmxyrKIey, jo ibRj BwSw dw mhwn gRMQ hY qW auh pwTkW ƒ hYrwn krdw hY[sIql jI dw smucw ilKqI kwrj vyK ky hYrwngI vI huMdI hY qy AihswsvI huMdw hY ik sIql jI ny ikMnI imhnq kIqI hY[

Awau zrw aunHW dy jIvn au~qy vI Jwq mwr leIey[ myrIAW nzrWivc aunHW dw jIvn pUrn gurisKW vwlw sI[ auh bcpn qoN hI AMimRq Ckky isMG sj gey sn[ pMjW ipAwirAW qoN imly gur-aupdyS ƒ aunHW swrIizMdgI inBwieAw[ pMjW bwxIAW dy inqnym ivc kdy ivGn nhIN pwieAw[sIql jI niSAW qoN kohW dUr rhy[ ieQoN qk ik swrI izMdgI cwh dwsvwd vI nhIN vyiKAw[ aunHW dI swdw Kurwk sI Aqy duD-dhIN svyry-SwmCkdy sn[ jdoN auh dIvwn ’qy bwhr jWdy qW Coty ijhy AtYcI ivc kuJikqwbW, pihnx vwly kpVy qy kwgz ivc lpyt ky QoVHw ijhw guV zrUrrKdy sn[ prSwdw Ckx ipCoN guV Kwxw aunHW dI Awdq sI[ auh ikhwkrdy sn, guV Kwx nwl Kwxw hzm ho jWdw hY[

kudrq dy hr rMg ivc auh rwzI-br-rzw rihMdy sn[ sIql jIƒ ADy isr dI drd dI nwmurwd ibmwrI lg geI[ auh drd AcwnkhI SurU huMdI qy Acwnk hI kuJ sikMtW ivc hI gwieb ho jWdI[ ies dwbQyrw ielwj krvwieAw pr ies ibmwrI qoN mukq nw ho sky, drd dw

gurmiq pRkwS 157 Agsq 2009

dOrw pYNdw sI qW lYkcr dyNdy-dyNdy auh isr dy drd vwly pwsy ƒ hQ nwlGut lYNdy pr kdy iksy Agy iSkwieq nhIN kIqI, prmySr dy Bwxy ƒ imTwkr ky mMinAw[

spSt gl krnI aunHW dy suBwA dw AinKVvW AMg sI[ vfy qoN vfyAwdmI dy mUMh ’qy hI aus dI iksy kmzorI dw aulyK kr idMdy sn[ pMjwbIsUby dy bxn smyN jo kuqwhIAW hoeIAW, aunHW bwry auh inrsMkoc crcw krdyrhy hwlWik pMjwbI sUby dy morcy smyN auh hornW swQIAW nwl jylH ivc vIgey[ KuSwmd krnI aunHW dy lhU ivc hI nhIN sI[ auh Aksr ikhw krdysn, jIvn leI do hI rsqy hn, KuSwmd kr ky jIxw jW Awpxy ivc guxpYdw kr ky jIxw[ jy guxW dy DwrnI hovogy qW lok kdr krngy, iezq-siqkwr krngy[ KuSwmdIAW dI koeI iezq nhIN krdw[

pwiksqwn bxn qoN pihlW auh Awpxy ipMf kwdIivMf ivc qkVIBoNieM, BWfy dy mwlk sn[ pMjwh-sT eykV zmIn qy auh vI nihrI ijsjt kol hovy, auh qW bwdSwh huMdw hY[ sIql jI jwiedwd pKoN vI bVyKuSiksmq sn, pwiksqwn bxn nwl auh DUxy dy PkIr bx gey[kwdIivMf vwlI zmIn bdly qihsIl zIrw izlHw iProzpur ivc AlwtmYNtho geI[ ies Bj-dOV ivc vI auh ilKdy rhy Aqy styjW ’qy jWdy rhy[auh sMkt Bry idn sn[ keIAW prvwrW dw hQ bVw qMg sI[ sIql jIAijhy keIAW prvwrW dI mwiek shwieqw krdy rhy[ keIAW lVkIAWdIAW SwdIAW hQIN kIqIAW[ Aijhy praupkwrI jIauVy kdy-kdy hIjnm lYNdy hn[

isK-pMQ dI styj ’qy Aj vI keI FwfI jQy pRcwr kr rhy hn[BwvyN hryk FwfI jQy dw Awpxy QW Xogdwn mMnx qoN ienkwr nhIN kIqwjw skdw[ pr sIql jI dI AdwiegI dw koeI mukwblw nhIN[ isKieiqhws dIAW GtnwvW ƒ hornW DrmW dIAW GtnwvW nwl joV ky AwpxymzmUn dI auswrI krnI ijvyN sIql jI dy ihsy hI AweI sI[ auh bVyQoVHy qy sMkocvyN SbdW ivc bhuq vfI gl kih jWdy sn[ imswl vjoN pMjWipAwirAW dy pRsMg ivc ilKI iek vwr dy ieh Sbd iDAwn-gocry hn:

‘nw qW q`iqAW QMmW ny TMfy hovxW qy nw Pul bxny AMigAwr’‘ijvyN Arjn cMdrmuKI cwVH ky sIs id`qw jYdrQ dw aufw’

ienHW dohW audwhrxW ivc ihMdU Aqy musilm ieiqhws dIAW GtnwvW

gurmiq pRkwS 158 Agsq 2009

mUMhoN bol rhIAW hn[ isK ieiqhws dI ivAwiKAw kridAW ienHW dwsumyl ikMnI Xogqw nwl kIqw hY[ sIql jI ny gurbwxI dw AiDAYn vIbVI SrDw qy siqkwr nwl kIqw hY[ auh inmrqw dy puMj sn Aqy vwr-vwr ikhw krdy sn, ‘hau FwFI vykwru kwrY lwieAw]’ jIvn dI hrsPlqw ivc auh siqgurU dI imhr hoeI smJdy sn[

swrI izMdgI sIql jI ny isK sMgq vloN idqw jWdw siqkwr rj-rj mwixAw qy izMdgI dy AKIrly smyN ivc pMjwb dy FwfI jiQAW ny imlky iek vfw sMmyln kIqw ijhVw kyvl sIql jI ƒ snmwinq krn vwsqyhI bulwieAw igAw sI[

Awpxy vf-vfyirAW dw mwx-siqkwr krnw nvIN pIVHI dw muKPrz bxdw hY[ vifAW dIAW AsIsW lY ky sur^rU hoeIdw hY[ sIql jIny lKW AsIsW Awpxy FwfI bicAW ƒ idqIAW[ jo ipAwr auh vMf kygey, Aj ausy sdkw FwfI XUnIAn FwfIAW dy ipqwmw igAwnI sohx isMGsIql jI dw jnm-idn bVI SrDw qy siqkwr nwl mnwaux dw au~dmkr rhI hY[ ienHW QoVHy ijhy SbdW rwhIN Awpxy siqkwrXog bwpU jI ƒSrDw dy Pul Byt krdw hW[

vwhu vwhu goibMd isMGvwhu vwhu goibMd isMGvwhu vwhu goibMd isMGvwhu vwhu goibMd isMGvwhu vwhu goibMd isMG-igAwnI sohx isMG sIql

h`s ShIdI pw igAw jd lwl CutyrwA`KW swhvyN ho igAw auh byrw byrwauNgl lw ky lY igAw auhƒ vIr vfyrwjoVI joVI ho igAw prvwr bQyrwh`Q bMnH boly siqgurU, “vwh! Bwxw qyrw‘qyrw quJ ko saupqy ikAw lwgY myrw’[‘hukm rjweI clxw’ jo kryN, cMgyrwpMQ vsy mYN aujVW, mn cwau GnyrwhovW qYQoN sur^rU pRx pwl aucyrw”vwhu vwhu goibMd isMG! vwh qyrw jyrw[

gurmiq pRkwS 159 Agsq 2009

smkwlI jn-jIvn qy sIql jI dI jIvnIsmkwlI jn-jIvn qy sIql jI dI jIvnIsmkwlI jn-jIvn qy sIql jI dI jIvnIsmkwlI jn-jIvn qy sIql jI dI jIvnIsmkwlI jn-jIvn qy sIql jI dI jIvnI-s. ieMdrjIq isMG gogoAwxI*

srkwrI hweI skUl BVwxw (izlHw iProzpur) qoN CyvIN qoN dsvINqk iv`idAw pRwpq krn smyN swƒ pqw nhIN sI ik ieh pRis`D FwfIsohx isMG sIql dw shurw ipMf hY[ bcpn dI Xwd zrUr hY ik iesipMf dy iek Dwrimk smwgm smyN jo FwfI jQw vwrW gw irhw sI auhsIql jI dw jQw sI[ kwPI icr bwAd iek-do v`fy smwgmW ivcsuixAw Aqy iPr aunHW dw sMpUrn vwrW dw sMgRih, kuJ nwvl, is`Kieiqhws dy somy qy jIvn dI g`l krIey qW aunHW dy jnm 7 Agsq1909 qoN lY ky Agsq 2009 qk pUry sO swl dy pMjwb dI smwijkqy Dwrimk p`K dI qsvIr swfy A`KW A`gy GuMm jWdI hY[ mYN kuJ ivSySnukqy pwTkW nwl sWJy kr irhw hW jo sIql jI dI jIvnI ‘vyKI mwxIdunIAW’ ’qy ADwirq hn:

‘aus smyN lokW dw ieiqhws kOx sWBdw sI?’“ipMfW ivc mrwsI qy sWhsI ivAwh SwdI smyN ‘klwx’ kirAw

krdy sn[ iksy Gr dI bMswvlI dI jwxkwrI bwry ieh sB qoN cMgwswDn sI[” (pMnw 13-14)

‘aus smyN jMmdIAW DIAW sMbMDI smwj dI mwniskqw iks qrHWdI sI Aqy b`cy dI mOq bwry lok-ivSvws kI sn?’

“CotI aumry kMinAW dy gujr jwx dw lok bhuqw APsos nhIN sIkirAw krdy, jy auh plyTI dI nw hovy[ pihly bwl dw guzr jwxwbhuq burw mMinAw jWdw sI[ guAWFxW aus dy m`Qy l`gxoN vI iJjikAwkrdIAW sn[” (pMnw 30)

‘aus smyN ipMfW ivc iv`idAw dw pwswr ikho ijhw sI?’“swfy ipMf dI vsoN aus vyly hzwr dy krIb sI, pr jy Esy bolI

ivc PVH mwrnI hovy qW mYN kih skdw hW ik mYQoN pihlW swrw ipMfAMgUTw lwaux vwlw sI, dsq^q krn vwlw koeI nhIN sI[ myrI sMBwlqoN pihlW ipMf ivc ijhVy iqMn bzurg pVHy hoey vI smJy jWdy sn,* # 160, pRqwp AYvIinaU, jI.tI.rof, AMimRqsr[

gurmiq pRkwS 160 Agsq 2009

auh moty A`KrW ivc CpI hoeI gurmuKI joV krky sihj-sihj pVHskdy sn pr ilK nhIN sn skdy, nw iliKAw hoieAw pVH skdysn[” (pMnw 32)

‘aus smyN dy iek is`K pRcwrk dw pRcwr FMg ikho ijhw sI?’“sMq jvMd isMG jI T`Ty vwilAW ny swfy ielwky ivc is`KI dw

bVw pRcwr kIqw sI[ auh inhMg bwxy ivc GoVy ’qy Asvwr ipMfW dwdOrw kirAw krdy[ do-cwr isMG aunHW nwl hor vI huMdy[ auh ijs ipMfjWdy, bVy srl FMg nwl kihMdy, “BweI isMGo! POjW ny lMgr Ckxw hY,pr CkWgy qW jy kuC isMG AMimRq Ckx vwsqy iqAwr hoxgy[ aunHW dwlokW ’qy bhuq Asr sI[” (pMnw 32-33)

‘aus smyN Coty b`icAW dI r`iKAw qy tUxy twmxy pRqI lokW dy kIivSvws sn?’

“AnpVHqw dy kwrn swfy ielwky ivc Awm irvwj sI ik Cotyijhy b`cy dy kysW dI iek ilt kYNcI nwl zrUr k`t dyxI[ auhnW ibrDmweIAW dw ivSvws sI ik ijs b`cy dy kysW dI ilt k`tI hovy, auhdyau~qy iksy iksm dw tUxw-tmwxw jW jMqr-mMqr Asr nhIN krdw[”(pMnw 35)

jd sIql jI dI mwqw ƒ guAWFxW ny ilt k`t ky qvIq ivc mVHky gL pwaux leI ikhw qW auhnW kI au~qr dyxw?

“myrI mwqw jI ny bVI idRVHqw nwl au~qr dyxw, “nhIN byby! mYNAwpxy h`QIN pu`qr dy su`cy kys jUTy nhIN krny[ iehdw gurU mhwrwjrwKw ey[” (sIql jI ny ieh pRx swrI aumr inBwieAw)” (pMnw35)

‘aus smyN ipMfW ivc pWDy dw kMm qy lokW dw pihrwvw kI sI?’“pWDy ny sMgrWd, m`isAw, puMinAw, iekwdSI ie`ko swhy d`s

dyxIAW, nwl-nwl mhIny dIAW qwrIKW bolI jwxIAW[ ipMfW ivcK`dr pihnx dw irvwj mhwqmw gWDI dy prcwr qoN pihlW vI sI[”

(pMnw 41)‘aus smyN iv`idAw qy Drm pRqI audwsI swDUAW dw kI Xogdwn

sI?’“mYN EdoN Cy ku swl dw sW[ swfy ipMf ivc iek audwsI swDU

gurmiq pRkwS 161 Agsq 2009

‘hrIdws’ Aw igAw[ aus vyly gurduAwry dy isrP do k`cy kmry hIsn[ auhny ipMf vwilAW ƒ k`Ty krky ikhw, mYN b`icAW ƒ gurmuKIpVHwvWgw, prSwdy ngr iv`coN myrw cylw lY AwieAw krygw[ hor iksycIz dI swƒ ieiCAw nhIN[” (pMnw 47)

‘niSAW sbMDI bzurgW dI kI Dwrnw sI?’“myry vwsqy ipqw dw aupdyS sI, “vyK, iek g`l Xwd r`KIN, hr

iksm dy niSAW qoN bicAw rhIN[ nSw Aijhw rog hY jo AwdmI Awplw lYNdw hY qy iPr ieh isr dy nwl hI jWdw hY[”

(pMnw 74)‘aus smyN ivAwh-SwdIAW sbMDI vihm-ivcwr ikho ijhy sn?’“jy iksy ny dUr Fukxw hovy qW nINgr cMd dI nHweI-DoeI dIAW

swrIAW rsmW pihlI Swm ƒ hI ho jwxIAW, vwg guMdweI ip`CoN lwVyƒ vwps Gr nw ilAwauxw, sgoN bwhr s`Q ivc jW gurduAwry hI rwqr`Kxw[ ArQ ieh smiJAw jWdw sI ik ivdwiegI ip`CoN auh folI lYky hI Gr prqy[ iek`ly dw Gr muVnw mwVw Sgn smiJAw jWdw sI[(pMnw 85) iesy qrHW jy dirAwauN pwr Fukxw hovy qW vihm sI iknHweI DoeI krky dirAw au~pr dI nhIN lMGxw Aqy aus smyN pqnIAwpxy pqI koloN GuMf k`FdI sI[”

‘aus smyN koeI AwpxI pqnI dw nwm nhIN sI lYNdw pr kI kihky bulwauNdy sn?’

“mwlk ny Gr dI ƒ vwj mwrnI qW “au bolIey!” jW “kmlIey”kih ky bulwauxw[ Gr bwl ho jwx qoN ip`CoN Plwny dI mW kih kybulwaux dI shUlq iml jwxI[” (pMnw 91)

(sIql jI ny iliKAw ik mYN ieh Brm qoiVAw qy AwpxI pqnIdw nwauN ‘krqwr kOr’ kih ky bulwaux l`g ipAw, ies dI kbIly ivccrcw hoeI ik sIql AwpxI pqnI dw nwm lY ky bulwauNdw hY)

‘aus smyN rwsDwrIey ipMfW ivc kI gwauNdy sn?’“rwsDwrIey pUrn Bgq, rwjw hrI cMd Awid dy Ku`lHy nwtk krdy

sn[ aunHW ivc iek rbwbIAW dw lVkw sI[ AwpxI vwrI smyN auhbhuqy gurbwxI dy Sbd ikhw krdw sI[ iBMnI rwq auhdI vwj swryipMf ivc suxINdI sI[ auh swrI mMflI dI jwn sI[” (pMnw 112)

gurmiq pRkwS 162 Agsq 2009

‘jd iek Awpxy srIr dI pUjw krvwaux vwlw mhwqmw sRI gurUgRMQ swihb jI dy brwbr plMG au~qy cOkVI mwr bYTw qW sIql jI nyivroD kIqw pr AigAwnI SrDwlUAW dw kI qrk sI?’

“auh swfy gurU hn[ ijQy swfI mrjI ey ibTwvWgy[” sIql jIny iliKAw, “myrw gu`sw hor bykwbU ho igAw, mYN zrw au~cI sur ivcikhw qW AsIN vI gurU goibMd isMG jI dy is`K hW[ ijhVw sRI gurU gRMQswihb dy brwbr g`dI lw ky bYTy, AsIN auTwauxw vI jwxdy hW[”(pMnw 140)

‘jd sIql jI ny sO s&y dI pusqk ‘sIql ikrxW’ Cwpx leIiqAwr kIqI qW aus smyN pRkwSkW dw nzrIAw kI sI?’

“mYN AMimRqsr dy swry dukwndwrW pws iPirAw qy eyQoN qk ikhwik mu&qo-mu&q Cwp lvo, sdw vwsqy kwpI rweIt quhwfw[ mYƒ eynIKuSI hI bVI hY, lok kihxgy ies bMdy dI iek ikqwb vI CpI hoeIhY[ pr aus smyN mu&qo-mu&q Cwpx vwsqy vI koeI iqAwr nw hoieAw[”(pMnw 148) (sIql jI ny iliKAw ik eyho ikqwb hux qk fyF l`K qoNv`D ivkI hY)

‘jd pwiksqn dI vMf smyN sIql jI dw j`dI ipMf (kwdIivMf)pwiksqwn ivc Aw igAw qW muslmwn BrwvW ny bhuq vYrwg kIqw[sIql jI dI kI soc sI?’

“mYN aus vyly soc irhw sW, ijhVI ienswnIAq sDwrn mnu`KWivc hY, Ehw ikqy nIqIvwnW ivc vI huMdI, qW ieh mulk tukVy nwhuMdw[ nIqIvwnW dI qMgidlI ny mulk dI ^UbsUrqI mwr id`qI hY[”

(pMnw 163)‘igAwn p`KoN sIql jI ny jIvn dw q`qswr kI id`qw hY?’“aumr Br dy qzrby ny mYƒ ieh isKwieAw ik jd mYN bhuq QoVHw

jwxdw sW, qW mYN smJdw sW mYN bhuq ivdvwn hW[ pr hux bhuq kuCjwnx dy bwAd mYƒ igAwn hoieAw hY ik mYN bhuq QoVHw jwxdw hW qyAYsw BulyKw hI mn`uK dI sB qoN v`fI AigAwnqw hY[”

(pMnw 124)

gurmiq pRkwS 163 Agsq 2009

sIql jI dy FwfI pRsMgW ivc pMjwb-ipAwrsIql jI dy FwfI pRsMgW ivc pMjwb-ipAwrsIql jI dy FwfI pRsMgW ivc pMjwb-ipAwrsIql jI dy FwfI pRsMgW ivc pMjwb-ipAwrsIql jI dy FwfI pRsMgW ivc pMjwb-ipAwr-s. dwn isMG koml

igAwnI sohx isMG jI sIql ny Awpxy bhup`KI guxW krky nwmxwK`itAw hY[ sIql jI ny FwfI jQw ies leI bxwieAw ikauNik aunHW dIgurduAwrw suDwr lihr Aqy is`K ieiqhws ivc rucI sI[ auh lwswnIis`K ieiqhws ƒ ies dy shI s`cy rUp ivc sMgqW qk phuMcwauxw cwhuMdysn[ aunHW ny Kud bhuq hI cMgy FwfI-pRsMg ilKy[ 1935-36 eI. ivclgwqwr hr m`isAw ’qy qrnqwrn swihb ivKy is`K sMgqW aunHW dy jQyƒ BrpUr auqSwh qy cwA nwl suxdIAW rhIAW[ sIql jI dw jQwsMgqW ƒ inhwl krdw irhw[ sIql jI dy jQy dI SoBw qW bwbw ikSnisMG kVqoV vI krnoN nw rih sky jo ud aus smyN dy bVy mkbUl FwfIsn[ ieQy sIql jI dy ilKy AnykW bhup`KI pRsMgW ’coN kyvl kuJ iekdo coxvyN AMS sIql jI dy pMjwb pRym dy pRgtwvy dy qOr ’qy pyS kIqy jwrhy hn[

AiqAMq sMKyp qy qqswrI SYlI ivc sIql jI pMjwb dy AiDAwqmkjW rUhwnI ivrsy dI g`l kridAW is`K pMQ dy moFI sRI gurU nwnk dyv jImhwrwj Aqy Kwlsy dy isrjk dsmyS ipqw qy aunHW dy lwlW dI AduqIkurbwnI A`gy sIs JukwauNidAW Kwlsw rwj dy moFI mhwrwjw rxjIqisMG qy aunHW dy jrnYl s. hrI isMG nlUAw dI ieiqhwsk dyx dw aulyKkridAW ilKdy hn:

ieh DrqI dyS pMjwb dI, ieh XoiDAW dw AsQwneyQy pIr pYZMbr AOlIey, keI hoey blI mhwn[eyQy siqgur nwnk pRgty, pey idauqy sIs Jukwn[gur pMjvyN GwlW GwlIAW, jo qpIAW dy sulqwn[eyQy lwl gurU dsmyS dy, gey vwr Drm qoN jwn[gur pMQ Kwlsw swj ky, iPr mrI ijvweI Awn[eyQy nlUey qy rxjIq dI, jd cmkI sI ikrpwn[

* 455-jI, BweI rxDIr isMG ngr, luiDAwxw-141001. Pon: 0161-2450570

gurmiq pRkwS 164 Agsq 2009

qW Ku`sI hoeI pMjwb dI, ivc dunIAW cmkI Swn[pr Gwl blI rxjIq dI, nw sWB skI sMqwn[ijauN igAw sI rwj pMjwb dw, pVH sIql idl pCqwn

Aihmd Swh AbdwlI ny pMjwb ’qy ipCly iqMn hmly is`KW ƒ qmkrn leI kIqy[ aus dy pMjvyN hmly smyN is`KW ny aus dy vwps muVn smyNaus dw bVw nukswn kIqw sI[ is`KW dIAW ij`qW qoN vI auh bVw duKIsI[ ies leI AbdwlI ny is`KW ’qy gusw k`Fx leI 1762 eI. ivcpMjwb ’qy CyvW hmlw kIqw[

lwhOr ’qy kbzw kr ky auh AMimRqsr v`l viDAw, is`K srihMdv`l huMdy hoey, mlyrkotly dy nyVy kuprohIVy cly gey[ aus ny pqw nw l`gxid`qw qy by bry hI is`KW ƒ Aw GyirAw[ jQydwrW ny iesqrIAW qyb`icAW ƒ Gyry ivc lY ky Ub f`t ky mukwblw kIqw, pr cuPyirEN iGryhox krky is`KW dw bhuq nukswn hoieAw[ is`KW dI l`gBg A`DI kOm hI^qm ho geI[ ies ƒ is`K ieiqhws ivc ‘v`fw G`lUGwrw’ ikhw jWdwhY[

aus qoN bwAd AbdwlI lwhOr AwieAw qy is`K kOm ƒ mwr-mukwaux dy bury ierwdy r`KidAW aus ny AMimRqsr ’qy hmlw kr id`qw[is`KW ny A`goN cMgI k`t-v`F kIqI qy auhdw n`k ivc dm kr id`qw[Aw^r auh hnHyry dI AwV lY ky jwn bcw ky lwhOr clw igAw[

sIql jI ny mhwrwjw rxjIq isMG qoN pihlW is`K XoiDAW duAwrwA&gwn hmlwvrW nwl lohw lYx dw vrxn kridAW aunHW ƒ pMjwb dysUrbIr spUqW vjoN iblkul shI sMdrB ivc pyS kIqw hY:

swƒ klgIDr ny swijAw, ivc isdk kuTwlI[pMj qn nhIN, DwqW Fwl ky, ieh dyhI FwlI[iPr guVHqI KMfyDwr dI, aus Awp ipAwlI...AsIN mOq nw B`uKI moVIey, bx AweI svwlIieauN kih ky cotW mwr ky, cVH pey AkwlI[ikqy inkl pMjwboN jwie nw, su`kw AbdwlI[auhnW r`K ivKweI ‘sIqlw’, g`l mrdW vwlI[

mhwrwjw rxjIq isMG dw Kwlsw rwj dunIAW ivc Ajy qkAwpxI AwdrS imswl Awp hY[ pr A&sos! mhwrwjy dy rwj-kwl

gurmiq pRkwS 165 Agsq 2009

mgroN qyzI nwl bdldy hwlwqW AMdr ies ƒ icrkwl qk kwiem r`Kxwmumikn nw ho sikAw[ ieh auh duK hY ijs ƒ nw kyvl is`K mwniskqwhI iS`dq nwl mihsUsdI hY blik hryk pMjwbI lok-mn vI ies dIksk mihsUsdw hY[ Swh muhMmd ij`Qy lhU dy hMJU roNdw suxINdw hY auQypMQ-ipAwr qy pMjwb-ipAwr dy BwvW jzibAW ’c gVUMd sIql horW nyvwrqk Aqy kivqw donW ivc ies sMvydnw ƒ iq`KI pIVw qy ksk nwlibAwn kIqw[ vwsqv ivc ieh pIVw smUh pMjwbIAW dI hY[ sIql jIilKdy hn:

ikhw Syir-pMjwb ny AMq vyly,nyVy hoie ky suxIN iDAwn isMGw!suKn AMq dy igAW dI Xwd vWgUM,Xwd r`Kxy myry &urmwn isMGw!myry KVk isMG ƒ myrw rUp smJINiehdy hukm ivc sIs JukweI r`KIN[iehƒ mwilk pMjwb dw smiJAw mYN,vPwdwr bx Bwr vMfweI r`KIN[Cy sO swl ip`CoN, iPr pMjwb AMdr,mYN ilAWdw ey rwj pMjwbIAW dw[‘sIql’ iksy KudZrzI dy ivc pw ky,dyvIN bMnH nw mu`F KrwbIAW dw[ic`TI ilKI mhwrwxI ny Swm isMG ƒ,bYT irhYN, kI ic`q ivc Dwr isMGw?dovyN jMg ‘mudkI’, ‘PyrU’ Sihr vwly,isMG Awey AMgryzW qoN hwr isMGw!dyS-DrohI vzIr jrnYl rl ky,vyK kOm dw mu`l kI pw rhy ny!cweIN-cweIN ZulwmI dIAW byVIAW pw,auh pMjwb dI AxK imtw rhy ny[A`j smW hY eI, vkq sMBwl isMGw,ruVHI jWdI pMjwb dI Swn r`K lY[

(bwkI s&w 169’qy)

gurmiq pRkwS 166 Agsq 2009

mW-p`uq dw imlwpmW-p`uq dw imlwpmW-p`uq dw imlwpmW-p`uq dw imlwpmW-p`uq dw imlwp-ig. sohx isMG sIql

(mhwrwjw rxjIq isMG dI mOq auprMq AMgryzW ny AwpxIAWkoJIAW cwlW nwl mhwrwxI ijMd kOr (ijMdW) ƒ dyS-inkwlw dyid`qw[ aus dy puqr mhwrwjw dlIp isMG jo aus smyN Ajy b`cwhI sI, ƒ DoKy nwl vrglw ky eIsweI bxw ilAw igAw Aqy kyskql krvw ky ieMglYNf lY gey[ dsMbr 1860 ivc mhwrwjwdlIp isMG jd ihMdosqwn Aw ky mhwrwxI ijMdW ƒ imilAw qWisr ’qy kys nw dyK ky AMnHI mW dw sInw Pt igAw[ mW-puq dIies imlxI ƒ ‘sIql’ jI ny bVI iS`dq Aqy Bwvukqw sihqklmbMd kIqw hY[—sMpwdk)

mhwrwjw dlIp isMG dw ihMd ƒ jwxwmhwrwjw dlIp isMG dw ihMd ƒ jwxwmhwrwjw dlIp isMG dw ihMd ƒ jwxwmhwrwjw dlIp isMG dw ihMd ƒ jwxwmhwrwjw dlIp isMG dw ihMd ƒ jwxwdsMbr, 1860 ivc mhwrwjy ny ihMdusqwn ƒ jwx dw bMdo-bsq

kr ilAw[ jwx dy do kwrn sn, iek Syr dw iSkwr krnw qy dUjw,mhwrwxI dw srkwrI ielwky ivc rihx dw pRbMD krnw[ ies vylymhwrwjw AwpxI mW ƒ imlx vwsqy ibhbl hoieAw-hoieAw sI[ auhpMjwb ivc jw ky AwpxI jnm-BUmI lwhOr Aqy gurU rwmdws jI dwpiv`qr Drm AsQwn-sRI AMimRqsr vI vyKxw cwhuMdw sI, ijnHW dwizkr auh ikqwbW ivc pVHdw sI[

gvrnr-jnrl dI ic`TI pujI, “mhwrwjw ihMdusqwn Aw skdwhY pr pMjwb ivc nhIN jw skdw[ auh AwpxI mW ƒ vI iml skdw hY[auh AMnHI ho cukI hY[”mhwrwjw klk`qymhwrwjw klk`qymhwrwjw klk`qymhwrwjw klk`qymhwrwjw klk`qy

mhwrwjw jnvrI dy AKIr (1861 eI.) ivc klk`qy pu`jw[jhwzoN auqrn ’qy 21 qopW dI slwmI hoeI[ klk`qy ivc auh spYniszhotl ivc auqirAw[

jnvrI, 1861 ƒ lwgn ny Awpxy nW dw iek hor muKqwrnwmw

gurmiq pRkwS 167 Agsq 2009

bxw ky mhwrwjy dI shI vwsqy klk`qy ByijAw, mhwrwjy shI pw id`qI,pr gOrimMt ny ieh nw-mnzUr kr id`qw[

dlIp isMG dw klk`qy Awauxw sux ky aus dy bhuq swry purwxy dysInOkr audwly Aw iek`Ty hoey qy rMg-rMg dy svwl puCx l`gy[ SihzwdwiSvdyv isMG vI eyQy Aw ky mhwrwjy ƒ imilAw[ dovyN cwcw BqIjw icrip`CoN ivCVy imly[ijMdW qy jMg-bhwdrijMdW qy jMg-bhwdrijMdW qy jMg-bhwdrijMdW qy jMg-bhwdrijMdW qy jMg-bhwdr

mhwrwxI ijMd kOr ƒ nypwl drbwr ny Awsrw id`qw qy 20 hzwrrupey swlwnw pYnSn lw id`qI sI[ AmlI qOr ’qy ijMdW ieQy kYdx sI[hux nypwl dy rwxw jMg bhwdr ƒ ijMd kOr dw eyQy rihxw Bwr pRqIq hoirhw sI[ auh iksy nw iksy bhwny mhwrwxI qoN KlwsI pwauxI cwhuMdwsI, qW ik aus ƒ 20 hzwr swlwnw dyxw nw pvy[ so aus ny mhwrwxIƒ hukm id`qw ik jy auh iek vwr nypwl qoN bwhr geI, qW muV ky eyQyAwsrw nhIN id`qw jwvygw[

dlIp isMG ny klk`qy AwauNidAW hI AwpxI mwqw ƒ lYx vwsqyAwdmI Byj id`qy[ ijs puqr dI Xwd ivc ijMd kOr ny ro-ro ky A`KW dIjoq vI guAw leI sI (ies vyly auh iblkul AMnHI ho cukI sI), aus dwnW suixAw qW sB kuC Bulw ky aus ƒ imlx vwsqy iqAwr ho peI[ jMgbhwdr v`loN iPr qwVnw kIqI geI ik jy mhwrwxI ny iek vwr nypwldI h`doN bwhr pYr DirAw, qW iPr vwpws eyQy nhIN Aw skygI qy nw hInypwl drbwr v`loN aus ƒ koeI guzwrw id`qw jwvygw[ eyDroN mhwrwxI ƒjuAwb iml igAw qy AMgryz srkwr v`loN iksy shwieqw dI Aws nhINsI[ iPr vI auh klk`qy ƒ iqAwr ho peI[ Awpxy puqr ƒ imlxvwsqy auh AYnI ibhbl ho cukI sI ik jy ies bdly auhƒ keI jnmdw dozK vI swhmxy nzr AwauNdw, qW vI auh ip`Cy nw htdI[ijMdW klk`qy ƒijMdW klk`qy ƒijMdW klk`qy ƒijMdW klk`qy ƒijMdW klk`qy ƒ

duKI mhwrwxI klk`qy ƒ qurI jw rhI sI[ auhdy mn ivc keIAwauNdIAW sn[ auh idl hI idl ivc socdI—

‘dlIp! qUM nvW ku mhIinAW dw sYN, jd qyry ipqw jI prlokisDwr gey[ qyry cMn-muKVy dI pl Br dI muskurwht vyKx bdly mYNaumr Br dw rMfypw prvwn kr ilAw[ qUM pMjW virHAW dw sYN, jd nsIb

gurmiq pRkwS 168 Agsq 2009

ny qYƒ mhwrwjw bxw id`qw[ mYN h`QIN klgI lw ky qYƒ Kwlsw rwj dyq^q ’qy bYTx vwsqy G`ilAw krdI sW[ EdoN mYN hI pMjwb dI mhwrwxIsW[ EdoN suPny ijMny suK ƒ pw ky mYN swrIAW icMqwvW ƒ pYrW Q`ly ilqwVC`ifAw sI[ nhIN jwxdI sW ik ienHW QoVHy ijhy suKW auhly aumr Br dyduK luky hoey ny[ iksmq ny pltw KwDw, mYƒ q^qoN lwh ky jylHW ivc sutid`qw[ jd qYƒ mYQoN ivCoV ilAw, myrw sB kuC brbwd ho igAw...[’nw jwxy auh ikMnw icr ies vihx ivc peI rhI! kdy iPr ivcAwauNdI— ‘A`j swFy qyrW vrHy ho gey ny, mYƒ puqr qoN ivCiVAW[ EdoNauh nvW virHAW dw sI qy hux bweIAW virHAW qoN vI v`fw! Cotw huMdw auhbVw suhxw qy Bolw ijhw l`gdw sI[ pqw nhIN, hux iks qrHW dw l`gdwhovygw! mYN aus ƒ CwqI nwl lwvWgI, pr aus dw cMn muK nhIN vyKskWgI! hy qkdIr! qUM myrw sB kuC Koh lYNdIEN, pr A`KW nw KoNhdIEN[mYN Awpxy puqr ƒ r`j ky vyK qW lYNdI! Ajy vI r`b dy Gr iks g`l dwGwtw hY? ^bry, myrw guAwicAw pUrn iml pvy, qW myirAW nyqrW ivcvI ie`CrW mW vWg iPr joq Aw jwvy! bhuqw nhIN qW mYƒ do idn vwsqyhI A`KW mMgvIAW iml jwx, qW mYN lwl ƒ vyKx dI rIJ lwh lvW!mW-pu `q dw imlwpmW-pu `q dw imlwpmW-pu `q dw imlwpmW-pu `q dw imlwpmW-pu `q dw imlwp

eyho ijhIAW keI igxqIAW igxdI mhwrwxI PrvrI 1861 ivcklk`qy pujI[ icrIN ivCuMny mW-puq imly[ dohW idAW nyqrW iv`coN pwxIvih irhw sI[ ijMdW Gut-G`t ky klyjy dI A`g ƒ CwqI nwl lwauNdIsI[ sihj-sihj bwhIN iF`lIAW hoeIAW[ hux dlIp isMG mwqw dy moFynwl b`icAW vWg l`gw hoieAw sI, qy ijMdW puqr dI kMf ’qy hOlI-hOlIh`Q Pyr rhI sI[ sihj-sihj h`Q puqr dy moFy qk A`piVAw[ iesqoN A`gy auh auhdy isr ’qy h`Q Pyr ky kuC vyKxw cwhuMdI sI[ pr iesvyly auhdI ih`k eynI DVk rhI sI ik Swied isr ’qy h`Q phuMcx qoNpihlW hI auhdy idl dI DVkx bMd ho jwvygI! auhny keI vwr auqWhh`Q cuikAw, qy iPr nIvW kr ilAw[ AMq bVw krVw jyrw kr ky mW nyb`cy dy isr ’qy h`Q jw PyirAw[ jdoN rIJW qy m`KxW nwl pwly hoey lMmy-lMmy kysW dw jUVw nw l`Bw, qW duKI mW dIAW DwhIN inkl geIAW[ auhhtkory lYNdI bolI, “hy myrI burI qkdIr! qUM myrw isrqwj KoihAw, myrwrwj-Bwg KoihAw, piv`qr BUmI myrw pMjwb Koh ilAw, AMq pRwxW qoN

gurmiq pRkwS 169 Agsq 2009

ipAwrI is`KI vI myrI j`d iv`coN Koh leI? qUM ieh vI nw vyK suKweIEN?A`j myry bMs dIAW rgW iv`coN klgIDr dy ShId b`icAW dw lhU hI mukigAw?”

ieh vwk auhdw sInw pwV ky inkl rhy sn[ auhdw swrw srIrQrQrw irhw sI qy roNdI-roNdI dI ihckI b`J geI sI[ dlIp isMG qoNvyK ky shwirAw nw igAw[ auh mW dy crnW ’qy if`gw BubIN ro irhw sI[mW ny cuk ky Pyr b`cy ƒ gl nwl lw ilAw[ BrVWdI Avwz ivc dlIpisMG boilAw, “mW! mYN qyrI aujVI dunIAW iPr nhIN vsw skdw[ qyrwguAwicAw rwj-Bwg iPr kwiem nhIN kr skdw, pr qyrI kul iv`coNgeI is`KI Pyr prqw ilAwvWgw[ Ardws krdw hW ik gurU-mhwrwjmyry ies pRx ƒ qoV inBwaux!” (‘duKIey mW-puq’ iv`coN)

...FwfI pRsMgW ivc pMjwb-ipAwr...FwfI pRsMgW ivc pMjwb-ipAwr...FwfI pRsMgW ivc pMjwb-ipAwr...FwfI pRsMgW ivc pMjwb-ipAwr...FwfI pRsMgW ivc pMjwb-ipAwr (s&w 165 dw bwkI ih`sw)

lihMdI id`sy rxjIq dI p`g mYƒ,moey im`qr dI XoiDAw Awn r`K lY[ic`TI pVHI qW idl ’c Bucwl au~iTAw,lY ky h`Q ivc nMgI qlvwr au~iTAw[sONdy jWdy pMjwb dy Bwg qweIN,tuMbx vwsqy Syr llkwr au~iTAw[ijhVy kOmI ZdwrW ny dwg lwey,Do ky KUn dy nwl imtwx c`ilAW,ip`CoN hoaU jo, vyKygw j`g swrw,mYN qW AwpxI qoV inBwaux c`ilAW[nw mYN hovWgw, nw ieh pMjwb hosI,AYpr idlW ivc dohW dI Xwd rihsI[‘sIql’ sUrj kurbwnI dw cmkdw rhU,jdoN qIk ieh dyS Awzwd rihsI[

gurmiq pRkwS 170 Agsq 2009

pRDwn mMqrI PrWs dOry dOrwn dsqwr mu`dypRDwn mMqrI PrWs dOry dOrwn dsqwr mu`dypRDwn mMqrI PrWs dOry dOrwn dsqwr mu`dypRDwn mMqrI PrWs dOry dOrwn dsqwr mu`dypRDwn mMqrI PrWs dOry dOrwn dsqwr mu`dy’qy is`KW dw p`K pyS krn-Avqwr isMG’qy is`KW dw p`K pyS krn-Avqwr isMG’qy is`KW dw p`K pyS krn-Avqwr isMG’qy is`KW dw p`K pyS krn-Avqwr isMG’qy is`KW dw p`K pyS krn-Avqwr isMG

AMimRqsr 13 julweI- SRomxIgurduAwrw pRbMDk kmytI dy pRDwnjQydwr Avqwr isMG ny Bwrq dypRDwn mMqrI fwktr mhmohn isMGjo PrWs dOry leI rvwnw hoey hn, nMUApIl kIqI hY ik Awpxy dOry dOrwnPrWs srkwr nwl PrWs dy skUlW’c isK ividAwrQIAW nMU dsqwrsjwaux ’qy lgweI pwbMdI htwauxleI isKW dw pK zordwr FMg nwlpyS krn[ aunHW ikhw ik isK dySdIAW Gt-igxqIAW ivcoN hn, ijnHWny dyS dI qrkI leI vfw XogdwnpwieAw hY Aqy dsqwr is`K dIS^sIAq Aqy isK siBAwcwr dIqrjmwnI krdw isKW dw AinKVvWAMg hY[ is`K Bwrq qoN ielwvw

dunIAW dy ijs vI dyS ivc vsy,auQy aunHW swbq-sUrq qy Awpxy Drm’c pRp`k rihMidAW auQo N dIAwriQkqw nMU mzbUq kIqw hY[ iesleI bicAW nMU dsqwr qoN vWJy rKxwsmucI isK kOm nwl Gor izAwdqIhY[ izkrXog hY ik PrWs dIsrkwr vloN skUlW ‘c ividAw pRwpqkr rhy is`K ividAwrQIAW nMUdsqwr sjwaux ’qy pwbMdI lgwidqy jwx ’qy isK-jgq dI numwieMdwDwrimk sMsQw SRomxI gu: pRbMDkkmytI Aqy dyS-ivdySW dIAW sBw-suswietIAW vloN PrWs srkwr nMUieh pwbMdI htwey jwx leI lgwqwrzor pwieAw jw irhw hY[

mhwn ShIdW dy idhwVy vI ivSwl p`Dr ’qy mnweymhwn ShIdW dy idhwVy vI ivSwl p`Dr ’qy mnweymhwn ShIdW dy idhwVy vI ivSwl p`Dr ’qy mnweymhwn ShIdW dy idhwVy vI ivSwl p`Dr ’qy mnweymhwn ShIdW dy idhwVy vI ivSwl p`Dr ’qy mnweyjwieAw krngy-jQy: Avqwr isMGjwieAw krngy-jQy: Avqwr isMGjwieAw krngy-jQy: Avqwr isMGjwieAw krngy-jQy: Avqwr isMGjwieAw krngy-jQy: Avqwr isMG

AMimRqsr 9 julweI- sRIhirmMdr swihb dy muK gRMQI vjoNsyvw inBwaux qy bMd-bMd ktvw kyShwdq pRwpq krn vwly is`K kOmdy mhwn ShId BweI mnI isMG jIdw ShIdI idhwVw is`K jgq dIisrmOr Dwrimk sMsQw SRomxIgurduAwrw pRbMDk kmytI v`loN A`jsQwnk dIvwn hwl gurduAwrw mMjI

swihb ivKy bVy auqSwh qy SrDwBwvnw nwl mnwieAw igAw[

ies mOky SRomxI gurduAwrwpRbMDk kmytI dy pRDwn jQy. AvqwrisMG p`qrkwrW nwl g`lbwqkridAW ikhw ik mhwn ShIdBweI mnI isMG jI dy jIvn qycwnxw pwauNidAW ikhw ik BweImnI isMG jI iek mhwn sUrbIr,

gurmiq pRkwS 171 Agsq 2009

ivdvwn qy sPl pRbMDk sn[ is`KpMQ ’c aunHW dw invyklw sQwn hY[aunHW ny sRI hirmMdr swihb ivKymu`K gRMQI vjoN Swndwr syvwvWinBweIAW[ BweI mnI isMG jI nydsmyS ipqw sRI gurU goibMd isMGjI pwsoN KMfy-bwty dI pwhul pRwpqkIqI Aqy lMmw smW gurU swihb dIsMgq dw AnMd mwixAw[ auh bVydUr-AMdyS qy isdkI is`K sn[smyN dI mugl srkwr v`loN KwlsydI SkqI nM U qbwh krn dymnsUibAW dw pqw l`g jwx ’qyBweI mnI isMG jI ny bVI dUr-AMdySI nwl ies nMU bcwieAw, ijs

dy is`ty vjoN aunHW nMU Awpxy jIvndI kurbwnI dyxI peI jo is`Kieiqhws dy sunihrI pMinAW ’qydrj hY[ Asl ivc zwlm muglSwsk ^wlsy dI SkqI Kqm krnleI is`KW nMU KOPnwk qsIhy dy kyfr qy dihSq pYdw krnI cwhuMdysn ijs dw ft ky mukwblw kridAWBweI mnI isMG ny bMd-bMd ktvwky lwswnI Shwdq pRwpq kIqI[aunHW ikhw ik Aijhy mhwn ShIddI ivl`Kx gwQw qoN pRyrnw lYNidAWgurmiq gwfI rwh dy DwrnI bxnwsmyN dI loV hY[

SRomxI gu: pR: kmytI Awpxy pRbMD ADIn c`ldy kwljWSRomxI gu: pR: kmytI Awpxy pRbMD ADIn c`ldy kwljWSRomxI gu: pR: kmytI Awpxy pRbMD ADIn c`ldy kwljWSRomxI gu: pR: kmytI Awpxy pRbMD ADIn c`ldy kwljWSRomxI gu: pR: kmytI Awpxy pRbMD ADIn c`ldy kwljW’c ik`qw muKI ividAw dyx leI vcnb`D-joigMdr isMG’c ik`qw muKI ividAw dyx leI vcnb`D-joigMdr isMG’c ik`qw muKI ividAw dyx leI vcnb`D-joigMdr isMG’c ik`qw muKI ividAw dyx leI vcnb`D-joigMdr isMG’c ik`qw muKI ividAw dyx leI vcnb`D-joigMdr isMG

AMimRqsr 9 julweI- A`j dysmyN ivc ividAwrQIAW nMU smyN dyhwxI bxwaux leI ij`Qy mwq-BwSwdw igAwn zrUrI hY, auQy globlp`Dr ’qy ivcrn leI AMgryzIBwSw dI muhwrq vI aunI hI zrUrIhY[ ienHW ivcwrW dw pRgtwvw SRomxIgurduAwrw pRbMDk kmytI dy sk`qr(iv`idAw) s. joigMdr isMG ny bIqyidn wlsw kwlj, pitAwlw ivKykwlj dy golfn jublI swl dypihly smwgm smyN kwlj ivc AiqAwDuink shUlqW vwlI sOPtsik`lz lYb dy audGwtn auprMq

AiDAwpkW qy ividAwrQIAW nMUsMboDn kridAW kIqw[

aunHW ikhw ik SRomxI gu: pR:kmytI dy pRbMD ADIn c`l rhy swrykwljW ivc pRoPYSnl Aqy ikqwmuKIk orsW d y zrIe y n OjvwnividAwrQIAW nMU Aqy ivSyS krkyis`K nOjvwnW nMU Awpxy ivrsy nwljoV ky r`Kdy hoey aunHW ivc kuSlqw,kwrgrqw Aqy p RBwvSwlIS^sIAq dw inrmwx vI kIqwjwvy[ aunHW ny ikhw ik sMcwr dunIAWnwl juVn dw ie`ko-ie`k qrIkw hYAqy ibhqr-sMcwr pRxwlI auh hI

gurmiq pRkwS 172 Agsq 2009

ho skdI ijhVI smyN dy AnukUlhovy[ aunHW ny KuSI pRgt kridAWikhw ik SRomxI gurduAwrw pRbMDkkmytI dy pRbMD ADIn cl rhy wlswkwlj pitAwlw ny smyN dy AnukUlkors SurU krky ijQy ividAwrQIAWdI sMcwr-Xogqw ivc vwDw kIqwhY, auQy aunHW ivc S^sI gux pYdwkrdy hoey ruzgwr-Xogqw ivc vIvwDw kIqw hY[

ies qoN pihlW kwlj dyipRMsIpl fw: DrimMdr isMG nysk`qr s. joigMdr isMG AdlIvwlnUM ‘jI AwieAW’ AwKidAW ikhwik ^wlsw kwlj, pitAwlw

‘pMjwbI XUnIvristI pitAwlw’dw Aijhw pihlw kwlj bx igAwhY ijs ny 2 iS&tW ivc kwrjkrnw SurU kr id`qw hY Aqy nyVlyBiv`K ’c ieh kwlj AYm.bI.ey.Aqy AYm.sI.ey. vrgy pRoPYSnl korsSurU krn jw irhw hY[ aunHW nyAMgryzI ivBwg dy muKI fw: hirMdrsohI dy ies lYb nMU bxwaux ivckIqy gey auswrU XqnW dI SlwGwkIqI[ audGwtn dOrwn AMgryzIivBwg dI pRo: jspRIq kOr ny A`jdy mukwbly dy Xug ivc sOPt siklzdI vD rhI mh`qqw ’qy ivcwrpRgtwey[

pwiksqwn siQq gurduAwrw swihb dI zmIn vycy jwxpwiksqwn siQq gurduAwrw swihb dI zmIn vycy jwxpwiksqwn siQq gurduAwrw swihb dI zmIn vycy jwxpwiksqwn siQq gurduAwrw swihb dI zmIn vycy jwxpwiksqwn siQq gurduAwrw swihb dI zmIn vycy jwxdI kwrvweI qurMq r`d kIqI jwvy-jQy: Avqwr isMGdI kwrvweI qurMq r`d kIqI jwvy-jQy: Avqwr isMGdI kwrvweI qurMq r`d kIqI jwvy-jQy: Avqwr isMGdI kwrvweI qurMq r`d kIqI jwvy-jQy: Avqwr isMGdI kwrvweI qurMq r`d kIqI jwvy-jQy: Avqwr isMG

AMimRqsr 14 julweI- SRomxIgurduAwrw pRbMDk kmytI dy pRDwnjQydwr Avqwr isMG ny pwiksqwn’c ieiqhwsk gurduAwrw ‘jnmAsQwn byby nwnkI jI’ nwl sbMDq34 eykV zmIn iksy kwlonI dIauswrI leI vyc id`qy jwx dw s^qnoits lYNidAW ies nMU is`KW dIAWDwrimk BwvnwvW nMU Tys phuMcwauxvwlI mMdBwgI kwrvweI krwridMidAW kyNdr srkwr qoN mMg kIqIhY ik qurMq ies kwrvweI nMU r`dkrwaux leI pwiksqwn srkwr’qy zor pwvy[

aunHW ikhw ik mhwrwjwrxjIq isMG ny Awpxy rwj-kwlsmyN ieiqhwsk gurduAwrw swihbwndy nwm nwl zmInW lgweIAW sn[ienHW zmInW qoN hox vwlI AwmdnqoN gurduAwrw swihbwn dIAWiemwrqW, srwvW, lMgr Awid purKrc kIqw jWdw hY[ aunHW ikhw ik1947 ’c hoeI dyS dI vMf auprMqienHW gurDwmW Aqy ienHW nwl sbMDqzmIn-jwiedwdW dI sWB-sMBwl,durvrqoN Aqy Kurd-burd hox qoNbcwaux leI aus smyN dy BwrqAqy pwiksqwn dy pRDwn mMqrIAW

gurmiq pRkwS 173 Agsq 2009

pMifq jvwhr lwl nihrU Aqy jnwbilAwkq AlI dOrwn hoey smJOqyAnuswr ieh izMmyvwrI dohW dySWdIAW srkwrW dI bxdI hY[lyikn bVy A&sos dI g`l hY ikpwiksqwn ivc siQq gurDwmW nwlsbMDq zmIn-jwiedwd dI sWB-sMBwl pRqI pwiksqwn srkwr dIgYr-izMmyvwrI dIAW kwrvweIAWies qoN pihlW vI noits ivcAweIAW hn pr is`K kOm dy bwnI

sRI gurU nwnk dyv jI dI BYx bybynwnkI dy jnm AsQwn nwl sbMDqzmIn vycy jwx dI qwzw kwrvweInwl is`K ihrdy vlUMDry gey hn[aunHW ikhw ik gurduAwrw swihb dIzmIn vycy jwx dI ies kwrvweIsbMDI dunIAW dy kony-kony qoN is`KsMgqW dy ros qy roh Bry tYlI&on qyPYks SRomxI gurduAwrw pRbMDkkmytI nMU puj rhy hn[

AMimRqsr izlHy dy ieiqhwsk gurDwmW dy drSnW leIAMimRqsr izlHy dy ieiqhwsk gurDwmW dy drSnW leIAMimRqsr izlHy dy ieiqhwsk gurDwmW dy drSnW leIAMimRqsr izlHy dy ieiqhwsk gurDwmW dy drSnW leIAMimRqsr izlHy dy ieiqhwsk gurDwmW dy drSnW leIjQy: Avqwr isMG vloN b`sW rvwnwjQy: Avqwr isMG vloN b`sW rvwnwjQy: Avqwr isMG vloN b`sW rvwnwjQy: Avqwr isMG vloN b`sW rvwnwjQy: Avqwr isMG vloN b`sW rvwnw

AMimRqsr 16 julweI-:SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI vloNs`cKMf sRI hirmMdr swihb dydrSnW leI dyS-ivdyS qoN AwauxvwlIAW sMgqW nMU lMgr, irhwieSAqy ishq-shUlqW qoN ielwvw rylvystySn Aqy b`s A`fy qoN s`cKMf sRIhirmMdr swihb ivKy PrI ilAwauxqy C`f ky Awaux leI 4 ivSyS b`sWdI shUlq lMby smyN qoN jwrI hY[ies kwrj leI AMimRq vyly (4vjy) qoN rwq dy 9 vjy qIk A`Dy-A`Dy GMty dy vk&y nwl ieh b`sWc`kr lgwauNdIAW rihMdIAW hn[SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI nyies qoN Agy iek hor kdm putidAWsMgqW nMU AMimRqsr izlHy ivcly vK-vK ieiqhwsk gurduAwrw swihbwn

dy drSnW leI do b`sW dI syvwArMB kIqI hY[ SRomxI gurduAwrwpRbMDk kmytI dy pRDwn jQydwrAvqwr isMG ny SRomxI gurduAwrwpRbMDk kmytI dy d&qr qoN do nvIAWb`sW nMU Xwqrw leI rvwnw kIqw[

aunHW d`isAw ik ieh b`sW sRIgurU rwmdws srW qoN hr roz svyryrvwnw hoieAw krngIAW Aqy sMgqWnM U gurduAwrw Cyhrtw swihb,gurduAwrw sMn swihb bwsrky,gurduAwrw bIV bwbw buFw jI T`Tw,sRI drbwr swihb qrn qwrnswihb, gurduAwrw sRI goieMdvwlswihb, gurduAwrw swihb pwqSwhInOvIN bwbw bkwlw Awid dy drSnkrvwaux auprMq Swm nMU AMimRqsrpriqAw krngIAW[

gurmiq pRkwS 174 Agsq 2009

Drm pRcwr lihr v`loN Dwrimk smwgmDrm pRcwr lihr v`loN Dwrimk smwgmDrm pRcwr lihr v`loN Dwrimk smwgmDrm pRcwr lihr v`loN Dwrimk smwgmDrm pRcwr lihr v`loN Dwrimk smwgmAKMf kIrqnI jQw ieMtrnYSnl Aqy SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI dI

Drm pRcwr vhIr dy muKI jQydwr bldyv isMG dy XqnW sdkw gurmiq smwgmAqy AMimRq-sMcwr smwgm imqI 7 jUn nMU ipMf AbUvwl izlHw luiDAwxw ivKykrvwieAw igAw ijs ivc s`cKMf sRI hirmMdr swihb qoN pujy hzUrI rwgI BweIgurmIq isMG, BweI Arjn isMG ny gurbwxI dw rsiBMnW kIrqn kIqw[ iesauprMq FwfI BweI bldyv isMG lONgovwl Aqy BweI gurmyl isMG ny sMgqW nMUFwfI-vwrW nwl inhwl kIqw[ ies mOky 110 pRwxIAW ny AMimRqpwn kIqw,150 nOjvwnW ny kys r`Kx dw pRx ilAw Aqy 10 nOjvwnW nMU nSw C`fx leImu&q ielwj krvwaux dIAW ic`TIAW id`qIAW geIAW[ ijnHW dw ielwj SRomxIkmytI dy pRbMDW ADIn c`l rhy nSw-Cufwau kyNdr ivc mu&q kIqw jwvygw[

jQydwr bldyv isMG ny ikhw ik ShIdW dIAW kurbwnIAW qoN syD lYNdy hoeypiqq is`K nOjvwn kys r`Kx dw pRx lYx, nSy iqAwgx Aqy KMfy-bwty dw AMimRqCk ky pMQ dI cVHdI klw leI v`fw Xogdwn pwaux[

smwgm dOrwn jgjIq isMG qlvMfI, AYfISnl sk`qr hrjIq isMG,mIfIAw slwhkwr BweI qimMdr isMG, bwbw ivswKw isMG, srpMc kimkr isMG,pRDwn hrBjn isMG, BweI guridAwl isMG, s. AmirMdr isMG l`kI, s. bcnisMG, s. sMqoK isMG, s. bhwdr isMG, DrmI POjI BweI myhr isMG BnohV, s.ikrpwl isMG bwdIAW, BweI myjr isMMG fymrU, BweI kwbl isMG, BweI kwlwisMG vI hwzr sn[

imqI 12 qoN 21 jUn qk SoRmxI kmytI hlkw dodw, mukqsr ivKy gurmiqsmwgm krvwey gey[ 12 jUn nMU ipMf Awsw butr Aqy ies qoN Agly smwgmipMf iKVkIAW vwlw, brkMdI, ck dUhy vwlw, iDgwxw, PUlyvwlw, mihrwj vwlw,rupwxw, Bulr Aqy 21 jUn nMU muK smwgm ipMf s`gU DOx ivKy hoieAw[ hr ipMfivc im`QIAW qwrIkW qoN iek idn pihlW Swm nMU 7 qoN 9 vjy qk DwrimkiPlmW idKweIAW geIAW Aqy FwfI dIvwn vI sjwieAw igAw[ ienHW ds-idnw smwgmW dOrwn hr idn smwgm dI SurUAwq svyry 9 vjy ipMf ivc ngrkIrqn sjw ky kIqI geI, ijs ivc jQydwr bldyv isMG qoN ielwvw ipMfW dysrpMc, pMc Aqy lokl gurduAwrw kmyytI dy Ahudydwr SmUlIAq krdy rhy[ngr kIrqn dOrwn hzwrW dI igxqI ivc sMgqW nwl cldIAW hoeIAW Sbd-

Drm pRcwr kmytI dIAW Drm pRcwr srgrmIAWDrm pRcwr kmytI dIAW Drm pRcwr srgrmIAWDrm pRcwr kmytI dIAW Drm pRcwr srgrmIAWDrm pRcwr kmytI dIAW Drm pRcwr srgrmIAWDrm pRcwr kmytI dIAW Drm pRcwr srgrmIAW

gurmiq pRkwS 175 Agsq 2009

kIrqn krdIAW rhIAW[ ies mOky pRcwrk BweI srbjIq isMG, BweIieMdrjIq isMG, BweI kulrwj isMG vlw, BweI qijMdr isMG, BweI mnjIq isMGkwdIAW, BweI gurivMdr isMG, BweI gurmuK isMG Aqy hor AwgUAW dw jQw pUryipMf ivc igAw Aqy lokW nMU kys kql nw krvwaux Aqy AMimRqpwn krn Aqysmwijk burweIAW iKlw& lwmbMd hox leI pRRyirq krdw irhw[ ies aupMrqipMf dy gurduAwrw swihb ivKy smwgm ArMB kIqw igAw ij`Qy s`cKMf sRIhirmMdr swihb qoN pujy hzUrI rwgI BweI hrjIq pwl isMG, BweI gurmIq isMGny gurbwxI dw rsiBnW kIrqn kIqw[ ies auprMq FwfI BweI gurmyl isMG AqyBweI bldyv isMG loNgovwl ny sMgqW nMU FwfI-vwrW gw ik SwnWmqy isK ieiqhwsnwl joiVAw[ ienHW ds-idnW smwgmW dOrwn 1220 pRwxIAW ny AMimRqpwnkIqw, 2855 nOjvwnW ny kys r`Kx dw pRx ilAw Aqy 140 nOjvwnW nMU nSwC`fx leI mu&q ielwj krvwaux dIAW ic`TIAW id`qIAW geIAW ijnHW dwielwj SRomxI kmytI v`loN sRI gurU rwmdws mYfIkl hspqwl v`lw (AMimRqsr)ivKy Kuly nSw-CufwaU kyNdr ivc mu&q kIqw jwvygw[

smwgm dOrwn AMimRqpwn krn vwly pRwxI nMU Drm pRcwr kmytI (SRomxIgu:pR:kmytI) v`loN Bytw-rihq kkwr Aqy is`K rihq mirXwdw qy hor Dwrimkiltrycr mu&q id`qw igAw[

is`K imSn jMmU kSmIr v`loN AMimRq-sMcwr smwgmis`K imSn jMmU kSmIr v`loN AMimRq-sMcwr smwgmis`K imSn jMmU kSmIr v`loN AMimRq-sMcwr smwgmis`K imSn jMmU kSmIr v`loN AMimRq-sMcwr smwgmis`K imSn jMmU kSmIr v`loN AMimRq-sMcwr smwgmsRI Akwl q^q swihb dI rihnumweI hyT c`l rhI AMimRq Cko isMG sjo

lihr dy AMqrgq imqI 24-5-09 ƒ gurduAwrw klgIDr irhwVI ivKy is`KimSn jMmU kSmIr, isK AvYrnY~s suswietI Aqy lokl gurduAwrw pRbMDk kmytIirhwVI dy sWJy jqnW sdkw AMimRq-sMcwr smwgm krvwieAw igAw[ sRIAkwl q^q swihb qoN siqkwrXog pMj ipAwirAW ny phuMc ky KMfy-bwty dIpwhul iqAwr kIqI ijs dOrwn 165 pRwxI AMimRq Ck ky gurU vwly bxy[ SRomxIgurduAwrw pRbMDk kmytI dI Drm pRcwr kmytI vloN Bytw rihq kkwr idqy gey[is`K imSn dy ieMcwrj BweI svrn isMG Kwlsw v`loN gurU vwlIAW bxIAW sMgqWƒ mubwrkbwd id`qI[

gurduAwrw swihb pwiq: 6vIN Aqy 10vIN dygsrgurduAwrw swihb pwiq: 6vIN Aqy 10vIN dygsrgurduAwrw swihb pwiq: 6vIN Aqy 10vIN dygsrgurduAwrw swihb pwiq: 6vIN Aqy 10vIN dygsrgurduAwrw swihb pwiq: 6vIN Aqy 10vIN dygsrswihb ktwxw (luiDAwxw) ivKy AMimRq-sMcwr smwgmswihb ktwxw (luiDAwxw) ivKy AMimRq-sMcwr smwgmswihb ktwxw (luiDAwxw) ivKy AMimRq-sMcwr smwgmswihb ktwxw (luiDAwxw) ivKy AMimRq-sMcwr smwgmswihb ktwxw (luiDAwxw) ivKy AMimRq-sMcwr smwgm

gurduAwrw swihb pwiq: 6vIN Aqy 10vIN (dygsr swihb ktwxw) dymYnyjr s. suKivMdr isMG vloN pujI irport Anuswr gurduAwrw swihb ivKy sMmqnwnkSwhI 540 dy vYswK dI sMgrWd qoN lY ky sMmq nwnkSwhI 541 dy hwV dIsMgrWd qk hr mhIny hoey AMimRq-sMcwr smwgmW dOrwn kul 803 pRwxI AMimRqCk ky gurU vwly bxy[

gurmiq pRkwS 176 Agsq 2009is`K imSn hirAwxw qy ihmwcl pRdyS v`loN gurmiqis`K imSn hirAwxw qy ihmwcl pRdyS v`loN gurmiqis`K imSn hirAwxw qy ihmwcl pRdyS v`loN gurmiqis`K imSn hirAwxw qy ihmwcl pRdyS v`loN gurmiqis`K imSn hirAwxw qy ihmwcl pRdyS v`loN gurmiq

tRyinMg kYNp Aqy AMimRq-sMcwr smwgmtRyinMg kYNp Aqy AMimRq-sMcwr smwgmtRyinMg kYNp Aqy AMimRq-sMcwr smwgmtRyinMg kYNp Aqy AMimRq-sMcwr smwgmtRyinMg kYNp Aqy AMimRq-sMcwr smwgmis`K imSn hirAwxw qy ihmwcl pRdyS dy ieMcwrj s. ikrpwl isMG v`loN

pujI irport Anuswr imqI 6-6-2009 ƒ gurduAwrw bwbw dIp isMG jI ShIdmMmyrW klW (eylnwbwd) ivKy gurbwxI dy SuD aucwrx Aqy is`K rihq mrXwdwsMbMDI gurmiq tRyinMg kYNp lwieAw igAw, ijs ivc 80 pRwxIAW ny Bwg ilAw[

imSn v`loN imqI 6-7-2009 ƒ gurduAwrw isMG sBw, ipMf KMnw mwjrwivKy AMimRq-sMcwr smwgm krvwieAw igAw ijs ivc 35 pRwxI AMimRq-Ck kygurU vwly bxy[

Drm pRcwr vhIr duAwbw zon v`loN AMimRq-sMcwr smwgmDrm pRcwr vhIr duAwbw zon v`loN AMimRq-sMcwr smwgmDrm pRcwr vhIr duAwbw zon v`loN AMimRq-sMcwr smwgmDrm pRcwr vhIr duAwbw zon v`loN AMimRq-sMcwr smwgmDrm pRcwr vhIr duAwbw zon v`loN AMimRq-sMcwr smwgmSRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI dI Drm pRcwr kmytI dy mYNbr jQydwr

surjIq isMG jI v`loN duAwbw zon ivc clweI jw rhI Drm pRcwr vhIr dOrwnmIrI-pIrI dy mwlk sRI gurU hirgoibMd swihb jI dy Awgmn purb dy sMbMD ivcgurduAwrw pwqSwhI CyvIN bsqI SyK jlMDr ƒ kyNdr bxw ky Aws-pws dy ipMfWivc gurmiq smwgmW dI lVI clweI geI[ ienHW gurmiq smwgmW dOrwnpRcwrk BweI primMdr isMG, BweI jsivMdr isMG ShUr qy bIbI hrpRIq kOrKwlsw, bIbI cMcldIp kOr FwfI, BweI sivMdr isMG BMgU, BweI jsbIr isMGvltohw Aqy BweI jsbIr isMG iqhwVw ny gurbwxI qy gur-ieiqhws rwhIN sMgqWƒ gurU-fMmH, nSy, dwj Aqy BrUx h`iqAw, piqqpuxy vrgIAW lwhnqW Aqysmwijk burweIAW qoN bc ky rihx dI pRyrnw kIqI[ 4 julweI 2009 ƒgurduAwrw pwqSwhI CyvIN, bsqI SyK ivKy Akwl q^q swihb qoN pujy pMjipAwry swihbwn ny AMimRq dw bwtw iqAwr kIqw[ Aws-pws dy ipMfW dy 160pRwxI AMimRq Ck ky gurU vwly bxy[ AMimRq AiBlwKIAW ƒ kkwr, inqnym dy gutkyAqy Dwrimk iltrycr Bytw rihq id`qw igAw[

golfn AwPsY~t pRYs, gurduAwrw rwmsr swihb, AMimRqsr qoN SRomxI gurduAwrw pRbMDkkmytI leI s. hrbyAMq isMG ipRMtr qy pbilSr ny Cpvw ky d&qr SRomxI gurduAwrwpRbMDk kmytI AMimRqsr qoN pRkwSq kIqw[ imqI 5-08-2009

zrUrI sUcnwzrUrI sUcnwzrUrI sUcnwzrUrI sUcnwzrUrI sUcnwSRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI dy is`K ieiqhws rIsrc borf

duAwrw gurmiq pRcwr, pRswr ivc l`gIAW is`K sMsQwvW dI fwierYktrIiqAwr krvweI jw rhI hY[ ies sMbMDI SRomxI gurduAwrw pRbMDkkmytI dI vYb sweIt www.sgpc.net qoN pRoPwrmy ivc mMgI sUcnwAnuswr jwxkwrI Byjx dI ikRpwlqw krnI jI[