Modul BDS 2- Praktikum 2012
-
Upload
mada-oktav-cakradwipa -
Category
Documents
-
view
83 -
download
4
Transcript of Modul BDS 2- Praktikum 2012
KATA PENGANTAR
Buku Panduan Praktikum Anatomi Osteologi dan Struktur Kepala-Leher ini
merupakan buku modul suplemen pembelajaran blok Basic Dental Science II Jurusan
Kedokteran Gigi Unsoed. Penyusunan buku ini bertujuan untuk memberikan penuntun
bagi mahasiswa selama mengikuti Praktikum Anatomi di Laboratorium Anatomi Jurusan
Kedokteran Umum, FKIK, Unsoed.
Materi Praktikum dibagi menjadi 5 bagian, yakni :
a. Praktikum 1 : Osteologi
b. Praktikum 2 : Kutis, Muskulus Ekspresi Wajah, dan Nervi Craniales
c. Praktikum 3 : Regio Kepala – 1
d. Praktikum 4 : Regio Kepala – 2
e. Praktikum 5 : Struktur Leher dan Vaskularisasi Kepala-Leher
Petunjuk praktikum pada masing-masing materi berupa bangunan-bangunan
anatomis yang diharapkan mahasiswa dapat mengidentifikasikan pada preparat
anatomi yang tersedia di Laboratorium Anatomi, serta menjelaskan fisiologi maupun
keterkaitan bangunan tersebut dengan struktur anatomi lainnya.
Perlu dipahami oleh mahasiswa bahwa materi praktikum yang ada di buku ini
sangat minimal dan diharapkan mahasiswa tetap menunjang pengetahuan
menggunakan textbook dan sumber belajar ilmiah lainnya untuk dapat memahami
osteologi dan anatomi kepala-leher secara menyeluruh.
Tata Tertib Praktikum Anatomi :
BLOK BASIC DENTAL SCIENCE – II TA.2012/2013KEDOKTERAN GIGI UNIVERSITAS JENDERAL SOEDIRMAN
1
1. Mahasiswa wajib mempersiapkan diri, hadir 15 menit sebelum praktikum
dimulai
2. Mahasiswa wajib mengenakan Jas Lab praktikum selama praktikum
berlangsung
3. Mahasiswa wajib menbawa pensil warna dan coloring atlas.
4. Merusak atau menghilangkan bahan/ alat praktikum wajib mengganti
berupa barang serupa.
5. Kehadiran 100%
6. Mahasiswa wajib mengerjakan tugas praktikum yang diberikan.
7. Ketentuan lain yang belum tertulis akan diberitahukan kemudian
PRAKTIKUM 1 - OSTEOLOGI
BLOK BASIC DENTAL SCIENCE – II TA.2012/2013KEDOKTERAN GIGI UNIVERSITAS JENDERAL SOEDIRMAN
2
Praktikum 1 - Osteologi bertujuan agar mahasiswa dapat mengidentifikasi
struktur tulang kepala maupun tubuh, beserta bangunan-bangunan anatomis yang
terdapat pada tulang, terutama cranium dan vertebrae cervicales.
1. OSTEOLOGI KEPALA & TUBUH*Neurocraniumos. Frontaleos. Parietaleos. Temporaleos. Occipitaleos. Sphenoidaleos. ethmoidale*Tulang wajahmaxillaos. Nasaleos. Zygomaticumos. Palatinumos. Lacrimaleconchae inferiorvomermandibulaos. HyoideumCervicale s (C1-7)Thoracicae (T1-12)Lumbales (L1-5)Sacrales Coccygeae
c. Costa (12 pasang)d. Sternum
1. AXIAL a. Cranium
b. Vertebra
2. OS.APENDICULAR a. Ekstremitas superior ClaviculaScapulaHumerus
BLOK BASIC DENTAL SCIENCE – II TA.2012/2013KEDOKTERAN GIGI UNIVERSITAS JENDERAL SOEDIRMAN
3
RadiusUlnaCarpalMetacarpaliaPhalanx proximalisPhalanx medialisPhalanx distalis
b Ekstremitas inferior os coxaeFemurPatellaFibulaTibiaTarsusMetatarsusPhalanx proximalisPhalanx medialisPhalanx distalis
BLOK BASIC DENTAL SCIENCE – II TA.2012/2013KEDOKTERAN GIGI UNIVERSITAS JENDERAL SOEDIRMAN
4
2. BANGUNAN ANATOMI PADA CRANIUMI. NORMA FRONTALIS Dahi Glabela
Arcus supercilliarisEminentia frontalis
Regio zygomatica Arcus zygomaticaForamen zygomaticofaciale
Regio orbitalis a. Dinding atap : os frontalelateral : os zygomaticum, ala mayor ossis sphenoidalisdasar : maxillamedial : maxilla, lacrimale, ethmoidale, ala minor ossis sphenoidalisb. Orifisum orbitalisincisura/ foramen supraorbitalieforamen infraorbitalecanalis opticusfissura orbitalis superiorfissura orbitalis inferiorforamen ethmoidale posterius dan anteriuscanalis zygomaticusductus nasolacrimalistepi superior : os nasaletepi lateral-inferior : maxillaseptum nasi : os vomer & lamina parpendicularis ossis ethmoidalischonca nasalisspina nasalis anteriornasion
Daerah rahang gigi geligiprocessus alveolaris maxilla & mandibulacrista caninafossa incisiva maxillafossa canina maxillaprotuberantia mentalisfossa incisiva mandibulaeforamen mentale mandibulae
Cavum nasi/ Apertura nasalis anterior
BLOK BASIC DENTAL SCIENCE – II TA.2012/2013KEDOKTERAN GIGI UNIVERSITAS JENDERAL SOEDIRMAN
5
II. NORMA LATERALIS Regio Calvarium vertexbregmalinea temporalis (superior & inferior)pterionfossa temporalismeatus acusticus externusprocessus mastoideusfossa mandibularis/ glenoidalisTuberculum postglenoidaleProcessus zygomaticus ossis temporalis
Regiones faciei corpus mandibulaeramus mandibulaeprocessus alveolaris dan gigi geligiangulus mandibulaeprocessus condylaris/ caput mandibulaeprocessus coronoideusincisura mandibulaecollum mandibulaelinea obliqua externaprotuberantia mentalisforamen mentale mandibulaea. Dinding atap : ala mayor ossis sphenoidalis & os temporaleanterior : maxillamedial : lamina lateralis processus pterygoidei ossis sphenoidalislateral : ramus mandibulainferior : -b. Bangunan anatomisFissura orbitalis inferiorfissura pterigomaxillarisforamen alveolaris superior posteriorprocessus pyramidalis ossis palatinituber maxillae
III. NORMA VERTICALIS sutura coronalissutura sagittalis/ interparietalissutura lambdoideabregma lambdaeminentia frontaliseminentia parietalisforamina parietale
Regio Infratemporalis
BLOK BASIC DENTAL SCIENCE – II TA.2012/2013KEDOKTERAN GIGI UNIVERSITAS JENDERAL SOEDIRMAN
6
IV. NORMA OCCIPITALIS Inion/ protuberantia occipitalis externalinea nuchae superiorlinea nuchae inferiorlinea nuchae supremacrista occipitalis externaprocessus mastoideusincisura digastricussulcus occipitaliscondylus occipitalisforamen magnumregio anterior gigi geligi atas & processus alveolaris
palatumspina nasalis posteriorcanalis incisivacanalis palatina majorcanales palatini minoreschoanae posterior/ apertura nasalis posteriorprocessus pterigoideus ossis sphenoidalishamulus
daerah intermediat fossa mandibularis/ glenoidalismeatus acusticus externuslamina tympanifissura squamotympanicaspina sphenoidalisforamen spinosumorifisum tuba pharyngotympanica/ tuba auditivatuberculum pharyngeumprocessus mastoideusprocessus styloideusforamen stylomastoideumforamen jugulareorifisum canalis carotis --> bagian terminal : foramen lacerumcondylus occipitalisforamen magnum
daerah posterior canalis condylaris posterior
V. NORMA BASALIS (dibagi 3 daerah oleh
garis khayal linea transversalis anterior &
posterior)
struktur pd garis linea transversalis posterior
BLOK BASIC DENTAL SCIENCE – II TA.2012/2013KEDOKTERAN GIGI UNIVERSITAS JENDERAL SOEDIRMAN
7
Fossa cranii anterior crista frontaliscrista gallilamina cribrosa ossis ethmoidalisforamen caecumpars orbitalis ossis frontalis
Fossa cranii media sella tursicafossa hypophysialis (pituitaris)canalis opticusdorsum sellaeprocessus clinoideus anterior-posteriorforamen lacerumdepresi utk ganglion trigeminalefissura orbitalis superiorforamen rotundumforamen ovaleforamen spinosumhiatus dan sulcus n.petrosus major-minor
Fossa cranii posterior sulcus petrosus superior-inferiorclivusforamen magnumcanalis condylaris anterior/ hypoglossusforamen jugularemeatus acusticus internusprotuberantia occipitalis internasulcus lateralissulcus sigmoideuscrista occipitalis interna
VI. ASPEK INTERNAL BASIS CRANIUM
BLOK BASIC DENTAL SCIENCE – II TA.2012/2013KEDOKTERAN GIGI UNIVERSITAS JENDERAL SOEDIRMAN
8
PRAKTIKUM 2 – KUTIS, MUSKULI EKSPRESI WAJAH, SERTA NERVI
CRANIALES
Praktikum ke-2 ini bertujuan agar mahasiswa dapat mengidentifikasi struktur :
a. Kutis kepala
b. Muskuli wajah yang membentuk ekspresi wajah, termasuk origo-insersio masing-
masing muskulus, gerakan yang dihasilkan, serta inervasi dan vaskularisasi
muskuli.
c. Nervi Craniales beserta percabangan dan area inervasi.1. CUTIS KEPALA DAN MUSKULI EKSPRESI WAJAH
NO MATERI CUTISJARINGAN IKATAPONEUROSISBAGIAN OCCIPITALBAGIAN FRONTALISJARINGAN IKAT LONGGAR
2 OTOT-OTOT WAJAH OTOT-OTOT MULUT M. ORBICULARIS ORISM. LEVATOR ANGULI ORISM. DEPRESSOR ANGULI ORISM. ZYGOMATICUS MAJORM. RISORIUS
CAVUM ORIS M. LEVATOR LABII SUPERIORM. DEPRESSOR LABII INFERIOR
OTOT PIPI M. BUCCINATOROTOT-OTOT MATA M. ORBICULARIS OCCULIOTOT DAGU M. MENTALISOTOT HIDUNG M. NASALISOTOT DAHI M. PROCERRUS
M. CORRUGATORM. FRONTALIS
BAHASAN1 KULIT KEPALA (SCALP)
BLOK BASIC DENTAL SCIENCE – II TA.2012/2013KEDOKTERAN GIGI UNIVERSITAS JENDERAL SOEDIRMAN
9
3 INERVASI OTOT WAJAHa. NERVUS SENSORIUS (CUTANESUS) WAJAHN. OPTHALMICUS N. SUPRAORBITALIS
-- NERVUS TRIGEMINAL (CN V) N. SUPRATROCHLEARIS
N. INFRATROCHLEARIS
N. LACRIMALIS
RAMI NASALES EXTERNIN. MAXILLARIS N. INFRAORBITALIS
N. ZYGOMATICOFACIALIS
N. ZYGOMATICOTEMPORALISN. MANDIBULARIS N. AURICULOTEMPORALIS
N. BUCALISN. MENTALIS
N. ALVEORALIS INFERIOR
N. MYLOHIOIDEUSb
RAMI TEMPORALISRAMI ZYGOMATICUSRAMI BUCCALISRAMI MARGINALIS MANDIBULARISRAMI CERVICALIS
4 VASKULARISASIa ARTERI WAJAH A. OPTHALMICA A. SUPRAORBITALIS
A. SUPRATROCHLEARISA. DORSALIS NASIA. LACRIMALISA. NASI EXTERNA
A. ZYGOMATICUSA. MAXILARIS A. INFRAORBITALIS
A. BUCCALIS
A. MENTALISA. FACIALIS A. LABIALIS
A. NASALISA. ANGULARIS
b VENA-VENA WAJAH V. FACIALIS V. ANGULARISV. NASALISV. PROFUNDA FACEI
V. RETROMANDIBULARIS
NERVUS MOTORIS --- NERVUS FACIALIS (CN VII)
BLOK BASIC DENTAL SCIENCE – II TA.2012/2013KEDOKTERAN GIGI UNIVERSITAS JENDERAL SOEDIRMAN
10
2. NERVI CRANIALES
No Nervus dan percabangan Area inervasiLokasi/ Bangunan anatomis yg
dilewati1 CN I - Nn. Olfactorii bulbous olfactorius lamina cribrosa
2 CN II - N.opticus retina mata canalis opticus - n.opticus dextra - n.opticus sinistra
3 CN III - N.oculomotorius fissura orbitalis superior - serabut eferen voluntaris m. levator palpebrae superioris
m. rectus superiorm. Rectus medialm. obliquus inferior
- serabut eferen involuntaris m. ciliaris matam. spinchter pupillae
4 CN IV - trochlearis m.obliquus superior fissura orbitalis superior
5 CN V - N. TrigeminusV-1 (N.ophthalmicus) - sensoris fissura orbitalis superior --> orbitaa. N. lacrimalis permukaan lateral palpebra superiorb. N. frontalis - n. supraorbitalis palpebra superior - n. supra trochlearis palpebra superiorc. N. nasociliaris - nn. ciliares longi bola mata - ramus cum ganglio ciliari ganglion ciliare - n. ethmoidales anterior & posterior
sinus etmoidalis & cavum nasi
- n. infratrochlearispermukaan medial palpebra superior & saccus lacrimalis
V-2 (N. maxillaris) - sensorisforamen rotundum --> fossa pterygopalatina
- ramus meningeus dura - rami ganglionares ganglion pterygopalatinum - rami alveolares superiores posteriores
sinus maksilaris akar gigi M atas (kecuali akar mesiobukal M1)
--> foramen alveolaris superior posterior
- ramus alveolaris superior medius mucosa sinus, akar mesiobukal M1 dan akar gigi P - rami alveolares superiores anteriores
sinus maksilaris, septum nasi, akar gigi I dan C canalis alveolaris pd dinding anterior sinus maksilaris
- rami faciales palpebra inferior, cabum nasi, labium oris superiorforamen infraorbitale
BLOK BASIC DENTAL SCIENCE – II TA.2012/2013KEDOKTERAN GIGI UNIVERSITAS JENDERAL SOEDIRMAN
11
V-3 (N. mandibularis) - sensoris & motoris foramen ovale - N. spinosus (sensoris) dura fossa cranii media foramen ovale --> foramen
spinosum - N. pterigoideus medialis (motoris)
m. tensor tympani & tensor veli palatini
- cabang motoris m. temporalism. masseterm. pterygoideus lateralis
- N. buccalis (longus) (sensoris) pipi dan gingiva bukal bawah - N. auriculotemporalis (sensoris)angulus mandibula
auriculameatus acusticus externuskulit dahi dan lateral kepala
- N. lingualis (sensoris) membrana mucosa dasar mulutgingiva lingual bawahmembrana mucosa 2/3 anterior lingua
- N. alveolaris inferior (sensoris & motoris) a. cabang motoris m. mylohyoideus
venter anterior m. digastrici
b. cabang sensoris foramen apicis dentis --> foramen mandibulae --> canalis mandibulae
kulit dagu --> foramen mentalemembrana mucosakulit labium inferiorgingiva labial bawah
6 CN VI - N.abducens orbita fissura orbitalis superior
7 CN VII - N. Facialis foramen stylomastoideuma. N. petrosus major - serabut perasa palatum - serabut parasimpatetik glandula lacrimalis
mucosa palatumnasopharynxcavum nasi
b. N. musculi stapedius m. stapedium auris mediac. Chorda tympani fissura chorda tympanica - serabut perasa 2/3 anterior lingua - serabut parasimpatetik glandula submandibularis & sublingualis
glandula salivarius minor dasar mulut
8 CN VIII - vestibulocochlearis canalis semicircularis & radix cochlearis meatus acusticus internus
BLOK BASIC DENTAL SCIENCE – II TA.2012/2013KEDOKTERAN GIGI UNIVERSITAS JENDERAL SOEDIRMAN
12
9 CN IX - N. glossopharyngeus foramen jugularea. N. tympanicus (sensoris & parasimpatetik) --> plexus tympanicus auris media b. N. caroticotympanici (sensoris) sinus carotis & corpus carotisc. N. musculi stylopharyngei (motoris)d. Rami pharyngei (sensoris) --> plexus pharyngeuse. Rami linguales (sensoris) mucosa 1/3 posterior lingua
10 CN X - N. vagus foramen jugularea. Ramus meningeus meningae fossa cranii posteriorb. Ramus auricularis (sensoris) sebagian auricula
meatus acusticus externalc. Rami pharyngei (motoris) otot pharynx & palatum molle
(kecuali m.stylopharingeus-CN IX & tensor veli palatini-CN V.3)
d. Ramus caroticotympanicus dinding sinus carotise. N. laryngeus superior (sensoris & motoris) - ramus laryngeus internus sensoris larynx di atas plica vocalis - ramus laryngeus externus motoris m. cricothyroideus larynxf. N. laryngeus recurrens sensoris larynx di bawah plica vocalis
motoris otot intrinsik larynxg. Rami cardiaci (parasimpatetik) jantungh. Ramus pulmonalis (parasimpatetik) otot polos bronchialisi. Plexus oesophagus (parasimpatetik) otot polos glandula oesophagusj. Ramus abdominalis dinding visceral/organ dalam
11 CN XI - N. accesorius m. sternomastoideus foramen jugularem. trapezius
12 CN XII - N. hypoglossus dasar mulut canalis hypoglossus
BLOK BASIC DENTAL SCIENCE – II TA.2012/2013KEDOKTERAN GIGI UNIVERSITAS JENDERAL SOEDIRMAN
13
PRAKTIKUM 3 – REGIO KEPALA 1
Praktikum ini bertujuan agar mahasiswa dapat mengidentifikasi struktur anatomis
yang terdapat pada regio kepala, antara lain :
a. Regio Orbita
b. Regio Parotidea
c. Regio Mastikatoris, termasuk di dalamnya fossa temporalis dan infratemporalis
d. Fossa Pterygopalatina
e. Telinga
Identifikasi meliputi batas-batas anatomis, skeletal penyusun, viscera, muskuli,
inervasi, maupun vaskularisasi.NO
Skeletalbola mata/oculus bulbinervus sensorius khusus N.opticus (CN II)
N.oculomotorius (CN III)N. throclearis (CN IV)N. abduscens (CN VI)N. ophthalmicus (CN V-1)cab : - N.frontalis - N.lacrimalis - N.nasociliaris
vaskularisasi Arteri & Vena Ophthalmicam.levator palpebrae superiorism.rectus superiorm.rectus medialism.rectus inferiorm.rectus lateralism. obliquus superior bulbim. obliquus inferior bulbi
apparatus lacrimalisinervasi N.lacrimalis & N.petrosus major cab CN VII
MATERI1
Viscera
nervus motorius
nervus sensoris umum
m.bulbi
REGIO ORBITA
BLOK BASIC DENTAL SCIENCE – II TA.2012/2013KEDOKTERAN GIGI UNIVERSITAS JENDERAL SOEDIRMAN
14
3sebagian regio parotidea di lateral ramus mandibulaefossa temporalisfossa infratemporalis
Viscera fossa mandibularis & eminentia articularis ossis temporalisprocessus condylaris mandibulaecapsula articularisligamentum sphenomandibulare & stylomandibularefacies articularisdiscus articularis (meniscus)membrana synovialis
2. Muskulus mastikatoris (origo, insersio, fungsi)o : processus zygomaticus maxillae & tepi inferior 2/3 depan arcus zygomaticusi : angulus mandibula & bagian bawah permukaan lateral ramus mandibulaeo : permukaan dalam arcus zygomaticus & tepi inferior 1/3 belakang arcus zygomaticusi : bagian atas permukaan lateral ramus mandibulaeo : linea temporalis, fossa temporalis, fascia temporalisi : permukaan medial processus coronoideus & tep antero-medial ramus mandibulaeo : lamina lateralis processus pterygoideii : permukaan medial ramus mandibulae
- m.pterigoideus lateraliso : fossa infratemporalisi : capsula articularis & discus articulariso : lamina lateralis processus pterygoideii : fovea pterygoidea (pd collum mandibulae)
3. N. mandibularis (N V-3)1. N. pterygoideus medialis (motorius)2. N.musculi tensoris tympani (motorius)3. N. musculi tensoris veli palatini (motorius)4. N. spinosus (sensorius)1. N. massetericus (motorius)2. Nn. temporales (motorius)3. N. pterygoideus lateralis (motorius)4. N. buccalis1. N. auriculotemporalis (sensoris)2. N. lingualis (sensorius)3. N. alveolaris inferior (sensorius & motorius)
REGIO MASTIKATORISSkeletal
1. articulatio mandibularis (TMJ)
- m. masseter superficialis
- m. masseter profunda
- m.temporalis
- m.pterigoideus medialis
a. caput superior
b.caput inferior
- cabang corpus nervus
- cabang anterior
- cabang posterior
BLOK BASIC DENTAL SCIENCE – II TA.2012/2013KEDOKTERAN GIGI UNIVERSITAS JENDERAL SOEDIRMAN
15
os sphenoidale & palatinaforamen rotundumcanalis pterygoideusforamen sphenopalatinafissura orbitalis inferiorsulcus, canalis, dan foramen infraorbitaliscanalis palatina major dan canales palatini minoresforamina alveolaria superior posterior
N. maxillaris (CN V-2) - regio intracranial ramus meningeus
1. rami gangliores2. serabut zygomaticus3. rami alveolares superiores posteriores1. ramus alveolaris superior medius2. ramu alveolares superiores anteriores1. rami palpebrales inferiores2. rami nasales laterales3. rami labiales superiores
Ganglion pterygopalatina a. serabut ke dalam - cabang sensorius keluar langsung dr n.maxillaris - cabang simpatetis n. petrosus profundus - serabut preganglionik parasimpatetis n. petrosus major
1. N. palatinus major2. Nn. Palatini minores3. N. nasopalatinus4. Rami nasales posteriores laterales ganglii5. rami pharyngei6. ramu orbitales ganglii sphenopalatini
A. maxillaris 1. A. alveolaris superior posterior2. A. palatina descendens3. Arteri canalis pterygoidei4. A. sphenopalatina5. A. infraorbitalis --> rami alveolares superiores anteriores
FOSSA PTERYGOPALATINA
- fossa pterygopalatina
- bagian infraorbitalis
Skeletal7 foramen masuk & keluar dr fossa pterygopalatina
Viscera
- bagian wajah (--> foramen infraorbitale)
b. serabut keluar
cabang-cabang :
4
BLOK BASIC DENTAL SCIENCE – II TA.2012/2013KEDOKTERAN GIGI UNIVERSITAS JENDERAL SOEDIRMAN
16
Skeletal os temporale1. auris externa : auricula & meatus acusticus externus
1. cabang a.auricularis (dr a.temporalis superficialis) 2. cabang a.auricularis profunda (dr a.maxillaris)3. a. auricularis posterior1. n.auricularis cabang dr n. auriculotemporalis (cabang CN V-3)2. ramus auricularis nervi vagi (CN X)
2. membrana tympani (gendang telinga)3. auris media (cavum tympani) pd pars petrosa ossis temporalis - ossicula malleus (pukul besi), incus (anvil), dan stapes (stirup)
m. tensor tympanim. stapedius
- chorda tympani (cabang kecil CN VII) - inervasi n. tympanicus cabang N. glossopharyngeus (CN IX)
a. tympanica cabang a.auricularis posterior & maxillaris + a. meningea media, a, pharyngea ascendens, & a. canalis pterygoidei
4. auris internavestibulumcochleacanalis semisircularis
b. labyrinthus membranaceus - N. cochlearis (pendengaran) - N. vestibularis (keseimbangan)
5. tuba auditiva
5
Bagian-bagian
- vaskularisasi : 3 cabang a.carotis externa
- inervasi sensoris
- musculus
- vaskularisasi
a. labyrinthus osseus, bagian :
- inervasi : N.vestibulocochlearis
TELINGA
BLOK BASIC DENTAL SCIENCE – II TA.2012/2013KEDOKTERAN GIGI UNIVERSITAS JENDERAL SOEDIRMAN
17
PRAKTIKUM 4 – REGIO KEPALA 2
Praktikum ini bertujuan agar mahasiswa dapat mengidentifikasi struktur anatomis
yang terdapat pada regio kepala, antara lain :
a. Cavum Nasi dan Sinus Paranasal
b. Cavum Oris
c. Pharynx
d. Larynx
Identifikasi meliputi batas-batas anatomis, skeletal penyusun, viscera, muskuli,
inervasi, maupun vaskularisasi.1
radix nasidorsum nasiapex nasinaresalae nasimargo nasi
cartilago nasi lateraliscartilago alaris majorcartilago alares minorescartilago septi nasicabang a. maxillaris externacabang a. ophthalmicav. facialis anteriorv. angularisN. nasalis externusN. infrathrochlearisRr. Nasales N. infraorbitalis
A. NASAL
Struktur
Cartilago
Vaskularisasi Arteri
Vena
Inervasi Sensorik
NASAL DAN SINUS PARANASAL
- Nasus Eksternus
BLOK BASIC DENTAL SCIENCE – II TA.2012/2013KEDOKTERAN GIGI UNIVERSITAS JENDERAL SOEDIRMAN
18
Dasar palatum durum (processus palatinus maxillae & processus palatinus os palatinumcartilago nasi lateralisos nasalespina nasalis ossis frontalislamina cribrosa ossis ethmoidalispermukaan anterior & inferior corpus os sphenoidaleConchae nasalis superior os ethmoidale --> meatus superiorConchae nasalis medius os ethmoidale --> meatus mediusConchae nasalis superior --> meatus inferior1.cartilago septi nasi2. lamina parpendicularis ossis ethmoidalis --> bag. Anterosuperior3. vomer --> bagian posteroinferior
Apertura piriformisChoanae (apertura posterior)Vestibulum nasiRegio RespiratoriaRegio Olfactoria
N. ethmoidalis anteriorRami nasales nervi infraorbitalis (V-2)Rami nasales nervi alveolares superiores anteriores (V-2)Rami nasales laterales superiores (n.sphenopalatinus breves (V-2)N. nasopalatinus (N. sphenopalatinus longus) (V-2)N. olfactorius (CN I)pd mucosa concha superior dan 1/3 anterior septum nasi
Suplai saraf otonom serabut postganglionik ganglion ciliarisa. ethmoidalis anterior (cabang a. ophtalmica)a. sphenopalatina (cabang a. maxillaris)a. nasalis parva (a.facialis & infraorbitalis)v. ophtalmicaplexus pterygoideusv. facialisv. infraorbitalis
Vaskularisasi Arteri
Vena
Atap
Dinding Lateral
Septum nasi
Pembagian cavitas nasi
Inervasi Sensasi Umum
Sensasi Khusus - penciuman
- Cavitas NasiStruktur Pembentuk
BLOK BASIC DENTAL SCIENCE – II TA.2012/2013KEDOKTERAN GIGI UNIVERSITAS JENDERAL SOEDIRMAN
19
Dinding posterior facies infratemporalis maxillaeRadix dasar orbita Dinding anterior facies facialis maxillaeDinding medial/ nasalis dinding lateral cavum nasiDinding Lateral/ apeks piramid processus zygomaticus maxilaaedasar processus alveolaris superior
Muara/ Drainase sekresi
hiatus semilunaris pada meatus nasi medius
n. alveolares superior anteriorn. alveolares superior posterior n. infraorbitalearteri cabang a. facialis
a. maxillaris internaa. infraorbitalisa. palatina major
vena sesuai arteri, menuju ke v. facialis anterior & plexus pterygoideus - Sinus Ethmoidalis
Lokasi labyrinthus ethmoidalis, antara orbita dan cavitas nasiDinding pembentuk os. Frontale, maxillae, os. Lacrimale, os. Sphenoidale, os. Palatinum
Cellulae ethmoidales anterior --> meatus nasi mediusCellulae ethmoidales posterior --> meatus nasi superior & supremaN. ethmoidalis posteriorN. ethmoidalis anteriorA. ethmoidalis posteriorA. ethmoidalis anterior
Muara/ Drainase sekresi
meatus nasi medius --> ductus frontonasalis
Inervasi N. supraorbitalis cabang N.ophtalmicusVaskularisasi A. supraorbitalis - Sinus Sphenoidalis
Muara/ Drainase sekresiDinding depan conchae sphenoidale
posterior pons & A.basilarissuperior chiasma opticum, N. opticus, Hipophisisanterior cavitas nasiinferior cavitas nasi & nasopharynxlateral N. opticus, sinus cavernosus, A. carotis interna, N. ophtalmicus, N.
maxillarisInervasi N. ethmoidalis posteriorVaskularisasi A. maxillaris
Vaskularisasi
terdiri dari 4-17 ruangan (cellualae ethmoidales)
Muara/ Drainase sekresiInervasi
Vaskularisasi
- Sinus Frontalis
terdapat di dalam corpus sphenoidalerecessus sphenoethmoidalis
Batas
B. SINUS PARANASALES - Sinus Maksilaris (antrum highmore)Terdapat pada corpus maxillae
Inervasi
BLOK BASIC DENTAL SCIENCE – II TA.2012/2013KEDOKTERAN GIGI UNIVERSITAS JENDERAL SOEDIRMAN
20
2labium orispipiplica vestibularismucosa alveolarisgingivafrenulum labiigigi-geligipalatum durum dan mollelingua
PALATUM DURUM 2/3 anterior : processus palatinus os maxillae1/3 posterior : processus palatinus os palatiniforamen incisivum --> a. dan n. nasopalatinusforamen palatinum majus --> a. dan n. palatinus majorforamina palatinum minora --> aa. dan nn. palatina minora
Inervasi sensorik Vaskularisasi A. nasopalatina, a.palatina major, aa.palatini minores, a.palatina ascendens cabang a.facialisPALATUM MOLLE
batas mucosa mucosa cavum nasi di superiormucosa cavum oris di inferior
glandulae palatinaaponeurosis palatina membranosus
m. palatopharyngeusm. palatoglossusm. levator veli palatinim. tensor veli palatinim. uvulae
N. glossopharyngeus (CN IX) yg berjalan melalui N.Vagus (CN X)N. mandibularis (V-3) --> khusus utk m. tensor veli palatini
Inervasi sensorik Nn. Palatini minoresVaskularisasi A. nasopalatina, a.palatina major, aa.palatini minores, a.palatina ascendens cabang a.facialis
CAVUM ORISdibagi menjadi 2 daerah
a. vestibulum oris
b. cavum oris proprium
Tulang Penyusun
3 foramen
N. Nasopalatina, N. Palatinus major
Struktur
Inervasi motorik muskulus
5 muskulus yg melekat pd aponeurosis
BLOK BASIC DENTAL SCIENCE – II TA.2012/2013KEDOKTERAN GIGI UNIVERSITAS JENDERAL SOEDIRMAN
21
LINGUAcorpus linguaeradix linguaesulcus terminalisforamen caecum linguaedorsum linguaepermukaan sublingual lingua2/3 anterior papillae filiformes
papillae fungiformespapillae vallatae/ circumvallataepapilla foliatae
1/3 posterior tonsilla lingualism. genioglossus o: spina mentalis superior
i: serabut superior --> ujung lingua serabut medial --> dorsum lingua serabut inferior --> corpus os hyoideum
m. hyoglossus o: cornu majus dan minus os hyoideumi: aspek lateral lingua
m. styloglossus o: processus styloideusi: aspek lateral lingua
m. longitudinalm. transversalm. vertikal
Inervasi motorik N. hypoglossus (CN XII)2/3 anterior --> N.lingualis (cabang V-3)1/3 posterior --> N.glossopharyngeus (CN IX)2/3 anterior --> N.facialis (CN VII)1/3 posterior --> N.glossopharyngeus (CN IX)
DASAR MULUT m. mylohyoideusGlandula SubmandibularisGlandula SublingualisGlandula saivariae accesoriae
GLANDULA SALIVARIUS
Inervasi sensorik rasa
Inervasi sensorik umum
Otot intrinsik
Otot ekstrinsik
Mucosa dorsum linguae
Bagian & Permukaan
BLOK BASIC DENTAL SCIENCE – II TA.2012/2013KEDOKTERAN GIGI UNIVERSITAS JENDERAL SOEDIRMAN
22
3lapisan areolartunica muscularis pharyngistela submucosa/ fascia pharyngobasilarismucosa
Otot pharynxm. constrictor pharyngis superiorm. constrictor pharyngis mediusm. constrictor pharyngis inferiorrami pharyngei N.vagus (CN X)radices craniales N.accesorius (CN XI) yg berjalan melalui CN XM. palatopharyngeus --> CN XI berjalan melalui CN XM. stylopharyngeus cabang motorius N.glossopharyngeus (CN IX)
Bagian dalam pharynxorifisum tuba auditivaplica salpingopharingearecessus pharyngeustonsilla pharyngealis/adenoidapillar anterior/ arcus palatoglossuspillar posterior/ arcus palatopharyngeustonsilla palatinaepiglottis (larynx)plica glossoepiglotticarecessus piriformis
Inervasi motoris
N. glossopharyngeus (CN IX) --> suplai utama pharynxN. maxillaris (V-2) --> atap pharyngeal & palatum molleN. vagus (CN X) --> sekitar larynx
a. pharyngea ascendens cabang a.carotis externaa. thyroidea superior cabang a.carotis externaa. thyroidea inferior dari truncus thyrocervicalis
Vena plexus pharyngeus
PHARYNXDinding Pharynx
a. M.constrictor semicircularis --> (membentuk 4 celah) Inervasi
b. Otot Longitudianalis
Arteri
rami pharyngei N.vagus (serabut CN XI yang berjalan bersama CN X), kecuali m.stylopharyngeus --> N.glossopharyngeus (CN IX)
a. nasopharynx
b. oropharynx
c. laryngea pharyngis
Inervasi sensoris
Vaskularisasi
BLOK BASIC DENTAL SCIENCE – II TA.2012/2013KEDOKTERAN GIGI UNIVERSITAS JENDERAL SOEDIRMAN
23
LARYNXprominentia laryngeaincisura thyroideacornu superiuscornu inferiuslinea obliqualamina cartilaginis cricoideaearcus cartilaginis cricoideaelumen cricoideaeplica glossoepiglottica medianaplica glossoepiglottica lateralisligamentum hyoepiglotticaapex cartilaginis arytenoideaprocessus vocalisprocessus muscularis
e. Cartilago Corniculata (berpasangan)f. Cartilago cuneiformis (berpasangan)articulatio cricothyroideaarticulatio cricoarytenoidea
membrana thyrohyoidealigamentum cricothyroideum medianumligamentum vocaleligamentum vestibulareligamentum aryepiglotticamembrana quadrangularismembrana thyrohyoidea
orifisum/ aditus laryngisvestibulum laryngisventriculus laryngiscavitas infraglottica
mm. suprahyoideimm. infrahyoidei1. m. cricothyroideus2. m. arytenoideus transversus3. m. cricoarytenoideus posterior4. m. cricoarytenoideus lateralis5. m. aryepiglotticus6. m. thyroarytenoideus7. m. thyroepiglotticus8. m. vocalis
Inervasi motorius n. laryngeus cabang n. vagus (serabut CN XI yang berjalan bersama CN X)Inervasi sensorius N. Vagus (CN X)
Arteri a. thyroidea superior & a.thyroidea inferiorVena v. laryngea & v.laryngea inferior
4Cartilago a. Cartilago Thyroidea
b. Cartilago Cricoidea
c. Epiglottis
d. Cartilago arytenoidea (berpasangan)
Articulatio laryngis
Ligamentum larynx Ligamentum externa
Ligamentum interna
Bagian dalam LarynxLumen larynx --> plica vestibularis & plica vocalis, membagi mjd 3
Otot Ekstrinsik Larynx
Otot Intrinsik Larynx
Vaskularisasi
BLOK BASIC DENTAL SCIENCE – II TA.2012/2013KEDOKTERAN GIGI UNIVERSITAS JENDERAL SOEDIRMAN
24
PRAKTIKUM 5 – STRUKTUR LEHER
DAN VASKULARISASI KEPALA-LEHER
Praktikum ini bertujuan agar mahasiswa dapat mengidentifikasi struktur anatomis
yang terdapat pada leher, antara lain :
a. Anatomi Permukaan Leher
b. Trigonum Colli Anterior dan Posterior
c. Dasar Leher
d. Regio Suboccipitalis
e. Regio Prevertebralis
Identifikasi meliputi batas-batas anatomis, skeletal penyusun, viscera, muskuli,
inervasi, maupun vaskularisasi.
Selain itu pada praktikum kali ini mahasiswa juga diminta untuk mengidentifikasi
Vaskularisasi Kepala Leher, meliputi arteri-vena besar serta percabangannya.NO
vertebrae cervicales (C1-C7)muskulus postvertebralismuskulus prevertebralis8 pasang nn.spinales (C1-8)larynx --> tracheapharynx --> oesophagusglandula thyroideaa. carotis communisv. jugularis internan. vagus (CN X)m. sternomastoideusm. trapeziusmm. infrahyoidei
MATERIANATOMI PERMUKAAN LEHER1Unit Vertebra
Unit Viscera
Unit Carotid --> dalam tuba fascia
Unit muscularis
BLOK BASIC DENTAL SCIENCE – II TA.2012/2013KEDOKTERAN GIGI UNIVERSITAS JENDERAL SOEDIRMAN
25
2anterior garis tengah leher (berjalan dr dasar dagu s.d.
incisura jugularis sternumposterior tepi anterior m. sternomastoideussuperior tepi inferior os.mandibula
1.cutis2.fascia superficialis dan m.platysma3. fascia bagian dalam leher
Bagian-bagian Batas Viscera - m.omohyoideus venter superior - m.sternomastoideus - garis tengah leher - m.omohyoideus venter superior a.carotis dan cabang2nya - m.digastrici venter posterior v.jugularis interna dan bagiannya - m. sternomastoideus CN X,XI,XII
cabang plexus cervicalis - tepi inferior mandibula gl. Submandibularis
nodi lymphatici submandibularesA. lingualis & A.fascialisCN XIIn.mylohyoideus
- m.digastrici venter anterior dextra & sinistra - corpus os.hyoideum
Muskulus - m. omohyoideus venter superior o: tepi superior scapulae
i:centrum tendineum m. omohyoideus venter inferior o: centrum tendineum
i:corpus os.hyoideum - m.sternohyoideus o: manubrium sternum
i:corpus os.hyoideum - m.sternothyroideus o:manubrium sternum
i:linea obliqua cartilaginis thyroidea - m.thyroideus o:linea obliqua cartilaginis thyroidea
i:corpus dan cornu majus ossis hyoidei
d. Trigonum submentale
- m.digastrici venter anterior & posterior
b. Trigonum caroticum
c. Trigonum submandibulare
a. Mm. Infrahyoidei
TRIGONUM COLLI ANTERIORBatas-batas
Atap
a. Trigonum muscularis m.coli
BLOK BASIC DENTAL SCIENCE – II TA.2012/2013KEDOKTERAN GIGI UNIVERSITAS JENDERAL SOEDIRMAN
26
- m.digastricus venter posterior o:incisura digastrica ossis temporalis i:centrum tendineum
- m.digastricus venter anterior o:centrum tendineumi: fossa digastricus mandibulae
- m.mylohyoideus o: linea mylohyoidea mandibulaei: raphe mediana & corpus os.hyoideus
- m.geniohyoideus o: tuberculum geniale mandibulai: corpus os.hyoideum
- m.stylohyoideus o: processus styloideusi: cornu majus os.hyoidei
A. carotis interna1. A. thyroidea superior2. A. lingualis3. A. fascialis4. A. pharyngea ascendens5. A. occipitalis6. A. auricularis posterior1. Plexus venosus pharyngeus2. V.fascialis3. V.lingualis4. V.thyroidea superior5. V.thyroidea mediae
CN XCN XICN XIIPlexus cervicalis (gabungan ramus primus anterius nn.spinales C1-4)
anterior tepi posterior m.sternomastoideusposterior tepi anterior m.trapeziusinferior clavicula (1/3 tengah)
1.cutis2.fascia superficialis dan m.platysma3. fascia bagian dalam leher1. m.splenius capitis2.m.levator scapulae3.m.scalenus posterior & medius 4.m.scalenus anterior
1. vena jugularis interna2. nervus cutaneus : ramus primus anterius nn.spinales C3 dan C43. nervus motorius muskulus : CN XI
a. V. subclaviab. A. subclaviac. Plexus brachialis
A. carotis externa
Vena Vena jugularis interna
b. Mm. Suprahyoidei
Arteri : cabang a.carotis communis
Inervasi
TRIGONUM COLLI POSTERIOR3Batas-batas
Atap
Dasar --> mm.prevertebralis
Viscera
4. VAN ekstremitas superior
BLOK BASIC DENTAL SCIENCE – II TA.2012/2013KEDOKTERAN GIGI UNIVERSITAS JENDERAL SOEDIRMAN
27
4anterior manubrium strernumlateral costa primaposterior vertebrae T1Glandula thyroideaGlandula parathyroideaoesophagustrachea
1. A.vertebralis2. A. thoracica3. Truncus thyrocervicalis4. Truncus costocervicalis1. v.jugularis externa2. v. verterbralis
Ductus thoracicus Ductus lymphaticus dexterN. vagus (CN X)Truncus sympathicus
5Lokasi
Articulatio atlanto-occipitalis facies articularis superior atlas dg condylus occipitalis
Articulatio atlantoaxialis facies articularis superior axis dg fovea articularis inferior atlas
Artikulasi antara dentes axis dg arcus anterior atlaso: processus transversus atlasi: di atas linea nuchae inferioro: spina axisi: processus transversus atlantiso: spina axisi: linea nuchae inferioro: tuberculum posterior atlasi: di bawah linea nuchae inferior
Vaskularisasi A. vertebralisN. suboccipitalis (C1)N. occipitalis (C2)
Inervasi cabang ramus primus posterius nn. Spinales C1 dan C2
DASAR LEHER Batas-batas apertura thoracis
Viscera
Vaskularisasi dan pembuluh lympha
Inervasi
A. subclavia
V. Subclavia
REGIO SUBOCCIPITALIS
di dalam m.trapezius dan semispinalis; merupakan trigonum antara spina axis dan linea nuchae superior os.occipitalis
Articulatio regio suboccipitalis
Muskulus 1. m.obliquus capitis superior
2. m.obliquus capitis inferior
3. m.rectus capitis posterior major
4. m.rectus capitis posterior minor
BLOK BASIC DENTAL SCIENCE – II TA.2012/2013KEDOKTERAN GIGI UNIVERSITAS JENDERAL SOEDIRMAN
28
Lokasi
1. m.scalenuso: processus transversus vertebrae C5 dan C6i: aspek superior costa secundao: processus transversus vertebrae C2-C7i: aspek superior costa primao: processus transversus vertebrae C3-C6i: tuberculum scaleni costa primao: processus transversus vertebrae C1-C4i: bagian superior tepi scapulaeo: processus transversus dan corpus vertebrae C3-T3i: tuberculum anterior atlas dan C3-C5o: tuberculum anterior vertebrae C3-C6 i: basiocciput pada basis craniumo: massa lateral atlasi: basiocciput anterior terhadap foramen magnumo: processus transversus atlasi: processus jugularis os. occipitale
Inervasi ramus primus anterius nn.spinales
6di depan corpus vertebrae cervicales, ditutupi mm.prevertebralis, dilapisi fascia prevertebralis
Muskulus
2. m.levator scapulae
3. m.longus colli
4.m.longus capitis
5.m.rectus capitis anterior
6.m.rectus capitis lateralis
m. scalenus anterior
m.scalenus medius
m.scalenus posterior
REGIO PREVERTEBRALIS
BLOK BASIC DENTAL SCIENCE – II TA.2012/2013KEDOKTERAN GIGI UNIVERSITAS JENDERAL SOEDIRMAN
29
GRUP A GRUP BNO NIM NAMA NO NIM NAMA1 G1G008022 AULIA LARAS KUSUMA H 1 G1G008023 PUPUT EDIYARSARI
2 G1G008028 WAHYUDIN SAPTA P 2 G1G008024 FAHMI FIRMANSYAH
3 G1G008032 DENTY MARETASARI 3 G1G008050 SAHIDDA HAQ
4 G1G008038 TRIYUNDA PERMATASARI 4 G1G010034 DENNIS CALVIANTO
5 G1G011001 MAULINA TRIANI 5 G1G010052 DINANTI AYUNINGTYAS PUTRI
6 G1G011002 RIFAN HANGGORO 6 G1G011028 DENIK MUTAQIN7 G1G011003 DESSY DWI PRASETYARINI 7 G1G011029 IZZA MAULIDA8 G1G011004 TATI SRI RAHMAWATI 8 G1G011030 ZENDY AMRIN9 G1G011005 ILMA SORAYA 9 G1G011031 EVELLYN ISLAMI ABDUROKHMAN10 G1G011006 WIDHARIYANI PURNOMO P 10 G1G011032 AKBAR AULIA H11 G1G011007 NADYA OCTORAPUTRI H 11 G1G011034 AISYA ERRYZA M12 G1G011008 NABELLA CAESAR 12 G1G011035 SASKIA VYATARSI13 G1G011009 SHAFIRA F RAHAYU 13 G1G011036 ARIF ROMADHONA14 G1G011010 SITI DZAENAP ULFAH 14 G1G011037 DIAJENG RITA TOVANI15 G1G011011 CITRA SAKA GAMA D 15 G1G011038 RIZQA ARTININGSIH HERAWATI16 G1G011012 YASHINTA RAMADHINTA 16 G1G011039 ROFIAN NUR WINDIARSI17 G1G011013 HENYTARIA FAJRIANTI 17 G1G011040 AFIYA FATHINA S18 G1G011014 MELISA KEZIA 18 G1G011041 BONDAN PURBOWATI19 G1G011015 MARGARETA ERMANDA 19 G1G011042 ARIZTA RAHMAH PUTRI20 G1G011016 PRABANI PUTRI P 20 G1G011043 FADILA ISNAENING RATIH21 G1G011017 ANITA DYAH SEPTIANI 21 G1G011044 MARIA SAVYANA S22 G1G011018 KAISATI LUTHFIANI 22 G1G011045 MEILYA PUTRI PAMUNGKAS23 G1G011019 DITA RAHMAT N 23 G1G011046 OKKY MELIANI24 G1G011020 LAKSITA RAHMA P 24 G1G011047 NOVATANIA NUGRAHATI25 G1G011021 FIRMAN GUSWAMAN 25 G1G011048 TRI WINARSIH26 G1G011022 RIZKA RACHMATIKA DEWI 26 G1G011049 NURDIANA DEWI27 G1G011023 ANNISA FAUZIAH 27 G1G011050 YULINDA RISKI CAHYANINGTYAS28 G1G011024 ANDRETA FARAH DILA 28 G1G011051 AFFAN WIRUTOMO29 G1G011025 ANIS SYARIFAH 29 G1G011052 EKA DHAMMA DINA ANJASRINI30 G1G011026 DONI MARDIANTO SP 30 G1G011053 SARAYA HASYYATI ADANI31 G1G011027 ANINDA KARTIKA DEWI 31 G1G011054 IFAN ARIEF PRADAN
GRUP PRAKTIKUM ANATOMIBLOK BDS II TA.2012-2013
BLOK BASIC DENTAL SCIENCE – II TA.2012/2013KEDOKTERAN GIGI UNIVERSITAS JENDERAL SOEDIRMAN
30
REFERENSI
Fehrenbach, M. J., 2008. Dental Anatomy : Coloring Book, Saunder Elsevier,
Philadelphia
Liebgott, B., 1995. Anatomi Kedokteran Gigi, EGC, Jakarta
Norton, N. S., 2007. Netter's Head & Neck Anatomy For Dentistry, Saunder Elsevier,
Philadelphia
Putz, R., Pabst, R. 2006. Sobotta Atlas of Human Anatomy, 14th ed., Elsevier,
Amazon.
BLOK BASIC DENTAL SCIENCE – II TA.2012/2013KEDOKTERAN GIGI UNIVERSITAS JENDERAL SOEDIRMAN
31