basita paribasa

46
ý , sÙsÓí sÓ¡

Transcript of basita paribasa

Page 1: basita paribasa

ý , sÙsÓísÓ¡

Page 2: basita paribasa

Pesengan Kelompok :

Ni Kadek Desi Ayani (09) Ni Ketut Dinda Windariati (11) Ni Putu Restu Dwi Krisnanda C. (21) IGusti Ayu Sri Mahayoni

(23)

Page 3: basita paribasa

UNTENG PRESENTASI

Page 4: basita paribasa

Bhasita paribasa inggih punika basa

rinengga, basa rerasmen wiadin panglengut basa. Punika keanggen sajeroning mabebaosan kalih magegonjakan, sajeroning basa pakraman wiadin basa pasawitrayan. Bhasita paribasa puniki wenten kaitan ipun ring kasusastraan sane sampun lumbrah (ketah) ring Negara krama, sane mawangun tembang wiadin gancaran.

Page 5: basita paribasa

Sane ngeranjing Bhasita Paribasa, inggih punika:

1. Sesonggan (Pepatah)2. Sesenggakan (Ibarat)3. Wewangsalan (Tamsil)4. Peparikan (Pantun)5. Sloka (Bidal)6. Bladbadan (Metafora)7. Sesawangan

(Perumpamaan)8. Pepindan9. Cecimpedan (Teka-teki)

10. Cecangkriman (Syair teka-teki)

11. Cecangkitan (Olok-olokan)12. Raos Ngempelin13. Sesimbingan (Sindiran)14. Sesemon (Sindiran Halus)15. Sipta (Alamat)16. Sesapan17. Tetingkesan (Litotes)18. Sesawen

Page 6: basita paribasa

1. SESONGGAN (PEPATAH)Sesonggan wit ipun saking kruna

dwipurwa “sesanggan”, linggan ipun “sangga”, tegesipun tatakin. Kruna sangga, polih pengiring “an”, dados sanggaan, tur kasandiang dados sanggan raris kadwipurwayang dados sasanggan, artin ipun napi-napi sane keni kasangga. Sesonggan puniki sakadi pelambang kahanan kalih polah jadma, sane kaimbangang ring kahanan kalih polah barang wiadin buron.

Page 7: basita paribasa

Conto Sesonggan taler penjelasan ipun

"bedug pengorengan". Pengorengan punika wantah wangun utawi kawentenan ipun sakadi punika bedug, meweh antuk ngelegang mangda asah. Dados ipun suksmannyane : kaucapang ring anak sane kalintang bengkung tur sigug, nenten dados ajahin.

Page 8: basita paribasa

Ring sor puniki wenten conto sesonggan, luir ipun :

• Taluh apit batu. Suksmannyane : kaucapang ring anake sane magenah ring genahe sane sukil/keweh, singsal agulikan pacang nemu baya.• Abias pasih. Suksmannyane : nenten keni utawi

nenten sida antuk ngawilangin katahipun biase ring pasih.• Blakas mangan di pisaga. Suksmannyane : sakadi

anake maduwe painak muani siteng tur anteng, sakewanten ipun magenah ring pisaga.• Ngentungan uyah ke pasih. Suksmannyane :

kaucapang ring anake sane mapi-mapi ngicenin barang utawi artha ring anak sane sampun sugih.

Page 9: basita paribasa

2. SASENGGAKAN (IBARAT)Sasenggakan puniki pateh sakadi ibarat, ring bahasa

Indonesia. Sasenggakan, linggaipun "Senggak", artinipun "Singguk" utawi "Sentil" antuk raos. Senggak polih pangiring "an" dados senggakan, kadwipurwayang dados "Sasenggakan". Sasenggakan puniki sakadi palambang utawi sasimbing indik kahanan kalih polah janma sane kaimbangan ring kahanan kalih polah buron utawi barang.

Sasenggakan puniki taler sakadi sesonggan, kewanten binanipun sasenggakan puniki satata kariinin antuk kruna "Buka", tur wenten sane sakadi sampiran ipun. Lengkarane sane riinan dados giing (sampiran), sane apalet pungkuran dados katerangan polah wiadin kahanan, raris kalanturang antuk suksemanipun.

Page 10: basita paribasa

Puniki wenten makudang-kudang imba utawi conto sasenggakan luiripun :

•Buka bantene, masorohan; suksemanipun : sakadi anake sane madue perusahaan, wantah ngutamayang panyamaanipune kewanten makarya irika.•Buka bangken gajahe, joh-joh mabo; suksemanipu :

sakadi anake sane mapangkat ageng utawi anak sane sugih, yening katiben antuk sengkala, ortinipune maideh-idehan rauh ka jaba kuta.•Buka batun buluane, nglintik tuah abesik;

suksemanipun : kaucapang ring anake sane nenten madue nyama wiadin timpal, wantah ipun padidian.

Page 11: basita paribasa

3. WEWANGSALAN (TAMSIL)Wewangsalan puniki pateh sakadi tamsil ring Bahasa

Indonesia. Wewangsalan kruna lingganipun "wangsal" sane artinipun "lampah", polih pangiring "an" dados "wangsalan", kaduipurwayang dados "wewangsalan", artinipun lelampahan saparipolah kalih kahanan janma, sakadi sasimbing sane sada pedas suksmanipun.

Wewangsalan puniki kawangun antuk lengkara kalih palet utawi carik. Lengkara sane pinih riin inggih punika "sampiran", ring sampiran puniki daging ipun kayun sang sane ngucap. Lengkarane sane pungkuran punika daging sajati, sane nerangan suksmanipun tur mawirama kalih mapurwakanti (bersajak). Wenten taler sane nenten ngucapang lengkarane pungkuran, antuk kasengguh sami anake sampun ngerti ring suksmanipun.

Page 12: basita paribasa

Ring sor puniki wenten makudang-kudang wewangsalan luiripun :

Asep menyan majagau, suksmanipun = nakep lenggar aji kau

Ada tengeh masui kaput, suksmanipun = ada keneh mamunyi takut

Bakat kocok misi isen, suksmanipun = awak bocok tuara ngasen

Page 13: basita paribasa

4. PEPARIKAN (PANTUN)Peparikan pateh sakadi Wewangsalan, kewanten

binanipun wewangsalan punika wantah kalih palet (carik), yening peparikan kawangun antuk petang palet dados apada (satu bait), taler mawirama miwah mapurwakanti. Peparikan puniki pateh sakadi "madah" ring kasusastraan Indonesia. Peparikan puniki taler sakadi sasimbing indik kahanan kalih polah jadma.

Peparikan taler kawangun antuk lengkara petang carik dados apada (satu bait). Lengkarane sane riinan kalih carik dados "sampiran", lengkarane pungkuran sane kalih carik dados arti sejatine, saha mawirama purwakanti, (a-b, a-b). Purwakanti punika wenten tatiga, luiripun: Purwakanti sastra, Purwakanti basa, Purwakanti suara.

Page 14: basita paribasa

a. Purwakanti sastra

Doyan liang ngandong kanji (a)depang tiang ngaba pitu (b)yan tiang ngelong janji (a)apang tiang kena tantu. (b)Aksara "ji" ring kruna "kanji", makanti ring "ji" ring kuna "janji".Aksara "tu" ring kruna "pitu", makanti ring "tu" ring kruna "tantu".

Page 15: basita paribasa

b. Purwakanti basa

Meli gabus duang kranjanglamben bodag sing ngenyakinyadin bagus mata kranjangenyen kodag mangenyakin.Mata "kranjang" makanti ring kruna duang "kranjang".kodag "ngenyakin" makan ti ring kruna sing "ngenyakin".

Page 16: basita paribasa

c. Purwakanti suara

Dengdenge kurma luajaene ditu plapahinadeng-adeng magama tuagaene malu plajahin.Suara "a" ring kruna "tua", mapurwakanti ring "a" ring kruna "lua"suara "in" ring kruna "plajahin", mapurwakanti ring "in" ring kruna "plajahin".

Page 17: basita paribasa

5. SLOKA

Sloka yening ring Bahasa Indonesia pateh sekadi "Bidal". Sloka puniki masaih ring sesonggan, kantun ilid artinipun. Kewanten binanipun, sloka puniki ngengge lengkara; Buka slokane,......., Buka slokane gumine,......., Kadi slokan jagate,........,

Page 18: basita paribasa

Ring sor puniki wenten conto sloka, luir ipun :

"Buka slokane, adeng buin sepita, suksmanipun : kaucapang ring anake sane kalintang plapan (tangar) ngraos lan melaksana.

"Buka slokan gumine, nundunin macan turu, suksmanipun : sakadi anake sane nantangin musuh sane sampun nengil.

Buka slokane, aji keteng mudah, aji dadua mael, suksmanipun : kaucapang ring anake sane neten uning ngajinin pitresnan kalih paweweh anak lianan (timpal).

Page 19: basita paribasa

6. BEBLADBADAN (METAFORA)Bebladbadan kruna lingganipun "babad"

artinipun tutur jati sane sampun kalampahan riin. Bebladbadan punika polih seselan "el", pangiring "an" lan kaduipurwayang dados bebladbadan sane mateges kruna bebasan, kaanggen papiringan, saha madue purwakanti (bersajak). Bebladbadan puniki kawangun antuk lengkara utawi kruna tigang palet. Krunane sane pinih riin apalet dados "giing" utawi "bantang", krunane sane kaping kalih apalet, "arti sujati (bebasanipun)", sakadi sampiran, sane ngawangun purwakanti (sajak), krunane sane kaping tiga "arti paribasa", wiadin suksmanipun

Page 20: basita paribasa

Ring sor puniki wenten conto, bebladbadan luir ipun :Giing (bantang) : majempong bebek,Arti sujati (bebasanipun) : jambul,Arti paribasa : ngambul.

Dadosne kecap "mbul" ring kruna "jambul", mapurwakanti ring kecap "mbul" ring kruna "ngambul".

Page 21: basita paribasa

Ring sor puniki wenten makudang-kudang conto bebladbadan , luiripine :

Ketimun pait = paya, arti paribasane = semaya

Wayang gadang = Kresna, arti paribasane = tresna

Macarang Uga = sambilan, arti paribasane = masambilan

Makunyit di alas = temu, arti paribasane = katemu

Page 22: basita paribasa

7. SESAWANGAN (PERUMPAMAAN)

Sesawangan puniki ring Bahasa Indonesia pateh sekadi perumpamaan.Sesawangan, lingganipun "sawang", artinipun : mirib. Kruna sawang polih pangiring "an", dados sesawangan, raris kadwipurwayang dados "sesawangan", tegesipun: punapa-punapi sane kacingak, raris karasayang ring kayun, mirib sakadi solah kalih kahanan janma (mapawongan).

Page 23: basita paribasa

Ring sor puniki wantah conto-conto sesawangan, luire : Buka bulane kalemahan, suksmanipun :

kembang lemlenm. Kadi tunjung tan pawarih, suksmanipun :

layu dudus. Luir nyuh gading kembar, suksmanipun :

susune sane nyangkil putih gading. Kadi sulur tempuh angin; sulur = entikan bun;

sesawangan bangkiang sane lemuh magelohan.

Page 24: basita paribasa

8. PAPINDANPapindan tegesipun: gegambaran buka, wiadin

yan bandingan pateh mirib teken...., upami: papindan kedis, tegesipun: wangun gambaran mirib kedis. Mapinda sedih, tegesipun: mirib buka anake sedih. Sane dados pepindan, punika kruna aran sane polih anusuara. Papindan punika pateh sakadi Sesawangan, kewanten binanipun papindan kruna punika polih "anu suara", yening sesawangan karahini antuk kruna: buka, kadi, luir, waluya kadi upami:Papindan: Alise medon intara.Sesawangan: Alise buka (kadi, luir) don intaran.

Page 25: basita paribasa

Ring sor puniki wantah conto-conto papindan, luire

Boke membotan blayag, tegesipun: rambutne maombak-ombakan.

Betekan batise meling padi, tegesipun: sekadi beling padi.

Cokore mudak sinungsang, tegesipun: sakadi bungan pudake sungsang.

Cecapingane nyaling kdang, tegesipun: mirib caling kidang.

Page 26: basita paribasa

9. CACIMPEDAN (TEKA-TEKI)

Cacimpedan ring Bahasa Indonesia nika pateh sekadi "Teka-Teki". Cacimpedan puniki anggen pangulir budi, rikala magagonjakan utawi macanda. Kruna cecimpedan linggaipun: "cimped", artinipun: bade (takeh), polih pangiring "an", dados: cimpedan, raris kaduipurwayang, dados: "cacimpedan", artinipun: bade-badean. Cacimpedan puniki sampun ketah utawi lumrah, kariinin antuk lengkara pitaken: Apake......?

Page 27: basita paribasa

Ring sor puniki wantah imba utawi conto-conto cacimpedan.

a. Apake anak cerik matapel?

b. Anak satak maka satak matlusuk?

c. Anak satak makasatak maudeng putih?

d. Apa anak cerik maid cacing?

e. Apa anak cerik maid enceh?

Pasaur / arti:f. Blaukg. Iga-igah. Bungan ambengani. Jaum misi benangj. Caratan

Page 28: basita paribasa

10. CECANGKRIMAN (SYAIR TEKA-TEKI)

Cecangkriman inggih punika cacimpedan sane mabentuk lagu utawi tembang. Biasane ngangge tembang madya utawi pupuh. Umumne ngangge Pupuh Pucung.

Page 29: basita paribasa

Conto utawi imba Cecangkriman:

1.Bapa Pucung,

Indeng-indeng di alas

agung,

Panake koryak-koryak,

Di kayune ya padingkrik,

Basang pelung,

Tendase majajambulan.

2. Berag landung,

Ngelah panak cenik liu,

Memene slelegang,

Panak ne jekjek enjekin,

Menek tuun,

Mememne gelut

gisiang.

Page 30: basita paribasa

Cecangkitan puniki lengkara sane nginter artinipun. Katahipun cecangkitan puniki, kaucapang rikala magegonjakan. Ring asapunapine wenten taler anggena melog-melog timpal.

11. CECANGKITAN (OLOK-OLOKAN)

Page 31: basita paribasa

Tain cicing dengdeng goreng jaen, tegesipun: 1. Yening dengdenge gorreng sinah jaen, 2. Yening tain cicinge sinah nenten dados goreng.

Padange tusing dadi arit, tegesipun: 1. Padange sinah nenten sida dados arit, 2. Yening padange abas antuk arit janten dados.

Anake negen tumbak tusing dadi, tegesipun: 1. Yening anake rikala negen napi-napi raris tumbak, janten nenten dados, 2. Kewanten yening anak makta tumbak tegena punika dados.

Puniki conto cecangkitan :

Page 32: basita paribasa

Raos ngempelin, punika kruna sane dempet, tegesipun: kruna sane asiki maarti kakalih, sane asiki maarti sejati, sane asiki artinipun ngintar. Raos ngempelin puniki pateh sekadi cecangkitan, binanipun wantah akidik, kewanten suksmanipun pateh. Raos ngempelin wantah mangge rikala magagonjakan kewanten.

12. RAOS NGEMPELIN

Page 33: basita paribasa

Puniki wenten makudang-kudang raos ngempelin:

Benang kamene, jaka di pangkunge, tegesipun: 1. Kamen antuk benang, jaka mentik di pangkunge, 2. Benang kamene, ajaka di pangkunge.

Lamun payu motonan, beli nyelingin, tegesipun: 1. Nyelengin = lakar maan celeng, 2. Nyelengin = ningalin sambilang nyeleng.

Yang nguangun arja, tiang ngaluhin, tegesipun: 1. Dadi galuh, 2. Ngaluhin + juru aluh (nongos).

Page 34: basita paribasa

13. SASIMBING (SINDIRAN)Sasimbing puniki kruna papiringan sane pedes

suksmanipun, makardi sang kasimbing jengah wiadin sebet, riantuk ngrasa ring dewek katiban sasimbing punika. Sasimbing puniki sering kaucapang ring ajeng sang kasimbingin, ngangge kruna paimbangan sane sada silib artinipun, indik kahanan, rupa kalih laksanan jadma, barang kalih buron. Sasimbing puniki ngangge kruna nungkalik, upami : belog kaucapang ririh, lekig utawi kiul kaucapang anteng. Wenten makudang-kudang sasimbing sane mawangun gancaran miwah tembang upami : "Kadang tan tinolihin", tegesipun : Anake sane ngutamayang dewek ipune kewanten, nenten nglinguang nyama braya.

Page 35: basita paribasa

Ring sor puniki wantah conto-conto sasimbing :• Be di pongerangan baang ngeleb; tegesipun :

Sakadi anake ngambil anak istri bajang, sampun kakeniang, rikala ipun lenge, anak istri punika malaib.

• Semunne nyukcuk langit; tegsipun : Kaucapang ring anake sane sombong.

• Sadueg-dued semale makecos, pasti taen ulung; tegesipune : Asapunapi je ririh anake, pasti ipun taen iwang utawi salah.

Page 36: basita paribasa

14. SESEMON (SINDIRAN HALUS)

Sasemon punika taler sakadi Sasimbing, sakewanten lebih alus lengut tur nudut kayun. Sasemon punika wenten sane mawangun tembang, utawi gancaran.

Page 37: basita paribasa

Conto sesemon, minakadi :

Pupuh GinadaTiang mriki ngrereh "bunga"kocap wenten "cempaka putih"iriki genahnya rekokocap luih warnanipunnawang tranggana ngadikainggih wiakti"nanging dereng masamaya alap".

Sasendone kadi ring sipta"dumadak ya ulung janidelima wantane entoakayih tengahin dalutitiang masesangi nyanggabaan kacingtitiang suka metoh jiwa".

Page 38: basita paribasa

15. SIPTA (PERTANDA) Sipta puniki wangsit wiadin ciri-ciri sekala

miwah niskala, becik wiadin kaon, sane wenten arti kalih suksmanipun. Sipta puniki kawedarang antuk barang sane wenten ring jagate, buron miwah pripen kalih polah.

Page 39: basita paribasa

Conto sipta, minakadi : Yening wenten bintang kukus kanten ring

langite kangin, punika kocap sipta (pertanda) kaon.

Yening wenten buron alasan makadi kidang, manjangan ngranjing ka desa, punika kicap sipta kaon.

Yening paksi culik-culik masuara kala wengi, nenten kasaurin olih i tuhu-tuhu, punika kocap sipta (praciri) kaon.

Page 40: basita paribasa

Sesapan, kruna lingganipun “sapan” kadwipurwayang tur polh pengiring “an” dados sesapan. Sesapan tegesnyane nyapatin, sane matetujon nglungsur karahajengan, mangda nenten keni bencana.

16. SESAPAN

Page 41: basita paribasa

Conto sesapan, minakadi : • Sesapan ngebah taru :

"Ratu Betara Sangkara, titiang nglungsur taru druene, mangda titiang nenten tulah.“• Sesapan suara kedis caak :

"Kakasang ngengsut di ambune.“• Sesapan si jabang bayi :

"Ratu Paduka Betara Brahma, icenin raren titiange pasikepan mangda ipun setata rahayu.“• Sesapan sabeh bales :

"Kaki-kaki bentuyung sampunang kasiabange titiang, tiang cucun kakine."

Page 42: basita paribasa

17. TETINGKESAN (LITOTES)

Tetingkesan punika kruna basa ngandap kasor, tegesnyané bebaos sané kanggén rikala ngandapang raga. Tetingkesan lingganipun “tingkes”, sane madue arti ringkes, ngalitan sane polih pangiring “an” dados tetingkesan.

Page 43: basita paribasa

Puniki conto tetingkesan minakadi :

Durusang malinggih Pak, kanggéang nénten wénten genah malinggih!” Kawéntenannyané, genah sané wénten becik, kursi empuk saha resik.

Mai malu madaar, kangoang uyah- uyah dogen. Dini suba cening nginep, nanging kangoang kene

bapa lacur, umah tusing gelah, pasarean alah umah bangkung.

Ampurayang pisan ratu, sapuniki kaulane kalintang nambet.

Page 44: basita paribasa

18. SESAWENSesawen mawit saking kruna sawi sane

meteges tanda utawi praciri. Raris kruna punika kadwipurwayang saha polih pangiring an dados sesawen. Sesawen puniki kasinahang antuk barang utawi gambar sane madue tatujon utawi tatuek mirdatanyang, satmaka ipun bise ngraos kadi tanda lampu lalu lintas.

Page 45: basita paribasa

Conto Sesawen, inggih punika:

Ngenahang patakut marupa jatma ring carik, kaanggen sarana ngulah kedis.

Ngantung pongpongan mabolong tiga ring duwur jelanan kandang ayam, sane matetujun nulakin grubug ayam.

Kulit endog ayam katusuk antuk lidi raris muncuk nyane kadagingin tabia.

Page 46: basita paribasa