KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik...

61
I , I• ' . KURSUS INST ALASI PE.NE.RANGAN DAN KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK DI srviA TUGU NASIONAL, PEDAN, KLATEN, JA A TENGAH DENGAN BIA Y A DANA PENUNJAI:'lG PENDIDIKAN TAHUN AKADEMIK : 1990 I 1991 NOMOR KONTRAK : UG!\ 'I / 1571/ 1\r:U 09/01 TANGGAL 2 JA NUARI 1991 DIAJUKAN OLEH: ' ' ' : JURUSAN TE . KNIK E. LE . KTRO Kepada FAKULTAS TEKNIK UNIVERSITAS GADJAH MADA YOGYAKARTA ·:": .. ., I , I j l

Transcript of KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik...

Page 1: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

I

, I•

' .

KURSUS INST ALASI PE.NE.RANGAN DAN KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN

.. TEI'lAGA LISTRIK DI srviA TUGU NASIONAL, PEDAN, KLATEN, JA \~r A TENGAH

DENGAN BIA Y A DANA PENUNJAI:'lG PENDIDIKAN TAHUN AKADEMIK : 1990 I 1991 NOMOR KONTRAK : UG!\'I / 1571/ 1\r:U 09/01

TANGGAL 2 JA NUARI 1991

DIAJUKAN OLEH: ' ' '

: JURUSAN TE.KNIK E.LE.KTRO

Kepada FAKULTAS TEKNIK

UNIVERSITAS GADJAH MADA YOGYAKARTA

·:": ..

.,

I I·

, I

j

l

Page 2: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

. . · · '· · .p· .R .A :K· A. T·. A ...

Denga~ mengucap syukur ke hadirat Allah swt, kegi- ·

ata~ · pen~a~dian kepada masyar~kat se~agai . sebagai salah

' satu dharma . ~!r~ T~i Dharma Perguruan Tinggi, tela dapat

dilaksanakan ~leh Tim Pengabdian pada Masyarakat . . . .. Teknik Elektro Fakultas Teknik Universitas Gadjah

Pengabdian kepada masyarakat ini berjudul

Instalasi Penerangan dan Keselamatan serta

Tenaga l iistrik " ku r sus ter7ebut merupakan kursus

selama 6 hari, dari tanggal 4 Maret sampai d~ngan

199L

unaan

Maret

Atas terlaksananya -pengabdian ini, Tim Pen abdian

pada Masyarakat Jurusan Teknik Elektro Fakultas Teknik . ..

Universitas Gadjah Mada mengucapkan terima kasih K pada :

1. Bapak Rektor Universitas Gadjah Mada, ata dana

yang diberikan.

2. Bapak Dekan Fakultas Teknik Universitas Gadjah .

Mada, atas kepercayaan yang diberikan.

3. Bapak Ketua ~urusan T~knik Eelektro F k~ltas

Tekni k- Universitas Gadjah Mada, atas · izi yang

diberikan .

4. Kepala Sekolah SMA Tugu Nasional, Cawa~, Klaten

beserta staf atas segala bantuannya.

ii

'•

I -~

'I

·'

Page 3: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

D A F T A R I S I

HALAMAN JUDUL i

PRAKATA ii

DAFTAR ISI iv

BAB I PENDAHULU!N 1

1. 1 . Latarbelakang 1

1. 2 Tujuan pengabdian kepada masyarakat 1

1. 3 Manfaat per:.,gabd ian kepada masya·rakat 2

1. 4 Lokasi pen~abdian kepada masyarakat 3 . ,,

1. 5 Survei 3 J

1. 6 Rencana pelaksanaan 3

BAB II MATERI PENGABDIAN KEPADA MASYARAKAT 5

·' 2. 1 Pembangkita~ dan penyaluran tenaga listrik 5

2. 2 Perencanaan instalasi listrik 5

2. 3 Instalasi listrik 6

1. 4 Pemasangan instalasi penerangan 6

2. 5 ·Paket pelatihan 6

iv

J

Page 4: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

BAB II; PELAKSANAAN PENGABDIAN KEPADA MASYARAKAT

3. 1 Survei dan evaluasi hasil survei

3 . 2 Pembuatan buku panduan dan papan pelatiban

3. 3 ' Pelaksanaan kursus ;

3. 4 Pembuatan laporan

, BAB IV PERMASALAHAN

4. 1 Permasalahan teknis

4. 2 Permasalahan nonteknis

BAB V KESIMPULAN

LAMPI RAN

1. Susunan Tim Kegiatan

2. Daftar Hadir Instruktur Kursus

3. Daftar Hadir Peserta Kursus

4. Materi Kursus

. '

v

8

8

9

9

10

11

11

11

13

·14

16

23

30

' . '1 I

' '

Page 5: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

BAB I

PENDAHULUAN

Peranan tenaga -listrik dalam kehidupan masyarakat

sekarang ini semakin penting. Perkembangan j aringan

listrik PLN pun telah ·demikian luas dan akan terus

berke~bang mengikuti derap pembangunan. ! '

Cara ·pemakaian' tenaga listrik dan pemasangan instalasi

yang tidak· benar akan menimbulkan . berbagai macam bahaya.

Berlatar belakang pemikiran tersebut Tim Pengabdian

pada Masyarakat Jurusan Teknik Elektro Fakultas Teknik

UGH, pada tahun akademi 1990/~991 menyelenggarakan kursus

Instalasi Penerangan dan Keselamatan serta Pendayagunaan

Tenaga Listrik. Di pilihnya siswa SMA sebagai obyek

pengabdian kepada mas yarakat atau peserta kursus,

mengingat • bahwa generasi muda merupak~n kader pembangunan

dan tidak semua siswa SMA bisa melanjutkan studi kepergu-

ruan tinggi sehingga ke trampilan d~n pengetahuan yang

diperoleh dari kursus i ni bi s a menjad i t a mbaha n b e kal

untuk ·terjun ke lapangan pekerjaan.

1.2 ~ujuan p e ngaQdian kepada masyarakat

Penga bdian kepada masyarakat yang berupa kursus bagi

~iswa-siswa SMA ini ~empunyai tujuan :

a. Memberi p e ngertian tentang penyaluran tenaga list r ik ,

p e man faat an t e n aga l is t r ik dan c ara pen g h e matannya ,

j

4 -. ·t

'

Page 6: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

2

I • juga penJelasan tentang bahaya-bahaya listrik beserta

cara mengatasinya.

.• b. Memberi pengertian tentang perencanaan instalasi

perumahan.

c. Memberi penjelasan tentang tata cara , pemasangan

instalasi dan manfaat komponen-komponen listrik t yang

t~rpa~ang kepada instalasi perumahan. ; t !· \

d. Memberi latihan pemasangan instalasi penerangan .

e. Memberi peragaan tentang teknik-teknik instalasi,

hubung singkat, penggunaan sekf ing dan kabel yang

tepat •serta bagaimana mencari gangguan-gangguan insta-' !

lasi di dalam rumah.

1.3 Manfaat pengabdian kepada masyarakat.

Dengan selesainya kursus ini masing-masing peserta

diharapkan I

.I •

a. Mampu mengembangkan pengalaman yang diperoleh selama

kursus kepada masyarakat sekit8:rnya sehingga

p~rmasal~han yang diuraikan diatas dapat dipefkecil. ~ .

b. Mampu memaham i pengertian listrik, kegunaan dan baha-

yanya sehingga dapat berdaya guna serta berhasil guna

yang optimal.

c. Mampu menggunakan tenaga listrik secara efisien dan

efektif . sehingga bisa menghemat tenaga · maupun biaya

rekening list=ik.

I•'

: • I

. I

Page 7: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

4

c. Pelaksanaan kursus selama (satu) 1 bulan

d. Evaluasi dan pembuatan laporan, selarna 1 bulan ,I

Seluruh ~elaksanaa:n kegiatan dari survai sampai dengan

penyerahan laporan direncanakan mulai bulan Januari 1881

sampai dengan bulan April 1881.

I

· '

__ ;

Page 8: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

BAB II

MATHRI PHNGABDIAN KHPADA MASYARAKAT

, Dalam kursus singkat 6 hari ini diberikan materi

berupa teori dan praktek .

Teori diberikan dalam satu kali tatap muka selama 3

jam di hari pertama. Teori tersebut meliputi pembangkitan

dan penyaluran tenaga listrik, perencanaan instalasi

listrik, instalasi perumahan dan pemasangan instalasi

penerangan.

Praktek latihan pemasangan instalasi penerangan

dilakukan selama 5 hari setelah hari pertama .

Setiap satu kelompok terdiri dari ~ orang siswa

menyelesaikan satu paket latihan dilakukan selama 3 jam

setiap hari.

2.1 Pembangkitan dan penyaluran tenaga listrik

Hateri ini menjelaskann macam-macam pembangkit lis-

trik dan . penyalurannya sampai ke konsumen melalui

jaringan~j aringan transmisi tegangan tinggi dan jaringan '

distribusi. Disini juga dijelaskan bagaimana PLN ' •

membatasi pemakaian daya pada konsumen dan car a

pengamanan instalasi listrik pada konsumen.

2. 2 Perencanaan in.s_Wasi listrik

Dalam materi ini dijelaskan macam-macam instalasi

dan baga ima na . cara. me rencan a.kan suatu i nsta las i yang

5

' I

Page 9: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

6

memenuhi ketentuan PUlL (Per~turan Umurn Instalasi

Listrik) Indonesia. Disarnping itti juga dijelaskan macarn-

macarn garnbar yang diperlukan dalarn perencanaan instalasi

listrik.

' Dalarn materi ini dijelaskan macarn-rnacam komponen

yang biasanya terpasang pada instalas] perumahan, dan

dijelaskan pula kegunaan dari kornponen tersebut.

Selain itu juga dijelaskan bagaimana pernasangan komponen

instalasi listrik yang benar dan sesuai _dengan peraturan,

sehingga tidak terjadi bahaya listrik.

2.4 Pemasangan instalasi penerangan

· Mat'eri ini menjelaskan macam-rnacam bahan instalasi

pen~rang~n yang umum dipasang atau digunakan dan piranti-

piranti yang urnurn di pakai dalam pernasangan instalasi

serta urut-urutan pernasangan instalasi.

2.5 Eaket Pelatihan

Mengingat waktu yang terbatas·, maka . dalarn kursus

ini hanya disediakan 6 macarn paket latihan pernasangan

inst~lasi penerangan. Setiap regu terdiri dari 4 orang

pesetta rnenyelesaikan satu pak~t latihan selama 3 jam

setiap hari. Sedang praktek pemasangan instalasj selama 5

'hari jadi setiap regu rnenyelesaikan 5 paket latihan.

Praktek pemasangan instala~i ini dilakukan pada papan

' .J

Page 10: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

7

kayu. Setelah selesai pemasangan dilakukan pengujian

apakah pemasangan tersebut benar dan memenuhi ketentuan.

Setiap regu dibimb:ng oleh satu orang pembimbing yaitu

anggota Tim Pengabdian pad a Masyarakat se~ingga

pertanyaan dan kesulitan bisa langsung diatasi dan

dijawab kemudi~n diberi penjelasannya oleh pembimbing.

I •

~ I

Page 11: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

BAB III

PELAKSANAAN PHNGABDIAN KEPADA HASYARAKAT

I Pelaksanaan pengabdian kepada masyarakat yan~ berupa

.· kursus singkat instalasi penerangan dan keselamatan serta

pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan

evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

pelatihan, pembuatan laporan.

3.1 Suryei dan eyaluasi hasil survei

Pada tanggal 4 Pebruari 1991 seorang anggota · tim

menyerahkan surat permohonan ' izin ' kepada Kepala Sekolah

SMA . TUNAS , Cawas , Klaten. ~

Pada saat itu tid ak bertemu

lang~ung dengan kepala sekolah, surat diterima oleh· salah l

satu . staf guru SMA Tunas untuk diteruskan ke kepala

sekolah tersebut.

Pada ~ anggal 11 Pebruari 1991 dua ~~ang anggota : Tim I

I

Pengabdian · pada Ma~yarakat menemui Wakil Kepala Sekolah

untuk membicarakan langkah-langkah· yang perlu dilakukan

dan penetapan tanggal peiaksanaan kursus. Dari pembicara-

an ini diperoleh informasi tentang tanggal pelaksanaan

kursus , jumlah peserta dan latar belakang ilmu listrik I

para calon ~e~erta kursus.

Tanggal 16 Pebruari 1991 dilaksanakan rapat evaluasi

hasii survei dan dibuat perencanaan mate r i kursus. ,,

'•

·'

I 8

o I

Page 12: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

9

3.2 Pembuatan buku panduan dan papan pelatihan

Pembuatan buku panduan kursus ini dimulai pada

tanggal 16 Pebruari 1991 sampai dengan tanggal

23 Pebruari 1991 dari mengumpulkan buku~buku mengenai

kelistrikan sebagai referensi juga masukan dari setiap

angkota tim pengabdian dan staf pengajar yang lain

diramgkum dari dibuat buku panduan t~sebut.

Papan pelatihan adalah berupa papan kayu yang sudah

dipasang pipa- pipa pvc beserta kotak-kotak sambungan.

Pad a saat pelaksanaan latihan pemasangan instalasi

penerangan, peserta kursus tidak perlu memasang pipa

instalasi dan kotak sambungan dengan pertimbangan ,I

a·kan

lebih menghemat waktu sehingga peserta tin~gal memasang

instalasinya dan bahan keperluan lainya.

Pembelian alat-alat, komponen serta pembuatan pap an

latihan dilaksanakan pada tanggal 25 Pebruari sampai

· dengan 2 Ma~et 1991. I

3.3 Pelaksanaan k~

· kur~us singkat ·ini dilaksanakan selama 6 hari yaitu

dari tanggal 4 Maret 1991 sampai dengan 9 Maret 1991, se-

lama 3 jam da~i pukul, 14.00 sampai dengan 17.00 .

Pada hari pertama , tanggal 4 Maret 1991 dilaksanakan

kursus teori dengan materi yaitu, menjelaskan apa ya~g

tertuang didalam buku panduan.

Pada hari berikutnya yaitu tanggal 5 Maret 1991

Page 13: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

10

· sampai dengan 9 Maret 1991 dilaksanakan praktek latihan.

·Peserta kursus dibagi menjadi menjadi 6 kelompok, masing-

m~sing kelompok terdiri dari 4 brang peserta. Setiap

kelompok menyelesaikan 1 (satu) paket latihan setiap hari

dengan dibimbing oleh seorang staf pengajar anggota tim.

Praktek pemasangan instalasi penerangan

dilakukan pada papan latihan yang telah disediakan.

Setelah selesai ?emasangan dilakukan pengujian apakah . I ,

pemasangan tersebut benar dan memenuhi peraturan atau

ket~ntuan yang berlaku.

Pada setiap hari latihan, ke enam kelompok : serentak

melakukan praktek pemasangan instalasi pener'angan.

Setiap kelompok menyelesaikan 1 (satu) paket latihan dari

6 paket yang disediakan, kemudian hari berikutnya susunan

melakukan praktek dengan paket latihan yang belum pernah I .,

: paket pela~ihan di putar sehingga setiap kelompok akan

'

d ihadapi .sebe lumnya .

3.4. Pembuatan laporan

Setela h selesainya pelaksanaan kursus, maka disusun

laporan pengabdian kepada masyarakat sebagaimana dalam buku

laporan in i.

Pe mbuatan l a.po ran ini dilakukan dari tanggal

16 Maret sampai dengan 30 April 1991.

Page 14: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

BAB IV.

PERMASALAHAN

4.1 Permasalahan tekais

Setelah dilaksanakan kursus, dari basil pengamatan

langsung ' selama kursus berlangsung ternyata muncul

permasalahan-permasalahan sebagai berikut :

· 1. Dalam praktek l~tihan pemasangan instalasi ~enerangan

hanya tersedia 6 papan latihan, sedangkan p~serta

kursus cukup banyak yaitu 24 orang, sehingga setiap

papan latihan untuk 4 orang, hal ini dirasa terlalu

banyak. , Idealnya satu papan latihan digunakan untuk

maksimum 2 orang p eserta.

I • . r

2. Dalam lat1han pemasangan instalasi ada sua~u ketentuan

PUIL (Peraturan Umum Instalasi Indonesia) yang tidak

bisa dipe nuhi, yaitu warn a selubung ha ntaran tanah

yang mestinya kawat berwarna kuning bergaris , hijau

diganti dengan kuning. Hal ini disebabkan karena

kesulit a n mencari dipasaran.

4. 2 Permasalahan nonteknis

1. Pelaksanaan kursu s dimulai seusai jam sekol a h sekitar

pukul 14.00 sampai selesai, sehingga meskipun secara

umum peserta bersemangat mengikuti kursus tetapi

penye rapan materi kursus oleh pese rta k~rang baik,

karen a pesert a s~d ah l e l a h.

11

'• '

. . .

Page 15: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

2. Ada beberapa peserta kursus dari kelas

studi ' sosial) dengan latar belakang

12

IIA3 (bidang

pengetahuan

ristrik dibawah peserta lainnya yang berasal dari

kelas IIAl (bidang studi Ilmu Pengetahuan Alam) dan

dari kelas IIA2 (bidang studi Biolgi).

Page 16: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

BAB V

KESIHPULAN

Setel~h berakhirnya kursus singkat tentang instalasi

listrik dapat ditarik kesimpulan sebagai berikut :

1. Tanggapan dari pihak peserta kur~us siswa-siswa SMA

TUNAS Cawas Pedan Klaten terhadap kegiatan Tim

Pengabdian pada Masyarakat Jurusan Teknik Elektro

sangat baik dan cukup antusia~ dalam mengikuti kursus

ini terlihat dari jumlah yang hadir dari awal hingga

berakhirnya kursus relatif banyak.

2. Perlu diadakannya lagi kegiatan kursus semacam ini,

karena tambahan pengetahuan yang bersifat praktis dan

. terapan sangat bergu~a bagi generasi muda umumnya, dan

siswa-siswa ditingkat SLTA umum yang tidak dapat

melanjutkan diperguruan tinggi.

3. Pelaksanaan kursus ini akan lebih efektif dan sampai

pada sasaran bila rasio jumlah sarana papan latihan

dengan ,jumlah peserta kursus berbanding 1 2

mi~alriya, satu papan latihan untuk dua orang peserta. I

Mika ~erlu adanya pembatasan jumlah peserta dan waktu

yang tepat ·~ntuk pelaksanaan kursus berikutnya.

13

J

Page 17: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

LAMPIRAN 1.

14

Page 18: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

1.

2.

;3 •

'•'

4.

5.

6.

SUSUNAN TIM KEGIATAN

PENGABDIAN PADA MASYARAKAT

Penanggung jawab (Ketua .Jurusan Telmik Elektro )

Ketua pelaksana (~erangkap anggota )

.. Sekretaris (merangk~p . anggota)

Bemdahara (merangkap anggota)

Administrasi & Keuangan (merangkap anggota )

Pembantu ·umum

Adhi . Susanto, M.Sc., Ph.D. NIP. 130 235 526.

Ir. M u 1 y a n a NIP. 131 281 882 .

Ir. T ~ y o n o NIP. 131 792 960

Ir. Suryono, M.Phil. NIP. 130 676 399

Ir. I Nengah Sumerti NIP. 130 519 461

Heru Wiryono NIP. 131 120 728

Sunaryadi NIP . 130 930 663.

.7. Anggota ·; Ir. Wahyu Dewanto NIP. 131 574 829

15

.,

'•

I ' I I

l

Page 19: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

LA1\1PIRAN 2 ...

' .

16

Page 20: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

.. .,.,

TIH KEGIATAN PENGABDIAN PAOA HASYARAKAT JURUSAN TEKNIK ELERTRO FAR. TEKNIK UGH

B E R I T .A A C A R A

Kursus sinRkat Jnstalasi penerangan

Hari I ,tanf!f,fa 1

Puknl

Tempa.t kursus

Hateri kursus

Nama instruktur

1. Ir. Hulyana

· 2. : Ir.; Suuana, H.Phil

3. Drs. Hoch. B~sor

4. Ir . I Nengah Sumerti

5. Ir·. Tiyono

6. Ir. Wahyu Dewan to

7. Sunaryad i

8·. Heru Wiryono

9. Hursih

Jumlah peserta yang hadir

Sen en 4 Haret 1991

14.00 - 17.00 wib.

SMA TUNAS Cawas, Pedan Ka.lten

Teori perencanaan instalasi

penerangan serta pemanfaatan

tenaga listrik

. .25: ... orang

Ketua Pelaksana,

17

Page 21: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

TIM KEGIATAN PENGABDIAN PADA HASYARAKAT ' ' JURUSAN TEKNIK ELEKTRO FAK. TEKNIK UGH

B E R. I T t A C A R A

Kursus singkat Instalasi penerangan

Hari I tanggal

Pu kul'

Tempat kursus

Hateri kursus

Nama ins t ru k.t.uJ.:

1. Ir. Hulyana

2. Ir. Suryana, H.Phil

3. Drs. Hoch·. Basor

4. Ir. I Nengah Sumerti

5. Ir. Tiyono

6. Ir. Wahyu Det-1an to

7. Sunaryadi

8. lleru Wiryono

9. Hursih

Jumlah peserta yang hadir

' ' '

< ...... P:· .!~.·.,.r:. ·r. . . . . ) .

Selasa, 5 Maret 1991

14.00 7 17.00 wib.

SMA TUNAS Cawas, Ped~n Kalten

l. Praktek pemasangan insta 1", ·~ i

penerangan

2. Teori perbaikan faktor ·da~a

.'2!!. . . . . orang

' ' i

18

Page 22: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

i

TIM · KEGIATAN PENGABDIAN PADA MASYARAKAT JUP0SAN TEKNIK ELEKTRO FAK . TEKNIK UGH

B E R I T ~ A C A . R A

Kursus singkat Instalasi penerangan

He.ri I tanggal

Pu.kul

Tempat kursus

Hateri kursus

Nlt.Jtl.a.: __ iu .. s..tr .. uhl.ru:.

1. Ir. Mulyana

2. Ir . Suryana, H .Phil

3. Drs. Hoch. Bas or

4. Ir. I Nengah Sumerti

5 . Ir . Tiyono

6. Ir. Wahyu Dewan to

7. Sunaryadi

B. Heru Wiryono

9. Hursih

'Jumlah peserta yang hadir

14.00

6 Maret 1991

17.00 wib.

SHA TUNAS Cawas, Pedan Kalten

1 . Praktek pemasangan instalasi

'penerangan

. ~- ... orang

Ketua Pelaksana.

19

Page 23: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

_,

·y,

TIM KEGIATAN PENGABDIAN PADA HASYARAKAT JUnUSAN TEKHIK ELEKTRO FAK. TEKNIK UGH

BEH11'A A C A R A -------------~----------~-----~----Kursus singkat •Instalasi. penerangan

Hari I tanggal

Pukul

Tempat kursus

Hateri kursus

Nama instrUk.tJU:.

1. Ir. Mulyana

2. tr. Suryana, H.Phil

3. Drs. Mach. Baser

4. Ir. I Nengah Sumerti

5. Ir. Tiyono

8. Ir. Wahyu Dewanto

7. Sunaryad i

8. Heru Wiryono

9 . Hursih

Jdmlah peserta yang had1r

·Hengetahui J!,e · ekolah, ;_:.,.. .. ~~ .

i; ', \ .. ·' . . " '\ \ ~ \ .:,:.>{)~: ;· ... . . ) .

t.t.· .. ·.{ .: " '~ :. '· .( ...... . .. ... ·

Maret' 1991

14.00- 17.00 wib.

SMA TUNAS Cawas, :Pedan Kalten

1. Praktek pemasangan instalasi

..

penerangan

.:u orang

Ketua

Ir. Hulyana NIP.131 281 882 .

20

Page 24: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

.....

TIM KEGIATAN PEf~ABDIAN PADA HASYARAKAT JURUSAN TEKNIK ELEKTRD FAK. TEKNIK UGH -------------------~-------------------

[ E R I T• A A C A R A

Eursus singkat Instalas"i penerangan

Hari I tanggal

Pukul

Tempnt kursus

Hateri kursus

1. Ir. Hulyana

2. Ir. Suryana H.Phil

.3. Drs, Hoch . ! -as or

4. Ir. I Nenga·, Sumerti

5 . Ir. Tiyono

8. Ir. Wahyu Do-wan to

7. Suf1aryadi

8.' lleru Wiry(m:J

9. 11ursih

Jumlah ·peserta ~ang had ~ r

~-, .. ,, ··:~ g Maret 1991

14.00 - 17.00 wib.

·SMA TUNAS Cawas, .Pedan Kalten

1 . Praktek pemasangan instalasi

penerangan

.-·

.. 1;0 ... orang

21

Page 25: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

·'·

-y ,

TIM KEGIATAN PENGABDIAN PADA MASYARAKAT JURUSAN TEKNIK ELEKTRO FAK. TEKNIK UGH

B E R I T• A A C. A R A

Kursus singkat Instalasi penerangan

llari I tanggal

Pukul

Tempat kursus

Hateri kursus

N am a in s t r.u.kJ:..u..r.

1. Ir . Mulyana

2 . Ir '. Suryana, H. Phil

3. Drs. Mach. Bas or

4. Ir. I Ne11gah Sumert i

5. Ir. Tiyono

6. Ir. Wahyu Dewan to

7. Sunaryadi

.a. Ueru Wiryono

9 . ltursih

Jumlah peserta yang hadir

Solrtu, ~ Hare~ 1991.

14 . 00 - 17 . 00 wib.

SMA TUNAS Cawas, Pedan Kalten

1. Praktek pemasangan instalasi

penerangan

. · 2$· .. orang

~--· · ~-""'

r. Mulyana NIP.131 261 882 .

22

Page 26: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

23

Page 27: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

,# ...

P F:NGllnn T liN P !In 1\ 1·1M:Y Ill< J\.1( 11'1' JURUSAN TEKNIK ELEKTRO FT-UGH

DAFTAR fADIR PESERTA H~_Rl/Tl-.NGGA.L : 4- 2;. - 15191.. TEMPAT : SHA TUNAS, CAWAS, PEDAN, KLATEN

No. N a m a Tanda-tangan

1. Jrko (rtnk~-..-2. \. j\, ,_;.t'fnir

<

3. .~~~~ · ylr

4. ' \llt~r) r

5. P\.!1\ ~;\(,.1: t~C

6. 1\\A,t~ \1'·\((~: ld A, 1;.

7. tVUI/111- P.i

.8. st t-..lt\ f- 1) I

9. \v1Pt vr;· _::--

10. dOPJfll, 11. St;-rt o P~'JU00 12' 1 .~ l·' . :I : ' :- ~ '1

'· ,'

13. I~ '1.-vv·.<,.r 1/"·"J \·t 14. (I: ti , r ) , . . / ... r I"'

' (I i ( / (. I . /.

1.5. ~, l; [?(IP d

H. Jor-o t.sf~-lv 17. )A tYler

18' s ~- 811( .- hfl f ( ~· {/ -, (j ! •. . 1 ; If( ,;, ) .

19. ~l(.p {/'T CiJ~! . ' 20. r~l\il'\)'n

21. \ Ar; t,'-lt. f-'

2 2. J/ ai J f{w·/f rl T r;

. 23' [f~ {1\_f Jf\J

24. [Uy lnt,t1 1L 125. /Lt\.!rj 0

11enget«hul

I '·

24

Page 28: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

v .

--· PENGABnT~N PADA MASY~R~KAT JURUSAN TEKNIK ELEKTRO FT-UGH

DAFTAR HAbiR PESERTA I!AH I IT MIGGAL : ; - 3- 1)>~~-TEMPAT : SMA TUNAS, CAWAS, PEDAN, KLATEN

No .

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7 .

B.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

1 6.

17 .

lB.

19.

?.o .

21.

22.

23.

2 4.

25.

a.r~ ~~~,)~

/vfD' Mlfl

~tt~('tiD ~Uh'lrtQ

N a m a

lJ Llll l.1\7 ('lv' u

T\!1\Jt{l}\(tf\.H A !1

t;LJ Ult\ 11- 1/ i siJ f'l/\f2-l)·,

l.\llDP PV ,ju ;Jv>l, $6-r!O P~ '7 if<i:J D

~<; 1.-\-vwr-· llf"-~v ;...,

! I r( f ;, ' I;.;. r { (Q;p.~~ t\ I'~ 'U ·Hr SlF,,c~- -1-&u~· 'l &,i l f'{ 0 _ ~ ~ \ t(j ':;.,- 1 ) 1. I

~"·"' •\~ ~· [ ~~~ ., fttl\~ AJU.'i C(uN;J-N TtJ L cc, l¥\.1\f\..J

' , . ,.~; / ,•)

~u~·mn1tl

· · (' J;:?../ iiO/YO ' I

Tanda-tangan

JTI!:'. 131 281 Df1?. .

25

Page 29: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

~.

PF.NGABOTAN PADA HASYARAKAT ;JURUSAN· TEKNIK ELEKTRO FT-UGH

DAFTAR HADIR PESERTA HARI/TANGGAL G J;·'.rc·t 1991. TEHPAT SMA TUNAS, CAWAS, PEDAN, KLATEN

No. N a m a Tand~-tangan

1. l&'{)rn~'i1r7 g_ ~

7.. Punu-ucli

3. Surono 4. ~-5. ~ l\I) 'Jrtl I 5.

6. U.tlt\ottu 7. JO ~c l~}dV\h• 8 .. <~'") '( •'l I ~> {\\\Av11J<'lY.":1

9 ' . 6ki.1 /Ll'':'· ,y~.,fv 10 .. Jt.. 1 ;n ti I ;·

11". (tu/ r((/( (t.·;f (I

·' I

12. /f-f!-is ~ J, N A·rl TO - ' "v . .

13. le.~IJ.JIH 14. ?:<ltp\{\\. )\l~ 15 . Stlf I''' •) 1J

l6. Dw 1 LJ.\SD N£)

17. TJW,·(n,

lB. \11 y-pr \ cu'

19. ls-~t\ -H )ILtDI

20. S4nyl71m I

21. (;;)~; ~n Jon 22. >f'tujimin 23. fimJtlo 2 4.

~ ~6 ..•... · ....•

7~ ... .. ... · • f! . .. . . ~J 8.- ~ ~- ·:~: .. ~ . .

) - 7' /' • ;>·( ·· :)·

· 1 rl < . 1o.s.l.er ...

11. • ... ~ . ;;r:;: ' ~/f-1L.l2. ~

,:~£7. ... ~v

l' r-. 14 .I p~~ ..

15 1/ "'-) ~~ ... ~ • ' •, ..... :. • • • 11 .

~- vL \.. ~'

"·~-I.l:'· ~ .. . . --jt

11"'- , . G(!ff. . . . . . .

1L .4-;.... . ( ~ 1\.--->

,~~·,P.-12 .. "· :z~·;-. · -·~- . 22.~:J.

B(' . ~.... . . . ' 2 4.

2 5. 25 .

. · .. Merigetahu l

nr. 131 2:J I GlJ2.

2 6

Page 30: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

··:...

. .,,

/.. . /'

PENGABOTAN PADA HASYARAKAT JURUSAN TEKNIK ELEKTRO FT-UGM

DAFTAR HADIR PESERTA HARI/TANGGAL :7- o- 1<j<f. :1 TEHPAT : SHA TUNAS, CAWAS, PEDAN, KLATEN

No. N a m a

1. 5-6rto ~R-1\'{ uroo 2 • :Jumrrt, ·

7cto{O(lJ

4; . I!'# if~ YL~

5. ~!MAN!~~

3.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

1 B.

19.

20.

. 21.

2 2.

2 3.

24.

2 5.

5cr/Jal",_/.u h- . (1&""0:..; • :\.J 1.1 I~/. ;; J

\ ' · " ·• ( ' ? ''' \ . .• (f ( \,.. ·'

.) cf;,IILI!IV

Tanda-tangan

f·j.,.. ~~.,.._ ( {t:·· ., . B • • · ~/· • ( , ••••

;,:=;~tc:: ... ()~~ 10. . ..•......

15. - ./1

~l~UAd·0-17.;·r~··· .. ~

l~ •• ~··~~i.· . ~20.n~~···

21 .• ~~···· 22.

23.

2 4 • . . . . . . . . . . 25 . . . . . . . . . . .

27

Page 31: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

,. ,;

Pt': IH; /\HJ'lt /\t-1 r'/\1•\ f·I,\ 1; V.'dUd< /\'1 '

,J UH US 1\N 'I' I': I< NT f( I': I, F:l< 'I' f. n· 1"'1' - I HlH

No .

Dl' F'l' 1\R II i'.nr H r> I~ !> P. RT 1\ II!.P.I /1'/\NC~(.;>.r .. : e J.;:n:·•:d: ·199·1, 'rHIP/\'1' : Sl11\ Tmii\S, CI\WI\S, PE:DI\N, I( J.I\TE:N

. ~---------------------­·---··---------·----------------·-

t1 ;:1 Ill <1

I · ··-·· ··-- ..••..•. -·-- · . ... ·· ~-·- -- .. ·~- · ·• ·•··•· . ~- --·--. ---·---· ---····-··- ·------· ----·--· ---(~/- ·---··------·----- ----

.1:

7. .

J.

4 •.

s.

6.

7.

. {1,

: 9.

10.

u.

12.

lJ.

l4.

15 .

H.

l'l .

. 1 n: 19 .

?.0.

2 1 .

2 2.

2 3.

7. 1 .

S A ~ \f7\ ~.rj

2>CTiL) y\.~J\'-1, v 00

c: ~- J P-"' ,_;A 1~/.~ /'' I ~ )/Y.' . I (~ ") J- I

, -, l -")' )I- LJIJ\ I ./ . I ,, 1 • .•• · '

lr'~ -nt''r·c.r:'\ . !' ~ 1\. , ;- :1 ·''·C V- t_ f• v(... -1.-r:;> v · · - ' ·j

:3·~ (.~ /'- .-l~

' l !:\\~t ~_.\'i . ' .· / \1 1d ~~111 ·

~lf<(l rtl. tlr.

'('r')i'" it.r!Jd1l!

I l'!ii-C•f o)

{I

/i<:'. ,':.. \ -:. q1 •f1 hi

Jumcr(,•

'J. _c:r:X] rv:~L. . .r-~urc.'h - .

l)W I ~&'-1'0

J .ht·~ ·····~

~/~! 2 .. ' '.' .. . '.

·R ; ] , -~-"

,_ (\A,A ' 4 . AH-· .... 'r Lt(~~~·· . ~::. lj. \ . .. .. .J., .. • p . i / /0 · · I / o. V.:~ ..

9 · : : ·:;1'~~-;~c-6\. .(_J; c---c::._.....,- '

--::_~ ~-p 1 Q •

11-~· -·

... --·LI, fi.~~ : .l :i. ·:·:·: -~-:~1 . · .. .

~ ) /Vt!J~ 1" . . "Q: ' ... __J.-4 , - I

l r. I ~ • f '• ~~ ,.. / I'

·· · 1 /! · · · · · (-/4A_~pJ' ic .l ., _n_ ,.16. _~·· ·:.__- -J··· ~;-rt1-t= , o . .. .. .. .. .

)9 .. ' .. l-..... ~.J._· 20. u.r~.

21.

22 . . . . . . . . . . . 23 .

2~ .

------·---

1111 ., y., 11 i l

~ ' j .,, l "'\ ; ,. , "'1 :. : '

28

Page 32: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

.•

•'

'( ·,

P~NG~BnfAN P~D~ MASYAR~KAT JURUS~N 1~KNlK ELEkTRO FT-UnM

·----------------

OAI"TAR IIA£'lt R P8SF:RTJ\ 1

H 1\R J /TANGGl\1.. :9 Jia,:o·l; 1CJ~l'l. TF:HP/\'1' : SHA '1'\JNJ\s , Cl\WJ\S, PEDl\N, Kf,l\1'8N

... ···--·-' --·--y-----.,--------No . N a 111 <~ Tanda - tr.~ngan

1. . A- S'AG'!Jt\An

. 2. 'Sr71~~J fRt>Y,V~lJ

---- ----------·-----------------~-,. ~ILl~·~

,,k~~t·' · ······ ···· ]. (u \2-;<(r'r\

f.

., . () t\ 1··1 (Y_/\ r· I (,, ( r

5. \1ip~rl-Dl-1 6. \<;: \"-l"Z\t-1 l(LI~ ~ 7. 4...P..cv f~V..-vt-r ~·~

. -f. ~( il. t(_~ (._1 ----~~

9.

10.

11.

12. _puv'J In~ -z111 13. /,. (( , .. ,;., ., ,, , ..

I ./ ;

H. .1ttlL-tJ t1r I 1 r, ' "'!lilf ·'(i)

\c.! ,1 :~ r1 (·11 H. 1,,:: ,-~ ,.

' 17. :/umat.· .lR . ,_J _J.-~/'tJO- c:A-

19. . n,~-~.,su.i("c>; 20. '\)WlLAdo~ 21 . .

2 2.

2 3 . . . 7, 4:. /. 5·.

..

l~\ ~ 4 ·()1/v}- · · · 5. 6$.L ... ?2~ . ' . ~)~! 'l <:'\ , n- . , (' . ,.t . . c ... 7:)\c .....

\ ) ~ -----'·- \____ 0 . .c..~·.--: . . ... 9 . ·T).l).t.tf.l.c. t. (. .· £-c

! - f (_ -'-J;s 'liP. =-;l/L ~·. ~--.. ·-f·j_.. .. .

.. . 6t r

-//~\ ~ /-: 12: .... .. ... . u ........... r:l)A-<., ... ~ ,. : ~1/:

]~;. -J&~~ .. "·" ( '!t) ,., 0 ;~ · .AY%0

1 7'. (:Lm(~ ~

_j d 1 0 .--~,rt.-. .. . .. {/'f/1~

19 . . ·.---!!·-·-· . .. A~.

20.u ....... . ?..l •

• '. t ••• ' ••

?.7. . 0 It 0 I 0 t tIt

23 .

24. o too I • o ott

7.!i •

29

: I

.,

Page 33: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

LAl\1PIRi\_N 4 . .

30

Page 34: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

l ..

0 0

0 •

• 0

•'

..

BUI(U P1\NDUAN

' ..

r ·

OLEll :

Tll\11 PENGAUDIAN PADA MASYARAKA1" . .TliR l~S.~'N 'TEJ{NIK ELEKTRO

, FAltUL'l'AS ·rEJ\..NII( , UNIVE.RSI'I'AS GADJAH l\1:ADA

.1.991

!o

. I I

.1'

Page 35: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

•'

' '

.,,

Tonat;a liatrik bornaal 4nri Pusat Pembnn~it Tenaga Liatrik:.

· Haoam-Moam pembn.neJ':i t tenam lietrik anta.ra · lain adalo.n,

' - ILTA (Pembnnr,!=it Lintr!k Tonngn Air)

·.

..; !l.TU ( remba.nnd t Li!!trilt: Tonnsn Un.p)

- Il.Ta (Fnmban&dt LiotriJ>:: Tonaea On.o)

!LTD (rcmbn.nndt Lintrilc Tru1at.;n Diosei)

!'LTP ( ror.1bn.nri::i t LiotriJ~ Tannen !'Eir\ae :Bur!i)

ro:rn ( Fcnbn.nod t l.if.ltriJ: TonnE? lfuklir}

· ·- dan lain-lain

l'ada ilnr.:a:n1;)'l\ T'u.EIIl t Pomb~.nr;"d t Tona.r;a Lie trik ber:t\1l1C.Si moneubah suatu

bontuk enerc::t ( t.r.nn.gn) lro~::nn liotrik nonj:1.d.i onere! list:rik.

Bnntul: cnerel bvh:m liatx·i1: t.ersolmt olch. ountu . mesiii/P')r:;~.la.toh ( ;jonisn;ya

borr,n.nt•.tng j~'ntn/r":t.cr.o.r:t pu,.,n·b pr:ombtm,-:':1 tnya) nit•.bo.h nonjncU energi putar,~

ynnr, oelanjutn,yn c:lipt'.'~ni m1tt•l: molll'.ttl".r ennero.tor. . . !'ild.a 691l~trE>.tor torsobut tinbt•.l t.n!r-'-nf11.n lintrik AC (bolok-bnlik} tit:a fase

• I . !

clonr,nn frel:u.onai 50 rr.z. Oloh !o;-.nreno. 1 tu <'lnri pad.a.n3a biea. aisa.lurkn.n tena[.a

liat:dk meln.lui anlt•.rnn "--nunt. . ' q Dm.ri pur:n.t pombnn~d.t l'lampn.i ko l:onF!Ur.len, tennea listrik disnlurk.e.n

melalui ea.lu.Tnn/ jnr:iln,;nn k.n~fnt, yai tu, 1

.. ----.. --·· ~

ll). Jn.rinr.;a.n tecnnean tincm,,

~nrin(':t".n :!.ni r.:ertng d.:l.o.,btlt jo.r.inrin trnnonir'li.

Jn.r:tnr'~":n 1.ni men~m1,mri:"·n pnnn.t p~mbru1r,ld t Cl . .,n::r.n e;ardu indu.lt

t:t'f'.•l~l!'ln~. , 111!'\llf'cr".m!'.''"·'l ~., ,;_!l r"!ln 500 !:V, 150 leV, 70 J:V o.tnu 30 kV.

b). Jn:t':!.tv;rn c"iot:r.ibn'lj,

JP..ringt>.n ini mt~:n,y~~l.tu:T:n.n :tr.nn[1t liotrik ~.(ln!:f'.n rnengguna.ks.n tecmtga.n

mcnon':f'.lt 20 kV, ntnu 6 kV' yt'l.ng kernuaiNl pads. trnro distribusi

ll.iturunl:'..r.n monjM.i tor,n.n(lt\!1 renA.a.h 3@0 v, 220 V ats.u 110 V

dn.n dino.lJi'l!'.n ko konoumon.

Sam 'bun o:n.n lintX'iJ~ k!! l:C>nm1J'lon b~.aa. mone;r,t\l'l.o.l~an dut~. maoBm cern, :ai tu 1 I I

a). S~U:~bv.n[1'.n r.m.tu fr. r.o,

Pnr11l cr.nh•nr. :r-~t i•1i M .. ~m ... ' ~I\U oc~rmnr~ 1::ntm.t, ;yt~.itu ka1mt faoo Inn

]r .. m·rat notrr.l. D~r'ln tO~'il·ll' nn 11J1ta.;,o. kcdua. kmmt toraobut nda.la..ll .

220 volt IJ:ti".U 110 Yolt,

b). Snmba\Ul[.t\1'1 tien. f mm, ~

rncla. snt:!lron[;t.l.!t ini dir,tum1:n.n 3 f'ano at·a.u dicunalCNt 4 ~..a.ua.t (3 ka.-' im:t i'o.ne 1 1-..alm t notral). StllllbunBDJl .3 faoe d.ipnlcai pnd.a koneu-

~lf'lll c!.etnr.;rm bobnn boeo.r, m;tnnln;ya untuk pBbrfJc, panar, rumah saldt

cl.nn lnin-lr.:l.n,yf! .• Tf.l('~.rv:nn yo.ri.r, t'l.ieu,na.knn 1.1UJU1!1.\V8 220/380 OV:~lt.

...

'I

~ -

I

Page 36: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

I

I •

' ' •.·1 ,\ ·l, '1 ' · ~ : I

. ,; ....... '

;:! '

· :l :U ., .

' ·' :I ,'j

' .,

' ,, ::! :,j :o '1 ·:

.. , .,

: t f1 . :.r::'

('J :J 1 '

C) f} .;) .;>

.;, J • ·~ • i : . ; ' ., I I I 1 .

: . : :·~ ,: : -·' . . i . ! ~ ~ ~ ' } ~ ' · I i ·1

\ , ~ ' ;

' I ,.,. II II 1: II il

;:·:1 '! I ,·1 '' 1·i

' i ; "I: l ' . :' , ·~

'I

Page 37: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

I

f' I

'

PomaJ.-..o.ian da.y!l. p'll1n konEru!Jlon rur clibataei d.enet>.n nlat pcmbatne ytlllg

diuobut "oirouit bre!l.!~er" (11CB): Mionl.nya MOD 450 VA, 900 VA, 1300 VA, . ! .

2200 VA finn ncbn~inyn, :Beonrnyn nilni pornbntaean toraobut eesuai denr,nn

pon:1ohonnn El!U!lbunct>.n listr~J-: Dl:'.nt pnnul[lliJl, mookipun eotiap eaat biea. lia.ju­

kan pe>mohollnn porubo.han. ·

Untul: menr,o.:t'::u:r bcnn.n~·a. tcmtcn l:l.str:lk ynn~ dipo.lmi oleh kon~on U-

6UJ10l7.P.n Um m.etor, terpn.nn.n:: cU c:'.eke.t NCD,

1-!isalnya, ):onr.;urnon m"nr;r,tmn!r.nn notedJ:n 400 lrl\tt nclruna 5 j~, mnka tenae;n

listr:ll: yP.n:: r'!J.!jlmn!:!'.n ndnln-~ 400 :x: 5 .. 2000 wntt jvn .. 2 ldlo watt jam.

Dale.m hal in~. onr:!~'l. p!".•1.a. Kill! motor t'J:F.l.n m-:l1lt".mbah 2 ,

Inst'l.lo.o~. l:l.n-tril: pn~o. b'lnr,;unn.n l~onmu:10n PL1T hnrun dipasan:; oleh su­

b.tu b~i1.8Jl urnlm yf'.Jlt;' F.~:tin-: c'l.ie~'lm~ Biro Tc!:ni!c LiatriJ: (DTL) 11ta.u inatala­

ti:t' ynne toJ:"c nftar pr.r1.n P.Llf.

In~:~tn.ln!li yo.n~ be:r.t•rntT. l~llih dl'1.ri 10 tl'!.l>l.m aebnil:Jzya 'diperikea kem­

bl".li P.t11u: r~ :l.l";tfll:.n.n rcvir.~ .•

Ino·~ .... lno:l. liDtr:l.!~ :r ... rln i.'l.:l.lr.>n ."~~1l.pi r'encn.n niato>:~ p~nt'llla.htin, yang

b'lll'C\1.11"\ t•n.tn1: mn.lh~.~,U:tlrji o:r:'.nr, ~r":d rn.nc;>.!'l.>.lt b:mn ter;~J.n:_r"n E!C'ntuh, ate.u lobih

BOmpurnn r't!.p"'.r.r..n,'i ffi,UTJ ( 11 ~'\J·th lo:tl~(' 0 ciJ:m.tt t brcnJcnr11 ) ;)•nn~ bOrtU88-S

rn~ni\<!1to!7.ot r.r,_!' .. nyn ~cohonorn.n !"ru11 l::o tv . ..,J1.he

leo kelompok boban 1

ko kelompok bobnn 2 -it-:_1-,-+­r.F

L -

__ j r-, F I

ol~ :1- -l -- _, I

i

+ ~.rnbar 2 1 Diar,rl:'.ra ponnott.Jl(.f'.Jl KWH meter dan

MCD Jl-'.cln inotalnni porumM.an, l~WH h.lfH metr.r ·

MCD circtti t breaker , F Fuoo ( eol:rinr,) [lk ocl:lar kutub ~dh

,

Page 38: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

PEREICAJAAI DST.ALA.SI LISTRlX

Inetnlnni Hatrik dJ.bnr,i monjndi tien eolon,!;lln yaitu,

a.). Inote.lnsi penero.nr,nn (inntn.lnoi pertll!IO.Tta.n)

b). InntE'.lt\oi pn.brilc ( inott'.lnsi tonnen)

o_), !nntnlrlni t~r.nn,'/ln tinr~i.

Inntl'llnni p!'norn.nr_:an n"nl..,.h tt-:mnnuk inntn.lnni tn[~.n{1-Ul rcndnh.

1Tet~1:ipun nr>.m~n;yn in.ntl'.l:tnl P""l1fH-rt.'1"1'.n, tt:~to.pi l)ir>n ju."/1. t'l:nnntruJt instn.lnsi .

· tennc;n., m:l.l'rtl.rwn c~to:r:iJ:n, l·:i:r:""- n~.1r;h1, po:,pt\ l'.ir, AC r1.r...n l~in-1~:-.innyn. yant:

pemal:nin.n ~t".:ynn,yo. ta;:r,olon{: ':ocH.

In.n·tr.'.l!".!'li p::t1Jr:!J: n tr..u inn ~nld t~llf\i7l- o.r'lnlah iJ•dn.liJi yn.nc; prooentn.­

oi l;l!tbut\1hf'.n t~n,.~·IWt:'· lnMh l~r.nn.r i.till~ntl:l.n~ l~!Jbutuhrm ponnrnnr,n.n.

Inntr:>.l111"i ·t"'f,!\11U"Jl ·tint:f':i l'tm'l"'l\YI\ ,.j_jlllllp:d pm'.n. F.!iF.rtem Jli'Mbnntldt

drut d.r..ri P'.u:mt P"m1~o.u,;·.it r,n.:·t:rni !:o tcnpnt l:C-rnu-ljfl-rt1.u to~nnenn :rondnh

t.intrib\lni.

Dnln.m p!"mbtlntn.n p1'rf'non.nc-.nn ~.nll~Rlnni listrik harm:s 4ipenttlP, keten-• I

tun.n-l:etl!!ntun.n IUIL (ro:rn.htrnn Ur~IM Inoto.lni'Ji Lietril: In~.onosia).

· Dimunpin~ itu hv.ruc !l:lpmrlllltil<!:nn P"mturn.n-p!lratu!'n /lm(lN1[)'-'ltnaAn~ yan.~

: rtt'l.n hu'blxnMlnny:>, nl1:1alnyn :p?rnhrrin ten·tt'.l'!£! :r.LN, un" .. a:nr.-ttn~.n.n~ keaelome.tn.n . ' . kerjn ilan ldn onbn,:,njn;rn.

Unt•.t'~ :pcrr".~an~nn ~.nntr.lnn~. H.ctrD:il 1n11:lh t'l.ahuJ.u hr:o.rus d.ibunt ~ba.r­

(t:I.JI''I)n:"':' p-:':t'<"llr,rtn~:''l r'1:r.~'.nf'.".:r.' · "·n r1."11.1'1.h bannmn.n. Dir.n.•~p~.nr: !>nntEI .c1iporhnti1r.nn

OJ'') rJ lfi '-r:r.~. • hn n~·nr~ t-r.;~· (' -.:"'1. !: p-r1 · "1:' ;1~>:1.1! ~-"·n ;; r1.~k'1h.-:-n•1.f',l~j_ F':'r.t l)e:ri pol:or jttnll I

n tnu p~miJ.i': l>n.nr,tm.,n.

Gnnlmr r1 ~nr.h hn.nr,1.1nn.u b:!.:'.r.mwn ~.:l.r:o•,orhnJJ.n.kn.n. tJin~.iJlr.-climlinr.n;rn clir.;runbor

t\ont71J1 ~rln ttmr;r~l n ,71-1: Up:l.£11 r.nlur~'l lintrH::nyn ~J.[.f'.l"!bo.r lobih tcbo.l.

f!aonm-maonm ,~mbo.r ynnc c'.iporlt'~'~I'Jl D.CI.nlnh 1

n) • Oamhnr nitu.aoi,

Oanbllr ~.ni mrmu.njn!~)!:t).n lntPJ". bt1.n~mnn -tnmp!'.t infltnlnoi listrik nl-..nn li­

pn:'lt1.11.:, r1rm rono::>.nn pony(\11\lnm; J:>.n donr,an BUr.lbor tcnaca liotrik (l'lJf).

b). Onnbl\r ~.nrtn.lr>.!J ~. ,

nnmhn.:r. ini M!:' li:rnti

1, Rnrv1ru11!\ 1" tn.1~ ;rrn~: "'~nunjt,J-:!~nn don(';!"J'l jolnn pnrl..,ti'J:n.n pero.lnto:n

Hotd!:, poncmr..t lit" ~ril~ banertn Elr .Hil'lB. poleytJ.nn.nn,yn, mioalnyn letnk

lnmpu-ln.m:r>.t liotri'-, otop kontnJ~, eokll\r-oD.Icelnr, motor listrik,

porlcn,<j:npttn httbtmt-: bn~i t1.11.n ceb~inya..

2. noncnnn. htthun_':'"\n r~r::-.lo.tnn lint:dJc n.trm pooaunt lintr:Uc donc,-o:n nlat

poln:rP.nnnn;rr>., l!'innh~yn httbunr:nn l!UJiptt lintrik ~onr;rut Dl\klnrnyn,

J!lo·to:':' H.l"·t:r:\.1: ''·""I!'JI :r~n<-,r.'.r.tttn;y<>., r1::1n l11h1-lnin .•

4 -

Page 39: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

r,

3. Uttbtmr,r-..n IX'Jmln.tnn U.Atrik b1:mortn. polayanRJ~a donnnn porlonrjmpnn ' .

ln.ibnn£: bo.~ ycntj bcrorn[;l.ru.trn.

4• Dn:ta t·el::n:iJc yn.nc pantinG f!.r.ri sotiap aln.t/poommt liotr:iJ:: yanr.; nl~

clipnr;rn-,;.

o) • Dia~m H1otnln.ni e-ari'o tunr,~.l

Dia~nm ini molipuU 1

ri).

1. Din.cron porlona:np:m hulnm-: bl".r.;i, <'.otler'.!l kotorn.'1{;:ln monccnni ukuran

ntnu <'.o.yn nominnl :;:~oM.np l:or.~r~mmt'!yr .•

2. Ke·torl'!,nr,Nl mangor~n.i ~lcnio l•~ntc>.r~n yronr, .r'\.ipt>.kt\i bonnrta ukttrl:!.nlVllo

3. Siotom prontr>J1o.llnu

4• iceto:r.rmr,nn r.~cn ::~mni ;i~!n:l.n ·'r>.n bMnr bobn.n yMr; nknn torpaoang p:ld1.1.

·cot:l.r.p hr.~j.f'JUl,YI\o I

Or.mbn.r pcrinol~n ntnu J··cto:rrJlt_rn ;ymtr. cH.p-:J:rlttl:,n, nl'! liputi

1. rerl·i r.n:.m 1l1"'trr.n n.r~.l: p0rl"n. J:r>pr>..n hubtmcr bnr;i

2. CB.m pt'tnt~~r:'.n.r:nn nlnt-nln."'; l~.!.ltr:l.l:

3. Carl\ mcmE>.onnr; ka.'hol

4• Cnra. korjn inotnlani l:ontrol.

Oarnbo.r c1ebil (l:"'JT!bar pt:!rinoir.n ) toroolJut ~.apa.t disnnti ilan atau '

l!.ilenel:npi rencr.-n kotnrn.n~ ... tnu urniM.

Untuk mdcngl::n.pi Jl')rononnM.n 'biea dinorteJ:M1;

n). Daftn.r ba!Jan ino·tnlo.ni yo.ne moliputi 1

1. Ju'lll(\h c'l.nn jenia k!!.bcl h!!ntl'fln Ann p!lrlcno::npa.n

3. Jtmlr..l1 ,,n'1 jmtio pt-J:l..,nM,·:npo.n hubtU7£r 1•1'-'-i

4• Junlr.lt ~,.n j,._.,niCl nrr·1f1.l;•.1.r l.r.Mptt

b). Url'.ir>.n tn1 · ~,il<: ;rnn~ m<:~liP'.tti 1

1. · Ketcnt.nr.n to1:-Jt:iJ: ~.tJ.:.d. p~rP.lntnn lil'·t:r:l.k yr.nl! c"Jpo.oM~ dnn cara

p.mn. a::-n::r.->:ll\Yn

2. Co.rn pc-n,-::'.tjinn

3. Renonno. wnktu polnkorut::U:Ul

o). 1'er!::iroan bil'.;; n

d). llila ctiporluJr.cu1 Me::\ <'l.ioortnl:nn perhittm,f.Jt tC11m:iJ.::. yn.n~ meliputf I

1 • St u'!\it t l'I1Y!Jlff('J1

2. re:rll".ihnn :f:.1J:1;or f'n::·-:1,

.3. Bol't:'ll torpnr;IP.Jl~ c'.r.n J:rhuhthOJl r:m~coirn.tl'!l

4• J.rv.B httbtU11j G:ln&~.l!.t r1r-.n r.'.r.yn. httlnma ninr;l::!tt 'l' 5· inc':nt ponerangnn

'

Page 40: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

. :rema.nfa.antan tenar,r:o. J.ietrik pg.M :rumah tinr:ma.l biMB:n1'8. untuk pone­

ran!t!:n c!.en~n lnrrpu ;yn:n.-:- ~ipnnMr, n.rma.tur/fitin~n.

Sel~in itu j•.~.~ vntuk clst-..lt>.t :rumnh. to.neen ninnlnya. eetorika., kull::as,

pon:pa nir, l~ip~o r.nc;i.n 1 AC J~omr~r lt.otril~ ~o:n sabacrd..nya.

Aln·t-aiat :rt•.l'l!th tn.nr~71 -t":o:or>llu·t ur;n•1"1•~·1'. tf~n.'~ t".:l.pn.r:tnnr.'/ninMibune po:r:T.ln.mm 1

.. ~en.-;nn jn.dn rn/:I.J,n+:-tl~:-j Hr!tr:ll·, t~tnpi l"olr.lni ntop k"ntnk (l:otnk kontnk).

' D~.ro t~l:-:Y~U~ lint::r:U·:/~nr:t l:n.lrv~.b: r•oln.':!•rm1 pnrenont!.n.t:~.n t.\llJl p<:>r.l!\nnnc:nn

rlnltl.l!l rur.>"-h ~T-11(. mdiJ".•H, kotr-..1: onl::rinr.: (h"riai tomp:l·t dt•.t'htk oekrine d.a.n

ao.!~fllnr t''~·,_n.), otor J:m:ta1·, lr:".T~J".t 'hor<nrtl\ r:~o.l~aln.n\Yt\ 1 pal:la.onnenn l:nbol

oer-tn. p9!11.'.!lr.J-r.l(;)Jl elr,1:·troc'L'1. tr:-Jm,1.

So-innd~.nn YWJt Me·t.Gr ~,_~"·" 11C:l p~M,.r.,_n,,..nnyn i'l.ilt'J.-cnl::rm oloh :£1,1f.

Dt\lf.t'71 e;nrrm.r P"Ir:lJ.cn.n.:'.~n i!.~-G1ID.I:'.'7.1.n nir.lbol-crinbo1.

B_,b,rOJ.p'1. n.~.!'llJol ynnr; na:r5J11?, -"j_p!'.'-.~J. r'nli'.J'!l ~110::'.11 1'-~n ~nete.lasi porur:~nhan

birm ~.il:ll~.n.t rlnln.m dnft:-r.r n~r1br.-l (tt'Ml 1)

-~-~!:!~!!!ILtf!tE!.) S~'.o:-in~ (ft•ce) krftlllDJi lUl!atl: molint'tt•nrri bc.hP.y~ hnbunrr o:lJlc3cnt

(cl•.O!lOl~tina). Kal::>.t neot ·:r:ll!i, n!~.l'n putuo bilC'. t.orjn.d.i hub\me nineknt prul.o.

ril\hlT!'-rt, ytinr, (1Jlill~.tmr-:h'3'rl.•

remMr:>.Jl,jnn nf'll~rhlf! n(1n.:nh :ro:~-~_,_ l:n•rnt fMo {bul::F.Ul pa~ll. J:mrn.t l'l,ntral).

tn:urnn eol:-r~.ll" ( rn.lt\l'! rr-p!'rC') h1".l110 S'301.1lli . r.1.'"11ll;'l1 bobm1 pnt1Jl sn.luran yn.ng

nilin~unai 1 yn.itu oorlil-:ft loh:l.h Uncc;i ~1'-:d. nru.n r.~r:o.l,:E>ir'!tm llobnn. :

m::u.,_·.~n n~'c:d.n~ je:nin t:!e-1-~:!J•.-~ lcl•l•:>:- (p::-n[71r<lln l~ht1:) nntr.rn lnin ynitu 1A,

2A, tlA, 1 OA, 1 CA <1 nn rd~nm•wr .•

I I

b 0-)

l, • pelnJ~r:nnno.n

r I I

r_:, rV S

T I

f I r-1 1

', _,'_ [--lsi: I -~-r- -L

-:;k-

r,nmbnr 3 r ror~llCM!_t'.n kottlk eel'=t'inr, ro ~. cl~cno. inotnlnr.~i

c • pclr~J:~P.nnf'JI bilB c:ebolun col::r:b1G dipnf.lr>n~, ELCD Kot,rnnf1'.ll 1 S "' kmm.t fnr:e F "' . fuoe {cel:rina)

11' "" kmm.t notral Sl:: .. saklnr GUida a = lmuat ta.nah •

6

Page 41: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

ruH.l!l Fi tin~ ( amntur) Pdnl!l.h Ml:!rupnkn.n ·tt~Mpnt 1\ut!.ul: lornpu.

Fitin~ lf.l.l'lpu jcnio o~J.con rln.n lru:tpu jonis bn~ouot hll.rt'.fl dipnsang doncrut

bo.r,:l.nn ~nnP.r ( nlao) t'IJ.lmbl!f!(o;''l'·n i1.1"1lf.Nl hn.ntn.:mn. f'neo, oodanG'taut kontalc

lU/".r fi t:\nr; iU.lmbtnl~:fJ\ r,_nn,'1'\n hrntn.rnn notrnl.

~bl.":r 4 1 :'13t'!::1.!'nn.~.n :fit:\ncr f'.), ohm:1. innt:'!.lsr:ll 1,). polnl.cr:mnf'an

. \ . 6 .

l:~·tcrrmr,nit 1 S = hrmtr.r:•.n fp ~·~· L .. lornpu }{ .. h ... .,ntD.rfln ncb. · 1 Ft .. fitinc

Di<\r.t.lo.rn l:otd:: r.ml.".tttr lnrtpn TL tcrc1npnt lmllaot, ntnrtor da.n tompnt

c!udulc lMIP'~ "J'?.J'l~ rt".n~~J'.irtn Jnfb'1.'JlfY\IUIJ'U bit:1n. tlilil tat p'1•'rt Cf\Mb!.U' 5

: =:~c- 1-~ITIJ-- ~-,; 1'~~-~ ~ ~ - T c-- -- --g~ro r J] -------· ~

. - ') . r (~ .. , . --·--· :, /;·-.. . · · . ~SI

t,rn!lbn.:r. 5 1 Rflnr,l:oion pru1n nmn.hu- 1-':'.mpu TL. :ol .. bdlnot St .. st;o.rtor TD .. tompn.t d.ud.uk lllr.lptt TL S c h<!atn.r.m ft>r.tc · }I "' h":ttrnn nc·l::!:''.l TJ, n 1 :'.l ~J'lt ~.':[. C • C:;rpuiter (\erpt& -tllk •••per\ailci t'akte:lll

1'tkh;r b,ya)

, -.

I

I I i '

I· I

Page 42: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

Stop Kontolc

Stop J~on·to.k (l:o't!.>!: kontt:ll:) no.tu fn::lo lw.r.us itip.<;.r.ru10 oaitomikill!l

aohinm;a pol!l:d.to.a notr!'.L"l,YO. t

a) , llora~.o. cUoilbolnh knnnn atE".u

b), c~iC!el1cln.h bn~mh 1lr.!'i polaritf!l.t;~ tcam;:;nn

-. 0

'-' ... ~

, ___ _

-&)

l.lo.mtm.r G 1 romo.nn.ncnn otop kon·toJ~

n.~. skcn:1. inotalo.f!i b • polol~onnenn 1 c • :rt" ln':r:nnn:-.n 2 Y.:eto:mnr,rm 1 S ~ h.v.lto.ren fv.E'o

· ' lf ~ br~.ntR:rnn net:rn:l C ., h11.nta~ tnn~h

~)

ro,.(\lr.tt.l'.n lir.·br~.l: n•r.~n.h trnrr.;o. yE":r~r. 'b~r",f'Jm;yn -tnrl:-1.1.at r,::'ari loc;nr.r

porlu oibnr:t onmb11.!1 {~-l1 lwnto.ran tm::!'.h (hintB:Im.fl p:mrr.'1r.n) terha:lap

bn~~:~.nny<t. torso but. Hn.l ~-Jl~. l'll t"J~ nnl:l.nr'!.tmrri n\~.nuoin. il.nri te -:::nn ~;r.m. oontuh.

Al!\t ternr.-lmt Mi~~~ln;r-a nct(lr:f.l:l'. Hnt.ril:

l

jf~-,)~1 -~ !__ j_: l -· ----/ (~; ~ II .,.. • . • .. - • · - - ·-- - • ·-r- ,I ,. . • ~=---------

·..1!_. ~:_3~r-..S+·-·r---- --------------- -- ·-,::--- . "-1 L_ - ..... --- _I '--------- I'

~-mb~.r 7 s nr>.!'llRUl£:".11 hnntnrnn p..'li',r.>. r.etcr:l.kn. liotriJ: S ~ hantaran fnoe n = hll.l•tr>.rrul notrnl G ,. b.n.nt::n·ru1 tn.nn.'h (hnntrnn :ronounrm)

-

Page 43: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

,,

Bakolar Sl"..!:~ln:r Jm.run .:t.~.p:,.rirn~ l'liiJ ·~cmil~!a.n rup'.t C<'hinr:c"'

a). bn!ji!"n yan;. b<1rr,ert1.1r. ( tnn,-;~n.i ~tnu lY.'n~pil oakolar) tilnk bert­

~.ne;r-n 1"<1.-',"· l7"~:tu r."'i'·'~"ll'.:r t'r:li'.M l:eo.d.t>.n.n t~rbulm ( ti:1..t1lt terhublm~).

b). Th!~.n'·:~m ' r.r.rl'~"\ Frb:-Jr..r t1.:Hnlr.t.!1 Ctmtu motnlnsi ht>.n'IR sera.gum, mise.l.nya

senur>. ni.'J:l!".:r -mlr.!~ kert.~.!'m t':l:rtutup. t

jil:n tl\no-;n.i Ntlreln:r ~u('.o:r.-onr, ko ntno

jilm pon(;l:l'lpil r.nl:clnr JJ:>e:l.nn atao r?.itekrm.

Fentanl\lmn Pc~n

rontf'..tlF..hl!lll ponl)'('.Mn.n borfvncoi tmtul: nolind.tml;i m:1nusio. drl.ri tege.n.f1ut

sentuh.

Untuk pont!.'nnhn.n rtlJ'I&mlr.n ~-n.'ll p-:mtnnnhn.n bnnan pcrnla.trm/1.netn.lae! yang

di=o.nnl::t!.n, dnr.at r'.t\pru:n.:l olcktrort.o. pontann.hD.n aoni!.iri ynn~ torpisa.h

n·tau jarin!V'n p:4>n nir rdnum.

· JiJr.f'. tmtt~~ pontr>Jmhn.n l!ipnl~n! eloktroda pentMnhrn oenttiri, ma.ka

tahanan pcntnnn.l~1 ti~.n1: boloh mnlnbih! hnren 50/IA Olun.

lenr,on IA • bonn.r arur. Jl'l!M.ttltn ( !tnlr.rn !!rnpore) a.lat ~n:r-unan arun leb!h.

Jil::n. p!nt~hnhnn n~r~nl~n:l jn.rinr.;nn piptt air minum, mal::a. to.ha.nan

linD::a.r ti"...ak botch molnl>ihi V /IA Ohm.

ll.n!l~.n V e "' ter,a.-,r."ln fnr.o ta:rhn.Jinp -t.~.na.li

IA "' beoo:::- n.rttr. p('rntt•to ( c1.nlom n.riprn:o) n.ln·~ JY.Jnr,;runan aruo lebih.

H:>.nnm el.,l::·b:·o~n p':'nl;n.,,r,1,_r ;n. ;rnitu !"J.~'-~:ro'"n p:l.tn., l"lo!::tro~ln batang 1

c1.r.n ule!::lo:r.o~'.n. pl:o.t.

El:QD (E..,rt!!.l!_oa.J-'~_.9_!~_1A;L1l.rcnl~~rl . Alo.t ini lle:rtu.~.n untu.1~ mondetokni aruD booor tltl'l8.h (boo or ke te.nah).

lliln tarjn~.i nrnr: bocor l:e tn.nah , mionlnyn. melalu~ t'!.intiinl! ;yanc lombab,

atau melnlttl tubt:l1 r.10m.tnin. ~-nnr. monyontul:\ flnlurt~n fns e, malm ia nknn mer.ru.­

tuo jarjnc-e.n d,.,.r:!. m.unbnr. ,Te.i!.i ela.t ini sel-..nli r,ite mclindtmel ma.nusia inri

nenruhnn ter:nn~:r-r pn~Jl inntnln.ai. ,I

(

Tr.tta:l?i nlnt in! t~AI.:!.!~ lro.z:l:1 ~.ipm:nnt; p.1.!1n inGtv.le.ni ponmnlm.n soderhnna,

J·.nrt-n!\ hnrrr.n:rn ;)''f'-'1r. reJ. .... t~.r J"!,ll,1VJ.l.

Co:ntoh lotn.k ~1"'-'=>t'.nr:::o.n Jo:LCD l1irm nilihnt pa(la ~1:-nr fl•

r- -- -1 I I I r- l L _ J I

~bar 8 • Contoh pomn.oanean letak ELCD

' -

k I l -!

Page 44: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

...

Tahanan Isolaai • Bebel\1111 te~r,t~.n lia·trilc 4imaBUkkAn ke koniiUI'IItm., perlu liuji fulu

apakah ta.hanan incla.ci swi.Eih mernenuhi pero;raratan ata.u belum.

]{ama alat ukur ;ya.r.~ rlip!lr6ltnnJmn. nimla.h MEXlOER.

Tall13.nan ioobni ir.:"Jtnli>.~i niub.u- itibel£\lrang alat :pentr-UJ'.ana n:rus l.ebih ;yMg te

teral7ll.ir tl. ~n~.n !!~P!'IUI'\ bo~~.n (lnt ,li!!!tril~ pt'mi'.JO'\i M~·a te:nnniJI.Ik lampu)

lto.:rtlF.I l.il~p':'f'o ll"ilai tn.1•ttnl.\n ir.ol~ni yN'Ifr tontl.::ur :til'.r.ttB ti«nk lc:urNl~ bri

1000 ]~ali tef,1'.n~.'t". l:~rj~.

}:ab e.!.J.Ip.n~.'i.r.!!l

· l!RMm r1'1.n lttnn p~nn.mP"Jlf: l::t'.bol ha.n·t~-~.n ;yan.~ i'.:l.~~:~mnl::~~.tt d.nlam

~notnlo.n~. bercnntLTI~ nRcnn ~.f'.n l'ol1R.n yt'.nr, r'l.ila;rn.ni hll.ntl'.rnn te:roobut.

Untuk i.notBla.r.i pt=t.unnhn'l nn"erho.nn.na · b~.nnn:rtyn rlil','lt""·1'11n 1 ~ . 2

1. Kabel JTYA 2! l!'.ll. ~ untnk nalnT.f'.n ut!'IMA. i'.n.n lrfbel JITA 1 h rnm untuk saluren

l:e l~.mptt berner!;n. JJt-J~ln:t'f\;n.

2. Kabel Jml 2i Ill!!. 2 \r.lttt.lc nalurt\!J utnrna ann knbel li!M 1!!- rr'l1!1

2 untuk nalurnn

k:ft la.mpu bMortn. cr~.kel!:>.rn.yn.

DC1.la.m pcmn:-pn-:~n indn.lf.'.~i ht:-ndnl::n;rR. t!.igunn!;:an lc:E\bel-kal>el YGillB

me~mnuhi ~.;:nrnt.

Lemba~ ~· an~ a:rrtn.:m lnin r.tnnl'\n{:nni p!.'ln£lttj~.l'n. l~bel hmt9.ln.ni yaitu LMK

(I,ambn(l"l !laro.l,,l ~nl:l.n t:d.l-,.,n ). K!!.bd nynnr, r.u•lr;~.h Mf!mp~roleh poneennn.a.n

ii.P.ri J,ll!( h:l.r.f!F.I.Jl.~!"· P"-'1.o. :1.:-:t:'l.,r.i ltt'\~ to:r.i'P..p~l.-h tuliEin.n "IJ!IC" nta.u tulio!\1'1

"S!"',1f11 (S~t:>.l1nl'1.:t' P.Df) •

TJt>.tl')~ m'!tn~'""entifir.i h,_:nta.mn/kn.lJnl, rnnl7.\ ~n~ntt•."'lt wan-,~ selubun~

hantara.r>/J~nl,ol to~h ('l.HCilltl.tl::.!!.n L"eb~.£1li ml\nl\ torl:!.hnt 1'1'-".J.\ tabol 3. Kh111.!ni'171J'!t l-:!1rnn bi!'I.J., ·tir'1nk lloloh il.iporetmnlmn untuk hnntarn.n l!elnin

,I ' ha.ntara.n 1'1.9tral, h•;cunli jilm P"·~n instnlnr.i · teroebut tiil!\k tordapat hantaran

hr:mtra.n. n.~t:r:nl.

Jilm. clip.,r.h•l•l'.n o .... ,., t~>."lb!lh!'l.n ln.r,:l. tmtttk Monr,iil.ontif~J;:ni'Ji hnntarnn Ua.n­

jnrk.'l.n m'!ln'".".h•lt••:r-n r~,,., ... .,.~.r>.:n 1·1·'\.:':'!1"-· ool~lnt. '

~~~:tJ.!J?~:n Jtl!!'ll:'\h titik br?l.'r:''l r'.nl:l-'11 t'lrttnlni ~nert:Ull::f\11, !nl.'n{."~::IJ::nn knbel

l1IA tYJ\lr,t.r.t piP'\ P')l:in-l.un~ il.in.·tm: ocb!l.enim..'UlB. terlibo.t ];'C'..dA t.o.bel 5• Sntu P.'!"·OP 1-:ontn.k rtlsebut rmtu titik beban, sedrute}::a.n entu lampu bese:rta.

sa!celar ~la~na:n;71t Unebt.tt !lf'.tu titik beba.n jttea.

-

..

I I

. I

Page 45: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

- PiJ!. Inetalasi

~iaDanya anlam inotalaMi ~rumaban,. kabel JTA (boleh ~ lOA) Umnsul:knn 4nlam pip..'l inntalnr:li. Bn.h!ln pipa bisn. terbuat i.n.ri lor,n. atau

cl3.rl 'bvl:l!.n lO£'"-" (minn~n.vn piJY.l PVC).

S"at oe'':I'.Tt'l·nr: ini, P.."~n. ~.nl'ltn.ln~i pl'rumn.ll!l.n u.rn•.rrin;ylL tU.r,unnl::an pipa PVC.

Jfanrun per t!liontnt bn.lma pipa. I'VC !-nku tidl\k soem.tni untvJt tnrnpat a..im&na

suhu. kerj'1. JlOrM!\l "nr! pip"\ llf'l.n bNl.,-./1 b!l..ntu r.nm~d.ri r!"lcb!lli 60°0.

m.""'·"t.":r. n:blirnll"' p~.J.'I(t ht., ~".l"·~"i w1t1•J.~ mtonl'ln:rn.•:rv~ ne;lumlnh lmbel

tolnh t" . itl!l'tl:~''"·'·~,, ror.,rt~. 'birrt ~. :!. nt:~~~e:l.lrrut P'.,·"·"" tnbt:>.l 4• Con·to'hf JH.h 4 1-nh~l JIY~8. 2-! rr:"1

2 A~nrn t"j_r>T"<:'lf.-..r lt•:•.r T"n.".:!Jt~nsin~ ti~A M.,:!.n]:: 1~1:-lh r".r:d ~.9 T1~, ~.n~;ln ~J~·"'. !l\1]:;).-rm h.ln.r.r mm·t.u rip'1. PVC, mn.!::n.

tUtm~t~;>r ~.:-o.J.!'., plp'l IVC t~:r.n-1'lmt hr.r>.l'l U~l'.l: kl•.r11.nr, '!'l.n.ri 13 mr.lo

!tsole.t_o_!' __ R..!'.l I<fl.bel ~_,rrtro.lrv'!i p~T.'I·.mn.hn.n l>:f.nl\ ;l••rfl· ti,:l.l"k i!J.T!!I'.nul::lCN1 l.ll.lM pipn..

i I ,

TA.pi kbol tern'3but pcrln •'. :l.p'l~rm~ P"·~!\. i~<'oin.tor rol l!ll!aeMild.a.n hill~~

;ln.rr1k l1n.ntn.:rn.n ~etlfl"J1 hn.n-!;r-.rn.n1 jnrl'.1~ hT'.ntn:tan c't~nr,r.m i'.inftino!: illll kon­

tltrtllmi l"·il'll1i}'l\ rn~memt'hi !~nta tap!U'I P'rntv.rrut t11111.un inota.la.fli lietrik H

Ino!oneflil'..

Unt,k l~r-.1,..,1 liTA r"rut MJA yrn~ Up!V1M('; prula inola.tor rol. jar~~Jc

miniii!UM n.nt.n.m h11.nb.rn.n nntu ~.~Jne;nn h!\ntn:ron ll'.inny!l. n.rin.lr.h 3 om, eeiN'I~

ka.n jn.rnk ll.nti'l.rn ha.ntnrl'n den111n t1.in~,inC' 11tnu konstrul~tli ia.innya minimum

a.lnlah 1 ( t1Btu) om.

-

Page 46: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

'•

' ; f I

' I

I '

·.

• I

·I

----. - -, , __ ·-

X ...

e- I

-(;._.A.___,.:;._.. -1

J ----- ··-- ___ :_::-_T_ - .

'. 1) ' '1 ~ - i .... . · . . . J'.,. r--y· .· ,./-. ,.

'. l ! .

---- - · - -

~- i'

- ~c· ,. '

·--- ---·-- .. -· ------·---- ··----

•' t•1•••::.4 '' : . : :.t' •• :1~ ~.: P; r t' ', ~•H• •:1, yo ,."':.r4"!.': !..,, ;:',1\'1·

.1 ,

-f-X

!.~·:: = .c1·.:\u~; ·~:;; .. l! 1!:'.: "' J:::• .. r.r t:V~v.:r ··.J r~ :t."t··~,~; l -nt,tr,:r.r:~ '"i ... '"., 1:-:H .. ~'·:t:· n~'.J.l,.'.i C:. :·rc il:: • ~ -~~:'~"'· :.: 1>~ ::: :!,_'tf_,; .~! "-..-.,,U"

'r! = .-·.:t·:·:: i ~:a ~ t~: ·:~::t c·_,_(J;,

r . 2 NY A. 3 x t!. f~('~n !<,Joo vv i.2 5o vA

~ ;VyA 3 :x :J{mm nouw· 15oo vA

r­__j_

;\/ yA 3 x 2.{ mm:t

<.Vov hi ;oo() VA

I . 18

i I

. '

') ' ~ I

··.; ..J

Page 47: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

.t . r

T2.:n1 1 :::2.::-:-= ::i -~::;1 -

···- -- ---- --- -:.. -~...:: -.::. . .' (. .::··~:/-:i:..:..:.bil : .. ;;.:;:~- :1.."':. :·:ccar~~ -;-:i·.-:~~I: 1.'-3!!~~::;::?)

... I - - • .1 • ... _

-·--#-- . ...... :-- .--- :::: - .. .

·::.:::::·::1 -- · ----- ----- - - · ... --- ~ _......:. .r.

-I Satu inti hantaran fasa , .

I 57.

p Satu inti hantaran netral (no!)

d

..:... . Satu inti hantaran penl!:lman (pcntanahan) -. <

--- -

I lnu ham.uan iasa n

n

I nl Inti h.u;tar:m netral

, "! I n2 inti h:mtaran p~ngaman .. 59.

"2 n bisa sama deng:m ~ 1

.... n· .· • bis> sama dengan n:

~ '1"2

., <•J , ..

/

"I bisa s:mu dengm n: I

I , .. (tl)

. > -.

- " >iff' ( c J I -

.. I I I I I 4!' (d J 9. • I • Perlengkap:m Hubung • -Bagi·

! 58. I

" -(e)

''1:2(. (f)

----

10. X 4 (a) Lampu; titik sadap lampu

--(b) Lampu dipasang tetap pada

( .. ) (b) din ding

77571' (c_;)

,.~ I h:mta!:m netral fno!l 0-"-'1 h;;.;.

- ·x JX40W II. Kelompok dari tiga buah lampu 40 \V

~wr~n p!!::~::.m:m !;:>ent:r~:: .. :::

- - - -- --

•'

Page 48: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

:."

\~

.J ·

__ ,

20.

l-

2J.

~ :~: :_~:.:~~ :::J.;

~ <>------<> •

~ _p -o~ ~ ~

(a) ( b l

(a)

(b)

(a)

(b)

Sakeiaf doo arah

Fungsi dari dua bu:ili sakelar (a) yang dip bung

Sakeiar silang

Fungsi dari sakelar{>.)

!

l j r r ~ >"' --~'- ~- (.a ) (b) J A ! 24.

r I i

\25. A3

I

cb

Jib

1 I

Kotak · kontak

Kotak.kontak ganda, misalnya-untuk 3 buah tusuk kontak ·

--:··:."':··.:

0_/ - ~~··- - - . - ·-~ - -

I

' I I : I !

i

3~.-G,_. ,_,., ....

• ~ I •:. .:_.:; _;. ~/ :

. ! ··- ·-

/'~"--J -. -

_r""~ .::·:::.:: :: :: .. : .. .: .. - ~ I I t

- i I

_L I

, ... ""- ... ::·.:.·:- .... ..::· .. . ""\

Page 49: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

..

- -·:::.r~: f-~ ~ ·::: . .:~ ·::-·~ ·.:: !"

f -

- - -- -~~.; ·-

.1~ -· X ...... _ Perangkat.lampu dengm sake!;~

\

li.

sendiri - . .

• I - 1/!.1 113. .X Lampu darurat I

I -

~ (a) Lampu floresen ! 14. _____, ---.JX40W (b) • Kelompok d3ri tiga buah -

lampu fioresen 40 W

I (a) (b)

Alat pell)akaian listrik

11s. --c=J. I Cat.atan : Jika perlu untuk !ebih

jelas dapat ditre:ikan 19.

nam~

l~ 16. -rrm Alat pemanas listrik

y --

rJ ..

} a.)

cf (a)

y . -

--

(~)

-I" cf · .

(l>) (c)

}

--o ~

--- )(

(b)

--o :h ~ -~

-<J-

tl:

'

(b)

.. I Sakelu ~atu arah

(a) kutub-satu - -· (b) 1..-utub-dua (c) kutub-tiga

-

(~) !ialielar tarik kutub·satu

(b) Fungsl dari sakt:lar 11 da·n 18 (a) ·

. ·-

-

(a) Sakelar dengan posisi ganda i

untuk bermacam-macam I

tingkat penerang'!fi -(b) F ungsi dari sakelar (a) •

-

·-·

-

Page 50: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

tJb

2

'J'

A.

.. B.

c.

D.

, . tuns pcnampang minimum elcktrllda pcntanahan ..

I :! J -- ----·- - -- ·- ------- ·---~l:•h.lll Baj:1 hcrlapi~ ll:ija hnlapi~

Jcnis ·,, :\cllg d<.·u~~~111 tc111ha~:a Tcmhaga

~:~c~.~~~~ fU~lSCS (lCtna• uas;m

-- -----I kklr<o<l:t l'ita haja -;u 1111112 l'ila h:mh:•ga pita 100 111111:! 50 111111::! tchal

lchalmi- minimum 2 nun nitnum J 111111 llant:t r~n pilin l\·,ll'ii'M~II J>i'iin l)5mm2(bubn .15 1111112 (lmk:m bwal halus) kawat hal us)

··-·-l:k~trntla l'ipa haja I" llaj:1 bwlia-~l:> l :mg Baja prn!il : meter 15 mm

L 65x65:<7 dilapisi tcm-ll61-! h"f:" sctchal T6 ' 2.5 111111 X so X J atau hala11~ prol1llain yang ~ct:uaf ...

l:k~troda l'l:tt hcsi te- l'clat tcmh:>ga plat lwl J rnm tcbal ~ mnt

luas 0.5 m2 luas 0.5 m2 s:unpallm2 s:unpai I m2

1 '

Sistem ldcntiflkasi

Penggunaan inti Dcngan Dengan Dengan wama huruf sirnbol

I 2 3 4

lnstalasi 3rUS bolak-balik : Fasa I L 1/R Merah

Fasa 2 L2/S Kunlng Fasa 3 L3/T llit3111 Nctral N Biru

lnstalasi pada per-' alatan listrik :

Fasa I U/X Mctah Fasa 2 V/Y Kunlng Fasa 3 W/ Z llit3111

lnstalasi arm searah : Positip L + + Tidak ditetapkan Ncgatip L - - Tidak diletapkan K:!wat tr.ngah M Biru

llantaran tanah PE/IIT Hljau • Kun!ng pen Ianahan

,.

16

" ,,

Page 51: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

r-·

. .~

.. . ·' .. , ·:i · .. ·1 · .. "'· · .

Dinmctcr dalam. minimum dari pipa instalasi listrik untuk pemas.1ng­an kabcl rumah bcrisolasi PVC (NY A)

Jumlah kabcl I 2 3 4 5 rurnah PVC (NYA) I

LtoJ5 pcnam· Diameter

6

pan'~ Uflfninal (1111112)

lu"' mal:$ Diameter dalam minimum dari pipa (mm) (nun)

I ,5 3,3 7 9 9 II 13 2,5 3,9 7 10 II 13 14 4 4,4 7 II D 14 .I 16 6 ' 2,4 9 14 16 17 20

10 6,8 10 ' 17 19 22 24 16 8,0 13 20 22 26 29 25 9,8 ·14 24 27 34 35 35 II ,0 16 27 34 35 40 so 13,0 19 34 36 44 46 70 I 5,0 22 38 44 48 56 95 17,0 24 44 48 56 -

120 19,0 27 48 . 56 - -150 21,0 34 56 - - -

Diameter dalarn mininmm dari pipa instalasi listrik untuk pcmas:mc· an kabcl rumah bcrisolasi karct (NGA)

Jumlah kabcl rumah ber- .I 2 3 4 s isolasi karet (NGA)

Luas pcnam· Diameter · Diameter dalam minimum dari pipa (mm) pang nominal luar mak.s

lmm2l (mml

I ,5 4,2 7 II 13 13 16 2,5 4,8 7 13 13 16 ).7

4 5.4 9 13 16 17 20 6 6,4 9 16 1!! 21 23

10 7,7 II 19 21 26 28

1(i 8,8 13 22 26 28 3.4 25 10,4 16 26 29 34 38 35 12,7 J 8 34 35 44 45

50 13.4 I f} 34 38 44 48 70 15,0 22 38 44 48 58 95 17,2 26 44 48 56 -

'

13 J(i

17 21 27 34 38 44

56 ----

6

17 \9 21 2G 34

34 44 51

56 --

-

Page 52: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

\~ . .

·2~Col ..... JilrniJh 1i1ik b~ban maksimum !'~dJ seu:rp rJngkaiJ n :Jkhir salu fasa yang di:1:n:rnkan oleh p~ng;nnan kbur Jtau p~mutus tenagl pa<la lnsta­b ; i oeneranean. KK dan behan !Jinnva. m~makai hantar-:~n NYA da· bm pipa pdindung ·

l-t-~l---~-~-t-~ _[ .. ~_r_h ___ L_~ I s I 9 I I I II Jumlah 1111k lampu untul.. rJnl!katJ!l ! · j -\ I -~n I l ran - - -- lampu ;aJ~ i I I !leh:tn I Pcr~g:1man Ukur:1n li;JiY;'c-r ~Sid o Lci'lh Ja._r_t _6-l:---H-ar-l\-. ~----.---_-, -, i-d-6--.-l...c- b-th_d_a-ri--l

B maks II maks h:!tl!ar:ln I rang.kaian ; ran!!kJt:ln r"m!kJtan : I ranl!karan rJn!!-~lian 6 rangkaian (A) (:\) mm2 1 : i

Juml:lh titik beban terdiri dari bmou. b~bln lain dan KKB

c 1.5 I ')

D 16 ~() :.s I ' )

j ._I I

I I ~ 20 I . :>5 4 <)

U __ j

I I

I

i - - -~ - ---- -- i

1 9 ' 15 I (a) 15 I IJ) Ta npa KK!l 1

1

ranpa KKB Tanpl KKB I ~ 16,\ .;;; 16A ..;16A I

15

30

i I <) I 15 ~0 KK!l ~16A .;; 16A

I I•) hokh s~mua J bolch se~1ua KK!l

Ia)

I ,_, I I

K~ll>I6A KK!l>16A KKB>I6A

9 I 30 JO t-ol~h semul holeh semua· KKB KK!l.-:16A <:; 16,\

3 ~-~~-~l I KKI! >16A KKb>l6,\i K:.: ::l>I6A

J..______l

Page 53: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

~bahan Inotnlasi Ponoran~

J:o. )ifl'ltl!l. Dnhnn

1. Xnh~l ~ 2! rn~

2. JC,,,l)~l J!"YA H· n-:l·

3. Rc.l lt:'oll'l.tt-r

4o B C'.JV1.TI/1 p"'nc;i:'.~f'.t

5o S:nobr

r,. ir.olaoi pita

8. I'::'J::u

9· TC1-:m

10. Ll.p"l

11. Tt'~"

Soo':ot

13.

LF!.fltl.op

Rooet ka.;y;u

Untvk ,n.lurP..n uti".MI'\

UntuJ: nnlu:r".n leo l!t..,pu booerta s!\ltl.al"l'lJ'&

S-:~b"-r,f\i P"'l'l.'\f·"'~t.~r,n l<':':'.bcl JITA p;lt'.a inste.­

ll'll'li tnn.p~ ·PiP"·

U-1t.ril:: n~n?J:r.t J-::nl11.'l ITA p!l.M rol ioo­

lntor nr.;nr t .Htn.l~ 1(!1'~"

X1-1ncl uutuk fi-tin./! f7'lltune

Untuk .r:!onbnncJmn Y.r.bel iMe leoet

looln.~:in;yn., untu untuk membun(;lrus por­

SMbvnee.n knbol yr.n~ tnnpa. m~mpergLIJUI.kJln

lnsd.op.

Untuk me:n;rek:rup 1 or.~oklar-sn.klar, stop kontDlc

' kontru:, ro~et kn;ru, fitin~ pln.pon, klem

ponjepi t p~ pn , tll.

Untulc m'=lnl".~nn~ kelM bila ticl.nk iimunekin-

Untul.;: n~njl'pi t :r~.p~-P'-P" pn(L:1. Una.in!

n.tnu pln.pon . ·, S!:"b.OL~i JY.ln'btmr,lC~.'-o3pelindune knbol ITA

pnM. inatnlnsi lintrik ·

Untuk molind.unr,i ujtm~ujunc pipn E\~r

perr.n.~~.nJ.'\nn_yn hnlus nehin~!1L l::abol ,.an~

i'.:l!'11'\ott1:::>J! il.nlr.l'l pip'\ tii'.nk nl:aJl leoet

T"'"P'I.h r.r.,..,lnU\~l~rJl ]~f'.l~l'lo

Xo"tro.l: nrwiht1nr; mnnrtm;vn.i 2 ntn.u 3 atau 4 o!\lurnn.

'

Untulc mnlin~unti/mencieolnei BaDbunr,an

lmbol. ·,1

S(lbn.r,a:!. ennjnl r..ari fi tinG ploi'on •

JuG'\ r'.lr~.n ·; rlip':\!:1'.1 nobr.,cni GWtjal iari

Page 54: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

.. , ..

J{Q

F':l. tine fV' .. n·tunf! _

n.

~ .... l·,":"]...,.:t;" t,n1·..,:':"

20 •

Ketoro.nGUt

UJ'!tl.dc maMI'r:tnr"/ l".u~.n1;:nJt lfll:lplt pijnr

:,· r11~ i'J.(1'-nh111r.; ·

rr,,·h•.l: ,,~)"'• -•~ :-"'n ].~ _,.,,,,._ p~.jr-.r. J'l:';nJl.n;

~,~_ p:-o!"':'\11G r•n..,p"!l P''""· pln.prm. I

u .. ,.~,~ -· 1"'-:'rt\llll.,/!'lf'll -~· · • .•.1111.11(i:n:n mtntu

rlir-1•1. B.ctrn~

T.Tntt>k r-.~"\'nl,.J~rm/ monn.t:!.k.Nl r,lll\ lTttnh I

J..;,~'rtt/ f"D':"':~:':...,· 1~~r -r~,_.t;,~n.•1 n:f;n"t b·~rf:"nnn.-

,.,~rr!', J!l"'!l;)"f1.1P/I""nti . 21 • n t-op l:r.n f; a' ~ !1-:-ru:rrr.k .... n t":rrn:lt>r>J. ~.ir'ln.nl', dnri ~J\1\fC\

1:-l!"'n (l .~.~rr•l•vnr: olnt.-!:l.l:it pomalmi listrik,

niPnln,y, TV, Flct!lrjJm Ul.

::>?. S-t, .. 1 -"'r/J~.e!tl rl~ l;nrn1t: Ke•rtrl,_ P"''1~1 1\11.,mr(.r""11r.ul: t!nri nlnt

p~,..,r .l· "~- J.:l.rd:~~l: I'"' ·~'1. n t:op !~tmtlil~.

?;I. S"·'·.~J.,..:r: 2 h.•:~''J1,/ 3 b .rh•.p Un ·~11]: rnnr.h.ul'l''H~~-''.n/r·~•·ll.l.tt•. Fl1 r.r)Jl r..l~.rrn

26. KWH Jl'l!ter

20.

lir~t:-:il~ ~.r;d. mt"lhnr, Km'ttm kutuprzyn.

borflnrt"'""!Jtltlrt hien r.~cnlrul:n i!.<l.ll momttup.

Ko·tnk 1Jnrioi nr:~.h:nlnr 2 ktub ( 3 ktup)

D:-'!.1"' -~1 n::':'P'l-:rtur lrtn:rn TJ, t,ri'n.p.'lt

h".11,-..~t., r:to.:dr:r ·'m1 t_"'np"l.t ihu'ttll·.r.n

lo.~ptt '1.'1.

Sin~:ntm1 ~-ri ldlo,1m.tt hour (kilo

~mtt jam •

. l'-'•":":':imr;oi aabn~u pembnta.s nrus.

D~ l"- n:n'fl ~; r.n·.: l'!'i ~·n·!: n~lcbihi lmr!Jl. to%'­

~; ~ ~~ h 1!'"1-,; n:l.:r.':ll'.:l t br!)"):')r rkrm rnrnlmko.

( inl'tn.lr.ni torpubun r'.~11/j1ll r.nml1or.

ToJ~J.ri ~.n.ri lnrnpu pijnr lampu TL

~(1 .'1 lri:I.Y!-l~il'l.l'l,yl', •

Page 55: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

~,· .

1. rowwi'.•tg.:Ut lr.J.:)~l ( l··t•:ol l>:·Jm. ~.:l.m:::tmt':r:-.!1 r1.'!'.1tl.1'1 -p:l.po. ~·ba.u monguun'll~

ino1nto:r rol.

2. I ~!·':•.r; ·,n .. -,;•.JI r!. bp l:r:-n trJ··, f:l. t.:l.nrr :f~.t.it1cr ·'r.n ,.,._,~~lll:r.--f'ln1:nlor

3 • . T'n•··=:-.:.•nn '.nn J.: 'l t .. :->: r :::::.J. :ln.~ hcr~:c-tn. o{'1:("r.in~ ~.n.n ro~tr.r:>1n.r lf<'-ZJ~a. yang

;::. I''"'"r:''' "•.•:• ·~.•t +.,,~,···~ i'"r-l.~r·:l. ·' ,. :d ~_,,, ~r•l ~ .• ,~. . D·ll"· ·br·''"·''"n ~.nolr.r.~i

~nl,n l""""'~l'.T'ti ::>~:rr~t ;r:•ll!: t~l".1t (1.~:r· ,.,tr.p'\1·r.n IN•.•-, p'1r1u poncocolmn

inC" tn.~.n.•::l. .. 11

6. Tonn''~Jr~t ·t ::-.hr.mo.n y:-ntru~·'"'·''• :11'1. tn!•r'l.11f'.11 p-!n+.r:nl:'.hn.n bo1um memonuhi e;rn.ra.t

1"1~·~.~~.t 1"\ .... )""f:\ l''-' ..... :"1, ~:"1,," ~.n ~l~lH+ro~~. tr.:n!'J~. r~:t·ln fl,il".l::'!.nt?..

7., )t:'."''" :-·.~.'1. "'"\"\ r.d .. -re1.1 1; '".1" ... r'.,~t:' :r:· . t ""'.n KHTI rt" ·l;~,·· .

1. Tfl.l!g pP.nutu:'l l:r~bo1

2. Tn~1~ pon~mtir k11bel

3. "ll!'nu P'lJlGnpas J:nbd

4. Obon-:r 1.mt uk mentlng s~l:rt1.p

5• Uncol:, tmtvJ: mom1,·.'r.t lvb::'.nr, nula pn.~.n. :r~.p1.11 k!!.yu cebelurr tUoek:rup

6. Oo~enji ~notong ~ip~

7. K:l.kir ponJ11m.lun Ujl.l'!l~ pip1.

8. AlBt pembimg1:';'t pip:l

0 /. ua.rtn, untul: oomtkttl p.'1.1~u dn.n r.ena~~t3.

1 O. Fo.na1, tntuJ~ memlmn·~ alur. p'li'i.n. iinil.ine; tOJ'IIJ'(\t p:l.p:'l. ins";ala.ei nlall'l

rUp:-.r··!"n~. 'hiln f'l..-tn-:'l.inr,t~(\ m~:rv.p1.l:nn ClinA.i11r, bo.t'l a.tn.u botcm.

(S..,t'!Jlrt1t r:lp'\ ~innr:v)7nn "nl~-'11 n1m·11;vr. p1a1:o. lmrur: rl.itutup knmbnli

r ... 'l/'i'·U rtf'rl"''l)

11. TN• t!:':r., 1mt.l.11: ~"'"''h'"·.i~- np'lhrth. h,ntnr::>.n l~'l~:h:lt7.'·'1!'""·'I nt~.u ti!V;o.k

1~. !'l"'';.r:-":>:'1 1'1'1t1•1: ··"'''~ ·· ·~tr. t1-hi:'.W'•·n :l.rtolnrl ~.•Jrtnl<>.ri

13. n.r..~.n-t:l. 10lf.t;J: -.nn:,:~ ··•T +,::-•~ ~., p~,tn.nn.l•.:'l•l, <~~ltrt.m. J.~.:tn volt meter ~-M t~r~~r

"·" ·P."l'•\ r.t'l ·~n:r •"'-'•.n 1~.~'\ ·lrJ.nn;r,..)

1 ~ .• r~:d."'!r;'~ :>.r"·'' \Ul ~·~! ~. n"~!~JtJ•. t. '·· ' . '!;Wllm·

1;. r~.r."llt:l. P"rl•.t':-"'1(;"'' '' ·•~t h''1~.nn,yn mrt.ul: M!:'nutnp t~!"11•ol•:/nlu.r p..'l.:I.Jl.

t~nlH•'·/1.ht,.lnrc ,• :1.'1"'1"· ptr• j.n~tnl:1.r,i t.':lln.h i'.:1_p"'.flt~n ·:.

!1 -

Page 56: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

,·,

PAIE'l' LA'li!AJ

Paet 1 1 Iutalui Jl&:pu ll•n.• ~aci ~ .. erta r:wH aoto:r .... oircndt

\relker

I

I

------r.f±----4f±--- -, . .,

I

I . 1-:-l l _____ ,:

I

'-·---11--____. +

L

~

. I

!.-~ -=---=- =-== I r---- ·--._.

Page 57: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

·.

...

;I

Paltet 2 t I .. blui p .. era~tcu •an lu_pa ~ '3C til~ui elelt un t

•aJr::•l~ tucr~ f.u ... •b» .batalr::

I

Sbaa hnacu

, I

..

t" ..:.. __ -4 ------.--- - - ~r N. ~

f , I I I

I I

I IL

Keter~•caa • F - kawat ~·••/llaataraa ~ ... If • llutaru •.trill

a - llutaraa ilaaah Sk· ultelar tw..ccal

TL- lura ST- •te:p k .. hk

I I

I I I · I I I

!) -.

..

;I

r'

Jj I I

r

Page 58: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

I'

,I

' '

,., Plket ,) 1 ·r .. talad , .. er ... raw. •at. t ... ; utw. (utw. keh•:P•k 1 .. ,.)

liJQ'al.tu/iia&tiku C.ari ba ba)at, lu ut.'a •h:t batik.

~, l-2

__ ..._ __ --,

N----------------------~------------------~--~ . ' p------.

, '

h

Xeter<aaraa P • kutarb fu•

K • kaatara. ••t~al f

a - kbtaraa taaall

ST • Bte:J keatlk

L1 ..... L2 . • 1 .. pa

· SIC1 C.aa sx2 • ~~~1ar t.br . }'Ill $.,

. ·: ,

·I

-

I

. 1

. I· ' !

., t

J I I

t I

Page 59: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

labfl 4 1 IruJtf'lMi :pener~op lllt'.tu f'a.ee hubunan,'t "DI!t" (htt'btut~ m~rie-p~.r~:t.lf!\1.) .

II

N~------~-----------.

f1

JCot!!rl"l'l!~M ~t?nbtt.r r

Sk1 • IIIJ'kn b~ trutr,e,nl

Sk2 .. t~nl:~lnr ~.no. ltutub

L. ' :L

L1 t L2, r.3 .. lt1;~.ptt lr."'ptt ( dn:rttt non.rnln. terCinfr nhtt redup

00l:'nll.'"'lt\-!ln.'1t\

P .,. iCli.'!TP.t fll!5C!

IT .. ICn .. m.t notrnl

!5 -

Page 60: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

• I

..

,. . !

. . ! . I

I . • T I

I .. ~ I

I •

.. •'

·v.

·:

. . I!

Paket. 5 t r .. talui pueruru laa:pa P~ICWJIC•

!

I I

i I

" ,.

/....,

' Sk . Cl/

.:2.. -~"-"

Pdakeuaaa k•h!caa ,l' . ..

'>4

' ~ '-1 '-.2.. I-:;_

~ ~ - - ~ ~1. I ' I

JCet.ra.acn t P kutuu · tue If • kaataru ••tral

stc1

• Sakelu tuccal •

SJr!' sx3, stc4 • e4'elar t-.kar

L1 . • 1 .. ~ 'Hrwllr!la :patill

L2

• lu:pa 'H.l'lfUlia aero

L3

• lu:pa "'lerw&1'1la ld.jaa

LA- • laa:pa 'H:rwi.raa "'lira

•I

·I

-

' 1.-

I

l I .

I•

! I

. I

Page 61: KESELAMATANSERTAPENDAYAGUNAAN .. TEI'lAGA LISTRIK · 2020. 1. 9. · pendayagunaan tenaga listrik ini meliputi survei, dan evaluasi hasil survei, pembuatan' buku panduan dan papan

'!

' ·'

,,

·Paket 6 I .. tal.ui ,.Mrucu ptur:

'ril& :NiaCU p.l~c ,jUai iaJ&t ~a&nki lari ub dei ... l.ll

letalbl7a llar .. N:ntratu

Sbnb'M!gu

·•

N--------------~------------~----------------~

:1> .

..

. . '-1

~terucu a t 1 • laapa JK& r.ucu 1

L2 • l .. p JU& :raaacu !

L • laap Jd& Nlal .. 3 ., 3 .

R 1• •41~ 'hlliCal.

~!' s1:3. · • .. kela.r tow~ca.r

Qt<;J ,

· IT

. I

.,

i

. I I I

I I

I I I I I I

'I