Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
Transcript of Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 1/483
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 2/483
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 3/483
BABAD DIP ANEGARAING NAGARI NGAYOGYAKARTA ADININGRAT
I
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 4/483
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 5/483
Babad Dipanegaraing Nagari Ngayogyakarta Adiningrat
i
Alih aksara
Ny. Dra. Ambaristi
Lasman Marduwiyota
TIDAK DIPERJUALBELIKAN
Proyek Bahan Pustaka Lokal Konten Berbasis Etnis Nusantara
Perpustakaan Nasional, 2011
Perpustakaan NasionalR e p u b l i k I n d o n e s i a
Balai Pustaka
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 6/483
Diterbitkan oleh
Proyek Penerbitan Buku Sastra
Indonesia dan Daerah
Hak pengarang dilindungi undang-undang
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 7/483
KATA PENGANTAR
Bahagialah kita, bangsa Indonesia, bahwa hampir di setiap daerah diseluruh tanah air hingga kini masih tersimpan karya-karya sastra lama,yang pada hakikatnya adalah cagar budaya nasional kita. Kesemuanyaitu merupakan tuangan pengalaman jiwa bangsa yang dapat dijadikansumber penelitian bagi pembinaan dan pengembangan kebudayaan danilmu di segala bidang.
Karya sastra lama akan dapat memberikan khazanah ilmu penge-tahuan yang beraneka macam ragamnya. Penggalian karya sastra lamayang tersebar di daerah-daerah ini, akan menghasilkan ciri-ciri khas
kebudayaan.daerah, yang meliputi pula pandangan hidup serta landasanfalsafah yang mulia dan tinggi nilainya. Modal semacam itu, yang ter-simpan dalam karya-karya sastra daerah, akhirnya akan dapat jugamenunjang kekayaan sastra Indonesia pada umumnya.
Pemeliharaan, pembinaan, dan penggalian sastra daerah jelas akan besar sekali bantuannya dalam usaha kita untuk membina kebudayaannasional pada umumnya, dan pengarahan pendidikan pada khususnya.
Saling pengertian antardaerah, yang sangat besar artinya bagi pemeliharaan kerukunan hidup antarsuku dan agama, akan dapat ter-
cipta pula, bila sastra-sastra daerah yang termuat dalam karya-karyasastra lama itu, diterjemahkan atau diungkapkan dalam bahasa In-donesia. Dalam taraf pembangunan bangsa dewasa ini manusia-manusiaIndonesia sungguh memerlukan sekali warisan rohaniah yang terkan-dung dalam sastra-sastra daerah itu. Kita yakin bahwa segala sesuatunyayang dapat tergali dari dalamnya tidak hanya akan berguna bagi daerahyang bersangkutan saja, melainkan juga akan dapat bermanfaat bagiseluruh bangsa Indonesia, bahkan lebih dari itu, ia akan dapat menjelmamenjadi sumbangan yang khas sifatnya bagi pengembangan sastradunia.
5
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 8/483
Sejalan dan seirama dengan pertimbangan tersebut di atas, kami sa- jikan pada kesempatan ini suatu karya sastra daerah Jawa , denganharapan semoga dapat menjadi pengisi dan pelengkap dalam usaha men-ciptakan minat baca dan apresiasi masyarakat kita terhadap karyasastra, yang masih dirasa sangat terbatas.
Jakarta 1983
Proyek Penerbitan Buku SastraIndonesia dan Daerah
6
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 9/483
SERAT BABAD NGAYOGYAKARTA/MATARAM
Anyariyosaken jumenengipun Ingkang Sinuwun Kangjeng Sultankaping 2 — 3 — 4 - 5 . Lelabetanipun Kangjeng Pangeran HaryaDipanegara.
Serat babadipun Kangjeng Pangeran Harya DipanegaraIng negari Ngayogyakarta Hadiningrat
7
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 10/483
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 11/483
I. Sinom.
1. Ron kamal mangka purwaka bakuning sedya ngleluri
kang karsaning Sang Nararyakang kontap satanah Jawiyeka ta sang WirastiPangran Dipanegara Gungdenira sampun tandangmengeti lakyan pribadiwiwit keremira ring reh agama.
2. nDherek eyang buyuti raJeng Ratu Ageng winarnidhedhekah ing Tegalhaijasuruting buyut lestarineng Tegalhaija maksihPangeran sangsaya mungkulmarang rehing agamasahayangin kawula kang tyas rahaija.
3. Iya wus karsaning suksmaPangeran Dipanegarikedah memuri kang eyang buyut mapan karsanekikarem marang agami,dadya sangsaya punikulan kang eyang Jeng Sultandadya awis sowan neki
mung garebeg punika kang mesthi ana.
4. Suprandene iku meksangalap dosa ageng ikisasurutira kang eyangtanapi rama Jeng Sang Srimarang ing tyas pribadiing agami karemipun
9
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 12/483
mangkana Tegalharjalangkung duk kang yang suwargikang ngibadah tanapi kathahing tiyang.
5. Miwah ingkang wewangunan
sadaya apan wus salinKangjeng Pangran darmaniralamun alelana ikinenggih Syeh Ngabdulrahkimkalamun aneng praja gungPangran Dipanagara
dadya ana ma kakalihingkang yuswa sampun kalih dasa warsa.
6. Namung wegi karemannyawau ingkang den lampahimangkana ciptaning driyaing siyang kalawan latrisapira neng dunyekidadya karem ing tyasipunmarang purbaning suksmananging sipat ngaral maksih
asring kenging ginodha dhateng wanodya.
7. Yen kala enget tyasiramarang wekasan dumadinulya kesah alelanaanjajah sagunging masjidapan nunggal lan santrikang kathah-kathah puniku
langkung amati ragaangagem kang sarwa laipmarmanira awis kang jalma uninga.
8. Lamun iku kadenangandhumateng guruning santriSeh Dulrahkim nulya kesahlamun kang den-karemeni
10
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 13/483
tunggal lan santri alitlan kang samya nisthanipunlamun neng pamondhokanmarmanipun ngalih-ngalihyen wus bosen pasantren ngalih mring wana.
9. Gunung jurang parang guwaterkadhang urut pasisirkalamun wulan Ramelanngujalat guwa kang sepiMangkana kang winarnianeng song Kamal panujuSeh Dulrahkim punika
lenggah neng jro guwasilingsir dalu cobaning Hyang nulya prapta.
10. Kalangkung awarna-warnacoba ingkang andhatengiSeh Ngabdulrahkim samanawus tan darbe tingal kalihnamung marang Hyang Widhicoba wus musna sadarumnulya ana kang prapta
jumeneng ngarsa nireki
janma priya cahyanya sawang purnama.
11. Awasta Hyang Jat imulyasayektinya Sunan Kali,Seh Ngabdulrahkin samanaseneng denira ningali
nulya ngandika aris;'Heh Ngabdulrahkim sirekiwus pinasthi Hyang Suksmalamun sira iku benjingdadi ratu ngerang-erang nuli musna.
12. Samusnanya sang Pandhita pungun-pungun Ngabdulrahkim
11
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 14/483
kalangkung gegetuniradene tan ngantos ngabektiEnjing nulya lumarislampahnya anjujur gunung
tan etang pringga bayasarira wus tan katolihkang kaesthi amung sihira Hyang Suksma.
13. Nusup-nusup lampahiramudhun jurang munggah arditan-ana kang sinedyalangkung wuyung tyas neki.
Lamun sayah lumarissare saenggen-enggenipunsamangsanipun praptaing Bekung Seh Ngabdulrahkimlajeng kendel ngantos angsal pitung dina.
14. Seh Ngabdulrahkim wus tedhakdhumateng mesjid Mangi pan arsa salat Jumuah
apan nuju samya praptisagung kang juru kunci pan arsa salat sadarumkagyat samya tumingaltan pangling mring gustinireki pan kumrubut samya tur salam sadaya.
15. Sabakdanira Jumuwah
sagung ingkang juru kunciapan samya lajeng kormating sagadhah-gadhah nekidadya nyare sawengineng masjid Jimatan ikuenjingnya nulya mangkatSeh Ngabdulrahkim lumaris
turut lepen ika lajeng munggah ngarga.
12
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 15/483
16. Prapta ing guwa Silumanlajeng anyare sawengienjingnya nulya lumampahnut irah-irahing ardisamana sampun prapti
Seh Ngabdulrahkim punikuguwa Sagala-galaanulya dipun lebetikalih dalu nyare neng Sagala-gala.
17. Enjing anulya lum ampahlajeng andeder kang wukir
Guwa Langse kang sinedyadirgama wus tan kaesthisamana sampun praptiGuwa Langse LampahipunSeh Ngabdulrahkim nulyaneng riku amati ragiawatara neng guwa satengah candra.
18. Ngeningaken ingkang ciptawus sirna sagung kaeksiSeh Ngabdulrahkim samanamung kantun rumekseng uripurip rumekseng dhiridhiri wangsul urip sampunkang urip kaya-kayasampun tan kena winarni
kewarnaa kang ngadhaton ing samodra.
19. Jeng Ratu Kidul wus praptaneng ngarsa Seh Ngabdulrahkimmapan padhang jroning guwanging Jeng Ratu wus udanilamun Seh Ngabdulrahkimlagi suwung cip tanipunda tan kenging ginodha
13
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 16/483
dadya umatur ubanggilamun benjing tekeng mangsa badhe prapta.
20. Nanging Seh Ngabdulrahkimamiyarsa datan ningaliRatu Kidul sampun musnaMangkana Seh Ngabdulrahkimwus ucul tingal nekimantuk bangsa riyahipunenjing nulya tumedhakdhumateng Parang Taritislajeng siram anyare Parangkusuma
21. Pitekur sesendhen selalayap-layap duk miyarsisuwara apan mangkana
'Heh ta ya Seh Ngabdulrahkimngaliha araneki Ngabdulkhamit ta si rekulan maneh ingsun warahkurang telung tahun iki
ing bubrahe iya nagara Ngayogya.
22. Apan wus karsaning suksmawiwit bubrah tanah Jawiiya iku telung warsalamun sira iku benjingapan iya pinasthidadi lelakon ing besuk
ingsun aweh pratandhamarang sira Ngabdulrahkim panah Sarotama iki sira nggoa.
23. Lan maneh wewekasing-wangmarang sira Ngabdulrahkimlah poma sira den yitnalamun luput iku benjingramanira tan dadi
14
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 17/483
ananging ta wekasingsun Ngabdulkhamit mring siraywa gelem sira kinardiya Pangeran Dipati marang Welanda.
24. Mapan wus pasthi durakananging ta ramanireki Ngabdulkhamit jagananaenggone jumeneng ajitanana malih-malihmung sira sarananipunmapan iku tan dawa
namung kinarya luhuri Ngabdulkhamit wus poma sira muliha!
25. Byar wungu padhang tingalnyatan ana janma kang anglinglajeng tumengeng gaganawont en cumlorot lir thathittiba ngarsanirekitumanceb ing sela iku
nenggih ki Sarotamasigra pinundhut tumuli
byar raina Seh Ngabdulkhamit lumampah.
26. Kinandhut ki Sarotama pan lajeng urut gigisikkendel ana ing sawangansakedhap nulya lumaris
prapta Lipura ikiing sela gilang punikunyare sadalu nulyaenjing pan lajeng lumaris prapteng guwa Secang kendel Jeng Pangeran.
27. Anyare sadalu ikaenjing pan lajeng lumariskundur marang Tegalhaija
15
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 18/483
samana pan sampun praptalajeng den-busananiKi Sarotama punikurineka cundrik ika
Enengena kang winarniing Ngayogya langkung kathah kang biwara.
28. Upruk map an salín ñamaminister ing namanekiaglar namaning Walandalawan lenggah jajar samilan Kangjeng Sultán ikilawan mawi songsong iku puniku datan lamanulya gurnadur Ngajawi
mapan jendral Dles iku ing namanira.
29. Sampun prap teng Surakar tayun lajeng mring NgayogyekiKangjeng Sultán datan arsasabab dereng wonten iki
adat kang dhingin-dhingin jendral ngajawi punikusanajan ngajawiananging kendel neng Samawissetun tebih mapan kendel Salatiga.
30. Nanging jendral neng Samawisnggenira arsa udani
wekasan dadya suwalasagung wong Ngayogya samikinen samekteng juritsampun pepak pra wadya gungDyan Dipati Danuijalan Raden Rangga tanapi pra punggawa kang ageng-ageng sadaya.
31. Kang jawi ndherek sadaya
16
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 19/483
dhumateng Radyan Dipatimapan kinen mangsulenalampahnya Jendral punikiKalathen sampun prapti
tan adangu Jendra l rawuhumiyat wong Ngayogyaamepeti lurung sami
dadya kendel Jendral pan kirang samekta.
32. Lajeng lumebet kewalamring loji Jendral punikinadyan Dipati Danuija
lan Raden Rongga tanapisagung kang pra Dipatitumtu malebet sadarumlajeng samya tabikankalawan Jendral anuliabicara Jendral dados manahira.
33. Pan lajeng wangsul kewalamantuk dhumateng Samawis
mangkana pan lama-lamasaya kathah bicarekinanging raden Ranggekikang wus tansah dadya caturmangkana tumpa-tumpadyan Rangga ingkang prakawis
apan asring den undang marang Semarang.
34. Dyan Rangga Prawiradirjananging wus prayitneng galihingkang tyas pan wus wuningalamun dipun rangarahidhumateng ing kompenidadya tan pegat punikulangkung prayitneng bayasamana apan wus lami
17
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 20/483
Jendral meksa arsa wuninga Ngayogja.
35. Wus dadi ingkang bicaramangkana ingkang winarni
Kangjeng Pangeran Dipatyaingkang putra den timbaliPangran Dipanagarisampun prapta ngarsanipunKangjeng Pangran Dipatyamapan angandika aris
lah ta kulup payo padha andum karya.
36. Wong ing kad ipaten ikikang padha dandan prajuritkabeh iku sira reha pan sewu cacahe ikitumbak kencengirekimangsa bodhoa sireku pan ingsun kang bicaradene ingkang ngiring marnimung karia ngampil lawan Suranata.
37. Kalawan Truna Asmara punakawan gamel ikiingkang sun cekel priyanggalawan adhinira kalihdadya kanthinirekisandika Pangran turipunAnulya tinimbalan
Iki wadana prajuritnaminira rahaden Wiryapuspita.
38. Lawan dyan Jayaminarsawus pinaringaken ikimring Pangran Dipanegarasamana pan datan lamilan Jendral praptaneki
18
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 21/483
Jeng Pangran Dipatya ikuamethuk mring Kalasandene ingkang jaga westhiingkang putra Pangeran Dipanegara.
39. Lawan kang rayi kalihnyaPangran Adinagarekilan Pangeran Suryabratakalawan wadana kalihingkang dadya pangarsiSamana sampun kapethuklan jendral neng Kalasan
Kangjeng Pangeran Dipatiamung lenggah sakedhap anulya mangkat.
40. Kawarnaa Kangjeng Sultankang methuk neng Gowok ikisamana pan sampun panggyalawan jendra l Dandles nulilenggah sakedhap ikianulya budhalan sampun
dhateng nagri Ngayogyalawan Jendral sampun praptiapan kathah bicara kang nora dadya.
41. Duk samana ing Ngayogyamapan lagya mempeng nekisagung kang putra santana.kalwan kang pra dipati
mangkana Jendral ikiapan mengsah Kanjengipunkang prajurit sadayakalebet manca nagari
ing Ngayogya sadasa ewu pan samya.
42. Sawangnya lagya gambirakajawi pangrembeneki
19
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 22/483
nanging Jendral ing tyasirakang dinugi amalahirahaden Rangga iki
Prawiradirja Madiyun
dadya mantuk kewalaakarya karenah malihRaden Rangga ingangkah keringira.
43. Kangjeng Sultan kang winarnaRahaden Rangga punika
pan kaliyan mantuk ikalan sagung manca nagarikawarna sampun praptiRahaden Rangga Madiyunsampun karsaning SuksmaJeng Ratu Maduretneki babar lajeng seda konduran punika.
44. Sinare ing GiripurnaRahaden Rangga punikitumut aneng pakuburan
rahina wengi anangismapan ngantos alamisaking trenyuhing tyasipunmangkana ciptanira.angur miluwa ngemasi
datan saged yen maksih kantun neng donya.
45. Dadya dilalah karsanya
sakeh luput den andhemimangkana ingkang winarnaJendral mapan sampun dadirembag lan Dyan Dipatinulya atur surat sampundhumateng Sri Narendraanuwun Dyan Rangga iki
pan ingundang mring Jendral dhateng Samarang.
20
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 23/483
Dilalah karsaning suksmaKangjeng Sultan teka gampil
pan iku kang dadya marga
rusake Ngayogya ikiDyan Rangga dentimbaliwus sowan sabalanipun pan sewu winatarananging Dyan Rangga tyasnekiapan maksih asmara dhateng kang swarga.
21
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 24/483
II. Asmaradana
1. Mapan lajeng den dhawuhi
Dyan Rangga Prawiradiijakalamun ingundang mengkomring jendral dhateng SemarangMangkana ing tyasiraingkang gumantung ing kalbumung Jeng Ratu Maduretna.
2. Mangkana esthining galihDyan Rangga Prawiradiija
yen ingsun turuta baelumaku marang Semarangiya lamun palastrakalamun tan mati ingsundadya andedawa brangta.
4. Baya ngur muliha mamiangluru dadalan apa
suprandene awaking ngongneng donya wus nora bisaiki dalan utamasun anusul Kangjeng Ratu.Mangkana ing dalu nulya.
4. ' Kang wadya wus dendhawuhimantuk mring Madiun nulyalampah dalu gennya bodholkalawan sawadyaniraDyan Dipati Danuijawus ngaturi pirsa ikudhumateng Sri Naranata.
5. Miwah bupa ti ing lojimring minister wus sung wikannulya karya surat age
22
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 25/483
kinintunaken mring Jendralingkang aneng SemarangKangjeng Sultan nang winuwuskalangkung ing dukanira.
6. Ingkang tinuding nu tu tiwadana jero punikaRaden Purwadipuranelan Pangran Dipakusuma punika ingkang jaba
lan Raden Martalayekunging cinendhak kang carita.
7. Rahaden Rangga puniki pan sampun kasarabut yudaingkang blaeni kancaneadipati ing PacanganRaden Somanagaraingkang lolos sampun katurdhumateng Sri Naranata.
8. Kawarna Jendra l Samawismapan sampun angutusan
bantu mring Mantaram mengkosamana pan sampun praptananging tan antuk karyaRaden Rongga wus kapupunulya Pangran Natasuma.
9. Ingkang tinarka ngajanitinedha sampun binektadhumateng Betawi mangkosa icalnya Raden Rangganenggih nagri Ngayogyawus tan ana banthengipunJendral dugeKken ing tyasira.
10. Anulya dhateng Mantawis
23
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 26/483
ambekta sawadya kuswaJeng Sultan amethuk mangkelangkung ewet ing tyasirasamana sampun prapta
Jendral ing Ngayogya ikulajeng ing loji kewala.
11. Sampun kersaning Hyang WidiJeng Sultan ewed karsanya pra putra santana kabehatanapi ingkang wadyakapan sampun samektalamun kinarsakna pupuh
ingkang tyas sampun kaduga.
12. Nanging wus karsaning Hyang Widi pan tansah ewed kewalamangkana kang winisraosJendral Dandles pan bicaralan Raden AdipatyaDanurja ngaturan iku
Kangjeng Sultan malebeta.
13. Inggih dhumateng ing lojikapanggih kaliyan JendralJeng Sultan arsa mangkedadya langkung ewediramister Hinggalar lan Bremahmangkana wekasanipunJeng Sultan wakil kewala.
14. Mester kalih atu rnekikatiga Raden Dipatyakalamun wonten kajengeJendral punapa wus lilaKangjeng Sultan ngendikaiya mapan rila ingsunmarang si thole Dipatya.
24
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 27/483
15. Mangkana Pangeran Dipatiwus ingiden mring kang ramakinen manggihi Jendrale pan wus telas welingira
nulya lengser ing ngarsalawan mester kalihipun
lan sagung putra sentana.
16. Tanapi kang pra Dipatilawan prajurit sadayasampun prapta ing lojinenulya panggih lawan JendralKangjeng Pangeran Dipatya
anulya ingangkat iku jumeneng sang Raja Putra.
17. Narendra parentali iki,mring sagunging wong Ngayogyadadya Kangjeng Sultán mangkemapan kendel amegawannamung momong kewala
dhumateng kang putra ikuwus rampung ingkang bicara.
18. Kangjeng Raja ku nd ur aglislajeng sowan mring kang ramawus katur saniskaraneenjingira Jendral nulyadhumateng ing Kerajanmapan lajeng pamit mantukenjing malih nulya budhal.
19. Jendral mantuk mring Batawidatan lami kintun bintangdhumateng Jeng Rama mangke pan sinami agengiralan bintange priyangga
25
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 28/483
pan Jendral Dandles punikunamung antuk mawi sela.
20. Ngamungna pra tan dha ikisaking raja ing Walanda
datan lama gantos mangketuwan Jendral Dandles ikaJendral Yansen namanyaKawarnaa ing Matarumlaminya jumeneng ika
21. Kangjeng Raja Ngayogya diKangjeng Sultan kang winarna
apan kanging pambangusemarang ingkang darbe karsaingkang putra priyanggaPangran Mangkudiningratkulan Pangran Jayakusuma.
22. Pangran SantawijayakuJeng Sultan mindhak sakawan putra kang diwasa mangkePangran Natabaya ikaanuli ariniraPangran Silarong punikugya Pangran Santawijaya.
23. Pangran Jayakusumeki punika ingkang tarunadadya ewa ing manahe
Kangjeng Sultan mring kang putraKangjeng Raja Narendra pan kenging pambangunipundhumateng kang putra tiga.
24. Pangran Mangkudiningrati punika kang darbe karsanuwun mring kang rama Katong
26
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 29/483
jumeneng Pangran Dipatyaingkang rayi kalihnyaPangran Jayakusumekulan Pangran Santawijaya
25. P,unika ingkang jageniinggubel garwa kalihnyamapan ingkang mothahakeKangjeng Ratu Mas punikalawan Ratu Kancanamarma Kangjeng Sultan ikulangkung emeng ing wardaya.
26. Nengena ing Ngayogyekikang lagya sami kemenganing Batawi winiraosJendral Jansen katamuwannenggih kang parangmukaJendral Inggris wastanipunRaples sepe ingkang bala.
27. Jendra l Jansen atu r tulismarang Kangjeng Raja putra Narendra nuwun bantunemapan lajeng binantonanAnenggih kang lumampahapan Rahaden TumenggungDanukusuma kalawan
28. Tumenggung Danunagaridyan Tumenggung Wiryasumadene ingkang lebet mangkoRadyan Riya Sindurejalan Dyan Ranawijayaapan gangsal kang tumenggungsewu cacahe kang wadya.
29. Mapan dereng ngantos prapt i
27
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 30/483
Batawi kang sampun bedhahlajeng baris Sarondholesagung kang wadya Ngayogyaneng Gombel Surakarta
pan lestari kawontenipunWalandi Jendral binucal
30. Jansen ingkang anjangkaniBatawi Jendral ButermosRaples ingkang jujulukeMangkana ingkang winarnanenggih nagri NgayogyaKangjeng Sultan jeng tyasipun
dene Walanda wus sinar.
31. Mapan sampun salin Inggris pan samana Kangjeng Sultanlajeng karsa dhatengakeingkang dadya telenging tyassamana sampun rembagkalawan putra katelu
sakawan kang mantu nata.
32. Lawan ingkang ipe kalihapan punika sadayakang samya panas manahedhumateng Raden DipatyaKang mantu namaniraDyan Sumadinignrat ikuipe ran Prawiranata.
33. Prawiradiwirya ugisamana raden Dipatyaapan tinimbalan agesengadinira pinirsaInggris ing kabarira pan sampun prapteng kedhatuncinepeng Raden Dipatya.
28
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 31/483
34. Apan lajeng den sedaniataña pi lan kang ramaRaden Danukusumanemangkana ingkang winarnaKangjeng Raden Narendra
apan sampun tanpa bayudadya angles ing wardaya.
35. Sagunging lawang kemunciwadya kang jaran sadaya baris banjar adhem mangkolajeng kinen nimbalanadhumateng ingkang putra
Pangran Dipanagarekudhumateng ing Tegalhaija.
36. Kawarna TegalhaijekiPangeran Dipanagaraapan datan myarsa wartoskalamun nagri Ngayogyanenggih wonten punika
jinawil kang paman ikunenggih Pangran Natabaya.
37. Kalangkung kagyat ing galihlan wartos dhateng kang ramaKangjeng Pangran nulya kinenangambil kang turanggasampun mapan anulyatinitiyan nander mamprung
datan mawi bekta wadya.
38. Namung lan gamel satunggilneng margi kapethuk nulyalawan kang utusan mangkeingkang rama Kangjeng Rajatan antara wus praptaing Banjar Adhem punika
29
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 32/483
Pangeran Dipanagara.
39. Kapanggih sadaya samiingkang wadya Kangjeng RajaPangran Dipanegarane
nimbali Jayasentika punika patihiraKangjeng Raja kang panujuapan wus salin papatya.
40. Dene patih kang rumiyinKi Tumenggung Wiragunaapan tilar sepuh kuwe
nulya Mas Tumenggung ikanenggih ing SokawatyaKartadirja tilar sepuhnulya Mas Tumenggung Japan.
42. Somadirja ingkang wangiapan tilar sepuh ikanulya kakalih patihewasta ki tumengung ikanenggih Cakradipurakalawan Raden TumenggungJayasentika punika.
42. Mung Mas Cakradipurekitilar sakit marganiramung kantun satunggal mangkenenggih Raden Jasentika
kaduk purun kewalasing Madura wijilipuningkang santana priyangga.
43. Marma lajeng mepak barissaking prayitna ing baya pan lajeng dinukan mangkemring Pangran Dipanagara
30
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 33/483
pan kinen bubarenamung kantuna ingkang sepuhlurah man tri lan wadana.
44. Jeng Pangran nulya umanjinglajeng mring panepenirakang kari kinunci mangkeanenggih ingkang atenggaKi Rahmannudin lawanKi Muhlamad Rusman ikusamya lan sakancanira.
45. Kaum lan Suranatek i
pan inggih lajeng dinukankori kinen mengakakemangkana ingkang kawarnaKangjeng Raja Narendrakayungyun ing praptanipunwan dhumateng kang putra.
46. Pan kintun mriksa nuli
dhumateng kang Banjar Andhapkaparak ingutus ageRahaden Wiryapuspitamangsuli aturiramapan sampun rawuh dangulajeng duka mring Ki Lurah.
47. Sareng sampun andukanilajeng lumebet kewalaomong sasmita pan agewangsul matur mring jeng Rajagya kinen madosanamarang ing panepen ikuJeng Pangran nulya kapanggya.
48. Mapan lajeng den timbaliwan dhumateng kang rama
31
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 34/483
tan antara prapta mangkePangeran Dipanagarangarsanya kangjeng ramaingawe lajeng rinangkulsarwi kumembeng kang waspa.
49. Mapan ta mangkono maningPangeran Dipanagara pan.nenggih medal waspaneri sampun tata ing driyaKangjeng Raja ngandikaIngsun kulup aweh weruh
pamani ra dhi Danurja.
50. Ing mengko wis den pateniiya marang eyangira paran polahingsun mangkelamun ingsun ingandikaniya mring Kangjeng Ramaapa ta ingsun lumaku
paran mengko rembugira.51. Pangran Dipanagareki
mapan aris aturiraKalamun sadalu mangke prayogi mopo kewala.Kangjeng Raja ngandikalamun mangkono karemup prajurit sira pepakna.
52. Manawa eyangirekikabanjur supe dukanyaiya marang ingsun anggernora wurung banda yuda.Pangran Dipanagara
wot sekar alon umaturMarma andangu kawula.
32
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 35/483
53. Inggih mampir anyrengenidhateng paman Jasentikaapan sampun sedya mangkegung abdi dalem sadayalajeng akinen bubarning kantun kang samya sepuhlajeng panepen amba.
54. Pan inggih makaten samikaki Rahmannudin lawankaki Amadngusman mangkekaum lawan puranatakancanipun sadaya
pan samya samekteng pupuhkori sampun tinetekkan.
55. Lajeng kawula srengenilan ingkang kori punikaamba ken bucal tetegemindhak karya salah nyanaKangjeng Ratu duk myar
ature kang putra ikudangu datan angandika.
56. Wekasan ngandika arisParan kulup karepiraingsun ñora duga anggersireku pan amung jugasanajan akulitatembaga wesi kang balung
otot kawat sungsum gala.
57. Mangsa ta kelara kakimungsuh paman-pamaniraapan ta kaliwat akeh.Pangeran Dipanagara pan aris atur iranadyan dhawaha puniku.
33
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 36/483
Namung pangestu paduka.
58. Yen Kangjeng Eyang upamimeksa dhatengken wasesadhumateng paduka supe
kapanggiha ing kawulasamya dentingalanasampun wonten tumut-tumutnulya Raden Jasentika.
59. Paman soswan tu r upeksilamun Dyan Somadiningratlawan Brangtakusumane
ingutus dhateng Sang NataKangjeng Raja Narendramapan angandika arumDipanagara ywa lunga.
60. Alingana wuri marnisun undange uwakiranulya tinimbalan ageingirid Jayasentikasampun prapta ing ngarsaKangjeng Raja ngandika rumDika kautus punapa.
61. Dyan Tumenggung ma tu r arisIngutus paring uningamring J eng Rama Tuwan Katonglan paduka ingandikan
Kangjeng Raja ngandikaGih kakang dika umaturkawula ing sapunika.
62. Nuwun ngapunten Rama Jimapan dereng saged wosantan sakeca awakingongkakang andika matura
34
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 37/483
dhumateng Kangjeng Rama. Nulya Dyan Tumenggung mundurkalawan Brangtakusuma.
63. Kangjeng Raja ngandika rismring Pangran Dipanagara:Paran yen ngandikaningongmaneh marang eyangira.Pangran Dipanagara
tur sembah alon umaturKawula sumanggeng karsa.
64. Jeng Raja ngendika malihBecik ingsun yen ngandikanewuh tan sebaa ingongkalawan ta adhiniraapa na durung praptaPangeran matur wotsantunApan sampun samya prapta
64. Pan amba ken wangsul sami
pun adhi Adinagaramapan amba tempahakengulatna dhateng pun uwa pun adhi Surabrangtangulatken paman punikuJayakusuma kang dadya.
66. Kakalih raosing galihMangkana sampun antarawonten kawan dina mangkeKangjeng Raja ingandikandhumateng Kangjeng Sultan Nyai Riya kang ingutusnulya Kangjeng Raja sowan.
67. Tan kantun kang putra ikikinen kendel tatanggelan
35
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 38/483
Jeng Raja manjing kadhatonwus cundhuk lan ingkang NataJeng Raja ngaras pada pan samya kumembengipunmangkana pan sampun lenggah.
68. Kangjeng Sultan ngendika riswau dhumateng Jeng Raja.Ywa sira kleru pawartosmarmane iku sunbuwang besuk sapungkuringwangwus sun-duga iku kulup
makewuhi marang sira.
69. Marmane ingsun-pateni pan ing sun ik i wus tuwaing besiik sapa kang duwetinggalane eyangiraDadya sami pulihnyaingkang tyas kalihipun
nanging dereng karya patya.
70. Wus tan ana walang atisaben dina ingandikanJeng Raja manjing KadhatonPangeran Dipanagaraapan sampun kalilankundur mring Tegalhaijekusamana pan ora lama.
71. Kangjeng Sultan kenging malihsaking agenging panggodhaewa mring putrane maneh.Mangkana ingkang kawarnaPangeran Suryabrata
sowan mring kang raka ikydhumateng ing Tegalhaija.
36
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 39/483
72. Apan atu r kabar yekt iing pawarta sampun terangdadya agempung galihePangeran DipanagaraMangkana kang winarnaing dina Jumungah nujuKangjeng Sultán miyos salat.
73. Kangjeng Raja ndherek iki pepak kang putra sentana pan saben Jumungah mangkoKangjeng Sulan miyos salat.Mangkana sampun lama
Kangjeng Sultán ewahipundhateng Jeng Raja Narendra.
74. Sabakdanya Jumungah ikiKangjeng Raja mapan nulyanimbali kang putra mangkePangeran Dipanagaralawan kang rayi ika
Pangran Panengah punikukang samya tinantun karya.
75. Kangjeng Raja ngandika risParan adhi pikiriraKangjeng Rama ewa tyasetan arsa nimbali mring wangdene pangrasaningwang barang kinarsakken iku
adhi sun datan suwala.
76. Pan kongsi cinacad mamiingsun adhi mring WalandaSaking dening wedi ingongiya marang Kangjeng RamaPangran Panengah turnyaapan langkung ewedipun
37
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 40/483
Yen paduka angaturna
77. Menggahing kalih prakawis boten wande pan kapiran paduka inginakake
inggih dhumateng Walandasawung medhot pondhongan punika upamanipun
ingih kadamel punapa.
78. Jeng Raja ngandika arisParan adhi kang paryogaPangran Panengah ature
Inggih pamanggih kawulasanajan den-pundhutakawula kukuhi tuhunadyan prapta ing ngayuda.
79. Pan inggih ulun nglampahiRumiyin pan sampun rilamapan ingkang njenengakeinggih gupremen WalandaYen paduka ajriha pan Walandi sampun tamtuewa dhumateng paduka.
80. Kalamun lajeng tinampikkados pundi temahannyakapinten kalih-kalihesanajan bandayudaa
lawan rama paduka pan punika sababipunkados nunten tinulungan.
81. Dhateng gupremen punikisabab punika kang karyaKangjeng Raja emeng tyasenulya nantun mring kang putra
38
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 41/483
Pangran Dipanagara:Paran karepira kulupapa nunggal pamanira?
82. Yen upama durung nunggillah mara sira matura!Pangran Dipanagaranemapan aris aturira:Pisah nunggil tyas ambalan paman Panengah tuhusumangga tuwan galiha.
83. Upami sami satunggil
apan awrat mring sudarmalamun Kangjeng Eyang yektos puputra dhateng paduka
tan ngalih mring kang liyamapan punika satuhuingkang dados karsanira.
84. Kencenging tyas amba yekti
aluwung ingaturenanadyan silih upaminedhumatenga ing ngayudalamun nunggal sudarmamengsah lan Walanda tuhuapan sae kang carita.
85. Yen paduka ngant os ju ri tinggih kalawan Jeng Eyang pan amba matur sayektoskencenge manah kawulaapan ndherek Jeng Enyangmilane wonten pukulun pan inggih saking paduka.
86. Pan inggih makaten malih paduka wonten punika
39
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 42/483
saking Kangjeng Yang wijine Nanging kalamun Jeng Eyangtan gad hah putra liyannging punika paminipunaluwung ingaturena.
87. Apan benjang dhateng pundiinggih tapa hadteng anakanak mring putu tan wändekalamun lujeng punikaamba miyarsa wartaapan inggih terang sampun
saking adhi Sumabrata.
88. Kangjeng Eyang sampun galihsuwunge Pangran Dipatyakang badhe kinarsakakengentosi rama padukalawan ingkang pasowanPan Mangkudiningrat tuhu
sampun rembag samya.89. Mung ka nt un ngentosi Inggris
yen paduka ngekahanakados kalangkung ewedeKangjeng Eyang tan sikaradhateng rama paduka.namung karya jangkepipuninggih wicalan nagara.
90. Ratu mapan putranekiinggih Pangeran Dipatyamakaten samya rembage paduka wus ñama rajamapan raja kewaladadya pecah badhenipuningih nagari Ngayogya.
40
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 43/483
91. Lamun paduka ngekahidatan wände bandayudalangkung awon pocapanelamun tan kinekahana
mapan kalajeng benjangmarma amba kamipurunaluwung ingaturena
92. Mumpung dereng ngantos ugikawentar mring tiyang kathahIah lingsem punapa mangke pan asngking karsa paduka
priyangga kang ngaturnamapan wonten tandhanipun pejahe paman Danurja
93. Walandi boten nulungitur mindhak wewah durakalawan awon pocapanemakaten kadya padukaupami ngekahana
kalawan ngaturna tuhumapan sami ewedira.
94. Upami benjing nemahi pinundhut salah satunggaltan wände aprang temahesanadyan silih aprangalamun kalih Walanda
Kangjeng eyang putra tuhuinggih dhateng ing paduka.
95. Kantenan rinebat yektitur mindhak angsal utamalawan sae pocapanemangkana karsaning SuksmaKangjeng Raja Narendra
41
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 44/483
karsa nut putranipunanulya ans ngandika.
96. Paran adh imas sirekiumatur Pangran Panengah :
inggih lamun wekasanenanging kawula punikatan saged nglampahanakados anakmas puniku pan namung waton kewala.
97. Wispadha mundura dhinginnging Dipanagara sira
karia aneng panepennulya mundur kalihiranenggih Pangran Panengahmapan sampun lajeng kundurnging Pangran Dipanagara.
98. Maksih neng panepen nenggihmangkana ta Kangjeng Raja Narendra mapan wus kinen
nenggih karya nuwalatan pantara wus dadyanulya utusan punikuanimbali nyai Riya.
99. Swadasaganda kakalihtan pantara sampun praptaing ngarsa Kangjeng Raja ge
nulya J eng Raja Narendramaringaken nuwala Nyai Riya kang ingutusanganturken mring Sang Nata.
100. Tan pantara nulya prapti Nyia Riya ngarseng Natakang surat ingaturaken
42
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 45/483
dhumateng Sri Naranataapan lajeng binukasampun sinuksma ing kalbulangkung duka Sri Narendra.
101 Injing nulya dent imbaliJeng Raja Putra Narendradhumateng kang Rama KatongTan antara nulya praptaJeng Raja ngarsa nataKangjeng Sultan nulya ndangumring Kangjeng Raja Narendra.
102 "Paran sira atur tulisnyaosaken saniskaranjaluk pulih lir maune."Kangjeng Raja Narendra pan aris aturira:Inggih saking lepat ulunrumiyin kenging rancana.
103 Sareng sampun lami-lami
kados saru ingkang prajaMangkana sakedhap supeJeng Sultan mring kang ubayagarwa kalih myang putrasaking suka ing tyasipunrinangkul Raja Narendra:
104 "Ya wis eling anak marni
kalamun duwe wong tuwa."Kangjeng Sultan anulya gemapan kinen nimbalanaRaden Tumenggung ikaSumadiningrat prapta wuslan Raden Prawiranata.
105. Brangtakusuma lan carik
43
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 46/483
mapan lajeng karya suratmring loji paring wruh mengkoyen Kangjeng Raja Narendrangaturken kang pangwasatanapi lan namanipunsaking karsanya priyangga.
106 Ingkang ingutus mring lojiKiyai Sindunagaralan Raden Tumenggung mangkeDanunagara puniku
pan dereng karya patyamarma kaliyan ingutus
mangkana pan sampun prapta.
107 Lan Minister Ingglar panggihmapan lajeng winartananingkang surat ijowanelamun Jeng Raja Narendranyaosken kang namalawan parentahanipun
wit saking karsa priyangga.
108 Apan wangsul nama lamiKangjeng Pangran Adipatyakalawan ing pasowanemester langkung getuniratan saged mangsulanaingkang surat mapan sampunlinajengaken mring jendral.
109 Nanging sampun salin Inggrissurat sinamur kewaladatan winangsulan manehawatara pitung dina
Jeng Sultan nulya karya pepatih Kyai Tumenggung
44
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 47/483
Sindunagara punika.
110. Mester apan dentimbalinanging sakit sengadinyamung wakil Litnan kemawonWus pepak sgung kang sebanuju Senen kang dina,nulya miyos Sanga Prabumung Litnan lan juru basa.
111. Ingkang ndherek mring sang Ajilenggah munggeng siti bentarKangjeng Pangran Dipatine
wangsul palenggahan lamamangkana apan nulyaKangjeng Sultan ngangkat sampunmring Kyai Sindunagara.
112. Apan kinarya pepatih,anama Kyai DipatyaDanurja ngestreni kabeh,sagung kang putra santanalawan kang pra punggawa,namung Litnan datan purunkalawan kang juru basa.
113. Ajrih pan datan winelingdhumetang ingkang misternya
pan mangkana sengadinenanging Kangjeng Sultan ika
pan lajeng karsanira,samana pan sampun rampung pepatih Ki Danureja.
114. Anulya luwar Sang Aji, bubar sagung kang sewakaKi Dipati anulya gelumebet mring loji ika,
45
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 48/483
lan sagung pra dipatyadene kang nggentosi ikuanama Sindunagara.
115. Putranira Ki Dipatikawarna Pangran Dipatyakang putra kalilan mangkokundur marang TegalharjaPangran Dipanegaradatan lama praptanipunMinister Jan Krapet ika.
116. Hingglar sampun kesah nuli
lawan kang bala Walandakantun kang mardika baedadya salin ingkang jaga Nenggih nagri NgayogyaInggris lan Sepehi ikumangkana ingkang winarna.
177. Kangjeng Sultan mundhut idi
mring kang kari praptaniraPangran Natakusumane,wau lawan ingkang putraanenggih namanirakang putra Raden Tumenggung Natadiningrat punika.
118. Jan Kerapet anyagahiapan nulya kintun serat
Minister Kerapet mangkomring Jendral Betawi ikaanenggih namaniraRaples Burnas punikuingkang surat nulya prapta.
119. Datan lama nulya praptiPangerang Natakusuma
46
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 49/483
mapan kalawan putraneTumenggung Natadiningratlajeng katur Sang Natanulya tinimbalan sampun.
Pàngeran Natakusuma.120. Mapan lajeng angabekti,
dhumateng Sri Naranata,mangkono uga putrane,Tumenggung Natadiningratmapan sasampuniradumugi ngarsa Sang Prabukang rayi kinen kundura.
121. Marang dalemira lami pan Raden Natadiningratingkang kawarna ing mangkemapan saya kathah ikanenggih nagri Ngayogyaingkang dados ruwedipunsangsaya kathah kang warta.
122. Atanapi sangga runggilan cengil-cinengil samyadadya tan karuwan kabehingkang amrih kalujengan pan nagari Ngayogyasamya asusah kalangkung.
123. Miwah kang para dipati
mapan samya tetepangansasukane dhewe-dhewemangkana manca nagarakang anggenteni ikaRaden Rangga sedanipunPangeran Dipakusuma.
124. Mapan lajeng dados kalih
47
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 50/483
wadana manca nagaradipati bauwarnaneRaden Prawirasetikamangkana kang winarna
Kangjeng Pangeran Dipatyekumapan langkung kawlas arsa.
125. Sapraptanira punikiPangeran Natakusuma,sagung kang santana kabehajrih mring Pangeran ikanenggih Natakusumalawan kang tinantun-tantunmring Kangjeng Sultan punika.
126. Marma santana samya jrihlawan malih sampun tepangPangran Mangkudiningratelan Pangran Jayakusumasagah kinarya margalawan Inggris tepangipun
Pangeran Natakusuma.
127. Lawan Kangjeng Sultan ikisamana pan wus pracayamring kang rayi jumenengePangeran Mangkudiningratdadya tulus Sang Natakenging ing rancana tuhu
wus supe marang kang putra.128. Kangjeng Pangeran Dipati
mangkana ingkang pirembagmapan lagya ngecakakelinorot lawan binuwangwong kadipaten samyamapan alit manahipunwonten kang rayi kalihnya.
48
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 51/483
129. Ñama Pangran Mangkubumilawan Pangeran Panengahkang raka kalangkung sihnyakang asring tinantun karya
sampun balik kalihnyayang saking ajrih ing suhurMangkana ingkang winarna.
130. Pangran Dipanagarekidatan arsa myarsakenamring sagunging warta kabehtan pantara nulya kesahsaking ing Tegalharjangiwa marang guwa ikuing Serang namaning guwa.
131. Kalangkung prihatinekinguwatosken mring Kang Rama pan mangkana pangesthinePangeran Dipanagara:"Muga ta Kangjeng Rama
pinaringana tyas emuttawekal marang rancana.
132. Kaya paran polah marnilamun tan tinulungana paran baya temahanelamun prapta ing ngayudamapan banget sun wirangsapele ingkang rinebutanak mungsuh lawan bapa."
133. Dadya langkung tyasirekiPangeran Dipanegaramung Kang Rama aneng tyasedadya datan medal-medalaneng guwa kewalanunuwun marang Hyang Agung
49
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 52/483
waluyane ing Ngayogya.
134. Enengena kang winarnimapan nagari Ngayogyakalangkung surem cahyane
Kangjeng Sultán kawarnaa,karsa dugekken karsaingkang rayi sampun saguhPangeran Natakusuma.
135. Mapan sampun angsal margiJan Kerapet ing pondhoknya pun Cik Ahmad kekasihe punika ingkang kinaryamarga sarta ingebangmrang pangeran puniku Natakusuma yen dadya.
136. Nenggih Pangeran DipatiPangeran Mangkudiningratmapan kathah pangebangedhumateng sira Cik Ahmad
mangkana kang winarnaKangjeng Sultán lamun rembuglawan kang garwa kalihnya.
137. Kang asring ngagol-agolikang ibu Pangran DipatyaRatu Kadhaton namanemangkana pan binethekanana ing dalemiradatan kenging miyos ikuwarnanen Pangran Dipatya.
138. Mapan sampun myarsa wartiyen Kang Ibu kawlas arsaesrnu bramantya manahelajeng kinen nimbalana
50
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 53/483
dhumateng ingkang putraPangran Dipanagarekuing Tegalharja tan ana.
139. Lajeng kinen ngupadosikapanggih neng guwa Secanglajeng lancaran lampahetan kondur mring Tegalharjamapan lajeng kewalasaking kuwatosing kalbuJeng Pangran dhateng Kang Rama.
140. Tan pantara sampun prapti
ing kadipaten samana panuju bakda ngisanePangeran Dipanagaramapan lajeng kewalalumebet panepen ikusalat sampunipun bakda.
141. Mapan lajeng dentimbali
Kangjeng Pangeran Dipatya pinarak neng gedhong mangkePangeran Dipanagara pan sampun prapteng ngarsaKangjeng Pangran sareng duluwau dhumateng kang putra.
142. Kumembeng waspanya mijilPangeran Dipanagaramapan ya mangkono manehri sampunira atatamarek mung sakaliyanKangjeng Pangran Dipatyekutan dya aris angandika.
143. Paranta kulup sirekieyangira kawlas arsa
51
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 54/483
kang lawang tinutup baenora kena yen manjingamarang kedhatonira,margane mangkono ikukulup iya eyangira.
144. Pan kagawa ingsun yektiwus sun duga Kangjeng Ramamarang ingsun sida supe pratandha iku kewalaiya mring eyangira paran ta kulup sirekuingkang dadi karepira.
145. Sapira ingsun pribadiapadene eyangira.mapan wus wareg rasanekulup kamukten ing donyanadyan silih matiamapan wus sedheng nak ingsunnamung sira kaya ngapa.
146. Lan adhi-adhinireki paran baya polahira,"mangkana pangran duk anon pangandikane Kang Ramamapan ing tyas mangkanamarmane ana wakingsun
iya saka Kangjeng Rama.
147. Kangjeng Rama ananekiiya saka Kangjeng Eyangnanging Kangjeng Eyang mangkomapan darbe putra liyalan wayah pasthi iyadadya ngadeg suranipunPangeran Dipanagara.
52
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 55/483
148. Nulya umatur wotsariwau dhumateng Kang RamaYen makatena karsane
jeng Eyang yektos punikasupe dhateng padukanging amba nuwun pangestusasaged-saged kawula.
149. Bilih manawi marengiwonten pitulung Hyang Suksmakangjeng Pangran ngandika Ion;"Ya kulup sakarepira
sun ngamini kewaladene ingsun ikiluputmapan ya wus nora kena.
150. Yen meluwa bicarekimangsa bodho kulup siranadyan silih upamanetumeka lara palastraingsun melu kewala"Pangra n Dipa naga re k umapan aris aturira.
151. "Bilih marengi Dewa Jianuwun amit kawulamantuk ing Tegalharjanederapon sampun kawentardhumateng tiyang liyan
lawan malih amba suwun pun paman Jayasetika.
152. Kenginga kawula kanthinulya Dyan Jayasetika,tinimbalan prapta agemapan lajeng dhinawuhanwus tepang kalihira
Kangjeng Pangran Dipatyeku53
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 56/483
wus pracaya mring kalihnya.
153. Pangran Dipanagarekilan Raden Jayasentikakalilan kalih wus lengser
saking ngarsanya Kang Ramakundur Tegalharja
dadya langkung remitipungung rembugan wonten nyana.
154. Kangjeng Pangran Adipatitan ewah pasowaniraingkang kawarnaa mangke
Tumenggung Jayasentika pan kinen lumebetamring Pangran Dipanagrekuing loji pan sampun panggya.
155. Lawan Jan Kerapet ikidene kang kinarya margamring Dyan Jayasentikaneanenggih kapitan Cina pun Jingsing ingkang namanulya pratelakken ikuRahaden Jayasentika.
156. Ing saniskaranya sami punapa dene Kang RamaKangjeng Raja Narendranemarma sinasoken ika
sabab kabeh rubedaJan Kerapet terang sampunsagung setori Ngayogya.
157. Pan samya sukarenekiJan Kerapet dennya sobatlan Dyan Jayasentikanenanging langkung remitirá
54
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 57/483
yen wus prapta ing wismalajeng atur surat ikudhuamateng ing Tegalharja.
158. Sabarang bicara samiapan ajrih ngrampunganaRaden Jayasentikanesengadi atur uningamakgnana kang winarnaJan Kerapet mapan sampuntur surat dhateng Jeng Sultan.
159. Anyereg sabarang ikisagung ingkang karya susahKangjeng Pangran Dipatinemangkana wangsulaniraKangjeng Sultan punika"Hell ya Kerapet sirekuaja ta asalah karya.
160. Nadyan ingsun srengen iki
marang si Thole Dipatyamapan putraningsun dhewelari Ratu Kedhatoniragarwaningsun pnyangga"Mangkana wansgulanipunmester Yudakanaka.
55
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 58/483
HI. Pangkur
1. Jan Kerapet sareng myarsakang wangsulan Kangjeng Sultan punika
kalangkung bramantyanipunkang jaja lir medaladahananya nulya malih karya iku pan sura t muni mangkana"Dhumateng Kangjeng Sang Aji.
2. Yen tan kenging ingemutnatanpa karya kula anjaga nagri
aneng Ngayogya puniku punapa ken jagaaasu gancet kemawon jaga punikuapan ajrih wilujengnyasamya ecaning kang galih.
3. Ing titiyang sanagara."Dadya nurut Jeng Sultan mring turnekiMester Kerapet punika
nanging maksih kang driyadenira panggah ing panglungsuripunmangkana pan datan lamaJendral Raples prapta neki.
4. Nenggih nagari NgayogyaKangjeng Pangran Dipati me th uk ikiana ing Kalasan iku
neng Gowok Kangjeng Sultannulya Jendral prapta ing Kalasan sampunwus panggih Pangran Dipatyalajeng nitih kreta nunggil.
5. Jendra l lan Pangran Dipatyanengjro kreta jendral ngajak ubanggisamya nunggil kang rah tuhu
nanging Pangran Dipatya
56
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 59/483
kendel datan nyauloni jendral ikumangkana pan sampun praptaing Gowok jendral wus panggih.
Nenggih kalawan jeng Sul tanlajeng mangkat tan karsa nunggil nitihJendral mung piyambak ikuneng ngajeng kang karetaKangjeng Sultan lawan minister punikuKangjeng Pangeran Dipatyalawan sekretaris Edim.
Tan pantara sampun prapta
loji kebon kang palenggahaneki pan sampun tinata ikukursi ageng kalihnyaKangjeng Sultan tan arsa lenggah punikukedah dhampar ken ngajengnanging jendral tan suka iku.
Pan lajeng sulayanira
Jendral Raples nyandhak kerangirekikang pedhang arsa denunusKangjeng Sultan mangkanakang curiga ingasta jejeranipunsagung kang putra santanatanapi kang pra dipati.
Pan sampun ngadeg sadaya para upsir kang baris mlebet sami
dadya jejel kantor ikuapan pipit-pipitanyen lajengna aprang ing wekdal puniku bayan tan bangkit ngempakna pedhang atanapi keris.
Sagung kang para sentanamyang pra upsir bupati jero sami
mangkana kang winuwus57
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 60/483
Kangjeng Pangran Dipatyaaneng tengah anyapih sang kalihipuning Rama kalawan Jendralmiwah Jan Kerapet iki.
11. Apan marmaning Pangeran pun rahayu sadaya datan ngantinibakken gegemanipunlajeng sareh kalihnyaJendral ngawon Kangjeng Sultan sampun tamtu,alenggah aneng dhadhamparJendral lenggah aneng kursi.
12. Mangkana jendra l atanyasapa ingkang tinuding anggenteni
jumeneng ing Ngayogyekulamun Sultan tan anaKangjeng Sultan anulya angandika rumIya Ki Dipati ika.nanging lamun tulus becik.
13. Jendral Buntar Mas aturnya
"Becik ora dhingin katon punapiyen mangkono ingsun jaluk
iya kang tandha astalawan tamtu iya kang ngurupan ikusagung bumi tanah Jipanglawan Prarayangan iki."
14. Kangjeng Sultan angandika;
"Mengko sore iya ingsun ngirimi."Jendral anyauri asru:"Mengko iki kewalaewuh apa iya iku tandhanipunyen tan siji karsaniraesmu lingsem Sri Bupati."
15. Nulya paring tandha esta
58
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 61/483
lawan Jendral inggih nandha tanganimangkana pan sampun rampunglamun Pangran Dipatyayen tan ana Kangjeng Sultan gumantyeku
lan wonten malih bicaranging Jeng Sultan datan apti.
16. Pan besuk-besuk kewalaing saiki wis bengi wayah marni."Kangjeng Sultan nulya kundursareng enjing winarnaKangjeng Sultan utusan mring loji ikuKi Dipati Danurejakang ingutus sampun panggih.
17. Lan Jendral mapan mangkanasampun ewah kados adad punikiJendral manjinga kadhatunlumampah salaminya pan gentosan dene kang biacara sagungkapanggih wingking kewala
sabab sampun kaping kalih.
18. Jeng Sultan genira lenggahdhateng loji methuk sapisan ikimanggihi ping kalihipunmarma wayah padukaapan sanget ing pangajeng-ajengipunJendral Raples Abutarmasmesem sendhu denira ngling.
19. Mangkene pratelaniralamun nora kena den ugung yektiSultan ing saujaripunya wingi saguhiraapan iki ing dina pan arsa wangsulwekasan ingsun den undanglah Dan uija luwih becik .
59
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 62/483
20. Ing besuk esuk kewalaingsun manjing kedhaton luwih becikwus tutura mangkonekunulya Ki Danurejasampun mundur saking loji prapta ikulajeng matur mring Sang Natasagah jendral benjing-enjing.
21. Manjing mring kadhaton nulya pukul tiga dalu jendral puniki budhalan sawadyanipunmantuk kebut sadayanamung kantun kang jaga lir adatipun
Mester Jan Kerapet ikakalawan sawadyaneki
22. Mangkana ingkang winarnaKangjeng Sultan saantukira iki
jendral mapan sakalangkung prihat in ing driyananging ingkang sinengeran jroning kalbukang putra Pangran Dipatyawus dinuga tepang batin.
23. Lawan Jendral Abutarmasnanging maksih ewed penggalih nekidene tan ana kang patut
wong kadipaten ikalamun kongsi ingandel Walanda ikuana siji sun konbuwang
kang liya tan ana maning.
24. Pan kinen ngupadosanananging rapet langkung datan nyananidadya tan kapanggih ikumangkana Kangjeng Sultantemah mengsah mapan lawan Inggris ikuTumenggung Sumadiningrat
60
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 63/483
ingkang binobot ing kardi.
25. Atepang lan SurakartaKangjeng Sunan pitajeng mring kang rayi
Pangran Mangkubumi ikulawan ingkang papatyaDyan Dipati Cakranegara puniku paman lajeng prajanjianing benjang kalamun jurit.
26. Lawan Inggris Surakarta ,mapan saguh anyabet saking wuri
apan samya sumpah sampunkang sarta liru patratandha ñama wus dadya ubayanipun paman ing samangas-mangsamangkana ingkang ubanggi.
27. Enengna kang wus ubayaKangjeng Sultán apan kalih kasranekiingkang binobot puniku
dhatengaken kang karsarapetipun lawan Inggris malih ikulawan tulus dadiniranenggih Pangeran Dipati.
28. Pangeran Mangkudiningratingkang rayi wau sampun nyagahiPangran Natakusumeku
samangke karsaniraKangjeng Sultán mring mester pamundhutipunkang putra Pangran Dipatyatega pinarsahken iki.
29. Linorot lawan binucallan sinedan mangsa bodhoa Inggris punika mapan pinujulan Raden Jasentika
61
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 64/483
Pangran Natakusuma ing praptanipuning loji pan tinutupannging Dyan Tumenggung kariyin.
30. Jan Kerapet mapan nulyaDyan Tumenggung nginggahken loteng aglislangkung dening rempitipunmring Raden JasentikaPangran Natakusuma bicara iku,sabarang kang denbicaraDyan Jayasentika uning.
31. Mapan datan mawi taha
Pangran Natakusuma bicarekilawan Jan Kerapet ikudinuga tan na janmakang weruh anulya pinarengken ikuingkang nawala Jeng Sultán barang karsa kawrat sami.
32. Kang nawala gya binukasampun terang denira maos tulismesem Jan Kerapet muwusDene dadak babakalinggih Pangran mapan luwih begjanipunkawula punika darmalangkung bejane pribadi.
33. Pangeran Mangkudiningratñama sami lan Pangeran Dipati
atuli ing galihipunPangeran Natakusuma
Ion saurnya Kados dene saminipun,nanging saking jrih kawula,marmanya kula lampahi.
34. Ing mangke mapan sumanggadados boten mangsa borong puniki."
62
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 65/483
Mesem Jan Kerapet muwus: Nadyan kula gih darma,
mangsa borong Jendral Raples karsanipun pun Pangran dika maturamring Kangjeng Sultan puniki."
35. Kundu r Pangran NatasumaJan Kerapet anulya ngundang aglisDyan Jayasetika ikusing loteng ken mudhunasampun mudhun nulya tinedahan ikukang surat karsa Jeng Sultan
pan lajeng tinedhak nuli .
36. Jan Kerapet ris atanya:"Raden Jayasentika kula niki pan dereng pracaya tuhudhumateng jengandikaing saatur andika para puniku pan dereng \vonten kang tandha
saking Jeng Pangran Dipati."37. Rahaden Jayasentika
ris aturnya kula pajar sayektiJeng Pangran Dipatyeku pan wus kenging supatadatan kena yen darbea karsa tuhumarma lamun datan anakang murina kawlas asih.
38. Nadyan punika wus nyatalamun Ingkang Rama niaya yektidatan ewah karsanipunnging nyara mring kang murba.Jan Kerapet mapan aris aturipun:\en mangkono Jasentikakaryaningsun tanpa kardi.
63
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 66/483
39. Sapa ingkang nampanan a barang janji lan pratandha ikikalamun tan ana ikusun mangsa denandela
marang Jendral Raples iku."nabda Dyan iayasetikakawula pajar seyekti.
40. Ingkang angutus kawulayaktosipun ingkang putra punikiKangjeng Pangran Dipatyekukang dalem Tegalharja
Pangran Dipanagara jejulukipun punika kang pinasrahandhumateng kang rama yekti.
41. Sagunging kanca kawula,kang misesa kajengira yektikang rama tan tumut-tumutsanadyan kang bicarasampun pasrah dhumateng kang putra tuhu
nging tan arsa kawentaradhumateng ing kathah yekti.
42 . Leres lepatin ingkang ramawus percaya nanging sedya nglabuhidhumateng kang putra tuhu."Jan Kerapet samanalangkung kagyat: "Pira kehe ngumuripun."
Sumahur Jayasentika:"Kalih kula kaot kedhik "
43. "Pira kehe umu rir a?""Tigang dasa Kangjeng Pangran punikikalih dasa gangsal ikuingkang rama yuswanyakawandasa tiga. "Jan Kerapet muwus:"Yen mangkono iku tiga,
64
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 67/483
lagya nedheng mangsaneki.
44. Mempenge ing karyanirananging iya Jayasentika mami
apan ta kapengin weruhPangran Dipanagara."
Raden Jayasentika aris amuwus:"Mokal tuwan dereng wikan,lamun wonten karyaneki.
45. Tan pisah lawan kang ra ma ."Jan Kerapet mesem muwus aris:"Iya wis kelingan ingsun,nging durung jajagonganlan caturan," Jayasetika amuwus:"Langkung ewed yen panggihnakados nunten tan dumugi.
46. Wantunipun tiyang ka th ah ."Jan Kerapet mesem amuwus aris:"Gih sampun Raden Tumenggung
kula luwih pracayananging kedah kawula mapan nunuwunmring Pangran Dipanagara pratandha kang rama yekti.
47. Lamun nora mangkonoa,tan ingandel mring Jendral atur mami bakal sun toh pati tuhusira iku wuningaPangran Natakusuma kinongkon ikumring Sultan nganggo pratandha.Dyan Jayasentika angling:
48. "Inggih badhe matur kuladhateng Pangran Dipanagara yektinuwun kang pratandha ikuJeng Pangran Adipatya."
65
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 68/483
Nulya mundur Radyan Jayasentikkekulajeng marang Tegalharjalingsir dalu wayah neki.
49 . Sampun panggih lan Jeng Pangran
Raden Jayasentika ris turekiing saniskara wus katurPangran Dipanagaralan ngandika: "Ya paman ing besuk-besukingsun seba kangjeng ramawus'paman muliha dhingin.
50. Enjing Pangran gya lumamp ah
datan mawi nenggih ambekta abdinamung lawan gamelipun
lan panakawan jugasampun prapta kadipaten apan jujugawis wong ingkang wuninga panepen pan sampun prapti.
51. Nulya katur Kang Ramaapan lajeng kinen nimbali aglis
mring gedhong mangke wus cundhukgya matur saniskaralampahira Dyan Jayasentika wau,Jan Kerapet panyuwunnya pratandha Pangran Dipat i.
52. Nanging jeng Pangran Dipatyaajrih lamun kagepok Jendral neki
nanging pinaring tumurundhumateng ingkang putraRaden Jayasentika ingkang anuruntan pantara sampun dadyaKangjeng Pangeran Dipatya.
53. Wus tan tu mu t- tu mu t ikakang bicara myang tombok kajeng neki
66
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 69/483
nanging langkung remitipunawis kang janma wikanlamun kadipaten kang misesa ikuPangeran Dipanegara
Mangkana ingkang winarni.54. Rahaden Jayasent ika
wayah dalu wus kinen malbeng lojilawan Jan Kerapet pangguhanulya tinakenangawa layang apa Jasentika ikulan apa oleh pratandhaJayasentika nauri.
55. Gih sampun pinaring kulakang pratandha lah punika kang warninging surat tan bekta tuhumakaten welingirasaudara Pangran Dipanagariku punapa tuwan kang karsakawula kinen nyagahi.
56. Prajangji ingkang prayogamangsa borong sok sampun ewah ugikalayan ingkang rumuhunPangran Dipanagaramapan sampun kalangkung pracayaningpuninggih dhumateng paduka."Jan kerapet duk miyarsi.
57. Tuture Dyan Jayasentikadadya langkung suka pirenanekinulya rembag kalih sampuntiga kapitan Ciña
karya surat dhumateng Jendral punikumungel Pangeran Dipatyaapan sampun dentandhani.
67
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 70/483
58. Jan Kerapet aris nabda:"Jasentika aku lunga pribadi,marang Batawi katemulan Jendral abicarananging ingsun anjangji lawan sireku
samangsane ingsun praptaora kena ora iki.
59. Pangeran Dipanagaraketemua pribadi lawan marnimapan sinagahan sampunmring Raden Jayasentikasampun dados sabarang prajangjinipun."Jasentika sampun medalJan Kerapet anulya glis.
60. Mangkat ing Batawi nulyadatan lami Karepet sampun praptingundang Jasentika sampunlawan kapitan Cinawinartanan sagung kang bicara iku pan sampun dados sadaya
nanging Jendral karsaneki.
61. Linorot pisan Jeng SultanKangjeng Pangeran Dipati kang genteni
jumeneng Sultan amengkunagri Ngayogyakartaingkang putra Pangeran Dipanagarekugenteni Pangran Dipatya
kang dadya karsanireki.62. Jendra l Raples Abutarmas
yen tanggunga manawa kaya dhinginkarya kasusahan ikuTuwan Jendral tan arsakaya Jendral Dhandheles karepanipunyen Inggris maksih ing Jawa
68
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 71/483
kaya uga nora wani.
63. Namung gentiya Walandamapan iku ingkang denkuwatiri
sabab padha karepipunlan Sultan tan satunggalnora wurung karya susah maneh ikuRahaden Jayasentikamapan aris anauri:
64. "Kad os lamun makatenakarsanipun Tuwan Jendral puniki
boten wände aprang iku
Jan Kerapet sarunyanadyan aprang wong amrih utama ikuJendral pan mangsa wanianging Jayasentika iki.
65. Pangeran Dipanagaraaturana katemu lawan mamisun duga tan lawas iku
Jendral anuli prapta."Raden Jayasentika pan sampun mantukkalayan pamitan CinaMangkana ingkang winarni.
66. Pangeran Dipanagaramapan nuju ing kadipaten ikiDyan Jayasentika matur"Sagunging saniskaramapan sampun panuju sedayanipun." Nanging bab Pangran DipatyaJeng Pangran lumuh kapati:
67. "Lall paman sira tu tu ramring si bapa Jan Kerapet den yektimapan ingsun banget lumuhiya lamun kinarya
69
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 72/483
kang Pangeran Dipati pan ana ikuiya adhiku priyangganging samengko maksih cilik.
68. Denmas Ambyah aranira
mapan iku dadi panjaluk marnigumantiya rama ikudadi Pangran Dipatyadene sagung ingkang pakaryanirekukala maksih alitiraapan maksih sunsaguhi.
69. Lawan maneh Jasent ika
bab patemon banget pakewuh marnimanawa konangan ikudadi durung kelampahapan ingsun wus pracaya mring sirekuyen besuk prapta ing mangsakaya tan wurung kapanggih.
70. Lan maneh mangsa bodhoamring si bapa Jan Kerapet sayekti
angger nora owah tuhuana dene Jeng Ramaapan ingsun sadaya ingkang ananggungiya ing piturutiramarang gupernemen Inggris."
71. Mangkana Jayasentikasampun lingsir dalu malebet loji
lan kapitan Cina sampun panggih lan mester nulyawinartakken sabarang wewelingipunPangeran Dipanagarakalangkung ngungunireki.
72. Minister Kerapet ikadangu kendel wekasan atanya ris
70
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 73/483
"Iku paran marmanipuningsun ñora andugakang bicara mapan sinaguhan ikukinarya Pangran Dipatyadene banget lumuh neki.
73. Ingkang aran Denmas Ambyahing sakiki wus ngumur pirang warsiDyan Jayasentika muwus
pan lagya tigang warsaJan Kcrapet gedheg-gedheg sarwi muwus"Kaya paran ingkang mawaJayasentika nahuri."
74. Kawula bot en wuningaingkang rama tan wonten malih-malihingkang pinarcaya tu hulawan sepuh priyanggalawan ering ingkang rama yektosipundhateng kang putra punikakalangkung denira asili.
75. Nging yek tos tan karem donyayen tan wonten pakarya kang matosimung nenepi karemipuntan remen lelungguhanyen ngandika sapisan tan kenging wangsul punika dugi kawulaingkang dados sabab neki.
76. Nulya wonten surat praptasing Batawi yen Jendral badhe praptikang sarta bekta wadya gungMester kinen samektatedha uwos badhe tedha saradhadhusampun ngantos kekiranganJan Kerapet anulya glis.
71
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 74/483
77. Amawrat kapi tan CinaJing sagah Jan Kerapet ling malihmring Jayasentika ikulah iya Jasentikasira weruh Jendral iki layangipun
ing besuk samangsa praptaora kena ora iki.
78. Pangeran Dipanagarakatemua iya lawan mamiDyan Jayasentika mantuklajeng sowan kewalamring panepen samana pan sampun munjuk
lan Pangeran Dipanagaranuju lelenggahan iki.
79. Lan Ki Rahmannudin ikaAhmad Ngusman lan Jayasentika glismatur saniskaranipunPangran Dipanagara
Ion ngandika: "Kaki Rahmannudin ingsunlawan sira Ahmad Ngusman padha seksenana mami.
80. Menawa lali ta ingwang pan sunkarya eling ugering atiajaa kinarya ingsuniya Pangran Dipatyanadyan silih sun banjur kinarya ratulamun kaya kangjeng rama
utawa jeng eyang mami.
81. Sun dhewe mapan anedyatobat marang Pangran Ingkang Luwih pira lawas neng donyekutan wurung manggung dosa."Pan tumungkul katiga tan saged maturmangkana wus tan winarna
72
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 75/483
Jendral datan lami prapti.
82. Langkung kathah ingkang wadyawong Ngayogya pan wus sadhiya sami
gegamanira prang pupuh pan samya gregutiraDyan Tumenggung Sumadiningrat punikuingkang kekah aturirakang remen dadosing jurit.
83. Nanging Jeng Sultán karsalangkung ewed paman tansah pradondilan kang putra tiganipun
Pangran MangkudiningratPangran Jayakusuma Santajayekuremen ñora dados yudawus ngandel kang paman yekti.
84. Pangeran Natakusumamapan sagung pawartine wong kajilamun angger praptanipun
badhe anyepeng ikaKangjeng Pangran Dipati Anom puniku binekta dhumateng sabrangmarma Jeng Sultán puniki.
85. Langkung kewran ingkang naiaKangjeng Pangran Dipati kang winarniwus tau darbe karsa tuhumung nyarah ingkang putra
Pangran Dipanagara sakayunipuningkang rama wus tan nedyayen nyeleyanana kapti.
86. Mangkana ingkang WinarnaRaden Jayasentika kinen nulingaturi manjing punikuPangran Dipanagara
73
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 76/483
marang loji Jan Kerapet ayun pangguhlan Jendral Raples ButarmasJeng Pangeran ngendika ris:
87. "Paran paman Jasen tika
olehingsun bisa manjing ing loji,wit ning kapingin ta ingsunkatemu lawan jendralmadha dhewe wus sun duga luman ikuKanjeng Rama karusakanyen kongsia tiwas iki.
88. Iya sapa kang rinebat banget temen pakewuh ati mamiupama Jeng Rama iku banjur sun gawa ikamanjing loji arerempon tumahipunlamun nora reremponawus pasthi panduga mami.
89. Mawut sakeh wong Ngayogyanora wurung abot sangganing jurit
mangkene wae ya ingsun pan iya wus jinagaJasentika lamun amrih dhanganipunkang dadi panjaluking wangeyang Natakusumeki.
90. Malebuwa dhingin ikamarang loji ya yen wus duga mamimanawa bisa katengsun
nanging ya pirang bara."Jasentika ing dalu nulya katemulawan Jan Kerapet ikawus winartakaken sami.
91. Sagunging kang saniskaraJan Kerapet asru derira angling:"Yen mangkono karepipun
74
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 77/483
Pangran DipanagaraJasentika antenana sesuk-esukPangeran Natakusuma
jam lima malebeng loji.
92. Lamun nora malebua pan wus pasthi sun obong somah nekitutura mangkono ikuIah wis sira muliha."Tan winarna Raden Jayasentika ikuPangeran Natakusumasareng pukul lima manjing
93. Loji sagarwa putranyaSampun katur dhateng Jeng Sultan nulikalangkung denira bendusagung owong Natakusumaningkang kantun wus kinen nyepeng sadarummapan samya sinakitanmangkana ingkang winarni.
94. Rahaden Jayasentika
pan tinagih mring Karapet kang jangj iPangran Dipanagarekumapan pinrih manjingadhateng loji Dyan Jayasentika muwus:Tuwan becik karyaniraapan kathah susah neki.
95. Pangeran Dipanagara
datan darbe pangandika kakalihyen sampun pitajeng sampunnenggih datan prabeda, panggih lawan boten mapan samya tuhutuwan punapa kang karsasagunge ingkang prajangji.
96. Kawula kang gadhahanagih mungela Kangjeng Pangran Dipati."
75
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 78/483
Dyan Jayasentika muwus, binakta ngarsaniraJendral Raples Butarmas nunurut sampunsabarang ing karsanira prajangji wus kawrat sami.
' 97. Mapan lajeng pinar tan dhanRaden Jyayasentika wus nyanggemisabarang prajangjinipunmangkana sampun dadyamapan lajeng ingaturken surat ikumring Pangran DipanagaraKawarna ing dalu malih.
98. Raden Tumenggung Janingratmapan langlang katanggor lawan Inggrissamya langlang karsanipunlajeng campuh kewalasami purun Tumenggung Janingrat tatuInggris satunggal pejahlajeng dados bicareki.
99. Enjing Jendral pan kengkenan juru basa panggih neng Sr imangant ilawan Kangjeng Sultan ikuPepak putra sentanaKangjeng Pangran Dipati kang munggeng ngayunnanging sagung kang punggawatanapi manca nagari.
100. Sadaya wus datan ananamung kantun Dyan Tumenggung punikuSumadiningrat punikukang munggeng ngarsa natakang sadhiya wus mapan panggenanipunkang badhe nadhahi yudamangkana jru basa angling.
76
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 79/483
101. Wau dhumateng Jeng Sultankarsa boten Jeng Sultan denaturilinorot rumiyin niku
kalamun darbe karsa pan jumeneng malih mundhuta punikuinggih dhateng tuwan Jendrallawan malebeta loji.
102. Dados boten kang bicarawinangenan lampah kula punikimung saejam dangunipunJeng Sultan langkung duka
juru basa datan kangge aturipun pan dereng ngantos saejam juru basa den susuli.
103. Ingundang mring loji nulyaJendral Glespi pan sampun dendhawuhilamun datan dadi ikuiya ingkang bicara
pan saejam nulya kinen nyumet ikumariyem sampun mungelanulya Jeng Sultan dhawuhi.
104. Ing kadipaten punikaingkang kinen amalsesa rumiyinKartawijaya kang tungguTumenggung Manikselamapan lajeng males anyumet puniku
ing loji anulya suraking karaton wus nimbangi.
105. Dadya rame mariyemanDyan Tumenggung Sumadiningrat aglismapan wus kalilan metutetindihihing ngayudaRaden Riya Sindureja patih sampun
nyegati bantu kang prapta
77
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 80/483
lawan Dyan Martala yeki.
106. Aneng Jenu dennya nyegatsakancane prajurit mapan sami
aprang sanggen-enggenipunmangkana kang winarnakadipaten kang dineresan punikumariyem ing loji ika pan ajr ih wedalireki .
107. Kangjeng Pangeran Dipatyalan kang putra Pangran Dipanagarimangkana ingkang winuwuskang dados senapatyakadipaten Pangran Dipanegaraekusultanan kang senopatyaPangran Mangkudiningrati.
108. Pangeran Dipanagaranuwun bantu mapan panggih pribadilawan ingkang paman iku
Pangran Mangkudiningratmapan aneng Srimanganti barisipunSumenggung Sumadiwiryaaneng Pagelaran baris.
109. Sagung kang putra santananeng Sitinggil Brajanala gen barislawan Kamandhungan iku
Pangran Mangkudiningratmapan nuju aneng Kamandhungan pangguhlan Pangran Dipanagaraadangu pradongdi iki.
110. Pangeran Mangkudiningratangandika m ring Pangran Dipanagri :"Ing nguni prajangji ingsunanakmas lawan sira
78
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 81/483
wus rubuhan ing kene katempuh ingsuning kadipaten pan siranguni mapan wus nyaguhi.
111. Pangeran Dipanagararis turira: "Sanajan samangkin inggihmapan dereng oncat tuhukadipaten kawulananging kedah ingsun wuninga wratipunnadyan tan binantonananging sampun tinetah ugi.
112. Saking keron tyas kawulatiyang kedhik kathah ajenganeki."Mangkana binanton sampunnanging putra santanamung satengen Pangeran Mangkubumikulan Pangran Harya PanengahPangran Abubakar iki.
113. Sakanan Pangran Panular
lajeng samya mangkat mring baluwartinadyan rame mriyemipunloji mapan kalawankadipaten patrape nitir kalangkungtan ana ingkang kuciwaing ngalun-alun winarni.
114. Tumenggung Sumadiwiryamapan arsa gungjeg dhumateng lojisabab dinugi katungkulsampun karsaning Suksmakenging mimis mariyem kontal dyan menggungtan pasah mutah ludiraing kadipaten winarni.
115. Tumenggung KartawijayaSelamanik kenging mimis puniki
\
79
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 82/483
mriyem suku kalihipuntan pasah lumpuh ikakados sampun pinasthi karsa Hyang Agungdadya sagung wong Ngayogya
sadaya alit tyas neki.116. Kang baris sitinggil ika
mapan kathhah katiban mimis samidadya kathah ingkang lampusgiris putra santananulya lajeng ngalempak marang kadhatunmunggeng ngarsanya Narendraing kadipaten winarni.
117. Maksih rame mariyeman pan ing dalu babaris ngadhep ikidyan Jayasentika kang ikuTumenggung KartadiijaSakawati dhadhal lawan mantri sagungmantri sepuh Pancasuralawan sang prajurit neki.
118. Inggris lan Sepei nulyasamya mungguh ngandhani baluwartilingsir dalu wayahipun pan sareng ajengiraingkang baris palastra tetindhihipun prajurit setabel samyaKangjeng Pangran Mangkubumi.
119. Kalawan Pangran Panengahingkang baris wetan tinindih nekiPangran Mukadad punikuBubakar pan kalawanPangran Harya Panular titindhihipunkalangkung panggah pan samyanging meksa rinangsang iki.
80
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 83/483
120. Kathali Sepehi kang pejah jinojohan waos saking ing ngingggilnanging maksih meksa ikukagyat Pangran Abubakar
mulat lamun pojok kilen wetan ikuInggris Sepehi wus munggahanulya mundur tur uning.
121. Lawan Pangeran Panulardhatcng Kangjeng Pangeran Adipati pan mangkana aturipun:"/\ngger sumangga karsa
abdi dalem sadaya pan sampun mundur baluwarti sadayanya pan sampun kancikan sami.
122. Inggris Sepehi punikarayi dalem anak mas Mangkubumilan Panengah sampun mundurmapan sareng kawulakendel baris neng Tanjung Anom sadarum
lan sagung prajurit samyakawula kinen tur uning.
123. Kangjeng Pangeran Dipatyaris ngandika anantun maring siwi:Paran karsanira kulupDipanagara turnya:Yen marengi kalayan karsa pukulun
kawula kang methuk yuda paduka kantuna ngriki.
124. Pun adhi Adinagara pan kantuna tengga paduka ngrikimung Surabrangta punikuingkang kawula bcktn."Kangjeng Pangran Dipati ngandika arumTan gelem ingsun karia
81
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 84/483
lara pati lumuh kari."
125. Pangeran Dipanagaralangkung kewran temahan aturnya risYen makatena pukulun
inggih karsa paduka pejah gesang aluwung nunggila tuhuinggih lawan Kangjeng Eyang."Kangjeng Pangeran Dipati.
126. Aris denira ngandika:"Ingsun kulup apan nedya tut wuriapa ing karsanta iku."
Samana nulya budhalsaking kadipaten mring kadhaton ikunadyan silih ta purunaneng kadhaton karsaneki.
127. Nging sampun karsaning Suksmakori ketanggelan wus denbuntonisela kang kinarya tutupmapan umpak sekawan
gotong kalih dasa kang satunggalipunPangeran Dipanagaralangkung kewran ing tyasneki.
128. Mundur malih wus tan bisalurung kebak wong kadipaten samidadya medal dukanipunPangran Dipanagara
nyandak agem waos pusaka punikuKyai Randha namanirakang kori jinojor nuli.
129. Nulya na pitulunging Hyangkori menga kang sela piyak sami prapta Sri Manganti sampunkang kori ingineban
82
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 85/483
nanging menga kedhik nenggih ingkang tungguPangeran JayakusumaKangjeng Pangran Dipati.
130. Arsa manjing cinegatan pan mangkana Pangeran atur neki:Yen paduka arsa mlebukenging namung priyangga pan Anak Mas sadaya kantuna iku."Pangeran Dipanagaralangkung bramantya tyasneki.
131. Nging kaselak enget ika
wus pinupus lamun karsaning WidiKang Rama katuran lajumapan dhumateng tamanangampiri sagung rerepot sadarummapan lolos sadayanyamung anut lembaking ati.
132. Prapta taman gya tinata
kang prajurit wus kinen munggeng ngarsisantana satunggil ikuPangran Arya Panularingkang lajeng dherek Pangran Dipatyekulampahira sampun praptaing palengkung Tamansari.
133. Kori maksih tineteganPangran Dipanagara anulya glis
parentali ngengakken pintusapalih kang wataraingkang sampun medal saking beteng iku pan kasaru praptaniraInggris kalawan Sepehi.
134. Ing lurung jawi kebekan balu warti enggal sampun den nggeni
83
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 86/483
saking gadhing inggahipuniku sadaya mentassaking Somadiningratan pan punikuTumengggung Sumadiningratmapan sampun prapta sabil.
135. Pan kathah angsanya belaInggris lawan Sepehi ingkang matimangkana ganti winuwusKangjeng Pangran Dipatyamapan nantun Tumenggung kang putra ikuPangeran Dipanagaradene wus tan bisa mijil.
84
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 87/483
IV. M i j i l
1. Kangjeng Pangran Dipati Nabda ris"Pangran Kulup mangko
kang perjurit wus tan kantun kabeh,"Pangran Dipanagara tur nekiKalamun marengi pan prayogi wangsul.
2. Dhateng alun-alun kidul malihsanadyan reremponaneng ngriku pan wiyar papane
ingkang Rama pan lajeng nurutilumampah neng ngarsilan repot sadarum.
3. Pangran Dipanagara neng wingkinglawan ngampil mangkoSuranata kalawan gamelemung punika ingkang meksih karilan kang rayi kalih perjurit wus mawut.
4. Lagya prapta aneng Tamansarikatututan mangkomring wong Inggris lawan Sepehine pan ingedrel lawan densuraki pan neng baluwartingandhaping palengkung.
5. Dadya lingsem ing Pangran tyasnekinuwun pamit gupohmring kang Rama mangkana ature:"Pan kawula nuwun pamitisin densurakitan betah angrungu."
6. Dadya kendel Jeng Pangran Dipati
85
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 88/483
angandika alón:"Yeng mangkono karepira kuwewus ta payo padha bareng matiing saolehneki padha bareng ngamuk."
7. Pangran Dipanagara turnek i:Sun coba kemawontuwan kendela ningalibaelamun sampun kawula ngemasisumangga Dewajiing sakarsa tuhu."
8. Dadya kendel Jeng Pangran Dipatityas nedya reremponyen tumeka kang putra sabilemung kang nedya belani kang siwiPangran Suryabrangtimangkana umatur.
9. Mring kang Raka datan saged keritan tinaolih mengko
sarwi muwus ana ing wurinePangran Dipanagara wus praptimarang lurung malihgya ingedrel iku.
10. Ingkang mimis lir pendah garimisnging karsa Hyang Manontan tumama mring Kangjeng Pangrane
pangraosnya lir sinawur wedhi peteng kukus nekisendawa kalangkung.
11. Langkung kewran Jeng Pangran tyasnekimangkana cinriyosingkang baris ageng pangirirdeJendral Glespe ing lurung winarni
86
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 89/483
kang dadya pangiridnenggih Mayor Dhelhun.
12. Pan kalawan sekretaris Edim
ri wus kita mangko pangedrelnya datanpa wekaseJeng Pangeran pan eca mandhirianeng satengahinglulurung puniku.
13. Mayor Dhelhun sekretaris Edimamrepeki alón
mapan lawan ya saradhadhunewus kinepang Pangran Dipanagarimayor sekretarismapan sampun cundhuk.
14. Pangran Dipanagara nulya glisnyandhak tangan alónsekretaris lawan sru sabdane"Sekretaris, payo bareng mati,
sira lawan mami pan wus sedhengipun.
15. Lamun sira mati lawan mamiyen Jeng Ramaningongñora estu iya ing dadineanggenteni Kangjeng Eyang pasthisun pilaur mati
Edim mintak ampun.16. "Pan kawula langkung kilap yekti
winastanan mangkoKangjeng Sultán punika yektos,ing samangke kawula aturilajeng manjing loji pan sinumpak sampun.
87
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 90/483
17. Jumenengnya Pangeran Dipatinulya Mayor Dhelhonaparentah sanjata kendelekawarnaa Jeng Pangran Dipati
waspaos ningalikang putra kinepung.
18. Winastanan kalamun wus sabilnedya bela gupohlan katawur ing kukus petengesaking jawi kukus tan kaeksiyen kang putra maksihmangkana winuwus.
19. Pangran Dipanagara ningalimring Kang Rama alónnulya ingkang rayi ika kinenPangran Suryabrangta angaturilawan atur uninglamun sae sampun.
20. Saradhadhu ingkang negpang samigya piniyak alónKangjeng Pangran Dipati nulya gerawuh lawan kang rerepot ngiringsekretaris Edimlawan Mayor Dhelhun.
21 . Kalih pisan tangannya pan samicinepengan kukoh
mring Pangeran DipanagaraneJendral Glespi lajeng denpurugi pan sampun kapanggihsekretaris matur.
22. Tuwan Jendra l Glespi neng nginggil ba luwarti manggon." Nulya Pangran Dipanagarane
88
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 91/483
Jendral Gelspi lajeng den purugi pan sampun kapanggihngadeg ngandhapipun.
23. Wit kumuning cinandhak asteki
wus karsa Hyang ManonJendral Glespi teka nurut waemapan lajeng tangannya kinempitnulya binekta glistumedhak anurut.
24. Sampun prapta ing ngarsanirekiPangran Dipatyanom
Pangran Dipanagara aturemring kang Rama, "Tuwan tedhak mugisaking ing turanggi punika pukulun.
25. Mapan Jendral paduka praj angj i."Jeng Pangran duk anóniya marang kang putra aturenulya tedhak saking ing turanggi
wus cundhuk prajangjilan Jendral Glespiku.
26. Jendral Glespi pan lajeng nyagahi barang karsa katonglajeng meling sekretaris baemapan kinen ndherekna mring lojiJendral Glespi nuli
lawan Mayor Dhelhun.
27. Pamit lajeng sareng lampahnekidatan cinariosKangjeng Pangran Dipati lampaheapan sampun prapta aneng lojinenggih Jendral Glespimethuk jawi plengkung.
89
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 92/483
28. Sampun cun dhu k Jeng Pangran Dipatilawan Jendral mangkomapan lajeng kakanthen lampaheJendral lawan Jeng Pangran Dipatinulya lenggah kalih
loji ageng iku.
29. Pangran Dipanagara nulya mitmring kang Rama katongngupadosi Kang Eyang karsaneKangjeng Ratu Kadhaton punikiKang Rama nglilani
lawan Jendral iku.
30. Nulya medal Jeng Pangran ing loji,nitih kuda mangkoKyahi Guyanti apan namanesagung ngampil samya ndherek ikingalun-alun praptimangkana kapethuk.
31. Aneng kidul wringin kurung iki
lan kang Eyang mangkoKangjeng Sultan tumungkul lampaheginarebeg sagung upsir samidene ingkang nganthiJan Kerapet iku.
32. Dene put ra kang ndherek mung katrikang santanalorokang bupati sakawan kathahe putra Pangran Mangkudiningra tPangran Martasinilan Dipatyeku.
33. Kang santana Pangran Demang ikilan pangran kang loroSumayudha ingkang bupatine
90
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 93/483
dyan Tumenggung Sumadiwiryekidyan Martanagaridyan Wiryatruneku.
34. Lan Dyan Menggung Yudawijayekimangkana duk anonKangjeng Pangran Mangkudiningratemring kang putra Pangran Dipanagrinulya matur arismring Jeng Sultan iku.
36. Mring Kang Eyang langkung kawlas asihmeh supe Sang Anom
mring pratingkah kang kalakon kabehnanging enget punika kang wijingadeg ing tyasneki pan arsa rinebut.
37 . Nulya wonten pitulunging WidiPangran nget jro batos
mring Kang Rama yen wis neng lojinelan wus dadya sagung kang prajangjidatan wände ugisamya risakipun.
38. Nanging maksih katawis netyek inulya matur alonmring Kang Eyang kawula yektine pan binandhang dhateng tiyang InggrisJeng Raja tan uning
arsa tedhak iku.
39. Saking kuda Mayor Dhelhun nul iapitutur alonsampun tedhak saking turangganemapan tuhu wong tuwa puniki pan cilaka ugi pan sampun tan patut.
91
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 94/483
40. Dadya Pangrantan saged ningalimring tiyang mangkonoanulya nyamethi turangganenander wangsul dhateng loji malih
kebon kang winarnikangjeng Sultan sampun.
41. Manjing loji apan tan winarnimangkana Sang AnomPangran Dipanagara karsanedumungekken denira ngularimring Kang Eyang malihnanging dharat iku.
42. Ingkang ngiring mung emban satunggilSurajaya mangko
sampun prapta kadhaton lampahePangran Dipanagara wus panggihlan Kang Eyang ikilenggah ngandhap anggur
43. Pan rinubung ing Inggris Sepehigya piniyak alonmring Pangeran Dipanagaranelangkung elok kodrating Hyang Widi pan mangkono maningPangran lebetipun.
44 . Apan yayah ingganing wong ngimpisatingkahnya mangko
miyak-miyak kewala lebetewiwit siti inggil ngantos praptiPrabayeksa ugikebak Inggris iku.
45 . Apa dene ingkang kori-koriwus karsa Hyang ManonJeng Pangeran mapan lajeng wae
92
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 95/483
datan ana ingkang ngupakardiwong Jawa sawijiwus tan ana kantun.
Ingkang lanang eman kang winarniwus tan saged anónsaking jr ihn ya dadya merem baeKangjeng Ratu sareng aningalimring kang wayah praptianulya rinangkul.
Sarwa muwun ri wusnya tanya ris"Ramanira mangko
ing saiki ing ngendi enggone."Pangran Dipanagara turneki"Sampun wonten lojikawula ingutus.
Ngupadosi mring paduka yektilan tur uning mangkoKangjeng Rama sampun wilujenge
sampnn ngantos paduka rudatin."Jeng ratu nulya glisingaturan kondur.
Mring kang wayah Jeng Ratu nurutisampun lenggah mangkoPangran Dipanagara nulya gewonten Inggris pan litnan sawijikinen tengga iki
dhumateng Jeng Ratu.
50. Ri sawusnya Jeng Pangran nulya mitmring Kang Eyang alónnuwun wangsul dhateng loji manehingkang eyang pan sampun nglilani"Mting adhinekiSuryabrangta iku.
93
46.
47.
48.
49.
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 96/483
51. Konen tunggu iya marang ma mi ."Sandika lengser Iontan winarna ing loji praptaneIngkang Rama paman sampun ngalih
loji kebon ikilan jumeneng sampun.
52. Ingkang rayi dyan Mas Ambyah iki pan sampun gumantosnama Pangran Dipati ing mangkePangran Dipanagara kapanggihneng ngajenging loji
lan Raden Tumenggung.
53. Jasentika lan Kapitan Jingsinggya ndherek Sang AnomKangjeng Pangran Dipanagaranenulya cundhuk kalawan Sang Aji pan wus katur samisaniskaranipun.
54. Lan welingira Kang Eyang ikikalamun ing mangkowayah juga kinen tengga mangkePangran Suryabrangta dendhawuhitengga Eyang nekiana ing kedhatun.
55. Wus lumampah pan datan winarni
pra Dipati mangkokalih dalu antawis praptanesami sowan dhumateng ing lojingirit ki DipatiDanuija puniku.
56. Lawan Pangran Mangkuningratingaturken Sang KatongKangjeng Sultan Karapet rembage
94
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 97/483
winedalken nulisaking gedhong iku.
57. Jan Kerapet kang ngirid pribadi
sampun prapta mangkoKangjeng Sultan pan ans sabdane"Wis ta adhi ywa kakehan pikirwus karsaning Widhi
barang lakon iku.
58. Mapan ingsun darma anglakonikarsane Hyang Manon."
Pangran Mangkudiningrat atureInggih lamun paduka sayekti
bonten angewahi
ing nguni sadarum.
59. Dadya kanggeg Jeng Sultan kang galihgya kendel Sang KatongPangran Dipanagara ing tyaselangkung dennya bramantya miyarsimring atur tan yektidadya ngandika sru.
60. Mring kang paman pangucap punapidene ta mangkono"Bilih paman maksih cuwa tyase
pan sumangga samangke punikikawula ladosi,"
nulya kesah iku.
61. Dhateng kantor ing dalu winarni jendral pista mangkonging Pangran Dipanagaranedatan tumut pista anjagenigung rerepot samiingkang rayi iku.
95
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 98/483
62. Pangran Hadinagara lan gunging putra santana nomingkang sampun golong prapta mangkesamya kinen tumut pista iki
jendral karsanekiyen Raden Tumenggung.
63. Jasen tika lawan Kaptin JingsingJan Krapet nadba Ion"Heh sagunging ingkang pista kabehngestokena jendral karsanekiJasentika iki
ing mangko jinunjung.
64. Iya map an kinarya pepatihkaya kang kelakonAdipati Danuija arañe."Pangran Mangkudiningrat anulikesah animbaliGandadiwiryeku.
65. Sareng bubar pista manggen samiJasentika mangkomapan nunggal lan Jingsing pondhokenulya Gandadiwirya tut wuriñora den nyananidalu lajeng ngamuk.
66. Raden Jayasentika pan guling
kang cinolong mangkodhuwung wasiyat anulya agelinarihken pan lajeng ngemasisambat datan mawiGandadiwiryeku.
67. Lajeng ngiwut denira nyudukidadya kathah kang wongingkang mati kelangkung gegere
96
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 99/483
Jingsing iya mapan sampun kaninGandadiwiryeki
apan sampun lampus.
68. Kinarubut mring sakeh Sepehiwus karsa Hyang ManonRaden Jayasentika praptane
jangj i karsa cinidra punikidadya cuwa samiJendral langkung bendu.
69. Marang Pangran Mangkudiningrat iwinangsulken gupohmring kadhaton tan winarna kiyekawarnaa Kangjeng Sultan ikigennya wonten nglojingantos pitung dalu.
70. Nulya kun dur kadipaten malihtigang dina manggon pan ngentos kedhaton riseke
sareng sampun resik mapan nulingadhaton winarniKangjeng Sultan Sepuh.
71. Linajengken mring sabrang kang ngiring putra kalih KatongPangran Mangkudiningrat kalihePangran Martasana kang bupati
kalajeng sawijiRahaden Tumenggung.
72. Sumadiwirya sadaya samilinuwaran mangkoingaturken mring Jeng Sultan agePangran Natakusuma winarnilan saputraneki pan kedah lumebu.
97
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 100/483
73. Dadi wongnya gupernemen Inggristinurutan mangko
lajeng salin ingkang je julukePangran Mangkualam namaneki
ingkang putra kalihsami namanipun.
74. Dyan Tumenggung Natadiningratisalin nama mangko
Pangran Suryaningrat pan arineDyan Mas Salya nenggih namaneki
pan pangran puniki
Suryaningprang iku.75. Sampun tata Jendral nulya pamit
marang ing Sang KatongJendral Glespi kantun ngrantosakeingkang labet lengen kenging mimisdadya antukneki
elet tigang dalu.
76. Sampun pepak wong Ngayogya samikang kalajeng bodholingkang tebih iya pangilineKangjeng Pangran Harya Mangkubumimapan sampun praptilajeng ngalih iku.
77. Dalemira lan satanahnekiingurupan mangkomarang Pangeran Mangkualamedadya sampun sami ngalihnekiPangran Dipanagrinuwun amit iku.
78. Mring Jeng Sultan arsa kund ur ikiing Tegalharja noningkang Rama datan marengake
98
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 101/483
dadya lami nunggil neng jro purianeng gedhong kuning pasanggrahanipun.
79. Pangran Adinagara gentosiing daleme mangkoRaden Mangku SumadiningratePangran Tengah pinaring namekiPangran Dipayanikang dados pangulu.
80. Anggentosi Muhamad SapingiRahmannodin mangko
ingkang dadya wadana jro mangkemanca nagri dipati ing Ngrawinama denparingiPringgadiningratku.
81. Anggentosi marang prentah nekiDyan Tumengggung mangkoSumadiningrat kawarna mangke
Pangran Dipanagara wus laminunggil neng jro putrìmapan sänget rikuh.
82. Nuwun kundur neng Tegalhardjekitan linilan mangkosabab sänget dening ing tebihedadya nuwun masanggrahan jawisampun den lilanianeng Mijen iku.
83. Sagung ingkang bicara ing lojiKangjeng Sang Akatongmapan sampun pitados putraneKangjeng Pangran DipanagarekiKyai Adipati
Danuijan puniku.
99
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 102/483
84. Lamun men tas dha teng saking lojilajeng sowan mangkomring Pangeran Dipanagarane pinanggihan neng Mandhungan iki
lan sagung bupatikang agung sadarum.
8 5. Bilih linton ing mancanagarilan Priyangan mangkoPangran Dipanagara karsanesebab sampun dados kang prajangjilan ingkang rumiyinnanging geseh tuhu.
86. Datan timbang ing karsanirekigupernemen mangkolintonana ing sapamedalemring sagunging kang mancanagarilawan bandar iki pan sareng sinuwun.
87. Sinaosan inggih saben warsitigang atus ewon paspat ika pan sampun wancinelan ing Serang kang manca nagaritanah Jipang samilan Priyangan urup.
88. Ingkang bandar pan lajeng lestarimanca nagri mangko
Pangran Dipanagara karsanekang urupan iku pan tinampikdadya surupneki paosipun iku.
89. Pinaringken kang samya darbeniKi Danuijan mangkonulya wangsul dhateng loji maneh
100
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 103/483
lawan sagung kang para bupatiingkang nycpeng sami parenta l! puniku.
90. Jan Kerapet mapan sampun panggihKi Danurja konosakancanya amratelakakeingkang karsa saniskara samidadya renanekiJan Kerapet iku.
91. Dadya serap mangkya amaosi
tanah Jipang dadossampun rampung bandar lan JipangeJan Kerapet nulya nembung malihtanah Kedhu ikitinedha puniku.
92. Serap linton bandha beya nekiduk aprang rerempon
jen wus cukup ya muliha maneh
pan wus muni ing layang pra jangj iingkang anyaguhilan kang layang iku.
93. Ana Pangran DipanagarekiKi Danurja mangkonulya medal sakancane kabehsaking loji lajeng sowan panggih
lan J eng Pangran nulisadaya wus katur.
94. Lajeng sami sowan Sri Bupatimarang ing karatonsampun katur ing saniskaraneSri Narendra nyarah ingkang siwiPangran Dipanagri
ing Kedhu wus rampung.
101
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 104/483
95. Ki Dipati Danuq'a wus balimring loji wawartoslamun Kedhu wus pinarengakeJan Kerapet langkung suka neki
karenan tyasneki pan wus tan cinatur.
96. Tata titi ing Ngayogya mangkinwus tan kasayektosJing Sing pan wus ginanjar namaneDyan Tumenggung Secadiningratemangkana winarniJeng Pangeran iku.
97. Neng Ngayogya mapan sampun lamidwi warsa kalakonnuwun pamit mring Tegalharjaneingkang Rama lami tan marengikedah kinen ikilajeng dalem ngriku.
98. Tegalharja karsanya Sang Ajikinen karya kebonPangran Dipanagara karsanekedah kundur mring Tegalharjekisebab ingkang nagriwus waluya iku.
99. Sagung ingkang bicara matosiwus tan ana mangko
marma Kangjeng Pangeran karsanedumugekken denira nenepimbatos kundurnekimring Tegalharjeku.
100. Kangjeng Sultan pan sareng miyarsiyen kang putra mbolosmeksa kundur mring Tegalharjane
102
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 105/483
langkung cuwa ing tyasya Sang Ajigya pinupus ikiyen karsa Hyang Agung.
101. Yen Kang Putra tan remen nangnagriwus karsaning Manonnamung pendhak garebeg sowanelawan lamun wonten kang prakawisingkan amatositinimbalan iku.
102. Lamun kathah ruweding nagari
lajeng datan miyosnunggil aneng jroning pura baelamun kedhik ingkang Rama asringmapan amengkoniKangjeng Sultan iku.
103. Tedhak marang ing Tegalharjekugantya cinariyosJan Kerapet anuwun gantine
ingkang patih Kangjeng Sultan yektiKyai AdipatiDanuq'a wus sepuh.
104. Sring kalintu barang bicarekiJan Kerapet mangkowatos bokmanawi mecahake
nging Jeng Sultan pan maksih pradondi
lan kang putra ikikarsa durungkumpul.
105. Kangjeng Pangran Dipanagarekikang pinilih mangkonenggih Pangran Dipakusumanenging Kang Raja Kangjeng Sultan ikidatan arsa ugi
angandika arum.
103
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 106/483
106. Mring Kang Putra Pangran Dipanagli"Kulup ingsun mangkouwakira Dipakusumane pan wus akeh iya cacatneki
karodene maningmaksih nggone iku.
107. Nangingiya mung kari sathithiklan papatih mangkodene ingkang wus dadi karepeJan Kerapet uwakiraikiPringgadinengra ti. "
Jeng Pangran umatur.
108. "Inggili sanget mopo amba yektimring punika Katong
pan kalangkung inggih pakewede."dadya lami kendel datan kardimangkana winarniJan Kerapet iku.
109. Kedah nedha gantosing papatihCadiningrat mangkokang kinengken mring TegalharjaneKangjeng Pangran Dipanagarekilagya gerah ikiCadiningrat cundhuk.
110. Mapan ngiras juru basa ikiCadiningrat alon pan aturnya sampun boten kanggemring Jeng Pangran aris aturneki"Kulangutus Gustidhumateng Sang Prabu.
111. Lawan saudara Tuwan Gusti."Jan Kerapet mangkoestu nuwun papatih gentose
104
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 107/483
Kangjeng Rama Tuwan Sri Bupatimung nyarah pribadimring paduka tuhu.
112. Pan kakalih rancanganing patihingkang sampun dadosPangran Dipakusuma tan kanggeKang puniku pundi tuwan pilihPringgadiningratiSumadipureku."
113. Kangjeng Pangran angandika aris"Lamun wus mangkono
Cadiningrat Jeng Rama karsanelan si bapa Jan Kerapet iki
iya kang sun pilihSumadipureku.
114. Nangingingsun durung bisa ikiasebaa mangkoCadiningrat matura mangkene
wus muliha Cadiningrat nulilengser saking ngarsimapan lajeng pangguh.
115. Jan Kerapet sampun denwartaniing karsa sang anomkalamun Mas Tumenggung Japanekang pinilih mring Jeng Pangran yektiJan Kerapet nuli
sowan ing Sang Prabu.
116. Cadiningrat mapan datan kariwus manjing kadhatonsampun cundhuk lan Jeng Sultan mangkeJan Kerapet nulya matur arisJeng pareng Sang Ajiinggih sampun rampung.
105
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 108/483
117. Ingkang dados Sumadipureki."Jeng Sultán nabda Ion
"Iya uwis besuk Senen baeingsun mapan yun temu pribadi
mring TegalharjekiJan Kerapet mantuk.
118. Kangjeng Sultán sampun tedhak nulimring Tégalhaijenggonsampun panggih kalawan putraneKangjeng Pangran DipanagarekiJeng Sultán nabdatris,Paran sira kulup
119. Teka dhemen Sumadipurek imangka maksih anomlan wong desa iya kapindhonekaping telu asih sanak mamimanaweku dadi pocapan ing besuk.
120. Lawan ñora tau prentah yektimring wong gedhe mangkomenek iya nglingsemi dadine beda lawan Pringgadiningratiwus tuwa kang dhingin
lan maning wus tau.
121. Aparentah mring sapadhanekilan wus tau momong
marang putra santanaku kabeh."Pangran Dipanagara tur bekti:"Sampun la-es yektikarsa Jeng Sinuwun.
122. Ing tyas amba tan pitajeng yektikang sampun kelakondatan wonten kang mantep ujare
106
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 109/483
sae kang wit awon temahnekiSumadipureki
lan kangbadhe tuhu.
123. Bilih kenging winulang prayogiing tyas amba yektoskang pitajenga punika mangke."Kangjeng Sultan angandika aris"Yen meksa sirekikulup, ingsun turut.
124. Besuk Senen pan bisa sirekiseba mringkadhaton
kados boten Kangjeng Sultan mangkesampun kundur Senen miyos ikilenggah neng SitinggilJan Krapet neng ngayun.
125. Pepak sagung kang pra santana jimyang punggawa mangkoKangjeng Sultan nulya dhawuhake
Ki Danuija linorot kang linggih pinaring wewangi
Kyai Purwa iku.
126. Mas Tumenggung ing Japan pinaring pan anama mangkoRaden Adipati DanuijaneJan Kerapet sampun angestreniwus lumrah sagungingwongNgayogya iku.
127. Sampun luwar Sang Nata tinangkilmring sagunging kang wongtata titi nagri Ngayogyanesampun karta paman winatawisangsal tigang warsiJeng Sultan winuwus.
107
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 110/483
128. IngkangPutra Pangran Dipanagri pan tinari mangkokrama nanging tan arsa laminelangkung susah tyasira Sang Aji
mangkana marengi.J eng Pangran pinuju.
129. Tanimbalan mring kadhaton praptiing ng^rsa sang KatongJeng Pangeran Dipanagarane pan ingutus karsanya Sang Ajikinen nari iki
dhumateng Kang Ibu.130. Kangjeng Ratu Bendara puniki
maksih ayu anommapan dereng adarbe putraneKangjeng Sultan welas mring kang rayimarma kinen narikrama lam un puru n.
131. Nulya lengser Pangran Dipanagrising ngarsa Sang Katongkinen miyos ing kaputren baesowan dhateng ingkang eyang ikiwus karsa Hyang WidhiJeng Pangran andulu.
132. Neng kaputren myat putri sawiji pan jumeneng mangkoingkang kori butulan panepennanging Sang Dyah mapan tan udani pan lagya marengidyah jumeneng pungkur.
133. Kangjeng Pangran sareng aningalimarang Sang Dyah sinomdangu kendel amaspadakake
108
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 111/483
saking wingking tuhu angebati pan kepareng uginolih Sang Retna yu.
134. Mapan anging panjangputra ikitibeng selamangkosakaliyan tan paja duganeSang Kusuma tan saged lumarislangkung wirangneki
dadya ndhodhok iku.
135. Kangjeng Pangran pan mangkono ugimeh supe Sang Anom
dupi miyat Sang Dyah ing warnanetrenyuh ing tyas pan anglir ngemasimangkana tyasnekisun durungandulu.
136. Aneng donya wong wadon lirikiayu kang mangkononora ana kang cinawat kiye
sapa baya ingkang asesiwimangkana winarniingkang dherek iku.
137. Nyai Lurah kaparak kakalihMong Semita karoiya Nyai Among Mirutanemulat lamun Jeng Pangran ningali
jumeneng tan mosikdadya Ion umatur,
138. Gih punapa Gusti den tingalide kendel kemawongih kang wonten ing kori wiyoserayi dalem punika pribadititilaranekinenggih Kangjeng Ratu.
109
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 112/483
139. Madu Retna sampun ta ginalih
duk Gusti kadangonlamun karsa kados boten wände,"dhasar samya sembrananya kalih
abdi dalem samimarma purun matur.
140. Kangjeng Pangran angandika arissarwi mesem mangko,"Allah iya puniki meh klalentambuh-tambuh ingkang ingsun pikirwus matura dhingin
mring eyang sireku.141. Lamun ingsun ingutus Rama ji
ayun seba ing ngong."Mong Semita lengser sing ngarsaneKangjeng Ratu Ageng kang winarnilagya gerah ikinging tan sanget iku.
142. Sampun matur angandikan nuliJeng Pangran wus rawohKangjeng Ratu Ageng andikane,"Kulup, sira kinongkon puna pimring ramanireki,"
Jeng Pangran wot santun.
143. "Pan ingutus inggih nan tun kramidhateng ibu mangko
kinen nantun ngarsa dalem mangke bok manawi Allah amarengitaksih paring wiji,"gya ngandika rawuh.
144. Kangjeng Ratu Bendara neng ngarsingarseng ibu KatongKangjeng Ratu Ageng ris sabdane,
110
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 113/483
"Anakireku ingutus Ninimring kakangireki."Jeng Pangran umatur.
145. "Ibu, kula pan ingutus KyaiRaka Jeng Sang Katongkinen nantun krana Allah baeKangjeng Rama awelas ningalimring paduka yektidereng darbe tuwuh.
146. Bilih Allah maksih paring wiji
mring paduka mangko."Kangjeng Ratu Bendara sabdane,"Iya kulup matura sirekimarang Sri Bupati
ing sih wus kasuwun.
147. Apan ingsun wus nyarah ing takdir begjane wakingongnamung injßun nyuwun pangestune
mring Jeng Sultan muga awak marnikinuwatna ugimring ngibadah ingsun.
148. Lawan ingkang supangat Jeng Nabi pira bara ingonglamun kamulyan wakira tembedene iku iya mati sabil
nanging ana sijiadhinira kulup.
149. Wus diwasa iku dadya atidurung ana mangkoingkang mangko iya prayoganelawan kareming ngibadah yektiyen sembadeng bapti
aturna Sinuwun.
I l l
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 114/483
150. Mring Jeng Sultan jodhone mak mami."Jeng Pangran turnya Ion
sarwi mesem, "Ajrih kula mangkeapan matur lamun sanes kardi
bilih denwastanisalah kardi ulun."
151. Kangjeng Ratu Ageng ngandika ris,"Bener nakmu dhenoklamun sira duwe karep kuweanakira ngur tururna maringmbokayunirekiRatu Kancaneku."
152. Pangran Dipanagara nulya mitkundurira alon
Ingkang Eyang lan kang Ibu mangkeing samarga apan mandheg nolihkang kesthi ing galihkang neng kori wau.
153. Nyai Lurah kekalih tur malih,"Duh Gusti kadangontedhak kundur salah weng-weng bae pijer kori ingkang dent ingali pan wonten punapi."Kalihnya gumuyu.
154. Kangjeng Pangran mesem gya lumarissampun prapta mangko
ing kadhaton ngarsaning PamaseKangjeng Sultan dangu ngarsi-arsidereng ewah sakingdennya lenggah wau.
155. Kangjeng Sultan ndangu ingkang siwi,"Suwe putraningngongapa baya kang rinembug kabeh."
112
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 115/483
Jeng Pangeran aturnya wotsari,"Mapan kathah ugieyang karsanipun.
156. Lawan Kangjeng Ibu sami ugikangsabda mating ngongKangjeng Sultan aris ngandikane,"Iya sukuralkhamdulilahiyen ibunirekikuwat luwih bagus."
157. Nyai Lurah kalih atureki,"Putranta Sang Katong
boten dangu sowan mring eyange pijer salah weng-weng wonten margiwus kadugeng galih,"mesem Jeng Sinuhun.
158. Pan tumungkul Pangran Dipanagrinanging tyas wus yektoskang katingal kang neng kori bae
Jeng Sinuhun mesem ngandika riswis ta kulup dhinginmuliha nakingsun."
159. Kang eng Sultan wus lengser sing ngarsiing Rama Sang Katonglajeng kundur mring TegalharjaneSarawuhnya mapan mujung gulungnamung kang kaeksi
Sang Retnaning ayu.
160. Kangtumanem aneng pulung ati pan tansah katongton,"Pantes tenan warna tenagane
pasemone tuhu dyatmikanisotyaning pawestri
baya kang tumurun.
113
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 116/483
161. Mideringrat sun durung ningalisosotyaning wadoningkang memper pan sathithik bae,"leng-lenging tyas datan mijil-mijil
warnanen Sang Ajiingutusan iku.
162. Kangjeng Ratu Kancana pribadikang lumampah mangkotedhak marang ing Tegalharjanesampun prapta anulya kapanggihJeng Pangran tinari
krama lajeng purun.163. Lan Sang Retna sasekaring puri
sukeng tyas Sang Anomlara agring antuk usadaneKangjeng Ratu Kancana ling malih,"Dene duk rumiyinandika tan purun.
164. Inggih lamun tinaria krami pan salaminingong."Kangjeng Pangran mesem Ion ature,"Salaminya dereng angsal ugikang katingal yektidyah anglir puniku."
165. Mesem Ratu Kancana nulya mitkundur mring kadhatonsampun rawuh katur mring Sang Rajenglangkung suka Kangjeng Sri Bupatilawan ngandika ris"Ya bener anakmu.
166. Nadyan ingäun ya durung ningalikang memper wong wadonlan ibune dhasar becik si Beng
114
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 117/483
Tanah Jawa kaya tan na kalihlan tetekonekidyatmika turpatut.
167. Dhasar pantes iya andarbeniTegalhaija mangkolan kang lanang padha tetekonekapandhitan padha denkaremisun duga ing atiwus kanthine iku."
115
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 118/483
V. KINANTHI
1. Duking dhingin duryatinpu nkala aneng ing suwargi
mangkana Sri Naranata pan lajeng kinen dhawuhiRaden Dipati Danurjalan sagung santana sami.
2. Wulan kaji mapan nu jugung putra santana samitugur aneng Tegalharja
Kangjeng Pangeran Dipa Jiatengga dhateng kang rakalan Pangaran Mangkubumi.
3. Pangeran Ngabei ikutan tengga anging atuwiPangeran Dipanagaramapan datan mijil-mijilneng Selaraja kewala
kang neng dalem ingkang rayi.
4. Pangeran Dipati ikulawan Pangran Mangkubumiangentingaken kasukansadaya ingkang nyegahiPangeran Adinegaralan Pangran Suryabrangteki.
5. Pangeran Surya adikusadaya pan wus winelingwan dhumateng kang rakaing sakarsa karsanekianelasaken kasukanmarma datan teka sami.
6. Ing kad haton kang winuwus
116
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 119/483
sagunging kang para putrìmapan apepak sadayatan liya Tegalhaijekisamya cinegah kasukanmring Kangjeng Sri Narapati.
7. Mangkana ingkang winuwuswus prapta semayan nekiing dinten Senen punikamapan nulya den timbaliJeng Pangran Dipanagaradhumateng Sri Narapati.
8. Pan ingi rin^ken sagung putra santana pan samisampun prapta ing Ngayogyalajeng ngandikan mring purisampun pepak pra ngulamatanapi kang pra dipati.
9. Sadaya ngandika sampuningkang ageng-ageng sami
ngulama alit sadasatanapi bupati alit
pan kinen kantun punikasadaya neng Sri Manganti.
10. Jeng Sultan alenggah sampunwonten ing panepen nekilan kyai pangulu ika
tanapi kang pra ngulamiKangjeng Pangran lenggah bangsalingandikan sampun prapti.
11. Mring panepen ngiring sampun pra putra santana samimyang sagunging pra dipatyaingkang ngagung-agung sami
117
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 120/483
Kangjeng Pangran nulya ningkahmarangSang Retnaning puri.
12. Mapan sinaidan sampun
mring sagungingpra ngulami pragad denira aningkahnulya kinen medal samikyai pangulu lawansagunging kang pra ngulami.
13. Kangjeng Sultan miyos sampunsaking ing panepen nuliangiringaken kang putralangkung tyas marwata siwilenggah neng bangsal sakedhapnimbali Radyan Dipatya.
14. Kala wan Raden TumenggungPringgadiningrat punika
tan tebah lawan kang putraJ eng Pangran Dipanagari
sinandhing acedhak dhamparlan Jeng Pangeran Dipati.
15. Sarta pra pu tra sadarumsowan ing taratag saminunggil lan Radyan DipatyaSang Nata ngandika aris,"Ing mengko sore Danurja
pukul telu pepak neki.
16. Joli lan jempana iku pepakna magangan nulilan Pringgadiningrat siraden samekta kangjajarisagunging prajurit iya.""Sandika," aturnya kalih.
118
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 121/483
17. Ngandika malih Sang Prabumarang Raden Adipati
lan mring Dyan Pringgadiningrat,"Ing mengko tyas ingsun iki
bareng gelem rabi iyanakingsun Dipanagari.
18. Pan wus lega ing tyas ingsuntanana sun pikir malihdadya wus resik tyas ingwangamung kari ing Hyang Widiing wuri walahualam
wus padha mundura aglis."
19. Tur sembah kalih gya mu nd urkawarnaa Sri Bupatimaksih lenggah aneng bangsallan sagung pra putra samiKangjeng Sultan angandikamring Pangran Dipanagari.
20. "Wus sira banjura kulupmarang ing kadhaton becikmetuwa kene kewalakaputren dandana agalising daleme eyangira."
Tur bekti mundur ing ngarsi.
21. Ingiring kang rayi sagunging karaton sampun prapti
Jeng Ratu Ageng winarnamapan lagya gerah ikimarma tan saged tumutanenggani kang wayah krami.
22. Kangjeng Pangran ngandika rumdhumateng kang rayi katriPangeran Adinagara
119
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 122/483
Ian Pangsran Suryabrangtitiga Pangran Adisurya,"Wus padha muliha dhingin.
23. Mring Tegalharja kate lu
poma aja anglingsemi."Katiga matursandikanulya lengser saking ngarsikang kantun ngladosi ikakang rayi Pangran Dipati.
24. La wan ingkang rayi sagungingkang maksih timur sami
ri sampunira busanamangkana ingkang winarniSang Retna sekaring puraneng kadhaton mapan sami.
25. Binusanan kang pra ibusagung ratu pepak samitanapi putri sadayaSang Dyah tan lengganeng kapti
pan bangun turut kewalaKangjeng Sultan anenggani.
26. Ri sampun busana ikutan kena winarneng tuhukadya murca kinedhepnatuhu hyang-hyanging swarga dimusthikaning tanah Jawa
keh pawestri leng-leng brangti.
27. Sanajan kang para ratusadaya pan mung ningalitan anonton dayanirasagung putri tanah JawiKangjeng Sultan ngandikanya,"Wus begjane anak mami.
120
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 123/483
28. Lan pinasthi mring Hyang Agung jodho punjul tanah Jawidarma ratu Maduretnaanglairaken puniki
mendah bae menanganaibu lan ramanireki.
29. Jeng Sultan mangkana sampunlenggah bangsal Kencana diingayap sagung biyadaSang Retna gya den timbalitedhak saking Prabayeksa
Jeng Ratu Bendara ngirid.
30. Lawan sagung para ra tutanapi kang para putriingayap mring sang kusumalir Esri tedhak swarga dideniring gung widadaradewi Uma ingkang ngirid.
30a. Ratih lan Supraba ikuWilutama pami nekikang para ratu sadaya
pra putri lir widodariKangjeng Sultan lirupamaHyang Jagadnata mantesi.
31 . Lenggah Jonggring SalakekuSang Pinangantyan wus praptilenggah andher ing taratagmangkana Sri Narapatiautusan Nyai Riyaanimbali ingkang siwi.
32 . Lan sagung parekan iku Nyai Riya sampun praptingarsanya Kangjeng Pangeran
121
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 124/483
Dipanagara lumarisingayap sagung parekanlan Kangjeng Pangran Dipati.
33. Miwah ingkang rayi sagungingkang maksih timur samimiyos sing kaputren ikalir bathara Wisnu murtitedhak saking Suralaya
wus prapta ngarseng Narpati.
34. Kinen lenggah jajar sampunkadya Wisnu lan dewi Sri
kathah wadya kang kagiwanganingali kang sarimbit
Sang Nata langkung marwataumiyat ing putra kalih.
35. Arsa pinaringan ikuwedang nanging datan kantisampun karsaning Hyang Suksma
kathah pawestri kang lalisaweneh kang nangis ana
kang kabanjur datan eling.
36. Dadya nulya Sang Aprabuaningali mring kang siwidereng dugi karsaniraselak keh pawestri brangtinulya aris angandika,"Wus Kulup mangkata nuli.
37. Kangjeng Pangran nembah mu nd urkinen kanthen lan Sang Putrisang Retna datan suwalaRatu Bendara neng ngarsilan para ratu sadaya pra putri garebeg wuri.
122
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 125/483
38. Kangjeng Sultan mapan tu mu tyun uning mring angkatnekiingaturan datan kenamring Ratu Kencana iki
kalawan Kangjeng Ratu Massamana pan sampun prapti.
39. Ing Magangan sampun rawuhrisang Pinanganten kalihkatiga Ratu Bendaraingkang anunggil sajoli
pra ratu kang enem samyalan sagung kang para putri.
40. Samya nitih jempanekumapan iya warni-warnimangkana pan lajeng budhal prajurit kang aneng ngarsimarapit ing iring kanan
ing tengah sagung pawestri.
41. Lawan upacaranipunrisang Pinangaten kalihlan para ratu sadayatanapi kang para putriampilan titipanira
Ki Kramadaya nameki.
42. Kinarunga sajolikugambira samargi-margi
miyos Plengkung Gading ikasupenuh ingkang ningaligamelan samarga-margaKangjeng Sultan kang winarni.
43 . Dadya kalajeng pun ikumundhut titihan tut wurisaking tresnanya mring putra
123
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 126/483
kang dherek Pangran Dipatimiyos baluwarti ikasupenuh ingkang ningali.
44 . Kang aneng joli winuwusKangjeng Pangran ing tyasnekikaya ge-agea prapta
saking rempuning kang galihkdi katiban musthikasangalam dunya upami.
45. Kangjeng Ratu Bendarekuingkang lenggah munggeng ngarsi
kang neng wingking patahiranulya Sang Resmining puriKangjeng Pangran wingkingira
pijer tansah uthak-uthik.
46. Ning Sang Dyah Resmining san tunkendel datan aningalimung eca lenggah kewala
Jeng Ratu Bendara nglirikmring solahe ingkang putralangkung sukaning panggalih.
47. Samana pan sampun rawuhing Tegalhaija punikisagunging putra santanaamethuk pasowan jawiingkang dados pangiridnya
Kangjeng Pangran Mangkubumi.
48 . Kang manggihi sagung tamuingkang rayi tiga saminamung ngladosi kawalakalangkung sukanirekidennya boja andrawinadatan lamun nguciwani.
124
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 127/483
49 . Mangkana ingkang winuwusrisang Pinangantyan kalih pan sampun salin busananyamping cindhe dhasar wilissemekan jingga rinendawawi sinekaran adi.
50. Asingsim inten ju meru tmiwah barliyan sinanglingasengkang panata brangtacundhuk manik amantesi
prasaja solah bawanya
mundhak pantes lamun angling.
51. Tuhu mustikaning ayu pepunjuling para putrìdatan kena yen cinandra
panjalmaning dewi Estri pan sarwi p unjul sadayasaisining pura nagri.
52. Kangjeng Pangran kang winuwusmapan lenggah aneng wingkingtansah ngresahi kewalanging Sang Dyah datan ningalimangkana nulya binektamiyos lelenggahan malih.
53. Sang Ratna yu bangun tu ru t
laju nulya dhahar samiri sampunira bubaransagung ingkang para putrìmung kantun Ratu Bendaraingkang kantun anenggani.
54. Nulya pasang kelir sampuning jawi drawina samisagunging putra santana
125
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 128/483
tanapi pra kang dipatiapan samya anayubanangenting kasukaneki.
55. Jroning dalem kang winuwusJeng Ratu Bendara uningmring semune ingkang putramesem angandika aris,"Wus Kulup padha ngasoaiya ingsun arsa guling."
56. Jeng Pangran lega tyasipunmesem angandika aris
nanging sang Resmining puraesmu awrat ing tyasnekimangkana Ratu Bendarakundur ing panepen dhingin.
57. Sapengkernya ibu kundurJeng Pangran angarih-arihdhumateng Sang lir kusuma
nulya ingemban Sang putriSang Retna datan suwala binakta mring ti lam sari.
58. Sarawuhnya tilam santunsinarekken Sang Dyah putrinanging tan arsa anendralenggahan neng tepas wangikasorotan mring papadhang
sarira lir mas sinangling.
59. Jeng Pangran tyasnya matrenyuhanon mring kang sawang saridadya alon angandika,"Dhuh Mas mirahingsun Gusti
punapaa tan anendradadya prihatining abdi.
126
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 129/483
60. Bendara kawulanipundatan nedya anyidraniamung anyarah padukakalamun cidra kang abdi
sumangga den tengeranasukallamun dendukani."
61. Dadya nur ut Sang Retnayusare aneng tilam sarinanging ing tyas tan pracayadadya ingeletan guling pan saben dalu mangkana
Jeng Ratu Bendara iki.
62. Nenggani pan kalih dalukundur Jeng Sultan winarnimiyos dhateng Tegalharja
bekta kasukan puniki bedhayan kalawan beksansuka-suka Sri Bupati.
63. Ri wusnya kundur Sang PrabuKangjeng Pangeran winarnikascaryeng tyas mring kang garwananging Sang Retnan ing puri pan dereng karsa ngandikananging lamun kathah janmi.
64. Apan langkung bangun tu rutsamana nuju marengiSang Retna jumeneng ikaaneng sangandhap kumuningang^sta sekar cepakanyamping parang rusak klithik.
65. Kasumekanira gadhungtinepi kadya tan janmiaririmong cindhe sekar
127
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 130/483
aneng satepining warih balumbang ing patamananJeng Pangran tandya nututi.
66. Saking wingking Sang Ratna yumapan datan ngudaneni jumeneng Kangjfeng Pangeranwus dangu wonten ing wingkingingkang tyas apan sangsayatrenyuh denira ningali.
67. Mring Sang Dyah resmining santundadya kadumuk Sang Putri
nolih pan lajeng ingaraslangkung wirang kang mindha Srityasnya tansah taratabandheprok neng ngandhap kumuning.
68. Kangjeng Pangran gya anambutingemban kang mindha sasimider aneng patamanan
nging Sang Dyah tyasira maksihanggalih mung wirangiradene dangu tan udani.
69. Mring kang raka rawuhipundadya waspanira mijilnulya mulat Jeng Pangeranlamün kang rayi prihatin binekta mring pasareyan
rinepa ingarih-arih.
70. "Dhuh bendara pup ujanku punapa kang dados rujitkang abdi tan ngraos dosamung kedhik ngeget-egetiing mangke apan sumanggadhinedha inggih ngladosi.
128
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 131/483
71. Nging Mas Mirah abdinipunnunuwun den andikanineng Tegalhaija wus lama pan tansah denpitambuhi
pinten banggi pinaringanesem usadaningbrangti.
72. Kang abdi ma tu r saestusarawuh paduka Gustiwonten nagri Tegalhaijamapan lir upaminekiginanjar inten kumala
sangalam donya punika.
73. Marma mangke badhenipun bendara tan ngraos kramikawula pindha ngawularumiyin duk aningaliGusti mring warna paduka prapteng wisma lir ngemasi.
74. Ing mangke pan gesang sampunatemah denpitambuhi."Mangkana Kusumeng purasareng amiyarsa iki
mring sabdanira kang rakadadya keh wirang kaeksi.
75. Mangkana tyasnya Sang Ayu ,
"Dadya ingsun iki dhinginkaya angadhang wong lanangadol marang rama mami."Dadya adres ingkang waspaKangjeng Pangran aningali.
76. Kalamun Sang Murtiningrumsangsaya ingkang prihatinMangkana Kangjeng Pangeran
129
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 132/483
sangsaya angarih-arih"Dull Gusti paran kang karsaKang waspa saya dres mijil.
77. "Punapa Gusti kaduwungangabdekken mring kang dasihkula ma tu r saestunya
lamun tan ngapura Gustikawula amung sumanggaing Tegalharja puniki.
78. Amung ulun amit nglangutngupaya niarganing pati
Mangkana sang pindlia Retnasareng midhanget punikikumepyure lajeng sirnasadaya kang dados runtik.
79. Nuli mesem ngandika rum"Betah temen lamun angling,"sarwi malerok Sang Retna"Ngendi ana wong pawestriiya wineha nagara
bisa temen amek ati.
80. Tur mangsa mantepa iku besuk thak-thik nuli salinkaya tan wruh ing bedanya."Kangjeng Pangeran miyarsimring ngandikanya Sang Ratna
kumepyur ing tyas matur aris.
81. Sarwi mesem mamatkung"Yektos Gusti duk rumiyining mangke punapa karsakawula ajrih nglampahitan nedya malih akramanamungna ngabdipun Gusti.
130
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 133/483
82. Nuwun sili paduka tu hu ."Sarwi ingaras Sang Putritangkising gelung kusumakenging pamindhangan neki
malengos Sang Dyah ngandika"Marmane gelema marni.
83. Iya kalamun calathularangan den pangarahiapa lali jare ikanaracakira andadi."Kangjeng Pangeran ngandika
sarwi mesem ngasta weni.84. "Gust i sampun limrahipun
ingkang abdi namung darmi prentahing Allah tangalamargi nurutaken wijimila estu yen awisannging dasih wus denlilani.
85. Pan sinung wewenang sampunkantun paduka pribadikados pundi tan kalilanmarma nunuwun kang abdimugi ta kalilananamanjing jroning taman sari.
86. Lamun tan kalilan tuhutan wände pun kakang mati
dinukan dhateng Hyang Suksmaingutus tan angsal kardi."Mesem Sang Retna ngandika"Dhasar betah bisa angling.
87. Iya sapa bisa ikumadoni wong kudu amrih pan sampun karsaning Suksma
131
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 134/483
panggih jodho donya ngakirsampun lejar ing tyasira."Sang Retna wus asrah dhiri.
88. Kangjeng Pangeran andulusemuning garwa nimbanginulya sinambut Sang Retnatanpajiwa kalih nekiwus lintu asmara gamaingemban Sang Pindha Sari.
89. Pan wus karsaning Hyang Agung panggih jodho jalu estri
dadya sami tisnaniratan kenging benggang sanyarimapan lir mimi mintunalangkung remen kang ningali.
90. Kawarnaa kang mong kay unKangjeng Sultan kang winarni
pan sampun karsaning Suksma
agerah celep puniki pan sampun angsal sacandrananging miyos Setu maksih.
91. Mangkana ingkang winuwusKangjeng Pangeran marengiarsa sowan mring kang eyangwit wus lami gerah nekikapethuk lawan kang ramaKangjeng Sultan pan marengi.
92. Arsa ameng-ameng ikuningali kang baluwartikang ndherekken punakawanKangjeng Pangeran tan liningkinira dede Kang Ramadadya tan mandhap sing wajik.
132
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 135/483
93. Mung duga kang rayi tu huwit tebih katingal alitkapethuk plengkung kaputranJeng Pangran kagyat ningaliwau dhumateng Kang Ramamesem Kangjeng Sri Bupati.
94. La wan angandika arum"Sira sengguh sapa mami?"Kangjeng Pangran aturira"Nun, kinten dhimas dipatisamya anitih turangga."
Mesem Sang Nata nabda ris.
95. "Menyang ngendi sira ku lu p? "Jeng Pangeran matur aris"Badhe sowan Kangjeng Eyang."Jeng Sultan ngandika malih"Wus kulup sira banjuraanginepa aja mulih.
96 . Sesuk sebaa den esukaja nganti sun timbalimetua kaputren ikaSi Beng apa melu iki?"Kangjeng Pangeran aturnya"Inggih tumut wonten wingking."
97. Kangjeng Sultan sampun laju
kur-ungkuran lampah nekidalu enjing tan kawarnaari Senen amarengiJeng Sultan nulya ngandikautusan keparak kalih.
98. Nyai Amo ng Sasmitekulawan Nyai Soka praptiwus prapta ngarsa Pangeran
133
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 136/483
tur sembah aturaneki"Dhuh Gustiku katimbalanJeng Rama dalem ngentosi.
99. Ngajeng-ajeng sampun dangulenggah wonten jamban Gusti paduka kinen lajenga."Jeng Pangran nulya lumarismapan datan kakampuhankering Nyi Lurah kalih.
100. Miyos kaputren wus rawuhgedhong marapet kang kori
ing ngajenge gedhong jambanKangjeng Sultán lenggah korisesendhen korining jambansareng kang putra kaeksi.
101. Sampun karsaning Hyang AgungJeng Sultán waspanya mijilKangjeng Pangeran wuninga
jen Kang Rama waspa mijiling tyas kadya binethotanging tambuh kang dados galih.
102. Dadya tumut mijil ikuingkang waspa kalih nekiJeng Sultán lan Jeng Pangeranmangkana lurah kakalihalajeng tumut karuna
sareng wrin ing gusti kalih.
103. Asamya arawat eluhmangkana tulunging Widhikalihnya ical sungkawaenget mring purbaning Widhimanungsa suka sungkawawus kanthine ing ngaurip.
134
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 137/483
104. Kulup, sun undang sirekusun wruh aku lara yektinanging nora dadi ngapaiya rasaning kang sakit
nanging tyassun wus karasakaya wus karsaning Widhi.
105. Ing wuri mung pasrah kulupmangsa bodhoa sirekikabeh adhi-adhiniraing mengko dhingin sayektiingsun tan ningali liyan
amung sira anak marni.106. Sampun karsaning Hyang Agung
Jeng Pangran nampa ing galihtan anyana lamun arsanenggih tinilar tumuli
wan dhumateng kang ramamangkana aturireki.
107. Namung Pangestu pukulunrumiyin tekeng samangkintan wonten ingkang suwaladhumateng kawula yektiKangjeng Sultan angandika"Ya kulup, pracaya marni.
108. Lah ta wus muliha kulupmetua ing kene becikiya jroning prabayasa palataran akeh kakisagung wong kang padha sebasun myarsa wus padha prapti.
109. Sira tan basahan iku pan saru yen akeh uningingsun arsa nemonana
135
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 138/483
mring sagung bocah bupatiwus kulup sira mulihaJeng Pangran lengser ing ngarsi.
110. Lajeng sowan mring kadhatunamarak eyang punikiJeng Ratu Ageng atanya"Den undang apa sirekikulup marang ramanira."Jeng Pangran umatur aris.
111. "Datan wonten weca tuhuEyang, kalangkung prihatin
margi sänget nandhang gerahsänget tan sänget luinarislan malih wus sepuh ika."Jeng Pangran watos sing galih.
112. Sampun lami gerahipunmangkana aturireki"Mapan tan wonten punapa
mung kangen timbalanekinulya pamit mring kang eyangkundur mring Tegalharjeki.
113. La wan sang retnaning ayutan kenging benggang sanyarilangkung dening sih-sinihanmangkana ingkang winarnimapan wus karsaning Suksma
Kangjeng Sultan prapteng jangji.
114. Namung elet kalih dalulawan nggenira wewelingwau dhumateng kang putraing dinten Kemis marengiPaing nenggih pasarannyakundur mring rahmatullahi.
136
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 139/483
115. Langkung horeg Ngayogyeku
surutnya Sri Narapati
sabat sagung kagyat samyatan boten nyana sayekti
Kangjeng Sultan yen surudakundur marang ngalam gaib.
116. Residen Garman kalangkungwau nggenira anangismaksih enggal langkung cuwadhumateng Sri Narapatinggenira ngladosi ikasinare Jimatan nunggul.
117. Kala wan kang eyang ikuKangjeng Sultan Ngayogyadiingkang jumeneng sapisanmangkana Pangran dipatidatan pisah lan kang rakaJeng Pangran Dipanagari.
118. Anulya bicara sampun jumeneng Pangran Dipatinanging mawi winakilanPangran Pakualam ikiwus tentrem nagri NgayogyaJeng Pangran akundur nuli.
119. Mring Tegalhaija pan sampunmangkana ngalami-lami
Jeng Sultan sampun diwasasupit mapan nulya kramiduk supit kang mangku ikaMinister Graman pribadi.
120. Kang raka jeng pangran itukang nutupi netranekiduk krama marengi ika
137
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 140/483
Jan Kerapet dados malihneng masjid ageng ningkahnya pan angsal ti la ran neki.
121. Raden Dipati punikukang seda kadhaton dhinginRatu Angger kang atmajaapan sampun nama ikianenggih Ratu KancanaJeng Ratu Kancana ngalih.
122. Mapan nama Ratu ikusabab Ratu Ageng maksih
Jeng Ratu Ageng winarnasampun karsaning Hyang Widhisareng surut ingkang putragerahnya waluya nuli.
123. Dadya panjang yuswanipunamomong kang wayah ikimangkana kang parentahansampun ingaturken malihwan dhumateng Jeng sultanPangran Pakualam iki.
124. Mapan sampun kendelikunggennya dados wewakilkathah setori Ngayogyananging tan dados punapiJeng Pangran Dipanagara
dados langkung singkel neki.
125. Kangjeng Sultan kang winuwusingkang cinelakken ikiRaden Dipati Danuijalan Raden WiranagariRahaden Pringganingratapan sampun angemasi.
138
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 141/483
126. Sampun karsaning Hyang Agungasanget maksiyat nekinanging yen wonten keng rakaJeng Sultan amaksih ajrih
Inggris wus salin WalandaResidhen Nahis nameki.
127. Karemannya mangan nginumlan anjrah cara Walandinadyan kang putra santanaingkang anem-anem sami pan sampun katut sadaya batal karam wus tan tolih.
128. Mangkana karya kolekturnanging tan atur upeksi.mring Pangran Dipanagaradene kinarya buktiamundhuti artaniramarang sagung wong sanagri.
129. Dene karyanya kolekturanjaga Raden Dipati pan sampun rembug sadayaMinister Nais ngidenilawan anuwun pratandhaecap Jeng Sultan pribadi.
130. Pan sampun pinaring ikumangkana ingkang winarnisagung kang putra santanaingkang sepuh-sepuh samitanapi sagung dipatya Ngayogya pan susah sami.
131. Apan rembug samya maturmring Pangran Dipanagarimangkana Kangjeng Pangeran.
139
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 142/483
langkung kagyat ing tyas nekinulya tedhak mring Ngayogyaing kadhaton sampun prapti.
132. Lajeng panggih lan kangIbuJeng Pangeran atanya ris"Punika wonten pakaryadene datan paring uningIbu dhumateng kawulakarya susah wong sanagri."
133. Jeng Ratu Ibu lingnya rum"Kawula pan datan uning
dadose rembug punikakula tanya sampun wartiinggih dhateng jengandikaJeng Pangeran atanya ris.
134. "Sultán ing pundi genipun,"Jeng Ratu Ibu nabda ris"Wonten Bangsal Panggung ika,"
Kangjeng Pangran nusul nuli, panggih kalawan Jeng SultánJeng Pangeran ngandika ris.
135. "Sultán marma praptaningsunayun tanya mring sireki pan ingsun angrungu wartakarya kolektur sirekiiku apa karyanira?"
Kangjeng Sultán matur aris.
136. "Danuija kang darbe rembuglawan Pun Wiranagarisebab kirangJcang kengkenandene karyanipun malihanglempakken sakeh arta panyumpleng punika sami.
140
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 143/483
137. Kalih kula tanya sampunngaturi wuninga ugiinggih dhumateng padukawarti yen sampun marengi
Kangjeng Pangeran ngandika"Iku pasthi goroh yekti.
138. Sultan yen siratan weruhiku ta pangrasa marniliwat lakuning duijanatan wurung karyeku pasthiiya marang kasusahaning besuk wekasaneki.
139. Marang wong cilikku besuklan apa pangane ikikolektur pira cacahnyalawan badinane ikiing endi pasebaniia."Sri Nata umatur aris.
141
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 144/483
VI. S i n o m
1. Tedhanip un apan ngirassawidak tiyang satunggil
lurahipun kalih belahcacah tiyang kawandesiapan langkung kakalihlurah kakalih puniku pasowannya sadayawonten Danurejan sami
lamun telas kedhik punika tambelnya.
2. Karyanipun saben mangsamedal marang dhusun samimundhut panyumpleng punikaKangjeng Pangran ngandika rissarwi mesem punikiwus tan lidok ujaringsunmangkono maneh Sultanyen ora ngrusaka bumigunung iku sukur bage kena ingwang.
3. Duk dhingin swargi Jeng Ramagunung wus sun suwun ikiilange kabeh ku ikamarga dadi susah nekisagung wong cilik-cilikkang sun karya ganti tuhusuku lan uwang
dhuwit bandar kabeh ikiwus sun duga turahane kurangana.
4. Dene kang parentah desamuliha kaya kang dhinginduk Eyang Buyut ikaKangjeng Rama wus nglilaninanging semados neki
142
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 145/483
amung masa satahunkinarya isi ikasabab uwang kathah entingdurung nganti kelakon kaselak seda.
5. Ing mengko iki ta siramalah yun sira wuwuhiywa susahing wong desalah kaya ngapa sirekiJeng Sultán matur arissampun ta kados punikucap kawula punika
sampun kinarya ngecapikang nawala badhe paneteping desa.
6. Lah Sultán sira jabelayen durung kebanjur ikiundangen WiranegaraKangjeng Sultán nulya aglisutusan animbaliRaden Mas prapteng sampunKangjeng Sultán angandikaMayor kaya ngapa ikituturira apan wus atur uninga.
7. Mring kangmas pan wus kalilanmengko ingsun den dukanitumungkul Wiranagaratan saged matura iki
nulya ngandika malihmengko layang ingsun pundhutkolektur wurungenaWiranagara tur neki
kawula jrih sampun klajeng kang nawala.
8. Wonten Residen pun ika
kewedan Jeng Sultán iki
dadya kendel tan ngandika
143
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 146/483
Jeng Pangran bendu tyas nekingandika mring kang rayiwus Sultan pilihen ingsuniku mung wong sajuga
lan loro kok pilih endilamun sira pilih ingkang loro iya.
9. Wus layang sira banjurnalamun sira milih mami
jaluken nawalaniradene Residen ku ugikalamun srengen iki
aja sira melu-meluyen milih loro siraiya Sultan luwih beciknanging ingsun wis tan melu-melu ika.
10. Umatur Wiranagarakados pundi gen mangsulitimbalan sampun dhumawahmungel wonten kitab ugi
nasika tul mulukiyen ratu ngandika sampuntan kenging mangsulanaKangjeng Pangeran miyarsimring ature Tumenggung Wiranagara.
11. Dadya medal dukanira jiniwir kupingnya kalih
dhinupak sru angandikaheh ya mukidin sireki
jawane memuruki pan kitab kang sira ampungsireku luwih bisawong kabeh tan ana uningala becik pan ingkang weruh mung sira.
12. Kangjeng Pangran angandika
144
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 147/483
Sultan sun tanya sayektisira pajara den nyatasapa ingkang duwe pikirlamun sira pribadi
iku alas lokil makpulyen rembuge wong liya pasti kena den owahiiku setan Sultan ingsun ora lila.
13. Kangjeng Sultan Ion aturnya pan saking tiyang kekal ihDanuija Wiranagara
lan kawula pitakeni pan sampun matur ugidhateng paduka satuhumila kula pracayalajeng kawula ideni pan tumungkul Tumenggung Wiranagara.
14. Kangjeng Pangran angandikaiku wus tetela yektilamun setan angrancana pan kitab karya ling-alingJeng Sultan ngandika arisIah matura maneh ikumayor maring kakangmaslamun sira maksih wani
babing kitab ingsun arsa myarsakena.
15. Dyan ma tu r Wiranegaratan saged matura malihKangjeng Sultan angandikawus sira amundhut ikiwurung kolektur dadiwus sira metuwaikuMayor Wiranagara
tur sembah lengser sing ngarsi
145
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 148/483
Kangjeng Sultán umatur dhateng kang raka.
16. Suwawi kund ur kakangmasdhahar kadhaton rumiyinkaliyan sareng lumampahlenggah wonten Gedhong KuningJeng Ratu Ibu prapti
lan Jeng Ratu Kencanekunulya amundhut dhahar Nyai Riya kang ngladosiKangjeng Ibu Ratu alón atetanya.
17. Paran Sultán dadinira
prakara Kolektur ikiKangjeng Sultán ris turirainggih tamtu boten dadiJeng Ratu mesem anglingSultán ingsun ngling satuhuingkang duwe nagara Ngayogya iki sayektikakangira Pangeran Diponegara.
18. Mapan Sultán dhinawuhanmring ramanira ing nguniduk ana ing Kadipatennyamangke timbalan nekiDen Ayu sun pajariawya nyakarep anakmuingkang dadya tyas ingwangnakingsun kang tuwa yektiaturingsung manira sumangga.
19. Semu lingsem Kangjeng Sultánsabab akeh wong kang myarsimangkana ing aturirasampun paduka wawartikula sampun udanikangjeng rama welingipun
146
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 149/483
inggih dhateng kawulaJeng Pangran mesem nabda risIbu Ratu kadiparan ta paduka.
20. Ngandika wados punika pan kathah tiyang udanimesem Jeng Ratu Kencanari sampunira dumugidhahar anulya pamitKangjeng Pangeran wus kundurdhumateng Tegalharjasamana apan wus lali
Kangjeng Ratu Ageng gerah sänget ika.
21. Anuju ing wulan Ramlansagung putra wayah samitugur neng kraton sadayatanapi kang pra ngulamiKi Pangulu ngaturimukah siyam Kangjeng Ratunanging meksa tan karsa
kadya wus sinedyeng galihsareng ngajengaken Bakda supe nulya.
22. Jeng Sultan ma tur kang rakakados pundi benjing-injing prakawis grebeg punikaKangjeng Pangran ngandika risaja sira ngowahiiya dene ingkang tungguKangjeng Eyang sun dhawaklan Bu Ratu BendarekiRatu Angger kabeh padha garebega.
23. Ki Mangkubumi sampeyannggih sowana benjing-injingKangjeng Sultan ris aturnya bilih kula tan meningi
147
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 150/483
Jeng Pangran ngandika ariswalahu aklam ing sesuknanging panduganing wangKangjeng Yang kaya ngenteni
mring pepeke kang putra wayah sadaya.24. Nangkana sampun klampahan
pan karsaning Hyang WidhiKangjeng Ratu surudirasampun bakda grebeg iki putra wayah wus praptitanapi kyai pangulu
myang sagung pra ngulama
mapan sampun pepak samisinarekken Jimatan tunggil kang putra.
25. Riwus kawandasa dinaJeng Ratu Ibu gumantiRatu Ageng namaniradalemira kang ngenggeniJeng Ratu Bendara neki
mangkana ingkang winuwusri sampunira lamawonten cobaning nagari
pan karaman anama Manduratmaja.
26 . Mapan ngembani pun ikaJeng Pangran DiposanekiKangjeng Pangran wus uningasaking wong desa kang warti
nanging maiben yektidene langkung boten rukunPanran Diposanarepot jompo lawan alitlawan kalangkung manah remen maksiyat.
148
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 151/483
27. Nanging ragi gerah manah,duk kala timurireki,marma datan linagewa,samana nuju marengi,
Kangjeng Pangran nimbali,abdi kinen maos iku,nama Sukbatal iman,lawan Mukhamad bunari,kitab nami Khatulmuluk kang winaca.
28. Lenggah bale sawo ika, paseban Selarajeki ,andangu nulya utusan,
iya saking ingkang rayi,Jeng Sultan atur uninga,anenggih ingkang denutus,Raden Sasrawirana,lan Sasrabau, tur bekti,"Kula Gusti ingutus Rayi Narendra.
29. Kinen ngaturi uninga,
dhumateng paduka Gusti,ing Kedhu wonten pakarya,karaman ageng kang baris,dhusun Bendha nggen neki,Sinduatmaja ranipun,
estri ingkang satunggal,sampun pejah ing Walandi."Jeng Pangeran mesem aris angandika.
30. "Lah iya Sastra wirana,Sultan apa wis bantoni,"aturn ya Sastra wirana ,"Inggih sampun kang lumaris,Raden Mayor pribadi,lan Raden Ritmester iku, bekta sakancanira,lajeng angkatipun sami,
149
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 152/483
lan residen Nahis sadinten punika.
31. Iya wus Sastrawairana,sira amuliha dhingin,ing mengko ingsun pan arsa.
marang kadhaton pribadi,lawan ayun udani,Adinagara mamantu,nulya Sastrawirana,tur nembah lengser sing ngarsi,Kangjeng Pangran tan adangu nulya tedhak.
32. Prapta kadhaton wus panggya,
Jeng Pangran lawan kang Rayi,Jeng Sultan matur niskara,Jeng Pangran mesem nabda-ris,"Ya wis sun udaneni,ingkang karya reka iku,Lamun Residen prapta,
yang Dipasana den aglis,wenehana iku kang gawe gendra."
33. Wus lajeng Kangjeng Pangeran,mring Adinagara prapti,Pangeran Adinagara,emeh wände mantu iki,Kangjeng Pangeran nabda-ris,"Wus tutugna gonmu mantu."Antara telung dina,Residen Nahis kang prapti,
tur uningá karaman Kedhu wus bubar.
34 . Nulya Pangran Dipasana,cinepeng binuwang nuli,wau dhumateng ing sabrang,Mangkana ngalami-lami,saya kathah setori,
nagari Ngayogya iku,
150
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 153/483
nanging datan punapa,Jeng Pangran langkung prihatin,datan kondur neng Selaraja kewala.
35. Jeng Sultan ingkang winarna,
yen marengi kangen iki,wau dhumateng kang Raka,nusul mring Selarajeki,Samana amarengi,Kangjeng Sultan prapta iku,kangen dhateng kang Raka,Kangjeng Pangeran marengi,lagya lenggah kolah milih ingkang tigan.
36. Klangenan ulam wader bang,munggeng sela gilang iki,Kangjeng Sultan nulya prapta,
pan la jeng tumut milihi ,kang nderek Pangran kalih,samya kang Raka puniku,Pangeran Suryabrangta,lawan Suryawijayeki,
Kangjeng Pangran sampun karsaning Hyang Suksma.
37. Ingkang tyas langkung pracaya,wau dhumateng kang Rayi,Kangjeng Pangeran ngandika,"Payo Sultan padha ngalih,lenggah ing gedhong iki".Kangjeng Sultan nderek sampun,
lawan kalih kang Raka,Pangeran Suryabrangetki, pan kalawan Pangeran Suryawijaya.
38. Kangjeng Pangran angandika,sarwi mesem mring kang Rayi,"Sultan sun pajari sira,sakehe ingkang prajangji,
151
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 154/483
duk dhingin jaman Inggris,
mapan maksih ana ingsun,kadhaton nora ana,mung kontrak kang ana iki,
lan prajangji pametune kang nagara.
39. Dene sakeh panganggeran,maksih ana kene iki,kang dadi watir tyasingwang,manawa ingsun ngemasi,apa dene sireki,ora wurung iku besuk,mapan dadi brawala,anakira lan nakmami,lamun ora ana pitulung Hyang Suksma.
40. Dene men gko karsaningwang,layang sun wenehken iki,Sultan iya marang sira,nanging ingsun Sultan ti tip,mring sakeh nakireki,
Kalamun ngemasi ingsun,sultan mangsa bodhoa.",Jeng Sultan aturireki, pan sandika Jeng Pangeran angandika,
41. Mring Pangeran Suryabrangta,la wan Suryawi jayeki,"Sira karo lumakua,
suwunen layang prajangji,marang bakyunireki",tur sembah kalih wus mundur,saking ngarsa kang Raka,tan adangu nulya prapti,ingkang serat wus katur marang sang Raka.
42 . Tinampen nulya ngandika,"Ya Sultan wruhanireki,
152
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 155/483
layang iki ingkang nurat, pan Jendral Raples pribadi,kang sisih Jawa iki,Cadiningrat nulis iku,
wusnya sira gawaa,nanging poma wekas marni, pan mung iku kang dadi wati r tyasingwang.
43 . Jeng Sultan matur sandika,"Kalangkung panuwun neki,"gya pinaringken kang surat,Kangjeng Sultan anampeni,langkung suka tyasneki.Jeng Sultan nulya mit mundur,mapan sampun kalilan,mundur sing Selarajeki,
pan surat binekta Jeng Sultan priyangga.
44 . Datan winarna ing marga,kedaton pan sampun prapti,apan wus karsaning Suksma,
Kangjeng Sultan datan lami,saking gung rencaneki,setan kang samya bibidhung,kang surat ingaturan, besmi pan datan prayogi,yen taksiha manawa bilih manawa.
45. Kadya wus takdiring Suksma,Jeng Sultan gampil nuruti,mring atur kang tan prayoga,Mangkana surat binesmi,sampun karsaning Widi,
tan lami Jeng Sultan iku,lawan antaranira,denira ambasmi tulis,
prapteng jangji Kangjeng Sultan nulya seda.
153
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 156/483
46. Mapan dat an mawi marga,ing gerah saking sakedhik, pan kendel gennya besiyar ,namung ingkang dadya margi,
dhahar turaturneki,Raden Dipati puniku,
pan lagya ngunjuk jangan,sareng cekoh pan cumekik,lajeng dhawah Jeng Sultán apan trus seda.
47. Satira abuh sakala,langkung geger Ngayogyeki,
pan samya kaget sadaya,ingkang Raka sampun prapti,nanging datan meningi,lan putra santana sagung,
jalu estr i pepakan,gumerah swaraning tangis,saking gunging pawestri sajroning pura.
48. Tanapi sagung punggawa,apan sampun pepak sami,ki pangulu sakancanya,nuwun nuli densirami,tan suka sekretaris,ibu ken ngentosi iku,apan lagya utusan,nusul residhenireki,kang marengi Baron Silwis namanira.
49 . Pan lagya kesah mring Sala,ingkang kinen angenteni,lagya jinujul punika,Jeng Pangeran wus ningali,mring layone kang Rayi,nulya pineksa puniku, pan kinen nyiramana,
154
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 157/483
anulya dipunsirami,ri sampunnya sinarekken Prabayasa.
50. Sadinten sadalu ika,Barón Silwis dereng prapti,sareng injing tinimbalan,kretaris dan suka malih,nanging pineksa malih,mring Kangjeng Pangeran iku,sampunnya tinimbalan,tinengga neng bangsal sami,Barón Silwis jam sewelas praptanira.
51. Pan lajeng kinen ngangkatna,Jeng Ra tu Ageng puniki,langkung sanget pamuwunnya,ingaturan datan kenging,ngantos kaku tyasneki,Barón Salewis puniku,mapan kakanthen sasta,
lan Pangeran Dipanagri,
prapta ngalun-alun kidul wangsul samya.
52. Sadaya wus prap teng pura,ingkang datan dherek sami,sagung kang putra santana,Residhen Salwis nabda ris,Pangeran Dipanagri,"Sampeyan bok sampun kundur,lajenga tengga putra,"
Kangjeng Pangran ngandika ris,"Ora gelem sun mulih bareng lan sira.
53. Pan sekretaris kewala,lan si Ditri iku becik,kariya atunggu pura,lan Kyai Mangkubumi",Barón Silwis nuruti,
155
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 158/483
mapan samya bubar sampun,sagung putra santana,kang tuguran nging bupati,Kangjeng Pangeran wus kundur mring Teglhaijo.
54. Ingkang dherek mring Jimatan ,sadaya pan sampun prapti,sinarekaken Jeng Sultan, pasareyan ninggal dadi,
kang tunggil kang Ramaji,mangkana ingkang winuwus,Jeng Sultan tilar putra,sasanga kathahireki,
kang winarna namung kang jalu kewala.
55. Den Mas Menol parabira ,saweg yuswa tigang warsi,nanging sampun pinaringan,nama Pangeran Dipati,mangkana ngantos lami,apan dereng dadi iku,Raden Mas Gatot arinya,Den Mas Mursada puniki,
Den Mas Mangun kang jalu sakawan ika.
56. Ingkang putrì mapan gangsal,mangkana ingkang winarni,Jeng Pangran Dipanegara,mapan asring denaturi,mring Residhen ing loji,
nanging awis kersanipun,lawan malih menawa,Residhen malebeng puri,ingaturan Kangjeng Pangran awis karsa.
57. Lan asring tin itik ika,mring Residhen yuswaneki,kalamun marengi karsa,
156
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 159/483
ingaturan dhateng loji,langkung Residhen iki,genira met galihipun,lan asring ingaturan,
lenggahan sami pribadi, pan Residhen ingkang ngladosi priyangga.
58. Sabarang kang dinangua,Baron Silwis aturneki,Tegalhaija Selaraja,Kangjeng Pangran Mangkubumi,graita jroning galih,
samana gya tedhak sampun,dhumateng Tegalhaija,mapan sampun akapanggih,lan kang putra neng jro gedhong Selahaija.
59. Kangjeng Pangeran angandika,"Kulup tan anduga mami,Baron Silwis karepira,
banget kayungyun nireki ,
kulup marang sireki,kaya ana atine iku,ngenteni karepira,manawa dhingin sireki,wus celathu, Kangjeng Pangeran ngandika.
60. "Sa mpu n gampil bab puniKa,
kawula lumuh sayekti,
kalamun margi punika, puruna sampun rumiyin,mangsa kaselan ugi,inggih dhumateng pun Bagus."Kangjeng Pangran ngandika,wau dhumateng kang siwi,"Paran kulup banget temen watiringwang.
61. Iya manawa kaliya,
157
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 160/483
kaya paran polah mami."Kangjeng Pangran aturnya,sarwi mesem," Sokur ugi,lamun purun ngowahi,
Kyai marang jangjinipun,aluwung makatena, boten angewed-ewedi, pan kawula angindhung purbaning Suksma.
62. Sampun ko nd ur Jeng Pangeran,watara let pitung ari,Den Mas Menol pan ingangkat,
jumeneng mapan gentosi ,
mring ingkang Rama sawargi,nanging mawi wakil iku,nenggih ingkang kinarya,Kangjeng Pangran Mangkubumi, pan kalawan Kangjeng Pangeran punika.
63. Hariya Dipanagara,lawan Ra tu kancaneki,
Ratu Ageng sekawannya,Jeng Pangran lumuh kepati,nanging pineksa ugi,dadya sanget lingsemipun,tan saged mulat janma,ngantos tugel pecuh neki,ingkang kampuh genira nitih kereta.
64. Datan tinoleh kapidak,sekretaris ingkang nganthi,anglir sedaa sakala, pan sampun prapteng ing j anji,kontrak winaos nuli,Den Mas Menol sebutipun,kepejeng pamuwusnya,namung moh datan apti,apan meksa Residhen pangangkatira.
158
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 161/483
65. Lan Ratu Ageng kang meksa,ri sampun kondur tumuli,lenggah sitinggil sakedhap,lajeng mring kedhaton sami,
lenggah bangsal puniki,Barón Silwis mapan asung,kang serat peijanjian,kangjeng Pangeran tan apti,kinen maos kewala mapan tan bisa.
66. Jinaluka atandha asta,ngandika tan bisa nulis,tinedha ingkang pratandha,ora gawa ecap mami,Jeng Pakualam iki,mesem krasa ing tyasipun,Pangran Dipanagara,dadya wewah lingsem neki, pan rumaos lamun ingesem-eseman.
67. Dadya mubarang pakarya ,
Kangjeng Pangran Mangkubumi,ingkang nindhihi sadaya,Residhen narima iki,
ri wusnya bubar sami,mangkana ingkang winuwus,Pangran Dipanagara,kundur mring Tegalharjeki,sapraptanya langkung denira sungkawa.
68. Kang ginagas mung lingsemnya,dene ora katon janmi,kinarya wakiling bocah, bok iya nganggi tinari, pinadhakken puniki,lir wong ngempek-empek iku,dol gawe luru pangan,
159
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 162/483
ora kaya awak marni,kudu temen delap urip aneng donya.
69. Kalangkung rempu tyas ira,Jeng Pangran Dipanagari,lajeng manijng pasareyan,anedya anganyut urip,wus nir sagung kaeksi,saking sanget wirangipun,mangkana kang kusuma,kumepyur tyas ningali,
mring kang raka ingkang tyas ora kaduga.
70. Dene langkung singkelira ,apa ingkang dadi wadi,mangkana sang Retnaningdyah,tan eca raosing galih,
nulya anusul nuli,sang Re tna mring tilam san tu n,tumingal mring kang Raka,yen arsa hangayut urip,
Sang Aputri nyungkemi medal kang waspa.
71. Pegat-pegat angandika,"Kangmas ora bisa kari."sarwi nungkemi pranaja,"Ngur ingsun matiya dhingin,sampun ta lamun keri,sampun karsaning Hyang Agung,Jeng Pangran tingalira,
mantuk mring bangsa Sepehi,duk miyarsa sasambate Sang Kusuma."
72. Dadya ucul tingalira,sang Retna sinambut ririh, pinangku sang lir kusuma,kalawan ngandika aris,"Wus kendela tan apti,
160
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 163/483
wurung mati abdinipun,"sang dyah aris aturnya,"Punapa kang dados rujid,dene ngantos padukarsa tilar donya."
73. Kangjeng Pangran angandika,"Mas Mirah gusti wong kuning,sosatyaning Tanah Jawa, pun kakang pajar sayekti,langkung wirang ing urip,ana ing donya wakingsun,kinarya wakiling bayi,
ora mantra kalamun katon manungsa.
74. Den bubungah lir wong corah,dene liwat mejanani,kalamun ingsun gelema,
dadi ratu pan wus dhingin,mengko kinarya wakil,dene liwat nistha iku,
abanget ingsun wirang,den unggahken emban marni,"dadya mesem Sang Retna aris aturnya.
75. "Nu wun ngapun ten kawula,den ageng dhumateng abdi,mokal paduka kilapa,menggah utamaning margi,kang dhateng ngalam gaib,
datan makaten pukulun, pan rumiyin paduka,ngandika margi utami,
pan kawula taksih emut sapunika.
76. Mapan kawula anedya ,kalamun kantuna yekti,dhateng ngalam kelanggengan,
Kawula nuwun rumiyin,161
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 164/483
tan saged aningali,kalamun kantun saestu,inggih dhateng paduka,kawula sampun sayekti,
anenuwun dhateng Robil ngalaminna.
77. Ljiwan pangestu paduka ,supangatira Jeng Nabi,Mukhamadinnil Mustafa,
benjing prapta ngalam suci ,kawula kang rumiyin,lawan ing margi puniku,utami ingkang wiyar,lawan gumantunging takdir,
kang kasesa lan sabar mangsa sanesa.
78. Namung kan tun sautama,kang sabar punika ugi,apan kathah cariyosnya,lan mindhak amai sayekti,yen kaleresan ugi,
lawan pitulung Hyang Agung,apan kawula nedya,angawula tekeng ngakir,anyenyethi inggih dhumateng paduka.
79. Paduka yun nyupet karsa,tan rila hukuming Widi, pan inggih mangsa wandeya,namung kantun sautami,yekti wirang donyeki,
yen tan ewah niyatipun,dados ngamal sadaya,tur temtu cobaning Widi, pan sadaya sih nugrahaning Hyang Suksma.
80. Apan kawula pun ika ,
marma purun ma tur yekt i,
162
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 165/483
rumiyin saking panduka,inggih ingkang memejangi,nuwun lumangkung ugi,
bilih kasupen pukulun."
Jeng Pangran duk miyarsa,marang ature kang Rayi,dadya mesem lir sinapon dukanira.
81. Sang Retna sinambut sigra,Kangjeng Pangran ngandika ris,"Adhuh Mas Mirah bendara,kang mind ha in ten ing wukir,
piturun saking swargi,nugrahanira Hyang Agung,musthikaning wanodya,satanah Jawa puniki,tambuh-tambuh nah angger sun rasakena.
82. Sayekti yen bener sira, banget kalalen kang abdi,kang iman upama surya,
ati upamaning angin,coba rancana iki,apan anglir mega mendhung,kang jasmaniku dewa,kaya upamane bumi,iya lam un nora kat ibanan udan.
83. Paran margane thuku la ,
sagung wiji kang neng bumi, pan ngamal becik bendara,yeku upamane wiji,marma ingkang j asm ani, bisa ngumpul imanipun,lan ati katelunya,iku wutuh dadi siji,iya dene sababe ingkang panrima.
163
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 166/483
84. Tegese ingkang panrima,thukule sakehing wiji,lamun ora mangkonoa,tanpa paedah wong urip,
wong aneng dunya iki,Mas Mirah kautameku,kang gedhe cobanira,nging lawan nugrahan jati,
yen kuwawa yeku kekasih Hyang Suksma.
85. Kalamun datan kuwawa ,kang wiji besuk upami,
pan datan tuwuh sadaya,dadi tuna wong ngaurip,angur duk kala bayi,matiya wus tan kaetung,nah angger kang utama, pan papat dadi sa wiji ,ngamal ngelmu ngamal maklum apan nunggal.
86. Panuju ingsun bendara,
ana nugrahaning Widi,eling coba saka sira,meh kalalen ingsun gusti."Enengena tan winarni,
Ngayogya ingkang winuwus,Kangjeng Pangeran ika,Mangkubumi apan maksih, pan pinardi menggah capira kang putra.
87. Baron Silwis tan anrima,mring kang ecap tiga sami,kedah nedha jangkepira,sekawan maksih angudi,mangkana ujarneki,"Nadyan tan ana iku,kang telu iku iya,
164
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 167/483
yen ana ingkang sawiji,iku bae Pangeran Dipanagara.
88. Dene kang kate lu ika,
mapan ya minangka saksi,lamun ora ana ika,iya-cap ingkang sawiji,mapan tan kena manjing,kang duwe bandar sadarum, pas thi tan aweh ingwang."Dadya Pangran Mangkubumi,
pan ginubel dhateng wong gedhe tetiga.
89. Sebab tan saged balaka,dadya Pangran Mangkubumi,tedhak marang Tegalharja,Mangkana ingkang winarni,Kangjeng Pangran marengi,lenggah aneng Balekencur, pan lagya kinen maca,Harjunawijaya iki,
pan kinarnya anglipur rujiting driya.
90. Ingkang abdi kalih ika,Dyan Wiryadikusumeki,kang sawiji namanira,Mas Sastrawinangun iki,Jeng Pangran Mangkubumi,sareng rawuh sigra nusul,dhumateng Sela raja, panggih alenggahan sami,Balekencur Jeng Pangeran angandika.
91. "Ku lup marma ingsun prapta,atutur rusaking nagri,dhuwit bandar ora kena,sun jaluk lan bakyu iki,la wan adhinireki,
165
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 168/483
Ratu Kencana cap telu,kudu jaluk capira,malah ingsun densrengeni,mring Residhen paran mengko karsanira."
92. Jeng Pangran Dipanagara ,esmu duka jroning galih,"Marma rumiyin kawula,datan purun dados wakil,kadya berah upami,awande ing ñama tuhu,salaminipun dadya,
pan dereng kawula kardi,
angecapi namung saweg kaping tiga.
93. Punika pan raja pe jah,"Kangjeng Pangran Mangkubumi,mapan aris angandika,"Kaya paran polahneki,sanak-sanakireki, padene prajurit iku,
ingkang padha belanjan,masthi padha susah iki,lamun ora dhuwit bandar malebua.
94. Jeng Pangran Dipanagara,langkung kewran ing tyasneki,mangkana lajeng anembah,marang kawirangan yekti,nanging geseng tyasneki,mesem angandika rum,"Kyai mapan sumangga,nanging kawula aseksi,cap punika mapan lajeng kula bucal.
95. Dados sampun mantun ñama,kawula Dipanagari, Ngabdulhamit ñama kula."
166
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 169/483
Kangjeng Pangran Mangkubumi,ngandika esmu ajrih,"Ya kulup apa kersamu,sapa kang wani malang,"
pinundhut ecap wus prapti,lajeng ngaturaken dhumateng kan rama,
96. Kangjeng Pangran ngandika,"Meling punika kiyai,kalamun prakawis arta,sampun mawi kula malih."Jeng Pangran Mangkubumi,mapan angandika arum,"Ya kulup sun kaduga,yen ana pratandha iki,"nulya pamit kudnur pan wus tan winarna.
97. Kangjeng Pangran ing tyas ira,sangsaya gesengireki,kinarya panglipur tedhak,marang daleme kang rayi,
Pangeran Suryabrangti,anyupitken putranipun,
jenenging Kangjeng Pangran,lajeng anyare sawengi,
mapan lenggah patamanan Suryabratan.
98 . Lan sagung pra pu ti i asamya,sadalu tan arsa guling,
ameng-ameng catur ika,lawan kang eyang ngladosi,Raden Ayu puniki,Danukusuma kang sepuh,injing kundur Jeng Pangran,dhumateng Tegalrejeki,
Sang Dyah Retna amethuk wonten taratag.
99. Sinambut sang lir Supraba,
167
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 170/483
binekta mring ti lamsari,Kangjeng Pangran nuli nendra,supe solat, dhahar iki,sadinten ngantos ratri,
ajrih mungu sang Renayu,mung tinengga kewala,wancinira tengah wengi,
nulya dhawah tandha benduning Hyang Suksma.
100. Ardi Mrapi murup ika,anglir sundhul ing wiyati,kadya kebekan Ngayogya,kang ngakasa dadi geni,
kang swara gegirisi, jumegur lawan gumludug, brama pating pancurat,kalangkung giris pan sami.ting kudhandhang ngupados pangungsen samya.
168
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 171/483
VII. Dhandhanggula
1. Tam buh -tamb uh kang samya denungsiing ngawiyat langkung petengira
mangkana kang winameng rehJ eng Pangran dereng wungulangkung eca denira gulingsang Retna pan kewedanesmu maras ikumenawi tinilar seda
mring kang raka arsa mungu langkung ajrihmung tinengga kewala.
2. Sang Kusuma mangkana tyasnekimaspaosken dhumateng kang rakalamun lajeng seda mangkemung nyipta bela iku
tuhu lamun tan nedya karimangkana tan winarnasang Retnaning ayuapan kagungan parekan
langkung dennya sembrana tan pirsa ajrih bok Buang namanira.
3. Langkung ajrih ningali wiyatilan suwara tambuh solahiradadya jerat-jerit bae
lawan parekan sagunggustinira kaliyan neki
maksih aneng jron tilammangkana winuwusKangjeng Pangran duk miyarsamring swaraning parekan samya anjeritkagyat wungu tumulya.
4. Aningali sang resmining pu ti ilenggah dagan Jeng Pangran atanya
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 172/483
"Ana apa ta nak Angger,"sang Dyah alon umatur"Tan uniga kawula yek ti
pan dereng medal-medal
Jeng Pangran nulyekumiyos akekanthen astalan sang Retna mring palataran wus praptiningali ing gegana.
5. Lamun ardi ingkang murub ikilawan obahira kang bantalamesem Jeng Pangran kalihekalawan aturipun
para sagung parekan samimapan awarna-warnamangkana nulyekuJeng Pangran nambut sang Retna pan binekta wangsul'mring ti lam saridumugekken kang karsa.
6. Ri wusira Jeng Pangran nulya mit
mring sang Retna kundur Selarajamangkana kang caritaneing Ngayogya puniku pan kalangkung gegerinekiJeng Ratu ageng ikakang tyas langkung kuwurtan ana sinambat-sambatmung kang putra Pangeran Dipanagari
saben ana wong prapta.
7. Pelajengan pan tinarka ikiyen kang putra Jeng Pangran kang praptadadya langkung cuwa tyasenging sekretaris Abulawan Pangran Hamangkubumide tri Raden Dipatya
170
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 173/483
dyan mayor puniku
Baron Silwis ora analagya kesah samana ingkang winarnisangetnya tigang dina.
8. Kawarnaa ingkang agung brangtiKangjeng Pangran aneng Selarajawus tan kawarna ing tyaseaneng donya punikulangkung dennya katutuh nekimangkana kang winarnaapan tan panujuing taun Edal punika
sirah tanggal wulan Ramlan anujoni ping salikur tanggalnya.
9. J eng Pangeran aneng guwa iki pan ing Secang araning kang guwasaben ing wulan Ramlanemangkana karsanipunKangjeng Pangran ngujalat iki
aneng sajroning guwa pan tan kundur-kundur.Mangkana panuju ikalenggah aneng sela gilang wastanekienenggih Ngambar maya.
10. Pan punika lalangenan sami jroning guwa minangka dalemnya beji jero neng kolahe jrejes telaganipunamerancang sumur upamiWidarakandhang ika pan pasowanipunkori kang gampeng tinatarKangjeng Pangran liyep-liyep kadya gulingmangkana nulya ana.
171
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 174/483
11. Wong sawiji prap ta ngarsa nek imapan sareng kaliyan marutasampun prapta ing ngarsaneingkang pangangge iku
kang pinindha lir pendah kajikagyat Kangjeng Pangeranangandika arumingsun tambuh lawan sirawong ing ngendi, kang tinanya anaurikawula tanpa wisma.
12. Prapta amba ingutus nimbalimring paduka, Jeng Pangran ngandika"Sapa kang kongkon aranelan ngendi wismanipun?"Wong punika aris turneki"Pan inggih tanpa wismarat jawi sadarum punika minangka wismamangke samya jinu lukan Ratu Adiiingkang ngutus kawula.
13. Animbal i mring paduka yekt i pan ing mangke jumeneng punikasapucaking ardi mangkesaking ing ngriki ikukidu l wetan pernah ing ardiRasamuni punikanging paduka iku
tan kalilan bekta rencang,"gya lumampah Kangjeng Pangeran ingiringdhateng tiyang punika.
14. Kadya sampun karsaning Hyang WidiKangjeng Pangran anurut kewaladatan antara praptanengandhaping ardi iku
172
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 175/483
kang nimbati musna tan keksimangkana tan winarnaRatu adii iku
jumeneng pucuking arga
rebut sorot lan sang Prandanggapatidangu surem Hyang Ngarka.
15. Kangjeng Pangran tan kuwasa uninganingali marang kang wadanaSang Ratu Adii cahyanekasor Hyang Arka tuhumung busana awas ningaliKangjeng Pangran sadaya
ijem surbanipunarasukan jobah setalan celana seta ngagem sabi abritngaler ngilen ajengnya.
16. Pan jumeneng neng pucak ing ardimunggeng sela malenas kewalatan wonten aub-aube
pan suketan kaduluresik kadya densaponiKangjeng Pangran neng ngandhap pan tumenga ikungidul ngetan ajengiraRatu Adii nulya angandika aris"Heh Ngabdulkamit sira.
17. Marmanira sira suntimbal i
wadyaningsun kabeh sira duwaing Jawa rebuten anggerlam un ana wong ikuatatakon marang sirekinuwalanira kurankon nggoleki iku."Jeng Ngabdulkamit aturnya:"Amba nuwun sampun tan kuwawi juri t.
173
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 176/483
lawan tan saged ika.
18. Aningali dhu mateng pepatihlawan malih rumiyin kawulasampun nglampahi yektose
pandamel wonten langkunginggih sami samining janmiJeng Ratu Adii nabda"Ora kena iku
wus dadi karsaning Suksmatanah Jawa pinasthi marang Hyang Widikang duwe lakon sira.
19. Datan ana ingkang maning-maning,"sira wusnya kumepruk swaranyamapan anglir upamane
panjang binanting watunulya musna kaliyan nekikadya pan datan kenawinarna punikumangkana mapan anulya
pangraosnya Kangjeng Pangeran pribadiingkang jumeneng arga.
20. Datan ewah jumenengirekingaler ngilen wau ajengiraJeng Pangran langkung getunmyang raos jajanipunkadya konang pating karelipmangkana kagyat nulya
becak-becik ikumapan lawan puthut lawaalok-alok samodra murub punikilan gumludhug kang swara.
21. Lan gemuruh lir ardi MerapiKangjeng Pangran tedhak miyos ikatumut aningali age
174
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 177/483
mapan wus tan cinatur bakda kundur Jeng Pangran agüsdhumateng Tegalhaijamangkana winuwus
nenggih nagri saya kathahrubedanya Ngayogya ruweding nagriki pangulu winarna.
22. Pan sulaya lan Raden DipatiBaron Silwis wus ganti punikaSemitsar iku aranelan sekretaris Abu
sampun salin ingkang genteniSuwaliye punikanenggih namanipunmangkana Raden Dipatyalawan Kyai Pengulu kelajeng samiwau nggennya sulaya.
23. Wulan Ramlan ki Pangulu ikigennya boyong marang Tegalharja
ambruk mring Selarajanelawan rerepotipunneng pasowan selarajekiangendhih ingkang griyaMas KartajayakeKangjeng. Pangeran tan mirsa pan marengi tedhak guwa Secang malihsamana sampun lama.
24. Ki Pangulu pan sinuprih mul ihnanging sampun tan purun mantukanulya ginentenan mangke
ketib nginggahken ikuketib Anom namanirekiJeng Pangran sinuwunanidi datan ayun
175
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 178/483
mangkana malih winarna
Kangjeng Ratu Ageng pan supeneng ratrimireng swara mangkana.
25. Ratu Ageng Ratu Kancanekitemokena lawan wali ikaWudhar lor kulon wismaneyen tan kalakon iku pasthi rusak ing Tanah Jawisun pundhut nyawaniramangkana pan ikungantos jangkep kaping tigamapan samya ujare kang suwarekiJeng Ratu langkung jrihnya.
26. Sampun ti ta tan salin swarekiKangjeng Ratu angaturi nulyaJeng Pangran Mangkubumine prapta kadhaton sampun panggih Kangjeng Ratu nabda ris"Pangeran paran karsa
kawula myarsekukang swara sajroning nendrangantos jangkep kaping tiga swara samitan mawi ewah-ewah.
27. Putra tuwan Ratu Kancanekimapan kinen inggih manggihenalan putra sampeyan mangkePangran Dipanagreku
lamun boten kalakon pasthirisake Tanah Jawalan kula pinundhutumur kula aneng donyakados pundi prayoginekikawula pan sumangga."
176
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 179/483
28. Mesem Kangjeng Pangran Mangkubumiris turira, "Pan langkung prayogikalamun ajeng pun thole
yen tan ajeng puniku
mapan mindhak ngisin-isinisinten purun meksaa."J eng Ratu Nabda rum"Pan kados pundi Pangeran
boten wände lamun kawula ngemasilan risaking Ngayogya."
29. Kangjeng Pangran alon aturneki"Yen marengi pan rayi sampeyan
Den Ayu kula kengkenayen dhangan gampil tuhuyen tan dhangan tan anglingsemi pan anglir pagujengankemawon punikukawula ajrih kalintang,"mring pun tho le J eng Ratu ngandika aris"Inggih sinten puruna.
30. Nulya Kangjeng Pangran Mangkubumiutusan dhumateng ingkang garwaRaden Ayu Sepuh mangkemapan Den Ayu Sepuhingkang purun gujengan ikilawan Kangjeng Pangeranwus wineling iku
wau dhumateng kang rakanulya mangkat mring Tegalhaija wus prapta panuju J eng Pangreran.
31. Lenggah lawan sang lesmining puriRaden Ayu Sepuh mesem turnya"Punika bok upamine
rayi paduka tuhu
177
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 180/483
pinar ingan rakit prayogi
kang samya sepuhiralawan ayunipunljr Ratih lawan Suprabamendah dene remen kawula ningali,"mesem Kangjeng Pangeian.
32. Gya sinambut ingkang mindha Ratih pan sinandhing ing Gusti Sri Natamesem Jeng Pangran sabdane."Mirahnya angalindursare lawan alenggah iki."Den Ayu Sepuh myarsa
malerok basengutlajeng bengis angandika"Olehe sok karem manas atiwong lenggah jare nendra."
33. Jeng Pangeran angandika aris"Pundi wonten kang memper kewalaanglir gusti nahing anggernugrahaning Hyang Agung pan piturun saking swarga dimusthikaning wanodyatanah Jawa tuhutumendhak ing Tegalhaija
pan ginanjaraken dhateng kula y ektidora lamun wontena.
34. Gih wanodya ingkang animbangi
Raden Ayu Sepuh bengis nabda"Mundhak den papanas baegih sampun kula mantuk,"nulya kundur wus tan winarnisamana kang winarnaJeng Pangran anujutedhak mring kedhaton ika
178
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 181/483
lan kang rama Pangeran Amangkubumi,lenggah bangsal Kencana.
35 . Lang kang ibu Ra tu Ageng ikiKangjeng Pangran pamit tuwi ikamring kadhaton wetan kuwedhumateng ingkang ibuRatu Ernas gerah sakedhiksapungkurnya Jeng Pangran pirembagan ikuJeng Ratu Ageng kalawaningkang rayi Kangjeng Pangran Mangkubumi prakawis kang supena.
36. Lamun prapta putranta samangkinkula remen paduka pajarasupena saniskaranemanawi wonten ikukogelipun dhateng nagarikula sampun kengkenanrayi padukeku
Den Ayu Sepuh lumampahapan temah den gujeng kewala inggihdhateng putra andika.
37. Tan adangu Jeng Pangran wus praptinulya sami lenggahan katigaJeng Ratu Ageng sabdane pajar supenanipuningkang dadya watiring galihsampun telas niskaraJeng Pangran nabda rum"Inggih pandugi kawulakados jajal kewala ibu sayektiyen wangsit satuhunya.
38. Inggih benjing lamun prap ta malihsampeyan ken pinanggih priyangga
179
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 182/483
kalawan kawula mangkeJeng Ratu ngandika rum"Sok sampuna kawula wartikangge boten punikakawula pan sampun
boten katitipan basakangjeng Pangran esmu sungkawa kang galihtegese wali wudhar.
39. Pan sinamur mesem atanya fismring kang rama, "Punapa artinya"Kyai wali wudhar kuwe,"Pangran Mangkubumiku
mesem sarwi ngandika aris"Tegese wali wudhariya iku wurung,"Jeng Pangran Dipanagarasareng myarsa saya sungkawa kang galihwirang marang Hyang Suksma.
40. Nulya samya pamit medal ngalihlajeng kondur marang Tegalhaija
Kangjeng Pangran sapraptanetan mampir dalemipun
lajeng dhateng Selarajekilangkung wirang mring Suksmamanjing gedhong sampunmapan ngantos tigang dinadatan ngaos miyos dhateng ing surambiki pangulu graita.
41 . Wus dinuga yen sungkawa yekt iJeng Pangeran Ki pangulu nulyasowan pan panuju mangkelenggah Jeng Pangran nikuwonten ngajeng gedhong nekimunggeng sela gigilangingauban iku
180
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 183/483
kumuning ngideran kolahmawi pulo tinaneman ing waringin pethetan warna-warna.
42. Ngajeng gedhong blumbang geng ngideritoya wening akathah ulamnyamapan ta kathah warnanekeri pastahan ikuKi pangulu umatur ans"Gusti punapa marmasungkawa sun duluinggih sarawuh paduka
sing kadhaton Kangjeng Pangran ngandika ris."Ki pangulu manira.
43 . Banget wirang marang ing Hyang Widiwus jinarwa ingkang saniskaraRatu Ageng supenanekalawan jarwanipunPangran Harya Amangkubumiingkang dadya sungkawa,"
mesem ki panguluumatur, "Sanes punika pan tegese wali wudhar kang sayektiinggih wali angiras.
44 . Cinepengan adil ing Hyang Widi pun punika inggih tegesirakadi ta kang upamine
pra nabi sa tus ewulan patlikur ewu pra nabianenggih ingkang wudhar.namung nem punikurtglairken karsaning Suksma Nabi Adam, Nabi Nuh, Nabi Ibrahimkalawan Nabi Musa.
45. Nabi Ngisa nenem kang mungkasi181
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 184/483
Kangjeng Nabi Mukhamad punikaìng Jawi pan upaminewali kang wudhar ikumapan inggih Sinuwun Giri
kalawan eyang padukaKangjeng Sultán Agung punika kang samya ngiraskasihing Hyang dene paduka pribadiinggih walahualam.
46. Kersa Allah ing wekasannekiKangjeng Pangran karaos tyasirakala pinanggihan mangkemring Ratu Adii iku pan mangkana raosing galihdadi wus nora kenagumingsira ingsunnanging datar, angandika pan sinamur mesem angandika aris"Kaki alkhamdulillah. '
47 . Pan wong urip punapa denant ilamun kaki datan angantia pakaryan kang luwih gedhe"Kyai pangulu umatur"Inggih Gusti lamun kuwawi
pan langkung utaminyanugraha satuhu"Kangjeng Pangran angandika
muga kaki padha sukura mring Widimuga denlestarekna"
48 . Mapan sampun tan winarna ikiKangjeng Pangran wus pulih tyasiraamung meleng panuwuneyen enjing miyos ikuJeng Pangeran dhateng surambi pan samya darus Quran
182
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 185/483
lan Kyai pangulusamana panuju ikawulan Ramlan Jeng Pangran ngujalat ikidhumateng guwa Secang.
49 . Myang kinarya panglipuring galihmider-mider aneng pakebonaning guwa saniskaranesamana apan nujuJeng Pangeran alenggah ikineng ngandhap kajeng gurda bakda asar iku
kang kebon winastan Modangmyarsa swara lamat-lamat pan dumeling"Heh Ngabdulkamit sira.
50. Aranira mengko denparingiiya marang RobbilngalaminaJeng Sultán NganbdulkamiteHerucakra SayiduPanatagama ing JawiKalipah Rasullolah
sam ta sira iku"ri sampun ical kang swaraKangjeng Pangran waktu mahgrib kundur nulidhumateng guwa Secang.
51. Bakda tarweh Jeng Pangeran miji l pan alenggah neng sela gigilang
ing kanan kori prenaheingkang sowan neng ngayunmapan punakawan kakalih puthut Lawa kalawan puthut Guritneki bocak-bacik Suradanalan Muhyidin Diryasemita pan samianeng pawon kewala.
183
\
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 186/483
52. Malem pitulikur anu jon itaun Ebe sampunira dhaharJeng Pangran kalajeng sareneng sela gilang iku
puthut kalih samya nengganilajeng kalih anendraaneng daganipunmangkana Jeng Pangeran
jroning nendra supena aneng guwekikaydya neng Selaraja.
53. Lenggah aneng selagilang iki
pulo wringin mangkana anulyana janma wolu prapta gedhesthar koncer sadarunkang neng ngarsa ambekta tulissinangga kalih asta
Jeng Pangran andulutedhak mapan nulya kurmatsemu ajrih kawolu cahyanya samilir wulan kang purnama.
54. Kangjeng Pangran jumenen g ngurmat iingkang prapta tan praduli ikalajeng ju jug blumbang baeJeng Pangran nulya tumut pan sadaya ngadeg neng tepikang gangsal aneng wetantiga kang neng kidul
Kangjeng Pangeran tumut ikakang neng kidul dadya sakawan punikimajeng ngaler sadaya.
55. Kang neng wetan ngilen ajeng nekiingkang bekta nawala neng ngarsakalih sisih pangapitenulya winaos iku
kang nawala ungelnya sami184
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 187/483
lawan swaraning undhangmungel kang sinuwun pang Kangjeng Sultan punika Ngabdulkamit Herucakra kang Sayidin
Panata ing Agama.56. Kalipahing Jeng Rasullolahi
ingkang aneng iya Tanah Jawasamya mangkana jawabe"Ngalaihi salamu"ingkang maos nyendhu nabdaris"Iku luput jawabnya"kang sinendhu matur
"Kados pundi panembahan" jawabipun kang nyendhu ngandika aris"Iki prakara dadya.
57. Jebeng j awab ngalihisalamimapan bakal dene kang wus dadya pan nampung tekdir jawabe"lajeng samya puniku
maos tekbir kawolu samisanga Kangjeng Pangerantumut tekbir ikuingkang surat mapan nulyacinemplungken balumbang ambles ing warih pan wus datan katingal.
58. Janma wolu musna tan kaeksisaking gen jumeneng punika
anglir kukus supamineKangjeng Pangeran ikukan tun gennya jejer pribadisamana pan enjingnya
Jeng Pangran winunguwau dhateng puthut Lawadhahar saur lajeng salat subuh samimapan wus tan winarna.
185
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 188/483
59. Bakda kund ur Tegalhaija nekiriwusira dhateng Selarajamangkana kang winarneng rehnenggih kyai Panguluapan sampun miyarsa warti
lamun Kangjeng Pangeran pan ingangkah ikunenggih dhateng Walandakabar terang pawarta saking Samawiskyai Pangulu nulya.
60. Sowan manjing mring SelarajekiJeng Pangeran mapan nuju lenggah
munggeng ing sela gilangekyai Pangulu matur"Kula Gusti miyarsa wartikabar saking Samarangsampun terang tuhulamun paduka ingangkahsaradhadhu apan sampun kathah Gustikang prapta ing Samarang.
61. Kados pundi karsa kang sayektilamun estu kang warta punika"Jeng Pangran mesem ature"Paran prayoganipun
pan manira tan dosa kakikalamun iku nyataswarga ginawe yugoleki marga punapa
lan maninge kaki napa dika laliRatu Ageng impennya.
62. Bokmanawa wahanane ikidhingin dika ingkang aweh jarwakula tan dosa yektinenging lamun karya dudu pan manira kaki tan wedi"
186
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 189/483
Ki pangulu aturnya pan sarwi tumungkullawan kumembeng kang waspa"Sampun leres yen wangsit punika sidiknging pangraos kawula.
63. Boten wande karsaning Hyang Widhinanging sampun margi saking yudaJeng Pangeran andikane"Paran prayoganipun"Ki pangulu alon turneki"Lamun estu punikaGusti wartinipun
prayogi nurut kewalasakajenge panganiaya Walandikados eyang paduka.
64. Kang Sinuhun Sepuh duk rumiyindados boten darnel karisakandene Hyang Suksma karsanetan silih marga tuhudene kula tan nedya kerisakit prapteng antaka pan dherek saestunanging lamun margi yuda pan kawula wus sepuh boten kuwawikantun mangsa sageda."
65. Jeng Pangeran mesem ngandika ris"Kula kaki apan remen yuda
rnati becik pocapaneKyai pangulu matur"Yen makaten kang karsa Gustikawula amit kesahdatan saged nduluinggih kaji dhateng Mekah"Jeng Pangeran mesem anangdika aris"Kaki luwih prayoga.
187
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 190/483
66. Sukur kaki dika kula jangjilamun besuk dika prapteng Mekah poma aywa muleh-mulehmatia aneng ngrikuyen manira antuk kang kardi
dika kabar-kabarnalan dika nunuwun pandongane para imammuga kula oleha supangat Nabilan karilaning Allah.
67. Denkuwatna manglawan mring kapirlan den banget andika nenedhasujud ing kakbahtolahe
nunuwuna ing Hyang Agunglestarine kang tanah Jawidadya balad agamaKaki lamun estuwonten pitulung Hyang SuksmaKi pangulu den rikat andika mulih"Ki pangulu aturnya.
68. "Pan sandika mung pangestu Gust iinggih mugi kula saged praptadhumateng kakbahtolahe"Jeng Pangran ngandika rum"Nggih pun kaki kula jurungimuga ta kalilanamring Allah kang Agung"Samana wus tan winarna
Kyai Rahmanudin mapan sampun pamitmring wong gedhe sadaya.
69. Nulya mangkat prapta ing Samawistan winarna Ki pangulu ikaTegalhaija winarneng rehKangjeng Pangeran ikulangkung dennya sungkaweng galih
188
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 191/483
dene miyarsa warta pan lir paminipunkarubuhan ing ngakasa
nanging kang tyas sampun tan nedya gumingsirmung anglindhung ing Suksma.
70. Dadya sima sagunging prihat innamung pati kang denarsa-arsaSang Retna mangkono manehmapan tan nedya kantunmring kang raka awal lan akhirmangkana ingkang dadya
bubuka punikuapan nagri Tegalhaija pinathokan datan mawi tur udaniarsa kinarya ratan.
71. Dadya sampun karsaning Hyang WidhiTanah Jawa risake punika pan iku dadya margane
mangkana kang winuwusKangjeng Pangran tan mijil-mijilneng gedhong Selarajasamana panuju bakda ngasar wayahiraKangjeng Pangran bakda salat miyo.s nulidhumateng pasabinan.
72. Sajawining Selaraja iki
ñama sabin Punjuntru punikamawi lenggahan pinggirekinubeng blumbang ikudadya kana ubaub nekikalawan kajeng sokalenggah sela ikuki Soban kang aneng ngarsawaktu iku Kangjeng Pangran yüswa neki
pan sampun kawandasa.
189
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 192/483
73. Langkung kalih kagyat aningalilamun ana rubung-rubung ikaJeng pangran lon pandangune"Soban, apa rinubung
mring wong akeh ingsun tingaliKi Soban atur sembah"Pan tiyang sadarum
badhe akarya wradinanutusane abdi dalem Den Dipati pan sampun tigang dina.
74. Kados telas Tegalhaija Gusti
inggih dados wradinan sadaya badhe meranem wartine pan pinathokan sampun"Jeng Pangeran bendu tan sipidupi myarsa aturnyaKi Soban punikuBranjangkawat kang dinutaanimbali dhumateng ingkang pepatih
Mas Bei Mangunharja.
75. Mangunharja tan adangu praptiJeng Pangeran nulya atatanya"Mangunhaija prakaranesira tan matur ingsundene ana mangkono iki"Mangunhaija tur sembah"Abdi jrih pukulun
inggih kalamun matura pan punika tan mawi pratela Gustiinggih dhateng kwawula.
76. Pan miyarsa kawula kang wartisaking abdidalem lit sadayatan pinartela yektosemarma ajrih umatur"
Jeng Pangeran ngandika malih:
190
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 193/483
"Lamun mangkono iya
wus pengingen iku
yen tan kena bedholana"
Mangunharja sandika lengser sing ngarsi
mapan lajeng kapanggya.
77. Lan utusanira Dyan Dipati pan pinenging meksa datan kenaajrih Residen saureMangunharja nulyekuaparentah kinen bedholisagung pathok sadaya
ingkang neng lor kidulwetan kulon binedholanlajeng malih kengkenan Raden DipatiRaden Brantakusuma.
78. Lurah gandhek Dutawijayeki bekta pathok lan kerig punikalajeng binethot dhuwungedhumateng tiyang dhusuning Timpayan namanirekiRaden Brangtakusumatan saged lumayu pan lajeng binujung samyagya wawarti dhumateng Raden Dipati bramantya ing tyasira.
79. Nulya margi kang kinen buntoni
ing Jagalan wastane punikamargi mring Ngayogya mangkesareng kapriksa iku
apan lajeng kinen bubrahiyen kang bubrah wus kesahmalih kinen buntungantos jangkep kaping tiga pan binubrah lajeng kinen buntu malih
wus katur mring Jeng Pangran.191
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 194/483
80. Lamun margi meksa den bun ton i"Kados pundi menggah karsa tuwanapan dalu pambuntuneyen siyang datan purun
apan meksa ulun tengganilamun mantuk kawulawingking pan binuntu"Jeng Pangran bendu tyasira"Yen mangkono Mangunhaija kaya uwisdatan kena mundura.
192
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 195/483
Vil i . D U R M A
1. Kangjeng Pangran sarwi mesem angandika"Mangunharja sireki
lah ngati-atiyakabeh sakancanirayen kaya mangkono ikiingkang kinarya bubuka ratan iki.
2. Sayektine apan arep nganiayaingsun tan nedya gingsirsaajanging ajanglah mara Mangunharja padha timbalana agliskang tuwa-tuwamarang ing ngarsa marni"
3. Pepakena Mangunharja tur sandikawus lengser saking ngarsi prapta ing paseban
mapan sampun pepakansagung ingkang tuwa samikendel ing lurahsadaya wus miyarsi.
4. Warta saking pawong sanaknya sadayalamun Tegalharjeki
pan arsa rinusakdatan antara praptasagung ingkang para mantrikang tuwa samyatan nganti den timbali.
5. Lamun Demang kang cilik-cilik wus praptasami pawartanekimangkana anulyaMas Behi Mangunhaija
193
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 196/483
sadaya lajeng den iridmring Selarajakendel asowan sami.
6. Sagung Mantri atanapi kang para Demang
neng Baie sawo samiJeng Pangran winarnamapan lenggah neng selagigilang Pulo WaringinKi Soban ngarsalan Kartisasi iki.
7. Mangunharja wus prapta sakancanirasowan andher neng ngarsialon aturira"Gusti amba tur priksakang abdidalem pra Mantrilan kanca Demangkang celak sampun prapti.
8. Lawan bekta dadamel ing ngayudaGusti kula takeni
mapan sami turnyalawan kanca sadayasampun waradin kang wartilamun Paduka badhe dipun ayoni.
9. Kangjeng Pangran mesem aris angandika"Ing mengko ana ngendikabeh kancaniraMantri kalawan Demang"Mangunharja atur neki"Wonten sowananBaie sawo ing jawi"
10. Kangjeng Pangran apan aris angandika"Ya wus tarima marni
194
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 197/483
nging padha den nyatamengko padha dhawuhnaingsun tan bia nemoni pan yvus pracayaya marang turireki."
11. Mangunharja aturnya, "Inggih sandika"Jeng Pangran nulya narimring abdi kang tuwaRaden Kartadiwiryalawan Mas Singaharjekilan MartayudaDyan Wiryadikrameki.
12. Pangulunya Muhamad Bahwi kang namatilaran ingkang swargieyang buyutirawus sepuh wayahirananging ingkang tyas punikilangkung gambiralamun tinarijurit.
13. Mengsah lawan titiyang kapir punikasuka matinya sabilsadaya mangkanamapan samya aturnyaJeng Pangeran ngandika ris"Padha sun trimaaturira mring mami.
14. Nanging poma wekasingsun mring sira padhaaja na kang miwitilamun kapir sidaiya niayanira"sandika aturnya sami"Padha metuwalan den yitna sireki."
195
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 198/483
15. Atur sembah wus lengser sing Selarajalang sagung kang pra Mantrimiwah para Demang pan wus sami prayitnalan ngupados daya sami
nengna winarnaKangjeng Pangeran malih.
16. Saundurnya kang sami sowan sadayaapan lenggah pribadimung lawan Ki SobatMurdiyah lagya praptalawan Ki Muhamad ArifMuhamad Mursan
dadya tan kondur iki.
17. Dhahar salat neng Sela Gilang kewalatan arsa nendra ikilendheyan neng selamyarsa swara mangkanawancinira bangun injingdumling kang swara
"Heh kaki Rul Mukmini.
18. Aja sira prihat in mungsuh WalandaHyang Suksma kang nulungilamun ana ikawong kang tan melu sirawus pinasthi mring Hyang Widhi pecat imannyasagung wong Tanah Jawi."
19. Sampun sirna swara enjing kang winarnaPangeran Kusumekimapan tuwi ikaanulya pinanggihananeng Bale sawo ikians aturnya,"Mas putu kados pundi
196
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 199/483
20. Benjing grebeg punapa boten tedhakanmring pagelaran inggih"Jeng Pangran ngandika'Tng pundi marginira
apan sampun den buntonikula ken bubrahinggih binunton malih."
21. Pangran Mangkukusuma malih atanya"Punika ayun kardiinggih kang wradinan punapa tan mawia
punika atur udani"Jeng Pangran nabda"Pindho karya puniki.
22. Yen wartinya inggih pandugi kula boten dados prakawis"Pangran Mangkusuma pan alon aturira"Mas putu kula panggihi
lawan Danurjakawula pitakeni.
23. Sagahipun sadaya atur uningadados dora sayekti" Nulya pamit ikaPangran Mangkukusumamangkana tan wus winarni
kang kawarnaatiyang kang samya prapti.
24. Apan ngan tos kalampahan tigang dinaMasDemang sampun prapti
Pajang wismanirateka sakula wangsaapan kakapalan samiseket watara
197
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 200/483
lan sagagaman neki.
25. Atanapi sagunging wadya Ngayogyawates Tumenggung ikiinggih sapangandhapkang sampun sami praptaKangjeng Pangran Mangkubumiingkang winarnalangkung watir tyasneki.
26. Nulya tedhak dhumateng ing Tegalrejalajeng nusul punikidhateng Selaraja
mapan sampun papanggyasamya alenggahan samineng Sela GilangJeng Pangran Mangkubumi.
27. Lon ngandika, "Kulup ingsun ata tanya paran karsanirekiingsun tan kaduga
dene keh temen janmaapa arane ta iki banget tyas ingwangkuwatir mring sireki.
28. Jeng Pangeran Dipanagara atu rny a"Pan punika Kiyai
janma ingkang praptamapan samya kajengnya
pr ibadi tan ngundang yektiinggih kawulasampeyan pitakeni.
29. Nggih punika kapalanipun sadayasampun sami neng ngriki
lan sagagamannya
apan sampun samekta"
Kangjeng Pangran Mangkubumi198
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 201/483
nulya atanyamarang sagung kang janmi.
30. "Sira padha prapteng kene iki apa
iya karyanireki"sadaya aturnya"Kawula myarsa wartalamun putra dalem Gustiarsa den angkahinggih dhateng Walandi.
31 . Tiyang Jawi sadaya pan bo ten rilalamun ngantos sayekti binekta Walandasuka tumpes sadaya"Kangjeng Pangran Mngakubumiaris ngandika"Dene sinten udani.
32. Iya warta kaya ingkang tu tu ri ra "Jeng Pangran Mangkubumi
pan aris ngandikadhumateng ingkang putra"Paran kulup karsanekiapa ta sira bisa nanggulang sayekti.
33. Lamun karya rusuh marang ing Nagara"Jeng Pangran matur aris"Nggih Kyai sampeyan
punapa ta sagedeananggel kados kang wartiwau punikalamun sageda iki.
34. Pan samangke tiyang kajengipun bibarkabeh kula ken sami"
Jeng Pangran ngandika
"Kulup ingsun tan bisa199
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 202/483
ananggung lir warta iki"Jeng Pangran nabda"Kawula saged Kyai.
3 5. Inggih nanggel dhu mateng tiyang sadayakalamun ngrumiyininging Kyai punikalamun den kriyinanasayektos kula tan ajrih
jang aneng ajangsiyang dalu ngladosi."
3i6. Jeng Pangeran Mangkubumi ris ngandika"Wus kulup ingsun mulihyen mangkono iyawus ruwet kang prakara pirang bara ingsun kakimanawa ana
pitulunging Hyang Widdhi.
37. Bisa karya padhanging ingkang Nagarasun kundur tan winarniya ta kang winarnaRaden Wiryadikramaginubel marang sagunging para kapalanuwun pratandha sami.
38. Ingkang tebih-tebih pun ika sadaya
Pasisir Manca NagriBaglen Sokawatyasamya nuwun sadaya pratandhanireng ngajuritwus katur nulyaJeng Pangran ngandika ris.
39. "Jaro t ingsun mapan tan duwe pratandhaana ing Mangkubumi
200
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 203/483
lamun sira meksalah suwunen priyanggaiku kalamun marengi"Wiryadikrama
nulya lumampah aglis.
40. Tan winarna Mangkubumen sampun praptanulya sinuwun ikiwau kang pratandhasampun karsaning SuksmaKangjeng Pangran teka gampilingkang pratandhaapan sampun pinaring.
41. Nanging meling lamun uwis ulihenakene cotho kapatilamun ora anaiku ingkang pratandhadhuwit ora kena manjing pratandhaningwanglan bakyu ora dadi.
42. Raden Wiryadikrama matur sandikatan winarna wus praptinenggih Tegalhaijalajeng karya nawalasagunging kapala sampiwus pinaringantandha dadining jurit.
43 . Nanging mawi tinengeran ungeliramariyem lamun muni pan samangsa-mangsanadyan dalu siyangasamana sampun waradiningkang parentah
janma saya keh prapti.
201
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 204/483
44. Kadya sampün karsaning Allah taalarisake Tanah Jawi
pan margi pünika brubul tanpa wilanganapan sami prapta ikigagamanira penthung alu seligi.
45. Sebutipun sadaya tan won ten trimasadaya bela Gusti bandhil sabukannyalan padha ngandhut selasamana ingkang winarni
Kangjeng Pangeransampun pasrah Hyang Widdhi.
46 . Lara pati iya mapan ora bakallohilmahful pinasthinulya Jeng Pangerankundur sing Selarajasaking kathah kang sumiwi
dadya tan kewrankalih dinten antawis.
47 . Kundurira Jeng Pangran sing Selarajanulya Dyan Adipatiutusan tur suratungelnya tembung lampahJeng Pangran tan arsa ikikinen wangsulna
tigang dinten antawis.
48 . Nulya ana surate Residen ikaingkang ambekta ikiMas HastradimejaPapatihnya kang ramaKangjeng Pangran Mangkubumimapan ungelnya,
202
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 205/483
pitaken karsaneki.
49. Kangjeng Pangran estu yen tan darbe karsanulya kinen mangsulikang rama priyangga
nanging wangsulaniaraamundhut Raden DipatiResiden ikadatan mangsuli malih.
50. Apan lajeng adandan mriyem kewalatukang wesi kinerigri wusira dadya
tukang wesi sadayamapan lajeng atur uningmring Tegalharjayen loji sampun rakit.
51. Dadya hinggar tyas ira wadya sadayalamun sida kang kardimangkana Jeng Pangranapan anuju alenggah
aneng paregolan ikikang ngadhep ikaKyai Muhamad Bahwi.
52. Bangsukbatul Iman lawan Nur NgalimanMurdiyah Ahmad Ariflan Muhamad MursamMuhamad Santri ika
lawan Muhamad Jelani pan bakda Asarana utusan prapti.
53. Sing Kad haton Lurah Kaparak punika Nyai Soka nameki prapta atur sembahGusti abdi dinuta
203
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 206/483
ing Ibu Dalem Jeng Gustiinggih Padukasakedhap den timbali.
54. Kangjeng Pangran mesem aris argandika"Rejeb matura ikisun wus ora bisakalamun lunga-lunga pan sira weruh pr ibadiakehing janmamanawa ora ngerti.
55. Dadi ewuh tan wurung dadi prakarayen ibu nedya becik
angur mareneawayahe den gawaakabeh aja na kang kariwis ta muliha" Nyai Soka tur neki .
56. "Kawula jarih pan sampun dalu punikaGusti kawula mriki bekta konca tigasamya wangsul sadayalangkung ajrih aningalidhateng barandhalkebak pepet ing margi.
57. Pan kawula lumam pah nusup kewalaSuryabrangtan samriki
pan sampun kebekan
kula merem kewalayen boten ingater Gustiajrih kawulalamun mantuka Gusti
58. Kangjeng Pangran mesem kinen nimbalanakapala brandhal samimarga kewuh inya
204
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 207/483
Singabarong namanyaSelabegasil umiring
pan sampun praptakinen ngatera sami.
59. Nyai Soka samana wus tan winarnaenjing Jeng Pangran ikilenggah neng pandhapa pukul wolu wataraKangjeng Pangran Mangkubumiing rawuhiraJeng Pangran aningali.
60. Yen kang rama rawuh pine thuk tum ulyatedhak saking pandhapingandhap sawo prapta panggih Jeng Pangran nulyaingkang putra den arasirinangkul sigralan sarta den tangisi.
61. Apan maksih samya jumeneng kewalakang rama den aturinulya tata lenggahri wusnya gya ngandikaKangjeng Pangran Mangkubumi"Marma sun praptakulup kinongkon marni.
62. Mring Residen arep ketemu sadhela
kulup lawan sireki pan sira den undangmarang loji sadhela,"Jang Pangran mesem turnya ris"Kyai sumanggananging kula puniki.
63. Sampun dados melikipun tiyang kathah
katantuna pribadi205
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 208/483
sadaya punikainggih kalamun sukasuwawi mangkat Kiyai"Jeng Pangran nulya
nantun mring kang sumiwi.
64. "Apan sira kabeh ingsun tari padhaGustimu den aturiresiden sadhela"sadaya aturiramapan samya mopo ikisuka ngabena pejaha ing ing ajurit.
65. Kangjeng Pangran nuli ma tur ingkang rama"Kiyai kadi pundigen kula lumampahing ngriki kadi paran"Kangjeng Pangran Mangkubumialón ngandika"Kulup sun pajar yekti.
66. Mapan ingsun wus tan bisa mulih nyawaing loji pan wus rakitmapan Paku Alamsaanak prajuritnyawus padha ana ing lojiingsun tan dugakang dadi karep neki.
67. Marma ingsun gelem kinongkon yektinya pan sedya metu mamimati lan uripasun sedya labuh siramung imán sun rebut kikiingsun wus tuwamangsa anoma maning".
206
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 209/483
68. Jeng Pangeran mapan aris aturira"Ya alhamdulillahiKiyai kawulainggih darmi kewala
kinarya lampaban yektiKarsaning Suksmasampeyan kados pundi.
69. Duk rumiyin sagah nepangaken kulalawan Residen malih"Jeng Pangran ngandika"Kulup ya bener sira
tan kena Karsaning Widdhisapraptaningwangteka ing kene dhingin.
70. Mapan banjur den undang Residen ingwangingsun ta den takonikulup sun balakaSekretaris kang anade Cakradiningrat iki
Residen tanyaapa karepireki.
71. Sauringsun da tan karep apa-apanuli Residen anglingkepripun beciknyaamrih ilange ikaingkang dadi napsu neki
pan saur ingwangkajaba den turuti.
72. Ingkang dadi napsune gawa DanurjaResiden saur neki
pan ewuli Pangeraniku uga baturnyaGupremen kawula ajrih pan saur ingwang
207
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 210/483
nggili dika jaluk ugi.
73. Mring Gupremen Residen pan aturira bok saliyane ugikula boten ningaSekretaris angucapmanawa jaluk dadya Jiwonten tandhanyatan remen neng wismeki.
74. Sabeng alas gunung parang lawan guwasaenggon-enggon ngabektinuli ingsun mojar
heh Sekretaris siraaja mangkono sirekiing wong sembahyangsaenggon-enggone dadi.
75. Saba alas karemane cilik mulagelema dadi Aji pan wus dhingin mula
ya iku ingkang wadyayen ora ngandel sirekimara takoknamarang kapitan tangsi.
76. Iku ana kang weruh prakaraniraduk kala alam InggrisCadiningrat mojarSekretaris andika
sampun anyana kadyekilamun karsaadadya ratu pan dadi.
77. Mangsa silih ingkang rayi jumenengakang dados tlenging galihinggih ingkang ramaKangjeng Pangran punikaJan Kerapet makaten inalili
208
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 211/483
apan kawula
kang ingutus rumiyin.
78. Apan nganti tinangisan ingkang ramanging meksa datan apti
dene gung bicarasadaya sinagahansabab Pangeran Dipatienggen bicarakang rayi maksih lalit.
79. Pan Residen ban jur anambungi sabdakaya paran ta iki
pan ing Tegalharjawong wis tanpa wilangankabare loro sayektiana kang lungaana kang nggitik loji.
80. Cadiningrat pan mangkana saurirainggih kabar kakalih pangraos kawula
inggih dora sadayalamun yektosa kadyekisalali satunggal purun dipun jujuwing.
81. Pan kawula kang purun nanggel punikakajawi den wiwitiadate punika
tan karsa karya susahsampun ingkang karya patilamun ngarsaknarusuli mawon tan apti.
82. Pan Residen mangkene ujare ikamarma ewuli tyas marni banjur nari mring wang
kados pundi Pangeran209
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 212/483
saurku sumangga inggihResiden mojarsampun ta binjing-injing.
83. Dika wonten Kadha ton ing pukul sanga
kawula badhe manjing pareng pukul sangaResiden nuli tekakalawan Danuija ikiWiranagarade tri Residen angling.
84. Kadi pundi Ratu Ageng ingkang karsaRatu Ageng nauri
pan mangsa bodhoakula pan boten bisalawan Pangran MangkubumiResiden mojaringkang katemu mami.
85. Dika Pangran lan kula tiga Danurjasamya lumampah iki
dhateng Tegalharja priyekowe Danuijaapa ta prayoga ikiDanurja mojarkalangkung ewet neki.
86. Boten wande dados salang surupirawaktu wus kathah janmi banjur ingsun mojar
empun dika kewalalawan kawula pribadimangsa wontenaing kawekasan neki.
87. Lamun sanity asa rinembag kiwalakajaba ditekadidika kalih kula
210
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 213/483
nggih wong roro kewalasaure Resdein ikidika Pangerannanggung punapa wani.
88. Lamun wonten dedene inggih punikasaur sun mangkene ikiinggih mati dikakula mangsa kariayen den undang dugi mamimangsa tekaawong pun makewet niki.
89. Saurira Residen nggih pun Pangeran
andika binjing injing jam pitu manjinganggih daweg padha mrikaloji bareng esuk mamianulya praptawus beda patrap neki.
90. Paman Paku Alam lan nak pra jur itnya
bareng katemu mamilan Residen ikamangkene ujariraPangeran dika pribadikang lumampahakawula ewet iki.
91. Mapan kula Wakile Jendra l punikasayekti datan kenilamun marikaadene putra andika prapta tan praptaa yektikatempuh dikalamun tan bisa yekti.
92. Prapta kula tuturake Jendral dikamulane ingsun prapti
211
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 214/483
mesem Jeng Pangeranmyarsa ingkang pawartanulya Pangran Mangkubuminimbali sigra
dhumateng kang Papatih.93. Mas Ngabei Hastradimeja namanya
lajeng kinen nimbalisagarwa putranyadatan antara praptasadaya Tegalharjekianulya anaoredenas saking jloji .
94. Nginggalaken dhumateng Kangjeng Pangerannging winangsulan iki balia kewaladatan antara praptakengkenan saking jro puriKi Suranatamapan inggih nimbali.
95. Kangjeng Pangran Mangkubumi wus tan karsalawan ngandika arisheh ta Suranataapa ta lali sira bener iki anak marniing lahirirananging kang darbe siwi.
96. Apa nyata iku sadulurku tuwamarma ingsun labuhilawan ngrebut imanwus ta sira matura pirangbara nemu uripKi Suranatawus mundur saking ngarsi.
212
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 215/483
97. Kangjeng Pangran Mangkubumi alon tanyadhumateng ingkang siwiParan karsanirasakeh rerepot iya
apa ora kon sumingkir banget tyasingwangkuwatir aningali.
98. Mara kulup Rangga pa bener tyasingwang"Pangran Rangga tur neki"Aleres padukarepotira kokgawa"Pangeran Rangga tur neki
"Pan sampun praptasadaya wollten ngriki.
99. Ingkang rayi-rayi wus prapta sadayanging kinen kundur samimung Pangeran Ranggakinen mundur tan kersa"Kangjeng Pangeran turnya ris
dhateng kang ramasumingkir dhateng pundi.
100. Yen kawula gadhaha kajeng punika pesthi karya rumiyinnggen rerepot samyamila ing tyas kawulamapan tan nedya gumingsirnadyan pejaha
ipan sampun prayogi.
101. Wonten ngrika titilaraning Jeng Eyangewed punapa estritan tumut punapangriki sampun prayogakinarya enggen ngemasi"Kangjeng Pangeran
213
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 216/483
Mangkubumi nimbali.
102. Mapan dhateng abdinira ingkang putrakang sepuh-sepuh sami pan samya aturnya
langkung kuwatosiratan wande ngeron-eroniyen wonten karyakang rembag sampun gilig.
103. Kangjeng Pangran lajeng nuruti kang ramanging Sang Lesmining Puriasangetlenggana
nadyan tekeng palastrakawula manawi karidatan wuningaJang Pangran Mangkubumi.
104. Nulya wangsul ngandika dhateng kang rama"Dhuh rama sun wus panggihlawan putranirasun tuturi priyangga
prapteng pat i lumuh kari"Kangjeng Pangerannulya tedhak murugi.
105. Dhateng dalem sampun panggih lah kang garwasang retna anungkemi padane kang rakaadres medal kang waspa
nanging datan saged anglingJeng Pangran nabdadhuh mirahingsun Gusti.
106. Ingkang abdi nunuwun den turutanamanawa nemu uripsadinten punikayen nak angger tan karsasampun tamtu yen ngemasi
214
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 217/483
dinten punika bendara ingkang abdi."
107. Dadya nurut Sang Retna jumeneng sigra
lumampah pan aririhsarwi ngemu waspasampun budhal sadayasagung kang rerepot samiKangjeng Pangeranngateraken ing kori.
108. Mring Silarong budhalnya repot sadayaingkang kinen angiring
wong lanang kang tiiwuTegalharja sadaya pan sampun tan wonten kari pi tulunging Hyanglampahira lestari.
109. Tan kapethuk lan mengsah pan tunggil margarong panginang watawis
lawan praptaniraBupati kalihairaMas Sindunagraga ikilan Mas Manduramapan ambekta tulis.
110. Ingkang surat saking Residen punikaJeng Pangran ngandika ris"Sun tan bisa macaIah Rangga tampanana"Pangran Rangga anampenilajeng w i naca
sampunira durnugi.
111. Saniskara kangjeng Pangran angandikamring Mas Sindunagari"Heh Sindunagara
215
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 218/483
ingsun tan darbe karsaden undang tan gelem niamisun dudu bocah paran arep denapusi."
112. Mas Tumenggung Sindunagara tur sembah"Gusti lamun marengiResiden punika
pinundhut sepaosnya"Kangjeng Pangran ngandika ris"Supata apaingsun tan darbe kapti."
113. "Yen Paduka Gusti estu datan karsanyuwun wangsulan tulis"Jeng Pangran ngandika"Lah iya tulis apamapan sun wus ora kapti"Kangjeng PangeranMangkubumi nabda ris.
114. "Ora kulup becike ya wangsulana
sauni-uni nekiku bae Danuriasida jaluken iyatur mangsa aweha kakiJeng Pangran turnya"Pan sumangga Kiyai.
115. Ingkang serat inggih sakersa paduka"
Kiyai amangsuliKangjeng Pangran nulyanimbali carik iralagi angsal gangsal lariknulya miyarsaswaraning bedhil muni.
116. Kaping tiga pas samya kagyat sadayanulya Sindunagari
216
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 219/483
kakalih lan dura pamit pan samya sagahmariksa unining bedhilsampun kalilan
gya lengser saking ngarsi.
117. Tan antara nulya rame kang sanjatalawan mariyem nekinulya J eng Pangeranwadya kang sami sowansadaya wus kinen mijiltutulung yuda
duk nguni pan pinenging.
118. Tata-tata tinunggil Sindunagaralamun tan sae nekisareng samya medalsampun tan angsal papan panuju kapalang samimantuk sadayatinarka datan dadi.
119. Ingkang kan tun ing Samen Jayamenggalalawan kang para Mantrituwa buru samyalan Demang saanaknya punika ingkang nadhahisaangsal-angsalmengsah pinara kalih.
120. Ingkang medal sawetaning Tegalharjaanenggih kang nadhahiDen Demang ing Pajanglawan sakula wargananging karoban kang tandhinganulya praptaRaden Natadirjeki.
217
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 220/483
121. Lan kang rayi Rahaden Nataprawiralan Den Jasentanekitutulung ayudaing guni mapan sowanneng ngarsa Jeng Pangran samiMas Mangunharjalan Mas Brajadirjeki.
122. Ki Sukbatul Iman lan Muhamad DarsanKi Murwiyah punikilan Ki MartayudaTulung Jaya menggala
nging meksa karoban tandhinglan uwus kepapannging meksa panggah sami.
123. I^angjeng Pangran dereng ewah gennya lenggahaneng pandhapa maksihlawan ingkang ramakang rayi Pangran Rangga
punika kang munggeng ngarsilan punakawanngampil gamel kang maksih.
124. Sowan ngadhep dhumateng Kangjeng Pangerananulya atur uningKyai DarmajayaLurah Ngawin punikadi dalem kaseser sami
kathahen lawaning Pandhan sampun prapti.
125. Nanging inggih taksih sami tinangledanJeng Pangran datan angling pan kendel kewalawangsuling DarmajayaKangjeng Pangran Mangkubumi
aris ngandika
218
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 221/483
"Paran kulup karseki.
126. Apa ora iya tata-tata sira"Jeng Pangran matur aris
"Ing ngriki kewalamedal mundhut punapainggili lamun prapteng takdirneng ngriki ngrikamangsa wande ngemasi.
127. Wonten ngriki yen tinulungan mring Suksmainggih sampun prayogi"nulya Darmajayawangsül sarwi karunaumatur, "Dhuh Gusti marniabdi Padukasampun datan kuwawi.
128. Saking gening mengsah palengkung kang prap ta "Jeng Pangran Mangkubumi pan datan ngandika
anulya ingkang putracinandhak astanireki binekta medalkori butulan iki.
129. Nulya prapta kilen jawi Tegalharjaaneng nglurung ring sabinmengsah tan uningayen Jeng Pangran kalihnyakalamun sampun ing jawigya nitih kudaKi Githayu nameki.
130. Cemeng pancal panggung sukunya sakawan belalak netra nekilangkung agengiraingkang rama kudanya
pan lagya kasingsal iki
219
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 222/483
anitih tundhansaking kasesa neki.
131. Belo cemeng bathilan kalangkung kerawacucal larapneki
wus karsaning Suksmasagunging kang dandanansadaya pan padha karinamung pusakalan kang titiyan sami.
132. Datan kari Kangjeng Pangran nulya ngastaingkang pusaka iki
waos Kyai Rondhaningkang rama mangkyaKyai Jimat wus pinasthiPangeran Ranggadatan nitih turanggi.
133. Pan gondhelan sampeyanipun kang rakaJeng Pangran yun udanidhumateng kang mengsahtan kantun ingkang ramaKangjeng Pangran Mangkubumisareng katingalhúsar anander sami.
134. Tinadhahan mring Kyai Sukbatul imánlan Ki Martayudekilan Mas Brajadirja
Murdiyah lan SahimanMuhamad Mursam punikiJaya menggalaing Samen kang nadhahi.
135. Tinumbakan mapan húsar kathah pejahsanget karooan nekilan ingiles kudasaliyane punika
220
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 223/483
apan sampun nyabrang samikang Wong sadayadhumateng kilen kali.
136. Ingkang sampun dhumateng ing takdirira
Bei Brajadirjekilurah WirabrajaPandhita Ki MurdiyahKaum Muhamad Mursamikang punakawanBekel Saheman Sabin.
137. Pan sadaya sakawan kang sampun praptaSukbatul Iman kaninKyai Martayudalawan Jayamanggalaantuk pitulunging Widdhidatan tumamanging kasayahan kalih.
138. Dadya dhawah katiga neng pasabinantinarka wus ngemasi
pan lajeng tinilarsuwaliye sakawanDe tri awas aningalimring J eng Pangerankalih nulya ngabani.
139. Sagung húsar mapan lajeng nander samyasuwaliye kang ngiridnulya Jeng Pangeranmapan ginadhang-gadhanglawan kinarubut bedliiltitihaniraGithayu eca nyirig.
140. Langkung bigar mapan anglir tinabuhanJeng Pangran ing tyas neki.
221
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 224/483
apan ta mangkanayen ingsun matenanamring sakehing husar ikidatanpa karyalir mateni cicindhil.
141. Meneng bae meksa ingsun binedhilandadya Jeng Pangran ikitedhak saking ratanlumampah pasabinannanging meksa den tututimring sagung husartan kendel amistuíi.
142. Pun Githayu kalangkung dennya tenagalir panganten upamiden arak punikakang rayi Pangran Ranggatan ucul gennya nyepengisampeyaniraingkang raka puniki.
143. Tan karaos gerah pitulunging SuksmaJeng Pangran Mangkubuminenggih kang winarnalangkung akas kudanyatan sambada lan warnekikudaning husartan saged anututi.
144. Lamun wonten satunggal kalih kang celakngancaran lawung nulihusar lajeng bubardadya tan angsal ikaKangjeng Pangran aningalidhateng kang ramalangkung suka tyas neki.
222
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 225/483
145. Dene gagab Kyai cengkiling astanyamangkana mapan samiingkang husar kathahwangsul dhateng wradinan
pan namung Litnan satunggillangkung kendelnyalawan sänget angudi.
146. Mring Jeng Pangran tan kendel pamistuliraGithayu eca nyirigsamana Jeng Pangranapan ta semu kewran pan arsa tinunjang iki
rumaos nisthaanulya aningali.
147. Wonten brandhal titiga ingawe praptaJeng Pangran ngandika ris"Iki patenanaWalanda tanpa ngrasa" barandhal titiga sami
matur sendikasareng tumandang katri.
148. Wonten saler dhusun Sumberan ikaKangjeng Pangran jenengikinarubut tigamestul medhang tan angsalkinarocok lajeng matilawan kudanya
Kangjeng Pangeran nuli.
149. Tedhak dhateng wradinan tunggil kang ramasuwaliye udaniyen Litnannya pejahlajeng wangsul sadayasasanderán husar samimring Tegalhrjara
223
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 226/483
ngrisak lawan besmeni.
150. Sampun telas sagung brana Tegalharjanengna gantya winarninenggih Jeng Pangeran
pan esmu kesayahaplawan malih angentosikang dereng praptalaku asmara kingkin.
224
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 227/483
IX. A S M A R A D A N A
1. Apan sampun risak saminegari ing Tegalhaija
Kangjeng Pangran winiraosakaliyan ingkang ramaaneng tengah radinanmaksih mangku neng kudekusarwi leyangan landheyan.
2. Angentosi mring kang abdimapan ingkang dereng praptamangkana sareng praptaneRahaden Natadidiijalan Raden Demang PajangRaden Nataprawirekulan Raden Jayasentana.
3. Dinangu pan lajeng saminging Walanda kathah pejahwolung dasa watawise
jeng Pangran kadya supenamangkana ingkang ramatitihannya wus kapangguhlajeng ans angandika.
4. "Paran kulup karasaneki "Jeng Pangran aris aturnyaKula sumangga kemawontiyang sampun tanpa wismaJeng Pangran angandikaKulup saparan-paranmu pan ingsun mangsa karia.
5. Mapan iki ya wis wengi"Kangjeng Pangeran aturnya"Kyai kajeng kula mangkengupados putra sampeyan
225
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 228/483
ing pundi panggenannyaKangjeng Pangran anabda rumwau dhumateng kang putra.
6. "Mring Selarong duga marnimau rembugnya mangkanasakehe rerepot kabehKangjeng Pangran aturiradhumateng ingkang rama"Kyai salata rumuhun pan wektu magrib punika.
7. Lan ngaso sakedhap Kyai,
pan kawula saweg sayahyen sampun bakda magribesumawi Kyahi lumampah"anulya sami salatneng lepen Bayern sadarum bakda magrib gya lumampah.
8. Sampun karsaning Hyang Widhi
pan samya bingung sadaya pan saking sanget petengedadya kalajeng lampahnyamedal Sumangir ikadadya sanget sayahipunlan luwe arip sadaya.
9. Dadya kendel lan dumugineng ereng gunung kewalamapan samya nendra kabehsareng inj ing gya lumampah prapta ing lepen SokaKangjeng Pangeran andangumarang Demang Lepen Soka.
10. Panggenan repot sangungingKyai Demang aturira
226
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 229/483
inggih nglempak ing Selarongmulya kinen nimbalanadatan antara praptamapan lir supena tuhu
sadaya pengesthinira.
11. Ri sampuna samya panggihmarang kang repot sadayagya pinernah dhewe-dhewemapan cekap Lepen SokaKangjeng Pangeran nulyatedhak mring Selarong iku
tan kantun lawan kang rama.
12. Kangjeng Pangran Mangkubumikang rayi Pangeran Ranggakinen tengga repot baelawan wong kang tuwa-tuwaingkang kinen rumeksarepot lawan dhaharipunMas Ngabei Mangunharja.
13. Mangkana wus tan winarnisagung rerepot sadayamapan wus eca enggoneKangjeng Pangeran winarnakalawan ingkang ramanenggih pasanggrahanipunneng Selarong wismanira.
14. Ki Demang Harjabayekiwonten malih kang winarnaingkang rayi nusul mangkePangeran Hadinagara
bekta prajurit ikaMandhung apan matang puluhkalih atus winatara.
227
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 230/483
15. Lajeng pinasrahan ikiwau dhumateng kang rakadadya ngiras papangihelawan nyuwun salin ñama
Pangeran Surenglagakang raka nglilani sampunlan ingiden mring kang rama.
16. Kangjeng Pangran Mangkubumidatan lami linurugan pan saking ing Ngayogyanekinerig sagung wong YogyaMantri lawan Dipatya
suwaliye tindhihipunlawan sagunging Walanda.
17. Ngayogya tan ana kannanging kang Residen ikamiwah putra sentananelan Raden Dipati ikaPangeran Mangku Alam
mapan kang tumut punikunenggih Pangran Suryaningprang.
18. Sigra pinethukken aglismarang sagunging wong desaJayamanggaJa tindhihekalawan Hanggawikramakalawan Ki Bahuyudakalangkung rame prangipunkendhang tinitir wurahan.
19. Barung lan mariyem munisanjata lit barondongandadya saya kathah mangkewong desa kang samya praptalajeng tulung sadayakang tan darbe gaman iku
228
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 231/483
bandhil alu pan binekta.
20. Pan sampun karsaning Widdhi bandhil purun lan sanjatadadya kalangkung ramene
mangkana Kangjeng Pangeranlangkung marma tyasirakang rayi kinen tutulu ngwau kalawan kang putra.
21. Pangran Suryengalagekilawan Raden AntawiryaRahaden Natadirjane
lan Raden NataprawiraRaden Jayasentanamiwah mandhimg patang puluhdadya kiwul ing ngayuda.
22. Mariyem wus dat an muniing Samen Jayamanggala pan kalangkung pangamukeGarogol Ki Bahuyudawong Yogya kathah pejahsampun karsaning Hyang AgungBupati kathah kang mbandhang.
23. Apan lajeng teluk samikang tan teluk dhinedhelankinintunken kathok baetemah samya kawirangan
kang tan kacandhak ngajangdatan pinejahan ikuWalanda kathah kang pejah.
24. Suwaliye apan kaninkenging bandhil dhengkuliratiba saking kuda lempohlajeng binekta lumaywa
229
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 232/483
wus mundur wong Ngayogyalangkung kathah angsalipun
, bandhangan awarna warna.
25. Kangjeng Pangran aningaliwau kalawan kang ramaneng ngarsa Wijil namanesampun katingal sadayasolahe kang ayudalamun estu sampun unggulJeng Pangeran nulya tedhak.
26. Mring Kembang Putihan iki
lenggah aneng pakarangandatan antara praptanekang rayi lawan kang putrangirit sagung Bupatyaingkang sampun sami telukmring kang sinembah ing yuda
27. Tumenggung MartalayekiDyan Tumenggung DanusumaTumenggung WiryasumaneDyan Tumenggung NatayudaRaden WiryatarunaRaden YudawijayekuTumenggung Purbakusuma.
28. Tumenggung Dipadirjekilawan Dyan Haryasinduija
Tumenggung Sumarejanesadalu wus tinarima
gya ujung gantya-gantyari wusnya anulya kundurri sang Sinembah Ngayuda.
29. Marang Pasanggrahan nekiwau kalawan kang rama
230
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 233/483
Jeng Pangran Mangkubuminenulya Pangran Suryenglagangaturaken bandhanganmapan warna warna ikunulya kinen maringena.
30. Dhumateng kang angsal sami poma aywa liru iyasaolehe dhewe-dhewelawan iya Suryenglaga
padha mupakatenaya si Jayamanggalekuingsun ganjar aranira.
31. Raden Jayanagarekilawan si Sumadigdayaanunggaka semi baemring uwa SumadiningratRaden Sumadiningratlan si Jayawinatekumapanane makilana.
32. Pangran Suryangalagekitur sembah nuwun sendikanulya aluwaran mangkeing dalu pan samya praptaarap putra sadayarepotnya kang samya nungkuldadya gegering Ngayogya.
33. Dhasar mentas kawon jurit putri kathah samya medalResiden tambuh polahenulya dalu malih ikaPangran JayakusumaPangran Balitar ikuPangran Muhamad Bubakar.
231
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 234/483
34. Pangran Riyamanggalekilan Pangeran HadisuryaPangran Hadiwinatanelan Raden MangkuwijayaRahaden MangkudirjaRaden Dipayana ikulan Raden Diryataruna.
35. Miwah Raden Singasaritanapi sarib sadayahaji lawan ulamane pan sampun sowan sadayamyang sagunging pandhita
putra santana kang kantunmakasih ana ing Ngayogya.
36. Apan sami den cepengiginedhong loji sadayanging Pangran Paku Alarneingkang datan ginedhonganlawan saputraniramangkana ingkang winuwusSilarong langkung harjanya.
37. Mapan ta wus dadi Nagri Ngayogya ngalih punikakang peken langkung agengemirah kang sarwa tinumbas pajeng tiyang sadeyandadya samya rena sagung
tan ana kang dora cara.
38. Ri Sang Pramudeng Ajuri tapan lagya siniwakamunggeng ingkang tarub gedhe pepak kang putra sentanaana sagung pra pratiwanung-anung pan munggeng ngayun
232
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 235/483
Tuwan Kaji lan Ngulama.
39. Lan para pandhi ta samiingkang rama datan tebahJeng Pangran Mangkubumineingkang murbeng ngarsaniraPangeran SuryenglagaRi Sang Pramudeng prang pupuhmapan aris angandika.
40. "Suryenglaga karsa mamisi adhi Mangkuwijayasun paringi nama mangko
Pangeran Mangkudiningratsi adhi MangkudirjaPangeran Nataprajeku payung kuning anganggoa.
41. La wan si Martayudekianama Wiryanagarasi Jarot iku aranaTumenggung WiryadirejaDemang Pajang arannyaKarya Pangalasan ikukang rayi matur sandika.
42. Pangran Suryengalagekitur sembah nuwun sandika"Pan punika sadayaneanerang dhateng kawula
punapa ing karsa"Ri Sang Pramudeng Apupuhapan aris angandika.
43. "Heh ya Suryengalagekisi Tumenggung Danusumamenyanga Bagelen mangkongenbanana putraningwang
233
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 236/483
ya si Dipanagaralan putrane Kyai ikuiya si Mangkuatmaja.
44. Arane ingsun paringi
Pangeran Suryakusumaiya ingkang dadya mbaneiya si Hastradimejaingsun paringi aranTumenggung Reksaprajekuing Bagelen den rataa.
45. Apan Hadiwinataki
menyanga ing Kedu ikaMangundipura embanekalawan si Natayudaiya Muhamad ikaBubakar marang Lowanudene kang dadi embannya.
46. Si Sukbatul Iman ikiarana Tumenggung iya
si Jayamustapa munggohlan si adhi Hadisurya
barisa kulon Yogyakalawan anakirekusi Dhandhang iya arannya.
48. Pangran Sumanagarekidene ingkang ngembanana
ya si Wiryanagaranekalawan si Trunajayaing Gamplong araniraCakranagara Tumenggunglan paman Jayakusuma.
48. Ana ing lor Ngayogyekidene ingkang ngembanana
234
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 237/483
ya si Suradilaganelan kang mungwing wana - wasaEyang Blitar barisnyadene kang ngembani iku
Tumenggung Sumadiwirya.49. Mangkudiningrat sireki
kalawan si Nataprajalan sadulurina kabehSambirata barisanaingkang ngembani iya
si Ranupati Tumenggungkalawan si Suraharja.
50. Suryenglaga nakirekisi Bancak sun pundhut ikaarana Pangeran mangkeSuryanagara barisasawetaning Ngayogyadene kang ngembani ikuiya si Suranagara.
51. Lan Sudiranagarekidene kene iku iyacukup Janagara baekalawan Sumadiningratkatelu Jawinatasi Singasari ya ikuGunung Kidul den rataa.
52. Sun paringi aranekiPangeran kang ngembananaya si Warsakusumane
ing Pajang ingkang ngrataaiya si Martalayalan Wiryakusuma ikuSindurja lan Dipadirja.
235
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 238/483
53. Kartadirja SokawatiPasisir si paman Serangingkang angrataa kuwedene ing Manca Nagarasun tempuhake iyakabeh kang ngrataa ikuiya si Mangun Nagara.
54. Sandika sadaya samilangkung enggar ing tyasiranulya atur salam mangkekang eyang lawan kang pamankang rayi lan kang putra
sami ngaras pada ikulawan sagung pra Dipatya.
55. Kang samya pinaring kardimarang Ri Sang Miseseng Prangnulya aluwaran mangkekundur dhateng Pasanggrahantan kantun ingkang ramamangkana ingkang winuwuskang samya pinaring karya.
56. Mapan abudhalan samisareng sadinten sadayamring prenahe dhewe - dhewesamyangsal pitulung Suksmalajeng atata barisnya
sadina - dina prang pupuh
samana wus tan wirnana.
57. Ramening prang Tanah Jawinulya ana bantu praptasaking ing Kedu marganekalih atus winataralan ngiringaken artagangsal leksa kathahipun
236
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 239/483
prapta ing Legorok ika.-
58. Ingkang baris aneng margiKiyai Muhamad Arfah
lawan Mulyasentikane pan kagyat non Landa liwatnulya nembang tengarawong desa kalangkung gregutlajeng gendhong titir samya.
59. Nulya campuh ing ngajuritsaradhandhu ngedrel nulyananging Mulyasentinake
tan praduli mring sanjatalajeng kuwelan samyadadya kathah samya ambyuk bantu kalih atus telas.
60. Mung gangsal welas wetawiskang samya lumajeng gesangnanging sampun tatù kabeh
anulya Mulyasentikaarta lawan busanasanjata pan lajeng dinummring sagung kang mulyeng yuda.
61. Pan lajeng ingangge samisaruwal lawan rasukanmyang sanjata sadayanelangkung inggar tyasnya samya
lajeng sowan sadayadhumateng Silarong ikukalih belah winatara.
62. Samya ngangge lir Walandisanjata sangkuhan samyanulya ing Salarong kagettinarka Walanda prapta
237
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 240/483
arsa pinethuk ing pranggya Muhamad Arfah ikuananderaken turongga.
63. Kancanira kendel sami pan kinen baris sadayari sampun pratela mangkemring Pangeran Suryenglagalajeng dadya tontonan pan samya suka sadarumwadya Silarong punika
64. Muhamad Arfah tum uli
kalawan Mulyasentikalajeng ngirid nyowanakemring Pangeran Suryenglagamarang Sang Pramudeng Pranglajeng ginanjar namekuTumenggung Secanagara.
65. Muhamad Arfah puniki
arinya Mulyasentika pan ginanjar nama mangkeTumenggung Kartanagaralan kinen angradinaKedu wetan kidul ikukalihnya matur sendika.
66. Langkung enggar tyasnya kalihwus lengser lan mantuk samya pan wus tan winarna mangkokawarnaa bantu praptasangking ing Surakartamedal wetan marginipun prajurit Mangkunagaran.
67. Pinethukaken tumulimring Tumenggung Surareja
238
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 241/483
aneng Randugunting gupohlangkung ramening ngayudatelas Mangkunagarantitindhihira kacakup
anama Raden Suwangsa.
68. Nulya sinaosken aglisdhumateng Silarong ikari sang kalangkung welasewektu masih rare ikamapan nangis kewala pinaringan busaneku
lajeng kinen ngaterena.
69. Mantuk dhateng Sala ikimangkana ingkang winarnaRi Murtining Palugonkalangkung prihatinirakagagas ing wardaya
namung wangsid king Hyang Agungnawala Qur'an punika.
70. Tan kalilan den owahi puna pa saparentahnyakinen anglampahi kabehmarma prihatin kalintangRi Sang Murtining Yudaingkang rama kang winuwustyasira mapan tan duga.
71. Nulya angandika aris"Paran kulup marmaniraingsun tan anduga anggeringkang dadya priliatinnyawadinireku nyawa pan wus tan kuciwa tuhuing endahe kang ayuda."
239
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 242/483
72. Ri Sang Murtining ngajuritapan aris angandika"nggih Kiyai satuhuneingkang dados tyas kawula
inggih lam pah punikatan prihatin dening mungsuhinggih sanajan wewaha.
73. Tinelasna tiyang kapirmapan ta kawula temaliyen makasih kinarsakakeKiyai dados lampahannanging karya punikarumiyin kawula estumapan kinen ngangkat Qur'an.
74. Tan kenging lamun ngewahidhateng parentahing Qur'annging kawula saestunedereng sumurup sadayaing Qur'an kang parentah
marma tyas kula kalangkungajrih bilih kalepatan."
75. Kangjeng Pangran Mangkubumimapan aris angandika"Kulup tan ngapaa kuweapan akeh pra ngulamakang sumurup artinya
ing Qur'an parentahipuwong namung darma pratela.
76. Kulup marang ing sirekiendi kang sira karsaknawong alim Ngayogya kabeh"mesem Ri Sang Kang Misesaaris dennya ngandika"Kiyai leres puniku
240
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 243/483
nging kula kirang pracaya.
77. Kyai sampeyan rencanginuwun dhateng ing Hyang Suksmarumiyin kawula anon
tiyang kakalih punikaamulang wonten MajaKi Wiron satunggilipun
punika kula pracaya.
78. Dene sawangipun kalih pan samya pekir tekonnyakados ajrih mring Hyang Manon
kalaniun angewahanamring parentahing Qur'anKeweron Hyangipun sepuhing Maja anom punika."
79. Kangjeng Pangran Mangkubumimapan aris atatanya"Pa sira wus tepung angger"Ri Sang Siniwi ngandika"Inggih sampun sapisan"nulya pitulung Hyang Agungtan antara Kyai Maja.
80. Prapta lan saanak rabitanapi lan kulawargaRi Sang sukur ing Hyang Manonla wan aris angandika
"Kyai kirang satunggal"nulya na marma Hyang AgungKi Keweron praptanira.
81. Mapan namung let sawengi bekta saanak putunyasakulawargane kabehri sampun prapta sadaya
241
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 244/483
sagung kang pra ngulamaRi Sang Siniwakeng Pupulisiniwi ing masjid nulya.
82. Pepak sagung ingkang nangkilingkang rama datan tebahJeng Pangran Mangkubumineingkang rayi munggeng ngarsaPangeran Suryengalaga
Ri Sang Pramudeng Apupuhmapan aris angandika.
83. "Heh sakehe sanak mamisagung ingkang pra nuglamasarip kalawan kajineyen ing mengko karsaningwangiya si paman Maja pan ingsun lilani ikuyen matura marang ingwang.
84. Sabarang parentah iki
ingkang muni jroning Qur'an poma aja wedi mangko"Ki Maja matursandikaRi Sang malih ngandika"Heh sagunging sanak ingsun pandhita lan pra ngulama.
85. Sarip atanapi kajiIah ayo padlia tuntunanngangkat adiling Hyang Manon"sadaya atur sandikaRi Sang nulya Uiwaransamana Ki Maja ikumondhok neng masjid Kewala.
86. Lan Kyai Keweron ikinging repotira sadaya
242
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 245/483
nunggil neng Lepen Sokanewinarna Nagri Ngayogya •apan wus dadya wana bong - obongan siyang daluwus telas sagunging wisma.
87. Gedhe cilik datan karimung kantun Kadhatoniraloji kalawan masjideDanurjan Paku Alamanlawan Wiranagaran
sa da ya wus sirna iku
kinepung Nagri Ngayogya.
88. Mapan wus tan keni mijilSenapati samya ngatasarsa binedhah amangkoRi Sang mapan tan kalilankinen ngepang kewalamung sinuprih engetipunsagunging para santana
89. Samana wus medal samikang rayi - rayi sadayatan kari lan panguluneketib modín lan marbotnyamung kantun kalih ikaPangeran Suryabrangtekulan Pangran Suryawijaya.
90. Lan ingkang put ra satunggilPangeran Dipakusumaginedhong neng loji mangkomyang sagung kang eyang - eyanglawan kang paman - pamaningkang makasih samya kantunlangkung samya kawlasarsa.
243
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 246/483
91. Nanging ingkang paman kalihkang saged nusul punikanulya pinaringna manehingkang sepuh pinaringan
Pangran Mangkudipuraingkang anem namanipunPangran Panengah punika.
92. Lawan ingkang rayi samiDen Mas Sungep pinaringanPangran Hadinata raneDen Mas Grontol namaniraPangran Suryadipura
Den Mas Kandang namanipunPangran Suryadi punika.
93. Den Mas Cangkik namaneki pan Pangran TepasontaSelarong langkung arjanemangkana Secanagaramapan atur uninga
ing Dimaya baris agungsaking Kedu praptanira.
94. Ingkang ngirid WalandekiDyan Tumenggung Danuningratlangkung kalih ewu kehemarmanya atur uningarumaos tan kawawaSecanagara puniku
kalawan Kartanagara.
95. Mapan lajeng den ban toniñama prajurit Bulkiya pan tigang atus kathahelangkung tiga welas ikakang dados pangiridnyaKi Muhamad Bahwi iku
244
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 247/483
Pangulu duk Tegalharja.
96. Sampun sepuh wayah nekinanging tyasnya langkung sura
tan kalilan meksa bae pan kapengin pejah ikaing ngaprang sabilullahnulya pinaring namekuMuhamad Ngusman Ki Basah.
97. Tumenggungira kekalih prajurit Bulkiya ikaKaji Ngabdulkadir rane
kang sisih Kaji Mustapakalihnya langkung suralawan binektanan ikungulaminya kalih ika.
98. Kiyai Guru MelangiMuhamad Salim namanyalan Kiyai kasangane
Ngabdul Raup ingkang nama pandhita pan satunggal Ngabdul Katib namanipunsamana pan lajeng budhal.
99. Saking ing Silarong ikigangsal atus winatarasadaya kalempakanesampun prapta ing Dimaya
lajeng ayun - ayunan pan sampun tinata ikuBulkiya kang dadya dhadha.
100. Tumenggung Secanagarikang dadya pangawak kanankering Kartanagaranenulya Ngusman Ngalibasah
245
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 248/483
ngabani kancaniraBulkiya pan sareng majuarempeg pangamukira.
101. Tengara bedhug tinitir
gung samya munya gaganasing Kutha Windu asaleKiyai Ngusman Ki Basahwus mandhi kang paringanwaos pusaka punikuawasta Ki Barutuba.
102. Apan lajeng murub iki
marma gung wadya Bulkiyatan wonten uwas manaliemariyem wus kalancanganmung mungel kaping tigasaking rikat plajengipunngedrel wus tan linegewa.
103. Lajeng kuwel ing ngajuritsenjata wus datan munya
carub waos lan sangkuhe pedhang lawan dhuwungiraRahaden Danuningrat
ing yuda niapan kapangguhlan Ki Ngusman Ngali Basah.
104. Langkung ramening ngajuritkapanggih sami sudira
nanging karsaning Hyang ManonDyan Danuningrat kuciwamapan sampun palastra bathang saradhadhu tumpukkedhik kang gesang lumajar.
105. Mapan sami den tutuitkekecer saenggon-enggonnya
246
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 249/483
Islam lujeng sadayanenanging wus karsaning SuksmaKyai Melangi praptasabilullah marginipun
kenging lantaking sanjata.
106. Saradhadhu ingkang mbedhil pan saking kasupeniratan ngantos mendhet lantakenulya tinumbak santrinyasaradhadhu wus pejah pan kathah bandhanganipunmariyam lawan sanjata.
107. Obat lawan mimis nekiatanapi kang sandhanganKi Ngusman tan mantuk mangkekalawan sakancaniramung tur surat kewalayen wilujeng kancanipunlajeng baris Kedu ika.
108. Dhusun pasantren den nggoniBulkiya nenggih barisnyasamana Tanah Jawanelangkung ramening ngayudaing sanggen-enggeniraPasisir Manca NagrikuPajang lawan Sokawatya.
109. Gunung Kidul jawi koriLedhok Gowong lan Banyumasmangkana kang winiraosing Kedu kantun satunggalRaden Sumadilagaing Parakan Nagrinipuningkang tan nedya girisa.
247
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 250/483
G I R I S A
Mapan lajeng nginggahanasaking Ledhok Gowong ikaMas Tumenggung Handhangkaraing Gowong Gajah Permadaingkang dadya pangiridnyaMas Rongga Prawirayudaing Parakan sampun praptamulya pinethuk ing yuda.
Sumadilaga kuciwamangkana sampun palastra
ingkang mejahi punika pan Demangira priyanggaSecapati namanirawus bedhah praakan ikamangkana ingkang winarnasagunging putra santana.
Kang dadya Senapati ka
sadaya sami sulayalan ingkang ngembani ikaPangeran HadiwijayaPangeran JayakusumaMangkudiningrat punikalan Pangeran NataprajaPangeran Babakar ika.
Pangeran Balitar iya
sadaya ngandikan nulyamring Silarong sampun praptalajeng tan pinaring karyanging Pangran Balitar ikanuwun mring Bagelen kewalasanadyan silih kendelaMangkudiningrat punika.
X.
1.
2.
3.
4.
248
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 251/483
5. Lan Pangeran Nataprajasadaya lan sadhereknya pan kinen mring Kedu samya baris ing Langon punikamangkana ingkang winarnaJendral De Kok sampun praptasaking Samarang sawadyaing Nagari Surakarta.
6. Lajeng dhu mateng Ngayogyangerig gung putra santanaing Surakarta sadayalan Pangran Mangkunagara
samarga - marga ayudananging gung kang jagi margasadaya tan na kuwawasaking kathah balanira.
7. Samana apan wus praptaJendral ing Ngayogyakartalajeng akintun nawala
mring Ri Sang Murtining YudaBupati ingkang dinutaRanadiningrat namanyamapan sampun apanggyalawan Pangran Suryenglaga.
8. Wus ka tu r ingkang nawalamring Pangeran Suryenglagakang duta ingandheg nulya
apan kinen ngantosanakature ingkang nawalamring kang sinembah ngayudamangkana ingkang winarnaJeng Ri Sang miyos sineba.
9. Munggeng masjid agengira pepak kang para ngulama
249
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 252/483
pandhita sarip kajinyamyang sagung putra santanatanapi kang pra pratiwagung - agung munggwing ngarsatan tebih lawan kang rama
Ki Maja Ki Kawron ika.
10. Nulya Pangran Suryenglagangaturken kang nawalasaking Jendral De Kok ikamring Ri sang Murtining Yudamangkana alon ngandikawau dhumateng kang rama
Jeng Pangran Mangkubumi kaKiyai mangsa bodhoa.
11. Kalawan si paman Majawanguslan layang punikakawula wus tan uningaden rembuga kang prayoganulya kondur kang sinebakundur masangrahan ika
Kangjeng Pangran kantun iyaneng masjid lawan Ki Maja.
12. Lan Pangeran SuryenglagaPangeran Jayakusumasamya angrembag nawala badhe wawangsulan ikamring Jendral De Kok tumulya
tembung ingkang kara - kara punika ingkang nawala
Jang Pangran Mangkubuminya.
13. "Dhateng ingkang saudaraJendral De Kok ri sampunnyatabe kawula punika
dene Jengandika tanya
250
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 253/483
menggah karsane Ki Haryaestu yen darbe karsarumiyin lan sapunikanging luhuring kang agama.
14. Ing Tanali Jawi sadayakalamun estu andikatan makewedi punikamring agamane akar yaIslame ing Tanah Jawa
pan inggih purun Ki Haryadhame lawan Jengandikananging anedha pratandha.
15. Ecap lawan kang pratelasemados ing dinteniralan pundi enggen papanggyayen andika mbekta baiakita inggih mbekta baiayen Jengandika priyanggainggih pribadi Ki Harya"
wus telas ingkang nawala.16. Sampun pinar ingken sigra
mring Ranad iningrat ikaka bektaa mring Ngayogyamapan wus datan winarnaing Silarong kawarnaa
Ri Sang Miseseng Ngalagaginubel kang pra ngulama
myang sagung putra santana.
17. Sadaya para pandhitatanapi kang pra pratiwaKi Kenwiron lan Ki Majakang rama saftgat aturnyakarsa jumeneng nata
251
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 254/483
sabab ewed hukumirakang samya prapta sabilnyasumedya angaben bala.
18. Punika Jendral wus prapta
lamun datan jumenegasayekti apan kuciwalan kathah pakewedirakang aprang panggah bicarasabab wus samya narendradadya tan wonten kuciwakantun pasrah mring Hyang Suksma.
19. Jeng Pangran Mangkubumi kangarih - arih mring kang putrasanget aris angandika"Kulup welasa mring balalan manawa dhinginanaiya wangsiting Hyang Suksmadene dadining ngayudamokal kulup yen sepiya.
20. Dene datan karepirawekasan mangkene iya"Ri Sang Murtining Ngayudawekasan wudhar kang karsamesem aris angandika"Kyai rumiyin kawulanyumpena wonten nawalaingkang mbekta tiyang astha.
21. Winaos mungel mangkanaParentali Qur'an punikaKang Sinuhun Sultan ika Ngabdulkamit HerucakraKabiril Mukminin SayidaPanata Agama JawaKalifatur Rasul iya
252
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 255/483
samya ing Jawa sadaya.
22. Ingkang mbekta lajeng musnaserat cinemplungken toya
Jeng Pangran Mangkubumi kalangkung lega ing tyasiraKyai Kewiron mangkanaatanapi Kyai Majainggih punika pratelakalamun wangsit Hyang Suksma.
23. Kangjeng Pangran Mangkubumi kanulya kinen nimbalana
mring Pangeran Suryenglagatan antara nulya praptaing ngarsanira kang ramaJeng Pangran Mangkubumi kaapan.aris angandika"Heh ta thole Suryenglaga.
24. Besuk Senen parentahna
mring sagung putra santanalawan kang para DipatyaMantri prajurit kang analan andika Kyai Maja
den pepak sagung ngulamaSarip Kaji lan Pandhita"kalihnya matur sandika.
25. Samana wus tan winarna
ing dina Senen punikaenjing wus pepak sadayasagung ingkang siniwakasampun jumeneng punikaJeng Sinuhun Sultan iya Ngabdulkamit HerucakraKabiril Mukminin ika.
253
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 256/483
26. .Winahidan pra NgulamaSarip Kaji lan Pandhitamyang sagung putra santanatanapi kang pra pratiwa
ri wus aluwaran samyalangkung lega ing tyasirasagung ingkang wadyabala Ngulama sukuring Suksma.
27. Ri wusnya gantya sang Dipaangaturi ingkang ramanama Panembahan ika
Ngabdul Raub jujuluknyaingkang ibu namaniraKangjeng Ratu Ageng ikadene namun ingkang garwaJeng Ratu Kadhaton iya.
28. Wonten malih ngaturanaKangjeng Ratu Ibu iyakaprenah sepuh punikakalawan swargi kang ramananging sanes ibuniraKangjeng Sultan ibuniraPangeran Dipanagara pinaringan nama ika.
29. Kangjeng Pangeran Dipatyakang putra Dyan Antawirya
mapan pinaringan namaPangeran Dipanagarawonten kang anama jugaPangeran Jayakusuma pinaringan nama ikaPangeran Jayadi ika.
30. Putranya pinundh ut nulyamapan pinaringan nama
254
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 257/483
Pangeran Jaya kusumamangkana wus tan winarnakawarna putra santanalan sagung para pratiwa
tanapi kang pra Ngulama pan samya angarsa - arsa.
31. Mring Jendra l wangsulanirangantos lami antaranya pan samya kendel kewaladadya ing tyas samya lenamangkana ingkang winarna
wonten pandhita kang praptaing Majasta pondhokirawasta Mas Lurah punika.
32. Nanging Pandhi ta lalanasaking Arab wijilirasaestu Sarip punikananging namur nama Jawasaking karem mring Hyang Suksma pan wus supe dhahar nendrasalat wus tanpa wektunyadatan wonten kendelira.
33. Neng Majasta den sikaramring Pangran Mangku Nagaramapan parentahing Landadadya mring Silarong ika
lan Jeng Sultan papanggyadadya langkung tresnaniramapan samya ambekira pan estu nunggil kang karsa.
34. Wus pinaring pondhoki ralanggar alit jero nggennyaanunggil Jeng Sultan iya
samya langgar pondhokira
255
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 258/483
saben bakda salai NgisaMas Lurah sowan punikaMring Kangjeng Sultan mangkana
pinuju sareyan ika.
35. Mas Lurah anulya praptalajeng meteki kang padasareng dangu - dangu nulyaMas Lurah medal kang waspaJeng Sultan aris katanya"Heh Mas Lurah ana apaya gene sira karuna"
Mas Lurah Ion aturnya.
36. "An ak Sultan satuhunyasun lamun weruh mring sirayen upama gedhang ikakaya sun untai - untala banget welasku lan sira"Jeng Sultan mesem ngandika"Sira welas agenea"
Mas Lurah malih aturnya.
37. "Sireku mapan kinaryamring Allah Kalifah Jawa pan ora pinaring ikakanthi marang wong sajuga"Kangjeng Sultan angandika"Dene lir wong ngimpi sira
pan iki satanah Jawawus dadi rewangku padha.
38. Ngulama lawan Pandhi taSarib Ngabid lan Suhadamapan akeh Tanah Jawaapa dene Kyai Maja"Mas Lurah aris aturnya"Kabeh iku geseh padha
256
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 259/483
ing besuk wekasanira"Jeng Sultan mesem ngandika.
39. "Sanajan kabeh gesehaingsun kanthi lawan sira"
Mas Lurah aris ngandika"Ingsun iki satuhunya pan wus bosen aneng donyasun prapta saksi kewalaanak iya marang siramung amrih sabil kewala."
40. Mangkana wus tan winarnakawarnaa Kyai Majalan sagung pra ngulamatanapi kang pra pratiwamyang sagung putra santanasamya ngajeng - ajeng ikaserat Jendral wangsulannyadadya ing tyas samya lena.
41. Tan ana mikir yuda
pan namung patemonirakang samya den arsa - arsa pan langkung katungkulirasagung ingkang Senapatyaing Mataram pan sadayamaksih baris neng prenahnyangajenganira priyangga.
42. Samana panuju ika
ing dina Jumungah ikaJeng Sultan arsa salatalawan sagung pra ngulamaanulya myarsa suwaramriyem mungel tan antara pacalang atur uninga
yen mengsah ngedali yuda.
257
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 260/483
43. Langkung kathah balaniraKangjeng Sultan apan nulya
parentah kinen methukamring Pangeran Suryenglagalan Pangran Dipanagarananging wus karsaning Suksmawau Pangran Suryenglagamapan sänget ribedira.
44. Dadya kang nindhihi yudamung Pangran Dipanagarakalih atus winatara prajuritira priyangga
kalawan Jayanagarakang baris kidul sadayaanging langkung karobaniradadya mung saangsalira.
45. Pangran Suryengalagangenggalken kadangon ikadadya Jeng Sultan priyanggaingkang nyarirani yudaingiring kang pra Ngulamatanapi Mas Lurah ikaKi Keweron Kyai Majaapa dene ingkang rama.
46. Kangjeng Panembahan ikaArdi Wijil sampun praptanulya tinata sadaya
pan nedya methuk kang yudaKangjeng Sultan ris ngandikawau dhumateng kang rama"Sumawi pinara tigaKiyai tiyang punika.
47. Sampun angrompol kewalaKaki Keweron wangsula
258
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 261/483
tunggua masjid kewalalawan andika ndedonga"Ki Keweron tur sandikawus wangsul mring masjid nulyamangkana ingkang winarna
Jeng Pangran Dipanagara.
48. Prapta lan sawadyaniramatur sampun tan kuwawakang mengsah langkung agengnyawus prapta kacepit ikaKangjeng Sultan ris ngandikawau dhumateng kang rama
"Sumawi angedum karyasampeyan anindhihana."
49. Wus ta mtu pinara tigaKyai Maja kang sadumannulya tinata barisnyasampun karsaning Hyang Suksma
janma tan kenging tinatasareng den mariyem ika
samya bubar ngungsi ikaing wingkingira Jeng Sultan.
50. Kangjeng Panembahan praptaakaliyan Kyai Majanerang punapa kang karsawadya tan kenging ngabenaKangjeng Sultan angandika
"Kyai punapa kang karsakawula nyarah kewala"Kangjeng Panembahan nabda.
51. "K ulup yen dhangan lan sira prayoga mundur kewalawadyanira nora kaya pan wus tan kena tinata"
259
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 262/483
Kyai Maja pan mangkanaapan sami aturiralawan Panembahan ikasamana ingkang winarna.
52. Sira Pangran Suryenglaga prapta lan saprajuritnyatanapi putra santananging sampun datanpa karyalajeng kinen mundur ikakalangkung dennya kasesakang mengsah bereg kewalalawan ngudani sanjata.
53. Sampun karsaning Hyang Suksmadadya bubrah tataniratan ana kang kawal yudalumajeng sakarsa - karsaangrebat anak - rabinyakalangkung dennya kasesaKangjeng Sultán kang winarnarangu - rangu lampahira.
54. Marma datan tahan samyamyarsa swara mimisiradadya kasesaning balawatara mung kawan dasaingkang tansah ndherek ikaKangjeng Sultán lampahiralajeng minggah dhateng arga
kang mengsah ngungsir kewala.55. Prapta pasanggrahan nulya
Silarong binasmi samyaKi Keweron kang winarnamaksih aneng masjid ikalajeng kinepang kewala
binarondong ing sanjata
260
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 263/483
wantu wus sepuh punikadatan saged yen kesaha.
56. Pan lajeng ginendhong ika
binekta lumajeng nulyadhumateng ing muridiranarajang mengsah kewalalajeng pinedhangan ikananging pitulunging Suksma pedhang tan ana tumamakalawan kang nggendhong ika.
57. Nanging Kitab Qur'an samyaaglar kantUn masjid samyalajeng rinisak sadayakang masjid binasmi nulyakawarna Pangran Disuryalan Pangran Sumanagaraatutulung karsanira prapta lawan prajuritnya.
58. Apan sewu winataralajeng nusul minggah ngargawus cundhuk lawan Narendralajeng anungkemi padaKangjeng Sultan lenggahiraaneng sanginggiling guwaingkang ndherek winataranamung kantun kawan dasa.
59. Kyai Maja munggeng ngarsalawan Raden Natadirjamyang Pangran Dipanagaralan Raden NataprawiraPanembahan pisahiralan Pangran Ngabei nulyaKangjeng Sultan angandika
wus adhi sira menenga.
261
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 264/483
60. Nulya ta ta lenggah samya Nata aris atatanya"Sira nggawa baia pira"
Jeng Pangran aris turira"Sewu watawis kawulanging dereng dhateng sadayasaking kasesaning driya"Jeng Sultan anantun nulya.
61. Wau dhumateng Ki Maja"Paran mengko kang prayogaapa banjur binanjelan"
Ki Maja aris turira"Pan sampun tanggel punikaingkang rinebat punapaluhung ngaso tata - tatadhumateng ing Lepen Soka."
62. Jeng Sultan nurut aturnyanulya aris angandika
"Wus adhi ingsun tarimawadyanira undurenaingsun arsa ngaso iyadhihin marang Kali Sokalawan kabeh dhawuhanasakehe kang Senapatya.
63. Kabeh den padha samekta jer Landa wus estu cidra"
Kangjeng Pangran tur sandikasampun lengser saking ngarsalan Pangran SumanagaraJeng Sultan malih ngandikamring Dyan Pangalasan ikala Wan Mas Mangun nagara.
64. "Lah padha sira kariya
ana ing kene kewala
262
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 265/483
mriyemingsun Kyai Nagaya iku sira pasangakalamun Walanda ikanututi mring ingsun nulyamariyem sira unekna"kalihnya matur sandika.
65. Jeng Sultán lumampah nulyamung gamel ngampil punikaingkang ndherek salampahnyaatanapi Kyai Majalan Pangran Dipanagara
lan Rangga Den Natadirjatanapí Nataprawiralawan Dyan Jayasentana.
66. Lan panakawan satunggalAdam Jaka ñama ikamangkana kapethuk nulyalan Mas Lurah aneng marga
Mas Lurah aris katanya"Nak Sultán mring ngendi siraKangjeng Sultán angandikayun ngaso mring Kali Soka."
Mas Lurah aris katanya"Bok ayo sabil kewalaiki Jumungah dinanyamapan luwih aprayoga"
Jeng Sultán kendel sakalamangkana osiking drinya"Wus bener Mas Lurah ikanging sun tan rinilan Suksma.
68. Sadina iki sirnaa pan aja kongsi kadawa"Kangjeng Sultán angandika
mring Pangran Dipanagara
67.
263
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 266/483
"Heh kulup prajurit ikasaanane tuturanäyen sun arsa sabil iya"
Kangjeng Sultan apan biya.69. Anyanderaken turangga
pan giris mung ingkang ramatan kantun Mas Lurah ikalan Rahaden Natadirjaing sadaya winataraingkang sareng ajengiralan Kangjeng Sultan punika
Ki Maja ngonthel kewala.
70. Aneng wuri tebihirakalawan sawarganiraKangjeng Sultan kang winarnalan Mas Lurah sampun praptaenggennya baris Walandaapan rempeg ajengira
tiyang sadaya punikalajeng ingedrel sanjata.
71. Mariyem lan kalantakagiris mung datan kuwawaanadhahi mimis ikadadya amogok kewalaKangjeng Sultan apan nulyatedhak saking ing turangga
nging supe tan ngagem wastranulya na parmaning Suksma.
72. Warni camethi punikamapan lajeng aneng astaJeng Sultan amung punikakang kinarya magud yudaMas Lurah pedhang agemnya
de Rahaden Natadirja
264
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 267/483
mapan angagem sanjatalan Raden Nataprawira.
73. Tiga Raden Jasentanasakawan pun Adam Jakagangsal Kaji Samsar ikakang samya ngangge sanjataingkang ngangge waos iyaMuhamad Maram wastanyalan Muhamad Jajarika
lan Muhammad Jalasutra.
74. Muhamad Melangi ika
kalawan Syeh Ahmad iyasaking Judah wijiliranamung pedhang anggeniralajeng campuh ing ngayudanusup kukusing sanjata pas lajeng kuwel kewalaMas Lurah ing tandangira.
75. Anglir bantheng tawan branaangiwa-neng pedhangnyasadaya mapan mangkanambelasah bangke neng ngarsakang samya ngangge sanjatawus telas kang obat samyamung ginebuken kewalasaking tyasira tan suda.
76. Kangjeng Sultan kang winarnamobat - mabit tembungirawus brastha ingkang pangarsairig wuri saya keh praptakapir belasah bangkenya
pan sampun karsaning SuksmaMas Lurah prapteng sabilnyasaking sänget sayahira.
265
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 268/483
77. Tan pasah ingkang sariradadya tunggal kang kunarpalawan bangke kapir ikamangkana ingkang winarna
Rahaden Nataprawiralawan Raden Jasentanasampun telas kang sandawalawan tatu wentisira.
78. Sinangkuh mring kapir ikamulat mring Jeng Sultan samyakalangkung dennya bramantyamobat - mabit tandangiralir supe purwa duksinadadya Dyan Nataprawiralawan Raden Natadirjakatiga Dyan Jasentika.
79. Pra samya nggondheli ikaumatur sarwi karunaJeng Sultan ngaturan nulya
mundur ngaso ing ngayudakinipataken tan kenanulya na parmaning SuksmaJeng Sultan emut sakaladadya nurut mundur nulya.
80. Mengsah saya kathah praptananging tan purun mbujunga
pan namung ngedrel kewalalawan mariyem punikaJeng Sultan lajeng lampahnyamundur dhateng Lepen Sokaanenggih ingkang winarnaPangeran Dipanagara.
81. Lawan Pangalasan ikakatiga Mangun Nagara
266
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 269/483
prapta sarta mbekta balaarsa tutulung ngayudawus panggih sapih kang yudalan kasaput dalu ika
anulya nusul kewaladhumateng ing Lepen Soka.
82. Sampun panggih lan kang ramaJeng Sultan ingkang winarnamapan kandel socanirakalih tan saged mengaaingkang lajeng sabil ikaPandhita Mas Lurah iya
lan Muhamad Melangi kaMuhamad ing Jalasutra.
83. Lawan Lurah gamel ikaMas Kali Sekar namanyanging kapir tumpuk bangkenyasamana ingkang winarnadalu Pangran Bei prapta
lan Pangran Jayakusumalajeng ngaturi usadadhumateng Jeng Sultan nulya.
84. Winarna Rahaden Riya Natareja apan praptasaking ing Kedu punikambekta bala kawan dasawus panggih lawan Ki Maja
lajeng kinengken anulyangaturi Jeng Sultan ikalengser saking Lepen Soka.
85. Semu ajr ih atur iraJeng Sultan aris atanya"Iku sapa ingkang prapta"
267
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 270/483
Dyan Riya gugup aturnya"Kawula pun Natarejayen pareng tur pamrayogaPaduka yen tan lengsera
Sinuhun sing Lepen Soka.
86. Tan wände kinepang ikalamun Paduka lengseratinututan dugi amba"mesem Jeng Sultan ngandika"Heh ta iya Natareja
yen melek netra maniraingsun bali maning ugamring Silarong banjel yuda."
87. Mangkana ingkang winarnasareng injing samya praptaKangjeng Panembahan ikalan Pangran Prabu anulyatumingal dhateng kang putrakincup kalih ingkang soca
Panembahan apan nulyaangrangkul sarwi karuna.
88. Apan sarwi angandika"Dhuh nyawa ingsun tan nyanalamun katemu ing sira"Jeng Sultan ans ngandika"Kiyai Tuwan kendela
kawula taksih waluya"mangkana parmaning Suksmawatara ing kalih dina.
89. Jeng Sultan dhangan gerahnyalan wadya wus samya praptamapan lajeng siniwakaPanembahan munggeng ngarsaatanapi Kyai Maja
268
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 271/483
jajar Pangran Ngabei kalan Pangran DipanagaraPangran Prabu jajarira.
90. Pangeran Suryengalaga
tinimbalan datan praptamangkana rembagan nulyaKangjeng Sultán ris ngandikawau dhumateng kang rama"Kiyai kajeng kawulasuwawi apan dum karyasampeyan ingkang rumeksa.
91. Dhumateng rerepot samyamrih sampun keron tyas kulalawan paman Prabu ikasadaya mangsa bodhowa"Panembahan tan lengganananging Pangran Prabu ikatyasira gadhah sudira
pan sanget nggennya lenggana.
92. Apan remen ndherek yudaJeng Sultán nuruti ika pan wus dadi rembagiraKangjeng Panembahan nulya
pamitan dhateng kang putralinilan salaman nulyaneng Gugulu repot samyamapan wus datan winarna.
93. Kangjeng Sultán kawarnaaanantun dhateng Ki Majalamun ingkang paman ikatanapi kang pra pratiwa prakawis tingkahing yudaPangran Ngabei aturnya"Pan mangsah malih barisnya
269
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 272/483
Silarong Mangir punika.
94. Sumangga karsa Paduka"Kangjeng Sultán angandika
kados punapa saenyaapan jing - injing kawulaarsa manggut ing ngayudaPangeran Bei aturnyakalawan Kiyai Maja
"Yen pareng karsa Narendra.
95. Kajawi sareng kewalasinabet mengsah punika
mrih sampun ngereni yuda"Kangjeng Sultán angandika"Pundi kang ageng barisnya"Pangran Ngabei turira"Silarong warti punikakawaji karsa Paduka.
96. Mas pu tu Dipanagara
lan Kangmas Prabu punikaing Mangir dipun sabeta prajurit kidul sadaya punika den tidhihanakajawi Jayanagarawonten ing ngarsa Narendra"sampun dados rembagira.
97. Injing nuli budhal samya
sumahab kang baia kuswamarengi Senen kang dinaapan sareng budhaliradatan winarna ing margaJeng Sultán Silarong praptamengsah sepi datan analajeng masanggrahan samya.
270
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 273/483
98. Gya ngukup Mas Lurah ikakang layon tan mantra seda pan kadya nendra kewalalawan wetah kang sarira
tan wonten tilas warastrasato tan purun celakagandanira kang sariraarum lir garu candhana.
99. Kangjeng Sultan rasukannyakinarya ngurmati ikakapanggih tengah bangkenyasakehing kapir sadanyadene kapir bangkeniratinedha gagak lan sonaJeng Sultan tan tahan ikamámbet kapir bangkenira.
100. Mangkana wus tan winarnaya ta ingkang kawacanaPangeran Dipanagara
lan Pangeran Prabu ikaangsal pitulunging Suksmadhadhal kapir barisirakang wonten Mangir punikambesmeni samarga - marga.
101. Wus prapta Silarong ikaPangeran DipanagaraJeng Pangran Prabu anulyacundhuk Kangjeng Sultan ikasampun katur saniskarasamana wus tan winarnasareng injing mengsah praptasaking Nagari Ngayogya.
102. Nging pinilih lampahiraKangjeng Sultan nantun ika
271
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 274/483
dhumateng Kiyai Majalan Pangeran Ngabei kagya sami pinilih nulyaPangeran Dipanagara
lan Pangeran Prabu ikaingkang kinen nindhihana.
103. Ingkang sapalih punikakalihnya matur sandikasampun lengser saking ngarsakalawan sawadyaniraBupati nenem punikaPangalasan tindhihiralajeng campuh ing ngayudatan wonten ingkang kuciwa.
104. Dene kang sapalihiraRahaden Jayanagarakang tinuding nindhihanalawan Mas Mangun nagaratiga Tuwan Sarip ika
Jeng Sultán lenggah kewalaaneng pakaranganiraningali ingkang ngayuda.
105. Kalangkung ing ramenirakapir kathah kang palastraIslam pan lujeng sadayamangkana ingkang winarna pan lagya ramening yudawonten wong lumajeng ikaapan ngaturi wuningamring Pangran Dipanagara.
106. "Gusti Jeng rama Padukasampun kaseser ngayuda"kagyat Jeng Pangeran nulya
272
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 275/483
ingunduraken kang wadyalawan ngaturi wuningadhumateng kang eyang ikaPangeran Prabù mangkana
apan amundur kewala.107. Dadya samya kagetira
sampun bubrah tatanirawus kesah ingkang wawartawadya tinaia tan kenakang perlu mantuk sadayamring Jeng Sultan ngarsaniraKi Maja atur uninga
punika putra Paduka.
108. Kados kaseser juritnyasampun mundur saking ngrikaJeng Sultan kalangkung marmadhateng Dyan Jayanagarakapir saya kathah praptalajeng kinen nimbalana
sadaya sabalanirawus mundur dhumateng ngarga.
109. Lawan Kangjeng Sultan ika pan prapta Karebet panggyalan Pangran Dipanagara pan sampun pepak sadayalawan kathah ingkang praptawadya kang nusul punika
inggih saking Lepen Soka.Jeng Sultan kendel karsanya.
110. Apan lagya dhahar ikakasaru mungsuh kang prapta pan namung husar kewalakedhik apan winatarakawan dasa apan nulya
273
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 276/483
kinepung húsar punika pan lajeng kendel kewaladatan saged yen kesaha.
111. Ri wusnya dumugi samyanggenipun dhahar sadayaPangran Ngabehi aturnyadhumateng Jeng Sri NarendraPunapa tan sinabedainggih Walandi punika"Kanjeng Sultán angandika"Paman tanggel kalih nistha.
112. Walandi bingung punikakedhik kalawane ikasuwawi lajeng kewalamring Trucuk kajeng kawula"Jeng Sultán nitih turanggaapan girismun punikaGithayu pinuju ika
mapan kinarung punika.
113. Sampun karsaning Suksma pisah klentu marginiraingkang húsar kawan dasasaungkurira Sang Nata pan lajeng ambujeng ikamring wadya kang kantun ikalan kancanya sampun prapta pun Githayu kang winarna.
114. Binujung mring húsar nikakalangkung dennya gambira pan lajeng ucul sadaya
de saking karunganiramedhot pisah gameliralajeng kinepang kewala pinasang dedamelira
274
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 277/483
Githayu datan tumama.
115. Kapir katungkul sadayaayuda lawan turangga
dadya datan angsal janmameh prapta ing Lepen SokaGithayu kapeluh ika pan lajeng palastranirananging ta pan angsal belaWalandi sakawan ika.
116. Kang pejah neng sandhingiramangkana wus tan winarna
ngalih pasanggrahaniraapan an eng Trucuk ikakapir Mangir barisirasadina - dina ayuda
pan dereng wonten kuciwamengsah wewah kathahira.
117. Repot giris manahira
saben dina myarsa yudadadya rembag ngalih samyadhumateng Kulur sadayamangkana wus tan winarnakawarnaa ingkang yudaJeng Sultan asring kuciwa pan kongsi nyabrang Peraga.
1.18. Pan sampun ngalih punika
Jeng Sultan pasanggrahannyaJeng Pangeran Ngabei kaumatur lawan Ki Maja" Yen pareng karsa Narendra
prayogi kanca Bulkiya punika tinimbalanakinen methuk yudanira.
275
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 278/483
119. Dhumateng kapir punika"Kangjeng Sultán ris ngandika"Mapan Kedu sir punapa bilih kapir malih ngrebda
dadya awrat sanggenira"Pangran Ngabei aturnya"Tinantun kang Senapatyakadugi tuwin botennya.
120. Rumeksa bawah punikakalih sampun kathahiradadalem Kedu sadayakados yen boten pepekarumeksa Kedu kewalatinilar kanca Bulkiyadugi kawula kuwawa
lan sampun rembang sadaya.
121. Sagunging kanca punikakinarya pangirid yuda"Jeng Sultán nurut turira
kang parrtan lawan Ki Majalajeng kinen nimbalanagandhek kang lumampah sigragagancangan lampahiradatan winarna ing marga.
122. Ing Pasantren sampun praptagandhek panggih lan Bulkiya
Ki Ngusman Ki Basah ikalajeng mepak Senapatyaing Kedu pinara tigasakilen Ngelo punika
pan kalih Senapatiyanenggih Pangran Natapraja.
123. Mapan kalawan kang rakaMangkudiningrat punika
276
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 279/483
kang wonten Ngelo sadayaPangran Pakuningrat ikatinantun samya kaduga
rumeksa Kedu sadayaKi Ngusman Ki Basah nulya
budhalan sakancanira.
124. Saking ing Pasantren ikakang ngirid gandhek punikadatan winarna ing margamangkana pan sampun praptawus cundhuk Jeng Sultan samyasagung prajurit Bulkiyasampunira ngaras pada
lajeng pinasrahan karya.
125. Kapir Mangir barisiradadya namung let Peragamengsah kapir lanWalandanulya pirembagan samya
yun nyabet mring kapir ikasampun dados rembagiraJeng Pangran Dipanagaralawan ingkang eyang ika.
126. Kanthi prajurit Bulkiyamapan kinen medal ikaing Gugulu pangiridnyaKi Muhamad Ngusman ikaLi Basah wus mangkat samyasaking ngarsaning NarendraRahaden JayanagaraRaden Pangalasan ika.
127. Wus mangkat sakancaniraingkang dadya tindhihiraKangjeng Pangeran punika
277
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 280/483
Ngabei lawan kang putraPangeran Jayakusumamedal ing Cicilan ikawus sami nabrang Peraga
lajeng campuh ing ngayuda.
128. Kalawan kapir punikaapan sami purunirasamana ingkang winarnaPangeran Dipanagaralawan Prajurit Bulkiyasampun anabrang Peraganulya narambul ngayuda
wong kapir langkung bingungnya.
129. Dadya bubrah tataniramapan kathah kang palastrawong Islam slamet sadayadadya kalindhih yudanyakapir lumajeng sadayangungsi dhateng ing Ngyogya
pan kekecer bangkenira binujung samarga - marga.
130. Kenging kalih mariyemnyaapan wus atur uningadhumateng Jeng Sultan nulyatedhak nyabrang ing Peragadhinerekken pra Ngulamalajeng masanggrahan ikaaneng Sekar Ageng nulyawatara satengah candra.
131. Kapir tan medali yudaangentosi bantuniraingkang saking Surakartasamana pan sampun praptasadaya Nagri Ngayogya
278
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 281/483
Henengena kang winarnaing Sekar Agung punikaapan pepak pra Ngulama.
132. Marengi Mulud wulannyadalu sagung pra Ngulamakalawan wadya Bulkiyasamya salawatan ikaSyeh Ngabdul Raup ngandikangulami ageng punika"Heh ta kanca sapa iyanedya marga kang utama.
133. Pan iki kapareng ugaKangjeng Rasul babarira
pan lawan mapdi lan padhamung geseh tahun kewalakalamun sabil utamasabab tabek Nabiniradadya rembug golong samyatan ana kumambang driya.
279
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 282/483
XI. MASKUMAMBANG
1. Kang Pandhi ta Ngulama kalawan Kaji
sedya sabil samya
Ketib Iman matur aris"Sampeyan punapa pirsa.
2. Wartin ipun gen kapir ngedali jur itapan sampun lamakapir tan purun medalilan parlu grebeg punika."
3. Kyai Ngabdul Raup mesem ngadika ris
"Ya adhi tib Imammapan wsu ngrungu pawartisesuk garebeg wong Yogya.
4. Lawan ban tu Surakar ta pan wus prap tidadya rembag samya,"Anengna kawarna injing pacalang atur uninga.
5. Lamun mengsah kapi r Ngayogya medalilangkung agengiragya nembang tengareng juritnanging kalangkung kasesa.
6. Kangjeng Sultan mapan lagya miyos ikisaking pakaranganingkang mengsah sampun prapti
baris andher neng paseban.
7. Lajeng campuh kalawan Bulkiya nulilan prajurit samya pan namung sawonten nekisanjata lir ardi rebah.
8. Langkung peteng kukusing sanjata iki
280
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 283/483
dadya nusup samyasadaya pangamuk nekianglir bantheng iawan brana.
9. Nanging sänget nggenira karoban tandhingkapir kathah pejahmapan meksa angurugi pati dhumateng wong Islam.
10.. Kyai Guru Kasongan Ngabdul Raupidhateng sabilullahPandhita Syeh Ngabdul Latip
Kaji pasantren pan tiga.
11. Lurah Kaum wasta Muhamad SantriTumenggung satunggalRaden Candra namanekiingkang dhateng sabilullah.
12. Kangjeng Sultan kalangkung bendunirekigya nyamethi kudaapan arsa nyariraniingkang kuda ginendholan.
13. Marang sagung kang putra san tana samitanapi kang pamanKangjeng Pangeran Ngabehikalawan Kiyai Maja.
14. Mapan sänget angaturi mu nd ur samidadya Kangjeng Sultan
narimah takdiring Widdhinulya nurut mring kang paman.
15. Samya mu nd ur wadya Islam me tu samimangkana winarnaDen Menggung Martalayekikalawan Syeh Abutallah.
281
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 284/483
16. Ngabdul Rahman kinepung dha teng wong kapirlajeng ngamuk samyakatiga wus nedya sabil
kapir sayah kathah pejah.17. Nanging dereng dhumateng takdiring Widdhi
katiga samya walmbelasah bangkening kapirdadya sapih ingkang yuda.
18. Kapir mu ndur dhumateng Ngayogya malihlawan mbekta samya
bangkene para geng nekikang alit samya tinilar.
19. Kangjeng Sultan parentah kinen ngukupimring kunarpaniraingkang sampun samya sabilgandanira warna-warna.
20. Ana ingkang lir garu cendhana iki
ana kang lir sekarmangkana wus tan winarniKangjeng Sultan kawarnaa.
21. Pan sineba munggeng pasanggrahanneki pepak kang suweKi Maja kang aneng ngarsilawan Pangran Bei ika.
22. Syeh Muhamad Ngusman Basah tu rnya aris"Yen marengi Narpakawula anyuwun pamitlawan sakanca sadaya.
23. Samya ayun wuninga dha teng nak rabimapan sampun lamadimayan ngantos sapriki
282
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 285/483
dereng wonten pirsa griya."
24. Ya ta mesem Jeng Sultan ngandika ans"Kados pundi paman
punapa dipun turut i ,"Pangran Bei aturira.
25. "Lan Ki Maja prayogi dipun turutinanging Jeng Padukakawula aturi ngalihneng ngriki sänget watirnya.
26. Abdi dalem kidul kad os sayah sami
yen pareng Narendradidalem saler Nagari
prayogi ingaben yuda.
27. Sampun lami tan tangle t lawan tyang kapi r, "Kangjeng Sultan dadyanuruti aturirekikang paman lan Kyai Maja.
28. Nulya budha l saking Sekar Agung ikisareng lan Bulkiyakang ndherek Jeng Sultan amingdidalem lebet sadaya.
29. Lawan put ra Ngulama santana Kajikang prajurit ikamapan Mandhung namaneki
pangiride Martalaya.
30. Sampun prapta ing dhusun Jumenung nulingedhaton Jeng Sultannimbali pratiwa samikang neng 1er kilen Ngayogya.
31. Ingkang rayi Jeng Pangran Ngabdurrahimi
283
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 286/483
Harya Hadisuryalawan ingkang pra BupatiPangeran Sumanagara.
32. Mapan mbekta prajurit sewu kang tindhihTumenggung sakawanKyai Cakranagarekilan Kyai Wiryanagara.
33. Mangkuyuda Martadipura punikiingkang 1er Ngayogyakang dados pangageng neki
Tumenggung Kartanagara.
34. Lan Tumenggung Secanagara punikisewu prajuritnyakang dados pangirid nekiMas Tumenggung Japanawang.
35. Mas Tumenggung Martadiwirya lan maningMas Tumenggung Braja
Yuda kalawan KiyaiTumenggung Bunlayadriya.
36. Mas Tumenggung Secadirja lan KiyaiMenggung Mandhalikalan Sumadiwirya Kyailan Menggung Sumamenggala.
37 . Sampun pepak sowan mring Jum enu ng saminulya dhinawuhanmring Kangjeng Pangran Ngabeisadaya matur sandika.
38. Pan rumeksa dhumateng Jeng sultán sami baris mará tigakinen bubaran ta samianata Pecalang samya.
284
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 287/483
39. Nulya ana bantu saking K«dhu praptamedal ing radinangangsal atus kathah neki prapta ing Lenggorok nulya.
40. Pine thukken mring Kartanagara j uritlangkung ramenirawong kapir kuciwa ikimapan kathah ingkang pejah.
41. Babektannya pan kathah tinilar samilumajeng mring Yogya bangkenya mbelasah sami
lan kecer samarga-marga.
42 . Namung kedhik ing Ngayogya bala kapir pan prajurit samyadadya lena tyasirekisembrana kantrak kewala.
43 . Datan nyana yen kapir ngantep ing jur itkathah mantuk samya
pitung dina winatawiskapir prapta mara tiga.
44. Pan sadaya ingkang baris den medal i pan Islam kuciwa
sabab kathah mantuk samiJumenung pan sampun prapta.
45 . Kang Pecalang sareng ngaturi udanimeh sareng kewalalawan kapir praptanekidadya sanget gugupira.
46. Ingkang wonten mung Ki Cakranagarekilan saprajuritnyalajeng kinen methuk nuli.
285
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 288/483
lan prajurit kebut samya.
47. Kangjeng Sultan langkung kasesa tyas neki,nggenira busanamapan kalawan lumaris
titihan lagya ginuyang.
48. Sampun miyos sajawining dhusun nulikang titihan praptaKangjeng Sultan nulya nitihngandika dhateng kang paman.
49. "Kangjeng Pangran Ngabei lan Ki MajekiMas Bei sampeyanngajengna ngetan punikilan sira Dipanagara.
50. Pengalasan ingkang sampeyan tindhihilan pun MertalayaKi Maja dika nindhihimarang si Cakranagara.
51. Pan manira kang dadi dhadh a puniki ,lan putra santana,"sandika samya tur nekiKi Maja penjawat kanan.
52. Pangran Bei kang dadya penjawat kering,mapan sampun dadya,nulya pisah enggen nekiJeng Sultan takabur naia.
53. Sabab kapir katingalan namung kedhikwus karsaning SuksmaKi Cakranagara ikisareng celak kapir nulya.
54. Dipun edrel prajuri t lumajeng samitan kenging ngabena
286
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 289/483
nanging kesamur puniki ba ledug katiga dawa.
55. Kyai Maja dat an ngatur i udaniJeng Sultán pan dadya
kinepung dhumateng kapirmung lawan putra santana.
56. Punakawan kalawan gamel Bupat itan saged medalamergi sampun den enggenidhumateng kapir sadaya.
57. Lurah gamel lan Lurah Suryagameki pan samya karunaKangjeng Sultán den tangisi
..ingaturan mundur nulya.
58. Ingkang mimis pan dhawah kados garimisJeng Sultán ngandikamundur paran marganekiangur baya angamuka.
59. Lurah gamel Mas Harjawijaya ikiLurah SuryagamaMas Kaji Muhamda samikalih anungkemi pada.
60. Pan kawula Dewaji ngupados margisabil sampun rilamung panjanga Paduka Jiwus nurut Jeng Sultán nulya.
61. Nulya ngamuk narajang kapir kang samiambuntoni margambélasah bangkenya kapirJeng Sultán wus angsal marga.
62. Sampun mundur kang put ra lan sentaneki
287
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 290/483
kendel ing Mriyanaangasokaken turanggilawan ngentosi kang paman.
63. Datan dangu Kyai Maja nuli prapti pan kadya kasesanulya wonten prapta malihPangeran Dipanagara.
64. Kangjeng Sultán kagyat nulya atanya ris"Endi eyangira,"Jeng Pangran matur wotsariKawula boten wuninga.
65. Taksihipun kalawan ing sabil neki pan wau kinepanginggih dhumateng wong kapirkawula kinen lumajar.
66. Pan makaten Jeng Eyang timbalan neki putu lumayuamatiya ingsun pribadiMas Putu ingong wis tuwa."
67. Kangjeng Sultán sareng marysa atur - nek iwau ingkang putrasemu duka jroning galihmring Pangran Dipanagara.
68. Lajeng mu nd hu t turangga sinusul malih
inggih ingkang pamantan antara Pangran Bei prapta lawan Pangalasan.
69. Martalaya Sindurja wus pepak samilawan prajuritnyamangkana ingkang winarniPangeran Mangkudiningrat.
288
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 291/483
70. Arsa bantu wus prapta ngarsa Narpatilan saprajuritnyaKangjeng Sultan ngadika ris
"Wus adhi ingsun tarima.
71. Mapan tanggung adhi iki pan wus wengi
lan kapir sun dugakaya wus mundur saikisabab banget rusakira."
72. Kangjeng Sultan nulya wau den atur imasanggrahan ika
dhumateng ing Langon nulinuruti kang rayi nulya.
73. Budhal saking Pasareyan Nglangon praptiJeng Sultan parentalikinen mariksa kang sabillan sami aneng payudan.
74. Lawan lajeng wau kinen anyaeniRahadyan Sindurjalawan Tuwan Sampar Wadikang lumampah sampun prapta.
75. Nulya ma tur, "Di dalem kang samya sabilBupati pun kakangTumenggung Dipadirjekilawan Tuwan Sarip Kasan.
76. Lurah Suryagama nenggih Tuwan KajiMuhamad punikaLurah gamel Mas NgabeiHaijawijaya punika.
77. Mapan sampun sadaya kula saeni,"Jeng Sultan ngandika"Iya alhamdulillahi,"
289
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 292/483
nulya ngalih masanggrahan.
78. Salak Mambeng mangkana rembagan nuli pados pasanggrahan
ingkang prayoga kinardiatata-tata ing bala.
79. Kangjeng Pangran Ngabei ingkang lumaris pados pasanggrahantan winarna angsal nuliwinastanan dhusun Jeksa.
80. Nulya wangsul sowan dha teng Sri Bupat imatur sampun angsalSang Nata dipun aturisaking Salak Mambeng budhal.
81. Tan winarna ing marga Jeksa wus praptadhusun langkung gengnyalan ingapit dening kaliingkang rama ingaturan.
82. Panembahan lan sagung rerepot samisaking Kulur budhaltan winarna sampun praptimapan lajeng ingaturan.
83. Masanggrahan aneng Ngardi Swela sami pan wus tan winarnasagunging rerepot samiKangjeng Sultán kawarna
84. Animbali sagung ingkang Senapati pan arsa tinata
mangkana wus samya prapti pepak neng Jekas sadaya.
85. Ingkang mengsah mapan wus tan saged mijil
290
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 293/483
sanadyan medalalajeng pinethuk kang juritmring Pangeran Hadisurya.
86. Mapan wangsul maksih sänget kont rak nekimangkana Jeng Sultanapan karya basah malih pan Rahaden Natadirja.
87. Pinaringan ñama Imam Muhamadi Ngabdulkhalim Basahtigang atus kang prajuritPinilih lawan Suraya.
88. Tumenggungnya Pinilih namanirekiDyan PrawiradirjaDyan Nataprawira nguni pinaring nama punika.
89. Kang Suraya Tumenggung Busengep iki prajurit Bulkiya
Tumenggungira kakalihSyeh Kaji Dulkadir ika.
90. Lan Syeh Kaji Mustapa Basah irekiSyeh Muhamad UsmanLi Basah prajurit nekitigang atus tiga welas.
91. Kang prajurit Mandhung satus tindhih neki
Dyan Tumenggung MertaLaya Mantri Lebet ikiDyan Tumenggung Puthut Lawa.
92. Kawan dasa Mantri Lebet ka thah nekilawan Suyagama punika prajurit Kajikathahira kawan dasa.
291
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 294/483
93. Tindhihira Dullah Kaji Badarudinmapan Suranatakawan dasa tindhih neki
dene Tuwan Sarip ika.94. Sampar Wadi Kyai Maja pan pinaring
prajuri punikaBaijumungah nama nekikawan dasa kathahira.
95. Pangran Ngabdurrahman Harya Hangabei pan pinaring ika
kawan dasa kang prajuritmapan nama Jagasura.
96. Panembahan satus pinaring prajuri tnama Jagakarya
namung tengga repot sami
lan guru Kaweron ika.
97. Kang Papat ih Dyan Riya Nataharjeki
kalih TumenggungnyaRaden Purwadirja ikikalawan Mas Mangun Praja.
98 . Kang Bupati Lebet kang rumeksa AjiDyan Harya Sindurjalan Raden NatayudekiDyan Menggung Purbakusuma.
99. Raden Sumayuda Dyan SuryanagariDyan WiryawinataRaden Wiryatarunekilan Raden Dia.
100. Dyan Tumenggung Kerta Pangalasan ikikarsaning Narendra
jinunjung namanireki
292
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 295/483
Ngabdul Katib Ngali Basah.
101. Angrehaken sadaya kilening Pragisewu prajuritnyasadaya Tumenggung neki
Kaji kalih pamomongnya.
102. Kaji Ngisa kalawan Kaji Ibrahimsakidul Ngayogyakang gados pangageng nekiTumenggung Jayanagara.
103. Apan sewu kathahe ingkang prajuritnenggih TumenggungnyaRaden Sumadiningratilawan Raden Jawitana.
104. Pangran Suryabrangta lan Ki RajanitiRaden Sumadirja
lawan Raden Demang ikilan Raden Senakusuma.
105. Ing Jimatan Syeh Kaji Mudha punikasatus prajuritnyaanenggih ingkang ngembaniRahaden Rasakusuma.
106. Kitha Ageng Dulah Reksasentikekisatus prajuritnya
kang neng wetan Ngayogyekianenggih pangagengira.
107. Dyan Tumenggung Suranagara punikilan Mangun NagaraSudira Nagara ikikalawan Nitinagara.
108. Suraharja lan Tumenggung Ranupati
193
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 296/483
nenggih prajuritnya pitung atus wetan NagriRemame lan Prabalingga.
109. Tumenggungnya Raden Jayapernatekilan syeh NgabdurrahmanWirareja kang prajurittigang atus kathahira.
110. Ing Bagelen mapan tiga Basah nekinyewu prajuritnyaTumenggung nyadasa samiRahaden Danukusuma
111. Raden Jayasudarga lawan Pangran ikiSuryakusumekadene ingkang anindhihiKangjeng Pangeran Dipatya
112. Ing Lowanu Tumenggungira kakalihSyeh Jayamustapalawan Mas Tumenggung ikiJayaprawira punika.
113. Basah kalih kang aneng ngarsa Narpatilan prajurit samyaJero nenggih karya nekimapan ambantu kewala.
114. Pundi ingkang kawratan dipun bantoni
wus dadya rembagnyasadaya karsa Narpatinulya kinen mantuk samya.
115. Nulya bibar wangsul mring barisan sami prenah sowang - sowangkapir langkung ringkes nekisaben medal tinakenan.
294
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 297/483
116. Apan mantuk kadya ing Silarong nguniJeksa langkung kertakapir datan saged ikiyen medal kedhik kewala.
117. Temah dadya kathah tyas tekabur nekimangkana nulya na bebendunira Hyang Widhi,ing Serang mapan wus bedhah.
118. Pangran Serang lumajeng mring Sokawati bedhah Sokawatyamapan lajeng nglempak sami
dhumateng Mariyun ika.119. Dyan Tumenggung Mangun Nagara den ungsi
nulya sabilullahlan raden Tumenggung ikiing Niten Suradireja.
120. Sabilullah wangsul dhateng Sokawati
Mas Tumenggung Karta
Dirja lan Pangeran ikiSerang mapan lajeng yuda.
121. Mas Tumenggung labet mimis wentis nekimapan lajeng ikakacakup binekta nulidhumateng ing Surakarta.
122. Pangran Serang lumajeng dhateng Mantawis
lan Dyan Sukur ikalawan ngaturi udaniing Pajang ingkang winarna.
123. Mas Tumenggung Cakradipura pan sabillan Jayadipurakantun Mas Tumenggung iki
295
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 298/483
Kartadipura lumajar.
124. Mring Mantaram dadya meksih nglempak samidhumateng Ngayogyadadya kapir agung malihnanging meksa katadhahan.
125. Gunung Kidul ingkang dados senapatiPangran Singasekardena ingkang angembaniBalimbing Gunawijya
126. Lajeng sabil mudhun Pangran Singasari
mring Magiri nglempaklawan Kaji mudha ikiing Magiri inginggahan.
ì 27. Lajeng Bedhah Dullah Kaji Mudha sabilPangran Singasekarlan Den Rasakusumekilumajeng mring Jayanagaran.
128. Pan sadaya punika kang samya sabillangkung kathahiraangsalnya bela wong kapirTumenggung Jayanagara.
129. Tur uninga nuwun babantu Narpatinulya binantonanKangjeng Sultan kang binudi
Kiyai Ngusman Ki Basah.130. Lajeng mangkat sagunging Bulkiya sami
budhal saking Jeksaanglurug dhateng Margilawan Dyan Jayanagara.
131. Tan winarna ing marga Magiri prapti
296
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 299/483
lajeng campuh yudalangkung rame dennya juritwong Sala mapan kuciwa.
132. Kathah pejah anulya lumajeng samiDyan Wiryakusuma binopong nak rabinekilajeng katur dhateng Jeksa.
133. Pan ing Tingal kinarya baris wong kapirlangkung agengira
Kurnel Kebes tindhih neki
Senapati tan kawawa.134. Mapan lajeng tur uning mring Jeksa nuli
nuwün bantu nulyaKangjeng Sultan AmaringiJeng Gusti Muhamad Imam.
135. Ngabdul Kamit lan Raden Martalayeki budhal saking Jeksa
tanapi ingkang prajurittan winarna marga prapta.
136. Pan ing Tingal lajeng campuh ing ngajurit,langkung ramenirananging kuciwa wong kapirKornel Kebes pan lumajar.
137. Mapan kathah bangkenira tiyang kapir
Islam lajeng samyaangsal bandhang mriyem kalihwus katur mring Kangjeng Sultan.
138. Parambanan kinarya baris wong kapirMayor Leger rannyaingkang dados tindhih nekiKangjeng Sultan gya utusan.
297
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 300/483
139. Kinen nyambut prajurit wetan NagariDyan Suranagarakalawan sakancanekiBupati wetan sadaya.
140. Pan Kaliwon kalih kang kinen njenengikalawan Ngulamakang wasta Kyai Ajalikalawan Den Kakrasana.
141. Mangunyuda nulya campuh ing ngajuritlangkung ramenira
mbelasah bangkening kapirMayor Leger pan kacandak
142. Pinejahan mring Raden SuryanagariIslam lajeng samyaangsal mariyem satunggilsampun katur mring Jeng Sultan.
143. Jendral De Kok langkung bingung ing tyas neki
Pangran Martasanalawan Pangran Mangkubumiingaben tinantun samya
144. Yen kadugi mengsah Kangjeng Sultan nulikinundurken nulya
kalihnya sagah pan samikinundurken sampun prapta.
145. Pangran Mangkubumi neng SurakartekiPangran Martasanaing Ngayogya sampun praptilajeng ngalih namanira.
146. Pangran Murdaningrat dadya Senapatiana ing Ngayogyananging meksa tan wigati
298
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 301/483
mangkana ingkang winarna.
147. Pangran Mangkudiningrat sedheng tyas nekisareng praptanira
Pangran Murdaningrat ikimapan asring ambebeka.
148. Mring Jeng Sultan anuwun nama punikiPangeran DipatyaKangjeng Sultan amarengidadya kendho juritira.
149. Mapan asring ing Nglangon kinggahan kapir
dadya repot samyaaneng Suwela kuwatiranulya ingelih ika.
150. Pan s^dhiya Pasanggrahan Kitha Girimangkana winarnaingkang eyang gerah ikiKangjeng Pangeran Muhamad.
151. Abubakar mapan lajeng kondur ikidhateng rahmatullahlajeng sinarekken ikineng wukir Gedhorong ika.
152. Kyai Guru Keweron neng kitha Girilajeng sakit ikasampun prapta jangji neki
mantuk dhateng rahmatullah.
153. Mapan lajeng sinarekken Kitha Giriwonten malih gerahnenggih Dyan Ayu Ngabeikang mara sepuh Jeng Pangran.
154. Lajeng kundur dhumateng rahmatullahi
299
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 302/483
sinarekken ikawonten Celareng punikimangkana ingkang winarna.
155. Mengsah-kapir saya kathah ingkang praptisagung Senapatyasamya ngajengken pribadisadina - dina ayuda.
156. Datan saged tulung - tinulungan samiwadya lebet ikakalangkung bingungireki
pundi - pundi ingkang ngawrat.
157. Tinulungan wong kapir kuciwa samimangkana winarna
Ngulami ageng punikiginuron samya ngulama.
158. Ing Gerajen wismanya namanirekiSyeh Ismail ika
tinukup mring tiyang kapirSenapati tan uninga.
159. Lajeng ngamuk kathah kapir ingkang matiSyeh Ismail nulyadhumateng sabilullahiSyeh Belawi ing Susukan.
10. Pan ki nu ku p Syeh Belawi lajeng sabilkapir kathah pejahmangkana ingkang winarniTumenggung Kartanagara.
161. Lagya sakit kedhik ingadhep prajuritnamung kawan dasatinukup dhumateng kapirlajeng saras sakitira.
300
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 303/483
162. Campuh ing prang kapir kathah ingkang matiKapitannya pejahkalawan Litnanirekikang kari lumajeng samya.
163. Lajeng atur kang surat mring Sri Bupatimalih kang winarnaTumenggung Mandhalikekisakit kinukup Walanda.
164. Ingkang ngadhep namung sadherek irekilan Martawijaya
tan ingadhep ing prajurit
maksih tinilar barisan.
165. Lajeng ngamuk mapan namung tyang kekalihkapir kathah pejahKi Martawijaya ikilajeng prapta sabilullah.
166. Ki Tumenggung Mandhalika sareng uningmring kunarpanira
yen risak arinirekiapan langkung pangamuknya.
167. Kadya bantheng katawan brana puniki putung lawungira
Kyai Tumenggung punikingamuk lan keris kewala.
168. Langkung kathah ingkang pejah tiyang kapirKi Tumenggung ika bedhil pedhang sangkuh ikiapan tan wonten tumama.
169. Kadya gila samya lumajeng wong kapirmapan winastananKi Tumenggung dede janmi
301
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 304/483
lajeng sowan dhateng Jaksa.
170. Ngaturaken sirah kapalaning kapirlajeng tinimbalandhumateng Sri NarapatiKi Tumenggung nadarira.
171. Lamun gesang apan nyuwun angabektimesem Kangjeng Sultanmangkana wus den rilanilajeng ngaras ingkang pada.
i 72. Mring Jeng Sultan Ki Tumenggung mapan nuli
kinen mantuk nulyaing wingking manawa watirKi Tumenggung apan nulya.
i 73. Sakit malih sampun karsaning Hyang WiddhiKi Tumenggung nulyamantuk mring rahmatulahi
pan namung umur sacandra.
174. Ing Lowanu kainggahan dening kapir pinethuk ing yudakalangkung ramening juritkapir kathah ingkang pejah.
175. Mas Tumenggung Jayaprawira punikiwus karsaning Suksmadhumateng sabilullahi
ing Lowanu pan kancikan.
176. Apan wonten ngulami ageng satunggilwasta Syeh Ngabdullahing Papringan wismanekisowan dhumateng Jeng Sultan.
177. Apan nuju Jeng Sultan lenggah pribadi
302
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 305/483
Syeh Ngabdullah ikakumembeng waspanirekiKangjeng Sultán angandika.
178. "Ana paran Ngabdullah sira anangis,"
Syeh Ngabduilah turnya"Kawula matur sayektiraosing manah kawula.
179. Pan ing karsa Paduka inggih Dewaji pitajeng kalintangdhumateng Ki Maja ikidatan pethak sajatosnya.
180. Pan punika agadhah kajeng pribadi,"mesem Kangjeng Sultánlawan angandika aris"dene ta kang ora - ora.
181. Sira pikir lah wis muliha sireki,"mantuk Syeh Ngabdullahmapan datan lama nuli
mantuk hateng rahmatullah.
182. Pan ing Ledhok kainggahan mengsah kapirlajeng campuh yudakapir kathah ingkang matiMas Tumenggung Andhangkara.
183. Sabilullah mangkana ingkang winarna
Jeng Pangran Dipatyakundur dhumateng Mantawissampun lami ingaturan.
184. Marang sagung Basah ing Bagelen ikinanging datan arsaingkang rama Sri Bupatingatag meksa datan arsa.
303
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 306/483
185. Kadya sampun karsanira ing Hyang WiddhiKangjeng Pangran ikaremen aneng Kitha Girikalawan sawadyanira.
86. Masanggrahan tunggil lan kang Eyang ikiKangjeng Panembahanrumeksa rerepot samiBasah ing Bagelen samya.
Ï 87. Dadya gela kendho kang tyas mapan samiing ngajurit ikanulya kalebetan iki
mengsah ing Bagelen ika.
• 88. Pangran Sumayuda kang dadya pangirid prajurit ing Salaapan kathah lawan kapiring Mantawis kang winarna.
189. Pangran Mangkunagara ingkang ngadaniPasisir sadayakalawan Manca Nagarikinerig dhateng Ngayogya.
190. Masanggrahan Jeng Pangran Mangkunagarianeng Tanjungtirtakalawan sawadyanekilangkung ageng barisira.
191. Kang Bupati sadaya wetan Nagaritan kuwawi samyanglempak mring sakidul nagringungsi mring Jayanagaran.
192. Ing Mantaram langkung kathah mengsah nekiBagelen mangkanadadya saben dina ju ri t
304
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 307/483
sanadyan dalu mangkana.
193. Datan saged yen tulung - tinulung samiGampeng geng barisnya
kalawan ing Tempel ikiTerayem Balega ika.
194. Ing Mantaram kebekan kang mengsah kapirBasah kalihiramapan ngajengken pribadiMuhamad Ngusman Ki Basah.
195. Ngajengaken mengsah ing Terayam iki
apan binantonanRaden Riya Sindurjekilawan Raden Martalaya.
196. Saking Jeksa pan sewu prajuritnekimapan sampun praptaPelerei pinethuk juritmring Pangran Mangkunagara.
197. Langkung rame Mangkunagaran kalindhihPeleret kanggenandhateng Basah Ngabdul KatibRaden Menggung Janegara.
198. Sakancanya datan saged tulung ikingajengaken ikamengsah kang aneng Megiri
lawan Gunung Kidul ika.
199. Dadya datan tulung -tinulungan samiing satanah ikaMantaram ramening juritmariyem mapan bandhungan.
200. Senjata lit berondongan siyang latri
305
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 308/483
tan wonten kuciwakendel lamun sayah samimariyem apan mangkana.
201. Raden Ngabdul Katib lan Ki Basah ikilan saprajuritnyaKadhaton kang den enggenianeng Palerei punika.
202 Kang Bupati sadaya wetan Yogyekisapraj uri tira
kinen baris wonten jawi
mangkana ingkang winarna.
203. Pangran Mangkunagara pan tan kuwawinedha bantu ikadhateng Jendral De Kok aglisapan nulya binantonan.
204. Jendral Pan Gin Ngayogya kinerig samikapir lawan murtad
sampun kumpul dadi sijilan baris Mangkunagaran.
205. Langkung ageng tanpa wilangan kaeksiRaden Ali Basahmapan ingaturan mijilnanging meksa datan arsa.
206. Kedah mempen samya rempu jroning puriPeleret punikangantos sami den tangisiDen Basah tan tolih wuntat.
306
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 309/483
XU. PANGKUR
1. Raden Basah sru manabda,"Yen tan wani padha metuwa aglis
mapan ingsun wus tan ayunkang kaya rembugira,"mengsah agung sapraptaning apan sampunlajeng pinethuk ing yudamring sagung kang pra Dipati.
2. Kalangkung rame sakalatan kuwawi sagung kang pra Dipati
sawetan Ngayogya ikusaking karoban lawan pan kalindhih pra Dipati juritipunlajeng ngaturi wuningadhateng Raden Basah aglis.
3. Yen sampun datan kuwawaingkang mengsah kalangkung ageng nekiDyan basah ngaturan metu
nanging meksa datan arsakedah rempu kewala neng jro Kadhatunsamana mengsah wus praptaPaleret kinepung kikis.
4. Lajeng rame mariyemanwantunira setabel tiyang Jawitan tahan nulya lumayu
mariyem wus den tilarkapir sänget ngrampit pager banon sampunnanging datan saged celaksaking lebet den bedhili.
5. Kathah kapir ingkang kenangantos dangu purunnya tiyang kapirkapok ingkang sampun-sampunnulya sareng ajengnya
307
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 310/483
kang sanjata mapan wus tan angsal ikukapir murtad apan samyadhepepel pager bateki.
6. Kalawan amasang andhananging Islam taksih panggah ing juritkapir lamun menek iku
jonojoh waos samyasaking lebeting banon sadaya sampunlebet banon prapti samyadadya kapir kathah mati.
7. Ana ingkang ngungkih lawang
kapir murtad nanging katengga korikalangkung sudiranipunDullah Kaji Brahimalan Mas Panji Jaya Sumitra punikulan Panji Wanawijayalawan prajurite sami.
8. Satus wong banter sadayalangkung panggah kapir kathah kang matiingkang tengga kori kidulRaden Tumenggung WiryaDirja satus ingkang prajurit ikuwong Keranggan lawan Ngaldahtindhihnya Panji kekalih.
9. Mas Panji Suryasentikalan Rahaden Kancil punika sami
sadaya prajurit ikusamya munggeng plataranPanji Rongga Tumenggung titindhihipunmubeng jro Kadhaton ikaing jawi mangkana malih.
10. Kapir mubeng pangamuknyamapan sami ndhepepel bata iki
308
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 311/483
sadina nggennya prang pupuhkapir tan saged ngrangsangsaben menek jinojoh ing waos lampusdadya banon pinendheman
dhumateng sandawa sami.
11. Pan sareng panyum edi raswaranira pan kadya ruging wukirsampun karsaning Hyang Agungkagyat kang neng plataran
pan sadaya anarka yen bata rubuh prajurit pan mudhun samya
kapir saged minggah sami.12. Sareng lan kukus senjata
langkung peteng Islam datan udanikapir sareng inggahipunwus samya neng pintaranlajeng mudhun Islam sareng ya andulukagyat nulya tinadhahanwus carup Islam lan kapir.
13. Arame uleng-ulenganyudanira Islam kalawan kapiraneng sajroning Kadhatunkapir wus manjing samyawadya Islam asanget karoban mungsuhkapir namung kantun húsarlan Jendral Gin neng jawi.
14. Kalawan mariyemiraingkang taksih Jendral dipun tunggonidadya Islam kathah ikukang samya sabilullahmapan amor lan bangkene kapir ikumangkana parmaning SuksmaIslam ingkang dereng prapti.
309
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 312/483
15. Ing jan ji medal sadayanunjang bans husarlan jendral samiRaden Basah mapan sampun
binekta medal nulya
marang Dullah Kaji Ngisa apan langkungRaden Basah kasayahanngantos datan saged angling.
16. Jendral Pan Gin kang winarnamapan langkung dukane ing tyasnekianarka yen Islam sampunsewu tumpes sadayasabab ndulu kunarpa kathahe ikusanadyan ana uripamarojola namung kedhik.
17. Sareng tinitik sadayaingkang kathah namung bangkening kapirkalawan murtad punikuJendral gela tyasiraing Paleret wus kanggenan kapir iku
sampun katur mring Jeng Sultanmangkana solahireki.
18. Apan Dullah Kaji Ngisaingkang sowan matur mring Jeksa ikiKangjeng Sultan mapan dangifkendel datan ngandikalangkung ngungun wekas mangkana dangu"Kaji ana ngendi Basah,"Syeh Kaji Ngisa turnya ris.
19. "Abdi dalem Raden Basahsapunika pan dereng saged angling
310
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 313/483
sänget kami tenggengipunwonten Silarong nggennya,"Kangjeng Sultan andangu kang sabil ikuKaji Ngisa aturira"Di dalem Jajar prajurit.
20. Mapan satus kalih dasa pangagengnya abdi dalem kang praptiing sabilullah SinuhunDullah Syeh Kaji Ibra-him kalawan Den Menggung WiryadiijekuPanji Mas Jaya Sumitralan Raden Mas Panji Kancil.
21. Mas Panj i Wanawijayalan Mas Panji Surasentika AjiMas Panji Trunadirj ekuPanji Muhidin Natamung punika didalem pangiridipuningkang samya sabilullah,"Kangjeng Sultan ngandika ris.
22. "Wis Kaji Ngisa mulihangayomana sakehing kang prajuritingkang padha sabil ikuwus padha sulihanamring anake yen anake masih tanggungsadulure gumantia,"sandika turnya Syeh Kaji.
23. Sampun lengser saking ngarsakawarnaa sagunging Senapatisamya alit manahipunsareng sakawoniraRaden Basah ing ngaprang Paleret ikuBupati sawetan Yogyasadaya pan sowan sami.
311
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 314/483
24. Mapan dhumateng ing Jeksamatur tiwas anuwun den tindhihidhumateng Pangeran iku
Natapraja turira"Pan sadayapunika panuwunipun,"Jeng Sultan nuruti nulyairtusan kinen nimbali.
25. Mring Pangeran Nataprajaneng pondhokan datan dangu gya praptiing ngarsanira Sang PrabuSri Narendra ngandika"Sireku ya Natapraja pan jinalukmring Bupati wetan Yogyaapa kaduga sireki.
26. Mungsuh lan Mangkunagaralawan sira iya ingsun bantonisi Jayanagara iku."Pangeran atur sembah
"Tur sandika pukulun namung pangestuPaduka Dewaji ingkangkapundhi ing siyang ratri."
27. Kangjeng Sultan angandika,"Yen kaduga nulimangkata adhi,"Pangeran Nataprajekunulya angaras padasamp un lengser saking ngarsanya Sang Prabunulya budhal saking Jeksaingiring sagung Dipati.
28. Tan winarna lampahi raPangran Natapraja mapan wus praptisawetaning Praga ikunjujug Sapen wus panggyalawan Raden Jayanagara nulyeku
312
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 315/483
Gandhek dhawuhken timbalanmring Raden Jayanagari.
29. Budhal Pangran Natapraj asaking Samen lawan sawadyanekiRaden Jayanagara wusndherek sakancanirasampun prapta Jalasutra lampahipunmapan lajeng masanggrahantigang dinten winatawis.
30 . Mapan lajeng inginggahansaking Tanjungtirta langkung geng neki
Pangran Mangkunagarekulan kanthi kapir nulyaPangran Natapraja rembag pra Tumenggungapan ngunduran kewalayun methukken tan kadugi.
31 . Pan lajeng ingelut nulyangantos prapta sakilen Praga malih
Pangran Mangkunagarekumanjing pasanggrahannyaaneng Rejakusuma kang wadya sagung baris sawetaning Pragadadya sagung Senapati.
32 . Samya kisisan ing balamapan kathah ingkang samya angilingungsekken nak-rabinipun
ingkang kabubuh samyaapi teluk Pangeran Nataprajeku barisan kilening Pragalan sagunging Senapati.
33 . Ingkang 1er Yogya mangkanaSenapati kesisan bala samisampun karsaning Hyang Agung
313
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 316/483
prajurit lit tyasiraapan kathah ingkang api-api teluknamung kantun Panji Rangga Ngabei punika maksih.
34 . Tunggil la wan Tumenggungnyagins saking kathahing mengsah kapirkalawan murtad sadarum
sampun katur Jeng Sultannamung kantun kakalih Basah puniku pini lih lawan Bulkiyaingkang taksih kedah bans.
35. Lan Pangeran Hadisurya barisira apan wonten ing Gampingsiyang dalu aprang pupuhmangkana kawarnaa
Jendral mapan arsa ngantep juritipunkerigan kapir lan murtadsaking Ngayogya wus mijil.
36 . Terayem Baligo nulya binantonan langkung rame ing juritingkang nindhihi punikuTerayem pan Bulkiyalawan Mandhung Suraya pinilih ikunadhahi kapir lan murtadkang baris Baligo iki.
37. Siyang dalu tansah yudalangkung rame tan ana nguciwaniapan datan nyana ikukapir lan murtad ikamedal Gamping ingkang agung dadya ikuKangjeng Pangran Hadisuryanadhahi datan kuwawi.
38. Pinilih lawan Bulkiya
314
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 317/483
pan katungkul wau denira juritsampun karsaning Hyang Agungkapir lan murtad nyabranging Peraga mangkana ingkang winuwus
Kangjeng Sultan ingaturanuninga yen mengsah sami.
39. Sampun anabrang Peragaingkang paman Kangjeng Pangran Ngabeiapan nuju sepi ikutuwi mring repotiraingkang wonten namung Kyai Maja ikulawan sagung pra ngulama
prajurit Suryagameki .
40. Lan prajurit SuranataMan tri lebet pan namung kantun kedhikJajar kang alit tyasipun
pan sampun ngili samyaKangjeng Sultan ingkang ngadhep watarekukalih atus sadayanya
Kyai Maja wus tan kenging.
41 . Tinari namung sumangganulya wonten ingkang atur udanikalamun kang mengsah sampun
prapta ing pondhokira
Kangjeng Sultan nulya nitih turanggekukang ñama Wijayacapa pan arsa amethuk jurit.
42. Ingkang ndhe rek mung punikakalih atus kalamun winatawis prapta dhusun Dhandhung sampunkapir prapta ing Pudhaksareng arsa mudhun lepen kapir ikuKangjeng Sultan apan nulyakinen methukaken nuli.
315
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 318/483
43 . Prajuri te SuryagamaDullah Kaji Badaruddin punikikalawan sakancanipun
kapir wangsul anulya
lawan malih sampun kasaput ing dalukapir lajeng masanggrahananeng dhusun Pudhak iki.
44 . Jeng Sultan neba kewalasawadyanya nanging taksih let kalidadya jeng-ajengan ikukapir langkung gengnya
kumpul lawan murtad wong Ngayogya ikuPasisir Manca NagaraJendral Pan Gin tindhih neki.
45 . Murtad Pangran Murdaningrat pan punika ingkang dadya titindhihlan Pangran Panular ikukapir murtad pan samyasuka-suka langkung rame swaranipun
Kangjeng Sultan kang winarnasare ing ngandhap warseki.
46 . Apan lagya gerah ikaKyai Maja sanget aturirekingaturi lolos punikuKangjeng Sultan tan karsaGusti Imam Muhamad Li Basah ikù
sareng amiyarsa wartakang tyas kalangkung kuwatir.
47 . Wau dhu mateng Jeng Sultansabab gerah anulya kundur nulimung kalawan Dullahipunkalih ingkang binekta
kang prajurit sadaya tinilar iku
316
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 319/483
I
namung kantun Panjiraga punika ingkang nindhihi.
48. Sasanderan lampahi ra
tan winarna ing marga sampun praptimulat mengsah langkung agunglajeng nungkemi padaKangjeng Sultan ngaturan lolos punikunanging meksa datan arsakedah amethukken jurit.
49 . Samana ingkang winarnaKangjeng Pangran Ngabdurrahman Ngabeitengah dalu rawuhipunlajeng samya ngaturanumatu r Jeng Pangeran nulya cum und huking ngarsanira Jeng Sultanmapan sänget atur neki.
50. Sri Narendra angandika"Inggih paman gumingsir dhateng pundi
yen sampun ing jangjinipunapan mangsa wandea,"Pangran Ngabdurrahman aris aturipun"Inggih leres yen sampunawonten kang binudi malih.
51. Inggih kang mengsah pun ika pan kawula wau myarsa pribadi
inggih langkung agengipunsarengan wonten marga pan kawula medal ing ardi andulukapir punika sadayaabdi dalem namung kedhik.
52. Kalih pandugi kawula benjing injing tan ngamungken punikisanadyan kathah Sinuhun
317
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 320/483
yen samyajeng-ajengan boten dados kuwatosing tyas satuhu puniku pun thole Basahsampun wonten ngarsa Aji.
53. Kapir ing Baligo nata boten wände narambul saking wuri punika watosing kalbunadyan inggih wontenaingkang gadhah ajeng-ajengan punikuPinilih lawan Surayadatan wonten tindhihneki.
54. Pun thole Basah punikalan Dullah kalihnya sampun neng ngrikikados datan saged sampunlamun kekah yudanyaapan namung tindhih Rangga Panji ikulan abdi dalem Bulkiyalamun mireng benjing injing.
55. Ing ngriki rame sanjataKyai Ngusman kados bibrah tyas neki."Kangjeng Sultan dadya nurutmring atureki.kang pamanris ngadika, "Yen makaten paman sampunangur sampeyan utusanmring Bulkiya lan Pinilih.
56. Yen ing ngriki wus kanggenanmesakake para kanca kasupitsampeyan paringi weruh
yen kula sampun kesahdhateng ngardi sadaya samya ken nusul,"Kangjeng Pangran aturirasandika utusan nuli.
57. Kangjeng Sultan nulya bud hal
318
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 321/483
saking Jeksa lawan sawadyanekilingsir dalu wayahipunminggah dhumateng argaLepen Wangwung Kangjeng Sultán sampun rawuh
sareng injing nulya tedhakKangjeng Sultán saking ngardi.
58. Masanggrahan Lepen Sokaanimbali wau dhateng kang rayiPangran Ngabdurakim ikuPangran Sumanagaralawan sagung ingkang prajurit sadarum
lan ngentosi praptaniraBulkiya lawan Pinilih.
59. Lawan kinen nimbalanaBasah Ngadul Katib sawadyanekitan antara prapta sampunsagung kang tinimbalanPangran Ngabdurrakim dhinawuhan sampunkinen baris wonten Pandhak
kalawan sawadyaneki.
60. Kapir murtad wonte n Jeksadadya gentos nenggih panggenan nekinging kapir pacalangipunaneng Dhandhung punikadadya samya jeng-ajengan barisipunlawan ingkang aneng Pandhak
Kangjeng Sultán kang winarni.61. Budhal saking Lepen Soka
masanggrahan aneng Kamal punikisamana ingkang winuwusBasah Bagelen samyatiga pisan pan kalindhih yudanipunngungsi dhumateng Mantaram
319
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 322/483
kapir murtad mapan sami.
62. Ngelut lajeng bans wajaPangran Sumayuda titindhih neki
nulya tu r uninga ikudhumateng Kangjeng SultanPangran Bei mangkana ing aturipunkajawi Basah satunggal
pinethil saking ngarsa Ji.
63 . Ngabdul Lat ip Ali Basahmung punika kados ingkang prayogi
sabab punika rehipun pan lajeng dhinawuhannulya budhal sing Kamal sawadyanipunngajengaken mengsah wajalan Basah Bagelen sami.
64. Nenggih Pangran Natapraj angajengaken mengsah sawetan Pragilawan Bupati puniku
ingkang sawetan Yogyakidul Yogya pan sampun nglempak sadarumdhumateng sakilen PragaKangjeng Sultan kang winarni.
65. Ngajengaken kang neng Jeksalan Bupati 1er kilen Yogya samisamya jeng-ajengan sampun
samana Kangjeng Sultandalu lenggah aneng pasanggrahanipuntan ingadhep dening janma pan wus samya nendra iki.
66 . Pit ekur sendhenan sakaapan saking sungkawaning panggalihmangkana ingkang winuwusnulya ana kang prapta
320
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 323/483
kadya ndaru padhang pasanggrahan ikurrulya lenggah ngarsaniraJeng Sultan warni pawestri.
67. Kalih ingkang ngiring ikasami estri dene kang warni sami pan datan kena cinaturmapan katiga pisan
undha-usuk lawan kang den iring ikuJeng Sultan dangu tatanyakami tenggengen ningali.
68. Lawan maspaosken ika
dennya lenggah datan kasrah ing sitiKangjeng Sultan ngandika rum"Nilakrama kawulalangkung tambuh Kangjeng Ratu aturipun"Ing rumiyin pan kawulalan Paduka sampun jangji.
69. Ing binjang yen sampun mangsa
lan Paduka boten wande kapangih,"Kangjeng Sultan ing tyasipunmangkana ciptanira baya ik i kang ingaran Ratu Kiduldene banget anomiraKangjeng Sultan ngandika ris.
70. "Pan sampun enget kaw ula ,"Kangjeng Ratu pan aris atur neki
"Yen pareng amba tutulunginggih dhateng Paduka
nging kawuala anuwun janji satuhuyen sampun sirna sadayasagung ingkang lannat kapir.
71. Kawula Tuwan suwunnadhateng Allah ingkang Robul ngalamin
321
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 324/483
mantuka malih punikuingggih dados manungsadene sagung wadya Paduka sadarumsampun wonten tumut yuda
kawula ingkang nyagahi.
72. Sirnanipun lannatu llah,"Kangjeng Sultán apan ngandika aris"Kawula tan nedha tulunginggih mring sama-samayen agamí namung pitulung Hyang Agung,"Kangjeng Ratu nulya musna
mangkana ingkang winarni.
73. Kapir lannatullah samyakang neng Jeksa arsa nganteping juritJendral Pan Gin tindhihipunsagung murtad sadayaPangran Murdaningrat lan Pangran punikuPanular titindhihirainjing nulya mangkat jurit.
74 . Ingkang baris aneng P&ndhakPangran Ngabdurrakim sawadyanekilan Pangran Suma Narendraku pan lajeng campuh yudalangkung saking tikel gangsal tandhingipundadya Islam mundur samyatan kuwawi anadhahi.
75. Ap an nulya tu r uningadhateng Kamal yen sampun tan kuwawikapir langkung kathahipunKangjeng Sultán anulyanuding ingkang kinen nadhahi prang pupuhPinilih lawan Bulkiyalan sagung kang pra Dipati.
322
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 325/483
76. Kang 1er Ngayogya sadayaKangjeng Sultán myat ngereng-ereng ardi
pan katingal dhatengipunwau ta ingkang mengsah
lamun tinon kadya gunung alelakukapir murtad kathahirara-ara kebekan sami.
77. Genderan ya Mangkuyudakatututan dening húsar punikimogok apan lajeng ngamuk bantu tiyang satunggal
lajeng sabil húsar mapan kathah lampustan antara húsar praptaing Kamal dipun tadhahi.
78. Dhateng pra jur it Bulkiyalan Pinilih lawan Kartanagarihúsar mapan kathah lampuskalindhih kapir samyaapan lajeng binujung húsar lumayu
ingkang agung nulya praptaJeng Sultán marma ing abdi.
79. Apan kinen mu nd ur samyatan kalilan kalamun anangledisadaya pan kinen lajumundur prajurit samyaKangjeng Sultán nulya ingaturan sampun
wau dhumateng kang pamanmasanggrahan Penggung nuli.
80. Neng Penggung apirembaganSyeh Muhamad Nusman Li Basah ikiapan sanget aturipun"Tan saged aprang ngarga
pan kawula punika tiyang wus sepuhsanadyan inggih kathaha
323
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 326/483
punika pun lannat kapir.
81. Apan sampun tinemahanggih prayogi ngupados papan radin,"
Kangjeng Sultan dadya nurutmring aturing Syeh NgusmanAli Basah nging meksa sumelangipunkang dados watiring driyaJeng Sultan mring repo t sami.
82. Jeng Pangeran Ngabdur rahmanris turira, "Inggih lamun marengi pun Martalaya puniku
lawan sakancanirakang prajurit Mandhung satus malihipunkawan dasa Suranatalawan Tuwan Sampar Wadi.
82b. Lawan pun Cakranagarakados cekap rumeksa rerepot samilawan angampingi iku
mring kangmas Panembahansampun dados rembagira Dyan TumenggungMartalaya dhinawuhanlawan Tuwan Sampar Wadi.
83. Budhal Mandhung Suranatasaking Penggung dhumateng Kitha GiriKangjeng Sultan kang winuwussaking Penggung wus budhal prapteng Sela masanggrahan sadaya wuskapir murtad mapan samyawangsul dhateng Jeksa malih.
84 . Pangagengnya aneng PandhakPangran Ngabdurrahman Harya Ngabeiumatur dhateng Sang Prabuyen marengi Narendra
324
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 327/483
luhung lajeng dhateng sawetan Pragekuwonten ngriki katanggelankalih celak Kitha Giri.
8 5. Bilih karya susah samyamring rerepot prayogi inggih tebihsanajan ngantep prang pupuhsae sawetan Pragasamya rembag sadaya mring aturipunKangjeng Pangran NgabdurrahmanKangjeng Sultan anuruti.
86. Budhal saking Sela Mirahsampun prapta ing sawetaning Pragimesanggrahan Senjati kumengsah anulya prapta
kapir murtad apan langkung kathahipundhatengira mara tigananging datan den tangledi.
87. Apan ngunduran kewala
marang Barja undurira Sang Aji pan lajeng kinodhol ikumundur malih Narendra
dhateng Bancut mangkana Sang Nata ndulu bong-obongan langkung gengnya prenahe ing Kitha Giri.
88. Kangjeng Sultan angandikamring kang Paman Harya Pangran Ngabei"Paman pundi besmen ikulir Kitha Giri paman,"Pangran Ngabdurrahman aris aturipun"Kados inggih leres sira
punika ing Kitha Giri."
89. Kangjeng Sultan angandika"Yen estu Kitha Giri kang kabesmi
325
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 328/483
kawula paman yun wangsuldhateng sakilen Praganamung putra sampeyan kang dados kalbuyen ngantos kagepok kopar
angur sirna paman mami."
90. Pangran Bei atur ira"Lamun sampun makaten karsa Aji
prayogi ngriki satuhukinarya ngantep yuda,"Kangjeng Sultan dadya nurut aturipunapan nedya ngantep yuda
nanging cobaning Hyang Widdhi.91. Kang wadya telas sadaya
ing tyasira kathah pi-api mbalikdadya ingkang ndherek ikuaneng Bandhut punikanamung Basah lebet kakalih puniku prajurit namung BulkiyaMan tri Lebet lan Pinilih.
92. Suraya lan Suragamananging sampun kantun kedhik ku samiKi Maja sakancanipuningkang para ngulamakang Tumenggung ler Yogya satunggal ikuwasta Mas Jaya Panawangnging wus tan ngadhep prajurit.
93 . Kantun tiga rencangiraKangjeng Sultan ing tyas wus sedya sabilJendral Pan Gin barisdpunaneng Ketebon ikalan Kemiri ing Ngardi Kanigarekukapir murtad mara tigaangepang ing Bandhut sami.
326
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 329/483
94. §yeh Muhamad Ngabdul Basahris turira dhateng Pangran Ngabei"Yen pareng kula nunuwun
prayogi pados papan
ingkang radin wonten ngriki tanggel tuhuyen kinarya ngantep yudaingkang papan kirang radin."
95. Apan sampun sami nedyasabilullah kang papan ting clekuthikapan samya rembag sampunKangjeng Sultan ngandika
"Inggih paman ing pundi kang radin niku,"Pangran Ngabei aturnya"Kawula dereng udani.
96 . Ing tanah ngriki sadaya ,"Mas Tumenggung Japanawang tumya ris"Yen pareng karsa Sinuhun
prayogi ing Kasuraninggih radin lawan ageng ingkang dhusun,"
pan sampun rembag sadayaPangran Ngabei turnya ris.
97 . "Yen sampun rembag punikanggih prayogi nunten mangkat tumulilamun ngantosa punikuinjing dugi kawulakapir murtad tan wände prapta sadarum
ingkang baris mara tiga,"Kangjeng Sultan ngandika ris.
98 . "Paman ing mangke kewaladalu lamun sampun andadari sasilagya sanget arip tuhusakedhap ayun nendra,"Kangjeng Sultan anulya sareyan ikuapan kalajeng anendra
327
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 330/483
ngantos wektu pajar iki.
99. Saking sanget aripiradatan vvonten purun mungokken iki
sampun samekta sadarumsamya ngadhep kewalaKyai Maja lan Pangran Ngabei iku pan samya iren kewalakalih arsa mungu ajrih.
100. Kagyat wungu Kangjeng Sultán pan tumingal lamun wus pajar sidik pan langkung kasesanipunJeng Sultán nulya salat bakda subuh Jeng Sul tán busana sampun budhal saking Bandhut nulya prapta nggening mengsah sami.
101. Mapan sampun enjing ikananging wonten parmaning Hyang Widdhi pedhut ageng prapta iku
ngalingi mring Jeng Sultánsawadyanya kapir murtad tan na weruhyen Jeng Sultán sampun budhalsaking Bandhut sawadyeki.
102. Dadya kapir murtad samyasareng injing mapan kecalan samiKangjeng Sultán kang winuwussampun prapta Kasuransawadyanya panuju Jumungah ikuSri Narendra angandika
mring sagung kang pra ngulami,
103. "Wus ta padha Jumungahaapan ingsun ingkang amacalangi,"mangkana ngulama sagungapan samya Jumungah
328
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 331/483
sareng bedhug murtad kapir prapta sampunmapan iya mara tigaingkang Jumungah pan sami.
104. Kalangkung dennya kasesa
ingkang kudbah namung perlunirekiKi Maja ngimamki ikuayat kulhu kewala
sampun bakda lajeng sowan mring Sang PrabuKi Maja sakancaniraSri Narendra lenggah iki.
105. Lawan sendhen neng tirisan
Basah kalih ingkang munggeng ing ngarsilawan ingkang paman ikuPangeran Ngabdurrahmaningkang mengsah mapan sareng praptanipunmriyem sampun tan mungelamung kantun sanjata alit.
106. Basah kalih matur samyanywun pamit arsa methuki jurit
Kangjeng Sultan ngandika rum"Menenga bae padhadimen pareg wong wis sedya sabil ikumundhak sayah lakuniralawan saksenana marni.
107. Yen ana pitulung Suksmaingsun cukur lan wis tan.nedya marni
gumingsir goningsun lungguh,"husar nulya katingalJendral Pan Gin ingkang dadya tindhihipunapan cemeng kudanirakang mengsah mung mara kalih.
108. Kang pelangkir medal wetaningkang husar medal wetan pan sami
329
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 332/483
mimis langkung deresipunmriyem wus tan mungelanamung kantun sanjata lit kang kumrutugBasah Ngabdul Kamit nulya
nuwun pamit mring Sang Aji.
109. Ingkang tyas pan tan deranawantunira maksih anem punikilawan kalih DullahipunRaden Prawiradiijalawan Raden Abu Sungeb arinipunsamya kaduk purunira
Kangjeng Sultan ngandika ris.110. "Mengko antinen sadhela
dimen parek," nanging meksa tan kengingtiga nitih kuda sampunlajeng nander kewalamethukaken ingkang husar yudanipunSyeh Nugsman Ki Basah nulyaanembang tengareng jurit.
111. Gumregut bala Bulkiyalan Pinilih Suraya apan samirempeg sareng ajengipunSyeh Ngusman Ali Basahkang nindhihi samana pan lajeng campuhkalawan husar sadayawus carup ingkang ngajurit.
112. Kangjeng Sultan langkung mirmanulya ngatag mring Ki Maja ikikinen tutulung ing pupuh
lan sagung pra ngulamanulya majeng mengsah saking wetan rawuhKangjeng Sultan nulya ngatagmring Syeh Kaji Badaruddin.
330
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 333/483
113. Lan Tumenggung Puthut LawaSuryagama lan Mantri Lebet saminuli campuh ing prang pupuhlajeng ruket kewala
kang pelangkir kelangkung pangedrelipunnging Tumenggung Puthut Lawalawan Dullah Badaruddin.
114. Kalawan sakancanirasamya nusup mring kukusing kang bedhilBasah kalih kang winuwusingkang ngajengken húsarlan Ki Maja kalawan sakancanipunkalangkung ramening yudaJapanawang kang winarni.
115. Kancanya wus kathah praptaapan lajeng narambul ingajuritsampun karsaning Hyang Agunghúsar pelangkir telasJendral Pan Gin lumayu nulya kinepung
húsar mung kantun sekawanJendral lajeng minggah ngardi.
116. Lawan kang húsar titigadereng untung kasaput dalu ikiPangran Ngabei ingutusngunduraken kang yuda
yen sampuna Kangjeng Sultán karsanipun
sinapih ingkang ngayudaJendral Pan Gin kados keni.
117. Mapan mbelasah bangkenyakapir murtad amor lawan pelangkirIslam pitulung Hyang Agunginggih lujeng sadayaingkang tatú kewala tan ana ikuKangjeng Sultán langkung welas
331
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 334/483
ningali kang bangke sami.
118. Pan tumpuk neng pasabinanara-ara lepen saenggen nekidadya tan saged andulu
Jeng Sultán nulya abudhalsaking Suran apan iya dalu-daluangalih kang pasanggrahaning dhusun Kandhangan iki.
119. Kang wadya wus kathah praptaPangran Bei mangkana aturirekiyen pareng karsa Sinuhun
sae lajeng kewalamupung angsal manah kang wadya sadarumJendral Pan Gin saenggennya prayogi linantak nuli.
120. Sampun dhinahar aturnyaPangran Bei kinen tengara nuliPinilih kang munggeng ngayunsinambungan Bulkiya
sareng prapta Jendral Pan Gin barisipunkapanggih sepi kewalamasanggrahan Toya Urip.
121. Kangjeng Sultán angandika"Kados pundi paman lampah puniki,"Pangran Ngabei turipun"Sae lajeng kewala
mring Terayem sukur Jendral wonten ngriku,"anulya kinen tengara budfial saking Banyu Urip.
122. Prapteng dhusun Candhi ikakendel aso nulya atur udanilamun wonten mengsah rawuh pan sewu wataranya
332
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 335/483
kedhikipun ingkang mengsah gangsal atüsdatan ngantos dhinawuhan
pan lajeng tengara sami.
123. Pan datan kenging tinatarebat ajeng sagunging kang prajuritsaking samya ber tyasipun pan mentas angsal manahmengsah kaget pan lajeng ngedrel punikuapan datan linagewawus campuh ingkang ngajurit.
124. Waos lawan sangkuh ika
tan antara nulya telas wong kapirkantun ingkang murtad ikulawan husar punikaBasah kalih awas denira andulukalamun ingkang santanaKangjeng Sultan pepak sami.
125. Kang eyang lawan kang paman
ingkang rayi Basah kalih anulingundurken prajurit sagungarsa atur uninga
nanging sampun prajurit tan kenging ikukadya wus karsaning Suksmasadaya prapta ing jangji.
126. Pangran Bei lan Ki Maja prapta ngunduraken meksa tan kenisagung prajurit wus wurulir bantheng tawan brana pangamuknya Dullah Prawiradirjekulajeng nyander tur uningadhumateng Jeng Sri Bupati.
127. Sang Nata nuju sareyananeng sela pinggir lepen puniki
333
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 336/483
kagyat mulat praptanipunDullah Prawiradiijalajeng matur yen mengsah punika tuhusantana dalem sadaya
nanging sagung kang prajurit.
128. Sampun tan kenging ingampahKangjeng Sultan nulya mundhut turanggiKyai Ranes wastanipunsaking ing Margawatya paranakan kuda sembrani puniküdatan antara wus prapta
ing Lengong Sri Narapati.
129. Abdi pan kantun sadayasamya nusul nanging prapta pribadiwus kapanggih bangke tumpukkapir kalawan murtadapan telas Islam wilujeng sadarumkang tatú bae tan anakadya wus karsaning Widdhi.
130. Sang Nata sareng miyarsadhateng bangke kapir lan murtad samiapan wus tumpuk-tinumpuklepen sabin ra-ara
Kangjeng Sultan kendel langkung welasipunkami-tenggeng tan ngandikasamana kang paman prapti.
131. Pangran Bei lan Ki MajaBasah kalih ngaturken rayi Ajilan kang paman kalih ikukang ngungsi Basah Imandatan pejah kang liya wus telas ikuKangjeng Sultan nulya tedhakmring Salebet dhusun nuli.
334
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 337/483
132. Aneng Lengkong Jawinatadatan saged ningali bangke samiSri Narendra lenggah sampunPangran Bei neng ngarsa
lan Ki Maja Basah kalih miwah sagungBupati andher ing ngarsakang samya tan menang jurit.
133. Ki Maja aris turira"Basah Imam ngaturken rayi AjiPangran Suryawijayekulan kalih paman NataPangran Martasana lan Natabayekukang punakawan satunggalnenggih wasta pun Salimin.
134. Kang lumajeng maksih gesangnamung gangsal pratelanipun samiliya punika Sinuhunsasat pejah sadaya,"Sri Narendra apan lajeng kinen ndangu
mring Pangran Suryawijayasapa kang lumayu urip.
135. Lan kang mati kabeh sapaPangran Suryawijaya ris tur neki"Ingkang lumajeng pukulun
paman Santawijaya
lawan paman Purwakusuma puniku
kalih pan Walandi husarsatunggil pan rencang neki.
136. Inggih paman Murdaningratdene paman inggih sampun ngemasilawan Yang Panular ikulan Eyang Danupaya paman Hadiwinata lan malihipunnggih paman Hadiwijaya
335
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 338/483
Bupati tiga ngemasi.
137. Kaliwon kalih punika
ingkang kathah punika apan mantri
lawan Pasisir sadarumAmbon Walandi samya,"Kangjeng Sultan anulya nimbali gupuhmarang Dullah Suryagamanenggih Kaji Badaruddin.
138. Kalawan sakancaniraapan kinen nyaeni kang ngemasiKangjeng Sultan budhal sampunsaking Lengkong punikaSri Narendra masanggrahan ing Kemusuhngasokaken ingkang wadya pitung dina winatawis.
139. Pan sampun pepak sadaya pra Dipat i kang eler Ngayogyekilawan Bupati ing Kedhu
Kangjeng Sultan ngandikamring kang paman Jeng Pangran Ngabehi ikukalawan Kiyai Maja"Man Maja ing karsa marni.
140. Padha sira prentahenalor Ngayogya ingkang sun alilaningrehna pra Dipati iku
iya si Japanawanglan arine sun paringi jeneng ikuiya Dipati Urawan,"sadaya jumurung sami.
141. "Dene si KartanagaraJaganagara karo sun undur ikimijia bae maringsunsun lilani parentah
336
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 339/483
karo iku prajurit mung ana nyatus,"Ki Maja matur sendikaSang Nata ngandika malih.
142. "Paran padha rembugiraapa sida bedhah Terayem ikidadi bali maneh iku,"sadaya tur sumangga
Kangjeng Sangran Ngabei aris umatur"Yen marengi Sri Narendra
prayogi lajeng puniki.
143. Apan Terayem punika
amba taken tan wonten Jendral nekimindhak lampah wongsal-wangsultan wonten paedahnyananging namung tinengga ing saradhadhuinggih dinamel punapaluhung nulungana sami.
144. Didalem kidul sadaya
kajengipun sami nunten atangi pardenipun kang 1er sampuninggih tangi sadaya,"
Kangjeng Sultan apan ndhahar aturipunlan sami rembag sadayamring ature Pangran Bei.
145. Sang Nata anulya budhalsing Kemusuh ingkang dadya pangarsiDipati Urawan ikulawan sakancanira
sampun pulih wadyanira kang Sinuhunmalah wewah kang tyas samyawaktu mentas angsal ati.
146. Kendel sadalu neng marga pan kebekan sagung ra-ara sami
337
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 340/483
miwah ingkang dhusun-dhusunPangeran Hadisyuryalan Pangeran Sumanagara wus nusulmila saya kathahiramangkana Jeng Pangran Bei.
147. Ing dalu mapan utusanMas Tumenggung Mangunhaija tinudingkinen ndhawuhi ikumring Pangran Nataprajayen Jeng Sultan mangke arsa atutulungnanging miyos wetan Praga
Pangran Natapraja iki.
148. Apan kinen angledhekainggih saking sakilening Peragikang ba ns Mangir punikugya mangkat Mangunhargasareng injing Kangjeng Sultan bodhol sampunmiyos ing Toya Tumampang
mangkana Pangran Dipati.
149. Nusul sawadyabalanyatigang atus lan Raden Sinduijekilawan Kangjeng Sultan cundhuksamana sampun praptaing Jipangan Jeng Sultan nyare sadaluinjing Pangran Bei nulyaanata lampahing baris.
150. Kang lung miranti ing balaPangran Ngabdwrahman Harya Ngabei prajurit pinara teluKi Dipati Urawansakancanya kinen medal ngurung-urungtitindhih Pangran Dipatyaanjagani mengsah malih.
338
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 341/483
151. Ngayogya lan Rejasuma bokmanawa ana rambul ngedaliingkang medal tengah ikuPangran Sumanagara
pan angirid prajurit kilen Yogyekukalawan ing Kedhu ikatindhih Pangran Ngabdurrakim.
152. Basah Imam Basah Ngusmantinindhihan dhumateng Sri Bupatilan Suryagama punikuMantri Lebet Ki Maja
Pangran Bei medal ngereng-ereng gunungsapa ingkang namur karya poma aja na praduli.
153. Mapan iya wus rubuhan pan sandika sadaya atur nekinulya tinengeran sampun budhal saking Jipangan
mara tiga apan samya kathahipunKangjeng Sultan karsanirangampiri beteng ing ngardi.
154. Ing Silarong binetenganapan iya Mangkunagaran samianeng sanginggiling gunung pan makewedi ikaBasah kalih kang kinen ngerangsang iku
Pinilih lawan BulkiyaKangjeng Sultan anjenengi.
155. Bulkiya kang medal ngarga pan Pinilih medal reng-ereng saminulya den mariyem ikunamung mungel ping tigasami dene samya rika t ajengipun
339
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 342/483
dadya mriyem wus kaliwatnulya ngedrel sanjata lit.
156. Langkung peteng kukusira
nanging sampun datan wonten praduliPinilih pan inggahipunanurut yod-oyodankang landheyan sami sineret punika pan kinempit godhinirakang aneng jro beteng sami.
157. Giris mulat tandangiramring Pinilih samana kang neng njawi
kang murtad húsar sadarumwus tempuh lan Bulkiyalangkung rame sakedhap gya telas ikukang gesang lumayu samyaapan lajeng den tututi.
158. Dhateng Basah Imam nulyalawan Dullah sakawan apan nuli
pinedhangan samya lampuskekecer bangkenirasagung murtad ingkang aneng beteng ikuapan wus telas sadayaingamuk dhateng Pinilih.
159. Angsal mariyem satunggalsanjata lit kathah datan kawiliskalawan kuda punikumurtad tumpuk bangkenyakang neng beteng Kangjeng Sultán lajeng sampunkendel ing dhusun Puluhanngentosi kang dereng prapti.
160. Lan ngasokken kang pra wadya pan dinangu samya lujeng tur nekinamung satunggal kang tatú
340
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 343/483
mapan datan punapakang prajurit Jajar Pinilih punikamangkana anulya praptakang medal margi geng sami.
161. Kyai Dipati Urawansakancanya lan Pangran Ngabdurrakimkalawan prajuritipunKangjeng Pangran Dipatyaapan ngantun njageni mengsah ing pungkurmanawa na bantu prapta punika kang den jageni.
162. Abaris neng ing Sumuransawadyanya liya punika samiwus prapta ngarsa Sang PrabuSri Narendra ngandika
mring kang paman Jeng Pangran Ngabei iku"Mapan punapa punikakendel datan lajeng jurit."
163. Pangran Bei aturira
"Pan ngentosi dugi kula ken nitikmengsah nenggih kabaripunmara kalih barisnya pan ing kapir ka lih Lepen Sat puníku pundi kang ageng bar isnyakantun nata wrating jurit.
164. Tan antara nulya prapta
kang ingutus wasta Dhaeng Makincingmangkana aturipunkang ageng Lepen Esatsewu langkung kedhik pan antawisipuntindhih Pangeran titigamariyemipun kakalih.
165. Mangir gangsal atus mapan
341
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 344/483
datan mawi Pangeran tindhih neki,mariyem satunggal iku,Pangeran Bei nabda,nantun marang Syeh Ngusman Li Basah iku,
mangkana ing aturira,inggih kalamun marengi.
166. Pan sampun tanggel punika,wektu luhur sae salat rumiyin,kalih samya kajengipun,angsal ngaso sakedhap,Pangran Bei sampun nurut aturipun,mring Syeh Ngusman Ali Basah,
pan sampun tinata sami.
167. Nenggih Pangran Hadisurya, binubuhan nyabet kang baris Mangir,kalawan sawadyanipun,kilen Yogya sadaya,Ki Urawan lawan sagung wadyanipun,sakancanira sadaya,
prajurit 1er Ngayogyeki .168. Kinen nyabet ing Lepen Sat,
Basah kalih kang tinuding nindhihi,Bulkiya Pinilih iku,lan prajurit Suraya,Mantri Jero lan Suryagama punika,Pangran Ngabei Ki Maja,katiga Jeng Sri Bupati.
169. Sampun dados rembagira,lajeng bubar asalat luhur sami,sareng sampun bakda luhur,lajeng nembang tengara,
nulya tata sagung prajurit sadarum,ingkang tyas samya gembira,waktu mentas angsal ati.
342
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 345/483
170. Sampun mangkat malih nulya,Pangran Hadisurya minggah ing ngardi,kalawan sawadyanipun,Ki Dipati Urawan,mring Lepen Sat kalayan sakancanipun,tindhih Imam Ali Basah,lan Ki Ngusman Basah iki.
171. Apan sampun prajanjiyan,aja ana padha tutulung marni,amrih santosaning pupuh,
pan wus padha timbangnya,
malah ngrobi sadaya pan sampun saguh,
ing Lepen Sat sampun prapta,lagya jeng-ajengan jurit.
172. Ing Mangir wus campuh yuda,langkung rame apan swaraning bedhil, bareng lan mariyemipun,Jeng Pangran Hadisurya, pan kabereg prajuritira wus sawut,
sabab panganjuring perang,ki Surajanggala kanin.
173. Kenging mriyem dhadhanira,nging tan pasah Ki Tumenggung tan eling,kontal binekta lumayu,dhumateng kancanira,kawarnaa nenggih wonten mantri sepuh,wasta Mas Prabaleksana,
nyander matur Sri Bupati.
174. "Sinuhun rayi Paduka,mapan sampun kabereg jurit neki."Kangjeng Sultan lajeng nantun,wau dhateng kang paman,lan Ki Maja mangkana kalih turipun,"Kados pundi yen ngantosa,
343
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 346/483
nimbali wadya kang sami.
175. Ngajengken mengsah Lepen Sat,kados mindhak keron tyasipun sami,
pan sampun bebahanipun,kang jangji wau ana,datan kenging punika tulung-tunilung,yen pareng karsa Narendra,mapan winangsulan malih."
176. Kangjeng Sultan esmu duka,mring kang paman lan Ki Maja iki,tan ngandika malih iku,
lajeng nitih turangga,Ki Wijayacapa pan lajeng mamprung,ingkang sareng lan Sang Nata,mung Menggung Puthut Laweki.
177. Lan Rangga Puthut Guretna,Raden Jayanagara anututi,nyanderken kundanipun,
pun Jagul wastanira,Kangjeng Sultan asru angandika arum,"Heh sira Jayanagara,kaya dudu anak janmi."
178. Dyan Menggung Jayanagara,sareng myarsa timbalaning Narpati,lajeng narik pedhangipun,nander wus munggeng ngarsa,
mapan lawan tumenggung Puthut Laweku,lan Rangga Puthut Guretna,kang munggeng ngarsa Narpati.
179. Satunggal kang rayi ika,Pangran Suryawijaya kang nututi, prapteng Mangir lajeng campuh,kinarutug sanjata,
344
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 347/483
lan mariyem mungel kaping telu namung,Jayacapa datan kena,ingampah anulya prapti.
180. Marang nggen mariyem ika,setabelnya sadaya pan wus mati,winaos mring Dyan Tumenggung,Puthut Lawa punika,lan Rongga Puthut Guretna apan sampun,mariyem binekta ngiwa,dhumateng Jeng Sultan nuli.
181. Kawarnaa Basah Imam,
myarsa warta yen Jeng Sultan nylirani,lajeng supe wadyanipun, pan tinilar sadaya,namung kalih Dullah kang nderek iku,Bu Sungeb Prawiradiija,tiga lajeng ngamuk sami.
182. Aneng saluhuring kuda,
ngagem pedhang lan Jayanagareki,Puthut Lawa ngagem lawung,lawan Puthut Guretna,dadya nenem langkung lawung tandangipun,wus supe ing subasita,kapir murtad kathah mati.
183. Ingkang ngarsa wuri panggya, pan kalangkung kapir pangedrel neki
Pinilih Suraya iku,nututi pan wus prapta,lajeng ngamuk nurut kukus sanjateku,mangkana Ngusman Li Basah,mapan lajeng prapta sami.
184. Lawan prajurit Bulkiya,sareng ngamuk Ki Urawan nututi,
345
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 348/483
budhalan sakancanipun,ing Lepen Sat tinilar,Mantri Jero Suragama sareng ngamuk,rempeg nusul kukus samya,
Ki Maja lan Pangran Bei.
185. Pan sampun prapta sadaya,kapir murtad gansal atus sirna nting,ingkang bangke apan tumpuk,ana ing ara-ara,wonten ingkang satunggal kalih lumayu, pinejahan mring wong desa,
mangkana sasambat neki.186. Dene wingi sore padha,
sun kon ngarit lawan ngiseni kendhi,ana ngenam widhig iku,sira ora suwala,
mbok den eling, "warna-warna sambatipun,wong desa samya saurnya,"Iya wingi aku wedi.
187. Gustiningsun durung prapta, pan ing mengko ingsun pan wus ora wedi ,apan samya lajeng menthung,dadya telas sadaya,gangsal atus tumpes datan wonten kantun,mapan wus karsaning Suksma,Islam wilujeng pra sami.
188. Pan namung tatú satunggal, punakawanira Pangran Dipat i,nanging tan punapa iku, pan kasrempet kewala,Kangjeng Sultán sampun rawuh enggenipun,mariyem kinen nyemplungna,ing sumur lajeng ningali.
346
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 349/483
189. Mbelasah bangkening mur tad,ara-ara mapan kebekan sami, pan kumembeng waspanipun,Kangjeng Sultan tumingal,
lajeng marang Pijenan ngiring wadya gung,sedya ngasokaken oala,wadya aneng dhusun iki.
190. Pinilih lawan Bulkiya, pan sadinten ayuda kaping kalih,dadya sanget sayahipun,mangkana kang winarna.
kapir murtad kang bans Lepen sat iku,apan wus miyarsa warta,yen tumpes kang baris Mangir.
191. Lawan ing Silarong ika,ingkang beteng apan wus bedhah iki,lawan tumpes kancanipun,dadya tambuh polahnya,lajeng budhalan ing margi agung,
pan sami lumayu ika,samarga lawan mriyemi.
192. Kalawan kinodhol ika,mring Pangeran Natapraja puniki,kalawan sakancanipun,Bupati wetan Yogya,Kidul Yogya pan samya ngodhol sadarum,
dadya prang samarga-marga,nging tan saged ruket iki.
193. Namung bedhilan kewala, pan kekecer bangke murtad rut margi,Jeng Sultan ningali iku,neng pinggir padhusunan,lawan sagung ingkang prajurit sadarum,arsa malih binanjurna,
347
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 350/483
nging menggah tyasnya Narpati.
194. Dinugi sänget sayahnya,angandika lawan mesem Sang Aji,
"Heh Basah Ngusman sireku, pedhoten mungsuh ika,nanging sira dhewe aja nggawa batur,dimen rame Natapraja, pan ingsun arsa udani.
195. Olehe campuh ing yuda,yen bedhilan apa ora ngundhili,olehe sapira iku,"Basah ngusman aturnya,lan gumuyu," Punapa dipun ken lampus,wong sawiji kinen nyegat,mring kapir sewu neng margi."
196. Pan lajeng gumujeng samya,Sri Narendra ingkang paman tinuding,kinen tumut ngodhol iku,
mring Pangran Natapraja.Pangran Bei wus lengser saking ing ngayun,kalawan sawadyanira,Jagasura kawan desi.
197. Samana wus tan winarna,Kangjeng Sultan apan nyae sawengi,neng dhusun Pijenan iku,injing anulya budhal,mapan lajeng masanggrahan Liwureku, pan sedya ngasokken baia,Pangeran Ngabei prapti.
198. Lajeng matur mring Narendra,Pangran Natapraja wus kinen baris,nöng Bantul sakancanipun,ngiras dados pacalang,
348
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 351/483
lan binanton Tumenggung Jawinateku,lan Raden Sumadiningrat,mangkana ingkang winarni.
199. Kapir kang bans ing Waja,lawan jeksa samya miyarsa warti,yen Lepen Sat dhadhal sampun,Mangir Slarong tumpesan,dadya giris sadaya kang manahipun,lan dalu asring nginggahan,marang Basah Ngandulkatib.
200. Bagelen kang Basah tiga,
pan ing Jeksa apan mangkono ugi,asring rinesahan iku,marang Tumenggung tiga,Mangkuyuda lawan Wiryanagareku,Tumenggung Cakranagara,dadya sareng dhadhal neki.
201. Waja Pangran Sumayuda,
marang Kedhu inggih undurirekikinodohl Bagelen sagung,Jeksa Jendral punika,
Pan Gin mundur dhumateng Ngayogya iku,kinodhol Tumenggung tiga,Harjakusuma winarni.
202. Pangeran Mangkunagara,sareng prapta kang putra wayah sami,-
saking Lepan Sat puniku,kaplayu lan tur priksa,yek kang baris Silarong mangir sadarum,apan sampun tumpes samya, pejah tan kantun sawiji.
203. Dadya giris manahira,Pangran Mangkunagara budhal nuli,
349
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 352/483
saking Haijakusumeku,saputra wayahira,sampun prapta Ngayogya Jeng Pangran cundhuk,lawan Jendral De Kok nulya,
tinanya tan saged angling.
204. Tan antara praptanira,Jendral Pan Gin lawan saopsir neki,saking Jeksa pan kabujung,nulya ana tur surat,saking Kedhu yen Pangran Sumayudeku, pan kabujung saking Waja,
mring wadya Bagelen sami.205. Jendral De Kok langkung kurda,
Jendral Pan Gin ingkang dipun srengeninulya atatanya iku,Pangran Mangkunagara,"Pan ing mengko Sultan neng ngendi genipun,"Pangeran Mangkunagara,aris denira nauri.
206. "Kabare aneng Lipura,ning si adhi Natapraja abaris,iya ana Bantul iku, pacalang Karangnangka."Jendral De Kok nulya asru dennya muwus,"Heh Pan Gin langgaren nulya,mangkata sawengi iki.
207. Lan Pangran Mangkunagara,wong Ngayogya melua kabeh sami,iya saanane iku,"mangkana nulya dandan, pan sadalu datan ana wong kang turu,sareng pukul lima mangkat,saking ing Ngayogya sami.
350
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 353/483
208. Jendral Pan Gin pangiridnya,langkung ageng nenggih dadamel neki, prapta Karangnangka iku, pukul pitu watara,
ingkang baris Karangnangka pan tinempuh,Raja Niti tan kuwawa,nulya lumayu tur uning.
209. Mring Pangefan Natapraja,nulya tata sadaya methuk jurit,lawan tur uninga iku,dhumateng ing Lipura,tan antara mengsah pan katingal iku,husar kang dadya pangarsa,lajeng campuh ingajurit.
210. Tinadhahan pra Dipatya,tan kuwawa husar lumayu ngungsi,dhumateng pelangkiripun,nulya ngedrel pra samya, pan sinareng kalayan mariyemipun,
pra Dipati tan kuwawa,lan Pangran Nataprajeki.
211. Nulya ngaturi wuninga,lamun sampun tan kuwawi nadhahi,nulya Basah kalih iku,tinuding nadhahana,sampun budhal Suraya Bulkiya iku,
Pinilih prapta Sumuran,kapethuk campuhing jurit.
212. Kalangkung ramening yuda,swaranira mariyem sanjata lit,Kangjeng Sultan bidhal sampun,saking dhusun Lipura,yun tumingal dhumateng ingkang pra pUpuh, prapta ing dhusun Sumuran,
351
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 354/483
Bulkiya lawan Pinilih.
213. Suraya kaseser ing prang,Kangjeng Sultan utusan kinen sami,majeng malih aturipun,nuwun ngaso sakedhap,langkung sayah sadaya pan aturipun,Sri Narendra angandika,dha teng Kangjeng Pangran Bei.
214. Paman paran kang prayoga,ingkang kinen nadhahi ingajurit,Pangran Bei aturipun,
"Putu Pangran Dipatyä, pan punika sangsaya dereng prang pupuh,"Kangjeng Sultan angandika,"Paman sampeyan dhawuhi.
215. Mangke neng pundi nggenira,nggih punika ingkang baris ing wuri,"Pangran Bei nyander sampun,saking ngarsa Narendra,sampun panggih lan Pangran Dipati iku,samana wus dhinawuhan,Kangjeng Pangeran Dipati.
216. Lajeng mangkat sawadyanya, prapta sampun campuhireng ngajurit,rame malih sanjateku,mesem Jeng Sultan nabda,
"Paman Bei yen wayah sampeyan purun,apan kenging tiningalan,"mangkana Jeng Pangran Bei.
217. Tumingal erenging ngarga,
yen kang wayah nenggih Pangran Dipati,wus aneng ngerenging gunung,lan Pangran Natapraja,
352
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 355/483
sawadyanya Pangran Bei iku matur, punika putra Narendra,lawan pun Nataprajeki.
218. Sampun minggah dhateng ngarga,Kangjeng Sultan apan sareng ningali,dhumateng kang putra iku,lingsem dhateng kang paman,Ki Wijayacapa gya ginitik mamprung,lajeng ngawal Jayacapa,arsa nyarirani jurit.
219. Mantri Jero Suragama,
mapan lajeng samya angrumiyini,Basah Imam sareng dulu,kalawan Basah Ngusman,yen Sang Nata arsa nyarirani pupuh,dadya sareng ajengira,Bulkiya lawan Pinilih.
220. Suraya gumregut samya,
sadangunya mapan ingkang ngawali,mring yudane kapir iku
Raden Riya Sinduija,apan namung kewala neng lebet dhusun,marma kapir tan uningayen ingkang ngawali kedhik,
221. Tinarka kathah kewala,marma menggah ing tyas murtad lan kapir,
dhasar maksih mambu ihi,samana sareng mulat,mring Bulkiya Pinilih pan sareng maju,lan sagung wadya sadaya,gumrah kang tabuhan muni.
222. Saking kidul wetan ika,lawan kilen mareng ajengireki,
353
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 356/483
kapir ngedrel mriyem iku, pan wus tan linegewa,Jendral Pan Gin taksih sänget kawusipun,miyat Islam ajengira,
rempeg wus tan ajrih bedhil.
223. Adat Islam yen mangkana,ora wurung tumpes kabeh wong kapir,Jendral Pan Gin nulya mundur,kapir murtad sadaya,gagancangan apan samya rebat ngayun, binuru mring wadya Islam,Kangjeng Sultan kang njenengi.
224. Kapir murtad mogok kontal, pan samarga mangkana perang neki,Islam lamun lekas purun,tan kena sinawawa,kapir murtad tan kelar nadhahi iku,mimisnya wus tanpa karya,mring Islam tan miyatani.
225. Kapir murtad bangkenira, pan kekecer nenggih samargi-margi,Kangjeng Sultan kendel sampun,aneng dhusun Kiringan, pan ngentosi prajurit kang taksih mbujung,
sareng sampun sami prapta,ngaso matur pangran Bei.
226. Yen marengi Sri Narendra,sae lajeng masanggrahan Pandhawi,Kangjeng Sultan sampun nurut,masanggrahan Pendhawa,sampun pepak sagunging wadyakusweku,nanging Jeng Pangran Dipatya,
jrih lingsem mring Sri Bupati.
354
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 357/483
227. Wangsul mring sakilen Praga,lan kang paman Pangran Suryenglageki,mangkana wus tan cinatur,kawarna ing Pendhawa,
mapan kinen iya ananata sagung,Kangjeng Sultan karsanira,lajeng dhateng Sambiradhin.
228. Pepak sagung kang santana,myang pratiwa Pangran Nataprajeki,tinantun taksih purun,dadya pangiriding prang,"Kangjeng Sultan mapan arsa tedhak kulup,iya maring Sambirata,sira den angati-ati.
229. Baris saking Perambanan,lan Bupati sawetan Ngayogyeki-,lan ingsun bantoni kulup,iya Sumadiningrat,Jawinata Raja Niti wis ta kulup,
sira dhingin amangkata,nging poma den ngati-ati.
230. Lan Tumenggung Surareja,Ranupati barisa Nyamplung iki,"sandika samya turipun,Pangeran Natapraja,nulya budhal saking Pendahwa myang sagung,Pangeran Bei ngandika,mring Pangeran Ngabdurrakim
231. Anak Mas karsa Narendra,Jengandika kinen tengga ing wingking,lan sagung Niyaka iku,ingkang sakilen Yogya,namung putu Sumanagara iku,kalawan prajuritira,
355
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 358/483
kang kisisan ndherek iki.
232. Ing wingking mangsa bodhoa, pan sadaya nak Mas katempah sami,
mapan ing pangreksanipun,Jeng Pangran Nadisurya, Ngabdurrakim sañdika pan aturipun,Kangjeng Sultan lajeng budhal,saking Pendhawa puniki.
233. Prajurit pinara tiga,lampahira tan tunggal marga sami,Dipati Urawan iku,
lawan sakancanira,Raden Jayanagara sakancanipun,saking prayitnaning baya,Kangjeng Pangeran Ngabei.
234. Kang tunggil margi Narendra,Basah kalih lan Pangran Sumanagri,samarga tabuhan umyung,
kapir murtad pan lagya,sänget kandheg tan winarna marga rawuh,Jeng Sultan neng Sambirata,lajeng masanggrahan Aji.
235. Mas Tumenggung Sutayuda,tur wuninga dhumateng Pangran Bei,ing Kajiwan baris agung,makewedi punika,wonten wingking saking ngriki prenahipun,Kangjeng Pangran nulya matah,dhumateng Ki Adipati.
236. Urawan sakancanira,ingkang ngirid Mas Tumenggung pangarsi,Sutayuda mapan sampun,tata Pangran ngandika,
356
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 359/483
"Heh Urawan yen ana sihing Ywang Agung,sira banjur abarisa,Kajiwan den ngati-ati.
237. Kalawan sakancanira,
Ki Urawan sandika aturneki,gya nèmbang tengara umyung,sampun budhal sadaya,saking Sambirata lan sakancanipun,sampun prapta ing Kajiwan,kang baris Kajiwan sami.
238. Sareng ningali kewala,
pan tinarka Kangjeng Sultan nindaki,gya lumayu rebut dhucung,wadya Mangkunagaran,langkung sanget wau denira akawus, pan lajeng binujung samya,Kajiwan wus den anciki.
239. Mring Adipati Urawan,sakancanya lawan atur udani,mring Pangran Bei wus matur,dhumateng Sri Narendra,kawarnaa Pangeran Nataprajeku,ingkang baris Perambanan,lawan sagung pra Dipati.
240. Samana pan inginggahan,mring wong kapir murtad wus campuh jurit,
langkung rame swaranipun,sanjata lit kalawan,mriyem bareng kadya ambruka puniku,Kangjeng Sultan angandika,mring kang paman Hangabei,
241. Kalawan Kiyai Maja,apan wau kinen samya nulungi,
357
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 360/483
lawan Bupati sadarum,kang munggeng ngarsa Nata,Pangran Bei alan Basah kalih umatur,"Ñanging panuwun kawula,
Paduka kendela ngriki.
242. Sampun ngantos tumut yuda,yen kawula dereng atuf udani,""Nggih paman," gya tengareku,sampun budhal sadaya,Pangran Bei Ki Maja titindhihipun,Kangjeng Sultan mung tinengga,
Dullah Kaji Badaruddin.
243. Lawan Dullah Puthut Lawa,sakancanya mangkana Pangran Bei,lawan mungsuh wus kapethuk,nanging sänget kagetnya,dereng ngantos katata gya kapethuk,dadya kang prajurit samya,lajeng bubrah tata neki.
244. Pan namung Kartanagara,lawan Jayanagara kang ngawali,mangkana Kangjeng Sinuhun,datan eca tyasira,nulya mundhut titihan pan sampun katur,nenggih Ki Wijayacapa,apan ngawal lampah neki.
245. Kang wadya kan tun sadayaPuthut Lawa lan Kaji Badaruddinkalawan sakancanipun,samya nututi ika,
Kangjeng Sultan ingkang ndherekna mung telu,Pangeran Suryawijaya,lan Den Harya Sinduijeki.
358
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 361/483
246. Lan Tumenggung Cakradirja,husar samya mbujung kang prajurit,samana sampun kapangguh,husar lawan Jeng Sultan,
Ki Wijayacapa anarajang purun,husar sanget kagyatira,gung husar lumayu nggendring.
247. Saking sanget panasira,
lan baledug marma datan kaeksi,lamun Kangjeng Sultan iku,kang ndherek namung tiga,
pan tinerak prajurit sadaya wangsul,dhasar masih kawusira,sagung murtad lawan kapir.
248. Samya supe palajengnya,sagung husar tunjang-tinunjang sami,kathah tiba pejah iku,keles samya kancanya,rontekira tiga welas ingkang runtuh,mangkana ta nulya ana,husar sing kidul nulungi.
249. Apan satus winatara, pan waspaos yen Jeng Sultan pribadi,ingkang nyarirani pupuh.kang ndherekna mung tiga,husar samya nyander lawan ngedrel mistul,
Kangjeng Sultan wus kabebah,ki Wijayacapa nuli.
250. Malumpat ing pager jarak , , pinggir lepen wus kalumpatan sami,husar samya wegah iku,tan saged nututana,dadya samya sapih kasaput ing dalu,Kangjeng Sultan apan nulya,
359
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 362/483
kundur masanggrahan malih.
251. Pangeran Bei wus prapta,lan Ki Maja tanapi Basah kalih,myang sagung pra Dipatyeku,Pangeran Natapraja,sampun prapta nulya dhinawuhan iku,kinen wangsul barissira,marang Parambanan malih.
252. Nging den ngati-ati sira,aja kaya kang wus kalakon dhingin,kulup den prayitneng kewuh,
Kangjeng Sultan pan arsa,lajeng tedhak mring Kajiwan iku,wus kulup mara dhingina,sandika gya budhal nuli.
253. Nenggih Pangran Natapraja,sakancanya mring Prambanan malih,injing kangjeng Sultan sampun, budhal sawadya kuswa,saking Sambirata ing Kajiwan rawuh,apan lajeng masanggrahan,ing dhusun Kuwenan nuli.
254. Nulya Pangran Mangkuningrat,nusul lawan sasedherek reki,lawan tur uninga iku,kalamun ingkang raka,
Pangran Mangkudiningrat wus balik iku,apan dhumateng Magelang,enengna ingkang winarni.
255. Lannat kapir lawan murtad,anututi mring Jeng Sultan wus prapti,ing Kajiwan lampahipun,
panuju wektu Asar,
360
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 363/483
Kangjeng Sultan mapan lagya salat iku,lan sagung wadya sadaya,apan lajeng den mriyemi.
256. Ingkang pelor samya dhawah,kiwa-tengenira Jeng Sultan iki,sareng sampun bakda sagung,ingkang salat sadaya,Kangjneg Sultan anulya parentali iku,wau dhumateng kang paman,Kangjeng Pangeran Ngabei.
257. Mapan kin en met huk yuda ,
lan Ki Maja gya nembang tengara glis,wus tata gya mangkat iku,Ki Dipati Urawan,sakancanya pan minger mangilen sampun,Basah Imam tindhihira,Suraya lawan Pinilih,
258. Den Menggung Jayanagara,
Canagara Kartanagara sami,mapan minger medalipun,lawan sakancanira,Basah Ngusman ingkang dadya tindhihipun,lan sagung wadya Bulkiya,ingkang dadya dhadha iki.
259. Rahaden Harya Sinduija,lan Pangeran Sumanagara sami,
Pangran Pakuningrat iku,kalawan sadherekira,kang nindhihi Kangjeng Pangran Ngabei ku,kalawan Kiyai Maja,sampun campuh ingajurit.
260. Mapan sareng praptanira,ingkang medal kilen lan wetan sami,
361
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 364/483
kang 1er Raden Riya iku,ingkang minangka dhadha,lannat kapir lan murtad awor ing dhusun,kelangkung denira panggah,
dhasar samya kathah neki
261. Pan wus tan ana kuciwa,datan purun ingkang majenga sami,kalih samya wegahipun,lannat kapir lan Islam,ngantos dangu pan amung sanjatan iku,Ki Maja atur uninga,dhumateng Sri Narapati.
262. Yen ing yuda tanpa wekas,mapan amung sanjatan kewaleki,Kangjeng Sultan nulya bendu,nit ih Wijay acapa,anrang baya Man tri lebet aneng ngayu n,lan prajurit Suryatama,Basah kalih aningali.
263. Kalamun Sri Naranata,apan arsa nyarirani ing jurit,myang sagung Dipati iku,dadya sarengan niba,
rempeg majeng sareng lan prajuritipun,lannat kapir langkung kathah,murtad ngedrel panggah sami.
264. Tinundha lan mariyemnya,sagung murtad wong ing Madura iki,ingkang ngampingi sadarum,mapan tigang bandera,marma eca gung lanat pangedrelipun,langkung peteng kukusuira,wadya Islam apan sami.
265. Nusup kukusing sanjata,362
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 365/483
Basah lawan sagung kang pra Dipati, pan wus datan sedya mundur,tinindhihan Sang Nata,Ki Wijayacapa wus tan kena iku,
ingampah pan ginendholan,marang gamel kalih sisih.
266. Nanging Ki Wijayacapa,ora kena gamel pan kontal sami,tiba tebih apan sampun,nenggih Wijayacapa, pan panggenan mariyem ingkang jinujug,setabelira Walanda,kalawan ingkang ngampingi.
267. Pan Walanda salawe prah,sampun pejah telas dipun tumbaki,mariyem pan kenging sampun,tiga alit punika,ingkang lannat kapir sampun mawut,tinadhanan pra Dipatya,
mung kedhik kang mundur urip.
268. Wong murtad Madura kathah,ingkang pejah banderanira kenging,mapan tiga pisan iku,
tumpuk kapir bengkenya,lawan murtad ana kang kekecer iku,apan sak nggen-enggenira,
lannat murtad bangkeneki.269. Nenggih Ki Wijayacapa,
kang taracak sakawan gupak getih,lajeng kasaput ing dalu,kapir ingkang lumajar,lawan murtad namung kantun kedhik iku,ngungsi beteng ing Kalasan,wong Islam kang mbujung sami.
363
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 366/483
270. Apan wus wangsul sadaya,Kangjeng Sultan kendel asalat Magrib,aneng ara-ara iku,lan sawadya sadaya,
sampun bakda Sri Narendra lajeng ndangu,apa ana kang sabilullahKi Urawan atur neki.
271. Kanca kawula satunggal,apan Rangga ingkang wasta Syeh Edris,lan Mantri Lebet puniku,wasta Syeh Jinan Im am,
punakawan Mas Saripi wastanipun,kang ngampil Syeh Jaga Swara,kalawan kalajeng sami.
272. Pan inggih pangamukira,dados tunggil lawan bangkene kapir,apan nulya kinen mundhut,sinaenan sadaya,kang mariyem samya kinen mundhut iku,nulya kundur masanggrahan,mring Kuwanen Sri Bupati.
273. Injing Pangran Natapraja,ngaturaken babandan murtad sami,kawan dasa kathahipun,Madura Bugis ika,lan Sepei ingkang pisah kancanipun,
lajeng kinen nguculana,megatruh ingkang gumanti.
364
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 367/483
XIII. MEGATRUH
1. Kawarnaa wau ta ingkang anusul,Tuwan sarip Sampar Wati,
kang kinen tengga Jeng RatuKadhaton pan sampun praptilawan Martajaya mangko.
2. Sakancanya Mandhung lan Suranatekuwus prapta ngarsa NarpatiTuwan atur salaminipunDyan Menggung ngusweng pada JiSang Nata kagyat sumedhot.
3. Lajeng enget mring kang rayi Kangjeng Ra tuKadhaton, mesem tanya ris"Paran Sarip ing wartamuingsun dhingin pan meh bali paman Ngabei kang kukoh.
4. Mbacu take ngantep prang wetan Prageku,
marmane kalakon ikiyen nuruta karep ingsunapan meh kaliru yekti bareng mulat geni ingong.
5. Kaya uga Kutha Giri geni iku ,"Tuwan Sarip atur bekti,Mila punika saestukinepang pun Kitha Giri
murtad lan kapir samya wor.
6. Kang den angkah rayi dalem Kangjeng Ra tuapan inggih warti nekiingkang darbe rembag tuhuPangran Hadiwinatekimring Jendral Pan Gin cariyos.
365
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 368/483
7. Paduka Ji lamun kenging Kangj eng Ratusampun tamtu lamun gampilmarmanya lajeng kinepungnenggih ardi Kitha Giri
kemput tan kenging marojol.
8. Kangj eng Panembahan mapan ngantos muwusngaturi inggal lumarismengsah pan katingal sampunsurak lawan ngedrel samimalah kendel rayi Katong.
9. Eca lawan aris angandikanipun
Kyai kesah dhateng pundirumiyin kawula sampunnuwun mring Robul Alamin.tan ayun ginepok mring wong.
10. Lanang liya put ra Paduka satuhu punika malih wong kapiryen sageda celak iku
kawula pan ngandel yektiinggih dhumateng Hyang Manon.
11. Lawan putra sampeyan saestunipunkalamun tan jayengjuritluhung kawula rumuhunmantuk mring rahmatullahinulya kapir mburu mbrondong.
12. Lawan murtad kadya sampun myarsa tuhulamun rayi dalem yektiantawis suka kalangkungkados wonten ingkang wartidinugi datan marojol.
13. Lawan Kangjeng Panembahan sampun temtukacakup pangraos neki
366
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 369/483
rayi dalem Kangjeng Ratuapan sanget den aturianyimpng margi gya miyos.
14. Lajeng nu ru t manj ing wana Kangjeng Ra tunging tan tebih saking margikados parmaning Hyang Agungkapir murtad kang nututisadaya pan datan anón.
15. Jroning wana ingosak-asik sadarum pan lawan den sanjatanikados kaken manahipun
ngulati datan kapanggihnulya jro wana den obong.
16. Panembahan kawula tama digdekumapan sampun nyipta sabilnging rayi dalem Jeng Ratutan montra susahing galih pan eca lenggah kemawon.
17. Sampun telas wana kayu tep inipunsadaya sampun binasmi pan namung kedhik punikukawula datan andugikaelokaning Hyang Manon.
18. Datan pasah latu langkung agengipun pasanggrahan Kitha Giri
pan wetah sadayanipunsareng tita tan kapanggihkapir murtad lajeng bodhol."
19. Kangjeng Sultán atanya , "Ing mengko ikusakeh repot ana ngendi,apa isih manggon iku,ana Kutha Giri maning,"
367
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 370/483
Tuwan Sarip matur alon.
20. Apan ngalih dha teng Rejasa sadarumsabab sampun tan kuwatir
mengsah sampun telas ikukalawan Bagelen sami
Ali Basah mantuk gupoh."
21. "Apa ora ana kecer repot ik u, "Tuwan Sarip atur neki"Namung nini dalem iku
Nyai Jawinata kenging binekta mring Yogya mengko."
22. Kangjeng Sultan anulya angandika rum,mring kang paman Pangran Bei"Man Bei sampeyan mantukrumiyin kula wangeninggih pitung dina kemawon.
23. Lawan Pakuningrat kabeh sadulu rmuwus padha melua mulihangentenana sireku
mring Mangkudiningrat iki poma aja owah mengko."
24. Pangran Mangkuningrat sandika turipunJeng Sultan ngandika malih"Paman Bei lamun sampurkilen kedhik watir neki
yen wangsul sampeyan mawon.
25. Basah Ngabdul Katib saprajur itipunsampeyan bekta mariki,"sandika pangran turipunwus lengser Pangran Ngabeisaking ngarsanya Sang Katong.
368
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 371/483
26. Lawan Pangran Pakuningrat datan kantun budhalan sadherek nekisaking Kuwan en sad arumsamana wus tan winarni
sagung kapir murtad mangko.
27. Apan langkung samya telas manah ipunnamung kantun jail nekisaben Senapati ikusami tinibanan tulisden cuk - icuk myang den onggrong.
28. Jendral De Kok pan Gin wus aneng Saleku Ngayogya apan wus sepikapir murtad pan ngalumpuksadaya neng Sala samiingkang baris tigang enggon.
29. Singasari ing Lungge lawan Delanggutan purun majenga malihdhumateng Kuwanen iku
apan sanget kawus nekiwong Pajang prapta barobol.
30. Samya sowan dhumateng Kuwanen ikunulya Kangjeng Sri Bupatianuding Ki Maja ikukinen nggitik sagung barisanulya wakil kemawon.
31. Kyai Maja tan purun teb ih Sang Prabuwakil Ki Kasan Besarikalawan prajuritipun baris Jumngah mapan samiangirit wong Pajang bodhol.
32. Kangjeng Sultan apan amaringi bantuUrawan sakancaneki,
369
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 372/483
gya nembang tengara umyung budhal sagung kang tinudingsaking Kuwanen gumolong.
33. Tan winarna marga Langge prapta sampun ,mapan datan nganti juritsareng katingal punikudadamel ageng kang praptitinarka Bulkiya mangko.
34. Kapir murtad taksih sanget kawusipuntan ngetang dandanan samilumayu arebut dhucungmariyemnya tiga karisampun katur Jeng Sang Katong.
35. Lajeng kinen anggitik mring Singasantun budhal sangking Lungge samimangkat dhateng Singasantun pan mangkana ingkang barisSingasari tindhihnya wong.
36. Inggris Slewer apan ta sareng anduludhumateng gaman Mantawislangkung ageng narka ikuKangjeng Sultán kang nindaki,dadya tan linawan pupoh.
37. Pan lumayu datan ngetang donyanipunmariyem nenem kang karidadya sadaya angumpulmring Delanggu dadi siji pan sedya samya rerempon.
38. Sagung putra santana Surakar teku pra prajurit lan Bupat iWalanda pan sampun kumpuling Delanggu tata baris
370
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 373/483
nging nedya tadhah rerempon.
39. Apan rakit bareng lan mariyem sampunkalih welas mriyem neki
dadamel sadayanipunkumpulnya murtad lan kapirsangang ewu cacahing wong.
40. Tan kuwawi sagung wadya kang ru mu hundadya kendel samya barismung ajeng-ajengan sampunKasan Besari tur uninglawan Ki Urawan mengko.
41. Lan ngaturken bandhangan mariyem sagungKyai Maja angaturimring Kangjeng Sultan pan lajutan arsa Sri Narapatingentosi kang paman Katong.
42. Kangjeng Pangran Ngabei pan rawuhipun
Kangjeng Sultan pan sayektikalamun tan ana ikukang paman Pangran Ngabeiingkang tyas kalangkung giyoh.
43. Datan saged mratike lken kang prang pupuhsaliyanya Pangran Beidene Ki Maja punikutan kenging tinari kardi
kalamun katingal mungsoh.
44. Yen tan ana kewala sänget tekaburmarma Kangjeng Sri Bupatimapan semu gela tuhumring Ki Maja ingkang galihlangkung ajrih mring Hyang Manon.
371
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 374/483
45 . Wektu iku Ki Maja asring sinendhudhumateng Sri Narapatidene kathahen tekaburnanging kathah kang tan yekti
ajrih sakedhap kemawon.
46. Saking kathah ingkang dadya sukanipunmangkana wus tan winarniPangran Ngabei wus rawuhngirit Basah Ngabdul Latiplan prajuritnya gumolong.
47 . Lajeng katur salaming Kangjeng Sang PrabuBasah nguwsa pada Ajiri wus Pangran Bei maturniskara wus katur samiJeng Sultan sukur ing Manon.
48. Ri sampu nnya Kangjeng Sultan nun ten dhawuhmring kang paman Pangran Beilan sampun pinaring weruh
sadaya pratingkah nekiPangran Bei matur alon.
49. "L am un pareng lan karsa Kangjeng Sang Prabudi dalem Basah satunggil pun Ngabdul Latip Sinuhunlawan saprajurit nekisewu pinaringna Katong.
50. Nenggih dhateng pun Natapra ja punikudi dalem Bupati katrisakidul Ngayogya ikungalempak wonten ngarsa Jidados boten ceweng mengko.
51. Kalih Basah Ngabdul Lat ip mapan sampun pirsa pakewet sami
372
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 375/483
sawetan marga geng iku,"Kangjeng Sultan wus marengigya kinen dhawuhken gupoh.
52. Basah lawan Pangran Natapraja sampunkinen lajeng baris Bakilan angradina punikusawetan margi gung samisandika Basah turnya Ion.
53. Lajeng budhal basah lan pra jur itipunsaking Kuwanen wus praptiParambanan sampun pangguh
lan Pangran Nataprajekilajeng dhinawuhan gupoh.
54. Ing sabarang karsanya Kangjeng SinuhunPangran langkung sukaneki binantonan Basah iku pan sewu prajurit nekiBupati katri wus miyos.
55. Sareng lawan gandhek apan lampahipunSumadiningrat punikilan Raden Jawinatekutiga Kyai Raga Nitikawarna Kangjeng Sang Katong.
56. Apan budhal saking Kuwanen Sang Prabulawan sawadya kusweki
ing Gendaren sampun rawuhlajeng masanggrahan AjiPangran Bei matah gupoh.
57. Ingkang kinen rumeksa pakewet pungkurRaden Riyasindurjeki
baris desa Sela ikukalawan Tumenggung Bumi
373
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 376/483
Mas Suta yuda Kajambon.
58. Pangran Natapraja lan sakancanipunBupati wetan Yogyekilan Raden Basah puniku Ngabdul Lat ip budhal samisaking Parambanan miyos.
59. Datan wonten ingkang met huk ken prang pup uhapan lajeng teluk samiwong wetan radinan iku prapteng Baki tata barisSala langkung geger giyoh.
60. Enengena kawarna ing Daren ikuKangjeng Sultan nulya nudingmring sagung Bupati iku pan kinen nggitika samimring baris Delanggu enggon.
61. Pangran Sumanagara pangiridipunlan Raden Jayanagari
myang sagung pra Dipatyekuapan sewu kang prajuritsaking Gendaren wus bodhol.
62. Ambantoni mring Kasan Besari ikuneng Koripan baris nekitan winarna prapta sampunnanging samya wegah neki
dadya yun - ayunan mawon.
63. Ki Urawan karsanya Kangjeng Sinuhunmapan kinen mantuk ikilawan saprajuritipungilir rumeksa ing wingkinglan Pangran Suryadi anom.
374
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 377/483
64. Nanging Pangran Hadisurya dereng rawuhdadya kang rumeksa ikimung Basah kalih punikuaneng Gendaren Narpati
Pangran Bei Maja karo.65. Tuwan Sarip Tumenggung Pu th ut Laweku
Dullah Kaji Badaruddinlan sagung ngulama ikusewu mapan langkung kedhikingkang rumeksa Sang Katong.
66. Neng Gendaren mangkana ingkang Sinuhun
kang baris Koripan samiingkang rembag datan ngumpulapan pisah - pisah samisadaya kang baris manggon.
67. Wus kapriksa dhu mateng ingkang Sinuhunkalamun mangkana samikang baris Koripan iku
dadya langkung amatosiarsa tedhak Jeng Sang Katong.
68. Basah kalih apan dhinawuhan sampunnulya atengara sami budhal sing Gendaren sampunsawadya kuswa tan karilerep aneng Ngumbul mangko.
69. Injing mangkat Koripan mapan wus rawuh jam sawelas wanci nekidadya kendel tanggel ikunimbali kang pra dipatiPangran Bei aneng wiyos.
70. Lan Ki Maja Basah kalih lawan sagungkang para ngulama sami
375
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 378/483
Ian kang pratiwa nung - anungKangjeng Sultan ngandika rismring kang paman Ngabei Ion.
71. "Paman Bei sampeyan ta ta pun ikusadaya rakiting jurit,"Pangran sandika turipunnulya nantun Pangran Beimring Ngusman Ki Basah alon.
72. Basah Ngusman mangkana ing atu ripun"Inggih kalamun marengimangke yen wus salat luhur
lan angsal ngaso sakedhik,"wus marengi Jeng Sang Katong.
73. Mring ature Ngusman Li Basah ta ikunulya Jeng Pangran Ngabeiandangu mengsah Delanggukathahnya mring rakit nekiKasan Besari turnya Ion.
74. "Ingkang wau mengsah apan wolung ewusareng Pangran prapteng Bakilan Basah Dui Latip ikumengsah suda sewu mangkindados kantun pitung ewon.
75. Mung mariyem taksih kalih welas ikulawan Jendralipun taksih
myang putra santana sagunglan Ngayogya wonten samingalempak Delanggu Katong.
76. Ing Kalathen apan taksih kedhik ikumyang Kalitan inggih taksihlawan ing Kartasurekuapan Delanggu puniki
376
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 379/483
mra tiga barise manggon.
77. Jendra l lawan putra santana sadarumwonten tengah baris neki
ingkang kidul saradhadhukang 1er sagung pra Dipati,"Pangran Bei atanya Ion.
78. "Kanca Pajang apan pinten barisipunsadaya kang ndika irid,"Kasan Besari turipun,"Apan inggih sewu nanging.kajawi prajurit kang wong.
79. Adhi Maja kanca bar Jumungah ikukang minangka otot nekikanca ing Pajang sadarum,"mesem Kangjeng Pangran Beinulya angandika alon.
80. "Basah Imam Basah Ngusman rembugipun
mapan wus karuwan ikiingkang mengsah amratelu paran ing prayoganeki," Ngusman Li Basah turnya Ion.
81. "Lamun pareng prayogi bebahan ikusampun lung - tinulung nenggihamrih mantep tekadipunrehning wong karoban tandhing
lan kuciwa ingkang enggon.
82. Lamun boten makaten tan wände ikuiren dados ngapiranidene kawula saestu boten nyuwun bantu malihmung kanca kula kemawon.
377
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 380/483
83. Pan Bulkiya mapan tigang atus sampundene kang kawula pilihtengah nggen weruhanipundados dhumatenga sabil
apan wus sinedyeng batos.
84. Lawan sae ing wingking pocapanipunBasah Imam pan amilihkang panggenan saradhadhudene barising Bupatilan sagung ingkang pakewuh.
85. Pan kawula sumangga Paduka sampun
Basah kalih aturneki,"Pangran Bei ngandika rum"Yen mangkono pra dipatidadya katempuh maring ngong.
86. Iya akeh kanca Bupati Mantarumnanging durung miyataniyen kinarya ngantep pupuh
Puthut Basah Ngabdul Kalimaku njaluk tulung kang wong.
87. Prajurit kan gSu raya liruning ingsunMandhungan SuranatekiSurayagama iku patutingkang ndherek Sri Bupaticukup Mantri Jero kang wong.
88. Gamel ngampil punakawan iku patutanak mas adhi mas iki prandene wus padha nusul,"Basah Imam atur neki"Apan sumangga kemawon."
89. Ing Delanggu barisa Wiyagang ikungarepena mengsah kalih
378
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 381/483
kang prajurit Pajang sewulawan bar Jumungah samisampun wonten milu pupoh.
90. Ing Delanggu barisa Wiyagang ikungarepena mengsah kliKalitan Kartasureku,"sandika Kasan Besari"Nging poma ndika den kukoh.
91. Amrih sampun ngapirani kang pra pu pu hJayanagara sirekilawan Kartanagareku
katelu Secanagari padha baris lurung manggon.
92. Gedhe iya ngarepena ingkang mungsuhing Kaiathen bok metoningong poma padha den kukuhwus padha bubuhan iki,"sandika aturnya golong.
93. Sampun rampung nulya kinen mangkat gup uhnenggih Ki Kasan Besarilan Pajang prajurit sewutanapi Tumenggung katrising Koripan sareng bodhol.
94. Ngrumiyini ing Wiyagang prapta sampunnenggih Ki Kasan Besari
lajeng tata baris nglurungdene kang Bupati katriing Lanjar prapta wus mangko.
95. Mapan inggih lajeng samya baris nglurungKoripan ingkang winarnilajeng samya salat Luhur bakda Basah kalih nuli
379
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 382/483
gya nembang tengara gupoh.
96. Apan sampun pra juri t lajeng mra teluBasah Imam Ngabdul Kalim
apan kang budhal rumuhunPinilih kang munggeng ngarsiRaden Prawiradirja nom.
97. Ingkang dadya pangiriding prang pun ikunulya Mandhung kang nambungiTumenggung MartalayekuDullah Kaji Badaruddin
prajurit Suryagameng don.
98. Tuwan Sarip Sampar Wadi ngirid iku prajurit SuryanatekiGusti Basah aneng pungkurginarebeg santanekianglir Den Bima nukaot.
99. Apan nitih kang turangga pun Prang Gemuh
nulya Kangjeng Pangran Bei budhalan Ki Maja ikukang dadya cucuk kang barisPangran Sumanagara nom.
100. Lawan Raden Bu Sungep Suraya sagungnulya Kedhu kang nambungiSyeh Ngabdurrahman punikulan Dyan Sumadiningrati
lan Raden Jawinata nom.
101. Raja Niti nulya Jeng Pangeran ikulan Ki Maja munggeng wuriginarebeg ngulama gung budhal sing Koripan samianulya Bulkiya bodhol.
380
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 383/483
102. Ingkang dadya pangiriding prang punikuSyeh Dullah Kaji Dulkadirnulya Syeh Dullah punikuKaji Mustapa nambungi
Ngusman Babah pungkur kang nggon.
103. Kang tengara tinabuh swaranya umyungapan langkung nggegirisimangkana Bulkiya ikusampun karsaning Hyang Widdhiyen badhe lanang palugon.
104. Kang tengara lir muni ngawiyat sagung
nulya mandhi pusaka diwaos Ki BarutubekuBulkiya samya udanilamun murub kadya obor.
105. Pan mangkana Bulkiya tengeranipuntabuhan lan waos nekidadya tan ajrih pakewuh
sagung Bulkiya pan samiDelanggu kang winiraos.
106. Apan sampun uninga kang baris agungmara tiga den inggahikapir murtad tata sampunnulya ngedrel mriyem samiapan sareng praptaning nggon.
107. Basah Imam lawan Basah Ngusman ikutanapi Jeng Pangran Beidadya tan tulung - tinulunglangkung rame yudanekisanjata lir gunung ruboh.
108. Ingkang baris Wiyagang mangkono ikulawan ing Lajur pan sami
381
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 384/483
dadya tanpa rungon ikuunine kang sanjata lit barung lan mariyem brondong.
109. Kangjeng sultán tan sakeca galihipunkantun pasanggrahan ikianeng Koripan pan ikunulya mundhut kang turanggiJayacapa katur gupoh.
110. Sampun nitih Mantri Lebet munggeng ngayun,Puthut Lawa kang pangiridlawan Phuthut Guritnekigamel ngampil aneng wurilawan punakawan golong.
111. Kang santana Pangran SuryawijayekuPangran SuryadipurekiPangran Suryadi punikuPangran HadinagarekiPangran Tepasanta mangko.
112. Pangran Wijil Pangran Mangkudipurekuneng marga kapethuk nulisatunggal Suraya tatukenging mimis dhadhanéki butul nanging datan layon.
113. Kang Sinuhun ingkang tyas saya kalangkungkuwatir ginelak prapti
Bulkiya panggenanipun Ngusman Li Basah duk uninglamun Sinuhun Sang Katong.
114. Langkung ajrih kang Bulkiya tigang atusnir baya wus tan kaeksisamya rempeg ajengipunnging tan saged sareng sami
382
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 385/483
pan turut galeng kemawon.
115. Kang sabin langkung lebet paluhanipunmarma turut galeng sami
prajurit Bulkiya sagungingedrel den mariyemiBulkiya pan tan nedya non.
116. Ingkang mimis wus tanpa karya satuhudadya kapir murtad samikalangkung giris andulu
pra Bulkiya ajeng nekigya bubrah tatanya ködhol.
117. Sagung putra santana Surakartekucarup kalawan Walandiingkang ageng-ageng ikuapan langkung geger nekisamya ngrebut kuda gentos.
118. Mapan dadya ka piran tan angsal iku
kaselak Bulkiya prapti pan lumayu rebut dhucungmangkana Pangeran Beiing Surakarta pan katon.
119. Palayunya panuju kapethuk ikulan Dullah Kaji Dulkadirlajeng ingancaran sampunwaos nabda Pangran Bei
heh Ngabdulkadir sira non.
120. Apa pangling sira iku marang ingsunDullah Dulkadir nauriinggih mapan boten pandungnging Paduka sapuniki pan sampun murtad sayektos.
383
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 386/483
121. Kangjeng Pangran anulya winaos ikumring Dullah Kaji Dulkadir pan dhawah kuntal punikuwungu pan winaos malih
nanging karsaning Hyang Manon.122. Mapan datan tumama Jeng Pangran iku
ngantos pugut waos nekiKangjeng Pangran gya rinebutmarang sagung ingkang abdigya binekta mlayu gupoh.
123. Inkang abdi langkung kathah ingkang lampus
tunggil lan bangkening kapirkang samya nunggang punikukareta kabubuh samitinututan pan samya njlog.
124. Pan wus bedhah ingkang baris tengah ikumariyem nem ingkang karikareta titiga ikusamana ingkang winarnikang baris samya rerempon.
125. Gung Bupati ing Sala titindhihipunkalawan Manca Nagarianenggih Raden TumenggungSasrawiyata namekikang rayi Patih Sala nom.
126. Pan katanggor Dullah Sura panggih ikuRaden Bu Sungeb punikiapan samya purunipun pan tan nedya mundur kalihdangu drei - drelan kemawon.
127. Ngantos telas ingkang obat kalihipunRaden Sasrawinateku
384
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 387/483
apan nulya nyandhak lawungBu Sungeb mundur tumuliDyan Sasrawinata nguwoh.
128. "Heh prajurit balia aja lumayu,"Den Dullah Bu Sungeb angling"Ingsun pan ora lumayuarsa njupuk tumbak marningantia sadhela kono."
129. Raden Dullah Bu Sungeb wus salin lawungsigra wangsul prapta nuli
gebang - ginebang adangu pan samya sudi ranekinanging karsaning Hyang Manon.
130. Dyan Tumenggung Sasrawinata punikukasliring winaos kenging
jajanira apan butulniba lajeng angemasiBupati sadaya awor.
131. Para mantri mapan kathah ingkang lampusmariyem tiga kang karikang lengser wus bedhah ikumung kantun kang kidul ikiBasah Islam langkung giyoh.
132. Dene kewian pan kinarya lesan ikudatan saged manjing ikiapan langkung ewedipun paluh lawan den barengikandel pagernya pan atos.
133. Kang prajurit Pinilih sanjatanipunmimisnya pan tanpa kardisagung wong Sumenep ikusasuka - sukanireki
385
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 388/483
ngangsalken sanjata keron.
134. Lan mariyem Sultán Sumenep pan langkungsuka denira udani
prajurit pinilih ikuapan kathah ingkang kanin pitulas kang samya ruboh.
135. Pan satunggal Ngabehi Pinilih tatúKi Surawana wasta kinging tan samya punapekuRangga sakawan anangis
saking kakuning tyas keron.136. Sadangunya kinarya lesan puniku
manjing datan saged samidening borang lawan paluhyun matur Rangga samya jrihmring Gustinya Basah anom.
137. Raden Basah Prawiradiija umatur
dhateng Basah Ngabdul Kamitapan sarwi nangis ikungaturi mundur rumiyinapan sanget eweding nggon.
138. Datan saged males dados lesan ikuapan Rangga samya nangisPrawiradilaga ikulawan PrawirajayekiBahuyuda Jadrana nom.
139. Basah Imam ngandika pan ismu bendu"Lamun padha wedi matiwus mundura kabeh ikuingsun tan nedya gumingsirapan ta wus janjining ngong."
386
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 389/483
140. Dullah Kaji Tuwan Sarip samya maturnging meksa tan pinarduliRaden Prawiradiijekulajeng nyander atur uning
dhumateng Kangjeng Sang Katong.
141. Lawan Raden Jayasentana punikumangkana jeng Sri Bupati pan alagya lenggah nujuaneng sangandhap waringinkagyat praptanira karo.
142. Raden Dullah Prawiradiija umatur"Pukulun putra NarpatiJeng Gusti Basah punikutan kenging amba aturikang pinilih kathah ruboh.
143. Pan kinarya lesan ing sadangunipunmales datan saged yekti pan langkung pakewedipun
mimis langkung deres neki putra dalem masih neng nggon.
144. Wonten kuda kawula aturi mundur putra dalem datan aptiinggih pangandikanipunlingsem yen tan bedhah iki
baris Dlanggu yen tan bodhol."
145. Kangjeng Sultan sareng myarsa aturipunRaden Prawiradiijekiapan langkung watosipunnulya mundhut kang turanggiKi Jayacapa wus miyos.
146. Sampun nitih lawan angandika arum
"Karia kene sireki
387
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 390/483
kabeh ja na milu mring sun,"sandika samya tur nekinulya mangkat Jeng Sang Katong.
147. Ingkang ndherek mung Dyan Prawiradirjekukalih Jayasentikekitan antara nulya rawuhnggennya Basah Ngabdul KamilKangjeng Sultan anabda Ion,
148. "Wus ta kulup ayo mundur dhingin ikuluru dalan ingkang becik,"
Basah Imam datan maturmalah datan aningalidhumateng Kangjeng Sang Katong.
149. Sri Narendra dados langkung watosipunnulya nunuwun mring Widdhisamana pan ana lesussaking kidul wetan ikilan brama sangkannya ta mboh.
150. Lajeng mbesmi sadaya wisma Delanggulawan pager - pager entingSumenep katempuh ikuapan kathah ingkang matikobong geger langkung giyoh.
151. Kang prajurit Pinilih sareng amaju
ngamuk lawan waos samisareng lawan brama ikuSumenep lumayu aglismangalor cinegat nanggor.
152. Mring Syeh Ngusman Ki Basah sakancanipunBulkiya samya numbakiwangsul tinadhahan apyumarang prajurit Pinilih
388
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 391/483
dadya kedhik kang marojol.
153. Langkung kathah bangkene Sumenep ikuwus bedhah Delanggu samimangkana ingkang tutulung
saking Kalathen wus praptilajeng tinindhihan gupoh.
154. Marang Jayanagara Secanagrekukatiga Kartanagari bantu tan kuwawi wangsulingkang 1er mangkono malihyun tulung sing Kalitan brol.
155. Lan ing Kartasura sareng praptanipunWiyagang wus den tadhahimring Kasan Besari ikulan prajurit Pajang samidadya sareng mundur jawoh.
156. Kawarnaa Kangjeng Sultan pan wus kundurdhumateng Koripan malihlajeng masanggrahan ikuPangran Bei sampun praptikalawan Ki Maja karo.
1 57. Basah kalih lajeng samya sowan ikudhateng Kangjeng Sri Bupatingaturken bandhanganipunmriyem kalih welas iki
ingkang katur mring Sang Katong.
158. Raja brana apan langkung kathahipunnanging tan katur Sang Ajimapan lajeng sampun sinungkang samya angsal pribadinging mariyem lawan songsong.
389
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 392/483
159. Lan gendera ingkang katur mring Sang Prabumangkana mesem tanya rismring kang pam an Ngabei ku"Punapa ta lujeng sami
kang samya aprang rerempon."160. Pangran Bei mangkana ing aturipun
sadaya sami basuki
angsal pangestu Sang Prabunamung kathah ingkang kaningya pucung ingkang gumantos.
390
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 393/483
XIV. P U C U N G
1. Kanca ulu n apan tiga ingkang ta túnging datan punapa
sadaya jajar prajur itKedhu kalih Suraya ingkang satunggal.
2. Kang Bulkiya wilujeng sadayanipunnging mas putu Basahkancanipun kathah kanin
kang prajurit Pinilih apan pitulas.
3. Ngabeinya satunggal Surawan iku
samya tan punapaJeng Sultán mesem nabda rissampun paman sagung kang tatú sadaya.
4. Sampeyan ken angan tukaken rumu hunPangran Bei turnyasandika wus luwar Ajimasanggrahan samana wus tan winarna.
5. Sampun lami Kangjeng Sultán wonten ngrikuapan pitung dinakapir langkung kendhak nikilawan murtad tan purun medali yuda.
6. Mapan mempen anengKalitan punikuKi Maja aturnyadhumateng Sri Narapati
ing Kalitan ngaturan bedhah punika.7. Kangjeng Sultán anurut i atu ripun
budhal sing Koripan
sawadya kuswa tan kari prapteng Pengging apan nulya masanggrahan.
8. Aneng Ngumbul nenggih kalangenanipun
391
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 394/483
Jeng Suhunan Sala,ingkang toya langkung wening
mina kathah Kangjeng Sultan pan kacaryan.
9. Dadya enget mring kang rayi Kangjeng Ratu
pan wus tigang wulanKangjeng Sultan ngantep juritngantos supe mangkya enget ing tyasira.
10. Sareng mulat toya wening umbul agunglan kathah minanyalawan wonten bulus nekisela gilang dadya enget Selaraja.
11. Dadya ewah Kangjeng Sultan niyatipunkadya kenging cobaKi Maja sri nerang iki pan Kalitan binjing punapa binedhah.
12. Kangjeng Sultan apan semu gela tuhudhumateng Ki Majasaya keh tekabur neki
dene kapir lan murtad pan wus tan bisa.
13. Lamun me tu Pangran Mangkubumi sampunSala sampun sedakenging mimis wentis nekimarmanira Ki Maja sangsaya ndadra.
14. Tekaburnya mangkana pangucapipun"Sapa den andelna
wong ing Sala kabeh iki bapakane pan munde bapakingwang..
15. Ing saiki apan kabeh muridipun, "mangkana Jeng SultanKyai Maja den dukanimapan namung kendel sakedhap kewala.
392
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 395/483
16. Sabab Pajang pan sampun radin sadarumnamung kantun SalaLawan ing Kalitan ikiBayalali punika pan dereng bedhah.
17. Nanging apan sadaya tan saged me tumarma Kyai Majakalangkung tekabur nekisaben dina ngaturi bedhah Kalitan.
18. Namung tiga punika kang dereng rembugSyeh Ngusman Li Basahlawan Imam Basah iki
Pangran Bei kedah ingantos kewala.
19. Kyai Maja apan sanget atur ipunnulya tinurutangya nembang tengara jurit pinart iga lampahe wadya sadaya.
20. Saking gunging pra jur it Pajang Mantarumlawan Kedhu ikaapan kathah nusul samiwus tinata Kyai Maja tindhihira.
21. Lawan Kangjeng Pangeran Ngabei ikuapan sampun budhalwadya gung kang saking PenggingKangjeng Sultan arsa ningali kewala.
22. Apan miyos radinan ageng pun ikuingkang ndherek ikagamel punakawan ngampil prapteng Pasar Ngasem kendel Kangjeng Sultan
23. Apan lenggah sangandhaping asem ikukang nglurug wus praptaKalitan campuh ing juritlangkung rame swaraning ingkang Sanjata
393
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 396/483
24. Kang mariyem lawan sanjatal it ikuapan barondongantan dangu nulya ningalikang kabesmen barama langkung gengira.
25. Kangjeng Sultan nulya utusan mirsekulurah nongsong ikakalawan Mantri satunggilkang kapalan kang nama Malang Prawira.
26. Prabakesa mantri punika ranipunkalih sasanderan
wus prapta kapethuk nulilawan husar tinunjang kalih lumajar.
27. Wangsul prapta ngarsanya Kangjeng Sang Prabukasesa turiradi dalem pan mundur samiingkang husar bujung mariki sadaya.
28. Kangjeng Sultan esmu maiben pun iku
marang aturiraMalangprawira punikadene durung ana kang atur uninga.
29. Lan prajurit dene durung ana mundurtan dangu katingalundurnya sagung prajuritmedal galeng sabin lawan ereng ngarga.
30. Kangjeng Sultan esmu lingsem dadya bendudene unduriradatan medal marga saminulya mundhut titihan Wijayacapa.
31. Nulya katur Sri Narendra nitih sampunmring Ki Jayacapa,lajeng anerajang wani
394
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 397/483
paluh galeng lepen datan mawi wangwang.
32. Kang pra jur it sadaya sareng anduludhumateng Jeng Sultan
samya kendel langkung ajrihPangran Bei lan Ki Maja gya katingal.
33. Lajeng sowan dhu mateng Kangjeng SinuhunBasah kalih samya
prapta sagung kang prajuritsami kendel dhedheg aneng ngara-ara.
34. Sareng baris katingal Sang Nata bendu
dhumateng Ki Majakàlawan Jeng Pangran Beisru ngandika, "Dene padha tan ngapaa.
35. Mundhak gawe gedhe mring atining mungsuh."tumungkul Ki Majalan Kangjeng Pangeran Beilangkung ajrih kalih tan saged matura.
36. Basah Ngusman mangkana ing atu rip un"Kawula tan inalan sakanca sampun ngrampitingkang beteng lan anak Kartanagara.
37 . Griya sampun amba ken mbesmi sadarum pan kantun satunggal panggenan weraha Gusti
tan wuninga yen kanca mundur sadaya.
38. Undur amba kalayan anak Tumenggung pan tan angsal margakapir sampun ambantonilajeng ngamuk marma amba angsal marga."
39. Kangjeng* Sultan .mangkana lajeng andangu"Sapa ingkang rusak,
395
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 398/483
tata iku kang marahi,"Basah Usman umatur boten wuninga.
40. Pangran Bei lan Ki Maja dat an maturtumungkul kewalaDullah Kaji Badaruddinris turira, "Kawula ingkang wuninga.
41. Ingkang dados marginipun samya mu ndur pan sareng uninga
wonten abdi dalem sabilmung kakalih lajeng bibrah tatanira.
42. Mapan tangled kalayan húsar Sinuhunkalayan kawulasakanca sadaya samiingkang húsar mapan sampun kathah pejah.
43. Nun ten abdi dalem Syeh Matarum iku prapteng sabilullahkalajeng pangamuknekingulami geng ingkang mulang Wanakrama.
44. Lan satunggal abde dalem Lurah Mandhung pun Gagak Tarunalajeng abdi dalem samimundur bibrah tan kenging mapan tinata."
45. Sri Narendra sareng myarsa aturipunSyeh Kaji punika
lamun Syeh Mantaram praptisabilullah dadya medal dukanira.
46. Mring kang paman lawan Kyai Maja ikulan kinen mangsulnasagunge ingkang prajuritSri Narendra arsa njenengi priyangga.
47. Gya tina ta kang prajurit pinartelu
396
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 399/483
sagung pra DipatyaMantaram lan Kedhu ikiapan kinen amedal kidul sadaya.
48. Wadya Pajang kinen medal 1er sadarumingkang dadya dhadhasagung prajurit jro samiBasah kalih ingkang dadya pangiritnya.
49. Gya tengara mangkat sareng Praptanipuning Kalitan samya pan lajeng kinepang kikisnanging kapir lajeng akendel kewala
50. Datan purun meth uk amung baris ikulangkung kedhikiratigang atus winatawis pan kalebet kalawan ingkang arahan.
51. Lawan malih mriyem kang den adhep ikutan purun ngungelnalir kami - tenggengen sami
dipun ledhek nging kapir kendel kewala.
52. Basah kalih samya ngatas ing Sang Prabuarsa rinabasanging Sang Nata tan marengikinen nganti ungeling mariyemira.
53. Kangjeng Sultan langkung welas galihipun
mring kapir punikakadya wus karsaning Widdhi pan mangkana Sri Narpa osiking dr iya.
54. Lamun ingsun rusaka pasthi yen gempuriya kadar pirananging kang sun kuwatiriora wurung pasthi banjur marang Sala.
397
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 400/483
55. Lamun tumpes iya apa kang sun rebutora wurung ikakaya dhek Pelengkong ngunikang sun tedha kapir murtad mung elinga.
56. Lan wus bengi Jeng Sultan nimbali ikudhumateng kang pamanKangjeng Pangeran Ngabeilan Ki Maja kalih sampun prapteng ngarsa.
57. Ris ngandika paman Bei mapan sampun prajurit sadayasampeyan ken mundur sami
sampun dalu manah kawula wus gela.
58. Benjing injing kewala mapan rinembugPangran Bei turnyasandika gya marentahimarang sagung prajurit kinen ngundurna.
59. Gya tengara prajurit gya sampun mu ndurKangjeng Sultan nulya
kundur marang Pengging malihkapir mapan ngungelken mriyem ping tiga.
60. Sareng sampun rong dina anta ranipunKyai Maja ngataskalayan Pangeran Bei"Tadhah karsa punapa tan dinugekna.
61. Inggih bedhah loji Kalitan Sinuh un, "mesem Sri Narendralawan angandika aris"Boten paman pan kula arsa uninga.
62. Kartasura paman pundi prenanipundene kapir ikakajenge paman nututi,"
398
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 401/483
Pangran Bei atanya dhateng Ki Maja.
63. "Pun di dhusun kang celak Kar tasureku, "Ki Maja aturnya,"Kejaivi Kelanggen iki
nulya kinen karya pasanggrahan ika.
64. Sampun dadya gya atu r uninga ikuJeng Sultan wus budhalsaking Pengging sewadyekitan winarna ing Kelanggen sampun prapta.
65. Nanging kapir sampun alit manahipuntan purun majengaKangjeng Sultan kang winarni
jroning dr iya pan mung Jeng Ratu kewala.
66. Arsa kundur dereng wonten marginipunngantos pitung dinaneng Kelanggen Sri BupatiPangran Bei lan Ki Maja asring ngatas.
67. Magut yuda nging Sang Nata datan ayunsamana kang praptaKangjeng Pangran NgabdurrakimHadisurya anusul sawadyanira.
68. Gya dinangu ing saniskara wus ka tu rsangsaya Jeng Sultanonengnya dhateng kang rayinging sinamur sarwi mesem angandika.
69. Apan dangu mring Ki Kasan Besari ku"Kene pan wis ratawong ing Pajang kabeh ikilawan pira kang dadi prajuritira.
70. Ingkang sira cekel dhewe Pajang ik u, "San Besari turnya
399
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 402/483
"Apan sewu kang prajuritdene Pajang pan sampun radin sadaya.
71. Ing sakilen margi kawula sadarumJatinom mangkitnya
kang 1er Pulo Gedhong Ajiwetan marga nenggih Pangran Natapraja.
72. Apan sampun Sinuhun radin sadarum,"
Sang Nata ngandikadhumateng Pangeran Bei"Paman Bei Kasan Besari punika.
73. Apan ulun ganjar nama Basah ikudene prajuritnyasampun jangkep sewu iki,"Pangran Bei aturnya mapan sandika.
74. Wus mupaka t sagung prat iwa nung - anungSang Nata anulyaandangu dhateng kang rayi"Ngabdurrakim sira nggawa bala pira."
75. Pangran Hadisurya mapan aturipun"Gangsal atus Natasabab pun Cakranagariamba tilar atengga wonten Rejasa."
76. Sangsayemut Sang Nata mring Kangjeng Ra tumesem angandikadhateng kang paman ngabei"Paman Bei ing Pajang sampeyan tengga.
77. Pan dadosa wakil kawula pun ikuing Pajang sadayasampeyan kang misesanisampun yuda lamun kapir datan prapta.
78. Mapan kula yun mantuk dhateng Mantarum
400
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 403/483
ngluwari ubayaduk aneng Kasuran nguniarsa cukur heh Kasan Besari sira.
79. Apa uwus kaduga tunggu bawahmulamun rinusuhan
iya marang ing si kapir,"Basah Kasan Besari matur kaduga.
80. Lamun taksih tinengga pra jur it tuhuMatawis punikasagendhinge lannat kapir pan kandugi, "Mesem Kangjeng Sri Narendra.
81. Angandika malih mring kang paman iku"Lan si Natapraja
sampeyan paman timbaliwetan marga punapa sampun den tata.
82. Prajur itnya lawan pinten ka thahi pun,"Pangran Bei turnya
sandika nabda Sang Aji"Ngabdurrakim sira durung oleh karya.
83. Ingsun tinggal lawan paman Bei ikulan si Martalaya poma den angati - ati ," pan sadaya atunyar samya sandika.
84. "Wong Mantarum lan Kedhung sun gawa mu nd ur
sun duga wus sayah,"nulya budhal Sri Bupatisaking Klanggen sawadya kuswa sadaya.
85. Apan nit ih Ki Jayacapa Sang Prabuing tyasnya Narendradaya-daya prapta aglising Rejasa Kangjeng Ratu oneng driya.
401
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 404/483
86. Dadya samya kantun kang prajurit agunglan ngampil kewala
Ki Maja kang datan kariBasah Kamil lan Raden Prawiradirja.
87. Abu Sungeb mapan samya kudanipunsakawan punikaPrang Gemuh lan Madras ikilan pun Semar pan samya kuda payudan.
88. Saking Klanggen alampahan tigang dalumarang ing Rejasasadina kewala praptilangkung kaget panembahan me th uk nulya.
89. Lan Pangeran Ngabdul Majid lawan ikuPangran Dipasumaapan iku nembe mijilsaking Yogya lajeng anungkemi pada.
90. Nanging maksih neng luhur turangga iku
padanya Jeng Sultansinungkeman kanan - keringmring kang rayi tanapi lawan kang putra.
91. Ri sawusnya Kangjeng Sultan nulya lajuKangjeng Panembahankatingal gya malajengiSri Narendra nulya tedhak saking kuda.
92. Panembahan Jeng Sultan nulya rinangkul pan semu karunalir supena ing tyas nekiapan lenggah sakedhap aneng pandhapa.
93. Kang pra sunu sadayanya samya methuklajeng tata lenggahnging Jeng Ratu tan kaeksi
402
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 405/483
Panembahan aris denira tatanya.
94. Dene Sultan ku ndur tan ngiring wadyeku
lan ngampil tan ana
Ki Maja Lan adhi Beiapa sira Sultan kaseser ing yuda.
95. Ingkang ngiring pan namung jar anan telu banjur datan anadadya mung prapta pribadilawan gamel sawiji pan ora nggawa.
96. Banget temen ing kageting atiningsun
mesem Sri Narendralawan angandika aris"Putra ndika Kyai tan wonten katingal."
97. Kang pra put ri punika pepak sadarumingkang sepuh samyalajeng atur salam samiingkang anem sampun ngabekti sadaya.
98. Raden Ayu Panembahan sepuh matur"Pan rayi PadukaJeng Ratu kula aturimiyos datan arsa,"mesem Sri Narendra.
99. Ris ngandika, "Kiya i sampeyan kan tunneng ngriki kewalakawula tan kawon jurit
selak arsa wuninga putra sampeyan."
100. Marma kantun punika sadayanipunmangke ingkang praptayen sowan ndika panggihinulya kundur mesem Kanjeng Panembahan.
101. Kangjeng Sultan kang ndherek Dyan Ayu Sepuhdalem tan kapanggya
403
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 406/483
lajeng mring panepen nulilan Narendra Kangjeng Ratu wus kapanggya.
102. Tan winarna sadaya niskaranipun
mapan ya mangkanaJeng Ratu salami nekisampun lami tan kapanggih ingkang raka.
103. Pan kalangkung Kangjeng Ratu lingsemipuningkang ndherek samya paran putra wangsul samiKangjeng Sultán Kangjeng Ratu tan winarna.
104. Ingkang lagya sami sanget onengipunmangkana winarnaKyai Maja lagya praptilawan ngampil myang sagung para ngulama.
105. Lawan putra santana lan pratiwa nungrame kang tabuhanlangkung kathah kang ningali
ing samarga langkung asri lampahira.
106. Kang Bulkiya prajurit Pinilih sagungwus prapta sadayaBasah Dullah sampun panggihlan Ki Maja lajeng sowan mring Sang Nata.
107. Panembahan ingkang mangihi sadarumaneng ing pandhapa
inguni pan wus winulangPanembahan wau dhumateng kang putra.
108. Kyai maja lajeng atur salam sampunmyang Syeh Basah Ngusmanlan sagung ngulama samikang pratiwa samya tur bekti sadaya.
109. Lawan ingkang pra putra santana iku
404
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 407/483
Panembahan nabda
aris sarwi mesem iki"Kyai Maja ing mangke Ratu andika.
110. Ora kena lamun sinebaa iku
lagya mangun tapa pan mani ra ingkang wakilapan kinen nemoni marang andika."
111. Nulya samya pinaring dhaharan sagungwaradin sadayalawan pagujengan samiapan sampun tan wonten ingkang tinata.
112. Nulya Kangjeng Panembahan ngandika rumdhumateng Ki Maja
pan sagung kang samya praptiwus kalilan kinen mantuk sowang - sowang.
113. Dadya samya inggar tyasira sadarumapan badhe panggyalan anak rabinya sami
sampun mundur sing ngarsa Jeng Panembahan.114. Kang prajurit samya nembang tengareku
budhal sing Rejasa
samya mantuk wismanekisowang - sowang mangkana ingkang winarna.
115. Kangjeng Sultan mapan sampun paras ikuing bakda Jumungah.
dadya sami bela ikisagung Islam pan sampun cukur sadaya.
116. Myang pakathik buruh kere bela cukur punika sadayadatan mawi den dhawuhidadya sampun karsaning Allah ta'ala.
405
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 408/483
117. Sagung Islam tinengeran samya gundhulmurtad reyab - reyab bathilan sagung wong kapirwektu iku tengeranira mangkana.
118. Datan lami Pangran Bei prapta sampunlan Pangran Disuryamiwah sang prajurit nekilajeng sowan dhateng Kangjeng Sri Narendra.
119. Apan nuju lenggah neng pandhapi ikulan Jeng PanembahanKi Maja kang munggeng ngarsi
lan ngulama lan sagung putra santana.
120. Pangran Harya Ngabdurrahman Ngabei ku
nulya atur salamdhumateng Sri NarapatiPangran Harya Ngabdurrakim Hadisurya.
121. Ngaras suku ri wus tata lenggah ikuSang Nata ngandika
"Dene paman inggal praptikadi pundi ing Pajang sapengker kula."
122. Pangran Bei mangkana ing aturipun"Lujeng sapunikananging baris mundur samisaking Klanggen apan baris wonten Maja.
123. Natapraja inggih mundur barisipunwonten Majaragalan sampun kula pirsaniing sawetan radinan radin sadaya.
124. Kang prajurit mapan sampun campuh sewukapir sapunika pan datan purun ngedali
406
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 409/483
marma mantuk kawula yun cukur ika.
125. Lan anak mas mapan sampun samya mantuksawarnining tiyangapan sampun cukur sami,"
Sri Narendra mesem aris angandika.
126. "Paman Pajang punapa tan wonten riku,"Pangran Bei turnya"Mapan kula tantun samiBasah Kasan Besari lan Natapraja.
127. Samya sagah yen tengga kaliyanipunnanging lamun minggahkalihnya dereng kuwawilawan Basah Ngabdul Latip Martalaya.
128. Pundi ingkang awrat kula ken tutulungyen kedhik kewalakados sampun tan matosi,"nulya luwar Sang Nata dennya sineba.
129. Basah tiga Bagelen pan samya nuwuntindhih lintuniraKangjeng Pangeran Dipatikang den suwun Jeng Pangran Dipanagara.
130. Kangjeng Sultan apan wus marengi ikunging panuwuniraJeng Pangran Dipanagarakang prajurit Mantawis satus binekta.
131. Wus kalilan Kangjeng Pangran budhal sampunmring Bagelen ikamarma nuwun tindhih samiBasah tiga pan asring sulayanira.
132. Enengena Bagelen Pajang winuwusPangran Natapraja
407
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 410/483
lan Basah Kasan Besarimapan asring kinggahan mring kapir ika.
133. Lawan murtad pan asring kaseseripunnulya tur wuninga
dady aj en g Sultan nindakidhateng Pajang kalawan sawadya kuswa.
134. Sampun rawuh ing Gendaren kang Sinuhunlajeng masanggrahansamana kapir ndhatengisaking Bayalali langkung agengira.
135. Wadya Pajang mapan tan kuwawi ikunulya tur wuningamring Kangjeng Sri NarapatiBasah kalih kang tinuding methukena.
136. Nulya mangkat Pinilih Suraya sagungmyang wadya Bulkiyasamana pan sampun praptiing Jruk Gulung kapethuk gya campuh yuda.
137. Langkung rame pan kapir kuciwa ikuapan kathah pejahkalawan kang murtad sami pan lumajeng kenging ingkang mriyem tiga.
138. Pan satunggal prajurit Pajang puniku prapta sabilullahRangga ing Kelowong iki
Dipareja nenggih namaning punika.
139. Basah kalih wus mundur sing Jeruk gulunglan sakancanirawus prapta Gedaren ikingaturaken bandhangan mriyem titiga.
140. Dadya kendhak manah kapir malihipun
408
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 411/483
tan purun medala
nulya kundur Sri Bupatiing Rejasa tan winarna marga prapta.
141. Pangran Bei rembag lan Ki Maja ikumyang sagung pratiwa
ingkang agung - agung samiyen manggunga Sang Nata tedhak priyangga.
142. Dadya sagung pratiwa tanpa karyekumangkana rinembagkang wadya Mantaram samimapan gilir atugur dhateng ing Pajang.
143. Apan sewu prajurit giliranipuning sawulanira bantoni Kasan BesariPangran Natapraja apan bantunira.
144. Pitung atus sabab kedhik watosipunGunung Kidul ikamapan sampun radin samiing Pacitan lan Ngawi mapan wus bedhah.
145. Basah Ngabdur Katib mangke rembagipun pinundhut punikawontena ngarsa Narpatidados jangkep Basah tiga malih ika.
146. Ingkang pancen punika jagi tutulung
gya katur Narendramangkana rembagnya samiwus marengi mapan samya dhinawuhan.
147. Pangran Harya Ngabdurrakim amung tungguing tanah kewalasakilen Ngayogya samiingkang kidul Pangeran Suryawijaya.
409
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 412/483
148. Ingkang gilir pan namung Tumenggungipunkang kidul punikaRahaden Jayanagariingkang kilen Pangeran Sumanagara.
149. Ngirid sagung prajurit lan pra Tumenggungmangkana wus dadyasaben wulan gilir samilawan malih karsanira Sri Narendra.
150. Ingkang rayi Pangran Ngabdulmajid ikumapan kinen tenggaing Kuwanen lawan malih
anampeni lapuran Pajang sadaya.
151. Ingkang putra Pangran Dipakusumekukedah nuwun medalmangkana wus den lilanianindhihi barisane desa Sela.
152. Kang Bupati Raden HaryasinduijekuPelunang barisnya
pan langkung santosa samiingkang eler Jatosanun pan sadaya.
153. Barisipun Basah Kasan Besari kumapan binantonansewu wadya ing Mantawisingkang wetan radinan mapan sadaya.
154. Ngantos dugi ing redi kidul punikuPangran Nataprajamapan iya den bantoni pitung atus nenggih prajurit Mantaram.
155. Pan puniku apan giliran sadarummarmanya santosamangkana nuju marengi
410
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 413/483
Dyan Tumenggung Jayanagara gilirnya.
156. Pan sarengan kalayan Kyai TumenggungMangkuyuda ikaapan lagya aso sami
pan kalawan prajuritira sadaya.
157. Neng Jatosnem Basah Kasan Besari kukaburu ing mengsahmangkana salaminekikapir murtad pan nginjen - injen kewala.
158. Lamun mantuk prajurit Mantaram ikugilir dereng praptamapan lajeng ambedhilikapir murtad Basah pan ingoyak - oyak.
159. Ngantos prapta Jatosnem palajengipunkapir ngidul ikamangkana wong Pajang samisareng mulat Jatosnem ana barisnya.
160. Pan tinarka mengsah ingkang nyegat ikutambuh polahiramangetan wus den cegatisaking dharat prajuritnya Mangkuyuda.
161. Apan ing ler panggenaning saradhadhumangkana na wikan
para tamtama kaeksinulya warti yen Raden Jayanagara.
162. Basah Pajang mapan asrep manahipunlajeng lampahiralawan saprajurit nekisampun panggih lan Raden Jayanagara.
163. Atanapi lawan Ki Mangkuyudekukapir murtad prapta
411
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 414/483
Jayanagara nabda risMangke kula Kiyai badhe rembagan.
165. Kados pundi Ki Mangkuyuda punikumengsah sampun praptanging punika mara kalih,"Mangkuyuda mangkana ing aturira.
166. "Daweg anak pan sami bubuhan ikunggih sampun kabegjanyen mundura dhateng pundimapan sampun samya kabetah punika.
167. Pan kawula ngajengken kang kedhikikuingkang saking wetan pun anak ngajengna ikiingkang kathah pan angger inggih punika.
168. Kanca Pajang sampun wonten tumut - tumut pan mindhak kapiran,"mapan sampun rem bag samimengsah ngedrel lawan mariyemi ika.
169. Raden Jayanagara ngabani sampunnyalompret anulyalawan tambur tata samilangkung nggregut wadya prawira tamtama.
170. Mangkuyuda anulya nimbangi namburdupi injingira
sareng medal campuh nulikapir murtad sakalangkung pangedrelnya.
171. Kang mariyem apan wus lajeng kalangkung prawira tamtamalajeng nusup kukus samitan prabeda kalawan Ki Mangkuyuda.
172. Nulya ruket sanjata lit pejah sampun
412
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 415/483
nging waos kewalaacaruk lan sangkuh sami pedhang caruk kalawan dhuwung punika.
173. Kami - purun kapir murtad gya lumayu
balasah bangkenyaIslam mapan lujeng saminamung tiga ingkang prapta sabilira.
174. Apan samya prajurit jajar punikukalih kang tamtamaSendhangpitu kang satunggil
wadya Pajang lajeng ambujeng sadaya.
175. Pan mangkana yen yuda salaminipunmung mbujung lan nyegatwis purun tadhah pribadi•marma saya kathah kapir bungkemira.
176. Ingkang aneng ngajeng samya nlasah ikuingkang kecer kathahwadya Pajang kang mejahi
Raden Jayanagara bandhanganira.
177. Apan antuk kalih mariyem punikuKyai Mangkuyuda,
pan satunggil mriyem neki bangke murtad Mancanagara pan kathah.
178. Panaraga kalawan Kediri ikuapan mantri samya
ing Sala mangkono maningsampun katur dhateng Kangjeng Sri Narendra.
179. Kang bandhangan Mariyem tiga punikumapan Kyai Maja
sangsaya tekabur nekiya ta mesem Jeng Pangran Ngabei ika.
413
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 416/483
180. Wus dinuga yen geseh lapuranipun
pan adat mangkanakalamun ana mung praptiwadya Pajang apan lumayu kewala.
181. Basahira ingkang marahi lumayu pan salaminirakatanggor wadya Mantawis
yen wus menang nulya ingaku kewala.
182. Pan ing radinan wetan mangkono ikuPangran Nataprajalangkung rame jurit nekiapan mengsah lan Pangran Mangkunagara.
183. Mapan sareng tinilar Basah puniku Ngabdul Lat ip ikawong ing Pajang purun malihGunung Kidul pan iku padha mangkana.
184. Natapraja kantun namung banthengipun
Mas Tumenggung ikaMangunnagara kang dadimapan Mangkunagaran asring kuciwa.
185. Bawah Nataprajan pan kalih Tumenggungingkang sabilullahMasaran lan Weru ikidadya Pangran mundur pasanggrahanira.
186. Neng Tembayat nanging lamun prapta iku prajurit Matarammajeng dhateng Majaragi
Basah Kasan Besari apan mangkana.
187. Lamun durung prapta ingkang gilir mundurmapan barisira pan aneng Nglanggi puniki
414
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 417/483
lamun prapta majeng dhumateng ing Maja.
188. Kawarnaa Jendral De Kok kang winuwuslangkung kewranira
sabab asring kawon juritmapan namung kantun jailnya kewala.
189. Sagung ingkang Senapati ingkang agungingkang santosa prang
pan sinukan surat saminanging mungel saking residen sadaya.
190. Sala Kedu Yogya mangkana karyeku
kang Residen samyaangecuk lan ngebang samiingkang surat sadaya sami ungelnya.
191. Nanging sagung kang tiniban surat ikulajeng katur ikakang surat mring Sri Bupatimalah ingkang kengkenan sring pinejahan.
192. Pan sangsaya Jendral kewran ing tyasipunnulya layoniraPangran Mangkudiningratikinundurken kang den suprih putranira.
193. Pan sadaya punika sageda teluknanging meksa nora
dadya Kangjeng Sultan nuli
ingkang sepuh mapan kinundurken nulya.
194. Pan mangkana Jendral De Kok esthinipunmangsa tan kenaa
sabab iku apan samisagung ingkang pra putra wayah sadaya.
195. Lawan ingkang abdi punika sadarum
kang Bupati samya
415
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 418/483
wonten kang kamantu iki putra wayah buyut mapan iya ana.
196. Sareng sampun prapta Ngayogya nulyekutinempahken ika
mring Jeng Sultan praptanekisagung ingkang putra wayah praptanira.
197. Myang Tumenggung sadaya ing praptanipun jalu myang wanudya pan sanyata iku sami putra wayah Sinuhun Sepuh sadaya.
198. Nulya sami pinaring surat sadarummapan ingandikansagung putra wayah sami
jalu estr i lawan Bupat i sadaya.
199. Atanapi kangjeng Panembahan ikusamya aturiraajrih mring kang wayah ikiKangjeng Sultan mangkana wangsulanira.
200. Gya pinaring sadaya wangsulanipunmring Jendral mangkananulya Jendral aken malihkang Sinuwun Sepuh kinen kintun serat.
201. Mring kang wayah Kangjeng Sultan prapta sampunkalawan pratelayen Jendral tan lepat ugiingkang lepat pan inggih Residenira.
202. "Dene iki Residen uwis den ukum putu wis muliha pan aja kadawa ikianoliha putu sira marang ingwang."
203. Kangjeng Sultan pan awrat amatur tuhu
416
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 419/483
malah datan arsaaningali surat yektiwis dinugi yen Jendral karenahira.
204. Ingkang eyang pan saking kapipitipunmarmanya mangkanaingkang paman Pangran Beiingkang kinen amangsuli mring kang eyang.
205. Kangjeng Sultan mapan ajrih halatipundhumateng kang eyangmarma tan arsa ningalidadya sampun pitajeng dhateng kang Eyang.
206. Malah serat wangsulan tan arsa nduluKangjeng Sri Narendramangkana timbalan nekimring kang paman lawan Kangjeng Panembahan.
207. Myang sagunging kang para ngulama iku padha saksenana panuwuningsun mring Widhilamun estu luhure ing Tanah Jawa.
208. Kangjeng Eyang muga menangana ikiaja huru seda pan ingsun arsa ngabektilamun ora aywa menangi Jeng Eyang.
209. Dadi ingsun mundhak karya susahipun
sadaya punikasandika aturnya saminulya ana kang pamit mring Sri Narendra.
210. Apan ingkang bibi Kangjeng Ratu ibunenggih namaniraDyan Ayu Asmaraningsih
pan kalilan lajeng kinen ndherekena.
417
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 420/483
211. Kunduripun dhumateng Ngayogya ikulan winding ikamring Kangjeng Sri Narapatiniapan kadya kang mungel ngajcng punika.
21 2. Praptanipun Ngayogya wus tan cinaturinangkana winarnaKi Maja sänget turnekiKangjeng Sultan ngaturan mbedhah ing Sala.
213. Sabab datan wonten kawekasanipunyen boten rinusakgung murtad ing Sala sami
mindhak dados wadhahe kapir punika.
214. Marnianipun Ki Maja sänget turipunwatose punikawatos mring Kasan Besarisabab asring kaseser nggenira yuda.
215. Lamun dereng prapta prajurit Mantarumlan asring sulayasagung ingkang bantu sami
pan sadaya tyasira pan semu gela.
216. Lamun tangled wong Pajang asring lumayuañilar kewaladadya katempuh Mantawissaben - saben Prajurit Pajang mangkana.
217. Kyai Maja pan sampun wuninga ikuingkang dadya gelamring sagung wadya Mantawismanna ajrih bilili kapyarsa Sri Nata.
418
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 421/483
XV. SINOM
1. Nanging Kangjeng Sri Narendrawus lami datan nuruti
mring aturira Ki Majamangkana karsaning Widdhi,Sang Nata apan gampilanuruti aturipundhumateng Kyai Maja pan samya kinen ndhawuhimarang sagung wadya Mataram sadaya.
2. Pangeran Bei aturnyadhateng Kangjeng Sri Bupatiyen pareng karsa Padukainggih Basa Ngabdul Katib binektakaken malihdhateng pun Nataprajekuamrih sami santosa
Sang Nata sanipun marengi
niapan kinen lajeng ndhawuhi punika.3. Lawan kinen rumiyina
Bupati wetan Yogyekikalamun panggih neng griyasadaya pan kinen ngerigsarenga lampah nekilawan Dyan Basah sadarumlan Pangran Natapraja
pan lajeng kinen ndhawuhiyen Sang Nata arsa mbedhah Surakarta.
4. Prajurit Pajang punikakang bawah Nataprajekisawetan margi sadayamapan kinen ngriga samilawan manjinga iki
ing Baki barisan iku419
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 422/483
Basali matur sandikanulya atengareng jurit pan sumahab sagung ingkang baia kuswa.
5. Dyan Basali Dui Katib budhalkalawan sakancanekisamana wus tan winarnakawarnaa Sri Bupatingrasuk busananeng juritwadya gung sumahab sainpunBasali kalih punikaKyai Maja Pangran Beiwus samekta Kangjeng Ratu kang winarna.
6. Sadangunira punikangladosi kang raka ikiwau denira busanala uhi n Jeng ratu ningalidliateng Sri Narapati pan kumembeng waspanipun
Sri Narendra tumingallamun kang rayi prihatin
gya sinambut pinangku sang lir kusuma.
7. Sarta angelus Sri NataSri Narpa ngandika aris"Nak angger inten kumala
punapa kang dadi rujitkarya kepyuring atimas mirali pun kakang est»nuwunun ngandikaalamun dasili tan udaniingkang dadya rujit karya eki-ela.
8. Yen tan kalilan bendara, pun kakang lumakyeng juritsayekti mangsa sidoa,
420
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 423/483
Kangjeng Ratu matur aris
nuwun ngapunten Ajikawula mapan saestuing tyas pan datan sedyayen karya keron tyas Ajinamung netra kang kedah medal kewala.
9. Tan pirsa karya Hyang Suksmakawula lamun ningaliinggih dhumateng Padukanetra kedah nibrebes milimesem Sri Narapati
punapa wandea masku pun kakang magut yudaKangjeng Ratu matur aris"Yen wandea Dewaji kalangkung nistha.
10. Pan abdi sampun samekta"mangkana Sri Narapatiri wusnya mit miyos nulya
gya nembang tengareng jurit budhal kang wadya pangarsiBulkiya kang munggeng ngayunanulya sinambunganSuraya lawan PinilihPangran Bei Ki Maja nambungi nulya.
11. Kang munggeng ngarsa NarendraMandhung Mantri lebet iki
wuri ngampil Suranatalawan Suryagama nenggihmyang putra santanekiBupati Miji sadarumsampun budhal sadayasaking Rejasa punikilampahira kadya wredu angga sasra.
12. Dene sagung Senapatya
421
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 424/483
sadaya wus kinen dhinginmangkana wus tan winarnaing marga Sri Narapati prapta Gendaren ikimasanggrahan Jeng Sinuhunlan sagung wadyabalatigang dina winatawistata-tata lawan ngasokaken bala.
13. Pangeran DipakusumaRaden Riya Sindurjekilan Tumenggung Sumayuda
tan kalilan ndherek samikinen maksia barisneng desa Sela punikusampun karsaning SuksmaKangjeng Sultan karsanekikang katingal jroning driya mung kang garwa.
14. Ana ing Daren punika pan dalu kinen metekikang boyongan nyonyah CinaKangjeng Sultan salah kardisaking tyas mring kang rayikinarya panglipur wuyunginjing anulya budhalnyare ing Maja sawengiBasah Kasan Besari sakancanira.
15. Prajurit Pajang sadayamapan kang kinen rumiyiningkang dadya tindhihiraTumenggung Martaleyekilawan sakancanekikang prajurit Mandhung satuslajeng kinen nggitikaingkang baris Meneng iki
422
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 425/483
sampun prapta ing Meneng campuh ngayuda.
16. Lan pra jur it Surakartarame mung sakedhap iki
prajurit Sala kuciwalumajeng lajeng den nggeniing Meneng baris nekimring Raden Martalayekunulya atur uninga
gya budhal Sri Narapatisaking Maja kalawan sawadya kuswa.
17. Sampun prapta Sukarajamasanggrahan Sri Bupati prajurit Pajang sadayakinen baris Gawok samiPangran Nataprajeki
lan Basah sakancanipun Ngabdul Latip punikakinen lajeng baris Bakitart winarna kawarnaa Sokaraja.
18. Sareng injing inginggahankapir lawan murtad samisaking Nagri Surakartaing Gawok pan sampun praptiBasah Kasan Besariingkang methuk yudanipunlan Raden Martalaya
sampun campuh ing ngajurit pan kuciwa prajurit ing Pajang ika.
19. Lawan Mandhung mu ndur samya,kalawan atur upaksidhumateng ing Sukarajalamun sampun tan kuwawikang mengsah agung iki
423
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 426/483
Jeng Sultan nudingi sampunmring prajurit BulkiyaSuraya lawan Pinilihlan prajurit nenggih prawira tamtama.
20. Anulya nembang tengara budl ial sing SukarajekiMuhamad Ngusman Li Basalilan Jeng Gusti Imam KamilLi Basali kang nindhilii
lan Den Jayanagarekusamana sampun prapta
ing sakilen Gawok samiwus kapethuk ing mengsali campuli ing yuda.
21. Namung ararne sakedhapmangkana sareng udanimengsah kapir lawan murtadkalamun kang Basali kaliliingkang methuk ing juritmapan maksih mambu ilu
kapir kalawan murtadanulya lumayu sami
undurira mring Nagari Surakarta.
22. Mapan tan kenging tinaiamangkana Radyan DipatiSasra kantun songsongiralangkung geger Kartawani
lawan kangjanma ngiliajejel neng ngalun-alunmangkana kang winarnaKangjeng Sultan den aturimring Ki Maja lajeng mbedhah Surakarta.
23. Nanging Kangjeng Sri Narendraingkang tyas pan mangsa katrikadya wus karsaning Suksma
424
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 427/483
mring risake santanekimangkana Sri BupatiKang Sinuhun mring Hyang Agung
mung engeta kewalamarang parentahing Nabi pan sadaya sagung wong murtad punika .
24. Iya ing satanah Jawadene ingkang kaping kalihajrih bilih manggih lalatdhumateng kang samya swargimapan ping tiganeki
maksih enget wastanipunduk iya angkatira
saking ing Rejasa ngunidadi kang tyas pan rangu-rangu kewala;
25. Nanging Kyai Maja meksaasanget aturirekiKangjeng Sultan ingaturan
mapan tedhak anjenengisaking sanget tur nekiSri Narendra dadya nurutPangeran Bei nulyautusan paring udanimarang Basah lan Pangeran Natapraja.
26. Kinen majeng malih ikanenggih ing barisaneki
mangkana wus tan winarnaing Sukaraja winarniinjing tengara nitirwus budhal kang wadya agungsaking ing SukarajaSri Narendra aneng wuriginarebeg mring sagung putra santana.
27. Samarga ka pet link yuda
425
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 428/483
wong Sala wus angundhilimapan lumayu kewala prapta kiduling Cemanikendel Sri Narapatimapan arsa salat luhurlan sagung wadyabalamapan sampun salat sanii bakda salat pan sedya ngasokken bala.
28. Mangkana kang baris ngarsa pan Basah Kasan Besarikalawan sakaneanira
prajurit ing Pajang samikadhatengan punikimengsah saking Sala ikukalangkung dening kathahkapir murtad Sala kerig
pan lumajeng sarta ngaturi uninga.
29. Apan Asar wancinira
pan wus cuwa ing ngajuritsamana mengsah gya praptasagung. murtad lawan kapir pinethukaken nulimring sagung kang pra TumenggungRaden Jayawinatalawan Mas WiryanagariKyai Mangkuyuda lan Jayanagara.
30. Pan lagya ajeng-ajengansanjata sakedliap saminulya Kangjeng Sri Narendrakundur mring Sukarajekisagung kang pra Dipatisadaya pan kinen mundurkasaput dulu ikasampun sapili ingkangjurit
426
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 429/483
wangsul malih masanggrahan Sukaraja.
31. Satuhu kang tyas Narendra pan namung karya ngecani
mring panuwune Ki Majamangkana Sri Narapatitan eca ingkang galihneng Sukaraja punikunging lingsem tan ngandikaingaturan majeng malih
mring Ki Maja Kangjeng Sultan datan karsa.
32. Samana apan antaratigang dina kapir praptikalawan murtad punikamedal margi ageng nikiBasah Kasan Besari
tan purun methukken ikunamung atur uningaSang Nata nuju siniwi
Kyai Maja kang munggeng ngarsa Narendra.33. Lan sagung kang pra ngulama
atanapi Pangran BeiPangran Ngabdul Majid ikakalawan kang Basah kalihmyang sagung pra Dipati
Ki Maja meksa turipunKangjeng Sultan ngaturan
ambedhah ing KartawaniSri Naendra anantun dhateng kang paman.
34. Lawan Basah sakaliyanmangkana samya turneki"Pan abdi dalem sadayaMantawis dereng udaniSala pakewet nekikalawan kang gampil tuhu
427
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 430/483
inggih lamun wontenaingkang pantes dados margi pan prayogi datan ngekathahi karya.
35. Pan wonten ngriki kewalayen kanca Pajang ngowani pan inggih mangsa sanesaKi Maja sänget tyas nekidhateng Pangeran Bei,"dereng dumugi punikanggennya imbal wacanakang kinen tur uning prapti
lamun mengsah sampun prapta ing Wiyagang.36. Kangjeng Sultan angandika
mring kang paman Pangran Beilawan Basah kalihira pan kinen methuk ing juritlan sagung pra DipatiBasah kalih aturipunnanging panuwun amba
paduka sampun mirsanialenggaha aneng ngriki nggih kewala.
37. Dene didalem sadaya pan kawula suwun samitinindhihana Ki MajaKangjeng Sultan wus marengiingkang kantun ngarsa Ji
namung punakawan ikugamel ngampil punika
wus dadya rembagnya saminulya samya mundur sing ngarsa Narendra.
38. Anulya nembang tengaratan antara husar praptinulya pinethukken ikadhumateng wadya pinilih
428
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 431/483
húsar lumayu balimring Wiyagang nedha tulungdhateng Pilang gilirnyamangkana kang Basah kalih
Pangran Bei lan Raden Jayanagara.39. Puthut Lawa Jawinata
myang sagung prajurit samingilen nurut padhusunanKi Maja mangaler iki
lan Pangran Ngabdul Majidmyang sagung ngulama ikuSuranata kalawanSuryagama datan karisampun tata kapir murtad nulya prapta.
40. Saking Wiyagang sadayaanglempak dhusun Satunggilnulya kang mriyem punikadhateng pasanggrahan Ajiapan tinitir-titirkang mimis langkung dresipun bubar kang punakawanampingan kajeng kuweniSri Narendra samana tumut ampingan.
41. Lawan kang paman satunggalingkang ñama Pangran Wijillangkung andhap alitirarebatan kajeng kuweni
lawan Sri Narapatimapan gugujengan ikumangkana aturira
"ngGih sampun kula neng wingkingalah kayu dene kalingan Narendra.
42. Tur iku mangsa ka to na"dadya samya sukanekimangkana wus tan winarna
429
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 432/483
kawarnaa ingkang juritnenggih murtad lan kapirlangkung kagyat sareng nduluIslam malih punika
nulya kapir mara katrimapan sampun pinethukken sowang-sowang.
43. Kang kidul kilen punikakapir murtad lawan samitempuh lawan BulkiyaPinilih Suraya ikitamtama datan karikapir murtad mambu ilu
pan kaburu sadayangungsi marang mriyem neki
nulya ngangseg Pinilih lawan Bulkiya.
44. Suraya lawan tamtamakapir murtad langkung girislajeng barondong sanjata binendrong mariyem sami
nanging kang Basah kalihtiga Jayanagareku
wus datan marduli ikalawan sakancanirekiamung kantun ngentosi Kiyai Maja.
45. Kapir murtad sakancanyasanjatanya wus tan munimapan saking kasesanya
pan Basah Kasan Besariyudanira kalindhih prajurit Pajang sadarumlan sagung pra DipatyaKi Maja lumayu nggendringtur uninga dhateng Kangjeng Sri Narendra.
46. Angaturan magut yuda
430
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 433/483
mangkana Sri Narapatiapan maksih ping-ampinganana ing uwit kuwenilangkung tyasnya Narpati
mapan tan sakeca ikunging lingsem ngandikanyamangkana ngandika aris"Heh Ki Maja apa ingsun sira tarka.
47. Iya wedia palast ra"nulya lumampah Sang Ajiingkang ndherek mung kang pamaninggih Kangjeng Pangran Wijilgamel kalawan ngampil punakawan samya kantun
pan maksih lit sadaya
Kangjeng Sultán datan nitihkang turangga apan kinarung kewala.
48. Neng wingking Ki Jayacapananging asring mogok neki
punika sagamel samyamangkana sareng udanikapir lan murtad samikalamun ingkang Sinuhunnyarirani ayudanulya kang mariyem samiingajengken kinarubut Sri Narendra.
49. Pan leres margi geng ikalampahnya Sri Narapati pan kadya kinarya lesanKi Maja wus tan kaeksitan tahan aningaliMyang swaraning mimis ikudadya nyimpang Ki Majamangkana ingkang winarni
431
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 434/483
Raden Dullah Prawiradirja duk mulat.
50. Lan Raden Jayanagarakalamun Sri Narapatianyarirani ing yudadharat tan nitih turanggilangkung tyasira kalihmudhun saking kudanipunlumajeng prapteng ngarsalawan ngemu waspa kalihkancanira mapan tinilar sadaya.
51. Yun matur langkung jrih samya
dadya lumampah neng ngarsi punggawa kalih punikasadaya samya neng wurimindhak waspaos nekikapir ing panyipatipunkang den angkah sirahnya punika punggawa kalihsabab samya andhap alit kalihira;
52. Dadya leres jajanirananging pitulunging Widdhimimis datan tibeng jajasampeyan kang asring kengingkontalira nibani
Pangran Wijil embanipunlajeng putung sukunya
gya ingunduraken nuli pan mangkana Dyan Dullah Prawiradir ja .
53. Lan Raden JayanagaraSri Narendra saben kengingmimis kalih sambatirananging Gustiku pan samilan kendel aningalidhumateng ingkang Sinuhun
432
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 435/483
dadya dangu lampahnyaSri Narendra ngandika ris"Heh ta Senthot aja mandheg mayong sira.
54. Wus pay o ban jur kewala"mangkana karsaning Widhikenging malih Sri Narendramapan angraos Narpati
lir ginebag jajanekiingkang mimis waja rempuaneng jaja punikamapan ngantos ting palirik
dadya sampyuh kang jaja medal ludirá.
55. Sareng miyarsa Narendraapeg kang rasukan abritnulya enget mring kang garwamangkana esthining galih paran polahirekilamun ingsun tinggal lampus
la wan maning den nisthalamun ingsun mati dhinginkaya durung kalilan Allah ta'ala.
56. En teke kapir ku iyamangkana Sri Narapatiapan langkung lingsemiramundhur sing payudan nulitumungkul lampah neki
sap-usap kinarya kudhungdatan ningali janmasamana gamel udani
yen Sang Nata katingal abrit kang jaja.
57. Nulya Kyai J aya capaingaturaken gya nitihmangkana Ki Jayacapaapan kadya wus udani
433
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 436/483
yen kanin Sri Bupatilajeng binekta lumayumapan tan medal marga
ngidul ngilen lampah nekidatan ngetang puluh jurang Jayacapa.
58. Mapan lir ngambah radinansaking marmaning Hyang Widdhidadya na kang tuduh margasamana ingkang winarniDullah Wiradirjekilan Jayanagara iku
tumingal mring Narendrakalamun kang jaja kanin pan lumajeng warti mring Basah kalihnya.
59. Sadaya ambeg palastrakalih warti samya nangismangkana Ngusman Ki Basahlan Gusti Mam Basah Kamil
sedya ngamuk pan samiBulkiya atinya nggregutSuraya lan tamtama
Syeh Ngusman Ki Basah ikisampun mandhi waos Kyai Barutuba.
60. Basah Imam Kyai Macanmapan rempeg majeng sami
lannat kapir pandirangantan prabeda murtad nekiananging ngrutug bedhilkalawan mariyemipunkang wuri ngebyuk samyasamana na gandhek prapti
apan mindha utusanira Narendra.
61.
434
nDhawuhi Basah kalihnya
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 437/483
tan kalilan magut juritsadaya kinen ngundurnasagunge ingkang prajurit
dene Sri Narapati pan maksih waluya ikusadaya ingandikanmangkana ing Basah kalihlangkung cuwa nging ajrih yen nglajengena.
62. Mung kantun kedh ik kewalainjingnya pan saos samianulya dhinawuhansagung kang para prajuritmarang bawahnya samisadaya pan kinen mundurdadya kalangkung cuwasagunging ingkang prajurit
dadya mundur ajrih timbalan Sang Nata.
63. Kapir murtad apan samya
datan purun anututimangkana ingkang winarnaKi Maja sareng udanimundur sagung prajuritSri Narendra tan kadulumapan tambuh polahnyakudanira tan kapanggih
dipun bekta lumajeng lan gamelira.
64. Kudanya SecanagaraKi Maja kang den tunggangi
pan saking kasesaniramapan nyander anututidhateng Sri Narapatilan Pangran Dul Majid ikumangkana wus apanggyaneng margi lan Sri Bupati
435
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 438/483
lajeng kendel ing Daren Sri Naranata.
65. Pan kendel sakedhap ikanenggih Pangran Ngabdul Majid
ingkang umatur punikangambeni brana Narpatisrebanira kinardiPangran Ngabdul Majid ikumapan sarwi karunaSang Nata mesem nabda riswus ta adhi iya ora dadi apa.
66. Nulya mangkat Sri Narendra
kang abdi wus kathah praptitan antara prapta nulyaKuwanen Sri NarapatiPangeran Ngabdul Majidangaturi nyare iku
Sri Narendra tan arsa pangandikanya Narpati"Ingsun adhi kuwatir bokayunira.
67. Kalamun angrungu wartayen ingsun mangkene iki pasthi ika lamun belatan wurung mundhut wartekidadi sangsaya ikiakarya susah mring sagungwus ayo adhi mangkat
mengko yen ndadari sasilawan padha asembahyang dhingin iya."
68. Ri wus bakda salat ikanulya kang sasi ndadariwus padhang mangkat Narendraing marga datan Winarniinjing prapta Kemirianenggih barisanipun
436
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 439/483
Pangeran Hadisurya
kagyat Pangran Ngabdurrakimyen Narendra Kanin jaja ingembanan.
69. Nungkemi pada Narendranenggih Pangran NgabdurrakimSang Nata mesem ngandikawus sira menega adhi pan ora apa ikiwus jamak prajurit ikudangu kendel Narendraaneng ing dhusun Kemiri
pan sareyan aneng ngandhap pelem ika.70. Katuran mring pasanggrahan
Kangjeng Sultan datan aptimangkana ingkang winarnaPangran Bei lagya praptilawan kang Basah kalihmyang sagung prajuritipunlajeng so wan mring Nata
atur salam Pangran BeiBasah kalih samya anungkemi pada.
71. Katiga angemu waspaKangjeng Sultan ngandika ris"Lah wis ta padha menenga
pan ora ngapaa iki
kang wingking kadi pundi"
Pangeran Ngabei matur"Mila kantun kawulamapan anata kang wingkingdene mengsah pan lajeng wangsul kewala.
72. Namung pun Jayanagaralan Basah Kasan Besarikula ken baris Koripan"
437
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 440/483
mangkana ingkang winarniRejasa myarsa wartiyen kanin ingkang Sinuhunkenging mriyem kang jaja
dadya sagung para putri pan karuna lawan Panembahan ika.
73. Namung Kangjeng Ra tu ikakang tan saged muwun ikiwus nir sagung kang katingalmapan sedya sabil yektidhateng Sri Narapatilamun estu pawarteku
namung Ki Sarutamamapan wus ingagem ikinanging samar tan ana janma uninga.
74. Sinasapkeri kasemekan pan wonten kang den entosiutusanira kang ramaPanembahan dereng prapti
kinen yektosna ikiestuning pawarta ikumangkana kang winarnaSri Narendra budhal ikimapan saking Kemiri sawadya kuswa.
75. Tan ewah kadya angkatnyautusan kapethuk margiwangsul prapta wangsul nulya
yen tan ewah kadya ngunidadya kendel pra samikang pra putri dennya muwunlawan Jeng Panembahanwus ilang sungkawanekinamung kantun angentosi rawuhira.
76. Mangkana Sri Naranata
438
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 441/483
apan nitih tandhu ikisampun prapta ing Rejasasareyan nggenira nitihkagya kaparak sami
ingkang samya methuk ikulajeng samya karunaPanembahan malajengimring kang putra mapan sarwi ngemu waspa.
77. Wus cundhuk lawan Narendralajeng nyandhak tandhu ikiangrangkul sarwi karunaPanembahan mring Narpati
Sang Nata ngandika ris"Kiyai bok sampun muwunkawula tan punapasampun limrahing prajurit
pan punika Kiyai dados ing pratandha."
78. Sarwi mesem Sri Narendra prapta pasanggrahan nuli
tedhak saking tandhu nulyaPanembahan kang ngampingisamana para putrisadaya sareng anduluingkang jaja Narendramapan maksih den ambenidadya muwun malih pra putri sadaya.
79. Kangjeng Sultan sampun lenggahneng jro pasanggrahan ikikangjeng Ratu kang winarnasareng tumingal Narpatikang jaja den ambenidadya mesem Kangjeng Ratumangkana ciptaniraingsun duga salah kardi
439
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 442/483
dene iku enggone kaliwat prana.
80. Sawengi ora dadya pa,Sri Narendra ngandika ris"Ya gene tan inguculan pan tanganingsun kakal ihtan bisa cape iki"mesem ngandika sang Ratukang bibi kinen ikaPanembahan Sepuh iki
anguculi Kangjeng Ratu nulya kesah.
81. Sri Narendra angandikadhumateng kang rama aris
"Kiyai sampeyan medala punika kang sami praptinggih sampeyan panggihilajeng sampeyan ken mantuk"Panembahan turira
sandika apan wus mijilamanggihi marang ingkang sami prapta.
82. Mangkana wus tan winarna pan kali lan mantuk samikawarnaa Sri Narendrangandika marang kang bibi"Putranta maring pundimangke kula mindhak lampus"Den Ayu Panembahanmesem kesah angaturiKangjeng Ratu mangkana ing aturira.
83. "Mapan tan kangge kawulasampeyan dipun timbali"Kangjeng Ratu nulya praptasamana wus tan winarniJeng Ratu Ibu ikimapan sänget gerahipuningaturan wuninga
440
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 443/483
lamun ingkang putra kaningya lumajeng prapta pan lajeng karuna.
84. Mangkana sakondurira
saya sanget gerah neki punika dadya marganyakundur mring rahmatullahisinarekken MagiriKangjeng Sultan gerahipunapan sampun waluyasamana ingkang winarni
Pangran Natapraja kabujung yudanya.
85. Saking ing Pajang punikalawan Basah Ngabdul Latipngantos dumugi MataramTumenggung sabil satunggilPakarangan wismekilan Rongga Palerei iku
jajar prajurit tigalajeng dandan wangsul inalilidhateng Pajang samana ingkang winarna.
86. Pangeran Dipakusuma pan asring sulaya ikimarang ingkang Basah Pajangnuwun adii mring Narpatikang rama tan ngadili
apan lingsem tuhunipun
dhumateng Kyai Majakangjeng Sultan wus udani prang resahe patraping Pajang punika.
87. Ki Maja pan ingutusansaking aturnya praibadisabab ngaken adii ikamarma karsanya Narpati
441
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 444/483
Ki Maja den ayonisaaturipun tinurutmapan satuhuniraleres kang putra pribadi
lan murina mring sagung wong desa samya.
88. Dadya Pangran Dipasumalangkung gerah ing tyas nekiwau dhumateng kang ramalingsem mring Ki Maja ikiKangjeng Pangran gya balikdhumateng Surakarteku
Jendral lan Kangjeng Sunanlangkung suka ing tyas nekilawan putra santana ing Surakarta.
89. Ing wuri pan sinulihannenggih Pangran Ngabdul Majidlan Raden Riya Sind urjaing Pajang kang misesanikidul Jatosnem sami
dene sawetan marga gungingkang methuki ika pan namung Tumenggung katriwasta Jayadipura Cakradipura.
90. Kalawan Martadipuraing Bagelen kang winarnimapan wus tan ana mengsah
namung kantun Cina iki pan eca-eca sami
ingkang Basah tiga ikuPangran Dipanagaranuwun Basah Ngabdul Latibnindhihana lawan ngembani kawula.
91.
442
Mangkana ing aturira
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 445/483
mring kang eyang Pangran Bei
nulya katur mring NarendraSang Nata sampun marengiDyan Basah Ngabdul Latip
dadya karsanya Sang Prabuapan Basah utusan pundi kang kendho prang nekimapan Basah Ngabdul Latip kang lumampah.
92. Prajur it lan kaparingankapalan wolung dasekiwasta prajurit Jayengansadasa sagung prajuriting Kilen Praga iki pan pinaringken ikumring ganti Basah Imam Ngabdul Kamil mapan samiBasah Ngabdullatib pan wus kinen mangkat.
93. Mring Bagelen ngemban ikaPangeran Dipanagari
mangkana wus tan winarnaing Kedu ingkang winarnimas Tumenggung abarisKartanagara puniku
ana ing Ngardi Rosanlan Tumenggung Kedu sami Ngabdurahman kalawan Ki Wirareja.
94. Samana pan inginggahanmring kapir lan murtad samimapan ta pinaju tigaanulya pinethuk juritsampun campuh pan nulitan ana kuciwa iku
sänget karoban lawanmas Tumenggung den aturi
443
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 446/483
mundur nanging wantuning Kartanagara.
95. Tan etang kathah kedh iknyalamun mengsah lannat kapir
pan nate majeng priyanggakapir mapan lebur samidadya kondhanging kapir pan langkung geringen sampun pan namung tikel tigawong kapir pan ora wanianginggahi dhateng Mas Kartanagara.
96. Kadya wus karsaning Suksma
Mas Tumenggung prapteng jangjiantuk marga sabilullahlabet kenging mimis alitwalikat ingkang kanin pan kinepung saradhadhunanging sapih kang yudakapir murtad kathah matimapan gangsal Islam kang sabil sakala.
97. Apan ing Kedu sakawanMantawis ingkang satunggilapan Rangga PamijahanWirapati wastanekiingkang tiga Ngabei
dene Mantawis punikumapan Jajar kewala
Prajurit ingkang winarniMas Tumenggung Kartanagara punika.
98. Binekta mantuk wus prap tatan arsa den usadanidadya lajeng sabilirawus katur mring Sri Bupatilangkung pangungun nekimapan dereng darbe sunu
444
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 447/483
pan iya sadhereknyamaksih alit karsa Aji pan pinar ing nunggak semi namanira.
99. Tumenggung Kartanagaraapan wus datan winarniPangeran Bei Ki Majaumatur dhateng Narpatimapan ngaturan ngalihneng Rejasa kirang cukupsagung repot punika
tan saged dados satunggil
Toya Kidul punika kados prayoga.100. Pan saged dados satunggal
sagung ingkang repot samiPanembahan sampun rembagnulya kinen andandaniToya Kidul wus dadi
nulya budhal Sang Aprabulan sagung repot samya
saking Rejasa wus praptiToya Kidul masanggrahan Sri Narendra.
101. Mangkana ingkang winarnaBagelen kanggenan malihdliumateng kapir punikaKornel Kleres tindhih nekilan Mayor Biskis iki
pan Etak Kapitanipunsewu kapir lan murtadnulya pinethukken juritmring Bagelen sagung ingkang Basah tiga.
102. Apan ingkang nindhih ikanenggih Basah NabdullatibPangeran Dipanagara punika ingkang njenengi
445
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 448/483
rame sakedhap ikikapir mapan lajeng ikumalebet Loji Jana pan lajeng kinepung samimarang sagung wadya Bagelen sadaya.
103. Nanging tanpa wekas ikarinangsangken tan kadugisagung Bagelen punikaJeng Pangran Dipanagarirembag lan Basah samiutusan anuwun bantu
nenggih dhateng Mantaramnamung kinarya pangirid
sampun katur dhumateng Sri Nara Nata.
104. Marengi wus pinaringananenggih ingkang tinudingTumenggung Secanagaralawan saprajurit nekiingkang kinarya tindhihanenggih Ki Marga Ayu pan lurah Kala Wijamapan sampun budhal samisaking Toya Kidul Bagelen wus prapta.
105. Datan ngantos magut yudawonten pitulung Hyang Widdhikapir murtad lajeng bidhal
kang Cina binekta samiLoji Jana puniki
pan sampun tinilar ikuaprang samarga-margaBagelen kang ngidul samimring Toyamas kapir murtad undurira.
106. Mapan kekecer bangkenya
446
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 449/483
kapir lawan murtad samiBagelen padhang sadayasabedhahe Jana iki
mariyem ingkang kariapan salikur punikuageng alit sadayasampun katur mring Narpatienengena Bagelen ingkang winarna.
107. Jendral De Kok pan kengkenandhumateng Sri Narapatikintun surat abedhama
Sang Nata dipun aturinanging namanirekimapan maksih kang sinebutPangran Dipanagarakang serat wus den wangsulimring Ki Maja mangkana wangsulanira.
108. "Sampunipun tabe kula
Jendral mapan kintun tulismring Pangran Dipanagaramapan boten wonten ngrikiBagelen enggen nekiPangeran Dipanagrekukula namung sung warta"mangkana pan kendel lami
nulya malih wonten surat ingkang prapta.
109. Pan inggih saking kang rakaKangjeng Pangran Purbayekimangkana ijemanira"Sampun ingkang salam taklimkatur dhi Prabu ugi
yen kenging pun kakang maturdereng wonten adadnya
jumeneng lawan pr ibadi
447
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 450/483
marmanipun mawi bedhami prayoga.
110. Amrih eca tyasnya samya pan kathah kang tan tinul is
namung parlunya kewala"Ki Maja nulya mangsulimring Pangran Purbayekimangkana wangsulanipun"Sampun kang salam dongakawula nenggih pun kakimangkana tur tulis mring Pangran Purbaya.
111. Pan inggih rayi Paduka
da tan jumeneng pribadiSinuhun Sultan punika
Ngabdul Kamit pan pinaringsaking Rabul ngalamin
jinunjung ngulama sagungSinahidan lan aprang
jumeneng ratu agami
mapan Qur'an punika ingkang parentah."
112. Mangkana apan tan lamanulya wonten surat malihsaking Jendral De Kok ika punika ijemanekinanging datan tinuliskang surat sadayanipuningkang perlu kewala
"Sampunipun ingkang tabikkathah-kathah katur dhumateng paduka.
113. Pangeran Dipanagara jujulukira rumiyinmangke wus rinilan Suksma
jinunjung kang pra ngulami jumeneng ratu ikiIslam Tanah Jawa iku
448
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 451/483
nadyan inggih kawula pan badhe ngestokken sami jumenengnya Ratu Islam Tanah Jawa.
114. Kang nama Sinuhun Sultan Ngabdulkamit yen marengikawula nuwun punikakendeling aprang rumiyinsuwawi apapanggih pan sami pr ibadi iku punapa kinarsaknamung semados dinten neki
lan ing pundi nggen kula panggih sumangga.115. Mangkana wangsulanira
Kyai Maja serat neki"Sampun tabe kawulaJengandika nuwun panggihsayektos sereng kengingJengandika dede ratuSinuhun Kangjeng Sultan
pan sampun pitayeng galihmring kawula ingkang badhe manggihana.
116. Dene bab kendeling yudakang Sinuhun pan marengi"mangkana wus dhinawuhansagung ingkang Senapatilamun kendel ing jurit
lan Bagelen mapan sampunPangran Dipanagarakinen kendel mapan samianglir pendah sinamber peksi sarkara.
449
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 452/483
XVI. DHANDHANGGULA
1. Tata tit i ingkang kendel jur itJendral De Kök wus ndawuhi ika
marang sagunging Kurneledadya kendel sadarum
ngantos lami tan wonten juritmangkana bab panggihanmapan boten tamtunging Jendral wakil kewalatiyang Inggris Setewer wastanirekilawan Ngun Ngali ika.
2. Mila wände Jendral amanggihimring Ki Maja wus pitajeng ikamarang kalih ing wakile barang bicantenipunyen wus kangge datan tinampikJendral panggih priyanggalan Ki Maja iku
samana sanpun panggilan pun Setewer kalawan Ngun Ngali KetibPangran Bei Ki Maja.
3. Pun Setewer tembungira manis"Kyai Maja kinengken kawuladhateng Jendral De Kok mangkekinen anerang tuhu
ingkang dados karsa Sang Aji
sumangga den dhawuhna pan Jendral anurutdene ingkang dados dukamarginipun pan saking tiyang kakalihMayor lawan Dan urja.
4. Sapunika sumangga karsa Ji pan kawula kinengken ngaturna
450
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 453/483
lamun pinundhut pejahe pan pinejahan tuhuyen punika pinudhut uripingaturaken gesanglan loji sadarumyen Sang Nata datan arsakinen mbubrah sa punika den bubrah isumangga den dhawuhna."
5. Kyai Maja gumuyu nauri"Apa amung iku sira gawanjaluk meneng perang kabeh"
Setewer ris turipun"Lamun wonten pinundhut malihsumangga den dhawuhnakawula umaturnenggih dhateng tuwan Jendral"Kyai Maja mapan bengis saurneki"Setewer dhingin mula.
6. Kang Sinuhun datan ana maningkarsanira luhuring agamaIslam tanah Jawa kabehlawan Danurja ikusira turke karya punapisanajan Loji iyatan paedah ikuyen wus luhur kang agama pai r sakarsa-karsanya Sri Narapatiiya mongsa luputa."
7. Pun Setewer nulya pamit ikidatan kangge sagung kang bicaranulya aprang malih mangkeJendral tan mawi sung wruhlangkung resah perangirekiwong ngili pinejahan
451
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 454/483
lanang wadon ikunadyan bocah yen kecandhak pinatenan dadya kathah ingkang sahidtanah Jawa sadaya.
8. Kapir langkung resah perangnekimapan ngiwut sedya apulihasabab kang prang mati kabehkapir kalamun campuhlan wong Islam sring tump es nekimangkana kang winarnaing prang mapan sagung
sampun samya katadhahaning prangira wong kapir asring kalindhihy a ta ingkang winarna.
9. Pangran Dipakusuma punikianeng Sala langkung kinasihandhumateng kang raka mangketan pisah siyang daludhahar sare pan asring nunggil
kalawan Kangjeng SunanJeng Pangran anuwunmondhok ing jawi kewala
ingkang raka Kangjeng Sunan tan marengilamun pisah sadhela.
10. Kangjeng Sunan madosi pribadimapan sowan dhumateng kang uwa
Kangjeng Pangran Purbayanemapan samya punikulan kang raka denira asihmapan asring ngandika
sira iku kulup becik neng kene kewalatunggal lan sun neng Kadhaton rikuh ikilan saru sawangira.
452
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 455/483
11. Pangran Dipakusuma tu r nekimring kang uwa, "Sumangga kewalamapan tan dumugi mangke"
nulya ngandika ikumring kang raka Jeng Sunan nulinunggal samya neng kretamubeng loji kundursamana Jendral winarnalangkung watos Jeng Pangran nuli tinedhidhumateng Kangjeng Sunan.
12. Kangjeng Sunan mapan angekahi
lan tinanggel lamun dedeniraPangran Dipakusumanemapan ameksa iku
dennya njaluk Jeng Sunan nulikang rayi ingandikan prapta gya rinangkulmapan sarwa tinangisan"Wis ta adhi angur muliya sireki
iya marang Mantaram.
13. Apan ingsun wus tan bisa ugiangukuhi adhi marang siramupung durung yayi koweing mengko bengi iku becik sira mangkata adhi"Pangran nungkemi pada
pan sami amuwunJeng Sunan mapan mangkanari sawusnya Kangjeng Sunan animbalimarang Mayor Tamtama.
14. Prapteng ngarsa Jeng Sunan nabda ris"Heh ta Mayor adhimas aterna
iya marang Lajer bae poma den sandi iku
453
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 456/483
lawan sira den ngati-atimengko bengi mangkata"sandika turipunmangkana wus tan winarna
sareng dalu bakda Ngisa mangkat nuliPangran sing Surakarta.
15. Kangjeng Sunan ngate rken mring jawiingkang rayi wus prapta Tamtamanmapan nulya mangkat agesamya kapalan ikuyen tinanya sandi agilir
marang lajer punikaapan prapta sampunJeng Pangran nulya utusanmring Koripan mangkana pinuju ikikang baris ing Koripan.
16. Mas Tumenggung Wiryanagarekimundhut pethuk Mas Tumenggung nulyamethuk lawan prajuriteinjing prapta ing lajurJeng Pangeran wus den aturiyen kang methuk wus praptanenggih Mas TumenggungPangeran Dipakusumanulya mangkat Raden Mayor anututilawan mbedhili ika.
17. Lan sung wikan kumend han irekilamun minggat Pangeran punikanulya tinututan agemring sagung saradhadhuwus kapethuk lawan prajuritWiryanagara nulyaingkang saradhadhulajeng campuh ing ngayuda
454
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 457/483
saradhadhu kacipuhan mundur samiPangran Dipakusuma.
18. Sampun panggih lan Wiryanagari
Kangjeng Pangran nulya ingaturankundur mring desa Selaneapan wus tan cinaturJendral langkung cuwa tyasnekinulya karya karenahJendral malih ikunenggih Pangran Nataprajakang ingicuk lan den bang sakajeng neki
pan sagah tinurutan.
19. Kurnel Nahis kang kinen nyagahiKangjeng Sultan apan wus miyarsanging api tan uning baePangran Nataprajeku
karsanira Sri Narapati pan kinen nginggahanamarang Ardi Kidullan Bupati wetan YogyaArdi Kidul apan mogok purun malihmarma kinen ngradina.
20. Pangran Natapraja sandika risnulya sagung Bupati sadayaing sawetan Yogya kabeh pan kinen minggah sagung
medal Terong marganya samiPangeran Nataprajaapan medal kiduling Serungka karsaniratan winarna ingkang sagung pra Dipatikang medal Terong ika.
21. Sampun minggah kang dadya pangarsi
455
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 458/483
Mas Tumenggung pun Mangunnagaraingkang dados pangirideanenggih Mas TumenggungRanupati ngirit ing Giring
mangkana kang winarnaardi rakit sampun prajurit ing Prangwadananmapan karya piranti gelar wus dadiMas Tumenggung tan wikan.
22. Lamun kapi r lawan murtad samimawi gelar mapan wantunira
nenggih Mas Tumenggung kuwelamun ningali mungsuhkapir lawan wong murtad samitan mawi subasitamapan nrajang purun prajurit kantun sadayaapan namung Mas Tumenggung Surapatiing Giring kang tut wuntat.
23. Lan satunggal sadherekirekimaksih alit pan lumayu sumyakapir kang katingal kebehMas Tumenggung ambujungdatan wikan den paekanikapir kalawan murtadkang ndhelik sadarum pan lajeng nangkebi samya
Mas Tumenggung dadya pisah lan prajuritsampun karsaning Suksma.
24. Mas Tumenggung apan nandhang kaninwentisira lawan ingkang jajananging maksih tatak baedhawah sing kuda sampunkudanira apan ngemasi
456
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 459/483
sadhereknya duk mulatanungkemi ikukang pada sarwi karunaMas Tumenggung Mangunnagara nabda rissarwi ngambeni brana.
25. "Wus ta adhi mulia sirekimapan ingsun karsaning Hyang Suksmamarga sabil aneng keneiki pratandhaningsunkerisira anggonen adhimatura mring Narendralamun sira iku
kang sun suwun nggentenanamarang ingsun lan sakehe pra prajuritwus jaken bali padha."
26. Marma ngantos Mas Tumenggung melingMas Tumenggung Ranupati mulatmapan langkung pangamuke
pan kathah belanipun
sampun prapta sabilollahiajur kunarpaniramangkana winuwusnenggih Mas Mangunnagaratinangisan ngaturi mundur tan kaptikapir gya ngepang samya.
27. Sadhereknya Mas Tumenggung ikisaged uwal wus karsaning Suksma
Mas Tumenggung kari dhewelenggah sendheyan ikuapan wus tan nedya gumingsirnadyan arsa mundurananging Mas Tumenggungsampun tan saged lumampahsadangunya pan kinarya lesan iki
pantang purun nyelaka.
457
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 460/483
28. Mimisira wus da tan ngundhilinamung kalih punika labetnyagya Pangran Prangwadananewadya sinapih sampuningkang samya wau mbedhiliPangran wus prapteng ngarsa-nira Mas Tumenggung
nulya aris atetanyaapa sira kang aran Mangunnagari bagus anom prawira.
29. Lamun sira gelem teluk iki
apan ingsun kang nglironi iyamring kamuktenira kabeh pan sun aku sedulurMas Tumenggung sugai dennya ngling pan ingsun iki iyangabdi mring Sinuhunora sedya luru donyalan maninge ora kurang mangan dhingin
mapan nggon sun ngawula.
30. Marang Kangjeng Sultan donya ngakirmapan imam kang sun rebut ikalamun teluka mring ko we
manawa tan den akulamun besuk prapta ing ngakirmarang Sinuhun Sultan Ngabdulkamit iku pira laraning palastramati kapir Pangran langkung dukanekinulya ngabani bala.
31. Mas Tumenggung Mangunnagarekiwus tumeka marang sabilullahapan den jur kunarpanedening kapir punika
458
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 461/483
henengena kang wus utamigantya ingkang winarnakang prajurit ikuMangunnagara sadayawus kapethuk wau kalawan kang rayiMas Tumenggung punika.
32. Pan lumajeng sarwi tawan tangislawan mbekta cara wangsuliralawan gupak rah pendhokekendel prajutit sagung
apan nulya dipun wartani
Mas Tumenggung welingnyasamya nangis iku panji rangga ngabehi ikaayun samya nusul ngamuk langkung ajrihngelirken welingira.
33. Mas Tumenggung nulya wangsul nulimapan langkung prihatin sadayawus kapethukan sagungeingkang pra dipatyekuwinartanan gya wangsul nulilajeng ajrih sadayaical banthengipunwus samya mudhun sing ngargakang dipati sawetan Ngayogya samilawan saprajuritnya.
34. Mas Tumenggung Suranagarekiwus tur surat marang NataprajanPangran nulya wangsul baekang surat lajeng katur
mring Sang Nata langkung tyas ajimring Mas Mangunnagaradereng gadhah sunudadya tinurut kewala
459
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 462/483
sawelingnya saking sihira Narpatimring Mas Tumenggung ika.
35. Namanira datan den ewahi
kawarnaa Pangran Nataprajamapan langkung jrih isinedhateng Ingkang Sinuhuning sabile Mangunnagarikadya kening loropanmarma jrih kalangkungPangran dhateng Kangjeng Sultándadya estu Pangeran denira mbalik
dhumateng ing Ngayogya.
36. Pan pin eth uk langkung bungah nekiJendral De Kok den nyana punikaPangran mbekta sakancanetan nyana lamun kantunsagung ingkang para dipatiwetan Ngayogya sadayalan prajuritipunsamana wus tan winarnaMas Tumenggung Suranagara tur uningdhumateng Sri Narendra.
37. Lamun Pangran Natapraja mbalikKangjeng Sultán mesem angandikawus tan dadi ngapa kuwenanging poma sireku
sakancamu den ngati-atiñora wurung ta ikatinempuhken ikumarang kabeh praptaniraMas Tumenggung Suranagara turnekiinggih nuwun sandika.
38. Apan nulya kinen mantuk ikiMas Tumenggung wus lengser sing ngarsa
460
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 463/483
prapta tan winarna mangkePangeran Nataprajeku pan tinempahaken puniki praptane kancanira
bupati sadarumingkang sawetan Ngayogyasabab nguni Pangeran sampun nyagahimarma tinagih ika.
39. Dadya saben dina kin tun tulismarang sagung kang para dipatyanging tan wangsul kengkenane
pan pinejahan ikuKyai Maja lan Pangran Behiingkang gadhah parentahsaking bosenipun pan sinuprih kapokiraingkang kengken lawan ingkang kinengken samimarma sagung mangkana.
40. Senapati pan ing pundi-pundi
lamun tampi kang surat mangkanaawis wangsul kengkenanemangkana kang winuwusPangran Natapraja puniki
pan kinen nglurug ikamring wetan Ngayogyekusebab bupati sadayawetan Ngayogya sampun tita puruneki
lamun kedhik kewala.
41. Kapir murt ad nenggih ingkang ngiringmarang Kangjeng Pangran Nataprajamapan asring kabereke
kapir murtad keh lampusmapan lamun dipun agengisagung kang pra dipatya
461
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 464/483
tan nangledi ikumapan ngundura kewaladadya gela Jendral mangkana tyas nekimring Pangran Natapraja.
42 . Dipun nyana lamun bangki t kardisabab Jendral amung nggugu wartalamun punika andeleKangjeng Sultan kang tuhumarma sänget pangebangnekiwekasan dadya bedakewala puniku
pan kinen baris kewalaaneng jawi Pangeran datan kaduginanging nedha panggenan.
43. Kithaageng pun ika yen kengingkados sänget Kangjeng Sultan susahsabab punika bandhanesagung aprang punikulawan dados pangungseneki
sagung tiyang sadayalan kinarya iku pakendelan senapatyalamun gilir ing ngriku panggenanekitata mimis lan obat.
44. Pangran Natapraja den tu ru timarang Jendral Kithaageng nulya
asring nginggahan mangkedene pangiridipunnenggih Pangran Nataprajekinanging tan saged minggahmapan asring wangsul pinethukken ing ngayudaneng Sidikan kapir murtad akeh mati pan asring kabujengnya.
462
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 465/483
45. Ingkang tengga Kithaageng ikiMas Tumenggung pun Resasantanaapan kalangkung panggaheawis anuwun bantu
mapan nulya dipun inggahiJendral De Kok piyambakkang nindhihi ikulan Sultan Sumenep ikanenggih Pangran Dipati ing MadurekiMas Tumenggung kuciwa.
46. Kengser saking Kithaageng iki
Jendral lajeng karya beteng ikaaneng Danalaya manggentinakenan punikumarang sagung para dipatikidul Yogya sadayalan wetan Yogyekuingkang dadya tindhihiraPangran Suryawijaya Pangran Suryadi
tan ana kang kuciwa.47. Pangran Suryawi jaya tu r uning
marang Toyakendel lamun mengsahmapan kalangkung agengeSang Nata paring bantuBasah Ngabdullatip tinuding pan kinen nindhihanakang prajurit iku
sewu Bagelen kang tengah pangi ridnya Raden Basah Ngabdulmuhyising Toyakendel budhal.
48. Tan winarna marga sampun praptilajeng tata nenggih barisiraneng kilen DanalayaneDyan Jayanagareku
463
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 466/483
kinen ngalih denira barissakilen Danalayalan sakancanipunPangeran Suryawijaya
kang nindhihi ingkang baris wetan ikinenggih Suranagara.
49. Sakancanya Pangeran Suryadikang nindhihi lajeng campuh yuda pan tan ana kuciwanesiyang dalu prang pupuhkapir murtad keh kalongneki
Jendral pan langkung kewrannanging isin mundurdennya karya beteng ikamurtad lanat samana apan kinerigsampun prapta sadaya.
50. Langkung ka thah Basah Ngabdulkatipapan nulya ngaturi uningayan saya kathah bantune
lanatulah punikuSri Narendra nulya nindakilan sagung bala-kuswa basah kalih ikukang dadya pangiriding prangsampun bidhal saking Toyakendel ikilir werdu angga sasra.
51. Tan winarna marga sampun praptiSri Narendra lajeng masanggrahaning dhusun Sangkal namanesagung basah punikutinimbalan mapan wus praptiPangran Suryawijaya
Pangran Suryadikulan Raden Jayanagara
464
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 467/483
Kangjeng Sultan ngandika mring Pangran Behi paman samp eyan tata.
52. Sagung bans kang dereng prayogiPangran Behi sandika aturnyagya rinembag prayoginelan basah tiga sampundadya linton kang baris samiPangran SuryawijayaJan sakancanipunTumenggung Jayanagara baris kilen nenggih Basah Ngabdulkatipmapan baris neng wetan.
53. Anindhihi baris Ngabdulmuhyikang prajurit Bagelen sadayadene Pangran Suryadinemangaler barisipun pan angirid para bupatiwetan Yogya sadayalan pinaring bantuPangeran Dipakusuma
lan Mas Dolah Reksasantana puniki basa kalih minangka.
54. Dadya dhadha mapan anggentosi barisira Dyan Jayanagaramapan ing kidul prenahe
wus dadya rembag sagungnulya budhal sing Sangkal samilintu panggenan samyaSri Narendra tumutaneng kidul dadya dhadhalawan sagung wadya jro lan pra ngulamiapan wus samya prapta.
55. Ing prenahnya sowong -sowong samilajeng tata baris mapan samya
Sang Nata pasanggrahane
465
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 468/483
aneng Daren punikunamung elet kang dhusun kalihkalayan Danalayasamya kantun iku
kang basah kalih Jejeranmapan lajeng sadina-dina ajuritJendral kalangkung kewran.
56. Ngaler ngidul ngilen ngetan ikitinadhahan lanat kathah pejahapan yun ngantep perangeewet gerogolipundereng dados kantun sairingDulah Reksasantanatur wuninga sampunmring Pangeran Behi ikayen gerogol mapan mung kantun sairingPangeran Behi nulya.
57. Rembag lawan sagung basah samimajeng sareng mapan wus dhinawuhan
prajur it myang dipatinesareng enjing pan sampunsamya nembang tengareng juritlanat nimbangi nulyawus pinara telu pan datàn wonten kuciwasamya nengga prajurit Islam lan kapirnulya campuh ing yuda.
58. Tanpa rungon swaraning kang bedhil bareng lawan kang mariyemira pan kadya rog ing wukirekaday buru-binurudatan wonten kuciwa samikapir kalawan Islammangkana winuwus
466
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 469/483
Tumenggung Suranagarakang medal ler sakancanya sampun praptinenggih ing Danalaya.
59. Ing panggenan gerogol punikikang jinujug langkung gegerirasagung repot lanat mangkenamung kapal lan sagungingkang dharat pan durung praptiJendral langkung gugupgya mariyem gupuhmangkana kang aprang ngarsa
pelangkirnya salong mundur anadhahilajeng angedrel samya.
60. Dadya mu nd ur Suranagarekisakancanya nging angsal genderakapalan langkung kakunekang dharat mapan danguden entosi pan dereng praptiapan kapethuk marga
ing saunduripunlawan kang adharat samyakapir murtad ingkang mbujeng wangsul samimangkana ingkang yuda.
61. Dereng wonten kang kuciwa samisadangunya sanjata kewalatan saged campuh yudane
basah sakawan ikulangkung kaku tyasira sami
lanat tan purun nrajang pan wus ering ikulawan kathah kenging ika
lanat kapir Gusti Basah kang winarningantos majeng priyangga.
62. Ingkang ndherek mung Dullah satunggil
467
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 470/483
Abu Sungep apan suprihiraJeng Gusti tinuta baemarang prajurit sagungkadya sampun karsaning Widi
ing sadinten punikadatan saged campuhlanatullah wadya Islammalah lajeng kasaput ing dalu iki prajurit mundur samya.
63. Dadya kant un Gusti Basah Kamillawan Dullah Bu Sungep punika
kinarubut sanjatanemring lanatullah sagungKangjeng Sultan langkung tyasnekidadya tumut punikanenggani pan kantunmanjing wektu mahrib ika punakawan kang sowan namung satunggilSengkuni wastanira.
64. Pan ingutus ngundurken nimbalimarang basah Sengkuni punikaajrih mring mimis deresendhepis ampingan kayunulya kangjeng Sultan pribadinimbali mring kang putraBasah Kamil mundurmangkana wus tan winarna
saben dina aprang neng Danalayekingantos satengah candra.
65. Nadyan dalu awis kendelnekidadya kathah lanat ingkang pejahnging wus dadi ingkang betengJayanagara ikuweling atur mring Pangran Behi
468
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 471/483
yen marengi Narendra pan prayogi kundursabab beteng sampun dadya pan kawula nyagahi tengga pribadi
inggih kalamun medal.
66. Wektu iku samya sudaneki purunipun kapir lawan Islamkarsaning Hyang wus pepasthenapan tan nate campuhamung samya bedhilan ikilanat wadya Islamsaben dina iku
kang sanjata barondonganlan mariyem Ngayogya mangkono ugi
Jeng Pangran Hadisurya.
67. Ngabdurrakim mau dennya ngrampitmapan namung bedhilan kewalaing Gawok mangkono manehKi Hurawan puniku
marma samya tan antuk kardidadya epur sadayanenggih juritipunsamana ingkang winarnaPangran Behi matur ing Jeng Sri Bupatilamun Jayanagara.
68. Pan mangkana ing panuwunekisabab beteng mangke sampun dadyasagah tengga sakancanemangkana kang winuwusmapan lajeng kinen nimbaliingkang basah sakawan prapta gya tinantunlamun Dyan Jayanagara pan mangkana aturnya marang Narpati
469
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 472/483
Basah Ngusman aturnya.
69. Apan inggih kalangkung prayogikalih ngaso kang kanca sadayanging yen pareng prayogine
pan sae mawi sangungantep jurit ing benjing-enjing basah rembag sadayasukur inggih lamunwonten pitulung Hyang Suksmasaged bedhah angsala cariyos samisampun nglaha kewala.
70. Kanca basah inggih benjing-enjingapan samya dadosa pangarsalan dullah rangga panjinekidul ngabehi sagungkanca jajar kang aneng wurisampun rembag sadayanuli samya mundursaking ngarsa Narendra
enjing nulya nembang tengaraning juritapan kadya semayan.
71. Lanatullah pan mangkono ugilajeng cam puh nenggih ingkang yudakapethuk samya majengemriyem tan ngantos ikumungel lajeng aruket samisanjata lit punika
mung sakedhap iku pan lajeng caruk kewalasangkuh lawan waos wong kapir kalindhih
balasah bangkenira.
72. Pan kaburu kapir yudanekilajeng ngungsi manjing beteng samyalawan ngedrel mariyeme
470
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 473/483
Islam pan wegah sagungnggennya mbujung pan wangsul samimangkana ingkang prapta
nenggih sabilipunya Mas Dullah Jayengdriyalan Mas Panji Bintara lawan Ngabehi pinilih Sumatingal.
73. Lawan kaj i ing Gadhing satunggilSeh Mukamad Tahir namaniralan Ngabehi Muryadinelan panji tamtameku
apan kalih kang prapta sabilrangga Bagelen tigakang liya punikuIslam wilujeng sadayalanatullah belasah bangkenirekitigang atus watara.
74. Henengena pan wus tan winarni
kawarnaa Sang Nata karsanyaMas Dullah sasentanane
pan linintonan ikukinen nunggil wonten Magirisabab owel prangiramapan langkung purunJendral De Kok kang winarnasampun mantuk saking Danalaya iki
apan dhateng Ngayogya
75. Apan dalu budhalira ikiSri Narendra wus ngaturan wikanyen Jendral wus sepi mangkekantun kang tengga ikuDanalaya lawan punikiPangeran Natapraja
471
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 474/483
cuwa tyas Sang PrabuBasah Ngabdulkatip lawanBasah Ngabdulmuhyi kinen mantuk nulilawan saprajuritnya.
76. Mring Bagelen mangkana Narpatilajeng budhal lan sabala-kuswakundur mring Toyakendeleing Danalaya ikumapan ingkang kinen ngenggeniPangran Suryawijayalan Raden TumenggungJayanagara punika
sakancanya lajeng datan saged mijilkang aneng Danalaya
77. Kawarnaa wau Sri Bupatikundurira ngubengi NgayogyaJeng Pangran Behi aturemanawi Jendral iku
taksih purun mesthi ngedali
kang sinuprih punikamapan kang tinurut
lajeng Kangjeng Sri Narendraameng-ameng mring Pajang nyare tetanggiantawis puting dina.
78. Lanatullah langkung kendhak nekikang kamargen pan kendel kewala
tan winarna niskaraneSang Nata sampun rawuhToyakendel sawadyanekimapan wus tan winarnayata kang winuwuswonten jendral malih praptaKomasaris De Bis wastaning punikiwakil Raja Walanda.
472
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 475/483
79. Mbekta bala langkung ka thah neki pan anglorod Jendral De Kok ikalajeng akintun seratekertas ageng puniku
lan pratandha ageng punikidhumateng Kangjeng Sultánwus tinampen ikunenggih dhateng Kyai Majalajeng katur dhumateng Sri Narapatimangkana Sri Narendra.
80. Apan lagya pinarak pan dhapi
lan kang rama Kangjeng PanembahanPangran Ngabehi ngarsane putra santana sagungmyang pratiwa nung-anung samiandhet sumiweng ngarsasira Sang SinuhunKi Maja ngaturken seratapan saking nenggih Jendral Komisaris
wakil Raja Walanda.81. Apan nulya kinen maos iki
apan kathah kang datan sinurat pan amung par lune baemangkana ungelipunsasampuning nenggih kang taklimkawula kathah-kathah
Jendral De Bis ulun
prayogi mugi katura pan dhumateng ingkang saudara nguniPangran Dipanagara.
82. Ingkang sampun linilan Hyang Widi pan jumeneng Kang Sinuhun Sultán Ngabdulkamit peparabe
kang jinunjung mring sagung
473
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 476/483
ingkang para ngulama samimyang kang para pandhitasarip suhadekukaji lawan maulana
sinahidan kalawan pra ageng ikingangkat Qur'an ngadil.
83. Luhuripun Islam Tanah Jawikang Kalipah Kangjcng Rasulullalisaming Tanah Jawa kabehmarma tur surat ulun
pan kinarya luliur sayekti
dhatcng Raja Walandamapan bad he sagunginggih ngestokken sadaya
jumenengnya Ratu Islam Tanali Jawilan badile ndherek ika.
84. Angluluirken mring Agama Nabisamingkang wonten ing Tanah Jawakawula anuwun maneh,
ing parang kendelipunlamun pareng nedya bedhamimapan inggih kawula
binektanan sampuningkang cap Raja Walandamarmanipun suwawi sami pepanggihamba nyarah kang karsa.
85. Kang Sinuhun Kangjcng Sultan yekt i pan ing pundi kawula sumanggatiti surat ijowaneKangjcng Sultan gya nantunmring kang swaka samiPanembahan aturnya
pan prayogi ikuiya Sultan manggihana
474
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 477/483
wus pratela yen iku wakil sayekti pan wus ora kuciwa.
86. Nadyan kapir pan padlia narpat iSultan ratu Islam Tanah Jawa
Jendral Komisaris kuweapan wakil satuhuiya Raja Walanda yekti pratanda ingkang ecap
wus pratela ikudadya wus datan kuciwaPangran Belìi myang sagung rembag pan saminaniung Kiyahi Maja.
87. Datan rembag mangkana turnekimapan ewed ing dalil punikaRatu Islam satuhune
tan wonten saminipunnadyan inggih Raja Walandi pan dhatenga priyanggadatan angsal tuliu
panggih lawan Dri Narendrasampun malih Jendral Komisaris wakil punika yen angsala.
88. Lamun ngantos Kangjeng Sultan panggihdados ngasiraken kang agamaapan ageng sesikunedadya kendel sadarumsabab dalil ampunganeki
mangkana pra ngulama pan ajr ih sadarummabeni marang Ki Majasabab iku kang wus den Ulani dhinginmatur mring Sri Narendra.
89. Lamun wonten kang ngulama iki purun matur pan sinatru nulya
475
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 478/483
marma ajrih sadayanemapan ing waktu ikuKyai Maja tetakonekikathah butarepannyalan tekaburipun
mapan ta sadina-dinanadyan silih anak muridnya pribadiyen asring ingandikan.
90. Pan sinatru marma sami ajrihPanembahan aris angandika
paran dadi prayogane prat ingkah agameku
yen ing adii kang dhingin-dhinginkula dereng uningalir Sultan punikukang sinebut Raja Landawakil wonten yen pun ngguwa ecapneki punika tan prabeda.
91. Lan wujude ingkang den wakilimarma kula ngaturi prayoga
Sultan yen panggiha dhewe pan kula dereng weruhwartanira ratu kang dhinginawit eyang Mangkuratsapariki niku
nganti mudhun Raja Landayen adatc mung Jendral kang neng BatawiDe Kok niku timbangnya.
92. Ingkang ngangkat Ratu Tanah Jawimarma ing tyas kula luwih lega pan punjul lawan adatetam pane tyas satuhugih puniku luhur agamiKyai Maja turila
pan sarwi mbasengut
476
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 479/483
pan maksih sanes punikaratu donya kalawan ratu ing ngakirratu donya kang ngangkat.
93. Lanatullah pan ratu agamiingkang ngangkat pan sagung ngulama putra dalem upamineinggih ngatosa pangguhlawan kapir dalil tan kengingnyudakaken nugrahanyasuda rahmatipunPanembahan angandika
mangsa bodhoa kula tan ngarti dalilmung adat Tanah Jawa.
94. Dereng wonten lir Sultán punikiSri Narendra aris angandikasampun ta Kyai kajengelamun dalil saestu
ingkang nyegah parentali nekisaestune punika
Qur'an kang kula nut,Ki Maja mapan mangkanalangkung bingah ingilonan Kangjeng nekingraos yen angsal karya.
95. Kangjeng Sultán angandika malili beh Ki Maja paran kang prayogaing dalil Qur'an surupe
mapan sun iki tuliuingkang dadya esthining atinamung danna kewalaanglakoni ingsunsabarang parentahira
lamun Qur'an ingsun tan nedya gumingsirKyai Maja turira.
96. Pan makaten parentahing dalil
477
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 480/483
boten kenging yen paduka apanggyayen kapir punika derengapasrah badanipunnadyan sampun pasrah uparnilamun wakil kewala boten kenging tuhuyen dede Raja Walandasapunika pan sampun tetela yektikandhaping lanatullah.
97. Seratipun Jendra l Komisarisapan sampun tetela punikaanglorod Jendral De Koke
Jenderal Pan Gin pan sampundatan wonten ingkang pawartiJendral De Kok punikaanggentosi iku
Jendral Pan Gin karyaniramapan Jendral Komasaris kang nggentosiJendral De Kok kang karya.
98. Dados dereng mindhak lir rumiyinkala Jendral De kok atur suratnging sampun jangkep samangkenenggih wicalanipun
padhang lawan wicantenekiKomasaris punikaamba timbangipunduk Jendral De Kok punikatimbangipun kalawan Pangran Ngabehi
mesem Sri Naranata.
99 . Heh ya uwis sira sun tu ru tilamun iku parentahing Qur'annging den padha mantep baekaryaa angsul-angsul
layang marang ing KomasarisKi Maja tur sandika
478
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 481/483
wus luwar Sang PrabuKi Maja karya nuwalaangsul-angsul marang Jendral Komasariswinaonan tan kena.
100. Ingkang saru mring Pangeran Behimapan lawan Kangjeng PanembahanKi Maja bengis aturesampeyan sampun tamtudereng pirsa sesikunekinenggih ing dalem Qur'anmyang ngulama sagung punika mangsa pirsaalamun dereng maos napsih mansuhneki
jroning Qur'an asmara
479
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 482/483
7/23/2019 Babad-Dipanegara-1-Ambaristi (1)
http://slidepdf.com/reader/full/babad-dipanegara-1-ambaristi-1 483/483