Çanakkale Ara tõrmalarõ Türk Yõllõ õ 10-11’nci Sayõsõ (s.71-86)

BALKAN SAVA LARI SIRASINDA ÇANAKKALE BÖLGES NDE FAAL YET GÖSTEREN H LÂL- AHMER

HASTANELER

DURING THE BALKAN WARS IN THE CHANAKKALE REGION

ACTIVITY THAT HOSPITALS H LAL- AHMER (RED CRESCENT)

Mithat ATABAY Yrd. Doç. Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Fen-Edebiyat

Fakültesi

ÖZET Karada ’da çõkan sava , Sõrbistan, Bulgaristan ve Yunanistan’õn da

katõlmasõyla birdenbire bütün Rumeli’ye yayõlmõ , Osmanlõ Ordularõ kodra, Yanya, Edirne savunmalarõ dõ õnda her yerde bozguna u rayarak çekilmeye ba lamõ tõ. Osmanlõ Genelkurmayõ stanbul’u tehdit eden Bulgar birli ini durdurmak için Bolayõr Yarõmadasõ’nda kuvvet toplamayõ, bu kuvvetle Bulgar hattõnõn gerisine saldõrmayõ, bu saldõrõyõ arköy’de yapõlacak bir çõkarma ile desteklemeyi planlamõ tõ. Fakat bu plan ba arõya ula amadõ.

Bu sõrada pek çok yaralõ Gelibolu yarõmadasõ ve stanbul’a gelmeye ba ladõ. Mevcut hastaneler yetersiz kaldõ. Bunu üzerine Kõzõlay hastaneleri hizmete girdi.

Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nin (Kõzõlay) kurulu undan fazla bir zaman geçmemesine ra men Osmanlõ Devleti’nin girdi i Balkan Sava larõ sõrasõnda çok büyük yardõmlarõ oldu. Bu durum Hilal-i Ahmer’in kõsa sürede güçlenmesi ve halk tarafõndan benimsenmesini sa ladõ. Bu çalõ mada Hilal-i Ahmer Cemiyeti’nin Balkan Sava larõ sõrasõnda Çanakkale ve Gelibolu’da hizmet verdi i hastaneler ele alõnmõ tõr.

Anahtar Kelimeler: Balkan Sava larõ, Çanakkale, Hilal-i Ahmer (Kõzõlay)

72

SUMMARY Montenegro in the war, Serbia, Bulgaria and Greece’s all at once to join

Rumeli spread to the Ottoman Army in kodra, Ioannina, Edirne defense defeated everywhere except for the withdrawal began. Ottoman General Staff Istanbul’s threat to the Bulgarian troops to stop the Peninsula Bolayõr in the force to collect, that the Bulgarian forces to attack the back line, this attack arköy make out with a plan to have support. But this plan could not succeed.

Meanwhile, many wounded began to come Istanbul and the Gallipoli peninsula. The existing hospitals were inadequate. It went into service on the Red Crescent hospitals.

Although short after its establishment the organisation was put to test by the Balkan Wars the Empire entered and proved to be very efficient at helping the country and nation. The organisation grew strong with the support of the nation, the reason of this success could be that the people saw the organisation a way to pay their dept to the country. In this study, during the Balkan Wars Red Crescent hospitals served by the Dardanelles and Gallipoli are discussed.

Key Words: Balkan Wars, Chanakkale, Red Crescent

Trablusgarp Sava õ’nõn sona erdi i gün Osmanlõ Devleti kendisini

Balkan Sava larõ içerisinde buldu. Balkan Sava larõ’nõn ilk günlerinde stanbul’da estirilen hava ordunun kõsa sürede küçük Balkan devletlerini

birere birer yenerek kaybetti i topraklarõ geri alaca õ yönündeydi. Ama gerçek öyle olmadõ. Osmanlõ Ordularõ her yerde küçük denilen Balkan devletlerine yenildiler ve ba langõçtaki iyimser hava tamamen karamsarlõ a dönü tü. Her yerde bozgun havasõ esmeye ba ladõ. Bir taraftan yenilgi, di er taraftan bastõran Kõ ko ullarõ, öte yandan hastalõk ve açlõk sava bölgesi ile ona kom u yerlerde çok sayõda sa lõk ekibine ihtiyaç gösterdi. Osmanlõ Hilâl-i Ahmer Cemiyeti (Kõzõlay) birbiri ardõna toplantõlar yaparak ihtiyaçlarõ kar õlamaya çalõ tõ. Salgõn hastalõk ve göçlerin ba lamasõ ile yabancõ ülkelerin Hilâl-i Ahmer Cemiyetleri ve Salib-i Ahmer Cemiyetleri (Kõzõlhaç) de yardõm heyetleri gönderdiler. Çanakkale ve Gelibolu bölgesinde de ihtiyaç duyulan sa lõk hizmetleri için hastaneler hõzla hizmete geçirildi.

Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi Balkan Sava õ’nõn mütareke sonrasõ yeniden ba lamasõ ve Bolayõr

bölgesinde çarpõ malarõn olaca õnõn anla õlmasõ üzerine Hilâl-i Ahmer Cemiyeti yeni hastanelerin kurulmasõ için hareket geçti. Bu hastanelerden birisi de Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi’dir. Faaliyete geçecek olan Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi’nin tüm sa lõk ekibi ve ihtiyaçlarõ

73

stanbul’da hazõrlandõ ve 13 Ocak 1913 (31 Kanun-õ Evvel 1328) tarihinde stanbul’dan Gelibolu’ya sevk edildi.

Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi, Gelibolu Kõz Okulu ( nas Mektebi) binasõnda elli yataklõk bir hastane olarak kuruldu. Eczane ve ameliyathane tesis edildi. Hastane kar õsõndaki bulunan bir han da doktor ve memurlarõn ikâmet etmesine tahsis edildi.

Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi 19 Ocak 1913 (6 Kanun-õ Sani 1328) tarihinde faaliyete geçerek hasta kabulüne ba ladõ.

Hastaneye çok sayõda yaralõ gelmeye ba layõnca hastanenin kapasitesi gelen yaralõ sayõsõnõ kar õlayamadõ. Bunun üzerine Fransõz Kõz Okulu (Fransõz nas Mektebi) ile Fransõz Erkek Okulu (Fransõz Zükür Mektebi) hastaneye dâhil edilerek hastane kapasitesi yetmi yatak arttõrõlmõ tõr. Hastanenin tüm malzemeleri 18 ubat 1913 tarihinde (5

ubat 1328) tamamlanarak yetmi yatak ilavesiyle toplam yüzyirmi yataklõ hale gelerek çalõ malarõ sürdürdü. Bu arada Fransõz okullarõnda görev yapan dört rahip ile üç rahibe bu hastanede gönüllü olarak hastabakõcõlõk yapmaya ba ladõlar.

Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi’ne ubat ayõnõn 13’üne kadar (Kanun-õ Saninin sonu) yüzdört yaralõ ve sekiz hasta toplam yüzoniki ki i kabul edildi. Bunlardan bir subay ile be er vefat etti. Yirmiyedisi iyile ti ve taburcu edildi. Altmõ dördü stanbul’a sevk edildi.

Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi’nin kadrosu öyleydi1: Ba tabip ve Operatör :Doktor Rasim Ferit Bey Uzman Doktor :Doktor Sedat hsan Bey Operatör Muavini :Behçet Sabit Bey Tabib Muavini : hsan Arif Bey Eczacõ :Eflâtun Efendi dare Memuru :Tahsin Bey

Depo Memuru ve Vekilharç :Hamit Efendi Altõ tane de hastabakõcõ vardõ. Gelibolu Fransõz Katolik Mektebi rahiplerinden Ruhban Heyeti

Ba kanõ Per Kaleman ve Rahip Petborsi ve Rahip Berten ile Rahibe Kõzlar Mektebi Müdiresi Felixis ve Rahibe Stefan, Rahibe Beatris ve Serpa azade Elektrik Mühendisi Kamran Bey gönüllü olarak hastabakõcõlõk yapmõ lardõ2.

Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi’ni ziyaret eden bazõ seçkin ki iler hastane özel defterine hastanenin çalõ malarõ konusunda 1KA., 128/1, 5 Kanun-õ Sani 1328. 2OHAC Salnamesi 1329; s. 154.

74

takdirlerini belirten yazõlar yazmõ lardõ. Bunlardan birisi Bahr-õ Sefid Bo azõ Kuva-yõ Umumiye Komutanõ Tümgeneral Hur it Pa a’ydõ. Hur it Pa a aynõ zamanda 10’ncu Kolordu Komutanõ’ydõ. Balkan Sava larõ sõrasõnda Hur it Pa a’nõn Kurmay Ba kanõ Binba õ Enver Beydi. Burada bulunan di er bir kolordu da Mürettep Kolordu’ydu. Mürettep Kolordu’nun Komutanõ ise Tümgeneral Fahri Pa a, Kurmay Ba kanõ Binba õ Ali Fethi (Okyar) Bey ve Harekât ube Müdürü de Binba õ Mustafa Kemal (Atatürk)’di.

Tümgeneral Hur it Pa a Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi özel defterine unlarõ yazmõ tõ:

“Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastahanesi’ni gezdi imde, gördü üm

düzen ve tertip ile görevli memurlarõn disiplinli biçimde çalõ malarõ her

türlü takdir ve te ekküre ayandõr.

22 ubat 1913 (9 ubat 1328) Bahr-õ Sefid Bo azõ Kuva-yõ Umumiye Kumandanõ Ferik Hur it” Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi’ni gezen Sõhhiye Müfetti i Fuat

Bey de özel deftere unlarõ yazmõ tõ: “Hilâl-i Ahmer Cemiyeti tarafõndan Gelibolu’da Doktor Operatör

Rasim Ferit Bey’in idaresinde tesis olunan hastaneyi ziyaret ve tefti

ettim. Gerek çalõ malardaki düzen, gerek idaredeki disiplin ve gerekse

tõbbî konulardaki özen dikkate ayandõr.

Rasim Ferit Bey’e ve onunla birlikte çalõ an tüm ekibine te ekkür

ederim.

23 ubat 1913 (10 ubat 1328)

Gelibolu Kuva-yõ Umumiye-yi Sõhhiye Müfetti i

Miralay Fuat”3

Çanakkale Hilâl-i Ahmer Hastanesi Çanakkale Hilâl-i Ahmer Hastanesi, Gelibolu bölgesinde sava õn

yeniden ba lamasõ üzerine kurulmu tu. stanbul’dan Çanakkale’ye atanan sa lõk ekibi tüm sa lõk malzemeleriyle birlikte 21 Ocak 1913 (8 Kanun-õ Sani 1328) tarihinde hastaneyi faaliyete geçirmi lerdi4.

Çanakkale dadî Mektebi (Çanakkale Orta Okulu) ile Çanakkale ttihat ve Terakki Kulübü binasõnõn hastaneye dönü türülmesi sonucunda

olu turulan Çanakkale Hilâl-i Ahmer Hastanesi’nin yatak kapasitesi iki yüz otuzdu.

3Gelibolu Hilâl-i Ahmer Hastanesi’n i ziyaretle ilgili olarak bkz., KA., 118/170, 8.4.1913 ve Genel Karargâhõn Osmanlõ Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’ne yazdõ õ yazõ için bkz., KA., 118/167, 1.4.1913. 4OHAC Salnamesi 1329; s. 157.

75

Çanakkale Hilâl-i Ahmer Hastanesi’nin kurulu undan 1328 yõlõ ubat ayõ sonuna kadar (13 Mart 1913) hastanede 521 yaralõ ve hasta

tedavi edilmi ti. Bu hastalardan 223’ü yaralõ, 298’i hasta idi. Yaralõlardan dördü ve hastalardan ikisi vefat etmi , di er hastalar tedavi edilerek taburcu edilmi lerdi5.

Çanakkale Hilâl-i Ahmer Hastanesi’nin ba hekimi Dr. Tevfik Rü tü (Aras) Bey’di. Mustafa Kemal, Gelibolu’ya gelmeden evvel arkada õ ve ttihatçõlarõn ileri gelenlerinden biri olan Dr. Tevfik Rü tü (Aras) Bey’le stanbul’da görü mü ve Tevfik Rü tü Bey’e Çanakkale’de görev almasõnõ önermi ti. Bu sõrada “Meclis-i Umur-u Tõbbiye-i Mülkiye

ve Sõhhiye-yi Umumiye” üyesi olan Dr. Tevfik Rü tü (Aras) Bey, Mustafa Kemal’i kõrmamõ ve Çanakkale’de kurulan Hilâl-i Ahmer Hastanesi Ba tabipli i görevini kabul etmi ti6. Ülkenin gelece i konusunda dü ünce birli ine sahip üç arkada –Ali Fethi (Okyar) Bey, Mustafa Kemal ve Dr. Tevfik Rü tü Bey- böylece Çanakkale’de bir arada bulunabilecekler ve geli ecek olaylara birlikte çözüm arayabileceklerdi. Cumhuriyet döneminde de bu üçlü hiç ayrõlmadõlar.

Dr. Tevfik Rü tü Bey’in Ba tabipli ini7 yürüttü ü Çanakkale Hilâl-i Ahmer Hastanesi’nde di er görevli personeli ise öyleydi8:

Operatör :Adveridis(Aduridis) Efendi Uzman Doktor :Yusuf Ziya Efendi Uzman Doktor :Ahmet Efendi

5OHAC Salnamesi 1329; s. 158. 6Tevfik Rü tü Aras, 1920-1938 yõllarõ arasõnda 5 dönem milletvekilli i, 1925-1939 yõllarõ arasõnda Dõ i leri Bakanlõ õ yapmõ , ttihat ve Terakki’nin önemli isimlerinden biri olmu , sonrasõnda da gazete yazõlarõ yazarak hayatõnõ sürdürmü , 1883 yõlõnda Çanakkale'de do an bir siyaset adamõdõr. Tevfik Rü tü Bey, Beyrut Tõbbiyesi’ni bitirdi ve doktor olarak zmir, Selanik ve stanbul'da çe itli görevlerde bulundu. ttihat ve Terakki’ye girdi. Selanik’te Mustafa Kemal ile yakõn arkada oldu. Meclis-i Umur-u Tõbbiye-i Mülkiye ve Sõhhiye-yi Umumiye (Yüksek Sa lõk Kurulu) üyesi oldu. Bu arada zmir'in önde gelen ailelerinden Evliyazade ailesinin reisi Evliyazade Hacõ Mehmet Efendi'nin kõzõ ve dönemin kadõn gazete yazarlarõndan Evliyazade Makbule Hanõm ile evlendi. 4 Mart 1925’te Takriri Sükûn Kanunu’ndan sonra kurulan 4’ncü Hükümetinde (3 ncü smet nönü Hükümeti) Hariciye Vekili (Dõ i leri Bakanõ) oldu. Atatürk'ün ölümüne kadar kurulan bütün hükümetlerde bu görevini sürdürdü. Atatürk'ün kom u ülkelerle iyi ili kiler kurulmasõna dayalõ dõ politikasõnõn savunucusu oldu. Sovyet Dõ i leri Komiseri Litvinov'un davetlisi olarak üç kere Rusya'ya gitti. 1926'da Odessa’da, 1930’da ve 1937'de Moskova'da Sovyet ileri gelenleriyle görü meler yaptõ. 1939'da Londra Büyükelçili ine atandõ ve üç buçuk yõl ngiltere'de kaldõ. 1943’te emekli oldu. Sava õn sonlarõnda stanbul basõnõnda (özellikle de Tan gazetesinde) yazõlar yazdõ. Demokrat Parti’nin kurulu unu destekledi. Kõzõ Fatin Rü tü Zorlu ile evlendi. 1952-1959 yõllarõnda Bankasõ Yönetim Kurulu Ba kanlõ õ görevinde bulundu. Dr. Tevfik Rü tü Aras’õn Dõ i leri Bakanlõ õ sõrasõnda verdi i söylevleri Numan Menemencio lu tarafõndan toplanarak “Lozan'õn zlerinde On Yõl” (1937) adõ altõnda kitap haline getirildi. Günlük basõnda çõkan yazõlarõnõn güncel olmayanlarõnõ “Görü lerim” (1945 ve 1963) adlõ iki cilt kitapta toplayan Dr. Tevfik Rü tü Aras, 1972 yõlõnda stanbul’da hayatõnõ kaybetti. Naa õ Rumelihisarõ’nda topra a verildi. 7Hilal-i Ahmer Çanakkale Hastanesi’nin ilk ba tabibi Dr. Tevfik Rü tü (Aras) Bey’di. Daha sonra Dr. Re idi Bey ba tabip olarak görev yaptõ. Son olarak da Dr. Hüseyin Fehmi Bey ba tabipli e atandõ. 8OHAC Salnamesi 1329; s. 159.

76

dare Memuru :Kenan Bey Vekilharç :Kadri Efendi Kâtip :Hentu Kaçi Efendi Ayrõca hastanede iki asistan ve sekiz hastabakõcõ ile yirmi hademe

görev almõ tõ. Dr. Tevfik Rü tü Bey, Mustafa Kemal ve Ali Fethi Bey’in ülke

yönetimi konusundaki dü üncelerine tamamen katõlõyordu. O nedenle ttihat ve Terakki Cemiyeti’ni ele tiriyordu. Çanakkale’de zaman zaman

bir araya gelen bu üçlü i lerin iyi gitmedi ini görüyordu9. Bu nedenle Tevfik Rü tü Bey stanbul’a bulunmak için Ba hekimlik görevinden ayrõldõ ve yerine Çanakkale Hilâl-i Ahmer Hastanesi Ba hekimli ine Dr. Re idi Bey tayin edildi10. Dr. Tevfik Rü tü Bey de 13 Mart 1913 tarihinde Sõhhiye Müdürlü ü 1’nci Müfetti li ine atandõ ve stanbul’a gitti. Bir süre sonra Ali Fethi Bey ve Mustafa Kemal de Bulgaristan’a gitmek zorunda kalacaklardõ.

Gelibolu Seyyar Hilâl-i Ahmer Hastanesi Askeri Sa lõk te kilâtõndan talep edilmesi üzerine, Hilâl-i Ahmer

Cemiyeti dare Heyeti 10’ncu Kolorduyu takip etmek üzere 11 Ocak 1913 (29 Kanun-õ Evvel 1328) tarihinde Gelibolu’da bir seyyar hastanenin kurulmasõna karar verdi11.

ngiltere’den alõnan her türlü sa lõk malzemeleri12 ve mükemmel çadõrlarla13 birlikte Gelibolu’da yüz yataklõ bir seyyar hastane olu turuldu14. Gelibolu Seyyar Hilâl-i Ahmer Hastanesi’nin sa lõk ekibi tecrübeli doktor ve personelden seçildi. Masraflarõ Hilâl-i Ahmer tarafõndan kar õlanmak üzere Osmanlõ Seyr-i Sefâin daresi tarafõndan hasta sevkiyatõnda kullanõlmak üzere Cambridge Vapuru tahsis edildi.

9Bu konuda geni bilgi için bkz., Mithat Atabay, “Mustafa Kemal’in Balkan Muharebeleri Esnasõnda Çanakkale Bölgesindeki Faaliyetleri,”Uluslararasõ Atatürk’ü Ça da Yorumlama ve Anlama Programõ-2 Çanakkale 1915, Mustafa Kemal Atatürk ve Modern Türkiye, Yay. Haz. Turan Tanyer, Türkiye Barolar Birli i Yayõnlarõ, Ankara 2010, s.27-47. 10Dr. Hasan Fehmi Bey, Çanakkale Hilal-i Ahmer Hastanesi Ba hekimli ine atanmadan önce Hilal-i Ahmer Gelibolu Seyyar Hastanesi Ba hekimiydi. Bkz., KA., 12/4, 12 ubat 1328 ve KA., 128/5, 15 ubat 1328. 11Hilal-i Ahmer Cemiyeti Ba kan yardõmcõsõ Besim Ömer Bey, Gelibolu’ya gönderilen Hilal-i Ahmer Hastanesine bir yer gösterilmedi ini belirterek Osmanlõ Harbiye Nezaretine ba vuruda bulunmu ve bir an evvel yer teminini talep etmi tir. Bkz., KA., 128/44, 29 ubat 1328; ayrõca Hilal-i Ahmer Cemiyeti Sõhhiye Nezaretinden de Gelibolu’ya gönderilen sa lõk ekibinin içinde bulundu u durumun bir an evvel çözüme kavu turulmasõnõ istemi ti. KA., 128/8, 19 ubat 1328. 12KA., 10/03, 1 ubat 1328. 13Hilal-i Ahmer Gelibolu Seyyar Hastanesine ayrõca 300 karyola ve Sahra Sõhhiye Müfetti li i’nce gerekli yastõk ve ot minder gönderilmesi talep edilmi tir. Bu konuda bkz., KA., 10/05, 2 ubat 1328; KA., 23/88, 2

ubat 1328, 14KA., 128/7, 17 ubat 1328.

77

Cambridge Vapuru, 20 ubat 1913 (7 ubat 1328) tarihinde Gelibolu’ya sevk edildi15.

Gelibolu Seyyar Hilâl-i Ahmer Hastanesi geçici olarak Gelibolu Ermeni Mektebi’ne yerle ti16. Sa lõk ekibi 10 ncu Kolordu bölgesine intikal etmeyi beklerken Ermeni Cemaatine mensup fakir hastalarõn tedavisini yaparak halkõn büyük takdirini kazandõ. Seyyar Hastanenin “Münderis” bölgesine nakil ve sevk olunmasõ Kolordu Komutanlõ õ tarafõndan emredilince, hastane 5 Nisan 1913 (23 Mart 1329) tarihinde istenilen bölgeye gitti17.

Gelibolu Seyyar Hilâl-i Ahmer Hastanesi’nin kadrosu öyleydi18: Ba tabip ve Operatör :Dr. Hüseyin Fehmi Bey Operatör Yardõmcõsõ :Dr. Ertu rul Bey Uzman Doktor :Dr. Recep Hayri Efendi Uzman Doktor :Dr. Mustafa Kâzõm Efendi Eczacõ :Mehmet Efendi dare Memuru : evket Bey

Kâtip : brahim Hakkõ Efendi Ayrõca bir asistan, yedi hasta bakõcõ ve on hademe bulunuyordu. Çanakkale ve Gelibolu’da Görevli Cambridge Hilâl-i Ahmer

Vapuru Osmanlõ Hilâl-i Ahmer Cemiyeti, 6 ubat 1913 (24 Kanun-u Sani

1328) tarihinde Seyr-i Sefâin daresi’yle imzaladõ õ sözle me gere i hasta nakli için Cambridge Vapuru’nu kiralamõ tõ. Cambridge Vapuru’nda gerekli de i iklikler yapõlarak 350 hastaya hizmet edebilecek kapasitede donatõldõ. Vapur, 8 ubat 1913 (25 Kanun-u Sani 1328) Cuma günü stanbul’dan Gelibolu’nun kazasõ olan arköy’e hareket etti. Vapur ilk seferinde 198 yaralõyõ rahat bir biçimde stanbul’a getirdi19. kinci seferinde Çanakkale’ye gelen vapur20, buradan 540 yaralõyõ alõnca bundan hastalar rahatsõz oldular. Bunun üzerine gemiye 350’den fazla hasta bindirilmemesi kararla tõrõldõ. Yaralõ ve hastalarõn Cambridge Vapuru’nda 24 saatten fazla kalmalarõ, yolculuklarõ sõrasõnda tedavi ve pansumanlarõnõn yapõlmasõ için bir sa lõk ekibi ile a çõ ve mutfak malzemeleri de vapurda yer aldõ.

15Cambridge Vapuru Sahra Sõhhiye Hastanesi için bkz., KA., 129/146, 22.5.1913. 16KA., 128/3, 10 ubat 1328. 17Hastanenin yeni yeri ve planõ için bkz., KA., 523/45.1. 18 OHAC Salnamesi 1329; s. 156-157. 19Bu konuda bkz., KA., 12/91, 1 Mart 1329 20Bkz., KA., 129/44, 2 Mart 1329.

78

Cambridge Vapuru’nun Sa lõk Ekibi öyleydi21: Ba tabip :Dr. evket Bey Operatör :Dr. Akif Tevfik Bey Eczacõ :Yavr Efendi dare Memuru :Cevdet Efendi

Kâtip :Ali Efendi Ayrõca onbe hasta bakõcõ bulunuyordu. Çanakkale’deki Hint Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Hastanesi Balkan Sava larõ sõrasõnda birçok ülkenin Hilâl-i Ahmer Cemiyeti

ve Salib-i Ahmer Cemiyeti Osmanlõ yaralõlarõna yardõm etmek için sa lõk ekipleri gönderdiler22. Bunlara “Heyet-i Sõhhõye-i mdadiye” deniliyordu. Bunlarõn hepsi Hilâl-i Ahmer Cemiyeti tarafõndan kar õlandõ ve ihtiyaç duyulan yerlerde görevlendirildi. Çadõr ve malzemeleri olan yabancõ sa lõk ekipleri sava bölgesine yakõn yerlerde seyyar hastaneler kurdular23, di erleri ise stanbul’da görev yaptõ. Hindistan Hilâl-i Ahmer Cemiyeti de üç sa lõk ekibi gönderdi. Bu ekiplerden birincisi Haydarpa a Askeri Hastanesi’nde ikinci sa lõk ekibi Darü’l-Fünun Hastanesi’nde görev yaptõlar24.

Üçüncü Hint Sa lõk Ekibi ise Çanakkale’de görev yaptõ. Üçüncü Hint Sa lõk ekibi, Hindistan Hilâl-i Ahmer Cemiyeti tarafõndan “El

Vefdü’l-Tõbbi Minbilâdi’l-Hind” ismiyle Delhi’de olu turulup stanbul’a gönderildi25. Hint Sa lõk Ekibi, 7 Ocak 1913 (27 Kanun-u Evvel 1328) tarihinde stanbul’a geldi26. Hilâl-i Ahmer Cemiyeti tarafõndan kar õlanarak Bir süre Kadõrga Hastanesi’nde bir süre çalõ tõ. Mütarekeden sonra sava õn tekrar ba lamasõ üzerine Ömerli’de bir seyyar hastane tesis edildi ve burada görev yapmaya ba ladõlar27. Hint Sa lõk Ekibinin bir kõsmõ ise Çanakkale ve Gelibolu’ya nakledildiler28. Çanakkale Rum Erkek Okulu (bugünkü Cumhuriyet lkö retim Okulu), Hint Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Hastanesi’ne dönü türüldü ve orada görev yaptõlar29.

21OHAC Salnamesi 1329; s. 162. 22OHAC Salnamesi 1329; s. 176. 23OHAC Salnamesi 1329; s. 177. 24OHAC Salnamesi 1329; s. 185-186. 25OHAC Salnamesi 1329; s. 187. 26OHAC Salnamesi 1329; s. 187. 27Hint heyetinin Ömerli’deki hizmetleri için bkz., KA., 18/65, 18 Haziran 1329. 28Çanakkale’ye gelen All Indian Medical Mision Hilal-i Ahmer Hint heyeti 26 ubat 1913 tarihinde hizmet vermeye ba ladõ. Bkz., KA., 18/18, 8 Mart 1329. 29Bkz., KA., 18/18, 8.3.1913.

79

Çanakkale Hint Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Hastanesi’nin görevlileri unlardõ30:

Ba tabip :Dr. Muhtar Ahmet Ensari Bey Ba tabip Muavini :Dr. Ali Ezher Feyzi Bey Tabip :Mehmet Naim Ensari Tabip :Seyyid Abdurrahman Tabip :Seyyid emsilbari Tabip :Mahmudallah Tabip :Mirza Rõza Han Eczacõ :Galam Ahmet Han, Eczacõ :Nurru’ - ems Eczacõ :Abdulvahid Han, Eczacõ :Hamit Resul, Eczacõ :Seyyid Tonger Hüseyin Ayrõca oniki hastabakõcõ ve iki tercüman vardõ. Ba hekim Ahmet Ensari Bey, gerçek bir Türk dostuydu. Balkan

Sava õ sõrasõnda hem hasta ve yararlõlara hem de muhacirlere büyük yardõmlarõ dokunmu tu. Türk Kurtulu Sava õ sõrasõnda da Hindistan’da yardõm toplamak için komiteler olu turmu tu. Hatta bu yardõm komitesine Hindistan’õn ulusal lideri Mahatma Gandi’yi de dahil etmi ti. Kendisi aynõ zamanda Hint Müslümanlarõnõn önde gelen liderlerinden birisiydi. Balkan Sava larõ sõrasõnda Çanakkale Hint Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Hastanesi’nin Ba hekimi Ahmet Ensari Bey, 30 Mayõs 1936 yõlõnda vefat etti inde Hintlilerin ulusal lideri Mahatma Gandi onun için “O bizim sa kolumuzdur” demi ti31.

Sonuç Osmanlõ Devleti’nin 20’nci yüzyõlõn ba õnda pe pe e sava larla

u ra masõ ve sonunda da tarihteki yerini almasõ sebebiyle aslõnda bu son dönemindeki olaylarõn pek de üzerinde nedense durulmamõ tõr. Hele Balkan Sava larõ sõrasõnda ya anan acõlar ve sõkõntõlar neredeyse büyük ölçüde ihmal edilmi tir. O nedenle bu konulara daha fazla önem verilmelidir. Balkan Sava larõnõn tüm iddetini hissetmi olan Çanakkale ve Gelibolu’da insanlarõmõzõn zor zamanlarõnda yardõmõna ko an Kõzõlay’õn sa lõk hizmetleri için kurdu u hastaneler ve yaptõ õ hizmetler 30OHAC Salnamesi 1329; s. 187. Çanakkale’de Hint Hilal-i Ahmer Cemiyeti Hastanesi’ne dönü türülen binanõn bir de foto rafõ bulunmaktadõr. Foto raf için bkz., OHAC Salnamesi 1329; s. 207. 31Besim Ömer Akalõn, “Büyük Bir Dostumuzu Kaybettik,” Servet-i Fünun, yõl:46, c.80/16, no:2082/397 (16 Temmuz 1936), s.114.

80

ele alõnmõ tõr. Bu çalõ ma sõrasõnda dikkat çeken bir husus ise Mustafa Kemal’in sava ortamõ olmasõna ra men, her konudaki çalõ malarõnõ bir ekip çalõ masõ biçiminde yürütmeye gayret etmesi olmu tur. Balkan Sava larõ sõrasõnda birlikte çalõ tõ õ pek çok ki i Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulu unda ve daha sonra devlette önemli görevler üstlenmi lerdi. Bunlardan birisi de Dr. Tevfik Rü tü (Aras) Bey’di. O, tam ondört yõl Atatürk’ün Dõ i leri Bakanlõ õ’nõ yapmõ ve bugüne kadar ülkemizde bu kadar uzun süre Dõ i leri Bakanlõ õ yapan hiç kimse olmamõ tõr. Dõ i leri Bakanõ ula amadõ. Yine burada Atatürk’ün birlikte çalõ tõ õ Ali Fethi (Okyar) Bey de Cumhuriyet döneminde Atatürk yakõn çalõ ma arkada larõ olmu lardõ. Belgeler

Belge-1 Hilal-i Ahmer Gelibolu Hastanesi Personel Maa Bordrosu (128/1)

81

Belge-2 Hilal-i Ahmer Gelibolu Hastanesi Planõ (523/45.1)

82

Belge-3 Hilal-i Ahmer Gelibolu Hastanesi Hakkõnda Hilal-i Ahmer Cemiyeti Müfetti i Dr. Nafiz Bey’in Raporu (128/3)

83

Resimler

Resim-1 Gelibolu Hastanesi Önünde Heyet-i Sõhhiyesi (Ortada oturan Sertabip Operatör Rasim Ferit Bey, sa õnda Doktor Sedat ve hsan Arif Beyler, solunda Doktor Behçet Sabit ve dare Memuru Tahsin Beyler

Resim-2 Gelibolu Hastanesinden Bir Ko u

84

Resim-3 Hilâl-i Ahmer Çanakkale Hastanesi ( imdiki Ö retmenevi)

Resim-4 Hilâl-i Ahmer Çanakkale Hastanesi Heyet-i Sõhhiyesi (Ortada Sertabip Tevfik Rü tü Bey

85

Resim-5 Hilâl-i Ahmer Çanakkale Hastanesinde Bir Ko u

Resim-6 Çanakkale Hint Hilâl-i Ahmer Hastanesi ttihaz Olunan Bina ( imdiki Cumhuriyet lkö retim Okulu)

86

Resim-7 Umum Hint Resim-8 Cambridge Vapuru Hilâl-i Ahmer Heyeti Heyet-i Sõhhiyesi ve daresi Reisi Doktor Ensari Bey