Hun Amiin Sudalgaa

Хүн амын нийгмийн үндсэн үзүүлэлт-2013

1

ӨМНӨХ ҮГ

Дэлхийд томоохонд тооцогдох олон ордтой хэдий ч Монгол улсын жинхэнэ

баялаг нь түүний хүн ард түмэн билээ. Ийм ч учраас үндэсний хөгжлийн цогц

бодлогодоо монгол хүнийг бүх талаар хөгжүүлж, 2020 он гэхэд хүний хөгжлөөрөө

дэлхийд тэргүүлдэг орнуудын түвшинд хүрэх зорилтыг дэвшүүлсэн байна.

“Хүний хөгжлийн илтгэл-2011”-т Монгол улсын хүний хөгжлийн индекс 0.653

болж, хүний хөгжлийн индексээрээ дундаж үзүүлэлттэй орнуудын тоонд орж байна.

Энэ үзүүлэлтээрээ жилд нэгээс дээш хувиар индекс нь өсч байгаа орнуудын бүлэгт

багтаж байгаа хэдий ч нэг хүнд ногдох орлого, дундаж наслалт, байгаль орчны зарим

үзүүлэлтээс харахад тогтвортой байдал цаашид үргэлжлэн хангагдана гэхэд

эргэлзээтэй байна гэж дурджээ. Дорноговь аймгийн хүний хөгжлийн индекс 0.692

болж нэмэгдсэн хэдий ч хүний хөгжлийн индекс нь тааруу байгаа аймгийн тоонд

багтсан байна.

Бодлого боловсруулагч, төлөвлөгч нарын өдөр тутмын үйл ажиллагаа нь

ажилгүйдэл, ядуурал, эдийн засгийн түвшин, боловсрол, эрүүл мэнд, үйлдвэрлэл,

үйлчилгээг сайжруулах, хүн бүрийг амьжиргааны түвшнээс дээгүүр амьдрах нөхцлийг

бүрдүүлэхэд чиглэгдэж байдаг. Энэ утгаараа “Хүн амын нийгмийн үндсэн

үзүүлэлтүүд-2013” судалгаа нь та бүхний ажилд хувь, нэмрээ оруулна гэдэгт итгэж

байна.

Статистикийн хэлтэс нь аймгийн нийгэм, эдийн засгийн үндсэн үзүүлэлтүүдийн

статистик мэдээллийг сар, улирал, жилээр гаргаж гүйцэтгэх засаглалын байгууллагын

эрэлт, хэрэгцээг хангаж байгаагийн зэрэгцээ статистикийн мэдээллээ ашиглан

сэдэвчилсэн судалгаануудыг хийж ирсний нэг нь хүн амын нийгмийн үндсэн

үзүүлэлтийн танилцуулга юм.

Хэрэглэгчдэд ойлгомжтой, хүртээмжтэй болгох зорилгоор хүн ам зүйн

статистикийн үндсэн үзүүлэлтүүдийн ойлголт, тодорхойлолтыг хийсэн болно.


2

ХҮН АМ ЗҮЙН СТАТИСТИКИЙН ҮНДСЭН

ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮДИЙН ОЙЛГОЛТ ТОДОРХОЙЛОЛТ

Суурин хүн ам. Тухайн засаг захиргааны нэгжид 183 хоног буюу 6 сараас дээш

хугацаагаар оршин суугаа хүн амыг харуулдаг.

Өрх Нэг орон байранд хамт амьдардаг, нэгдмэл төсөвтэй, хүнс, амьдралын наад

захын бусад хэрэгцээгээ хамтран хангадаг нэг буюу хэсэг бүлэг хүмүүсийг өрх

гэнэ. Өрхийн гишүүд нь хоорондоо ураг төрлийн болон гэр бүлийн хамааралтай

эсвэл хамааралгүй байж болно.

Хүн амын жилийн дундаж тоо. Тайлант оны эхний болон эцсийн хүн амын

дунджаар илэрхийлэгдэнэ.

Хүн амын тооны өсөлт, бууралт. Тодорхой хугацааны туршид хүн амын

тооны эерэг өөрчлөлтийг хүн амын тооны өсөлт, сөрөг өөрчлөлтийг хүн амын

тооны бууралт гэнэ.

Хүн амын ердийн цэвэр өсөлт, бууралт. Тухайн жилийн хүн амын төрөлт, нас

баралтын тооны зөрүүгээр илэрхийлэгдэнэ.

Хүн амын ердийн цэвэр өсөлт /бууралт/-ийн коэффициент. Хүн амын

төрөлт, нас баралтын тооны зөрүүгээр тухайн жилийн хүн ам өссөн, буурсныг

харуулах коэффициент бөгөөд түүнийг суурин хүн амд эзлэх хувиар илэрхийлнэ.

Хүн амын нас хүйсийн бүтэц. Насны бүлэг тус бүр дэх эрэгтэй, эмэгтэй хүн

амын тоог хувийн жингээр илэрхийлнэ. Хүн амын нас хүйсийн бүтэц нь төрөлт, нас

баралт, шилжих хөдөлгөөний өнгөрсөн үеийн чиг хандлагын өсөн нэмэгдсэн үр

дүн юм.

Хүн амын нас, хүйсийн суварга. Хүн амыг нас, хүйсээр хуваарилан харуулдаг

босоо байрлалтай диаграмм юм. Онолын хувьд босоо тэнхлэгт нийт хүн амд тухайн

насны хүн амын эзлэх хувийн жингээр харуулах ба бага насныхныг суваргын доод

хэсэгт, хэвтээ тэнхлэгийн зүүн талд эрэгтэйчүүд, баруун талд эмэгтэйчүүд тус тус

дүрслэн харуулдаг. Хүн амын нас, хүйсийн пирамид нь цаг хугацааны тодорхой

үеийн хүн амын нөхөн үржихүйн тасралтгүй процессийн явцыг харуулна. Хэрэв хүн


3

амын нөхөн үржихүйн процессийн тухайлбал төрөлт, нас баралтын түвшинд ямар

нэг нөлөө гараагүй тохиолдолд насны пирамид нь тэнцүүхэн дүрслэгдэх ба урт

хугацааны туршид төрөлтийн өндөр түвшин хадгалагдаж, нас баралтын түвшин ч

харьцангуй өндөр байсан тохиолдолд пирамидын суур нь өргөн, орой руугаа

нарийссан хэлбэртэй, харин төрөлт, нас баралтын түвшин бага байсан тохиолдолд

пирамидын суурь нь нарийхан, орой руугаа өргөссөн хэлбэртэй байна.

Хотын хүн ам, өрх Нийслэл, аймгийн төв, тосгонд суугаа хүн ам, өрхийг

хамруулна.

Хөдөөгийн хүн ам, өрх Сумын төв, (аймгийн төвийн сумыг оруулахгүй), хөдөөд

оршин суугаа бүх хүн ам, өрхийг хамруулна.

Хүйсийн харьцаа. Эрэгтэй хүн амын тоог эмэгтэй хүн амын тоонд харьцуулсан

харьцаа бөгөөд энэ нь 100 эмэгтэйд ногдох эрэгтэйчүүдийн тоог илэрхийлнэ.

Хүн ам зүйн ачаалал Хөдөлмөрийн насны 100 хүнд ногдох тэжээгдэгчийн тоо (15-

аас доош, 65 ба түүнээс дээш насны хүн амын тоо) буюу хөдөлмөрийн бус насны

хүн амын нийгэмд үзүүлж буй ачааллыг хүн амын насны бүлгийн бүтцээр

илэрхийлнэ.

Хүн амын нягтрал. Нэгж газар нутагт ногдох хүн амын тоог илэрхийлнэ.

Хүн амын суурьшил. Хүн амын нутагшилт, тархалтын хэв маягийг илэрхийлнэ.

Жнь: Хот, хөдөөд г.м

Төрөх үеийн хүйсийн харьцаа. Тухайн жилд амьд төрсөн 100 эмэгтэй хүүхэд

тутамд

ногдох амьд төрсөн эрэгтэй хүүхдийн тоог хэлнэ.

Төрөлтийн ерөнхий коэффицент. Тухайн жилийн 1000 хүн ам тутамд ногдох

амьд төрсөн хүүхдийн тоог гэнэ.

Төрөлтийн тусгай коэффициент нь төрөх насны /15-49 насны/ 1000 эмэгтэйд

ногдох төрөлт юм.

Нас баралтын ерөнхий коэффициент 1000 хүн ам тутамд ногдох нас

баралтын тоог гэнэ.


4

АГУУЛГА

А. ХҮН АМ ЗҮЙН ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД

Хүн амын тоо, түүний өсөлт

Хүн амын нас, хүйсний бүтэц

Хүн амын суурьшилт, нягтшил

Хүн амын ердийн хөдөлгөөн

Хүн амын шилжилт хөдөлгөөн

Б. ХҮН АМЫН НИЙГМИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД

Өрхийн зарим үзүүлэлт

Хүн амын нийгмийн зарим үзүүлэлт

ХҮСНЭГТ, ЗУРГИЙН ЖАГСААЛТ

Хүснэгт1.1 Хүн амын үндсэн үзүүлэлтүүд, 2013 онд

Хүснэгт1.2 Хүн амын тоо, сумдаар, оны эцэст

Хүснэгт1.3 Сумдын хүн амын өсөлт, хувиар 1979-1989, 1989-2000, 2000-2013

Хүснэгт2.1 Дорноговь аймгийн хүн амын тоо, хүйсээр, оны эцэст

Хүснэгт2.2 Дорноговь аймгийн хүн амын тоо, нас, хүйсээр

Хүснэгт2.3 Хүн амын нас, хүйсийн бүтэц

Хүснэгт2.4 Хүн амын тоо, насны ангиллаар, хүйсээр

Хүснэгт2.5 Дорноговь аймгийн тооцоолсон хүн амын тоо**

Хүснэгт2.6 Хүн амын тоо, хүйсээр, сумаар, 2000,2012,2013 он

Хүснэгт3.1 Хүн амын тоо, байршлаар

Хүснэгт3.2 Хүн амын тоо, сум, байршаар, 2000,2012,2013он

Хүснэгт3.3 Хүн амын нягтрал, сумаар, 2000,2012,2013он

Хүснэгт3.4 Сумдын хүн амын тооны бүлэглэлт, 2013он

Хүснэгт4.1 Хүн амын төрөлт, нас баралт, хүйс байршлаар

Хүснэгт4.2 Төрүүлсэн хүүхэд, эхийн насаар, 2013 он

Хүснэгт4.3 Төрөлтийн тусгай коэффициент, насны бүлгээр, оны эцэст


5

Хүснэгт4.4 Хүүхэд төрүүлсэн эхчүүдийн насны бүтэц, хувиар

Хүснэгт4.5 Хүүхэд төрүүлсэн эхчүүдийн боловсролын бүтэц, хувиар

Хүснэгт4.6 Төрөлт, нас баралт, гэрлэлт, цуцлалт, 2012, 2013 он

Хүснэгт4.7 1000 хүнд ногдох төрөлт, нас баралт, гэрлэлт, цуцлалт

Хүснэгт4.8 1000 хүн амд ногдох төрөлт, нас баралт, сумаар, оны эцэст

Хүснэгт4.9 Нас барсан хүний тоо, насны бүлгээр

Хүснэгт4.10 Насны бүлэг дэх нас баралтын коэффициент, хүйсээр

Хүснэгт4.11 Үрчлэлт, хүүхдийн насны бүлгээр

Хүснэгт4.12 Бүртгүүлсэн гэр бүлийн тоо

Хүснэгт4.13 Гэрлэлтээ цуцлуулсан гэр бүлийн тоо

Хүснэгт5.1 2013 оны шилжилт хөдөлгөөний урсгал

Хүснэгт5.2 Хүн амын шилжилт хөдөлгөөн

Хүснэгт5.3 Шилжин ирсэн хүн амын насны бүтэц, хувиар

Хүснэгт5.4 Шилжин явсан хүн амын насны бүтэц, хувиар

Хүснэгт5.5 Хүн амын шилжилт хөдөлгөөн, шилжилт хийгдсэн аймаг нийслэлээр

Хүснэгт6.1 Өрхийн тоо, сумаар, байршлаар

Хүснэгт6.2 Өрхийн нийгмийн зарим үзүүлэлт

Хүснэгт6.3 Хүн амын нийгмийн зарим үзүүлэлт, сумаар

Хүснэгт6.4 Хүүхдийн зарим үзүүлэлт

Зураг1.1 Дорноговь аймгийн хүн амын тоо, өсөлтийн хувь

Зураг1.2 2000-2013 оны хүн амын жилийн дундаж өсөлт, сумаар

Зураг1.3 Хүн амын өсөлтийн хувь

Зураг2.1 Хүн амын нас хүйсийн бүтэц

Зураг2.2 Аймгийн хүн амын тооны бүтэц насны ангиллаар

Зураг3.1 Монгол улсын нутаг дэвсгэрийн хэмжээ, мян,км2

Зураг3.2 Хүн амын нягтрал, сумаар, 2013 он

Зураг3.3 Сумдын хүн амын аймгийн дүнд эзлэх хувь, 2000, 2013 он

Зураг4.1 Хүүхэд төрүүлсэн эхчүүдийн гэр бүлийн байдал, хувиар

Зураг4.2 Хүн амын ердийн хөдөлгөөний дундаж үзүүлэлтүүд

Зураг4.3 Насны бүлэг дэх нас баралтын коэффициент, хүйсээр, 2013 он

Зураг6.1 Өрх, хүн амын нийгмийн үзүүлэлт

Зураг6.2 Хүүхдийн зарим үзүүлэлт


6

А.ХҮН АМ ЗҮЙН ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД

ХҮСНЭГТ 1.1 ДОРНОГОВЬ АЙМГИЙН ХҮН АМЫН ҮНДСЭН ҮЗҮҮЛЭЛТ, 2013 онд

I YНДСЭН МЭДЭЭЛЭЛ Бүгд Эрэгтэй Эмэгтэй

Жилийн эхний хүн ам 60935 30448 30487

Жилийн эцсийн хүн ам 62484 31158 31326

Насны бүлгээр 0-14 18453 9327 9126

15-59 40923 20550 20373

60+ 3108 1281 1827

Төрөлт 1582 833 749

Нас баралт 374 227 147

Нийт шилжин ирсэн хүн ам 1673 - -

Нийт шилжин явсан хүн ам 1554 - -

Нийт өрхийн тоо (Жилийн эцэст) 18554 - -

Газар нутаг 109400 - -

II YЗYYЛЭЛТ Бүгд Эрэгтэй Эмэгтэй

Жилийн дундаж хүн ам 61710 30803 30907

Нийт хүн амд эзлэх хувь 100.0 49.9 50.1

Хүйсийн харьцаа 99.5 - -

Төрөлтийн ерөнхий коэффициент 25.6 - -

Нас баралтын ерөнхий коэффициент 6.1 - -

Ердийн өсөлт ( 1000 хүнд ногдох) 19.6 - -

Механик өсөлт (1000 хүнд ногдох) 1.9 - -

Хүн ам зүйн ачаалал Нийт 52.7 - -

Хүүхдийн 45.1 - -

Өндөр настны 7.6 - -

Нэг өрхөд ногдох ам бүлийн дундаж тоо 3.3 - -

ХҮН АМЫН ТОО, ТҮҮНИЙ ӨСӨЛТ

Дорноговь аймгийн хүн амын тоо 2013 оны жилийн эцсийн байдлаар 62.5 мянга

болж 2012 оны жилийн эцсийн хүн амын тоотой харьцуулахад 2.5 хувиар буюу 1549


7

хүнээр өслөө. 2000 оны хүн амын тооллогоос хойш жилд дунджаар 1.64 хувь буюу

11.9 мянган хүнээр нэмэгджээ

Хүн амын тооны өөрчлөлтийг төрөлт, нас баралт, шилжих хөдөлгөөнөөр

тодорхойлдог бөгөөд энэ нь тухайн үеийн улс төр, нийгэм, хүн ам зүйн хөгжлөөс

ихээхэн хамаардаг. Доорхи зургаас харахад сүүлийн 10 жилд 2005, 2007 онд аймгийн

хүн амын тоо 0.2-0.7 хувиар буурч, бусад жилүүдэд 0.2-4.7 хувиар өсчээ.

ЗУРАГ1.1 ДОРНОГОВЬ АЙМГИЙН ХҮН АМЫН ТОО, ӨСӨЛТИЙН ХУВЬ, оны эцэст

ХҮСНЭГТ1.2 ХҮН АМЫН ТОО, сумдаар, оны эцэст

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2013-2008

2013 2012

Бүгд 55638 57733 59772 60450 60935 62484 6846 102.5

Айраг 3566 3598 3599 3570 3583 3590 24 100.2 Алтанширээ 1307 1306 1303 1284 1282 1297 -10 101.2 Даланжаргалан 2486 2554 2581 2584 2625 2639 153 100.5 Дэлгэрэх 1768 1781 1797 1820 1843 1847 79 100.2 Иххэт 2219 2176 2144 2131 2143 2116 -103 98.7 Мандах 1555 1528 1508 1544 1566 1565 10 99.9 Өргөн 1796 1816 1875 1916 1918 1921 125 100.2 Сайхандулаан 1207 1217 1234 1189 1183 1233 26 104.2 Улаанбадрах 1494 1543 1542 1542 1524 1482 -12 97.2 Хатанбулаг 3024 2985 3096 3062 3034 2972 -52 98.0 Хөвсгөл 1478 1531 1565 1587 1593 1584 106 99.4 Эрдэнэ 2320 2395 2582 2573 2537 2364 44 93.2 Сайншанд 19891 20480 21147 21175 21109 22011 2120 104.3 Замын Үүд 11527 12823 13799 14473 14995 15863 4336 105.8

51.6 51.7 51.6 54.0 53.6 55.6 57.757.9

60.5 60.9 62.5

1.4

0.2

-0.2

4.7

-0.7

3.73.8

0.3

4.4

0.8

2.5

-2.0

-1.0

0.0

1.0

2.0

3.0

4.0

5.0

0.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

60.0

70.0

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

õ¿í àìûí òîî, мянган хүн õ¿í àìûí òîîíû ºñºëòиéí õóâü


8

Хүн амынхаа тоогоор 22.0 мянган хүн амтай аймгийн төв Сайншанд, 15.9

мянган хүн амтай Замын-Үүд сумд тэргүүлж, 3.6 мянган хүн амтай Айраг, 3.0 мянган

хүн амтай Хатанбулаг сумд удаалж байна.

2013 оны эцэст Айраг, Даланжаргалан, Дэлгэрэх, Мандах, Өргөн, Сайхандулаан,

Хөвсгөл, Эрдэнэ, Сайншанд, Замын-Үүд сумдын хүн амын тоо өмнөх оноос өслөө.

ХҮСНЭГТ1.3 СУМДЫН ХҮН АМЫН ТООНЫ ӨСӨЛТ,хувиар 1979-1989, 1989-2000,

2000-2013

Өсөлт (хугацааны эцэс / эх ) Жилийн дундаж өсөлт

1979-1989

1989-2000

2000-2013

1979-1989

1989-2000

2000-2013

Бүгд 41.9 -11.4 12.3 3.23 -1.10 1.64

Айраг 16.8 5.9 0.7 1.42 0.52 0.27

Алтанширээ 22.4 0.2 -0.8 1.86 0.02 -1.35 Даланжаргалан 20.5 3.3 6.2 1.71 0.30 0.96

Дэлгэрэх 11.5 13.2 4.5 0.99 1.13 -0.19

Иххэт 69.8 -35.0 -4.6 4.93 -3.84 -1.86

Мандах 75.5 -25.4 0.6 5.25 -2.62 -1.50

Өргөн 6.5 60.3 7.0 0.57 4.38 -0.42

Сайхандулаан 15.4 -6.3 2.2 1.31 -0.59 -0.29

Улаанбадрах 14.1 16.3 -0.8 1.21 1.38 -1.19

Хатанбулаг 17.3 26.3 -1.7 1.46 2.15 -0.94

Хөвсгөл 13.9 18.1 7.2 1.19 1.53 -0.63

Эрдэнэ 31.0 30.4 1.9 2.49 2.44 -1.38

Сайншанд 55.5 -14.8 10.7 4.10 -1.45 1.43

Замын Үүд 41.1 275.0 37.6 3.18 12.77 8.51

Сүмбэр 60.2 4.38

Зах зээлийн эдийн засгийн харилцаанд шилжихээс өмнө буюу 1979-1989 онд

бүх сумдын хүн ам жигд өссөн, 1989-2000 оны хооронд Иххэт, Мандах,

Сайхандулаан, Сайншанд сумдаас бусад 10 сумын хүн амын тоо өсч байсан бол,

2000-2013 онд Айраг, Даланжаргалан, Сайншанд, Замын-Үүд сумын хүн амын тоо

жилд дунджаар 0.27-8.51 хувиар өсч бусад 10 сумдынх 0.19-1.86 хувиар буурав.

Өөрөөр хэлбэл иргэд төв, суурин газар руу шилжих нь нэмэгдсэн байна.

Ялангуяа Замын-Үүд сумын хүн амын тооны өсөлт 1995 оноос эрчимжиж 2000 оноос

хойш жилд дунджаар 8.51 хувиар өсчээ.


9

ЗУРАГ1.2. 2000-2013 ОНЫ ХҮН АМЫН ЖИЛИЙН ДУНДАЖ ӨСӨЛТ, сумдаар

2000-2013 онд Дорноговь аймгийн хүн ам жилд дунджаар 1.78 хувиар өсчээ.

1969-1979 онд 3.25 хувиар өссөн нь хамгийн өндөр өсөлттэй үе байсан бол

1989-2000 онд хүн амын тоо жилд дунджаар -1.1 хувиар буурсан байна.

ЗУРАГ1.3. ХҮН АМЫН ЖИЛИЙН ДУНДАЖ ӨСӨЛТИЙН ХУВЬ

ХҮН АМЫН НАС, ХҮЙСИЙН БҮТЭЦ

Суурин хүн амын 49.9 хувь нь эрэгтэйчүүд, 50.1 хувь нь эмэгтэйчүүд юм, Хүн

амын хүйсийн харьцаа (100 эмэгтэйд ногдох эрэгтэйчүүдийн тоо) 99.5 байгаа нь

улсын дунджаас 5.6 пунктээр дээгүүр байна.

8.51

1.43

-1.38

-0.63

-0.94

-1.19

-0.29

-0.42

-1.50

-1.86

-0.19

0.96

-1.35

0.27

-4.00 -2.00 0.00 2.00 4.00 6.00 8.00 10.00

Çàìûí-¯¿ä

Ñàéíøàíä

Ýðäýíý

Õºâñãºë

Õàòàíáóëàã

Óëààíáàäðàõ

Ñàéõàíäóëààí

ªðãºí

Ìàíäàõ

Èõõýò

Äýëãýðýõ

Äàëàíæàðãàëàí

Àëòàíøèðýý

Àéðàã

2.33

1.91

3.25 3.02

-1.10

1.78

-2.00

-1.00

0.00

1.00

2.00

3.00

4.00

1956--1963 1963--1969 1969--1979 1979-1989 1989-2000 2000-2013


10

ХҮСНЭГТ2.1 ХҮН АМЫН ТОО ХҮЙСЭЭР, оны эцэст

Онууд Хүн ам ( мян хүн ) Хүйсний

харьцаа Бүгд Эрэгтэй Эмэгтэй

1935* 26.4 12.7 13.7 92.7

1944* 19.9 9.7 10.2 95.1

1956* 23.4 11.4 12.0 95.0

1963* 27.5 13.6 13.9 97.8

1969* 30.8 15.2 15.6 97.4

1979* 42.4 21.3 21.1 100.9

1989* 57.1 28.7 28.4 101.1

2000* 50.6 25.5 25.1 101.8

2001 49.7 24.3 25.4 95.6

2002 50.9 25.0 26.0 96.2

2003 51.6 25.2 26.3 95.8

2004 51.7 25.2 26.5 94.8

2005 51.6 25.2 26.4 95.2

2006 54.0 26.3 27.8 94.6

2007 53.6 26.2 27.4 95.4

2008 55.6 27.4 28.3 96.7

2009 57.7 28.4 29.3 97.1

2010* 58.6 29.5 29.1 101.8

2011 60.5 30.2 30.2 99.9

2012 60.9 30.4 30.5 99.9

2013 62.5 31.2 31.3 99.5

* 1935 оны 6-р сарын 1. 1944 оны 10-р сарын 15. 1956 оны 2-р сарын 5. 1969 оны 1-р

сарын 10. 1963.1979.1989.2000 оны 1-р сарын 5нд, 2011 оны 11-р сарын 17нд хүн

амын тооллого явагдсан.

2013 онд манай аймгийн хүн амд 5-14 насныхны эзлэх хувь буурсан нь зах

зээлийн эдийн засгийн харилцаанд шилжсэн үеэс төрөлт буурснаар тайлбарлагдаж

байсан бол 0-4 насны хүн амын эзлэх хувь 2000 оныхоос нэлээд өссөн төдийгүй

аймгийн хүн амын тоонд эзлэх хувь нэмэгдсэн байна. Энэ нь 2009-2013 онд төрөлт

нэмэгдсэнтэй холбоотой эерэг үзүүлэлт юм.

2000 онд 10-14 насны хүн амын эзлэх хувь хамгийн их байсан нь хэвээр

хадгалагдсаар 2013 онд 20-24 насанд хамгийн их хувийг эзлэж байгаа нь доорхи

зургаас харагдаж байна. Хөдөлмөрийн насны хүн ам, тэр дундаа 20-59 насны хүн ам

2000 оны тооллогоос нэлээд өссөн байна.


11

ЗУРАГ2.1. ХҮН АМЫН НАС ХҮЙСИЙН БҮТЭЦ

2000 он

2013 он

-8.0 -6.0 -4.0 -2.0 0.0 2.0 4.0 6.0 8.0

0-4

10-14

20-24

30-34

40-44

50-54

60-64

70-74

80-84

эрэгтэй

-8.0 -6.0 -4.0 -2.0 0.0 2.0 4.0 6.0 8.0

0-4

10-14

20-24

30-34

40-44

50-54

60-64

70-74

80-84

эмэгтэй эрэгтэй

эмэгтэй


12

ХҮСНЭГТ2.2. ДОРНОГОВЬ АЙМГИЙН ХҮН АМЫН ТОО, НАС, ХҮЙСЭЭР, 2000, 2011,

2012, 2013.

Насны

бүлэг

2000

2011

2012

2013

2013/2000 %

Бүгд Үүнээс

: Эм Бүгд

Үүнээс: Эм

Бүгд Үүнээс:

Эм Бүгд

Үүнээс: Эм

Бүгд Үүнээс:

Эм

Бүгд 50575 25060 60450 30247 60935 30487 62484 31326 123.5 125.0

0-4 5359 2765 6610 3230 6946 3441 7405 3653 138.2 132.1

5-9 6118 3085 5250 2609 5420 2672 5814 2861 95.0 92.7

10-14 6843 3444 5422 2721 5270 2630 5234 2612 76.5 75.8

15-19 5728 2513 5474 2714 5284 2638 5268 2672 92.0 106.3

20-24 5372 2421 6679 3283 6517 3207 6162 3013 114.7 124.5

25-29 4433 2205 6097 2906 6160 2896 6426 3109 145.0 141.0

30-34 3833 1983 5385 2546 5390 2553 5434 2553 141.8 128.7

35-39 3664 1822 4778 2372 4789 2384 4878 2431 133.1 133.4

40-44 2727 1353 3866 1982 3935 1993 4079 2025 149.6 149.7

45-49 1752 858 3461 1781 3479 1803 3553 1871 202.8 218.1

50-54 1064 536 2775 1452 2900 1527 3072 1617 288.7 301.7

55-59 993 498 1737 914 1860 994 2051 1082 206.5 217.3

60-64 906 483 945 496 1058 550 1148 611 126.7 126.5

65-69 714 399 632 378 591 346 634 367 88.8 92.0

70-89 1053 682 1310 841 1300 825 1292 823 122.7 120.7

90+ 16 13 29 22 36 28 34 26 212.5 200.0

0-14 18320 9294 17282 8560 17636 8743 18453 9126 100.7 98.2

15-59 29566 14189 40252 19950 40314 19995 40923 20373 138.4 143.6

60+ 2689 1577 2916 1737 2985 1749 3108 1827 115.6 115.9

Дээрхи хүснэгтийн 2013 оныг 2000 онтой харьцуулсан үзүүлэлтээс харахад 0-4

насны хүн ам 38.2 хувиар өссөн байна. Эндээс 2009-2013 онуудад төрөлтийн тоо

харьцангуй нэмэгдсэн гэсэн дүгнэлтийг хийж болох юм. Хөдөлмөрийн насны хүн ам

тэр дундаа 20-59 насны хүн ам 24.5-3 дахин өсчээ.

Хүн амын тоонд насны бүлэг тус бүрийн эзлэх хувийн жин 2000 оныхоос

өөрчлөгдсөн байна. 2000 онд хүн амын 36.2 хувийг хүүхэд (0-14нас), 60.3 хувийг

хөдөлмөрийн насны (15-64нас), 3.5 хувийг тэтгэвэрийн насны хүн ам эзэлж байсан

бол хүн амд хүүхэд, өндөр настны эзлэх хувь жилээс жилд буурсаар 2013 онд 29.6

эрэгтэй эмэгтэй


13

хувийг хүүхэд, 67.2 хувийг хөдөлмөрийн насны, 3.2 хувийг тэтгэвэрийн насны хүн ам

эзлэх болжээ. /хүснэгт2.3/

ХҮСНЭГТ2.3. ХҮН АМЫН НАС, ХҮЙСИЙН БҮТЭЦ

Онууд 1979* 1989* 2000* 2008 2009 2010* 2011 2012 2013 2013-2012

Хүн а

м

Бүгд 42.4 57.1 50.6 53.6 57.7 57.9 60.5 60.9 62.5 1.6

Эрэгтэй 21.3 28.7 25.5 26.2 28.4 29.2 30.2 30.4 31.2 0.8

Эмэгтэй 21.1 28.4 25.1 27.4 29.3 28.7 30.2 30.5 31.3 0.8

Насны

бүл

гээр

0-14 18.6 24.6 18.3 15.6 16.7 17.1 17.3 17.6 18.5 0.9

15-64 21.3 29.9 30.5 36.0 39.1 38.9 41.2 41.4 42.0 0.6

65 дээш 2.6 2.6 1.8 2.0 2.0 1.9 2.0 1.9 2.0 0.1

Эрэгтэй эзлэх хувь

50.3 50.3 50.4 48.8 48.8 50.4 50.0 50.0 49.9 -0.1

Эмэгтэй эзлэх хувь

49.7 49.7 49.6 51.2 51.2 49.6 50.0 50.0 50.1 0.1

Насны

бүтэ

ц,

хувь

0-14 43.8 43.0 36.2 29.0 29.0 29.5 28.6 28.9 29.6 0.7

15-64 50.1 52.4 60.3 67.3 67.3 67.2 68.2 68.0 67.2 -0.8

65 дээш 6.1 4.6 3.5 3.7 3.7 3.3 3.3 3.1 3.2 0.1

Хүйсний харьцаа

101.2 101.4 101.8 95.4 95.4 101.7 99.9 99.9 99.7 -0.2

Хүн ам зүйн ачаалал

99.5 90.9 66.0 48.7 47.7 48.8 46.7 47.1 48.8 1.7

* Хүн амын тооллого явагдсан онууд

Хүн амын насны бүтцийн өөрчлөлтийг илүү харуулж чадах, эдийн засгийн тодорхой

ач холбогдолтой үзүүлэлт бол хүн ам зүйн ачаалал юм.

Хөдөлмөрийн насны 100 хүнд ногдох хүүхэд, хөгшдийн харьцааг хүн ам зүйн

ачаалал гэнэ. Хүн ам зүйн ачаалал буюу хөдөлмөрийн насны 100 хүнд ногдох хүүхэд,

өндөр настны тоо нь хүн амын нийгэм, эдийн засгийн чухал үзүүлэлтийн нэг юм.


14

Хүн ам зүйн ачаалал 1979 онд 99.5 хувь, 1989 онд 90.9 хувь, 2000 онд 66.0

хувь, 2010 онд 48.8 хувьд хүрч тооллогоос тооллогын хооронд буурч 2013 онд 48.8

хувь байна.

ХҮСНЭГТ2.4. ХҮН АМЫН ТОО, НАСНЫ АНГИЛЛААР, ХҮЙСЭЭР

0-14 нас 15-64 нас

Бүгд эрэгтэй эмэгтэй Бүгд эрэгтэй эмэгтэй

1979* 18585 9293 9292 21269 11018 10251

1989* 24581 12370 12211 29911 15350 14561

2000* 18320 9026 9294 30472 15800 14672

2001 16866 8365 8501 30969 15220 15749

2004 15715 7731 7984 34020 16668 17352

2005 15287 7605 7682 34278 16788 17490

2006 15697 7775 7922 36294 17674 18620

2007 15564 7776 7788 36037 17598 18439

2008 16099 8052 8047 37551 18532 19019

2009 16678 8379 8299 39088 19291 19797

2010 16969 8524 8445 40845 20504 20341

2011 17282 8722 8560 41197 20751 20446

2012 17636 8893 8743 41372 20827 20545

2013 18453 9327 9126 42071 21087 20984

65 дээш нас 18 түүнээс дээш

Бүгд эр эм Бүгд эр эм

1979* 2568 1026 1542 21147 10684 10463

1989* 2611 1026 1585 29413 14873 14540

2000* 1783 689 1094 28885 14739 14146

2001 1879 717 1162 28848 13985 14863

2004 1947 756 1191 31711 15348 16363

2005 2017 763 1254 32198 15580 16618

2006 2032 808 1224 34088 16411 17677

2007 1983 782 1201 34228 16548 17680

2008 1988 774 1214 36009 17540 18469

2009 1967 765 1202 37668 18351 19317

2010 1958 747 1211 39550 19610 19940

2011 1971 730 1241 39910 19831 20079

2012 1927 728 1199 40116 19968 20148

2013 1960 744 1216 40885 20306 20579


15

ЗУРАГ2.2. ХҮН АМЫН ТООНЫ БҮТЭЦ, НАСНЫ АНГИЛЛААР

ХҮСНЭГТ2.5 ТООЦООЛСОН ХҮН АМЫН ТОО **

Онууд Хүн ам ( мян хүн ) Хүйсний

харьцаа Бүгд Эрэгтэй Эмэгтэй

2010 58.4 30.0 28.4 105.6

2015 62.2 32.1 30.1 106.7

2020 65.9 34.1 31.8 107.4

2025 69.0 35.8 33.2 107.7

** - "Монгол улсын хүн амын хэтийн тооцоо" ҮСГ 2002 он

Хүн амын хүйсийн харьцаа 1956.1963.1969 онуудад 95.0-98.0 буюу эмэгтэйчүүд

нь илүү байсан бол харин 1979.1989.2000 онд 101.2-101.8 хувь болж эрэгтэйчүүдийн

тоо давамгайлж байв.

2013 онд 99.5 хувь болж 2012 оноос 0,4 пунктээр буурлаа. Айраг,

Даланжаргалан, Иххэт, Сайншанд сумдын хүн амын хүйсийн харьцаа аймгийн

дунджаас 1.2-5.5 пунктээр бага байна.

43.8

43.0

36.2

29.6

29.1

29.0

28.9

28.9

28.4

28.6

28.9

29.5

50.1

52.4

60.3

66.5

67.2

67.3

67.5

67.7

68.3

68.2

68.0

67.3

6.1

4.6

3.5

3.9

3.8

3.7

3.6

3.4

3.3

3.3

3.1

3.1

1979

1989

2000

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

0-14 íàñ 15-64 íàñ 65<íàñ


16

ХҮСНЭГТ2.6 ХҮН АМЫН ТОО, хүйсээр, сумаар, 2000, 2012, 2013 он

2000* 2012 2013

Бүгд эмэгтэй хүйсийн харьцаа



Бүгд 50575 25060 101.8 60935 30487 99.9 62484 31326 99.5

Айраг 3467 1709 102.9 3583 1804 98.6 3590 1811 98.2

Алтанширээ 1547 754 105.2 1282 611 109.8 1297 627 106.9

Даланжаргалан 2332 1150 102.8 2625 1326 98.0 2639 1331 98.3

Дэлгэрэх 1893 915 106.9 1843 906 103.4 1847 906 103.9

Иххэт 2701 1346 100.7 2143 1088 97.0 2116 1067 98.3

Мандах 1905 971 96.2 1566 765 104.7 1565 754 107.6

Өргөн 2028 1015 99.8 1918 938 104.5 1921 948 102.6

Сайхандулаан 1281 647 98.0 1183 570 107.5 1233 581 112.2

Улаанбадрах 1731 838 106.6 1524 756 101.6 1482 733 102.2

Хатанбулаг 3362 1586 112.0 3034 1504 101.7 2972 1463 103.1

Хөвсгөл 1720 856 100.9 1593 805 97.9 1584 793 99.7

Эрдэнэ 2832 1307 116.7 2537 1204 110.7 2364 1129 109.4

Сайншанд 18290 9218 98.4 21109 10801 95.4 22011 11343 94.0

Замын Үүд 5486 2748 99.6 14995 7409 102.4 15863 7840 102.3

2000* - 2000 оны 1-р сарын 5-нд явагдсан ХАОСТ-ын дүн

ХҮН АМЫН СУУРЬШИЛТ, НЯГТРАЛ

Нийт хүн амын 60.6 хувь нь хот (аймгийн төв), тосгонд, 16.2 хувь нь сумын төвд,

23.1 хувь нь хөдөөд амьдарч байна.

2013 оны суурьшлийн байдлыг 2000 оны тооллоготой харьцуулахад хот (аймгийн

төв), тосгонд амьдарч буй хүн амын эзлэх хувь 10.8 пунктээр өсч, сумын төв, хөдөө

амьдарч байгаа хүн амын эзлэх хувь тус бүр 5.4 пунктээр буурчээ.


17

ХҮСНЭГТ3.1 ХҮН АМЫН ТОО, СУУРЬШЛААР

Он Хүн ам

бүгд

үүнээс: байршлаар

аймгийн төв, тосгонд

сумын төвд хөдөөд

Хүн ам Дүнд эзлэх хувь



1989* 57103 36526 64.0 10324 18.1 10253 18.0

2000* 50575 25210 49.8 10945 21.6 14420 28.5

2001 49714 24000 48.3 8978 18.1 16736 33.7

2002 50929 26656 52.3 9034 17.7 15239 29.9

2003 51567 27351 53.0 9379 18.2 14837 28.8

2004 51682 27710 53.6 8972 17.4 15000 29.0

2005 51582 28125 54.5 9109 17.7 14348 27.8

2006 54023 30874 57.1 9191 17.0 13958 25.8

2007 53584 30137 56.2 9390 17.5 14057 26.2

2008 55638 33042 59.4 8712 15.7 13884 25.0

2009 57733 34573 59.9 8655 15.0 14505 25.1

2010 59772 36225 60.6 9062 15.2 14485 24.2

2011 60450 35648 59.0 10179 16.8 14623 24.2

2012 60935 36104 59.3 10172 16.7 14659 24.1

2013 62484 37874 60.6 10150 16.2 14460 23.1

* -Хүн амын тооллого явагдсан онууд

ХҮСНЭГТ3.2. ХҮН АМЫН ТОО, СУУРЬШИЛ, сумдаар, 2000, 2012, 2013 он

2000 2012 2013

сумын төвд

хөдөөд сумын төвд

хөдөөд сумын төвд

хөдөөд

Бүгд 36155 14420 46276 14659 48024 14460 Айраг 2337 1130 2507 1076 2472 1118 Алтанширээ 612 935 326 956 323 974 Даланжаргалан 693 1639 737 1888 728 1911 Дэлгэрэх 854 1039 405 1438 412 1435 Иххэт 1901 800 1257 886 1170 946 Мандах 679 1226 410 1156 720 845 Өргөн 1062 966 1140 778 1116 805 Сайхандулаан 409 872 314 869 326 907 Улаанбадрах 645 1086 366 1158 352 1130 Хатанбулаг 988 2374 601 2433 594 2378 Хөвсгөл 713 1007 423 1170 421 1163 Эрдэнэ 1486 1346 1686 851 1516 848 Сайншанд 18290 0 21109 0 22011 0 Замын - Үүд 5486 0 14995 0 15863 0


18

Монгол улс 1564.9 мян.км2 нутаг дэвсгэртэй бөгөөд төвийн бүс нь 473.6 мян.км2

буюу 30.3 хувийг эзлэдэг байна.

Дорноговь аймаг нь 109.4 мян.км2 нутаг дэвсгэртэй бөгөөд Монгол улсын нийт

газар нутгийн 6.7 хувийг, төвийн бүсийн газар нутгийн 23.1 хувийг эзэлдэг байна.

ЗУРАГ. 3.1 МОНГОЛ УЛСЫН НУТАГ ДЭВСГЭРИЙН ХЭМЖЭЭ, мян.км2

109.4 мянган кв.км нутаг дэвсгэрт 62.5 мянган хүн ам оршин суудаг бөгөөд 1

кв.км нутаг дэвсгэрт 0.57 хүн ногдож байгаа нь 2012 оноос 0.1 пунктээр нэмэгдлээ.

Замын-Үүд, Сайншанд, Даланжаргалан сумын хүн амын нягтрал аймгийн дунджаас

дээгүүр байна.

ХҮСНЭГТ3.3 ХҮН АМЫН НЯГТРАЛ, СУМААР. 2000, 2012, 2013 он

км2

Нэг квадрат километрт ногдох хүний тоо

2000 2012 2013

тоо нягтрал тоо нягтрал тоо нягтрал

Бүгд 109,400 50575 0.46 60935 0.56 62484 0.57 Айраг 7,400 3467 0.47 3583 0.48 3590 0.48 Алтанширээ 7,200 1547 0.21 1282 0.18 1297 0.18 Даланжаргалан 4,100 2332 0.57 2625 0.64 2639 0.61 Дэлгэрэх 4,800 1893 0.39 1843 0.38 1847 0.37 Иххэт 4,200 2701 0.64 2143 0.51 2116 0.53 Мандах 12,700 1905 0.15 1566 0.12 1565 0.12 Өргөн 8,700 2028 0.23 1918 0.22 1921 0.21 Сайхандулаан 9,500 1281 0.13 1183 0.12 1233 0.13 Улаанбадрах 11,400 1731 0.15 1524 0.13 1482 0.13 Хатанбулаг 18,700 3362 0.18 3034 0.16 2972 0.16 Хөвсгөл 8,400 1720 0.20 1593 0.19 1584 0.18 Эрдэнэ 9,600 2832 0.30 2537 0.26 2364 0.24 Сайншанд 2,300 18290 7.95 21109 9.18 22011 8.65 Замын - Үүд 400.0 5486 13.72 14995 37.49 15863 39.66


19

Сумдын хүн амын эзлэх хувийг 2000 онтой харьцуулахад Замын-Үүд сумаас

бусад бүх сумдын үзүүлэлт буурсан байгааг зураг 363-аас харж болох юм.

Иххэт сумын хүн амын эзлэх хувь 2.0 пунктээр буурсан нь хамгийн их буурсан

бол Даланжаргалан сумын хүн амын эзлэх хувь 0.4 пунктээр буюу хамгийн бага

бууралт байна.

ЗУРАГ3.2 ХҮН АМЫН НЯГТРАЛ, сумаар, 2013 он


20

ЗУРАГ3.3. СУМДЫН ХҮН АМЫН АЙМГИЙН ДҮНД ЭЗЛЭХ ХУВЬ, 2000, 2013 он

ХҮСНЭГТ3.4 СУМДЫН ХҮН АМЫН ТООНЫ БҮЛЭГЛЭЛТ, 2013 он

Хүн амын тооны бүлэглэлт Бүлэгт багтах

сумын тоо Хүний тоо Дүнд эзлэх хувь

1000-2000 7 10929 17.5

2000-3000 4 10091 16.1

3000-4000 1 3590 5.7

10000-20000 1 15863 25.4

20000+ 1 22011 35.2

Бүгд 14 62484 100.0

Дорноговь аймгийн 14 сумын хүн амын тоог бүлэглэн үзвэл 1.0-2.0 мянган

хүнтэй сум 7, 2.0-3.0 мянган хүнтэй сум 4, 3.0-4.0 мянган хүнтэй сум 1, 10.0-20,0

мянган хүнтэй сум 1.0-20.0 мянгаас дээш хүн амтай сум 1 байна.

ХҮН АМЫН ЕРДИЙН ХӨДӨЛГӨӨН

2013 онд Дорноговь аймагт 833 хүү, 749 охин нийт 1582 шинэ хүн мэндэлж,

374 хүн нас барж хүн амын ердийн цэвэр өсөлт 1000 хүнд ногдох 20 болжээ. Өмнөх

-40.0 -30.0 -20.0 -10.0 0.0 10.0 20.0 30.0 40.0

ÀéðàãÀëòàíøèðýý

Äàëàíæàðãàëàí

ÄýëãýðýõÈõõýò

Ìàíäàõªðãºí

ÑàéõàíäóëààíÓëààíáàäðàõ

ÕàòàíáóëàãÕºâñãºë

ÝðäýíýÑàéíøàíä

Çàìûí ¯¿ä

20002013


21

онтой харьцуулбал төрсөн хүүхдийн тоо 0.3 хувиар буурч, нас барсан хүний тоо 0.3

хувиар нэмэгдлээ.

Төрсөн хүүхдийн хүйсийн харьцаа 111.2 , нас барсан хүний хүйсийн харьцаа

154.4 байна. Монгол Улсын хүн ам зүйн олон жилийн судалгаанаас үзэхэд төрөх

үеийн хүйсийн харьцаа дунджаар 103-104 хооронд байдаг зүй тогтолтой.

Дорноговь аймагт төрсөн хүүхдийн хүйсийн харьцааг сүүлийн 4 жилийн дунджаар

тооцоход 105.2 байна.

Амьдралын эхний жилүүдэд эрэгтэй хүүхдийн нас баралт илүү байж, цаашдаа

хүйсийн харьцаа тэнцвэржиж байснаа нас ахих тутам буурдаг ажээ.

ХҮСНЭГТ4.1 ХҮН АМЫН ТӨРӨЛТ, НАС БАРАЛТ, хүйс, байршлаар

2009 2011 2012 2013 13/09 13/12

Төрөлт, бодит, тоогоор

Бүгд 1438 1525 1587 1582 110.0 99.7

эр 744 798 798 833 112.0 104.4

эм 694 789 789 749 107.9 94.9

хотод 871 997 997 1016 116.6 101.9

хөдөөд 567 590 590 566 99.8 95.9

Нас баралт, бодит тоогоор

Бүгд 289 423 373 374 129.4 100.3

эр 162 289 248 227 140.1 91.5

эм 127 134 125 147 115.7 117.6

хотод 168 261 213 222 132.1 104.2

хөдөөд 121 162 160 152 125.6 95.0

Хүн амын ердийн цэвэр өсөлт, 1000 хүнд

ногдох

Бүгд 20 17 19 20 x x

эр 21 16 18 20 x x

эм 20 18 21 19 x x

хотод 22 19 21 21 x x

хөдөөд 18 15 17 17 x x

Төрсөн хүүхдийн хүйсийн харьцаа 107.2 101.1 101.1 111.2 x x

Нас барсан хүний хүйсийн харьцаа

127.6 215.7 198.4 154.4 x x


22

ХҮСНЭГТ4.2. ТӨРҮҮЛСЭН ХҮҮХЭД, эхийн насаар, 2013 он

Эхийн насны бүлэг

Эмэгтэйчүүдийн тоо-бүгд

Төрсөн хүүхэд,

төрүүлсэн эхийн насны

бүлгээр

Yүнээс:

Эрэгтэй Эмэгтэй

Бүгд 17674 1582 833 749

15 хүртэл 1 1 0

15-19 2672 95 49 46

20-24 3013 475 252 223

25-29 3109 466 240 226

30-34 2553 313 164 149

35-39 2431 185 102 83

40-44 2025 46 24 22

45-49 1871 1 1 0

2013 онд 1000 хүн амд ногдох төрсөн хүүхэд 25.6 байгаа бол төрөх насны 1000

эмэгтэйд ногдох төрөлт 89.5 байна.

Насны ангиллаар авч үзвэл төрөх насны 20-24 насанд 157.7, 25-29 насанд

149.9 ногдож байгаа нь хамгийн өндөр юм.

2013 онд 20-29 насны эмэгтэйчүүдийн 16,1 хувь нь хүүхэд төрүүлсэн нь нийт

төрөлтийн дийлэнхи буюу 61,8 хувь болж байна. Өөрөөр хэлбэл 20-29 насны 1000

эмэгтэйд төрөлт 160,7 байгаа нь төрөх насны нийт эмэгтэйчүүдийн төрөлтийн тусгай

коэффициентоос 69,9 хувиар илүү байна.

ХҮСНЭГТ4.3 ТӨРӨЛТИЙН ТУСГАЙ КОЕФФИЦИЕНТ, насны бүлгээр, оны эцэст

Насны бүлэг

2010 2011 2012 2013

15-19 31.4 30.2 39.8 35.6

20-24 129.2 160.8 166.8 157.7

25-29 143.9 153.8 154.0 149.9

30-34 107.0 106.8 112.0 122.6

35-39 55.7 68.3 72.1 76.1

40-44 13.4 16.6 19.1 22.7

45-49 2.3 0.6 2.2 0.5

ТТК 76.9 86.7 90.8 0.0

ТЕК 22.9 25.4 26.0 25.6

ТТК - төрөлтийн тусгай коэффициент

ТЕК - төрөлтийн ерөнхий коэффициент


23

ХҮСНЭГТ4.4 ХҮҮХЭД ТӨРҮҮЛСЭН ЭХЧҮҮДИЙН НАСНЫ БҮТЭЦ, хувиар

эхийн насаар 2000 2009 2010 2011 2012 2013

15 хүртэлх 0.1 0.0 0.1 0.0 0.1 0.1

15-19 13.2 6.5 7.1 5.4 6.6 6.0

20-24 34.8 34.4 32.2 34.6 33.7 30.0

25-29 29.3 27.1 29.0 29.3 28.1 29.5

30-34 14.1 20.1 20.4 17.8 18.0 19.8

35-39 7.3 9.1 9.1 10.6 10.8 11.7

40-44 1.2 2.6 1.9 2.2 2.4 2.9

45-49 0.1 0.3 0.3 0.1 0.3 0.1

Төрсөн хүүхэд бүгд 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0

Хүүхэд төрүүлсэн эхчүүдийн насны бүтцийг авч үзвэл 15-19 насанд 6.0 хувь,

20-24 нас 30.0 хувь, 25-29 нас 29.5 хувь, 30-34 нас 19.8 хувь, 35-39 нас 11.7 хувь

бусад насныхан 3.0 хувийг тус тус эзэлж байна.

Эхчүүдийн 32.8 хувь нь дээд боловсролтой, 2.5 хувь нь тусгай дунд

мэргэжилтэй, 59.1 хувь нь бүрэн болон бүрэн бус дунд боловсролтой, 5.5 хувь нь бага

болон боловсролгүй иргэд байна

ХҮСНЭГТ4.5 ХҮҮХЭД ТӨРҮҮЛСЭН ЭХЧҮҮДИЙН БОЛОВСРОЛЫН БҮТЭЦ, хувиар

2000 2009 2010 2011 2012 2013

Бүгд 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0

Дээд 6.0 25.1 25.3 31.8 32.8 33.6

Тусгай дунд 9.5 2.5 4.1 3.1 2.5 1.8

Бүрэн дунд, ТМД 34.9 41.8 42.1 40.2 40.9 42.6

Бүрэн бус дунд 39.8 24.0 21.9 18.8 18.2 14.5

Бага 9.0 5.5 6.1 4.1 4.7 6.2 Боловсролгүй 0.8 1.1 0.5 2.0 0.8 1.3

2013 онд хүүхэд төрүүлсэн эхчүүдийн 84.6 хувь нь гэр бүлтэй, 15.4 хувь нь гэр

бүлгүй эмэгтэйчүүд юм. Хүүхэд төрүүлсэн эхчүүдэд гэр бүлгүй эхийн эзлэх хувь

харьцангуй буурсан хандлага ажиглагдаж байна.


24

ЗУРАГ4.1 ХҮҮХЭД ТӨРҮҮЛСЭН ЭХЧҮҮДИЙН ГЭР БҮЛИЙН БАЙДАЛ, хувиар

2013 онд аймгийн хэмжээнд 323 гэр бүл гэрлэлтээ бүртгүүлсэн нь 2012 оноос

111.0 хувь өслөө. Тэдгээрийн 49 хос буюу 11.8 хувь нь тухайн ондоо гэрлээд

бүртгүүлсэн бол үлдсэн 242 хос буюу 88.2 хувь нь өмнө онд гэрлэсэн боловч 2013

онд гэр бүлээ баталгаажуулсан байна.

Тайлант онд аймгийн хэмжээнд 42 гэр бүл гэрлэлтээ цуцлуулсан дүн мэдээ

гарчээ. Гэр бүлээ цуцлуулсан тохиолдол 2005 оноос 2010 оны хооронд тогтмол

өссөн бол 2011, 2012 онд 62 болж, 2013 онд 42 болж буурчээ.

2013 онд 17 хүүхэд үрчлэгдсэнээс 11 нь 3 хүртэлх насны, 3 нь 3-6 хүртэлх

насны, 1 нь 7-9 хүртэлх насны, 2 нь 10аас дээш насны хүүхдүүд ажээ. /хүснэгт4.11/

ХҮСНЭГТ4.5 ГЭРЛЭЛТ, ЦУЦЛАЛТ, ҮРЧЛЭЛТ

2009 2010 2011 2012 2013 13/09 13/12

Бүртгүүлсэн гэр бүлийн тоо

653 216 244 291 323 49.5 111.0

Цуцалсан гэр бүлийн тоо 51 69 62 62 42 82.4 67.7

Үрчлэгдсэн хүүхдийн тоо 39 17 17 17 17 43.6 100.0

80.5 79.9 78.7 79.1 82.4 84.6

19.5 20.1 21.3 20.9 17.6 15.4

2000 2009 2010 2011 2012 2013

ãýð á¿ëòýé ãýð á¿ëã¿é


25

ХҮСНЭГТ4.6 ТӨРӨЛТ, НАС БАРАЛТ, ГЭРЛЭЛТ, ЦУЦЛАЛТ, 2012, 2013 он

Төрсөн хүүхэд Нас барсан Гэрлэлт Цуцлалт

2012 2013 2012 2013 2012 2013 2012 2013

Бүгд 1587 1582 373 374 291 323 62 42

Айраг 71 91 29 34 20 18 4 0

Алтанширээ 34 33 8 10 4 8 2 0

Даланжаргалан 72 56 15 19 10 9 2 2

Дэлгэрэх 43 47 16 13 10 10 1 1

Иххэт 51 55 16 8 3 5 2

Мандах 33 34 5 6 7 14 1 2

Өргөн 48 42 7 9 9 10 1

Сайхандулаан 31 34 9 3 3 5 1 1

Улаанбадрах 35 31 8 8 5 14 0

Хатанбулаг 79 61 23 13 12 4 2 2

Хөвсгөл 42 35 12 13 10 17 2 0

Эрдэнэ 51 47 12 16 8 16 0

Сайншанд 576 594 157 155 112 107 30 17

Замын - Үүд 421 422 56 67 78 86 17 14

Төрөлт, нас баралт, гэрлэлт, цуцлалт зэрэг хүн ам, эрүүл мэндийн статистик

үзүүлэлтийг бусад улс орон болон аймаг нийслэлтэй жишихдээ 1000 хүн амд ногдох

үзүүлэлтийг чухалчилдаг.

2013 онд 1000 хүнд ногдох төрөлт 25.6, 1000 хүнд ногдох нас баралт 6.1

байгаа нь 2012 оноос төрөлт 0.5 пунктээр буурч, нас баралт өмнөх оны мөн үетэй

адил байна. Улсын дундажтай харьцуулахад 1000 хүнд ногдох төрөлт болон нас

баралт тус бүр 0.1 пунктээр илүү байна .

18 ба түүнээс дээш насны 1000 хүнд ногдох гэрлэлт 7.9, цуцлалт 1.03 байгаа

нь өмнөх онтой харьцуулахад гэрлэлт 0.6 пунктээр нэмэгдэж, цуцлалт 0.4 пунктээр

бага байна.


26

ХҮСНЭГТ4.7 1000 ХҮНД НОГДОХ ТӨРӨЛТ, НАС БАРАЛТ, ГЭРЛЭЛТ, ЦУЦЛАЛТ

2008 2009 2010 2011 2012 2013

1000 хүнд ногдох төрөлт 23.2 25.4 22.9 25.4 26.1 25.6

1000 хүнд ногдох нас баралт 5.6 5.0 5.9 7.0 6.1 6.1

18 ба түүнээс дээш насны 1000 хүнд ногдох гэрлэлт

17.4 17.3 6.2 6.1 7.3 7.9

18 ба түүнээс дээш насны 1000 хүнд ногдох цуцлалт

0.86 1.40 1.57 1.55 1.55 1.03

ЗУРАГ4.2. ХҮН АМЫН ЕРДИЙН ХӨДӨЛГӨӨНИЙ ДУНДАЖ ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД

ХҮСНЭГТ4.8 1000 ХҮН АМД НОГДОХ ТӨРӨЛТ, НАС БАРАЛТ, сумаар, оны эцэст

1000 хүнд ногдох төрөлт 1000 хүнд ногдох нас баралт

2010 2011 2012 2013 2010 2011 2012 2013

Бүгд 22.9 25.4 26.1 25.6 5.9 7.0 6.1 6.1

Айраг 18.3 24.8 19.9 25.4 6.1 8.1 8.1 9.5

Алтанширээ 19.2 22.4 26.5 25.6 11.5 8.5 6.2 7.8

Даланжаргалан 20.6 24.0 27.6 21.3 6.2 4.6 5.8 7.2

Дэлгэрэх 27.9 22.7 23.5 25.5 5.6 7.2 8.7 7.0

Иххэт 18.5 23.9 23.9 25.8 10.6 8.9 7.5 3.8

Мандах 21.7 19.7 21.2 21.7 6.6 7.9 3.2 3.8

Өргөн 20.6 27.4 25.0 21.9 7.0 5.3 3.7 4.7

Сайхандулаан 27.7 30.5 26.1 28.1 7.3 4.1 7.6 2.5

Улаанбадрах 20.1 22.0 22.8 20.6 8.4 7.1 5.2 5.3

Хатанбулаг 19.4 21.1 25.9 20.3 5.3 4.5 7.5 4.3

Хөвсгөл 40.1 22.8 26.4 22.0 9.0 7.0 7.5 8.2

Эрдэнэ 18.5 22.1 20.0 19.2 4.4 5.8 4.7 6.5

Сайншанд 23.0 27.5 27.2 27.6 5.8 8.1 7.4 7.2

Замын-Үүд 24.9 25.5 28.6 27.4 4.2 6.3 3.8 4.3

25.422.9

25.4 26.1 25.6

5.05.9

7.0

6.16.1

17.3

6.26.1

7.3 7.9

1.4 1.57 1.55 1.55 1.030.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

30.0

2009 2010 2011 2012 2013

1000 хүнд ногдох төрөлт

1000 хүнд ногдох нас баралт

18 ба түүнээс дээш насны 1000 хүнд ногдох гэрлэлт


27

ХҮСНЭГТ4.9 НАС БАРСАН ХҮНИЙ ТОО, насны бүлгээр

насны бүлэг

2010 2011 2012 2013

бүгд эм бүгд эм бүгд эм бүгд эм

Бүгд 349 126 423 134 373 125 374 147

0 2 0 8 2 3 1 4 2

1 6 4 6 5 12 5 8 2

2 1 1 4 3 2 0 2 0

3 1 1 2 1 1 0 1 1

4 1 1 1 1 1 1 4 2

0-4 11 7 21 12 19 7 19 7

5-14 8 3 10 4 4 0 5 0

15-24 17 6 17 3 18 4 11 2

25-34 23 6 37 9 23 4 31 8

35-44 37 9 70 13 47 0 53 15

45-54 66 21 86 17 72 15 55 12

55-69 68 14 75 15 77 24 81 25

70-дээш 119 60 107 61 113 71 119 78

ХҮСНЭГТ4.10 НАСНЫ БҮЛЭГ ДЭХ НАС БАРАЛТЫН КОЭФФИЦИЕНТ, хүйсээр

насны бүлэг

2010 2011 2012 2013

эр эм эр эм эр эм эр эм

0-4 2.7 2.1 2.7 3.7 3.4 2.0 3.2 1.9

5-9 0.0 0.0 0.4 0.0 1.5 0.0 0.7 0.0

10-14 0.0 0.0 1.9 1.5 0.0 0.0 1.1 0.0

15-19 1.6 0.3 1.4 0.4 1.1 0.4 0.8 0.4

20-24 1.7 1.3 2.9 0.6 3.3 0.9 2.2 0.3

25-29 1.8 0.4 3.8 2.4 2.1 0.3 2.7 1.6

30-34 5.3 1.6 5.6 0.8 4.2 1.2 4.9 1.2

35-39 3.8 2.4 15.0 3.0 8.7 0.0 4.1 2.9

40-44 3.6 2.6 11.1 3.0 13.4 0.0 13.6 4.0

45-49 3.1 4.7 21.4 2.8 15.5 5.0 11.9 2.7

50-54 17.7 8.3 24.9 8.3 22.6 3.9 15.8 4.3

55-59 18.9 11.3 31.6 6.6 18.5 10.1 27.9 11.1

60-64 41.3 14.8 40.1 8.1 45.3 5.5 31.7 14.7

65-69 55.0 34.3 63.0 13.2 57.1 31.8 44.9 10.9

70 < 83.2 67.5 96.6 70.7 87.0 83.2 86.0 91.9


28

ЗУРАГ4.3 НАСНЫ БҮЛЭГ ДЭХ НАС БАРАЛТЫН КОЭФФИЦИЕНТ, хүйсээр

ХҮСНЭГТ4.11 ҮРЧЛЭЛТ, хүүхдийн насны бүлгээр

2010 2011 2012 2013 13/12

Бүгд 17 17 17 17 100.0

Үүнээс: насны

бүлгээр

3 хүртэлх настай 3 7 5 11 220.0

3-6 настай 4 3 4 3 75.0

7-9 настай 1 3 3 1 33.3

10 ба дээш настай 9 4 5 2 40.0

ХҮСНЭГТ4.12 БҮРТГҮҮЛСЭН ГЭР БҮЛИЙН ТОО

2009 2010 2011 2012 2013

Бүртгүүлсэн гэр бүл - Бүгд 653 216 244 291 323 Тайлант онд гэрлээд бүртгүүлсэн 175 55 53 49 38

Тайлант оноос өмнө гэрлэсэн боловч

478 161 191 242 285

тухайн тайлант онд бүртгүүлсэн Үүнээс: Жилийн өмнө 279 47 79 85 48 2-3 жилийн өмнө 146 58 70 104 138

4 ба түүнээс дээш жилийн өмнө

53 56 42 53 99

ХҮСНЭГТ4.13. ГЭРЛЭЛТЭЭ ЦУЦЛУУЛСАН ГЭР БҮЛИЙН ТОО

2009 2010 2011 2012 2013 13/12

Цуцалсан гэр бүл Бүгд 51 69 62 61 42 68.9

Үүнээс: гэр бүл байсан хугацаагаар

1 жил хүртэл 0 14 1 0 0

1-3 8 9 10 5 3 60.0

4-6 11 15 18 26 13 50.0

7-9 11 7 7 8 9 112.5

10-14 7 14 10 7 8 114.3

15-19 7 8 9 9 4 44.4

20 ба түүнээс дээш жил 7 2 7 6 5 83.3

3.2

0.7 1.1 0.8 2.2 2.7 4.9 4.113.6 11.9

15.8

27.9 31.7

44.9

86.0

1.9

0.0 0.0 0.4 0.3 1.6 1.2 2.9

4.0 2.7 4.311.1 14.7

10.9

-10.0

10.0

30.0

50.0

70.0

90.0

0-4 10-14 20-24 30-34 40-44 50-54 60-64 70 <

эрэгтэй

эмэгтэй


29

ХҮН АМЫН ШИЛЖИЛТ ХӨДӨЛГӨӨН

Хүн амын шилжих хөдөлгөөн нь аймаг, сумын хүн амын тооны өсөлт,

өөрчлөлтийг илэрхийлдэг үндсэн үзүүлэлтийн нэг юм. 2013 онд Дорноговь аймагт

1673 хүн шилжин ирж, 1554 хүн шилжин явснаар, цэвэр шилжилт 119 байгаа нь

2012 оноос 244-өөр нэмэгдэв.

ХҮСНЭГТ5.1 2013 ОНЫ ШИЛЖИЛТ ХӨДӨЛГӨӨНИЙ УРСГАЛ

Ирсэн Явсан

Цэвэр шилжилт

Ши

лж

ин

ир

сэн

хүни

й т

оо

Дүнд

эзл

эх х

увь

Ши

лж

ин

явсан

хүни

й т

оо

Дүнд

эзл

эх х

увь

Шилжигчид - бүгд 1673 100.0 1554 100.0 119 Шилжих хөдөлгөөний сөрөг урсгал

Архангай 12 0.7 18 1.2 -6

Өмнөговь 59 3.5 78 5.0 -19

Төв 34 2.0 36 2.3 -2

Дархан-Уул 56 3.3 62 4.0 -6

Улаанбаатар 726 43.4 885 56.9 -159

Говь-Сүмбэр 65 3.9 109 7.0 -44

Сөрөг урсгалын дүн 952 56.9 1188 76.4 -236 Шилжих хөдөлгөөний эерэг урсгал 0.0 0.0 0

Баян-Өлгий 6 0.4 2 0.1 4

Баянхонгор 19 1.1 11 0.7 8

Булган 28 1.7 8 0.5 20

Говь-Алтай 29 1.7 4 0.3 25

Дорнод 52 3.1 26 1.7 26

Дундговь 96 5.7 43 2.8 53

Завхан 11 0.7 6 0.4 5

Өвөрхангай 52 3.1 14 0.9 38

Сүхбаатар 97 5.8 78 5.0 19

Сэлэнгэ 88 5.3 40 2.6 48

Увс 13 0.8 9 0.6 4

Ховд 26 1.6 3 0.2 23

Хөвсгөл 36 2.2 14 0.9 22

Хэнтий 109 6.5 68 4.4 41

Орхон 59 3.5 40 2.6 19

Эерэг урсгалын дүн 721 43.1 366 23.6 355


30

Шилжилт хөдөлгөөний урсгал 2005-2008 онд эерэг чиглэлтэй байсан бол 2009 онд

бусад аймаг, нийслэл рүү чиглэсэн сөрөг чиглэлтэй, цэвэр шилжилт нь хасах

тэмдэгтэй байжээ. 2010, 2011 онд шилжих хөдөлгөөний цэвэр коэффициент +0.42

болсон хэдий ч 2012 онд -0,21 болж буурлаа.

ХҮСНЭГТ5.2 ХҮН АМЫН ШИЛЖИЛТ ХӨДӨЛГӨӨН

2009 2010 2011 2012 2013

Шилжин ирсэн хүний тоо 1458 1777 1583 877 1673

Шилжин явсан хүний тоо 1529 1523 1328 1002 1554

Цэвэр шилжилт -71 254 255 -125 119

Шилжилт хөдөлгөөний цэвэр

коэффициент . Хувиар -0.12 0.42 0.42 -0.21 0.19

Шилжин ирсэн хүн амын 71.8 хувь нь хөдөлмөрийн насны хүн, 25.0 хувь нь

хүүхэд, үлдэх 3.2 хувь нь тэтгэвэрийн насныхан эзэлж, хөдөлмөрийн насныхны эзлэх

хувь өмнөх оноос 1.8 пунктээр буурлаа. Шилжин ирэгсдийн дүнд эмэгтэйчүүд 47.5

хувь, эрэгтэйчүүд 52.5 хувь байна.

ХҮСНЭГТ5.3 ШИЛЖИН ИРСЭН ХҮН АМЫН НАСНЫ БҮТЭЦ, хувиар

Насны ангилал Дүнд эзлэх хувь Хүйсийн эзлэх хувь

Эрэгтэй Эмэгтэй

Бүгд 100.0 50.0 50.0

0-4 14.2 48.3 51.7

5-9 8.2 59.1 40.9

10-14 5.0 52.4 47.6

15-19 5.5 38.0 62.0

20-24 17.2 45.1 54.9

25-29 19.5 55.5 44.5

30-34 10.0 53.3 46.7

35-39 6.0 41.6 58.4

40-44 5.4 45.6 54.4

45-49 3.6 47.5 52.5

50-54 1.7 69.0 31.0

55+ 3.6 50.0 50.0


31

Шилжин ирсэн хүн амын 69.0 хувь хөдөлмөрийн насны хүн, 27.4 хувь хүүхэд,

үлдэх 3.6 хувийг тэтгэвэрийн насныхан, шилжин явсан хүн амын 71.4 хувь

хөдөлмөрийн насны хүн, 25.6 хувь хүүхэд, үлдэх 3.0 хувийг тэтгэвэрийн насныхан

эзэлжээ. Шилжин ирсэн хүн амын дүнд эмэгтэйчүүд 50.0 хувь, эрэгтэйчүүд 50.0 хувь,

шилжин явсан хүн амын дүнд эмэгтэйчүүд 53.1 хувь, эрэгтэйчүүд 46.9 хувь байна.

ХҮСНЭГТ5.4 ШИЛЖИН ЯВСАН ХҮН АМЫН НАСНЫ БҮТЭЦ, хувиар

Насны ангилал Бүгд Эрэгтэй Эмэгтэй

Бүгд 100.0 46.9 53.1

0-4 11.6 53.9 46.1

5-9 9.5 46.9 53.1

10-14 4.6 56.3 43.7

15-19 7.9 36.6 63.4

20-24 19.2 38.1 61.9

25-29 18.3 49.8 50.2

30-34 10.1 52.2 47.8

35-39 5.5 47.7 52.3

40-44 4.6 44.4 55.6

45-49 3.3 58.8 41.2

50-54 2.4 48.6 51.4

55+ 3.0 41.3 58.7

ЗУРАГ5.1 ШИЛЖИЛТ ХӨДӨЛГӨӨНД ОРОЛЦОГЧДИЙН БҮТЭЦ

30.1

36.6

41.0

36.5

36.8

55.0

55.6

60.0

60.0

48.8

53.8

54.4

46.7

51.8

69.9

63.4

59.0

63.5

63.2

45.0

44.4

40.0

40.0

51.2

46.2

45.6

53.3

48.2

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

Øèëæèí èðñýí Øèëæèí ÿâñàí


32

2013 онд шилжилт хөдөлгөөний бүртгэлд хамрагдсан хүн амын 51.8 хувь нь

шилжин ирсэн бол, 48.2 хувь нь шилжин явсан байна.

Сүүлийн 13 жилийн шилжилт хөдөлгөөнөөс харахад 2000 оноос 2004 оны

хооронд шилжих хөдөлгөөнд оролцогчдын дүнд шилжин ирсэн хүн амын эзлэх хувь

бага, сөрөг урсгалтай, 2005 оноос 2013 оныг хүртэл шилжин ирсэн хүн амын эзлэх

хувь илүү, эерэг урсгалтай болсон байна.

ХҮСНЭГТ5.5 ХҮН АМЫН ШИЛЖИЛТ ХӨДӨЛГӨӨН, шилжилт хийгдсэн аймаг,

нийслэлээр

шилжиж ирсэн хүний тоо шилжин явсан хүний тоо

2010 2011 2012 2013 2010 2011 2012 2013

Бүгд 1777 1583 877 1673 1523 1328 1002 1554

Архангай 7 26 8 12 9 9 5 18

Баян-Өлгий 3 2 0 6 5 2 8 2

Баянхонгор 41 32 27 19 8 13 4 11

Булган 21 24 4 28 4 7 5 8

Говь-Алтай 9 10 13 29 2 0 0 4

Дорнод 67 62 23 52 26 18 9 26

Дундговь 86 74 36 96 13 15 15 43

Завхан 45 34 9 11 9 8 3 6

Өвөрхангай 16 23 37 52 7 4 3 14

Өмнөговь 53 32 20 59 106 97 66 78

Сүхбаатар 119 79 58 97 57 63 21 78

Сэлэнгэ 92 96 45 88 60 59 34 40

Төв 46 22 19 34 27 20 14 36

Увс 10 7 14 13 3 4 4 9

Ховд 24 34 11 26 6 8 1 3

Хөвсгөл 34 45 20 36 11 15 16 14

Хэнтий 86 119 59 109 70 66 37 68

Дархан-Уул 91 76 54 56 84 44 19 62

Улаанбаатар 781 666 351 726 862 735 649 885

Орхон 51 38 29 59 41 40 21 40

Говьсүмбэр 95 82 40 65 113 101 68 109


33

Шилжин ирсэн хүн амын 43.4 хувь нь Улаанбаатар хот, 6.5 хувь нь Хэнтий аймаг, 5.8

хувь нь Сүхбаатар аймгаас, шилжин явагсдын 56.9 хувь нь Улаанбаатар хот, 5.0 хувь

нь Сүхбаатар аймаг, 5.0 хувь нь Өмнөговь аймгаас шилжин ирсэн нь хамгийн өндөр

хувь байна.

Б. ӨРХ, ХҮН АМЫН ЗАРИМ ҮЗҮҮЛЭЛТ

2013 оны эцэст 18554 өрхтэй болсон бөгөөд энэ нь өмнөх оныхоос 2,7 хувиар

буюу 496 өрхөөр буурч нэг өрхөд ногдох хүний тоо 3.4 болжээ.

2000 оны тооллогоор нийт өрхийн 49.4 хувь нь аймгийн төв, тосгонд, 50.6 хувь

нь сумын төв, хөдөөд амьдарч байсан бол 2012 онд 58.2 хувь нь аймгийн төв,

тосгонд, 41.8 хувь нь сумын төв, хөдөөд амьдарч байгаа нь хотожсон аймаг болохыг

харуулж байна.

ХҮСНЭГТ6.1 ӨРХИЙН ТОО, сумаар, байршлаар

Бүгд үүнээс:

аймгийн төвд тосгонд сумын төвд хөдөөд

2012 2013 2012 2013 2012 2013 2012 2013 2012 2013

Бүгд 1790

1 1855

4 6251 6529 4169 4499 3063 3077 4418 4449

Айраг 1112 1111 770 751 342 360 Алтанширээ 398 412 105 109 293 303 Даланжаргалан 833 851 224 222 609 629 Дэлгэрэх 497 504 113 110 384 394 Иххэт 691 668 406 371 285 297 Мандах 472 481 139 215 333 266 Өргөн 581 598 346 348 235 250 Сайхандулаан 363 387 96 105 267 282 Улаанбадрах 472 472 118 117 354 355 Хатанбулаг 908 908 188 192 720 716 Хөвсгөл 458 460 122 127 336 333 Эрдэнэ 696 674 436 410 260 264 Сайншанд 6251 6529 6251 6529 Замын - Үүд 4169 4499 4169 4499


34

Өрх, хүн амын нийгмийн зарим үзүүлэлтийг 2012 онтой харьцуулахад эрэгтэй

тэргүүлэгчтэй өрхийн тоо 16.8 хувиар, тэтгэвэр тэтгэмж тогтоогдоогүй ахмад настай

хүний тоо 60.0 хувиар буурч, эмэгтэй тэргүүлэгчтэй өрхийн тоо 5.2 хувиар, ганц

биеэрээ амьдарч байгаа өндөр настан өрхийн тоо 20.0 хувиар нэмэгдлээ.

ХҮСНЭГТ6.2 ӨРХИЙН НИЙГМИЙН ЗАРИМ ҮЗҮҮЛЭЛТ

2 и

хэр

хүүхд

ий

н т

оо

5 х

үүхэд

тэй

өр

хи

йн

тоо

6 х

үүхэд

тэй

өр

хи

йн

тоо

6,т

үүнээс д

ээш

гиш

үүнтэ

й ө

рхи

йн

тоо

18

хүртэ

лх н

асны

4,

түүнээс д

ээш

хүүхэд

тэй

өр

хи

йн т

оо

Т

этг

эвэр

тэтг

эм

ж

тогт

оогд

оогү

й а

хм

ад

наста

й х

үни

й т

оо

Ганц

би

еэр

ээ

ам

ьд

ар

ч б

айга

а

өнд

өр

на

ста

н ө

рхий

н

тоо

Э

мэгт

эй

тэр

гүүл

эгч

тэй ө

рх

Гэр б

үл

гүй

өр

х

тол

гой

лсон э

рэгт

эй

Бүгд 142 123 129 1066 1295 12 799 2674 958

Айраг 14 13 6 81 35 2 63 231 40

Алтанширээ 5 16 6 14 13 21 22 7

Даланжаргалан 1 8 2 46 42 1 56 136 56

Дэлгэрэх 2 2 3 14 1 21 52 36

Иххэт 6 4 3 55 41 57 155 113

Мандах 2 2 1 38 14 3 60 25

Өргөн 8 5 5 27 30 84 39

Сайхандулаан 3 1 2 9 12 53 36 11

Улаанбадрах 1 24 6 16 46 37

Хатанбулаг 4 8 2 65 38 92 158 25

Хөвсгөл 6 32 21 8 27 20 213 89

Эрдэнэ 4 1 9 2 32 106 51

Сайншанд 59 31 68 508 1004 3 286 1103 405

Замын - Үүд 27 13 188 40 3 49 272 24

Өнчин хүүхдийн тоо 2013 онд 726 болж 2012 оноос 5.0 хувиар, 2009 оноос

13.2 хувиар буурлаа. Нийт өнчин хүүхдийн 8.0 хувь буюу 58 нь бүтэн өнчин, 92.0 хувь

буюу 668 нь хагас өнчин хүүхдүүд юм.

Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн тоо 2091 болж өмнөх оныхоос 3.0 хувиар, 2009

оноос 14.7 хувиар нэмэгдсэн байна. Нийт хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн 9.2 хувийг


35

0-14 насны хүүхэд эзэлж байгаа бол 40.4 хувь нь төрөлхийн, 59.6 хувь нь өвчнөөр

болон осол гэмтлийн улмаас хөгжлийн бэрхшээлтэй болсон байна.

ХҮСНЭГТ6.3 ХҮН АМЫН НИЙГМИЙН ЗАРИМ ҮЗҮҮЛЭЛТ, сумаар

Бүтэн өнчин хүүхэд Хагас өнчин хүүхэд

2009 2010 2011 2012 2013 2009 2010 2011 2012 2013

Бүгд 59 51 62 54 58 777 736 725 710 668

Айраг 4 4 3 3 2 62 77 75 69 66

Алтанширээ 1 2 2 26 27 21 16 21

Даланжаргалан 1 2 1 1 1 41 47 30 27 28

Дэлгэрэх 0 0 18 25 15 14 20

Иххэт 1 1 0 3 5 49 18 60 63 36

Мандах 1 1 1 1 25 25 34 14 11

Өргөн 1 0 0 1 1 26 15 20 15 13

Сайхандулаан 0 1 1 1 5 12 12 12 10

Улаанбадрах 1 1 2 2 2 33 35 23 23 16

Хатанбулаг 2 3 2 1 81 47 45 46 29

Хөвсгөл 2 2 1 2 1 32 30 22 19 29

Эрдэнэ 1 1 2 1 2 29 21 25 27 23

Сайншанд 33 22 29 23 25 265 266 232 228 234

Замын - Үүд 12 12 18 15 17 85 91 111 137 132

Хүснэгт 6.3-ийн үргэлжлэл

Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн тоо

0-15 насны хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн тоо

2009 2010 2011 2012 2013 2009 2010 2011 2012 2013

Бүгд 1823 1812 1858 2030 2091 190 238 211 194 192

Айраг 263 182 220 242 181 11 19 14 12 2

Алтанширээ 35 35 40 40 44 5 4 7 5 2

Даланжаргалан 56 59 62 86 78 12 9 7 8 6

Дэлгэрэх 49 50 49 54 61 2 2 0

Иххэт 126 106 91 92 287 9 12 10 9 12

Мандах 63 62 57 50 65 11 9 12 10 5

Өргөн 77 86 90 88 51 4 4 4 3 2

Сайхандулаан 48 70 56 68 87 2 4 13 18 11

Улаанбадрах 39 49 45 51 892 7 6 8 8 6

Хатанбулаг 85 87 77 77 42 10 9 9 9 17

Хөвсгөл 62 57 50 48 48 6 9 5 4 3

Эрдэнэ 60 43 79 55 61 6 6 1 5 15

Сайншанд 668 733 761 814 58 86 111 99 81 69

Замын - Үүд 192 193 181 265 136 19 34 22 22 42


36

ХҮСНЭГТ6.4 ХҮҮХДИЙН НИЙГМИЙН ЗАРИМ ҮЗҮҮЛЭЛТ

2009 2010 2011 2012 2013

Өнчин хүүхэд - Бүгд 836 787 787 764 726

Бүтэн өнчин хүүхэд 59 51 62 54 58

Хагас өнчин хүүхэд 777 736 725 710 668 Хүнд нөхцөлд байгаа хүүхэд

Гэмт хэрэгт холбогдсон 16 10 15 25 22

Хүчирхийлэл дарамтад өртсөн 2 3 3 2 2 Зам тээвэр болон ахуйн осолд өртсөн 3 3 6 5 15 Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд (0-15)

238 211 194 195 192

ЗУРАГ6.2 ХҮҮХДИЙН ЗАРИМ ҮЗҮҮЛЭЛТ

Гэмт хэрэгт холбогдсон хүүхдийн тоо 2012 онд 25 болж өмнөх оноос 1.7 дахин

нэмэгдэж, зам тээвэр болон ахуйн осолд өртсөн хүүхэд 5 болж 16.6 хувиар,

хүчирхийлэл дарамтанд өртсөн хүүхдийн тоо 2 болж 33.3 хувиар буурлаа.

Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд 195 байгаа нь 2011 оноос 0.5 хувиар буурсан

байна. Хүүхдүүдийн 136 буюу 69.7 хувь нь төрөлхийн бэрхшээлтэй, 59 буюу 30.3

хувь нь ахуйн осол болон өвчний улмаас хөгжлийн бэрхшээлтэй болсон байна.

1610 15

2522

23 3

22

238211

194195

192

0

50

100

150

200

250

2009 2010 2011 2012 2013

Ãýìò õýðýãò õîëáîãäñîí

Õ¿÷èðõèéëýë äàðàìòàä ºðòñºí

Õºãæëèéí áýðõøýýëòýé õ¿¿õýä (0-15)


37

НЭГДСЭН ДҮГНЭЛТ

Дорноговь аймаг нь 109.4 мянган км.кв нутаг дэвсгэртэй, 62.5 мянган хүн

амтай бөгөөд 1 кв.км нутаг дэвсгэрт 0.57 хүн ногдож, нэг өрхийн ам бүлийн дундаж

тоо 3.4 болжээ.

Хүн амын тоо 2012 оноос 2.5 хувиар буюу 1549 хүнээр өссөн бол 1 кв.км-т

ногдох хүний тоо нь улсын дунджаас 1.2 пунктээр доогуур юм.

Хүн амын тооны өөрчлөлтийг төрөлт, нас баралт, шилжих хөдөлгөөнөөр

тодорхойлдог бөгөөд энэ нь тухайн үеийн улс төр, нийгэм, хүн ам зүйн хөгжлөөс

ихээхэн хамаардаг.

Зах зээлийн эдийн засгийн харилцаанд шилжэхээс өмнө буюу 1956-1979 оны

хооронд 1.9-3.3 хувиар тогтвортой өсч ирсэн нь тус аймгийн Айраг (1963он), Хажуу-

Улаан (1973он) сумдад хайлуур жоншны олборлох үйлдвэрүүд байгуулагдан шилжих

хөдөлгөөн болон хүн амын эрүүл мэндийн түвшин дээшилж, төрөлт нэмэгдэхийн

зэрэгцээ нас баралт буурсантай холбоотой юм. Харин 1989-2000 онд хүн амын

жилийн дундаж өсөлтийн хувь -1.1 болж буурахад 1000 хүн амд ногдох төрөлт жилд

дунджаар 24 болж өмнөх онуудаас 40.0 гаруй хувиар буурсан. Мөн Дорноговь

аймгийн бүрэлдэхүүнд байсан Сүмбэр сумыг салгаж Говьсүмбэр аймаг болгон

өөрчилсөн нь голлон нөлөөлсөн. 2013 онд Айраг, Даланжаргалан, Сайншанд, Замын-

Үүд сумын хүн амын тоо жилд дунджаар 0.27-8.51 хувиар өсч бусад 10 сумдынх 0.19-

1.86 хувиар буурав.Энэ нь иргэд төв, суурин газар руу шилжих болсонтой холбоотой

юм.

2013 онд Дорноговь аймагт 1673 хүн шилжин ирж, 1554 хүн шилжин явснаар,

цэвэр шилжилт 119 байгаа нь 2012 оноос 244-өөр нэмэгдэв.

Төвийн бүс дотроо шилжин ирэгчид олонтой аймаг юм. Цаашид уул уурхай,

үйлдвэрлэл, дэд бүтэц, дагасан хүн амын төвлөрөл бий болж Дорноговь аймгийн

хотын хүн амын тоо нэмэгдэх төлөв ажиглагдаж байна.

Төрөлт, нас баралт, гэрлэлт, цуцлалт зэрэг хүн ам, эрүүл мэндийн статистик

мэдээллийг жишихдээ 1000 хүн амд ногдох үзүүлэлтийг чухалчилдаг.


38

2013 онд Дорноговь аймагт 833 хүү, 749 охин нийт 1582 шинэ хүн мэндэлж, 374

хүн нас барж хүн амын цэвэр өсөлт 1208 болжээ. Өмнөх онтой харьцуулбал төрсөн

хүүхдийн тоо 0.3 хувиар буурч, нас барсан хүний тоо 0.3 хувиар нэмэгдсэн бол суурь

он буюу 2009 онтой харьцуулахад төрсөн хүүхдийн тоо 10.0 хувиар, нас барсан хүний

тоо 29.4 хувиар өссөн байна. Төрсөн хүүхдийн хүйсний харьцаа 111.2, нас барсан

хүний хүйсний харьцаа 154.4 байна.

2013 онд 1000 хүнд ногдох төрөлт 25.6, 1000 хүнд ногдох нас баралт 6.1 байгаа

нь 2012 оноос төрөлт 0.5 пунктээр буурч, нас баралт өмнөх оны мөн үетэй адил

байна..

Суурин хүн амын 49.9 хувь нь эрэгтэйчүүд, 50.1 хувь нь эмэгтэйчүүд юм, Хүн

амын хүйсийн харьцаа (100 эмэгтэйд ногдох эрэгтэйчүүдийн тоо) 99.5 байна.

Аймгийн хүн амын насны бүтцийг 2000 оны тооллогын үр дүнтэй харьцуулахад

хөдөлмөрийн насны хүн ам, тэр дундаа 20-59 насны хүн ам нэлээд өссөн залуу

хэвээр байгаа боловч 5-19 насныхны эзлэх хувь буурсан нь зах зээлийн эдийн

засгийн харилцаанд шилжсэн үеэс төрөлт буурсантай холбоотой.

Харин 0-4 насны хүн ам 32.1 хувиар өссөн нь сүүлийн жилүүдэд төрөлтийн тоо

харьцангуй нэмэгдсэн гэсэн дүгнэлтийг хийж болох юм.

Хөдөлмөрийн насны 100 хүнд ногдох хүүхэд, өндөр настны тоо буюу хүн ам зүйн

ачаалал 1979 онд 99.5 хувь, 1989 онд 90.9 хувь, 2000 онд 66.0 хувь, 2010 онд 48.9

хувьд хүрч тооллогоос тооллогын хооронд буурч 2013 онд 48.8 хувьд байна.

Хүн амын насны бүтцийн тааламжтай үе гэж онцолсон энэ хугацаанд ажлын

байрыг нэмэгдүүлэхэд ажиллах хүчний нөөц бололцоо байгааг харуулж байна.

Нийт хүн амын 60.6 хувь нь хот (аймгийн төв), тосгонд, 16.2 хувь нь сумын төвд,

23.1 хувь нь хөдөөд амьдарч байна.

2013 оны суурьшлийн байдлыг 2000 оны тооллоготой харьцуулахад хот (аймгийн

төв), тосгонд амьдарч буй хүн амын эзлэх хувь 10.8 пунктээр өсч, сумын төв, хөдөө

амьдарч байгаа хүн амын эзлэх хувь тус бүр 5.4 пунктээр буурчээ.

Өрх хүн амын нийгмийн зарим үзүүлэлтийг харахад эмэгтэй тэргүүлэгчтэй өрхийн

тоо 4.9 хувиар, гэр бүлгүй өрх толгойлсон эрэгтэйчүүдийн тоо 16.8 хувиар өссөн бол

хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн 9.2 хувийг 0-15 насны хүүхэд эзэлж байгаа нь


39

анхаарал татаж байгаа юм. Тиймээс удамшлын эмгэг, эх барихын болон төрөх үеийн

хүндрэл зэрэг шалтгаанаар олон талаас нь нарийвчлан судлах шаардлагатай.

В.МОНГОЛ УЛСЫН ХҮН АМЫН 2010-2040 ОНЫ

ХЭТИЙН ТООЦООНЫ ТАНИЛЦУУЛГА

Хүн амын хэтийн тооцоо нь статистикийн мэдээллийн нэг хэлбэр бөгөөд хүн

амын төрөлт, нас баралт, шилжих хөдөлгөөн болон хүн ам зүйн бусад үзэгдлүүд, хүн

амын тоо хэмжээ, нас, хүйсийн бүтэц, байршлын талаарх ирээдүйн төлөв, байдлыг

урьдчилан таамагласан тооцоолол юм. Энэхүү тооцооллыг нийгэм, эдийн засгийн

болон хүн ам зүйн бодлого хөтөлбөр боловсруулж, хэрэгжүүлэх зорилгоор хийдэг.

Өөрөөр хэлбэл, ирээдүйн хүн амын үзэгдлүүдийг тооцоолсноор ажиллах хүчний

хэрэгцээ, хүн амын ундны болон бохир усны төвлөрсөн сүлжээ, нийгмийн халамж

үйлчилгээнд шаардагдах хөрөнгийн хэмжээ, орон сууц, сургууль, эмнэлэг, зам тээвэр,

харилцаа холбоо зэрэг бүхий л салбарын ирээдүйн эрэлт, хэрэгцээг тодорхойлох

чухал ач холбогдолтой юм.

Статистикийн байгууллага хүн амын хэтийн тооцоог 1963 оноос хойш

тооллого бүрийн дараа хийж, холбогдох байгууллагууд нийгэм, эдийн засгийн

төлөвлөлтөд ашигласаар ирсэн.

Үндэсний статистикийн хороо хүн амын 2010-2040 оны хэтийн шинэчилсэн

тооцоог хүн ам, орон сууцны 2010 оны тооллогын дүнд үндэслэн бүрэлдэхүүний

аргаар хийж, хэрэглэгчдэд тархааж байна.

Энэ удаагийн хэтийн тооцоог Монгол Улсын хүн ам (гадаадад 6, түүнээс дээш

сарын хугцаагаар оршин суугчид орсон тоо), Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дэх хүн

амын тоо гэсэн 2 чиглэлээр, түүн дотроо төрөлтийн чиг хандлагаар 3 хувилбараар

тооцсон нь өмнөх тооцоонуудаас онцлог боллоо...

Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дэх хүн амын тоонд нь үндэслэсэн тооцоо

1. Төрөлтийн аажим бууралттай “1А” хувилбар

2. Төрөлтийн дундаж бууралттай “1Б” хувилбар

3. Төрөлтийн хурдацтай бууралттай “1В” хувилбар

Монгол Улсын хүн амыг гадаадад 6, түүнээс дээш сарын хугацаагаар оршин суугаа


40

Монгол Улсын иргэдийн тоог оруулан тооцсон тооцоо

4. Төрөлтийн аажим бууралттай “2А” хувилбар

5. Төрөлтийн дундаж бууралттай “2Б” хувилбар

6. Төрөлтийн хурдацтай бууралттай “2В” хувилбар

Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дэх хүн амын төрөлтийн дундаж бууралттай

хувилбараар Монгол Улсын хүн амын тоо 2017 онд 3 саяд хүрч, 2040 онд 3.9 сая

болохоор байна.

Харин Монгол Улсын хүн амын гадаадад 6, түүнээс дээш сарын хугцаагаар

оршин суугаа Монгол Улсын иргэдийн тоог оруулан тооцсон төрөлтийн дундаж

бууралттай хувилбараар Монгол Улсын хүн амын тоо 2016 оны эхээр 3 сая хүрч,

2040 онд 3.9 сая болно.

Хүснэгт 1. Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дэх хүн амын тоо, тооцооллын 3

хувилбараар

Хүснэгт 2. Монгол Улсын хүн амын тоо, тооцооллын 3 хувилбараар

Хүн амын нас, хүйсийн суварга бол хүн амын нас, хүйсийн бүтэц ямар байгааг

хамтад нь харуулж болох энгийн арга юм.


41

Зураг 1. Хүн амын нас, хүйсийн суварга

“1Б”, “2Б” хувилбараар, 2010, 2040 он

Хүн амын нас, хүйсийн суваргаас харахад аль ч хувилбараар хүн амын насны

бүтэц 2040 он гэхэд хөгшрөх хандлагатай болсон байна.

Хүн ам зүйн ачаалал нь 15-64 насны 100 тэжээгч хүнд ногдох 0-14 ба 65-аас

дээш насны тэжээлгэгч хүний тоогоор илэрхийлэгддэг.

Зураг 2. Монгол Улсын хүн амын эзлэх хувь, насны бүлэг, “1Б” хувилбараар,

2010-2040 он

Монгол Улсын хүн амын насны бүтцийг “1Б”, “2Б” хувилбарын тооцооноос

харвал хүн ам зүйн ачаалал 2010 онд харгалзан 46.7 хувь, 45.0 хувь байсан бол 2040


42

онд 48.7 хувь, 49.3 хувь болж нэмэгдэх бөгөөд 2025 он орчмоос хүүхдийн ачаалал

эрчимтэй буурч, хөгшдийн ачаалал нэмэгдэх хандлагатай байна.

Хүснэгт 3. Хүн ам зүйн ачаалал, голч нас “1Б”, “2Б” хувилбараар, 2010-2040 он

Хүн амыг насны хувьд таллан хувааж байгаа зааг насыг голч нас гэсэн

ойлголтоор илэрхийлдэг. Өөрөөр хэлбэл, 2010 онд манай улсын нутаг дэвсгэр дэх

хүн амын 50 хувь нь 25.7 наснаас доош, 50 хувь нь түүнээс дээш насныхан, “2Б”

хувилбараар уг үзүүлэлт 25.8 байгаа бол 2040 онд “1Б”, “2Б” хувилбарын тооцоогоор

голч нас харгалзан 34.5, 33.3 болж нэмэгдэнэ.

СУДАЛГААНД АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ:

1. “Хүн амын үндсэн үзүүлэлтийг тооцох аргачлал” ҮСХ, 2009 он

2. “Хүн ам зүйн үндсэн тодорхойлолтууд” МУИС-ХАССТ, 2006 он

3. Хүн ам орон сууцны тооллогын тайлан, ҮСХ, 2000, 2010 он

4. Хүн амын ердийн хөдөлгөөний жилийн тайлан, 2008-2012 он

5. Нийслэл, аймгийн дотор шилжин суурьшсан хүн амын жилийн тайлан 2008-2012

он

6. Суурин хүн амын жилийн тайлан, 2008-2012 он

7. Өрх, хүн амын нийгмийн зарим үзүүлэлтийн жилийн тайлан, 2008-2012 он

8. Амьжиргааны доод түвшнээс доогуур орлоготой өрхийн судалгаа, 2008-2012 он

СУДАЛГААГ БОЛОВСРУУЛСАН:

Мэргэжилтэн: ……………. /Х,Өлзийсүрэн/

Hun Amiin Sudalgaa

Documents

Transcript of Hun Amiin Sudalgaa