น าสญเสย คออะไร? น าทจายเขาระบบจายแลวไมกอใหเกดรายได สญเสยไปโดยเปลาประโยชน ซงอาจมสาเหต มาจาก อปกรณประปา เชน การแตกรวของทอจายน าทใชงานมาเปนเวลานาน ทาใหเกดการรวซม และจากมาตรวดน าทชารดหรอวดไดไมเทยงตรง รวมถงการขโมยน าใช

พวกเราเหนน าสญเสยทเกดขนไหมวามนสงขนเรามาชวยกนคดวาจะท า

อยางไรกนด

การคนหาทอแตกทอรว ระบบจายน าโดยทวไปประกอบดวยสวนหลกคอ ทอสงน าทภายในมแรงดนมากพอทจะสงน าจากตนทางไปยงปลายทางสผใชน าได เมอเกดมการรวของทอในระบบ แรงดนสงภายในทอจะดนน าใหพงออกทางรรวหรอ รอยแตกออกสภายนอกซงมความดนต า การพงออกของน าจากความดนสงสความดนต าน กอใหเกดความผนผวนของความดน ณ จดรว ซงความผนผวนของความดนดงกลาวกอใหเกดเสยงขน เสยงทอแตกรว มตนเหตมาจากเสยงผสมของเสยงตอไปน 1. เสยงการสนสะเทอนทเกดจากน าประปาทไหลในเสนทอกระทบกบผวในทอ

ซงมกมตะกรนขนทอเกา จงมเสยงน าไหลดงกวาทอใหม 2. เสยงเสยดสทเกดจากน าไหลผานรอยรวแตกของทอ 3. เสยงการไหลของน าทออกจากรอยรวแตกของทอ 4. เสยงทเกดจากน าไหลออกมาไปกระทบกบกอนหน หรอวตถทอยใตดนบรเวณ

ทอท รว

สาเหตของทอทรว มสาเหตเนองจาก 1. การสกกรอนของทอ เนองจากสภาพของทอ คณภาพของวสด และสภาพของดน 2. เนองจากพนดนทรด น าหนกบรรทกของยวดยานทวงทบทอประปา 4. เนองจากความดนน าทไมเหมาะสม 5. เนองจากอายของทอ ลกษณะของทอทรว 1. ทอรวบนดน (Ground Surface Leakage) ลกษณะของทอรว น าไหล ขนบนดนงายตอการคนหาและซอมแซม 2. ทอรวใตดน (Underground Leakage) ลกษณะของทอรวไมมน าไหล ขนบนดน อาจซมอยใตดน หรอไหลลงทอระบายน าทง การคนหาตองใชเครอง มอในการตรวจสอบ วธการส ารวจหาทอรว 1. คนหาดวยตาปาว เปนการเดนส ารวจและตรวจสอบตามเสนทอ 2. คนหาดวยเครองมอ เปนใชเครองมอในการส ารวจ

1. คนหาดวยตาปาว เปนการเดนส ารวจและตรวจสอบตามเสนทอ

2. คนหาดวยเครองมอ เปนใชเครองมอในการส ารวจ

ควบคมแรงดนใหเหมาะสมกบความตองการ 1. แบงพนททอจายน าออกเปนพนทยอยทเรยกวา District

Metering Area(DMA)

2. ตดตงมาตรวดน าและวาลวปรบลดแรงดนส าหรบ DMA เพอตรวจสอบหาปรมาณน าเขาพนทและปรบลดแรงดนในพนท ใหเหมาะสมเพอใหอตราน าสญเสยในพนทลดลงและใหอตราการขายน าเพมขน

3. ตรวจสอบวดหาคา Minimum Night Flow (MNF) การเปรยบเทยบกบคาเปนมาตรฐานของพนท น น เชน สมมตวา น าสญเสยไมเกน รอยละ 25 คา MNF = 20 ลบม/ซม ดงนนหากผลของ MNF สงเกนกวานแสดงวาอตราน าสญเสยนาจะเกนกวารอยละ 25 เปนตน วธการนเปนเพยงแคการตรวจสอบในเบองตน แตไมสามารถก าหนดอตราน าสญเสยไดแนนอนเนองจากคา MNF ทไดขนอย กบตวแปรหลายตว เชน ในชวงเวลานนอาจจะมผใชน าใชน าอยกได หรอขนอย กบสภาพของฤดกาลทท าใหคา MNF เปลยนไป อยางไรกตามการตรวจหาคา MNF ยงเปนวธท นยมใชกนอย ซ งสามารถใชเปนตววดอตราน าสญเสยเบองตน เพอใชประกอบการพจารณาตดสนใจในการแกปญหา

Minimum Night Flow (MNF)

ความรพนฐานเกยวกบงานลดน าสญเสย

โดย นายศกดชย หอมกระแจะ

นายชางเครองกล 7 งานควบคมน าสญเสย กองระบบจ าหนาย

ส านกงานประปาเขต 3

บทน า (Introduction)

น าสญเสยเปนตวชวดบงบอกถงสถานภาพและประสทธภาพของ

ระบบประปาทมผลกระทบตอตนทนการผลตและการใหบรการ กลาวคอ หากมปรมาณการอตราน าสญเสยหมายถงวาสถานภาพและประสทธภาพของระบบประปาอยในเกณฑต า มตนทนในการผลตสงและการใหบรการดอยลงตลอดจนการใชทรพยากรน าทมปรมาณจ ากดอยางไมประสทธภาพ ดงน นการควบคมน าสญเสย จงเปนสงส าคญทจะตองด าเนนการอยางจรงจงและตอเนอง

สาเหตหลกของน าสญเสย

1 ทอจายน ามอายใชงานมานาน

1.1 ทอเมนจายน าสวนใหญเปนทอซเมนตใยหนมอายการใชงานมานาน สภาพทอหมดอายการใชงาน และคอนขางลก และอยในเขตบานพกอาศย ท าใหยากตอการซอม เมอมทอแตก

1.2 ทอเมนรองและทอบรการเปนทอเหลกอาบสงกะส ทอพวซ ซงมอยมากพอสมควร สภาพทอหมดอายการใชงาน

2 การวางทอ

2.1 สาเหตของน าสญเสยทพบจากงานวางทอใหม คอ การทดสอบแรงดนทอ พบวาสวนใหญมกจะไมทดสอบรวมรดแยก และทอ PB โดยจะท าการทดสอบเฉพาะทอเมนอยางเดยว เมอทดสอบผานแลวจงจะท าการเจาะทอเพอใสแคลมรดทอ ซงเปนการกระท าทผด เพราะจากการส ารวจทอรวสวนใหญมกจะพบทอรวตรงจดรดแคลม

2.2 อปกรณประปา เชน ขอโคง สามทางประตน า สวนใหญจะไมมแทนคอนกรตทแขงแรงยดไว เมอรบแรงดนน ามากขนและดนเกดการทรดตว มกจะรวตรงจดเหลานโดยเฉพาะตรงจดตอดวยจโบลท

3 การตดตงมาตรวดน า

บรเวณจดตดตงมาตรวดน ามกจะพบจดรวมากทสดเนองจาก

3.1 ขามาตรวดน ายงเปน PVC อยจ านวนมาก

3.2 ตวมาตรวดน าบางจดตดตงในระดบสงจากดนมากท าใหช ารดไดงายเมอมแรงภายนอกมากระทบ และตดต งในต าแหนงไมเหมาะสม ไมสามารถอานคาได

3.3 การบานหวทอ พบ ไมถกตองท าใหทอหลดงาย

3.4 อปกรณทอ พบ ประกอบไมแนน เมอน ามแรงดนสงจะท าใหรว

3.5 ประตน าหนามาตร-หลงมาตร มกจะรวเนองจากมอายการใชงานนานและประตน าทมคณภาพไมด

4 แรงดนน า

4.1 เดมส านกงานประปาอทอง ยงไมมการบรหารจดการระบบแรงดนน าในพนท ท าใหแรงดนน าในตอนกลางคน ซงมอตราการใชน าคอนขางนอยท าใหทอแตกบอยครง และในทางกลบกนพนท ทอยไกลจากโรงสบออกไปกจะมปญหาเรองแรงดนน าต า

4.2 เมอบรษทฯ ไดด าเนนการบรหารจดการระบบแรงดนน าในพนท โดยไดตดตงประตน าควบคมแรงดน (PRV) เพอควบคมแรงดนใหเขาพนทไดอยางเหมาะสมเพยงพอตอความตองการของผใชน า ท าใหแรงดนน าในทอประทานสง และสามารถเกลยแรงดนไปยงปลายทางของพนทรบน าไดมากขน

5 มาตรวดน าผใชน า 5.1 มาตรวดน าอดตนดวยทราย เนองจากชวงเวลาดงกลาวมงานปรบปรงเปลยนทอประปา ซงจะมงานตดประสานทอวางใหมเขากบทอเดม ท าใหมทรายเจอปนเขาระบบจายน า นอกจากนมาตรวดน าขนาดใหญยงมอกเปนจ านวนมากทไมม Y-STRAINER ท าใหทรายหรอสงสกปรกไปอดตนตวมาตรหรอท าใหมาตรไมเดน 5.2 มาตรวดน ามอายการใชงานเกนกวา 8-10 ป หมดอายการใชงาน 5.3 การอานมาตรไมปรากฏขอบกพรองมากในพนทน

6 ผลกระทบจากภายนอก ผลกระทบทท าใหทอแตกรวเกดจาก 6.1 อบตเหตจากรถยนตทตกถนนท าใหชนทอสวนทวางลอยแตกและมกจะเปนทอขนาดใหญ 6.2 การกอสรางถนนวางทอระบายน าของกรมทางหลวงและหนวยงานทองถน 6.3 งานวางทอของ กปภ. 6.4 การกอสรางของเอกชน เชน การถมทการกอสรางรว

การปองกนน าสญเสย (Water Leakage Prevention)

น าสญเสยเปนสงทจะตองเกดโดยปกตอยางหลกเลยงไมได แตสามารถทจะปองกนใหเกดนอยทสดไดโดยพจารณาจากสาเหตทท าใหเกดน าสญเสย แลวน าสาเหตทสามารถปองกนไดมาพจารณา ก าหนดวธการปองกนโดยเฉพาะระบบทจายน าประกอบดวย

1 การเลอกใชวสดทอ วสดทอจะตองเลอกใชวสดทมความเหมาะสมโดยพจารณา ดงน 1.1 ความคงทนของททมตอแรงดนการกดกรอนภายในเนองจากคณภาพน าการกดกรอนภายนอกเนองจากสภาพเดม ซงหมายถงททมอายการใชงานนาน 1.2 สภาพพนดนทจะวางทอ เปนดนออนหรอดนเขงสภาพเปนกรด-ดาง มากนอยเพยงใด 1.3 ความยากงายในการตอทอ เชน ตอดวยแหวนหรอตอดวยการเชอมหนาจาน เพอดความแขงแรงของจดตอ 1.4 ต าแหนงทอทจะวางบนดน ใตดน ใตถนนทางหลวง ใตถนนซอยทางเทา

2 การเลอกใชอปกรณ จะตองเลอกใชอปกรณประปาทไดมาตรฐานเหมาะสมกบการใชงาน 2.1 หลกเลยงการใชอปกรณประปาทจะท าใหเกดน ารวไหลไดงายเชน จโบลท 2.2 อปกรณทใชจะตองเหมาะสมกบชนดของทอนนๆ 2.3 อปกรณทใชจะตองสามารถทนตอการกดกรอนของดน เชน ใชเหลกรดทอทองเหลอง นอตสแตนเลส เปนตน อปกรณทอ PB ควรจะพจารณาใหแบบแกรบลอค

3 การวางทอ การวางทอเปนอกจดหนงทสามารถปองกนน าสญเสยไดเปนอยางด การวางทอจะตองด าเนนการใหเปนไปตามมาตรฐานทก าหนด โดย 3.1 วางทอใหไดแนวตรงในทางราบและทางดงใหมากทสด หากจ าเปนจะตองเบนแนวควรจะเบนแนวไมใหเกนขอก าหนดของทอชนดนน และไมควรเบนแนวทอ แบบกระทนหน 3.2 การตอทอ การเชอมทอ จะตองท าใหถกวธตามทก าหนด 3.3 จะตองมทรายรองทอบดอดใหแนน และมทรายกลบหลงทเพอปองกนไมใหททรดตวไดงาย หรอไมใหทถกกระทบดวยของแขง เชน กอนหน เศษปน เปนตน 3.4 อปกรณประกอบทอ เชน ขอโคงสามทาง ประตน า จะตองมแทนคอนกรต รองรบ เพอไมใหเกดการทรดตว 3.5 การทดสอบแรงดน จะตองทดสอบตามมาตรฐานทก าหนดรวมทงทอบรการPB 3.6 ในกรณทมการวางทอใหมทดแทนทอเดม จะตองมการยกเลกทอเกาทกครง

4 การตดตงมาตรวดน า การตดต งมาตรวดน าผ ใชน าจะตองด าเนนการใหเปนไปตามแบบมาตรฐานและจะตองระมดระวงเกยวกบ 4.1 การเลอกใชวสดและอปกรณทไดมาตรฐานและมคณภาพด แขงแรง เชนขาตงมาตรวดน าทองเหลอง เปนตน 4.2 ตวมาตรวดน าควรจะตดต งในต าแหนงทเหมาะสมไมใหถกกระทบจากภายนอกและไมควรตดตงสงจากพนมากเกนไป พรอมทงมแทนคอนกรตรบขามาตรวดน าและตวมาตรวดน าดวย 4.3 การประกอบอปกรณตางๆ จะตองประกอบใหแนน โดยเฉพาะจดทจะตองมการขนเกลยวและตองใชเทปพนเกลยวทอ 4.4 พยายามหลกเลยงการวางทอเขาไปในบรเวณพนทของเอกชนเปนระยะทางยาวและตดตงมาตรวดน า โดยเฉพาะผใชน ารายใหญ จะเปนเหตใหเกดการลกใชน าไดงาย และจะเปนภาระในการดแลทอดงกลาวดวย

5 การควบคมแรงดนน า

การควบคมแรงดนน า จะชวยในการปองกนน าสญเสยไดอยางด กลาวคอ หากมแรงดนน าทสงเกนกวาความจ าเปนจะท าใหทอแตกไดงาย และหากทอนนมจดรวอยแลวจะท าใหรวมากขน ดงนนจงจ าเปนจะตองควบคมแรงดนน าใหเหมาะสมในแตละชวงเวลา โดยเฉพาะในชวงเวลากลางคน ซงเปนชวงเวลาทผใชน าใชนอย

การควบคมน าสญเสย (Water Leakage Control)

ถงแมวาจะมการปองกนน าสญเสยอยางดแลวกตาม น าสญเสยยง

เกดขนไดตลอดเวลา เนองจากสาเหตทไดกลาวมาแลว จงจ าเปนจะตองมการควบคมน าสญเสยอยางเปนระบบ ขนตอนการควบคมน าสญเสยอยางเปนระบบนนไมมขนตอนยงยาก เพยงแตน าปญหาพจารณาก าหนดขนตอนการควบคมน าสญเสยอยางเปนระบบ ซงมอย 4 ขนตอน คอ

ขนตอนท 1 น าสญเสยอยทไหน

ในขอเทจจรงส านกงานประปาทกแหงจะทราบเพยงแตวาปรมาณและอตราน าสญเสยในแตละเดอน/ป มปรมาณและอตรารอยละเทาใด แตไมทราบวาอยทใด เนองจากระบบทอจายน าส าหรบส านกงานประปาขนาดใหญจะครอบคลมพนทบรเวณกวางขวางหลายตารางกโลเมตร ไมสามารถชชดไดวาน าสญเสยเกดขนในพนทใดปรมาณเทาใด ท าใหแกวปญหาไมได การซอมทอกด การเปลยนมาตรวดน ากด เปนเพยงกจกรรมหนงทจะชวยไมใหน าสญเสยสงขน การทจะรไดวาน าสญเสยอยทใดจะตองมวธการตรวจสอบ ดงน

1. แบงพนททอจายน าออกเปนพนทยอยทเรยกวา District Metering Area (DMA) ซงวธการออกแบบ DMA จะไดกลาวในบทตอไป

2. ตดตงมาตรวดน าส าหรบ DMA เพอตรวจสอบหาปรมาณและอตราน า สญเสยของพนทนนวามากนอยเพยงใดซงมวธการตรวจสอบ ดงน 2.1 ตรวจสอบแบบรายเดอน โดยการวดปรมาณน าทจายเขาพนทนน แตละเดอน และ ปรมาณน าทขายไดรบแตละเดอน

2.2 ตรวจสอบวดหาคา Minimum Night Flow (MNF) การเปรยบเทยบกบคาเปนมาตรฐานของพนทนน เชน สมมตวา น าสญเสย ไมเกน รอยละ 25 คา MNF = 20 ลบม/ซม ดงนนหากผลของMNF สงเกนกวานแสดงวาอตราน าสญเสยนาจะเกนกวารอยละ 25 เปนตน วธการนเปนเพยงแคการตรวจสอบในเบนตน แตไมสามารถก าหนดอตราน าสญเสยไดแนนอนเนองจากคา MNF ทไดขนอยกบตวแปรหลายตว เชน ในชวงเวลานนอาจจะมผใชน าใชน าอยกได หรอขนอยกบสภาพของฤดกาลทท าใหคา MNF เปลยนไป อยางไรกตามการตรวจหาคา MNF ยงเปนวธทนยมใชกนอย ซงสามารถใชเปนตววดอตราน าสญเสยเบองตน เพอใชประกอบการพจารณาตดสนใจในการแกปญหา

ขนตอนท 2 เมอรวาอตราน าสญเสยสงจะท าอยางไร

ค าวาอตราน าสญเสยสง หมายความวาสงเกนกวาเกณฑท ก าหนดไว เชน ก าหนดวาอตราน าสญเสยจะตองไมเกน 25% หากผลการตรวจสอบและวเคราะหแลว ปรากฎวาอตราน าสญเสยของพนทนน 30% แสดงวาอตราน าสญเสยสงเปนตน ในกรณทอตราน าสญเสยสงจะตองมการตรวจสอบ ดงน

2.1 ท า Step Test

แบบการตรวจสอบวามทอแตกรวอยในทอชวงใด โดยการปดประตน าตามขนตอนทก าหนด และมการบนทกอตรการไหลของน าเขาพนทนนแลวน าขอมลไปวเคราะหหาปรมาณน าสญเสยของทอแตละชวงได เพอใหสามารถส ารวจหาทอแตกรวไดรวดเรวยงขน โดยไมตองส ารวจใหครอบคลมพนททงหมด รายละเอยดจะกลาวในบทตอไป

2.2 การส ารวจหาทอรว

2.2.1 เดนส ารวจหาทอรวทมองเหนดวยตาเปลา หรอ โดยวธการสงเกต เชน ทอทแตกรวบนดน หรอในทอระบายน า

2.2.2 โดยการใชเครองมอส ารวจหาทอรว ส าหรบกรณทไมสามารถมองเหนดวยตาเปลา เครองมอเหลานไดแก 1) เครองมอฟงเสยงทอรว เชน Listening Stick แบบธรรมดาหรอแบบมเครองขยายเสยง 2) เครองมอตรวจสอบบรเวณทอแตกรว เชน Aqua log 3) เครองมอก าหนดต าแหนงทอรว - ชนดฟงเสยง (Leak Sound Detector) - ชนดคอมพวเตอร (Leak Noise Correlator)

2.2.3 การประชาสมพนธขอความรวมมอจากผใชน า หากพบทอแตกทอรว หรอ น าไมไหลใหแจงทนท วธการนจะชวยในการส ารวจหาทอรวไดเปนอยางด รายละเอยดการส ารวจหาทอรวจะกลาวในบทตอไป ขนตอนท 3 เมอพบทอแตกรวแลวจะตองท าอยางไร 3.1 ซอมทอ จะตองด าเนนการทนทพบทอแตกทอรว หรอปดประต น าไวกอน รายละเอยดจะกลาวในบทตอไป 3.2 การเปลยนทอ ในกรณทซอมทอแลวทอยงแตกบรเวณใกลเคยงอกและเมอตรวจสอบสภาพและอายของทอแลวสมควรจะตองเปลยน รายละเอยดจะกลาวในบทตอไป

ขนตอนท 4 การตรวจสอบอตราน าสญเสย

เมอซอมทอหรอเปลยนทอแลวจะตองตรวจสอบอตราส าสญเสยวาอยในเกณฑทรบไดหรอไม หากสงเกนกวาเกณฑทยอมรบไดจะตองด าเนนการซ า ตงแตขนท 2 ถงขนท 3 จนกวาอตราน าสญเสยจะอยในเกณฑทยอมรบได 4.1 การควบคมแรงดนน า

เปนกจกรรมเสรมทจะชวยในการควบคมน าสญเสย หรอลดน าสญเสยได เหมาะส าหรบใชในกรณทสภาพทอเกาหมดอายการใชงาน แตยงไมมงบประมาณทเปลยนใหม เปนการปองกนทอแตก และท าใหทอทแตกรวอยแลวมน าสญเสยนอยลง การควบคมแรงดนน าสามารถด าเนนการได 2 วธ คอ

4.1.1 การหรประตน า จะเกดผลส าหรบทอทแตกรวอยแลวจะไมแตกรวมากขน และน าสญเสยจะนอยลง

4.1.2 การใชประตน าลดแรงดน (Pressure reducing valve) จะใชไดผลมากกวาการหรประตน าโดยการปรบคาแรงดนตามทตองการ อยางไรกตามการควบคมแรงดนน าจะตองค านงถงผลกระทบตอการใหบรการดวย การควบคมแรงดนน าควรจะควบคมในชวงเวลากลางคนซงชวงเวลานนจะมผใชน านอย รายละเอยดจะกลาวในบทตอไป

4.2 ไดอะแกรมแสดงการควบคมน าสญเสย

5. ดำ เนนการ - ทำ Step test - สำรวจหาทอร ว - ซอมทอ - เปล ยนทอ - ควบคมแรงดนนำ

4. อตรานำสญเสยไมอย ในเกณฑ

3. อตรานำสญเสยในเกณฑ

2. ตรวจสอบพ นท DMA - ตรวจสอบเปนรายเดอน - ตรวจสอบโดยการว ด MNF - วเคราะหอตรานำสญเสย

1. แบงพ นท ยอย DMA และตดต งมาตร DMA

อตราน าสญเสยเฉลย %

20.00

22.00

24.00

26.00

28.00

30.00

32.00

34.00

36.00

38.00

พ.ย.-06 ธ.ค.-06 ม.ค.-07 ก.พ.-07 ม.ค.-07 เม.ย.-07เดอน

%น าสญเสยเฉลย

ชดขอมล1

Nov-06 Dec-06 Jan-07 Feb-07 Mar-07 Apr-07

36.95 36.76 35.78 33.91 32.31 28.79