Drs. Suarman Makhzu, Mrepository.unp.ac.id/1519/1/SUTARMAN KARIM_1664_97.pdf · laporan peneliti an...

90
LAPORAN PENELITIAN ANALISIS PRESTASI KERJA PARA PEKERJA BENGKEL PENGERJAAN LOGAM PADA SEKTOR INDUSTRI DAN JASA Dl KODYA PADANG Oleh : Drs. Suarman Makhzu, M.Pd ( Ketua ~eneliii ) Penelitian ini dibiayai oleh : Proyek Operasi dan Perawatan Fasilitas IKlP Padang Tahun Anggaran 199611997 Surat Perjanjian Kerja No. 56lPT37.H8IN.l .4.2/1996 Tanggal 10 Juni 1996 INSTITUT KEGURUAN DAN ILMU PENDlDlKAN PADANG 1997

Transcript of Drs. Suarman Makhzu, Mrepository.unp.ac.id/1519/1/SUTARMAN KARIM_1664_97.pdf · laporan peneliti an...

  • LAPORAN PENELITIAN

    ANALISIS PRESTASI KERJA PARA PEKERJA BENGKEL PENGERJAAN LOGAM PADA SEKTOR INDUSTRI

    DAN JASA Dl KODYA PADANG

    Oleh :

    Drs. Suarman Makhzu, M.Pd ( Ketua ~ e n e l i i i )

    Penelitian ini dibiayai oleh : Proyek Operasi dan Perawatan Fasilitas IKlP Padang

    Tahun Anggaran 199611997 Surat Perjanjian Kerja No. 56lPT37.H8IN.l .4.2/1996

    Tanggal 10 Juni 1996

    INSTITUT KEGURUAN DAN ILMU PENDlDlKAN PADANG 1 9 9 7

  • LAPORAN PENELITI AN

    ANALISIS PRESTASI KERJA PARA PEKERJA BENGKEL

    PENGERJAAN LOGAM PADA SEKTOR INDUSTRI DAN JASA

    DI KODYA PADANG

    1. D r s . Suarman Ha.hkzu, M. Pd ( Ketua )

    2. D r s . R a m 1 i, H. Pd ( Anggota )

    3. D r s . A n a s r u l Rukun ( Anggota )

  • ANALISIS PRESTASI KERJA PARA PEKERJA BENGKEL PENGERJAAN LOGAM PAD0

    INDUSTRI DAN JASA D I KODYA PADANG Oleh : Drs , Suarman Makhzu, MPd ( d k k )

    A B S T R A K

    Peningkatan pembangunan i n d u s t r i dan j asa menuntut adanya tenaga k e r j a yang t e r l a t i h dan t e r a m p i l ba i k tenaga a h l i , tenaga pengelo la , maupun peke r j a . Tenaga k e r j a t e r s e b u t d iharapkan m e m i l i k i t i n g k a t p r e s t a s i k e r j a yang t i n g g i sehingga rnampu meningkatkan k u a l i t a s dan k u a n t i t a s p roduks i . P e n e l i t i a n i n i hanya berusaha men- gungkapkan p r e s t a s i k e r j a para p e k e r j a bengkel . Dan m e l i h a t se jauh mana l a t a r belakang pendid ikan; pengalaman k e r j a ; upah ( g a j i ) ; dan k o n d i s i l ingkungan p i s i k tempat k e r j a berpengaruh terhadap pembentukan p r e s t a s i k e r j a para peker ja . Sedangkan k a r a k t e r i s t i k para p e k e r j a yang akan d i t e l i t i ada lah p e k e r j a yang melakukan peker jaan : 1 ) Batangan/lernpengan logam dengan menggunakan tenaga

    tangan a tau mesin 2 ) Membuat berbagai macam perkakas d a r i logam dengan

    tenaga tangan a tau mesin 3 ) Membuat/mengerjakan p e r a l a t a n a t a u kornponen mesin

    dengan rnenggunakan rnesin perkakas 4 ) Mengasah/menajamkan a l a t - a l a t potong untuk penger jaan

    logam dengan tenaga manual a tau mesin. H i p o t e s i s yang d i a j u k a n dalam p e n e l i t i a n i n i ada lah

    sebagai b e r i k u t : "Terdapat hubungan a n t a r a l a t a r belakang pendid ikan, pengalaman k e r j a , upah ( g a j i ) dan k o n d i s i l i nkungan p i s i k ternpat k e r j a dengan p r e s t a s i k e r j a " .

    Popu las i p e n e l i t i a n i n i ada lah s e l u r u h peke r j a bengkel penger jaan logam pada berbagai i n d u s t r i dan perusahaan yang berada d i Kodya Padang y a i t u sebanyak 320 orang. Sarnpel p e n e l i t i a n i n i d i a m b i l sebagian d a r i popu- l a s i menggunakan Tabel Morgan untuk p o p u l a s i 320 maka pe rk i raan sampel yang d i l i b a t k a n dalam p e n e l i t i a n i n i ada lah sebanyak 175 orang, ( s e k i t a r 54,70% d a r i p o p u l a s i ) .

    Teknik pengambilan sampel d i l a k u k a n dengan secara acak p ropos iona l . Dalam ha1 i n i sampel d iarnb i l secara acak dengan memperhatikan jumlah para p e k e r j a pada *ma- sing-masing kelompok pada s e t i a p j e n i s peker jaan (mes in ) .

    Untuk mengolah da ta menguj i h i p o t e s i s p e n e l i t i a n menggunakan s t a t i s t i k i n f r e n s i a l , y a i t u dengan t e k n i k a n a l i s i s k o r e l a s i productmoment, a n a l i s i s . k o r e l a s i par - s i a l dan a n a l i s i s r e g r e s i ganda.

  • Dari analisis di atas, dapat dinyatakan bahwa : 1. Terdapat hubungan positif yang tidak signifikan secara

    sendiri-sendiri antara latar belakang pendidikan, dan kondisi lingkungan pisik tempat kerja dengan prestasi kerja belum bisa diterima

    2. Terdapat hubungan positif yang signifikan secara sendiri-sendiri antara pengalaman kerja dan upah (gaji) dengan prestasi kerja

    3. Terdapat hubungan secara bersama antara latar belakang pendidikan, pengalaman kerja, upah (gaji) dan kondisi lingkungan pisik tempat kerja dengan prestasi kerja.

    Berdasarkan hasil analisis data dapat disimpulkan sebagai berikut : 1. Kenaikan prestasi kerja tidak dapat dikatakan sebagai

    akibat dari pengaruh (sumbangan) secara mandiri dari faktor latar belakang, pendidikan dan kondisi lingkun- gan pisik tempat kerja.

    2. Kenaikan prestasi kerja hanya terjadi oleh pengaruh secara sendiri (sumbangan) dari pengalaman kerja dan upah (gaji) pekerja.

    3. Kenaikan prestasi kerja dapat terjadi akibat pengaruh (sumbangan) secara bersama dari ubahan latar belakang pendidikan, pengalaman kerja, upah (gaji) dan kondisi lingkungan pisik tempat kerja. Oleh karena itu, untuk meningkatkan prestasi kerja para pekerja bengkel pengerjaan logam perlu diawali dengan peningkatan pendidikan, pengalaman kerja, upah (gaji) dan mencip- takan kondisi lingkungan pisik tempat kerja yang baik dan nyaman.

  • K e g i a t a n p ~ n e l i - t i a n merupakan bagiar i d a r i darma p e r g u r u a n .

    t i n g g i , d i samping p e n d i d i k a n clan pengabd ian kepada m a s y a u a k s t .

    K e g i a t a n p e n e l i t i a n irii. i-raruc; d i l a k s a n a k i l n o l e h IEIP Padang yal-ig

    d i k e r j a k a n nleh s t a f akadensj.kriya dala~r r n n g k a man:.ngkatkc?n mutu

    p e n d i d i k a n , m e l a l u i p k n i n g k a t a n m u t u s t a f alcaclemi):, beik sebagai

    d u s e n maupun ppne l i ti.

    Kegia ta r ! p e n e l it. iai-I i .n i mnndukurig pengembangar! i lnicr .;er ta

    t r r a p a n n y a . D a l a m ha1 i r ~ i L-cmbaga P r n e l i t i a n IKZP Padang

    barusaha rnendurang dosen u n t c ~ k m e l a k ~ r k a n p e n e l i t i a n sebagai

    b a g i a n yang t i d a k t e r p i ~ a h k a n d a r i k e g i a t a n m e n g a j a r n y a , baik

    yany seca!ra langscrny d i b i a y a j . o l e h dana IEIP Padang m~4upc1n' dana

    d a r i sumber lairs yang r e l e v a n a t a u beker- ja sanla dengan i n s ' t a n s i

    teu'kaj. t . C)let-: karena i tu, paning) . ;a tan mcrtu tenaga akadernik, p w l e l i t i dan h 8 s i . i p e n e l i t i a n n y a d i l a k u l ~ a n s e r , ~ l a i dengat3

    t i l - ~ g k s t a n serta kev,cn;c!-~gan ahaclemik per re l i 'k i .

    Saya 1111:~n.yarntru-t. gembfira u s a h a yang dilakinkai7 p r n e l i t i u n t u k

    i~jcl;-ri j avrab t ~ e r k a g a i ~:~r.rmasal z , P i p e n d i d i k a n , baxk yang 13ersi-Fat.

    i n t e r a k s i beirkragai f al

  • t c r j uan dir.:emioac,i . Mudah-~rtudak~an penel i t i a n ir1.i. hermanfaat hagi pengembangan ilnu pad; uncrnlnya dan peningkatan m u t u staf akadernik

    I K I P Padang.

    Psda k,eserrrpa'can firti say;. irrgln nrcngucapkan irarima kasil-I

    k.epada b e r t a g a i pi.1-m): yiang mcimbari tu tr.r 1 aksananya penel itian ini,

    t.crc!tanta k e p a d u pi.nlpinan. lan~bapa t r r k a i t yany mcnjadi ubjck

    penelitian , rt?spandsn yang n1en.j a d i sirlnpel p?nel r t i a n , - t i m p e r s v i u L.ernbaga Per,elj.tJ.arr, Duseri Ser.rj.or dari zt'nggota t j . r r r ! : r e d i t Puirrt

    -1B:IP Padang yang menjadi p e i i i b 3 h ~ ~ utana clalarn ~=;enr:inar p c n e l i t i a n .

    Sacara khu:~n~s kami menya~npaikatn terimakasih kepada l i i rektur

    Pembinaan Penei i t i a n clan Pengabdian kspada Masyarakat, D i r e k t o r a t

    J~rrderql Pendi.dikan Tirrqqi, yany te3aI-1 ,berkenarr m ~ n l H e r i tiantuiin

    pendanaan bagi p ~ n e l i t i a n ini. E a m i y a h i n tanpa d e d i k a s i dan

    kcr j a sarna yarig teu j a l i n se1~71rta ir1.i. ,, penel itian i n i 'cidak akan dapa2: d i s e 1. usa i kan sabagai.mana yang c l i harapkan . Il&rj a sanla y ang

    1 hr*i!: inj. c;2.l.sa1-?,pk.~n al:an mcnjacli lebih bail: lsgi d i ma?.;a yarry

    1 .akan d a t a r ~ y .

    Ter imct k a s i j i .

    c j , Maret I Lembaga P e ~ ~ i e

  • DAFTAR IS1

    ABSTRAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i

    PENGAN'I'AR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . iii

    DAFTAR I S 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . v

    DAFTARTABEL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . v i i

    DAFTARLAMPIRAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . v i i i

    BAB I . PENDAHULUAN . . . . . . . . . . . . . . . . 1

    A . L a t a r B e l a k a n g M a s a l a h . . . . . . . . . 1

    B . I d e n t i f i k a s i d s n P e m b a t a s a n M a s a l a h . . . 6

    C . P e r u m u s a n M a s a l a h . . . . . . . . . . . 7

    D . T u j u a n P e n e l i t i a n . . . . . . . . . . . 8

    E . H i p o t e s i s P e n e l i t i a n . . . . . . . . . . 8

    F . Kegunaan P e n e l i t i a n . . . . . . . . . . 9

    1 I . K A J I A N P I J S T A K A . . . . . . . . . . . . . . 1 0

    . . . . . . . . . . . . . . A . P r e s t a s i K e r j a 1 0

    B . L a t a . r B e l a k a n g P e n d i d i k a n . . . . . . . . 1 4 C . P e n g a . l a n ~ a n Ker j a . . . . . . . . . . . . 1 6

    D . Upah ( G a j i ) . . . . . . . . . . . . . . . 18

    E . K o n d i s i L i n g k u n g a n P i s i k Tempa.t K e r j a . . 20 F . K e r a n g k a K o n s e p t u a l . . . . . . . . . . . 22

  • I11 . RANCANGAN PENELITIAN . . . . . . . . . . . 2 5 A . J e n i s P e n e l i t i a n . . . . . . . . . . . . 25

    B . P o p u l a s i d a n S a m p e l . . . . . . . . . . . 2 5

    C . U b a h a n d a n Data P e n e l i t i a n . . . . 27 D . I n s t r u m e n P e n e l i t i a n . . . . . . . . . . 28

    E . U j i Coba I n s t r u m e n . . . . . . . . . . . 3 2

    F . T e k n i k A n a l i s i s Da. ta . . . . . . . . . . 36

    I V . HASIL ANALISIS D A N PEMBAHASAN . . . . . . . . 3 7

    A . D e s k r i p s i Data . . . . . . . . . . . . . 37

    B . P e n g u j i a n P e r s y a r a . t a n A n a l i s i s . . . . . 39 C . P e n g u j i a n H i p o t e s i s . . . . . . . . . . 4 1

    D . P e m b a h a s a n Hasil P e n e l i t i a n . . . . . . 48

    V . KESIMPIJLAN DAN SARAN . . . . . . . . . . . 51

    A . K e s i m p u l a n . . . . . . . . . . . . . . . 51

    D . S a r a n - S a r a n . . . . . . . . . . . . . . 53

    DAFTAR PUSTAKA . . . . . . . . . . . . . . 54

  • DAFTAR TABEL

    T a b e l

    T a b e l

    T a b e l

    1 . S e b a r a n P o p u l a s i d a n Sa.mpel P e n e l i t i a n . . . . . . 26 2 . Ringka.sa.n H a . s i l U j i R e l i a b i l i t a s I n s t r u m e n . . . 35 3 . R i n g l k a s a n S t a - t i s t i k D e s k r i p t i f , Mean d a n

    S t a n d a r D e v i a s i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 7 4 . R ingkasa .n S t a t i s t i k D e s k r i p t i f P e r b a n d i n g a n

    Mean Sta.nda.r d e v i a . s i o b s e r v a s i d e n g a n Mean

    d a n S t a n d a r D e v i a . s i 1 d e a . l . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 5 . R ingkasa .n Hasi l US i N o r m a l i t a s 1Jba.ha.n

    P e n e 1 i t i a . n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 0 6 . R ingkasa .n Has i l U j i L i n e a r i t a s . . . . . . . . . . . . . . . 41 7 . M a t r i k K o r e l a s i A n t a r Ubahan P e n e l i t i a n . . . . . . 4 2 8 . R i n g k a s a n Hasi l A n a l i s i s P r o d u k Momen

    a.nta.ra. 1Jhaha.n B e b a s d e n g a n IJbahan T e r i k a t . . . . 4 3 9 . R ingkasa .n K o r e l a s i P a r s i a l a n t a r a Uba.ha.n

    B e b a s d e n g a n Ubahan T e r i k a t . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 4 1 0 . R i n g k a s a m A n a . l i s i s R e g r e s i G a n d a . . . . . . . . . . . . . 4 7

    v i i

  • DAFTAR LAMP1 RAN

    Lampi ran 1 . I n s t r u m e n P e n e l i t i a n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

    Lampi ran 2 . U j i V a l i d i t a s d a n r e l i a b i l i t a s . . . . . . . . . . . . 64 L a m p i r a n 3 . Data P e n e l i t i a n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 Lampi ran 4 . S t a t i s t i k Univar ia . t , d a n s e h a r a . n Data

    ( N o r m a l i t a s ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

    Lampi ran 5 . U j i H i p o t e s i s d e n g a n K o r e l a s i . . . . . . . . . . . . . . 77 I. ,ampiran 6 . U j i H i p 0 t e s i . s d e n g a n R e g r e s i . . . . . . . . . . . . . . . 79

    v i i i

  • B A B I

    P E N D A H U L U A N

    A . L a t a r B e l a k a n g U a s a l a h

    Pembangunan i n d u s t r i d a n jasa d i I n d o n e s i a . t e l a h

    mampu m e n c i p t a k a n k e k u a t a n d a n p o t e n s i y a n g d i n a m i m Hal

    i n i d i t a n d a i d e n g a n s e m a k i n b a n y a k n y a i n d u s t r i dan' jasa

    menampung t e n a g a k e r j a , s e m a k i n m e n i n g k a t n y a p e n d x p a t a n

    n a s i o n a l , s e m a k i n banyak menggunakan b a h a n baku d a l a m

    negeri d a l a m m e n g h a s i l k a n b a r a n g - b a r a n g j a d i y a n g mampu

    b e r s a i n g d e n g a n b a r a n g i m p o r .

    Arah pembangunan p a d a s e k t o r i n d u s t r i d a n jasa

    d i t u j u k a n u n t u k memper lua s k e s e m p a t a n k e r j a ; m e r a t a k a n

    ke sempa t an b e r u s a h a , m e n i n g k a t k a n k o m o d i t i e k s p o r ; menun-

    j a n g pembangunan d a e r a h ; memanfaa tkan sumbe r d a y a alam,

    e n e r g i , d a n sumbe r d a y a m a n u s i a . Pembangunan i n i t i d a k

    hanya b e r t u j u a n u n t u k m e n i n g k a t k a n i n d u s t r i b e s a r s a j a ,

    t e t a p i j u g a mengembangkan i n d u s t r i s e d a n g , i n d u s t r i k e c i l

    d a n i n d u s t r i k e r a j i n a n .

    D i Sumbar , p e n e k a n a n pembangunan i n d u s t r i d a n jasa

    d i l e t a k k a n p a d a pembangunan ekonomi y a n g r e l e v a n hengan

    pemhangunan i n d u s t r i , p e n g a d a a n d a n p e n e r a p a n t e n a g a

    k e r j a se r ta d a p a t m e n i n g k a t k a n p e n d a p a t a n d a e r a h . Data

    p e r o b a h a n s t r u t u r ekonomi d a e r a h Sumbar menunjukkan p e -

  • n i n g k a t a n ; y a i t u d a r i 9 , 1 8 % p a d a P e l i t a I n a i k m e n j a d i

    1 9 , 0 5 % p a d a P e l i t a I V ( N u r d i n , 1988). J i k a d i p e l a j a r i

    p e r t u m b u h a n t e r s e b u t , maka k e m a j u a n d a l a m pembangunan

    i n d u s t r i b e r a s a l d a r i pembangunan i n d u s t r i m a n u f a k t u r ,

    i n d u s t r i k e c i l , d a n i n d u s t r i k e r a j i n a n . K a r e n a i t u , maka

    s t r a t e g i pembangunan d a n jasa u n t u k s e l a n j u t n y a d i a r a h k a n

    p a d a pembangunan i n d u s t r i m a n u f a k t u r , i n d u s t r i k e c i l d a n

    i n d u s t r i k e r a j i n a n .

    P e n i n g k a t a n pembangunan i n d u s t r i d a n jasa m e n u n t u t

    a d a n y a t e n a g a k e r j a y a n g t e r l a t i h d a n te rampi l b a i k

    t e n a g a a h l i maupun t e n a g a p e n g e l o l a d a n p e k e r j a . T e n a g a

    k e r j a t e r s e b u t d i h a r a p k a n m e m i l i k i t i n g k a t p r e s t a s i k e r j a

    y a n g t i n g g i s e h i n g g a mampu m e n i n g k a t k a n k u a l i t a s d a n

    k u a n t i t a s p r o d u k s i . A p l i k a s i t e k n i k b a r u , m e s i n b a r u

    d a l a m e r a p e r u b a h a n t e k n o l o g i m e n u n t u t p e n g u a s a a n t e k n i k

    d a n p e n i n g k a t a n prestasi k e r j a d i s e k t o r i n d u s t r i d a n

    j asa . Kemajuan y a n g p e s a t p a d a t a h u n t e r a k h i r i n i , d a l a m

    b i d a n g t e k n o l o g i material d a n t e k n o l o g i e l e k t r o n i k a

    s e p e r t i m e s i n - m e s i n k o m p u t e r t e l a h m e r a s u k k e d a l a m m e s i n -

    m e s i n i n d u s t r i .

    T i n g k a t p r e s t a s i k e r j a t e n a g a k e r j a d i t e n t u k a n o l e h

    mutu t e n a g a k e r j a i t u s e n d i r i . Baga imanapun c a n g g i h n y a

    m e s i n d a n p e r a l a t a n i n d u s t r i j i k a t i d a k d i d u k u n g o l e h

    t e n a g a k e r j a y a n g b e r k u a l i t a s maka t i n g k a t p r o d u k t i v i t a s -

    n y a j u g a a k a n t e t a p r e n d a h .

  • P a d a d a s a r n y a s e t i a p i n d u s t r i d a n jasa s e l a l u b e k e r -

    j a s e c a r a o p t i m a l , a g a r p e r u s a h a a n d a p a t tumbuh clan

    b e r k e m b a n g s e r t a mampu b e r s a i n g d e n g a n p e r u s a h a a n l a i n .

    S a l a h s a t u k e n d a . l a y a n g s e r i n g d i h a d a p i o l e h p e r u s a h a a n

    t e r s e b u t a d a l a h bahwa p e k e r j a h a n y a b e k e r j a s e k e d a r

    memenuhi k e w a j i b a n d a n m e m p e r o l e h i m b a l a n k e r j a

    ( u p a h / g a j i ) , t a n p a m e m i l i k i k e p e r d u l i a n t e h a d a p p e r t u m b u -

    han d a n p e r k e m b a n g a n p e r u s a h a a n . P a d a p e r u s a h a a n i n d u s t r i

    d a n jasa m e m e r l u k a n p e k e r j a y a n g b e r p e s t a s i . K a r e n a

    p e k e r j a y a n g b e r p r e s t a s i l a h p e r u s a h a a n d a p a t tumbuh d a n

    b e r k e m b a n g , s e r t a d a p a t m e n i n g k a t k a n p e n d a p a t a n - p e n d a p a -

    t a n d a e r a h .

    P e n a m p i l a n p e k e r j a k e a r a h p r e s t a s i , p e r t u m b u h a n d a n

    p e r k e m b a n g a n p e r u s a h a a n k u r a n g d i t o n j o l k a n d a n m a l a h

    l e b i h b a n y a k d i e k s p o s o l e h m e d i a masa m a s a l a h m e n g e n a i

    u p a h d a n mogok k e r j a . P e n e l i t i a n M o k o g i n t a (1988) t e n t a n g

    k e p u a s a n k e r j a m e n y e b u t k a n bahwa k a r y a w a n t i d a k m e n g a r a h -

    kan s u m b e r d a y a y a n g d i m i l i k i n y a ( t e n a g a , w a k t u , k e a h l i a n

    d a n k e t e r a . m p i l a n ) d a l a m m e l a k s a n a k a n p e k e r j a a n w a l a u p u n

    h a r a p a n - h a r a p a n n y a . s u d a h t e r p e n u h i . M a s n i t o s ( 1 9 8 8 )

    m e n s i n y a l i r bahwa r e n d a h n y a mutu t e n a g a k e r j a t i n g k a t

    j u r u t e k n i k clan t e n a g a k e r j a semi terampi l , b e r a s a l d a r i

    masa m e r e k a m e n g a l a m i p e n d i d i k a n . Menurunnya mutu d a n

    p r e s t a s i t e n a g a k e r j a a d a l a h k u r a n g s e s u a i n y a p e n g e t a h u a n

    d a n k e t e r a m p i l a n y a n g d i p e r o l e h d i s e k o l a h d e n g a n p e k e r -

    j a a n y a n g d i h a d a p i d i i n d u s t r i s e h i n g g a m e r e k a p e r l u

  • p e n y e s u a i a n l a g i ( L y n S q u a r e , 1 9 8 2 d a n D e p n a k e r , 1 9 8 2 ) .

    T e n a g a k e r j a m e n j a d i s a l a h s a t u f a k t o r u t a m a d a l a m

    pembangunan i n d u s t r i d a n j a sa . O l e h k a r e n a i t u , i a p e r l u

    d i d u k u n g o l e h p e k e r j a y a n g h a n d a l b a i k p e k e r j a k a s a r ,

    p e k e r j a terampil a t a u p u n p e k e r j a a h l i . K h u s u s u n t u k

    t e n a g a k e r j a t e r a m p i l umumnya berasal d a r i s e k o l a h k e j u -

    r u a n (STM) d a n s e k o l a h menengah umum (SMA). B e r d a s a r k a n

    p e n e l i t i a n y a n g d i l a k u k a n t e r h a d a p k e d u a s u m b e r t e n a g a

    k e r j a t e r s e b u t m e m b e r i k a n h a s i l y a n g b e r b e d a . Hasil

    p e n e l i t i a n C l a r k ( 1 9 8 3 ) t e r h a d a p pasar t e n a g a k e r j a d i

    I n d o n e s i a , k h u s u s n y a d i d a e r a h J a k a r t a , bahwa l u l u s a n STM

    n e m p u n y a i k e s e m p a t a n k e r j a d a n u p a h y a n g l e b i h b a i k j i k a

    d i b a n d i n g k a n l u l u s a n SMA. T e t a p i p e n e l i t i a n y a n g d i l a k u -

    kan o l e h Abudan ( 1 9 8 8 ) t e r h a d a p p e s e r t a l a t i h a n k e r j a

    d i d i k l a t PT . Semen P a d a n g bahwa l u l u s a n s e k o l a h umum

    s e t e l a h m e l a l u i l a t i h a n m e n u n j u k k a n h a s i l y a n g l e b i h b a i k

    d a r i l u l u s a n s e k o l a h k e j u r u a n . P a d a h a 1 s e h a r u s n y a l u l u - s a n s e k o l a h k e j u r u a n y a n g l e b i h b a i k k a r e n a m e r e k a memang

    t e l a h d i p e r s i a p k a n b e k e r j a . Hasi l p e n e l i t i a n S i l a l a h i

    ( 1 9 9 3 ) t e r h a d a . ~ n i l a i k e r j a k a r y a w a n l u l u s a n STM d a n SMA

    p a d a i n d u s t r i s u s u d i Y o g y a k a r t a mengungkapkan bahwa

    t e r d a p a t p e r b e d a a n y a n g s i g n i f i k a n a n t a r a n i l a i k e r j a

    k a r y a w a n l u l u s a n STM d e n g a n n i l a i k e r j a l u l u s a n SMA p a d a

    t a r a f s i g n i f i k a s i 5% n i l a i X ( r e r a t a l u l u s a n SMA

    1 5 2 , 9 7 ) .

  • Dari p e n d a p a t d i a t a s d a p a t d i s i m p u l k a n bahwa b e l u m

    s e p e n u h n y a k a r y a w a n ( p e k e r j a ) m e n g a r a h k a n t e n a g a , w a k t u ,

    k e h l i a n d a n k e t e r a m p i l a n t e r h a d a p p e l a k s a n a a n k e r j a . Menurun d a n r e n d a h n y a mutu t e n a g a k e r j a ( p e k e r j a ) b e r a w a l

    d a r i m a s a p e n d i d i k a n a k i b a t k u r a n g s e s u a i n y a p e n g e t a h u a n

    d a n k e t e r a m p i l a n y a n g d i p e r o l e h d e n g a n p e k e r j a a n y a n g

    d i h a d a p i d i i n d u s t r i . B e r d a s a r k a n h a 1 t e r s e b u t k e l i h a t a n

    bahwa s e o l a h - o l a h l a t a r b e l a k a n g p e n d i d i k a n p e k e r j a b e l u m

    member i sumbangan t e r h a d a p mutu t e n a g a k e r j a d i p e r u s a -

    haan i n d u s t r i d a n jasa . S e m e n t a r a i t u , h a s i l p e n e l i t i a n

    y a n g d i l a k u k a n p a d a p e r u s a h a a n i n d u s t r i d a n j a s a member i -

    kan gambaran y a n g b e r b e d a - b e d a .

    P e n g a r a h a n t e n a g a , w a k t u , k e a h l i a n d a n k e t r a m p i l a n ,

    l a t a r b e l a k a n g p e n d i d i k a n , p e n g a l a m a n , u p a h d a n l a i n - l a i n

    a k a n b e r m u a r a p a d a mutu ( k u a l i t a s ) t e n a g a k e r j a . Mutu

    a t a u ( k u a l i t a s ) t e n a g a k e r j a t e r s e b u t menggambarkan

    p r e s t a s i k e r j a . Hasi l p e n e l i t i a n y a n g a d a b a r u rnengung-

    kapkan t e n t a n g p e n g h a r g a a n , u p a h d a n k e s e m p a t a n - ' * k e r j a

    s e r t a n i l a i k e r j a b e r d a s a r k a n la tar b e l a k a n g p e n d i d i k a n .

    Sedangkan p e n e l i t i a n y a n g m e n g k a j i p re s t a s i k e r j a be lum

    a d a y a n g mengungkapkannya , t e r u t a m a p a r a p e k e r j a b e n g k e l

    p e n g e r j a a n logam. Dalam r a n g k a i n i l a h p e n e l i t i a n i n i

    p e n u l i s l a k u k a n y a i t u u n t u k m e n g k a j i d a n m e n g a n a l i s i s

    p r e s t a s i k e r j a p a r a p e k e r j a b e n g k e l p e n g e r j a a n logarn d a n

    f a k t o r a p a y a n g menyebabkan b e r p r e s t a s i t i d a k n y a s e o r a n g

  • p e k e r j a .

    B. Identifikasi dan Penbatasan Hasalah

    P e r t a n y a a n y a n g m u n c u l dalam r n e n e l a a h t e n a g a k e r j a

    " B a g a i m a n a m e n g i d e n t i f i k a s i k a n p r e s t a s i k e r j a ? " . P e r t a -

    n y a a n i n i l a h y a n g a k a n d i j a w a b p a d a b a g i a n i n i .

    M e n e l a a h p r e s t a s i k e r j a d a p a t d i l i h a t s e b a g a i b e r i -

    k u t . M e n u r u t R a v i a n t o (1985) bahwa p r e s t a s i k e r j a s a n g a t

    t e r g a n t u n g p a d a kemampuan k e r j a , s e d a n g k a n p r e s t a s i k e r j a

    d i t e n t u k a n o l e h la tar b e l a k a n g p e n d i d i k a n , p e n a t a r a n d a n

    l a t i h a n , p e n g a l a m a n k e r j a , p e n g h a s i l a n / u p a h , k o n d i s i

    l i n g k u n g a n k e r j a ( S u t a L a k s a n a d k k , 1979).

    P r e s t a s i k e r j a t e n a g a k e r j a b e r h u b u n g a n d e n g a n

    p e n d a y a g u n a a n s u m b e r d a y a m a n u s i a . Dari u p a y a t e r s e b u t

    o r a n g d a p a t b e k e r j a secara op t imal d a n d a p a t m e m p e r o l e h

    p e n g h a s i l a n y a n g l a y a k u n t u k h i d u p ( S i m a n j u n t a k d a l a m

    P r i j o n o d k k , 1 9 8 2 ) . B e r d a s a r k a n p e k e r j a a n y a n g d i l a k u k a n -

    n y a d a p a t d i l i h a t d a n d i n i l a i kemampuan k e r j a d a n pres ta-

    si k e r j a n y a .

    M e n g i n g a t k o m l e k n y a p e r m a s a l a h a a n y a n g a d a , maka

    p e n e l i t i a n - p e n e l i t i a n i n i p e r l u d i b a t a s i s e h i n g g a d a p a t

    m e m b e r i k a n g a m b a r a n y a n g j e l a s m e n g e n a i r u a n g l i n g k u p d a n

    c a k u p a n p e n e l i t i a n . P e n e l i t i a n i n i h a n y a b e r u s a h a men-

    g u n g k a p k a n p r e s t a s i k e r j a p a r a p e k e r j a b e n g k e l . Dan

    m e l i h a t s e j a u h mana l a t a r b e l a k a n g p e n d i d i k a n

  • ( l a t i h a n / m a g a n g ) p e n g a l a m a n k e r j a ; u p a h (ga j i ) ; d a n kon-

    d i s i l i n g k u n g a n p i s i k tempat k e r j a b e r p e n g a r u h t e r h a d a p

    p e m b e n t u k a n p r e s t a s i k e r j a . S e d a n g k a n k a r a k t e r i s t i k para

    p e k e r j a y a n g a k a n d i t e l i t i a d a l a h p e k e r j a y a n g m e l a k u k a n

    p e k e r j a a n :

    1) M e n g e r j a k a n b a t a n g a n / l e m p e n g a n logam d e n g a n mengguna-

    kan t e n a g a t a n g a n a t a u m e s i n

    2 ) Membuat b e r b a g a i macam p e r k a k a s d a r i logam d e n g a n

    t e n a g a t a n g a n a t a u m e s i n

    3 ) Membua t /menger jakan p e r a l a t a n a t a u komponen m e s i n

    d e n g a n menggunakan m e s i n p e r k a k a s

    4 ) Mengasah/menajamkan a l a t - a l a t p o t o n g u n t u k p e n g e r j a a n

    logam d e n g a n t e n a g a m a n u a l a t a u m e s i n .

    ( D e p n a k e r 1982, h . 5 7 6 ) .

    C. Perumusan Uasalah

    B e r t i t i k t o l a k d a r i p e r n a s a l a h a n y a n g d i a j u k a n s e b e -

    lum i n i , maka d a p a t d i r u m u s k a n p e r m a s a l a h a n p e n e l i t i

    s e b a g a i b e r i k u t :

    1. L a t a r b e l a k a n g p e n d i d i k a n ( l a t i h a n / m a g a n g ) y a n g p e r n a h

    d i i k u t i o l e h p e k e r j a b e n g k e l p e n g e r j a a n l o g a m .

    2 . P e n g a l a m a n k e r j a p a r a p e k e r j a b e n g k e l p e k e r j a a n logam.

    3. Upah ( g a j i ) y a n g d i p e r o l e h p a r a p e k e r j a b e n g k e l p e k e r -

    j a a n l o g a m .

    4 . K o n d i s i l i n g k u n g a n p i s i k t e m p a t k e r j a p a r a p e k e r j a

    b e n g k e l p e k e r j a a n logam.

  • 5 . Gambaran t i n g k a t p res tas i k e r j a para p e k e r j a b e n g k e l

    p e k e r j a a n logam.

    6 . Hubungan a n t a r a l a t a r b e l a k a n g p e n d i d i k a n ( l a t i h a n /

    magang) p e n g a l a m a n k e r j a ; u p a h (ga j i ) d a n k o n d i s i

    l i n g k u n g a n p i s i k t e m p a t k e r j a d e n g a n p r e s t a s i k e r j a

    b a i k secara s e n d i r i maupun secara b e r s a m a .

    D . Tujuan P e n e l i t i a n

    S e s u a i d e n g a n rumusan m a s a l a h , maka t u j u a n d a r i

    p e n e l i t i a n i n i a d a l a h s e b a g a i b e r i k u t :

    1. U n t u k m e n g e t a h u i l a t a r b e l a k a n g p e n d i d i k a n ( l a t i h a n /

    magang) y a n g d i i k u t i o l e h para p e k e r j a b e n g k e l p e k e r -

    j a a n l o g a m .

    2 . U n t u k m e n g e t a h u i j u m l a h u p a h ( g a j i ) y a n g d i p e r o l e h

    para p e k e r j a b e n g k e l p e k e r j a a n l o g a m .

    3. U n t u k m e n g e t a h u i p e n g a l a m a n k e r j a para p e k e r j a b e n g k e l

    p e k e r j a a n logam

    4 . U n t u k m e n g e t a h u i k o n d i s i f i s i k l i n g k u n g a n t e m p a t k e r j a

    para p e k e r j a b e n g k e l l o g a m .

    5 . U n t u k m e n g e t a h u i hubungan l a t a r b e l a k a n g p e n d i d i k a n

    ( l a t i h a n / m a g a n g ) p e n g a l a m a n k e r j a ; u p a h ( g a j i ) d a n

    k o n d i s i l i n g k u n g a n tempat k e r j a d e n g a n p r e s t a s i k e r j a .

    Hipotesis P e n e l i t i a n

    H i p o t e s i s y a n g d i a j u k a n d a l a m p e n e l i t i a n i n i a d a l a h

    s e b a g a i b e r i k u t :

  • " T e r d a p a t hubungan a n t a r a l a t a r b e l a k a n g p e n d i d i k a n

    p e n g a l a m a n k e r j a ; u p a h ( g a j i ) d a n k o n d i s i l i n g k u n g a n

    k e r j a d e n g a n prestasi k e r j a " .

    F. Kegunaan P e n e l i t i a n

    Has i l p e n e l i t i a n . i n i , d i h a r a p k a n d a p a t b e r g u n a b a g i :

    1. Badan p e n g e l o l a k e t e n a g a k e r j a a n d a l a m m e n e n t u k a n d a n

    m e n y a l u r k a n t e n a g a k e r j a u n t u k p e k e r j a b e n g k e l p e k e r -

    j a a n logam.

    2 . Badan p e n g e l o l a i n d u s t r i d a n p e r u s a h a a n d a l a m m e n e r i m a

    d a n menernpatkan t e n a g a k e r j a y a n g b e r k u a l i t a s g u n a

    rnendukung u p a y a p e n i n g k a t a n p r e s t a s i k e r j a , t e r u t a m a

    p a r a p e k e r j a b e n g k e l p e n g e r j a a n l o g a m .

    3. Badan p e n g e l o l a p e n d i d i k a n d a n l a t i h a n / k u r s u s k e j u r u a n

    ( p e n g e r j a a n l o g a m ) d a l a m p e n y i a p a n t e n a g a k e r j a y a n g

    r e l e v a n d e n g a n k e b u t u h a n i n d u s t r i d a n p e r u s a h a a n .

    4 . P e m e r i n t a h d a e r a h d a l a m m e n i n g k a t k a n pembangunan

    k e t e n a g a k e r a j a a n , i n d u s t r i d a n p e n d i d i k a n g u n a me-

    n i n g k a t k a n p e r e k o n o m i a n d a n p e n d a p a t a n d a e r a h .

  • B A B I1

    KAJIAN PUSTAKA

    A . Prestasi Kerja

    P r e s t a s i k e r j a a d a l a h kemampuan s e s e o r a n g d a l a m

    m e l a k s a n a k a n p e k e r j a a n , N a i n g g o l a n ( 1984) m e n y a t a k a n

    p r e s t a s i k e r j a d i s e b u t s e b a g a i h a s i l y a n g d i c a p a i k a r y a -

    wan d a l a m m e n c a p a i t u g a s y a n g d i e m b a n n y a . B e r d a s a r k a n

    h a s i l k e r j a n y a , a k a n d a p a t d i l i h a t s e s e o r a n g m e n g e r t i d a n

    memahami p e l a k s a n a a n k e r j a y a n g b a i k d a n b e r k u a l i t a s .

    B e r p r e s t a s i t i d a k n y a s e o r a n g p e k e r j a d a p a t d i l i h a t p a d a

    n i l a i p r e s t a s i k e r j a n y a . B a i k b e r u p a k e t e r a m p i l a n maupun t i n g k a h l a k u d a l a m b e k e r j a y a n g s e l a n j u t n y a d i s e b u t

    d e n g a n p e n i l a i a n p r e s t a s i k e r j a . P e n i l a i a n prestasi k e r j a

    maksudnya a d a l a h u n t u k m e n g e t a h u i a p a k a h s e o r a n g p e k e r j a

    d a p a t m e n g e r j a k a n d a n t u g a s n y a m e n u r u t y a n g d i g a r i s k a n .

    A k t i f i t a s para p e k e r j a d a l a m s u a t u p e r u s a h a a n b a n y a k

    t e r l i b a t d a l a m b e r b a g a i k e g i a t a n p e k e r j a a n . O l e h k a r e n a

    i t u m e r e k a d i t u n t u t m e m i l i k i kemampuan u n t u k m e l a k s a n a k a n

    p e k e r j a a n t e r s e b u t d e n g a n b a i k . M e n u r u t L i g h b o d y d a n Kidd

    (1968) t e d a p a t t u j u h macam k o p e t e n s i y a n g h a r u s d i m i l i k i

    b a g i p e k e r j a y a n g b e r p r e s a s i , y a i t u :

    1) K u a l i t a s h a s i l k e r j a

    2 ) K e t e r a m p i l a n d a l a m menggunakan m e s i n d a n p e r a l a t a n

    s e r t a f a s i l i t a s k e r j a

  • 3 ) Kemampuan m e n g a n a l i s a , m e r a n c a n g p r o s e d u r k e r j a d a n

    melaksa .na .kan p e k e r j a a n

    4 ) Waktu y a n g t e r p a k a i d a l a m b e k e r j a

    5 ) Kemampuan m e n e r a p k a n i l m u d a n k e t e r a m p i l a n t e k n i k

    d a l a m b e k e r j a .

    6 ) Kemampuan membaca g a m b a r , s i m b o l d a n k o d e p e k e r j a a n

    7 ) S i k a p d a n d i s i p l i n d a l a m b e k e r j a .

    Dalam h u b u n g a n d e n g a n p e k e r j a a n W e s t i n g h o u s e d a l a m

    Su t a l a l { s a n a d k k , ( 1 9 7 9 ) , mengemukakan b a h w a t e r d a p a t

    empa.t f a k t o r y a n g m e n e n t u k a n p r e s t a s i k e r j a . y a . i t u k e t e r -

    a .mpi la .n , u sa .ha , k o n s i s t e n s i d a n k r s a t i f i t a s . K e t e r a m p i l a n

    m e r u p a k a n kemampuam p e k e r j a . m e l a k u k a n p e k e r j a a . n . U s a h a

    a.da.1a.h kesur1gguha.n ya-ng d i t u n j u k k a n a t a u d i t a m p i l k a n o l e h

    p e k e r j a d a l a m m e l a k u k a n p e k e r j a a n . K o n s i s t e n s i a d a l a h

    kenanta .pa .n d a l a m n e l a k s a n a k a n p e k e r j a a n . K r e a t i f i t a s

    a d a l a h kemampuan mendapa. tka.n da.n m e n c i p t a . k a n gaga.sa.n ya.ng

    l e b i h p r a k t i s d a n e f i s i e n d a l a m b e k e r j a .

    P e n e 1 i t i a . n p r e s t a . s i k e r j a d i m a k s u d k a n u n t u k rnemas-

    t i ka.n ba.hwa s e o r a m g p e k e r j a d a p a . t m e n g e r j a k a n

    t u g a . s / p e k e r j a a . n m e n u r u t ya.ng d i g a r i s k a n . P r e s t a s i y a n g d i c a p a i o l e h p e k e r j a d a p a t d i g u n a k a n u n t u k p r o m o s i ,

    k e n a i k a . n ga . j i , m u t a s i , m e n c i p t a k a m k o n d i s i k e r j a y a n g

    b a . i k d a n k e n a i k a n pa.ngka.t d a n j a b a t a n ( R a o , 1986) .

    Pa.ra. p e k e r j a d i d a l a m i n d u s t r i / p e r u s a h a a n a k a n b a n y a k

    t e r l i h a t d a l a m b e r b a g a i I c e g i a t a n p e k e r j a a n . M e r e k a d i t u n -

    t u t m e m i l i k i kema.mpuan y a n g c u k u p u n t u k m e l a k s a n a . k a n

  • k e r j a t e r s e b u t . M e n u r u t Rao (1986) t e d a p a t t i g a macam

    kemampuan y a n g h a r u s d i m i l i k i o l e h s e o r a n g p e k e r j a y a i t u :

    kemampuan t e k n is. Kemampuan mane j e r i a l d a n kemampuan

    p e r i l a k u , kemampuan t e k n i s m e n y a n g k u t pemahaman m e n g e n a i

    i l m u s a t u k e n d a l a y a n g p e k e r j a a n . Kemampuan m a n e j e r i a l m e n y a n g k u t kemampuan m e n g e l o l a p e k e r j a a n . Kemampuan

    p r i l a k u a d a l a h m e n y a n g k u t kemampuan m e l a k s a n a k a n p e k e r -

    j a a n s e c a r a t epa t d a n c e r m a t . P e n e l a a h a n kemampuan t e r se -

    b u t d a p a t d i l a k u k a n d a l a m t i g a ( 3 ) d i m e n s i , y a i t u d i m e n s i

    k o g n e t i f , a f e k t i f d a n p s y c o m o t o r i k . D i m e n s i k o g n e t i f

    m e n y a t a k a n p e n g g u n a a n p e n g e t a h u a n i n f o r m a s i , d a n m e t o d a

    t e k n i k y a n g b e r h u b u n g a n d e n g a n p e l a k s a n a a n t u g a s p e k e r -

    j a a n . D i m e n s i a f e k t i f m e - n y a n g k u t cara p e n g g u n a a n p e n g e -

    t a h u a n d a n i n f o r m a s i s e r t a m e t o d a t e k n i k d a n d i m e n s i

    p s y c o r n o t o r i k a d a l a h t i n d a k a n / p e n e r a p a n p e n g e t a h u a n i n f o r -

    masi d a n m e t o d a t e k n i k k e d a l a m p e l a k s a n a a n t u g a s p e k e r -

    j a a n . A n a l i s i s p r e s t a s i k e r j a m e r u p a k a n p e n e l a a h a n b a g a i -

    mana g a m b a r a n p r e s t a s i k e r j a (kemampuan) k e r j a s e s e o r a n g

    d a l a m b e k e r j a . B e r d a s a r k a n h a 1 t e r s e b u t d a p a t d i t e l a a h

    l e b i h j a u h u n s u r ( f a k t o r ) apa y a n g membentuk s e o r a n g

    p e k e r j a d a p a t be rpres tas i t i n g g i d a l a m b e k e r j a . Dengan

    m e n g a n a l i s i s p res t a s i k e r j a , s e o r a n g m a n e j e r a k a n d a p a t

    m e n g e n a l ;

    1. F a k t o r a p a y a n g mendukung s e o r a n g p e k e r j a d a p a t menca -

    p a i p r e s t a s i t i n g g i

  • 2 . B a g a i m a n a s e o r a n g p e k e r j a d a p a t b e r h a s i l b a i k d a l a m

    b e k e r j a

    3 . B a g a i m a n a u s a h a ( i n i s i a t i f ) s e o r a n g p e k e r j a d a l a m

    b e k e r j a

    4 . P e n g e t a h u a n a p a y a n g d i p e r l u k a n o l e h p e k e r j a g u n a

    m e k a k s a n a k a n t u g a s - t u g a s k e r j a .

    ( R a o , 1986).

    Dengan m e l a k u k a n a n a l i s i s p r e s t a s i k e r j a s e o r a n g m a n e j e r

    ( p i m p i n a n ) p e r u s a h a a n a k a n d a p a t m e n g e n a l k e b u t u h a n

    p e k e r j a , p e r e n c a n a a n u n t u k p e n i n g k a t a n p e r a n s e r t a p e k e r j a

    t e r h a d a p p e r u s a h a a n d a n m e l a k s a n a k a n u p a y a t i n d a k a n p e n

    i n g k a t a n p r o d u k t i v i t a s k e r j a , s e r t a m e l a k u k a n p e r u b a h a n

    d a n p e m b a h a r u a n k e b i j a k s a n a a n g u n a mengembangkan p e r u s a -

    h a a n .

    K e k u a t a n s e t i a p p e r u s a h a a n t i d a k t e r l epas d a r i

    o r g a n i s a s i a t a u p e k e r j a y a n g t e r l i b a t d i d a l a m p e r u s a h a a n

    t e r s e b u t . B i l a s e o r a n g m a n e j e r ( p e m i m p i n ) p e r u s a h a a n

    m e n g e n a l d a n m e n g h a r g a i kemampuan p e k e r j a , mengembangan

    kemampuan d a n m e n g g u n a k a n n y a secara t e p a t , maka o r g a n i s a -

    s i d a n o r a n g t e r l i b a t s e r t a d a l a m p e r u s a h a a n t e r s e b u t

    a k a n b e r k e m b a n g d e n g a n pesat ( R a o , 1986, p - 2 3 ) . S a l a h

    s a t u c i r i p e r u s a h a a n y a n g d i n a m i s a d a l a h m a n e j e r (p impi-

    n a n n y a ) mampu m e n g e n a l k e b u t u h a n p e k e r j a d a n mampu men-

    c i p k a n k o n d i s i y a n g mengacu p a d a p e n g e m b a n g a n p e r u s a h a a n ,

    s e r t a p e n i n g k a t a n s u m b e r d a y a m a n u s i a .

  • Sumber d a y a m a n u s i a d a p a t d i k e m b a n g k a n secara m a k s i -

    m a l , k a r e n a d e n g a n p e n a n g a n a n y a n g t e p a t kemampuan manu-

    s i a d a p a t d i k e m b a n g k a n b e r l i p a t g a n d a . Pengembangan

    s u m b e r d a y a h a r u s p r o f e s i n a l s e h i n g g a d a p a t m e n g u n t u n g k a n

    b a g i p e r u s a h a a n . S e o r a n g p e k e r j a b e n g k e l l e b i h b a n y a k

    d i t u n t u t kemampuan t e k n i k y a i t u p e n g u a s a a n kemampuan

    a k t i f i t a s d a n k e c a k a p a n k e r j a , t e r u t a m a m e t o d e , p r o s e s

    p r o s e d u r d a n t e k n i k p e n g e r j a a n ( R a o , 1986, p - 2 4 ) . P a r a

    p e k e r j a b e n g k e l umumnya b a n y a k t e r l i b a t d a l a m b i d a n g

    k e r j a t e k n i s i d a n o p e r a t o r o l e h k a r e n a n y a m e r e k a s a n g a t

    d i t u n t u t m e n g u a s a i kemampuan p r o f e s i o n a l d a l a m b i d a n g

    t e k n i k s e p e r t i y a n g d i k e m u k a k a n d i a t a s .

    D i d a l a m b e k e r j a t i d a k b i s a t e r l epas d a r i f a k t o r

    p e k e r j a i t u s e n d i r i . P r e s t a s i k e r j a p e k e r j a s a n g a t d i t e n -

    t u k a n o l e h d i r i p e k e r j a d a n l i n g k u n g a n p i s i k t e m p a t k e r j a

    i t u y a i t u l a t a r b e l a k a n g p e n d i d i k a n , l a t i h a n d a n magang

    p e n g a l a m a n k e r j a , u p a h ( g a j i ) s e r t a k o n d i s i l i n g k u n g a n

    p i s i k t e m p a t k e r j a . O l e h k a r e n a i t u , l a t a r b e l a k a n g

    p e n d i d i k a n , l a t i h a n d a n magang , p e n g a l a m a n k e r j a , p e n g -

    h a s i l a n d a n k o n d i s i l i n g k u n g a n p i s i k t e m p a t k e r j a mempen-

    g a r u h i p r e s t a s i k e r j a .

    B . L a t a r B e l a k a n g P e n d i d i k a n

    P e n d i d i k a n a d a l a h s a l a h s a t u f a k t o r y a n g s a n g a t

    p e n t i n g d a l a m pengembangan s u m b e r d a y a m a n u s i a . M e l a l u i

  • p e n d i d i k a n t i d a k s a j a d a p a t menambah p e n g e t a h u a n , a k a n

    t e t a p i j u g a d a p a t m e n i n g k a t k a n k e t e r a m p i l a n b e k e r j a

    ( S i m a n j u n t a k d a l a m P r i j o n o d k k , 1 9 8 2 ) . Dengan d e m i k i a n

    p e n d i d i k a n d a p a t d i p a n d a n g s e b a g a i i n v e s t a s i y a n g imba-

    l a n n y a b i s a d i p e r o l e h s e t e l a h b e k e r j a . I n v e s t a s i p e n d i d i -

    kan d a l a m b i d a n g k e t e n a g a k e r j a a n t e r s e b u t d i s e b u t "Human

    C a p i t a l " d e n g a n p e n g e r t i a n bahwa s e s e o r a n g a k a n m e n i n g k a t

    p e n g h a s i l a n n y a s e t e l a h r n e l a l u i p e n i n g k a t a n p e n d i d i k a n .

    L a t i h a n d a n magang merupakan s u a t u u p a y a m e n i n g k a t k a n

    p r e s t a s i k e r j a . L a t i h a n d a n magang t e r s e b u t d a p a t d i i k u t i

    d i d a l a m d a n d i l u a r p e r u s a h a a n . P e n a t a r a n d a n l a t i h a n

    d a p a t j u g a d i p a n d a n g s e b a g a i b e n t u k i n v e s t a s i y a n g imba-

    l a n n y a d a p a t d i p e r o l e h d a l a m b e n t u k p r e s t a i k e r j a Rav in-

    t o , 1 9 8 5 ) . B i l a l a t i h a n l e b i h d i k a i t k a n d e n g a n k u a l i t a s

    d a n k u a n t i t a s p r o d u k s i maka k e g i a t a n t e r s e b u t d a p a t

    m e n i n g k a t k a n p r o d u k t i v i t a s k e r j a . Menuru t Sukamto ( 1 9 8 3 ) ,

    bahwa l a t i h a n k e r j a merupakan cara y a n g s i s t i m a t i s u n t u k

    mendapa tkan k e t e r a m p i a n k h u s u s . Sedangkan b i l a l a t i h a n

    k e r j a d i l a k s a n a k a a n d a l a m waktu p e n d e k l e b i h banyak

    d i t u j u k a n u n t u k p e l a k s a n a a n k e r j a d a l a m b i d a n g t e r t e n t u

    ( S i k u l a , 1 9 8 1 ) . K a r e n a i t u l a t i h a n d a p a t m e n i n g k a t k a n

    p r e s t a s i k e r j a .

    K e t e r a m p i l a n d a p a t d i kembangkan m e l a l u i p e n d i d i k a n ,

    l a t i h a n d a n magang. P e n d i d i k a n k e t e r a m p i l a n d i l a k s a n a k a n

    p a d a s e k o l a h k e j u r u a n , B a l a i L a t i h a n Kerja I n d u s t r i

  • (BLKI ) , d a n magang p a d a p e r u s a h a a n . Yang l e b i h d i p e n t i n g -

    kan dalam p e n d i d i k a n k e t e r a m p i l a n a d a l a h p e n i n g k a t a n

    kemampuan p r a k t e k . S e m a k i n t e r p i m p i n k e g i a t a n p e n d i d i k a n

    p r a k t i s s e s e o r a n g s e m a k i n t i n g g i t i n g k a t p e n g a l a m a n

    k e t e r a m p i l a n n y a . (Rao, 1 9 8 6 , p - 3 0 ) .

    C . Pengalanan Kerja

    P e n g a l a m a n k e r j a j u g a m e r u p a k a n kumpu l a n pemahaman

    s e s e o r a n g t e r h a d a p p e k e r j a a n y a n g d i a l a m i n y a d a l a m p r i o d e

    w a k t u t e r t e n t u . O l e h k a r e n a i t u , p e n g a l a m a n d i t e n t u k a n

    o l e h l a m a n y a s e s e o r a n g d a l a m p e k e r j a a n t e r t e n t u . Hal i n i

    s e s u a i d e n g a n p e n d a p a t C r i t e s ( 1 9 6 9 ) y a n g m e n y a t a k a n

    p e n g a l a m a n a d a l a h w a k t u y a n g d i p a k a i d a l a m m e l a k u k a n

    k e r j a m u l a i d a r i masuk k e r j a s a m p a i s e k a r a n g d i p e r u s a -

    h a a n . S e l a n j u t n y a B a r n a d i b (1982) m e n g a t a k a n bahwa p e n g -

    a l a m a n a d a l a h s e n d i b a g i p e n g e t a h u a n . S e d a n g k a n S iman-

    j u n t a k ( 1985) m e n y a t a k a n p e n g a l a m a n k e r j a m e r u p a k a n

    b a g i a n d a r i l a t i h a n k e r j a , k a r e n a d e n g a n l a t i h a n k e r j a

    a k a n m e n i n g k a t k a n p r o d u k t i f i t a s s e s e o r a n g d a n mempunyai

    p e n g a r u h t e r h a d a p b e s a r k e c i l n y a h a s i l k e r j a s e s e o r a n g .

    J a d i d a p a t d i k a t a k a n p e n g a l a m a n k e r j a m e r u p a k a n p e n g e t a -

    huan d a n k e t e r a m p i l a n y a n g d i p e r o l e h m e l a l u i l a m a n y a

    m e n a n g a n i p e k e r j a a n d a n l a t i h a n y a n g d a p a t m e n i n g k a t k a n

    p r o d u k t i f i t a s k e r j a .

    B e r d a s a r k a n b a h a s a n d i a t a s , maka p e n g a l a m a n k e r j a

  • m e r u p a k a n p e n g e t a h u a n da.n kemampuan y a n g d i p e r o l e h d a . r i

    a k t i v i t a s m e n t a l da.n f i s i k y a n g d i l a k u k a n secara t e r u s

    m e n e r u s dam b e r k e s i n a . m b u n g a n . Karyawan y a n g m e m i l i k i

    p e n g a l a m a n da.n p e n g e t a h u a n l e b i h b a n y a k a k a n d a p a t mela-

    k u k a n p e k e r j a a n d e n g a n b a i k . Hal i n i s e j a l a n d e n g a n

    p e n d a . p a t W a s k i t o ( 1 9 8 2 ) m e n g a t a k a n f a k t o r p e n g e t a h u a n d a n

    k e t e r a m p i l a n s a n g a t b e r p e n g a r u h da1a.m m e n e n t u k a n p r e s t a s i

    k e r j a k a r y a w a n . Da1a.m h a 1 i n i , p e n g a l a m a n k e r j a . a d a l a h

    p e r w u j u d a n d a r i p e n g e t a h u a n d a n k e t e r a m p i l a n .

    P e n g a l a m a n k e r j a m e r u p a k a n rangkuma.n d a r i a . k t i f i t a . s

    y a n g d i a . l a .mi d a n d i l a k u k a n o l e h s e s e o r a n g , s e h i n g g a

    a . k t i v i t a . s t e r s e b u t m e n j a d i m i l i k n y a . P e n g a l a m a n k e r j a

    d i p e r o l e h s e d i k i t d e m i s e d i k i t , secara b e r t a h a p selama

    b e k e r j a . P e n e l i t i a n ( C e r c i o d a n V a l e n s i , 1 9 7 7 ) mengung-

    ka.pka.n bahwa t e n a g a k e r j a y a n g b e r p e n g a - l a m a n t e r n y a t a

    n e m b e r i k a n kemampua.n k e r j a l e b i h b a i k d i b a n d i n g k a . n d e n g a n

    ya.ng t i d a . k be rpenga1a .ma .n . Y u s u f ( 1 9 8 2 ) j u g a m e n g a t a k a n

    ba.hwa. o r a n g y a n g t e l a h b e r p e n g a l a m a n a k a n l e b i h mudah

    meneca.hkan masa.1a.h d i b a . n d i n g k a n d e n g a n o r a n g y a n g b e l u m

    b e r p e n g a l a m a n . B e g i t u p e n t i n g n y a . p e n g a l a m a n d a l a m s u a t u

    k e g i a , t a n , s e h i n g g a muncu 1 p e n d a p a t ya.ng m e n g a t a k a n bahwa.

    p e n g a l a m a n merupaka.n g u r u y a n g L e r h a r g a .

    P r e s t a s i k e r j a a k a n m e n i n g k a t s e i r i n g d e n g a n m e n i n g -

    k a t n y a p e n g a l a m a n k e r j a s e s e o r a n g . Mak in lama d a n m a k i n

    s e r i n g s e s e o r a n g m e l a k u k a n t u g a s y a n g sama m a k i n c e k a t a . n

    i a b e l r e r j a ( S i k a l a . , 1 9 8 1 ) . P a d a t e n a g a k e r j a y a n g b e r p e -

  • n g a l a m a n a k a n t e r l i h a t c e k a t a n d a n mampu m e l a k s a n a k a n

    t u g a s d a n p e k e r j a a n y a n g d i b e r i k a n ( S u s i l o M a r t o y o ,

    1 9 8 7 ) . O l e h k a r e n a i t u p e n g a l a m a n k e r j a d a p a t n e n i n g k a t -

    kan p r e s t a i k e r j a .

    B e b e r a p a p e n e l i t i a n y a n g r e l e v a n a n t a r a l a i n a d a l a h

    p e n e l i t i a n Kaufman ( 1 9 7 8 ) m e n y i m p u l k a n bahwa p e n g a l a m a n

    k e r j a s a n g a t b e r p e n g a r u h t e r h a d a p p r e s t a s i k e r j a k a r y a -

    wan. P e n g a l a m a n y a n g d i p e r o l e h k a r y a w a n d a r i l a m a n y a

    b e k e r j a , p e n d i d i k a n d a n l a t i h a n a k a n m e n c e r m i n k a n p r e s t a -

    s i k e r j a n y a . U n t u k i t u i n d i k a s i d a r i p e n g a l a m a n k e r j a

    a d a l a h l a m a n y a k a r y a w a n t e r s e b u t b e k e r j a d i p e r u s a h a a n i t u

    s e r t a f r e k w e n s i j e n i s l a t i h a n d a n k e t e r a n p i l a n y a n g

    p e r n a h d i i k u t i n y a . A w a l u d i n ( 1 9 8 9 ) y a n g m e n y i m p u l k a n

    p e n g a l a m a n k e r j a y a n g d i p e r o l e h k a r y a w a n m e l a l u i p e k e r -

    j a a n selama s e l a n g w a k t u t e r t e n t u a k a n d a p a t m e m b e r i k a n

    p e n g e t a h u a n d a n k e t e r a m p i l a n k e r j a d a n s e l a n j u t n y a a k a n

    d a p a t m e n i n g k a t k a n p r e s t a s i k e r j a .

    Upah ( G a j i )

    P e n g h a s i l a n m e r u p a k a n p e n c e r m i n a n d a r i h u b u n g a n

    a n t a r a p e n d i d i k a n d a n l a t i h a n d e n g a n p r o d u k t i f i t a s k e r j a

    ( S i m a n j u n t a k d a l a m P r i j o n o , 1 9 8 2 ) . Dengan m a k i n t i n g g i n y a

    p e n d i d i k a n maka s e m a k i n t i n g g i p u l a p e n g h a s i l a n , d a n

    s e k a l i g u s a k a n mak in t i n g g i p r o d u k t i f i t a s k e r j a . P e n g h a -

    s i l a n y a n g d i p e r o l e h t e n a g a k e r j a d i d a s a r k a n a t a s b e s a r -

    n y a u p a h ( g a j i ) o l e h i n d u s t r i d a n p e r u s a h a a n d i m a n a i a

  • b e k e r j a . S i s t e m p e n g u p a h a n p a d a d a s a r n y a b e r t u j u a n s e b a -

    g a i i m b a l a n k e r j a , p e m b e r i a n i n s e n t i f s e b a g a i j a m i n a n

    h i d u p d a n m e n i n g k a t k a n p re s t a s i ( Z a i n d a l a m P r i j o n o ,

    1 9 8 2 ) . J a d i d e n g a n a d a n y a i n s e n t i f d a p a t m e n i n g k a t k a n

    p e n g h a s i l a n d a n s e k a l i g u s d a p a t m e n i n g k a t k a n p r e s t a s i

    k e r j a s s e s e o r a n g .

    P e n g h a s i l a n y a n g d i p e r o l e h p e k e r j a d i t e n t u k a n

    b e r d a s a r k a n s i s t em p e n g u p a h a n y a n g b e r l a k u d i p e r u s a h a a n

    t e m p a t i a b e k e r j a . F u n g s i d a r i sistem p e n g u p a h a n d a p a t

    d i p a n d a n g s e b a g a i p a t o k a n p e m b e r i a n i m b a l a n y a n g s e s u a i

    t e r h a d a p n i l a i k e r j a a t a u jasa y a n g d i b e r i k a n p e k e r j a

    t e r h a d a p p e r u s a h a a n ( S i r e g a r d a l a m P r i j o n o , h . 2 3 , 1982) .

    Dengan k a t a l a i n s e o r a n g p e k e r j a a k a n mener ima u p a h

    s e b e s a r n i l a i k e r j a n y a . K o n s e k u e n s i d a r i s is tem p e n g u p a -

    han i n i , bahwa o r a n g y a n g p r o d u k t i v i t a s k e r j a n y a r e n d a h

    a k a n m e n e r i m a u p a h y a n g r e n d a h d a n o r a n g y a n g p r o d u k t i v i -

    t a s k e r j a n y a t i n g g i a k a n m e n e r i m a u p a h y a n g l e b i h b e s a r .

    D i n e g a r a m a j u , y a n g t i n g k a t p e n d i d i k a n r a k y a t n y a t i n g g i

    y a n g m e m e l i k i s a r a n a p r o d u k s i y a n g e f e k t i f d a n e f i s i e n ,

    g o l o n g a n p e k e r j a y a n g p r o d u k t i v i t a s k e r j a n y a r e n d a h

    s a n g a t s e d i k i t .

    S i s t e m pengumpulan j u g a b e r f u n g s i s e b a g a i a l a t p e -

    r a n g s a n g u n t u k m e n i n g k a t k a n p r e s t a s i k e r j a ( S i r e g a r d a l a m

    P r i j o n o , 2 3 , 1982) . S i s t e m u p a h d i b u a t s e d e m i k i a n r u p a

    s e h i n g g a . mampu m e n i n g k a t k a n kemampuan d a n pres tas i k e r j a

  • k a r y a w a n . S e b a g a i f u n g s i s o s i a l s is tem u p a h j u g a mampu

    men j a m i n k e h i d u p a n y a n g l a y a k b a g i p e k e r j a d a n k e l u a r g a -

    n y a . Dan s e c a r a e k o n o m i s s i s tem u p a h d a p a t memenuhi kebu-

    t u h a n h i d u p min imun .

    E . Kondis i Lingkungan Pisik Tempat Kerja

    Hubungan a n t a r a p e k e r j a d e n g a n tempat k e r j a m e s i n

    d a n p e r a l a t a n t e r j a d i secara u n i k , k a r e n a i n t e r a k s i

    a n t a r a k e d u a h a 1 t e r s e b u t a k a n membentuk s i s t e m k e r j a

    y a n g r u m i t d a n m e l i b a t k a n b e r b a g a i d i s i p l i n i l m u

    ( S u t a l a k s a n a d k k , 1 9 7 9 ) . P a d a p a b r i k k e c i l d e n g a n j u m l a h

    m e s i n d a n p e r a l a t a n s e r t a p e k e r j a y a n g k e c i l a k a n mengha-

    d a p i p r o s e s y a n g s e d e r h a n a d a n d a p a t m e l i h a t secara

    l a n g s u n g h a s i l a k h i r b a r a n g y a n g d i p r o d u k s i n y a . S e b a l i k -

    n y a p a d a p a d a p a b r i k y a n g b e s a r y a n g p r o d u k s i n y a b e r s i f a t

    massal, j u m l a h m e s i n d a n p e r a l a t a n y a n g r u m i t a k a n men-

    g a l a m i : t u g a s s p e s i a l i s a s i y a n g b e r u l a n g - u l a n g , memer lu -

    k a n p e n g a w a s a n k e t a t t e r h a d a p m e s i n d a n s u l i t m e l i h a t

    h a s i l a k h i r h a r a n g y a n g d i p r o d u k s i n y a .

    K o n d i s i l i n g k u n g a n p i s i k tempat k e r j a m e r u p a k a n

    k e a d a a n y a n g menggambarkan k o n d i s i s e k i t a r t e m p a t k e r j a .

    K o n d i s i l i n g k u n g a n p i s i k tempat k e r j a b e r p e n g a r u h t e r h a -

    d a p h a s i l k e r j a m a n u s i a ( S u t a l a k s a n a , d k k , 1 9 7 9 ) . M a n u s i a

    a k a n b e k e r j a d e n g a n b a i k d e n g a n h a s i l o p t i m a l b i l a d i t u n -

    j a n g k o n d i s i tempat k e r j a y a n g b a i k . S e b a l i k n y a m a n u s i a

    t i d a k a k a n b e k e r j a d e n g a n b a i k d e n g a n h a s i l o p t i m a l b i l a

  • t i d a k d i d u k u n g l i n g k u n g a n p i s i k tempat k e r j a y a n g b a i k .

    F a k t o r y a n g mempengaruh i t e r b e n t u k n y a s u a t u k o n d i s i

    l i n g k u n g a n p i s i k tempat k e r j a a d a l a h : t e m p e r a t u r , ke lem-

    b a b a n , s i r k u l a s i u d a r a , p e n c a h a y a a n , k e b i s i n g a n , g e t a r a n

    m e k a n i k d a n b a u - b a u a n . ( S u t a l a k s a n a , d k k , 1 9 7 9 ) .

    P e k e r j a y a n g b e k e r j a d i d a e r a h p a n a s a k a n b e r b e d a

    kemampuan b e r a d a p t a s i d e n g a n p e k e r j a y a n g b e r a d a d i

    d a e r a h d i n g i n a t a u s e d a n g . T i c h o u e r ( d a l a m S u t a l a k s a n a ,

    d k k , 1 9 7 9 ) , m e n y e l i d i k i p e n g a r u h t e m p e r a t u r t e r h a d a p

    p r o d u k t i v i t a s k e r j a p e n e n u n a n k a p a s , m e n y i m p u l k a n bahwa

    t i n g k a t p r o d u k s i p a l i n g t i n g g i d i c a p a i p a d a k o n d i s i

    t e m p e r a t u r 7 5 - 8 0 ' ~ (24-27OC). K e l e m b a b a n m e n u n j u k k a n

    b a n y a k n y a a i r y a n g t e r k a n d u n g d a l a m u d a r a . Ke lembaban

    s a n g a t d i p e n g a r u h i o l e h t e m p e r a t u r u d a r a , k e c e p a t a n

    b e r g e r a k u d a r a d a n r a d i a s i p a n a s d a n s e k a l i g u s mempenga-

    r u h i k e a d a a n t u b u h m a n u s i a saat m e n e r i m a a t a u m e l e p a s k a n

    p a n a s ( S u t a l a k s a n a , d k k , 1 9 7 9 ) . U n t u k m e n j a g a agar u d a r a

    d i s e k i t a r tempat k e r j a t e t a p s e h a t c u k u p mengandung

    o k s i g e n p e r l u d i c i p t a k a n s i r k u l a s i u d a r a y a n g b a i k se-

    h i n g g a t e r j a d i p e r g a n t i a n y a n g l a n c a r a n t a r a u d a r a k o t o r

    d e n g a n u d a r a b e r s i h .

    D i d a l a m b e k e r j a k i t a s a n g a t membutuhkan p e n c a h a y a a n

    y a n g b a i k d a n t e r h i n d a r d a r i k e b i s i n g a n t e r u t a m a u n t u k

    m e n g e r j a k a n p e k e r j a a n y a n g memer lukan k e t e l i t i a n p e n g l i -

    h a t a n . P e n c a h a y a a n m e m p e n g a r u h i kemampuan m e l i h a t o b j e k

  • secara j e l a s , cepat d a n t e p a t , mata a k a n t e r g a n g g u b i l a

    m e l i h a t c a h a y a s i l a u a t a u s u r a m . K e b i s i n g a n t i m b u l a k i b a t

    b u n y i - b u n y i a n y a n g t i d a k d i k e h e n d a k i o l e h t e l i n g a , meru-

    s a k p e n d e n g a r a n d a n k e s a l a h a n k o m u n i k a s i . P e n d e n g a r a n

    a k a n t e r g a n g g u a p a b i l a t e l i n g a p e k e r j a s e l a l u m e n e r i m a

    k e b i s i - n g a n . ( S u t a l a k s a n a , d k k , 1979).

    T e m p a t k e r j a p e r l u t e r h i n d a r d a r i g e t a r a n d a n b a u -

    b a u a n . G e t a r a n t i m b u l a k i b a t g e r k a n y a n g t e r l a l u k e r a s

    d a r i m e s i n d a n a l a t - a l a t m e k a n i k y a n g s a m p a i k e t u b u h

    k i t a s aa t b e k e r j a . K o t o r a n i n i s a n g a t mengganggu k o n s e n -

    t r as i k e r j a , m e m p e r c e p a t d a t a n g n y a k e l e l a h a n d a n g a n g g u a n

    p e n g l i h a t a n , g e r a k a n o t o t d a n l a i n - l a i n . ( S u t a l a k s a n a ,

    d k k , 1979). Bau-bauan d i s e k i t a r tempat k e r j a d a p a t

    d i a n g g a p p e n c e m a r a n , k a r e n a b i s a mengganggu p e n c i u m a n d a n

    k o n s e n t r a s i b e k e r j a . B e g i t u j u g a w a r n a d i n d i n g p e n c a -

    h a y a a n d a n c a t m e s i n h a r u s y a n g m e n y e n a n g k a n p e n g l i h a t a n ,

    t i d a k m e r a n g s a n g p e n g l i h a t a n a t a u m e n y i l a u k a n .

    F . Kerangka Konseptual

    P r e s t a s i k e r j a p a d a d a s a r n y a p e r w u j u d a n d a r i a s p e k

    kemampuan k e r j a . P r e s t a s i k e r j a t e r g a n t u n g p a d a f a k t o r -

    f a k t o r l a t a r b e l a k a n g p e n d i d i k a n , p e n g a l a m a n k e r j a , u p a h

    d a n k o n d i s i l i n g k u n g a n p i s i k tempat k e r j a . P a r a p e k e r j a

    y a n g b e k e r j a p a d a p e r u s a h a a n i n d u s t r i d a n jasa s e k a r a n g

    a d a l a h p e k e r j a y a n g b e r a s a l d a r i s e k o l a h k e j u r u a n d a n

    s e k o l a h umum. O l e h k a r e n a i t u l a t a r b e l a k a n g p e n d i d i k a n ,

  • p e n g a l a m a n k e r j a , u p a h d a n k o n d i s i l i n g k u n g a n p i s i k

    t e m p a t k e r j a mempengaruh i p r e s t a s i k e r j a .

    P r e s t a s i k e r j a p a r a p e k e r j a d i p e n g a r u h i o l e h l a t a r

    b e l a k a n g p e n d i d i k a n , p e n g a l a m a n k e r j a , u p a h ( g a j i ) d a n

    k o n d i s i l i n g k u n g a n p i s i k t e m p a t k e r j a . L a t a r b e l a k a n g

    p e n d i d i k a n m e m p e n g a r u h i p r e s t a s i k e r j a k a r e n a u n t u k

    b e k e r j a memer lukan p e n d i d i k a n t e r t e n t u u n t u k m e m p e r o l e h

    k e t e r a m p i l a n k e r j a y a n g r e l e v a n . P e n g a l a m a n k e r j a mempen-

    g a r u h i p r e s t a s i k e r j a k a r e n a makin l a m a / s e r i n g m e l a k u k a n

    p e k e r j a a n a k a n d a p a t m e n i n g k a t k a n k u a l i t a s d a n k u a n t i t a s

    k e r j a . Upah ( g a j i ) mempengaruh i p res tas i k e r j a k a r e n a

    d e n g a n d e m i k i a n i m b a l a n y a n g c u k u p memadai a k a n membuat

    p e k e r j a s e m a k i n t e k u n , r a j i n d a n p r o d u k t i v d a l a m b e k e r j a .

    K o n d i s i 1 ingkunga .n p i s i k tempat k e r j a mempengaruh i pres-

    t a s i k e r j a k a r e n a k o n d i s i l i n g k u n g a n k e r j a y a n g b a i k a k a n

    menyenangkan , d a n a k a n membuat p e k e r j a l e b i h cermat d a n

    t e l i t i s e h i n g g a m e n g h a s i l k a n p e k e r j a a n y a n g b e r k u a l i t a s

    d a n b e r k u a n t i t a s b a i k .

    B e r d a s a r k a n k o n s e p p e m i k i r a n d i a t a s d a p a t d i k e m u k a

    k a n k e r a n g k a k o n s e p t u a l a n t a r m a s i n g - m a s i n g u b a h a n seper-

    t i p a d a Gambar 1.

  • Latar B e l a k a n g P e n d i d i k a n 14, I P e n g a l a m a n K e r j a

    Kerja Upah/Gaj i

    K o n d i s i L i n g k u n g a n P i s i k t e m p a t K e r j a 4"

    Gambar 1. K e r a n g k a K o n s e p t u a l Hubungan A n t a r Ubahan P e n e l i t i a n

  • B A B I11

    RANCANGAN PENELITIAN

    A . J e n i s P e n e l i t i a n

    P e n e 1 i t i a . n i n i merupaka.n p e n e l i t i a n e x p o s t f ac t0

    d e n g a n pendeka.ta.n k o r e l a . s i o n a 1 , a r t i n y a u b a h a n b e b a s y a n g

    d i t e l i t i t i d a . k d a p a t d i k e n d a l i k a n a t a u d i m a n i p u l a s i

    s e c a . r a l a n g s u n g o l e h p e n e l i t i . Menuru t A r i e f (1982)

    ubaha.n ya.ng d i t e l i t i t e l a h t e r j a d i s e c a r a a l a m i , a r t i n y a

    d a t a . d i k u m p u l k a n s e t e l a h semua k e j a d i a n b e r l a n g s u n g .

    P e n e l i t i a n k o r e l a s i o n a l i n i d imaksudkan u n t u k m e l i h a t

    sebera.pa. b e s a r hubunga.n a n t a r ubahan b e b a s d e n g a n uba.han

    t e r i k a t , s e h i n g g a . da .pa t d i k e t a h u i k u a t n y a hubungan a n t a r

    uba.llan t e r s e b u t .

    B . P o p u l a s i d a n Snmpel

    1. Populasi

    Sesua . i d e n g a n a r e a p e n e l i t i a n , maka y a n g m e n j a d i

    p u p u l a . s i p e n e 1 i t i a . n a d a l a h s e l u r u h p e k e r j a b e n g k e l p e k e r -

    j a a n logam p a d a b e r b a g a i i n d u s t r i d a n p e r u s a h a a n y a n g

    berada . d i Kodya P a d a n g . Menuru t c a t a t a n k a n t o r S t a t i s t i k

    P r o p i n s i S u m a t r a B a r a t (1989) bahwa t e r d a p a t 320 o r a n g

    p e k e r j a y a n g t e r s e b a r p a d a b e n g k e l i n d u s t r i logam d i

    Kodya P a d a n g , ya.ng m e l i p u t i p e k e r j a p a d a m e s i n b u b u t ,

    s k r a p , f r a . i s , b o r , g e r i n d a , g e r g a j i d a n k e r j a b a n g k u .

    MPIK UPT PihYUSl L ~ \ ~ ~ ; N \ I I ( \ P F A D A N G

  • 2. Sampel

    K e r l i n g e r ( 1986) menyataka .n s a m p e l a.da1a.h b a . g i a n

    d a r i p o p u l a s i y a n g d i a m b i l s e b a g a . i w a k i l ( r e p r e s e n t a s i )

    p o p u l a s i . Dalam p e n e l i t i a n i n i p e n e n t u k a n j u m l a h s a m p e l

    m i n i m a l d i l a k u k a n d e n g a n T a b e l M o r g a n . U n t u k p o p u l a s i

    320 o r a n g , maka d i p e r o l e h j u m l a h sampel s e b a n y a k 1 7 5

    o r a n g ( s e k i t a r 5 4 , 7 0 % d a r i jum1a.h p o p u l a s i ) s e b a g a . i m a n a

    d i s a j i k a n pada T a h e l 1.

    Tabel 1. Sebaran Populasi dan Sampel Penelitian

    Teknik pengambilan sampel dilakukan secara acak

    proposional. Dalam ha1 ini sampel diambil secara acak

    dengan memperhatikan jumlah pekerja menurut jenis mesin

    dan kelompok jenis pekerjaan. Hal ini dilakukan karena

    jumlah pekerja pada masing-masing perusahaan tidak sama.

    No

    1 2 3 4 5

    6

    7

    R

    Jenis Pekerjaan

    Pembubutan Penyekrapan Pengef raisan Pengeboran Penggerindaan alat Penggerindaan komponen Penggerga j ian denqan mesin Kerja bangku

    J u m l a h

    Jml. Populasi Pekerja

    74 23 18 59 52

    7

    46

    41

    Jumlah Sampel

    41 13 10 32 29

    3

    25

    22

    320 175

  • C. LJbahan dan Data Penelitian

    1. Ubahan Penel i t i a n

    Ubahan yang diteliti dalam penelitian ini terdiri

    dari dua macam, yaitu sebagai berikut :

    a. Ubahan Bebas

    Ubahan bebas adalah ubahan yang menyebabkan berva-

    riasinya prestasi kerja para pekerja bengkel pengerjaan

    logam dengan mesin. Sebagai ubahan bebas dalam penelitian

    ini adalah latar belakang pendidikan, pengalaman kerja,

    upah (gaji), dan kondisi lingkungan pisik tempat kerja.

    b. Ubahan Terikat

    Ubahan terikat dalam penelitian ini adalah prestasi

    kerja para pekerja bengkel pengerjaan logam.

    2 . Data P e n e l i t i a n

    Untuk menjaring data penelitian digunakan angket

    isian dan lembaran penilaian. Angket isian digunakan

    untuk mendapatkan data latar belakang pendidikan, penga-

    laman kerja; upah (gaji) dan kondisi lingkungan pisik

    tempat kerja. Sedangkan lembaran penilaian digunakan

    untuk mendapatkan data prestasi kerja yang diisi oleh

    atasan pekerja.

  • D. Instrumen Penelitian

    1 . Fengukuran F r e s t a s i h'erja

    Instrumen yang digunakan dalam pengukuran prestasi

    kerja adalah lembaran penilaian yaitu dengan melakukan

    pengamatan terhadap pekerja pada saat persiapan, pelaksa-

    naan dan akhir selesai bekerja. Adapun indikator penilai-

    an prestasi kerja adalah :

    a) Pengetahuan tentang teknik pengerjaan yaitu pengua-

    saan pengetahuan tentang ilmu dan metoda teknikdan

    penerapannya dalam situasi praktis.

    h) Kemampuan merancang prosedur kerja yaitu kemampuan

    merencanakan dan mempersiapkan pelasanaan kerja

    menurut urutan pengajaran.

    C ) Kemampuan mengorganisir pekerjaan yaitu kemampuan

    mengarahkan, mengkoordinir danmemadukan kegiatan

    persiapan pelaksanaan dan penyelesaian tugas -tugas

    peker jaan.

    d) Keterampilan bekerja, yitu kecakapan dan kemahiran

    hekerja dalam melaksanakan tugas-tugas menurut renca-

    na, prosedur dan urutan pekerjaan.

    e ) Kesungguhan bekerja yaitu usaha (inisiatif) pekerja

    dalam memulai, melaksanakan, menyelesaikan dan me-

    ngatasi masalah (kesulitan) kerja.

    f ) Konsistensi yaitu kemantapan dalam bekerja tanpa

    dihuru wak tu, tergesa-gesa atau terlalu santai.

  • g) Kreativitas yaitu kemampuan mencari dan menciptakan

    gagasan yang lebih praktis dan lebih efesien dalam

    mengerjakan dan menyelesaikan tugas-tugas pengerjaan.

    h) Kecepatan kerja yaitu berapa lama waktu untuk melaku-

    kan setiap unit tugas pengerjaan pemeliharaan.

    i) Pemeliharaan dan keselamatan.kerja yaitu penerpan

    aturan-atr~ran keselamatan dalam bekerja baik terhadap

    mesin peralatan, tempat kerja dan pekerja.

    Masing-masing indikator menjadi satu butir penilaian

    yang berkisar antara luar biasa, sangat baik, baik,

    cukup, kurang dan buruk (jelek). Luar biasa (istimewa)

    diberi nilai enam (61 , sangat baik diberi lima (51, nilai

    baik diberi empat (4), nilai cukup diberi tiga (31, nilai

    kurang diberi ( Z ) , dan nilai buruk diberi nilai satu (1).

    Dari sembilan indikator atau (butir) penilaian prestassi

    kerja maka nilai tertinqgi memperoleh skor 54 dan skor

    terendah 9. Pengisian lembaran penilaian dilakukan oleh

    atasan langsung pekerja.

    2. Fengr.lk~lran L a t a r Relakang P e n d i d i k a n , Pengalaman K e r j a

    dan 1-lpah.

    Mengukur latar belakang pendidikan, pengalaman kerja

    dan upah tnenggunakan lembaran isian data. Data isian yang

    diperoleh tergantung pada pertanyaan yang diajukan.

    Diukur dengan skala interval dan dikelompokkan sesuai

    dengan indiktornya.

  • a. Latar Belakang Pendidikan

    1) I.jazah pendidikan tertinggi

    SD ni lainya 1 SMP nilainya 2 ST nilainya 3 SMA nilainya 4 STM ni lainya 5

    2) Latihan yang berkaitan dengan tugas pekerjaan

    1 - 2 bulan nilainya 4 3 - 4 bulan nilainya 6 5 - 6 bulan nilainya 8 7 - 8 bulan nilainya 10 Tidak pernah 0 bulan nilainya 0

    3) Magang yang berkaitan dengan tugas pekerjaan

    Selama/akhir pendidikan 0 - 1 bulan nilainya 4 Setelah pendidikan 2 - 3 bulan nilainya 6 Setelah pendidikan 6 - 8 bulan nilainya 10 Tidak pernah 0 bulan nilainya 0

    b. Pengalaman kerja yang berkaitan dengan pekerjaan.

    Lama bekerj a

    1 - 3 tahun nilainya 1 4 - 6 tahun nilainya 2 7 - 9 tahun nilainya 3 10 - 12 tahun nilainya 4 14 - 15 tahun nilainya 5 16 tahun keatas nilainya 6

    c. Upah (gaji) Gaji yang diterima 1 bl

    100-200 ribu nilainya 1 200-300 ribu nilainya 2 301-400 ribu nilainya 3 401-500 ribu nilainya 4 501-600 ribu nilainya 5 601-700 ribu nilainya 6

  • 3. P e n g ~ l k u r a n K o n d i s i L i ngkungan P i s i k Tempa t k'er j -a

    Instrumen yang digunakan untuk mengukur kondisi

    ljngkungan pisik tempat kerja menggunakan lembaran

    kuesinner. Indikatornya adalah temperatur ruang kerja,

    kondisi kelernbaban udara, kondisi sirkuasi udara, kondisi

    cahaya, kondisi kebisingan, kondisi getaran mekanis,

    kondisi hau-bauan dan kondisi warna, kebersihan, pengatu-

    ran ruang dan pemeliharaan dan keselamatan. Kondisi

    lingkungan kerja dapat dikelompokan sebagai berikut :

    (a). Kondisi temperatur Ruang Kerja :

    Normal /sejuk nilainya 5 Sedang nilainya 4 Agak panas/dingin nilainya 3 Panas/dinqin nilainya 2 Sangat panas/dingin nilainya 1

    ( b ) . Kondisi kelernbaban udara pada ruang kerja.

    Normal/sedang ni 1 ainya 5 Kering nilainya 4 Sangat kerinq ni 1 ainya 3 Lembab nilainya 2 Rasah nilainya 1

    (c). Kondisi sirkulasi udara diruang kerja

    Sangat 1 ancar nilainya 5 Lancar nilainya 4 Agak tertahan nilainya 3 Tertahan ni 1 ainya 2 Pengab (sangat tak lancar nilainya 1

    (dl. Kondisj cahaya diruang kerja

    Sanqa t. terang Terang Sedanq Redup Eel ap

    nilainya 5 nilainya 4 nilainya 3 ni 1 ainya 2 nilainya 1

  • (e). Kondisi kebiasaan pada ruang kerja

    Sun y i Tenang Ber i s i . k Ri but Hiruk pikuk

    nilainya ni lainya ni 1 ainya nilainya nilainya

    ( f ) . Kondisi getaran mekanis diruang kerja

    Goncang Bergetar Rgak hergetar Stabi 1 Diam

    (9). Kondisi bau ruang kerja

    Tengi k Menyenga t Merangsang Sedap Sanga t sedap

    nilainya nilainya nilainya nilainya nilainya

    ni lainya ni lainya ni lainya nilainya nilainya

    (h). Kondisi warna pada ruang kerja

    Lernbut/sangat menyenangkan nilainya 5 Menyenangkan nilainya 4 Agak silarl ni lainya 3 Si 1 au nilainya 2 Kontras/sangat menyilaukan nilainya 1

    E. U j i Caha Instrumen

    Instrumen yang akan digunakan untuk menjaring data

    penelitian terlebih dahulu harus diuji coba. Uji coba

    dimaksudkan untuk mengetahui apakah instrumen penelitian

    memiliki validitas clan reliabilitas. (Jamaludin Ancok,

    1987,131. Uji validitas dimaksudkan untuk melihat sejauh

    mana sustu instrumen dapat menqukur apa yang hendak di-

    ukur. Menurut Messick yang dikutip Kumaidi (1994, h.30)

  • 'mengungkapkan bahwa : V a l j . d j . t a s s u a t u i n s t r u m e n b u k a n l a h

    m a s a l a h a d a a t a u t. iclaknya b u k t i , t e t a p i m a s a l a h d e r a j a t

    k e s a h j . han k e s j inpu 1 arl yanq d i bua t pernakai h a s i l p e n g u k u r a n

    t e r h a d a p kepu t u s a n y a n g d i p u t u s k a n . O l e h s e b a b i t u d a l a m

    p r o s e s m e r n v a l i d a s i s u a t u i n s t r u m e n p e r l u d i d u k u n y o l e h

    b u k t i d a n i n f o r m a s i y a n q r e l e v a n ( K u m a i d i , 1994,301.

    U j l v a l j d i t a s j ~ ~ s t r u r n e n clalam p e n e l i t i a n i n i . dilak1.1-

    kan d e n q a n d u a c a r d y a i t u : V a l i d i t a s isi darl V a l i d i t l a s

    K o n s t r u k . V a l i d . i t a r ; isi t e r h a d a p i n s t r u m e n d a l a m p e n e l i -

    t i arl i n i d e n g a n m e ~ ~ g g ~ ~ n n k ; r n " R a t i o n a l Judgemeh t " , y a i t c ~

    a p a k a h bu t i r - b u t i r inst rumen t e l a h menggambarkan . i . n d i k a -

    tor d a r i u b a h a n y a n g d i rnaksud . C a r a n y a a d a l a h d e n g a n

    menyusun b i - u k i r i n s t rumen b e r d a s a r k a n i n d i k a tor -

    i n d i k a t o r y a n q t e l a h d i t e n t - u k a n s e s u a i d e n g a n m a s i n g -

    m a s i n g u b a h a n p c n e l i t i a n . Hal i n i d i l a k u k a n m e n g i n g a t

    v a l i d i t a s isi t i d a k d a p a t d i n y a t a k a n d a l a m b e n t u k a n g k a ,

    s e h i n g g a p e n q e s a h a n v a l i d i t a s n y a . d i d a s a r k a n a t a s p e r t i r n -

    banQan y a n g r a s i a n a l . ( G r i e f , 1982).

    . L l j i v a l i d j t a s k o n s t r u k rnengarah p a d a se jaul .1 mana

    i n s t r u r n e r ~ ' mengl.lkur s i f a t b a n g u n a n p e n g e r t i a n a t a u kon-

    s t r u k t e r t e n t u ( G r i e f , 19821. U j i v a l i d i t a s k o n s t r u k i n i

    d i l a k ~ ~ l c a n t e r h a d a p s e l u r u h i n s t r u m e n menggunakan a n a l i s i s

    f a k t u r d a r i NCSS. : I

    Un t u k menguj i r e 1 i a b i 1 i t a s m a s i n g - m a s i n g i n s t r u m e n

    d i y u n a I < a n .formt.~la Icoef i . s i . en "alpha". U j i r e 1 i a b i l i t a s

    j .ns t rumen d i 1 akl-~karl d e n g a n rne r~gh i t u n g k o e f i s i e n re1 i a b i 1 i-

  • tias s e t i a - p f a k t o r . Kemudian d i l n n j u t k a n d e n g a n m e n g h i t u n g

    k o e f e s i e n r e l i a b i l . i t a s g a b u n g a n d a r i s e l u r u h f a k t o r p n d a

    s e t . i a p u b a h a n . Dalam ha.1 i n i b u t i r - h u t i r y a n g r e l i a b e l

    y a n g a k a n d i a m b i l u n t u k d i a n a l i s i s l e b i h l a n j u t . K r i t e r i a

    y a n g d i g u n a k a n u n t u k m e n e t a p k a n r e l i a b i l t a s i n s t r u m e n

    a d a l a h j i ka . k o e f i s i e n r e l i a b i l i t a s b e s a r a t a u sama d e n g a n

    0 , 5 ( G a y , 1 9 8 0 ) .

    Hasil u j i v a l i d i t a s d a n r e l i a b i l i t a s i n s t r u m e n

    ada1a .h s e b a g a i b e r i k u t . P e r h i t u n g a n u j i v a l i d i t a s kon- s t r a k d i l a k u k a n d e n g a n menggunakan p r o g r a m NCSS. U n t u k

    s a m p a i p a d a k e s i m p u l a n i n t e r p r e s t a s i g u n a m e n e n t u k a n

    a p a k a h b u t i r i n s t r u m e n g u g u r a t a u t i d a k d a p a t d i l a k u k a n

    d e n g a n mengada.kan r o t a s i t e r h a d a p f a k t o r - f a k t o r d e n g a n

    menggunakan m e t o d e o r t o g o n a l , d i d a p a t m u a t a n f a k t o r

    ( F a c t o r Load . i n g 1 d a n h a r g a k o m u n a l i t a s v a r i a n (Common

    f a c t o r v a r i a n c e ) .

    U n t u k m e n e t a p k a n a p a k a h s u a t u b u t i r g u g u r a t a u t i d a k

    d i l a k u k a n l a n g k a h sebagai b e r i k u t :

    a ) . M e l i h a t k o r e l a s i a n t a r b u t i r d e n g a n m u a t a n f a k t o r ,

    m u a t a n f a k t o r y a n g k e c i l a t a u sama clengan 0 , 3 0 d i n y a -

    t aka ] - I g u g u r . ( K i m d a n M u l l e r , 1 9 7 8 , 7 0 ) .

    h ) . K r i t e r i a y a n g d i g u n a k a n u n t u k m e n e t a p k a n r e l i a b i l i t a s

    i n s t r u m e n a d a l a h b e r d a s a r k a n h a r g a k o e f e s i e n r e l i a b i -

    l i t a s , j i k a b e s a r a t a u sama d e n g a n 0 , 5 mempunyai

    r e l i a . b i l i t a s y a n g t i n g g i . ( G a y , 1 9 8 0 , 1 9 2 ) .

  • H a s i l a . n a . l i s i s u j i v a 1 i d i t a . s t e r h a d a p uba.han p res ta -

    s i k e r j a . , l a t a r b e l a k a n g p e n d i d i k a n , p e n g a l a m a n k e r j a d a n

    k o n d i s i . l i n g k u n g a n p i s i k t e m p a t k e r j a m e n u n j u k k a n bahwa

    semua b u t i r mernpunyai m u a t a n f a k t o r b e s a r ( > ) d a r i 0,3,

    berarti s e l u r u h b u t i r d a p a t d i i n t e r p r e s t a s i k a n , k a r e n a

    m e m i l i k i h a r g a v a i d i t a s y a n g t i n g g i . D a r i h a s i l u j i c o b a

    un tuk . uba.han-ubaha-n d i a t a s , semua b u t i r mempunyai m u a t a n

    f a k t o r l r b i h b e s a r d a r i 0 , 3 0 ( l i h a t L a m p i r a n 2 ) , b e r a r t i

    s e l u r u h b u t i r da.pa.t d i i n t e r p r e t a s i k a n , k a r e n a m e m i l i k i

    v a l i d i t a s ya.ng t i n g g i .

    H a s i l a . n a . l i s i s r e l i a b i l i t a s i n s t r u m e n u b a h a n pres ta-

    s i kerja, l a t a r b e l a k a n g p e n d i d i k a n , p e n g a l a m a n k e r j a d a n

    k o n d i s i 1 i n g k u n g a n p i s i k tempat k e r j a d a p a t d i l i h a t

    s e p e r t i 'l'a.bel 2 b e r i k u t , i n i :

    Tabel 2 . Ringkasan Hasil Uji Reliabilitas Instrumen

    Dari Tabel 2 diperoleh harga koefesien re1 iabi litas

    instrumen lebih besar dari 0,50. Artinya instrumen terse-

    but mempunyai reliabilitas yang tinggi untuk digunakan.

    Harga Koef eien Reliabi litas

    0,72

    0,57 0,62 0,59

    No

    1 2

    3 4

    U b a h a n

    Prestasi Kerja Latar belakang Pendidikan Latihan dan Magang Pengalaman K e r j a Kondisi Lingkungan Pisik Tempa t K e r j a

  • F. Teknik Analisis D a t a

    Pengolahan data menggunakan teknik analisis deskrip-

    tif dan teknik analisis infrensial. Teknik analisi des-

    kriptif diqunakan untuk mendeskripsikan data latar bela-

    kang pendidikan, pengalaman kerja, penghasilan, kondisi

    lingkungan pisik tempat kerja dan prestasi kerja.

    Untuk mengolah data dan menguji hipotesis penelitian

    menqgunaan statistik infrensial, yaitu teknik analisis

    korelasi productmoment, analisis korelasi parsial dan uji

    regresi ganda.

  • B A B I V

    H A S I L A N A L I S I S DAN PEMBAHASAN

    A . D e s k r i p s i Data

    P a d a p e n j e l a s a n b e r i k u t i n i a k a n d i j e l a s k a n b e b e r a p a

    d a t a p e n e l i t i a n d a r i u b a h a n p e n e l i t i a n y a k n i ; P r e s t a s i

    k e r j a , L a t a r b e l a k a n g p e n d i d i k a n , Upah ( g a j i ) ; d a n Kon-

    d i s i l i n g k u n g a n p i s i k tempat k e r j a para p e k e r j a p e n g e r -

    j a a n l o g a m . Data - d a t a t e r s e b u t m e l i - p u t i mean ( x ) d a n

    s t a n d a r d e v i a s i (SD) d a r i s e t i a p u b a h a n p e n e l i t i a n .

    Dari h a s i l a n a l i s i s d a t a p a d a t a b e l 3 . b e r i k u t i n i

    d i t e m u k a n h a r g a mean d a n s t a n d a r d e v i a s i m a s i n g u b a h a n

    p e n e l i t i a n .

    Tabel 3. Ringkasan Statistik Deskriptif Mean dan Standar Deviasi

    Berdasarkan harga mean dan stadar deviasi diatas

    dapat dilihat kecendrungannya ; yaitu dengan membanding-

    kan data observasi dengan harga mean ideal. Tabel 4.

    berikut dapat dijelaskan perbandingan harga mean dan

    No

    1 2

    3 4 5

    Ubahan Penelitian

    Prestasi kerja Latar belakanq pen- didikan, latihan dan -gang Pengalaman kerja Upah Kondisi lingkungan pisik tempat kerja

    Mean

    40,9314 3,4743

    2,1657 2,4 41,2914

    Standar deviasi

    5,5704 1,4693

    0,8516 0,9097 4,6807

  • s t a n d a r d e v i e s i o b s e r v a s i deng8.n harga mean d a n s t a n d a r

    d e v i a s i i d e a l .

    Tabel 4. Rinqkasan S t a t i s t i k Deskript if Perbandingan Mean dan Standar Deviasi Observassi dengan Mean dan Standar Deviasi Ideal .

    B e r d a s a r k a n h a r g a mean d i a t a s , t e r l i h a t bahwa ;

    Harga mean o b s e r v a s i d a n mean i d e a l p r e s t a s i k e r j a a d a l a h

    40,93 d a n 31,50, maka h a r g a M > M i . Dengan d e m i k i a n bahwa

    p r e s t a s i k e r j a p a r a p e k e r j a b e n g k e l p e n g e r j a a n logam

    c e n d r u n g t i n g g i . H a r g a mean o b s e r v a s i d a n mean i d e a l

    l a t a r b e l a k a n g p e n d i d i k a n a d a l a h 3,4743 d a n 17,00, maka

    M < M i . Dengan d e m i k i a n d a p a t d i k a t a k a n bahwa l a t a r b e l a -

    kang p e n d i d i k a n p e k e r j a b e n g k e l p e n g e r j a a n logam c e n d r u n g

    r e n d a h . H a r g a mean o b s e r v a s i d a n mean i d e a l penga laman

    k e r j a a d a l a h 2,1657 d a n 4,50, maka M < M i . Dengan d e m i k i a n

    d a p a t d i k a t a k a n bahwa p e n g a l a m a n k e r j a p e n g e r j a a n logam

    c e n d r u n g k u r a n g . H a r g a mean o b s e r v a s i d a n mean i d e a l

    u p a h / g a j i p e k e r j a b e n g k e l p e n g e r j a a n logam a d a l a h 2,4 d a n

    3,5, maka M < M i . Dengan d e m i k i a n d a p a t d i k a t a k a n bahwa

    No

    1 2

    3 4 5

    Ubahan P m e l i t i a n

    P r e s t a s i ke r j a Latar belakang pen- d i d i kan Pengalaman Kerja Upah Kondisi lingkungan p i s ik tempat k e r j a

    K e t

    M > M i M < M i

    M < M i M < M i M > M i

    M e a n

    Observasi M

    40,93 3,4743

    2,1657

    2,4 41,29

    Idea 1 M i

    31,50 17,OO

    4,50 3,50

    s , O O

  • upah/gaj i pekerja bengkel pengerjaan logam adalah cen-

    drung agak rendah, yaitu sekitar R p 240.000,- perbulan

    (kurang lebih Rp 6.000,- perhari). Harga mean observasi

    dan mean ideal kondisi ling