Populer Milliyetcilik Popular Nationalism

8/3/2019 Populer Milliyetcilik Popular Nationalism

1/80

T.C.

GAZ NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

KAMU YNETM ANABLM DALI

SOSYOLOJ BLM DALI

POPLER MLLYETLK

MASTER TEZ

Hazrlayan

Fatma MEK

Tez Danman

Do. Dr. Vedat BLGN

Ankara-2006


2/80

Sosyal Bilimler Enstits Mdrlne

Fatma MEKe ait POPLER MLLYETLK adl alma jrimiz

tarafndan Kamu Ynetimi Anabilim Dal Sosyoloji Bilim Dalnda YKSEK

LSANS TEZ olarak kabul edilmitir.

(imza)

Bakan ......................................................

Akademik Unvan, Ad Soyad

(imza)

ye.............................................................

Akademik Unvan, Ad Soyad (Danman)

(imza)

ye.............................................................

Akademik Unvan, Ad Soyad


3/80

NSZ

Bugn iinde yaadmz Dnyada globallemenin yaratt

dnmn ve deiimin etkisiyle, etnik, rksal, dinsel, cinsel, snfsal,

kltrel farkllklarn alt daha kaln izgilerle iziliyor. Hem toplumlar hem de

bireyler zgnlklerini ve zgrlklerini korumak iin ok daha fazla aba

harcamak zorunda kalyor.

Farkllklarn altnn bu denli kaln izgilerle izildii, biz ve teki

ayrmnn eskisinden ok daha derin ve iddetli bir biimde hissedildii

bugnlerde milliyetilik kendisini dier ideolojilerden ok daha fazla

hissettiriyor ve ne kyor. Milliyetilik en ok tartlan, en ok savunulan ve

en ok kar klan ideoloji olmay baaryor.

Bu tez almamzda Dnyada ve Trkiyede yeniden poplerleen

milliyetilii anlamaya ve anlatmaya altk.

Tez almam sresince bana izdii yol haritas ve sunduu rehberlik

dolaysyla deerli hocam ve tez danmanm Sn. Do. Dr. Vedat Bilgine,

benden eletirilerini esirgemeyen deerli hocalarma, uzun sren tez

almam boyunca bana destek olan aileme teekkrlerimi sunuyorum.

Fatma imek

Haziran-2006

Ankara


4/80

NDEKLER

NSZ.I

NDEKLER..................................................................................................II

KISALTMALAR CETVEL..............................................................................III

GR............................................................................................................1-5

BRNC BLM

MLL KMLK VE MLLET NEDR?............................................................6-10

KNC BLM

AVRUPADA MLLYETLK VE MLL DEVLET....................................11-16

NC BLM

TRKYEDE MLLYETLK..................................................................17-34

DRDNC BLM

GNMZDE DEEN MLLYETLK ALGILAMASI VE GLOBALLEME

KARISINDA POPLER MLLYETLK................................................35-43

BENC BLM

TRKYEDE POPLER MLLYETLK.................................................44-60

Popler Kltr Aralarnda Popler Milliyetilik........................................49-60

SONU..................................................................................................... 61-67

KAYNAKA.............................................................................................. 68-73

ZET........................................................................................................ 74-75

ABSTRACT...................................................................................................76


5/80

KISALTMALAR CETVEL

AB : Avrupa Birlii

a.g.e. : Ad Geen Eser

a.g.m. : Ad Geen Makale

a.g.t. : Ad Geen Tebli

bknz. : Baknzc. : Cilt

ev. : eviren

Der. : Derleyen

Ed. : Editr

Haz. : Hazrlayan

No. : Numero

Nu. : Numara, Number

s. : Say

S. : Sayfa

p. : Page

Vol. : Volume

vs. : Vesaire


6/80

GR

Milliyetilik ideolojisinin kkenlerini, bir duygu ve inan birikimi olarak

milletlerin oluum srecine ve hatta tarihin en derinliklerinde yaanm ilk biz

ve teki ayrmna kadar gtrmek mmkndr. Ancak bu tez almasnda

milliyetilik ulus devletleme srecinin ortaya kard hakim bir ideoloji

olarak ele alnacak ve bugnn dnyasnda, kreselleme karsnda bir

defa daha popler hale gelen milliyetilik olgusu tarihsel kkenlerinden yola

klarak aklanmaya allacaktr.

Bu tez almasnda ama kreselleme ve yerelleme kskac

arasnda kalan ulus devletler ierisinde yeniden poplerleen milliyetiliin

etkisi ve anlamnn incelenmesidir. Popler milliyetilii izah ederken

kullanacamz temel kavramlarmz, milliyetilik, kltr ve popler kltrdr.

Bu bakmdan tezimizin giri ksmnda temel kavramlarmz aklamakta

fayda gryoruz.

Milliyetilik kavram zerinde sosyal bilimler alannda pek ok alma

yaplmtr. Ancak buna ramen milliyetilik hem Trkiyede hem Bat

dnyasnda bilimsel adan zerinde fikir birliine varlmam bir kavramdr.

Milliyetilii inceleyen bilim adamlarnn sz birliine vardklar tek nokta

milliyetiliin doasnn karmakl ve milliyetilii tanmlamann

gldr, dersek abartm olmayz. Milliyetiliin izahnda karlalan

zorluklar u ekilde tasnif etmemiz mmkndr: Birincisi, milliyetiliin hersosyo ekonomik bnyede farkl hatta birbirine kart siyasal ilevlere sahip

biimde ortaya kmas. kincisi, milliyetiliin tanm, snflandrma ve

yaklamlarnn eksik yada yetersiz kalmas. Yani milliyetiliin belli bir ileve

gre (rnein ulusal birlik kurmak), bellibir esine gre (rnein ulusal dil),

kulland belli bir simgeye gre (rnein ulusal dil) tanmland zaman bu

tanmlamalarn iine aldndan daha fazla eyi darda brakabilmesi.

Milliyetiliin belli bir tarih ve corafyadaki nitelikleri gz nne alnarak


7/80

yaplan snflandrmalarn eksik kalmas milliyetiliin tanmlanmasn

gletirmektedir1.

Milliyetilik kavramnn izahndaki glklere ramen yine de bir

milliyetilik tanmlamas yapmaya alacak olursak eer, milliyetilik hem bir

duyguyu hem bir toplumsal hareketi hem de bir ideolojiyi anlatmak iin

kullanlan bir kelimedir. Duygu, emel, bilin bunlarn hepsi milliyetilii

oluturan veya ulus devlete deer bien grlere uyarlanan terimlerdir.

Milliyetilik kendi kaderini tayin hakk, egemen devletin stnl, ulusal

balln merkezililii eksenindeki baz varsaymlarn gerekliini

gerektirmektedir2. Tezimizin ikinci blmnde milliyetiliin farkl tanmlarna

yer vediimiz iin bu ksmda genel ve basit bir tanmlama ile yetiniyoruz.

Popler milliyetilii incelerken yaralandmz temel

kavramlarmzdan ikincisi ise kltrdr. Sosyal bilimciler kltr terimiyle insan

toplumunda toplumsal aralarla aktarlp iletilen hereyi anlatr. Kltr insan

toplumunun sembolik ve renilmi ynlerini anlatan genel bir terimdir. Kltr

bilgi, inan, sanat, ahlak, geleneksel olarak renilmi yapy ifade eder.

Kltr insan rasyonalitesinin bilinli bir yaratsdr3.

Temel kavramlarmzdan ncs ise popler kltrdr. Bazen kitle

kltr olarakta adlandrlan popler kltr yaygn ve herkes iin eriilebilir

bir nitelie sahiptir. Popler kltr, spor, televizyon, sinema, kaytl popler

mziin hakimiyeti altndadr. Gelenekiler popler kltrn kt kalitesindenyaknrlarken, liberaller ise popler kltr destekler ve yksek kltr

elitizminden tr eletirirler. Sosyologlarn popler kltr analizi ile

ilgilenmelerinin nedeni ise popler kltrn halk bilincini anlamaya yardmc

olmasdr4.

1 Baskn ORAN, Az Gelimi lke Mlliyetilii, (Ankara,1977), 2-7.2

Gordon MARSHALL, Sosyoloji Szl, ev. O. Aknay, (Ankara,1999), 504.3 Gordon MARSHALL, a.g.e. 442-443.4 Gordon MARSHALL, a.g.e. 591.


8/80

Popler kltr kavramda en az milliyetilik veya kltr kadar sosyal

billimler literatrnn tartmal kavramlarndan birisidir. Popler kltre dair

benimsenen yaklamlaru ekilde tasnif edebiliriz: Birincisi, popler kltr

kitle kltr ile ayn anlamda kullanan ve popler kltr yksek ve alak

kltr tartmalar erevesinde ele alan yaklamlar. kincisi, popler kltr

oulcu demokrasinin bir gstergesi olarak ele alan ve popler kltr

eletirisiz bir biimde kabul eden yaklamlar. ncs, popler kltr

mlkiyet ilkileri ve kltr retimi iinde ele alan yaklamlar. zellikle bu

yaklamn Frankfurt Ekol ( Eletirel Teori) tarafndan benimsenen yaklam

tarz olduunu belirtmekte fayda vardr5.

Eletirel Teori, Marxist bir gelenek olarak, Marxizmin yeniden

deerlendirilmesi ve eletirel bir balamda yorumlanmas amacna dnktr.

Eletirel Teori, faizm, burjuva toplumu, politik ekonomi, kapitalizm, n yarg,

ideoloji, aznlklar, kolektif kimlikler, bireysel kimlikler, milliyetilik, modernite,

ulus devlet, etniklik, kitle kltr ... gibi geni bir yelpaze iinde alm ve

bu konularda zgn argmanlar ileri srm bir ekoldr. Ekoln son dnem

temsilcileri, zellikle de Jrgen Habermas, kitle kltr, etniklik, modernite,

egemenlik, iktidar, aznlklar, popler milliyetilik konularnda youn eletirel

almalarda bulunmulardr6.

Ancak Eletirel Teorinin popler kltr ve popler milliyetilik zerine

ortaya koyduu argmanlar Trk sosyoloji literatrnde henz kendisine yer

bulabilmi deildir. Milliyetilik Trk sosyoloji literatrnde olduka geni birbiimde incelenmi bir konudur ve son dnemlerde Trkiye ve Dnyada

yaanan gelimelerin nda milliyetiliin ykseliide dile getirilmektedir

ancak yine de henz popler milliyetilik olgusunun ayrntl bir analizinin

yapldn sylemek mmkn deildir.

5

Nazife GNGR, Popler Kltr ve ktidar-Popler Kltr zerine Kuramsal ncelemeler,(Ankara,1999), 44-48.6 Sezgin KIZILELK, Sosyal Bilimleri Yeniden Yaplandrmak, (Ankara, 2004),101-115.


9/80

Tez almamzn amac daha nceki satrlarda belirtiimiz zere

kreselleme ve yerelleme kskacnda kalan ulus devletler ierisinde

yeniden poplerleen milliyetiliin incelenmesidir. Bunu yaparken

izlediimiz yntem daha ok tarama ve deerlendirme niteliindedir. Ancak

kesin bir biimde tarama deerlendirme yntemine sadk kaldmz

syleyemeyiz. nk milliyetilik hem Bat sosyal bilim literatrnde hem de

Trk sosyal bilim literatrnde kendisine olduka geni yer bulmu bir

konudur. Bu literatrn tamamnn bir tez almasna sdrlmasnn

mmkn olmadn gz nnde tutarak kendimizi milliyetilii modernitenin

ortaya kard ve milli devletlerle birlikte gelien olgu olarak ele alan

sosyal bilimcilerin almalar ile snrlandrdk. Trkiyede milliyetilii

anlatrken ise kendimizi milliyetilii modernleme ve kltr olgularyla birlikte

aklayan sosyal bilimcilerin almalaryla snrlandrdk.

Tez konumuz popler milliyetilik olmakla beraber, dnyamzn iinde

bulunduu kaotik sreci daha iyi anlayabilmek iin milliyetiliin tarihsel

kkenlerinin de incelenmesi gerektiine inanmaktayz. Bu yzden tezimizin

birinci blmnde; milli kimlik, millet ve etnisite kavramlarn aklamaya

altk. kinci blmde; milliyetilik ve milli devlet olgularnn Avrupadan

dnyann geri kalanna yayld gereinden hareketle ulus devletlerin

Avrupada ortaya kn ve btn dnyaya yayl servenini izah etmeye

altk.

Tezimizin nc blmnde; milliyetiliin farkl corafyalarda farkl

biimlerde ve hatta ayn corafyada farkl biimlerde ortaya kabildiini

dikkate alarak Trkiyede milliyetilii ele aldk. Bu blmde Trk

milliyetiliinin tarihesini , ideolojik arka plann ve farkl Trk

milliyetiliklerini ksacas; milliyetiliin dnden bugne Trkiyedeki seyr-

seferini anlatmaya altk.


10/80

Tezimizin drdnc blmnde ise gnmzde deien milliyetilik

alglamas ve globalleme karsnda Dnyada ve Trkiyede milliyetiliin

yeniden poplerlemesinin nedenlerini ele aldk.

Bugn ulus devletler kendilerini hem ok-kltrllk ve

kresellemeye hem de yerel direnlere ve etno milliyetilie kar savunmak

zorunda kalmaktadrlar. Bu da milli kimliin her zamankinden daha

savunmac bir hal almasna ve milliyetiliin ulus devlet sathnda

poplerleerek kendini yeniden retmesine yol amaktadr. Milliyetilin

poplerleme srei btn dnyada benzer biimlerde gereklemektedir. Bu

yzden tezimizin beinci blmn Trkiyede milliyetiliin poplerlemesini

aklamaya ayrdk. Bu blmn popler kltr aralarnda popler

milliyetilik alt baln tayan ksmnda popler kltr aralar (gazeteler,

spor olaylar, kitaplar, internet, mzik, sinema, reklamlar...gibi) ile popler

milliyetiliin yeniden retimini anlatmaya altk. Bu ksmda gazete

incelemelerini yaparken muhteva analizi tekniinden faydalandk. Bilindii

zere muhteva analizi teknii bir metnin elerinin nceden belirlenmi

kategorilere gre nicel veya nitel bir biimde snflandrlmasna

dayanmaktadr. Analiz birimleri olarak kelimeler cmleler veya tm metin

seilebilir. Kelime analizi yaplrken kilit kelime seilir ve metnin ierisinde

taranr. Metin analizinde ise ierik esas alnr7. Bizde tezimizde en ok tiraj

olan be ulusal gazetede milliyetilik ile ilgili kan haber ve ke yazs

saylarn belirlerken kilit kelime olarak milliyetilii kullandk. Daha

sonrasnda verdiimiz ke yazs ve haber balklarn ise tm metnin ierikanalizini yaparak setik.

Sonu blmnde ise milliyetilie ve ulus devletlere yneltilen btn

eletirilere ramen, milliyetiliin ve ulus devletlerin amzn en nemli

siyasal kavramlar olarak varlklarn devam ettirdiklerini ve ettireceklerini

anlattk.

7 Maurice DUVERGER, Metodoloji Olarak Sosyal Bilmlere Giri, (Ankara, 1980), 144-155.


11/80

BRNC BLM

MLL KMLK VE MLLET NEDR ?

Milliyetilik sadece bir ideoloji deil ayn zamanda tarihin en eski

ayrm olan biz ve onlar ayrmnn ulus devletler ve ideolojiler andaki

karl olmutur. Bir btne (bize / millete) ait olma bilinci milletleme

srecinin ve dolaysyla ulus devletleme srecinin temel dinamiidir. Bu

bakmdan milliyetiliin tanmlanabilmesi iin ncelikle milli kimlik ve millet

kavramlarnn aklanmas gerekmektedir.

Millet tanm tartmal bir konu olarak karmza kmaktadr. Ziya

Gkalp millet, dilce, dince, ahlaka ve gzellik anlay bakmndan mterek

olan, yani ayn terbiyeyi alm fertlerden mrekkep bulunan bir topluluktur

der.8

Yusuf Akuraya gre ise millet, rk ve dilin esasen birliinden dolay

itimai vicdannda birlik hasl olmu bir cemiyeti beeriyedir.9

A. D. Smith ise milleti tarihi bir topra/lkeyi, ortak mitleri ve tarihi

bellei, kitlevi bir kamu kltrn, ortak bir ekonomiyi, ortak yasal hak ve

grevleri paylaan bir insan topluluunun ad olarak tanmlamtr.10

Benedict Andersona gre ise ulus hayal edilmi bir cemaattir. Hayal

edilmitir nk en kk ulusun yeleri bile dier yeleri tanmayacak,

onlarla tanmayacak , haklarnda hibir ey iitmeyecek ama milleti

oluturan fertlerin her birinin zihninde, toplamlarnn hayali yaamaya devam

edecektir. Andersona gre ulus snrl olarak hayal edilir nk, en mesihi

8

Ziya GKALP,Trkln Esaslar(Ankara,1972),22.9 Yusuf AKURA,Trk Yl,(stanbul,1928),291.10 A. D.SMITH,Mili Kimlik,(stanbul,1999),32.


12/80

milliyetiler bile kendi uluslarn insanln tmyle rtecek biimde hayal

etmez, esnekte olsa sonlu snrlar vardr. Ulus egemen olarak hayal edilir

nk ulusun mihenk ta egemen devlettir. Ulus bir cemaat olarak hayal

edilir nk tekinin varlna kar kendi varln koruma istei derin bir

yoldalk ve kardelik ban dourur11.

Hilmi Ziya lken tarafndan hazrlanan Sosyoloji Szlnde millet

tanm yledir: Kendi birliinden haberi olan ve kendisine ait bir topra

egemenlikle kontrol altnda tutan siyasi toplum. Milletin eitli tanmlarnn

olmasn lken, milletin yapsnn ok karmak ve unsurlarnn yer yer

deien artlara gre farkllklar gstermesiyle aklar.lkene gre rk,

iktisat, corafyac, dilci millet tanmlar tek yl, eksik ve yanltr. Milleti

kltr ve gelenek birlii olarak tanmlamak daha dorudur12.

Millet kelimesi, Avrupa siyasi tarihindeki nemine Fransz htilali ile

kavumutur. Fransz htilali unu ifade etmektedir; Eer bir devletin

vatandalar kendi toplumunun siyasi dzenini artk tasvip etmiyor ise onu

daha tatmin edici dier bir dzenle deitirme hak ve gcne sahip olmaldr.

nsan Haklar Evrensel Bildirgesinde dile getirildii zere; hakimiyet aslnda

millete aittir. Hibir fert yada teekkl sarih olarak bu kaynaa (millete)

dayanmayan bir yetkiyi kullanamaz. Btn hakimiyet aslnda millete aittir.

htilalcilerin hakimiyet aslnda millete ait derken millet tabirinden kast ettikleri

ok aktr ki aristokratlar ve hkmdarlardan ok daha fazlasdr. Millet

(natio) kelimesinin kkeni, bir aileden byk ve fakat kabile veya kavimden

kk bir topluluu ifade etmektedir. Ancak Fransz htilalinin ortaya

kard yeni slup ve yaylan yeni fikirler nda millet yeniden

tanmlanm ve milliyetilik ideolojisi gelimitir. Fransz htilalcilerine gre

millet kendi kaderini hr iradeleriyle belirleyen fertler topluluudur.13

11

Benedict ANDERSON, Hayali Cemaatler, (stanbul,2004), 20-22.12 Hilmi Ziya LKEN, Sosyoloji Szl, (stanbul,1969), 205.13 Elie KEDOURIE,Avrupada Milliyetilik,(stanbul,1971), 5-6.


13/80

zerinde birleilen bir millet tanm olmamakla birlikte btn bu farkl

tanmlamalarn dayand, millete ait birtakm nesnel unsurlar sralayabiliriz.

Bu unsurlar14 ;

1-Dil

2-Ortak bir soy

3-Ortak bir toplumsal miras / tarihi bellek ve buna bal olarak

gelecekteki yazglarnn ortak olduu duygusu

4-Snrlar belli ortak bir toprak / lke

5-Ortak bir kltr

6-Ortak bir ekonomi

7-Btn fertler iin geerli yasal hak ve grevler.

Yukarda saydmz, millete ait bu ortak unsurlar ayn zamanda milli

kimliin temel zellikleridir. Grld gibi milli kimlik ok boyutludur. Milli

kimlik ve millet birbirleriyle ilikili kltrel, teritoryal, ekonomik, yasal, siyasi

pek ok unsurdan oluan karmak yaplardr. Kendi devletlerinde ifadesini

bulsun yada bulmasn mterek paylalan anlar, mitler ve geleneklerin bir

araya getirdii topluluk fertleri arasndaki dayanma balarn gsteren bu

kavramlar devletin yasal ve brokratik nitelikli balarndan tmyle farkldr.

Milli kimlik ve millet kavramlarn yaam ve siyasette bylesine esnek ve

daimi bir g haline getiren ve kendi zelliini yitirmeksizin dier gl

ideoloji ve hareketlerle etkili birleimlere girmesini salayanda bu ok

boyutluluudur.15

Milli kimliin kkeni de en az doas kadar karmaklk arz eder.

Milletler birdenbire ortaya kmamtr. eitli toplumlarn millet olma

sreleri tarih sahnesinde farkl zamanlara denk gelmitir ve bu sreler

birbirinden farkl seyir izlemitir. Ancak millet olma srecinin ortak zellii,

etnik bilincin, mevcut siyasi corafyada dikkate alnarak bir millet tahayyl

olarak yeniden retilmesidir. Bir baka ifadeyle syleyecek olursak

14 A. D. SMITH,Milli Kimlik,a.g.e.32.15 A. D. SMITH,a.g.e.,34-35.


14/80

etnisiteden millete doru evrilen bir sre sz konusudur. Etnik kimlik modern

milli devletlerin oluumunda siyasi mcadelenin bir belirleyeni olarak

karmza kmaktadr. Bu durumda milli kimlik ve milliyetilik ideolojisinin

merkezinde yer alan kavramlardan biri olarak etnik kimlik kavramn

aklamalyz.

Etnik kelimesinin kkeni etnostur ve anlam halktr. Ancak politik

tartmalara konu olan kavramlar, szlk anlamlarndan te armlar ve

politik durularyla birlikte var olurlar. Etnisite de ayn kaderi izleyerek

gnmze ulam, halk kelimesinin masumane ifadesinin tesine gemi

ve ats altnda toplama iddiasnda olduu kesimim ortak ve zgn

karlarn dile getiren gelecek projesini de barnda tamaya balamtr.16

Etnik bir topluluun zelliklerini u ekilde sralayabiliriz 17 ;

1-Kolektif bir zel ad

2-Ortak bir soy miti

3-Paylalan tarihi anlar

4-Ortak kltr farkl klan bir yada daha fazla unsur

5-zel bir yurtla ba

6-Nfusun nemli kesimleri arasnda dayanma duygusu.

Etnik ekirdek bize milletlerin douu, biimlenii ve karakterleri

hakknda ok ey anlatr. Nitekim bir devletin etnik ekirdei ounlukla o

milletin karakter ve snrlarnekillendirir. Zira devletler milletleri oluturmakzere ou zaman tam da byle bir temel zerinde birleirler. Zamane

milletlerinin byk bir blm aslnda ok etnili olmakla yada daha dorusu

ou milli devlet ok etnili olmakla birlikte; balangta pek ou, teki etnileri

veya etnik paralar adn ve kltrel karakterini verdii bir devlete ilhak eden

yada cezp ederek kendine eken egemen bir etni etrafnda olumulardr.

Grld zere aslnda etniler ve milletler arasnda tarihi ve kavramsal

16 M. Naci BOSTANCI, Bir Kolektif Bilin Olarak Milliyetilik,(stanbul,1999),16-17.17 A. D. SMITH,Milli Kimlik,a.g.e., 42.


15/80

bakmlardan belirgin bir akma sz konusudur. Ancak yinede etnik

topluluklar bir milletin sahip olduu pek ok nitelikten yoksundurlar. Etnilerin

kendi teritoryal memleketlerinde ikamet ediyor olmalar gerekmez. Ortak bir i

blm yada ekonomik birlikte gstermeleri gerekmez. Bu nitelikler milletlere

zgdr. Manzarann teki yanna bakldnda ise milletlerin etnik evveliyat

olmakszn oluma ihtimalini de tespit etmek durumundayz. Amerika,

Arjantin, Avustralya gibi baz devletlerde, millet, ard arda dalgalar halinde

gelen gmenlerin kltrlerini bir araya getirme ynnde bir abann

neticesidir. Fakat, tarihsel bakmdan ilk milletler modern ncesi etnik

ekirdekler temelinde olumutur ve kltrel adan etkili ve gl olan bu

milletler, daha sonralar dnyann pek ok yerinde, millet kurma / oluturma

srelerine rnek tekil etmilerdir. Ayrca millet olmakla vn duyulabilecek

nemde ve lde etnik evveliyatn olmad ve etnik balarn bulank veya

uydurma olduu yerlerde bile eldeki malzemeden tarihi ve kltr olan bir

toplulukla ilgili tutarl bir mitoloji ve sembolizm yaratma ihtiyac her yerde

milli beka ve birliin koulu olarak yce bir i haline gelmitir. Etnik bir kken

olmadan millet olma sreci yarm kalrd.18

Ksacas etnik kimlikten - milli kimlie , etnisiteden -millete doru

evrilen bir tarihsel ve toplumsal sre yaanmtr. Bu yaanan srecin

ortaya kard olgu milli devlettir. Milli devletin hakim ideolojisi ise

milliyetiliktir.

18 A. D. SMITH, Milli Kimlik, a.g.e.,70-75.


16/80

KNC BLM

AVRUPADA MLLYETLK VE MLL DEVLET

Milliyetilik kavram onsekizinci yzyldan gnmze kadar geen

zaman zarfda yaadmz ulus devletler dnyasn temelinden etkileyen bir

kavram olmakla birlikte, ayn zamanda zerinde ortak bir tanma varlamam

en tartmal kavramlarn banda yer almaktadr.

Milliyetiliin doasnn karmakl milliyetiliin dnyann farkl

noktalarnda farkl biimlerde ortaya km olmasndan kaynaklanr. Bu da

milliyetilik almalar yapan sosyal bilimcilerin birbirinden farkl pek ok

milliyetilik tr tanmlamalarna yol amtr. Farkl almalarda milliyetilik

belli bir ilevine gre (rnein ulusal birlii kurmak), belli bir esine gre

(rnein ulusal dil), belli bir simgeye gre (rnein ulusal devlet) farkl

biimlerde tanmlanm, birinin milliyetilie dair ettii bir zellik dier

tanmlamada darda braklmtr19.

Duygu , emel, bilin; bunlarn hepsi millyetilii oluturan yada milli

devlete hereyin stnde deer bien milliyetilii tanmlamakta kullanlan

terimlerdir. Bununla birlikte milliyetilik kendi kaderini tayin hakkn, egemen

devletin dieri karsndaki stlnde ifade etmek iin kullanlan bir

terimdir. Hans Kohn, The idea of Nationalismde (1945) milliyetilii ilk nce

Fransa ve ngilterede ortaya kan Bat tipi milliyetilik ve daha sonra ortayakan Dou tipi milliyetilik olarak ikiye ayrmaktadr. 20.

Baz yazarlar ise milliyetiliin dalan cemaat yapsnn yerini tutan

bit din olduu zerinde durur; Hayes milliyetilii bir dine benzetir ve Bat

Avrupada ortaya kp mesafe kateden milliyetiliin modern dnyann dini

olduunu ifade eder. Hayese gre bu dinin her yerde hamisi veya bir ilah

19 Baskn ORAN, a.g.e. 1-2.20 Gordon MARSHALL, a.g.e.,504.


17/80

vardr. Bu ilah Sam amca, Boa John, Hans veya van eklinde belirir. Her

din gibi milliyetilikte sadece iradeye deil, akla, hayale ve duygulara

sesslenir21.

Louis Synder, The Meaning Of Nationalism(1964) adl kitabnda

milliyetilii, entegre edici milliyetilik (1815-1871), datc milliyetilik( 1871-

1890), saldrgan milliyetilik (1900-1945), ada milliyetilik (1945-1954)

olarak snflandrmtr22.

E.J. Hobsbawm ise milliyetilik nce kltrel, edebi bir mahiyete

sahiptir. Sonra politik aktrler tarafndan politik bir programa dntrlr.

nc ve sonuncu olarak ise kitlesel destek elde ederek iktidar oyununun

deimez bir paras halini alr23.

Avrupada milliyetiliin yaylnn servenini btn bu farkl

milliyetilik tipleri ayrmlarna ve farkl milliyetilk tannlamalarna ramen

ortak noktalardan yola katrak izah etmemiz gerekirse eer ; Tarih on

sekizinci yzyln sonuna yaklatnda farkl mecralardan gelen birikimler

kkl bir nitelik deiikliine yol aarak modern a balattlar. Aydnlanma

dncesini yaylmasyla her alanda referanslar aklieti. Newton fizii tabiat

gizeminden syrd ve aklanabilirliini gsterdi. nsan zerkleti. Byk

dinlerin Tanry merkeze alarak aklad dnya insan zerinden yeniden

tanmland. Buhar makinesi ve ardndan i blm kefedildi. Hayat

biimleri geri dnlmez biimde kkl dnmlere urad.Krdan kente doru bir g balad ve geleneksel toplum yaps zld.

Dalan cemaat yaps, nfus hareketlerinin, ulam ve iletiimin yaygnlk

kazanmasyla yerini daha byk bir toplum birimine yani millete brakt.

Demokrasinin rasyonel ve meru tek ynetim biimi olduu kanaati genel

kabul halini ald. nan farkllklarndan kaynaklanan eitsizlikler yerini laik

21

Carlton J.H. HAYES, Milliyetilik Bir Din, ev. M. iftkaya, (stanbul,1995),227-229.22 Baskn ORAN, a.g.e. (Ankara,1977), 3.23 E.J. HOBSBAWM, Milletler ve Milliyetilik, (stanbul,1993), 26-27.


18/80

dzenlemelere brakt ve dini kurumlar siyasetin dna atld. nsanlk

tarihinin en hzl dnmn yaad, yaanan btn bu dnmlerle

birlikte, modern a btnyle tanmlayan asl unsur milli devlettir.24

mparatorluklar a yerini milli devletler ana brakmtr. Milli devlet

imparatorluklarn anti-tezidir, ok yaygn bir inann aksine dini cemaatlerin

anti-tezi deildir. mparatorluklarn ve monarilerin meruiyetlerini

kaybetmeleri ile milli devlet modern an genel devlet biimi haline gelmitir.

O zaman u soruyu sormak gerekiyor: mparatorluklara meruiyet kaybettiren

nedir?

Fransz htilalinin yayd hakimiyet aslnda millete aittir prensibi esas

olarak, milletlerin kendi kaderini kendisinin tayin etme hakkn ifade eder.

Milliyetilik genel olarak, milli bir kendi kaderini tayin doktrinidir, hayatiyetini

bu kaynaktan alr. Bir milletin kendi kaderini tayin edebilmesinin arac ise milli

devlet olmutur. Tarihin hem ak hem de getirdikleri bakmndan, dnyann

yaps bir dnya devletine msaade etmemitir. Dnyann bir ok devletin

dnyas olmas gerekmitir. Din, dil ve rk ayrlklar tek bir dnya devletine

msaade etmez. Tpk fertler arasndaki miza farkllklar ve hususiyetler gibi

milli devletler arasndaki farkllklarda insanln kendini gerekletirmesinin,

gelierek, deimesinin itici gcdr.25

Milliyetilik doktrininin gelitirildii devrede Avrupa karklk iindeydi.

htilal Fransada, Krall ve geleneksellemi dzeni ykmaya muvaffakolmutu. htilalin yalnz rnek tekil etmesi ve tesiri deil ayn zamanda

aksiyon ve politikasnn dourduu huzursuzluklarda geni dalgalar halinde

Fransann dna yaylmtr. Hatrlanamayacak kadar eski basklara kar bu

iddetli isyan ve eski adetleri grltl ekilde itham, ister istemez, kuvvetli

bir sosyal basky da beraberinde getirmitir ki bu da milliyeti hareketlerin

24

Mmtazer TRKNE: Milli Devlet-Laiklilik-Demokrasi,Trkiye Gnl,29,(Temmuz-austos, 1994),39-40.25 Elie KEDOURIE, a.g.e.,20-50.


19/80

canl ve iddetli karakterini izaha kafidir. Bu hareketler grnrde

yabanclara, bakalarna ynelikti fakat ayn zamanda nesiller arasnda

geen mcadelenin gsterisini tekil ediyordu. Milliyeti hareketler

ocuklarn bir hal seferidir 26. Aldklar isimler bile yalla kar gsteri

mahiyetindedir. Gen talya, Gen Msr, Gen Trkler gibi. Bu hareketlerin

felsefesinden ve sloganlarndan syrld vakit bir ihtiyaca, bir istee karlk

geldii grlr. Bu ihtiya en basit ifadesi ile hep birlikte salam ve birbirine

ballk gsteren bir cemiyete mensup olmaktr. Dnyann yaad deiim

bu mensubiyeti vatandalk ba olarak aa karmtr. Milli devlet, btn

vatandalarna milletin bir ferdi olarak eit muameleyi vaat etmitir. 27

On dokuzuncu ve yirminci yzyllardaki milli oluumlar, ngiltere,

Fransa, spanya ve bir lde de Hollanda ile sve rneklerinden derin

biimde etkilenmitir. Bu durum bat Avrupada milli oluumlar srasnda bu

lkelerin sahip olduklar ekonomik gce yorulur. On yedinci ve on sekizinci

yzyllarda u veren byk gler olan bu devletler baht yaver gitmeyenlerin

taklit edecekleri birer model olarak grldler ve baarlarnn anahtarlar milli

formatlarnn eseri olarak deerlendirildi. ngiltere, Fransa ve bir lde de

spanya rneklerinde bu arzi bir durum deildi. Bu milletlerin gsterdikleri

grece erken gelime, idari ekonomik ve kltrel alanlardaki ardarda gelen

devrimlerle akmt. Devlet, bugn bu kadar bariz olan milli balln

kulukas olmak bakmndan, zorunlu bir koul ve matristi. Vatandalk

haklarnn yaygnlamas, lkenin uzak ksmlarn balayan bir alt yapnn

inas ve devlet snrlar boyunca devasa llere varan youn bir ileimann tesisi, giderek daha ok blge ve snf milli siyasi alann iine ekti ve

bugnlere dek uzanan gl ballk duygular uyandran ngiltereye,

Fransaya ve spanyaya dair milli topluluk imgeleri yaratt.28

26

Elie KEDOURIE, a.g.e.,87.27 Elie KEDOURIE, a.g.e.,84-93.28 A.D. SMITH, Milli Kimlik, a.g.e., 99-102


20/80

Farkl etnik topluluklarn milletlere dnmnde izledikleri rota devlet

destekliydi ve bir devletin ekirdeini oluturan yatay bir etniden yola

kyordu. Bu devlet daha merkezi brokratik bir yapya kavutuka, askeri,

mali, hukuki ve idari sreler eliyle orta snflar ve uzak diyarlar kendine

dahil etmeye alyordu. Eer farkl olan nfuslar egemen etnik ekirdein

kltrel mirasna dayanan tek bir siyasi topluluk haline getirilebilirse baarl

olmu demekti.29

Ulus devletin ortaya kabilmesi iin iki eyin birlikte ina edilmesi

gerekmitir. Bunlar lke ve ulustur. Bu iki unsurda yukardaki satrlarda

bahsedildii zere, Bat Avrupada ve feodalitenin tasfiye sreci iinde

belirmeye balam ve katalizr olarak ta iktisat i grmtr. Btn bunlarn

ortaklaa hareketi ulus devleti ortaya karrken, bu oyunun oynand

sahneyi de merkantalizm oluturmutur. Halk ulus devletin ncesinde siyasal

biimlerin hi birinde ulus haline gelememi ve ulus bilinci ortaya kmamtr.

lkeyi ise iktisat ina etmitir. yerel pazarlarn birbirine eklenmelerinin

ulaaca son nokta lkesel pazar olmu ve bu lkesel pazar taban eanl

olarak Sanayi Devriminin itici gcyle ulusu ve devleti ina etmitir. Ksacas

ulus devlet bilekesi birbirinden koparlamaz bir rntyle ulus ve devletin

hem kendilerini hem birbirlerini inas ile olumutur.30

Ulus devletin geliimi esas itibariyle ykselen burjuvazi ile birlikte

olmutur. Bu gelime ile bir taraftan daha geni bir corafya ierisinde

ekonomik btnlk salanrken ve ticareti engelleyen snrlamalar kalkarkendier taraftan szleme ve mlkiyet haklar gibi baz haklarn gvence altna

alnmas salanmtr. Birinci hususla daha geni bir alanda btnleme ye

yol alrken, ikinci hususla devlet ve hkmet gcnn snrlanmas ve baz

temel haklarn ve zgrlklerin gvence altna alnmas salanmtr.

29 A. D SMITH, Milli Kimlik, a.g.e., 11230 M. A. KILIBAY: Milliyetiliin Kimyas, Trkiye Gnl, (mart-nisan,1998),56-60.


21/80

Ulus devlet vatandalarna ekonomik refah, anayasal eitlik, kendi

kaderini tayin haklarn veren devlet ekli olarak ortaya kmtr. Daha nceki

satrlarda belirtildii zere ulus devletin ortaya k ile imparatorluklar

ann sona erii akm, imparatorluklar tarih sahnesinden ekilirken

yerlerini ulus devletlere brakmlardr. Bu deiimin ekillenmesi ise Sanayi

Devrimi, Fransz htilali, Napolyon Savalar, Avrupa sathnda yaylan

romantik milliyeti sylemler sayesinde gereklemitir.

Ulusuluk akmnn ve romantik milliyeti sylemlerin sarst

imparatorluklardan biride Osmanl mparatorluu olmu, nce Balkanlardan

kopular yaanm ardndan Birinci Dnya Savann krkledii Arap

milliyetilii ile Dou snrlarnda kopular yaanmtr. Osmanlclk,

slamclk, mmetilik, Turanclk gibi fikirlerin devletin ve milletin o gn

iinde bulunduu artlar asndan gerekletirilmesi imkansz topyalar

olduu grlnce geriye kalan tek rasyonel seenek olan Trklk fikri

hayat ve taraftar bulmutur.


22/80

NC BLM

TRKYEDE MLLYETLK

Milliyetilik ideolojisi, yeni g odaklar olarak milli devletlerin

douuna yol aarken dier taraftan da dorudan ok milletli imparatorluklar

tehdit eden bir olgu olarak ortaya kmtr. te bu sebeple Avrupadaki

gelimelerin dnda dnemeyeceimiz ok milletli Osmanl mparatorluu

da milliyetilik akmlarndan etkilenmekte gecikmemitir. Osmanl

mparatorluunda milliyetilik nce yabanc propagandas olarak ve siyasi

amalarla Hristiyan unsurlar arasnda yaylmaya balam ve Osmanl

mparatorluunun btnln tehdit eder hale gelmitir. Osmanl devlet

adamlar, Fransz htilali sonucunda yaylan ideolojik vasfl milliyetilik

cereyann, balangta, Batnn bir i problemi olarak grm ve

nemsememilerdir. Ancak ok gemeden kan i isyanlarn sonucunda, on

dokuzuncu yzylda byk deiimlere yol aacak olan, milliyetiliin gcyle

kar karya kaldlar. Bu durum karsnda, gayri mslim unsurlar arasnda

yaylan millet fikri, imparatorluktaki btn unsurlar arasndaki balar

salamlatrarak devletin daln durdurmak isteyen Osmanl aydnlarnn

dikkatini ekti.31 Ancak onlar bunu yaparken milliyetiliin ideolojik mahiyetini

grmezden geldiler. nk Batda yaylan, laik milli egemenlik prensibi ve

buna bal olarak gelien kendi kaderini tayin prensibinin olduu gibi kabul

edilmesi apak Osmanl mparatorluunun paralanmas demek olacakt.Dier taraftan Batdaki milliyetilik anlaynn temeli, belli snrlar ierisinde,

ayn dili konuan, ayn kltr paylaan ve birlikte yaama duygusuna sahip

olan bir millet kavramna dayanyordu. Halbuki ok milletli Osmanl

Devletinde byle bir millet yaps mevcut deildi. Osmanl Devletinde, toplum

dzenini oluturan mekanizmaya millet sistemi denilmekteydi.32

31 David KUSHNER, Trk Milliyetilinin Douu, ev.S.Tret-R.Erdem,(Ankara,1978),9.32 Cevdet KK, Osmanlmparatorluunda Millet Sistemi ve Tanzimat Dnemi,(Ankara,1985),13.


23/80

Ancak bu sistemde millet tabiri etnilerin deil dini gruplarn ve

cemaatlerin karl olarak kullanlyordu. Dolaysyla Osmanl Devletinin

benimsedii millet sistemi milliyetilik fikrinin yaylmasyla fonksiyonunu

yitirmeye balamtr. Nitekim imparatorluk tebasnn kendisini Ortodoks deil

de Yunan, Srp, Bulgar, vesaire olarak tanmlamaya balamas ve hatta

yzyln sonlarna doru bu kimlik bilincinin u veya bu yolla mslman

unsurlar arasnda da yaylmaya balamas Osmanl devletini kme

tehlikesiyle kar karya brakmtr.33

On dokuzuncu yzylda milliyetiliin yaylmas sadece Osmanly

deil dier imparatorluklar da tehdit eden bir gelimeydi. Bu sebeple

milliyetilik tehdidine kar imparatorluklar bir yandan askeri ve idari tedbirlere

bavururlarken, dier yandan bir imparatorluk ideolojisi gelitirmeye

almlardr.Bu balamda, Osmanlmparatorluu da Tanzimat Hareketi ile

btn unsurlarn eitliine ve dayanmac bir anlaya dayanan Osmanlclk

deolojisini gelitirmeye ve benimsetmeye allmtr. Bu hareket ile

Tanzimat liderleri ve aydnlar, Osmanl vatan ve Osmanl hanedanna

ballk temelli bir Osmanl milleti fikrini savunmulardr. Devleti kurtarmak

noktasnda siyasi bir tavr olarak da niteleyebileceimiz Osmanlclk fikri,

Gen Osmanllar tarafndan bir ideoloji olarak gelitirilmitir. Osmanlclk

fikrinin savunucularnn amac, eitli din ve milliyetlere mensup gruplar, eit

siyasi haklarla, ortak bir vatan mefhumu etrafnda, meruti bir idare iine

almakt34.

Ancak milliyetilik fikrinin hzla yayl Osmanllk duygusunu

datmaya balad. Osmanlclk fikrinin imparatorluun btnl salama

fonksiyonunu yerine getiremeyecei anlalnca Osmanlmparatorluunun

yklna kadar resmi yaklam Osmanlclk olarak kalmakla beraber hi

deilse mslman unsurlar bir arada tutabilmek amacyla slamclk

ideolojisine ynelmilerdir. zellikle II. Abdlhamit dneminde slamclk n

33 Yusuf SARINAY,Trk Milliyetiliinin Tarihi Geliimi ve Trk Ocaklar, (stanbul 1994),15-18.34 Enver Ziya KARAL,OsmanlTarihi -7. Cilt,(Ankara,1977),308-309


24/80

plana kmtr. Ancak , Osmanl mparatorluunun yaps gerei, kendi

dnemi ierisinde tutarl saylabilecek bu ideolojik araylar devleti

kurtarmaya kafi gelmemitir. nk gayr-i mslimlerden sonra,

imparatorluktaki Trklerin dndaki mslman unsurlarda ayrlma srecine

girmitir. Gayr-i mslimlerin bamszlk kazanarak devletten birer birer

ayrlmalar, imparatorluktaki Trk olmayan mslmanlarn milliyeti gayeleri

benimsemeleri ve bunun gibi nedenlerin etkisi ile imparatorluu srdrmeyi

ve kurtarmay dnen Trklerin arasnda da Trk milliyetilii domaya ve

gelimeye balamtr.35

Trk milliyetilii; slam mmetiliinden, ok milletli Osmanlcla,

oradan slamcla ve nihayet Trk milliyetilii ve vatanperverlii eklinde

kendisini gstermitir. Bu hareket Osmanl mparatorluunun eitli din ve

milliyetlerden meydana gelen kozmopolit yaps iinde bir tepki ve kendini

bulma akm olarak domu ve Trklk olarak adlandrlmtr. Dnce

tarihimizde modern manas ile millet fikrinin ortaya kmas bu fikre dayal

olarak gelien milliyetilik, Trklk hareketinin tekamlne bal olarak

meydana gelmitir36. Trk hareket Osmanlnn son dnemine, kurtulu

savamzda ve milli Trk devletinin kuruluunda hakim ideoloji olmu ve

milliyetilik Trkiye Cumhuriyetinin temel ilkelerinden biri haline almtr.

Trklk fikrinin en nemli ideolou, bir anlamda gnmz Trk

milliyetiliin fikir babas Ziya Gkalptir. Ayrca Trk devrimin dnsel

dayanaklarn aratranlar ve Kemalizme bir ideolog arayanlar en ok ZiyaGkalp zerinde durmulardr. Kimi inceleyiciler Gkalpi Trk devriminin

dn mimar olarak deerlendirirler, dahas Atatrkn Vcudumun babas

Ali Rza Efendi, heyecanlarmn babas Namk Kemal, fikirlerimin babas ise

Ziya Gkalp tir.dediini ne srmlerdir.37

35

Yusuf SARINAY, a.g.e., 18-2036 Yusuf SARINAY, a.g.e., 20-22.37erafettin TURAN, Atatrkn Dnce Yapsn Etkileyen Olaylar, Dnrler, Kitaplar, 18.


25/80

Gkalpe gre milli hareketler, Doulu halklar arasnda her halkarda

safhadan geer. Bu hareketler kltrel bir uyanla balar, daha sonra bir

siyasi hareket ekline dnr ve son olarak ta bir ekonomik program

formle eder. Bu gre uygun olarak, Gkalp modern Trk milliyetiliini

Trklkte bulmaya abalar. Trkln ykselii ile ilgili Gkalp bir ok

sebep belirtir. zellikle Mslman Trk toplumunda ortaya km geleneksel

deerlerin yok olmasna vurgu yapar. Osmanl mparatorluunun siyasi ve

kltrel olarak gerilemesi Trk aydnn zihninde yeni bir ideoloji arzusu

uyandrd. Avrupadan yaylan milliyetilik fikri ona izlemesi gereken rotay

gsterir.38

Gkalp nceleri Turanclk fikrini benimser. Ona gre:

Vatan ne Trkiyedir Trklere ne Trkistan;

Vatan byk ve mebbet bir lkedir: Turan.

Daha sonraki yllarda bu dizeler Turanclk fikrini benimseyenlerin bir iar

olmutur.39

Ziya Gkalpe gre Turan Trkler demek olduu iin, sadece Trkleri

iine alan bir birliin addr. Trklerin uzak ideali Turan nam altnda

birleen Ouzlar, Tatarlar, Krgzlar, zbekleri, Azerileri, Yakutlar, dilde,

edebiyatta, kltrde birletirmektir. Turan ideali Trkln sratle

yaylmasn salamtr. Ona gre ideal gelecein yaratcsdr. Trkl

idealin bykl noktasnda dereceye ayrr;

1) Trkiyecilik

2) Ouzculuk yahut Trkmencilik

3) Turanclk

Bugnn gereklik sahasnda yalnz Trkiyecilik vardr.40 Trkiyecilik ideali

bir milli devlet olarak Trkiye Cumhuriyetinin kurulmas ile gereklemitir.

38

Uriel HEYD, Trk Milliyetilinin Kkenleri, ev. Adem Yaln,(stanbul,2001) 116.39 Uriel HEYD, a.g.e. ,141.40 Ziya GKALP,Trkln Esaslar , 24-29.


26/80

Gkalpin Trkiyede kurulmasn istedii siyasi rejim bir milli demokrasidir. O

demokrasi ve milliyetilii birbirine yakndan balantl iki ideal olarak grr.

Ziya Gkalpe gre millet ne rki, ne kavmi, ne corafi, ne siyasi, ne de

iradi bir zmre deildir. Millet dince, dilce ve gzellik duygusu bakmndan

mterek olan yani ayn terbiyeyi alm fertlerden mrekkep bulunan bir

topluluktur. Ortak ahlak, ortak dil, ortak estetik zerinde durmu ve

Trklk fikrini bunun zerine bina etmitir.41 Ziya Gkalpin milliyetilik

anlay olduka zorlu bir milli mcadele dneminde ekillenmitir. Onun

eserleri modern Trk milliyetiliinin en nemli sorunlarndan birini aka

yanstr. Osmanl gc ve prestijinin Bat karsnda srekli zayflamasyla

olduka derinden sarslan milli kendine sayg ve kendine gvenin nasl

yeniden kazanlaca sorunu. Gkalpin retisi Gen Trkler ideolojisi ile

Atatrkn rejimi arasnda bir ba oluturmutur. Gkalp cumhuriyetilik,

laiklik, devletilik, halklk, milliyetilik, ve devrimcilik ilkeleri zerine bina

edilmi Kemalizmin temellerini atmtr.42

Trk milliyetilii milli mcadele artlar altnda domu olmasna

ramen, asla saldrgan ve etnik ayrmc olmamtr. Trkiye Cumhuriyeti

anayasalarnda da yer alan Atatrk milliyetilii sosyal bir milliyetiliktir.

Trkiye Cumhuriyetini kuran Trk halkna Trk milleti denir. Trkiye

Cumhuriyeti devleti, lkesi ve milletiyle blnmez bir btndr. Btn Trk

vatandalar eit hak ve devlere sahiptir. Atatrk millet iin u tanm

yapmaktadr: zengin bir anlar kaltna sahip bulunan, birlikte yaamakkonusunda ortak arzu ve uygun grmede samimi olan ve sahip olunan

mirasn korunmas ve devam hususunda iradeleri ortak olan insanlarn

birlemesinden meydana gelen toplulua ulus ad verilir43. Bu tanmla

41

Ziya GKALP,a.g.e., 22.42 Uriel HEYD, a.g.e.,200-203.43erafettin TURAN, a.g.e., 45.


27/80

yetinmeyen Atatrk Trk ulusunun oluumunda etken olan doal ve tarihsel

olgularyle sralamaktadr44;

1) Siyasal varlkta birlik

2) Yurt birlii

3) Dil birlii

4) Irk ve kken birlii

5) Tarihsel yaknlk

6) Ahlaksal yaknlk.

Trk milliyetiliinin cumhuriyet tarihi boyunca zerinde en fazla

tartt konu milli kltrn korunmas olmutur. Trkiye Cumhuriyetinin

kuruluunda ve Trk modernlemesinin gereklemesi hususunda rnek

alnan Avrupa medeniyeti karsnda milli kltrn korunmas gereklilii

milliyeti ideolojiyi benimseyenler arasnda yaygn bir biimde savunulmutur.

Batclk ve milliyetilik arasnda gidip gelen bu tartma Trk siyasal hayatna

damgasn vurmutur. Bu bakmdan milli kltr kavramnn zerinde durmak

gerekmektedir.

Trkiye Cumhuriyeti Devletinde kltr politikasnn kuruluundan

bugne kadar iki ana kayna olmutur. Bunlardan birincisi milliyetilik ikincisi

ise batllamadr. Ziya Gkalpin Trklemek, slamlamak ve Muasrlamak

adlarn verdii Milliyetilik, slamclk ve Batclk cereyanlar iinden

slamcln siyasi realitesi Cumhuriyetle birlikte ortadan kalkm,

Cumhuriyetilere sadece ikisi Batclk ve Milliyetilik kalmtr.45

Milliyetilik yirminci yzyln en byk siyasi realitesidir. Ayrca

Trkiyenin hususi durumu onu milliyet prensibine daha sk sarlmaya itecek

ekilde gelimitir. mparatorluun sadece dtan deil, itende yabanc

milliyet hareketleri ile yklm olmas, Trk milletinin ister istemez kendi

kaderiyle ba baa kalmas modern bir millet olmak iin salam bir milli

44erafettin TURAN, a.g.e., 4945 Erol GNGR, Dnden Bgnden Tarih Kltr ve Milliyetilik, (Ankara,1982) 97-98.


28/80

kltre dayanmak zorunluluu o devirde milliyetilii kamlayan balca

faktr olmutur. Fakat milliyetiliimizin en byk objektif temeli yeni Trk

devletini kurarken dorudan doruya millete dayanm olmamzdr. Bu

milliyetiliin hangi temellere oturtulaca ve hangi uygulamalarla

yrtlecei ise Cumhuriyet inklaplarnn kltr politikalaryla

belirlenmitir.46

Batllama ve bat medeniyeti dairesine girme problemi ise sadece

bizim deil bir ok memleketin problemi olmutur. Modern medeniyet ve

sanayi inklab nce bat memleketlerinde gelitii iin ona sonradan katlan

lkeler, ister istemez, bat memleketlerini rnek almakta ve bu yzden

kalknma, modernleme, batllama gibi kavramlar ok defa ayn manada

kullanlmaktadr. 47

Milliyeti sylemde kltr yada milli kltr kavramlar dillerden

drlmez, her milliyetilik u yada bu derecede yabanc olarak tanmlad

bir baka kltr ile bir gerilim veya mcadele iinde doar. Milli topluluu

dierleri karsnda ayrt edilebilir klan da kltrn biriciklii yada

benzemezliidir. Milliyetiler kltr nesnel anlam ile, yani doa karsndaki

bir vaziyet al, bir etkinlikler ve rnler dnyas olarak grmekle yetinmezler.

Kltr, nesnel anlam ile kabul edilmi olsa bile son tahlilde mutlaka

ruhsallatrlr ve sk bir ahlaki donanma kavuturulur. Bylelikle milliyetilik

milli olarak tanmlanan topluluun tartlmaz deerleri zerinde ykselir48.

Milli kltrler bir medeniyetin eitli manzaralarndan ibarettir. Milletler

arasnda al veri konusu olan ortak medeniyet unsurlar her milletin kendi

artlar iinde kendisine mahsus bir kimlie kavuur ve bylece her millet

medeniyeti kendi tarznda benimser. Bizim kltr dediimiz ey medeniyetin

46 Erol GNGR, Dnden Bugnden Tarih ... a.g.e., 98-99.47 Erol GNGR, Trk Kltr ve Milliyetilik, (stanbul,1976),86-87.48

Sleyman Seyfi N, Mukayeseli Sosyal Teori ve Tarih BalamndaMilliyetilik,(Ankara,2000),16-19.


29/80

cemiyetlere intikal edi tarz veya onlarca benimsenmieklidir. Ayn kltre

mensup fertlerde ve gruplarda o kltrn deerleri nasl birbirinin tpatp

benzeri olarak benimsenmiyorsa, ayn medeniyetim unsurlar da eitli

cemiyetlerde birbirinden farklekil ve muhtevalar kazanmaktadr. Bir milleti

bakan bir milletin tpks haline getirmek imkanszdr. Ancak saf kltrde

mmkn deildir. 49

Milli kltr ve yabanc kltr diye birbirinden tamamen ayr, bamsz

mevcudiyetlerden bahsetmek doru deildir. Hi bir kltr, zelliklede Trk

kltr, bakalar ile temastan ve onlarn etkisinde deimekten mstani

saylamaz. Ksaca tarihin her hangi bir annda milli kltr ve yabanc

kltrleri birbirleriyle ilk kez tanan ahslar gibi kar karya getiremeyiz.

Trk milli kltrnn yabanc kltrler karsndaki durumuna gelince, elbette

devaml mnasebette bulunduu kltrlere neler verdii ve onlardan neler

aldn dnmeliyiz. Batllama kavram hangi duygusal tavrla karlanrsa

karlansn Trkiye batllaan bir lkedir. Her eyden nce teknolojik

deimenin yaratt sosyal ve kltrel deimelerle kar karyayz. Trkiye

bu kltr karlamasnda esas olarak alc konumdadr.50

Trkiyede milliyetilik balangta bir siyasi istiklal hareketi olarak

ortaya km olmakla birlikte, bamszln kazanlmas ile birlikte bir milli

kltr hareketi haline gelmitir. Milliyetilikle milli kltr kavramlar ok yakn

kavramlar olduu iin milliyetilerin milli kltr anlaylarn belirtmekte fayda

vardr.

a) Milliyetiler, milli tarih iinde yeri olmayan kltr unsurlarnn ve

deerlerinin milli kltr iinde saylmasna taraftar grnmyorlar.

Bu gre istisna olarak sadece teknolojiyi kabul ediyorlar.

b) Milliyetiler teknolojik deimeyle birlikte mutlaka deer

deimelerinin de yaanacan kabul etmiyorlar.

49 Erol GNGR, Trk Kltr ...,a.g.e.,100-107.50 Erol GNGR, Dnden Bugnden Tarih ...,a.g.e.,157-159.


30/80

c) Milliyetiler Bat medeniyeti dndaki toplumlar kabaca bir terimle

bat d veya batl olmayan diye ayrp hepsini ayn kategoriye

sokan dncenin karsndadrlar.51

Milliyetiliin en belirgin taraf millete onu bakalarndan ayran bir milli

kimlik verme gayreti olmutur. Milliyetilerin Trkiyede bir milli kltr

yaratma ve gelitirme gayretleri Batya benzemekten ziyade yerli olan

unsurlar zerinde durmak ynnde olmutur. Fakat yerli unsurlarn ayn

zamanda tarihi unsurlar olmas ve Trkiyenin yakn zamanda bu tarih izgisi

zerinde devam etmeyi kendisi iin bir tehlike olarak grmesi onu milli kltr

alannda ikilemeye gtrmtr. Cumhuriyet kendisini imparatorluun yani

tarihinin bir anti-tezi olarak grd iin, geleneksel kltre bazen yabanc,

bazen dman bir tavr taknd. Cumhuriyetiler ayn zamanda hararetli birer

milliyeti olarak bir yandan da Trkiyede milli bir kltr kurma ve bu kltr

ada Bat kltr dzeyine tama amac gtmlerdir.52

Trk milliyetiliinin kavramsal olarak ortaya kndan bu tarafa nde

gelen teorisyenlerine baktmzda Ziya Gkalpten Mmtaz Turhan ve Erol

Gngre uzanan dnce izgisi, bir modernleme anlayn

yanstmaktadr. Buradaki modernleme anlaynn ulus devlet yapsn

savunduunu ve ayn zamanda kyl toplumsal yapnn, kalknm, kentli bir

sanayi toplum yapsna dntrlmesini amaladn gryoruz. Milliyetilik

anlayna gre, byle bir deiimi gerekletirirken, modernleirken, kendi

geleneinden, kltr ve inancndan beslenilmelidir. Ayrca modernlemetepeden inmeci olmamal serbest kltr deimeleri olarak anlalmal

halkn deer alanlarna olumlu bakan zgrlk bir modernleme yaklam

benimsenmeli.53

51 Erol GNGR, Dnden Bugnden Tarih ..., a.g.e.,167-168.52

Erol GNGR, a.g.e.,169-170.53 Vedat BLGN. 18 Nisan Seimleri zerine: Gelenekten Moderniteye Geiin zdm,TrkiyeGnl, 55,(Mart-Nisan,1999),5.


31/80

Trkiyede milliyetilik fikrinin geliimine nemli etkileri olan isimlerden

bir dieri ise Yusuf Akuradr. Akura grleri ile Trklk fikrine

damgasn vuran isimlerin banda gelir.

Akurann Trk tarifi yledir: Trkler dediimiz zaman Trk-Tatar

bazen Trk-Tatar-Mool diye adlandrlan birrktan gelme dilleri birbirlerine

pek yakn, tarihi hayatlar birbirine karm olan kavim ve kabilelerin

tamamn murad ediyoruz der. Ayrca Tatar, Kazan, Azeri, Krgz,

Yakut...gibi unsurlarnda Trkler tabirinin iinde olduunu belirtir.54

Akuraya gre her kavim hatta her kabile, dier kavim ve kabilelere

kar daima kendi hususiyetini duymu ve ounlukla kendi stnln

iddia etmitir. Bu duygu ve iddia milliyet fikrinin ilk balangcdr. Pek tabiki

Trklerde de mevcuttur. Fakat milliyet fikri bu duygu ve iddiann ok gelimi

bir aamasdr. Milliyet fikri, kabile ve kavmiyet fikrinin ok tesindedir.

Bugnk manasyla milliyet fikri ilk nce Batda meydana gelmitir. Milliyet

fikri bir millet meydana getirmi insan topluluklarnn bamsz bir devlet

halinde tekilatlanarak yaama hakkn ierir.55

Yusuf Akura da dneminin dier aydnlar gibi bu devlet nasl kurtulur

sorusuna yant aramtr. Bu konudaki grlerini Tarz- Siyaset adl

risalesinde dile getirmitir. Ona gre belli bal yol mmkn olabilir.

Birincisi Osmanlclk, ikincisi Panislamizm, ncs Pantrkizm.

Osmanl milleti yaratmak fikri ciddi olarak kinci Mahmut zamannda

domutur. Ali ve Fuat Paalar tarafndan benimsenmitir. Fransz htilaliyle

yaylan soy ve rktan daha ok vicdana dayal milliyet esasndan hareketle

Osmalnn bnyesindeki dili, dini, rk fakl unsurlara serbestlik ve eit

muamele ile tek bir millet haline sokmann mmkn olduuna inanyorlard.

54 Yusuf AKURA, Trkln Tarihi,(stanbul, 1998),17.55 Yusuf AKURA, a.g.e. 18.


32/80

Ancak Fransz htilalinin yayd fikirler Osmanl topraklar iinde ncelikle

gayrimslimler daha sonralar da mslmanlar arasnda ayrlma taleplerine

yol at ve Osmanl milleti siyasetinin mmkn olmad grld.56

Osmanl milleti siyasetinin baarszl zerine Panislamizm politikas

meydana geldi. Bu fikir hilafet makamnn Osmanlda olmasndan haraketle

ncelikle imparatorluk snrlar ierisindeki mslmanlar birarada tutmay

daha sonrada tm dnyadaki mslmanlar biraraya getirmeyi hedeflemitir.

Abdlazizin son dnemlerinde Panislamizm tabiri diplomatik konumalara

kadar yansmtr. kinci Abdlhamitte bu fikri benimseyenlerdendir. Lakin bu

fikirle Osmanl Tanzimat devrinde terkettii dini devlet fikrini yeniden

benimsemi olurdu ve vicdan fikir din rk konusunda getirilen serbestliklerin

geri alnmas devletin farkl unsurlar arasnda huzursuzluklarn yeniden su

yzne kmasna ve ayaklanmalara yol aabilirdi. Ayrca bu fikri

benimsemek Avrupada Trk dmanln arttrrd. Btn bunlara ilaveten

Trkler dndaki mslman unsurlarn arasnda milliyeti fikirlerin yaylmas

Panislamizmin de imkanszln ortaya koydu.57

Panislamizm fikrinin imkanszlnn grlmesi zerine benimsenen

fikir Pantrkizm olmutur. Irk zerine kurulmu bir Trk birliini ngren

Trklk siyaseti umumidir. Snrlar nerede Trk varsa oraya kadar uzanr.58

Yusuf Akura Tarz- Siyaset risalesinin devamnda bu siyaset

eklinin zorluklarn artlarn ve eksilerini hangi bakmlardanuygulanmalarnn mmkn olup olmadn izaha almtr. Osmanl milleti

siyasetinin mmkn olmadn, Panislamizm ve Pantrkizmin ise eitli

zorluklarnn mevcut olduunu dile getirmitir. Makaleyi kendisine yneltii

56

Yusuf AKURA, Tarz- Siyaset, (Ankara,1976),19-20.57 Yusuf AKURA, a.g.e.,21-23.58 Yusuf AKURA, a.g.e.23-24.


33/80

Mslmanlk, Trklk siyasetlerinden hangisi Osmanl Devleti iin daha

yararl ve kabil-i tatbiktir?sorusuyla bitiriyor. 59

Tarz- Siyaset yaynland dnemde yank bulmu dnemin fikir

adamlarndan Ali Kemal ve Ahmet Ferit bu hususta Yusuf Akuraya cevap

vermilerdir. Ali Kemal Trk slamdan, slam Trkten,Trk ve slam

Osmanllktan, Osmanll Trkten ve slamdan ayrmak, teklii e blmek

olamaz. Hayalimize gelse bile fikrimize yerleemez diyerek cevap

vermitir.60 Ahmet Ferit ise Akuray savunuyor ve Ali Kemalin cevabna

cevaben bilmem siyasi ilerde, frsatlar deerlendirmekten, daha doru,

daha faydal bir yol var mdrdiyor ve/fakat Akuradan farkl olarak izlenmesi

gereken siyasetin Osmanllk olduunu savunuyor.61

Pek tabidirki Yusuf Akura ve dnemin dier fikir adamlarnn iinde

yer ald bu ve benzeri tartmalar Birinci Dnya Sava ve hemen

sonrasnda yrtlen Kurtulu Sava ardndan Trkiye Cumhuriyeti

Devletinin bir milli devlet olarak hayat bulmasyla birlikte manasn yitirmitir.

Akura Cumhuriyet ile birlikte kesin bir biimde Trklk ideolojisini

benimsemi ve bu ynde almtr.

Trk Oca, Trk Yurdu, Trk Dernei adl kurulularla Trklk

fikrinin tekilatlanmas iin almtr. Akura Trklerin dilin Trklemesi,

hukukun Trk hukuku olmas, estetiin ve sanatn Trklemesi, ksacas Trk

kltrnn yabanc unsurlardan ve etkilerden kurtarlmas ve kendi asliyetini

bulmas iin almalar gerektiini savunmutur. Siyasi ve ekonomik

alanlarda da bamszln ancak milli politikalar izleyerek salanabileceini

iddia etmitir.62

59 Yusuf AKURA, Tarz..., a.g.e.,24-36.60

Yusuf AKURA. a.g.e.,37.61 Yusuf AKURA, a.g.e.,55.62 Yusuf AKURA, Trkln Tarihi, a.g.e.165-164.


34/80

Yusuf Akurann Trk milliyetilii iin nemi dogmatizmi reddeden

gl bir eletirel kimlie sahip olmasndan kaynaklanr. Akura dnya

sahnesine yeni toplumsal, ekonomik ve siyasal glerin ktn kavram ve

Trk toplumunun er yada ge bu glerle kar karya geleceini

grmtr.63

Trk milliyetiliinin farkl tezahrlerinden bir dieri memleketciliktir.

Memleketcilik grn benimseyenler milliyetilik ufkunu Trkiye ile snrl

tutmulardr. Memleketciler Anadoluyu Trk kltrnn asl kayna olarak

grmtr. Bu fikrin nemli temsilcilerinden Ziyaeddin Fahri Fndkolu

Gkalpin fikirlerini yeniden yorumlayarak Cumhuriyet dneminin toplumsal

hareketlerini bu gzle incelemitir.64

Memleketcilik akmnn bir dier nemli temsilcisi Remzi Ouz Arktr.

Remzi Ouz Ark heyecanl ve takn mizac yznden ok defa yanl

anlalm, rk, Turanc diye tannmtr. Ancak ona gre insanlk idealine

ulamann yolu vatan sevgisinden gemektedir. En nemli eseri olan deal vedeoloji adl kitabnda btn ideolojilerin stnde millet ideolojisinin

bulunduunu ve bu ideolojinin insanlk ideali ile atmadn ifade etmitir.

Osmanlclk, Turanclk, slamclk ideolojilerini ana vatan ihmal ettikleri iin

eletirir. Trk milliyetiliinin douunu Kuva-i milliye ile balatanlara katlr.

Ona gre milliyetiliin ideali Trkiye olmaldr.65

Trkiyede milliyetiliin muhafazakar kanad

n

n en nemlitemsilcisilerinden biri ise Nurettin Topudur. Nurettin Topu memleketciler

yada Anadolucular olarak adlandrabileceimiz milliyeti akmn muhafazakar

kanadnda yer alan bir isimdir.

Nurettin Topu, Turanclar ruhu milliyetilikten uzaklaarak maddeci

milliyetilii benimsedikleri ynnde eletirir. Ziya Gkalpin mmetilikten

63

Franois GEORGEON, Trk Milliyetiliinin Kkenleri, ev. Alev Er, (Ankara,1986),112-114.64 Hilmi Ziya LKEN, Trkiyede ada Dnce Tarihi Cilt II, (stanbul,1966),796-804.65 Hilmi Ziya LKEN, a.g.e.,809-813.


35/80

milliyetilie gei diye adlandrd Turanclk hareketi Nurettin Topuya

gre aslnda ruhu milliyetilikten uzaklaarak maddeci milliyetilie gei

ynnde atlan ilk admdr. Turanclarn soyu milletle kartrdklarn syler

ve Ziya Gkalp ve takipilerinin hayalci olduklarn dnr. Ona gre

Turanclar Anadoluda bugnk ruhumuzu kazanmadan nce Orta Asyadan

sahip olduumuz geleneklere ve soy esasna dayanan bir milliyetilik

iddiasn yaatyorlar ve bu nedenle Anadoluculuun gereki ve ruhu

milliyetiliine maddeci ve topist bir milliyetilikle kar koyuyorlar.66

Nurettin Topu slamclar ise bu memleket ocuununu yetitiren

emek ve topran hakkn inkar ettilerdiyerek eletirir. slamclarn, corafya

ve iktisadn millet varlnn iskeleti olduunu, islamn ise ona hayat veren ruh

olduunu gzden kardklarn iddia eder ve bu adan slamclar eletirir.67

Nurettin Topu kendisini Anadolucu olarak tanmlar. Anadolucularn

soydan ve vatandan kaan slamclardan ve yine vatandan uzaklaan

Turanclardan farkl olarak islamn Anadolu toprann ayrlmaz bir paras

olduunu bilerek ve dikkate alarak bir milliyetilik gelitirdiklerini savunur.

Anadolucular gerek milliyetiliimizi bin yllk tarihimizden kararak onun

kalbine islam koydular68 der.

Topuya gre Trk milliyetilinin dayanmas gereken esaslarunlar

olmaldr:

1-Milletin dini, islam dinidir.

2-Byk vatan, Anadolu topradr.

3-Soyumuz, Ouzlarn Anadolunun bin yllk tarihi iinde eriyip asln

kaybetmeyen Trk soyudur.

4-Dilimiz bu lkede yzyllar boyunca devam eden tarihi olgunlama

ile varlk kazanan kendine zg ve zengin Trk dilidir.

66

Nurettin TOPU, Milliyetiliimizin Esaslar., (stanbul,1978),33-43.67 Nurettin TOPU, a.g.e.34-42.68 Nurettin TOPU, a.g.e.,35.


36/80

5-Devlet, merkeziyeti, otoriteli, mesuliyetli devlettir.

6-ktisadi sistemimiz halkn ihtiyalarn karlayan, her ferdi i ahlak

ile seferber eden ruhu sosyalist sistemdir. 69

Trk milliyetilii balangcndan gnmze dein ok renkli bir

yelpazeye sahip olmutur. Bu eitliliin nedenleri arasnda Trk

milliyetiliinin, imparatorluk gemii ve ardndan verilen milli mcadele ve

sonrasnda kurulan niter milli devlet olma sreci iinde gelimesi ve bu

srecin ayn anda toplumun modernlemesi ve demokratiklemesi gibi

sorunlar da ierisinde barndryor olmasndan sz edilebilir. Ancak Trk

milliyetiliinin eitli tezahrlerini oluturan bu farkl grlerin bulutuu

ortak noktalarda mevcuttur.

Milliyeti bir uslubu olmasyla tannan Kaplana greTrk milliyetilii

hibir zaman saldrgan bir rklk karakterine brnmemitir. Trk

milliyetilii ayrc deil birletirici olmutur. Trkiyenin btnln esas

almtr. Trk milliyetilii her zaman bar olmutur, baka devletlerin ve

milletlerin btnln ve varln tehdit eder tutum ve hedefleri hibir

zaman olmamtr. Trk milliyetilii her dnemde sosyal olaylara kar

duyarll yksek ve canl bir fikir hareketi olmutur.70

Trk milliyetiliinin bu dinamik karakteri onun, Cumhuriyetimizin

balangcndan gnmze kadar, Trk siyasal hayatnn deimez

aktrlerinden biri olarak varln srdrmesini salamtr. Darbelerlesarslan ve kesintiye urayan Trk parlamenter demokrasisinde milliyetilik

kendisine her zaman bir yer amay baarm ve Trk siyasetinin en nemli

taraflarndan biri olarak varln devam etmitir.

70li yllarda Trk siyaset arenasnda milliyetiliin temsilcisi Alparslan

Trke nderliindeki Milliyeti Hareket Partisi ve lkc hareket olmutur.

69 Nurettin TOPU, a.g.e.,63-64.70 Mehmet KAPLAN, Byk Trkiye Ryas ,(Ankara,1969),81-95.


37/80

lkc hareketin lideri Alparslan Trkein ismine ilk olarak 1944 ylnda

Trklk davasnn sanklar arasnda rastlyoruz. Bir sre sonra serbest

braklm ve Harp Akademisini bitirmi, daha sonra Genel Kurmay ve

NATOda grev yapmtr. 1960 darbesinin dzenleyicilerinden ve Milli Birlik

Komitesinin radikal yelerindendir (bu yzden ihtilalin kudretli albay olarak

anllr). Ancak Kasm 1960ta Milli Birlik Komitesinden tasfiye edilen 14

radikal subay arasnda yer almtr ve Yeni Delhiye askeri atee olarak

gnderilmitir. lkeye dndkten sonra 1965te Cumhuriyeti Kyl Millet

Partisinin bakanlna gemi ksa bir sre sonra partinin ismini Milliyeti

Hareket Partisi olarak deitirmitir.71 Bu tarihten sonra MHP Trk

siyasetinde milliyeti sylemin merkezi olmutur. Milliyeti hareketin

sembolleri bozkurt, hilal ve lkc kavramlardr. Milliyeti hareket

balangta Nihal Atsz ve Necdet Sancar gibi isimlerinde etkisiyleTrk-

Turanc izgiden beslenmitir. Alparslan Trke tarafndan kaleme alnan

Dokuz Ikn kayna ise Kemalist ilkelerdir Dokuz Ik doktrininde yer alan

ilkeler unlardr: 1-milliyetilik, 2-lkclk, 3-ahlaklk, 4-toplumculuk,

5-ilimcilik, 6-hrriyetilik, 7-kylclk, 8-gelimecilik ve halklk,

9-endstricilik ve teknikiliktir72. 1970 1980 arasnda MHP dnemin siyasi

koullarnnda etkisiyle daha muhafazakar bir sylem benimsemi milliyeti

sylemine islami motifleride eklemitir. Bu durum Nihal Atsz ve takipilerinin

hareketten ayrlmalaryla sonulanmtr.1975 ylnda MHP Sleyman

Demirel bakanlndaki Milliyeti Cephe hkmetlerinde yer alm bu

hkmetlerde Alparslan Trkete devlet bakanl ve babakan yardmcl

yapmtr. Bu yllarda artan toplumsal iddet olaylarndan ve yaanan siyasalkutuplamalardan MHP ve lkc harekette etkilenmi. Partinin genlik

kollar olan lk Ocaklar mensuplar bu dnende yaanan renci

olaylarnda yer almtr. Yaanan bu siyasal kutuplama ve iddet olgusu

1980 askeri mdahalesiyle sonulanmtr. Darbeyle yasaklanan liderler

arasnda Trkete yer alr. lk Ocaklar mensuplar ve MHPnin st dzey

71

Erik Jan ZRCHER, Modernleen Trkiyenin Tarihi, ev. Y.S.GNEN (stanbul,2002),486-487.

72 Alparslan TRKE, Yeni Ufuklara Doru, (stanbul, 1995), 19.


38/80

yneticileride tutuklanmtr. Eski siyasetilere haklarn geri veren 6 Eyll

1987 halk oylamasyla birlikte yasaklanan dier siyasetilerle birlikte

Alparslan Trkete siyasete geri dnmtr ve lmne kadar milliyeti

hareketin liderliini srdrmtr73. 1990l ylardan sonra zall yllarn

getirdii liberal ortamnda etkisiyle MHPnin muhafazakar sylemide

deimi, islami motiflerden byk lde vazgemi ve yeniden Turanc

sicilini canlandrc politikalara ynelmitir. Bu arada milliyeti evreler

arasnda dinsel ve dinsel olmayan milliyetilk tartmalar yeniden alevlenmi,

islamc milliyetilik akmn temsilcisi olan ve MHPden kopan lk Ocaklar

Genel Bakan Muhsin Yazcolu Byk Birlik Partisini kurmutur. MHPde

dinsel sylemin hayli kabul grd dnemlerde bile radikal bulunan Seyid

Ahmet Arvasinin din ve milliyetilik arasnda ba kurduu Trk-slam lks

Byk Birlik Partisi ve ona bal Nizam- Alem Ocaklarnn hakim ideolojisi

olarak belirlenmitir. te yandan MHP ve ona bal lk Ocaklarnda islami

sylem gerilemitir. Alparslan Trkein lm sonrasnda MHP liderliine

seilen Devlet Baheli partinin milliyeti sylemini devam etirmi ve/fakat

daha lml, daha uzlamac ve demokratik bir siyaset izlemitir ve toplumsal

dinamikleri daha fazla gz nnde tutan MHP ,dnemin koullarnnda

etkisiyle, 18 Nisan 1999 seimlerinde artc bir patlama gerekletirerek

ikinci parti konumunda iktidar orta olmutur74. DSP-MHP-ANAP koalisyonu

halkn beklentilerine cevap verememi olmas, bu koalisyon dneminde

yaanan ekonomik kriz, uzun yllardr koalisyon hkmetleri nedeniyle

yaanan siyasi istikrarszllar gibi pekok nedenin biraraya gelmesi

sonucunda 3 Kasm 2002de yaplan seimlerde halk tepkisini kzgnlk ve

tasfiye olarak ortaya koymu Trk siyasetinin merkezinde yer alan dier

partilerle birlikte MHPde barajn altna inmitir. Ancak oy oranndaki bu

d milliyetiliin poplerliini yitirmesinden deil ynetsel baarszlktan

kaynaklanmtr.

73 Alparslan TRKE, Bunalmdan k Yolu, (stanbul,1996),7-8.74 Sleyman Seyfi N, Mukayeseli Sosyal Teori..., a.g.e.,149.


39/80

Bugn gelinen noktada ise hem Trkiye hem de dnyada yaanan

deiimler ve dnmler milliyetiliin baka bir biimde alglanmasyla

sonulanmtr. ki kutuplu dnyann zlmesi ve globalleme olgusunun

yaygnlamas sonucunda bugnn dnyasnda politik literatr, artk, mikro

milliyetiliklerden bahsetmektedir. Yine bu balamda Trk milliyetiliinin de

toplumsal duyarllklar deimitir. Bugn, artk, milli devletler kendilerini

hem mikro milliyetiliklere hem de kreselleen dnyaya kar savunmaya

gemilerdir. Bir baka deile ulusal kendini, hem makroya hem de mikroya,

yani, hem kresele hem de yerele kar savunmak zorundadr. Tezimizin

bundan sonraki blmnde kreselleen dnya karsnda deien

milliyetilik alglamas aklanmayaallacaktr.


40/80

DRDNC BLM

GNMZDE DEEN MLLYETLK ALGILAMASI VE

GLOBALLEME KARISINDA POPLER MLLYETLK

Milliyetilik son demlerini mi yayor; 1990lardan bu yana kabar can

havliyle yapt son bir atak m? Tarihin sonunun75 geldiini dnenler

modernlemenin bir rn olan milliyetiliin ve milli devletlerin sona

ermesini bekliyorlar. Ne var ki milli devlet ve milliyetilik sadece modernliin

bir bileeni deil, modernlik sonrasna da devreden bir gereklik. Dolaysyla

Milliyetiliin bitiinden / yitiinden deil yeni bir eklemlenmesinden sz

etmek daha doru olur76 .

Gnmz dnyasna baktmzda aka gryoruzki; her milleti

muayyen bir lke iinde snrlandrdn iddia eden tabi hudutlar milletler

aras bar kendiliinden salayamyor. Milliyeti hrslarn en ok alevlendii

kark blgelerde grld zere bir ie yaramyor. Kendi kaderini tayin

prensibinin tatbiki neticesinde kurulan devletler en az yerlerini aldklar

imparatorluklar kadar kark blgeler ve anormalliklerle doludurlar.77 te

yandan 1990lardan bu yana, bilimsel ve politik platformlarn en gzde

tartma konusu olarak kreselleme kavramnn ne ktn gryoruz.

Dizginlenmemi bir kresellemenin milli deerler ve milli devletler zerinde

yaratt tahribat ve erozyon aikar bir biimde karmzda duruyor. Ulusdevletler kendini yerel olana ve kresel olana kar savunmak zorunda

kalyor. Milliyetilik kendisini mikroya ve makroya kar yeniden

konumlandrp, yeniden tanmlyor.

75

Francis Fukuyama The End Of History,The National Interest,16,1(1989)76 Tanl BORA,Milliyetiliin Kara Bahar, (stanbul,1995),13.77 Elie KEDOURIE, a.g.e.117-118.


41/80

Bize durmakszn iinde yaadmz krenin daha kk ve daha

bileik bir hale geldii hatrlatlyor. Her yerde ekonomiler ve toplumlar

arasnda daha sk balar oluturuluyor ve eskiden bamsz olan devletler ve

milletler, karmak bir devletler aras rgtler ve dzenlemeler a ile

kuatlarak uluslararas dzene dahil ediliyor. Dnyann her kesinde etnik

gemiler yeniden gndeme getiriliyor. Eski kltrler paralanarak yeni bir

biime sokuluyor. Tm dnyada insanlk teknoloji arkna kaplm ve kitle

iletiimiyle kuatlm durumda. Dier taraftan ise etnik milliyetiliklerin, dinsel

fundamentalizmlerin ve grup antogonizmalarnn yeniden douuna tanklk

ediyoruz. zerlik ve ayrlma hedefli etnik protestolar, milli irredantizm

savalar her yerde patlak veriyor ve etnik kimlikler son derece hassas

siyasal meseleler olmaya devam ediyor.78

Bir dnya sreci olarak kresellemenin sonular kendisini kltrel,

ekonomik, siyasal alanlarda hissettiriyor. Kresel kitle kltr olgusuna daha

yakndan baktmzda gryoruzki bu olgunun ne kan zelliklerinden ilki

kresel kitle kltrnn Bat merkezli olmaya devam etmesidir. Yani, Bat

teknolojisi, sermayenin younlamas (tekellemesi), tekniklerin

younlamas, Bat toplumlarnda gelimi emein younlamas ve Bat

toplumlarnn ykleri ve grsellii: Bunlar kresel kitle kltrnn de

ynlendirici kayna olmaya devam ediyor. Bu anlamda kresel kitle kltr

Bat merkezlidir ve daima ngilizce konuur. Kresel kitle kltrnn ikinci en

nemli zellii ise kendine zg trdeletirme biimidir. Farkllklar

zmseyerek daha byk ve hereyi kapsayan ve aslnda Amerikan tarz biranlay olan bir erevenin iine yerletirmek istemektedir. Yani srekli daha

fazla younlaan kltr ve dier sermaye biimlerinde yer edinmitir. Ama

artk , ancak yerel sermayeler araclyla, dier siyasal ve ekonomik

sekinlerin yannda ve onlarla ibirlii iinde hkm srebileceini anlam

olan bir sermaye biimidir. Onlar silip atmaya kalkmaz; onlarn aracl ile

iler. Bir yandan kreselleme erevesini ayakta tutarken te yandan

78 A.D.SMITH,Kreselleme anda Milliyetilik, ev. Derya Kmrc, (stanbul,2002),xv-xx.


42/80

sistemin polisliini yapar. Yani bugn artk, kresel ekonomik ve kltrel g

okuluslu ama merkezsiz olarak ayakta kalabileceini anlam durumdadr.79

Daha akas toplumsal ve ekonomik rgtlenmelerin merkezsizletirilmi

biimleri kresellemeye hizmet etmektedir. Bir baka ifade ile syleyecek

olursak ulus devletin snrlar kresel ekonomik ve kltrel rgtlenmeler

tarafndan alrken dier yandan etnik farkllklarn alt sklkla ve zenle

izilerek ulus devletin snrlar andrlmaktadr. Farkllklarn altnn bu denli

kaln kalemlerle iziliyor olmasnn sebebi, ulus devletleme srecini karm

olan bu etnik unsurlarn ulus devletlerin zerindeki etkisi ne derece az yada

ok- olursa olsun, kresel gler karsnda etkili olduklarn sylemenin pek

de mmkn olmad gereidir. Yerele dn genellikle, kendisinin kresele

bir tepki olarak doduunu iddia etse de farkllklarn kresel g iin bir

nemi yoktur.

Kresellemenin hakim syleminin, milliyetiliin anakronikletii

tespitini ierdiini, dnyann uluslar st veya milli devletler st

rgtlenmelere yneldii bu nedenle millet ve milli devlet baznda titizlenme

devrinin getii savna dayandn gryoruz. Yaanan milliyeti kabarma

tekdir ediliyor. Ancak milli devlet ideolojisi zlp klasik milliyetiliin

dlanmasyla toplumda oluacak kimlik ve aidiyet a nasl ve neyle

kapanacak?80 Globalleme ve refakatisi etniklik bu a kapamaya yeter

mi? Farkl milli devletler eilimine kar, tek dnya eilimi ile tek millet

eilimine kar her milli devlette farkl etnik gruplar eilimi...Bu zorlamann

ulus devleti ve onunla balantl olarak milli kimliin erozyonuna yol at birgerek. Ama bu gerek ulus devletin tarih sahnesinden ekildii anlamna

gelmiyor81. Ulus devletler hala dnya dzeninin en rasyonel aktrleri olarak

varlklarn devam ettiriyorlar. Sadece mili devlet ve klasik milliyetiliin biz ve

onlar ayrmnn farkllatn, ulus devletin kendini yerelin zmleyici ve

79 Stuart HALL: Yerel ve Kresel:Kreselleme ve Etniklik,Kreselleme ve Dnya

Sistemi,Der.Anthony D. King, ev. S.H. Tuncel,(stanbul,!998),48-55.80 Tanl BORA, a.g.e., 2381 Stuart HALL, a.g.m., 46-47


43/80

globalin anonimletirici ve kozmopolitletirici etkilerine kar savunur hale

geldiini gryoruz.

Yirmi birinci yzyln banda, yeni dnya dzeni/ kreselleme; insan

haklarna sayg, piyasa ekonomisine mutlak sadakat, kresel bar ve istikrar

anlamna gelmektedir. Bu deerleri kabul etmeyen lkelerin ve anlaylarn

kreselleme sreci dnda kalaca, daha dorusu dna itilecei

dncesi kresel resmi ideolojinin ana meyyidesi olarak savunulmaktadr.

Bu kavram ve deerlerin yerkrenin kuzeybatsnn gelenek ve karlarndan

mlhem olmas bir yana stnlnn ve evrenselliinin de mutlak bir veri

olarak kabul edilmesi istenmektedir. Kreselleme olgusu bu haliyle ister

istemez bir kresel totaliter ideolojiye dnme eilimini iinde

barndrmaktadr. Dnyann bugn iinde bulunduu hal ise bize yeni dnya

adna sylenen parlak szler ve yrtlen politikalarn adil ve yaanlabilir bir

dnya idealinden ok uzakta kaldn gstermektedir. zellikle son yllarda

yaanan kanl gelimeler iyi ambalajlanm btn sylemlerin aksine,

kresellemenin bat dnyas iin daha gl bir refah ve gvenlik sistemi

oluturma srecine hizmet ettii gereini gzler nne sermektedir. 82

Yirmi birinci yzyl banda uluslararas ilikiler sistematiinin daha

karmak bir nitelik kazanmas ile kreselleme arasnda organik bir ban

bulunduu dorudur. zellikle ABDnin genelde ise Batnn ekonomik ve

ideolojik alanlarda zafer ilan etmesi potansiyel rakiplerin grece zayfl

kresel hegomanyann biimini ve ynn belirlemitir. Milletleraras siviltoplum rgtleri ve sermaye devlet d aktrler olarak kreselleme

srecinin bir paras olmulardr. Ancak yaanan bu deiime ramen milli

devletler kreselleme karsnda kendilerini yeniden reterek hayatiyetlerini

srdrmeye devam etmiler / ediyorlar. Etki alan giderek byyen kresel

sorunlar ve amazlar devletler aras ibirliini daha da stratejik ve zorunlu

hale getirmi bulunmaktadr. Bu adan bakldnda grlyor ki milli

82 Esat Z: 21. yyda Milli Devlet, Kreselleme ve Trk Milliyetilii, Modern Trkiyede SiyasiDnce , cilt 4, ( stanbul, 2002), 753-754.


44/80

devletlerin nemi daha ok artmaktadr. Eer her etnik toplulua bir devlet

rtkanl kresellemenin mimarlar durumundakilerin yeni aa ilikin

resmi sloganlar ise, bu kresel istikrara, demokrasiye ve insanla deil

kresel kaosa ve toplumsal kargaaya hizmet eder. Byle bir yaklam ile

kresel sorunlarla baa kmak mmkn deildir.83

Kresel sermaye ve finans sistemi nndeki milli ve insani

duyarllklarn olabildiince kaldrlmasn talep etmekle, kresel imtiyazlar

an srekli geniletmek istemektedir. Bu durumda temel kalknma sorununu

aamam lkeler, yabanc yatrm ve sermaye ihtiyac ile milli ve sosyal

duyarllklar arasnda skp kalmaktadr. Kresel sermayenin kazand

etkinlik bu sermaye snfnn son tahlilde belirli lkelere ait olduu gereini

deitirmedii gibi, milli devlet olgusunu da geersiz klmamaktadr. Bu

kresellemenin iinde barndrd paradokslardan biridir. Milli devletlerin

egemenlik haklarn zellikle son yllarda daha ok paylamak ve bir lde

blgesel organizasyonlara devretmek zorunda kaldklarn sylenebilir.

Demokrasi meselesini dorudan milli devlet leinde ele aldmzda

grlyor ki devletin ekonomik ve siyasi alana ait egemenlik haklarnn bir

ksmndan vazgemesi yada yaptrm yeteneini kaybetmesi, aslnda milletin

siyasi varl ve etkinliinin gerilemesi ile edeer bir nitelie sahiptir. Millet

d kurulularn ve sermayenin tazyiki altna giren devletin, kendi halkyla d

dinamikler arasna skmas sz konusu olmaktadr. Kreselleme srecinin

mevcut ileyi biimi gelimekte olan lkelerin demokratik rejimlerini

pekitirme ve kreselleme srecine dahil olmalarn zorlatrmaktadr.Adalet ve dayanma gibi deerlerden uzak bir kresel dzen ile batnn

demokrasi ihrac ve bireysel insan haklar talebi arasnda evrensel bir eliki

vardr. Daha fazla demokrasi vaadi, dnya barnn pamuk ipliine bal

olduunun yaanan gelimeler nda hemen hemen her gn yeniden

ispatlanmas karsnda bir vaat olarak kalmaktan teye gemediinden

kresellemenin bir dier paradoksu olarak karmzda durmaktadr.84

83 Esat Z, a.g.m., 255-256.84 Esat Z, a.g.m., 256-257.


45/80

Globalleme esasen Bat-d toplumlar daha derinden ilgilendiren ve

etkileyen bir srece atfda bulunmaktadr. Bu sre ok boyutludur. Bu

boyutlardan birincisi; Neo-liberalizmin yn verdii ideolojik bir

kavramlatrmay ifade eder. Buna gre, globalleme dnyay tek bir pazar

erevesinde birletirmenin tesinde, dnyann kendisini, bizatihi, pazar, yani

btn an ve noktalarnda sadece piyasa kurallarnn geerli olduu bir varlk

alanna dntrmeye ynelik bir nitelik tar. Globallemi bir dnya, her

yerin pazar, hereyin pazar iin olduu , herkesin pazarda olduu bir dnya

olacaktr.85Globalleme srecinin boyutlarndan ikincisi; Globalleme ile bir

dnya toplumu anlay dorultusunda lkelerin birbirine ok boyutlu ilikiler

a iinde bal hale gelmesi hedeflenmektedir. Bu balamda dnya

toplumundan kastedilen, ulus devletlerin politik hayatlarnca belirlenemeyen

veya btnletirilemeyen sosyal ilikilerdir. Sz konusu ilikiler dnya

toplumunun birliksiz bir okluk olarak yeniden inasn salamann aralar

olarak dnlmektedir. Globalleme srecinin nc boyutu ise; Politika ve

sivil toplum alanlarndaki srelerin artk ulus devletler tarafndan deil ulus

ar aktrler tarafndan ynetilir hale gelmesini ieren boyuttur. 86

ok boyutlu bir sre olan globallemenin yaratt etkileri; bireysel

kimliklerin patlamas ve politiklemesi, bireylerin davran kalplarn global bir

perspektife ve global bir kltre gre ayarlamasna ynelik dayatmalarn

belirmesi, merkezi kurum ve yaplarn etkisinin ve neminin giderek azalmas,

yerel kurumlarn etkisinin ve neminin artmas olarak belirtebiliriz. Bu etkileri

aracl ile globalleme, kltrel dnyay simgeleyen ulus ve politik dnyay

simgeleyen devlet arasndaki gl ba giderek paralamaktadr.87

85 Kadir ANGIZBAY: Globalleme ve Kamusal Alan,Global ve Yerel Eksende Trkiye, Der. AliYaar SARIBAY, E. Fuat KEYMAN,( Ankara,2000),140-143.86Ali Yaar SARIBAY,Global Bir Bakla Politik Sosyoloji, (Ankara,2000),102.87

Ali Yaar SARIBAY, a.g.e.,102-103


46/80

Globalleme ve ulus devlet arasndaki kriz u be durumu iermektedir.

Birincisi; Globallemeye gre etnik politik iktidarn alan artk ulusal

hkmetler olarak kabul edilemez. Bu iktidarn ,ulusal, blgesel, ve

uluslararas dzeylerde fakl gler ve failler tarafndan paylalmas

gerekmektedir. kincisi; Politik kader birlii fikri, artk , sadece bir ulus devletin

snrlar iinde anlama sahip deildir. Gnmzde politik topluluklarn kader

birliinin erevesini, karmak ekonomik, rgtsel, kltrel sreler ve

yaplar belirlemektedir. ncs; Resmi devlet otoritesi ile blgesel ve

global dzeylerde politik ve ekonomik sistemlerin fiili pratikleri ve yaplar

arasnda giderek byyen kopukluklar meydana gelmitir. Bu kopukluun

iaret ettii en nemli nokta, global sistem ierisinde ulus devlet

ynetimlerinin kendi yurttalar iin en doru ve en uygun politikalar

uygulayabilecek olan tek merci olmaktan karlmasdr. Drdncs; Ulusal

egemenliin tamamen ortadan kalktn sylemek mmkn deildir. Ancak,

bununla birlikte, globalleme , ulusal egemenlii , nemli alanlarda ve

blgelerde apraz sadakat balar, haklarn ve grevlerin atan yorumlar,

birbirleriyle balantl yasal dzenlemeler ve otorite yaplaryla makro

dzeyde dnme zorlamaktadr. Beincisi; Snr problemleri de

globalleme balamnda dnlmesi gereken nemli bir husus olarak

kendini gstermektedir. Ulus devletin fizik gcne dayanan bir yaklamla

snr problemlerini zmeye almas global aktrler tarafndan uygun

grlmemektedir. .88

Gl devletlerin sadece kendi halklar iin deil bakalar iindekararlar ald ve ulus ar aktr ve glerin ulus devletin snrlarn deiik

yollarla at bir dnyada kimin kime kar ve hangi temelde sorumlu olaca

sorusunun henz makul bir cevab bulunabilmi deildir.

Globallemeden bahsederken sadece ulus devleti gerileten bir sreci

tanmlamyoruz. Ayn zamanda bir politik-ideolojik eilimden de sz ediyoruz.

88 Ali Yaar SARIBAY, ag.e., 103-104.


47/80

zellikle bat d toplumlar iin rahatsz edici derecede Batllatrma dan

veya global dzende ABDnin tek hakim g olduu gz nne alndnda

Amerikanlatrma dan sz ediyoruz.89 Tabi bu arada globallemenin

barnda tad yerellemenin yol at tam aksi yndeki gelimeleri

grmezden gelemeyiz. Dnya kresellemenin getirdii trdelemenin yan

sra yerellemenin yol at , kltrel farkllama, kltrel derinleme veya

kltrel karmaa ile kar karyadr. 90

Globalleme modernitenin ulusal boyuta verdii ayrcalkl konumu

sarsmakta, global-yerel etkileim anda kimlik ve fark taleplerini kamusal

alana tamakta, devlet toplum ilikilerinin karmak ve ok boyutlu bir nitelik

kazanmasna ve bu balamda ulus devletin bir meruiyet krizi ile kar

karya kalmasna yol amaktadr. Globalleme ve ok-kltrllk

srelerinin siyasetin balamn ulus devletin dna/tesine tamasyla

yaratt bu krize kar liberal demokrasinin nerdii zmlerden biride

anayasal vatandalk kavram olmutur. Anayasal vatandalk kavram ile

hedeflenen sadece bireysel zgrlk ve haklarn korunmas ve devlet

iktidarnn demokrasi erevesinde bireyler lehine snrlandrlmas deil

ayn zamanda kltrel (etnik, dinsel, cinsel, vb...) farkllk taleplerinin kktenci

siyasal stratejilere dnmeden engellenmesini salayabilme umudu ve

ihtimalidir.91

Kresellemenin kltrleri tme gc ve hzlandrd yabanclama

olgusu ile yerelleme-kreselleme kskacnn yarataca riskler, yolaabilecei muhtemel tehlikeler kresellemenin bir amazdr. Kreselleme

srecinin yaratt toplumsal ve kltrel alt-st olu karsnda verilebilecek

en anlaml ve evrensel yant milli kltr ve milli kimlik kavramlardr. Milli

kimlik her eyden nce bir toplumu ve devleti evrensel lekte

89 Ali Yaar SARIBAY, a.g.e., 187-189.90 Immanuel WALLERSTEIN: Ulusal ve Evrensel: Dnya Kltr Diye Birey Olabilr mi?,Kreselleme ve Dnya Sistemi, Der.A.D. KING,ev. S.H.Tuncel, (stanbul,1998),128-129.91 A.DUYGU, E.F.KEYMAN: Globaleme Anayasallk ve Trkiyede Vatandalk Tartmas,Global ve Yerel Eksende Trkiye, Der. E.F.Keyman,A.Y.Sarbay,(Ankara,2000)171-177.


48/80

tanmlayabilmenin ve temsil edilebilmesinin hali hazrdaki tek geerli n

artdr.

Grld zere kreselleme ve yerelleme olgular lkelerin

ekonomik, siyasal, toplumsal ve kltrel hayatn, daha akas, milletlerin

kaderini ilgilendirdii lde milliyetiliinde dorudan konusunu tekil

etmekte. Milli devletler, adil ve onurlu bir ibirlii zerine ina edilecek bir

kresel dzenin en anlaml yap talar olmaya devam etmekte. Milli devlet

modelinin stnl btn iddia ve eletirilerin aksine henz alm

deildir.92

92 Esat Z, a.g.e.,257-260.


49/80

BENC BLM

TRKYEDE POPLERLEEN MLLYETLK

Dnyann yaad btn bu deiimlerin ve gelimelerin pek doaldr

ki lkemizde de yansmalar olmakta, etkileri grlmektedir. Trk milliyetilii

de yirmi birinci yzyln artlar ve dinamikleri karsnda kendisini yeniden

tanmlamak ve retmek zorundadr. Trk milliyetiliinin, tezimizin nceki

blmlerinde deindiimiz, geleneksel gndemi deimitir. Eski gndeme

ilaveten, 1990lardan bu yana dnyada ve lkemizde yaanan gelimelerin

etkisiyle, Trk milliyetilerinin baka soru ve sorunlara da cevap retme

zorunluluu domutur.

1990lardan bu yana dnyada ve lkemizde yaanan gelimelerin

etkisiyle Trk milliyetiliinin duyarllk noktalar artk ne klasik anlamda bir

anti-komnizm ne de Kaf dann ardndaki soyut bir Turanclk ddr. Trk

milliyetilii Cumhuriyet tarihi boyunca karlamad derecede sahici

sorunlarla karlamaktadr. Avrupa Birliine giri konusunda yrtlen

politikalar, Kbrs meselesinin uluslararas platformlarda yaratt bunalml

durumlar, Krt milliyetilii ve terrizm.

Son ylarda hem dnyada hem de Trkiyede yaanan, vatandalk

kavram zerinde younlaan tartmalarn odanda globalleme sreleriiinde artan toplumsal hareketliliin vatanda ulus devlet ilikisi zerindeki

etkileri yatmaktadr. Etnik kimliklerin ykselii ve uluslararas g

hareketlerinin art gibi gelimelerle birlikte bir kimlik konusu olarak

vatandalk toplumsal ve siyasal gndemin konusu olmaktadr. Trkiyedeki

vatandalk tartmalar Avrupa Birliine uyum sreci iinde demokratikleme

konusu ekseninde anayasal vatandalk kavram zerinden yrtlmektedir.

Farkllk talep eden kesimlerin Krt milliyetileri, slamclar, Aleviler gibi-


50/80

siyasi ve kltrel kmelerin kimliklerinin kamusal alanda tannmasn

istemeleri anayasal vatandalk kavramn yeniden gndeme getirmitir.93

Hem Trkiyenin kendine zg koullar hem de dnyann deien

koullar erevesinde farkllk taleplerinin kamusal alana tanmas,

toplumsal kimliklerin ki bunlarn banda Krtler gelmekte- siyasal ve

toplumsal olarak tannma istekleri bir tartma alan olarak ortaya km ve

bu alan Cumhurbakan ve Babakan gibi devletin en yetkili azlar

tarafndan bile anayasal vatandalk kavram ile tanmlanmtr. Anayasal

vatandalk kavram dier btn alt kimliklerin (dinsel, cinsel, etnik, vs...)

tesinde ve stnde, kuatc, szlemeye dayal bir st kimlik olarak bu

tartmaya demokratik bir yant olarak dnlmtr.94 Bu noktada

Trkiyede yaanan bu gelimeler dorultusunda milli kimlik kavramna

yeniden bakmak gerekmektedir.

Milli kimlik sorununu ele alrken temel eksen olarak tarihselliin altn

izmeliyiz. Milli kimliklerin oluumunun temel parametrelerinden birisi tarihtir.

Toplumlarn tarihsel birikimlerinin oluturduu iki nemli zemin vardr. Bunlar

uygarlk ve kltrel yaplardr. Uygarlk ve kltrler birlikte dnrler, onlar

bir btnn farkl yzleri olarak ta grmek mmkndr. Uygarlk ve kltrn

tarihsel olarak eitli etnisite, topluluk, alt kltr gibi insan gruplarnn

zerinde ina ettii ortak paydalar onlarn milli kimliklerini oluturur.

Dolaysyla milli kimlik her hangi bir et

Populer Milliyetcilik Popular Nationalism

Documents

Transcript of Populer Milliyetcilik Popular Nationalism