DARMAGANDHUL KRT Tandhanagara, Surakarta;1959; BEBUKA Sinarkara sarjunireng galih, myat carita dipangiketira, kiyai Kalamwadine, ing n guni anggeguru, puruhita mring Raden Budi, mangesthi amiluta, duta rehing guru, sru stya nglampahi dhawah, panggusthine tan mamang ing lair batin, pinindha lir J awata. Satuduhe Raden Budi ening, pan ingembun pinusthi ing cipta, sumungkem lair batin e, tan etung lebur luluh, pangesthine ing awal akhir, tinarimeng Bathara, sasedy anya kabul, agung nugraheng Hyang Suksma, sinung ilham ing alam sahir myang kabi r, dumadya auliya. Angawruhi sasmiteng Hyang Widdhi, pan biyasa mituhu susetya, mring dhawuh weling gurune, kedah medharken kawruh, karya suka pireneng jalmi, mring sagung ahli sa stra, tuladhaning kawruh, kyai Kalamwadi ngarang, sinung aran srat Darmagandhul jinilid, sinung tembang macapat. Pan katemben amaos kinteki, tembang raras rum seya prasaja, trewaca wijang raose , mring tyas gung kumacelu, yun darbeya miwah nimpeni, pinirit tinuladha, lelepi yanipun, sawusnya winaos tamat, linaksanan tinedhak tinurun sungging, kinarya ng lipur manah. Pan sinambi-sambi jagi panti, saselanira ngupaya tedha, kinarya cagak lenggahe, nggennya dama cinubluk, mung kinarya ngarem-aremi, tarimanireng badan, anganggur ngethekur, ngebun-bun pasihaning Hyang, suprandene tan kaliren wayah siwi, sago tra minulyarja. Wus pinupus sumendhe ing takdir, pan sumarah kumambang karseng Hyang, ing lokhil makful tulise, panitranira nuju, ping trilikur ri Tumpak manis, Ruwah Je warsani ra, Sancaya kang windu, masa Nem ringklnya Aryang, wuku Wukir sangkalanira ing wa rsi: wuk guna ngesthi Nata [taun Jawa 1830]. DARMAGANDHUL Ing sawijining dina Darmagandhul matur marang Kalamwadi mangkene Mau-maune kpriye dene wong Jawa kok banjur padha ninggal agama Buddha salin agama Islam? Wangsulane Ki Kalamwadi: Aku dhewe iya ora pati ngrti, nanging aku tau dikandhani guruku, ing mangka guruku kuwi iya kna dipracaya, nyaritakake purwane wong Jawa p adha ninggal agama Buddha banjur salin agama Rasul. Ature Darmagandhul: Banjur kapriye dongengane? Ki Kalamwadi banjur ngandika maneh: Bab iki satmne iya prlu dikandhakake, supaya won g kang ora ngrti mula-bukane karben ngrti. Ing jaman kuna nagara Majapahit iku jnnge nagara Majalngka, dene nggone jnng Majapahit iku, mung kanggo pasmon, nanging kang durung ngrti ddongengane iya Majapahit iku jnn g sakawit. (1) Ing nagara Majalngka kang jumnng Nata wkasan jjuluk Prabu Brawijaya. Ing wktu iku, Sang Prabu lagi kalimput panggalihe, Sang Prabu krama oleh Putri Cmp a, (2) ing mangka Putri Cmpa mau agamane Islam, sajrone lagi sih-sinihan, Sang Rtn a tansah matur marang Sang Nata, bab luruhe agama Islam, sabn marak, ora ana mane h kang diaturake, kajaba mung mulyakake agama Islam, nganti njalari katariking p anggalihe Sang Prabu marang agama Islam mau. Ora antara suwe kaprnah pulunane Putri Cmpa kang aran Sayid Rakhmat tinjo mnyang Ma jalngka, sarta nyuwun idi marang Sang Nata, kaparnga angglarake sarengate agama Ras ul. Sang Prabu iya marngake apa kang dadi panyuwune Sayid rakhmat mau. Sayid Rakh mat banjur kalakon dhdhukuh ana Ngampeldnta ing (3) angglarake agama Rasul. Ing kon o banjur akeh para ngulama saka sabrang kang padha tka, para ngulama lan para mau lana iku padhamark sang Prabu ing Majalngka, sarta padha nyuwun dhdhukuh ing pasisi r. Panyuwunan mangkono mau uga diparngake dening Sang Nata. Suwe-suwe pangidhp man gkono mau saya ngrbda, wong Jawa banjur akeh bangt kang padha agama Islam. Sayid Kramat dadi gurune wong-wong kang wis ngrasuk agama Islam kabeh, dene pang gonane ana ing Benang (4) bawah Tuban. Sayid Kramat iku maulana saka ing Arab tdha ke Kanjng Nabi Rasulullah, mula bisa dadi gurune wong Islam. Akeh wong Jawa kang p adha kelu maguru marang Sayid Kramat. Wong Jawa ing pasisir lor sapangulon sapan getan padha ninggal agamane Buddha, banjur ngrasuk agama Rasul. Ing Balambangan sapangulon nganti tumka ing Bantn, wonge uga padha kelu rmbuge Sayid Kramat. Mangka agama Buddha iku ana ing tanah Jawa wis klakon urip nganti sewu taun, dene

wong-wonge padha manmbah marang Budi Hawa. Budi iku Dzate Hyang Widdhi, Hawa iku karping hati, manusa ora bisa apa-apa, bisane mung sadarma nglakoni, budi kang n gobahake. Sang Prabu Brawijaya kagungan putra kakung kang patutan saka Putri Bangsa Cina, miyose putra mau ana ing Palembang, diparingi ttngr Raden Patah. Barng Raden Patah wis diwasa, sowan ingkang rama, nganti sadhereke seje rama tung gal ibu, arane Raden Kusen. Satkane Majalngka Sang Prabu kewran panggalihe nggone a rp maringi ssbutan marang putrane, awit yen miturut lluri saka ingkang rama, Jawa Bu ddha agamane, yen nglluri lluhur kuna, putraning Nata kang pambabare ana ing gunun g, ssbutane Bambang. Yen miturut ibu, ssbutane: Kaotiang, dene yen wong Arab ssbutane ayid utawa Sarib. Sang Prabu banjur nimbali patih sarta para nayaka, padha dipun dhuti ttimbangan nggone arp maringi ssbutan ingkang putra mau. Saka ature Patih, yen miturut lluhur kuna putrane Sang Prabu mau disbut Bambang, nanging sarehne ibune b angsa Cina, prayoga disbut Babah, tgse pambabare ana nagara liya. Ature Patih kang mangkono mau, para nayaka uga padha mupakat, mula Sang Nata iya banjur dhawuh ma rang padha wadya, yen putra Nata kang miyos ana ing Palembang iku diparingi ssbuta n lan asma Babah Patah. Katlah nganti tumka saprene, yen blastran Cina lan Jawa ssbut ane Babah. Ing nalika samana, Babah Patah wdi yen ora nglakoni dhawuhe ingkang ra ma, mulane katone iya snng, snnge mau amung kanggo samudana bae, mungguh satmne ora sn bangt nggone diparingi ssbutan Babah iku. Ing nalika iku Babah Patah banjur jinunjung dadi Bupati ing Dmak, madanani para b upati urut pasisir Dmak sapangulon, sarta Babah Patah dipalakramakake oleh ing Ng ampelgadhing, kabnr wayahe kiyai Agng Ngampel. Barng wis sawatara masa, banjur boyon g marang Dmak, ana ing desa Bintara, sarta sarehne Babah Patah nalika ana ing Pal embang agamane wis Islam, anane ing Dmak didhawuhi nglstarekake agamane, dene Rade n Kusen ing nalika iku jinunjung dadi Adipati ana ing Trung (5), pinaringan nama sarta ssbutan Raden Arya Pcattandha. Suwening suwe sarak Rasul saya ngrbda, para ngulama padha nyuwun pangkat sarta pa dha duwe ssbutan Sunan, Sunan iku tgse budi, uwite kawruh kaelingan kang bcik lan kan g ala, yen wohe budi ngrti marang kaelingan bcik, iku wajib sinuwunan kawruhe ngel mu lair batin. Ing wktu iku para ngulama budine bcik-bcik, durung padha duwe karp kang cidra, isih padha cgah dhahar sarta cgah sare. sang Prabu Brawijaya kagungan panggalih, para n gulama sarake Buddha, kok nganggo ssbutan Sunan, lakune isih padha cgah mangan, cgah turu. Yen sarak rasul, sirik cgah mangan turu, mung nuruti rasaning lesan lan aw ak. Yen cgah mangan rusak, Prabu Brawijaya uga banjur paring idi. Suwe-suwe agama Rasul saya sumbar. Ing wktu iku ana nalar kang aneh, ora kna dikawruhi sarana netr a karna sarta lesan, wtune saka engtan, jroning utk iku yen diwarahi budi nyambut g awe, kang maca lan kang krungu nganggp tmn lan ora, iya kudu ditimbang ing sabnre, sa iki isih ana wujuding patilasane, isih kna dinyatakake, mula saka pangiraku iya n yata. Dhek nalika samana Sunan Benang sumdya tindak marang Kadhiri, kang ndherekake mun g sakabat loro. Satkane lor Kadhiri, iya iku ing tanah Krtasana, kpalangan banyu, k ali Brantas pinuju banjir. Sunan Benang sarta sakabate loro padha nyabrang, satka ne wetan kali banjur niti-niti agamane wong kono apa wis Islam, apa isih agama B udi. Ature Ki Bandar wong ing kono agamane Kalang, sarak Buddha mung sawatara, d ene kang agama Rasul lagi bribik-bribik, wong ing kono akeh padha agama Kalang, mulyakake Bandung Bandawasa. Bandung dianggp Nabine, yen pinuji dina Riyadi, wong -wong padha bbarngan mangan enak, padha snng-snng ana ing omah. Sunan Benang ngandika: Yen ngono wong kene kabeh padha agama Gdhah, Gdhah iku ora irng ora putih, tanah ke ne patut diarani Kutha Gdhah. Ki Bandar matur: Dhawuh pangandika panjnngan, kula ingkang nkseni. Tanah saloring kut ha kadhiri banjur jnng Kutha Gdhah, nganti tkane saiki isih karan Kutha Gdhah, nangin g kang mangkono mau arang kang padha ngrti mula-bukane. Sunan Benang ngandika marang sakabate: Kowe goleka banyu imbon mnyang padesan, kal i iki isih banjir, banyune isih buthk, yen diombe nglarani wtng, lan maneh iki wanc ine luhur, aku arp wudhu, arp salat. Sakabate siji banjur lunga mnyang padesan arp golek banyu, tkan ing desa Pathuk ana omah katone suwung ora ana wonge lanang, kang ana mung bocah prawan siji, wajah lagi arp mpg birahi, ing wktu iku lagi nnun. Sakabat tka sarta alon calathune: mBok N

anten, kula ndha toya imbon bning rsik. mBok Prawan kaget krungu swarane wong lanang , barng noleh wruh lanang sajak kaya santri, MBok Prawan salah cipta, pangrasane w ong lanang arp njjawat, mjanani marang dheweke, mula nggone mangsuli nganggo tmbung s aru: nDika mntas liwat kali tka ngangge ngarani njaluk banyu imbon, ngriki botn entn carane wong ngimbu banyu, kajaba uyuh kula niki imbon bning, yen sampeyan ajng ngo mbe. Santri krungu ttmbungan mangkono banjur lunga tanpa pamit lakune dirikatake sarta garundlan turut dalan, satkane ngarsane Sunan Benang banjur ngaturake llakone nalik a golek banyu. Sunan Benang mirng ature sakabate, bangt dukane, nganti kawtu pangan dikane nyupatani, ing panggonan kono disabdakake larang banyu, prawane aja laki yen durung tuwa, sarta jakane aja rabi yen durung dadi jaka tuwa, barng kna dayani ng pangandika mau, ing sanalika kali Brantas iline dadi cilik, iline banyu kang gdhe nyimpang nrabas desa alas sawah lan patgalan, akeh desa kang padha rusak, awi t katrajang ilining banyu kali kang ngalih iline, kali kang maune iline gdhe sana lika dadi asat. Nganti tumka saprene tanah Gdhah iku larang banyu, jaka lan prawan e iya nganti kasep nggone omah-omah. Sunan Benang trus tindak mnyang Kadhiri. Ing wktu iki ana dhmit jnnge Nyai Plncing, iya iku dhmit ing sumur Tanjungtani, tansah digubl anak putune, padha wadul yen ana wong arane Sunan Benang, gawene nyikara marang para llmbut, ngndl-ndlake kaprawirane, kali kang saka Kadhiri disotake banjur a sat sanalika, iline banjur salin dalan kang dudu msthine, mula akeh desa, alas, s awah sarta patgalan, kang padha rusak, iya iku saka panggawene Sunan Benang, kang uga ngsotake wong ing kono, lanang wadon ngantiya kasep nggone omah-omah, sarta k ono disotake larang banyu sarta dilih jnnge tanah aran Kutha Gdhah, Sunan Benang dhmne salah gawe. Anak putune Nyai Plncing padha ngajak supaya Nyai Plncing glma nluh sart a ngrridhu Sunan Benang, bisaa tumka ing pati, dadi ora tansah ganggu gawe. Nyai P lncing krungu wadule anak putune mangkono mau, enggal mangkat mthukake lakune Suna n Benang, nanging dhmit-dhmit mau ora bisa nydhaki Sunan Benang, amarga rasane awak e padha panas bangt kaya diobong. Dhmit-dhmit mau banjur padha mlayu marang Kadhiri , satkane ing Kadhiri, matur marang ratune, ngaturake kahanane kabeh. ratune mang gon ing Selabale. (6) Jnnge Buta Locaya, dene Selabale iku dununge ana sukune gunu ng Wilis. Buta Locaya iku patihe Sri Jayabaya, maune jnnge kiyai Daha, duwe adhi jnn ge kiyai Daka. Kiyai daha iki cikal-bakal ing Kadhiri, barng Sri Jayabaya rawuh, jnnge kiyai Daha dipundhut kanggo jnnge nagara, dheweke diparingi Buta Locaya, sarta banjur didadekake patihe Sang Prabu Jayabaya. Buta iku tgse: butng utawa bodho, Lo tgse kowe, caya tgse: kna dipracaya, kiyai Buta aya iku bodho, nanging tmn mantp stya ing Gusti, mulane didadekake patih. Wiwite ana sbutan kiyai, iya iku kiyai daha lan kiyai Daka, kiyai tgse: ngayahi anak putune s arta wong-wong ing kanan keringe. Jngkare Sri Narendra anjujug ing omahe kiyai Daka, ana ing kono Sang Prabu sawady a-balane disugata, mula sang Prabu asih bangt marang kiyai Daka, jnnge kiyai Daka d ipundhut kanggo jnng desa, dene kiyai Daka banjur diparingi jnng kiyai Tunggulwulung , sarta dadi senapatining prang. Samuksane Sang Prabu Jayabaya lan putrane putri kang aran Ni Mas Ratu Pagdhongan, Buta Locaya lan kiyai Tunggulwulung uga padha muksa; Ni Mas Ratu Pagdhongan dadi ratuning dhmit nusa Jawa, kuthane ana sagara kidul sarta jjuluk Ni Mas Ratu Angin angin. Sakabehe llmbut kang ana ing lautan dharatan sarta kanan keringe tanah Jawa , kabeh padha sumiwi marang Ni Mas Ratu Anginangin. Buta Locaya panggonane ana ing Selabale, dene kiyai Tunggulwulung ana ing gunung Klut, rumksa kawah sarta lahar, yen lahar mtu supaya ora gawe rusaking desa sarta liya-liyane. Ing wktu iku kiyai Buta Locaya lagi lnggah ana ing kursi kncana kang dilemeki kasur babut isi sari, sarta kinbutan laring mrak, diadhp patihe aran Megamndhung, lan putr ane kakung loro uga padha ngadhp, kang tuwa arane Panji Sktidiguna, kang anom aran panji Sarilaut. Buta Locaya lagi ngandikan karo kang padha ngadhp, kaget kasaru tkane Nyai Plncing, ngrungkbi pangkone, matur bab rusake tanah lor Kadhiri, sarta ngaturake yen kang gawe rusak iku, wong saka Tuban kang sumdya llana mnyang Kadhiri, arane Sunan Bena ng. Nyai Plncing ngaturake susahe para llmbut sarta para manusa. Buta Locaya krungu wadule Nyai Plncing mangkono mau bangt dukane, sarirane nganti kaya gni, sanalika banjur nimbali putra-wayahe sarta para jin pri parajangan, didh

awuhi nglawan Sunan Benang. Para llmbut mau padha sikp ggaman prang, sarta lakune barn g karo angin, ora antara suwe llmbut wis tkan ing saloring desa Kukum, ing kono Buta Locaya banjur maujud manusa aran kiyai Sumbre, dene para llmbut kang pirang-piran g ewu mau padha ora ngaton, kiyai Sumbre banjur ngadg ana ing tngah dalan sangisor ing wit sambi, ngadhang lakune Sunan Benang kang saka lor. Ora antara suwe tkane Sunan Benang saka lor, Sunan Benang wis ora kasamaran yen k ang ngadg ana sangisoring wit sambi iku ratuning dhmit, sumdya ganggu gawe, katitik saka awake panas kaya mawa. Dene llmbut kang pirang-pirang ewu mau padha sumingki r adoh, ora btah kna prabawane Sunan Benang. Mangkono uga Sunan Benang uga ora btah cdhak karo kiyai Sumbre, amarga kaya dene cdhak mawa, kiyai Sumbre mangkono uga. Sakabat loro kang maune padha sumaput, banjur padha katisn, amarga kna daya prabaw ane kiyai Sumbre. Sunan Benang andangu marang kiyai Sumbre: Buta Locaya! kowe kok mthukake lakuku, s arta nganggo jnng Sumbre, kowe apa padha slamt?. Buta Locaya kaget bangt dene Sunan Benang ngrtos jnnge dheweke, dadi dheweke kawangu ran karpe, wusana banjur matur marang Sunan Benang: Kados pundi dene paduka sagd ma ngrtos manawi kula punika Buta Locaya?. Sunan Benang ngandika: Aku ora kasamaran, aku ngrti yen kowe ratuning dhmit Kadhiri , jnngmu Buta Locaya.. Kiyai Sumbre matur marang Sunan Benang: Paduka punika tiyang punapa, dene mangang ge pating gdhabyah, dede pangagm Jawi. Kados wangun walang kadung?. Sunan Benang ngandika maneh: Aku bangsa Arab, jnngku Sayid Kramat, dene omahku ing B enang tanah Tuban, mungguh kang dadi sdyaku arp mnyang Kadhiri, prlu nonton patilasa n kadhatone Sang Prabu Jayabaya, iku prnahe ana ing ngndi?. Buta Locaya banjur matur: Wetan punika wastanipun dhusun Mnang (9), sadaya patilas an sampun sami sirna, kraton sarta pasanggrahanipun inggih sampun botn wontn, krat on utawi patamanan Bagendhawati ingkang kagungan Ni Mas Ratu Pagdhongan inggih sa mpun sirna, pasanggrahan Wanacatur ugi sampun sirna, namung kantun namaning dhus un, sadaya wau sirnanipun kaurugan siti pasir sarta lahar saking rdi Klut. Kula ba dhe pitaken, paduka gndhak sikara dhatng anak putu Adam, nyabdakakn ingkang botn pat ut, prawan tuwa jaka tuwa, sarta nglih nami Kutha Gdhah, nglih lepen, lajng nyabdaka kn ing ngriki awis toya, punika namanipun siya-siya botn surup, sikara tanpa dosa, saiba susahipun tiyang gsang laki rabi sampun lungse, lajng botn gampil pncaripun t itahing Latawalhujwa, makatn wau saking sabda paduka, spintn susahipun tiyang ingka ng sami kbnan, lepen Kadhiri ngalih panggenan mili nrajang dhusun, wana, sabin, pi ntn-pintn sami risak, ngriki paduka-sotakn, slaminipun awis toya, lepenipun asat, pa duka sikara botn surup, nyikara tanpa prakara. Sunan Benang ngandika: Mula ing kene tak-lih jnng Kutha Gdhah, amarga wonge kene agam ane ora irng ora putih, ttpe agama biru, sabab agama Kalang, mula tak-sotake larang banyu, aku njaluk banyu ora oleh, mula kaline banjur tak-lih iline, kene kabeh t ak sotake larang banyu, dene nggonku ngsotake prawan tuwa jaka tuwa, amarga kang t ak jaluki banyu ora oleh iku, prawan baleg.. Buta Locaya matur maneh: Punika namanipun botn timbang kaliyan sot panjnngan, botn sa pintn lpatipun, tur namung tiyang satunggal ingkang lpat, nanging ingkang susah kok tiyang kathah sangt, botn timbang kaliyan kukumipun, paduka punika namanipun daml mlaratipun tiyang kathah, saupami konjuk Ingkang Kagungan Nagari, paduka inggih dipunukum mlarat ingkang langkung awrat, amargi ngrisakakn tanah, lah sapunika mu gi panjnngan-sotakn wangsulipun malih, ing ngriki sagda mirah toya malih, sagd dados asil panggsangan laki rabi taksih alit lajng mncarakn titahipun Hyang Manon. Panjnngan sanes Narendra tka ngarubiru agami, punika namanipun tiyang dahwen. Sunan Benang ngandika: Sanadyan kok-aturake Ratu Majalngka aku ora wdi. Buta Locaya barng krungu tmbung ora wdi marang Ratu Majalngka banjur mtu npsune, calat hune sngol: Rmbag paduka niki dede rmbage wong ahli praja, patute rmbage tiyang entn i ng bambon, ngndlake dumeh tiyang digdaya, mbok sampun sumakehan dumeh dipunkasihi Hyang Widdhi, sugih sanak malaekat, lajng tumindak sakarsa-karsa botn toleh kalpata n, siya dahwen sikara botn ngangge prakara, sanadyan ing tanah Jawi rak inggih wo ntn ingkang nglangkungi kaprawiran paduka, nanging sami ahli budi sarta ajrih ssik uning Dewa, tbih saking ahli budi yen ngantos siya dhatng ssami nyikara tanpa praka ra, punapa paduka punika tiyang tunggilipun Aji Saka, muride Ijajil. Aji Saka da dos Ratu tanah Jawi namung tigang taun lajng minggat saking tanah Jawi, sumbr toya

ing Mdhang saurutipun dipunbkta minggat sadaya, Aji Saka tiyang saka Hindhu, padu ka tiyang saking Arab, mila sami siya-siya dhatng ssami, sami daml awising toya, pad uka ngakn Sunan rak kdah simpn budi luhur, daml wilujng dhatng tiyang kathah, nanging kok jbul botn makatn, wujud paduka niki jajil blis katingal, botn tahan digodha lare, lajng mubal npsune glis duka, niku Sunan napa? Yen pancen Sunaning jalma yktos, msth i simpn budi luhur. Paduka niksa wong tanpa dosa, nggih niki margi paduka cilaka, tandhane paduka sapunika sampun jasa naraka jahanam, yen sampun dados, lajng pad uka-nggeni piyambak, siram salbting kawah wedang ingkang umob mumpal-mumpal. Kula n iki bangsaning llmbut, sanes alam kaliyan manusa, ewadene kula taksih engt dhatng wi lujngipun manusa. Inggih sampun ta, sapunika sadaya ingkang risak kula-aturi mang sulakn malih, lepen ingkang asat lan panggenan ingkang sami katrajang toya kula-a turi mangsulakn kados sawaunipun, manawi panjnngan botn karsa mangsulakn, sadaya manu sa Jawi ingkang Islam badhe sami kula-tluh kajngipun pjah sadaya, kula tamtu nyuwun bantu wadya bala dhatng Kanjng Ratu Ayu Anginangin ingkang wontn samodra kidul. Sunan Benang barng mirng npsune Buta Locaya rumaos lupute, dene gawe kasusahan warn a-warna, nyikara wong kang ora dosa, mula banjur ngandika: Buta Locaya! aku iki b angsa Sunan, ora kna mbaleni caturku kang wus kawtu, besuk yen wus limang atus tau n, kali iki bisa bali kaya mau-maune. Buta Locaya barng krungu ksagahane Sunan Benang, banjur npsu maneh, nuli matur mara ng Sunan Benang: Kdah paduka- wangsulna sapunika, yen botn sagd, paduka kula-banda. Sunan Benang ngandika marang Buta Locaya: Wis kowe ora kna mangsuli, aku pamit nyi mpang mangetan, woh sambi iki tak-jnngake cacil, dene kok kaya bocah cilik padha t ukaran, dhmit lan wong pcicilan rbut bnr ngadu kawruh prakara rusaking tanah, sarta s usahe jalma lan dhmit, dak-suwun marang Rabbana, woh sambi dadi warna loro kanggo ne, daginge dadiya asm, wijine mtuwa lngane, asm dadi pasmoning ulat kcut, dene dhmit adu lan manusa, lnga tgse dhmit mllng jalma lunga. Ing besuk dadiya pasksen, yen aku p du karo kowe, lan wiwit saiki panggonan ttmon iki, kang lor jnnge desa Singkal, ing kene desa ing Sumbre, dene panggonane balamu kang ana ing kidul iku jnnge desa Kaw anguran. Sunan Benang sawuse ngandika mangkono banjur mlumpat marang wetan kali, katlah ng anti tumka saprene ing tanah Kutha Gdhah ana desa aran Kawanguran, Sumbre sarta Si ngkal, Kawanguran tgse kawruhan, Singkal tgse sngkl banjur nmu akal. Buta Locaya nututi tindake Sunan Benang. Sunan Benang tindake tkan ing desa Bogm, ana ing kono Sunan Benang mriksani rca jaran, rca mau awak siji ndhase loro, dene p rnahe ana sangisoring wit trnggulun, wohe trnggulun mau akeh bangt kang padha tiba n ganti amblasah, Sunan Benang ngasta kudhi, rca jaran ndhase digmpal. Buta Locaya barng wruh patrape Sunan Benang anggmpal ndhasing rca jaran, saya wuwuh np sune sarta mangkene wuwuse: Punika yasanipun sang Prabu Jayabaya, kangge pralamba ng ing tekadipun wanita Jawi, benjing jaman Nusa Srnggi, sintn ingkang sumrp rca puni ka, lajng sami mangrtos tekadipun para wanita Jawi. Sunan Benang ngandika: Kowe iku bangsa dhmit kok wani padu karo manusa, jnnge dhmit km thus. Buta Locaya mangsuli: Inggih kaot punapa, ngriku Sunan, kula Ratu. Sunan Benang ngandika: Woh trnggulun iki tak-jnngake knthos, dadiya pangeling-eling i ng besuk, yen aku krngan karo dhmit kumnthus, prakara rusaking rca. Ki Kalamwadi ngandika: Katlah nganti saprene, woh trnggulun jnnge knthos, awit saka sa bdane Sunan Benang, iku pituture Raden Budi Sukardi, guruku. Sunan Benang banjur tindak mangalor, barng wis wanci asar, krsane arp salat, sajaba ne desa kono ana sumur nanging ora ana timbane, sumure banjur digolingake, dene Sunan Benang sawise, nuli sagd mundhut banyu kagm wudhu banjur salat. Ki Kalamwadi ngandika: Katlah nganti saprene sumur mau karane sumur Gumuling, Suna n Benang kang anggolingake, iku pituture Raden Budi guruku, mbuh bnr lupute. Sunan Benang sawise salat banjur nrusake tindake, satkane desa Nyahen (10) ing kon a ana rca buta wadon, prnahe ana sangisoring wit dhadhap, wktu iku dhadhape pinuju akeh bangt kmbange, sarta akeh kang tiba kanan keringe rca buta mau, nganti katon a bang mbranang, saka akehe kmbange kang tiba, Sunan Benang priksa rca mau gumun bangt , dene ana madhp mangulon, dhuwure ana 16 kaki, ubnge bangkekane 10 kaki, saupama dilih saka panggonane, yen dijunjung wong wolung atus ora kangkat, kajaba yen nga nggo piranti, baune tngn rca mau dismpal dening Sunan Benang, bathuke dikrowak. Buta Locaya wruh yen Sunan Benang ngrusak rca, dheweke npsu maneh, calathune: Panjnnga

n nyata tiyang dahwen, rca buta bcik-bcik dirusak tanpa prakara, saniki awon warnin e, ing mangka punika yasanipun Sang Prabu Jayabaya, lah asilipun punapa panjnngan ngrisak rca? Pangandikane Sunan Benang: Mulane rca iki tak-rusak, supaya aja dipundhi-pundhi de ning wong akeh, aja tansah disajeni dikutugi, yen wong muji brahala iku jnnge kapi r kupur lair batine ksasar. Buta Locaya calathu maneh: Wong Jawa rak sampun ngrtos, yen punika rca sela, botn ga dhah daya, botn kuwasa, sanes Hyang Latawalhujwa, mila sami dipunladosi, dipunkut ugi, dipunsajeni, supados para llmbut sampun sami manggen wontn ing siti utawi kajng , amargi siti utawi kajng punika wontn asilipun, dados tdhanipun manusa, mila para llmbut sami dipunsukani panggenan wontn ing rca, panjnngan-tundhung dhatng pundi? Samp n jamakipun brkasakan manggen ing guwa, wontn ing rca, sarta ndha ganda wangi, dhmit manawi ndha ganda wangi badanipun kraos sumyah, langkung snng malih manawi manggen wontn ing rca wtah ing panggenan ingkang spi edhum utawi wontn ngandhap kajng ingkang agng, sampun sami ngraos yen alamipun dhmit punika sanes kalayan alamipun manusa, manggen wontn ing rca tka panjnngan-sikara, dados panjnngan punika ttp tiyang jail g sikara siya-siya dhatng sasamining tumitah, makluking Pangeran. Aluwung manusa Ja wa ngurmati wujud rca ingkang pants simpn budi nyawa, wangsul tiyang bangsa Arab sam i sojah Kabatullah, wujude nggih tugu sela, punika inggih langkung sasar. Pangandikane Sunan Benang: Kabatullah iku kang jasa Kangjng Nabi Ibrahim, ing kono pusring bumi, didelehi tugu watu disujudi wong akeh, sing sapa sujud marang Kabatul lah, Gusti Allah paring pangapura lupute kabeh salawase urip ana ing alam pangumb aran. Buta Locaya mangsuli karo npsu: Tandhane napa yen angsal sihe Pangeran, angsal pan gapuntn sadaya kalpatanipun, punapa sampun angsal saking Pangeran Kang Maha Agung tapak asta mawi cap abrit? Sunan Benang ngandika maneh: Kang kasbut ing kitabku, besuk yen mati oleh kamulyan. Buta Locaya mangsuli karo mbkos: Pjah malih yen sumrpa, kamulyan sanyata wontn ing dun ya kemawon sampun korup, sasar nymbah tugu sela, manawi sampun nrimah nmbah curi, prayogi dhatng rdi Klut kathah sela agng-agng yasanipun Pangeran, sami maujud piyamba k saking sabda kun, punika wajib dipunsujudi. Saking dhawuhipun Ingkang Maha Kuw aos, manusa sadaya kdah sumrp ing Batullahipun, badanipun manusa punika Baitullah ing kang sayktos, sayktos yen yasanipun Ingkang Maha Kuwaos, punika kdah dipunrksa, sintn sumrp asalipun badanipun, sumrp budi hawanipun, inggih punika ingkang kenging kangg e tuladha. Sanadyan rintn dalu nglampahi salat, manawi panggenanipun raga ptng, kaw ruhipun sasar-susur, sasar nmbah tugu sela, tugu damlan Nabi, Nabi punika rak ingg ih manusa kkasihipun Gusti Allah, ta, pinaringan wahyu nyata pintr sugih engtan, si dik paningalipun trus, sumrp cipta sasmita ingkang dereng kalampahan. Dene ingkang yasa rca punika Prabu Jayab aya, inggih kkasihipun Ingkang Kuwaos, pinaringan wahyu mulya, inggih pintr sugih engtan sidik paningalipun trus, sumrp saderengipun kalampahan, paduka pathokan tulis , tiyang Jawi pathokan sastra, btuwah saking lluhuripun. sami-sami nyungkmi kabar, aluwung nyungkmi kabar sastra saking lluhuripun piyambak, ingkang patilasanipun ta ksih kenging dipuntingali. Tiyang nyungkmi kabar Arab, dereng ngrtos kawontnanipun n grika, punapa dora punapa yktos, anggga ujaripun tiyang nglmpara. Mila panjnngan anga njawi, nyade umuk, nyade mulyaning nagari Mkah, kula sumrp nagari Mkah, sitinipun pa nas, awis toya, tanm-tanm tuwuh botn sagd mdal, bnteripun bantr awis jawah, manawi tiy ng ingkang ahli nalar, mastani Mkah punika nagari cilaka, malah kathah tiyang sad e tinumbas tiyang, kangge rencang tumbasan. Panjnngan tiyang duraka, kula-aturi ke sah saking ngriki, nagari Jawi ngriki nagari suci lan mulya, asrp lan bnteripun cka pan, tanah pasir mirah toya, punapa ingkang dipuntanm sagd tuwuh, tiyangipun jalr b agus, wanitanipun ayu, madya luws wicaranipun. Rmbag panjnngan badhe priksa pusring j agad, inggih ing ngriki ingkang kula-linggihi punika, sapunika panjnngan ukur, man awi kula lpat panjnngan jotos. Rmbag panjnngan punika mblasar, tandha kirang nalar, ki rang ndha kawruh budi, rmn niksa ing sanes. Ingkang yasa rca punika Maha Prabu Jayab aya, digdayanipun ngungkuli panjnngan, panjnngan punapa sagd ngpal lampahing jaman? Sa mpun ta, kula aturi kesah kemawon saking ngriki, manawi botn purun kesah sapunika , badhe kula undhangakn adhi kula ingkang wontn ing rdi Klut, panjnngan kula-kroyok pu napa sagd mnang, lajng kula bkta mlbt dhatng kawahipun rdi Klut, panjnngan punapa susah, punapa panjnngan kpengin manggen ing sela kados kula? Mangga dhatng Selabale

, dados murid kula!. Sunan Benang ngandika: Ora arp manut rmbugmu, kowe setan brkasakan. Buta Locaya mangsuli: Sanadyan kula dhmit, nanging dhmit raja, mulya langgng salamin e, panjnngan dereng tampu mulya kados kula, tekad panjnngan rusuh, rmn nyikara niaya, mila panjnngan dhatng tanah Jawi, wontn ing Arab nakal kalbt tiyang awon, yen panjnn ulya tamtu botn kesah saking Arab, mila minggat, saking lpat, tandhanipun wontn ing ngriki taksih krejaban, maoni adating uwong, maoni agama, daml risak barang sae, ngarubiru agamane lluhur kina, Ratu wajib niksa, mbucal dhatng Mnadhu. Sunan Benang ngandika: Dhadhap iki kmbange tak jnngake celung, uwohe kledhung, sabab aku kcelung nalar lan kledhung rmbag, dadiya pasksen yen aku padu lan ratu dhmit, ka lah kawruh kalah nalar. Mula katlah nganti tumka saprene, woh dhadhap jnnge kledhung, kmbange aran celung. Sunan Benang banjur pamitan: Wis aku arp mulih mnyang Benang. Buta Locaya mangsuli karo npsu: Inggih sampun, panjnngan enggala kesah, wontn ing ngr iki mindhak daml sangar, manawi kadangon wontn ing ngriki mindhak daml susah, murug akn awis wos, nambahi bnter, nyudakakn toya. Sunan Benang banjur tindak, dene Buta Locaya sawadya-balane uga banjur mulih. Gnt i kang cinarita, nagari ing Majalngka, anuju sawijining dina, Sang Prabu Brawijay a miyos sinewaka, diadhp Patih sarta para wadya bala, Patih matur, yen mntas nampa ni layang saka Tumnggung ing Krtasana, dene surasane layang ngaturi uninga yen nag ara Krtasana kaline asat, kali kang saka Kadhiri miline nyimpang mangetan, sapera nganing layang mau unine mangkene: Wontn ler-kilen Kadhiri, pintn-pintn dhusun sami karisakan, anggenipun makatn wau, saking kenging sabdanipun ngulama saking Arab, n amanipun Sunan Benang. Sang Prabu mirng ature Patih bangt dukane, Patih banjur diutus mnyang Krtasana, niti -priksa ing kono kabeh, kahanane wonge sarta asile bumi kang katrajang banyu kap riye? Sarta didhawuhi nimbali Sunan Benang. Glising carita, Patih sawise niti-priksa, banjur ngaturake kahanane kabeh, dene d uta kang diutus mnyang Tuban uga wis tka, matur yen ora oleh gawe, amarga Sunan Be nang lunga ora karuhan parane. Sang Prabu midhangt ature para wadya banjur duka, paring pangandika yen ngulama s aka Arab pada ora lamba atine. Sang Prabu banjur dhawuh marang Patih, wong Arab ka ng ana ing tanah Jawa padha didhawuhi lunga, amarga gawe ribding nagara, mung ing Dmak lang Ngampelgadhing kang kparng ana ing tanah Jawa, nglstarekake agamane, liya ne loro iku didhawuhi ngulihake mnyang asale, dene yen padha ora glm lunga didhawuh i ngrampungi bae. Ature Patih: Gusti! lrs dhawuh paduka punika, amargi ngulama Giri pura sampun tigang taun botn sowan utawi botn ngaturakn bulubkti, mnggah sdyanipun bad he rraton piyambak, botn ngrumaosi ndha ngombe wontn tanah Jawi, dene namanipun sant ri Giri anglangkungi asma paduka, pparabipun Sunan Analyakin, punika nama ing tmbung Arab, mnggah tgsipun Sunan punika budi, tgsipun Aenal punika marifat, tgsipun Yakin ka wikan, sumrp piyambak, dados nama tingal ingkang trus, suraosipun ing tmbung Jawi nama Prabu Satmata, punika asma luhur ingkang makatn punika ngirib-irib tingalip un Kang Maha Kuwasa, mariksa botn kasamaran, ing alam donya botn wontn kalih ingkan g asma Sang Prabu Satmata, kajawi namung Bathara Wisnu nalika jumnng Nata wontn ing nagari Mdhang-Kasapta. Sang Prabu midhangt ature Patih, banjur dhawuh nglurugi pra ng mnyang Giri, Patih budhal ngirid wadya-bala prajurit, nglurug mnyang Giri. Pati h sawadya-balane satkane ing Giri banjur campuh prang. Wong ing Giri geger, ora ku wat nanggulangi pangamuke wadya Majapahit. Sunan Giri mlayu mnyang Benang, golek kkuwatan, sawise oleh bbantu, banjur prang maneh mungsuh wong Majalngka, prange rame bangt, ing wktu iku tanah jawa wis meh saparo kang padha ngrasuk agama Islam, wong -wong ing Pasisir lor wis padha agama Islam, dene kang kidul isih ttp nganggo agam a Buddha. Sunan Benang wis ngrumasani kaluputane, nggone ora sowan mnyang Majalngka , mula banjur lunga karo Sunan Giri mnyang Dmak, satkane ing Dmak, banjur ngbang mara ng Adipati Dmak, diajak nglurug mnyang Majalngka, pangandikane Sunan Benang marang Adipati Dmak: Wruha yen saiki wis tkan masa rusake Kraton Majalngka, umure wis satus tlu taun, saka panawangku, kang kuwat dadi Ratu tanah Jawa, sumilih Kaprabon Nata , mung kowe, rmbugku rusakn Kraton Majalngka, nanging kang sarana alus, aja nganti ngtarani, sowana besuk Garbg Mulud, nanging rumantiya sikping prang: 1. gaweya samuda na, 2. dhawuhana balamu para Sunan kabeh lan para Bupati kang wis padha Islam ku mpulna ana ing Dmak, yen kumpule iku arp gawe masjid, mngko yen wis kumpul, para Su

nan sarta Bupati sawadya-balane kang wis padha Islam, kabeh msthi nurut marang ko we. Ature Adipati Dmak: Kula ajrih ngrisak Nagari Majalngka, amngsah bapa tur raja, kapi ng tiganipun daml sae paring kamukten ing dunya, lajng punapa ingkang kula-walsakn, kajawi namung stya tuhu. Dhawuhipun eyang Sunan Ngampelgadhing, botn kaparng yen ku la mngsah bapa, sanadyan Buddha nanging margi-kula sagd dumados gsang wontn ing duny a. Inggih sanadyan Buddha punapa kapir, tiyang punika bapa inggih kdah dipunhurma ti, punapa malih dereng wontn lpatipun dhatng kula. Sunan Benang ngandika mneh: Sanadyan mungsuh bapa lan ratu, ora ana alane, amarga iku wong kapir, ngrusak kapir Buddha kawak: kang kok-tmu ganjaran swarga. Eyangmu kuwi santri mri, gundhul bntul butng tanpa nalar, patute mung dadi godhogan, sapir a kawruhe Ngampelgadhing, bocah kalairan Cmpa, masa padhaa karo aku Sayid Kramat, Sunan Benang kang wis dipuji wong sabumi alam, tdhak Rasul panutaning wong Islam kabeh. Kowe mungsuh bapakmu Nata, sanadyan dosa pisan, mung karo wong siji, tur ratu kapir, nanging yen bapakmu kalah, wong satanah Jawa padha Islam kabeh. Kang mangkono iku, sapira mungguh kauntunganmu nugrahaning Pangeran tikl kaping mbuh, sihing Hyang Kang Maha Kuwasa kang dhawuh marang kowe. Satmne ramanira iku siya-si ya marang sira, tandhane sira diparingi jnng Babah, iku ora prayoga, tgse Babah iku saru bangt, iya iku: bae mati bae urip, wiji jawa digawa Putri Cina, mula ibumu d iparingake Arya Damar, Bupati ing Palembang, wong pranakan buta; iku mgat sih ara ne. Ramanira panggalihe ttp ora bcik, mulane rmbugku, walsn kalawan alus, lire aja kat ara, ing batin sspn gtihe, mamahn balunge. Sunan Giri nyambungi rmbug: Aku iki ora dosa dilurugi ramamu, didakwa rraton, amar ga aku ora seba marang Majalngka. Sumbare Patih, yen aku kacandhak arp dikuciri la n dikon ngdusi asu, akeh bangsa Cina kang padha tka ana ing tanah Jawa, ana ing Gi ri padha tak-Islamake awit kang muni ing kitabku, yen ngislamake wong kapir, bes uk ganjarane swarga, mula akeh bangsa Cina kang padha tak- Islamake, tak-anggp ku lawarga. Dene tkaku mrene ini ngungsi urip mnyang kowe, aku wdi marang Patih Majalng ka, lan ramanira sngit bangt marang santri kang muji dhikir, nggone ngarani jare la ra ayan esuk lan sore, yen kowe ora ngukuhi, msthi rusak agama Mukhammad Nabi. Wangsulane Sang Adipati Dmak: Anggenipun nglurugi punika lrs, tiyang rraton, botn ngru maosi yen kdah manut prentahing Ratu ingkang mbawahakn, sampun wajibipun dipunluru gi, dipunukum pjah, awit panjnngan botn ngrumaosi dhahar ngunjuk wontn in tanah Jawi. Sunan Benang ngandika maneh: Yen ora kok-rbut dina iki, kowe ngnteni surude bapakmu , kaprabone bapakmu wis msthi ora bakal tiba kowe, msthi dipasrahake marang Adipat i Pranaraga, amarga iku putrane kang tuwa, utawa dipasrahake marang putra mantu, iya iku Ki Andayaningrat ing Pngging, kowe anak nom, ora wajib jumnng Nata, mumpun g iki ana lawang mnga, Giri kang dadi jalarane ngrusak Majalngka, nadyan mati, mun gsuh wong kapir, mati sabilullah, patine slamt nampani swarga mulya, wis wajibe wo ng Islam mati dening wong kapir, saka nggone nyungkmi agamane, karo wis wajibe won g urip golek kamuktening dunya, golek darajat kang unggul dhewe, yen wong urip o ra wruh marang uripe, iku durung gnp uripe, lamun sipat manusa msthi melik mngku praj a angreh wadya bala, awit Ratu iku Khalifa wakile Hyang Widdhi, apa bae kang dik arpake bisa klakon, satmne kowe wis pinasthi bakal jumnng Ratu ana ing tanah Jawa, sum ilih kaprabone ramamu, ananging ing laire iya kudu nganggo sarat dirbut sarana pra ng, yen kowe ora glm nglakoni, msthine sihe Gusti Allah kang mnyang kowe bakal dipun dhut bali, dadi kowe jnnge nampik sihe Allah, aku mung sadarma njurungi, amarga ak u wis wruh sadurunge winarah, wis tak-smprong nganggo sangkal bolong katon nrawang ora samar sajroning gaib, kowe kang katiban wahyu sihe Pangeran, bisa dadi Ratu ana ing tanah Jawa, murwani agama suci, ambirat nggonmu madg Narendra, bisa ngiden i adgmu Nata mngku tanah Jawa, bisa lstari satruse. Akeh-akeh dhawuhe Sunan Benang, p ambujuke marang adipati Dmak supaya mtu npsune, glm ngrusak Majalngka, malah diwenehi lpiyan carita Nabi, kang glm ngrusak bapa kapir, iku padha nmu rahayu. Adipati Dmak matur: Manawi karsa panjnngan makatn, kula namung sadarmi nglampahi dhaw uh, panjnngan ingkang mbotohi. Sunan Benang ngandika maneh: Iya mangkono iku kang tak karpake, saiki kowe wis glm t ak botohi, lah saiki uga kowe kirima layang marang adhimu Adipati Trung, ananging tmbungmu kang rmit sarta alus, adhimu antpn, apa abot Sang Nata, apa abot sadulur t uwa kang tunggal agama. Yen adhimu wis rujuk adgmu Nata, gampang bangt rusaking Ma jalngka. Majapahit sapa kang dindlake yen Kusen mbalik, Si gugur isih cilik, masa n

dadak waniya, Patihe wis tuwa, dithothok bae mati, msthi ora bisa nadhahi yudamu. Adipati Dmak banjur kirim layang marang Trung, ora suwe utusan bali, wis tinampan wangsulane Sang Adipati Trung, saguh ambiyantu prang, layang banjur katur Sunan Be nang, ndadekake sukaning panggalih, Sunan Benang banjur ngandika marang Adipati Dmak, supaya Sang Adipati ngaturi para Sunan lan para Bupati kabeh, samudana yen arp ngdgake masjid, lan diwenehana sumurup yen Sunan Benang wis ana ing Dmak. Glising carita, ora suwe para Sunan lan para Bupati padha tka kabeh, banjur pakumpulan n gdgake masjid, sawise msjid dadi, banjur padha salat ana ing masjid, sabakdane sala t, banjur tutup lawang, wong kabeh dipangandikani dening Sunan Benang, yen Adipa ti Dmak arp dijumnngake Nata, sarta banjur arp ngrusak Majapahit, yen wis padha rujuk , banjur arp kpyakan tumuli. Para Sunan lan para Bupati wis padha rujuk kabeh, mun g siji kang ora rujuk, iya iku Syekh Sitijnar. Sunan Benang duka, Syekh Sitijnar d ipateni, dene kang kadhawuhan mateni iya iku Sunan Giri, Syekh Sitijnar dilawe gu lune mati. Sadurunge Syekh Sitijnar tumka ing pati, ninggal swara: Eling-eling ngul ama ing Giri, kowe ora tak-wals ing akhirat, nanging tak-wals ana ing dunya kene b ae, besuk yen ana Ratu Jawa kanthi wong tuwa, ing kono gulumu bakal tak-lawe gnti. Sunan Giri mangsuli: Iya besuk wani, saiki wani, aku ora bakal mundur. Sawise gol ong karpe, nglstarekake apa kang wis dirmbug. Sang Adipati Dmak banjur ingidenan jumnn g Nata, amngku tanah Jawa, jjuluk Senapati Jimbuningrat, patihe wong saka Atasanin g aran Patih Mangkurat. Esuke Senapati Jimbuningrat wis miranti sapraboting prang , banjur budhal mnyang Majapahit, diiringake para Sunan lan para Bupati, lakune k aya dene Garbg Maulud, para wadya bala ora ana kang ngrti wadining laku, kajaba mun g para Tumnggung lan para Sunan apa dene para ngulama, Sunan Benang lan Sunan Gir i ora melu mnyang Majapahit, pawadane sarehne wis spuh, mung arp salat ana ing masj id bae, lan paring idi rahayuning laku, dadi mung para Sunan lan para Bupati bae kang ngiringake Sultan Bintara, ora kacarita lakune ana ing dalan. Gnti kocapa nagara in Majapahit, Patih saulihe saka ing Giri banjur matur sang Pr aba, bab nggone mukul prang ing Giri, mungguh kang dadi senapati ing Giri iya iku sawijining bangsa Cina kang wis ngrasuk agama Islam, arane Scasena, mangsah mncak nganggo ggman abir, sawadya-balane watara wong tlung atus, padha bisa mncak kabeh, b rngose capang sirahe gundhul, padha manganggo srban cara kaji, mangsah prang pacula t kaya walang kadung, wadya Majapahit ambdhili, dene wadya-bala ing Giri pating jn kelang ora klar nadhahi tibaning mimis. Senapati Scasena wis mati, dene bala Cina liyane lang kari padha mlayu salang tunjang, bala ing Giri ngungsi mnyang alas in g gunung, sawneh ngambang ing sagara, mlayu mnyang Benang trus diburu dening wadyabala Majapahit, Sunan Giri lan Sunan Benang banjur nunggal saprau-layar ngambang ing sagara, kinira banjur minggat marang Arab ora bali ngajawa. Sang Prabu banj ur dhawuh marang Patih, supaya utusan mnyang Dmak, andhawuhake yen ngulama ing Gir i lan ing Benang padha tka ing Dmak, didhawuhi nykl, kaaturna bbandan ing ngarsa Nata , awit dosane santri Benang ngrusak bumi ing Krtasana, dene dosane santri Giri or a glm seba marang ngarsa Prabu, tekade sumdya nglawan prang. Patih samtune ing paseban jaba, banjur nimbali duta kang arp diutus mnyang Dmak, saj rone ana ing paseban jaba, ksaru tkane utusane Bupati ing Pathi, ngaturake layang marang Patih, layang banjur diwaos kiyai Patih, mungguh surasaning layang. Menak Tunjungpura ing Pathi ngaturi uninga, yen Adipati ing Dmak, iya iku Babah Patah, wis madg Ratu ana ing Dmak, dene kang ngbang- bang adging Nata, iya iku Sunan Benang lan Sunan Giri, para Bupati pasisir lor sawadyane kang wis padha Islam uga padh a njurungi, dene jjuluking Ratu, Senapati Jimbuningrat, utawa Sultan Syah Alam Akb ar Sirullah Kalifaturrasul Amirilmukminin TajudilAbdulhamid Kak, iya Sultan Adi Surya lam, ing Bintara. Ing samngko Babah Patah sawadya-balane wis budhal nglurug maran g Majapahit, sdya mungsuh ingkang rama, Babah Patah abot mnyang gurune, ngenthenga ke ingkang rama, para Sunan lan para Bupati padha ambiyantu anggone arp mbdhah Maj apahit. Babah Patah anggone nggawa bala tlung lksa miranti sapraboting prang, mungg uh kature Sang Prabu amborongake kiyai Patih. Layang kang saka Pathi mau katitim asan tanggal kaping 3 sasi Mulud taun Jimakir 1303, masa Kasanga Wuku Prangbakat . Kiyai Patih sawise maos layang, njtung atine, sarta krot, grng-grng, gedheg-gedheg, bangt pangungune, banjur tumnga ing tawang karo nybut marang Dewa kang Linuwih, ban gt gumune mnyang wong Islam, dene ora padha ngrti mnyang kabcikane Sang Prabu, malah padha gawe ala. Kyai Patih banjur matur Sang Prabu, ngaturake surasane layang ma u.

Sang Prabu Brawijaya midhangt ature Patih kaget bangt panggalihe, njgrg kaya tugu, n ganti suwe ora ngandika, jroning panggalih ngungun bangt marang putrane sarta par a Sunan, dene padha duwe sdya kang mangkono, padha diparingi pangkat, wkasane mala h padha gawe buwana balik, kolu ngrusak Majapahit. Sang Prabu nganti ora bisa ma nggalih apa mungguh kang dadi sababe, dene putrane lan para ngulama tka arp ngrusa k karaton, digoleki nalar-nalare tansah wudhar, lair batin ora tinmu ing nalar, d ene kok padha duwe pikir ala. Ing wktu iku panggalihe Sang Prabu ptng bangt, sungkaw ane ratu Gdhe kang linuwih, sinmonan dening Dewa, kaya dene atining kbo ntek dimangs a ing tumaning kinjir. Sang Prabu banjur andangu marang Patih, apa ta mungguh ka ng dadi sababe, dene putrane lan para ngulama apa dene para Bupati kolu ngrusak Majapahit, ora padha ngelingi marang kabcikan. Ature Patih, mratelakake yen uga ora mangrti, amarga adoh karo nalare, wong dibcik i kok padha mals ala, lumrahe msthi, padha mals bcik. Ki Patih uga mung gumun, dene wong Islam pikire kok padha ora bcik, dibciki walse kok padha ala. Sang Prabu banjur ngandika marang patih, bab anane llakon kaya mangkono iku amarg a saka lpate sang nata piyambak, dene ngggampang marang agama kang wis kanggo turu n-tumurun, sarta nggone kgiwang marang ature Putri Cmpa, ngideni para ngulama mncara ke agama Islam. Sang Nata saka putking panggalihe nganti kawdhar pangandikane ngsot ake marang wong Islam: Sun-suwung marang Dewa Gung, muga winalsna susah-ingsun, w ong Islam iku besuk kuwalika agamanira, manjalma dadi wong kucir, dene tan wruh kabcikan, sun-bciki walse angalani. Sabdaning Ratu Agung sajroning kasusahan, katarim a dening Bathara, sinksen ing jagad, katandhan ana swara jumgur gtr patr sabuwana, iy a iku kawitane manuk kuntul ana kang kucir. Sunan, ngulama kabeh ngrangkp jnng wali kan, katlah tumka saprene, ngulama jnnge walian, kuntul kucir githoke. Sang Prabu ba njur mundhut pamrayoga marang Patih, prakara tkane mungsuh, santri kang ngrbut nag ara, iku dilawan apa ora? Sang Nata rumaos gtun lan ngungun, dene Adipati Dmak kap engin mngkoni Majapahit bae kok dirbut sarana prang, saupama disuwun kalayan aris b ae msthi diparingake, amarga Sang Nata wis spuh. Ature Patih prayoga nglawan tkanin g mungsuh. Sang Prabu ngandika, yen nganti nglawan rumaos lingsm bangt, dene mungs uh karo putra, mula dhawuhe Sang Prabu, yen mapag prang kang sawatara bae, aja ng anti ngrusakake bala. Patih didhawuhi nimbali Adipati Pngging sarta Adipati Prana raga, amarga putra kang ana ing Majapahit durung wanci yen mapagake prang, sawise paring pangandika mangkono. Sang Prabu banjur lolos arsa tdhak marang Bali, kadh erekake abdi kkasih, Sabdapalon lan Nayagenggong. Sajrone Sang Prabu paring panga ndika, wadya-bala Dmak wis pacak baris ngpung nagara, mula kassa tindake. Wadya Dmak banjur campuh karo wadya Majapahit, para Sunan banjur ngawaki prang, Patih Majap ahit ngamuk ana samadyaning paprangan. Para Bupati Nayaka wolu uga banjur melu ng amuk. Prange rame bangt, bala Dmak tlung lksa, balang Majapahit mung tlung ewu, sarehn e Majapahit karoban mungsuh, prajurite akeh kang padha mati, mung Patih sarta Bu pati Nayaka pangamuke saya nsg. Bala Dmak kang katrajang msthi mati. Putrane Sang Pr abu aran Raden Lmbupangarsa ngamuk ana satngahing paprangan, tandhing karo Sunan Ku dus, lagi rame-ramene ttandhingan prang, Patih Mangkurat ing Dmak nglambung, Putra Nata tiwas, saya bangt npsune, pangamuke kaya bantheng kataton, ora ana kang diwden i, Patih ora pasah sakehing ggaman, kaya dene tugu waja, ora ana braja kang tumam a marang sarirane, ing ngndi kang katrajang bubar ngisis, kang tadhah mati ngglasa h, bangkening wong tumpang tindhih, Patih binendrongan saka kadohan, tibaning mi mis kaya udan tiba ing watu. Sunan Ngudhung mapagake banjur mrajaya, nanging ora pasah, Sunan Ngudhung disuduk kna, barng Sunan Ngudhung tiwas, Patih dibyuki wady a ing Dmak, dene wadya Majapahit wis ntek, sapira kuwate wong siji, wkasan Patih in g Majapahit ngmasi, nanging kuwandane sirna, tinggal swara: Eling-eling wong Islam , dibciki gustiku walse ngalani, kolu ngrusak nagara Majapahit, ngrbut nagara gawe ppati, besuk tak-wals, tak-ajar wruh nalar bnr luput, tak-damoni sirahmu, rambutmu ta k-cukur rsik. Sapatine Patih, para Sunan banjur mlbu mnyang kadhaton. nanging sang Prabu wis ora ana, kang ana mung Ratu Mas, iya iku Putri Cmpa, sang Putri diaturi sumingkir mny ang Benang uga karsa. Para prajurit Dmak banjur padha mlbu mnyang kadhaton, ana ing kono pada njarah raya h nganti rsik, wong kampung ora ana kang wani nglawan. Raden Gugur isih timur lol os piyambak. Adipati Trung banjur mlbu mnyang jro pura, ngobongi buku-buku btuwah Bud dha padha diobongi kabeh, wadya sajroning pura padha bubar, beteng ing Bangsal w

is dijaga wong Trung. Wong Majapahit kang ora glm tluk banjur ngungsi mnyang gunung l an alas-alas, dene kang padha glm tluk, banjur dikumpulake karo wong Islam, padha d ikon nybut asmaning Allah. Layone para putra santana lan nayaka padha kinumpulake , pintak ana sakidul-wetan pura. Kuburan mau banjur dijnngake Bratalaya, jarene iku kubure Raden Lmbupangarsa. Barng wis tlung dina, Sultan Dmak budhal mnyang Ngampel, dene kang dipatah tunggu an a ing Majapahit, iya iku Patih Mangkurat sarta Adipati Trung, njaga kaslamtan mbok manawa isih ana pakewuh ing wuri, Sunan Kudus njaga ana ing kraton dadi sulihe S ang Prabu, Trung uga dijaga ngulama tlung atus, sabn bngi padha salat kajat sarta an drs Kuran, wadya-bala kang saparo lan para Sunan padha ndherek Sang Prabu mnyang Nga mpelgadhing, Sunan Ngampel wis seda, mung kari garwane kang isih ana ing Ngampel , garwane mau asli saking Tuban, putrane Arya Teja, sasedane Sunan Ngampel, Nyai Agng kanggo ttuwa wong Ngampel. Sang Prabu Jambuningrat satkane ing Ngampel, banju r ngabekti Nyai Agung, para Sunan sarta para Bupati gnti-gnti padha ngaturake smbah mnyang Nyai Agng. Prabu Jimbuningrat matur yen mntas mbdhah Majapahit, ngaturake lo lose ingkang rama sarta Raden Gugur, ngaturake patine Patih ing Majapahit lan ma tur yen panjnngane wis madg Nata mngku tanah Jawa, dene jjuluke: Senapati Jimbun, sar ta Panmbahan Palembang, nggone sowan mnyang Ngampel iku, prlu nyuwun idi, ttpa jumnng ta nganti run-tumurun aja ana kang nylani. Nyai Agng Ngampel sawise mirng ature Prabu Jimbun, banjur muwun sarta ngrangkul Sa ng Prabu, Nyai Agng ing batos karaos-raos, mangkene pangudaraosing panggalih: Putu ku, kowe dosa tlung prakara, mungsuh Ratu tur sudarmane, sarta kang aweh kamukten ing dunya, tka dirusak kang tanpa prakara, yen ngelingi kasaeane uwa Prabu Brawi jaya, para ngulama padha diparingi panggonan kang wis anggawa pamtu minangka dadi pangane, sarta padha diuja sakarpe, wong pancene rak smbah nuwun bangt, wusana ban jur diwals ala, seda utawa sugnge ora ana kang wruh. Nyai Agng banjur ndangu Sang Prabu, pangandikane: ngger! aku arp takon mnyang kowe, k andhaa satmne, bapakmu tnan kuwi sapa? Sapa kang ngangkat kowe dadi Ratu tanah Jawa lan sapa kang ngideni kowe? Apa sababe dene kowe syikara kang tanpa dosa? Sang Prabu banjur matur, yen Prabu Brawijaya iku jarene ramane tmnan. Kang ngangka t sarirane dadi Ratu mngku tanah Jawa iku para Bupati pasisir kabeh. Kang ngideni para Sunan. Mulane nagara Majapahit dirusak, amarga Sang Prabu Brawijaya ora ka rsa salin agama Islam, isih ngagm agama kapir kupur, Buddha kawak dhawuk kaya kuw uk. Nyai Agng barng mirng ature Prabu Jimbun, banjur njrit ngrangkul Sang Prabu karo nga ndika: ngger! kowe wruha, kowe iku dosa tlung prakara, msthi ksiku ing Gusti Allah. Ko we wani mungsuh Ratu tur wong tuwamu dhewe, sarta sing aweh nugraha marang kowe, dene kowe kok wani ngrusak kang tanpa dosa. Anane Islam lan kapir sapa kang gaw e, kajaba mung siji Gusti Allah piyambak. Wong ganti agama iku ora kna dipksa yen durung mtu saka karpe dhewe. Wong kang nyungkmi agamane nganti mati isih nggoceki t ekade iku utama. Yen Gusti Allah wis marngake, ora susah ngango dikon, wis msthi s alin dhewe ngrasuk agama Islam. Gusti Allah kang sipat rahman, ora dhawuh lan or a malangi marang wong kang salin agama. Kabeh iki sasnnge dhewe-dhewe. Gusti Allah ora niksa wong kapir kang ora luput, sarta ora paring ganjaran marang wong Isla m kang tumindak ora bnr, mung bnr karo lupute sing diadili nganggo ttping adil, lalarlulurn asalmu, ibumu Putri Cmpa nymbah pikkong, wujud dluwang utawa rja watu. Kowe o ra kna sngit mnyang wong kang agama Buddha, tandha mripatmu iku lapisan, mula blero pandlngmu, ora ngrti marang kang bnr lan kang luput, jarene anake Sang Prabu, tka kol u marang bapa, kduga ngrusak ora nganggo prakara, beda matane wong Jawa, Jawa Jaw i ngrti matane mung siji, dadi wruh ing bnr lan luput, wruh kang bcik lan kang ala, ms hi wdi mnyang bapa, kapindhone Ratu lan kang aweh nugraha, iku wajib dibkteni. Ekla sing ati bkti bapa, ora bkti wong kapir, amarga wis wajibe manusa bkti marang wong tuwane. Kowe tak-dongengi, wong Agung Kuparman, iku agamane Islam, duwe maratuwa kapir, maratuwane gthing marang wong Agung amarga seje agama, maratuwane tansah golek sraya bisane mantune mati, ewadene Wong Agung tansah wdi- asih lang ngaji-a ji, amarga iku wong tuwane, dadi ora dielingi kapire, nanging kang dielingi wong tuwane, mula Wong Agung iya ngaji-aji marang maratuwane. Iya iku ngger, kang dia rani wong linuwih, ora kaya tekadmu, bapa disiya-siya, dupeh kapir Budha ora glm g anti agama, iku dudu padon. Lan aku arp takon, apa kowe wis matur marang wong tuw amu, kok-aturi salin agama? nagarane kok nganti kok-rusak iku kapriye?

Prabu Jimbun matur, yen durung ngaturi salin agama, tkane Majapahit banjur ngpung nagara bae. Nyai Agng Ngampel gumujng karo ngandika: Tindakmu iku saya luput bangt, sanadyan par a Nadi dhek jaman kuna, nggone padha wani mungsuh wong tuwane, iku amarga sabn din ane wis ngaturi santun agama, nanging ora karsa, mangka sabn dinane wis diaturi m ujijade, kang nandhakake yen kudu wis santun agama Islam, ananging atur mau ora dipanggalih, isih nglstarekake agamane lawas, mula iya banjur dimungsuh. Lamun ma ngkono tumindake, sanadyan mungsuh wong tuwa, lair batine ora luput. Barng wong k ang kaya kowe, mujijadmu apa? Yen nyata Khalifatullah wnang nyalini agama lah coba wtokna mujijadmu tak-tontone. Prabu Jimbun matur yen ora kagungan mujijad apa-apa, mung manut unine buku, jare yen ngislamake wong kapir iku ing besuk oleh ganjaran swarga. Nyai Agng Ngampel gumujng nanging wwah dukane. Ujar-jare bae kok disungkmi, tur dudu bukuning lluhur, wong ngumbara kok diturut rmbuge, sing nglakoni rusak ya kowe dh ewe, iku tandha yen isih mntah kawruhmu, durung wani marang wong tuwa, saka kpengi nmu jumnng Nata, kasusuhane ora dipikir. Kowe kuwi dudu santri ahli budi, mung ngndl ake ikt putih, nanging putihe kuntul, sing putih mung ing jaba, ing jro abang, nal ika eyangmu isih sugng, kowe tau matur yen arp ngrusak Majapahit, eyangmu ora parng , malah manti-manti aja nganti mungsuh wong tuwa, saiki eyangmu wis seda, wwalre k ok-trajang, kowe ora wdi papacuhe. Yen kowe njaluk idi marang aku, prakara ttpmu da di Ratu tanah Jawa, aku ora wnang ngideni, aku bangsa cilik tur wong wadon, mngko rak buwana balik arane, awit kowe sing msthine paring idi marang aku, amarga kowe Khalifatullah sajroning tanah Jawa, mung kowe dhewe sing tuwa, saucapmu idu gni, yen aku tuwa tiwas, yen kowe ttp tuwa Ratu. Banjure pangandikane Nyai Agng Ngampel: Putu! kowe tak- dongengi kupiya patang pra kara, ing kitab hikayat wis muni, carita tanah Msir, panjnngane Kanjng Nabi Dhawud, putrane anggege kapraboning rama, Nabi Dhawud nganti kengsr saka nagara, putrane banjur sumilih jumnng Nata, ora lawas Nabi Dhawud sagd wangsul ngrbut nagarane. Putr ane nunggang jaran mlayu mnyang alas, jarane ambandhang kcanthol-canthol kayu, nga nthi pothol gumantung ana ing kayu, iya iku kang diarani kukuming Allah. Ana man eh caritane Sang Prabu Dewata-cngkar, iku iya anggege kapraboning rama, nanging b anjur disotake dening ingkang rama banjur dadi buta, sabn dina mangsa jalma, ora suwe antarane, ana Brahmana saka tanah sabrang angajawa, aran Aji Saka, angglarak e panguwasa sulap ana ing tanah Jawa. Wong Jawa akeh kang padha asih marang Aji Saka, gthing marang Dewatacngkar, Ajisaka diangkat dadi Raja, Dewatacngkar diprangi nganti kplayu, ambyur ing sagara, dadi bajul, ora antara suwe banjur mati. Ana ma neh caritane nagara Lokapala uga mangkono, Sang Prabu Danaraja wani karo ingkang rama, kukume iya isih tumindak kaya kang tak-caritakake mau, kabeh padha nmu san gsara. Apa maneh kaya kowe, mungsuh bapa kang tanpa prakara, kowe msthi cilaka, p atimu iya mlbu mnyang yomani, kang mangkono iku kukume Allah. Sang Prabu Jimbun mirng pangandikane ingkang eyang, panggalihe rumasa kduwung bangt , nanging wis ora kna dibalekake. Nyai Agng Ngampel isih nrusake pangandikane: Kowe kuwi dilbokake ing loropan dening para ngulama lan para Bupati, mung kowe kok glm nglakoni, sing nglakoni cilaka rak iya mung kowe dhewe, tur kelangan bapa, salawase urip jnngmu ala, bisa mnang prang nanging mungsuh bapa Aji, iku kowe mrtobata marang Kang Maha Kuwasa, kiraku ora b akal oleh pangapura, sapisan mungsuh bapa, kapindho murtat ing Ratu, kaping tlune ngrusak kabcikan apa dene ngrusak prajane tanpa prakara. Adipati Pranaraga lan A dipati Pngging masa trimaa rusaking Majapahit, msthine labuh marang bapa, iku bae wis abot sanggane. Nyai Agng akeh-akeh pangandikane marang Prabu Jimbun. Sawise Sa ng Prabu dipangandikani, banjur didhawuhi kondur mnyang Dmak, sarta didhawuhi ngla ri lolose ingkang rama, yen wis ktmu diaturana kondur mnyang Majapahit, lan aturana mampir ing Ngampelgadhing, nanging yen ora krsa, aja dipksa, amarga yen nganti du ka mangka banjur nyupatani, msthi mandi. Sang Prabu Jimbun sarawuhe ing Dmak, para wadya padha snng-snng lan suka-suka nutug, para santri padha trbangan lan dhdhikiran, padha angucap sukur lan bungah bangt den e Sang Prabu wis kondur sarta bisa mnang prange. Sunan Benang mthukake kondure Sang Prabu Jimbun, Sang Nata banjur matur marang Su nan Benang yen Majapahit wis klakon bdhah, layang-layang Buddha iya wis diobongi k abeh, sarta ngaturake yen ingkang rama lan Raden Gugur lolos, Patih Majapahit ma

ti ana samadyaning paprangan, Putri Cmpa wis diaturi ngungsi mnyang Benang, wadya M ajapahit sing wis tluk banjur padha dikon Islam. Sunan Benang mirngake ature Sang Prabu Jimbun, gumujng karo manthuk-manthuk, sarta ngandika yen wis cocog karo panawange. Sang Prabu matur, yen kondure uga mampir ing Ngampeldnta, sowan ingkang eyang Nya i Agng Ngampel, ngaturake yen mntas saka Majapahit, sarta nyuwun idi nggone jumnng Na ta, nanging ana ing Ngampel malah didukani sarta diuman-uman, nggone ora ngrti mar ang kabcikane Sang Prabu Brawijaya, nanging sawise, banjur didhawuhi ngupaya ingk ang rama, apa sapangandikane Nyai Agng Ngampel diaturake kabeh marang Sunan Benan g. Sunan Benang sawise mirngake ature Sang Nata ing batos iya kduwung, rumaos lupute, dene ora ngelingi marang kabcikane Sang Prabu Brawijaya. Nanging rasa kang mangk ono mau banjur dislamur ing pangandika, samudanane nyalahake Sang Prabu Brawijay a lan Patih, nggone ora karsa salin agama Islam. Sunan Benang banjur ngandika, yen dhawuhe Nyai Agng Ngampel ora prlu dipanggalih, amarga panimbange wanita iku msthi kurang sampurna, luwih bcik nggone ngrusak Majap ahit dibanjurake, yen Prabu Jimbun mituhu dhawuhe Nyai Ngampeldnta, Sunan Benang arp kondur mnyang Arab, wusana Prabu Jimbun banjur matur marang Sunan Benang, yen o ra nglakoni dhawuhe Nyai Ngampel, msthine bakal oleh sabda kang ora bcik, mula iya wdi. Sunan Benang paring dhawuh marang Sang Prabu, yen ingkang rama mksa kondur mnyang Majapahit, Sang Prabu didhawuhi sowan nyuwun pangapura kabeh kaluputane, dene ye n arp ngaturi jumnng Nata maneh, aja ana ing tanah Jawa, amarga msthi bakal ngribdi l akune wong kang padha arp salin agama Islam, supaya dijumnngake ana seje nagara ing sajabaning tanah Jawa. Sunan Giri banjur nyambungi pangandika, mungguh prayoganing laku supaya ora ngru sakake bala, Sang Prabu Brawijaya sarta putrane bcik ditnung bae, awit yen mateni wong kapir ora ana dosane. Sunan Benang sarta Prabu Jimbun wis nayogyani panmune Sunan Giri kang mangkono ma u. Gnti kang cinarita, tindake Sunan kalijaga nggone ngupaya Sang Prabu Brawijaya, mu ng didherekake sakabat loro lakune klunta-lunta, sabn desa diampiri, saka nggone ng upaya warta. Lampahe Sunan Kalijaga turut pasisir wetan, sing kalangkungan tinda ke Sang Prabu Brawijaya. Lampahe Sang Prabu Brawijaya wis tkan ing Blambangan, sarehne wis kraos sayah ban jur kendl ana sapinggiring beji. Ing wktu iku panggalihe Sang Prabu ptng bangt, dene sing marak ana ngarsane mung kkasih loro, iya iku Nayagenggong lan Sabdapalon, ab di loro mau tansah gguyon, lan padha mikir kahaning llakon kang mntas dilakoni, ora antara suwe ksaru sowanne Sunan Kalijaga, banjur ngabkti sumungkm padane Sang Prab u. Sang Prabu banjur ndangu marang Sunan Kalijaga: Sahid! kowe tka ana apa? Apa prlune nututi aku? Sunan Kalijaga matur: Sowan kula punika kautus putra paduka, madosi panjnngan paduk a, kapanggiha wontn ing pundi-pundi, smbah sungkmipun konjuka ing pada paduka Aji, nuwun pangaksama sadaya kasisipanipun, dene ngantos kamipurun ngrbat kaprabon pad uka Nata, awit saking kalimputing manah mudha punggung, botn sumrp tata krami, sangt kapenginipun mngku praja angreh wadyabala, sineba ing para bupati. Samangke putr a paduka rumaos ing kalpatanipun, dene darbe bapa Ratu Agung ingkang anyngkakakn sa king ngandhap aparing darajat Adipati ing Dmak, tangeh malsa ing sih paduka Nata, ing mangke putra paduka emut, bilih panjnngan paduka linggar saking praja botn kantn an dunungipun, punika putra paduka rumaos yen msthi manggih ddukaning Pangeran. Mi la kawula dinuta madosi panjnngan paduka, kapanggiha wontn ing pundi-pundi ingatura n kondur rawuh ing Majapahit, ttpa kados ingkang wau-wau, mngku wadya sineba para p unggawa, aweta dados jjimat pinundhi-pundhi para putra wayah buyut miwah para san tana, kinurmatan sinuwunan idi wilujngipun wontn ing bumi. Manawi paduka kondur, p utra paduka pasrah kaprabon paduka Nata, putra paduka nyaosakn pjah gsang, yen kapa rng saking karsa paduka, namung nyuwun pangaksama paduka, sadayaning kalpatanipun, lan nyuwun pangkatipun lami dados Adipati ing Dmak, ttpa kados ingkang sampun. Den e yen panjnngan paduka botn karsa ngasta kaprabon Nata, sinaosan kadhaton wontn ing rdi, ing pundi sasnnging panggalih paduka, ing rdi ingkang karsakakn badhe dipundhpoki

, putra paduka nyaosi busana lan dhahar paduka, nanging nyuwun pusaka Karaton in g tanah Jawa, dipunsuwun ingkang rila trusing panggalih. Sang Prabu Brawijaya ngandika: Ingsun-rungu aturira, Sahid! nanging ora ingsun-ga tekake, karana ingsun wis kapok rmbugan karo santri padha nganggo mata pitu, padh a mata lapisan kabeh, mula blero pandulune, mawas ing ngarp nanging jbul anjnggung ing buri, rmbuge mung manis ana ing lambe, batine angandhut pasir kinapyukake ing mata, murih picka mataku siji. Sakawit ingsun bciki, walse kaya knyung buntut, apa ta salah-ingsun, tka rinusak tanpa prakara, tinggal tata adat caraning manusa, mu kul prang tanpa panantang, iku apa nganggo tataning babi, dadi dudu tataning manu sa kang utama. Sunan Kalijaga barng ngrungu pangandikane Sang Prabu rumasa ing kaluputane nggone melu mbdhah karaton Majapahit, ing batin bangt panalangsane, dene kadudon kang wis kbanjur, mula banjur ngrrpa, ature: Inggih saduka-duka paduka ingkang dhumawa dhatng putra wayah, mugi dadosa jimat paripih, kacancang pucuking rema, kaptk wontn ing mb un, mandar amwahana cahya nurbuwat ingkang wning, rahayunipun para putra wayah sad aya. Sarehning sampun kalpatan, punapa malih ingkang sinuwun malih, kajawi namung pangapuntn paduka. wangsul karsa paduka karsa tindak dhatng pundi? Sang Prabu Brawijaya ngandika: Saiki karsaningsun arsa tindak mnyang Bali, ktmu karo yayi Prabu Dewa agung ing Klungkung, arsa ingsun-wartani pratingkahe si Patah, s ikara wong tuwa kang tanpa dosa, lan arsa ingsun-kon nimbali para Raja kanan ker ing tanah jawa, samkta sakapraboning prang, lan Adipati Palembang sun-wehi wruh, ye n anake karo pisan satkane tanah Jawa sun-angkat dadi Bupati, nanging ora wruh ing dalan, banjur wani mungsuh bapa Ratu, sun-jaluk lilane anake arp ingsun pateni, sabab murtat wani ing bapa kapindhone Ratu, lan ingsun arsa angsung wikan marang Hongte ing Cina, yen putrane wis patutan karo ingsun mtu lanang siji, ananging o ra wruh ing dalan, wani mungsuh bapa ratu, iya ingsun-jaluk lilane, yen putune ar sa ingsun-pateni, ingsun njaluk biyantu prajurit Cina, samkta sakapraboning prang, njujuga nagari Bali. Yen wis samkta sawadya prajurit, sarta padha eling marang ll abtan kabcikaningsun, lan duwe wlas marang wong wungkuk kaki-kaki, ykti padha tka ing Bali saggamaning prang, sun-jak marang tanah Jawa angrbut kapraboningsun, iya sana dyan prang gdhe ggmpuran amungsuh anak, ingsun ora isin, awit ingsun ora ngawiti ala , aninggal carane wong agung. Sunan Kalijaga ngrungu dhawuhe Sang Prabu kang mangkono iku ing sanalika mung dhlg -dhlg, ngandika sajroning ati: Tan cidra karo dhawuhe Nyai Agng Ngampelgadhing, yen eyang wungkuk isih mbrgagah nggagahi nagara, ora nyawang wujuding dhiri, kulit ki sut ggr wungkuk. Lamun iki ngantiya nyabrang marang Bali, ora wurung bakal ana pran g gdhe tur wadya ing Dmak masa mnanga, amarga katindhihan luput, mungsuh ratu pindh o bapa, kaping tlune kang mbciki, wis msthi bae wong Jawa kang durung Islam ykti asi h marang Ratu tuwa, angantp tangkping jurit, msthi asor wong Islam tumps ing pprangan. Wusana Sunan Kalijaga matur alon: Dhuh pukulun Jng Sang Prabu! saupami paduka lajng na rawuh ing bali, nimbali para Raja, saestu badhe prang ggmpuran, punapa botn ngema n risakipun nagari Jawi, sampun tamtu putra paduka ingkang badhe nmahi kasoran, p anjnngan paduka jumnng Nata botn lami lajng surud, kaprabon Jawi kaliya ing sanes dara h paduka Nata, saupami kados dene sgawon rbatan bathang, ingkang krah tulus krah ttum psan sami pjah sadaya daging lan manah kathda ing sgawon sanesipun. Sang prabu Brawijaya ngandika: Mungguh kang mangkono iki luwih-luwih karsane Dewa Kang Linuwih, ingsun iki Ratu Binathara, ntpi mripat siji, ora nganggo mata loro, mung siji marang bnr paningalku, kang miturut adat pranatane para lluhur. Saupama si Patah ngrasa duwe bapa ingsun, kpengin dadi Ratu, disuwun krananing bcik, karat on ing tanah Jawa, iya sun-paringake krana bcik, ingsun wis kaki-kaki, wis warg ju mnng Ratu, nrima dadi pandhita, pitkur ana ing gunung. Balik samngko si Patah siya m ring sun, msthine-ingsun iya ora lila ing tanah Jawa diratoni, luwih karsaning Ja wata Gung, pamintane marang para titah ing wuri. Sunan Kalijaga barng mirng pangandikane Sang Prabu, rumasa ora kaconggah ngaturi, mula banjur nyungkmi pada, sarta banjur nyaosake cundrike karo matur, yen Sang Pr abu ora karsa nglampahi kaya ature Sunan Kalijaga, Sunan Kalijaga nyuwun supaya dipateni bae, amarga lingsm manawa mruhi llakon kang saru. Sang Prabu nguningani patrape Sunan kalijaga kang mangkono mau, panggalihe kanggg , mula nganti suwe ora ngandika tansah tbah jaja karo nnggak waspa, srt pangandikane : Sahid! linggiha dhisik, tak-pikire sing bcik, tak-timbange aturmu, bnr lan lupute,

tmn lan gorohe, amarga aku kuwatir yen aturmu iku goroh kabeh. Sumurupa Sahid! sa upama aku kondur marang Majapahit, si Patah seba mnyang aku, gthinge ora bisa mari , amarga duwe bapa Buddha kawak kapir kupur, liya dina lali, aku banjur dickl dibi ri, dikon tunggu lawang pungkuran, esuk sore diprdi smbahyang, yen ora ngrti banjur diguyang ana ing blumbang dikosoki alang-alang garing. Sang Prabu mbanjurake pangandikane marang Sunan Kalijaga: Mara pikirn, Sahid! saib a susahing atiku, wong wis tuwa, nykrukuk, kok dikum ing banyu. Sunan Kalijaga gumujng karo matur: Mokal manawi makatn, benjing kula ingkang tanggl, botn-botnipun manawi putra paduka badhe siya-siya dhatng panjnngan paduka, dene bab agami namung kasarah sakarsa paduka, namung langkung utami manawi panjnngan paduka karsa gantos sarak rasul, lajng nybut asmaning Allah, manawi botn karsa punika botn dados punapa, tiyang namung bab agami, pikkahipun tiyang Islam punika sahadat, s anadyan salat dhingklak-dhingkluk manawi dereng mangrtos sahadat punika inggih ttp nama kapir. Sang Prabu ngandika: Sahadat iku kaya apa, aku kok durung ngrti, coba ucapna tak-r ungokne. Sunan kalijaga banjur ngucapake sahadat: ashadu ala ilaha ilallah, wa ashadu anna Mukhammadar-Rasulullah, tgsipun: Ingsung ankseni, ora ana Pangeran kang sajati, amu ng Allah, lan ankseni, Kangjng Nabi Mukhammad iku utusane Allah. Ature Sunan Kalijaga marang Sang Prabu: Tiyang nmbah dhatng arah kemawon, botn sumrp w ujud tgsipun, punika ttp kapiripun, lan malih sintn tiyang ingkang nmbah puji ingkang sipat wujud warni, punika nmbah brahala namanipun, mila tiyang punika prlu mangrtos dhatng lair lan batosipun. Tiyang ngucap punika kdah sumrp dhatng ingkang dipunucapa kn, dene tgsipun Nabi Mukhammad Rasulallah: Mukhammad punika makam kuburan, dados ba danipun tiyang punika kuburipun rasa sakalir, muji badanipun piyambak, botn muji Mukhammad ing Arab, raganipun manusa punika wwayanganing Dzating Pangeran, wujud m akam kubur rasa, Rasul rasa kang nusuli, rasa pangan manjing lesan, Rasule mingg ah swarga, lullah, luluh dados ndhut, kasbut Rasulullah punika rasa ala ganda salah, riningks dados satunggal Mukhammad Rasulallah, kang dhingin wruh badan, kaping kal ih wruh ing tdhi, wajibipun manusa mangeran rasa, rasa lan tdhi dados nybut Mukhamma d rasulullah, mila smbahyang mungl uzali punika tgsipun nyumrpi asalipun. Dene ragan manusa punika asalipun saking roh idlafi, rohipun Mukhammad Rasul, tgsipun Rasul r asa, wijile rasaning urip, mdal saking badan kang mnga, lantaran ashadualla, manaw i botn mngrtos tgsipun sahadat, botn sumrp rukun Islam, botn mangrtos purwaning dum Sunan kalijaga ature akeh-akeh, nganti Prabu Brawijaya karsa santun agama Islam, sawise banjur mundhut paras marang Sunan Kalijaga nanging remane ora tdhas digun ting, mulane Sunan Kalijaga banjur matur, Sang Prabu diaturi Islam lair batos, a marga yen mung lair bae, remane ora tdhas digunting. Sang Prabu banjur ngandika y en wis lair batos, mulane kna diparasi. Sang Prabu sawise paras banjur ngandika marang Sabdapalon lan Nayagenggong: Kowe karo pisan tak-tuturi, wiwit dina iki aku ninggal agama Buddha, ngrasuk agama Is lam, banjur nybut asmaning Allah Kang Sajati. Saka karsaku, kowe sakarone tak-aja k salin agama Rasul tinggal agama Buddha. Sabdapalon ature sndhu: Kula niki Ratu Dhang Hyang sing rumksa tanah Jawa. Sintn ing kang jumnng Nata, dados momongan kula. Wiwit saking lluhur paduka rumiyin, Sang Wik u Manumanasa, Sakutrm lan Bambang Sakri, run-tumurun ngantos dumugi sapriki, kula momong pikukuh lajr Jawi, kula manawi tilm ngantos 200 taun, sadangunipun kula ti lm tamtu wontn pprangan sadherek mngsah sami sadherek, ingkang nakal sami ndha jalma, sami ndha bangsanipun piyambak, dumugi sapriki umur-kula sampun 2000 langkung 3 t aun, momong lajr Jawi, botn wontn ingkang ewah agamanipun, ntpi wiwit sapisan ngestok akn agami Buddha. Sawg paduka ingkang karsa nilar pikukuh luhur Jawi. Jawi tgsipun n grti, tka narimah nama Jawan, rmn manut nunut-nunut, pamrihipun daml kapiran muksa pa duka mbenjing. Sabdane Wiku tama sinauran gtr-patr. Sang Prabu Brawijaya sinmonan dening Jawata, nggone karsa mlbt agama Rasul, iya iku rrupan kahanan ing dunya ditambahi warna tlu: 1: aran sukt Jawan, 2: pari Randanunu t, lan 3: pari Mriyi. Sang Prabu andangu maneh: Kapriye kang padha dadi kkncnganmu, apa glm apa ora ninggal agama Buddha, salin agama Rasul, nybut Nabi Mukhammad Rasulallah panutaning para N abi, lan nybut asmaning Allah Kang Sajati?

Sabdapalon ature sndhu: Paduka mlbt piyambak, kula botn tgl ningali watak siya, kados iyang Arab. Siya punika tgsipun ngukum, tur siya dhatng raga, manawi kula santun aga mi, saestu daml kapiran kamuksan-kula, ing benjing, dene ingkang mastani mulya pu nika rak tiyang Arab sarta tiyang Islam sadaya, anggenipun ngalm badanipun piyamba k. Manawi kula, mastani botn urus, ngalm saening tangga, ngapsakn badanipun piyambak , kula rmn agami lami, nybut Dewa Ingkang Linangkung. Jagad punika raganipun Dewa ingkang asipat budi lan hawa, sampun dados wajibipun manusa punika manut dhatng eling budi karpan, dados botn ngapirani, manawi nybut Na bi Mukhammad Rasulullah, tgse Mukhammad niku makaman kubur, kubure rasa kang salah, namung mangeran rasa wadhag wadhahing ndhut, namung tansah ndha eca, botn ngengti b ilahinipun ing wingking, mila nami Mukhammad inggih makaman kuburan sakalir, roh idlafi tgsipun lapisan, manawi sampun risak wangsul dhatng asalipun malih. Wangsul Prabu Brawijaya lajng manggen wontn pundi. Adam punika muntl kaliyan Hyang Brahim, tgsipun kbrahen nalika gsangipun, botn manggih raos ingkang saestu, nanging tanginin g raos wujud badan, dipunwastani Mukhammadun, makaman kuburing rasa, jasanipun b udi, dados sipatipun tiyang lan raos. Manawi dipunpundhut ingkang Mahakuwasa, sa rira paduka sipate tiyang wujud dados, punika dadosipun piyambak, lantaranipun n gabn awon, bapa biyung botn daml, mila dipunwastani anak, wontnipun wujud piyambak, dadosipun saking gaib samar, saking karsaning Latawalhujwa, ingkang nglimputi wu jud, wujudipun piyambak, risak-risakipun piyambak, manawi dipunpundhut dening In gkang Maha Kuwasa, namung kantun rumaos lan pangraos ingkang paduka-bkta dhatng pu ndi kemawon, manawi dados dhmit ingkang tngga siti, makatn punika ingkang nistha, n amung prlu nnggani daging bacin ingkang sampun luluh dados siti, makatn wau ttp botn w ontn prlunipun. Ingkang makatn punika amargi namung saking kirang budi kawruhipun, kala gsangipun dereng ndha woh wit kawruh lan woh wit budi, nrimah pjah dados setan , ndha siti ngajng-ajng tiyang ngirim sajen tuwin slamtanipun, ing tmbe tilar mujijat rakhmat nyukani kiyamat dhatng anak putunipun ingkang kantun. Tiyang pjah botn kbaw ah pranataning Ratu ing lair, sampun msthi sukma pisah kaliyan budi, manawi tekad ipun sae inggih nampeni kamulyan, nanging manawi tekadipun awon inggih nampeni s iksanipun. Cobi paduka-jawab atur-kula punika. Sang Prabu ngandika: Mulih marang asale, asal Nur bali marang Nur. Sabdapalon matur maneh: Inggih punika kawruhipun tiyang bingung gsangipun rugi, bo tn gadhah kawruh kaengtan, dereng ndha woh kawruh lan budi, asal siji mantuk satung gal, punika sanes pjah ingkang utami, dene pjah ingkang utami punika sewu satus tlu ng puluh. Tgsipun satus punika putus, tlu punika tilas, puluh punika pulih, wujud m alih, wujudipun risak, nanging ingkang risak namung ingkang asal saking roh idla fi. Uripipun langgng namung raga pisah kaliyan sukma, inggih punika sahadat ingka ng botn mawi ashadu, gantos roh idlafi lapisan: sasi surup msthi saking pundi asal ipun wiwit dados jalmi. Surup tgsipun: sumurup purwa madya wasananipun, ntpana naman e tiyang lumampah, sampun ebah saking prnahipun mlbt mbkta sir cipta lami. Sang Prabu ngandika: Ciptaku nempel wong kang luwih. Sabdapalon matur: Punika tiyan g ksasar, kados dene kmladeyan tumemplek wit-witan agng, botn bawa piyambak, kamukte nipun namung nmpil. Punika botn pjah utami, pjahipun tiyang nistha, rmnipun namung nem pel, nunut-nunut, botn bawa piyambak, manawi dipuntundhung, lajng klambrangan, dad os brkasakan, lajng nempel dhatng sanesipun malih. Sang Prabu ngandika maneh: Asal suwung aku bali, mnyang suwung, nalika aku durung maujud iya durung ana apa-apa, dadi patiku iya mangkono. Sabdapalon: Punika pjahipun tiyang kalap nglawong, botn iman ilmi, nalika gsangipun k ados kewan, namung ndha ngombe lan tilm, makatn punika namung sagd lma sugih daging, dados nama sampun narimah ngombe uyuh kemawon, ical gsangipun salbtipun pjah. Sang Prabu: Aku nunggoni makaman kubur, yen wis luluh dadi lbu. Sabdapalon: Inggih punika pjahipun tiyang cubluk, dados setan kuburan, nnggani dagi ng wontn kuburan, daging ingkang sampun luluh dados siti, botn mangrtos santun roh hidlafi enggal. Inggih punika tiyang bodho mangrtosa. Nun! Sang Prabu ngandika: Aku arp muksa saragaku. Sabdapalon gumuyu: Yen tiyang agami Rasul trang botn sagd muksa, botn kuwawi ngringks nguntal raganipun, lma kakathahn daging. Tiyang pjah muksa punika claka, amargi nami pjah, nanging botn tilar jisim, namanipun botn sahadat, botn pjah, botn gsang, botn dados roh idlafi enggal, namung dados gunungan dhmit. Pangandikane Sang Prabu: Aku ora duwe cipta apa-apa, ora ikhtiar nampik milih, sa

karsane Kang Maha Kuwasa. Sabdapalon: Paduka nilar sipat, botn ngrumaosi yen tinitah linangkung, nilar wajib ing manusa, manusa dipunwnangakn nampik milih, manawi sampun narimah dados sela, s ampun botn prlu pados ilmi kamulyaning seda. Sang Prabu: Ciptaku arp mulih mnyang akhirat, munggah swarga seba Kang maha Kuwasa. Sabdapalon matur: Akhirat, swarga, sampun paduka-bkta ngaler ngidul, jagadipun man usa punika sampun mngku alam sahir kabir, nalika tapl Adam, sampun ppak: akhirat, sw arga, naraka arasy kursi. Paduka badhe tindak dhatng akhirat pundi, mangke manawi ksasar lo, mangka nggene akhirat punika tgse mlarat, sanggen- nggen wontn akhirat, man wi kenging kula-singkiri, sampun ngantos kula mantuk dhatng kamlaratan sarta ming gah dhatng akhirat adil nagari, manawi lpat jawabipun tamtu dipunukum, dipunbanda, dipunpaksa nyambut daml awrat tur botn tampa arta. Klbt akhirat nusa Srnggi, nusa tgs pun manusa, Srng tgsipun padamlan ingkang awrat sangt. nggi tgsipun gawe. Dados tgs lma pinksa nyambut daml dhatng Ratu Nusa Srnggi namanipun, punapa botn cilaka, tiyang gsang wontn ing dunya kados makatn wau, sakulawargane mung nadhah bras sapithi, tan pa ulam, sambl, jangan punika akhirat ingkang katingal tata lair, manawi akhirati pun tiyang pjah malah langkung saking punika, paduka sampun ngantos kondur dhatng akhirat, sampun ngantos minggah dhatng swarga, mindhak ksasar, kathah rajakaya ing kang wontn ing ngriku, sadaya sami trima tilm kmul siti, gsangipun nyambut daml kanth i paksan, botn salah dipunpragat, paduka sampun ngantos sowan Gusti Allah, amargi Gusti Allah punika botn kantha botn warna, wujudipun amung asma, nglimputi wontn i ng dunya tuwin ing akhirat, paduka dereng tpang, tpangipun amung tpang kados cahyan ipun lintang lan rmbulan, kapanggihe cahya murub dados satunggal, botn pisah botn k umpul, tbihipun botn mawi wangnan, clak botn panggihan, kula botn kuwawi clak, punapa alih paduka, Kangjng Nabi Musa toh botn kuwawi mandng dhatng Gusti Allah, mila Allah botn katingal, namung Dzatipun ingkang nglimputi sadaya wujud, paduka wiji rohan i, sanes bangsanipun malaekat, manusa raganipun asal saking nutfah, sowan Hyang Latawalhujwa, manawi panggenanipun sampun spuh, nyuwun ingkang enggal, dados botn wongsal-wangsul, ingkang dipunwastani pjah gsang, ingkang gsang napasipun taksih lu mampah, tgsipun urip, ingkang ttp langgng, botn ewah botn gingsir, ingkang pjah namun aganipun, botn ngraosakn kanikmatan, pramila tumrap tiyang agami Buddha, manawi ra ganipun sampun spuh, suksmanipun mdal nyuwun gantos ingkang sae, nglangkungi ingka ng sampun spuh, nutfah sampun ngantos ebah saking jagadipun, jagadipun manusa pun ika langgng, botn ewah gingsir, ingkang ewah punika makaming raos, raga wadhag ing kang asal roh idlafi. Prabu Brawijaya botn anem botn spuh, nanging langgng manggen wontn satngahipun jagadip un, lumampah botn ebah saking panggenanipun, wontn salbting guwa sir cipta kang ning. Gawann ggawanmu, ngGgawa ndha raga. Tulis ical, etangan gunggunge: kumpul, plsatipun wtaha. Ningali jantung ktg kiwa: surut marga sire cipta, jujugipun ingkang ctha cthi k cthak. Punika pungkasanipun kawruh, kawruhipun tiyang Buddha. Lbtipun roh saking cthak marginipun, kendl malih wontn cthik, mdal wontn kalamwadi, kentir sagara rahmat lajng lumbt ing guwa indra-kilaning estri, tibaning nikmat ing dhasaring bumi rahma t, wontn ing ngriku ki budi jasa kadhaton baitullah ingkang mulya, dadosipun sakin g sabda kun, dados wontn tngahing jagad swarganing tiyang spuh estri, mila jalma ke blatipun wontn tngahing jagad, jagading tiyang punika guwa sir cipta namanipun, di punbkta dhatng pundi- pundi botn ewah, umuripun sampun dipunpasthekakn, botn sagd ewah gingsir, sampun dipunsrat wontn lokhil-makful, bgja cilakanipun gumantung wontn ing budi nalar lan kawruhipun, ingkang ical utawi kirang ikhtiaripun inggih badhe i cal utawi kirang bgjanipun. Wiwitanipun keblat sakawan, inggih punika wetan kilen kidul ler : tgsipun wetan : wiwitan manusa maujud; tgsipun kulon : bapa klonan; tgsip n kidul : estri didudul wtnge ing tngah; tgsipun lor : laire jabang bayi, tanggal sap isan kapurnaman, snteg sapisan tnunan sampun nigasi. Tgsipun pur: jumbuh, na; ana wu jud, ma; madhp dhatng wujud; jumbuh punika tgsipun ppak, sarwa wontn, mngku alam sahir kabir, tanggalipun manusa, lairipun saking tiyang spuhipun estri, sarng tanggalipu n kaliyan sadherekipun kakang mbarp adhi ragil, kakang mbarp punika kawah, adhi pu nika ari-ari, sadherek ingkang sarng tanggal gaibipun, rumksa gsangipun elingipun p anjanmaning surya, lnggah rupa cahya, kontning eling sadayanipun, siyang dalu samp un sumlang dhatng sadaya rrupen, ingkang engt sadayanipun, surup lan tanggalipun sam pun samar : kala rumiyin, sapunika lan benjing, punika kawruhipun tiyang Jawi in gkang agami Buddha. Raga punika dipunibaratakn baita, dene suksmanipun inggih pun

ika tiyang ingkang wontn ing baita wau, ingkang ndahakn pandomipun, manawi baitanip un lumampah mangka salah pandomipun, tamtu manggih cilaka, baita pcah, tiyangipun rbah. Pramila kdah ingkang mapan, mumpung baitanipun taksih lumampah, manawi botn mapan gsangipun, pjah malih sagda mapan, ntpi kamanusanipun, manawi baitanipun bibrah , inggih pisah kaliyan tiyangipun; tgsipun suksma ugi pisah kaliyan budi, punika n amanipun sahadat, pisahipun kawula kaliyan Gusti, sah tgsipun pisah, dat punika Dz ating Gusti, manawi sampun pisah raga suksma, budinipun lajng santun baitullah, na pas tali, muji dhatng Gusti, manawi pisaha raga suksma lan budi, mrtitis ingkang b otn-botn, yen tunggal, kabsaran, tanggalipun botn surup salaminipun, punika kdah ingk ang waspada, ngengtana dhatng asaling kawula, kawula ugi wajib utawi wnang matur dh atng Gusti, nyuwun baitullah ingkang enggal, ngungkulana ingkang lami. Raganing ma nusa punika namanipun baitullah, inggih prau gaweyaning Allah, dadosipun saking s abda kun, manawi baitanipun tiyang Jawi sagd mapan santun baitullah malih ingkang sae, baitanipun tiyang Islam gsangipun kantun pangrasa, praunipun sampun rmuk, man awi suksma punika pjah ing alam dunya suwung, botn wontn tiyang, manawi tiyang punik a trus gsang, ing dunya kbak manusa, lampahipun saking nem urut spuh, ngantos roh lap isan, sanadyan suksmanipun tiyang, nanging manawi tekadipun nasar, pjahipun manja lma dados kuwuk, sanadyan suksmanipun kewan, nanging sagd manjalma dados tiyang ( kajngipun, adiling Kawasa tiyang punika pinasthi ngundhuh wohing panggawene piyam bak-piyambak). Nalika panjnnganipun Bathara Wisnu jumnng Nata wontn ing Mndhang Kasapt a, sato wana tuwin llmbut dipuncipta dados manusa, dados wadya-balanipun Sang Nata . Nalika eyang paduka Prabu Palasara iyasa kadhaton wontn ing Gajahoya, sato wana tuwin llmbut inggih dipuncipta dados tiyang, pramila gandanipun tiyang satunggalsatunggalipun beda-beda, gandanipun kadosdene nalika taksih dados sato kewan. Sra t tapak Hyang, ingkang dipunwastani Sastrajendrayuningrat, dados saking sabda ku n, ingkang dipunwastani jithok tgsipun namung puji thok. Dewa ingkang daml cahya mu rub nyrambahi badan, tgsipun incngn aneng cnglmu. Jiling punika puji eling marang Gust i. Punuk tgsipun panakna. Timbangan tgsipun salang. Pundhak punika panduk, urip wontn ing alam dunya pados kawruh kaliyan woh kuldi, manawi angsal woh kuldi kathah, u ntungipun sugih daging, yen angsal woh kawruh kathah, kenging kangge sangu gsang, gsang langgng ingkang botn sagd pjah. Tpak tgsipun tpa-tapanira. Walikat: walikane Ula-ula: ulatana, lalarn ggrmu sing nggligir. Sungsum tgsipun sungsungn. Lambung: wak tu Dewa nyambung umur, alamipun jalma sambungan, lali eling urip mati. Lmpeng kiw a tngn tgsipun tekadmu sing lmpng lair batin, purwa bnr lawan luput, bcik lawan ala. tgsipun tingalana batin siji, sing bnr keblatira, keblat lor bnr siji. Tngn tgsipu gkang trang, wontn ing dunya amung sadarmi ngangge raga, botn daml botn tumbas. Kiwa tgsipun: raga iki isi hawa kkajngan, botn wnang ngkahi pjah. Makatn punika ungling nawi paduka maibn, sintn ingkang daml raga? Sintn ingkang paring nama? inggih namung Latawalhujwa, manawi paduka maibn, paduka ttp kapir, kapiran seda paduka, botn pita dos dhatng sratipun Gusti, sarta murtat dhatng lluhur Jawi sadaya, nempel tosan, kajn g sela, dados dhmit tngga siti, manawi paduka botn sagd maos sastra ingkang wontn ing badanipun manusa, saseda paduka manjalma dhatng kuwuk, dene manawi sagd sagd maos sastra ingkang wontn ing raga wau, saking tiyang inggih dados tiyang, kasbut ing sr at Anbiya, Kanjng Nabi Musa kala rumiyin tiyang ingkang pjah wontn ing kubur, lajng tangi malih, gsangipun gantos roh lapis enggal, gantos makam enggal. Manawi paduk a ngrasuk agami Islam, tiyang Jawi tamtu lajng Islam sadaya. Manawi kula, wadhag alus-kula sampun kula-cakup lan kula-carub, sampun jumbuh dados satunggal, inggi h nglbt inggih jawi, dados kantun sasdya-kula kemawon, ngadam utawi wujud sagd sami sanalika, manawi kula kpengin badhe wujud, inggih punika wujud-kula, sdya ngadam, inggih sagd ical sami sanalika, yen sdya maujud sagd katingal sanalika. Raga-kawula punika sipating Dewa, badan-kawula sakojur gadhah nama piyambak-piyambak. Cobi paduka-dumuk: pundi wujudipun Sabdapalon, sampun kalingan pajar, saking pajaripu n ngantos sampun botn katingal wujudipun Sabdapalon, kantun asma nglimputi badan, botn nem botn spuh, botn pjah botn gsang, gsangipun nglimputi salbting pjahipun, un nglimputi salbting gsangipun, langgng salaminipun. Sang Prabu ndangu: Ana ing ngndi Pangeran Kang Sajati? Sabdapalon matur: Botn tbih botn clak, paduka wayangipun wujud sipating suksma, dipun anggp sarira tunggal, budi hawa badan, tiga-tiga punika tumindakipun; botn pisah, nanging inggih botn kumpul. Paduka punika sampun Ratu linuhung tamtu botn badhe kki lapan dhatng atur-kula punika.

Sang Prabu ngandika maneh: Apa kowe ora manut agama? Sabdapalon ature sndhu: Manut agami lami, dhatng agami enggal botn manut! Kenging pu napa paduka gantos agami tka botn nantun kula, paduka punapa kkilapan dhatng nama ku la Sabdapalon? Sabda tgsipun pamuwus, Palon: pikukuh kandhang. Naya tgsipun ulat, Ge nggong: langgng botn ewah. Dados wicantn-kula punika, kenging kangge pikkah ulat pasm oning tanah Jawi, langgng salaminipun. Sang Prabu ngandika: Kapriye iki, aku wis kbacut mlbu agama Islam, wis diskseni Sahi d, aku ora kna bali agama Buddha maneh, aku wirang yen digguyu bumi langit. Sabdapalon matur maneh: Inggih sampun, lakar paduka-lampahi piyambak, kula botn tu mut-tumut. Sunan Kalijaga banjur matur marang Sang Prabu, kang surasane ora prlu m anggalih kang akeh-akeh, amarga agama Islam iku mulya bangt, sarta matur yen arp n yipta banyu kang ana ing beji, prlu kanggo tandha ykti, kapriye mungguh ing gandan e. Yen banyu dicipta bisa ngganda wangi, iku tandha yen Sang Prabu wis mantp mara ng agama Rasul, nanging yen gandane ora wangi, iku anandhakake: yen Sang Prabu i sih panggalih Buddha. Sunan Kalijaga banjur nyipta, padha sanalika banyu sndhang banjur dadi wangi gandane, ing kono Sunan kalijaga matur marang Sang Prabu, kaya kang wis kathandha, yen Sang Prabu nyata wis mantp marang agama Rasul, amarga ba nyu sndhang gandane wangi. (11) Ature Sabdapalon marang Sang Prabu: Punika kaskten punapa? kasktening uyuh kula wi ngi sontn, dipunpamerakn dhatng kula. Manawi kula timbangana nama kapilare, mngsah u yuh-kula piyambak, ingkang kula rbat punika? Paduka sampun klajng klorob, karsa dado s jawan, irib-iriban, rmn manut nunut-nunut, tanpa guna kula mong, kula wirang dhatn g bumi langit, wirang momong tiyang cabluk, kula badhe pados momongan ingkang mr ipat satunggal, botn rmn momong paduka. Manawi kula sumdya ngdalakn kaprawiran, toya k ula-ntut spisan kemawon, sampun dados wangi. Manawi paduka botn pitados, kang kasbut ing pikkah Jawi, nama Manik Maya, punika kula, ingkang jasa kawah wedang sanging giling rdi rdi Mahmeru punika sadaya kula, adi Guru namung ngideni kemawon, ing wkd al samantn tanah Jawi sitinipun gonjang-ganjing, saking agnging latu ingkang wontn ing ngandhap siti, rdi-rdi sami kula ntuti, pucakipun lajng anjmblong, latunipun kath ah ingkang mdal, mila tanah Jawi lajng botn goyang, mila rdi-rdi ingkang inggil pucak ipun, sami mdal latunipun sarta lajng wontn kawahipun, isi wedang lan toya tawa, pu nika inggih kula ingkang daml, sadaya wau atas karsanipun Latawalhujwa, ingkang d aml bumi lan langit. Punapa cacadipun agami Buddha, tiyang sagd matur piyambak dha tng Ingkang Maha Kuwasa. Paduka yktos, manawi sampun santun agami Islam, nilar aga mi Buddha, turun paduka tamtu aps, Jawi kantun jawan, Jawinipun ical, rmn nunut ban gsa sanes. Benjing tamtu dipunprentah dening tiyang Jawi ingkang mangrti. Cobi paduka-yktosi, benjing: sasi murub botn tanggal, wiji bungkr botn thukul, dipun tampik dening Dewa, tinanma thukul mriyi, namung kangge tdha pksi, mriyi punika pan tun kados ktos, amargi paduka ingkang lpat, rmn nmbah sela. Paduka-yktosi, benjing tan ah Jawa ewah hawanipun, wwah bnter awis jawah, suda asilipun siti, kathah tiyang rmn dora, kndl tindak nistha tuwin rmn supata, jawah salah masa, daml bingungipun kanca tani. Wiwit dintn punika jawahipun sampun suda, amargi kukuminipun manusa anggeni pun sami gantos agami. Benjing yen sampun mrtobat, sami engt dhatng agami Buddha ma lih, lan sami purun ndha woh kawruh, Dewa lajng paring pangapura, sagd wangsul kado s jaman Buddha jawahipun. Sang Prabu mirng ature Sabdapalon, ing batos rumaos kaduwung bangt dene ngrasuk ag ama Islam, nilar agama Buddha. Nganti suwe ora ngandika, wasana banjur ngandika, amratelakake yen nggone mlbt agama Islam iku, amarga kpencut ature putri Cmpa, kang ngaturake yen wong agama Islam iku, jarene besuk yen mati, antuk swarga kang ngu ngkuli swargane wong kapir. Sabdapalon matur, angaturake lpiyan, yen wiwit jaman kuna mula, yen wong lanang m anut wong wadon, msthi nmu sangsara, amarga wong wadon iku utamane kanggo wadhah, ora wnang miwiti karp, Sabdapalon akeh-akeh nggone nutuh marang Sang Prabu. Sang Prabu ngandika: Kok-tutuha iya tanpa gawe, amarga barang wis kbacut, saiki mu ng kowe kang tak-tari, kapriye kang dadi kkncnganing tekadmu? Yen aku mono nggonku m lbu agama Islam, wis diskseni dening si Sahid, wis ora bisa bali mnyang Buddha mneh. Sabdapalon matur yen arp misah, barng didangu lungane mnyang ngndi, ature ora lunga, nanging ora manggon ing kono, mung ntpi jnnge Smar, nglimputi salire wujud, anglela kalingan padhang. Sang Prabu diaturi ngyktosi, ing besuk yen ana wong Jawa ajnng tu wa, aggaman kawruh, iya iku sing dimong Sabdapalon, wong jawan arp diwulang wruha ma

rang bnr luput. Sang Prabu karsane arp ngrangkul Sabdapalon lan Nayagenggong, nanging wong loro m au banjur musna. Sang Prabu ngungun sarta nnggak waspa, wusana banjur ngandika ma rang Sunan Kalijaga: Ing besuk nagara Blambangan salina jnng nagara Banyuwangi, dad iya tngr Sabdapalon nggone bali marang tanah Jawa anggawa momongane. Dene samngko Sa bdapalon isih nglimput aneng tanah sabrang. Sunan Kalijaga banjur didhawuhi nngri b anyu sndhang, yen gandane mari wangi, besuk wong Jawa padha ninggal agama Islam g anti agama Kawruh. Sunan Kalijaga banjur jasa bumbung loro kang siji diiseni banyu tawa, sijine dii seni banyu sndhang. Banyu sndhang mau kanggo tandha, yen gandane mari wangi, wong tanah Jawa padha salin agama kawruh. Bumbung sawise diiseni banyu, banjur disumpl i godhong pandan-sili, sabanjure digawa sakabate loro. Sang Prabu Brawijaya banjur tindak didherekake Sunan Kalijaga lan sakabate loro, tindake kawngen ana ing dalan, nyare ana ing Sumbrwaru, esuke bumbunge dibukak, b anyune diambu isih wangi, nuli mbanjurake tindake, wayah surup srngenge, wis tkan ing Panarukan. Sang Prabu nyare ana ing kono, ing wayah esuk, banyu ing bumbu di ganda isih wangi, Sang Prabu mbanjurake tindake. Barng wis wayah surup srngenge, tkan ing Bsuki, Sang Prabu uga nyare ana ing kono, e suke banyu ing bumbung diganda mundhak wangine, Sang Prabu banjur nrusake tindake nganti wayah