I. PURWAKA....Tiga, saha piranti sekadi bale kulkul, genah pesimpenan raja brana,lan sarana upakara...
Transcript of I. PURWAKA....Tiga, saha piranti sekadi bale kulkul, genah pesimpenan raja brana,lan sarana upakara...
Eka Ilikta Desa Pakraman Tonja Kaca 1
I. PURWAKA.
Sangkaning paswecan Ida Hyang Widhi Wasa, sane ngardi Buwana
Agung lan Buwana Alit. turmaning ngawisesa kahuripan sarwa prani miwah
sarwa tiumuwu, mewastu I Manusa rikala ngupadi kerahajengan jagat melarapan
antuk astiti bakti ring linggih Ida miwah pengupaya ring pretiwi rauhing
pangupapira ring sarwa prani lan sarwa tumuwuh.
Mengwing pidabdab pacang ngulati kerahengan jagat sekala lan niskala, sampun
kaunggahang ring indik Tri Hita Karana,Tri mapiteges tetiga, Hita mapiteges
kerahajengan, Karana mapiteges awinan. Gumanti Tri Hita Karana mapiteges
wantah tatiga sane ngardiang jagate preside ngemanggehang kerahajengan inggih
punika :
Ha. Ida Hyang Widhi Wasa : Sane ngardi Buwana Agung lan Buwana
Alit.
Na. Buwana Agung : Pinaka genah kawentenan Buwana Alit
Ca. Buwana Alit : Sarwa wastu minakadi manusa sane
muponin jagadhita ring kahuripan.
Sakadi sampun katah Desa Pakraman Tonja wantah pawakan buwana,
sane mahurip jangkep tur sampun negemargiang Tri Hita Karana sekadi ring sor
puniki :
Ha. Kahyangan Tiga ( Pura Desa, Pura Puseh lan Pura Dalem ) pinaka genah
ngercana linggih Ida Sanghyang Widhi Wasa, saha prabawa idane pinaka
urip utawi atma desane.
Na. Pawongan ( Ida dane Krama Desa ) pawakan Tri Kaya mawinan Desa sida
ngamolihang prawerti.
Ca. Palemahan ( Tanah wewidangan desa saha dagingnyene ) sane sinanggeh
angge sarira utawi twulan desane.
Manut swadarma Krama Desa Pakraman Tonja rikala mikukuhang kasukertan
jagat malarapan antuk minakadi :
Ha. Ngerereh sangkan paraning Desa Pakraman Tonja sekadi sane kaunggahang
ring indik katattwaning Desa Pakraman Tonja.
Na. Ngrajegang kerahajengan Desa Pakraman Tonja sajeroning ngelaksanayang
Adat, seni Budaya miwah Agama Hindu ,sekadi sane sampun kapiteketin
ring indik Parhyangan.
Ca. Ngupadi kasukertan Desa Pakraman Tonja sajeroning paiketan I Krama
Desa ring krama Desa lianan ,sekadi kemanggehang ring indik Pawongan.
Ra. Mikukuhang kejagatditaan Desa Pakraman Tonja ri sajeroning paiketan
krama Desa.Ri Sajeroning wewidangan Desa Pakraman Tonja sekadi sane
kemanggehang ring indik Palemahan.
Eka Ilikta Desa Pakraman Tonja Kaca 2
II. KETATWANING DESA PAKRAMAN TONJA.
Ri sajeroning kahuripan ring maya pada puniki,sinah janten maduwe
ketatwan sowang – sowang minakadi ketatwanan Desa Pakraman Tonja puniki.
a. Manut kadi Babad Dalem Kuwub inggih punika :
Caritanin duk icaka wartaning bumi, Caka 1250 madeg raja ring
Bali,mapuspata pwa sira Dalem Batu Ireng. Ri sampun mabiseka ngaran pwa
sira Asta Sura Ratna Bumi Banten. Raja Asta Sura Bumi Banten Inabih olih
para demung-demung ira mekabehan. Luirnya : Ki Pasung Grigis, Ki Buahan,
Ki Tunjung Tutur, Ki Kalung Singkal, Ki Gudung Basur, ana muwah tan kena
wilangan.
Ya ta Ika Dalem Batu Ireng mangadakaken subaya tan inut ri pituduh Raja
Majapahit, murka yun nira Raja majapahit, rinutus andel-andel nira , apa
sadnya pwa sira Patih gajah Mada. Tumedun ta sira Gajah Mada maring Bali
ngenyahang ta sira Batu Ireng. Riwawu kekantenan Patih Gajah Mada, malayu
pwa sira Dalem Batu Ireng jaga nyujur pamoksan.
Pelayun nira pwa sira mangungsi jagat Tro, Gelgel, Baturyang, Batusasih,
Kalangendis, Taman Yang Batu, Bukit Kali, Batu Belig, Batu Bide,
Ngewetanan Pelayuan Nira. Pelayuan nira iniring dening waduan nira
makabehan luirnia Pasek Bendesa,Pande.
Sepanangkane,caritaning mangke I Gusti Ngurah Bungaya angadak aken
upacara Yadnya ri padruwean nira, Ya ta ika Dalem Batu Ireng nguwub ring
sor panggungan genah upakara. Ya ta ika I Gusti Ngurah Bungaya angatoning
Dalem Batu Ireng Tonya, karenge de nira dalem Batu Ireng kekatonin Tonya,
saksana pinastu I Gusti Ngurah Bungaya ( Boya Bungaya Batan Jeruk )
apangaran mangke I Gusti Ngurah Tebongkang.
Walikan kata caritane mangke dalem Batu ireng mengalor pwa pelayuan nira,
raris nanjung Batu, genahe duk nanjung batu punika kepastu wekasan graham
iki apengaran bumi Tonjaya, mangkana ujar Batu Ireng.
Mangke waduan nira makabehan akarya kuwu-kuwu pad ajungut-jungut ,
( Iki Babad Dalem Kuwub muang prasasti Buaji ).
b. Babacangan Rsi Bujangga.
Duk Icaka warsa Sang Bujangga Esti Guru muah Ni Dayu Raris, mangke arep
nira pemantuka saking watu wulan, angelod kauhan pelaku nia kaget dating
ring jagat batu, Rais ketakoning antuk I Gusti Mog Arig,sane angraja sila ring
Jagat Batu. Ulun Paduka alunge kija, Ulun Pemantuke ke Klating,Inggih
Eka Ilikta Desa Pakraman Tonja Kaca 3
punapi Karena ulun tan papegatan kena lare ing kene?. Waraha dening
paduka yan mangkana jagat iki kinaranan Tega, Bungkena jatinnya tan
papegatan gering , tega tan tulus kena gering karananing Bungkena mangkana
ling sang Bujangga.
Maparisuda anggrekaning jagat mangkana, lumaku sira paripurna lara roga,
ika ingkena atur ira I Gusti Mog Arig.
Apan karang mangkana sagori salu raja ,awetani awan sungguan paduka
angraja sila.
Sadnya sang Bujangga ah wong kami sedaya ane dongkuang wastanin
swanegara yeki, apa ta ika luirnia mangkana.
Mangke TONJAYA angaranya bumi iki mapan kiota angaton akuangajaya kal
wisya engkene, mangke ling sang Bujangga sawur ira I wong kabeh , pada
enak age ngewastani swa Negara.
Muah I Gusti Mog Arig prasama angwastanin TONJAYA Bumi iki.
(Babancangan Rsi Bujangga ).
Asapunika kirang langkung presida keatur tur kesurat ketatwaning Desa
Pakraman Tonja, Risampune kekantenan wastan Desa Raris kepah dados 9
(siya) banjar adat sane wacakan ipun sekadi ring sor puniki :
Ha. Banjar Adat Tatasan Klod.
Na. Banjar Adat Tatasan Kaja.
Ca. Banjar Adat Tega.
Ra. Banjar Adat Sengguan.
Ka. Banjar Adat Kedaton.
Da. Banjar Adat Batanancak
Ta. Banjar Adat Tegeh Kuri
Sa. Banjar Adat Tanggungtiti.
Wa. Banjar Adat Tegehsari.
Titiang nenten nyurat ring Eka Ilikita puniki indik ketatwaning Banjar Adat
inucap ring ajeng, riantukan titian ngemangguhang pikobet nenten wenten marupa
suratan minakadi lontar –lontar utawi prasasti sane prasida nyihnayang wastan
banjar Adat punika.
Eka Ilikta Desa Pakraman Tonja Kaca 4
III. PARHYANGAN
Parhyangan ring jagat Bali ketah kasinanggeh wantah linggih Ida Sang Hyang
Widhi Wasa , para Dewata Dewati, Bhatara bhatari miwah para leluhur sane sane
kawaoe Pura. Ring pakubon, Jero utawi griya taler wenten linggih Ida sane
kabawos Sanggah utawi Pamerajan. Parhyangan pinaka genah ngerastiti Ida Sang
Hyang Widhi Wasa, riantukan asapunika genah utawi linggih Ida punika patut
keupapira sekala lan niskala.
Sekala widang palemahannyane patut mewates sane pastika, yadiastun melakar
antuk tanah, paras utawi nganggen turus , utawi entik-entikan sane patut. Wates
punika kabawos panyengker, tetujon ipun mangde ten awor. Punika taler mangde
wenten Kori utawi pamedalan. Palemahan kautsahayang mangde setata bersih
kedulurin antuk tetaneman sekar lan plawa,mangde kekantenannyene asri taler
mapikenoh nyanggra rikala wentek pebaktian. Palinggih pinaka linggih Ida
Bhatara patut melakar antuk kayu utawi sane siosan sane manut kecaping sastra.
Widang Niskala Ida Sang Hyang Widhi utawi Ida Bhatara Bhatari sane melinggih
ring pelinggihe patut kaaci sakasidan, pamekas anut ring kecaping sastra agama
minakadinyene : Kesuma Dewa, Sundarigama, : Kesuma Dewa,
Sundarigama,Yadnya Prakerti, utawi mungguh ring kecaping sastra sane siosan.
Pengaci sakasidan inucap manut kawentenan sane kabawos Nista, Madya , Utama.
Siosan ring punika yadnya pangacine patut kepasaksara ring sane manut yadnya
lan sang yajamana.
Kahyangan Desa sane wenten ring wewengkon Desa Pakraman Tonja sampun
kamunggahang ring awig-awig Desa Pakraman Tonja , inggih punika Kahyangan
Tiga, saha piranti sekadi bale kulkul, genah pesimpenan raja brana,lan sarana
upakara yadnya siosan.
Ha. KAWENTENAN KAHYANGAN TIGA.
Kahyangan Tiga punika nenten sios wantah panyiwian I Krama
Desa, ri sajeroning Desa Pakraman kayangan tiga punika ketah kebawos
Pura Desa lan Bale Agung , Pura Puseh, Pura Dalem lan Pura Prajapati
muah pura Kahyangan. Pura Kahyangan Tiga punika kaempon antuk antuk
Krama Desa Pakraman Tonja.
Kawentenan Parhyangan punika jantos mangkin kapiara becik, miwah ketata
rapi, manut etangan I Prajuru Desa katiba ring I Krama Desa.
Ngenenin indik wates sane kewastaning Tri Mandala sampun taler pastika,
nanging kawentenannyene kosek pisan riantukan genah sane cupek. Rikala
wenten yadnya nemonin puja wali utawi serahina-rahina lulunnyene
Eka Ilikta Desa Pakraman Tonja Kaca 5
kageseng utawi katunjel ring jaba pura ( nista mandala ) utawi kerarung
manut genah sane sampun kepastikayang selantur ipun kegingsirin tur
keangkut olih Dinas kebersihan Kota Denpasar, utawi Guru Wisesa.
Sane mereresik ring lahyangan tiga serahina nuju rerainan wantah Jro
Mangku kewantu antuk krama siosan.
Indik rahina piodalan ring Pura Kayangan Tiga inucap inggih punika :
- Ring Pura Desa , Puseh, lan Bale Agung nemonin purnama Kasa.
- Ring Pura Dalem,Kahyangan lan Prajapati nemonin rahina Saniscara
Kliwon wuku Kuningan.
Pemargin piodalan ring Pura Desa,Pura Puseh lan Bale Agung
kemargiang piodalan jelih riantukan kemargiang awarsa apisan,nanging ring
Pura Dalem ,Pura Kahyangan lan Prajapati kemargiang apisan piodalan alit
malih apisannyene piodalan jelih. Mengwing rerahinan sane katiba asasih
kemergiang manut dresta oleh pemangku suwang-suwang.
Indik pemargin upacara tawur kesange sane kemargiang nyabran rahina
tilem sasih kesanga, sampun memargi becik tur keempon oleh krama Banjar
ring wewidangan Desa Pakraman Tonja manut giliran.
Ngenenin indik prabia piodalan ring pura kahyangan tiga, lan upacara
sasih kesanga, ring Desa Pakraman Tonja, kamedalan saking kas Krama
Desa,Punia Krama Desa lan wantuan Guru Wisesa. Lan kemargiang oleh
Krama Banjar Desa Pakraman Tonja sane polih giliran.
Ring rahina piodalan I Krama Desa sampun maturan merupa banten
pajegan/gebogan ,manut kadi pagilir galah sane sampun kacumawisan tur
kepastikayang , siosan ring pemangku kahyangan tiga sane ngantebin taler
pemangku prasanak sarenga nyarengin. Taler Ida sang Sulinggih keatur
ngenteran pemargin upacara Yadnya ritatkala kemargiang piodalan jelih.
Na. TATA CARA LAN SARANA PAMUSPAN/PANGUBAKTIAN
Muspa utawi nyembah pinaka sarana pamitegep nyihnayang
pangubakti ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa ,Bhatara-bhatari miwah leluhur
antuk nyakupan tangan kalih , pina cihna penunggalan stula sarira kelawan
suksma sarira utawi penunggalan buwana alit kelawan buwana agung .
Tetujuon pengubakti punika nenten sios wantah ngaturang suksmaning
manah mantuka ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa sampun prasida ngardi
jagat lan dagingnyene, tur nunas kerahajengan ring angga keluarga ,
kerahajengan jagat mane ane siosan.
Eka Ilikta Desa Pakraman Tonja Kaca 6
Pemargin pemuspan Krama Desa Pakraman Tonja kemargiang
nganutin linggih pustaka tuntunan pemuspan sane kemedalan olih sang
angawarat utawi guru wisesa. Pamitegep utawi pepalihan pamuspan
kemargiang nganutin kramaning sembah lan Panca sembah kejangkepan
antuk sarana sekar sane manut, asep lan kwangen. Risampune puput
pamuspane kemargiang, kelanturanantuk nunas wangsuh pada Ida Bhatara
sane kemargiang oleh dane jro mangku tur kejangkepan antuk bija. Sadurung
pamuspan kemargiang rihinan kemargiang tirta pangelukatan olih Jro
Mangku sane matetujon mangda sekala lan niskala krama sane jagi muspa
tan reged.
Riantukan genah natah pura cupek pisan lan akehnyene krama Desa
jagi ngaturan bakti miwah muspa ritatkala rerahinan utawi piodalan ,
parikrama muspa nenten prasida kemargiang apisan, nanging kemargiang
megilir. Pemargin pemuspane ring Pura Kahyangan Tiga ,lan pura – pura
lianan sane wenten ring sejebag Desa Pakraman Tonja, kaenter oleh
pemangku kayangan tiga utawi silih sinunggil prajuru Desa sane kasudi sane
sampun mapudgala. Sekadi sampun katah memargi yening pamuspan punika
galah ipun nepek ring dauh sane patut ngemargiang Trisandya,pemuspan
punika jagi kekawitin antuk Trisandya riinan tur ngelantur panca sembah.
Yening galah mabuat pisat ,wawu kejangkepin antuk darma wacana
olih Bendesa, kesarengan antuk Petugas Penyuluh Lapangan Agama Hindu
sane katugas nabdab umat druwene ring Desa Pakraman Tonja.
Ca. PEMARGIN PAMUSPAN.
Pamuspan kemargiang olih I Krama Desa, yadian pamuspan
serahina-rahina, lan ritatkala Purnama,Tilem, Kajeng Kliwon, rerahinan
ageng, piodalan ring sanggah utawi merajan I Krama Desa muwah, ring pura-
pura lan pura Kahyangan Tiga. Tur sampun kapidabdabin mangda I Krama
desa ngemargiang Tri Sandya serahina-rahina manut dauh sane sampun
pastika.
Ra. TARI SANE WENTEN RING DESA PAKRAMAN TONJA.
Widang seni tari sane wenten ring wewidangan Desa Pakraman Tonja,akidik
pisan inggih punika sane mrupa tari sakral inggih punika Barong Ket, Dewa
Rangda dan Ratu Ayu, Wayang Wong, Ketekok Jago, Tari Rejang Dewa,
Baris Gede. Tari Baris Gede,Tari Rejang Dewa lan Topeng Sidakarya,
sampun kamedalan ritatkala piodalan jelih ring Pura Kahyangan Tiga
gumantine mangde jangkep pemargin piodalan.
Sekaa Tari atau wali-walian / tari profan taler wenten ring Desa Pakraman
Tonja kewastanin sanggar tari lan Tabuh sane magenah ring banjar
Eka Ilikta Desa Pakraman Tonja Kaca 7
wewidangan Desa Pakraman Tonja. Sekaa-sekaa punika taler sampun
presida ngaturang ayah ri kanjekan piodalan ring pura Kahyangan Tiga, lan
Pura siosan. Ring suang-suang banjar taler wenten sekaa-sekaa gong sane
kantun tegep, anggen nyanggra tur nyangkepan pemargin yadnyane ritakala
wenten piodalan utawi karya yadnya ring pura utawi ring suwang-suwang
jero miwah pakubon. Siosan sane kaucap ring ajeng wenten taler sekadi
sekaa geguntangan,sekaa santhi lan sekaa angklung.
Ka. PARHYANGAN RING KULA WARGA.
Kulawarga inggih punika pupulan jadma sane kaiket antuk
pasidikaran sane kawentenannyene pinih alit ring desa Pakraman , diastu
asapunika nanging nenten lempas ring uger-uger Tri Hita Karana , minakadi
parhyangan, pawongan lan palemahan. Genah suci anggen ngarcana Ida Sang
Hyang Widhi Wasa, Ida Bhatara-Bhatari miwah leluhur ring sajeroning
pakulawarga, lumrah kewastaninsanggah utawi pemerajan. Genah
Parhyangan ring kulawarga punika nganutin uger-uger sane munggah ring
sastra inggih punika Kaja kangin utawi ring ulu pekarangan, pinaka utaming
mandala,taler sampun pastika pisan watesnyene. Jimbar utawi cupek
natarnyene, nganutin kawentenan sang adruwe. Taler sampun katibakan
nganutin linggih asta bumi lan asta kosala kosali olih sang sane ngawikanin
utawi siwanyene suwang-suwang.
Indik wewangunan pelinggih taler sampun nganutin jajaran ,napike
merupa sanggah, pemerajan gede, utawi alit. Jajaran pelinggih sane wenten
ring sanggah utawi pamerajan sampun nganutin dresta sane katah iriki ring
Desa Pakraman Tonja.
Mungwing indik pemargin pengaci katah kemargiang nganutin
rerahinan sekadi purnama, tilem, kajeng kliwon, jantos galungan lan
kuningan. Yaning sane nyabran rahina sanistan ipun kemargian banten
saiban. Ngenenin indik piodalan tatas sampun nganutin rahina lan pawukon,
ngenembulan apisan pemargine alit apisan jelih apisan.
Mareresik ring sanggah utawi pemerajan suwang-suwang pinka
swadarma sang adruwe pakubon/paumahan taler sampun kejangkepin
tetanduran sane manut nganutin pewarah-warah sang angwa rat.
Eka Ilikta Desa Pakraman Tonja Kaca 8
Da. SWADARMA KRAMA DESA RIKALA NYANGGRA UPACARA.
Sehanan pemargin upacara ring desa, patut pesan kesanggra olih I
Krama Desa lanang Istri. Penyanggran krama inucap nganutin ageng alit
karya ane kemargiang, tur sampun taler sampun pastika gilirannyene sane
kaenter olih Prajuru Desa lan Klian banjar Pantus suwang-suwang. Indik
ngayah yening wenten karya yadnya utawi wewangunan , kepatutang sareng
sami ngayah nganutin uger-uger sane sampun kepastikayang ring perarem.
Desa utawi Banjar yening kawentening silih sinunggil krama sane
sangkaning ngerereh pengupa jiwa utawi ngemargiang swadarmaning
Negara jenek ring dura desa utawi ring dura negara, kedadosan numbas ayah
sane weratnye danganan ring upah buruh. Lumbrah ngangge praimba
pengargan beras manut uger-uger sane menggah ring perarem.
Yening nuju karya/piodalan ring pura utawi kelebubangan ,sang sane
numbas ayah kapatutang rauh sanistane ring panumaya karya.
Indik pemargin ayah-ayahan I krama ke desa rauh mangkin kantun
memargi nganutin dresta, sane kaenter olih prajurunyene suwang-suwang
nganutin ageng alit karya.
Ta. INDIK PESANTIAN.
Silih sinunggil sarana rikala ngwangun karya utamanyene Panca Yadnya,
patut kejangkepan antuk kekidungan utawi mawirama/gegitan. Ngenenin
indik pesantian sampun wenten ring suwang-suwang Banjar wewidangan
Desa Pakraman Tonja. Risampune lelimbakan indik Utsawa Dharma Githa
saking sang angawa Rat ,mangda wenten nyanggra indik pekaryan asapunika
sampun kewentenang seka pesantian Desa Pakraman Tonja sane kewastanin
“Nawa Githa Eka Adnyana“, sane anggannyene kasudi saking
sowangsowang banjar, lan sampun praside ngamolihan jayanti ring tingkat
kecamatan miwah ring tingkat Kota Denpasar, ri sajeroning ngamiletin
Utsawa Dharma Githa punika.
Ngenenin indik kekidung lan kekawin kemargiang ring sowing-sowang
banjar antuk krama ring galahe nganutin tatimbang prajuru banjar sowing-
sowang. Jantos mangkin kawentenannyene diastun jagate iriki sampun keni
embas pariwisata saha pakibehnyene,kawentenan sekaa punika kanyun ajeg.
Siosan ring nabdab rikala wenten pacentokan Utswa Dharma Githa.sekaa
pesantian punika sering keulemin ritatkala wenten warga utawi krama sane
ngwangun karya ayu. Bilih-bilih yening wenten piodalan utawi karya yadnya
ring pura-pura penyungsungan se jebag Desa Pakraman Tonja, sekaa
pesantian punika sadia ngaturang aya. Ngenenin indik upah nenten wenten
Eka Ilikta Desa Pakraman Tonja Kaca 9
kepastikayang,sukserah nganutin ledang kayun ring sang adruwe karya sane
kagenahang pinaka sarining daksina.
Sa. UTSAHA NELEBANG SANGHYANG AGAMA.
Agama Hindu pinaka penuntun krama desane sekala niskala gumanti
sida ngamolang tetujon kehuripan, inggih punika sane kebawos
“MOKSARTAM JAGADHITA YA CA ITI DHARMA “.
Indik pemargin tatelebang Sang Hyang Agama kemargiang sekadi ring sor
puniki:
Kaping siki : Ngawentenan tuntunan agama ring krama desa.
Kaping kalih : Nunas tuntunan ring Parisadha Hindhu Dharma
Kecamatan. Utawi Kota Denpasar rikala wenten galah
sane mabuat , taler nyarengin penataran pemangku
tukang banten sane kawentenin oleh sang ngawa rat.
Kaping tiga : Ngwentenan pebaktian nemoning Panca Dasi Sukla
Paksa lan Kresna Paksa, ring sanggah utawi pemerajan
,sowing-sowang pura sane keempon oleh banjar utawai
I krama lan Pura Kahyangan Tiga manut tetimbang
prajuru Desa.
Kaping patpat : Nincapang kaheningan pekayun ngemargiang
pebaktian ring sajeroning parhyangan –parhyangan
majalaran antuk pemargi muspa sinareng sami sane
kaenter olih Jro Mangku.
Wa. NELEBANG AJAHAN PANCA SRADA.
Ri sajeroning nelebang ajahan Panca Srada Krama Desa Pakraman Tonja
sampun mautsaha mautsaha melajahin ajaran sastra agama yadian indik
ngenenin Widhi tatwa. Atma Tatwa, Karma Phala Tatwa, Punarbhawa Tatwa
lan Moksa Tatwa. Ri sajeroning nelebang ajaran Widhi Tatwa, taler sampun
kelaksanayang melarapan antuk ngastiti bakti ring Ida Hyang Widhi Wasa
meserana antuk upacara lan upakara, babanten ring parhyangan. Taler
sampun ngaturan bakti utawi muspa serahina ring pura,sanggah utawi
merajan suwang-sowang. Taler sampun kauningan indiki tetuek pamuspan,
mtirta,lan mabija.
Ri neleban ajaran Atma Tatwa I Krama Desa sampun sauningan sagilik
saguluk , ritatkala ngemargiang pah-pah karya, sane keatur oleh Prajuru
Desa, nenten saling sikut riantukan I krama sampun uning krama desa sami
wantah semeton, riantukan sane melinggih riangga sarira soang-soang krama
suyakti ipun wantah tunggal tur saking Ida Sang Hyang Widhi wasa.
Eka Ilikta Desa Pakraman Tonja Kaca 10
Ri neleban ajaran Karma Phala I Krama Desa sampun kawentenannyee
Karma Phala, mawinan I krama setata mepikayun, mekarya, lan mewecana
sane becik, serahina-rahina ring jagate.
Ri Neleban ajaran Punarbhawa I Krama Desa wantah percaya pisan, inggih
punika panumadian ke mercepada risampunan mebalik ke karang
wayah/seda, manut suba, sedurunge embas pungsed anak alit ngelaksanayang
meluasin /nunas baos sapa sira sane mapuayangan utawi ngidih nasi ke
mercepada. Ajaran puniki sane ngawinan mangda Ikrama setata melaksana
becik benjang pungkuran yening numadi kemercepada mangde ten kebanda
antuk sengsara.
Ri nelebang ajaran Moksa I Krama setata mautsaha mengupapira ri
sajeroning kauripan melarapan antuk nelebang ajaran Tri Kaya Parisudha,
yening sampun mewali kekarang wayah utawi seda mangda prasida amor
ring acintya utawi moksa, suka tan pawali dukha.
La. PEMARGIN AJAHAN AGAMA.
Pemargin tata agama saking nguni rauh mangkin sane kemargiang olih I
Krama Desa setata memargi becik nenten naenin wenten wicara, mamokang
(penipuan ) memaling lan paradana. Taler nenten wenten ngalegeyang
padruen desa wiadin Pura ,miwah yan wenten kedurmanggalan digelis
keupakara pemarisuda.
Eka Ilikta Desa Pakraman Tonja Kaca 11
IV. PAWONGAN.
Pawongan kebaws paiketan sehananing para jana antuk pasilih asih, paras
paros, sarpanaya, salunglung sabayaantaka,ngelaksaneyang pasuka duka ring
Desa Pakraman Tonja. Piketan punika mangda memargi sekadi tata titi sane
kebawos susila kerahayuane sareng sami macihna pinaka piranti minakadi sekadi
ring sor puniki :
Ha. Awig-awig Desa Pakraman ,Perarem Desa lan Banjar.
Na. Bale desa lan bale Banjar.
Ca. Parhyangan Desa lan Banjar.
Ra. Kulkul saha bale Kulkul Desa lan Banjar.
Ka. Prajuru Desa lan prajuru banjar sane ngenterang Desa utawi Banjar.
Sane sinangguh Krama Desa Pakraman Tonja , inggih punika sapisanan
sane magama Hindu tur jenek sane mawit saking Krama Desa Pakraman Tonja,
sane sampun ngamiletin polah polih mekrama desa utawi makrama banjar tur
manut sekadi awig awig Desa Pakraman Tonja utawi perarem Banjar.
Ring awig-awig lan ,desa utawi banjar sampun kasinahang asapunapi patutnyene
nglaksanayang sajeroning keadatan ,sekaa-sekaa ,tata cara parum,tata cara psuka
dukaan, tata cara ngeremba wewangunan, rencana wewangunan, nyanggra
darmaning Negara lan darmaning agama. Asapunika taler utsaha-utsaha pacing
nincapang paiketan maagama,sareng tiyosan agama,lan sang meagama ring sang
guru wisesa,sane kebawosang sekadi inucap ring ajeng. Ring Desa Pakraman
Tonja indike asapunika sampun sami pada kemargiang duaning sampun wenten
sepat siku-siku sane katuut minakadi Awig-Awig Desa Pakraman sane jagi
kedarteyang.
Ha. INDIK UNDAGAN PRAJURU DESA PAKRAMAN.
Sane kasinanggehang prajuru ring Desa Pakraman Tonja manut kecap ring
awig-aawig inggih punika, Sesepuh Desa,Kerta Desa, Bendesa, Pangllman,
Penyarikan, Patengen, Kasinoman. Soang-soang Prajuru ngemargiang
swadarmannyene ,tur nenten sane ngerangkap. Pekaryan nganutin Swadarma
negara tur pada madrue lekita marupa administrasi ,tur pemargine ,rikala
ngemargiang pekaryan adat, paras paros sarpanaya.
Eka Ilikta Desa Pakraman Tonja Kaca 12
Na. INDIK NGADEGANG PRAJURU.
Pemargin nitenin indik ngadegang prajuru desa kelaksanayang
nyabran kelimang warsa apisan, sampun saking riyin kemargiang olih angga
panitya sane angganyene utusan saking sowang-sowang Banjar wewidangan
Desa Pakraman Tonja. Risampun panitya kabentuk selantur ipun ngarereh
sang sane jagi keadegang Bendesa saking suwang-sowang banjar.
Risampunne polih sang sane jagi keadegang selantur ipun kasudi langsung
olih I Krama Desa nganutin suara pilih akeh kemanggehang dados Bendesa.
Selanturnya Bendesa sane kasudi nagingin pepelihan prajuru luire,
Pangliman, Penyarikan, Patengen lan sane siosan keambil saking utusan
suwangsuwang banjar.
Uger-uger sang sane jagi keadegang dados prajuru desa minakadin
ipun yusa kirang langkung telung dasa tiban ngamunggahan kantos enem
dasa lima tiban ,Uning ring sastra nyurat lan ngwacen ,siosan ring punika
sane mabuat pisan janten kesungkemin kecumponin ring Banjar genah sang
sane pacing keajegan prajuru. Sane dados keadegang Bendesa wantah
krama sane uwed kemanten.
Ca. AWIG- AWIG DESA PAKRAMAN TONJA.
Awig-awig pinaka piranti ngiket I krama desa pemekas ring Desa Pakraman
Tonja sampun kapatutang saha sampun kalingga tanganin antuk sang angawa
rat ,rawuh Walikota denpasar pinaka murdaning jagat Kota Denpasar. Awig-
Awig puniki keraremin duk warsa masehi 1992 ,magenah ring Pura Desa
saha sampun kasurat antuk aksara Bali miwah kepasupati. Awig-awig punika
inucap sampun pastika kemargiang olih prajuru desa rikala nibakang wicara
mantuke ring kramanyene.
Ra. INDIK PARUMAN DESA PAKRAMAN TONJA
Paruman pinaka sarana ikrama desa jagi nykiang pikayun pacing
nabdab pengerencana utawi wicara sane mabuat ring desa utawi bebanjaran.
Manut sekadi kasurat ring sajeroning awig-awig pawos 17 paruman Desa
Pakraman Tonja kepah dados :
Kaping siki : Paruman Desa Pakraman Tonja.
Kaping kalih : Sangkepan prajuru, kawentenang manut wiguna.
Peparuman kawentenang manut pawukon ,taler kelaksanayang nganutin
pekaryan utawi pangerencana sane jagi kesanggra. Tatacara ngemargiang
paruman kepatutang mabusana adat manut dresta,kejangkepan antuk upakara
pinunas icaan minakadi ipun canang pengaraos,lan cane. Peparuman dados
Eka Ilikta Desa Pakraman Tonja Kaca 13
kemargiang risampun upakara kemargiang,kelanturan antuk nunas tirta
sejangkepnyene, manut dudonan,raris kelanturan antuk manggalaning
peparuman nyacah kramanyene sane rauh. Yening sampun peparumane
kerauhin antuk wargi sekirang-kirangnyane atenge lintangan adiri,wawu
keangkat peparumane kemargiang. Sinamian krama desa nyarengin
peparuman aktip ngamedalang pekayun sane mabuat.
Ka. INDIK KULKUL.
Kulkul utawi kentongan wantah pinaka piranti Desa Pakraman
Tonja,sane suaranyene pinaka tetengeran dedauhan ring krama desa. Siosan
ring punika kulkul taler wenten ring banjar wewidangan Desa Pakraman
Tonja, tetujonnyene taler pateh sekadi ring ajeng suaranyene pinaka
tetengeran dedauhan ring krama banjar. Sekaa-sekaa sane wenten ring
bebanjaran taler madue kulkul, nanging bah bangun kulkulnye mabinayan,
punika taler indik suarannyene ring kulkul banjar.
Kulkul inucap kasuarayang sangkaning pituduh prajuru manut
kawigunan. Ripet wenten jadma nyuarayang kulkul sangkaning manah iseng
patut kedanda manut daging awig-awig sane kapitegesang antuk perarem .
Cutet ipun tan kepatutang siosan ring prajuru sane nyuarayang kulkul rikala
wenten pidabdab sane mabuat.
Tetengeran suaran kulkul sane munggah ring awig-awig utawi
perarem sekadi tengeran wenten yadnya desa utawi banar, anak seda / padem,
ngelaksanayang pekaryan, keni panca baya, miwah sane siosan sami sampun
suaran tetengerane pada masiosan.
Da. INDIK NEPASIN WICARA.
Sahaning wicara sane mawiwit saking krama desa sane melaksana
corahsaha luirnyane sinengguh nungkasin daging awig-awig ,pasuara miwah
perarem desa/banjar. I Prajuru patut digelis nepasin tur maosin tan nyantos
pesadok, penepase patut pastika. Nyantennang wong iwang patut melarapan
Tri Premana minakadi saksi,ilikita miwah bukti, miwah tan maren nepek ring
catur dresta luir ipun Loka Dresta, Desa Dresta, Purwa Dresta, lan Sastra
Dresta.
Yan sampun janten wong inucap melaksana corah, patut katepekin
pamidande manut agung alit kaiwangan ipun minakadi : Dedosan antuk arta,
panebusan kasisipan antuk ayahan, Upacara antuk banten, spa sumaba
(Kasepekang) ring desa/banjar, Kebancutin, kegurahin, kasekung kesah
katundung, kapalasang nunas gung pangampura ring krama desa/banjar.
Eka Ilikta Desa Pakraman Tonja Kaca 14
Ta. KAWERUHAN PRAJURU INDIK AWIG – AWIG LAN UGER-UGER
SANE SIOSAN.
Indik kaweruhan prajuru Desa Pakraman Tonja indik daging awig-
awig miwah perarem desa sampun keuniang sami, riantukan para prajuru
sampun polih dumduman awig-awig anggen panuntun sedina-dina ring
jeroan,pakubon suwangsuwang prajuru. Yadiastun asapunika riantukan
kebanda antuk kekirangan I prajuru sinah sampun ipun jagi meled melajah tur
ngebit-ngebitin awaig-awig punika rikanjekan jagi nepasin wicara sane
mabuat. Tur taler I Prajuru ten surud-surud melajihin angga,lan masadok
sareng krama desa sane uning.
Sa. PETIAS UTAWI PAUPON UPON PRAJURU.
Petias lan upon-upon I Prajuru Desa saking Desa Pakraman
Tonja/banjar wantah lupun ayah lan papeson Desa Pakraman utawi Banjar.
Saking Pemerintah Kota Denpasar wenten pica sebilang warsa sane katerima
oleh Jro Bendesa nanging keh ipun nenten akeh, riantukan dados prajuru
wantah kedasarin manah antuk ngayah ring jagate.
Petias keatur ring Jro mangku Pura Kayangan Tiga inggih punika
luput peson-peson Desa Pakraman utawi banjar,lan yening prade wenten Jero
Mangku Kayangan Tiga sane kelayu sekar prabiya upakaranyene
Wa. INDIK KAWERUHAN PRAJURU.
Ngenenin ring kaweruhan prajuru Desa Pakraman Tonja pidarteyang
titian ring sor :
No. Pepasih Linggih Pendidikan
1. Drs. I Made Sudarsana. Bendesa. S1.
2. Drs. I Made Nuada. Petajuh I. S1
3. Drs. I Made Sugiarta. Peatjuh II. S1.
4. I Gede Yoga Premana ,SE. Penyarikan I. S1
5. I Nyoman Alit Arta,SS. Penyarikan II. S1.
6. I Nyoman Gede Eka Muliawan,SE. Petengen I. S1
7. Putu Gde Himawan Saputra,SE. Petengen II. S1
8. I Made Ardana,Spd. Widang Pawongan. S1.
9. I Nyoman Sariana,Spd.M.Si. Widang Pawongan. S2.
10. Ida Bagus Anom BA. Widang Parhyangan. Sarmud.
11. I Ketut Sana. Widang Parhyangan. SMU
12. Drs. Ec.I Made Anom Atmaja. Widang Parhyangan. S1.
13. Drs. I Made Oka Bagiarta. Widang palemahan. S2.
14. I Made Mudita Widang palemahan. SMU
15. I Nyoman Supartha. Kesinoman. SMU
16. I Nyoman Suarjana. Kesinoman. SMU
17. I Wayan Sukertiyasa. Kesinoman. SMU
Eka Ilikta Desa Pakraman Tonja Kaca 15
La. INDIK KAWENTENAN SEKAA TERUNA
Indik kawentenan sekaa teruna ring soang-soang banjar sampun
wenten , maka sami sampun madruwe pepalihan prajuru sane pastika. Taler
sampun madruwe awig-awig sane keanggen pinaka sepat siku-siku rikala
ngemargiang Sekaa Teruna punika, taler sampun meduwe buku-buku
administrasi sane jangkep. Kawentenan Sekaa teruna uleng ngelaksanayang
indik kayowanan lan agama. Silih sinunggil Sekaa Teruna Werdhi Sesana
Br.Tega, Desa Pakraman Tonja sampun ngamolihan jayanti ring pacentokan
Sekaa teruna tingkat Provinsi Bali pinaka Duta Kota Denpasar warsa 2014
lintang.
Ma. PARIBASA.
Krama Desa Pakraman Tonja rauh mangkin kantun ngajegang tata
cara adat nganggen bahasa Bali, utama ipun ring peparuman Desa
Pakraman,taler nganggen tatacara adat anggen mikukuhin wewangunan adat
lan Agama Hindhu kadulurin manah sagilik saguluk. Punika taler Prajuru
Desa Pakraman nganggen bahasa Bali ritatkala keaturin ngerauhan yening
wenten upacara pepadikan utawi pawiwahan. Lianan ring punika prajuru desa
patut ngelimbakan bahasa baline mangde keangge bahasa sewai –wai sareng
keluarganyene ring jero pakubon suwang-suwang gumanti bahasa baline
presida lestari tur nenten ical. Mawinan bahasa nyihneyang budaya.
Ga. INDIK NGEPAH PEKARYAN MANUT DRESTA.
Indik sekaa-sekaa sane wenten ring Desa Pakraman Tonja sekadi sane
sampun kawedar ring daging ilikita sane duuan jantos mangkin kari ajeg tur
lestari. Minakadi sekaa teruna,sekaa Gong ,Sekaa santhi sanpun tregep jagi
nyanggra karya yening kawehin karya, tur sampun medrue prajuru sane
ngetangan. Ri sajeroning nyanggra pekaryan makasami warganyene briuk
sepanggul medasar kayun gilik saguluk ngambil sehananing pekaryan.
Punika taler indik pemargin upacara piodalan,kesanga lan pekaryan sane
siosan sampun kepah olih Jro Bendesa sape sira sane polih giliran, tetujon
ipun mangde pekaryan punika pastika sane ngelaksanayang tur sane nitenin.
Ba. PAKILITAN RING SAJERONING KELOMPOK.
Ring sajeroning pakilitan kelompok sane wenten, nyantos mangkin memargi
becik, seantukan nenten naenin wenten biuta ringkelompok inucap. Punika
maka cihna kelompok inucap setata nginggilang pakilitan sane becik medasar
antuk pekayunan segilik saguluk. Ri sajeroning pakilitan menyama braya
kelompok inucap taler ngutsahayang keraketan pasidikaran marep ring
kelompok desa siosan utawi sane kasinanggeh kelompok dure desa.
Eka Ilikta Desa Pakraman Tonja Kaca 16
Nya.NINCAPAN KEGOTONG ROYONGAN.
Indik nincapan kegotong royongan ring Desa Pakraman Tonja kelaksanayang
padgata kala nyabran sasih apisan,sane katedunan olih I krama Desa maka
sami ring sowangsowang Banjar , sejabaning kram sane polih leluputan
minakadi Pemangku, Prajuru Desa Pakraman lan sane siosan lan patut.
Kedotong royongan inucap keambil tur kelasanayang melarapan antuk manah
subakti ring Desa Pakraman.
Pa. INDIK MAPITULUNG.
Mawosan indik mapitulung ring Desa Pakraman Tonja kantun memargi
becik,punika kecihneyang ri sajeroning wenten pekaryan sane merupa
upacara agama minakadi upcara Panca Yadnya sane kelaksanayang olih I
Krama Desa. Indik mapitulung inucap nenten ngetangan saking keluarga
dane pinih nampek,nyamabraya miwh sane tiyos-tiyosan punika sinamina
briuk sepanggul mapitulung ring sang sane madue karya.
Ja. INDIK SWADARMA
Mawosang indik swadarma krama Desa Pakraman Tonja sampun kepastika
yang manut kadi swadarmannyene sowing-sowang,inggihan punika I Prajuru
lan I Krama Desa pada uleng ngemargian pekaryanyene. Sakewanten nenten
lempas ring daging awig-awig Desa Pakraman Tonja, setata memargi
ngelantur manut dresta.
Ya. INDIK TATA TITI KRAMA.
Sekadi sane sampun kawikanin sareng sami indik tata tit krama ri
sajeroning mabebaosan setata ngangge anggah ungguhing basa manut kadi
sor singgihin ring para jana sane jag airing mebaosan umpami matur ring
anak lingsir, matur ring sesamen miwah ring anak sane sandang singgihan.
Punika taler indik mabusana yening wenten upacara adat miwah piodalan
ring pura sampun manut dresta.
Nya. INDIK PEKARSAN MELAJAH NINUTIN PAKIBEH JAGAT.
Ring Desa Pakraman Tonja taler sampun ngemargiang ,nglimbakang
tur nincapang kaweuhan nganutin uger-uger sane kamedalang olih sang
Angawa Rat sane sinanggeh guru wisesa,inggih punika wajib belajar.Utsaha-
utsaha sane sampun kemargiang ring Desa Pakraman Tonja nincapan
kaweruhan ring Desa Pakraman Tonja sampun wenten PAUD ( Pendidikan
Anak Usia Dini ) sane mewasta TK. Tunas Mekar I, Sekolah Dasar, Sekolah
Kejuruan Menegah lan Perguruan Tinggi sane mabuat pisan jagi nincapan
kaweruhan krama Desane.
Eka Ilikta Desa Pakraman Tonja Kaca 17
Ha. 1. PARTISIPASI KRAMA RING PANGUMBARAN.
Krama Desa Pakraman Tonja sane wenten ring pengumbaran setata
ngelingang desannyene ring dije jua ragane magenah, ring sajeroning
ngewangun desannyene yadian merupa klompok , yadian niri-niri ring
sajeroning ngamedalan pikayun pikayaun,dana punia , miwah sane tiyosan
keangge ritepengan ngwangun Desa. Ritatkala wenten pujawali ring Pura
Kahyangan Desa krama pangumbaran inucap stata budal ngaturan bhakti,
saha sareng nyanggra pidabdabe ring Desa Pakraman.
Na. 1. PENGARUH PARIWISATA MAJENG RING SAJERONING TATA
PAKRAMAN DESA PAKRAMAN TONJA.
Sekadi sane sampun katah kemargiang olih sang Angawa Rat ring
jagat Bali inggih punika Bali kedadosang Industri Pariwisata sane madrue,
adat sosial budaya sane medasar antuk Agama Hindhu. Katah sampun
maosan Bali dados Industri Wisata sane ngadol budaya kemanten, budaya
sane medasar antuk Agama Hindhu. Riantukan asapunika wiyakti banget
pisan pengaruh tur pikenoh pariwisata punika majeng ring kawentenan Desa
Pakraman lan krama duene. Sapunika taler ring wewidangan Desa Pakraman
Tonja yadiastun nenten dados obyek wisata, nanging keni imbas riantukan
akeh kramanyene sane mekarya ngerereh pengupa jiwa ring wewidangan
pariwisata punika. Pengaruh Pariwisata majeng ring krama Desa Pakraman
Tonja makeh pisan minakadi sekadi ring sor puniki :
Kaping siki : Wenten genah ngereh tur nunas pekaryan utawi
wenten genah ngereh pengupa jiwa.
Kaping kalih : Wenten pablibagan ( Komunikasi ) sane praside
Ikrama jagi ngutsaha nincapan kaweruhannyene
indik bahasa.
Kaping tiga : Wenten pablibagan indik budaya sane mabuat
anggen tetimbangan.
Kaping empat : Wenten pikayun jagi mikukuhin Agama Hindhu lan
nincapin tur miara buadayanyene pinaka daya tarik
wisatawan mangda rauh melancaran ke Bali.
Pinaka piranti nulak tur ngicalang pengaruh sane kawon sampun taler
kecumponin ring perarem Banjar muah Desa PAKRAMAN sane medasar
antuk awig-awig ,umpamin ipun tan kedadosang ngeranjing ke Pura yening
tan manut ring tata krama. Yan dados mapunyah-punyahan miwah sane
tiyosan.
Eka Ilikta Desa Pakraman Tonja Kaca 18
Ca. 1. PAKILITAN DESA PAKRAMAN MAJENG DESA DINAS
Palemahan Desa Pakraman Tonja Kawentenannyene asiki ring
wewidangan Kelurahan Tonja, duaning asapunika Lurah Tonja maosang
linggih Lurah kesarengan Bendesa PAKRAMAN Tonja pateh/sejajar. Nika
mahawinan ri tepengan wenten pidabdab wiadin pekaryan kawentenan
bebaosan sane becik, inggian ring ngemedalan krama Desa wiadin
dinas/tamiu. Nyanto mangkin pakilitan Desa Pakraman Tonja majeng ring
Desa Dinas nenten nainin wenten wicara. Mangdene nenten wenten
ngerangkep pekaryan ring I krama Desa, mahawinan Pengurus LPM
(Lembaga Pemberdayaan Masyarakat) sinalih tunggil lembaga sane wenten
ring Desa Dinas nenten kedadosan dados ngerangkep dados prajuru Desa
Pakraman Tonja, riantukan sami pada ngayah ,mangda nenten abot ritatkala
ngambil pekaryan. Punika taler yening wenten karya mabuat ring Desa
Pakraman , Desa Dinas taler nyarengan ngewantu bilih bilih indik dana.
Ra. 1. PENANJUNG BATU.
Manut kadi daging Awig-awig Desa Pakraman Tonja sinalih tunggil
wacakan ipun Yan ana wong tan mekrama ring Desa Pakraman Tonja,
kelampusan ( kelayu sekar ) tur pacang ngaben ring Setra Desa Pakraman
Tonja sajeroning magama Hindhu keni jinah penanjung batu.
Ka. 1. INDIK LEMBAGA PERKREDITAN DESA ( LPD ) LAN PASAR.
Maosan indik LPD lan Pasar sane sampun kaloktah ring jagat Bali,
kawentenannyene mawiguna pisan keangge ngajegang Desa Pakraman.
Desa Pakraman Tonja sampun madrue LPD lan Pasar, sane sampun presida
memargi. Lembaga punika sampun mikolihing pikolih,yadiastun kari kedik
nanging mabuat pisan anggen ngawewehan dana sane sampun wenten
kadruweang olih Desa Pakraman. Ngatos mankin mekekalih lembaga
punika sayan warsa sayan nincap tur memargi antar.
I Krama Desa sampun ngangge LPD punika pinaka genah nabung lan
nyelang jinah riantukan pikolih sane sampun keraseyang olih I Krama,inggih
punika 30 % ( telungdasa prosen ) keuntungannyene ngeranjing ke Desa
Pakraman keangge mecikin pelinggih lan pidabdab sane siosan. Punika taler
kawentenanyene Pasar Desa Pakraman druwene, nanging riantukan genah
pasar ring tengah nenten ring Jalan ageng sinah sampun mabineyang ring
pasar-pasar sane kedrue olih desa PAKRAMAN liannan. Indik Pasar Desa
Ngantos mangkin durung preside ngewewehin Kas Desa Pakraman duene
riantukan kari medabdab tur metaki –taki dimogi benjang pungkuran mangde
preside ngamolihan dana majeng ring Kas Desa.
Eka Ilikta Desa Pakraman Tonja Kaca 19
V. PALEMAHAN
Ha. WATES DESA PAKRAMAN TONJA
Jebar kakuwub wewidangan Desa Pakraman Tonja kirang langkung
210 Ha mewates nyatru desa inggih punika :
1. Sisi Wetan : Wewidangan Desa Pakraman Oongan.
2. Sisi Kidul : Wewidangan Desa Pakraman Sumerta lan Pagan.
3. Sisi Kulon : Wewidangan Desa Pakraman Denpasar.
4. Sisi Lor : Wewidangan Desa Pakraman Peraupan.
Indik wates Desa Pakraman Tonja maka sami ngangge wates alam, wenten sane
ngangge rurung, tukad utawi jelingjingan, taler sampun kekaryanin tapal batas
sane ngepah Desa Pakraman Tonja sareng Desa Pakraman sane siyosan. Tapal
batas punika sampun nyantenang nyihnayang wates wewidangan Desa Pakraman
Tonja. Indik wates jantos mangkin nenten naenin wenten wicara, lan sampun
keunggahang ring peta wewidangan Desa Pakraman Tonja.
Na. KEASRIAN WEWIDANGAN DESA PAKRAMAN.
Ring sowang-sowang keluarga sane jenek ring sajeroning
wewidangan Desa Pakraman Tonja, ngaryanin keasrian palemahannyene,
saking nguni sampun kautsahayang sakasidan nenten sangkaning nyanggra
pacentokan kemanten. Sowang-sowang telajakan paumahan kepatutan lan
sampun kautsahayang nanemin entik-entikan sane manut kawigunan,
karesikan wewidangan palemahannyene sampun taler keutsahayang, tur
kelaksanyang olih I Krama Desa.
Ngenenin indik lulu sewusan kelaksanayang upacara sampun digelis
keresikin, lulu punika kebungkus tur kewadihan pan ten amure, tur sampun
presida keangkut olih Dinas Kebersihan Kota Denpasar.
Ca. KAWENTENAN SETRA.
Kawentenan Setra ring Desa Pakraman Tonja wantah kekalih sane
mewasta Setra Bungkeneng lan Setra Kebon Buni.
Setra pinaka genah mendem sawa, utawi genah ngelaksanayang upacara
pengabenan ( nunjel sawa ) sampun kepah manut kadi pengemong suwang-
suwang banjar. Indik keresikan setra pastika sampun keutsahayang
ngelaksanayang gotong royong nyabran tigang sasih. Setra punika sampun
pastika watesnyene antuk tembok penyengker. Yadiastun setra punika
sampun kepah pengempon suwang suwang banjar, nanging yening wenten
krama sane medrue umah ring wewidangan Desa Pakraman Tonja,nangin
Eka Ilikta Desa Pakraman Tonja Kaca 20
nenten mekrama desa ring Desa Pakraman Tonja,wenten kelayuan sekar
mapikayun ngelaksanayang upacara pengabenan ring setra druwen Desa
Pakraman Tonja, upacara punika dados kelaksanayang. Nanging sedurung
kelaksanayang mangda atur supeksa ring I Prajuru Desa utawi Banjar tur keni
prabea utawi penanjung batu ,manut sekadi daging awig-awig lan perarem
Desa Pakraman Tonja. Wantah Banjar Tangguntiti Setrannyene mabinayang
riantukan banjar inucap sampun madrue setra sane mewasta Setra Kebon
Buni.
Ngenenin indik lulu sisan-sisan upakara risampun wusan upacara
kelaksanayang taler sampun kedabdabang indik kebersihannyene olih I
Krama Banjar.
Ra. KONSEP TRI MANDALA.
Ngenenin indik genah pura karang paumahan .setra sampun kemanggehang
manut uger –uger sane kebawos Tri Mandala. Indik genah Pura ring Desa
Pakraman Tonja samian sampun nganuti Tri Mandala nimakadi :
Ha. Utaming Mandala,pinaka genah linggih utama.
Na. Madya Mandala pinaka jaba tengah genah wewangunan
tiyosan.
Ca. Nista Mandala pinaka jaba sisi.
Ring suwang-suwang karang paumahan taler sampun nganutin Tri Mandala
sane pepalihannyene kadi ring sor puniki :
Ha. Utaming Mandala, pinaka genah Parhyangan, minakadi
Pamrajan,Sanggah saha sampun ketanduran sarwa sekar sane
dados keanggen upkara.
Na. Madya Mandala pinaka genah wewangunan keluwarga
nganutin sukat asta kosala kosali ,taler ring genahe punika
ketandurin pepayonan utawi taru hiasan,apotik hidup,karang
kitri.dapur hidup miwah sane siosan.
Ca. Nista Mandala genah puniki katah kebawos teba pinaka
genah WC,utawi genah ngutang kotoran utawi leluhu ,tur
taler katah ketanduran klapa utawi pisang.
Asapunika taler ring indik genah setra taler saking nguni sampun nganutin
indik sane kebawos Tri Mandala. Manut ring daging Awig-Awig Desa
Pakraman Tonja wewalungan nenten kedadosang ngeranjing ke Pura ,yan
prade wenten, sang madruwe wewalungan wenang kasisipan antuk denda
prebeyaning upakara pemarisuda. Indike punika durung naenin
kapanggihwewalungan sane ngeranjing ke Pura.
Eka Ilikta Desa Pakraman Tonja Kaca 21
Ring sowing-sowang Pura Kahyangan Desa sampun kawentenan pakeling
indik warga cuntaka tan kedadosang ngranjing ring sajeroning Pura , maka
sami krama desa sampun uning ring paindikan asapunika taler sampun satinu
indik pakeling punika.
Ka. INDIK BANJAR.
Ngenein indik wates banjar sampun pada pastika ngangge wates
sane merupa rurung,tur sowing-sowang banjar sampun madrue bale banjar,
nanging krama banjarnyene nenten nganutin genah kadi wewidangan
banjar,riantukan krama banjar sane wenten ring Desa Pakraman Tonja,genah
pakubonnyene saling seluk, yadiastun asapunika nenten naenin wenten
wicara ring sowing-sowang banjar. Banjar inucap sampun presida
ngelaksanayang swadarma sowang-sowang.
Da. INDIK NYANGGRA KATREPTIAN RING DESA PAKRAMAN.
Indik nyanggra katreptian ring Desa Pakraman Tonja, sampun katugasin Ring
Para Pecalang ritakala wenten upacara ring Desa Pakraman Tonja. Tiyosan
ring punika Taler keadegang Satuan Tugas Keamanan lan Ketertiban ri
sajeroning ngelaksanayang pengrondan nyabran wengi. Ngenenin pariindikan
indik wicara sane wenten sampun prasida ketanganin oleh Para Pecalang lan
Satuan Tugas Keamanan lan Ketertiban punika. Ring Kelurahan Tonja taler
kawentenan Satuan Tugas Keamanan lan Ketertiban sane mewasta
Hansip,sane nyarengan nyanggra katreptian Desa Pakraman Tonja. Pecalang
taler wenten ring sowang- sowang Banjar ripet wenten ke Panca Baya
Pecalang punika sampun tiyaga ngelaksanayang utawi mewantu ketreptian
Desa/Banjar, utawi krama.
Ta. TANAH PADRUWEN DESA.
Ngenenin indik tanah padruwen Desa sane dados pelaba pura
Kahyangan Desa inggih punika. :
ha. Pelaba Pura Desa :
- Jebar 2800 M2 lan 400 M2 megenah ring wewidangan Subak
Angabaya,Kelurahan Penatih.
- Jebar 1600 M2 megenah ring wewidangan Banjar Tegehkuri,Desa
Pakraman Tonja lan sampun keanggen genah Pasar lan Kantor LPD
lan Kantor Desa Pakramana Tonja.
na. Pelaba Pura Dalem :
- Jebar 2775 M2 megenah ring wewidangan subak angabaya Desa
Penatih Dangin Puri.
Eka Ilikta Desa Pakraman Tonja Kaca 22
Makasami padruwen desa inucap sampun keilikitayang/kesertipikatang,
tiyosan ring padruwen Desa ring ajeng taler wenten tanah setra.
Pedruwen desa inucap ring ajeng nenten kegarap olih I Krama Desa
Pakraman Tonja,riantukan genahnyene ring dura desa,nanging indih
pikolih druwen desa punika sampun taler keterima tur kesurat olih I
Prajuru Desa.
Sa. PARUPAYAN PADRUWEN RING WEWIDANGAN DESA
PAKRAMAN.
Parupayan padruwen ring wewidangan Desa PAkraman Tonja wenten
sane kadruwe Desa Pakraman Tonja, inggih punika pelaba-pelaba sane
sampun kawedar ring ajeng, tiyosan ring punika janten pisan kadruweyang
olih I Krama Desa sowang-sowang.
Tanah padruwen Desa Pakraman jimbarnye wantah akedik yan
rerehang (“dibandingkan”) ring padruwen I Krama maka sami. Tiyosan ring
punika yaler wenten tanah padruwen Banjar utaman ipun genah wewangunan
balai banjar.
Wa. NGELESTARIANG TANAH PADRUWEN DESA.
Utsaha prajuru Desa Pakraman Tonja ngelestariang tanah
padruwen desa nyantos mangkin memargi becik, nika mahawinan nenten
wenten tanah padruwen desa sane megentos kawigunan, taler nenten wenten
tanah desa sane kadruweyang olih I Krama.
Eka Ilikta Desa Pakraman Tonja Kaca 23
VI. WESANA
Manut sekadi sane sampun kaungghang tur kapidartayang ring Eka Ilikita
mungwing kawentenan Desa Pakraman Tonja sane sampun katah nganutin Tri
Hita Karana inggih punika : Parhyangan,Pawongan lan Palemahan presida
kapupulan daging - daging ipun ring sor puniki :
Ha. Ring widang Parhyangan sampun kasungkemin kawentenan
Kahyangan Tiga punika genah ngastawa Ida Sang Hyang Widhi
Wasa, maka cihna baktin I Krama Desa riantukan sampun
ngamolihan kerahajengan melarapan saking paswecan Ida.
Na. Ring widang Pawongan, Krama Desa Pakraman Tonja pastika
ngajegang kasukertan ring pawongan melarapan antuk ngemargiang
daging awig-awig lan perarem,sane tan mari katitenin antuk prajuru
Desa mewastu wentene pasikian kayun,bawos lan laksana sane becik
maka cihna kahuripan sane paras paros salunglung sabaya antaka.
Ca. Ring widang Palemahan kawentenan palemahan Desa Pakraman
Tonja,sampun ngemanggehang Tri Mandala ,inggih punika sane
kebawos Utama Mandala, Madya Mandala lan Nista Mandala , sami
pinaka jalaran pacing ngulati ke jagadhitan ring negara krama.
Siosan ring punika Krama Desa Pakraman Tonja rikala ngemargiang swadarma
ngajegang sahananing dresta ,paswara,perarem pinaka penyahcah daging awig-
awig sampun kapidartayang ring daging eka ilikita puniki.