Boğaziçi University

2013

The Analysis of 1950

General Election in Turkey Introduction to Turkish Politics

Erdem Selvin, Ezgi Türker, İmge Aksoy, Kübra Özdemir,

Ömer Naim Küçük, Süleyman Yüksel, Yiğit Sami Gümüşok

1 | P a g e

Boğaziçi University

Department of Political Science and International Relations

Spring 2013

POLS 246 : Introduction Turkish Politics

Term Paper : Elections

Title of The Paper : The Analysis of the 1950 General Election in

Turkey

Group Members

Ezgi Türker

İmge Aksoy

Ömer Naim Küçük

Süleyman Yüksel

Kübra Özdemir

Erdem Selvin

Yiğit Sami Gümüşok

Date of Submission: 31.05.2013

2 | P a g e

CONTENT

Abstract…………………………………………………………………………………3

Political Context of 1950 Election……………………………………………………..4

Profiles of the Parties in 1950 Election……………………… ………………………11

The Personal Memories of the Election……………………………………………….25

Annexes: Chronology of Events during 1945 – 1954………………………………....30

Annexes: Biographies of Party Leaders……………………………………………….49

Annexes: Slogans, Pramphlets and Photos…………………………………………….53

Annexes: Newspaper Documents……………………………………………………...55

Annexes: Election Manifests…………………………………………………………..61

Annexes: Graphs of Election Results………………………………………………….84

Annexes: Transcription of Interviews…………………………………………………88

References……………………………………………………………………………156

3 | P a g e

ABSTRACT

In this paper, we would like to examine the May 14, 1950 election which was a turning

point in which Turkey was truly transformed into a more democratic state with the

transition to multi-party system. In order to properly analyze and interpret the period,

we made our research based on the political context, profiles of political parties,

technical analysis of the election results and personal memories. In each part

newspapers were searched, relevant books were read and interviews were conducted.

With the speech of Inonu in November, 1945 the signals of the transition to the multi-

party system were given in the sense that he emphasized the need for a opposition

party. Within the Republican People’s Party there was a huge amount of opposition in

terms of the economic situation and the pressure on the public. People were frustrated

with the one-party rule system and also with the Republican People’s Party itself.

From that point in January 7, 1945 Democratic Party was founded. Their main claim

was a liberal, democratic Turkey with a new, one staged election. These demands

were demonstrated in a proposal called ‘Appeal of the 4’ by Refik Koraltan, Adnan

Menderes, Fuat Köprülü and Celal Bayar. With this environment, 1946 elections

which was an early election, was held. Results were very disapponting in the sense

that Republican People’s Party cheated on the results by manipulating them. Several

complains arose yet, it did not change anything which showed the unwillingness of the

government to not to leave the power. When the tension between two parties arose,

Inonu arranged meetings between two sides in order to relax the situation. After those

meetings, no definite conclusions were drawn but Inonu addressed ‘July 12

Declaration’ which emphasized his neutrality to the parties. This indicated that he was

no longer supporter of the conservative side of the government but the reformist side

with the Democratic Party. From that onwards, within two parties people divided as

hardliners and softliners. From Democratic Party hardliners, the Nation Party arose

which was lead by Fevzi Çakmak.

In May 14, 1950 general election which was a one-staged and fair election with closed

ballot, open counting was held. Democratic Party won with a majority with 55.2% of

the votes. Republican People’s Party lost election by getting the 39.6% of the votes

and Nation Party could only got one representative in to parliament. This results and

Democratic Party itself openned an entirely new page in the political history of the

Turkey.

4 | P a g e

POLITICAL CONTEXT OF 1950 ELECTION

İsmet İnönü who was the President of Turkish Republic made a speech on

November 1, 1945 which arose the possibility of a creation of an opposition party. (Tbmm

Tutanak Dergisi, 01.10.1945; Ahmad, 1995, p.195) After 22 years of one-party rule of

Republican People’s Party, with respect to democratization movements around the globe

after World War II, İnönü saw the need for getting closer with the Westerners and this

required a more democratic Turkey (Topuz and Ünsal, 1984) . Within the National

Parliament, there were some criticisms on policies of economy, taxation and national

debts. The most critical deputies were Adnan Menderes, Refik Koraltan, Fuat Köprülü and

Celal Bayar who proposed a package on June 7, 1945 which is called ‘Appeal of the Four’.

Their demands were to abolish the anti-democratic laws and by-laws, to enable the

government to be checked by the parliament and to liberalize the elections (Eroğul, 1998,

p.11). Despite the fact that İnönü had given the hints of democratization in terms of

changing regime into a multi-party system on May 19, 1945 speech, the proposal was

declined. (Koçak,2010, p. 228)

On January 7, 1946 ‘The Democratic Party’ was founded by the creaters of the

‘Appeal of the Four’. Their program emphasized mostly the democratic and liberal terms

which were claimed to be lack in existing regime in all speeches, oppositions and

demonstrations. (Bulut, 2008) The slogan they used was ‘For the public, for the benefit of

public.’ (Arcayürek, 1985) which perfectly shows the ability of the Democratic Party to

understand the situatiton of public who was clearly frustrated by the pressure of one-party

rule. (Goloğlu, 1982,p.13; Cem, 2008, p.153) Thus, the public saw Democratic Party as an

hope. As Kemal Karpat indicated, “The Democratic Party showed the courage to criticize

openly the political definciencies of the Republican administration and to discuss them

before the public. From the beginnig, it based its power on the masses instead of the few

5 | P a g e

chosen ones. It brought a hope for improvement, awakened a general desire for freedom.”

(Karpat, 1959, p.176).

One can show the reason of Democratic Party leaving behing the Republican

People’s Party as their success in building their discourse of democracy and liberalism idea

on the legitimacy. This legitemacy had to come from the sovereignty and the will of the

nation which can externalize itselt in free and fair elections. (Özçelik, 2010) This was

Democratic Party’s main ideological weapon against the Republican People’s Party

besides the good relations they established with the public. To be able to understand the

innovation that brought into this state-people relations, one should look at their election

campaing. They used the public meetings in order to introduce themselves with their

intentions and set up the public agenda (Cem, 2008, p.154). Besides, they used posters and

pamplets which were very new techniques for the Republican People’s Party since they

never really had the need for those. (İşler Keloğlu, 2007). On the other hand, Inonu tried to

prevent the rising of Democratic Party by trying to eliminate their liberal senses. In order

to do that, they made several laws regarding the peasants and workers.1

The Republican People’s Party found itself in a situation that they could not control

their own creation. The panic among the party members arose which resulted in pulling the

general elections of 1947 to earlier despite the all oppositions. In March 29, the national

parliament decided on making the elections on July, 21. As a result of this, they thought

that they inhibited the preparation of Democratic Party and in a way they managed that.

After the early election of 1946 which was the first one-staged election of Turkey,

the rivalry between the Republican People’s Party and the Democratic Party arose

significantly as a result of the unfair results. Republican People’s Party saw the effects of

1 Land law was abolished in January, 23 1946 .

6 | P a g e

the new tactics that Democratic Party had used in electoral campaign. Despite the fact that

Democratic Party got the most of the votes, the results were manipulated. Democratic

Party was able to put only 66 deputies (TÜİK, 2012). They object to the results

immediately after the parliament begin to work. Yet, nothing changed. The Republican

People’s Party showed their unwillingness for giving up the power again. The Recep Peker

who was a conservative became the prime minister which also not showed that the good

intentions of the Republican People’s Party.

The tension between the two parties was not decreasing but increasing. The

resentment from the previous election was still there. When Adnan Menderes criticized the

existing situation of the economy, Recep Peker said that ‘these ideas are from a

psychopatic mental condition’ which lead to the peak of the tension (Eroğul, 1998, p.23,

Tuncer, 2010). All the efforts of Republican People’s Party for eliminating the Democratic

Party were turning itself into in favor of Democratic People. People alsa saw that pressure

on them, which increased the sympaty towards the party. They proved that they were

strong enough to survive in a multi-part system (Eroğul, 1998, p.23).

In 1947, Democratic People arranged their first general congress. They general

atmosphere was enthusiastic. From that environment an Bayar made a proposal which is

called ‘Freedom Pact’. This pact involved four terms about abolishing the laws which were

against the constitutional law and democratize the others; making a new, warrant and

democratic election law; seperating the party leadership and head of the state and lastly

enabling the governmet for neutrality. The significance of this pact was if demand were

not to be satisfied, they threatened the Republican People’s Party to get involved with the

public (Eroğul,1998, p.27). From the power they got from the pact, they increased their

intensity of opposition (Goloğlu,1982, p.157).

7 | P a g e

In April 6, 1947 the special election was hold however Democratic Party come with

a manifestation. They claimed that unless the warrant of the election is secured by the law

and the mentality of not letting the administration to be neutral changes, to be a part of the

elections would be a crime against the Turkish democracy (Cumhuriyet, 5 April 1947).

After a while the relationship between those came to a deadlock situation in which nobody

took a step back. Inonu had the need for an intervention for the sake of stability. The

arranged several meetings with Celal Bayar and Recep Peker. On the one hand, there was

an effort for comprimise and peace, on the other hand they were standing in their position.

In order to settle the issues in a peacful manner, Inonu had to put his side by Democratic

Party not with the Peker government and with this regard the ’12 July Declaration’ came to

the scene. Inonu claimed that ‘the opposition party which works with a legal political party

manner, not revolutionary, must be enabled to work within the ruler party. At this level, I,

as the head of the state, state myself as responsible for both side equally.’ (12 temmuz

beyanmesi bul). This was significant in the sense that, Inonu as a very influencial man at

that time, emphasized the importance of multi-party system and gave guarantee for the

rights of the opposition( Inönü, 2001,p.468). After that, Recep Peker gave his resignment

and Hasan Saka government was established.

Within the two parties, this declaration lead to deepening of the divisions. The

hardliners of the parties were not appeased by it (Eroğul, 1998, p.39). In Democratic Party,

the populists were the predominant one, commanding the allegiance of the majority of the

party rank and file, controlling the party leadership and the assembly group (Yılmaz, 1996,

p.1). The hardliners found the attitude towards the Republican People’s Party too soft.

After Inonu’s address, both sides comprimised from themselves in terms of their hardliners

as in the case of Recep Peker. Democratic Party was expected to do the same. In 1948,

several people were forced to resign from the Democratic Party. Some of them waiting for

8 | P a g e

the general congress established the ‘Müstakil Demokratlar Grubu’ (Caylak, 2007). Others

began to preparation of a new party. In July 20, 1948 these people founded the National

Party as another opposition. Marshall Fevzi Çakmak agreed to be the leader of the party.

He was seen as an equal for Inonu in terms of his closeness to the Mustafa Kemal Ataturk

which was a major attractiveness for the voters. Their program was not very different from

the Democratic Party’s but they criticised both them and the Republican People’s Party.

They could have been developped well, yet they were in a constant effort for opposition

with ironically Democratic Party (Goloğlu, 1982, p.240). Turkish press was still on the

side of the Democratic Party as with the elites.

Democratic Party was still criticizing the government for the election law. The

ceasefire began to lose its impact and the Republican People’s Party was not doing so well

with the Hasan Saka government. The economics were not doing well, the families could

not send their children to the schools even some highschools were closed and this was not

in favor of the government (TBMM Meclis Tutanağı, 02.02.1949). From the path which

they wanted to cautiously drew, an uncontrollable opposition arose, they could not

appropriately handle it. (Eroğul, 1998, p.43). Democratic Party was alsa aware of this

situation and it was pushing for harder. They were so confident to win that they wanted

early elections but it was declined. In January 14, 1949 government fell down and instead

Semsettin Gunaltay government was established. He showed the good intentions for

Democratic party at first place but in real there was not too much change in the cabinet.

Gunaltay respond to the calls of Democratic Party for the new election law and he

established a commission for it but it was not an efficient one (Eroğul, 1998, p.45). For that

reason, Democratic Party people got upset again and in that environment in June 20, 1949

their second general congress began. Their general topic was about the necessity of new

election law and they agreed on ‘National Hostility Pact’ which emphasized on the

9 | P a g e

integrity of the elections with respect to the natural rights of the voters. On the other hand,

Republican People’s Party took steps on liberal ideas in terms of the permission for the

radio usage of the opposition(Gözübüyük,1999, p.19), the abolishment of the independence

courts etc. (Dangadzade,2006, p.21). However, the people and the Democratic Party were

in still doubt about the approaching elections.

After several discussions, Democratic Party was had its major victory which was

the approval of the one staged, general, equal, with secret ballot, open counting of votes,

results appealable in court. The Nation Party opposed it however, it was accepted by the

majority (Inonu,2001, p.532). The date was arranged to May 14, 1950.

The competition between the three parties began immediately. The political

participation was at its peak (Eroğul, 1998, p.52). All parties were doing their best in order

to reach their voters. Republican People’s Party had the advantage of material power and

the governmental means. On the other side, Democratic Party had the advantange of

bringing multi-party system and democratic senses in Turkey despite all the shortcoming

(Goloğlu, 1982, p.304). At the Nation Party side, there were a sorrowful deaths of Marshall

Fevzi Çakmak and Kenan Önen who were the leading figures of the party. All the parties,

had their speeches on the radio with 20 minute base which had the enabling role in multi-

party system (Gözübüyük,1999,p.18). The press supported the Democratic Party.

They were in touch with the public again as in the 1946 election yet, there was the

burning desire for the revenge of that election. Therefore the public was also very

enthusiastic about the coming results (Nutku, 1979). The election was held in a very calm

with a pride in itself.

The election results was were Republican People’s Party got 39.6% votes and could

only get 69 represantatives, Democratic Party got the majority of the votes as 55.2% and

10 | P a g e

got 416 represantatives, Nation Party got only one chair in the parliament. This was a very

significant result since the participation was over 88% and the victory of Democratic Party

was very fascinating for both the Republican Party people and for the themselves. With

their right identifications, islamist-orientalist reactionist policy and the promises they gave

about the economy, they succeeded (Cem, 2008). On the other hand, Hilmi Uran who was

a Republican People Party deputy claims that they were expecting to be the victorous part

in the general election and Democratic Party also did not expect for that amount of votes

for them (Uran,2008). Emrullah Nutku who was a Democratic Party deputy indicated that

their biggest chance was to be in opposition for an exhausted party (Nutku, 1979). Inonu

also did not expect for a lost, he thought that only some can manage to get into the

parliament (Arzık, 1966).

May 14, 1950 election was a turning point in the sense that it was a truly transition

from the one-party regime to multi-party regime. From this election, Turkish political

history changed in a very different way. (Akyol, 2011,p.103). Inonu wrote his names in the

history as a protectator of democracy and the showed his commitment to his nation by

leaving his dictatorship-like-seat by himself.

11 | P a g e

PROFILES OF THE PARTIES IN 1950 ELECTION

1950 general election was a turning point in Turkish Politics in the sense that for

the first time secret ballot was used as a voting method and the votes were counted openly.

This application makes 1950 election the most democratic election in Turkish political

history. Three out of eleven political parties which existed before the election went to the

polls. These parties were Republican People’s Party, Democrat Party and The Nation

Party. In order to gain deeper insight into 1950 election period, it will be very useful to

examine party profiles through bylaws of parties, election campaigns, slogans, meeting

speeches, and all other tools used by parties such as radio records, posters etc.

1- REPUBLICAN PEOPLE’S PARTY

Republican People’s Party was found in 9th

November 1923 by Mustafa Kemal

Atatürk. The party which was founded by the name of People’s Party has been named as

Republican People’s Party in 1924. At the end, in 1935 it took the last shape with the

translation of Party from Ottoman Turkish to Turkish.

As explained in the program of the party, there are some basic principles the RPP

based on. In the first place, these were Republicanism, Nationalism, Populism and

Laicism. In 1935, with the addition of Statism and Revolutionism, emblem of RPP ‘Six

Arrow’ which is still in use has emerged. The RPP also has stated in this program

Freedom, Equality, Solidarity, Peace, Supremacy of Labor, Supremacy of Law, Welfare

and Protection of Nature and Environment as the principles of universal social democracy.

Also, pluralist and participatory democracy has taken place in this program. (CHP Tüzük,

2010)

12 | P a g e

A) REGIMEI ISSUE

Since the foundation, RPP has taken the role of initiator party in Turkish democracy

history in terms of change and development. Especially, on the issue of democracy, the

RPP continued to maintain this claim in 1950’s when İsmet İnönü was both head of the

party and head of the government. It is possible to encounter such claims in meeting

speeches. In one of the meeting speeches, İsmet İnönü was talking about the necessity to

make changes in Turkish constitution in accordance with the requirements of democracy.

The RPP claimed that both existing constitution and parliament needed to be renewed.

‘Önümüzdeki devrede (...) Yeni çalışma mevzuunu başlıca iki temelde görüyorum:

birisi, Anayasa’mızın demokratik hayatın icaplarına göre değiştirilmesidir. Mevcut

Anayasa’mız, bu memlekete, büyük hizmetler ve ilerlemeler sağlamıştır; fakat,

kanaatimce, devrini ikmal etmiştir, ve demokratik icapları karşılayacak yeni

hükümlerin ve teşkilâtın lüzumu vardır (...).’ ‘Bugünkü Anayasanın zayıf tarafı,

seçim neticesinde büyük çokluğu alacak bir siyasî partinin, Anayasa dahil olduğu

halde, bütün kanunları bir hafta içinde değiştirmeğe muktedir olmasıdır. Yeni

Anayasadaki ikinci meclisin, başlıca, Anayasanın istikrarını temin etmesi ve her

kanunun Anayasaya uygun olarak çıkmasını ayrıca vazife olarak üzerine alması

düşünülebilir (...).’ (Turan, 2002)

They were trying to convince people by saying that they realized the problems and

absences of the constitution and parliament system. They served satisfying solutions for

these issues. Their actual aim was to transform Turkey into more democratic country.

According to RPP, required basis for democracy should have been taken from the West.

‘Tamamiyle şahsi olan fikirlerime göre, büyük meseleleri şöyle

görürüm: milletvekillerinden mürekkep bir meclisten başka, ikinci bir meclis

olacaktır. Bu iki meclisin bir arada halledecekleri meseleler olduğu gibi, her birinin

ayrıca iştigal edecekleri vazifeleri bulunacaktır. Devlet Reisiyle meclisler arasındaki

münasebetler, ve umumî olarak Devlet Reisinin vazife ve salâhiyetleri, esaslı bir tetkik

mevzuu olacaktır. Bu meselelerin nasıl halledileceğini bugün kimse söyliyemez. Fakat,

meselelerin sağlam bir garp demokrasisinin temel prensiplerine göre tanzim olunması

için bütün gayretimle çalışacağım.’ (Turan, 2002)

13 | P a g e

İsmet İnönü attributed failure of application of Democratic regime to violence to

which was resorted by both politicians and people.

‘Zaten bizde; yalnız bizde değil, bu topraklarda, yüzlerce ve yüzlerce

seneden beri demokratik rejimin teessüs edememesinin başlıca iki sebebi,

İktidarda bulunanın sabır ve tahammül gösterememesi ve iktidarda

olmıyanın, şiddet yoluna sapmasıdır. İktidarda olarak, bize düşen vazifeyi

yapmağa çalıştık. İktidarda olmıyan partilerin şiddet usullerini değiştirmek,

bizim elimizde değildir. Bu tekâmülü onlar temin edeceklerdir.’ (Turan, 2002)

In other meeting speech, it is possible to understand RPP’s fondness of six

principles. However, the party seemed ready to alter them in accordance with the needs

and desires of people which was also stated in Declaration of Election published in 27th

April 1950.

‘Halk Partili vatandaşlarıma söyleyeyim ki, bizim inandığımız altı

oklu prensiplerin Anayasadan çıkarılması tabiî olacaktır. Biz, Halk Partili

olarak altı oklu prensiplerimizi vatandaşlarımıza beğendirmeğe çalışmakta

devam edeceğiz. (…) Ama, şurasını hemen ilâve etmeliyim. Yeni Anayasamız

bazı prensipleri bütün vatandaşların, bütün siyasî partilerin müşterek umdeleri

olarak tesbit ve tâyin etmeğe mecburdur.’ (Turan, 2002)

B) WELFARE OF SOCIETY & ECONOMIC DEVELOPMENT

As understood from both party declaration and meeting speeches, RPP was strictly

bounded to statist policies. Despite the fact that the West was taken as a model in terms of

economic like on the issue of democracy, national economy could not be abandoned

completely. In the Declaration of the party, these were stated in Article 23 as: ‘Partimiz,

milli ekonomimizi bir bütün olarak kısa zamanda geliştirmek yolu ile Milletimizin yaşama

şartlarını dünyanın bugünkü gereklerine uygun ve üstün bir seviyeye ulaştırmak amacı ile

Devletçilik prensibini benimsemiştir.’ With the Article of ‘Yurdumuzun ekonomik

kalkınmasında özel sermaye ve teşebbüsün, gittikçe artan nisbette faaliyet gösterip

14 | P a g e

gelişmesini isteyeceğiz.’, private enterprise was targeted to be encouraged as a major force

of developed economy in Turkey.

Development of East part of the Turkey was seen as one of the aims of the party. It

is possible to draw such conclusion from this article 18: ‘İki yıldır tatbik olunan ve daha

şimdiden güzel neticeler vermeye başlamış olan, Doğu kalkınması programına devam

edeceğiz. Çeşitli sebeplerden geri kalmış olan bu yurt parçasını kısa zamanda diğer yerler

merhalesine ulaştırmak kararındayız.’

On the issue of rights of officers and workers, it is possible to reach the conclusion

that RPP aimed to pursue statist policy as understood from this article: ‘Memur ve

işçilerimiz için sağlanan imkanları bütün vatandaşlara teşmil etmek ergeç erişmeyi elzem

saydığımız bir hedeftir. Bu uğurda esaslı tetkik ve hazırlıklara hemen başlamak

kararındayız. Sosyal sigortaların her türlüsünü başlangıçta mütevazi bir ölçüde de olsa,

birer birer tesis için teşebbüse geçeceğiz.’

To develop the people who were living in urban parts of the Turkey was seen as

one of the crucial aims of the party. There are some articles in party declaration which are

the indicators of this aim such as:

‘Halk idaresinin tekmil icaplarını sırasiyle yerine getirmek Partimizin ilk

kuruluş gününden beri şaşmıyan hedefi olmuştur. Milletimizin temel unsuru

olan köylü ve çiftçi vatandaşlarımızı medeni vasıtalardan tam olarak

faydalanır bir duruma getirmek için, şimdiye kadar alınan tedbirlere süratle

yenilerini ilave edeceğiz. Bu maksatla önümüzdeki dört yıl içinde şu işleri

önemle takip edeceğiz: köyde ilköğretim, köy yayınları, köyde radyo, köy

yolları, köyde su, köylüye toprak, iç iskan, köylüye daha elverişli usül ve

vasıtaları, tarım sigortaları ve köy sağlığı.’ ( Tuncer, 2010, Ek-XVII.A).

As understood from all the aforementioned points, it is important to draw the

conclusion that although RPP was based its policies on six principles, it demonstrated its

15 | P a g e

readiness to alter the Constitution and some of the six principles by taking into

consideration the desires of people and necessities of the day. They always put emphasis

on the importance of democracy in the level of the Western countries. On the issue of

economic development and providing people with welfare, the west was taken as an

example. With private enterprise, economy was aimed to develop. In the development

policies, East part of the Turkey was not forgotten. Recruitment of officers and workers

was also taken serious and policies related to this issue also took place in the Declaration

of Party.

2- DEMOCRAT PARTY

Democrat Party was founded by Celal Bayar in 7th

January in 1946. It was

moderate right wing political party and it was third opposition party in Turkish Republic

history but they achived to be first party which ceases the power as different from

previously founded opposition parties. They won free election held in 1950, 1954 and

1957. In 1950, DP put an end to power of RPP which had been the sole power in the

parliament between 1923-1950.

DP was founded by significant figures of RPP who are resigned from RPP.

Founders of DP were strictly adhered to Kemalist ideology in the sense that it resembles

their predecessors of RPP. However, economic policies of two major parties differ from

each other in that DP adopted more liberal policies and aim to loose pressure of state on

private enterprise. Middle class were supported to initiate economic progress. In turn, DP

got the majority of votes in 1950 election.

16 | P a g e

Emblem of DP is a ‘White Horse’which comes from similar pronunciation of

‘Democrat’ in Turkish which is ‘Demir Kırat’. Emblem attracted ordinary people who

lived rural parts of Anatolia.

DP struggled for attracting ordinary voters by giving importance to populous

symbols posters and slogans. Despite the fact that RPP was supported by the elites of the

country, DP was seen as a dynamic force of power. For instane, 1950 election poster on

which there is a hand signing ‘Stop!’ and a slogan ‘Yeter’ Söz milletindir’ which signifies

the importance of public support to DP.

A) STATE POLICIES

When DP was founded, there were some doubts about whether principles of

Kemalist ideology which were pursued and applied by RPP would be lost or not. ın order

to get rid of these false beliefs, DP put emphasis on Atatürk’s and his principles’

importance on their agendas. In Article 14 of their party program, they stated the

impossibility of inference of religion in state affairs. Besides this, they also guaranteed

religious freedom to be protect.

Although the principle of Statism was internalized by DP, it was perceived

differently from RPP. Besides, DP was interested in economic issues deeply; it attempted

to encourage private enterprise. This party tried to remove the Turkish economy from its

rigid boundaries and aimed to build more flexible structure. It is possible to argue that DP

approached economy in a pragmatist way. In Article 17 of party program, DP stated their

approach by saying that ‘Bizim devletçiliğimiz, iktisadî şartlarımızın ve ihtiyaçlarımızın

çizdiği yoldur.’ (İcra, 1992)

B) ECONOMY POLICIES

17 | P a g e

DP prefered to pursue liberal policies in economy in the sense that functions of

private enterprise and capital was seen as major force of this area. Because of this, it was

desired to open new areas of business. DP aimed that state investment and private

enterprise should develop hand in hand.

As a necessity of liberal policies, DP focused on the fact that markets should

function freely and state should not intervene in markets except for fundamental

conditions. DP aimed to prevent from oligopolistic and monopolistic market structures.

The article 53 of their party program supported this issue by claiming that: ‘Madde 53

(ticaret işleri) — Piyasalarda emniyet ve istikrarın sağlanması şarttır. Kat'î zaruret

olmadıkça piyasalara karışılmamalıdır. Bu alanda devlete düşen en önemli vazife,

rekabetin ortadan kalkmasını veya daralmasını önlemeğe çalışmak olmalıdır.’ (İcra, 1992)

DP which was seen as an hero of the peasants did not forget them. It targeted to

develop the urban areas through credits of Ziraat Bank and financial support of agricultural

cooperatives.

C) FOREIGN POLICY

After the World War II, a new world structure had emerged and as a result of this process,

Russia was begun to seen as a major threat for the sovereignty of neighbor countries with

the ideology of socialism. DP, like almost the entire world, demonstrated its approach to

the possibility of spreading out of the socialism as a threat by saying that ‘(…) buhranlı

dünya vaziyetinde, yakın bir komşumuzun memleketimize müteveccih karanlık emelleri

karşısında, milli varlığımızın başlıca istinatghı olan Milli Müdafaamızı ehemmiyetle göz

önünde bulundurmak bir vatan borcudur’ (Tuncer, 2010, Ek-XVII.A). As understood from

18 | P a g e

this claim, DP emphasized the necessity of taking fundamental measures against this threat

with realist point of view.

To sum up, DP entered into political scene with serious solutions for distinct

problems and absences in Turkey. Although it was seen as threat to Kemalist principles

which Turkish Republic was based on, DP was always advocating its fondness of Mustafa

Kemal Atatürk and his principles by making consistent explanations about that. Their

statist and nationalist approaches to economy could be seen as proofs of their claims. They

leave people free to live whatever they believe in and they advocated that this is not to take

a position against laicism but this is a necessity to give people their religious freedom.

Socialism which was seen as a threat all over the world also was perceived by DP in a

same way and they stated their need for taking fundamental measures against this threat.

Moreover, to pursue liberal policies in economy and realist policies in state affairs can be

viewed as major features of their policy making processes. They took into consideration

problems of peasants which DP was carried into power in 1950 election with the votes of.

In this sense, they claimed that they would try to apply several policies such as bank

credits and agricultural cooperatives. It is possible to draw the conclusion that all these

guaranteed the victory of DP in 1950 election.

3- NATION PARTY

The Nation Party was founded in 19th

July in 1948 by Fevzi Çakmak and Osman

Bölükbaşı who were formerly representing conservative wing of Democrat Party. They

decided to establish this party because they saw DP as inefficient opposition party against

the RPP. In 1950 election, they received 3.11 of votes and won one seat and one deputy

who was Osman Bölükbaşı. The NP strictly criticized the Milli Şef, İsmet İnönü and Six

Arrow of RPP. In the economic sphere, they targeted to pursue same policies as DP. In

19 | P a g e

1953, their party activities were suspended. In 1954, the party was closed with the reason

that this is a party which based on religious premises and was a secret community which

hided their aims.

20 | P a g e

TECHNICAL ANALYSIS OF THE ELECTION RESULTS

The period of single party was ended up with first multiple party elections hold in

1946. Before the elections, two-stage electoral system was turned by parliament into single

stage majoritarian electoral system. However, using “open voting, hidden counting”

method and existence of dependent administrative control caused prolonged discussions

upon the results. 14 May 1950 deputy elections was the first democratic election run by

new election law as single stage, equal, hidden voting, open counting, determined election

crimes, and in each box, the existence of each party control. However, there was also a

kind of method that prevents the equal representation of election results in parliament.

That’s why, DP acquired %55,2 of votes but reached %85,4 representation rate while RPP

was reaching only %14,2 representation rate by %39,6 of votes. According to Erol Tuncer;

“This difference is inversely proportional with the justice of representation in election

system; however, it is directly proportional with the governmental stability.i”

You can find the pie chart of 14 May 1950 general election results in ANNEX-I.

1950 general elections have lived in conditions that are much more different than

1946 elections. First of all, 21 July 1946 general elections were held in unfair competition

by taking it early time. Newborn DP (7 January 1946) could not compete with highly

organized RPP. However, DP got in 1950 election as it has completed organization at the

country level. This time, NP was in the case of DP’s 1946 organizational inability. In the

1946 elections, all the candidates of RPP and DP were determined by party headquarters;

however, in 1950, deputy candidates were determined not only by headquarters but also

party organizations. According to Erol Tuncer; “In 14 May 1950, a white revolution

happened and voters put an end to the 27-year-single-power in the first liberal and

democratic election.ii”

21 | P a g e

You can find the whole list of which political party got how many deputies from all cities of

Turkey in 1950 general elections on ANNEX-II.

Before the 1950 general elections, Turkey had lived great election manifestos for

the first time. Therefore, public interest on political life had reached an extraordinary

magnitude. I.e. in Elazığ, more than 600 people had applied for the nomination of deputy.iii

Beside this, RPP wasted people away as poverty and loaded people with the reforms

heavily. That’s why, 1950 elections, for the first time, reached a great number of people’s

vote. Both DP and RPP were hopeful to win the elections. Despite the fact that RPP gave

up their suppressive attitude and gave a way for democracy to develop country, it was a

low possibility to win the elections. Economic policies during RPP government mostly

shaped the situation and DP had an advantageous position by emphasizing economic

development even if it is not associated with social justice. In May 14th, the attendance to

the elections was so high as %89.30 that the number will be reached in the elections which

were run after September 12th, coup d’état.

According to TÜİK data, the number of women deputy in the parliament reached

the lowest rate in 1950 general elections. Therefore, on the one hand, 1950 by application

rules was the first democratic election. On the other hand, it created the most unequal

situation by women deputy number and majoritarian representation of electoral votes.

Independents and Nation Party had only one seat and it crated that the voting percentage

which was not represented in the parliament was zero. The number of registered voters in

1950 was approximately 9 million and the number of actual voters is approximately 8

million. Because of this numbers, attendance ratio was %89.3.

You can find the results of 1950 elections of the whole county on ANNEX-III.

22 | P a g e

In the background of the elections, Turkish support to USA in Korean War, anti-

communist attitude and in-turn gainings were used in parties’ electoral campaigns. For

example, the discourse of DP that the foreign aids will be used as credits in agricultural

sector was important for peasants to support DP. In May 22th, DP gets officially the power

and started to build their promised institutions. General party leader Celal Bayar became

the president and Refik Koraltan became the chairman of the parliament. After Adnan

Menderes was charged, in May 29th 1950, he set the government and presented his

program to the parliament. In June 2nd, the new government took the vote of confidence.

While DP was setting their officials, they also molded the Turkish Army, the strongest

burocrathic edifice set by RPP, by changing the general commanders.

You can find the cities that the voting rates of political parties which are over and under of

the national average in ANNEX-IV.

The results of the elections evoked strong reactions and for the first time of Turkish

history, it shows that by voting, people could change the government. The reactions of

election results on newspapers were not different from people. They were also shocked by

such a big achievement of DP. Some of them were questioning the situation of RPP and its

future opposition. Foreign journals were also interested in the elections and after the results

announced, in their news, DP’s foreign policy program and the democratization of Turkey

were highly emphasized. After the elections, RPP delegations had started to blame

personalities and seek the mistakes of İnönü’s policies as they lost the elections. However,

the real reason which they did not actually take into considerance was the reaction of

people upon the policies applied, civil and political attendance against the authoritarian

attitude. According to RPP voters, society was taken as never changeable data. They relied

on the loyalty of people which they thought as people cannot actually know what is good

for them. That’s why; the 50s was the process of civilizing for RPP.

23 | P a g e

Before 1950 general elections, Turkey, by RPP economic policies, had a bad, shaky

economy such that just before the voting, since merchants did not involve their works, the

price of gold declined and workers stopped working.iv

It also reflected in the results of

election. In 17 May 1950, Milliyet journal noted that RPP faced what they deserved. Any

authoritarian regime may be perfect but in times any of them will end up with same

situation. The fact that RPP did not understand their collapse shows how they actually

could not saw the people’s expectations. The other opposition party Nation Party was glad

to see DP’s winning. İnönü, on the other hand, was glad by saying “We also acquired 4

million votes while DP was acquiring 4,5 million votes; take into consideration this close

gap.”v

According to election results, the three party and the independent candidates joining

to 1950 general elections had gained the right of political representation in the parliament.

DP, by taking %55,2 of votes, came to the first place and gained the right to set a single

government.vi

The voting rate of RPP which came to the second place and became the

main opposition party is on the border of %40. The voting rate of NP which was in third

place could not surpass the border of %5.

Government change affected the market as the possibility that new private

enterprise may come stopped some project. Recession reached at critical level. Importer

firms stopped working.vii

The age of Bayar is so important that for the first time in Turkish

history, a president was set by voting. Therefore, he also grasped public support. On the

other hand, he had a good bunch of experience in statesman carrier. That’s why; people

looked this government a good chance to reach the aims M.Kemal Atatürk pointed out.viii

Cem Eroğul interprets 1950 elections as a bloodless revolution.ix

According to him;

“A 27 year single party administration allowed an opposition party to grow and develop

24 | P a g e

and at the end, it left the power to the opposition by complying with the provision of

nation. It was really a bloodless revolution.” Kemal Karpat says that “Passing the power to

the Democrats was done in a normal way. Turkey had achieved another big revolution.

This incident was appropriate for democracy not only in terms of form but also in terms of

its soul. It was leading a new stage in Turkish political life.x” İnönü, a month later of the

election, in the RPP conference in 29 June 1950, indicated the importance of the fact that

the change of power had lived without a drop of bloodshed.xi

”

On the other hand, list-style majoritarian election system brought about unfair

results in the parliament. At the beginning, NP objected this law but RPP and DP did not

accept the proportional representation system. After the election, RPP, for 10 years,

defended the proportional representation system in order to entail the political stability.

You can find the alternative results of 1950 general elections if the electoral law was

different in ANNEX-V.

i Tuncer, Erol “1950 Seçimleri” s.121

ii Tuncer, Erol “1950 Seçimleri” s.161

iii Cumhuriyet, 06.03.1950

iv Milliyet, 10.05.1950

v Milliyet, 17.05.1950

vi In political life with multi-party regime in Turkey, the voting rate of %50 will be reached only two times in

14 elections untill 2007. (1954- DP: %58,4 / 1965 – JP: %52,9) (TÜİK, s. 5) vii

Milliyet, 18.05.1950 viii

Milliyet 23.05.1950 ix

Eroğul, Cem “Demokrat Parti – Tarihi ve İdeolojisi” s.54 x Karpat, Kemal “Türk Demokrasi Tarihi” s.208

xi Ulus Newspaper 30 June 1950

25 | P a g e

THE PERSONAL MEMORIES OF THE ELECTIONS

Firstly, we want to explain that since we study the 1950 general elections, we

couldn’t reach most of the candidates, representatives and journalists of the period. Instead

we made interviews with academicians that examined the election or lawyers that lived in

that time. Thus, we have gone through newspapers, articles and books that examine 1950

period or some books that consist of some candidates’ or representatives’ narratives. We

want to indicate that this section is done accordingly to the facts written above.

Emrullah Nutku in “Demokrat Parti Neden Çöktü Ve Politikada Yitirdiğim Yıllar”

writes his memories and narratives. He was a Democrat Party deputy of Erzurum in 1950.

According to him, Democrat Party was founded in a perfect organization. They all tried to

expand Democrat Party’s organizations all over Turkey. Also, he talks about the conflicts

that emerged at the beginning of the party’s foundation. He especially highlights the

conflict between Bayar and Köprülü. Another claim is that Democrat Party had some

concerns about the neutrality of Inönü between 1946 and 1950. In the regional election and

general election in 1946, there was pressure on Democrat Party’s electors which lead to

distrust towards Republican People’s Party in the public in 1950 general election.

According to Nutku, in 1949 there was corruption in Democrat Party. Another issue that

Nutku indicates is even though Inonu was seen as a dictator ; he left the power to another

party by himself and he brought the democracy to Turkey with creation of an opposition

party. Nutku, also, mentioned about the excitement and happiness in the party when

Democrat Party won the 1950 general elections.(1979)

In “ Meşrutiyet, Çok Parti Hatıralarım” which is written by Hilmi Uran. He was

Republican People’s Party deputy and he tells his narratives from that perspective. He

thinks that ‘appeal of four’ was a proof of what they will do in the future. He wrote with a

26 | P a g e

prejudice towards Democrat Party. He admits that In the 1946 elections, the electoral law

did not allow the transition to a more democratic election. However, he added that the

electoral law was gracious. We can see that Uran and Nutku diverge in terms of 1946’s

electoral law. Despite of the fact that Uran accepts that the 1946 elections were unfair in

terms of the electoral law, he advocates that electoral law was gracious. On the other hand,

Nutku has a opposite argument about it. Also, Uran tells that ‘Milli Husumet Andı’

provided the right of lynching to the voters of Democrat Party if they will be deterred by

Republican People’s Party in the 1950 elections. Uran highlights that it was a

disappointment for the Republican People’s Party . In the view of Uran, they desired to

put an end to the conflict between two parties. However, Democrat Party was not

interested in that idea. Also, Uran points out that if Republican People’s Party did not want

to bring democracy in Turkey, they would not prepare a new electoral law. He says that

such electoral law symbolized their effort and good intentions for a more democratic

Turkey. Since the Republican People’s Party could put less candidate than they desired,

Uran blames the plurality electoral system. He points out that Republican People’s Party

did not expect to lose the elections.(2008)

In ‘Bitmeyen Kavga’ which is written by Nimet Arzık who is daughter of Ismet

Inonu. She agrees that in 1950, Republican People’s Party lost its power with a fair

election. Also she claims that people were suffocated under one party system and these

statements were agreed upon by all people in the society. (1966)

Based on our interview with Husammettin Cindoruk who was the head of youth

section of Democrat Party throughout 1950’s, we can derive that 1946 general election

and regional election were not fair elections. His idea about 1946 elections converged with

Nutku’s ideas. Another argument that they both agree upon is Democrat Party’s perfect

27 | P a g e

organization. Cindoruk says that congresses of Democrat Party lasted at least three or four

days which shows that he agrees upon that these congresses indicated Democrat Party’s

perfect organization in that period. On the other hand, he thinks different from Nutku in

terms of neutrality of Inönü. Like Uran, Cindoruk claimed that Inonu was a man who

contributed to new election system which opened the door for democracy in Turkey.

Another point that Cindoruk, Nutku, Nimet Arzık and Uran converge in is 1950 general

election was a fair election unlike 1946 general elections. According to Cindoruk,

Republican People’s Party was a wealty party in terms of both money and power and a

state’s power unlike DP which was a grassroots movement. Unlike Uran, Cindoruk says

that Republican People’s Party symbolized a totalitarian power. Like Nimet Arzık, the

society was upset and frustrated by the one party system. Thus, people treated 1950 general

elections as a way to be freed from that. Also, unlike Uran who claims that Democrat

Party did not take an action for Republican People’s Party’s peace calls, Cindoruk

highlights the fact that with the efforts of DP Turkey passed a peaceful period between

1946 and 1950. Another argument Cindoruk makes is that the army approved Democrat

Party because of the trust towards Celal Bayar who was the last president of Ataturk.

Unlike Uran, Cindoruk claims Democrat Party relieved the environment because of

Democrat Party’s slogan of ‘Devr-i Sabık’. With ‘Devr-i Sabık’ , they emphasized that

“we will not call Republican People’s Party to account for anything in the past”. On the

other hand, Nutku claims that before the 1950 elections there was corruption in Democrat

Party which lead to the foundation of Nation Party, according to Cindoruk, it was a perfect

organization and it provided Turkey a peaceful environment.

In ‘Başvekilim Adnan Menderes” which is written by Celal Bayar who was the

head of Democrat Party and president of republic after Inonu and Ismet Bozdag. The ideas

of Celal Bayar are emphasized in the book and in general he claimed that Democrat Party

28 | P a g e

was a party which has desires for a more democratic and liberal Turkey. He criticizes

Republican People’s Party in terms of freedom and liberty. Similar to Cindoruk, he thinks

that liberty and democracy came with Democrat Party. (1969)

Taner Timur who is a retired professor, in his ‘Türkiye’nin Uzun 10 Yılı’ book and

in the interview that we had maid examined the period between 1950 and 1960. According

to Timur, Democrat Party could not blame Republican People’s Party’s activities because

Bayar, Menderes, Köprülü and Koraltan were members of the party before the foundation

of Democratic Party. Like Arzık, Cindoruk and Nutku, according to Timur people did not

want one party system anymore which was the reason of people welcomed Democrat Party

was enthusiastically.(2003)

Another interview that we have done was with Nilufer Gursoy who is daughter of

Celal Bayar. She pointed out that there was extremely pressure on the voters of Democrat

Party by saying that “some peasants were coming to our party center and we could see

them in a suffer which gave pain.”. Another claim of Gursoy is that there were a lot of

restriction for Democratic Party to protect Republican People’s Party from losing election

in 1946. This point is common for almost all people that here we discussed. Another point

Gursoy highlighted is that all personalities in 1950 had an effective role to play. For

example; she pointed out because of the fact that Celal Bayar knew the personalities in his

party he had chosen right person to the existing positions such as Menderes to the position

of a prime minister or Köprülü to the position of a foreign affairs minister. She remarked

that in the period of establishing Democrat Party, all the members came together and

discussed the existing situations in Turkey but she told that she was waiting all night to see

Celal Bayar as a daughter of one of Democrat Party’s founders. Also, in the foundation of

Democratic Party, according to Gursoy, women had a significant role to introduce

29 | P a g e

Democrat Party to the people by distrubuting brochures and other stuff but according to

Gursoy at the times that they distrubuted brochures the police followed and tried to block

them.

Finally, we did interview with Erol Tuncer who is a Turkish politicians. He said

that in the 1940’s, people were suffering from poverty and misery. According to him,

people were seeking a hero to save them because of the fact that Republican People’s Party

could not reach community. Democratic Party which provide a hope and a salvation for

community exactly came in that time. He criticized Republican People’s Party because of

the lack of communication between community and hegemonic party. Also, Tuncer

mentioned about Inonu, like Cindoruk and Uran, he thought Inonu is a man which had

some ideals and treated in terms of these ideals. From Tuncer’s perspective, Inonu

procured multiparty system and ended one party system.

Here, we can see that there are different points of views in terms of people’

perception of party policies, the period and the people. Every men and women interprets

that period according to their political positions in that time or according to their political

preferences.

30 | P a g e

ANNEXES

1945-1954 ANNOTATED CHRONOLOGY OF POLITICAL EVENTS

1945

*3 January 1945. Turkey breaks off all diplomatic and economic relations with Japan.

*4-11 February 1945. USA, Britain and USSR hold the Yalta Conference in the Crimean

Peninsula to discuss the post-war territorial arrangements. On 11th of the same month, the

Big Three secretly signs the Yalta Agreement.

*23 February 1945. Turkey declares war on Germany and Japan, at the request of Britain,

to participate in the San Francisco Conference. At the same time, Turkey signs the Treaty

of Lend and Lease with the US that gives material supports to countries that is important

for its own security.

*24 February 1945. Turkey signs the United Nations Declaration, declared on January 1,

1942 by 26 nations during the Arcadia Conference held in Washington, D.C.

*19 March 1945. USSR disapproves and wants to regulate the Turkish-Soviet Friendship

Treaty that was signed on 7.12.1925 and was renewed for every ten years. (Ahmad, Ahmad

1976: 12)

*22 March 1945. Egypt, Iraq, TransJordan, Syria, Saudi Arabia, and Lebanon sign the

Arab League Charter in Cairo and form a regional organization of Arab states.

*4 April 1945. Turkey replies Moscow wants by saying that Turkey is prepared to rethink

any logical Moscow offers related to the treaty.

*12 April 1945. Roosevelt dies and is replaced by Truman.

*25 April 1945. 50 countries hold the San Francisco Conference to discuss the

organization of the United Nations. On June 26th of the same year the Charter of the

United Nations is signed, including Turkey. On October 24th the United Nations comes

into existence. A Security Council is established under the United Nations, with China,

USSR, France, Britain and USA being the permanent members. The United Nations

establishes the Trusteeship System to replace the Mandate System of the League of

Nations.

*2 May 1945. The Allied and Soviet forces advance and settle in Berlin.

*7-8 May 1945. Germany surrenders, leading to end of the war in Europe and Allied

victory.

31 | P a g e

*19 May 1945. President and Head of RPP İnönü talks publicly about the land distribution

and liberalization of politics in Turkey, alarming the landowners.

*29 May 1945. 7 RPP representatives, Bayar, Koraltan, Köprülü, Menderes, Sazak, Bayur,

Peker vote against the budget plan. (Ahmad, Ahmad 1976: 13)

*7 June 1945. Four prominent RPP members of the parliament, Bayar, Menderes,

Koraltan, Köprülü submit a memorandum, known as the Manifesto of the Four that aims to

base the party working on democratic principles, to RPP central committee.

*7, 18 June 1945. USSR requests Turkey to amend the Montreux Convention and lays

claims on Kars and Ardahan, which lead to the Turkish Crisis. In August next year USA

and Britain declare support of Turkey. Since then Turkey adopts a pro-Western policy.

*11 June 1945. The National Assembly passes the Land Reform law, although

considerable opposition is expressed. This law enables the distribution of state lands,

additionally in some cases the seizure of private shares for the allocation for the use of

landless village farmers. This law is exposed to strict criticisms, one of which has

economic argument in that this law causes decline in production, the other has

constitutional background, that this reform violates the private property right. (Ahmad

1995: 126)

*12 June 1945. The democratizing Manifesto of the Four is rejected by the RPP leadership,

according to Toker, İnönü demands that those who disapprove the party’s manner should

establish a new party. (as cited in Ahmad, Ahmad 1976: 14)

Some RPP MPs criticize the party’s attitude in newspapers such as Vatan and Tan by

benefiting from the foreign democratic states’ firm belief for supporting democracy.

(Ahmad, Ahmad 1976: 15)

*22, 27 June 1945. Parliament passes a law establishing the Ministry of Labor. Dr. Sadi

Irmak is appointed as a minister and this law can be seen as a first step towards the

industrialization. (Ahmad, Ahmad 1976: 14)

*7 July 1945. The National Development Party is founded by millionaire Nuri Demirağ.

However, it will not be an effective party.

*17 July- 2 August 1945. USA, Britain and USSR hold the Potsdam Conference to discuss

the post-war arrangements in Europe. From the standpoint of Esmer, Postdam decisions is

for the sake of the USSR on the grounds that the acceptance of meetings to change the

Montreux Convention by means of bilateral talks between the USSR and Turkey is to the

detriment of Turkey. The only beneficial side of Postdam Conference for Turkey is that the

US is involved in the issue of the Turkish Straits. ( as cited in Aktaş 2006: 27)

*6 August 1945. First Nuclear bomb is dropped on Hiroshima.

*8 August 1945. USSR declares war against Japan.

32 | P a g e

*9 August 1945. Second Nuclear bomb is dropped on Nagasaki.

*14 August 1945. China and USSR sign the Sino-Soviet Treaty of Friendship and

Alliance.

*15 August 1945. The National Assembly ratifies the UN charter.

*31 August 1945. The RPP MP Fevzi Lütfü Karaosmanoğlu criticizes the RPP government

as being an "enlightened despotism". (Ahmad, Ahmad 1976: 14)

*2 September 1945. Japan surrenders to the Allies without conditions.

*10 September 1945. Civil war in Yugoslavia begins.

*21 September 1945. Two signers of the Manifesto of the Four, Menderes and Köprülü,

are expelled from the RPP.

*28 September 1945. The most prominent signer of the Manifesto of the Four, Celal

Bayar, resigns from the National Assembly.

*6 October 1945. Civil war breaks out in China. Communists are helped by the USSR.

*1 November 1945. President İnönü declares that " the only shortcoming of our regime is

the absence of an opposition party." This speech proves that National Development party is

not a sufficient opposition. He suggest the National Assembly replacing the present two-

stage electoral system with direct and secret one for the 1947 elections. (Ahmad, Ahmad

1976: 15)

*20 November 1945. The Nuremberg International Military Tribunal begins the trial of the

German war criminals.

*29 November 1945. Civil war in Yugoslavia ends with Tito's victory. Yugoslavia

becomes a People's Republic.

*1 December 1945. Hüseyin Cahit Yalçın expresses his ideas about the probable

opposition party as being a control party that has no significant ideological difference.

(Ahmad, Ahmad 1976: 15, 16)

*3 December 1945. The most prominent opposition leader, Celal Bayar, resigns from the

RPP.

*4 December 1945. Socialist newspapers like Tan and publishing houses are attacked.

*12, 15 December 1945. USSR induces the Azerbaijani Democratic Party to establish the

Autonomous Republic of Azerbaijan in southern Azerbaijan under Iranian rule. On 22th

January of the next year, USSR induces the Kurdistan Democratic Party to establish the

Republic of Kurdistan in Mahabad of eastern Kurdistan, thus leading to the Iranian Crisis.

33 | P a g e

1946

*7 January 1946. The Democrat Party is founded by signers of the Manifesto of the Four.

The most prominent figures of the Turkish right-wing politics is Prince Sabahattin’s

ideas and parties, whose roots reach to the last times of Ottoman Empire. The DP is the

first ruler among those right parties, that is often in conflict with the Committee of Union

and Progress front. (Aykol 2009: 220).

The parties that is founded after 1945 begin to feel the effect of the people. The DP

shows its character of completely formation of people’s movement. After the DP, all

parties try to identify themselves as formation of people. (Ağaoğlu 1972: 38)

*23 January 1946. Land crops tax, that is enacted during the war time and, according to

Eroğul, irritates peasantry to the detriment of the RPP, is abolished. ( as cited in Ahmad,

Ahmad 1976: 17)

*22 February 1946. Long Telegram, that plays ultimately significant role during the Cold-

war era, by George f. Kennan arrives in Washington.

*2 March 1946. British soldiers withdraw from Iran while Soviet soldiers refuse to

relinquish occupied Iranian territory.

*5 March 1945. In a speech presented in USA, former British Prime Minister Churchill

points out that the Communist countries were under an "Iron Curtain" and calls on the

Western countries to prepare for war. This marked the beginning of the Cold War between

the Western Bloc and the Communist Bloc.

*5-9 April 1946. US battleships Providence and Missouri visit İstanbul for the purpose of

delivering late ambassador Münir Ertegün’s body. This action is friendly welcomed by

Turkish people. Soviets aggressive manner in Iran leads to more close relations between

Britain, the US and Turkey.

* 17-18 April 1946. The French and British troops completely withdraw from Syria. Syria

gains complete independence.

*18 April 1946. The International Court of Justice is set up in Hague. The League of

Nations formally ceases to exist. Its assets, properties and responsibilities are transferred to

the United Nations.

*10-11 May 1946. The Extraordinary Congress of the RPP is held. Change in party

program for complying with direct elections, abolition of 22th article that bans class-based

activities, and abolition of the titles of National Chief and Permanent Chairman decisions

can be seen as democratic movements. (Ahmad, Ahmad 1976: 20)

*14 May 1946. Socialist Party is established. This is the first result of the permission to

allow the foundation of class-based parties. (Ahmad, Ahmad 1976: 20)

34 | P a g e

*26 May 1946. Local elections are held with the opposition parties participation. Some

RPP members like Nihat Erim deems giving up multi-party try for a while necessary due to

corruptions and repressions in the elections continuum. (Ahmad, Ahmad 1976: 21)

*30 May 1946. Because of the panic stemming from the local elections on the government,

prominent RPP member Nihat Erim states that if the incidents causing deep civil

disturbance during the local elections continue, the way to cure this problems can be

covering a shawl on freedom and instituting an authority from top to bottom. ( Ahmad

1977: 17)

*5 June 1946. An election law implementing one-stage system is passed by the National

Assembly. The law of societies is moderated in an attempt to allow the foundation of labor

unions. (Ahmad, Ahmad 1976: 21)

*10 June 1946. The National Assembly in the hands of RPP fixes the date on July 21,1946

for the first competitive general elections instead of October,1947. The aim is to hold the

election before the DP is prepared institutionally. (Ahmad, Ahmad 1976: 21)

*10 June 1946. Italy becomes a Republic.

*12 June 1946. The law for university autonomy is passed by the National Assembly.

*13 June 1946. By abolishing the 50th article, press law is liberalized. Judiciary is given

the right or privilege of closing down newspapers in place of executive involvement.

(Ahmad, Ahmad 1976: 21)

*27 June 1946. Marshal Fevzi Çakmak is nominated as an independent candidate on the

DP election list.

*21 July 1946. The first multi-party general elections are held, The RPP gains 395 seats in

the parliament, the DP 66 and independents 4 seats. The opposition firmly accuses the

government of electoral fraud.

Karpat emphasizes the high importance of the period between the elections of 21 July

1946 and İnönü’s multi-party declaration of 12 July 1947 for the democratization process

in Turkey. This period witnesses the hard struggle between the extremists in the RPP,

defending one-party rule and moderates in the RPP, siding with the competitive politics. (

Karpat 1959: 169)

*5 August 1946. İnönü is elected as president again and Kazım Karabekir is elected as

presidency of the Grand National Assembly in order to balance the opposition’s Fevzi

Çakmak figure. The hardliner Recep Peker is appointed as the Prime Minister in place of

Saraçoğlu. (Ahmad, Ahmad 1976: 24)

*7 August 1946. The USSR sends a note emphasizing her participation will in the defense

of the Straits. On 22th August Turkish government rejects this demand by unanimous

decision taken by two party. (Ahmad, Ahmad 1976: 25)

*7 September 1946. The government introduces a series of package of liberal economic

policies. In that respect, TL is devalued, some restrictions on import are abolished and the

liberalization of selling of gold for banks is provided.

35 | P a g e

*24 September 1946. The USSR replies to the Turkish note by restating their demands on

collective defense of the Straits and calling for bilateral meeting in order to resolve the

matter, that irritates Britain and the US. (Ahmad, Ahmad 1976: 26)

*27 September 1946. In Greece, internal conflict erupted between the Greek government

defending constitutional monarchy and the military branch of Greek Communist party,

leading to more strict pressures on left activities in Turkey. (Ahmad, Ahmad 1976: 26)

*18 October 1946. Turkey sends a note to the USSR rejecting the Soviet demands on the

Straits.

*18 October 1946. Human Rights Association is founded by Marshal Fevzi Çakmak,

Tevfik Rüştü Aras, Kenan Öner, Zekeriya Sertel, Cami Baykut, and Sadık Aldoğan.

(Ahmad, Ahmad 1976: 26)

*25 October 1946. Britain proclaims its will to form a Middle East defense pact for which

Turkey has crucial role. (Ahmad, Ahmad 1976: 26)

*30 November 1946. Prime Minister Recep Peker talks about increasing prices and gives

some index related to cost of living. 1938=100, August of 1946=386,8, 7 September

1946=412,9. (Ahmad, Ahmad 1976: 27)

*4 December 1946. Martial law is extended for six months by parliament. (Ahmad, Ahmad

1976: 27)

*11-15 December 1946. Iranian central government forces firstly seize the Iranian

Azerbaijan, secondly end the one-year life of independent Kurdish republic.

*16 December 1946. Martial law government closes down two political parties ((The

Socialist Party of Turkey and the Socialist Workers' and Peasants' Party of Turkey) and

newspapers and periodicals related to this two party. Government argument is that those

serve foreign interests, because there is no law that prohibits socialist parties. (Ahmad,

Ahmad 1976: 27, 28)

1947

*1 January 1947. USA and Britain unite their administrative zones in West Germany as the

Bizone. In March next year the Bizone was further united with the French

Zone as the Trizone.

*7-11 January 1947. The first congress of the Democrat Party is convened. The Freedom

Charter (Hürriyet Misakı) is accepted by the congress. This charter asserts three basic

requirements for instituting democracy in Turkey. Those are to abrogate anti-democratic

and anti-constitutional laws, judiciary’s control on the elections, not executive apparatus

and separation of party chairmanship from the presidency . (Ahmad, Ahmad 1976: 28, 29)

36 | P a g e

*11 January 1947. Friendship treaty between Transjordan and Turkey is signed by

Britain’s initiative. (Ahmad, Ahmad 1976: 29)

*29 January 1947. Minister of Interior Şükrü Sökmensüer accuses the DP, especially Fevzi

Çakmak, of involving in communist activity. (Ahmad, Ahmad 1976: 29)

*15 February 1947. Italy cedes Dodecanese Islands and Rhodes to Greece in accordance

with the Treaty of Paris.

*20 February 1947. A law allowing employees and employers to establish unions is passed

by the National Assembly. However, the RPP does not consent to the right to strike.

(Ahmad, Ahmad 1976: 30)

*3 March 1947. Application of Truman Doctrine to Turkey and Greece is decided. Defense

spendings begin to be severe burden on the shoulders of Turkey. In that respect, the US

begins to take the place of Britain. In 1942, in accordance with the Casablanca Agreement,

the US accepts the Britain’s control on Turkey. Until the Truman Doctrine, the US is

indifferent to Turkey. (Aktaş 2006: 32)

*11 March 1947. Turkey joins the IMF and the IBRD (International Bank for

Reconstruction and Development). (Ahmad, Ahmad 1976: 30, 31)

*12 March 1947. US President Truman declares that Turkey and Greece are threatened by

the USSR, for this reason, the US assists those states especially in economic terms.

(Ahmad, Ahmad 1976: 31)

*6 April 1947. Interim elections are held in the absence of opposition party. The RPP

front’s prestige is harmed thanks to the low participation by voters. (Ahmad, Ahmad 1976:

31)

*5 June 1947. The Marshall Plan, whose aim to rebuild European economies after the

Second World War in an attempt to prevent Soviet Communism spread, is established.

Prof. İlhan Tekeli argues that in spite of non-active participation of Turkey in the war,

Turkey is included in the plan in order to offset the agricultural gap of tired post-war

Europe. The negative consequence of Marshal Plan for Turkey is that heavy

industrialization is ignored, positive result is that agriculture and transportation is highly

developed. (as cited in Aktaş 2006: 38)

*14 June 1947. A US economic delegation arrives in Turkey. Delegations emphasizes the

importance of investment in roads and ports for the development of the country. (Ahmad,

Ahmad 1976: 33)

*12 July 1947. President İnönü makes a speech, known as the July 12 Declaration, in

which he states that he is, as the president, equally responsible for the government and

opposition parties by placing himself in a position above party membership.

*22-24 July 1947. The little convention of the DP is held. Following the convention,

Democrat Party concentrates its criticisms on radical Prime Minister Recep Peker. Toker

37 | P a g e

argues that the DP’s attacks are successful in creating instability especially in the RPP

environment. ( as cited in Ahmad, Ahmad 1976: 34)

*14 August 1947. India and Pakistan disengage themselves from British Empire, but

remain independent within the Commonwealth.

*9 September 1947. The hardliner Prime Minister Recep Peker resigns, leading to the

triumph of İnönü’s moderates.

*10 September 1947. Hasan Saka, Foreign Minister in the Peker cabinet, is appointed as

Prime Minister.

*5 October 1947. The Cominform (Communist Information Bureau) is established,

*20 October 1947. 23 countries signs the General Agreement on Tariffs and Trade

(GATT),

by which they undertake to mutually reduce the tariffs and promote free trade. When the

agreement comes into effect on January of 1th of the next year, a mechanism for

international trade negotiation is formally inaugurated.

*1 November 1947. President İnönü’s parliament’s opening speech appeases the

opposition. Kazım Karabekir is elected as president of the National Assembly with 322

votes. Another candidate Recep Peker receives only 4 votes by discouraging hardliners in

the RPP. (Ahmad, Ahmad 1976: 37)

*13, 14 November 1947. The 7th Congress of the RPP meets. The RPP tries to adapt itself

to changing multi-party system. Party organization is decentralized, party officials begin to

be elected instead of appointed, and statism principle is softened, that increase the

similarity of two parties in their programs. (Ahmad, Ahmad 1976: 37, 38)

*29 November 1947. The United Nations passes the Partition Plan for Palestine, which

provided for the establishment of a Jewish state and a Palestinian state in Palestine.

*22 December 1947. The RPP government abolishes the martial law that is in force since

23.11.1940. (Ahmad, Ahmad 1976: 38, 39)

1948

*16 January 1948. Kenan Öner, the DP Provincial Chief of İstanbul, resigns. This

resignation shows the competition between hardliners and softliners in the DP. (Ahmad,

Ahmad 1976: 39, 40)

*10 February 1948. The RPP government agrees to make concessions on religious issues.

In that respect, scripture classes in primary schools and opening an Islamic studies center

for training religious scholars are decided. (Ahmad, Ahmad 1976: 40)

*16 February 1948. North Korea becomes a People's Republic.

38 | P a g e

*25 February 1948. Soviet-occupied Czechoslovakia turns out to be a People's Republic.

*16 April 1948. With the US Minister of State Marshall initiative, the OEEC (

Organization for European Economic Cooperation) is constituted. (Ahmad, Ahmad 1976:

41)

*10 May 1948. The DP radicals in the National Assembly resign from the party and form a

parliamentary group called Independent Democrats (Müstakil Demokratlar) whose leaders

are Ahmet Tahtakılıç, Hasan Dinçer, and Hazım Bozca. (Ahmad, Ahmad 1976: 42)

*8-9 June 1948. The second cabinet of Hasan Saka is formed for improvement, not radical

changes.

*24 June 1948. USSR imposes a blockade of all traffice between West Germany and West

Berlin (the First Berlin Crisis). Thereafter USA and Britain organise a large-scale air lift to

West Berlin to circumvent the blockade, which is not lifted by USSR until May of 12th of

the next year.

*28 June 1948. Yugoslavia is kicked out from the Cominform.

*4 July 1948. Turkish-American Economic Cooperation Agreement is signed in Ankara.

*9 July 1948. The National Assembly passes an election law which is relatively more

liberal, but is still devoid of judicial guarantees for the elections. (Ahmad, Ahmad 1976:

44)

*20 July 1948. The Nation Party is established by the DP radicals Kenan Öner, Hikmet

Bayur and honorary leader Marshal Fevzi Çakmak that see the DP in cooperation with the

RPP. (Ahmad, Ahmad 1976: 44)

*15 August 1948. Allied-occupied South Korea becomes a Republic.

*8 October 1948. Turkey wants to borrow $50 million loan from the World Bank.

*17 October 1948. The interim elections are held. The opposition parties boycot and low

participation rate demoralizes the RPP members. (Ahmad, Ahmad 1976: 47)

*1 November 1948. İnönü makes a speech, whose foreign policy part is applauded by the

DP members during the openings of the National Assembly. (Ahmad, Ahmad 1976: 48)

*2 November 1948. Democrat Truman wins the presidential elections in the US.

*22-27 November 1948. The Second Turkish Economic Congress is convened.

Government’s statist policies are criticized. (Ahmad, Ahmad 1976: 48)

*10 December 1948. The UN General Assembly at Paris approves the Human Rights

Declaration.

*19 December 1948. The government accepts the inability of the constitution to meet the

democratic needs and promise to improve it before the 1950 general elections. (Ahmad,

Ahmad 1976: 49, 50)

39 | P a g e

1949

*14-16 January 1949. Hasan Saka’s cabinet falls. New RPP government is formed by the

Şemsettin Günaltay, that situation alienates the radical Kemalist RPP members.

*23 January 1949. Chinese Civil War ends with two de facto states.

*25 January 1949. USSR and the East European countries formally establish the Council

for

Mutual Economic Assistance (COMECON) in Moscow.

*28 March 1949. Turkey officially recognizes the State of Israel.

*30 March 1948. Zaim becomes Syria's leader with a coup.

*4 April 1949. The NATO treaty is signed in Washington, leading to institutionalization of

the cold war.

*5 April 1949. Necmettin Sadak, Turkish Foreign Minister, in New York gives a message

that shows the willingness of Turkey to participate in the NATO. (Ahmad, Ahmad 1976:

53)

*17 April 1949. Democrats begin to change their party propaganda by giving up accusing

bureaucracy of oppressive policies in order to gain the support of the bureaucracy.

(Ahmad, Ahmad 1976: 53, 54).

Official channels always have important role for Turkish society. When citizens see that

officials do not justify the governing party, they realize that a turning point is close.

(Ahmad 1995: 132)

*4 May 1949. The law on Independence Tribunals, that is passed on July,31 1922, is

abolished. In crisis times, those tribunals oppress the opposition dramatically during the

early days of the republic. (Ahmad, Ahmad 1976: 54)

*5 May 1949. The European countries establish the Council of Europe.

*23 May 1949. The Federal Republic of Germany (West Germany) is established in the

Trizone of Germany. On October of 7th of the same year, USSR establishes the German

Democratic Republic (East Germany) in the Soviet Zone, which is under the one-party rule

of the Socialist Unity Party of Germany. Germany thus splits into two separate regimes.

*30 May 1949. A new law related to civil-military relations is enacted. The authority of

the Ministry of National Defense is increased over the Turkey’s General Staff. (Ahmad,

Ahmad 1976: 54)

*20-25 June 1949. 2nd Great Congress of the DP is held. Softliner party central committee

increases its control over the radical local party branches. The pledge of belligerence (Milli

40 | P a g e

Husumet Andı), arguing that the violation of the right of election means the violation of the

people’s natural rights, is declared to intensify the criticism on the RPP government.

*5 July 1949. Independent Democrats join the Nation Party. Although the DP’s strength

reduces in the parliament, the party has more unified character. (Ahmad 1977: 27)

*8 August 1949. Turkey becomes a founding member of the Council of Europe.

*14 August 1949. Coup d’etat topples down Zaim in Syria.

*19 September 1949. A prominent RPP member Nihat Erim gives a public talk known as

Little America speech, that states his hopes for Turkey will become a little America in the

near future. (Ahmad, Ahmad 1976: 57)

*21 September 1949. China becomes a People's Republic whose founding father is Mao

Zedong.

*23 September 1949. BBC asserts that Iran, Iraq and Turkey are in cooperation to take

measures against the leftist movements. It is understood that the ideological basis of

CENTO and Baghdad Pact is relied on that aim. (Ahmad, Ahmad 1976: 57)

*16 October 1949. Civil war in Greece ends with the defeat of the communists.

*16 October 1949. The interim elections are boycotted by the opposition.

*6 December 1949. The RPP Assembly Group agrees unwillingly on the principle of the

judicial guarantee on the elections demanded strongly by the DP. (Ahmad, Ahmad 1976:

59)

*10 December 1949. The United Nations passes the Universal Declaration of Human

Rights.

*13 December 1949. Nihat Erim announces a development program prepared by a World

Bank team to the RPP Group.

*19 December 1949. Edib Chichekli takes power by a military coup in Syria.

1950

*18 January 1950. The RPP Minister Reşat Şemsettin Sirer states that the state is

responsible for the workers, so they do not need the right to strike. In addition, he defines

themselves as muslims and secular, also nationalist, not for cosmopolitan motives.

(Ahmad, Ahmad 1976: 61)

*26 January 1950. India turns out to be a federated republic within the British

Commonwealth. The cast system is repealed.

41 | P a g e

*10 February 1950. The trial about some socialist academics, Behice Boran, Niyazi Berkes

and Pertev Naili Boratav, is concluded. Boran and Berkes are sentenced to three years in

prison and they are removed from their jobs. (Ahmad, Ahmad 1976: 61)

*16 February 1950. A new election law, satisfying the opposition by providing one-stage

system, secret balloting, open counting and judicial quarantees, is enacted by the National

Assembly.

*25 February 1950. Prime Minister Günaltay meets DP leader Bayar to ensure the

opposition a minimum amount of seats in the parliament by showing high self-confidence

for the election results. The DP leader rejects this proposal. (Ahmad, Ahmad 1976: 62)

*24 March 1950. The National Assembly is dissolved and officially the election campaign

is launched.

*25 March 1950. President İnönü in a speech in Kırıkkale assures that the six principles of

Kemalism will be abolished from the constitution if the RPP wins the elections. (Ahmad,

Ahmad 1976: 63)

*18 April 1950. Upon the events that take place in the funeral of Marshal Fevzi Çakmak,

the RPP and the DP leaders unanimously condemn the Nations Party’s anti-secular

manners. (Ahmad, Ahmad 1976: 64)

*8 May 1950. The DP announces its election promises, some of which are the freedom for

foreign enterprise, protection of the fundamental principles of the current regime,

democratization of the constitution, decrease in taxes, abolishment of the state monopoly

and more importantly the promise of no punishment for the state officials actions’ during

the one party regime. (Ahmad, Ahmad 1976: 65)

*14 May 1950. Elections are held without major problems with nearly %88.88

participation rate. The DP wins %84, the RPP gets dramatically %14 of the seats in the

parliament in spite of getting % 39.98 of the votes against the DP’s %53,59.

Menderes argues that, with the 14 May elections, a phase is opened in Turkey, that

cannot be comparable to any previous reform in terms of its value. (Menderes, Akyol

2011: 103)

*20 May 1950. Celal Bayar resigns from the head of the party and elected as the President.

(Ahmad, Ahmad 1976: 70)

*22 May 1950. The first DP government was declared. (Ahmad, Ahmad 1976: 70)

*29 May 1950. The new governments program is introduced in the assembly. (Ahmad,

Ahmad 1976: 70)

*02 June 1950. First Menderes cabinet takes the vote of confidence. (Ahmad, Ahmad

1976: 71)

*16 June 1950. The National Assembly abolishes the law that prohibit the Arabic call to

the prayer with the support from the RPP opposition. (Ahmad, Ahmad 1976: 71)

*25 June 1950. The Korean War breaks out.

42 | P a g e

*29 June 1950. The 8th Congress of the RPP is convened, witnessing the competition

between the İnönü side and rejuvenation side. On July 2th, İnönü is elected as the head of

the party. However, the election of Kasım Gülek to the general secretary instead of İnönü’s

candidate Nihat Erim attracts serious attention. (Ahmad, Ahmad 1976: 72)

*30 June 1950. The DP government announces its willigness to participate in the actions

against the communist aggression in the Korea. In an interview with Ahmet Emin Yalman,

Menderes emphasizes the importance of this participation in joining the NATO. (Ahmad,

Ahmad 1976: 72)

*05 July 1950. The law that prohibits the broadcast of religious programmes in the radio is

abolished. (Ahmad, Ahmad 1976: 72)

*14 July 1950. Amnesty law is passed. In this way, Nazım Hikmet is released from the

prison. (Ahmad, Ahmad 1976: 72)

*25 July 1950. The government decides that brigade of 4500 soldiers is sent to Korea. The

RPP does not oppose to this decision, but opposes to the form of decision making process.

(Ahmad, Ahmad 1976: 73)

*03 September 1950. The municipal elections are held. 560 of the 600 municipalities in the

hands of the RPP are delivered to the DP control. Menderes says that on 3 September, the

Turkish nation gets rid of the opposition of the RPP. (Ahmad 1977: 39)

*15 October 1950. DP wins 55 provinces out of 67 in the provincial elections. (Ahmad

1977: 38, 39)

*21 October 1950. Students are obliged to take religious instruction in schools. The real

critical point is that parents who do not want their children to take religious lesson must

declare their request with petition. (Ahmad, Ahmad 1976: 76)

*12 December 1950. The government holds the RPP center building by claiming that this

building is government-owed. (Ahmad, Ahmad 1976: 77)

1951

*03 February 1951. In the DP’s İzmir provincial congress delegates request about the

clearance in the bureaucracy and accuse DP leaders of being autocrats. This is one of the

first disagreements between the center and local party branches of the DP, that continue for

years. Almost every congress witnesses such clashes. Center postpones local congress or

ignore that demands in order to cope with local branches’ pressure. (Ahmad, Ahmad 1976:

79)

*09 March 1951. The second cabinet of Menderes is formed. First cabinets resignation

does not surprise because of raging budget talks. (Ahmad, Ahmad 1976: 80)

Menderes treats his ministers in cabinet as his undersecretary or assistants by

advocating that he is the only policy maker that should not be opposed. Agriculture

Minister Nihat İyriboz does not conform that system and resigns, causing the resignation of

first Menderes cabinet. (Arcayürek 1985: 52)

43 | P a g e

*17 March 1951. Menderes gives a speech upon the reactionary rhetorics in the Konya

congress. In that speech Menderes summarizes DP’s standpoint on secularism and religion,

1- the claim of the RPP as we are the watchmen of the principles of Atatürk is gorundless,

2- as the RPP states, a few fanatical religious men cannot deceive the Turkish people, 3-

the real watchmen of the Atatürk principles and reformation is the Turkish people.

(Ahmad, Ahmad 1976: 81)

*29 March 1951. The new government’s programme is declared in the parliament. The

remarkable point is the negative vote of the group known as ‘61ler’. (Ahmad, Ahmad

1976: 82)

*21 April 1951. Center and local party branches again clashes in the Balıkesir congress.

Delegates advocate for the distinction of the head of the party and the head of the

government in order to take the control of the head of party for the sake of local units. This

is rejected. (Ahmad, Ahmad 1976: 83)

*30 April 1951. Mosaddeq becomes the Prime Minister of Iran. During his tenure he

carries

out nationalist policies. On 2nd of May in the same year, he proclaims nationalization of

the petroleum resources.

*04 June 1951. The International Bank for Reconstruction and Development (IBRD or

Barker report) is delivered to the President Bayar. The report’s main criticism and

proposals as following, 1- industrialisation that neglects the agriculture, 2- statism’s

negative impact on private sector’s development 3-lack of technical staff, 4- the poor

functioning of the administrative apparatus, 5- lack of an institution that coordinates

investments and finally 6- inflation (Ahmad, Ahmad 1976: 84, 85)

*25 July 1951. The Atatürk law, which aims to protect Atatürk’s statues and reforms, is

passed. (Ahmad, Ahmad 1976: 86, 87)

*01 August 1951. An act that encourages and offers great incentives to the foreign

investments is enacted in the parliament. (Ahmad, Ahmad 1976: 87)

*08 August 1951. A law that lets the government confiscate the RPP assets is passed by

parliament. (Ahmad, Ahmad 1976: 87)

*09 August 1951. The DP government passed a law that donates paid vacation opportunity

to workers. This move’s purpose is regaining the support of the workers who is dissatisfied

due to the lack of the right to strike. (Ahmad, Ahmad 1976: 87)

*16 September 1951. The DP wins the by election with a great majority. (Ahmad, Ahmad

1976: 88)

*12-14 October 1951. Chiefs of General Staff of France, the United States and Britain

come to Turkey to discuss about the Middle East issues. Turkey is in an important position

for the Britain, because Britain is in dispute with Egypt in the evacuation of Suez Canal

issue. Turkey can be leaders of the Middle East pact. To define the effect aroused by those

events in King Farouk’s Egypt, a cartoon that pictures Celal Bayar as the dog with collar,

controlled by the West is sufficient. (Ahmad, Ahmad 1976: 89)

44 | P a g e

*15-20 October 1951. The Third General Congress of the DP is convened. Menderes is

reelected as the head of the party and for important positions, his candidates are assigned.

Local branches criticizes the center for its unwillingness to dismiss states official of one

party regime. (Ahmad, Ahmad 1976: 89).

Those who believe that competitive capitalism can serve in a proper way for the

Turkey’s future advocates for being West’s partner by serving eagerly for its interest in

regional basis in order to attract the foreign capital to Turkey. (Ahmad 1995: 131)

*17 October 1951. A protocol related to Turkey’s inclusion in the NATO is signed in

London. (Ahmad, Ahmad 1976: 89, 90)

*03 November 1951. The USSR protest the Turkey’s participation in the NATO on the

grounds that imperialist forces use Turkish lands to attack the USSR. (Ahmad, Ahmad

1976: 90)

*26-30 November 1951. The 9th Great Congress of the RPP witnesses the return to the six

principle of Kemalism. (Ahmad, Ahmad 1976: 91)

1952

*18 February 1952. The Great National Assembly confirms the Turkey’s entrance treaty to

the NATO. One MP gives negative vote for the insufficient explanation about the costs and

benefits of the entrance. (Ahmad, Ahmad 1976: 94).

Young officers in the army have a capability to learn modern war technology from the

American partners, not seasoned generals. By this way, the membership of NATO divides

the army into two according to technological lines and generations. (Ahmad 1995: 19)

* 3 March 1952. Islamic Democratic party that is founded in 1951 is closed. (Ahmad,

Ahmad 1976: 94)

*10 March 1952. Batista, former Cuban President, seizes power in a coup and reestablishes

dictatorial rule.

*19 May 1952. Peasants’ party is founded.

*26 May 1952 USA, Britain, France and (West) Germany conclude the Bonn Conventions,

by which the three occupying powers abolished the legislation of occupation,

but continue to station troops in (West) Germany.

*23 July 1952. Nasser, leader of the Egyptian Free Officers, launches the "July 23rd

Revolution" and seizes power. At the same time, in Iran Mosaddeq movement rises. Both

events explicitly display the anti-imperialism in those two big countries by leading to

increase in Turkey’s relative importance. (Ahmad, Ahmad 1976: 99, 100)

*31 July 1952. Turkish Workers Unions Confederation is founded, whose aims is to

balance the wages and inflation, to apply unemployment benefits and, to prevent the wage

discrimination according to age, race and religion. (Ahmad, Ahmad 1976: 100)

45 | P a g e

*18 August 1952. İzmir becomes the southeastern Europe headquarters of the NATO.

(Ahmad, Ahmad 1976: 100)

*02 October 1952. Nation party is divided into two, Kemalist and anti-kemalist. (Ahmad,

Ahmad 1976: 101, 102)

*22 November 1952. A radical religious person makes an attempt to assasinate Ahmet

Emin Yalman. This attempt raises the reactionary question among the intellectuals and

presents a time of honeymoon or collaboration against religious extremists, communist and

other lunatics who harm the freedom of people. (Ahmad 1977: 47)

*20 December 1952. The Prime Minister Menderes organizes a press conference in which

he argues that if the conditions of roads, electricity and irrigation is improved, if the

machines and tractors enter into lives of people by going up their standarts of living, those

people do not believe in superstitions. (Ahmad, Ahmad 1976: 105)

*24 December 1952. The GNA passes a law that turns the constitutions language into the

old text as in 1945. (Ahmad, Ahmad 1976: 105)

*25 December 1952. While the government makes concession to reactionaries, on the

other hand, it tries to gain kemalists’ consents by allowing prosecution of strong religious

character Said Nursi. (Ahmad, Ahmad 1976: 105)

1953

*22 January 1953. As the first action of the campaign against conservatism, the

government closes down the Nationalists’ Association. (Ahmad, Ahmad 1976: 106)

*28 February 1953. Turkey, Greece and Yugoslavia sign Friendship and Non-aggression

Pact.

*05 March 1953. Stalin dies. On 14th of the same month, Khrushchev comes to power.

*06 April 1953. The Prime Minister Menderes dismisses three anti- liberal ministers,

Tevfik İleri, Muammer Alakant, Samet Ağaoğlu, from the cabinet. (Ahmad, Ahmad 1976:

108, 109)

*12 May 1953. Rent law that is changed is presented in the Official Gazette. This law

releases the rents that is fixed in 1939. In that way, houseowners can make enough profits

and use that surplus for the investment. (Ahmad, Ahmad 1976: 109)

*30 May 1953. The USSR sends a note to Turkey in which she gives up all demands on

Kars and Ardahan, in addition demands on the cooperation in the administration and

defense of the Straits. It is also mentioned that Friendship and Non-aggression Treaty of

1945 which Russia rejected should be signed again. After Stalin’s death, Soviet and

Turkish relations are softening. This is followed by credit offers by Soviets to Turkey, but

those claims have no official background. (Ahmad, Ahmad 1976: 110)

*22 June 1953. 10th Great Congress of the RPP is held. There is no considerable criticism

to the government. The atmosphere of the economic and ideological problems inside the

party prevail during the congress. (Ahmad, Ahmad 1976: 110, 111)

46 | P a g e

*08 July 1953. The DP government decides to close down the Nation Party temporarily for

the investigation for the decisions taken during the NP’s 4th Congress, that explicitly

attacks Kemalist reforms and exploit religion for political purposes.

*21 July 1953. The Universities law is amended in an attempt to prohibit akademics’

inclusion in politics by highly irritating the academic environment. (Ahmad, Ahmad 1976:

112)

*23 July 1953. The Law to Protect the Freedom of Conscience and Assembly is enacted in

order to prevent and control religious activities in political area. The press names the law

as ‘Milli Selamet Kanunu’. (Ahmad, Ahmad 1976: 112, 113)

*16 august 1953. King Mohammad Reza of Iran attempts to sack the Prime Minister

Mosaddeq. After his attempt fails, he flees to Iraq. On 19th of the same month, military

officer Zahedi stages a coup to overthrow Mosaddeq. On 22th Mohammad Reza returns to

Iran and resume power. During his rule Mohammad Reza carries out modernization

reforms, which is called the "White Revolution" by historians.

*26 August 1953. Clarence Randall, Committee of Foreign Economic Relations Chairman,

comes to Turkey to prepare an economic report for Turkey. In foreign capital issue,

following measures are decided to be taken: 1- to remove restrictions in the fields of the

foreign capital investments, 2- meet the conditions in which the foreign capitals have the

same right as Turkish capital, 3-the removal of restrictions on transfer of profits, 4- the sale

of Turkish shares in foreign stock exchange, 5-the establishment of an apparatus that

attracts foreign capital, 6- meet the condition that government does not discriminate among

capitals of state, privates or foreigners, and does not disrupt the principle of free

competition. (Ahmad, Ahmad 1976: 114)

*03 September 1953. For the reasons that are growing foreign trade deficit and foreign

exchange shortages, the government decides to give up liberal policy in foreign trade,

leading to Import Substitution Industrialization in Turkey. (Ahmad, Ahmad 1976: 114)

*15 November 1953. The victory of the RPP in by-elections in Uşak gives hope to the RPP

members. (Ahmad, Ahmad 1976: 114)

*14 December 1953. The confiscation of the RPP properties comes into law in the

parliament. (Ahmad, Ahmad 1976: 117)

1954

*07 January 1954. The DP is previously opposed to the inclusion of youth in politics and

closes down the RPP youth organizations by accusing them of being fascist. However, the

DP now founds a youth organization named as ‘Genç Demokratlar’. (Ahmad, Ahmad

1976: 117)

*27 January 1954. Village institutes are closed down, and are reorganized in the name of

primary schools. (Ahmad, Ahmad 1976: 118, 119)

47 | P a g e

*27 January 1954. The Nation Party is closed down by the judiciary decision that grounds

the closing reason on party’s dependence on religion and its character of hiding their goals.

(Ahmad, Ahmad 1976: 118)

*10 February 1954. In the place of closed Nation Party, the Republican Nation Party is

established. (Ahmad, Ahmad 1976: 119)

*17 February 1954. The election law that was amended is passed by the National

Assembly. (Ahmad, Ahmad 1976: 119)

*26 February 1954. The DP gives some important person, generals, high-ranked officials

and some former prominent members of the RPP place in the candidate list for the

elections. This shows that the DP prefers to side with seasoned generals against young

officers. (Ahmad, Ahmad 1976: 120)

*07 March 1954. In addition to liberal foreign capital act, a liberal petroleum law is passed

by the parliament. (Ahmad, Ahmad 1976: 120)

*08 March 1954. A new oppressive press law is enacted. This law brings serious fines for

journalist who writes against state’s prestige and people’s private lives. Those journalists is

deprived of proving their claims in courts. (Ahmad, Ahmad 1976: 120)

*15 April 1954. Head of the RPP İnönü in a speech in Balıkesir criticizes laws about

foreign capital and oil on the grounds that those laws diminishes Turkey’s independence.

(Ahmad, Ahmad 1976: 121)

*2 May 1954. The second general elections are held with the participation rate of %83.63.

The DP gets %58.42 of votes and %92.98 of the seats. The RPP gets %35.11 of the votes

and %5.52 of the seats in the parliament. The DP’s strength increases to 504 seats, but

inside the party, opposition becomes more pronounced. (Ahmad 1977: 51)

The approval of Menderes’s policies by means of votes stimulate Menderes to

consolidate his self-esteem even by destroying his fear of the military. (Ahmad 1995: 136,

137)

*03 May 1954. Greece states that she applies to the UN for the Cyprus problem, if Britain

does not give Cyprus’ control to her. (Ahmad, Ahmad 1976: 122)

*17 May 1954. The new and 3th DP cabinet is announced. This cabinet stirs up

controversy in the DP group for the reason that the cabinet is composed of men who are

highly loyal to Menderes. (Ahmad 1977: 52)

*21 June 1954. The government prepares a draft law that enables to pension professors and

judges that serves for 25 years or fills the age of sixty. (Ahmad, Ahmad 1976: 125)

*30 June 1954. The government amends the printing law by preventing different parties’

candidates’ names from printing in one lists by weakening opposition parties’ corporation

in elections. (Ahmad 1977: 53)

*30 June 1954. Kırşehir provincial that votes for the Republican National party is turned

into district. (Ahmad, Ahmad 1976: 125)

48 | P a g e

*05 July 1954. The law which enables the government to pension professors and judges

who has served for twenty years and are over sixty is passed by the Assembly. This law

paves the way for executive’s hegemony over the bureaucracy by making Menderes

unpopular among the elites. (Ahmad 1977: 53)

*26 July 1954. The 11th conference of the RPP is convened. İnönü advocates for

adherence to secularism and statism. (Ahmad, Ahmad 1976: 126)

*09 August 1954. Turkey, Greece and Yugoslavia sign the Balkan Pact for defensive

purposes. (Ahmad, Ahmad 1976: 127)

*26 August 1954. The Geneva Conference is convened to discuss the Korean and the

Indochinese issues.

*8 September 1954. USA causes eight countries to sign the Southeast Asia Collective

Defense Treaty in Manila.

*21 October 1954. The NATO member states conclude the Paris Accords, which

terminated

the Allied occupation of (West) Germany.

*16 November 1954. Turkey that previously exports wheat, for the first time imports

wheat form the US. (Ahmad, Ahmad 1976: 130)

*01 December 1954. Hüseyin Cahit Yalçın is arrested by evoking strong reactions in local

and international level. (Ahmad, Ahmad 1976: 130)

49 | P a g e

BIOGRAPHIES OF PARTY LEADERS

ADNAN MENDERES

Adnan Menderes was one of the prime ministers of Turkey between 1950-1960, born in

Aydın in 1899 and died in Istanbul in 1961.

Adnan Menderes came from a wealthy family. He studied at the American College in

Izmir until 1916 when he served his military service. He fought against the invading allied

army during the War of Independence between 1920-1923, after World War I. After the

proclamation of the Republic he entered the politics in the Republic’s People’s Party and

was elected a deputy of Aydın province in 1931. During that time, he was graduated from

the Law School of Ankara University.

In 1946 he formed the Democratic Party (DP) together with Celal Bayar, one of the first

legal opposition parties in Turkey, after Atatürk's party Republican People’s Party. He

became the deputy of Kutahya province and served for four years. When his party came to

power in 1950 during the first free elections in Turkish history, Menderes became the

Premier. In 1955 he also assumed the duties of foreign minister at the same time. Menderes

also won the 1954 and 1957 elections, thus serving as prime minister for 10 years. During

his terms, he followed liberal economic rules, allowing more private enterprises, and hold

good relations with both East and West. Also, he miraculously survived a plane crash in

1959 when he and other government officials were flying from Istanbul to London. He

became very popular amongst the public during those years, but at the same time he

censored the newspapers and arrested journalists in order to oppress the opposing political

parties, therefore we wasn't liked much by the intellectuals.

On 27th of May 1960 an army coup under General Cemal Gursel toppled the government

and Menderes was arrested. He was charged with violating the Constitution and trialed in a

prison on Yassıada.

He was found guilty by the military court and sentenced to death by hanging on the Imrali

island at the Sea of Marmara on 17th of September 1961, along with two other cabinet

members who were Fatin Rüştü Zorlu, Foreign Affairs Minister, and Hasan Polatkan,

Finance Minister.

CELAL BAYAR

50 | P a g e

Celal Bayar was Turkish politician that turned out to be the third President of Turkey. He

was born in Umurbey, on 16th of May 1883. When he completed his university education

in Umurbey, he worked at Gemlik forensic courts and Administration departments as a

clerk. He married with Reside Hanim in 1903 and they got a son one year later. At his 25,

he joined to the Party of Union and Progress (Ittihad Terakki Cemiyeti). Bayar was

assigned to the party's Izmir organization while Balkan Wars (1912-1913) was occuring, so

that to stop the Greek sprawl on the Aegean of Anatolia.

In Ottoman Parliament which was in Istanbul, Celal Bayar was elected as a deputy of

Manisa in 1919. When Istanbul was occupied by Allies in 1920 the sultan abolished the

Ottoman Parliament, at the same time he ordered for the arresment of all the deputies.

Then, Bayar went to Ankara to take part in the First Parliament of new Turkey which was

founded by Mustafa Kemal Atatürk. In 1921 Celal Bayar was chosen as a the deputy of

Bursa for the Ministery of Economy. When the Republic was established by Mustafa

Kemal, Bayar was elected again as a deputy of Izmir and he was assigned as the Minister

of Public Works and Housing. That ministery was charged him for providing exchange and

resettlement of the populations.

After almost one year of proclamation of Turkish Republic, Ataturk gave him an objective

for the responsibility for setting up the first Turkish national bank. In 26th August 1924

Turkiye Is Bankasi was established. Betweetn 1924 and 1932, Celal Bayar vacated from

the Ministry and became the boss of the Turkiye Is Bankasi. Then, he served again as the

Minister of Economy at Ataturk's request until 1937. On 25 October 1937, Mustafa Kemal

assigned him as the prime minister of the 9th government. When Ataturk died in 1938, he

continued his occupation as prime minister until leaving in 1939, but he was kept his seat

as the deputy of Izmir with CHP (the Republican People's Party).

He founded a new political party, Demokrat Parti (the Democrat Party), together with his

three friends that was including Adnan Menderes. So, multi-party system was came up and

democracy was started to develop. In 1950 the Democrat Party won the first political

victory of Turkey. He was elected as the President of Turkey by the Parliament. While he

was conducting his occupation as the Presindent, Adnan Menderes was the prime minister.

The military seized the government and dissolved the T.B.M.M. on 27th May 1960. Celal

Bayar, Adnan Menderes, Fatin Rustu Zorlu and some other government and party

members were picked up and sentenced in a military court on Yassiada Island. He sent to

jail bu was released in 1964 because of his health problems. His political rights were given

back in 1974.

51 | P a g e

He died on 22nd of August 1986. There is an university in Manisa which has got his name

which was established in 1992, The Celal Bayar university.

ISMET INONU

Ismet Inonu, who was a Turkish Army General, the Prime Minister, and second President

of Turkey, was born in 24th September 1884 in İzmir to Reshid (Hacı Reşit Bey) and

Cevriye (Cevriye Temelli Hanım),Hadji Reşit was retired from the First Examinant

Department of Legal Affairs Bureau of the War Ministry (Harbiye Nezareti Muhakemat

Dairesi Birinci Mümeyyizliği), also his mother, Mrs. Cevriye was a daughter of Müderris

(professor) Hasan Efendi who was ulema and a member of Turkish family of Razgrad.

Because of his father's assignments, they had to move from one city to another. Therefore,

Ismet studied the primary school in Sivas and graduated Sivas Military Junior High School

in 1894. Then he studied at Sivas School for Civil Servants for one year. After that school,

in 1903 Ismet graduated from the Imperial School of Military Engineering as a gunnery

officer, and got first military assignment in his life in the Ottoman Army (joined the

Committee of Union and Progress).

He took place in the Operational Army which stopped the 31st of March incident. While

the World War I Inonu served in the War Minister under Enver Pasha as a division

manager. He was assigned to the 2nd Army Chief of Staff desk in 1915 and promoted to

Colonel on December 14th. He worked under Mustafa Kemal Pasha during his

assignments at the Caucasus and Palestine fronts.

He came to Ankara in 1920 and was chosen as a member of the Army Command by

T.B.M.M. (Turkey Grand National Assembly).

Inonu turned out to be the commander of the Western Frontier and stopped the uprising of

Cerkez Ethem. During the War of Independence he commanded the 1st and 2nd Inonu

campaigns against the Greeks and he got the victory. He represented T.B.M.M.

government in the Armistice of Mudanya and Treaty of Lausanne.

He was selected as the first Prime Minister of Turkey after one day of the praclamation of

the Republic. When Mustafa Kemal passed away he was elected as the new President.

Inonu continued his politics carrier as a Parliamenter of Malatya between 1950-1960 and

as the leader of the main opposition party. After 1960 Revolution he was elected as Prime

Minister again, totally three times between 1961 and 1965.

He resigned from his party and got a membership of the Republics Senate on 20th October

1972.

52 | P a g e

He could spoke English, French and German. He got three children. Now, His tomb is in

Ankara, at the Mausoleum of Atatürk.

Professor Erdal Inonu who was the son of Ismet Inonu, got an active politician role among

1980-1990’s in some parties. He passed away on 31th October 2007.

FEVZI CAKMAK

Mustafa Fevzi Çakmak was a Turkish field marshal (Mareşal) and politician. He was born

in 1876 in Cihangir. He was Minister of War of the Ottoman Empire, National Defence

Minister, Prime minister of Ankara government, the second Chief of the General Staff of

the Army of the Grand National Assembly of Turkey and the first Chief of the General

Staff of theRepublic of Turkey. He engaged in political life by joining Democratic Party.

After a while, some of them left Democratic Party including Fevzi Cakmak . They founded

Nationalist Party in 1948.

He knew French,English,German,Russian, Persian, Arabic, Albanian, Serbian. He spoke

French, translated English and German. He died on the morning of April 10, 1950

in Tesvikiye.

53 | P a g e

SLOGANS, PAMPHLETS AND PHOTOS

54 | P a g e

55 | P a g e

NEWSPAPERS

CHP MİTİNGLERİ 1950

İnönü dün Taksimde İstanbullulara hitab etti

FEZA KÜRKÇÜOĞLU

fezakurkcuoglu@birgun.net

Türkiye tarihine "Tekparti iktidarının sonu", "Beyaz İhtilal" olarak geçen seçimlerden söz edeceğiz bu hafta.

14 Mayıs 1950 günü yapılan genel seçimlerle Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) iktidarı sona erecek, yerine

i960 askeri darbesine kadar iktidarda kalacak olan Demokrat Parti (DP) gelecekti...

1946'da kurulan DP, hiç tahmin edilmeyen bir biçimde büyük bir çoğunlukla iktidar olarak ülkeyi tek parti

yönetiminden kurtaracaktı. Ancak on yıl geçmeden CHP döneminin sıkıntıları, baskıları ve her türlü

demokratik eylemin zorla bastırıldığı günler yeniden başlayacaktı.

14 Mayıs 1950 seçimleri, 1946'da yapılan "şaibeli" genel seçimlerden sonra DP'lilerin zorlamasıyla

gerçekleşen Seçim Yasası değişikliğinin ardından yapıldı. 16 Şubat 1950'de kabul edilen "gizli oy, açık

sayım" esasına göre düzenlenen yeni yasaya göre yapılacak seçimlerden önce propaganda faaliyetleri başladı.

DP Genel Başkanı Celal Bayar ile CHP Genel Başkanı İsmet İnönü ülkenin dört bir yanında miting ve

toplantılara katılıyorlardı. Bu seçimlerin "şaibeli" olup olmayacağı belli değildi ama belli olan bir şey vardı ki

o da İsmet İnönü'nün Cumhurbaşkanı olarak "tarafsız" olması gerekirken, olamadığıydı!..

DP'nin seçilme şansı pek fazla görülmüyordu. Ama İnönü seçime birkaç gün kala konuşacağı İstanbul

mitinginin kalabalık olmasını istiyordu. 9 Mayıs 1950 tarihinde İstanbul'da yapılan CHP mitingi kalabalık

oldu. Vali ve Belediye Başkanı Ord. Prof. Fahrettin Kerim Gökay bu işle bizzat uğraşmış ve "kalabalıkları"

Taksim Meydanı'na toplamıştı.

Gelin, 9 Mayıs mitingini 10 Mayıs 1950 tarihli Cumhuriyet gazetesinden birlikte okuyalım: "C.H.P. İstanbul

il teşkilâtı, genel başkanlarına lâyık bir toplantı tertip edebilmek için çok çalıştığını ispat etti. Kalabalığın

azamî derecede olması için, il teşkilâtı kiraladığı kamyonlarla şehrin en ücra köşelerinden, Taksim

meydanına halkı taşıdı. Her sınıf halkın bulunduğu toplantı yeri, çok erken saatlerden itibaren dolmağa

başlamıştı. Davul ve zurnalarla köylerden gelen partililer de vakit geçirmek için aralarında oyunlar oynuyor,

türküler söylüyorlardı. İnönü Gezisinin her tarafı Türk ve Halk Partisinin bayraklarile donanmıştı. Toplantı

yeri bir bayram, şenlik manzarası arzediyor-du. (...)

Saat 17,30... C.H.P. nin bütün erkânı hazır. Partililerin bütün gözleri kalabalıkta. Aman kalabalık, ne yapalım

yapalım da 'onu' temin edelim. İşte bütün kaygıları bu...

Saat 17,55... 'Geliyor"; bir kaynaşma, halk yeni Opera binasına doğru koşuyor. İşte meşhur 'Cadillac" arabası,

motosikletlerin yardığı kalabalığın arasından nutkun söyleneceği yere vardı. Alkış, 'yaşa, varol!' nidalarile

Taksim meydanı inliyor.

Saat 17,55, İnönü arkasında Bayan İnönü, kızı, Vali ve Belediye Reisi, arabadan indiler."

56 | P a g e

İŞTE PAŞAM, İSTANBUL BURADA!

Burada Süleyman Yeşilyurt'un "Bayar Gerçeği" isimli kitabından bir alıntı yapalım:

"İstanbul'un ufak tefek boylu Valisi Gökay, büyük gayretlerle Taksim Meydanı'na topladığı muhteşem

kalabalığı, kürsüden ellerini açıp İnönü'ye gösterirken, 'İşte Paşam, İstanbul burada' sözlerini sarfediyordu.

Bu toplama kalabalık karşısında son konuşmasını yapan İnönü, kaybolan ümidini yeniden kazanarak, Halk

Partisi'nin seçimleri mutlaka kazanacağından ısrarla sözet-mekteydi. Günlerdir karamsarlık içerisinde olan

İnönü, Taksim mitinginden sonra hayli moral kazanmıştı. Bayar ve Menderes İstanbul'dan aday

gösterilmişlerdi. İsmet Paşa'yı korkutan bu durum, Taksim alanındaki kalabalığın önündeki son

konuşmasıyla, korkusuzluğa dönüşmüştü."

Devam edelim... Cumhurbaşkanı İsmet İnönü'nün konuşması tam saatinde, saat 18.00'de başladı. 37 dakika

süren konuşmasını notlarından okuyarak yapan İnönü, "Burada bir seçim nutku söylemeyi İstanbullulara

karşı bir vazife saydım." diyerek başladığı konuşmasında basın hürriyeti, milletvekili dokunulmazlığı ve

elbet CHP'nin seçimlerden sonra yapmayı vaat ettiklerine değindi. İnönü, konuşmasını eğer CHP seçimleri

kaybederse cumhurbaşkanlığından çekileceğini belirterek bitirdi.

14 Mayıs Pazar günü seçimler yapıldı. Katılım beklenenin çok üstündeydi. Seçim sandıklarının başında

sabahın erken saatlerinden itibaren kuyruklar oluşmuş, vatandaşlar sandıklar açıldıktan sonrada beklemeye

devam ettiler...

BEYAZ İHTİLAL

Saat 21.00'e doğru DP'nin büyük bir çoğunlukla iktidara geleceği belli olmuştu. Ertesi gün gazeteler bu

beklenmeyen sonuçtan söz edeceklerdi. 15 Mayıs 1950 tarihli Cumhuriyet gazetesinin "İştirak Nisbeti Yüzde

Sekseni Geçiyor" başlıklı haberi şöyleydi: "İstanbul'da mühim hiçbir hâdise olmadı, halk oylarını büyük bir

hassasiyetle kullandı. İstanbullular, dün sabahın erken saatlerinden itibaren seçim gününün heyecanını

yaşamağa başlamışlardır. Ara seçimlerin o donuk ve hareketsiz sahnelerine mukabil dün saat 8 den sonra

şehrin muhtelif semtlerindeki cadde ve sokaklar, oylarını kullanmaya giden vatandaşlarla dolup taşmıştır."

Sandık başlarında kuyruklar oluşturan vatandaşların büyük çoğunluğunun kadınlar olduğunu yazan gazeteler

ertesi gün seçim sonuçlarını kesin olarak veremediler. Çünkü sonuçlar kesinleşmemişti. "D.P. 36 İlde Tam

Liste Halinde Kazandı, 385 Milletvekili Çıkarması Bekleniyor" başlıklı 16 Mayıs 1950 tarihli Cumhuriyet

gazetesinden sonuçların neden kesinleşmediği sorusunun yanıtını aktaralım: "Yağmurlar bazı illerde

münakaleyi [ulaşımı] sekteye uğrattığından Yüksek Seçim Ku-rulu'na vaziyet bildirilemiyor, bu yüzden

bütün yurda şamil [kapsayan] kafi netice ilân edilemiyor, D.P. işin tacilini [hızlandırılmasını] istedi." Aynı

gazetede o gün konuşulan bir başka önemli olayda başlığa taşınmış: "Kabinenin durumu günün başlıca

mevzuu. Bir ikisi müstesna milletvekili dahi seçilemeyen kabine üyeleri derhal çekilmek istiyorlar." Ancak

Bakanlar Kurulu çekilmeyecek, Meclis'in toplanacağı 22 Mayıs gününe dek görevine devam edecekti.

Demokrat Parti'lilerin "Beyaz İhtilal" olarak adlandırdıkları seçimlerin sonunda DP oyların yüzde 52.7'sini,

CHP ise yüzde 39.4'unu aldı. Mevcut seçim sistemine göre de - çoğunluk sistemi - DP 408, CHP ise 69

milletvekili çıkardı. Millet Partisi ise yüzde 3.1 oyla 1 milletvekili çıkaracaktı. Yüzde 4.8 oyla 9 bağımsız

milletvekili de Meclis'e girecekti...

22 Mayıs günü yeni milletvekilleri ile saat 15.00'de toplanan Meclis, Adnan Menderes'in başbakan olduğu

yeni hükümeti seçecekti. Hükümet kurulmuş, DP'nin kurucularından Refik Ko-raltan Meclis Başkanı

57 | P a g e

seçilmişti. Akşam saatlerinde de Celal Bayar Cumhurbaşkanı seçildi. 453 milletvekilinin oy kullandığı

Cumhurbaşkanlığı Seçimi'nde 387 oy alan Celal Bayar, Türkiye'nin 3. cumhurbaşkanı oldu. İsmet İnönü

Celal Bayar'ın elini sıkarken "Tebrik ederim. Muvaffak oldunuz" diyecekti.

İsmet İnönü, 10 Mayıs 1950'de Taksim Meydanındaki kalabalığa aldanmıştı. 1950 seçimlerinde bağımsız

milletvekili olarak Meclis'e giren Millet Partisi Başkanı, siyasetin renkli siması, yetenekli hatip Osman

Bölükbaşı'nın mitinglerinde olduğu gibi meydan dolmuş ancak sandıktan oy çıkmamıştı.

Maden'de CHP Mitingi 4 Mayıs 1950 tarihli Elazığ Gazetesi

2/5/950 Günü C.H.P. Maden'de Bir Miting Yaptı

(Maden özel muhabirimizden) Bugün C.H. Partisi Maden İlçesinde saat 17:30 dan 19:30 a kadar devam

eden bir miting yapmaya hazırlanmıştır. Havanın yağışlı olması sebebiyle miting saatinden önce halk

birkaç kere miting yerinde toplanmış ve dağılmıştır. Yağmur saat 18:10 da kesildiğinden bu saatte

mitinge başlanmış ve birkaç kere dağılan halk bu saatte tekrar büyük bir kalabalık halinde mitinge

iştirak etmiştir.

İlk önce Maden C.H.P. İlçe idare Kurulu Üyesi Naki Bayramgil söz alarak C.H.Partisinin kuruluşundan

beri başarmış olduğu Vatan hizmetlerini belirtmiş ve bundan sonra da daha iyi şekilde çalışmalarını

devam edeceğini beyan ederek sözlerine son vermiştir.

Bundan sonra Elazığ'dan gelen C.H.P. adayı Muharrir ve Avukat Kemal Zeki Gençosman söz alarak

D.P.nin geçen hafta Maden'de yapmış olduğu mitingde ileri sürmüş oldukları iddiaların asılsız olduğunu

belirterek bundan önce yapılan işlerde D.P. ileri gelenlerininde bizimle beraber olduklarını ve eğer

herhangi bir hata varsa onlarında C.H.P.si kadar mesuliyet sahibi olduklarını ve bizim bu işlerden dolayı

kendilerinden hesap sormak niyetinde olmadığımızı, takdirin millete ait bulunduğunu belirtmiş ve

konuşmasının sonuna kadar hararetle alkışlanmıştır.

En son emekli öğretmen bayan Zeynep Şen kısa bir konuşma yaparak C.H.P. hizmetlerinden bahsetmiş

ve Türk yavrularının yapılan işleri layık olduğu şekilde öğrenmeleri lazım geldiğini ve memleket

selametinin C.H.P. sayesinde en iyi şekilde sağlanacağını belirterek sözlerini bitirmiştir.

Bu sırada tekrar yağmur başlamış olduğundan miting sona ermiştir.

58 | P a g e

.

...Maden'de bir meydan vardır -hala duruyor mu bilmiyorum-, maden işletmesiyle bizim lojmanlara

giden ve çarşı içinden geçen yolu Dicle ayırır. İşte ayrım noktasında, caminin tam karşısında, tarihi bir

köprü bulunur. O köprüden sonra biraz yürürseniz, bir yol ayırımına daha gelirsiniz, biri bizim okula ve

sonradan ortaokul olan Halkevi'ne, diğeri de bizim oturduğumuz lojmanların bulunduğu Yeni

Mahalle'ye çıkardı.

İşte o arada bir meydan vardı. O meydanda bayramları davullar zurnalar çalınır, ''Lorke'' (yaygın bir

yöre halayı) oynanırdı. 1950'ye doğru o meydan seçim nutukları atılan bir meydan oluverdi. Meydan

öyle büyük değildi ama, bence siyasetin nabzı orada atmıştır.

Halk, heyecanlı bir maç izlemeye gider gibi o meydana gidiyor ve kürsüde konuşan hatibi

dinliyordu...(Kurtul Altuğ, Bir Numaralı Tanık, 2006; sayfa: 88)

59 | P a g e

60 | P a g e

61 | P a g e

ELECTION MANIFESTS

Election Manifest of Democrat Party

1950 seçimlerinde vatandaşlarımızdan reylerini partimiz lehine kullanmalarını isterken,

millet iradesile iktidara geldiği takdirde, Demokrat Partinin başlıca memleket meselelerini

nasıl bir zihniyetle ele alacağını ve önümüzdeki dört yıllık seçim devresinde hangi

istikametlerde yürütmeğe çalışacağını izah etmeği lüzumlu görmekteyiz.

Demokrat Partinin seçim beyannamesi olarak umumi efkara sunacağı bu vesika rastgele

akla geliveren bir takım iş ve hizmetlerin liste veya cedveli mahiyetinde olmıyacaktır.

Asırlarca geri kalmış bir memlekette, bugünün ileri milletleri seviyesine gelebilmek için

duyulan ihtiyaçların sonsuz olması, partileri ölçüsüz vaatlerde bulunmağa sevkedebilir.

İktidara gelmek veya onu muhafaza etmek arzu ve hırsı da bir takım cazip vaatlerle ortaya

çıkmağı teşvik edebilir. Ancak Türk milletinin vakar ve ciddiyetine layık bir parti

olabilmek endişesi tahakkuk ettirilmesi imkansız ve hatta şüpheli vaatlerde bulunmaktan

bizi alıkoymaktadır.

C.H.P. Beyannamesinı tenkid

Halk Partisinin seçim beyannamesi olarak yayınladığı vesikayı bir kerre bu bakımdan,

sonra da muhtevası ve açıklamakta olduğu zihniyet itibarile tenkide şayan görmekteyiz.

İlk önce bu beyannamenin rasyonel olmadığını ve memleket meseleleri hakkında realist bir

görüşe dayanmadığını kaydetmek mecburiyetindeyiz. Filhakika meseleler mahiyetlerine

ihtiyaçlar ehemmiyet sıralarına göre tertiplenmiş değildir. Öyle ki, daha ilk bakışta mevzu

meselelerin rasgele kaleme alınmış olduğu kanaatine varmamak mümkün olmuyor.

Yine bu beyannamede, vaad olunan iş ve hizmetlerin çoğu toptan ve umumi olarak

alınmakta ve dört sene zarfında bunlardan ne kadarının yapılabileceği hakkında bir fikir

verilmemektedir. Bundan başka para ve tahsisat cihetinin de hiç akla gelmemiş olduğu

anlaşılıyor…

Mesela, bir (Sular Bankası) kurularak su işlerinin hızla yürütüleceği vadolunuyor. Fakat

hızla yürütülecek tabirinin ifade ettiği sür’ati tahmin etmek mümkün değildir. Dört sene

zarfında işlerine takriben ne kadar tahsisat ayrılabileceği ve bununla o müddet içinde

takriben ne kadar iş yapılabileceği asla bahis mevzuu edilmiyor.

Diğer bir misal olarak da limanlarımız hakkındaki vaatleri ele alalım. Bilindiği gibi

limanlar mevzuu dört senede bitirilecek işlerden değildir. Elde bir program mevcut

olduğundan da bahsolunuyor. O halde önümüzdeki dört sene içinde bu işe ne miktar para

tahsis olunabilecek ve hangi limanlar yapılacaktır. Bu cihetlerin elbette açıklanması

icabederdi. Nitekim evvelce programa bağlandığı için, beyannamede, teknik okullara dört

sene zarfında otuz milyon lira tahsisat ayrılacağı ifade olunmaktadır.

62 | P a g e

Köylerin anayollar şebekesine bağlanacağına dair olan ifadelerde de sarahat yoktur.

Yapılacak yolların uzunluğundan ve buna ayrılacak tahsisatın miktarından hiç

bahsolunmamaktadır.

Görüldüğü gibi, hududu belli olmayan binaenaleyh kat’iyet ifade etmeyen müphem ve

umumi vaad ve taahhütlerin halk efkarı üzerinde inandırıcı tesiri olamıyacağı ve ciddi bir

seçim beyannamesinde bu gibi vaadlere yer verilmemek lazım geleceği açık bir hakikattir.

Kaldı ki, açıkları Marşal yardımı ile kapatılan devlet bütçesinin en zaruri amme

hizmetlerini bile layiki ile karşılıyamamakta olduğunu unutmamak icabeder. Bu itibarla

gerçekleştirilmesi milyarlara ihtiyaç gösteren bütün bu işlerin dört sene içinde ne ile

tahakkuk ettirileceği suali de derhal hatıra gelmektedir.

Filvaki beyannamede, istihsalin ve milli gelirin arttırılacağı, vergilerin ıslhına devam

olunarak verimlerinin yükseltileceği ve tasarruf temin olunacağı ifade olunuyor. Ancak

milli gelirin ve devlet bütçesinin kısa bir zamanda beyannamedeki vaadleri karşılamağa

kafi gelecek bir inkişafa mazhar olacağını kabul etmek mümkün değildir. Halk Partisinin

takip ettiği iktisadi ve mali politika kısırlaştırıcı olmuştur. Her çeşit istihsalin bütün

dünyada harpten evvelki seviyeleri çoktan aştığı bir zamanda bilhassa zirai istihsalimizin

bir miktar olsun arttırılamamış olması bunun delilidir. İstihsal seviyesi ile sıkı sıkıya alkalı

olan dış ticaret hacmimizin takip ettiği seyir meydandadır. Bu sahada 1950 yılında daha

1946 yılı seviyesine erişebilmekten henüz uzak bulunduğumuzu esefle söylemeliyiz.

Vergi ıslahatına devam olunmakla bütçe gelirinin arttırılacağı hususundaki tahminlerde de

mübalağalı bir nikbinliğe hiç mahal yoktur. Yeni vergiler ihdas olunmadıkça, istihsal ve

milli gelir esaslı surette arttırılmadıkça vergi ıslahatı ile elde edilecek gelir fazlası çok

mahdut kalmağa mahkümdur. Yeni vergi ihdasına gidilmesini düşünmek ise, sadece

abestir…

Tasarruf meselesi

Tasarruf bahsine gelince, partimiz, ilk gündenberi tasarruf lüzumu üzerinde ısrarla durmuş,

fakat bir türlü iktidarı buna ikna edememiştir. Her zaman tasarruftan bahsolunmasına

rağmen devlet masraflarının ölçüsüz şekilde ve icapsız olarak arttırılmasına devam

olunmuştur. Halk Partisi beyannamesindeki vaadler ve bunların tahakkuk kabiliyetleri

hakkındaki mütalalarımızı böylece belirttikten sonra şimdi beyannamede yer alan iş ve

hizmetlerin mahiyeti hakkındaki görüşlerimizin izahına geçiyoruz.

Hemen söylemeliyiz ki, beyannamenin ihtiva ettiği maddelerin büyük bir kısmı aIelade

devlet hizmetlerine müteallik bulunmaktadır. 0 kadar ki, bunlar rengi ve programı ne

olursa her parti ve her hükümetin maddi nisbetinde ele alması tabii olan ve bir seçim

beyannamesine sokulmaları bir mana ifade etmeyen hususlardan ibaret kalıyor.

Binaenaleyh bunlar, beyannameye hakim olan zihniyeti teşhis bakımından da tamamiyle

lüzumsuzdur..

63 | P a g e

Ancak beyannamenin heyeti umumiyesinden çıkan mana şudur ki, Halk Partisi, bugüne

kadar takip etmekte bulunduğu iktisadi ve mali politikada esaslı bir değişiklik yapmak

niyetinde değildir. Yalnız buna istisna teşkil eder gibi görünen bir yenilik varsa o da, ziraat

davasının ön plana alınacağının ifade edilmekte olmasıdır.

Bu zaruretin Halk Partisince 25 yıl geçen uzun bir iktidar devrinin sonunda samimi olarak

kavradığını kabul edebilseydik, bu kadar gecikmesine ve memlekete çok pahalıya mal

olmasına rağmen bunu memnuniyetle karşılardık. Fakat beyannamede bu hususta yapılan

vaadleri samimi bir anlayışın ifadesi olmaktan ziyade bir seçim taktiği olarak kabul etmek

mecburiyetindeyiz. Çünkü daha dün kabul olunan 1950 yılı bütçesinde dahi, böyle bir

görüş değişikliğine delalet edecek tek alamet bile mevcut değildir.

Vakıa son zamanlarda ziraat makine ve aletIeri getirtmek, ziraate dolayısiyle yardımcı

olacak bazı tedbirler almak ve mesela yol yapma işine hız vermek gibi rasyonel

teşebbüslere girişilmiş olduğunu memnuniyetle görmekteyiz. Ancak bunların daha ziyade

Amerikan dostlarımızın, Marşal yardımının tesirlerine de dayanarak, yaptıkları çok yerinde

telkinlerin eseri olduğunda şüphe yoktur.

Ziraat

Ziraati ön plana alacaklarına dair olan vaade nasıl kanı olalım ki beyannamenin bu

maddenin dışında kalan kısımlarının açıkladığı mali ve iktisadi görüşler, eskisinden çok

farklı değildir. 0 kadar ki, bu kısmın, beyannamenin bünyesi içinde adeta yabancı bir

hüviyet arzetmekte olduğunu anlamak güç olmuyor.. Çünkü beyannamenin asıl bünyesi,

memleketi bugünkü mali ve iktisadi takatsizliğe düşüren eski zihniyetin hala devam

etmekte olduğunu gösteriyor.

Bu suretle bahsimiz, Halk Partisinin iktisadi ve mal? görüşlerinin izahına intikal etmiş

bulunuyor. Böyle bir bahse girmekten maksadım ız, Halk Partisininkilerle karşılaştırarak

partimizin iktisadi ve mali görüşlerini daha vuzuhla belirtmekten ibarettir.

Bilindiği gibi, Halk Partisi hükümetlerinin iktisadi ve mali politikaları, onların, tek parti

sisteminde ifadesini bulan siyasi akidelerine uygun ve muvazi olarak yürütüle gelmiştir.

Devletçilik adi altında girişilen teşebbüslerin çoğu, bir hayli zamandan beri hakikatte

ekonomik hayatı da devlet eline geçirmek ve vatandaşı iktisadi faaliyetlerinde de devlet

iradesine tabi bir hale getirmek gayreti olarak izah olunabilir. Yani vatandaşı, siyasi ve

idari hükmü altında bulunduran devlet onu, bir de iktisadi sahada tazyik ve nüfuzu altına

almak gayretine kapılmıştır.

İktisadi kalkınma bahis mevzuu olunca, Halk Partisinin hatırına daima bütçe kuvvetiyle

devletin girişeceği sair iktisadi teşebbüsler ve devlet inhisarcılığı gelmiştir. Böylece Halk

Partisi daima müdahaleci, kapitalist, bürokratik ve inhisarcı bir devlet telakkisinin tazyik

ve külfetini iktisadi bünye üzerine gitgide daha ağır bir surette yüklemek yollarında

yürümüştür. Bu suretle hususi teşebbüsü baskı altında bulunduran ve serbest iş sahasını

64 | P a g e

gittikçe daraltmak temayülünü besleyen devlet, köy ekonomisini ve ziraat sahasını adeta

iştigal dairesi dışında bırakmış gibi görünüyor.

Bünye ve mahiyeti itibariyle köyün ve ziraatin devletçilik mevzuuna sokulmağa en az

müsait olmasında aranmak icab eder. Bunun içindir ki, devlet sanayiciliği, nakliyeciliği,

bankacılığı gıdasını daha çok köyden ve ziraatten almasına ve onu istismar etmiş olmasına

mukabil köyü ve ziraati ihmal etmiş bulunuyor.

Hiç bir zaman gözden uzak tutulmaması icabeden bir hakikat varsa, o da, nüfusumuzun %

80 ninin köylerde yaşamakta olduğu ve bütün ihmallere ve iptidailiğine rağmen ziraatin,

milli ekonomimizin temelini teşkil etmekte bulunduğudur. Binaenaleyh her sahada

kalkınmanın, ancak bu temelin kuvvetlenmesi ile mütenasip olabileceğinin bir mütearife

olarak kabul edilmesi icabederdi. Gösterişçi ve pahalıya mal olan bir devletin, alabildiğine

genişleyen bir bürokratik cihazın karasapan ve kağnının mahkümu olan geri bir zirai bünye

üzerine kurulamıyacağı, kurulmak istendiği taktirde ise milli ekonomiyi takatsiz

düşüreceği hesap edilmeli idi. İşte memleketin içinde bulunduğu iktisadi takatsizliğin

başlıca sebebini Halk Partisi hükümetlerinin bu açık hakikatleri kabul etmemekte ısrar

edişlerinde aramak icabeder.

Şayet ötedenberi böyle sakat bir görüşle iktisadi inkişafımız tabii mecrasından inhiraf

ettirilmiş olmasaydı şüphe yok ki, yalınız ziraatımız değil, sanayiimiz, nakliyeciliğimiz,

madenciliğimiz de bugün olduğundan çok daha ileri bir merhalede bulunur ve memleket

bugünkünden çok farklı bir sima arzederdi.

Sakat yolda ısrar

Ne gariptir ki, beyannameden çıkan mana, h ayni sakat yolda yürünmekte ısrar edilmekte

olmasıdır. Anlaşıldığına göre, Halk Partisi iktidarda kalabildiği taktirde önümüzdeki dört

sene içinde yeniden milyarlara varan masraf ihtiyarından çekinmeyecek ve bu ağır yükü

geçmişte olduğu gibi gelecekte de bugünkü cılız zirai ve iktisadi bünye üzerine yüklemeğe

teşebbüs edecektir.

Bunun neticesi bir kalkınma olmaktan ziyade milli ekonomiyi yeniden hırpalamak olur. 0

halde iktisadi kalkınmanın mnasını iyice kavramak icabeder. İktisadi bünyeyi tazyik etmek

ve zaafa düşürmek bahasına elde edilecek imkan ve paralarla şurada burada şu veya bu

tesisi vücude getirmek hakiki kalkınmanın tabi? yolu olamaz. Yapılacak iş ve hizmetin

faydası ancak milli ekonomimize temin edeceği fayda ile ölçülür. Taşa, toprağa gömecek,

israf ve heder edilecek paramız ve zararı tecrübe edilmiş yollarda ısrarla gaip edilecek

zaman ımız yoktur.

Hayat pahalılığı

İstihsalin artmasına, hayat pahalılığının yenilmesine, maliyetlerin düşürülmesine ve

memlekette hayat standardının yükselmesine doğrudan doğruya ve en müessir tedbirler iş

65 | P a g e

ve hizmetler ne ise bütün dikkat ve imkanlarımızı ancak bu istikametlere tevcih etmek

mecburiyetindeyiz.

Bütün bunların gerçekleşmesi, iktisadi bünyenin sıhhatli bir hale getirilmesi ile

mümkündür. Milli ekonomimizin her şeyden önce, devlet yüklerinin ağırlığı altında mefluç

bir hale geldiğini kabul etmek zaruridir. Devlet, umumi bütçe, husus? idareler, belediyeler

ve köy bütçeleri yolu ile yıllık milli istihsalin mühim bir kısmını bel etmektedir.

Rakamlarla ifadesi mümkün olan bu mali külfetlerin dışında devletin milli ekonomiye,

dolayısiyle yüklediği külfetler de mühim yekünlara varıyor.. Devlet iktisadi

teşekküllerinin, bir türlü verimli hale getirilememeleri yüzünden bu memlekete çok

pahalıya mal olduğu bir hakikattir. Devlet nakliyeciliğinin pahalılığı da iktisadi hayatı, hala

tazyik altında bulundurmaktadır. Motörlü vasıtalar, yolsuzluğa akaryakıt fiyatlarının

maksat altında ve başka memleketlere nazaran çok yüksek seviyede tutulmasına rağmen,

daha bu günden demiryollarımızla sıkı bir rekabet halindedir. Devlet orman işletmelerinin,

orman mahsullerinin fiyatlarının dünya fiyatlarına nazaran ne kadar nisbetsiz olarak

yükseltildiği malümdur. Devletin istikraz yapabilmek için devlet tahvillerinin faiz

nisbetlerini mütemadiyen yükseltmesinin ve devlet bankacılığının memlekette faiz ve

iskonto hadlerini daima yüksek tutmasının istihsal ve iş hayatı üzerinde çok menfi tesirleri

olmaktadır. Devlet, vergi olarak alamadıklarını istikraz faizlerini yükseltmek yolu ile

almak çarelerini aramakda ve milli sermayenin devletin müstehlik masraflarına

yatırılmasını teşvik etmektedir.

Devlet inhisarcılığı bir vergi müessesesi olmak hedefini çoktan aşmış bulunuyor.

Ayrıca bürokrat ve müdahaleci bir devletin ekseriya birbirine zıt türlü karar ve nizamlarla

iş ve istihsal hayatını kayıt almasının menfi tesirlerini bilhassa alakalılar çok iyi bilirler.

Bu izahlardan maksadımız Halk Partisinin ve onun beyannamesini tenkit etmekten ziyade

partimiz iktidara geldiği taktirde takip edeceği mali ve iktisadi politikanın istikametini

daha iyi belirtmektir. Bu izahlarımızdan anlaşılacağı üzere partimiz, her şeyden önce yeni

teşebbüslere girişmeden evvel iktisadi bünyeyi saIaha kavuşturacak tedbirlere başvurmak

lüzumuna kani bulunmaktadır.

Alınacak tedbirler

Şu halde alınacak ilk tedbirler devlet bütçesinin iktisadi bünyenin takatı ile mütenasip hale

getirmek, bütçeler dışında ve bir nevi gizli vergi şeklinde olarak devletin milli ekonomiye

tahmU etmekte olduğu külfetleri asgari hadde indirmek, devlet masraflarında sıkı

tasarruflar yaparak hem bütçede hakiki muvazene temin etmek, hem de tasarruf yolu ile

elde edeceğimiz imkanları tercihen doğrudan doğruya istihsalimizi arttıracak en verimli

sahalarda kullanmaktan ibarettir.

Bu arada iş hayatını engelleyen bürokratik kayıtları ve devlet müdahalelerini asgariye

indirmek. üzerinde ehemmiyetle duracağım ız mevzulardandır..

66 | P a g e

İktisadi imkanlar

İktisadi imkanlarımızın ve milli tasarrufun devlet eli ile dondurulması yani akim yollarda

sarf veya israf edilmesi politikasına kat’i surette son vermeği milli sermaye ve hususi

teşebbüsün süratle inkişafını temin bakımından zaruri görmekteyiz.

Milli sermaye ve hususi teşebbüsün çalışma teminatı noksan ve inkişaf imkanları mahdut

olan bir memlekete, dıştan sermaye gelmesini beklemek bir hayalden ibaret olur.

Halbuki dışdan gelecek teşebbüs, sermaye ve ileri tekniğe şiddetle muhtaç bulunuyoruz.

Ne kadar isabetli tedbirlerle memleketi idare edersek edelim, dünyanın ileri

memleketlerinden bizi ayıran mesafe o kadar geniştir ki, kendi imkanlarımızla iktifa etmek

mecburiyetinde kaldığımız taktirde süratle erişmek mecburiyetinde olduğumuz iktisadi

cihazlanma seviyesine varabilmek için çok uzun yıllar beklemek icabedecektir.

Unutmamalıyız ki, dünyanın ilerleme temposu tarihin hiç bir devri ile mukayese

olunamıyacak baş döndürücü bir sür’at iktisap etmiş bulunuyor.

Geçmişte takip olunan siyasetin sermaye ve teşebbüse muhtaç bulunduğu istikrar ve

emniyeti vermemesi ve mesel varlık vergisi gibi tedbirlere başvurulmuş olması ve dıştan

sermaye gelmesini önleyecek yollarda yürünmesi, memleketin bugünkü iktisadi geriliğinin

mühim millerinden sayılmak icabeder.

İktisadi ve mali sahalarda takip edeceğimiz yolun, memleketin iktisadi cihazlanmasını

süratlendireceği istihsali ve milli geliri arttırarak umumi hayat standardını yükselteceği

muhakkaktır. Yalnız köylümüzün değil, çok büyük bir geçim sıkıntısı içinde bulunan

işçilerimizin, dar ve mahdut gelirli büyük bir kısım halkımızın bugünkü yaşama şartlarını

ıslah etmenin, hayat pahalılığına karşı gelmenin tek tesirli çaresi budur. Bununla muvazi

olarak, işçi ve köylü meselelerini ehemmiyetle ele alarak garp demokrasilerinde kabul

edilen esaslar dairesinde ve iktisadi imkanlarımızla mütenasip olarak bir an evvel

halletmek hayati bir davamızdır.

Partimizin takip edeceği iktisadi ve mali politika hakkında esas görüşlerimizi bu suretle

tebarüz ettirdikten sonra şimdi memleketin siyasi ve idari meseleleri hakkındaki

düşüncelerimizin izahına geçiyoruz.

Bilindiği gibi, Demokrat parti kuruluşundan beri, mücadelelerini daha ziyade siyasi

bünyenin tam manasile demokratik bir şekilde ıslahına tevcih etmiştir. Bunun başlıca

sebebini, içtimai ve iktisadi bünyemizdeki düzensizliklerin ıslah ve tanzimini siyasi

sistemin yeni ve demokratik bir zihniyetle tanzimine sıkı sıkıya bağlı görmemizde aramak

icap eder.

İktidarın mücadelesi

Bunun diğer bir sebebi de iktidarın, demokratik görüş ve fikirleri başlangıçta şiddetle

yadırgayarak partimize karşı gitgide şeklen olsun hafiflemekle beraber, yine son zamanlara

kadar devam eden yersiz ve haksız bir mücadeleye girişmiş olmasıdır. Bu mücadele tek

67 | P a g e

parti zihniyetinden kanunlarımızda, itiyatlarımızda, telakkilerimizde artakalan ne varsa

bunların tamamiyle tasf’ıyesile ancak sona erecektir. Esasen bugünkü iktidarın devamı,

yalnız ve yalnız öyle bir tasfiyenin henüz yapılmamış olmasiyle izah olunabilir. Demokrat

Partinin kuruluşundan beri geçen yıllar zarfında memleketin demokrasi yolunda mühim

merhaleler aldığı muhakkak olmakla beraber, siyasi hayatımızın henüz normal bir mahiyet

arzetmediği de şüphesizdir. Otuz sene devam eden bir iktidar, Sovyet Rusya hariç,

bugünün dünyasında misli olmayan bir hadisedir. Ancak serbest seçimlerle milli iradenin

hakim olması ve iktidarın bu yoldan teayyün etmesiledir ki, memlekette hakiki

demokrasinin kurulmuş olduğuna hükmetmek kabil olacaktır.

Bu memlekette iktidarın seçimlerle değişmesini tabiileştirmeyi ve bunu topluluk

hayatımızın, vatandaş kalbinde en ufak bir endişe yaratmıyacak tabii bir hadisesi haline

getirmeği gerek partimiz gerekse iktidar için milli bir vazife saymaktayız.

Seçimlerde sükün

Bu sebepledir ki bilhassa seçim devresinin sükün içinde geçirilmesini gaye edindik, ve

memleketi kötü akibetlere götürebilecek her türlü tahrikler karşısında milletimize, Iyık

vekar ve temkini muhafaza etmek azmini kuvvetle gösterdik. işte bundan dolayıdır ki, bir

taraftan iktidarın haksız ve hırçın isnatlarını ciddiyet ve temkin ile karşılarken, diğer

taraftan da kendisini hakiki ve ciddi muhalefetin tek mümessili göstermeğe çalışan bir

zümrenin partimizi gülünç muvazaa isnatları ile şaibelendirmeğe kalkışmasına ve ardı

arkası gelmiyen iftira ve tezvirlerine karşı da şimdiye kadar sükün ve vakarımızı muhafaza

etmesini bildik. Ancak, bunların seçimlerde hakim olması icap eden sükün ve temkini

bozmak ve karşılıklı husumet ve şiddet havası yaratmak maksadiyle bilhassa son

zamanlarda giriştikleri faaliyetler karşısında partimizin hareketsiz kalması memleket

hesabına çok zararlı olmaktadır.

Kinciler

Vatandaşlar arasında km ve husumet hisleri uyandıracak, milli tesanüdü bozacak ve

memlekette huzur ve itimadı sarsacak usullere baş vuran bu zümrenin, milli bir mahiyet

almış olan bugünkü dış siyasetimize karşı takındığı tavır ve muhafaza ettiği manalı süküt,

dikkat ve endişe celbedecek bir mahiyet arzetmektedir.

Böyle hareket edenlerin, memleketin yakın atisi için tehlike teşkil edecek bir yolda

bulunduklarını umumi efkar önünde açıklamayı milli bir vazife saymaktayız. Bu zümrenin

memleket hesabına yapabileceği zararların önüne geçmenin tek yolu onları bu hüviyet ve

bu mücadele metodları ile umum? efkara tanıtmaktan ibarettir.

Gerek muhalefeti soysuzlaştırmaktan başka bir şey yapmayan bu zümre ve gerekse mazide

edindiği kuvvetlere dayanan iktidar karşısında, partimiz, kuvvetini, milletin demokratik bir

rejime kavuşmak hususundaki azminden ve programı ile ifade ve temsil etmekte

bulunduğu ruh ve zihniyetin bugünün şartlarına tamamiyle uygun ve ileri olmasından

almaktadır.

68 | P a g e

Şayet seçimler, kuvvetle ümit ve temenni ettiğimiz gibi, dürüst olarak yapılır ve şayet milli

irade partimiz lehine tecelli ederse takip edeceğimiz yol, şüphe yok ki partimizin

kuruluşuna esas olan zihniyet ve prensiplere ve ilk günden beri giriştiğimiz mücadelenin

ruh ve mantığına tamamiyle uygun olacaktır.

D.P. nin faaliyeti

Partimizin dört buçuk yıllık faaliyetile bütün milletçe malüm olan hüviyeti, bir iktidar

değişikliğinin memlekette maddi ve ruhi hiç bir sarsıntıya meydan vermiyeceği ve bilhassa

bir devri sabık yaratmak gibi meş’um temayülleri kat’i surette önliyeceği hususunda kfl

teminat teşkil eder.

Öyle ki, hiç bir vatandaş, hiç bir sınıf veya zümre iktidar değişmesinden zerre kadar

sıkıntıya maruz kalmıyacak, aksine olarak memleket, millet iradesine ve ileri fikirlere

dayanan bir iradenin nimetlerinden faydalanmağa başlıyacaktır.

Bundan başka iktidara geldiği takdirde, partimizin millete mal olmuş inkılaplarımızı ve

geçirmekte olduğumuz son demokratik inkılabın elde edilmiş neticelerini mahfuz tutmağı

ilk ve en mühim vazife sayması pek tabiidir. Bu maksatla anayasada vatandaş hak ve

hürriyetlerini ve millet iradesine dayanan istikrarlı bir devlet nizamını teminat altında

bulunduracak esaslı tadiller yapmak kararındayız. Çünkü bugünkü anayasamız, millet

hakimiyetini kabul etmesine rağmen, kuvvetler birliği esasına dayandığı ve vatandaş hak

ve hürriyetlerini kafi teminat altında bulunduracak müeyyidelerden mahrum olduğu için

millet hakimiyeti yerine tek parti ve zümre hakimiyetine mani olmamıştır.

Yine memlekette istikrarı teyit ve vatandaş haklarını teminat altında bulundurmak

bakımlarından tam istiklaline kavuşturmak azminde olduğumuz bir adalet cihazı yanında,

idare cihazımızın, iktidar değişmesinin tesirlerinden masun ve yalnız kanun emrinde ve

milletin hizmetinde bulunmasını zaruri görmekteyiz.

Bu maksadın elde edilmesi her şeyden evvel her sınıf memur hak ve haysiyetinin

kanunlarla mahfuz bulundurulmasına bağlıdır: Devlet memurları şahıs veya zümrelerin

emir ve arzularına tabi olmaktan mutlaka kurtarılmalıdır. Bununla muvazi olarak devlet

cihazımızın memleket ihtiyaçlarına cevap verebilecek hale getirilebilmesi için, bütün

devlet hizmetlerinin her şubede, rasyonel olarak yeni baştan tanzimini zaruri görmekteyiz.

Bu suretle hizmet verimini arttırmakla beraber her bakımdan tasarruf temin edileceği de

aşikardır. Memurlarımızı nisbi bir refaha kavuşturmanın yolu da ancak bu olabilir. Bütün

bunları yaparken hiç bir kimsenin mağduriyetine asla meydan vermiyecek usullerin

bulunabileceğinde şüphe yoktur.

Bugün herhangi bir partinin değil bütün milletin müşterek kanaatinin bir ifadesi olan dış

siyaset meselesinde fazla bir şey söylemeğe lüzum görmüyoruz. An’anevi ingiliz ve

Fransız ittifakına ve Birleşik Amerika ile en sıkı dostluk ve işbirliğine dayanan,

dostluklarına daima sadık kalan sulhçu dış siyasetimizin demokrasi cephesi ve dünya sulhü

için mühim bir mil olduğuna inanmaktayız. Müttefiklerimizle ve büyük dostumuz Birleşik

69 | P a g e

Amerika ile siyasi ve iktisadi münasebetlerimizi, samimiyet ve anlayış havası içinde her

gün daha kuvvetlendirmek en büyük emelimizdir.

Dış siyaset

Memleketimizde iktidar tebeddülünün dış siyasetimizde hiç bir değişiklik yapmıyacağına

dost düşman herkesin emin olması, vatan selametimizin ve hatta cihan sulhünün mühim bir

şartıdır.

Dış siyasetten bahsederken, onun başlıca muvaffakiyet amili olan milli müdafaamız

hakkında da bir kaç söz söylemek isteriz. Yer yüzünde sulh ve emniyetin beş yıldır bir

türlü teessüs edemediği şimdiki buhranlı dünya vaziyetinde, yakın bir komşumuzun

memleketimize müteveccih karanlık emelleri karşısında, milli varlığımızın başlıca

istinatghı olan Milli Müdafaamızı ehemmiyetle göz önünde bulundurmak bir vatan

borcudur.

Bütün bu maruzatımızdan anlaşılmıştır ki, Demokrat Parti, mazinin acı tecrübelerini ve

iktidarın mütemadi hatalarını daima göz önünde bulundurarak, memleket işlerini,

tamamiyle realist bir görüşle ve yepyeni bir zihniyetle ele almak azmindedir.

Karşımızdakiler gibi, gerçekleşmesine imkan olmayan hayali vaadlerle vatandaş reyi

kazanmayı asla düşünmüyoruz, ve böyle bir düşünceyi, Türk milletinin yüksek anlayışına,

tenkid ve muhakeme kudretine karşı açık bir hürmetsizlik sayıyoruz.

Söz milletindir

Şarkta Garpta Şimalde, Cenupta, din, mezhep sınıf farkları gözetmeden bütün

vatandaşların hak ve hürriyetlerini ve maddi manevi yükseliş imkanlarını müsavi surette

temin etmek, memleketi iktisadi ve kültürel bir bütün haline getirmek suretiyle milli birliği

en kuvvetli şekilde gerçekleştirmek mukaddes gayemizdir. 14 mayıs seçimlerinde milletin

yüksek iradesi ve güveni ile iktidara geldiğimiz takdirde, bu gayeye varmak için

programımızın esasları dairesinde nasıl bir yol tutacağımızı umumi çizgileriyle

vatandaşlarımıza izah etmiş bulunuyoruz.

Söz milletindir.

Kaynak: 9 Mayıs 1950 günlü Vatan Gazetesi. ( Erol Tuncer, 1950 seçimleri ek: XVII.B)

70 | P a g e

Election Manifest of Nation Party

Türk Milleti!

Önümüzdeki 14 Mayıs’da çok partili devrenin ikinci seçimi yapılacaktır. 1946’da yapılmış olan ilk

seçimin nasıl cereyan ettiği ve memlekette ne gibi acılıklar bıraktığı unutulmamıştır. Bu seçim,

iktidarın samimiyetsizliğini ve çok partili usulü yalnız göz boyamak için kabul etmiş olduğunu

bütün millete ve dünyaya açıkca göstermişti.

Milletimizin bir çok hakları çiğnenerek yapılmış olan bu seçim memlekette büyük bir infial

uyandırmıştı; bu yüzdendir ki, o sayede iktidarda kalmış olan Halk Partisi dört yıl yalnız ve yalnız

bu infialle mücadeleye ve bundan doğan gayri tabii durumun gerektirdiği tedbirleri almaya mecbur

olmuş, boyuna Türk Milleti ile uğraşmak zorunda kalmış, ona göre kanunlar çıkarmış, halkımız

üzerindeki baskısını ister istemez her gün daha şiddetlendirmiş, devlet gelirlerini harcarken de

memleket menfaatlerinden çok kendi adam ve taraftarlarını tatmin etmeyi ve avutucu işlerle yeni

taraftar kazanmayı düşünmüştür.

Geçen dört yıla bir göz atarsak görürüz ki, demokrasiye doğru değil tahakkümün ve şahsi nüfuzun

artmasına doğru gidilmiştir.

Basın ve Ceza Kanunlarının ağırlaştırılmış olması, aşırı sağ ve sol cereyanlar hakkındaki kanun

sayesinde hoşa gitmeyenlerin hapsettirilmesini kolaylaştıracak imkanlar elde edilmesi, valilerin

selahiyetlerinin genişletilmesi, yargıç teminatının bilakis azaltılıp Adalet Bakanlığının yargıçlar

üzerindeki nüfuzunun arttırılması buna delildir.

Bütün bunlara karşılık Polis Vazife ve Selahiyet Kanunun 18 inci maddesinin kaldırılması bir şey

ifade etmez; çünkü bu, pek seyrek kullanılan ve her kullanılışı fazlasiyle alemin gözüne batan bir

hükmü ihtiva ediyordu.

Halk Partisinin istediği şey bütün baskıların ve tevkiflerin Adliyece yapıldığı duygusunu

uyandırmak ve idarecilerden, yani doğrudan doğruya hükümetin emri altında olan kimselerden bu

gibi işleri almaktı. Bu partinin düşüncesine göre idareciler perde arkasında çalışmakla birlikte

yedekte duracak ve kendilerine verilmiş olan yeni selahiyetlere dayanarak ancak pek sıkışık bir

duruma düşüldüğü takdirde ortaya atılıp iktidar lehine baskı işine koyulacaklardır. Yukarda

andığımız değişikliklerle bu cihetler sağlanılmak istenilmiştir.

Polis idarelerine has baskılar

71 | P a g e

Güya demokratik devrenin dördüncü yılında bulunmamıza rağmen kimse memleketimizde bir

hürriyet havası olduğunu iddia edemez, bilakis polis idarelerine has olan maddi ve manevi baskılar

halkımızı ezmektedir.

Toplantılarda konuşan hatiplerin gördükleri muamele bunun en bariz örneğidir. Her toplantıda bir

takım sivil memurlarla Halk Partililer veya onların aletleri notlar alırlar, bu notlar hiç bir vakit

kanuni mahiyette bir zabıt haline getirilmez, hiç bir vakit toplantı sonunda suçlandırılmak istenen

hatibe gösterilip ondan imza istenilmez ve ona sözlerini dinlemiş olanlar önünde bu zabıtları red

veya kabul etmek imkanı verilmez. Fakat haftalarca, bazen aylarca sonra hiç bir hukuki ve kanuni

kıymeti olmayan bu gibi notlarla insanlar mevkuf olarak muhakeme edilir.

Hürriyet ve demokrasinin var olduğu hiç bir memlekette bu gibi işler görülmez. Bunların bizde

cereyan ede durması ve son olarak GI. Sadık Aldoğan’ın milletvekili dokunulmazlığının

kaldırılması memlekette hakim olan idarenin mahiyetini açıkça belirtmektedir.

Bugünkü dava ve önümüzdeki seçimlerde halli lazım gelen mesele şu veya bu partinin kazanması

meselesi değil, bizim medeni ve hür dünyanın yolunda mı yürüyeceğimiz, yoksa istibdad ve daimi

bir baskı ve tehdid altında mı yaşayacağımız meselesidir.

Bugün Halk Partisi ve onun kafadarları, göz boyayıcı sözler altında gizlenmek istenilen istibdad ve

şahsi tahakkümü, Millet Partisi ise hürriyet ve medeniyet yolunda yürüyüşü temsil etmektedir.

Davanın manevi cihetini bırakıp maddi cihetine ve yaşayış şartlarımıza geçersek aynı kötü durumla

karşılaşırız. Bilhassa yanlış ve eksik tedbirlerden, devlet sermayeciliğinden ve binbir kötülüğe göz

yumulmasından doğmuş olan aşırı pahalılık milli bünyemizi kemirmektedir. Diğer taraftan

memlekette umumi refah ve ekonomik gelişmeyi sağlıyacak esaslı hiç bir tedbir alınması yoluna

gidilmemektedir.

7 Eylül kararlarının yol açtığı vurgunlar, hububat ihracaatı dolayısiyle işlenmiş kötülükler, resmi

bir vesika ile sabit olmuş olan muazzam dolar kaçakçılığı ve bunlara benzer hareketler üzerine hiç

bir takibata girişmemiş olan bir iktidar partisinin bir kere daha iş başında kalmasından ancak bu

gibi kötülüklerin çoğalması ve Türkiyemizin ekonomik bakımdan ezilmesi beklenebilir. Bu da iç

ve dış itibarım ızı bir kat daha yıpratır ve bizi kuşatan tehlikeleri boyuna arttırır.

İsmet İnönü’nün asıl maksadı

Bugünkü gidişin devamı millet ve memleket bakımından sadece yıkıcı olabilir. Fakat

cumhurbaşkanının ilk seçim nutukları işin bu kadarla da kalmayacağını gösteriyor. İsmet İnönü

yukarda anılan kötülüklerin hiç biri üzerinde durmadan, bunların önleneceği ve kötülerin

cezalandırılacağı yolunda tek bir kelime söylemeden bilhassa Anayasanın değişmesinden

bahsetmektedir. Her şeyden önce şurasını açıkça kaydedelim ki, mevcut Anayasanın tam tatbikine

mani olan kimse Anayasanın kifayetsizliğinden bahsedememelidir. İsmet İnönü’nün asıl maksadı

kendi selahiyetlerinin arttırılması, yani kendisinin fiilen haiz olduğu nüfuzun kanunileştirilmesi ve

her ne pahasına olursa olsun diktatörlük mevkiini muhafaza etmesidir. O, bunu elde ettikten sonra

Halk Partisi Genel Başkanı kalmaya lüzum görmeyebilir ve bu makamı bırakıp millete: «İşte

muhaliflerin istediklerinden en mühimini yerine getirdim, hl da memnun değiller» demeye

kalkışabilir. Amma kendisi artmış olan selahiyetleri sayesinde memleketimizde şahsi hakimiyet ve

tahakküm esasını daha da zararlı bir biçimde yürütebilecek bir duruma gelmiş olur.

72 | P a g e

Bugün memleketimizdeki mücadele milli irade mücadelesidir ve mevcut Anayasamıza

dayanmaktadır; hal böyle olunca milli iradenin gerçekleşmesine eline geçirdiği devlet imkan ve

kuvvetleriyle karşı duran bir kimsenin bugünkü Anayasının kifayetsizliğinden bahsetmeye hakkı ve

seIahiyeti olamaz.

Bu sebeble Millet Partisi evvela Anayasanın gerçek hâkimiyetinin sağlanmasını ele almış ve

Anayasanın tekamül ettirilmesi işini milli iradenin hâkimiyet ve takdirine bırakmıştır.

Bu cihetleri belirttikten sonra milletimizin dikkatini şu noktaya ehemmiyetle çekmek isteriz.

Cumhurbaşkanının tasavvurlarının gerçekleşmesi milli bir tehlike husule getirecektir. Buna karşı

dikilmek milli bir vazifedir. Bu vazife de sandık başlarında görülür ve görülmelidir.

Bilindiği gibi Anayasa’da bir değişiklik yapılabilmesi için milletvekillerinin üçte iki nisbetinde bir

çokluğunun bu yolda oy vermesi gerekir.

Halk Partisinin dürüst bir seçim neticesinde ekseriyet kazanmasının imkansız olduğundan kimsenin

şüphesi yoktur. Buna rağmen 1946’da olduğu gibi mili hakimiyet tecelli etmiyerek bu parti yine bir

çokluk elde ederse memleket şu iki şıktan biriyle karşılaşır:

İktidar partisi üçte ikiden az bir çokluk kazanırsa sadece bugünkü baskı, tahakküm ve kötülükleri

daha dört yıl yaşatır; bunu yapabilmek için de belki yeniden bazı kanunları ağırlaştırır ve yeni

kötülüklere meydan verir.

Fakat bu parti üçte ikiyi aşan bir çokluğu muhafaza etmek suretiyle İsmet İnönü’nün arzulan

gerçekleşirse memleketimizde büyük ve esaslı bir gerileme husule gelip cumhurbaşkanı br türlü,

sultan durumuna geçer. Ondan sonra hürriyet ve hak mefhumlarına uzun zamanlar için veda etmek

vaziyeti has ıl olur. Ve bugünkü milli irade mücadelesi yerine başka görüş ve flkirler ortaya çıkmak

suretiyle memleket meçhul bir akıbete sürüklenmiş bulunur.

Millet Partisinin programında bulunan iki meclis usulü Halk Partisi tarafından samimiyetle kabul

edilmiş değildir. Onun bu işte tek düşüncesi lüzum görüldükçe iki meclis arasında ihtilafla çıkarıp

kendi şefini hakem durumunda bulundurmak ve bu sayede onun nüfuzunu arttırmaktadır. İsmet

İnönü’nün hakemliğinden neler doğduğunu ise meşhur 12 Temmuz 1947 anIaşma göstermiştir.

Memleketimiz için kurtuluş çaresi Halk Partisinin seçimleri kaybetmesidir.

Halk Partisinden bahsederken ona muhalif görünen fakat çok kere onun başlariyle gizli temaslar

yapan ve binbir şüphe uyandıracak hareketlerde bulunan kimseleri iktidardakilerden ayrı tutmanın

katiyen doğru olmayacağını unutmamak gerekir.

Millet Partisi bütün muhalif kütlelerle gönülden beraberdir, ancak yukarda hatırlattığımız biçimde

çalışan kimselere güvenemeyeceği tabiidir.

Millet Partisi’nin yapacağı işler

Millet Partisi’nin seçimlerde çokluk kazanırsa ne yapacağı veyahut gelecek meclise kuvvetli bir

azlık halinde girerse hangi istikametlerden çalışıp nelerin gerçekleşmesi için uğraşacağı kendi

programında be(irtilmiştir.

Bun’arı kısaca ve toplu bir surette hatırlatmayı faydalı bulduk.

73 | P a g e

Biz Millet Partililer insanlar için hürriyet ve saadetin birer hak olduğuna inanıyoruz. Bu bakımdan

her şeyden önce yurdumuzda hürriyet havası estirmeye, vicdanları ezen ve ruhları baskı altında

tutan hükümet ve zabıta korkusunun yarattığı zehirli havayı dağıtmaya ehemmiyet vereceğiz.

Bugün bizdeki tehlike, fertlerin taşkınlıkları ihtimalinden değil, iktidarın fertleri baskı altında

tutarak keyfi hareketlerini yürütmek imknına malik olmasından ileri gelmektedir; halkın coşup

taşması ihtimalleri ise ancak bu baskının bir neticesi olarak husule gelebilir. Bu bakımdan

baskıcılığı önlemek, memleketimizde tam ve güvenilir bir huzur ve emniyetin yerleşmesinin tek

yoludur. İktidardan korkan bir halk yerine onu seven ve kendi malı bilen bir halkın bulunması bu

yurdu iç ve dış düşmanlara karşı kesin bir surette koruyacak en kuvvetli, hatta tek tedbirdir.

Biz gerçek ve bütün sahaları kaplıyan bir vicdan hürriyeti, söz hürriyeti, yazı hürriyeti, toplanma

hürriyeti, çalışma hürriyeti, iktidarın baskısı altında yaşamaktan kurtulma hürriyeti, zabıtaca kötü

muamelelere uğratılmaktan masun bulunmak hürriyeti istiyoruz. Aynı zamanda bütün bu

hürriyetleri bizden esirgemek sayesinde iktidarda kalmaya yeltenenlerden kurtulabilmek hürriyetini

istiyoruz, yani hür ve namuslu seçim istiyoruz.

Çalışma hürriyetinden bahsederken her türlü teşebbüs fikrini zaafa uğratan, zeka ve kabiliyetlerin

memlekete faydalı işlere atılmalarını köstekliyen, fakat her türlü kötülüğe meydanı boş bırakan

devletin sonsuz ve beceriksiz müdahaleciliğinden ve devlet sermayeciliğinden kurtulmak

hürriyetini de düşünüyoruz. Keza işçinin daha iyi yaşama şartları elde etmek için grev yapmak

hürriyetine sahip olmasını da düşünüyoruz.

İnsanların saadete erişmek hakkından bahsederken ezcümle her çalışanın insan gibi yaşamak, açlık

ve çıplaklıktan, sefaletten, hasta ise bakımsızlıktan masun olarak yaşamak hakkını, herkesin asgari

bir maişet seviyesine malik olması hakkını kasdediyoruz.

Biz şuna inanıyoruz ki, bu memleket iyi idare edilirse, şuursuzca israflar durdurulursa, hükümet

sonu gelmeyen yanlış tedbirleriyle, her işe karışmaktaki israriyle ekonomik hayatı altüst etmezse,

kötülükler ciddiyetle takip edilirse, halkımız bugünkünden çok yüksek bir maddi seviyeye çıkar,

sefalet pek geniş ölçüde ortadan kalkar ve sefaletten doğan bir çok hastalıklar ve ahlaksızlıklar da

giderilir; köylümüzün elinde çok para kalır, o sayede o insanlık nimetlerinden hakkile

faydalanabilir, işini genişletmek, daha çok ekip daha çok biçmek için imkan ve vasıta bulabilir;

keza şehirlerdeki yarı açlar da nisbi bir refaha kavuşur ve herkes sa’yinin faydalarını tam olarak

elde edebilir.

Program ve davranışımıza bakarak güvenle diyoruz ki, memleketimizde teşkilatlanmış partiler

arasında bu yola girip bu işleri başarabilecek tek parti Millet Partisidir. Esasen bu meselelerle

temelli surette uğraşmayı iş edinen de yalnız odur.

Memleketimizin en büyük ihtiyaçlarından biri maddi ve manevi güvendir.

Halkımız bir iş tutacağı sırada mevcut kanunların daha ne kadar zaman yürürlükte kalacaklarından,

hükümlerinin beklenilmedik bir tefsirle altüst edilip edilmiyeceğinden, hatta herhangi bir kanunla

mal ve mülkünün elinden alınıp alınmıyacağından bir türlü emin olamamaktadır. Bunu söylerken

mesela bazı demokratik memleketlerde yapılmış olduğu ölçüler içinde kalan bir toprak kanunu

değil, fakat mal sahiplerini keyfi surette varlıklarından mahrum etmeyi ve icabında hükümlerini

muhaliflere karşı silah gibi kullanmayı hedef tutmak istercesine tanzim edilmiş olan bazı kanunları

kasdediyoruz.

74 | P a g e

Manevi sahada da durum böyledir ve orada da tam bir güvensizlik içinde yaşamaktayız.

Demokrasi sözüyle çok partili usul çıkalıdanberi halkımız en şiddetli baskıları görmüş, en sert

muamelelere uğramıştır. Keza muhalefet dalgasının en kabarık olduğu bir sırada halkımız onun

başındakilerin iktidarla gizli görüşme ve anlaşmalarını öğrenmiştir.

Buna göre biz Millet Partililer şu kanaatteyiz ki her şeyden önce memleketimizde güveni tesis

etmek gerekir; bunun için de siyaset ve idareyle uğraşan herkesin özüyle sözü bir olmalıdır, yazı ve

söz hürriyetine inanarak yazıp konuşan muhalifler mahkemelere verilirken kötülük işleyen

muvafıklar affedilmemeli ve onların kötülükleri bilinmemezlikten gelinmemelidir.

Keza muhalif geçinenler iktidarla gizli temaslar yapmamalıdırlar ve herşeyin açık cereyan etmesine

dikkat etmelidirler.

Şuna inanıyoruz ki, bütün bu işlerde güven ilmeye en layık olanlar biz Millet Partilileriz.

Şef usuIünün tasfiyesi

Yurdumuzun büyük bir davası da şef usulünün, yani her işde ilk veya son söz sahibi olmak

selahiyetinin fiilen bir adamda bulunması keyfiyetinin artık sona erdirilmesidir.

Şef usulünü kaldırmaya çalışırken bugün var olan ve devlet işlerindeki başarısızlığı ölçüsünde

makamından ayrılmamakta israr eden kimsenin iş başından çekilmesini istemek de tabi?dir ve

zaruridir. Onun yıllarca mutlak bir şef olduktan sonra devlete temsil? suretle başkanlık

edebileceğini sanmak hayal peşinde koşmak olur. Esasen onun kendi selahiyetlerini arttırmak için

uğraşması şefliği bırakmayı değil, onu kanunleştirmeyi düşündüğünü gösteriyor.

Şef usulüne son vermek davasını bütün genişlik ve şümulüyle ele almaya cesaret eden tek parti

Millet Partisidir.

***

Hülasa biz, meşhur tabiriyle «Halk tarafından kurulmuş, halkın malı olan ve halk için çalışan bir

Hükümet ve idare istiyoruz. Kendi kongrelerimizde baskısız, tertibsiz davranışımız ve onların tam

bir hürriyet içinde cereyan etmeleri Millet Partililerin bunu yapacak kimseler olduğunun en

kuvvetli delilidir. Millet Partisini kim idare ederse etsin bu prensibler yaşayacaktır; çünkü

tüzüğümüzün esaslarına göre partimizde fanilere ebedi mevkiler verilmemiştir.

Kendi iç bünyesinde şeflere itaati, tertibli ve baskılı kongreleri, keyfi muamele ve tardiarı kabul

edenler memleket idaresinde de ancak aynı usulleri tatbik edebilirler ve onlardan hürriyet ve

demokrasiyi gerçekleştirmeleri beklenmez.

Bizim davranışımız ve tuttuğumuz yol Birleşmiş Milletlerce kabul edilmiş olan insan Haklarının

milletimiz için de samimiyetle tatbikine götürecek tek yoldur. Bu olunca Türkiye yalnız resmen

değil, gerçekten ve gönülden Birleşmiş Milletler teşekkülünün bir üyesi olur ve bütün dünyada

manevi itibarı artar.

Biz bunun için de çalışıyoruz ve şuna inanıyoruz ki, zamanımızda kuvvetli devlet olmak, idare

edenlerle edilenler arasında tam bir güven ve sevginin var olmasına bağlıdır.

Türk Vatandaşı!

75 | P a g e

14 Mayıs’da oyunu kullanırken bütün bunları göz önünde tutmalısın. ‘Y’ukarda yazılı olanları ve

her ocağımızda bulabileceğin Millet Partisi program ve tüzüğünü beğeniyorsan bu partinin

adaylarına oyunu verirsin.

Bunu yaptıktan sonra oyları çaldırtmamak, tutanaklarda sahtekarlık yaptırmamak için gözlerini

açmalısın. Bilindiği gibi, türlü savsaklamalardan sonra iktidar, seçim kanununda oyların gizli

verilmesini ve tasnifin açık olmasını kabul etmekten geri duramamıştır; bugünkü seçim kanununun

vatandaşın azmi ve cesareti sayesinde mıll iradenin gerçekleşmesi imkanını verecek yegane hükmü

de budur.

Bu sebeble halkımıza düşen vazife oyunu gizli olarak vermeye dikkat ettikten sonra oyları sayma

ve tutanakları yazıp imzalama işi bitinceye ve netice ilan edilinceye kadar sandık kurullarının

etrafından ayrılmamaktır, ta ki hile yapılırsa onu gören şahitlerin sayısı elden geldiği kadar çok

olsun ve hilecilerin durumu o nisbette güçleşsin.

***

Türk Yargıcı!

Yeni seçim kanunu yargıçları seçim kurullarının başkanı yapıyorsa da onlara fiilen pek az yetki

veriyor; fakat seçimlerin İnsan Hakları Beyannamesinin istediği gibi «Namuslu» olmasından

manen yargıcı mesul bir durumda gösteriyor; milletimiz de bunu böyle bilecektir.

Senin hükümete karşı haiz olduğun teminat, umum medeni memleketlerdekinden az olduğu gibi

son defa daha da azaltılmıştır.

Sen onbir üyesi olacak olan her il kurulunda hemen daima iktidar partisine mensub 6 üyenin

karşısında bulundurulacaksın. Kanun bu neticeye varmak ve Halk Partisini il seçim kurullarında

çoklukta bulundurmak düşüncesiyle hazırlanmıştır. Bu yüzden çok kere bir hile ve yolsuzluğu

önlemek isteyince azlıkta kalabilirsin.

Senden istediğimiz ve doğruluğa susamış olan milletimizin beklediği, azlıkta kaldığın her hileli ve

yanlış muamele karşısında tutanak üzerine, yahut gereken yere bir şerh yazıp imzalamandır; hatta

vicdan ve kanaatine uymayan hadiseler milli iradeyi zedeleyecek bir mahiyet ve dereceyi bulursa

mücadele etmek boynuna borçtur.

Yazacağın şerhler Türk Yargıçlığının şeref levhasını teşkil edecek, fiili netice vermeseler dahi

manevi tesirleri bakımından Türk Milletine istikbali hakkında ümit verici birer ışık olacaklardır.

Türk Milleti!

14 Mayıs günü alınacak neticelere göre hepimiz ya kurtuluş ve yükseliş yoluna girecek veya son

dört yılda çektiklerimizin daha ağırını çekmek tehlikesiyle karşılacağız.

İktidardakiler bizi eski durumda yaşatmak ve kendi tahakkümlerini devam ettirmek için ellerinden

geleni yapacaklardır. Yalnız şunu iyi bil ki, eğer bütün millet tam bir azim ve vekarla onlar

aleyhine oy kullanmaya koyulursa, onların baskı ve hileleri sökmez, çünkü bir avuç insan azimli

milyonlara karşı daima cizdir; yetişir ki, bu milyonlar hak ve iradelerini üstün kılmaya azmetmiş

olsunlar; her tarafa yetişmeleri imknsız olan baskıcı ve hilecilerden korkmasınlar ve bilhassa son

derece uyanık bulunsunlar.

76 | P a g e

Tarihimizde iyiye veya daha da fenaya doğru gidişi tesbit edecek olan 14 Mayıs gününde yurdun

refah, hürriyet ve saadete kavuşması için Allahın yardımı ve senin en karanlık günlerde

gevşememiş olan iraden sayesinde çok esaslı bir adımın atılacağına inanıyoruz. Bunu elde etmek

için savaşlarda gösterdiğin kahramanlığı medeni sahada sandık başında da göstermen yeter.

2 Nisan 1950

Millet Partisi Fahri Başkanı

İstanbul Milletvekili

Mareşal FEVZİ ÇAKMAK

Kaynak: 9 Nisan 1950 günlü Kudret Gazetesi. (Erol Tuncer, Ek- XVII. C)

Election Manifest of Republican People’s Party

TAKDİR MİLLETİMİZİNDİR

14 Mayıs 1950 günü Türk seçmenleri, memleket mukadderatına dört yıl müddetle hakim

olacak

9 uncu Büyük Millet Meclisi üyelerini seçeceklerdir. Partimiz seçim konusunda her türlü

şüphe

ve tereddüdün ortadan kalkmasına büyük önem vermiştir. Yeni Seçim Kanunu başından

sonuna

kadar tam bir emniyetin tekmil şartlarını sağlamıştır. Seçim muameleleri her noktasında

müstakil mahkemelerin kaza murakabesi altındadır.

Yurttaşların ekseriyetinin güvenini sağlamak istiyen her parti önümüzdeki dört yıl

zarfında, vatandaş ve memleket yararına neler yapmağı tasarladığını, milli menfaatleri ne

suretle korumayı düşündüğünü sade ve açık bir ifade ile belirtmelidir.

C.H.P. şimdiye kadar olduğu gibi bugün de vatandaş ve millet menfaatlerini, yurdumuzun

kalkınmasını bir kül olarak kabul etmektedir. Türkiye’mizi medeni memleketler camiası

içinde süratle geliştirmek vatandaşlar arasında ırk, din, mezhep ve sınıf ayrımı

gözetmeksizin, umuma yararlı tedbirleri cesaret ve azimle tatbik etmek değişmez

prensibimizdir.

Partimizin 1947 yılı kurultayında kabul edilen programı, Türkiye’nin her bakımdan süratle

yükselip ilerlemesi için takibi gereken esas ve yolları göstermektedir. Hedefe varıncaya

kadar bu esaslara bağlı olarak yürüyeceğiz. Tecrübelerin gerekli kıldığı ilave ve

değişiklikleri yapmaktan da geri kalmıyacağız.

Partimizin programı; bütün bir kalkınma devrinin prensiplerini ihtiva etmektedir. Milletin

güvenini yeniden sağladığımız takdirde 1950 — 1954 Meclis döneminde ilk plana alarak

gerçekleştirmeye çalışacağımız işler, ele alacağımız davalar şunlardır:

REJİMİN TAKVİYESİ

1. Demokrasi yolunda cesaretle mesafe alırken, bütün vatandaşları her türlü haklarından,

can, mal ve mülkünden emin olarak, dirlik, düzenlik içinde yaşatmak baş kaygımızdır.

77 | P a g e

2. Çok partili serbest münakaşa hayatını ve milletin seçtiği vekillerle idare sistemini daha

ziyade kuvvetlendireceğiz.

3. Bu maksatla Anayasamızı sağlam bir garp demokrasisinin temel prensiplerine göre

değiştirmek istiyoruz. Milletvekillerinden mürekkep bir meclisten başka, ikinci bir meclis,

bunların vazifeleri, birbiriyle münasebetleri, Devlet Reisinin vazife ve salahiyetleri ele

alınacak başlıca konular olacaktır. Meselenin halli işini, seçimlerden sonra toplanacak

C.H.P. Kurultayına sunmak kararındayız.

4. Milliyetçilik, Halkçılık, Devletçilik, Laiklik, Devrimcilik umdeleri Partimizin ana

prensipleridir. Yurdumuzun yükselip gelişmesinin bu düsturlar yolundan

gerçekleşebileceğine inanmaktayız. Tek parti hayatı devrinin icabı sayılarak Anayasa’ya

sokulmuş olan bu 6 umdeyi Anayasa’dan çıkaracağız. Bununla beraber Anayasa’ya laik

Cumhuriyet rejiminin korunması için gerekli kayıtların konması lazım geldiği

kanaatindeyiz.

EN BAŞTA KÖYLÜ VE ÇİFTÇİ

5. Halk idaresinin tekmil icaplarını sırasiyle yerine getirmek Partimizin ilk kuruluş

günündenberi şaşmıyan hedefi olmuştur. Milletimizin temel unsuru olan köylü ve çiftçi

vatandaşlarımızı medeni vasıtalardan tam olarak faydalanır bir duruma getirmek için,

şimdiye kadar alınan tedbirlere süratle yenilerini ilave edeceğiz. Bu maksatla önümüzdeki

dört yıl içinde şu işleri önemle takip edeceğiz:

Köyde ilk öğretim

a. İlk öğretimi her köye sokmak savaşımızı hızlandıracağız. Devlet bütçesinden köy okulu

yapımı için her yıl ayrılmakta olan ödeneği artıracağız. Bu suretle dört yıl sonunda

çocuklarımızın yüzde 80 ini okul ve öğretmene kavuşturacağız.

Köy yayınları

b. Köylü vatandaşın okuma ihtiyacını karşılamak için köy yayınlarını genişleteceğiz.

Köyde Radyo

c. En az her köy odasına bir radyo verebilmek için ucuz radyolar hazırlatıp dört yıl içinde

bütün köylerimizi radyo sahibi kılacağız.

Köy yolları

d. Köylerimizin ana yollar şebekesine yaz kış geçit verir yollarla bağlanması işini

önümüzdeki dört yıl zarfında halletmek kararındayız. Sadece bu davanın halli ile köyün

birçok meselelerinin ortadan kalkacağına inanmaktayız.

Köyde su

e. Köylerim izi temiz ve sağlık şartlarını haiz suya kavuşturma işini de önümüzdeki dört yıl

içinde çok hızlandıracağız.

Köylüye toprak

78 | P a g e

f. Milletimizin maddi varlığının temeli toprak mahsulleridir. Devlet elindeki geniş

topraklardan başlıyarak topraksız veya az topraklı köylüye arazi dağıtma işini

hızlandıracağız.

İç İskan

g. Yurdun ziraate elverişli yerlerinde çiftçilik yapmak isteyecek aileler için her türlü

kolaylık ve imkanları sağlıyacağız.

Köylüye daha elverişli ziraat usul ve vasıtaları

h. Çiftçiye elverişli tarım usullerini sistemli bir tarzda öğreteceğiz.

Çiftçi çocuklarını yetiştirmek için ameli ziraat okulları açma işini diğer teknik okullarımız

gibi ve uzun vadeli bir programa bağlıyacağız.

i. Ziraat aletleri fabrikasını çiftçimizin ihtiyaçlarını karşılıyacak ölçüde genişleteceğiz.

j. İyi vasıfta ilaçlanmış tohumluk dağıtma işine hız vereceğiz.

k. 30 bin tonluk bir suni gübre fabrikası kurmak üzere hemen teşebbüse geçilecektir.

l. Ziraat Bankası sermayesini beş yüz milyon liraya çıkarmak ziraat kredi sahasında ilk

hedefimizdir. Buna erişmek için gerekli tedbirler süratle alınacaktır.

m. Ekip biçmede ve harmanda, makinadan ve diğer fenni usul ve vasıtalardan kendi ferdi

imkanları ile faydalanamıyan çiftçi vatandaşların bu vasıtalardan toplu olarak istifadesini

sağlayacağız.

Köylüyü tek mahsülden kurtarmak için

n. Yurdun her köşesini, toprak, iklim ve diğer şartlar bakımından tasnif ederek çiftçi

vatandaşın kaderini tek mahsule bağlı kalmaktan kurtarmak için, her bölgede köylümüzün

meşgul olabileceği istihsal çeşitlerini tesbit edeceğiz. Yeni istihsal sahalarına ve çeşitlerine

rağbeti artırmak için yardımda bulunacağız.

Tarım sigortaları

o. Çiftçimizi tabii afetler karşısında teşkilatlandırmak istiyoruz. Bu maksatla, doludan, sel

basmasından ve hayvan ölümlerinden doğacak zararları karşılamak üzere sigortalar tesisi

için ilk adımlar atılacaktır.

Köy sağlığı

p. Sağlığı koruma teşkilatını köylünün ayağına götürmek işini bir pograma bağlayıp hemen

tatbika başlıyacağız. Bu maksatla uygun yerlerde (Sağlık Merkezleri) kuracağız. Her 50

bin nüfusu bir sağlık merkezine kavuşturmak üzere başladığımız çalışmaları 10 yılda

tamamlıyacağız. Hekim ve sağlık memurları acele veya ağır hallerde hastayı köyünde

muayene edecek, hasta arabası ile Sağlık merkezine, yahut en yakın hastahaneye

nakledecektir.

r. Küçük yaşta çocuk ölümlerini azaltmak meselesini layık olduğu önemle ele alıp bu devre

içinde esaslı tedbirlere bağlıyacağız.

79 | P a g e

ORMAN DAVAMIZ

6. Vatandaş ile orman idaresi arasındaki münasebetleri islah edici tedbirlerin alınmasına

devam olunacaktır. Bunun yanında, Türkiye’mizin orman varlığını korumak ve artırmak

davası bütün

ehemmiyetiyle takibedilecektir. Avrupa Ekonomik İşbirliği Teşkilatının yetkili uzmanları

ile birlikte

tetkik ve tatbik çalışmalarına süratle başlamak için teşebbüse geçilecektir. Yol sahasında

parlak

neticeler sağlamış ve tarım sahasında da girişilmiş olan bu işbirliğinden faydalar

beklemekteyiz.

YAKACAK MESELESİNİN ÖNEMİ

7. Yurdumuzun her tarafında rastlanan linyit kömürü yataklarını işletmek, hem kömürü

vatandaşın ayağına kadar götürmek, hem de kömürden en verimli usullerle faydalanma

işini geniş ölçüde geliştirmek kararındayız. Bu suretle yakacak davası halledilmiş ve

ormanlarımızı tahripten kurtarmak, gübreyi de en faydalı yerde kullanmak imkanı

sağlanmış olacaktır.

ŞEHİR VE KASABALARIMIZ İÇİN

8. Şehir ve kasabalarımızın elektrik ve su ihtiyaçlarını 1954 yılına kadar tamamen

gidermeğe çalışacağız. Elektriksiz ve susuz şehir ve kasaba bırakmıyacağız. Elektrik

enerjisini ucuzlatıcı tedbirler alacağız.

9. Gıda maddeleri fiyatlarında istikrarı sağlamak için buğday, et, balık, sebze, meyve ve

yağ için soğuk hava depoları, ihtiyat stok, silo ve ambarları, konserve fabrikaları,

kombinalar ve gerekli diğer tesisler kurulmasını teşvik edeceğiz; gerekirse bunları özel

teşebbüsle birlikte veya Devletçe kuracağız.,

MESKEN MESELESİ

10. Vatandaşların mesken ihtiyacını karşılamak için sağlanmış olan kolaylıklara yenilerini

katmaya çalışacağız. Emlak Kredi Bankasının kaynaklarını takviye etmek bunların başında

gelecektir.

SITMA VE VEREMLE MÜCADELE

11. Vatandaş sağlığını korumak yolundaki çalışmalarımıza devam edeceğiz. Sıtma artık

eski yaygın halinde değildir. Bu hastalığın kökünü büsbütün kazıyacağız. Verem afeti ile

savaşa hız vereceğiz. Eldeki sanatoryum ve hastahanelere ilave veya yeniden sanatoryum

ve hastahane açmak suretiyle veremli hastalar için mevcut 3500 yatağı dört yıl sonunda

10.000’e çıkaracağız. Bu sahaya emek ve para yatıracak özel sermaye ve teşebbüs

sahiplerine geniş kolaylıklar sağlıyacağız.

ÖZEL İDARELER

12. İl Özel darelerine daha ziyade muhtariyet vereceğiz. İllerin, mahalli ihtiyaçları süratle

giderebilmeleri için, yeni gelir imkânları sağlıyacağız.

80 | P a g e

ORTA OKULLAR

13. Kasabalarımızın orta okula bir an önce kavuşma hususundaki arzuları şükranla

karşılanacak ve bir maarifseverliktir. Derneklerin ve hayırsever vatandaşların orta okul

binaları temini için gösterdikleri hamiyeti, derhal kadro vermek suretiyle karşılayacağız.

Orta okul programlarını pratik bilgilerle teçhiz yoluna girilmiştir. Sanat, tarım, ticaret gibi

konularda pratik vasıtalar ve bilgiler artırılacaktır.

TEKNİK OKULLAR

14. Teknik okullar programının tatbikine önemle devam olunacaktır. Kız ve erkek teknik

okullarımızın, yurdumuz sosyal ve ekonomik hayatında daha şimdiden yarattığı tesirlere

gereken değeri vermekten geri kalmıyacağız. Bu yolda önümüzdeki dört yıl içinde yeniden

otuz milyon lira ödeneği yeni bina ve teçhizler için harcayacağız.

SULARIN TANZiMİ

15. Toprak mahsullerinde istihsali çoğaltmak, zararları önlemek, sağlığı korumak, hidro

elektrik ucuz enerji elde etmek bakımlarından su davasını geniş tecrübelerden de

faydalanarak yeni bir hızla yürüteceğiz. Bu işler için büyük bir (Sular Bankası) kuracağız.

İLLER BANKASI

16. Şehir ve kasabalarımıza çok faydalar sağlamakta olan İller Bankasını sermaye ve diğer

mali kaynaklar bakımından kuvvetlendireceğiz ve yardım sahasını köylere kadar

yayacağız.

YOL, DAİMA YOL

17. Millet hayatında yaz kış geçit veren yollar her davanın çözülmesinde işe yarıyan

başlıca unsurdur. Bu sebepten yol çalışmalarına üstün önem vermeğe devam ederek, daha

çok yol yapacağız. 23 bin kilometrelik devlet yolları programı tatbikinin daha ikinci

yılında bakım ve islha tabi kılınan yol uzunluğu 18.000 kilometreyi bulmuştur. 1952’de

23.000 kilometre yol tamamen bakım altına alınmış olacaktır. 27.000 kilometre tutan il

yollarını da 1951 yılından itibaren Devlet yolları arasına katmaya başlayacağız ve ayrıca

hazırlanacak bir programla bunları da peyderpey bakım altına alacağız.

DOĞU KALKINMASI

18. İki yıldır tatbik olunan ve daha şimdiden güzel neticeler vermeye başlamış olan, Doğu

kalkınması programına devam edeceğiz. Çeşitli sebeplerden geri kalmış olan bu yurt

parçasını kısa zamanda diğer yerler merhalesine ulaştırmak kararındayız.

PETROL iŞLETMESİ KURULACAKTIR

19. Artık bir işletme mevzuu haline gelmiş olan petrollerimizi, ham veya tasfiye edilmiş

olarak kullanmıya hız vereceğiz. Kurulacak petrol işletmesi idaresine büyük ve küçük milli

sermayenin ve makul şartlarla gelecek yabancı sermayenin iştirakine imkan vereceğiz.

LİMANLAR VE KÜÇÜK İSKELELER

20. Limanlarımızırı yeniden yapılması ve islhı için tatbikine başlanan programa devam

edeceğiz. Küçük iskeleler yapımı işine ayrıca önem vermekteyiz.

81 | P a g e

ADALET İŞLERİMİZ

21. Medeni bir cemiyetin seviye ölçülerinden başlıcası adalet cihazının mükemmeliyetidir.

Partimiz, çok partili serbest münakaşa hayatının devamının ana teminatını müstakil

mahkemelerimizin mahabetinde görmektedir. Bu sebeplerle adalet işlerimizin daima daha

mütekamil bir hale gelmesi için gerekli her tedbiri alacağız.

SOSYAL TESANÜDÜ KUVVETLENDİRECEĞİZ

22. Partimizin sosyal sahadaki devletçiliği, sosyal islhata öncülük etmek, sosyal tesanüdü

kuvvetlendirmektir. Bu yolda girişilmiş olan teşebbüslere önümüzdeki devrede devam

edeceğiz.

İşçilerimizin durumu

a. İşçilerimizi emniyet içinde çalıştırmak için gerekli tedbirlerden çoğu gerçekleştirilmiştir.

Bunlara yeni tedbirler katılacaktır.

Sosyal sigortalar

b. Memur ve işçilerimiz için sağlanan imkanları bütün vatandaşlara teşmil etmek ergeç

erişmeyi elzem saydığımız bir hedeftir. Bu uğurda esaslı tetkik ve hazırlıklara hemen

başlamak kararındayız. Sosyal sigortaların her türlüsünü başlangıçta mütevazi bir ölçüde

de olsa, birer birer tesis için teşebbüse geçeceğiz.

Kimsesiz çocuklar

c. Kimsesiz çocukların himayesi ve yetiştirilmesi için girişilmiş olan işlere hız vereceğiz ve

daha geniş ölçüde yardım sağlayacağız.

BİZİM DEVLETÇİLİĞİMİZ VE ÖZEL TEŞEBBÜS

23. Partimiz, milli ekonomimizi bir bütün olarak kısa zamanda geliştirmek yolu ile

Milletimizin yaşama şartlarını dünyanın bugünkü gereklerine uygun ve üstün bir seviyeye

ulaştırmak amacı ile, Devletçilik prensibini benimsemiştir. Bizim Devletçiliğimiz büyük

maden işletmelerinin, büyük enerji santrallerinin, ve ağır endüstrinin kurulması, savunma

endüstrisi, bayındırlık işleri büyük teşebbüsler ile kamu hizmetlerini ilgilendiren ulaştırma

ve posta, telgraf ve telefon teşebbüslerden ibarettir. Bu sebepten:

Özel teşebbüsü teşvik

a. Yurdumuzun ekonomik kalkınmasında özel sermaye ve teşebbüsün, gittikçe artan

nisbette faaliyet gösterip gelişmesini isteyeceğiz.

Yeni sahalar

b. Sermaye ve teşebbüs sahiplerinin yeni iş sahaları açmalarını teşvik edeceğiz. Bu yıI

kurulmuş olan Sanayi Kalkınma Bankası bu yolda ilk adımdır.

İşletme Kredisi

82 | P a g e

c. Şimdiye kadar yalnız Devlet iktisadi teşekküllerinin faydalandırıldığı işletme kredisi

kaynaklarından özel teşebbüslerin de faydalandırılmasına imkan vereceğiz.

Ucuz kredi

d. Halkımızın tasarruflarını yurt için en faydalı sahada nemalandırmak maksadı ile müsait

faizlerle istikraz tahvilleri çıkaracağız. Bu şekilde elde edilen paraları ziraat ve sanayi

kalkınmamızda yeni sahalar açacak özel teşebbüs sahiplerine de, aldığımızdan daha

elverişli şartlarla vereceğiz. Arada kalacak farkı Devlet Bütçesinden ödeyeceğiz.

Yabancı sermaye

e. Türkiye’de iş görmek isteyen ve medeni memleketlerce kabul edilmiş milletlerarası

şartlara uyacak yabancı sermaye için kapılarımız açık tutulacaktır. Yabancı sermayeyi

teşvik için bu yıl çıkarılmış olan teminat kanunu, bu yolda sağlam bir zemin hazırlamıştır.

Devlet işletmeleri ile kanuni eşitlik

f. Özel sermaye ve teşebbüs ile Devlet işletmelerinin eşit şartlar içinde çalışmaları

Partimizce esas sayılmaktadır. Bu sahada mevcut şartları yeniden gözden geçirerek eşitliğe

aykırı vaziyetler varsa bunları düzeltmek kararındayız.

Fiili inhisar yok

g. Özel sermaye ve teşebbüsün yurt ekonomisinin gelişmesinde oynıyacağı rolün

büyümesini isterken, halkımızı her türlü istismardan koruyacağız. Vatandaş için hayati

ihtiyaç mahiyetindeki maddeler üzerinde oynanmasına meydan bırakmıyacak tedbirleri

ihmal etmiyeceğiz.

KÜÇÜK SANAT KREDİSİ

24. Halk Bankasının kaynak ve imkânlarını kuvvetlendirmek suretiyle küçük sanat

erbabına uzun ve kısa vadeli kredi hacmini arttıracağız. Teknik okullardan çıkan gençlere

uzun vade ve düşük faizle tesis kredisi sağlanacaktır.

İŞLETMELER VE TEKEL

25. Devlet işletmelerinin ve Tekel fabrikalarının daima daha rasyonel prensip ve usullerle

yürütülmesi ve veriminin arttırılması için esaslı tedbirler alacağız.

BÜTÇE SİYASETİMİZ

26. Bütçe siyasetimiz; milli gelir kaynaklarının gelişmesiyle ahenkli olarak, memleket

ihtiyaçlarının tertipli bir sıra dâhilinde karşılanmasını hedef tutacaktır. Bu maksatla:

a. Devlet masraflarını asgari hadde indirmek, tasarruf tedbirlerini devamlı olarak araştırıp

tatbik etmek istiyoruz.

b. Başlamış olduğumuz vergi islahatını önümüzdeki devrede mutlaka tamamlıyacağız.

lstihlak ve muamele vergilerinde damga resminde ve harçlarda ve gümrük resimlerinde

83 | P a g e

yeni şartlara ve ihtiyaçlara göre yapmağı tasarladığımız islahatın etütleri tamamlanmıştır.

Bunları en yakın bir zamanda katileştirmeğe çalışacağız.

Kaynak: 28 Nisan 1950 günlü Ulus Gazetesi ( Erol Tuncer, 1950 Seçimleri Ek-XVII.A)

84 | P a g e

ANNEX-I

SOURCE: Tuncer, Erol “1950 Seçimleri” s. 119

ANNEX-II

CITY TOTAL RPP DP NP IND. CITY TOTAL RPP DP NP IND.

TOTAL 487 69 416 1 1

Adana 11 - 11 - - İstanbul 27 - 27 - -

Afyonkarahisar 9 - 9 - - İzmir 17 - 17 - -

Ağrı 3 - 3 - - Kars 10 10 - - -

Amasya 4 - 4 - - Kastamonu 10 1 9 - -

Ankara 18 - 18 - - Kayseri 9 - 9 - -

Antalya 7 - 7 - - Kırklareli 5 - 5 - -

55%

40%

4% 1%

14 May 1950 General Election Results

DP RPP NP IND.

85 | P a g e

Artvin 5 - 5 - - Kırşehir 4 1 2 1 -

Aydın 7 - 7 - - Kocaeli 11 - 11 - -

Balıkesir 4 - 13 - - Konya 17 - 17 - -

Bilecik 2 - 4 - - Kütahya 10 1 9 - -

Bingöl 2 2 - - - Malatya 11 11 - - -

Bitlis 7 2 - - - Manisa 12 - 12 - -

Bolu 7 - 7 - - Maraş 7 - 7 - -

Burdur 3 - 3 - - Mardin 7 3 3 - 1

Bursa 12 - 12 - - Muğla 6 - 6 - -

Çanakkale 8 - 8 - - Muş 2 - 2 - -

Çankırı 5 - 5 - - Niğde 8 - 8 - -

Çorum 8 - 8 - - Ordu 8 6 2 - -

Denizli 8 - 8 - - Rize 6 - 6 - -

Diyarbakır 7 - 7 - - Samsun 10 - 10 - -

Edirne 5 - 5 - - Siirt 4 - 4 - -

Elazığ 5 - 5 - - Sinop 5 5 - - -

Erzincan 5 5 - - - Sivas 12 - 12 - -

Erzurum 10 - 10 - - Tekirdağ 5 - 5 - -

Eskişehir 6 - 6 - - Tokat 9 1 8 - -

Gaziantep 7 - 7 - - Trabzon 12 9 3 - -

Giresun 8 - 8 - - Tunceli 2 - 2 - -

Gümüşhane 6 - 6 - - Urfa 7 1 6 - -

Hakkari 1 1 - - - Van 3 2 1 - -

Hatay 6 6 - - - Yozgat 7 1 6 - -

86 | P a g e

Isparta 5 - 5 - - Zonguldak 10 1 9 - -

İçel 7 - 7 - -

SOURCE: TÜİK MİLLETVEKİLİ GENEL SEÇİMLERİ 1923-2011

ANNEX-III

14 May 1950 General Elections Results

Number of

the Votes

Received

Voting

Rate

Number

of the MP

Number

of the

Country

MPs were

gained

Representation

Rate

DP 4.391.694 55,2 416 55 85,4

RPP 3.148.626 39,6 69 19 14,2

NP 368.537 4,6 1 1 0,2

INDEPENDENT 44.537 0,6 1 1 0,2

TOTAL 7.953.085(*) 100,0 487 - 100,0

SOURCE: TÜİK, s.5-9

(*) Total votes of parties and independent candidates are 7.953.394 but in the TÜİK

publication, this amount of votes has been taking place.

ANNEX-IV

Numbers of the Cities that the Voting Rates of Parties which are over and under of

the National Average

Of the National Average TOTAL

Average

Voting Rate

(%)

Number of

Over-Cities

Number of

Under-Cities

DP 55,2 31 31 62 Cities

RPP 39,6 42 21 63 Cities

NP 4,6 11 11 22 Cities

SOURCE: Tuncer, Erol. “1950 Seçimleri” s.123

87 | P a g e

ANNEX-V

The Alternative Results of the 1950 Elections under Different Electoral Law

Electoral

System

Number of

Parties

getting in

Parliament

The Number of Deputies Governmental

Model

DP RPP NP

1950 Election Result

List-Style

Majoritarian

3 416 69 1 Single Party

Government

The Alternatives

d’Hondt

with Double

Threshold

2 282 205 - Single Party

Government

d’Hondt

with %10

National

Threshold

2 281 206 - Single Party

Government

d’Hondt

with %5

National

Threshold

2 281 206 - Single Party

Government

d’Hondt

with District

Threshold

3 277 201 9 Single Party

Government

d’Hondt

without

Threshold

3 276 202 9 Single Party

Government

National

Balance

3 268 203 16 Single Party

Government

SOURCE:Tuncer, Erol “Çok Partili Dönemde Seçimler ve Seçim Sistemleri” s.67

88 | P a g e

INTERVIEWS

THE INTERVIEW WITH HÜSAMETTİN CİNDORUK

İMGE AKSOY: öncelikle 1950 seçimleri ile ilgili bir proje hazırlıyoruz. O dönemle alakalı

sorularımız olacaktı. Zaten hazırladığımız sorular da çok genel sorular. Öyle ayrıntılı bir

şey de yok. İlk olarak, Demokrat Parti’nin ortaya çıkışıyla başlamak istiyoruz. Demokrat

parti nasıl bir dönemin, atmosferin ürünüydü?

HÜSAMETTİN CİNDORUK: Demokrat Parti 7 ocak 1946’da kuruldu. Tabi kuruluşu, o

zamanki cumhurbaşkanı ve Cumhuriyet Halk Partisi genel başkanı olan İsmet İnönü’nün

müsadesi iledir. Daha evvel Milli Kalkınma Partisi diye bir parti vardı. Nuri Demirağ

isminde bir sanayici vardı. Türkiye’de halk, bilmediği tanımadığı adamın arkasına düşmez.

Bundan kısa bir süre sonra Demokrat Parti kuruldu. Celal Bayar Bey ve Adnan Menderes

ve Koraltan ve f. Köprülü… ona sonradan önemli adamlar katıldı. Genel idare kurulu’nda

çok değerli kişiler vardı. Refik Şevket İnce var –beşinci katılanlar bunlar- ???????? var.

Orası teferruattır ama ortaya bir genel idare kurulu çıktı ki Türkiye’nin her tarafından

geçmişte siyaset yapmış ya da mesleklerinde başarılı kişiler. Demokrat Parti tuttu.

Demokrat Parti’nin tuttuğunu görünce Cumhuriyet Halk Partisi hemen seçime gitti.

Temmuz 1946’da genel seçim yapıldı. O genel seçimin demokratik olduğu söylenemez.

Cumhuriyet Halk Partisi Demokrat Parti’ye dilediği yerlerde 70 civarında milletvekili

verdi ama iddiaya göre ben o tarihte daha lise talebesiyim ya da ortaokul son sınıf

talebesiyim. Çok iyi hatırlamıyorum ama Demokrat Parti’nin oyları yok edildi. Kimleri

istiyorlarsa onları milletvekili yaptılar. Şaibeli bir seçim -eski tabiri- yani kuşkulu bir

seçim diyelim. Ve Demokrat Parti bunu hızla hızla kullanmağa başladı. Mecliste kavgalı

oturumlar yapıldı. Ama genç milletvekillerine sormuştu Demokrat Parti. Mesela

Eskişehir’den Hasan Polatkan girmişti sonra – idam edilen maliye bakanımız. Onlar

mecliste ciddi muhalefet yaptılar ve Türkiye’ye dağıldılar. Türkiye’ye dağıldıkları için

mitinglerle, konuşmalarla ve örgütlenmeyle Cumhuriyet Halk Partisi’ni rahatsız etti. İnönü,

parti genel başkanlığını bıraktı 47 senesinde. Tarafsız olacağını vaadetti. Ve temmuz

beyannamesi diye bir beyanname yayınladı. O beyannamede tarafsız olacağını ve barışçıl

bir ortam istediğini filan söyledi. Demokrat Parti’nin 4 sene süren mücadelesi gerçekten

çok demokratiktir. Mesela bazı kurultayları üç gün sürmüştür. Gelen delegeler parklarda

yatmışlardır ama kongrelerine, kurultaylarına katılmışlardır. Demokrat Parti kurultay

demezdi Cumhuriyet Halk Partisi kurultay derdi. Demokrat Parti kongre derdi. Kongreler

arka arkaya fikir üretiyordu. Kaliteli kongrelerdir. Onlardan bir kısmı biraz ihtilal

beyannamesi gibidir kongrenin kararları. Ama kim ne derse desin iyi bir siyasi

mücadeledir, kapsamlı bir içeriği vardır. İstedikleri, yeni bir seçim kanunu Yüksek Seçim

Kurulu kurulması vs. Nihat Erim o zaman 35ler Hareketi diye bir hareket başlattı. Nihat

Erim sonra başbakan olmuştur. Nihat Erim benim de Hukuk Fakültesi’nde devletler

89 | P a g e

hukuku profesörümdü. 35ler denilen Cumhuriyet Halk Partisi içinde gençler hareketi

ortaya çıktı. Onlar da ilginç bir topluluktu yani reformisttiler, Cumhuriyet Halk Partisi

içinde reform yapılmasını istiyorlardı. Onların da etkisiyle Cumhuriyet Halk Partisi ile

Demokrat Parti Nihat Erim’in hazırladığı yeni bir seçim kanunu yaptı. Bu yeni seçim

kanununda, Yüksek Seçim Kurulu daha demokratikleşti ama ekseriyet sistemi devam etti

yani nispi temsile geçilmedi. Ama ne olursa olsun daha düzenli bir kanundu. Hiç olmazsa

şu vardı: açık oylama gizli tasnif yerine her şey açıktı. Tasnif de açıktı oylama da açıktı.

Ve 14 mayıs 1950’de bu nedenle de Demokrat Parti büyük bir çoğunluk kazandı.

Rakamları biliyorsunuz. Demokrat Parti büyük çoğunluk kazanmakla kalmadı, Millet

Meclisi’nde de önemli… önemli değil ağır bir çoğunluk elde etti. Cumhuriyet Halk

Partisi’nin milletvekili sayısı 60-70 civarındaydı hatırladığım kadarıyla. Buna mukabil

Demokrat Parti büyük bir çoğunluk… o arada Şemseddin Günaltay diye Cumhuriyet Halk

Partisi’nin son başbakanını hatırlamak lazım. Şemseddin Günaltay, demokratik bir seçim

yapılmasını kolaylaştırmıştır. Bugün ismi pek hatırlanmıyor ama öyle bir kanunu Halk

Partisi’nin delegelerine kabul ettirmek önemli bir başarıdır. Nihat Erim bunu başaramazdı.

35ler de başaramazdı. Cumhuriyet Halk Partisi köklü bir parti. Partinin kökü şunu

biliyordu ki: demokratik bir seçim yapılsa seçimi kaybedecekler. Teşkilat bunu biliyordu

ama ona rağmen İnönü’nün desteği, Ş. Günaltay’ın da dayatmasıyla Nihat Erim’in

hazırladığı seçim hukuku yürürlüğe girdi. Bu seçim hukuku ile de gerçekten seçimi

kaybetti. Yıllar sonra Ahmet Barutçu diye Cumhuriyet Halk Partisi’nin önde gelen

milletvekili ve bakanlarından biri İnönü’ye soruyor (Hatıralarında da var): “ Biz eğer bu

seçim kanununu çıkarmasaydık, seçimi kaybetmezdik.” “Aynı düşüncede miyiz?” diye

İsmet Paşa’ya soruyor. O da “ iyi de o zaman seçimi kaybetmezdik, iktidarı askerlerle

kaybederdik, askerler darbe yapardı”. Yani demek ki İnönü önünü görmüş. Taban oluşmuş,

halk seçimi bekliyor, buna mukabil demek ki orduda da bir rahatsızlık hissetmiş ki bu

Seçim Hukuku’nun değişmesine “evet” demiş. O nedenle, tabi hem İnönü’yü hem Ş.

Günaltay’ı hem N. Erim’i hem o 35ler hareketi içinde bulunan genç politikacıları, hepsi

öldü bugün, hepsini rahmetle anıyorum bugün. Kimlerdi bunlar? Vedat Dicleli vardı

mesela hatırlıyorum. İsmail Rüştü Aksal vardı. Bunlar Halk Partisi’nin 50’ye yakın

hükümetlerinde görev almış Maliye Bakanı veya başka bakanlıklar… işte, Faik Ahmet

Barutçu vardı. Çok değerli bir kadroydu. O kadro, o ?????? muhalefette kaldığı için tasfiye

oldular. 10 sene iktidarı arka arkaya Demokrat Parti tabi… 50, 54, 57’yi kazanınca tekrar

hükümet etme fırsatını bulamadı Cumhuriyet Halk Partisi. Ama 50 seçimlerinin Yüksek

Seçim Kurulu nezaretinde adil olduğunu söylemek mümkün. Adil bir seçim olmuştu. Ufak

tefek itirazlar olsa bile seçim sonuçlarına çok itiraz olmadı. Ben 50 senesinde Tokat

Lisesi’ne girdim. O zaman da gördüğümüz şu idi: seçimlerin sonuçlarına ilişkin bir itiraz

yoktu. 14 mayıs 1950 seçimleri meşru seçimlerdir. Demokrat Parti’nin zaferi ile bitmiştir

ama Cumhuriyet Halk Partisi’nin bu zafere katkısı vardır. Demokratik açıdan bir katkısı

vardı. Tek parti dönemi de sona ermiştir.

İMGE AKSOY: Ona ithafen başka bir soru soracağım.

HÜSAMETTİN CİNDORUK: sorun

90 | P a g e

İMGE AKSOY: 1950 seçimlerinin Türk demokrasi tarihindeki önemini merak ediyoruz.

Bir de halk çok partili sisteme nasıl bir tepki verdi? Onların tepkisi nasıl olmuştur?

HÜSAMETTİN CİNDORUK: Cumhuriyet Halk Partisi’nin tabi eski bir örgütü var tek

parti döneminden kalma. Ayrıca, Cumhuriyet Halk Partisi’ne bağlı iki sivil toplum

kuruluşu diyebileceğimiz halkevleri ve halk odaları vardı. Yani Cumhuriyet Halk Partisi

örgütü Türk Devrimi’nin sonuçlarını da kullanmıştır. Mekan olarak da yani lokaller

itibariyle de çok zengindir. Hatırlıyorum, halkevlerinde de toplantılar yapılırdı. Halk

odaları daha yerel yerlerdeydi. Ve Cumhuriyet Halk Partisi takviyeliydi açıkçası. Çünkü,

tek parti döneminde valiler Cumhuriyet Halk Partisi’nin il başkanıydı, halkevleri

başkanıydı. Egemen, totaliter bir parti niteliğindeydi. 50 seçimlerine de bu avantajla girdi.

Çok da parası olduğu belliydi. Bir başka şey, mali açıdan Demokrat Parti zayıftı örgüt

binaları filan apartman katlarında veya dükkanlardaydı. Ama ne var ki, siyasi parti teşkilat

kanunu çıkmadığı için her yerde açabiliyorlardı partiler şubelerini. Denebilir ki Demokrat

Parti’yi halk yüklendi götürdü. Cumhuriyet Halk Partisi’yi de hala devlet götürüyordu.

Devletin organları, valileri, kaymakamları işte halkevleri, halk odaları tiyatrolar… her şeyi

vardı Cumhuriyet Halk Partisi’nin. Ona rağmen halk –o zaman da nüfusun yüzde 80ni

okuma yazma bilmediği halde (80’e yakını)- aklı selimle, sağ duyuyla sonuç aldı. Çok zor

bir seçimdir aslında, çok da tarihseldir. Yani demokratik tecrübesi olmayan bir halkın

otoriteye rağmen-devlet otoritesine rağmen- seçimlerde muhalefete oy vermesi çok önemli

bir atılımdır.

İMGE AKSOY: peki, şimdi ona şey olarak hani 19… gerçi onun cevabını verdiniz ama…

1950 seçimlerinin 1946 seçimlerinden farklı kılan noktalara siz değindiniz. Ama başka

ekleyebileceğiniz bir şey varsa..?

HÜSAMETTİN CİNDORUK: hay hay. 4 senede Demokrat Parti aynı zamanda bir okul

gibi demokrasiyi yaymağa uğraştı. Yani Demokrat Parti’nin 46-50 çalışması legalite

açısından doğrudur. Sadece miting aracını kullanmıştır. Propaganda aracını kullanmıştır.

Sokak hareketlerine tenezzül etmemiştir. O nedenle de barışçıl bir 4 yıl geçmiştir.

Demokrat Parti aynı zamanda bir demokrasi okulu olmuştur o dönemde. Dediğim gibi, 3

gün süren kongre yapıyor. 3-4 gün yani onu yadsıyamazsın. Önemli bir halk hareketidir

Demokrat Parti. Cumhuriyet Halk Partisi daha çok esnaf, erşaf ve egemen kültürün

partisidir. Zaten egemen partidir. Ama halk oylamasıyla bir ortadoğu ülkesinde, bir doğu

ülkesinde ilk defa demokratik yolla iktidar değişmiştir. Çok önemli bir tarihi başlangıçtır.

İMGE AKSOY: peki hani bu sonuçların elde edilmesinde Cumhuriyet Halk Partisi’nin ne

gibi yönleriyle bu sonuçlar elde edildi? Ne gibi hataları oldu? Bundan sonra yani bu

yenilgiden sonra nasıl bir yön izlemiştir?

HÜSAMETTİN CİNDORUK: şimdi… 27 senedir iktidarda Cumhuriyet Halk Partisi o

zaman. 23 ile 50 arası.27 senenin ne kadar günahı varsa, jandarmanın, polisin, vergi

memurunun, tahsildarın… hepsi Cumhuriyet Halk Partisi’nin sırtına kalmıştır. Aslında

devrim kanunlarının uygulanmasındaki sertlikler vs hep onun hanesine yazılmıştır. İsmet

İnönü eleştirilmiştir. İsmet İnönü’ye karşı bir husumet yaratılmıştır. 27 senenin aşağı

91 | P a g e

yukarı 12 senesinde cumhurbaşkanı, parti başkanı… simgesel olarak hedef o olmuştur.

Seçimler bir yerde 6 ok ve İnönü’nün Demokrat Parti’nin – o zaman kırat yoktu “yeter söz

milletin” diye bir amblem vardı- (o amblemin) arasında geçmiştir. El hareketidir o da.

Yeter söz milletindir yazısı o konuda çok iyi bir slogandır. Onu bulan da S. Milör diye bir

mimardır aslında. Çizgiyi de o çizmiştir. O zaman basit gibi gelen hadise Demokrat

Parti’ye seçimi kazandırmıştır.

İMGE AKSOY: şimdi peki bu iktidar değişikliğine ordunun tepkisini nasıl olmuştur. Ve

ordu ne gibi …

HÜSAMETTİN CİNDORUK: şimdi.. ordu o tarihte cumhuriyete sahip çıktı diye

düşünülüyor. En azından, İnönü’ye darbe teşebbüsü için başvurular olduğunu Barutçu’nun

ve başkalarının hatıra defterlerinden ve kitaplarnıdan duyuyuoruz ama belirgin bir ordu

hareketi yok. Yani 50’ye kadar Cumhuriyet Halk Partisi’nin ve Demokrat Parti’nin de

orduya el uzattığını duymadık. Elde böyle bir bilgi yok. Olsaydı, bu 60-70 sene içinde

ortaya çıkardı. Ama ona rağmen zaman zaman İnönü’ye ordu mensuplarından bazılarının

“isterseniz iktidarı size teslim edelim” dedikleri yine bazılarının hatıralarında yazılı.

Demokrat Parti iktidara gelince kısa bir süre sonra genelkurmaş başkanını Abdurrahman

Nafiz Bey- iyi bir zattı- onu görevden aldı. Ordu kumandanlarını görevden aldı ama 2-3 ay

sonra o süre içinde ordudan herhangi bir şey gelmedi. Denebilir ki ordu da demokratik bir

değişimi desteklemiştir. Bunda da Celal Bayar’a güven duygusu olabilir. Çünkü Celal

Bayar Atatürk’ün son başbakanıdır. Bir başka tanımı daha var: Bayar 10 Kasım’da da –

Atatürk öldüğü zaman- devletin devamını sağlamıştır. Şöyle sağlamıştır: kendisinin

görevden alacağını bildiği halde İnönü’yü cumhurbaşkanı seçmiştir. Cumhurbaşkanlığına

aday olan diğer Cumhuriyet Halk Partisi mensuplarını durdurmuştur. O zaman ki başbakan

aynı zamanda Cumhuriyet Halk Partisi’nin grup başkanvekili çünkü. Grubu bizzat

toplamış, arkasından 11 Kasım günü İnönü cumhurbaşkanı seçilmiştir. Ve törenlere-12

Kasım törenlerine- cumhurbaşkanı sıfatıyla katılmıştır. Bu devrimlerin en büyük tehlikesi:

devrimin önderinin ölümüdür. Devrimin önderi öldüğü zaman pekçok ülkede bölünme

olmuştur. Bizim cumhuriyetimizde olmamıştır. Mareşal Çakmak ile birlikte Celal Bayar’ın

bunu yaptığı ordu tarafından biliniyordu. Mareşal Çakmak da- tarihini tam hatırlamıyorum

ama- 15 sene mi ne genelkurmay başkanlığı yapmıştır -uzun süreler. Onunla beraber, Celal

Bayar’ın tekrar demokrasiye geçişteki yahut Atatürk’ten sonraki İnönü ataması yaptığı

biliniyor. Ordu o bakımdan Bayar’a güvenmiştir. Ötekilerini tanımayabilir. Fuat Köprülü

bir edebiyat profesörü, Refik Koraltan bir vali, Adnan Menderes de bir çiftçi ama aynı

zamanda bir hukukçu- geçmişte Atatürk’ün sevgisine, saygısına, takdirine mazhar olmuş

ama bununla beraber bir tanınmış siyasetçi değil. ama Bayar Atatürk’ün son başbakanı ve

–dediğim gibi- Atatürk’ten sonraki kırılmayı önlemiş bir devlet adamı. Ordu bunu

biliyordu diye tahmin ediyorum. İttiba etmiştir yani –türkçesini bilemiyorum- ittiba etmek

yani uymak… sarsıntısız geçmiştir. Ben 50 seçimlerini hatırlıyorum. Kavgasız, gürültüsüz,

hadisesiz, sakin – sanki Türkiye uzun yıllar demokrasi içindeymiş gibi. Ben 17-18

yaşındayım demek. ben katılmadım ama ailemiz gitti oylarını kullandı, geldi. Ve bizim aile

de muhalifti. Demokrat Parti’ye oy verdiklerini hatırlıyorum. O nedenle 50 seçimleri

Türkiye için bir inkılaptır denebilir, devrimdir denebilir.

92 | P a g e

İMGE AKSOY: Yani özgür bir ortam sağlandığını söylüyorsunuz?

HÜSAMETTİN CİNDORUK: Kesin… Kesin… tabi…

İMGE AKSOY: şimdi.. tabi onu da az buçuk açıkladınız da, kişilikler mesela A.Menderes,

C. Bayar… bu kişilerin ya a başka önemli siyasetçilerin kişilikleri hakknıda ne

söyleyebiliriz? Bu seçimdeki galibiyet için?

HÜSAMETTİN CİNDORUK: şimdi… orada… tabi ben Demokrat Parti’ye 52-53

senelerinde girdim. Ve gençlik kolları genel başkanı oldum 53’te. Adnan Menderes benim

liderimdi. C. Bayar cumhurbaşkanıydı. Orada şunu önemsiyorum ben: “devr-i sabık”

yaratmayacağız dedi Demokrat Parti. Ne demek devr-i sabık? O zamanki tabirle yani

“Eski’den hesap sormayacağız”. O zamanki tabir: devr-i sabık… “sabık” geçmiş demek.

Yani şunu yapabilirdi – bugün yapıldığı gibi-: bir özel mahkeme kurarsınız, 27 senenin

hesabını sorar. Nerede yolsuzluklar, haksızlıklar… mesela 46 seçiminin hesabını sormadı.

O, bence o da çok önemli bir nokta. O zaman rahatlattı siyasi hayatı. Herkes rahatladı

çünkü tek parti döneminin imkanları, otoritesiyle hukuka aykırı çok iş yapılmış olabilir.

Olmuştur da. Onları sormağa kalkarsanız, öyle yargıçlar da bulursunuz öyle mahkemeler

de… Bugün bile o tartışılıyor. O nedenle devr-i sabık yaratmama hem barışı sağladı, iç

barışı sağladı, hem de doğru bir işti. Devr-i sabık yaratılsaydı yargılamalar, kavgalar

devam eder, başlar, gelinir başa, bir biri biter biri başlardı.

İMGE AKSOY: Yine demokratik ortamdan uzaklaşılırdı?

HÜSAMETTİN CİNDORUK: uzaklaşılırdı… 54 seçimleri de itirazsız oldu. 54

seçimlerinde ben propagandaya da katıldım Demokrat Parti gençlik kolları başkanı

sıfatıyla. Çok demokratik bir ortamda olmuştur. Herkes istediğini söylüyordu meydanlarda.

Mesela ben -Cebeci Çayırı vardı o zamanlar, miting alanı- orada konuşurken benden evvel

millet partisi konuşma yapıyordu. Geldiler, onlar meydanı terkettiler, biz çıktık. Adnan

Bey mesela orada konuşurken gayet ılımlı bir konuşma yaptı. Yaptıklarını anlattı işte 4

yılda. Yapacaklarını anlattı. 57 seçimleri daha gergin olmuştur. Yıpranmıştır Demokrat

Parti. Ve 57 seçimlerinden 180 kadar muhalefet milletvekili meclise girmiştir. O çok

yüksek bir orandır. 54 seçimlerinde 35 mi 36 mı, çok düşüktür. O 54-57 senesi arasında da

o Demokrat Parti’ye fazla otorite sağlamıştır. Oradan da Hürriyet Partisi çıkmıştır işte.

Ama 57 seçimlerinde Demokrat Parti nispi temsil olsaydı çok sıkıntıya düşerdi. Ekseriyet

sistemi ile yine iktidarını büyük ölçüde kullandı, 400 milletvekili çıkardı. O zamanki

anayasanın bir yanlışı vardır, o da şudur: 40.000 kişiye bir milletvekili çıkarırdınız. O

40.000 kişiye bir milletvekili olsaydı bugün 2500 milletvekilimiz olması lazım.Bölün 76

milyonu, çok mantıksız bir şey… Nüfus artışının bu kadar fazla olacağını bilememiş 24

anayasası. Bugünkü sistem daha doğru ama bilinen bir şey var ki 400 milletvekili

Demokrat Parti çıkardı, 180 küsür de –bunlara bakın, rakamlara- Cumhuriyet Halk Partisi

çıkardı. O zaman 400’e 187 yani 200 olunca kavga büyüdü. 57-60 meclisi anarşiye

yaşandı. Kavgalar, gürültüler, itişmeler, yumruklaşmalar, küfürleşmeler, ihraçlar… İnönü

bile birkaç kez ihraç edildi şeyden, çıkarıldı yani. O nedenle 57-60 arasının kavgaları 60

ihtilaline neden olmuştur.

93 | P a g e

İMGE AKSOY: Tam oraya gelecektim ben de

HÜSAMETTİN CİNDORUK: sen niye susuyorsun?

EZGİ TÜRKER şimdi sorular onda, kopya çekemiyorum ben.(gülüşmeler)

İMGE AKSOY: aklınızda varsa sorularınız?

EZGİ TÜRKER yok yok çok güzel gidiyor zaten.

İMGE AKSOY: tamam. 60 darbesinde nasıl bir ortam vardı. Ve ondan sonra Yassıada –

özellikle ben onu merak ediyorum. Yassıada sürecinde nasıl suçlamalar vardı? Ya da nasıl

bir süreç işlendi? Bunu çok merak ediyorum. Bu benim bir sorum olsun.

HÜSAMETTİN CİNDORUK: 60 öncesi –demin söylediğim gibi- parlementoda sıkıntı

büyüdü. Çünkü 187 –galiba- milletvekilinin, muhalif milletvekilinin bulunduğu mecliste

hitabet ve hatip sayısı itibariyle muhalefet güçlenir. Soru önergeleri, gensorular tabi arka

arkaya geldi. Ve onlar sinirlendirdi tabi iktidarı. İktidar partisi 57 yılına kadar büyük bir

kalkınma hamlesi gerçekleştirmiştir. Ekonomik açıdan, imar açısından bilhassa, bayındırlık

hizmetleri, yollar, limanlar, barajlar vs. onları görmemesinden muhalefetin rahatsızlık

duymaya başladılar. Muhalefet haklı olarak onları görmüyordu. Onlar daha çok demokrasi

istiyorlardı. Bugün olduğu gibi nispi temsil istiyorlardı. Senato istiyorlardı, Anayasa

Mahkemesi istiyorlardı. Öteki taraf bunları vermekten korkuyordu. Çünkü Demokrat Parti

de biliyordu ki nispi temsil, işte bu demokratik enstrümanlar olursa seçimi kaybedecek.

61’de yapacağı seçimi kaybedecek. O vermemeğe çalışıyor; o almağa çalışıyor. Asabi bir

hesaplaşma var. O, parlementoyu gerdiği gibi halkı da gerdi. Çünkü parlementoda kavga

varsa halka yansır. Ve halka yansıdı. O arada da bir yanlış yaptı Demokrat Parti: Takat

Encümeni diye bir encümen kurdu. O encümenin amacı da şu: Cumhuriyet Halk Partisi’nin

bölücü, karıştırıcı faaliyetlerini tespit etmek, filan falan… O kanunun anayasaya

uygunluğu düşünülebilir, olabilir- sonra savunduğumuz üzere. Ama siyasiliği yanlıştır. Bir

siyasi hareket olarak yanlıştır. İktidar partisi muhalefet partisini hesaba çekemez, böyle bir

şey mümkün değil. o zaman Anayasa Mahkemesi de yok. O kavga büyüdü ve takat

encümenine- anayasaya aykırı biçimde- bir takım özgürlükleri tahdit- sınırlandırma- ve

tutuklama,yakalama hakkı verdiler. Bazı gazeteciler, mesela hatırladığım, Bedii Faik,

Kurtul Altuğ gibi gazeteciler komisyon tarafından kısa süreli gözaltına alındı, sorguya

çekildiler. Derken, talebeler, öğrenciler sokağa çıktılar –üniversiteliler.

İMGE AKSOY: üniversitelilerin durumunu da merak ediyorum?

HÜSAMETTİN CİNDORUK: Ankara ve İstanbul’da olay vardı. Yani çok-şık üniversite

de yok o zaman. Mesela İzmir’de hiçbir hadise olmamıştır. Bugünkü hareketlere bakarsan;

çocukça şeyler… 300 kişi 500 kişi yapıyor bunu, sokak hareketleri, halk katılmıyor. Buna

mukabil Adnan Bey de gidiyor mesela İzmir’de miting yapıyor yüz bin kişi topluyor. Ve

böylesine sokak hareketleri karşılıklı gelişince, ordu sıkıntıya girdi. Polis de sıkıntıya girdi.

28 Nisan hadiseleri oldu. 555 ?????? Ankara’da küçük bir miting… 5 Mayıs’ta… Bu

küçük mitingler, sıkı yönetimi getirdi. Sıkı yönetim girince –sıkı yönetim askeri idaredir

94 | P a g e

yani İstanbul ve Ankara’da askeri idare kurulmuş oldu- o darbe için hazırlanmış olan

komitenin faaliyetlerini örttü. Çünkü askeri idarenin şemsiyesi altında ordu mensupları bir

komite -38 kişi- ve ihtilal hazırlıkları başladı. Komuta heyeti, Genelkurmay Başkanı, bu

darbenin içinde değildir. Yani darbeyi Genelkurmay yapmamıştır .sonraki darbeleri

Genelkurmay yapmıştır. Darbeyi Milli Birlik Komitesi adı altında 38 subay yapmıştır.

Çoğu da sıkıyönetimde görevli subaylardır. Orhan Erkanlı gibi Kadri Kaplan gibi… hepsi

bunlar sıkıyönetimin kullandığı birliklerin komutanlarıdır. Halk komutanlarıdır. Nitekim

Genelkurmay Başkanı Rüştü Erdelhun tutuklanmıştır. Öteki komutanların hepsi emekliye

sevkedilmiştir. Ve Ragıp Gümüşpala dahil ordu komutanları da hemen görevden alınmıştır.

Yani 38 kişilik komite hemen gereğini yapmıştır. Kendisine katılmayanları, engel olmak

isteyenleri bertaraf etmiştir. Hatırladığım kadarıyla 247 general emekli edildi. Beş binden

fazla da albay, yarbay, yüzbaşı… onlara da emirsu dendi. Emirsular, yani ordu temizliği

yaptı komite. Orduyu yeniden elden geçirdiler.

İMGE AKSOY: Peki Yassıada süreci… o süreç nasıl ilerledi?

HÜSAMETTİN CİNDORUK: Şimdi, tabi orada, darbe yapıldığı zaman -27-28 Mayıs

günleri- asker daha yumuşaktı. Cemal Madanoğlu, komitenin en kıdemli generaliydi.

Onlar daha yumuşaktı. Evvela tutukladıkları Demokrat Parti milletvekillerinden bazılarını

tahliye de ettiler. Ama sonra Cemal Gürsel geldi İzmir’den. “Devlete de el koydum” dedi,

tabir de odur. O zaman İstanbul Üniversite Rektörü Sıddık Sami Onar vardı. Onun

başkanlığında bir hukuk kurulu kurdu. Ankara’dan da – Mülkiye’den- katılımlar oldu

oraya, profesörler… O, “Bilim Kurulu” dediler ona. Onlar bir geçici anasaya yaptılar.

Geçici bir ceza hukuku kodeksi ortaya çıkardılar. Ve “Soruşturma Kurulu” diye bir kurul

kurdular. O Soruşturma Kurulu, Demokrat Parti milletvekillerinin tümünü tutukladılar.

Onları, yüksek bir mahkeme kuruldu “Yüksek Adelet Divanı” diye, o mahkemeye de bir

yetki verdi. O yetki şu: usül hukukunu değiştirdi -146. Madde vardı darbelerle ilgili, onu

değiştirdi- ve Yassıada Mahkemesi diye bir mahkemeyi bir spor salonunda kurdu. Hepsini

de oraya götürdü. Orada 400 kadar milletvekilinin tümü vardı. 400 Demokrat Parti

milletvekili bir de bağımsız Hikmet Bayur… Hikmet Bayur da İnönü’ye karşı konuşmalar

yapmıştı 59 60 senelerinde. Aslında Hikmet Bayur Atatürk’ün katibiydi esasen

sekreteriydi. Ama çok Atatürkçü bir adamdı, Allah rahmet eylesin öldü. Fakat İnönü ile

karşıtlığı vardı. İnönü’ye “Bay İnönü” diyordu “Paşa” demiyordu. O da kızdırıyordu

heralde askerleri de sivilleri de. Hikmet Bayur da orada. Hikmet Bayur ile beraber 400+1

milletvekili orada. 14 Ekim 1960 günü mahkeme başladı, 15 Eylül 1961’de bitti. -Ne oldu-

yani 11 ay süren bir duruşma. Ben orada işte 18 sanığın avukatlığını yaptım. –size bir kitap

vereceğim şimdi- 18 sanığın avukatlığını yaptım. Mahkeme sert bir mahkeme tabi. Adada,

askerlerin nezaretinde… ihtilalciler o zaman o adayı tamamen işgal etmişlerdi. Başta Tarık

Güryay diye bir albay –o zaman yarbaydı, orada albay oldu- sert bir adam… o adam

bağırıyor, çağırıyor, eli sopalı bir adam, zorbalık yapan bir adam… O dönemde ben

tutuklandım. Yüksek Adalet Divanı’na kararlarını sürenin altında gözüküyorum. “Çıkarın

okuyun siz bunları, siz de kurtulun biz de kurtulalım” dediğim için. İki ay beş gün mü iki

ay on gün mü hapis yattım. Sonra, altı ay hapse mahkum oldum. Bıraktılar beni. Geldim

yine davalara devam ettim. Sonra onu Yargıtay bozdu, beraat ettim ama benden başka

95 | P a g e

Talat Hasan vardı, Menderes’in avukatı Burhan Apaydın vardı –geçenlerde öldü. Onları da

tutukladılar. Talat Hasan bir ay; Burhan Apaydın 8-9 ay tutuklu kaldı. O baskı üzerine de

idamları çıkardılar, mahkumiyetleri çıkardılar. Yassıada’daki mahkumiyet sayısı akla ziyan

verecek kadardır. Kimseye acımadan, 30 kişi filan beraat ettiler, onlardan biri de şair Faruk

Nafiz Çamlıbel filan gibi Demokrat Parti’li ama siyasetten çok edebiyattan ortaya

çıkmış… mesela milli futbolcu Aslan Nihat vardı… milletvekili seçilmeleri onların daha

ziyade sanatları veya becerilerinden ötürü… onların dışında, bütün Demokrat Parti’li

milletvekili, siyasetçileri mahkum ettiler. Esas acısı, Genelkurmay Başkanı Rüştü

Erdelhun’un idama mahkum edilmesi… orada 15 idam çıktı, bir tanesi Rüştü

Erdelhun’dur. Yani Genelkurmay Başkanı, bugün İlker Başbuğ için nasıl bir hapis kararı

ıstırap veriyorsa, yanlış deniliyorsa, herkes diyor, başbakan bile söylüyor. Rüştü Erdelhun

da mili mücadeleye katılmış, İstiklal Madalyası takmış, çok değerli bir kumandandı. Sırf

darbecilere katılmadığı için idama mahkum ettiler. Sonra, bunları tasdikle mükellef Milli

Birlik Komitesi toplandı. Saat 15.00’te duruşma bitti, kararları açıkladı mahkeme. Daha

doğrusu açıklarken, bir spikere okuttu. O spikerin idama mahkum ettiklerinin sayısının 15

olduğunu söylediği gün, ordaydım. Başta Bayar olmak üzere, 15 idamı açıkladılar

duruşmayı bitirdiler. 400 kişiden de çoğu mahkum oluyor, 10 sene 15 sene, müebbet…

Böyle yağmur gibi ceza yağdı. Dosyayı tasdik etmek için -Sıddık Sami Onar’ın yaptığı

anayasaya göre- Milli Birlik Komitesi’ne göndermek gerekiyordu. Gönderdiler. Dediler

yani saat 15.00’te duruşma bitti, kararlar açıklandı, akşam 23.00’te –o zaman radyo vardı-

radyonun ajans bülteninde bu 15’tne üçünün tasdik edildiği ilan edildi. Menderes, Zorlu,

Polatkan… ötekilerinin de müebbet hapse çevrildiği ilan edildi. Yani, o uçakla gitmesi bir

saat desen, ne zaman okundu binlerce sayfa, çuvallarca evrak? Okumadan, bir peşin hükme

vararak böyle bir karar verdiler. Gündüz saat 3’te hüküm verildi, 12 saat sonra da idam

ettiler. Yani 12 saat içinde hem Hasan Bey’i hem de Fatin Bey’i idam ettiler. Adnan Bey,

biriktirdiği uyku haplarından geçmişte, onlarla intihar ettiği için midesi yıkanmış vs diye

onunkini biraz teyil ettiler. Ertesi gün de onu idam ettiler saat 13.30’da yani aslında -bizim

o zamanki kanunumuz bugün de kanunumuzdan idam kalktı- idam hükümleri sabaha karşı

cezaevlerinde kaldırıldı. Onları İmralı Cezaevi’ne gönderip orada astılar. Tabi büyük bir

????? ortaya çıktı. Öteki sanıklar hakkında müebbete çevirmeyi de şu gerekçeye

bağlamışlardı: mahkeme kurulunun ittifakla verdikleri kararları infaz ettiler. Sade Bayar o

zaman 78 yaşındaydı, yaşından ötürü müebbete çevirdiler. Adnan Bey’i de –dediğim gibi-

midesini yıkayıp tedavi ettikten sonra yarı sağ yarı hasta vaziyette onu da idam ettiler.

Sebebi şu, dış basın bu haberleri vermeye başlayınca, batılı ülkeler Adnan Bey’in

kurtarılması için baskı yapmağa başlamışlardı. Bilhassa İngiltere Kraliçesi… O baskıyı

kırmak için, kanuna rağmen, sabaha karşıyı beklemeden bir buçuk civarında öğlen Adnan

Bey’i idam ettiler. Ama tabi idamlar halkta yaralanmalar çıkardı, halk yaralandı.hatta bu

yargılamayı doğru bulan, darbeye teşebbüs eden, darbenin yapılmasından çok da

üzülmeyen Halk Partililer bile bunun fazlaca ağır ve gereksiz olduğunu söylediler. Nitekim

de o duygu içerisinde gidilen seçimlerde Cumhuriyet Halk Partisi birinci parti olamadı.

Daha doğrusu birinci parti ???? oldu ama mecliste ekseriyeti sağlayamadı. Adnan Bey’i ve

Demokrat Parti’yi temsil eden iki siyasi parti: Yeni Türkiye Partisi ile Adalet Partisi,

koalisyon kuracak kadar bir çoğunluk kazandı. Millet Partisi de öyle. Yani halk reaksiyon

96 | P a g e

gösterdi bir nevi idam kararlarını temyiz etti. Temyize kabil değildi o mahkemenin

kararlarını Yassıada’da ama işte halk arkadan gelen seçimle bunları yaptı. Burada nasıl

seçime gitti Türkiye onu da söyleyim: tabi bu hadise, seçim sonuçları ortaya çıkınca, ihtilal

komitesi yani ordu seçimi Cumhuriyet Halk Partisi’nin kazanacağını bekliyordu.

Cumhuriyet Halk Partisi kazansaydı İnönü başbakan olacaktı. Aynı şekilde Cemal Gürsel

de cumhurbaşkanı olacaktı. Sallanmış olan iktidar tekrar bir meşruiyet zeminine oturacaktı.

Onu görünce, Türk Silahlı Kuvvetleri Birliği diye bir birlik kurdular. Refik Tulga vardı,

orgeneral, onun başkanlığında, Cevdet Sunay filan… onlar, partilere tebligat yaptılar ve

onları çağırdılar. Çankaya Protokolü diye bir protokol vardır -siyasi tarihimizin en

ayıplarından biridir. Orada partilerin genel başkanları; kimdir onlar? Ekrem Alican, Osman

Bölükbaşı, Ragıp Gümüşpala ve İnönü askerlerle bir protokol yaptılar Çankaya Protokolü

diye. O protokole göre, İnönü başbakan ve onun başkanlığında bir hükümet kurulacaktı,

kurulmalıydı. Cemal Gürsel cumhurbaşkanı olmalıydı. Eğer bunlar yapılmazsa, ordu

tekrar el koyacak ve seçim sonuçlarını fesh edecekti. Bunlar açıkça imzalı belgedir.

Nitekim de öyle oldu. Meclis toplandı. Meclis toplanmadan da bir gün evvel profesör Ali

Fuat Başgil vardı, anayasa profesörü… Biraz daha ılımlı, milliyetçi, muhafazakar bir

otorite… O da senatör olmuştu İstanbul’dan. Bu ihtilal karşıtı ya da Demokrat Parti’nin

devamı olan partiler onu cumhurbaşkanı yapmak istiyorlardı. Ankara’da ??? Oteli’nde ben

kendisiyle konuştum o gün. Adaydı, aday olacağını söylüyordu. Ertesi gün meclis toplanıp

bu kararları vereceği söylenirken sabah Ali Fuat Başgil’i almağa gittik. Ali Fuat Başgil

yok! Kaçırdılar Ali Fuat Başgil’i. Yaşlı bir adam zaten.. o ???? korkutmuş onu. Döndü

gitti. O gelmeyince zaten adaylığı da konamadı. Hakikaten Cemal Gürsel cumhurbaşkanı

oldu. İnönü’de hükümet kurdu. İnönü de başbakan oldu, tekrar başbakan oldu. Ve yeni bir

antidemokratik dönem bence başladı. Yani 27 Mayıs demokrasi için darbe diyorsanız;

Çankaya Protokolü ile de onlar bir darbe yaptılar.

İMGE AKSOY: Çok teşekkür ederiz gerçekten, çok sağolun.

HÜSAMETTİN CİNDORUK: senin sorun yok muydu?

EZGİ TÜRKER Yok, biz beraber hazırladık zaten.

HÜSAMETTİN CİNDORUK: şimdi ne yapacaksınız bunu?

İMGE AKSOY: Bunu ödevimizin içine koyacağız sizin de izninizle.

HÜSAMETTİN CİNDORUK: Tamam. Türkçesini düzeltin.

İMGE AKSOY: Hocamız ama öyle istemiyor, olduğu gibi istiyor.

AHMET KUYAŞ

A: Bizim bir proje ödevimiz var. Röportajlardan oluşan, dönemin propaganda şarkılarından

tutun….

97 | P a g e

B: Dönem?

A: 1950 seçimleri ve dönemin partileri. DP, CHP… dönemin özelliklerine ilişkin.

Röportajlar gerçekleştiriyoruz. Bunların toplamından da işte, okumalar, röportajlar, artı

dönemin bütün özellikleri…

B: O döneme, o işe katılmış insanları bulsanıza benim gibi böyle hocalarla

konuşacağınıza… Daha orijinal olmaz mı?

A: Hocam kime ulaşabildik?... Celal Bayar Bey’in kızına ulaşabildik.

B: ha, Nilüfer Hanım…

A: Evet, evet Nilüfer Hanım. Kızı bağlantısıyla ulaşabildik. Emin hoca bağlantısıyla

ulaşabildik. Emin hoca bağlantısıyla görüşeceğiz inşallah onunla da yarın. Ama diğer

taraftan sizin gibi hocalarımızla da görüşmemiz lazım.

B: İyi de ben öyle şarkılar markılar filan bilmiyorum. (gülüşmeler)

A: Ama güzel karikatürler filan böyle… onlarla yaptığınız çalışmayı…

B: Var öyle şeyler ama onları da gidip kütüphanelerden bulabilirsiniz.

A: Tabi hocam bulduk zaten ama bir şekilde yüz yüze röportajlar da gerçekleştirmemiz

gerekiyor.

B: Siyasi Partiler diye çok güzel bir siyasi karikatür kitapçığı var.

C: Hangi yayından hocam?

B: Akbaba galiba… orada evet, güzel… Siyasi Partiler zaten kitabın adı.sırf partiler işte

seçim konuşmalarıyla ilgili filan…

C: Ne zaman ????

B: vallaha pek hatırlamıyorum galiba 50’ler filan olacak ya da 60’lar ama 60’larda da olsa

50’ler yani DP’ye ilişkin karikatürler de var içinde…. Evet.. peki siz ne soracaksanız sorun

da ben biliyorsam yanıtlarım.

A: Tamam hocam çok zamanınızı almayacağız zaten.

B: Peki

A: Hocam o zaman şöyle başlayalım, hani çok partili sistemden bahsediyoruz, çok partili

sistemin ilk gündeme gelişi mi 1950’li yıllar? Yoksa önce de gündeme gelmişliği, İsmet

İnönü’den önce belki ya da şunu söylüyorum: CHP İsmet İnönü ile birlikte nasıl bir

değişme gösterdi? Tek partili sistemin biraz daha baskın olması ya da çok partili sisteme

geçişin daha önceki denemelerine ilişkin ne söyleyebilirsiniz?

98 | P a g e

B: Şimdi bizde parlementer sistem başladığı zaman çok partili olarak başladı 1908’de.

Yani, 1946 bizde çok partili sisteme geçiş değil dönüş. Onu unutmamak lazım. Yani 1946

seçimlerinde gidip oy kullanan birisinin daha önce Türkiye’de birden çok partinin katıldığı

seçimde de oy kullanmışlığı var. Yani yaşı tutuyorsa, şöyle 60 yaşlarında bir amcaysa

filan… değil mi? 1908, 12, 14 ve 1919 seçimleri çok partili seçim. Dolayısıyla 46 bizde

bir yenilik değil ama biz Cumhuriyet Dönemi ile, dışlayıcı bir şekilde Cumhuriyet Dönemi

ile, düşünen, yatan kalkan bir toplum olduğumuz için… Ne diyeyim, mesela geçenlerde de

“Birinci Meclis, Birinci Meclis” diyorlardı bu 23 Nisan için… “Bakın” dedim “yanlış

soruyorsunuz soruyu! Birinci Meclis dediğiniz zaman bizde sanki daha önce meclis

yokmuş gibi bir şey anlaşılıyor”. Halbuki Meclis, Meclis-i Mebusan, parlemento dediğimiz

şey bizde var ve çok partili. Sonra, 24 25’ten itibaren bir şekilde tek parti oluyor. Serbest

Fırka’yı ben ciddi bir parti olarak kabul etmediğim için onu da şey yapmıyorum, ka’le

almıyorum. “Çok partililiğe neden döndük?” diye mi soruyorsunuz?

A: Aslında evet oradan varmak istediğim nokta o çünkü DP nasıl bir atmosferin ürünüydü?

B: E çok zor bir soru o! Bunun hakkında kitaplar yazılıyor yıllardır ve henüz kararımızı

verebilmiş değiliz. Ama şöyle diyebiliriz: İsmet Paşa kendi partisinin artık ulusal bir

konsensus partisi olamayacağını anladı. Dolayısıyla….. Uluslar arası context de – değil

mi?- bağlam da müsait olduğu için, biraz da işte batı dünyasından para alabilmek için buna

karar verdi.

(telefon görüşmesi)

…Yani, ben o “Sovyetler Birliği’nden korkup da Batı’ya katılmak istedi, çok partili yaptı

bizi” şeyine pek inanmıyorum. Çünkü, iç nedenlerden ötürü olduğunu. Çünkü, İkinci

Dünya Savaşı sırasında uygulanan bir takım vergi politikaları, satınalma politikaları vs.

yüzünden birçok çıkar gruplarını kaçırttığı kanısındayım. Onun da zaten onlardan

kurtulmak istediğini de aşağı yukarı görebiliyoruz çünkü onların da savaş sırasında

yaptıkları bir takım işlerden memnun değil. işte savaş sonrası da uygun bir ortam yarattığı

için “çok partili sisteme dönelim” diyor.

A: Peki, halk tabanında durum ne? Yani halk DP’yi bir şekilde oraya nasıl taşıyor?

B: E ama herkes gayr-ı memnun. Büyük kentlerde kötü kaliteli ekmeği karneyle

yemişsin… Üzüm bulamamışsın, şeker bulamamışsın, kuru üzüm yemişsin… Küçük

toprak sahibiysen jandarma dayağı yemişsin; tabi ????? sakladığın için yiyorsun boş yere

değil ama bazıları da hakkaten belki vardır diye dayak yiyorlar. Büyük toprak sahibiysen,

Toprak Mahsülleri Vergisi’nden şikayetçisin. Tüccarsan Varlık Vergisi’nden şikayetçisin.

Herkesi küstürmüş. Yani Türkiye’de bir muhalefet partisinin söylediklerine çok yatkın bir

ülke 1946’da. 46 seçimlerinde henüz örgütlenmesini tamamlayamamış vaziyette DP. Biraz

da hile mile filan… Ama 50’de namuslu bir seçim yapılınca kazanıyor.

99 | P a g e

A: Peki, az önce Uluslar arası bağlamdan bahsettik. Belli bir Batı desteğinden… aynı

şekilde bunun Adnan Menderes ve Parti bağlamında da bir karşılığı var ki böyle bir küçük

Amerika olma vaadi var?

B: o küçük Amerika vaadi de onların icat ettiği bir şey değil. ilk defa CHP Genel Sekreteri

Nihat Erim diyor o lafı. “Yakında küçük bir Amerika olacağız” diye. Onu ilk söyleyen

CHP. Siz ne okudunuz bakıyım bu döneme ilişkin?

A: Hocam önce biz seçime ilişkin çalışmalar yaptık, okumalar yaptık da şöyle bir şey yok.

Benim size biraz da ayrıntı sormam gerekiyor….

B: Ama o küçük Amerika olma fikrini DP ile özdeşleştiren bir soru sordunuz bana.

Halbuki o DP ile ilgili değil.

A: CHP ile

B: Yani hayır, CHP ile de… O açıdan baktığınız zaman DP ile CHP arasında bir fark yok.

A: İşte oraya gelmek istiyordum hocam. Çünkü Feroz hoca da kitabında şundan

bahsediyor: iki farklı partiden ve iki ayrı sistemden bahsetmiyoruz. Hatta aynı amacı

görüyoruz iki partide de ama sadece ulaşma yolları farklı diyor Feroz hoca.

B: Bence orada bile o kadar farklı değiller. Hangi açıdan bakarsanız bakın, iki tane aynı

partiye benzer durumla karşı karşıyayız. Yani aşağı yukarı 1955’e kadar CHP ile DP

arasında ne dış politika açısından olsun; ne iktisat politikası açısından olsun; ne ticaret-dış

ticaret açısından olsun; ne tarım-makinalaşma açısından olsun; demiryollarını bir kenara

bırakıp karayolculuk olsun bu açıdan hiçbiri aralarında fark yok. Mesela DP’liler Kore’ye

asker gönderirken de CHP’liler bir tek “niye bunu Meclis’te bize sormadınız da bir

başınıza yaptınız!” diye kızdılar. Yani onlar da Kore’ye asker göndermemizi, NATO’ya

girmemizi istiyorlardı. Hiçbir fark yok. Arada bir lafı ediliyor ama iki partide de anayasayı

değiştirmek için ciddi bir çaba yok. Yani yok… İki parti, aynısından iki tane partimiz var

yani. Zaten yeni partiyi kuranlar da: işte birisi Atatürk’ün başbakanı, birisi milletvekili, bir

sürü başka adamı da; valisi, müsteşarı, milletvekili filan yani… o yüzden de zaten Cemil

Koçak “İkinci Parti” diyor ona.

A: O zaman biz bir şekilde Demokrat Parti’nin o….

B: Ya “çok partililik” lafı orada biraz garip de kaçıyor yani. Cemil Koçak’ın söylediğine

bakacak olursak; aynısından iki tane parti var. Büyük olasılıkla İsmet Paşa belirli bir takım

kabul edilebilir sınırların ötesine gitmeyen ikinci bir parti olsun istiyordu DP’nin

kurulmasını desteklediğinde.

A: O zaman yine biz Demokrat Parti’nin iktidara gelişinin yine halktan aldığı desteğe

bağlıyoruz?

B: Tabi, o oylarla geliyor, tabi yani… seçimle iş başına geliyor, tabi doğru.

100 | P a g e

A: Peki hocam, sonrasında gördüğümüzde, baktığımızd, o söylemde de daha doğrusu o

söylemir pratiğinde bir dönüşüm görüyoruz. Yani iktidara geldikten sonra…

B: ne görüyoruz?

A: Yani o özgürlükçü söylemin yerini bir şekilde gazetecilerin işte hapse alınması,

kapatılan gazeteler…

B: E tabi ama işte bunlar aynı hamurdan yoğrulmuş…

A: özüne döndü diyorsunuz yani?

B: Yani işte, CHP’nin hatta 45 sonrasındaki politikalarından daha da geriye gitti devlet.

Hatta 50’lerin sonlarına doğru çok devletçi bir iktisat politikası uygular oldu yani.

A: Bu dönüşüm o zaman, niyetli ve şey miydi? O seçim dönemindeki halkçı söylem, halkı

görüp, tanıyıp, iktidara gelmek için kullanılmış bir malzeme miydi? “Halkın bunlara

ihtiyacı var, CHP bunları yapamadı…”

B: Yani… Bana kalırsa DP’nin ne söylediğinden çok CHP’nin geçen dönemde yaptığı

hatalar yüzünden DP iktidara geldi. Tabi o arada DP’nin bir takım adaylarının da ne tür

insanlar olduklarını ve nasıl söylemlerle seçmen desteğini kazandığını da unutmamak

lazım. çünkü DP’nin içerisinde gerçekten demokratik bir Türkiye’yi isteyenlerden, devrim

karşıtı bir takım gericilere kadar çok geniş bir yelpazeden insan vardı. Ancak, DP’yi

taşrada oluşturan insanların önemli bir kısmı da 1920’lerde 30’larda CHP establisment’ı

tarafından co-op edilmedikleri için hınçlı insanlardı. Bir tür mesela, hani bazıları der ya:

Hürriyet ve İtilaf’a gidenlerin çoğu İttihat veTerakki’nin almak istemediği insanlardı.

Gerçi orada tabi temel bir takım ilkeler söz konusu. DP’ye gidişlerde pek öyle bir şey yok.

Yani okumuş, yazmış, bir meslek sahibi olmuş, o mesleği de kendi yöresinde uygulamak

isteyen bir takım insanlar var ama bunlar parlak olamıyorlar, iş yapamıyorlar. Neden?

Çünkü, o yöre halkı CHP’nin yöneticisi olan halka gitmeyi tercih ediyor mesela

mahkemesi varken. Bağımsız bir avukat iş yapamıyor. Muhalefet imkanı doğunca da

CHP’ye diş bileyen hınçlı adamlar gidip DP’yi oluşturuyorlar. Ama onlar da zaten temsil

ettikleri toplumsal sınıf açısından en gerici diyebileceğimiz adamlar değil belki ama en

azından ilke politikası yapmayıp hınç politikası, kan davası güden bir takım adamlar… o

yüzden mesela, CHP zamanında zengin olmuş bir takım yerel iş adamları DP iktidarı

sırasında top atacaklar. Onların işi yokuşa sürülecek, bilmem ne filan… DP iktidarında

zengin olanlar 27 Mayıs’tan sonra iflasa sürüklenecekler filan. Böyle sevimsiz bir takım…

hukuksuzluk öyküleri var yani. Hukuksal alt yapımız da bu işi kaldırabilecek kadar sağlam

olmadığı için… Ama tabi bütün bunlar 50’lerin Türkiye açısından olumlu bir süreç

olduğunu söylememize yetmez çünkü toplum seçmen olup, artık yönetimi toplum

sırtlandığı için, artık onun oyuyla kazanılıp, kaybedildiği için bir bilinç sıçraması olmuş

vaziyette. Ama en geniş anlamında, toplum açısından bu pek fazla bir dışavurum

göstermiyor. Çünkü işte 50’lerde %50 okuma yazma oranına ancak varan bir ülkedeyiz

yani. Orada da tabi, belli bir seviyeye, olgunluk seviyesine gelmeden çok partili sistem

101 | P a g e

ister istemez şey oluyor,( telefon görüşmesi) popülizmdne başka bir yere götüremezdi

diyebiliriz. Ama demokrasiye de bayka türlü geçilmiyor. Zaten işin en güzel, hoş yanı da

orası. Çünkü Türkiye’nin yaşadığı bu süreç Dünya’da tek. Böyle yirmi sene tek parti

dikdatörlüğünde yaşadıktan sonra, o partinin de desteğiyle, çok partili, iki partili -neyse-

seçimlerin, namuslu seçimlerin olduğu bir ülkeye dönüşmek… başka bilmiyoruz o yüzden

elimizde pek karşılaştırma olanağı da olmadığından fazla bir şey söyleyemiyoruz ama bu

hakikaten ilginç, çok güzel. Zaten bütün dünyayı da –yani kelimenin asıl anlamıyla- hayran

bırakmış, yani şaşkınlığa uğratmış.

A: ????? başarılı-başarısız diye nitelemek? 17:45

B: Yok… Bence başarı çünkü toplum sonuç olarak… temsili rejim dediğimiz şeyde, asıl en

önemli etmen toplumun seçimlerde oyunu özgür olarak kullanabilmesi. O sıçramayı yapıp

bir de üstüne –burada sadece kullanma yok- iktidar değişikliği yapıyor, yapabiliyor. Ve

bunu yapabildiğini görüyor bunun sayesinde. Bu da tabi çok önemli bir şey

A: Az önce hocam okur-yazarlık oranından bahsettiniz. Gerçekten de 55-60 dönemi okur-

yazarlığın en düşük olduğu…

B: Hayır, en düşük olduğu değil

A: ya da düşüş gösterdiği

B: Evet, çok ufak bir düşüş… okur-yazarlık değil… tabi okur-yazarlık ama düşüşün nedeni

okullu olma çağında olup okula gitmeyen öğrenci sayısında düşüş olmasından

kaynaklanıyor. Yani okur-yazarlık oranı hep artışta her zaman. Bir tek orada ufak bir düşüş

gösteriyor. Orada tabi 50-60 arasındaki nüfus artış hızının da olumsuz bir etkisi

olduğunu…

A: Yükseliş var zannediyorum….

B: çok büyük! Ülkenin nüfusunun en hızlı arttığı dönem, o dönem. Yani ondan sonra bir

daha hiç o kadar yüksek olmadı.

A: Bunun bir sonucu var aslında; bir göç… göçler var aslında, kırsaldan kentlere göç…

B: yok, pek fazla onlara kulak asmayın. 1950’lerde kırdan kente göç daha sonraki on

yıllardan, hepsinden daha düşük. Ama o bizim şeyimizi çok damgalamış algılayışımızı

çünkü gecekondunun ortaya çıkışı o dönemde. O, insanları o kadar şaşırtıp öyle ne

yapacaklarını bilemez hale getirmiş ki biz hala 50’lerde acayip göç olduğunu sanıyoruz

halbuki 60, 70, 80’ler hepsi 50’lerden daha yukarıdadır. Ama ilk defa o zaman başladığını

da söylüyoruz. Daha önce zaten… Türkiye’yi unutmayın, o dönemde değil, ondan sonraki

bir takım dönemlerde bile belirli bir takım bilimsel eşiklere göre bakacak olursanız seyrek

nüfuslu büyük????… yani 1950’lerde yirmi küsür milyon filanız. Komik bir rakam

760.000 km2’ye göre. Km

2 başına düşen insan sayısı olarak batı dünyasının en sonuncusu

Türkiye ki adının ne kadar batı dünyası olduğunu da yani… NATO üyesi Avrupa Konseyi

üyesi filan olduğu için batı dünyası ama yani…

102 | P a g e

C: Hocam lahmacunun İstanbul’a gelmesi de bu 50’lerin

B: 60, 1960 tabi. Ama o da tabi göç olmadığını gösteriyor bize. Yoksa lahmacun 50’lerde

İstanbul’da tanınan bir şeydi.

D: Mesela dökümanlara ulaşabilirsiniz. 50’li yılların İstanbul’a göç edenleri Trakyalı,

Balkan göçmeni ve Karadenizli yani onlar ağırlıklı… O profilde süreç içinde değişiyor. O

yüzden Keşanlı Ali Destanı var.

B: Tabi, 50’ler bir de ekstansif tarımın olduğu yani tarımın alanının genişlemesi

dolayısıyla… Çünkü niye göç eder köylü? Artık toprak yoktur, nüfus artar, çocuklara

toprak yetmez, işini gücünü bırakır gider. Bizdeki ise tam tersine yani 50’lerde aşağı

yukarı %60 artıyor ekilen alan. İşte devlet toprakları satılıyor, bataklıklar kurutuluyor, şu

oluyor bu oluyor, yeni toprak açılıyor. Dolasıyla, Umut Bey mesela 30’larda ilk fabrikalar

yapıldığı zaman, o fabrikalarda çalışacak işçi bulamamıştı Türkiye. Neden? Çünkü, niye

işçi olsun ki adam tarımdan yeteri kadar yiyip içebiliyorsa…

A: Hocam aslında işte bunun alt yapısında bir de şöyle bir şey bulabilir miyiz acaba:

DP’nin daha doğrusu 1950 seçimlerinde halkın kendinde o özgürlüğü, kalkınma isteğini ,o

gücü buluşu çünkü seçimler oluyor oy kullanıyorsunuz dediğiniz gibi 1950 ideali olan o.

B: Şimdi halkın kalkınma isteği diye bir şey yok. Halk biraz daha zengin olmak istiyor. O

ayrı bir şey.

A: Bireysel bir…

B: Yani evet, halka mesela bilmem nereye şeker fabrikası yapacak derseniz ona iyi der.

Kendi memleketine bir şey olsun istiyor. Kendi zengin olmak istiyor. O açında da şanslı

tabi. Ama 40’ların sonunda yani 50 seçimine gelirken onu gösterecek bir şey yok.

Demokrat Parti bir takım sözler veriyor. Tutamayacağı sözler veriyor. Ama şanslılar çünkü

1950’ler dünya konjonktürü bizim tarımın hakikaten iyi fiyatlarla bol ihracat yapmasına

imkan tanıyor. Ama 54’te o konjonktür biter bitmez 55’te yine krize giriyoruz.nitekim

56’da 57’de Ankara’da mesela, Ankara’nın göbeğinde süt kuyruğu var.

A: Yani yönetemiyorlar o krizi?

B: Yok, çünkü adamların bir planı, programı hiçbir şeyleri yok tam tersine planlı bir

büyümeyle alay ediyorlar. “Bize planlı bir büyüme değil plan lazım” filan diyorlar. Sonra

da çok kötü çarpıyorlar yani. Dış politikada Adnan Menderes’in işte Kıbrıs meselesinde

veya Suriye ve Irak ile olan ilişkilerde böyle mangalda kül bırakmayışının nedeni biraz da

iç politikada durumun kötüye gitmesinden kaynaklanıyor. Yoksa Türkiye her zaman dış

politikasını iyi yöneten bir ülke olagelmiş ama işte 50’lerde o Kıbrıs meselesi çıkınca

hemen atlayıveriyor üzerine. Onu kullanıyor. Neden? Çünkü, iktisadi durum bozulmuş

vaziyette 58 yerine 57’de seçimin alelacele yapılmasının nedeni de ekonominin kötüye

gitmesi. Yani iyi bir ekonomi yönetimi yok. Zaten 27 Mayıs olduğu zaman da devletin

hazinesi batmış vaziyetteydi.

103 | P a g e

A: Hocam tekrar okur-yazarlık oranındaki o minik de olsa düşüşe gelirsek; o düşüş, DP

iktidarında gerçekleşen bir düşüş.

B: Ama iktidarın, onların payı şu: 50’lerde nüfus artışının öngörememiş olmaları belki.

Devlet yöneticileri olarak bir zaafları olarak görülebilir ama okuma-yazma oranındaki

düşüşün önemli bir nedeni de halkın kendisinden kaynaklanıyor. Çünkü CHP yönetiminde

köylerde imece usulü okul yapma mecburiyeti var . DP seçilince o yapılmakta olan okullar

öyle kalıyor. “Oh! artık mecbur değiliz, oğlanı da artık okumaya göndermeyiz iyi …” filan

diyorlar. O zamanlar yani “çocuğum okusun da adam olsun, iyi para kazansın ” diye bir

yaklaşım yok.

A: “toprağımız var”…

B: Neyse, artık ben onu bilmiyorum. Belki okulları da bir türlü alışılagelmiş olan kültürden

çocukları uzaklaştırılacağı vs düşünülüyor. Özellikle kızlar tabi… o yüzden sevilen bir şey

değil. 1950 seçim zaferi sonrasında, yana görgü tanıkları var, bir çivi çakılmaz oluyor. Bir

takım okul binaları yarı bitmiş kalıveriyorlar. Dolasıyla toplumun da o günlerde eğitimi,

gelişmeye, kişisel gelişmeye bile pek bir katkısı olacağını düşünmeyen bir toplum var.

Mesela onlar, veya onların torunları hiç bunu düşünmüyorlar.

A: Evet doğru söylüyorsunuz. Peki hocam DP de zaten eğitime önem verme aşamasında

yetersiz kalıyor, ya da böyle denilebilir mi?

B: Yani, denmez. Çünkü CHP’nin de… Şimdi yavrucuğum, o dönemde, öncesinde ve o

dönemde Türkiye fakir bir ülke ve belirli bir takım devlet imkanlarını, bir çok devlet

nereye harcama yapıyorsa, bir çok şeye ayırmak zorundasınız. Dolayısıyla eğitime de fazla

bir şey düşmüyor. Yani bu CHP için de aynı. Mesela ben sınıfta öğrencilerime

söylüyorum: savaş dönemindeki, 2. Dünya Savaşı’nda açılan ilkokul sayısı 1923’ten 2.

Dünya Savaşı’na kadar geçen 16 yılda açılan okul sayısından daha fazla. Neden? Çünkü

paranızı harcayacak başka yer yok. Kimse size fabrika yapabilmeniz için motor ya da çelik

satmıyor. Kimse size demiryolu yapasınız diye çelik satmıyor. Herkes kendi ihtiyacı için,

savaş aleti erdavatı yapmak için kullanıyor onu. O zaman siz de ihracatınızdan elde

ettiğiniz para cebinizde kalıyor. Yatırım olarak sanayi, yol, demiryolu yapamıyorsunuz o

zaman eğitime ayıracağınız paranın oranı artıyor. O sayede bir okullaşma oluyor. Bu da

CHP’nin de mesela istemediğinden değil yapamadığından. Çünkü, şimdi demiryolu mu

yapacaksınız okul mu açacaksınız? Ya da okul mu daha yararlı demiryolu mu daha yararlı

diye bir soru sorulmaz. İkisi de lazım. o zaman biraz ondan biraz bundan yapıyorsunuz. DP

de bunu yapıyordu yapabildiğini kadarıyla.

A: Yani bir tercih meselesi olduğunda heralde öncelikle ekonomik kalkınma DP’nin…

B: E öyle tabi çünkü bir de o dönemde yavaş yavaş artık petrole bağımlı oluyoruz.

Dolayısıyla dış ticaretimiz hep açık veriyor. Yani işte fakir ülke olduğunuz zaman hiçbir

şeyi iyi yapamıyorsunuz.

104 | P a g e

A: Peki hocam, o gazetecilerin hapse atılması, kapatılan gazetelerden bahsettik bir de şöyle

bir şey var heralde partide de Adnan Menderes ile ilgili de; tek başına aslında hükümeti

yönetebilme yeteneğine sahip bir politik aktör olması…

B: Evet ama o da Türkiye için bir şey yani… Düşünsenize şimdi sultanlar bitiyor yerine

Atatürk geliyor. Atatürk ölüyor, yerine İnönü geliyor. Bizim zaten kültürümüzde o var.

Yani, işte ne biliyim, mesela “baba” oluyor değil mi Süleyman Demirel? “umudumuz

Ecevit” oluyor. O bizim toplumumuzda öyle oluyor

A: Kahraman bir imaj

B: E öyle yani biz onu seviyoruz. Bu tabi başkanlık sistemine geçmek için yeterli mi onu

bilmiyorum. Biliyorum tabi de başka şeyler de lazım. Ama en azından Türkiye halkının

bunu yadırgadığı söylenemez, seviyor bunu.

A: Halbuki ama bu çok partili yada iki partili de olsa o dönemin bir şekilde başarılı yada

başarısız diye değerlendirmeyerek ama sürekliliğine yönelik bir engel…

B: Şimdi bakın ben tarihçiyim. Ben çok uzun vadede bakan bir insanım. Makul düzeyde

baktığınız zaman bunların hepsi üste konmuş artı değerler. Anlatabiliyor muyum? Yani

çünkü, demokrasi eğer asıl varılması gereken şey, işte insan haklarına saygılı, azınlıkları

ezmeyen, çağdaş bir demokrasi ise; bu bir anda olabilecek bir şey değil. hiçbir yerde de bir

anda da olmamış. Bir anda derken, 3-5 günden yada bir aydan değil hatta yıldan bile

bahsetmiyorum. Bu ancak uzun vadede olan bir şey. Ayrıca, iş sadece siyasetle başlayıp

siyasetle bitmiyor. Belirli bir iktisadi seviyeye gelmeden, belirli bir kültürel seviyeye

gelmeden demokrasi olunmuyor. Bugün bile diyelim bizde demokrasi bir çok açıdan

baktığımız zaman, yani demokrasi diye gösterdiğimiz yerlerle karşılaştırdığımız zaman…

Ama öte yandan, bir de şu var: “işte canım şimdi tek parti iyidir, işte kişi başına milli gelir

şu kadar, okuma-yazma oranı da bu karda olduğu zaman, çok partililiğe döneriz,

demokrasiye başlarız” da diyemezsiniz. Çünkü demokrasi ancak yaparsanız olabilen bir

şey. Ve bir takım tarihi deneyimler de gösteriyor ki demokrasiye geçmekte gecikirseniz

başka bir takım alternatif çözüm önerileri toplum katında, özellikle bir de genel bir cehalet

ortamı varsa çok daha popüler olabiliyorlar. Mesela komşumuz Arap ülkelerinin başına

gelenler gibi yani Türkiye’yi, Modern Türkiye’yi kuranların sınıf arkadaşı olan bir sürü

Arap var… Kimisi Mülkiye’den, kimisi Tıbbiye’den, kimisi Harbiye’den yüzlerce Arap

delikanlısı da o okullardan mezun olmuşlar. Ama 1918 sonrasında, kendi ülkelerini sınıf

arkadaşlarının Türkiye’de yaptığı gibi yönetememişler. Çünkü orası,Fransız İngiliz

mandası filan olmuş. Fransızlar ve İngilizler kalkıp gidene kadar da köprülerin altından

öyle bir sular akmış ki sonunda o ülkeler tam bağımsızlıklarına kavuştukları zaman ya işte

Baasçı, Nasırcı, darbeci bir takım ne olduğu belli olmayan, sosyalist desen sosyalist değil,

filan bir takım insanlar ya da İslamcılar çıkıyor ortaya. değil mi? Yani işte Baas ve yani

İslami İhram Örgütü gibi iki tane güzel örnek şey yapıyım. Bana kalırsa mesela işte

Atatürk’ün İnönü’nün neyse sınıf arkadaşları Suriye’yi Irak’ı yönetebilselerdi; bugün

oralar da daha aklı başında ülkeler olurdu. Anlamlı birer ulus devlet haline

dönüşebilirlerdi. Belki biraz daha zorlanırlardı çünkü, bir de tabi biz İkinci Dünya Savaşı

105 | P a g e

sonrası Batı Dünyası’nın parçası olmanın bir takım yararlarını gördük. Onlar da, petroldü

şuydu buydu filan gibi herkesin göz koyduğu bir takım şeylere sahip olmanın zararlarını

gördüler, o yüzden yani karmaşık bir şey. Ama –dediğim gibi- Türkiye… Ama tarih böyle,

yani öngörülmedik bir takım parametrelerin bir araya gelmesiyle oluşan bir öykü… ama

sonra perde de işte demin söylediğim gibi unique bir öykü yani, başarılı bir öykü bana

kalırsa, işte umarım bir takım salaklar bok etmezler.

A: Ee hocam süreç nereye götüreceği bilinmez, başka bir…

B: E öyle tabi, ben gerçi iyimserim ama bugüne kadar kazanılanların yitirileceğinden filan

korkum yok. Ama belirli bir yolda gereksiz yere çok zaman kaybetmek diye bir olasılık

var, o da benim hoşuma gitmeyen bir şey.

A: Yolun belirsiz olması burada evet herkesin aklında soru işaretleri var…

B: Yolun belirsiz olması da bence söz konusu değil. bence yol belli işte bakın ne oldu?

Bağırdılar, çağırdılar “one minute” bilmem ne… Şimdi yine can ciğer kuzu sarması çünkü

Türkiye Batı’nın bir parçası. Yani Obama verdi telefonu İsraillinin eline: “aç oğlum

konuşsunlar, özür dile bakıyım” (gülüşmeler) oldu.

A: Sonra da Melih Gökçek Ankara’da billboardlara…

B: Öyle, yani olmaz. Hem İsraillilerle aran kötü olacak hem ABD ile aran iyi olacak. Bu

olacak bir şey değil.

A: Olmadı da…

B: E olmadı da, olmasına da imkan yok. O arada bazı puanlar kazanıldı ama bazı puanlar

da kaybedildi. Bence iyi bir şey bu, bunların iktidarda olması çünkü en azından bir takım

ideolojilerin alternatif olmadıklarını, hem kendileri yönetmek gibi ateşten gömleği

giydikleri için hem de seçmenler fark ediyorlar. Ama o arada biz on sene kaybetmiş

oluyoruz bir takım şeyleri yapma konusunda. Yani mesela bana kalırsa eğitimde çok büyük

zararlar verip gidecekler ya da gitmeyip kendileri başka insanlar olsalar bile…

C: Eğitimden kastınız ana dilde eğitimde filan olan….

B: Yok, anadilde eğitimde değil yani bu liselerde şurada burada yapılan şeyler…

C: Ha şu imam hatiplerin çoğalması filan, müfredatın değişmesi…

A: Üniversitelerin yönetmeliklerine yapılan müdahaleler de o şekilde yani üniversitelere

dayatmalar…

B: E öyle, bana kalırsa o konuda şey ama işte… Bunların takıntılı işi… Mesela bunlar

milletçi, mukedderatçı background’dan geldikleri için böyle anlaşılması son derece güç…

yani mantıklı çevreler açısından anlaşılması son derece güç… 1 Mayıs takıntıları var,

Taksim’i vermeyecek adamın bütün derdi orada. Yani sanki Taksim’i verirse işte kızlığı

bozulacak… anlatabiliyor muyum? O yüzden işte “aman vermeyelim” ya da böyle garip

106 | P a g e

ancak polis devletlerinde görülen bir takım şeyler oluyor yani… 1 Mayıs’ta ben

şehirdeydim, hani gören Ruslar filan saldırdı zannediyor. Köprüler, deniz seferleri iptal

oldu, hem de şey yazıyordu Beşiktaş’ta “ikinci bir emre kadar” yani bu genellikle sıkı

yönetim günlerinde kullanılan bir laftı.

A: polislerin adi adım yürüyüşleri filan böyle… ben de ürperdim…

B: Tabi tabi yani biraz “big brother” durumlarıydı. Yani işte onlar da böyle böyle

öğrenecekler.

A: Hocam hani biraz, o Adnan Menderes meselesi… Ben oraya biraz gelmeye çalıştım

hani, kapatılan gazeteler, gazeteciler, bugün yine Recep Tayyip Erdoğan’ın tek başına lider

vasfını üstlenebiliyor oluşu ve bu yapılan uygulamalar.

B: Şimdi bakın, tarihçiyle konuştuğunuzu unutmayın. Ben mesela… yani bağlamdır tarihte

önemli olan. Şimdi mesela yıllardır işte tek bu siyasi partiler kanununun ne karda kötü

olduğunu, ne biliyim işte lider sultası yarattığını filan söylüyoruz. Doğru da… yani

olmaması lazım. ama bu son Kürt açılımında lider sultası işe yaradı. Yani tabi açılıma

benim gibi şans tanımak gerektiğini düşünüyorsanız…. Yok bundan bir iş çıkmaz

diyorsanız, şeyi yok… ama şimdi mesela orada MHP kökenli bir takım AKP’lileri yola

ancak başkabakan “hadi bakalım, böyle olacak” dedi … Zaten birinci açılımda ötekiler

galiba üstün gelmişlerdi. Şimdi lider sultası burada işe yaradı. Lider sultası kötü bir şey

ama burada iyi bir sonuca doğru götürüyor. Tek parti yönetimini de biraz böyle görmeniz

lazım. Demokrasiye, barışa, şuna buna katkıda bulunmak, bulunmuş olmak için tarihsel

süreç içerisinde mutlaka demokrat olmanız gerekmiyor. Aldığınız bir takım kararlar -ki

zaten jakobenler için bunu söylemeye bile gerek yok… Hani dediğim gibi, bugünkü durum

da bir gün tıkanır gider, çıkmaza girer, bilmiyorum ne zaman dövüş başlar… Ama en

azından bugün yaşadığımız şeyin olumlu bir şey olduğu kanısındayım. O olumluluk da

AKP içindeki lider sultası sayesinde oluyor. Şimdi bu paradoksal gibi gözüküyor size ama

bana öyle gözükmüyor çünkü tarihsel düzlemde bakıyorum: işte parlementer ismi almış bir

trende, bir diktatörlük, İngiltere… Değil mi bugün ayrılmayı aklımıza bile getirmek

istemediğimiz bir takım ilkeleri her gün on kişiyi giyotine gönderen Fransız devrimcileri

yaptı. Eh… Ama işte bu kadar uzun bir zaman dilimiyle düşündüğünüz zaman böyle

diyebiliyorsunuz. Ayrıca geçen zaman da tabi yaşanan olaylara yeni bir anlam getiriyor.

Tersine de dönebilir. Mesela Aydınlanma’nın ne kadar olumsuz şeyler olduğunu ya da

Positivizm’in ne kadar olumsuz şeyler olduğunu da gördük. Yani olumsuz boyutları

olduğunu ya da ??? olduğunu

A: oldukça uzun bir zamanda baktığımızda yani Aydınlanma’nın ne kadar…

B: E öyle tabi, yani şöyle söyleyeyim size: mutlak değer yok!

A: Evet mutlak yok, doğru.

B: Mutlak yok, aynı üslupla yapılan ve yaşanırken korkunçluk olarak tanımlayabileceğimiz

işte bir takım diktatörlükler farklı bağlamlarda ve farklı tarihsel süreçlerde, kötü olduğu

107 | P a g e

kadar iyi de sonuçlar doğurabiliyor. O yüzden Demokrat Parti’nin nasıl yönettiğinin ne

yaptığının değil de bana kalırsa 46-50’nin ne kadar önemli bir şey olduğunu söylememiz

lazım.

A: Anladım hocam.

B: Yoksa 50’lerin demokrat… özellikle ikinci yarısının Demokrat Parti’si bana kalırsa 46-

50 arasındaki CHP yönetiminin bile çok daha gerisinde. Bugün sevdiğimiz, saygı

duyduğumuz bir takım kısaslar açısından… gazeteciler filan dediniz işte…

A: Bir de hocam madem döneme ilişkin konuştuk bir de ordunun bakış açısına hem

B: Ordunun bakış açısı yok! Ordu, sizin benim gibi insanlardan oluşuyor. Ordunun belki

bir yerde bir bakış açısı var. O da zaten Atatürk’ten ve kötü tarih öğretiminden

kaynaklanıyor. Şimdi, bir adam var, bir takım olumlu şeyler yapmış ama bir yandan da bir

devrimci… Yani düzene isyan eden bir adam… Şimdi siz bir yandan “Atatürk’ü seviyoruz,

laikliği, kadın-erkek eşitliğini bilmem ne, Latin harflerini ya da medeni kanunu seviyoruz”

diyorsunuz ama bir yandan da Harbiye’de okurken numarası okunduğu zaman Mustafa

Kemal’in hepsi birden ayağa kalkıp “burdaaa!” diye bağıran bir takım kütükler

yetiştiriyorsunuz. E ozaman onların da birer küçük Atatürk kesilmelerini nasıl

engelleyeceksiniz? Emir-komuta zinciri ile… 27 Mayıs Türk Silahlı Kuvvetleri’nin, gelmiş

ve geçmiş Türk Silahlı Kuvvetleri’nin, en büyük utancıdır. Bir takım böyle yüzbaşılar,

yarbaylar filan… olacak şey değil o bürokratik geleneği olan; Osmanlı, Cumhuriyet filan

bir takım… Milli Birlik Komitesi, rezalet bir şey… Birt takım yüzbaşılar orgenerallere

emir veriyor. Olacak şey değil yani. Hangi açıdan bakarsanız bakın, rezalet! Ama onun

dışında, biliyorsunuz, Türkiye’de ilk darbe girişimi ya da cunta oluşumu 46’da seçim

hileleri dolasıyla CHP’nin, DP’ye karşı yapılmıştır. Büyük olasılıkla onlar korktuğu için

zaten, İnönü 49’da Genelkurmay Başkanlığı’nı Milli Savunma Bakanlığı’na bağladı. 11

sene orada kaldı. 60 ‘da , 27 Mayıs’tan sonra değiştirildi o. Yani şöyle söyleyeyim size:

ayrıca 1950’de iktidarı ele geçirmeseydi, CHP teslim etmeseydi demokratlara bir sürü genç

subay darbe yapacaktı. Çankaya’ya jetleriyle çakılmaya yemin etmiş bir tane subay

tanıyorum- öldü şimdi. Aynıları, 10 sene sonra Demokrat Parti’ye karşı darbe yaptılar.

Neden? Çünkü onlar da istiyorlar; Fransa, İngiltere, Amerika, İsveç, Norveç gibi olmak.

Anlatabiliyor muyum?

A: Yine gaye aynı diyebiliriz o zaman?

B: Tabi, yine gaye aynı. İşte 46-50 arasında İsmet Paşa’ya kızgınlar genç subaylar. Büyük

subaylardan ses çıkmıyor. Daha sonra, yine küçük subaylar bu sefer DP’ye döndükleri

zaman, DP’ye karşı döndükleri zaman da cuntalarını kurduklarında, başına geçecek general

bulamıyorlar. İstemiyorlar… Yani, şimdi mesela, niye bir sürü generalimiz 1950’lerde

gıkını çıkartmadı Demokrat Parti’ye… Değil mi ?... Benim eski eşim siyaset bilimciydi,

MSP çalışıyordu. Ve politikada İslam’ın daha önce nerelerde görüldüğüne bakıyordu.

Demokrat Parti’nin il kongrelerinde söylenen lafları okuduğu zaman bana şey demişti: “ ya

bugün bunlar söylense DGM’lik olunur”. DGM’ler zamanında evliydim ben… Hiç darbe

108 | P a g e

girişimi filan yok generallerde. Anladınız mı? Bir sürü general de şey… Ayrıca ordu diye

böyle bir şey kurmayın kafanızda yani siz Atatürk’e karşı ilk muhalefeti yapanları tanıyor

musunuz? Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası diye bir şey duydunuz mu hiç? 1924’te

kuruldu…

A: Evet, ilk kurulan mecliste olduğunu biliyorum.

B: E, Güzel… Onların hepsini kuranlar subay, Atatürk ve İnönü gibi… Peki Adalet

Partisi’ni kim kurdu onu biliyor musunuz?

A: Onu bilmiyorum.

B: Genelkurmay Başkanı Ragıp Gümüşpala. 27 Mayısçı değil. AP’nin DP’nin devamı

olduğunu biliyorsunuz diye sanıyorum. Değil mi?

A: Evet

B: E, peki 70’lerin sonunda ahin o bilmem kaç yüz tur cumhurbaşkanı seçemedik bir türlü

12 Eylül geldi sonra. Adalet Partisi’nin de CHP’nin de cumhurbaşkanı adayı emekli bir

orgeneraldi. Anladınız mı? Dolayısla, böyle ordu diye birden tek tip ekmek gibi aynı

politikayı savunan bir takım adamlar olduğunu unutmayın. Orduda nasıl eğitim verildiğini

biliyorsunuz. Kuleli’de, şurada, burada… Nasıl oluyordu da geçtiğimiz yıllarda başörtülü

karısı var diye bir takım subaylar ordudan çıkartılabiliyordu. Demek ki o Kuleli’deki

eğitime rağmen, Harbiye’deki eğitime rağmen böyle insanlar… Ordu toplumun bir başka

yanı… tamam mıyız?

THE INTERVIEW WITH SEDEF BULUT

ÖMER NAİM KÜÇÜK: Demokrat Parti’nin ortaya çıkışıyla başlayabiliriz hocam.

Demokrat Parti nasıl bir atmosferin ürününüdür sizce?

SEDEF BULUT: Demokrat Parti nasıl bir atmosferin ürünüdür… Bir kere öncelikle olarak

onun ortaya çıkışını, çıkış etkeni diyelim ki o güçlümler ve İkinci Dünya Savaşı’nın

yaratmış olduğu bir takım sonuçlar. Bu hem 40-45 yılları arasındaki CHP iktidarının

uyguladığı politikalar, bunun yanı sıra Türkiye’nin İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra tercih

yapmak zorunda olması ve zorunlu olmanın dışında bir de biliyorsunuz 24 Şubat 1945’te

Birleşmiş Milletler Beyannamesi’ni imzalıyor Türkiye ve demokratki prensiplere uygun

daha hür ve demokratik bir rejime geçişe taahhüt ediyordu. Bütün bunların arkasında

Türkiye’nin 1945’ten sonra hissettiği açık bir Sovyet tehdidi var. Ve İsmet Paşa’nın da

endişeleri vardı bu konuda. Bu Demokrat Parti’nin ortaya geçiş sürecini hızlandıran

etkinler ama Demokrat Parti değil de aslında, benim fikrimi sorduğunuza göre söylüyorum

ben, bir başka partini oluşması için zaten ortam çoktan hazır. Ki geçmişe dönüp

baktığınızda iki tane başarısız deneme var, değil mi? Birisi, Terakkiperver Cumhuriyet

109 | P a g e

Fırkası birisi Serbest Fırka… Hani Terakkiperver’i bir kenara koyalım ama 1930

deneyiminden aslında ciddi ciddi, biliyorsunuz, belediye seçimlerini kazanıyor Serbest

Cumhuriyet Fırkası ve CHP’ye ciddi bir alternatif… Ve 30’lardan sonra zaten hiçbir

şekilde, farkındaysanız, bir deneme bile yapılmıyor. Çok uzun bir süre… E tabi bu kadar

uzun süre bir iktidar yıpranmaktan asla kaçınamaz. Yani hiçbir iktidar sonsuz değil.

özellikle biz İkinci Dünya Savaşı’na girmiyoruz biliyorsunuz ama girsek belki daha iyi

yani şartlar açısından ve o dönemde de CHP her an savaşa girebiliriz endişesiyle bir takım

tedbirler alıyor ama tabi o dönemdeki o tedbirler “çok aşırı” olarak yorumlanıyor. Mesela,

buğday stoklanması, en önemlisi işte en klasik: ekmeğin karneyle verilmesi, askerlik

süresinin uzaması, yol vergisi, varlık vergisi –azınlıklardan alınan. Bunlar tabiî ki o

tavanda olan muhalefeti gittikçe güçlendiriyor. Yani, şöyle söyleyeyim, aslında belki de

1930’lardan itibaren müthiş bir muhalefet ihtiyacı var toplumda. Bunun hangi yönde

olduğunu bir zemine oturtmak zor. Hani diyebilirsin, 1930’dan sonra hocam nasıl bir

muhalefet ihtiyacı var? Sol muhalefet mi sağı muhalefet mi? Hayır böyle değil! sadece

iktidarın karşısında kendisini ifade edebilecek bir muhalefete ihtiyaç var çünkü. Şimdiye

bakın biz bu tarihe kadar hep şey diyoruz: “çok partili hayata geçiş denemeleri”, aslında

geçemedik. Ama siz siyaset bilimcisiniz biliyorsunuz heralde derslerde de okudunuz

cumhuriyet öncesinde çok yoğun bir, meşrutiyet döneminde değil mi, siyasi hayat var.

Özellikle o 1908 Meşrutiyet’in ilanından sonra hürriyet ilanında değil mi?

ÖMER NAİM KÜÇÜK:Hürriyet ve İtilaf ve İttihat ve Terakki gibi iki büyük unsurun

oluşması Türkiye siyasetinde

SEDEF BULUT: Tabi iki geleneğin de oluşması belki… Ama Hürriyet ve İtilaf’ın bir

öncesi var aslında, daha da ilginç bir ismi var aslında Teşebbüs-ü Şahsi Adem-i

Merkeziyetçi…

ÖMER NAİM KÜÇÜK: Prens Sabahattin’in fikir babası olduğu…

SEDEF BULUT: Tabi, Osmanlı Liberalizmi yani.. Aslında hani biz aslında hep bir şeyle

başlatıyoruz siyasallaşmayı: Cumhuriyet ilan edildi ama ondan öncesinde Türkiye’de

insanlar ne siyasi parti biliyorlardı, ne seçim biliyorlardı, oysa ki biz seçimlerle 1876’da

tanıştık. Demokratik de değildi ama seçim miydi? Seçimdi. Partilerle ne zaman tanıştık?

1908’den sonra tanıştık. Çoklu hareketti yani sadece senin söylediğin Hürriyet ve İtilaf

değil. Ahrar Fırkası var, sosyalist fırkalar var çok ciddi ciddi. Belki 15 kişi var partide,

belki kabul edilmedi ama var mı? Var. Yani bu anlamda İkinci Meşrutiyet çok ciddi bir

düşünce zenginliği olan yani “Cumhuriyet’in Laboratuarı” der tarihçiler ona.

Cumhuriyetin kadroları o görüşlerle beslenirler. Sonra, Osmanlı Devleti’nin savaştan yenik

çıkması, tabii ki biliyorsunuz, o siyasal yaşamın da sonu olur. Sonrasında bir bağımsızlık

savaşı başlar Anadolu’da. Yine tabi bilmiyorum tarihi anlamda bunları hangi zemine

oturturuz ama Erzurum Sivas kongreleri olur. Sivas Kongresi zaten her türlü particiliği ve

fırkacılığı da yasaklar. Değil mi, böyle bir karar vardı; parti, fırka işte bunlar öncelikli

konularımız değil çünkü vatanın kurtuluşu önemli derler. Ve sonrasında İstanbul’un işgali,

110 | P a g e

Meclis’in açılışı ama ilk meclis de homojen bir meclis değil biliyorsunuz. Pek çok fikir

grubu var.

ÖMER NAİM KÜÇÜK: Evet, Atatürk’ün mesela ilk kurduğu Birinci Meclis’ten söz

ediyoruz?

SEDEF BULUT: evet, Birinci Meclis 23 Nisan 1920 meclisi. Siyasi parti yok, tam kaç

milletvekili var onu bile bilmiyoruz. Çünkü ortamlar çok…

ÖMER NAİM KÜÇÜK: 24’ten sonra homojen bir hale geliyor.

SEDEF BULUT: Tabi, İkinci Meclis o…

ÖMER NAİM KÜÇÜK: İkinci meclisle beraber biraz…

SEDEF BULUT: Biraz değil, tamamen o (gülüşmeler). Çünkü İkinci Meclisteki gruplar,

Birinci Meclisteki gruplar tasfiye ediliyor. Şimdi hani kaç grup var? Belki siz siyaset bilimi

açısından iki temel grubu gördünüz. Birinci grup, ikinci grup…

ÖMER NAİM KÜÇÜK: Biraz daha şey gibi, Birinci Mecliste hani Osmanlı’dan kalma

bölgesel sistemlerin, her milletvekili o bölgesel sistemin kendi çıkarlarını temsil eden bir

vekil gibi…

SEDEF BULUT: Ama çok da demokratik Birinci Meclis. Yani, demokrasi yok ama

çoğulculuk açısından değil mi? Sosyal sınıf açısından belki de bugüne kadar bizim

meclislerimiz hiç bu kadar sosyolojik olarak kucaklaşmıyor halkla. İşte bakıyorsun,

Paris’te okumuş üç-beş bilgin adam da var ama böyle çıkmış taşradan gelmiş din

adamlarının sayısı epeyce fazla. Şimdi Mustafa Kemal Paşa beş gruptan mı bahsediyor?

İşte Tesanütçüler diyor, Islahatçılar diyor, Halk Zümresi diyor ama hani bunları nasıl

açabiliriz? İttihatçılar var, Sosyalistler var, İslamcı Sosyalistler var hani o Çerkez Ethem…

Onun ağabeyleri de milletvekili zaten. Yani İslamcılar var çok ciddi. Hocalar var Kurtuluş

Savaşı’na gönül vermiş. Cumhuriyetçi eğilimleri olan var. Enver Paşa’yı bekleyen var.

Yani Birinci Meclis’te tek orta gaye onları bir arada tutuyor ama bu insanların hepsinin bir

siyasi görüşü var. Farklı. Ha bunu şey olarak görüyor muyuz siyasal kimlikte? Hayır, zaten

gösteremezler yasak izin vermiyor. Ama bir arada oturuyorlar bazı konuda ortak tavır

gösteriyorlar yani hani aslında İkinci Meclis öncesi Birinci Mecliste de o meşrutiyetin fikir

akımlarının izleri var mı, var. Ama, biraz önce söyledim, İkinci Meclis’te yok. İkinci

meclis daha rafine bir meclis yani …

ÖMER NAİM KÜÇÜK: Devrimlerin yapılabilmesi için gerekli olan şeyin, fikirsel

sükunetin sağlanabilmesi için

SEDEF BULUT: Aynen öyle, tabi bir de bakarsanız İkinci Meclise Müdafaa-i Hukuk

grubu giriyor yani Mustafa Kemalle birlikte olan grup giriyor. Ama şimdi söyle

diyeceksiniz “yani tamam bu İkinci Meclis 23-24 meclisinde madem böyle bir homojen

grup varsa, Terakkiperver ve Serbest Cumhuriyet Fırkası ayrışması nasıl oluyor?” Serbest

Cumhuriyet belki biraz daha farklı ama Terakkiperver işte o İkinci Meclisin içinden

111 | P a g e

çıkıyor yani CHP kendi içinde bir ayrışma yaşıyor. Bilmiyorum siz siyaset biliminde nasıl

yorumluyorsunuz ama ben tarihçiyim. Şimdi bir kere aramızda metodoloji farkı olabilir,

hocalarınızla benimle. Ben tarih metodolojisi açısından değerlendiririm, yani kuramsal

yaklaşmam belgesel yaklaşırım. Ben belgeyi görürüm… Tarihçilerin böyle belgesel

saplantısı vardır biliyorsunuz. VE tarih metodolojisinde çok önemli bir özellik vardır:

kendini bundan soyutlarsın. Soyutlamak zorundasın. O güne gidersin mümkün oldukça

tarafgir olmadan kişileri o dönemin şartları altında değerlendirirsin. Yani benim

incelemelerim bu yöndedir zaten. Bu yüzden hocalarınızın pek çoğuyla çelişen bir takım

vurgular olabilir. O, farklı bir metodolojiden olduğu için. Şimdi, o zaman o ilk ayrışma

CHP’nin içinde doğuyor. Yani o zaman bizim Türk Siyasi Hayatı’nda bir gelenek var.

Yani, bizim muhalefet ilk nerede doğmuş hep? Meclis içerisinde. Değil mi?

ERDEM SELVİN: İnönü’nün mesela muhalif grubu… Müstakiller Grubu olarak…

SEDEF BULUT: O da öyle. Demokrat Parti nasıl doğuyor işte… o da CHP’nin içinden

doğuyor. Dörtlü Takrir işte ondan sonrasında 12 Temmuz Beyannamesi… Şimdi

Demokrat Parti’ye gelmek için, biraz tarihçi olduğum için böyle ağacı anlatmak için

tarihçiler tohumdan başlarlar. Kusura bakmayın..

ÖMER NAİM KÜÇÜK: Hocam biz zevkle dinliyoruz.

B Peki tamam. Şimdi cumhuriyet ilan edildi. Homojen bir meclis, hepimiz Halk Partiliyiz,

CHP’liyiz ama Halk Partisi’nin içindeki bir takım insanlar da diyorlar ki “tek parti uzun

vadede iyi bir şey değil yani biz demokratik devlet ideali ile kurulduk. Diktatörlüğü getirir.

Bir de tamam devrimleri yapalım biz ama bu devrimleri yaparken halka biraz da sert

davranmayalım. Yani biraz zamana bırakalım”. Yani, Terakkiperver oluşumu…

Cumhuriyet’e karşı mı bu insanlar? Değiller. Zaten o yönde oy kullanmamışlar ama

yöntem olarak daha ılımlı daha liberal eğilimi olanlar. İşte bakın, aslında cumhuriyet

öncesindeki ikinci gelenekten geliyorlar. Teşebbüs-ü Şahsi geleneği yani Osmanlı

liberalizmiydi.

ÖMER NAİM KÜÇÜK: Ben de şu soruyu soracaktım hocam mesela 1945 yıllarında

CHP’nin içerisindeki bu Dörtlü Takrir ile muhalefetin oluşmasına önemli, en önemli

etkenlerden biri toprak kanunu…

SEDEF BULUT: Daha da önemlisi orman arazisi kanunu

ÖMER NAİM KÜÇÜK: Yani şey gibi geldi bana sanki meclis içerisindeki artık toplum

içerisindeki farklı sınıfların çıkarlarının korunması gerektiği, doğal bir süreç olarak, bu

ihtiyacın ortaya çıktığı bir dönem gibi geliyor bana. Çünkü toprak sahipleri var, bir

bürokrasi var, bunlar birbirinden bağımsız…

SEDEF BULUT: Ha, sınıfsal yönü de var diyorsunuz?

ÖMER NAİM KÜÇÜK: Ben öyle düşündüm ama siz ne düşünürsünüz?

112 | P a g e

SEDEF BULUT: O da doğru. Yani aslında Demokrat Parti’nin ortaya çıkışını bir tek şeye

bağlayamayız ki. Yani konjonktür aslında İkinci Dünya Savaşı’nın atmosferinde bir

muhalefet partisi ihtiyacını zorunlu kılıyor değil mi? Bu da Demokrat Parti olmaz ismi

başka olan bir parti olur ama aslında hani şuna bakarsak, konu konuyu açıyor soruların

dışına çıkıyoruz, mesela Osmanlı’daki o İttihatçı İtilafçı gelenek Cumhuriyet’te de bir türlü

yansıyor mu? Devletçi- Liberal gelenek; merkezci- merkezdışıcı gelenek değil mi?

Bunların hepsi bir çatışma halinde. Ve tabi Terakkiperver’in sonu malum… mesela 30

bakın, 1930’da bakın Atatürk kendisi istiyor bir şey kurulmasını. Bir parti kurun diyor. Ali

Fethi Bey’e “bir parti kur” diyor ve CHP’ye muhalefet et. Ama bakın şöyle bir

demokrasiye geçiş hareketi değil: “tamam artık 1930’a mı geldik? Artık

demokratikleşelim, çok partili bir hayata geçelim, partiler kurulsun” gibi değil. kontrollü

yine. Kendi en güvendiği kişiye diyor ki: “bir parti kur ve işte CHP’ye muhalefet et, liberal

olsun”. İnce çizgi bakın ikinci gelenek. Serbest Cumhuriyet Fırkası bir anda bir patlama

yaşayınca da, daha partinin örgütü yok, tabelası yok, üye kaydetmeye yetişemiyorlar.

Buradan aslında şu çıkıyor; 1930 yılında CHP’ye ciddi bir muhalefet var mı? Var. Belki bu

1930 yılındaki muhalefet niye birikmiş ama bu devrimlerin yapılması, çok ciddi devrimler

yapılmış 25-30 arasında. Harf devrimi, tekkeler kapatılmış filan İstiklal Mahkemeleri var

yani. Bir de şu var ki bir muhafazakar bir grup var ki hiç zaten kendini temsil edemiyor.

30’da da son deneme bitti. Gelelim 30,35,40,45… 15 yıl ve birikiyor bütün onlar. Ne

oluyor bütün o insanların eğilimleri? Kayboluyor mu? Hayır, kaybolmuyor. Ve üstelik o

40-45 arasında iktidarlar bir süre sonra otokratlaşıyorlar. Yani o koltuğa oturdukları

zaman, çok da fazla şey yapmak istemiyorlar yani…

ÖMER NAİM KÜÇÜK: mesela biz, şey diye notlar almışız, özellikle bu sloganlarla ilgili.

Demokrat Parti’nin iktidara gelmeden önceki ve iktidara geldikten sonraki söylemleri

arasında çok fazla fark var. Bir de mesela bir yandan “nurlu ufuklara doğru” deyip

muhafazakar çevreyi cezp etme amacı da var…

SEDEF BULUT: acaba o muhafazakar çevreye yönelik mi “nurlu ufuklar”? orada sanki

biraz aydınlık ufuklar gibi. Orada dinsel bir söylemden çok, biz öyle algılıyoruz “nurlu

ufuklar” sonradan kullanılmış o. Onu muhafazakar şeyle bir tutmayalım, aydınlık ufuklara

doğru. Yani işte daha büyük bir Türkiye’ye doğru, küçük Amerika’ya doğru

ÖMER NAİM KÜÇÜK: Küçük Amerika… bunların arasında bir çelişki yok değil mi?

SEDEF BULUT: yok hayır o ikisi aynı şey. Oradaki muhafazakârlaşmayı ben şimdi niye

geriden aldım? Bunu oturtabilmek için zemine. Yani Demokrat Parti’nin oluşma şartlarını

sordunuz ya aslında geçmişten gelen bir muhalefet birikmiş mi? Hani, nasıl diyeyim, bir

deprem böyle olması gerekiyor bir fay hattı gibi düşün. Ama o patladığı zaman ne yapıyor,

rahatlıyor sonuçta. Bu artık patlamaya hazır bir muhalefet. Bir de 40-45 biliyorsunuz değil

mi? O vergiler… çok aç kalmış insanlar.ve CHP’nin aleyhine çok kullanılacak onlar

seçimde: “bizi aç bıraktın!”

ÖMER NAİM KÜÇÜK: Şu varlık vergisi muhabbeti var galiba…

113 | P a g e

SEDEF BULUT: Varlık Vergisi… zaten o azınlıklara verilen. Zaten o bugün yazılan

şeyler. İşte yol vergisi… ve en önemlisi de elde buğday varken buğday stoku yapılmış her

an savaşa gireriz diye. Onlar toplumu çok sarsmışlar. Yalnız şimdi şunu görmezden

gelmemek lazım; 40-45 arasında CHP nasıl bir parti? CHP tam bir devlet partisi. Mesela,

CHP’nin kırmızı çizgileri ne: komünizm… asla komünizme geçit yok değil mi 40-45

yıllarda filan işte, Rıfat Ilgaz’ın Karartma Geceleri’ni okudunuz mu bilmiyorum. Okuyun o

dönemki uygulamalarını. Yani komünizmle çok mücadele var. Çünkü Sovyetleri ne olarak

algılıyor Türkiye? Tehdit olarak ki keza boğazları istiyor zaten. İkinci çizgimiz ne bizim?

İrtica… değil mi? Gericilik, yani asla buna taviz verilmeyecek. O zaman, zaten neler var?

Çizgiler var ve CHP bunun içinde. Mesela 40-45 arasında Türkçülük, Turancılık davaları

var; solcu aydınların üzerinde bir takım baskılar var. Hiçbir şekilde buna izin verilmemiş

ama 45’ten sonra, söyledim onu zaten ben konuşmamızın başında, Türkiye bir seçim

yapmak zorunda. Değil mi? Ya Sovyetleri seçecek ya da İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra

Avrupa’yı artık kalkındıracak olan Amerika Birleşik Devletleri’ni seçecek. Biz de bir

tercih yapıyoruz. Sovyetlerle olmaktansa Amerika’nın peşine takılıyoruz.

ÖMER NAİM KÜÇÜK: Truman Doktrini’ne dahil olup Marshall yardımını…

SEDEF BULUT: Yardım alacağız oysa biz savaşmadık ama ekonomimiz yıprandı

gerekçesiyle Yunanistan ile birlikte biz de o yardımın arkasına takılacağız.

ÖMER NAİM KÜÇÜK: yani sonuçta kutuplardan birini seçmek zorunda…

SEDEF BULUT: Başka şans yok. Ama şurada bir şey var, Sanki bu hep yanlış bir algı,

Demokrat Parti’nin politikasıymış gibi lanse edilir aslında ama NATO süreci, Batı’ya

yaklaşma süreci CHP zamanındadır yani. Kaçınılmaz bir şey çünkü: Türkiye 1945’e kadar

işte anca durabildi ayakta. O yüzden o karda aç kaldı zaten, o yüzden o kadar hırpalandı.

Çünkü, hep ne diyordu: “ben kendime yetiyim, kimseye muhtaç olmayım” ama 45’ten

sonra dünya artık başka bir dünya…

ÖMER NAİM KÜÇÜK: ama şey diyeceğim: Demokrat Parti ili ilgili hani CHP’nin

ABD’ye yaklaşma süreçleri biraz konjonktürel geliyor ama sanki Demokrat Parti’de sanki

böyle duygusal bir bağın oluşmuş olabileceğini ben sezdim. Çünkü şeyden dolayı, ben

Kemal Karpat’ın bir kitabını okumuştum, bir makalesiydi daha doğrusu, Türk tarihinde

aktörlerin piskolojik tahlilini yapmış. Adnan Menderes’in de çok keskin bir insan olduğunu

söylüyor. Dış politikada özellikle karşıdaki tarafa protokolü bir kenara bırakıp çok sert

söylemlerle yüklendiğini yazmıştı. Hani acaba gerçekten böyle ABD ile müttefik olmak,

yani gerçek manada müttefik olma, reelpolitik’in dışına çıkarak. Böyle bir çabası olmuş

mu Demokrat Parti’nin?

SEDEF BULUT: O zaman bu soruyu şöyle devam ettirelim. Bunun yolunu kim açmış?

İsmet Paşa açmış. Ben her zaman şöyle diyorum: CHP dönemi Amerika ile nişanlılık

dönemi ama Demokrat Parti Amerika ile evlilik dönemi ki Katolik nikahı gibi bozulmayan

bir nikah (gülüşmeler). Yani zaten bu sürece gitcek mi Türkiye? Türkiye NATO’ya üye

olmayı çok istiyor. Bakın ama hani bu sadece demokratların şeyi değil. onlar onun

114 | P a g e

sermayesini topluyorlar aslında ama Demokrat Parti belki de biraz daha fazla giyiyor bu

rolü üstüne. Yani, mesela Türkiye’nin NATO üyeliğinden sonra Amerika ile değişmez

ortak ve Türk- Amerikan ilişkileri olmadığı kadar iyi… ki Türkiye zaten NATO öncesinde

çok büyük bir jest yapıyor. Jestin de ötesinde 7500 kişiyi Kore’ye gönderiyorsun sen

meclisin bile onayı olmadan… Ne alaka? Bizim Kore ile ne alakamız var ama aslında onlar

tamamen dünyadaki tavrını gösterme… Demokrat Parti diyor ki “ben her şeyi yaparım,

bakın yapacağım ben sizin yanınızdayım”. Ve çok enteresan bir şey var, bak ben size

onunla ilgili bir makalemi vereceğim Balkan Politikası Sorunumuz, ben şimdi burada uzun

uzun anlatmayım hepsini, yazın. Özellikle İngiliz arşiv belgelerine yazdım ben onu.

ÖMER NAİM KÜÇÜK: bir daha bahsetmenizi isteyeceğiz galiba…

B ben bahsetmeyim, onu zaten kendim yazdığım için… çok uzun sürer. Orada NATO’ya

girişimi de var. Mesela, Kore’ye asker gönderilmesi… sonuçta, çok aşırı bir şey yani.

Meclisin haberi olmadan. Onda da göreceksiniz İsmet İnönü’nün itiraz ettiği, bakın o

zaman İnönü 1952’de muhalefet lideri, neden meclisin haberi olmadan gitti? Yani o

dönemki basını tarayın yada o dönemki kamuoyuna bakın; kimse …(ÖMER NAİM

KÜÇÜK:karşıtlık göremiyoruz). hiç göremiyoruz. Kimse “ Ya bu Kore’de bizim ne işimiz

var?”… tek takıldıkları şey: “ bunu nasıl kendi başınıza yaparsınız?”… ve CHP ile

Demokrat Parti arasında baktığımız zaman; dış politika konusunda çok da fazla şey

yapmıyorlar. Yani iç politikayı çok eleştiriyor CHP 50-60 arasında ama Balkan Paktına…

o yüzden verdim o makaleyi. Sonuçta bütün bunları muhalefetin aslında desteklediğini

görüyoruz. CHP ve Demokrat Parti dış politikada birbirlerinden ayrılmıyorlar bu

bağlamda. Keza o zaman şu sorgulanmalı; o dönemdeki insanları 50 ile 60 arasındaki

Demokrat Parti ve CHP kuzey ve güney gibi, doğu ile batı gibi birbirinden o kadar uzak

şeyler. Yani müthiş de bir düşmanlık var evliliklere mani olacak kadar demokratlar

CHP’nin CHP’liler demokratların düşmanı… Ama böyle mi? Değil. hiç değil. E kim bu

demokratlar? CHP’nin içindeki adamlar zaten işte o Dörtlü Takrir’i verenler işte o toprak

ağası olanlar… hani istersen ilk soruya bağlayalım, sizin de o, dağıtmamak için. Demokrat

Parti niye ortaya çıktı? Zaten o hazır bir muhalefet ihtiyacı var mı? Var, 30’lardan beri var.

İkincisi, dünya konjonktürü değişti. Türkiye Sovyet tehdidi altında hissetti kendini. Ve

İnönü bundan çok endişe duydu özellikle. Türkiye rotasını Batı’ya çevirdi. Birleşmiş

Milletler Sözleşmesi’ne demokratikleşeceği ile ilgili bir taahhüd koydurdu. Bu yetmedi,

Amerika zaten artık dünyanın kralı, hele atom bombalarını attıktan sonra gücünün altını

çizdi. Dünyaya da demokratikleşin mesajı veriyor üstü kapalı. Bu mesajlar dolaylı olarak

kime de geliyor? Bize de geliyor. Amerika’nın böyle bir kafayı taktığı misyon var

biliyorsunuz. Demokratikleştirecek her yeri nedense… Bunun dışında tabi İsmet İnönü’yü

de bunun dışında tutmamamız gerekir. İsmet İnönü de toplumdaki huzursuzluğun farkında

artık. Çünkü bir patlama noktasına gelmiş ve CHP içinde de İnönü’ye karşı muhalefetler

var ama. Hizipler oluşmuş, gruplar oluşmuş. Aslında bu Demokrat Parti oluşumu bence

çok işine geliyor İnönü’nün. İnönü, Demokrat Parti’nin kuruluşuna karşı değil. Tam

tersine, parti içinde ona muhalefet etmelerindense onun parti dışında bir muhalif olmasını

tercih ediyor. Hem Batı ile olan ilişkileri sürdürmek açısından hem toplumun bir anlamda

gerilimini boşaltmak açısından. Çünkü bu da çok sağlıklı bir şey. Yani eğer toplumda bir

115 | P a g e

patlama noktası varsa; diyeceksiniz ki “muhalefet var hadi git orada konuş.” Ve o kendini

orada bir şekilde rahatlatacak. İnönü bunun yolunu açıyor.

ÖMER NAİM KÜÇÜK: Hocam bildiğim kadarıyla Celal Bayar da parti ilk kurulduğu

zaman parti programını da İnönü’ye götürüyor. Hem bir jest olması açısından.

SEDEF BULUT: Tabiki, hele ki Celal Bayar’ın olması daha da işine geliyor İnönü’nün.

Yani parti içindeki başka bir hizipleşmektense Celal Bayar’ın olması daha bir işine geliyor.

Yani o zaman soru şöyle olmaz: “Demokrat Parti niye ortaya çıktı?” Bunun pek çok iç ve

dış sebepleri var. Senin o söylediğin sebep de çok önemli. Toprak kanunu, arazi kanunu…

Artık kendilerini temsil etmek istiyor o gruplar da ve dünya da bir şekilde Amerika ile

birlikte liberalleşirken bu serbest teşebbüs sahipleri siyasette söz sahibi olmak istiyorlar

zaten kurucuların da kimliklerine bakarsanız onlar da son derece örtüşüyor. Benim aklıma

gelenler bunlar yani biraz geniş bir giriş yaptım ama sonraki zemini oturtmak adına… Yani

pek çok iç ve dış sebebi var ama bana sorarsanız 30’den beri zaten… Bir de şunu

biliyorsunuz; Adnan Menderes başta Serbest Cumhuriyet Fırkası’nda siyasete girer ve

Atatürk ile tanışır.

ÖMER NAİM KÜÇÜK: Aydın’da yanlış hatırlamıyorsam çiftçilik yaparken, Atatürk

bundan bir şey isityordu yanlış hatırlamıyorsam. Bir rapor isityor, o raporu çok iyi yazıyor

Adnan Menderes…

SEDEF BULUT: Sohbet ediyorlar, önce sohbetinden çok etkileniyor ve Atatürk de böyle

girişimci insanları seviyor zaten. 30’lu yıllar zatne Türkiye’de o çıkmaza girdiği 29

bunalımından sonra o liberal bir takım çıkışlar aradığı yıllardı. Sonra, Menderes’i CHP’ye

davet ediyor zaten.

ÖMER NAİM KÜÇÜK: Kemal Karpat şeyden bahsetmişti. Aydın Menderes’in ailesinin

aslında çok büyük bir toprak sahibi olduğundan bahsetmişti ama Aydın Menderes’in

Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra o topraklarının çoğunun kaybetmesinden bahsetmişti.

Halk o topraklara el koymuş yani ve Adnan Menderes hukuki bir çaba göstermek yerine

elde kalan toprakları makineleşme yoluyla işlemeyi seçmiş.

SEDEF BULUT: Sonra hukuk okuyor zaten.

ÖMER NAİM KÜÇÜK: Galiba bitiremiyor ya ilk başlarda.

SEDEF BULUT: O milletvekili iken okuyor olması lazım biraz geç başlıyor. Ama bir de

şu var şimdi Demokrat Parti ile Serbest cumhuriyet Fırkası aslında o bölgede

örgütleniyorlar. Ege’de. Serbest Cumhuriyet de zaten orada örgütlenmiş.

ÖMER NAİM KÜÇÜK: Orada büyük bir muhalefet var galiba.

SEDEF BULUT: yani evet. Biraz toprak sahipleri de orada, daha zengin bir bölge. Yani

bunu hem sosyolojik bir zemine oturtabiliriz. Yani bir sosyolog oturtur bunu sınıfsal

çatışmayla. Bir tarihçi benim gibi belgesel olarak oturtur. Şöyle oldu, böyle oldu, dış dünya

böyleydi der. Siyaset bilimci kuramsal olarak oturtur. Ama hepimiz bir yerde buluşuruz ve

116 | P a g e

birbirimizi besleriz. Sanırım bu birinci soru: Demokrat Parti nalsı bir atmosferin ürünü

derken o İkinci Dünya Savaşı öncesi o muhalefet isteği.

ÖMER NAİM KÜÇÜK: 46’ya kadar hatta 47’ye karda baya bir oturmuş durumda şu an.

Peki 50’ye kadar 46’dan sonraki seçimlerden sonra o 4 yıllık süreçte Demokrat Parti nasıl

bir propaganda yöntemi kullandı? Mesela radyo çok önemli bir organıydı. Belli bir

derecede kullanabildi mi bunu?

SEDEF BULUT: Ben o konuyla ilgili çok detaylı bir bilgim yok radyoyla ilgili. Onu bir

iletişimci daha iyi çalışmış olabilir, bilebilir ama radyonun en azından en büyük şikâyeti

Demokrat Parti’nin,sonra kendisi aynı şeyi yapacak, kendisi CHP’leşecek aslında

Demokrat Parti.Biri CHP’leşecek ötekisi CHP’leşecek. Şimdi Taner Timur’u

konuşmuştunuz mesela o ikizler siyaseti diye bir görüşü vardır biliyor musun? İki siyaset

aslında ama Demokrat Parti ile CHP birbirlerinden çok da o kadar farklı değil. ikisinin

kırılma noktaları aynı. İkisi de komünizme karşı ölesiye. İkisi de irticaya karşı zaten

bunları teminat göstererek kuruluyor.

ÖMER NAİM KÜÇÜK: Zaten seküler bir parti olduklarını söylemişler, ondan sonra da

İnönü tabi ki onay vermiş.

SEDEF BULUT: Tabi, biliyor yani birlikte çalıştığı bürokratları sonuçta. O şeyler de

kullanıyor sonuçta ama onu biliyorum. CHP’nin radyoyu kendi tekelinde kullanması

Demokrat Parti’nin en önemli propaganda araçlarından birisi. Şimdi yalnız bir şeye

değinmek istiyorum; bir şey dedim ben, İnönü aslında bunun kurulmasını istedi değil mi

Demokrat Parti’nin ama Demokrat Parti birden bire palazlanmaya başlayıp özellikle bir de

taşraya yayıldı. Yani tabandan merkeze doğru ki çatışma da açacak bu ileride. Taban-

merkez çatışmasını 50-60’lı yıllarda kendi içinde yaşayacak parti artık, o ayrı bir konuşma

konusu. Hemen seçimleri öne alıyor. Yani şimdi bakın, şu tavır var : “muhalefet olsun ama

benim iktidarımı zorlamasın o, yani muhalefet olsun işte, konuşsun, bazı şeyleri eleştirsin

zaten bu gerekiyor ama beni de iktidarımdan etmesin.” Ama Demokrat Parti tam tersine

iktidara yürürken… Şimdi burada da soru olarak var demişsiniz “ 46-50 seçimleri arasında

ne fark var?” Bir kere 46 seçimleri ilk tek dereceli seçimler. Osmanlı Tarihi’nden itibaren

yapılan ilk tek dereceli seçimler. Liste usulüne göre yapılıyor, çok iyi hatırlayamıyorum

ama 46 seçimlerinin çok önemli bir özelliği var. Nedir biliyorsunuz: açık oy, gizli tasnif…

Yani olacak iş değil bu. Ve zaten 46 seçimleri, biliyorsunuz siz, şaibeli seçimler, hileli

seçimler diye geçmiş.

ÖMER NAİM KÜÇÜK: Erol Hoca da kendisi açık bir şekilde söyledi kendisi CHP’de

görev almasına rağmen…

SEDEF BULUT: Evet, yani sandıklar kayboluyor. Yani görsel olarak herkes oyunu biliyor

ama… yankı da değil çok uçurum sonuçlar ortaya çıktığında, bence CHP’yi bitiren esas bu

oluyor. Yani 46 seçimlerinin adaletsizliği 50 yılındaki Demokrat Parti iktidarını

meşrulaştırıyor çünkü Demokrat Parti bir mağdur oluyor yani.

117 | P a g e

ÖMER NAİM KÜÇÜK: evet, mağdur edebiyatı yapma…

B Evet bizim toplumumuzda çok tutar o değil mi? (gülüşmeler). Bir mağdur ol, hapse gir

ya da işte bir gün tutuklan ondan sonra… Tabi o süreçte 46-50 seçimlerinde, aslında

CHP’nin başlattığı bazı şeyler var. Demokrat Parti suçlanıyor: dini kesimlere taviz vermek.

Bakın, Demokrat Parti biraz muhafazakar tabana kayıyor. Dikkat! Hiç temsil edilmemiş.

O zaman o kitle nasıl bir kitle? Yani, ben 1946’daki ya da 50’ye kadarki Demokrat Parti

kitlesini neye oturtabilirim? Asla homojen değil. kolektif cephe diyorlar değil mi sizin

siyasal bilimciler, siyaset bilimciler?

ÖMER NAİM KÜÇÜK: Biz Demokrat Parti için mesela “catch-all party” diyoruz mesela

toplumun bütün tabanlarına seslenen bir parti.

SEDEF BULUT: Evet blok parti yani işte “aman iktidardan kurtuluyum da ne olursa

olsun”… Ben her zaman şuna inanırım; biz 3 kişi o zaman tutsaydık bir parti kursaydık.

Adına işte Boğaziçi Partisi diyelim. Bence ciddi iktidara aday olurduk. Çünkü önemli değil

bizim ne söylediğimiz. Hani ben niye önemli, uzun bir giriş yaptım arkadaşlar? Meclisteki

gruplardan bahsettim 2. Meşrutiyet dönemindeki siyasi akımlardan… Yani toplum

siyasallaşmayı bilmiyor değil. çok ciddi bir fikir birikimi oluşmuş Meşrutiyet’te. Adamlar

sosyalist parti kurmuşlar. Ama 1945-50 yılına gelmesi… Sosyalizm çok uç bir şey zaten.

Ama bakın Osmanlı’da var bu. Bir milliyetçi partiniz yok, hiçbir partiniz yok, bırakın

milliyetçisini şusunu busunu… O zaman şöyle diyebilir miyiz? İktidar refleksine karşı olan

bir cephe içinde. Bunun içinde kimler var? Solcular var mı? Var. Aşırı muhafazakarlar var

mı? Var. Bu adamlar zaten hiç temsil edilmediler ki. Temsil edilmenin dışında bir de

görmezden gelindiler. O cumhuriyet devrimleri yapılırken, özellikle o cumhuriyetle

zıtlaşmış olan ya da devrimlerle zıtlaşmış olan kadrolar siyasi anlamda zaten hiç

görünmedi. Onun dışında bir de CHP’li olup da hani CHP’nin politikalarına şu an muhalif

olanlar var. Unutmayın iktidar çok yıpratıcı bir şey. Eninde sonunda yıpratır. Bir şeyden

daha bahsetmeyi unuttum; hani o İkinci Dünya Savaşı çok anahtar. Buğdayı depoluyorlar

işte savaşa girersek aç kalmayalım diye ama partiye mensup bazı kişiler kara borsacılık

yapıyor bununla. Yani sen halka şeker vermiyorsun. Seçim kampanyasında kullanıyor, bir

çocuk diyor ya İnönü’ye…

ÖMER NAİM KÜÇÜK: Sıraların olması, yağ sıraları…

SEDEF BULUT: Tabi her şey, ekmek işte… ama bir yandan da adı CHP’li olan bir takım

kişiler bunun üstünden rant sağlayıp kara borsa ile zengin oluyorlar. Bunlar tabi halkın

hafızasında da çok olumlu şeyler bırakmıyor CHP adına. Ki CHP’li olduğu halde… Ha

bunu İnönü’ye atfedebilir misiniz? Asla! Asla, parti yöneticilerini bunun dışında tutarsınız

ama sonuçta bir de şu var: herkes CHP’lidir biliyorsunuz. Devlet memurları CHP’lidir

mesela.

ÖMER NAİM KÜÇÜK: Tabi, devlet partisi olduğu için.

118 | P a g e

SEDEF BULUT: Şimdi düşünsenize ben şimdi devlet memuruyum. Ama CHP’liyim yani

o dönemde. Şimdi düşünün; 46 seçimlerine giriyoruz. Açık oy… Ben bir Demokrat Parti’li

olarak içimden ama bir devlet memuru olarak açık bir şekilde Demokrat Parti’ye oy

verebilir miyim? Mümkün değil… buna rağmen biye oy şeyi nasıl? Oldukça fazla sayıda

yine örgütlenmiş parti. Yani bunların hepsi, aslında sorunun da cevabı. “Demokrat Parti’yi

zafere götüren halk kitlesi nasıl oluştu?” işte… Zaten şartlar o kitleyi oluşturuyor,

hazırlıyor. DEMOKRAT PARTİ 50 zaferini neye borçlu? Bence CHP’ye borçlu.

Tamamen CHP’nin politikalarına borçlu ve dediğim gibi, Demokrat Parti değil de başka

bir parti de olsa, bunları söylese… Mesela ezan meselesi… Meğerse çok rahatsız

ediyormuş insanları Türkçe ezan okunması. Halbuki dinen şey değil, aykırı bir durum

değil. ama burada şöyle bir politika yapıyorlar, şimdi o da çok ters: “ezanı yasakladılar”.

Nasıl bir yanıltıcı ifade değil mi? Ezanı yasaklamadılar, ezan hep okundu bu ülkede ama

nasıl okundu? Türkçe okundu. Ama sen bugün bir gazetede ezanı yasakladılar diye

yazarsan; o toplumsal hafızada nasıl bir şey yaratır? “Ya bu adamlar ezan okutmadı” gibi

algılarsın. Demek ki o rahatsız ediyormuş bir şekilde. Demokrat Parti de o muhafazakar

seçmeni ne yapıyor aslında? Popülist bir takım söylemler yapıyor. “Af çıkaracağım” diyor,

daha da önemlisi, çok enteresan bir şey var, bütün bunları gördüğünde ne yapıyor? İsmet

Paşa da bu yönde bir takım girişimler yapıyor. Hatırlıyor musunuz? Din dersleri

koyduruyor.

ÖMER NAİM KÜÇÜK: Türkçe ezanın mesela Arapça ezana döndürülmesi bildiğim

kadarıyla hem CHP’nin hem Demokrat Parti’nin ortak oylarıyla…

SEDEF BULUT: Evet, yani din derslerinin koydurulması… Oyun gittiğinin farkına

vardığına aslında CHP de ne yapmaya başlıyor? Değiştirmeye başlıyor ama bunlar için tabi

artık süreç farklı işliyor ve 1950’de… Beyaz İhtilal diyorlar ya… Onunla ilgili çok da hani

böyle çok itidalli yorumlar yok bence. “Beyaz ihtilal, Beyaz Devrim”. kimine göre “karşı

devrim”, hiç katılmadığım bir görüş, asla “karşı devrim” değil yani. Çünkü o CHP’nin de

önünü açtığı bir yol. Yine aynı kadro bunu yapıyor. Yine irticaya karşı olan, yine

komünizme karşı olan… İktidarın el değiştirmesidir bu sadece. Ama önemi ne bunun?

ÖMER NAİM KÜÇÜK: Bence asıl önemi şundan dolayı; artık politikaya yani partilerin

programlarına halkı da dahil etmenin yolu açıldı bence çünkü CHP 1945’ten önce halka

pek fazla ulaşamamış olan bir parti. Ama 1950 seçimleriyle birlikte… Devrim denebilirse

bence bundan dolayı denebilir. Çünkü artık toplumun bütün kesimlerinin parti

programlarına dahil etmenin zamanı geldiğini anlıyor galiba…

SEDEF BULUT: CHP’nin sarsılması için… Aslında şey yapmıyorlar kaybedeceklerini

biliyor musunuz? Her şeye rağmen kazanacaklarını… Yani oy kaybedeceklerini biliyorlar

ama iktidarın değişeceğini asla hayal bile edememişler. 27 yıl ne demek düşünsenize!

Çocuk doğmuş CHP kurulduğunda, 27 yaşında iktidar değiştiğinden yani 1950’de. Ve

iktidar 1950’de el değiştiriyor. Demokratik yoldan değiştiriyor ama değil mi? Önemli bir

şey. Mesela Milli Şef dönemi sona eriyor.

119 | P a g e

ÖMER NAİM KÜÇÜK: Sonuçta Milli Şef İsmet İnönü hiçbir şekilde koltuğunu bırakmayı

şey yapmamış yani… Aslında pek problem çıkarmamış. Orduyla ilgili muhabbetleri

biliyoruz da. Ordu 1950 seçimlerinden sonra iktidar değişimini hoşnut karşılamadı. Galiba

tam bir kaynak gösteremiyoruz bu söyleme de öyle bir yerde okumuştum.

SEDEF BULUT: Öyle şeyler var. Aslında ordu bundan huzursuz bu iktidarın el

değişiminden çünkü ordu, İsmet Paşa’yı doğal lideri olarak görüyor. Bunların hepsi

Kurtuluş Savaşı kahramanı, Atatürk’ün yankı silah arkadaşı İsmet İnönü. Dolayısıyla

“nasıl olur? , bu cumhuriyet karşıtı bir eylem mi? Bundan sonra cumhuriyet devrimleri

devam etmeyecek mi?”… Zaten o 27 Mayıs darbesini yapanlar da zaten “devrimleri devam

ettirmek adına biz bunu yaptık” gibi bir görüşleri var. O zaman İsmet İnönü ona yeşil ışık

yaksaydı 1950’lerde; ordu belki de yönetime el koyabilirdi. Ama ismet İnönü yapmadı

bunu. İsmet İnönü tam tersine, tebrik etti Celal Bayar’ı, biliyorsunuz, ve “bu da bir şereftir

“ mesela. “muhalefet de bir şereftir” dedi. Çünkü ne yapıyordu o da? O dünya

konjonktüründe var olabilmek için onun gerekli olduğunu İnönü de fark etmişti.

ÖMER NAİM KÜÇÜK: Hocam, son bir sorumuz daha var. Bunu daha önce yapılan

röportajlarda sormadık. İlginç bir şekilde gözden kaçmış bir soru. Üniversite gençliğinin

1950 seçimlerine ve Demokrat Parti iktidarına karşı tutumu neydi?

SEDEF BULUT: Onu burada da yöneltmiş bana, bununla ilgili çok spesifik bir görüşüm

yok. Yani, 1950’de çok da karşıt olduğunu düşünmüyorum çünkü üniversite gençliğinin

Demokrat Parti ile zıtlaşması aslında özellikle 57’den sonra başlıyor. Ve 54’ten sonra.

Yani Demokrat Parti otoriterleşmeye başladığında, iktidara yerleştiğinde… Aslında

Demokrat Parti 50-54 yıllarında gerçekten çok parlak ama 54’ten sonra kim büyümeye

başlıyor? CHP yükselmeye başlıyor. Şeyi sormuşsunuz: “46 seçimleri ile 50 seçimlerini

farklı kılan yönler” demişsiniz. Şimdi bununla ilgili tabi en önemli farkı biliyorsunuz.

Seçim kanunu… aslında uzlaşıyorlar CHP ile Demokrat Parti. Önemli bir şeyi

değiştiriyorlar: gizli oy, açık sayım… Ne siyasi parti temsilcilerinin, temsilci

bulundurabilme hakkı, yine görev başında görevli olan memurların herhangi bir

usulsüzlüklerinin suç sayılması… Bunların hepsi 50 seçimleri ile geliyor. O zaman şöyle

diyebilir miyiz? Daha demokratik, daha şeffaf. Yani bunu farklı sormuşsunuz o yüzden

söylüyorum.

ÖMER NAİM KÜÇÜK: Yani sonuçta bir hukukun seçimlerin sonuçları üzerinde bir

üstünlüğü tanınmış.

SEDEF BULUT: Evet çok önemli o. Zaten o yüzden bu sonuç çıkıyor değil mi? Mesela

devlet memuru artık gönlüne göre veriyor “ben demokrat partiliyim” diye. “Tarihteki

önemi nedir?”. Tabii ki çok partili hayata geçilmesi, bunlar. “CHP’de ne gibi değişikliklere

neden oldu?” demişsiniz. Vallaha CHP için öncelikle bu bir şok tabi. Ama İnönü diyor ki

“ben buralara böyle kolay yollardan gelmedim, ne zorluklardan geldim ben, koca iki savaş

kazanmış kumandanım, bunu da atlatırım” diyor ama hani… Biraz da sizin 50 seçimleri

odaklı olduğu için; bu soruları ben daha sonra fark ettim. On yıllık filan düşünüyorum. O

50-54 yani ilk seçim döneminde CHP çok aktif değil muhalefette. CHP kendini telafi

120 | P a g e

etmek derdinde. “niye böyle oldu? Telafi edeyim ben bunu…” Demokrat Parti ise ne kadar

oy olursa olsun arkasında tedirgin aslında. O kendini kanıtlayacak; öteki de yaptıklarını

telafi edecek. O yüzden CHP’nin muhalefetteki tavrı daha çok Demokrat Parti’yi

eleştirmek adına… Ama 50-54 arasında her şey o kadar güzel ki… görünürde o kadar

parlak ki CHP’nin her eleştirisi Demokrat Parti’nin işine yarıyor. Ama 54’ten sonra CHP

yükselmeye niye başlıyor? Çünkü Demokrat Parti CHP’nin eskiden yaptığı her şeyi

yapmaya başlıyor. Radyoyu ele geçirmesi, basın özgürlükleri… Benim bir tane makalem

var o tahkikat komisyonu ile ilgili olan. Onu okudunuz mu bilmiyorum. “Üçüncü dönem

Demokrat Parti iktidarı ve tahkikat komisyonu”. Özgürlüklerin tamamen kısıtlandığı…

Yani o noktada, işte CHP de alışıyor muhalefete. CHP muhalefet olmayı hiç bilmiyor ki.

Yeni tecrübe yaşadı ama 57’den sonra çok ciddi bir muhalefet yürütüyor İsmet Paşa.

Ondan beri de hep muhalefet zaten CHP. Ondan sonra CHP iktidar oldu mu tek başına?

Olmadı. Koalisyon oldu. Muhalefet partisi olmayı öğrendi sonra CHP sonraki yıllarda.

Ordunun tepkisini sordunuz, dediğim gibi, son ana kadar Menderes onu hep hissetti. Yani

ordunun soluğunu ve o endişeyi de duydu aslında. Halk çok partili bir sisteme karşı asla

olumsuz bir tavır göstermedi.

ÖMER NAİM KÜÇÜK: Hocam, 1960’taki ihtilal ile ilgili şey yok mu hocam?

Menderes’in ordunun üst kesimlerine olan bir güveni yok mu? Ordunun üst kesimleri

sonuçta

SEDEF BULUT: Kendi atadıklar…

ÖMER NAİM KÜÇÜK: Evet, ve Demokrat Parti iktidarını meşru gören kesimler. Ama

darbeyi yapanlar daha çok genç subaylar.

SEDEF BULUT: E zaten olay orada. O çok önemlidir askeri darbelerde. Hiç önemli

değildir o üst komuta zincirinin nerede olduğu ya da hangi konumda durduğu. Zaten bunu

yapan içteki ihtilalcı subaylardır. Hele ki hizipler varsa ki… 27 Mayıs’ta da bir sürü hizip

var. Yani o 27 Mayıs’ı yapan askerler de aslında temel olarak uzlaşmış değil. bir kısmı

diyor ki “bunları indirelim, bunlar gitmeyecekler.” Halbuki gidecekler yani keşke

bekleseler… Seçimle gidecek Demokrat Parti ama maalesef… “CHP’ye verelim” diyorlar

iktidarı. Bir kesim diyor ki “seçime gidelim”. Öteki diyor ki “ne ona buna vereceğiz,

gelmişken kendimiz tutalım “ diyorlar. Yani o hizipler çatışması da zaten…

ÖMER NAİM KÜÇÜK: Daha sonra bu 14lülerin..

SEDEF BULUT: İhracı değil mi?

ÖMER NAİM KÜÇÜK: Talat Aydemir’in iki darbe girişimi sonra asılması…

SEDEF BULUT: Tabi, Türkeş de var biliyorsunuz. Hindistan’a gönderiliyorlar. Yani

kendini de tasfiye ediyor içinde.o hizip çatışması zaten o idamları getiriyor. Yani

başlangıçta idam etmek gibi bir fikri yok. Bu birinci şeydekileri sormuşsun.

121 | P a g e

ÖMER NAİM KÜÇÜK: Galiba diğerlerini de hocam ben arada sordum. Gerçekten hocam

çok teşekkür ederiz.

SEDEF BULUT: Bu birinci soruya şöyle diyebilirim aslında, bu benim zaten size dediğim

şeyden yararlanmış.

ÖMER NAİM KÜÇÜK: Kübra onları okumuş sanırım.

SEDEF BULUT: Vallaha ya iki tane makalemi okumuş. “uçurum var” diyor bu biraz

Türkiye’deki iktidar-muhalefet ilişkisinin de özeti galiba. Yani bizde partiler

muhalefetteyken özgürlükçü, demokrat, halka yakın ama ne zaman iktidar oluyorlar… Ne

yapıyorlar? Merkeze yaklaşıyorlar. Çevreden kopuyorlar, iktidarla bütünleşiyorlar. Bu şeye

kadar, bankı tarihçi olduğum için şeye bağlayacağım; İttihat ve Terakki sizin için de

önemlidir. Bizim için önemlidir mesela. Kimden kurtulmayı vaat ettiler halka Meşrutiyet

ihtilali yaparken? Abdülhamit’ten değil mi? Hani sorsanız ittihatçılara “sizin ideolojiniz

ne?” : “ Bir Abdülhamit’ten kurtulalım da gerisi kolay” diyecekler.

ÖMER NAİM KÜÇÜK: Zaten Şerif Mardin’in incelemelerine baktığımız zaman İttihat ve

Terakki’nin belli bir ideolojiye sahip olmadığını görüyoruz.

SEDEF BULUT: Tek bir şeye kurulmuş: “aman bir kurtulalım da gerisi kolay…”hiç kolay

değil ama ne olmuş biliyor musunuz? 3-5 sene sonra öyle bir yerleşmişler ki İttihat ve

Terakkiciler; halk şöyle konuşmaya başlamış: “acaba Abdülhamit daha mı iyiydi ki?”.

Yani şey var ya, gelen gideni aratır. Hürriyet adına gelenler değil mi? Bakıyorsunuz,

sürgünler İttihatçılarda, muhalefeti kapatmalar… Aynı şeyi cumhuriyetin ilk yıllarında

CHP’de de görüyoruz. CHP de demokrasi ideali ile geliyor. Ben şuna inanıyorum, yani

bunlar ideal olarak demokrasiye inanıyorlar aslında. İsmet Paşa da buna dahil ama pratik

de bunu hayata geçirmekte zorlanıyorlar çünkü hiç görmemişler ki bilmiyorlar demokratik

bir rejimde yaşamanın ne olduğunu. En görebildikleri demokratik rejim İttihat ve

Terakkicilerinki olmuş. Yani düşünsenize, biraz mantıklı düşünelim, o yüzden bunu kalben

isteseler de pratik de uygulayamıyorlar. Keza Adnan Menderes de öyle. Demokrat Parti ,

adı demokrat… Ama 57’den sonra, 54-57 arasında çok despot bir parti. Bu sefer CHP’yi

aratıyor. Bu bugün de böyle değil mi? Yani çok değişen bir şey yok. Partilerde tek adam

sultası, parti içi muhalefetin susturulması, ikinci adamların ortaya çıkmaması, çıkanların

hemen şey yapılması… Bunları siz siyaset bilimci olarak, ben bir tarihçi olarak sorgularım

ama, bir şekilde sonuca ulaşırsanız bana da söyleyin (gülüşmeler).Bu bir gelenek mi, bu

Osmanlı’dan geldiğimiz için mi böyle yoksa demokrasi kültürü ile mi ilgili…

ÖMER NAİM KÜÇÜK: Şunu kapatabilir miyim hocam?

SEDEF BULUT: Tabi kapatabilirsin bitti konuşmamız çünkü.

122 | P a g e

THE INTERVIEW WITH TANER TİMUR

EZGİ TÜRKER: Bizim konumuz 1950 seçimi. Bize öncelikli olarak 1945’in ortamını ve

DP’nin çıkışını anlatabilir misiniz ortamı ve İnönü ve CHP’nin bakış açısını.

TANER TİMUR: Şimdi 1945 Türkiye savaşa katılmamış olsa bile, savaş hazırlıkları içinde

yaşadığı için hep, savaştna yeni çıkmış bir durumu var. Türkiye bir milyona yakın, yanlış

hatırlamıyorsam, orduyu beslemiş. İktisadi sıkıntılar yaşamış. Ve tabi savaş durumunun

yarattığı ortamda da özgürlükler bir hayli kısıtmanmış vaziyetteydi. Kısaca, iktisadi durum

çok kötüydü. Savaş bitimi, BM’nin de kurulmasıyla birlikte bütün dünya kamuoyuna

“demokrasilerin zaferi, faşizmin ezilmesi” şeklinde yansıdı. Zaten BM’ye Türkiye

katılırken bu süreci de hızlandırmak için, her şey bittikten sonra Almanya’ya savaş ilan

etmişti. Türkiye’nin içinde büyük bir huzursuzluk vardı iktisadi sebeplerle. Bir de tabi

güvensizlik duygusu içinde yaşadı Türkiye. Savaşın içinde de bir çok dönüşümler oldu

yani savaşa katılmadı Türkiye ama Mihverlerle yani Faşistlerle flört etti anlaşma yaptı. O

bakımdan zaten müttefiklerin gözünde düşmüştü. Özellikle Churchill ve F. Roosevelt daha

sonra da Truman iktidara geldikten sonra baya kızgındılar. İnönü’yü de düşürmeye

çalışıyorlardı açıkçası. Bütün bunları kontrol altına almak için, İnönü –ki zaten temel,

ikisine de aykırı değildi- kontrollü bir çok partili hayata geçme kararı verdi. Tabi, tam bunu

tamamen kişisel mi aldı yoksa çok güvendiği bazı yakınlarıyla görüşerek mi aldı orası çok

sarih değil ama heralde danıştıkları da olmuştu. Şimdi, daha önce de zaten böyle tecrübeler

olmuştu. Özellikle 1930, Serbest Fırka kontrollü bir şey olarak denenmişti. Yani artık bu

modeli yenilemek istedi İnönü. Çünkü zaten kendi partisi içinde de bir muhalefet vardı. Bu

muhalefet de daha çok toprak çıkarlarını savunan büyük çiftçilerden geliyordu. Başını da

Aydın da büyük bir çiftlik sahibi olan Menderes çekiyordu. Yani öyle bir sınıfsal tarafı da

vardı. Bunlar parti içinde, dört kişi özellikle, hepsi de milletvekilliği yapmış. Celal Bayar

hatta baybakanlık da yapmış, bakanlık da yapmış. Yani çıkan dört kişi, dörtlü takrirle işte

DP’nin kurulmasını sağlayan, kurulmasına yol açan dörtlü takrirle şey oldu, muhalefet

şekillendi. İnönü de onunla çeşitli vesileler ile görüştü. Çünkü İnönü’nün bir korkusu

kontrolü kaybetmek idi ve de o da şuydu daha ziyade: laik cumhuriyet hala oturmamış

kanaatindeydi. Ona bir tehlike gelir diye düşünüyordu. Gerçi, bunların, dört kişinin de

yaşantıları, daha önceki etkinlikleri vs. hiçbiri laikliğe karşı insanlar değildi. Hatta dinle

bile çok yumuşak, zayıf, bugünkü tabirle İslam bile diyebileceğimiz bağlantılar

içindeydiler. Buna rağmen o korku vardı çünkü; Serbest Fırka’da da Fethi Bey’in dinle,

laikliğe hiçbir itirazı yoktu ama onun arkasından kendisinin bile kontrol edemediği dinci, o

zamanki tabirle yobazlar, harekete geçmişti. Korku oydu. Abartıldı veya değil, onun

tartışması ayrı bir şey. Bu şekilde, yani özetlersek; bir, Türkiye’nin iktisadi ve siyasi

şartlarından doğan genel memnuniyetsizlik, ki DP kurulduktan sonra bunu jandarma ve

tahsildar korkusuyla despotizmiyle ifade ettiler ve halk bunu çok benimsedi. Bir taraftan

jandarma, öbür taraftan tahsildar… İkincisi de dış etkilerdi, dış etkiler de, tabi tüm dünya

demokrasileri, demokrasi ilkelerinin gelmesi, yükselen bir güç Amerika ile iyi ilişkiler

kurulması, ki iktisadi yardım Marshall yardımı çıkmıştı o sırada Avrupa’ya, Türkiye ve

123 | P a g e

Yunanistan’a daha sonra Truman Doktrini adı altında yardım fonu açıldı ondan

yararlanma, üstelik bir de Sovyetlerin boğazda üs isteme, bazı illeri isteme şeklinde ortaya

çıkan görüşleri, dış faktörleri teşkil etti. Böylece iç ve dış faktörler CHP’nin aleyhine

DP’nin çok lehine bir konjonktür yarattı.

EZGİ TÜRKER: O zaman ben oraya parantez açıp şeyi sormak istiyorum. Bu İnönü’nün

12 Temmuz Beyannamesi ile ortak yol bulma çabasını siz nasıl yorumluyorsunuz? Ondan

bahsedebilir misiniz?

TANER TİMUR: Bir defa söyler misin? 12 Temmuz…

EZGİ TÜRKER: 12 Temmuz Beyannamesi var İsmet İnönü’nün (evet) onda ortak bir şey

yaratmaya çalışıyor parti başkanlığının genel başkanlıktan ayrı olma durumunu ki zaten

DP sürekli muhalefet ediyor. Hani 12 Temmuz Beyannamesi ile İnönü biraz ortamı

yatıştırma çabası var. Siz bunu nasıl yorumluyorsunuz?

TANER TİMUR: Evet, şimdi DP ortaya çıktı ama DP’yi de kuvvetli bir muhalefet çıktı.

Hem Halk Partisi içinde hem dışında. Halk Partisi içindekiler zaten dışında başka bir parti

olmadığı için, daha çok söylentilere göre o sırada askerlerin üst kademelerinde de bir

huzursuzluk yarattı. CHP içinden gelen muhalefet, Halk Partisi ikiye ayrılmıştı, bir

grubuna şey deniyordu, bunlar laikliğe karşı, laiklik henüz oturmamış, laik cumhuriyet

henüz oturmamış onun için “erken”. Özellikle Recep Peker etrafında böyle bir kümeleşme

olduğu söylenebilir. Halk Partisi’nin dışında ise, bizzat DP’nin içinde de bir ayrışma oldu.

Bir kısmı çok sert, İnönü’yü de içine alan bir katı muhalefet yürütmek istiyorlardı. Buna,

basında, o günün basınında, bunların adı tırnak işareti içinde “müfritler”… Bir kısmı da

zaten Halk Partisi’nden ayrıldılar. Pardon, Demokrat Parti’den. İkincisi ise, daha böyle

güven vererek iktidara, çünkü hepsi de Halk Partiliydi yani, aslında söylediklerinin çoğu da

bugün bakarsanız, aslında çok tuhaf ve gülünç geliyor. Çünkü; hep 27 sene halkı ezdi

diyorlardı, bakıyorsunuz o tarihe kadar bakan, milletvekili hepsi içindeler o 27 senenin.

Ezdiyse de bunu söyleyecek insanlar onlar değil yani başkaları söyleyebilir. Ama tabi o

sırada bizde, bizim halkımız, o sırada demokrasinin de tam olarak ne olduğu bilinmiyor

tabi. Demokrasiyi böyle herkes her istediğini yapar şeklinde yorumluyordu. Öyle bir

gelenek de olmadığı için. Arada, 1945-50 arasında çok gergin durumlar oluyordu. İşte o

gergin durumlarda ya İnönü bir şey söylüyordu, durumu yatıştırıyordu. O zaman basım

“bahar havası” diyordu buna, bir bahar havası esiyor. Hani o dönemin siyaset

terminolojisinden biri bu “bahar havası” idi. Şimdiki şey gibi: “barış havası” gibi. Bu daha

uzun sürüyor, şimdi onu karıştırmayalım da bir fikri vermek için söyledim, yani öyle bir

bahar havası. Bunlardan birinde çok daha, şu an tam net olarak hatırlayamıyorum, İnönü

heralde bilmediğimiz alttan hareketleri önleme veya baskıların da olduğunu hissederek bir

şeyle, bir beyanname imzaladı. 12 Temmuz Beyannamesi. Ve orada, tam metnini şu anda

hatırlamıyorum, karşılıklı, demokratik hakların garantisi vs alınıyordu.

İMGE AKSOY Ben cumhurbaşkanı olarak işte tarafsız olarak…

124 | P a g e

TANER TİMUR: Evet, şey diyordu yani çok gerginlik olursa, olunca ben iki tarafın da

üstünde tarafsız bir başkan olarak masaya oturtup, aynı Serbest Fırka’da olduğu gibi,

bunları uzlaştıracağım filan. Tabi, aslında şu vardı ki bunu zaten sonradan İnönü’nün

damadı olan Metin Toker de yazmıştır, Celal Bayar çok ustaca idare etti diyor bu

mekanizmayı, süreci ve her seferinde İnönü’nün ağzına bir bal salmasını bildi. Ve İnönü de

sonuna kadar kendisinin, sonradan olduğu gibi, ekarte edilmeyeceğini, durumu kontrol

altında tutacağını zannetti. Halbuki, biliyoruz ki öyle olmadı. Ondan sonra, iktidarı

aldıktan sonra yavaş yavaş... Bu sefer İnönü’yü de içine alan çok sert, çok haşin bir

politika yürüttüler.

EZGİ TÜRKER: Az önce bahsettiniz. Bu DP’nin içinden ilk ayrılıkların sebebi neydi?

Millet Partisi’ne doğru yol açan süreç. Orayı biraz anlatabilir misiniz?

TANER TİMUR: Kimin içinde?

EZGİ TÜRKER: DP içindeki.

TANER TİMUR: İşte, DP ile CHP arasında şey olunca, böyle sertleşince, bir taraf o

müfrit dediğimiz grup, geri çekilmemek yanlısıydı. Onlar da geri çekilince, biraz önce

söylediğim gibi, bunlara “siz” -ne deniyordu o sırada şimdi şey anlamına geliyor, hani

AKP için de söyleniyordu ya, sahte muhalefetin- muvazaa partisi deniyordu. Muvazaa

partisi demek yani gerçek bir muhalefet yapmıyorsunuz, sahte bir muhalefet. Yani

bugünkü dile çevirirsek hani AKP’ye “takiye yapıyor bunlar” deniyordu ya. Bunlar da taki

yapıyorlar gibi… Onlarla anlaşamadılar, sonunda onlar partiden koptu, ayrı bir parti, köylü

galiba, şu anda da tam hatırlamıyorum. Benim kitapta var bunlar ama gelirken bir daha

bakmadım.(gülüşmeler)

EZGİ TÜRKER: Biz de sizden dinlemek istedik zaten.

TANER TİMUR: Siz bulursunuz… Bu şekilde. Ben mekanizmayı söyledim. Yani bütün

mesele sert bir muhalefetti. Sert muhalefet yapanlara ödülleri, “müfritsiniz siz” deniyordu.

Müfrit denilen insanlar da öbürlerine “Siz sahte bir muhalefetsiniz, muvazaa

yapıyorsunuz” diyorlardı. Mesele bu.

EZGİ TÜRKER: Anladım, peki o zaman biraz da 1950 seçimi döneminden bahsedelim. 3

parti CHP, DP ve MP seçimleri kazanabilmek için neler yaptılar esçim kampanyası olarak,

propaganda olarak?

TANER TİMUR: Şimdi bunlar birbirlerine karşı da yaptılar… DP’nin asıl şeyi, biraz önce

de söyledim, asıl seçim sloganı: “ 27 senedir memleketi ezdiniz, özellikle dini duygularını

bastırdınız, jandarma ve tahsildar baskısı altında yapıldı bu iş” ve bir de arktı bu şeflik

sistemi de zaten dünyada da iflas etmişti. “Yeter söz milletindir” böyle bir afişleri vardı ki

o çok etkiliydi. Yeter söz milletindir diye müthiş bir program… Bir de iktisadi boyutu

vardı. İktisadi boyutu zaten kuruluşlarına neden olmuştu bu da çiftçiyi topraklandırma

kanunu. Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu Halk Partisi büyük toprak ağalarını, belli bir

dilimin ötesinde, ki kanunda onun ayrıntıları vardır, ellerinde alıp köylüye dağıtmak.

125 | P a g e

Halbuki şey diyordu ki… Bütün ağalar oraya geçti; Emin Sazak… Sonra da o kanunu

uygulamak için Halk Partisi vazgeçti, korktu Emin Sazak’ı onu uygulamak için bakan

yaptı. Söyledikleri şuydu DP’nin: Türkiye’de toprak yoksulluğu yoktur, yani toprak

ihtiyacında yaşayan köylü yoktur, topraklarımız bol ve topraksız köylü de yok gibi bir şey,

asıl sıkıntı toprak reformu değil tarım reformudur. Ne fark var bu ikisinin arasında? Toprak

reformu toprak dağıtmak şeklinde anlaşılıyor. Tarım reformu ise mevcut işletmeleri daha

productive yapmak için makineleşme, kredi, zirai krediler verme, işte traktörler ithal edip

eski milattan kalma kara sabanların yerine makineleşme… Asıl ihtiyaç budur yoksa sizin

söylediğiniz hiçbir şeyi değiştirmez, diyordu. Zaten o sırada da nüfus da azdı Türkiye’nin,

ekilmemiş dünya kadar toprağı da vardı. Bu da tuttu nitekim köylüleri arkasından sürükledi

DP. Ana hatlarıyla demek ki bir siyasi… Millet Partisi’ne gelince; aslında aynı şeyleri MP

de söylüyordu. Biraz daha muhafazakar, dine de daha çok yer vererek. “üstelik aslı bunlar

fikirlerimiz, bunlar sahte muhalefet” diyordu yani.

EZGİ TÜRKER: Daha çok CHP’ye ve DP’ye sataşmaktan MP seçimi kazanamadı gibi bir

cümle okudum okuduğumun kitaplardan bir tanesinde. Tamam peki, o zaman 50 seçimini

diğer seçimlerden ayıran özellikle 46 seçimlerinden ayıran, erken seçim olan 46

seçimlerinden, ayıran özellikler neydi?

TANER TİMUR: Ayıran özelliklerin başında dört sene geliyor tabi. O dört sene içerisinde

çok şey oldu. O dört sene içerisinde çok propaganda imkanı buldular. Çok örgütlenme

imkanı buldular. Zaten 1946 seçimlerine de bugün artık herkes kabul ediyor ki hile de

karışmıştı. O hileyi devamlı söylediler. Biraz önceki şeye onu da katmak lazım. “bu

adamlar halkın egemenliğine de karşı, zaten seçime hile de soktular, yoksa kendileri

seçilmemiş olan insanlar bugün Türkiye’yi yönetiyorlar” diyorlardı. Demek ki dört sene

içerisinde BM şekillendi, yardım fonları daha çok DP’yi hedef alıyordu. Savaş içindeki

tutumundan dolayı dış ülkeler özellikle de Anglo-Sakson ülkeleri DP’yi tuttular. Açıkça

belli ettiler. İnönü ne karda silmeye çalıştıysa da bu imajı, bunu silemedi. Çünkü zatne

bunların felsefesi liberal felsefe, serbest ekonomi vs. Anglo Sakson dünyasına daha

yakındı. Bütün bunlar bir araya gelince hem daha kolay örgülendiler, hem daha çok…

Hatta bunlar öyle opportunist davrandılar ki aslında tamamen toprak reformuna, köy

enstitülerine karşı olmakla beraber, solcuları da yanına almak için, o sırada şeylerle,

başlangıçta sertellerle ???? gazetesiyle, şula bunla görüşmeler yaptılar. Yani CHP’ye karşı,

bütün CHP’ye düşman herkes bizim dostumuzdur politikası… Yoksa bunlar korkunç anti-

komünist insanlardı bunda hiç kuşku yok. Ondan sonra, iktidara geldikten sonra yaptıkları

ilk işlerden biri de 1951’de o sıralar TCK’nın 149 maddesi, komünizmi yasaklayan ve

cezalar getiren, onda bir de idam cezası bile koydular yani. 1951’deki değişiklikte. Şunun

için söylüyorum; böyle bir zihniyette olmalarına rağmen solcuları da yanlarına almaya

çalışıyorlardı. Tabi bu dört sene içerisinde bunlar meyvelerini verdi. Halk da bezmişti

doğrusu Milli Şef’ten, şeflik sisteminden. Bütün dünyada demokrasiye açılım Türkiye’yi

de etkilemişti. Aydınların çok büyük bir kısmı, CHP ile organik bir bağı olmayan doğrudan

doğruya aileden gelen, çıkardan gelen bir bağı olmayan aydınların hemen hepsi DP’yi

tuttular.

126 | P a g e

İMGE AKSOY Zaten ondan sonra da ayrılmalar da başlamış hani… Asker bile tutmuş

hatta o dönemde…

EZGİ TÜRKER: Evet, hatta derler ki, güya büyük komutanlar demiş ki “Paşam, aman

isterseniz…” Onun pek aslı var mı bilmiyorum ama ordunun da alt kademeleri karşıydı

buna.

İMGE AKSOY 1950 seçimlerini peki, bizim okuduğumuz kitaplarda, %89 oranında bir

katılım olmuş. Sizce bu katılımın nedenleri nelerdi? Hani siz de söylediniz aslında,

demokrasiye bir açlık olduğunu, asıl cevabı verdiniz bunun ama siz nasıl

yorumluyorsunuz?

TANER TİMUR: Bir de söylediğim sıkıntı, dediğim gibi, iktisadi bakımdan çok kötüydü

Türkiye’nin durumu. “Ölülerimiz kefen bezi bile bulamıyor” da DP’nin propaganda

sloganları arasında. Tabi bunlar çok abartma siyaset olduğu için çok abartmalı şeyler ama

bir kere gerçek payı da var. Onun için, halk bir değişiklik istiyordu. Halk Partisi de 27

senedir iktidarda hakikaten biliniyor ne yaptığı, ne yapamayacağı. Üstelik bunlar da yeni

insanlar, gerçi şöyle de düşünmüyorlar: bunlar da halk partinin bir parçası ama bunu aşan

bir hareket oldu. Hatta aydınların desteğiyle başka bir sürü… Özellikle Ege’de, bakın

kapitalizme açılan bütün yerlerde, kıyı bölgelerinde; Ege, Akdeniz, İzmir, İzmit oralar

tamamen DP’nin kalesiydi. İkinci ise tabi dış dünyadan büyük bir beklenti, “Amerika

gelecek bizi kurtaracak”… düşünün ki ???? geldiği zaman ölen bir elçinin cesedini

getiriyor. Öyle bir karşılandı ki Amerikalılar hayretler içerisinde, o tayfalar hayretler

içerisinde kaldılar. “Ne oluyor” yani, bu şekilde. Daha sonra Dev-Genç’in denize atacağı

tayfalar müthiş bir kurtarıcı gözüyle karşılanıyordu Türkiye’de. Öyle bir hava esiyordu.

Tabi bu da zavallı, dünyadan habersiz bir halkın tepkisi yoksa onlar… Amerika niye

kurtarsın ki? Ki o sıralar zaten Uzakdoğu’da vs Amerika halk hareketlerini basmakla,

ezmekle filan meşgul. Sonra biz de Kore Harbine katıldık.

İMGE AKSOY Evet zaten ondan sonra NATO’ya giriş sürecimiz varmış, onu okumuştum.

Peki bu 1950 seçimlerinden sonra Celal Bayar’ın cumhurbaşkanı olmasına CHP’nin ve

DP’nin ayrı ayrı tavırları ne olmuş biz onu merak ettik de? Çünkü; benim okuduğum bir

kitapta şey diyordu: A. Menderes ve F. Köprülü Celal Bayar’ı cumhurbaşkanı yaparak

DP’nni kontrolünü kendi ellerinde tutmak istemişlerdi…

TANER TİMUR: Nerede okudunuz?

İMGE AKSOY Hangi kitapta okudum ben bunu?...

TANER TİMUR: şimdi böyle şeylerde bir kitap okumakla olmaz.

İMGE AKSOY Bir kitap değil de , ben bir alıntı yaptım…

TANER TİMUR: Bu noktada söylüyorum. Bir kitabın, bir çok şeye dayanması…

Menderes ile kim dediniz?

İMGE AKSOY Fuat Köprülü

127 | P a g e

TANER TİMUR: Celal Bayar’ı…

İMGE AKSOY Evet, Celal Bayar’ı cumhurbaşkanı yaparak kendi kontrolleri yani DP’yi

kendi kontrolleri altına alma.

TANER TİMUR: E bunun alternatifi neymiş? Zaten öyle oldu.

İMGE AKSOY Evet öyle oldu da bu konudaki yorumlarınızı merak ettiğim için ben böyle

bir soru koydum buraya biraz da. Doğru mudur, değil midir orasını çok bilmiyorum da…

TANER TİMUR: Yani eşyanın tabiatına uygun. Parti gelmiş, kazanmış yani şimdi Celal

Bayar ile de yani parti büyük milli şef sistemini yıkmaya gelmiş. Bir daha onu 12 Temmuz

Beyannamesinde olduğu gibi “buyurun siz, partiler üstü bir başkan olsun” diyemezdi tabi.

Normal o günkü koşullarda. Yani yapılacak fazla bir yorum yok, yani gelişmelerin mantığı

içinde bir olay.

İMGE AKSOY Bir de şunu sormak istiyoruz: CHP’de olan DP’nin 50 seçimlerini

kazanamayacağı düşüncesi bütün kitaplarda vurgulanmış. Siz bu konu hakkında ne

düşünüyorsunuz? CHP’nin bazı, bir kitap okumuştum ben hangi kitap şu an tam

hatırlamıyorum, Taner Demirel’in kitabında şey diyor: CHP milletvekilleri o kadar çok

emindiler ki DP’nin kazanamayacağına hani bazıları gidip kendileri oy verdi DP’ye. Gibi

bir şey de okudum ama doğru mudur bilmiyorum.

TANER TİMUR: Bunu neye dayanarak söylüyor? Yani adam tahmin mi ediyor?

İMGE AKSOY Yok, kafadan tahmin değil orada kaynakçaları da vardı.

TANER TİMUR: şimdi bir insan nasıl gidip muhalefete oy atar kendisi de aday olduğu bir

memlekette başka partiye.

İMGE AKSOY İşte o kadar eminlermiş yani DP hayatta kazanamaz…

TANER TİMUR: Muhalefet de o kadar zayıf düşmesin de… (gülüşmeler) olur mu? Bunlar

zaten nerdeyse 46’da seçimi kazanıyorlardı neredeyse. Bence doğru değil çünkü 46’da bir

kere her şey belli oldu. 46’da büyük şehirlerde bunlar aslında İstanbul’da filan

kaybetmişler. Sandıklar çalındı malındı hani sonunda Halk partililer de buna, bu durumu

kabul etmek zorunda kaldılar.o bakımdan şey değil yani seçimin bu şekilde biteceğini bir

sürü gözü dönmüş partizan insan görememiş olabilir ama biraz aklı başında olan insanlar

görüyorlardı zaten.

İMGE AKSOY Genelde böyle vurgulanmış kitapta da; CHP göremedi DP’nin

kazanacağını filan diye…

EZGİ TÜRKER: Yok o şekilde değil de benim okuduğum genel olarak şöyle bir yorum

çıkardım: CHP kendisinin kazanacağına inanıyordu ama hani şöyle diyelim: DP’nin

kazanacağını biliyordu hani biraz o 46 seçimleri sonrasında ama bu kadar yüksek oranda

olacağını düşünmüyordu diyebilirim.

128 | P a g e

TANER TİMUR: o olabilir hatta kazanamayacağını da düşünebilir de yani küçük bir farkla

da olsa biz kazanırız diye düşünenler olmuştur CHP’de.

EZGİ TÜRKER: Çünkü öncesinde de o Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu geri adım

atılması o konuda. Tekrar oy oranlarının yükseleceğini olabileceğini düşünmüş olabilirler

diye düşünüyorum. O ara yol bulmaları, o DP’yi biraz bastırmaları çabaları filan gibi.

TANER TİMUR: Öyledir evet. Doğru.

İMGE AKSOY Peki DP’nin başa geldikten sonra yapmış olduğu icraatlar nelerdi? Bunu

hem dış politika hem iç politika bakımından anlatabilirseniz çok seviniriz.

TANER TİMUR: O on seneyi mi anlatacağız şimdi?

EZGİ TÜRKER: Yok on seneye kadar gitmeye gerek yok.

İMGE AKSOY yok yani 53’e kadar

TANER TİMUR: Şimdi DP öyle dincileri de başta oy için destekledi ama baktı ki dinciler

öyle fazla gidiyorlar. ??? diye bir tarikat çıktı. ??? “işte demokrasi geldi, biz iktidardayız”

diye Atatürk heykellerini yıkmaya mıkmaya filan başladılar. Duydunuz mu onu?

İMGE AKSOY Şeyde mi, Diyarbakır’da mı?

TANER TİMUR: Hayır hayır nerede olduğunu bilmiyorum. Nerede buldularsa orada

vurup kırmaya başladılar. CHP korktu yani kendi başlatmış olduğu… Ve işte o Atatürk’ü

koruma Kanunu diye bilinen, adı böyle değil ama; Devrimleri Koruma Kanunu, Atatürk’ü

koruma kanunu diye bildiğimiz kanunu çıkarttı. Sonra bu ??? mezhebi ni de yani

liderlerini, suç işleyenleri yakaladı, yok etti. Hareket durdu. Demek ki asıl şeyi böyle dinci

muhafazakar tavır değildi. Onu oy olarak kullandı ama sonra onu tutukladı. Nitekim o

sırada Büyük Doğu dergisi de N. Fazıl filan çıkarıyordu. N. Fazıl da hep böyle “bu Halk

Partisi’ni kapat” diye teşvik ediyordu. Hatta bir yazısının başlığı da o sırada Büyük

Doğu’nun “gebert şu sıçanı! Halk Partisi” diye bir başlık… Ama o bile, Necip Fazıl bile,

hayatı boyunca, Halk Partisi’nden olduğundan daha fazla hapse DP zamanında girdi. Ama

yani N. Fazıl bunlara şey yapmadı, aldırmadı. Gene Menderes’i çok övüyordu, etkilemeye

çalışıyordu o ayrı. Bu, meselenin dini tarafı. Ama asıl önem verdiği kendi pozisyonları

itibariyle düşünün ki Celal Bayar İş Bankası’nın kurucusu… O finans sektörünü teşkil

ediyor… İş Bankası’nın kurucusu, Maliye Bakanlığı yapmış sonra da başbakanlık yapmış

birisi olarak o finans kapitalizminin önünü çekiyor. Menderes de tarım kapitalizminin

önünü çekiyor. Yani tarım reformu derken, tarım olduğu gibi kalsın, böyle yarı feodal

şekilde kalsın demiyor. Tarıma yatırım yapalım, kredi verelim, makineleştirelim. Amerika

da işte orada devreye girecek. Nasıl? İşte o traktör alımında krediler daha çok Amerika,

Truman yardımı vs ile sağlandı. Şimdi, bunlar da yetmiyor tabi Türkiye çok geri bir

memleket. Bu finansmanı… Tarım bir de bugünkü gibi değil çok oy getiriyor. Yani

köylüler aslında, seçimi kazanmak için en büyük desteği köylüler sağlıyor. İşte 40.000 köy,

nüfusun %70’i 80’i o sırada köylerde yaşıyor. Şimdi böyle olunca, köylere de hakikaten

129 | P a g e

vaat edilen vaatlere uymak için, hem de memlekete o zaman “görülmemiş kalkınma”

dedikleri bir canlılığı getirmek için kredi vermek lazım. e o da yok Türkiye’nin kaynakları

ona yetmiyor. Dış finansman da yetmiyor. Nereden gelecek? Merkez Bankası para

basacak. Merkez bankası para basmaya başladı. MB, Toprak Mahsülleri Ofisi o zaman bu

kredileri dağıtan daha doğrusu satın alıyor. Köylülerin hububatını TMO iyi fiyattan satın

alıyor. Bunu da kime satıyor? Devlete satıyor. Devlet bunları silolarda vs biriktiriyor,

tohumluk veriyor vs veriyor, buğday fiyatlarını kontrol ediyor. Ama bu arada da TMO ki

devlet ofisi, devlet teşekkülü çok büyük açıklar veriyor. O açıkları kim kapatıyor işte MB

açıktan para basarak… Bu ne yaratır? Enflasyon yaratır. Fiyatlar artmaya başlar. Bu ne

zaman başladı? Üçüncü senede artık bu iyice başladı. Mayıs’ta mı yapıldı? Öyle galiba

neyse… 54’te işin henüz çok başı olduğu için geçen 4 seneye göre değerlendiriyor seçmen.

Tabi o dört sene içinde krediler artmış, para bollaşmış, makineleşme olmuş, bir sürü insan

krediyle mrediyle traktör almış. Gayet memnun. %57,5’a çıktı. Yani 54’te en yüksek, rekor

kırdı. %57,5 civarında oy aldı. Ama ondan sonra da büsbütün şımardı iktidar çünkü artık

muhalefet yok, ortada muhalefet diye bir şey kalmamış. O zaman buna da aldırış etmedi.

Fiyatlar 54’ten sonra yükselmeye başladı. Fakat enflasyonun da en çok zarar verdiği

kitleler okumuş kitlelerdi; ücretliler, işçiler… İşçilerin pek o zaman şeyi yok, sendikacılık

vs çok gelişmemiş zaten sendikacıları Amerikanlar kontrol altına almışlar kredi mredi, sarı

sendikacalık… Ama diğerleri memur, subay, şu bu onlar şey yapmaya başladılar. Sıkıntı

basına intikal etti. 54’ten itibaren durum değişti. Hava DP’nin aleyhine dönmeye başladı.

DP’nin içinde bölünme oldu. Hürriyet Partisi kuruldu. Bur sürü çok yetenekli insanlar

DP’den koptular. Menderes basını, üniversiteyi, yargıyı kontrol altına almaya çalışan

kanunlar çıkartmaya başladı. Basında “ispat hakkı” denilen bir kanun teklifi üzerinden

muhalefet etti. Üniversite ??? hep böyle müthiş bir üniversite gençliğini de sürükleyen bir

slogan haline geldi. Bir de yargı, yargıları da işte her zaman tayinleri mayinleri… Bu

şekilde bir gelişme oldu. İktisadi sıkıntıyı da zabıta tedbirleriyle… Düşünün ki enflasyon,

fiyat artışı kredi politikası ile ilgili bir şeydir. Menderes bunları reddetti, muhtekir tüccar

diye bir fikir attı. “ahlaksız tüccar” yani muhtekir tüccar demek. İhtikar yapan, sahtekarlık

yapan yani bir meseleyi ahlaki bir mesele… Onun için de Milli Korunma Kanunu’nda

değişiklikler yaptı. Halbuki dünyanın hiçbir yerinde enflasyonla böyle ahlakla mücadele

edilir gibi edilmez. Yani devamlı bir iktisat politikasını değiştirmek yerine; bir takım

adamları günah keçisi diye takip etmeye, tutuklatmaya filan başladı. Ve 1957 seçimlerine

gelince durum iyice artık çok sert bir gergin bir havaya girmişti.

İMGE AKSOY Eleştirdikleri CHP’nin yerine geçmiş oldular aslında?

EZGİ TÜRKER: Eleştirdikleri muhalefet ettikleri CHP’ye dönüştüler bir anda.

TANER TİMUR: Yani eski kendi geçmişlerine döndüler diyelim. Zaten bunlar CHP’liydi

yani. Onun için bir şey yok yani, bunda da şaşılacak bir şey yok. Ki eski CHP’li olmayan

esaslı demokrat bir sürü aydın da zaten onlar ayrıldı. Demek ki yani hem siyasi hem

iktisadi bakımdan bir, ne diyeyim, ciddi muhalefete karşı bir tavır aldılar. Ve giderek

sertleştiler. Kendilerine de müthiş bir güven gelmişti ama onu da kaybettiler.

130 | P a g e

İMGE AKSOY Tahkikat Komisyonu filan…

TANER TİMUR: O 60’a doğru…

EZGİ TÜRKER: Sizin eklemek istediğiniz başka bir şey yoksa eğer, bizim sorularımız…

TANER TİMUR: Bu kadar mı bitti mi ?

EZGİ TÜRKER: Evet, bitti. Çok teşekkürler gerçekten.

THE INTERVIEW WITH EROL TUNCER

A) Ömer Naim Küçük

B) Erol Tuncer

A:Konumuz 1950 seçimleri..

B:Şimdi ben gelen arkadaşlarınıza söyledim size de söylüyorum. Bizim 46’dan 61’e kadar

seçim kitaplarımız basıldı. 94’ten bu yana vardı zaten. Tamam mı? Arada kalanları

çalışıyoruz. Şimdi 65’i bitirdik. Üniversite kütüphanenize bir takım alsınlar. Bizim şurada

siyasi yayınlarımız var sizin işinize yarayacak. Sade seçimler değil siyasi partiler de var

orada. Tamam mı? Bir takımı kütüphaneye koysunlar. Her zaman elinizin altında

bulunsun. 500 küsur liralık bir fiyattır yani ahım şahım bir şey değil. Evet… Bir dakika…

Konu 1950 değil mi?

A:Evet.

B:Azize bana bir arşiv 1950.

A:Hocam… 1950 seçimleri… Demokrat Partinin çıkışıyla başlayabiliriz herhalde. Gayet

uygun olur. DP nasıl bir politik ortamdan doğdu? Yani 46 yıllarında doğduğunu biliyoruz

biz. DP’nin bu muhalefetin çıkışını simgeleyen çeşitli toprak reformu olsun, mecliste

muhalefet oluştu sonuçta. Bahsedebilir misiniz acaba gözden kaçan noktalar var mı?

B:Yoo. İyi incelemişsiniz. 1945 yılında, 19 Mayısta İsmet Paşa’nın bir şeyi var. Nutku.

Bilir misiniz onu?

A:Evet hocam.

B:19 Mayıs nutku.

A:Amerikayla dostluk antlaşmasını imzalamasından hemen sonra…

131 | P a g e

B:Yani… Sonra evvel önemli değil. Orda önemli olan şu: Artık Türkiye’de yeni partilerin

kurulabileceğini ima eden sözleri var. Ondan sonra siyasi partiler kurulmaya başlıyor.

Şimdi herkes ilk kurulan partinin DP olduğunu zanneder. Siz de mi öyle zannediyorsunuz?

A:Yok, hayır.

B:Hangisi ilk kurulan?

A:45’ten sonra mı?

B:Evet.

A:Nuri Demirağ’ın kurduğu parti var.

B:Siz benden daha iyi biliyorsunuz.

A ve B:Milli kalkınma partisi.

B:Bir adı daha var onun.

A:Bir adı daha mı var?

B:Kuzu partisi.

A:Kuzu partisi?

B:Niye?

A:Kuzu çevirmeyle alakalı bir şey galiba.

B:Adam varlıklı bir adam. Gazetecileri toplar kuzu pişirir bahçesinde. Adını kuzu partisi

koymuşlar tabi. DP 2. partidir. Ve Demokrat Partinin kuruluşuna yol açan… Yani yol açan

demeyim, zaten kurulacaktı da. Tetikleyen olay o toprak kanununun mecliste görüşmeleri

sırasında bir meşhur dörtlü takrirdir. Tamam mı?

A:Evet.

B:Şimdi… Kronolojiyi açalım. Bu 46 kitabı. Neyse, yani dörtlüsü bir araya gelip önce bir

çıkış yapıyorlar. Dörtlü takrir. 7 Haziran 1945’te dörtlü takriri Cumhuriyet Halk Partisi

grubuna sunmuşlar. 12 Haziran’da reddedilmiş Cumhuriyet Halk Partisi grubu… İşte 18

Temmuz 45’te Milli Kalkınma Partisi kurulmuş. 21 Eylül 1945’te Fuat Köprülü ve Adnan

Menderes DP’si CHP’den çıkarılmış. Disiplin kuruluna vermişler, çıkarmışlar. 26 Eylül’de

Celal Bayar başvurmuş. Ben milletvekilliğinden ayrılmak istiyorum diye. Tamam mı?

Yani kendini özgür kılmak için. Bayar’ın istifası kabul edilmiş 5 Kasım’da. Şundan bir

tane size vermeye çalışacağım. Milletvekilleri ara seçimleri… Celal Bayar 3 Aralık

1945’te CHP’den ayrılmış. İnönü’yle 4 Aralık’ta görüşmüşler. Sonra başkaları da ayrılmış

görünüyor ve 7 Ocak 1946’da DP kurulmuş. Şimdi DP kurulduğu zaman… Benim için çok

önemli bir nokta şu: 7 Ocak’tır. Aynı gün Cumhuriyet Gazetesine bir açıklamada

bulunuyor kuruluşla ilgili ve açıklama sırasında diyor ki. Soruyorlar: Geçmiş dönem

132 | P a g e

hakkında ne düşünüyorsunuz? Diyor ki: Geçmiş dönemde bizim de sorumluluklarımız

vardır ve iyi bir dönemdir o dönem diyor. Yaptığı her şeyle iyi bir dönemdir. Bizim de

sorumluluklarımız vardır diyor. Sahipleniyor, yani böyle bir başlangıç yapıyor. Fakat kısa

süre sonra DP önderleri Celal Bayar da dahil olmak üzere geçmiş döneme saldırmaya

başlıyorlar. Ben bir öğrenci olarak, ortaokul öğrencisi olarak 1951 yılında Haydarpaşa

Lisesi’nde okuyordum. Haydarpaşa Limanı’nın temel atma törenine gittim. Merakla…

Celal Bayar kürsüye çıktı. Sokakta bulurcasına teslim aldığımız bu vatan dedi. 13 yaşında

bir kişi olarak çok ağırıma gitti bu söz. Yani öyle şey olur mu? Sen o dönemde başbakanlık

yapmışsın, bakanlık yapmışsın, sorumluluk taşımışsın ve bütün kavga bu inkarcılık üzerine

başlamıştır. Bana göre çok yanlış bir şeydi bu. Geçmiş dönem işte herkesin beraber

paylaşacağı bir dönemdi. Yani hepten reddetmek yanlıştı. Kutuplaşma da böyle başladı.

Şimdi DP’nin hangi ortamda, nasıl kurulduğu… DP’nin bu kadar çabuk gelişeceği

beklenmiyordu. Çok çabuk gelişti. Şundan…

A:İnönü’de bunu büyük ihtimal düşünmedi değil mi? Yani bu kadar…

B:Muhtemelen. Ama bir şeyi gördüler. Bu 46 seçimleri erken seçimdir. Baktılar ki bunlar

gelişmeye başlıyorlar, Anadolu’da örgütleniyorlar. Seçimi 1 yıl erkene aldılar. Asıl yıl 47.

Erken seçim baskın seçim, baskın seçimdir. Altı buçuk aylık bir partiydi DP henüz seçim

kararı aldıklarında.

A:Bu kadar kısa bir zamanda bu kadar geniş bir halk kitlesine nasıl yayılabildi?

B:Hah. Nasıl yayılabildi? Şimdi bak Türkiye’de dünyadaki ülkelerde az görülen bir devrim

yaşandı cumhuriyet devrimi. Çok köklü bir devrimdir. Şimdi devrimler kendi karşıtlarını

da birlikte yaratır. Atatürk’ün ömrü kısa oldu. Atatürk yani devrimini tamamlayamadan

gitti. İsmet Paşa geldi yerine bir sene sonra da 2. Dünya savaşı geldi. Yani daha

tamamlayacak bir ortam elde edilemedi.

A:Evet.

B:Sonra da işte çok partili dönem geldi. Bu köklü reformlar sırasında reformlara tepki

duyan kitleler DP’ye doğru meylettiler.

A:Anladım.

B:Tamam mı? İkincisi…

A:Bu halk için konuşuyoruz değil mi?

B:Halk için konuşuyorum. DP’ye meylettiler. İkincisi: bir tek parti dönemi her zaman

denetimin olmadığı bir dönemdir. İster istemez birçok kişi bir baskı hisseder. Üstüne bir de

2.dünya savaşı gelince, toplumdaki bürokrasinin yarattığı baskıdan rahatsız olan kitleler

aydınlar bunun içinde. Sormak istediğiniz belki oydu.

A:Evet.

133 | P a g e

B:Aydınlarda DP’ye doğru meylettiler. Bu baskılardan kurtulma ümidiyle. Devam edelim.

Çok ilginçtir. Topraksız köylü oraya gitti kendisine toprak vereceği için değil nitekim o

kanuna karşı çıktılar. Kimliğinin, kişiliğinin tanınacağı umuduyla gittiler. Halen

Türkiye’de bu kavga sürüyor. Ben söyleyeyim onu da.

A:Yani bu toprak reformu aslında hani ne kadar sağlam bir şekilde uygulanamasa da

topraksız köylünün yararına olacakken topraksız köylü DP’ye gitti.

B:Şimdi onun nedenini aramak lazım. Şimdi köylü bürokrasi tarafından çok ezildi.

Yoksuldu da. Siz o yoksulluğu bilmezsiniz. Benim yaz tatillerim köyde geçti. Köy

çocukları tarlaya giderdi. Biz Bayburt’ta okuyan öğrenci kardeşler oyun oynayacak

kimseyi bulamaz, genelde tarla dönüşünü beklerdik. Arada birkaç kişi vardı bizim

yaşıtımız. Mesela bunlardan biri bir gün gelmezdi. Yahu bizim için bir kişi çok önemli. Ali

niye gelmedin ertesi gün? Derdi ki: Annem çamaşır yıkadı. Tek çamaşırı vardı. O

kuruyuncaya kadar evde hapis. Kolay değil yani bir ikinci dünya savaşından da

çıkmışsınız. Dolayısı ile köylü DP’ye meylettiği gibi toprak ağaları da DP’ye meyletti.

A:Evet.

B:Yani Cumhuriyet Halk Partisi’ni terk etti.

A:Evet.

B:50 seçimlerinde CHP’nin oy alabildiği DP’ye nazaran yerlerden biri Doğu Anadolu’dur.

Orda aşiretler falan var. Onlar CHP’nin yanında oldular çünkü o dönemden bu yana hala

aşiretler hükümet partilerinin yanında olur. Onların böyle bir güce ihtiyaçları vardır. Ben

iki dönem parlamento da bulundum. Bu iki dönemin yedi yıldır toplamı. Altı yılını parti

yöneticisi olarak Cumhuriyet Halk Partisi’nde geçirdim. Güneydoğu’da sık sık oradan

seçilenler çoğu zaten aşiret oylarıyla falan geliyordu. Parti değiştirilir, hükümet değişir,

parti değiştirilir. Tamam mı? Böylece topraksız köylü, toprak ağası, aydınlar tüm bunlar

DP’de kendilerini buldular ve DP beklenmedik bir zaferin sahibi oldu. Beklenmedik

derken Cumhuriyet Halk Partisi adına söylüyorum.

A:Anladım.

B:CHP’nin şöyle bir güvence hissi vardı. Yahu biz Türkiye’yi ikinci dünya savaşına

sokmadık.

A:Evet.

B:Halk bunun kadrini bilir, bize oy verir. Olmadı.

A:Peki CHP’nin böyle politik olarak konuştuğumuz zaman yaptığı spesifik hatalar var

mıydı? Yani bu tek parti yönetiminin doğal olarak getirdiği baskıyı bir yere bırakırsak

ikinci dünya savaşının yarattığı baskıyı işte İstanbul’da ilan edilen sıkı yönetimi bir köşeye

bırakırsak yaptığı spesifik manada hatalar var mıydı acaba?

134 | P a g e

B: Yani onlar belki tek tek aranır ama bu bir genel tutumun sonucudur.

A:Genel tutumun sonucu…

B:Yani tek parti döneminde bakın milletvekili olanların halkın oyuna ihtiyacı yoktu. 46’ya

kadar seçimler 2 dereceliydi biliyorsunuz.

A:Evet.

B:İkinci seçmenleri halk seçerdi. Onu da Ankara belirlerdi. Dolayısıyla halk ile ilişkileri

kopuktu. DP o ilişkiyi getirdi. Halen bu ikilem yaşanıyor Türkiye’de. Tamam mı?

A:Anlayabiliyorum.

B:Sağ partilerle sol partiler arasındaki önemli fark hala….

A:Evet.

B:CHP yöneticisi, eski yöneticisi olarak konuşuyorum. Halk ile diyalogu tam kuramamış

olmalarıdır.

A:Anladım. Ama yine de seçim sonuçlarına baktığımız zaman teknik olarak birbirlerine

yakın oylar almışlar hani CHP’yle DP’nin…

B:Yoo çokta şey değil. Şimdi CHP 38 öbürü 52. Az değil. Tamam mı?

A:Anladım.

B:52,8 öyle hatırlıyorum. Bakarız şimdi. Şimdi Osmanlı’dan bakalım daha şeye. Bu da

bizim Osmanlı’dan günümüze seçimler. Efendim 39,4 52,8 diyeyim 7 diyor burada TÜİK

sonradan bunları revize etti. Yani az değil. Öbürü iktidar partisi yani.

A:Evet.

B:Şimdi orada bir talihsizlik var hem Halk Partisi adına hem Türkiye adına. O talihsizlik

şu: CHP 69 mebus çıkartıyor çoğunluk sistemi nedeniyle.

A: Bir bölgede seçimi kazanan bütün milletinkini, hepsini alıyor.

B:Hepsini alıyor. Tamam mı? Öbürü düşünün yani öbürünün temsil oranı yüzde 85 oluyor.

Oyu yüzde 53 temsil oranı yüzde 85. CHP 39 yerine 34. Şuraya bir bakalım. Bizim o

hesaplarımız vardır. Eğer nispi temsil olsaydı ne olurdu?

A: Nispi… 1965 seçimlerinde kullanıldığı gibi.

B:Evet. Olsaydı ne olurdu? Genel değerlendirme bölümüne bakalım. Liste usulü çoğunluk

şimdi bakın eğer bugün yüzde 10 ülke barajlı d’hondt olsaydı DP 281 CHP 206 olacaktı.

A:Evet.

135 | P a g e

B:Şimdi bu neye yarayacaktı? Benim bir tezim var başından beri bütün kitaplarda yazdım

onu. Keşke çok partili döneme girerken a) Anayasa’da bir değişiklik yapılabilseydi yeni

koşulları çok partili döneme göre.

A:Evet.

B:Yani bu Anayasa Mahkemesi işte yetkilerle donatılmış Danıştay, Yargıtay vesaire

Yargıç güvencesi… Bütün bunlar Anayasaya konmuş olsaydı baştan ve nispi temsil

sistemi ile götürülseydi 27 Mayıs olmazdı. Bu kadar büyük kutuplaşma olmazdı.

A:Bu kadar keskin bir geçiş olmazdı herhalde.

B:Olmazdı. Ayrıca bir şeyi söyleyeyim ben. 1957 seçimlerinde CHP’nin yanında küçük

muhalefet partiler var onları kattığımız zaman iktidarla muhalefet arasındaki oy farkı

milletvekili farkı 20’ye düşüyor. Bunalımlı dönemlerde siz de izliyorsunuz. Milletvekili

transferi çok kolay oluyor. 11 kişi yer değiştirse iktidar yer değiştirecek. O korku baskı

isteklerini azaltırdı.

A:Bir denge mekanizması kurulacaktı yani.

B:Kesin. Yani onu her fırsatta söylerim.

A:Peki hani 1946 seçimlerine ve 1950 seçimlerine birlikte baktığımız zaman CHP’nin ve

DP’nin kullandığı propaganda yöntemlerinde ne gibi değişiklikler olmuş? Hani DP çok

daha etkin bir şekilde kullanabilmiş mi bu propaganda tekniklerini? Ya da CHP mi

kullanamadı?

B:Şimdi CHP devlet partisi olarak demin anlattığım halkla o sıcak ilişkiyi kuramamış bir

parti olarak giriyor. Devleti anlatıyor, hizmetlerini anlatıyor. Öbürleri büyük popülizm

yaptılar ve DP içinde bir büyük ittifak oluştu. Kendine milliyetçiyim diyenler, dinciyim

diyenler hepsi o partinin içindeydiler. Bütün bunları kullandılar. Ne zaman o ittifak dağıldı

biliyor musunuz? Demirel’in 1969 73 seçimlerine girerken Adalet Partisi çözüldü. Bir grup

Demokratik Parti oldu, dinciler Milli Selamet Partisi oldu. Bugün ki iktidarın temelidir o.

O ittifak orada çözüldü. Dolayısıyla yani özel propaganda tekniklerine gerek yok. Halk

büyük bir coşku halinde illa bir değişim istiyordu. Ben ortaokul öğrencisi halimle ben 50

seçimlerini çok canlı yaşadım. Babam çünkü politik bir kişiydi, öyle bir çevresi vardı.

Bizim ev dolar taşardı. Dinledim, ettim, izledim, gördüm. Halk Partililerin büyük şeyi

aman devlet elden gidiyor. Yani bunlar acemi, yeni geliyor. Aman İsmet Paşa, devlet

adamı ona sahip çıkalım. Öbürleri de şeyi biliyorsunuz demi?

A:Evet, yeter.

B:Artık bundan sonra siz konuşacaksınız diye. Büyük çapta da popülizm kokan

propagandalar yaptılar, başarılı oldular. Hala bu tavırlar yürürlüktedir.

136 | P a g e

A:Popülist tavırlar… 1946 seçimleri için mesela biz demokratik diyebiliyor muyuz? Şey…

Uygulanma tarzıyla hani 1950 seçimleriyle uygulanma tarzıyla bir değişiklik var mı hocam

hani seçimlerin işleyişiyle ilgili?

B:Çok önemli bir soru sordunuz onun için durdum.

A:Peki.

B:Şimdi 1946 seçimleri hileli seçimlerdir. O tarihteki kanun, seçim kanunu hileye imkan

vermektedir. Şaşacaksınız… Sayım yapılıp bittikten sonra oylar yakılır. Şimdi siz oylar

yakıldıktan sonra neye itiraz edeceksiniz neye dayanarak? Şimdi biliyorsunuz onlar depo

edilir.

A:Evet.

B:İtiraz halinde tekrar alınır, mühürlenir, sayılır. Bir… İki, yargı güvencesi yoktu.

Seçimler Mülki İdare Amirleri’nin yönetiminde yapılırdı. Kaymakam, vali… Şimdi onlar

zaten halka baskı yapıyor. Üç, daha şaşacağınız şey biliyorsunuzdur… Oy verme açık,

sayım gizliydi.

A:Evet.

B:Oy verme şöyle açık. Zarf marf yok. Pusulalar dizili, kimin hangi partiye oy verdiği

görülüyor.

A:Haa… Yani sen hadi bas bakayım.

B:Adamın şehirde işi var tamam mı efendim? Kaymakamla işi var, ziraat müdürüyle işi

var. Hükümet aleyhine oy kullanması çok zor. Buna rağmen kullandıysa da o kullandıkları

oylar gizli sayım sırasında DP’ye de çıksa CHP’ye yazılmıştır. Yani ben bun kanaate

vardım bu kitapları yazarken, çok kaynak karıştırdım. Orada çok esaslı bir tartışma vardır

yani önemli. DP’liler der ki: Hile olmasaydı biz iktidardık. CHP’liler de der ki: Canım

sizin yarıdan bir fazla adayınız yoktu ki tümünü kazansanız nereden iktidar oluyordunuz?

İşin özü şu; yarıdan fazla şeyleri var.

A:Var mıydı?

B:Var. Ve hep sayıları vardır kitapta, çok araştırdım. Ancak çok yeni kurulmuş bir parti

altı buçuk aylık partinin tümünü çıkarması mümkün değil.

A:Evet.

B:Tamam? Dolayısı ile her iki tarafın iddiası da haksız. Teorik olarak öyle bir imkan vardı,

pratik olarak yoktu.

A:1950 seçimleri için…

B:Hah pardon… 46 seçimlerinin şeyi yoktur. Sayısal ilanı açıklaması yoktur.

137 | P a g e

A:Öyle mi?

B:Belge yoktur. Şimdi bir şeye dikkatinizi çekeyim. Bu 50 seçimleri… 46 bundan daha

incedir. Son seçimler daha… Şu 61’i bir kaldırır mısınız? 61 seçimleri…

A: Hahhahha çok teknik olmuş.

B:Hayır o niye şey kalabalık? Milli birlik dönemi de var onun içinde. Şimdi sayısal

sonuçlar olmaksızın yazdık o kitabı. Yani onlar yok ama işte o dönemin olayları, şeyleri

hepsi içinde dolayısıyla sayısal sonuçta yoktur. İlk defa sayısal sonuç 1950’de

yayınlanmaya başlamıştır Türkiye’de. Bir, burada söyleyeceğim çok önemli bir şey var.

Belki bunu dinlemediniz. 50 seçim kanunu mükemmel bir seçim kanunudur. 1950 seçim

kanunu önce bir ilim heyetine o günkü tabiriyle ilim heyetine görev olarak verilmiş, onlar

hazırladıktan sonra parlamentoya gelmiş. DP’yle CHP bütün komisyonlarda iş birliği

yapmıştır, beraber çıkardılar. Örnek bir davranış…

A:Çok güzel.

B:Sonradan pek yapılamadı bu. Şimdi orada ilginç bir olay var. Seçim sistemi ne olsun?

Çoğunluk mu olsun, nispi temsil mi olsun?

A:Özür dilerim hocam. Bu tartışmalar kaç yıllarında yapılıyor?

B:1950’ye doğru 49’dan itibaren.

A:49’dan itibaren…

B:49’dan itibaren… Artık yeni… Daha önce…

A:Tam olarak bir tarih…

B:48’de tam olarak bir tarih… Bunlara tek tek bakmam lazım. Kronolojilerine… 48’de

CHP seçim kanunda bir takım iyileştirmeler yapan bir değişiklik tasarısı getiriyor. Fakat

DP bununla tatmin olmuyor. Diyor ki: Onlar çok ilginç bir direniş sergilediler. Hakim

teminatı olmayan kanunu kabul etmeyiz dediler. Yani bugünkü yargı güvencesi…

A:Evet.

B:Ondan sonra işte 49’dan itibaren bu kanun çıktı.

A:Yani bu şey tartışması hani seçim sistemi…

B:Şimdi onu söyleyeceğim. Şimdi küçük parti millet partisi parlamentoda. Bunların ikisi

büyük parti… Millet Partisi çoğunluk, iki parti çoğunlukta anlaştı. Çoğunluk sistemine

karşı çıktı Millet Partisi. Çünkü küçük partiler hep böyledir. Hatta size bir bilgi daha

vereyim, buna pek rastlamazsınız. 46 seçimleri öncesinde seçim kanunda değişiklik

yapıldı. O tartışmalar sırasında Adnan Menderes DP adına nispi temsil istedi.

A:Hmm…

138 | P a g e

B:Yani kim kendini zayıf hissediyorsa nispi temsil diyor, kim kendini güçlü hissederse

çoğunluk diyor. CHP çoğunlukta ısrar etti. Şimdi 50’de ikisi birden çoğunlukta anlaşırken,

ikisinin düşüncesi şuydu: DP çok gelişmişti biz nasıl olsa seçimi alırız, bu sistem iyi

sistemdir, bize yarar; CHP yahu seçimi biz alacağız biz bunları savaşa bile sokmadık.

Tamam mı efendim? Onun için çoğunluk yapalım da bize yarasın ve CHP şu 69 mebusa

düştüğü andan itibaren nispi temsil diye bağırmaya başladı. Ve tam 10 yıl, 50 ile 60

arasında CHP nispi temsili savundu. Ve 1959’da CHP’nin bir ilk hedefler beyannamesi

vardır kurultayca yayınlanan. O beyannameden 61 Anayasası çıkmıştır hemen hemen. Bir

takım ilkeler saptadılar. İlkelerden biri mutlaka nispi temsil ele alınmalıdır.

A:Evet. Bir korku var yani demi tekrar böyle bir…

B:Tabi yani tekrardan korkusundan ziyade o anda içinde bulundukları durum gereği ha bire

savunuyorlar. Şimdi laf uzamasın diye söylemiyorum. Şu kitapta var. Temsilciler

meclisine sıra gelince CHP bu sözünün yarısından caydı. Bizim bütün partiler yapıyor.

Senato da çoğunluk diye diretti. Senato da çoğunluk yüzünden kaybedince, 60 sonrası bu,

olur mu canım senato da nispi temsil olsun dedi. Bütün partilerimiz bu oyunu oynuyor

Türkiye’de.

A:Anladım.

B:Fark yok. Evet…

A:Aslında rahmetli İnönü’nün demokrasi aşkı vardı o dönemde ve seçim kanunlarının

değişmesinde önayak oldu.

B:Kesinlikle…

A:Peki şey… Bunları yaparken CHP’nin kazanacağını düşünerek mi sizce…

B:Sanmıyorum şimdi bakın 12 Temmuz beyannamesini biliyorsunuz. Değil mi?

A:Evet.

B:İsmet Paşa’nın oradaki tutumunu biliyorsunuz 12 Temmuz beyannamesindeki. Tam bir

hakem rolü oynamıştır Başbakan Recep Beker’le. Recep bey çok sert bir adamdı. Faşist

denilir ona. Recep Beker’le Celal Bayar arasında muhalefet lideri tam bir hakem rolü

oynadı. Hatta muhalefete taviz veriyor diye Recep Beker incindi, bir takım olaylar girdi

araya ve istifa etti sonunda. Yani daha fazla…

A:Adnan Menderes’e psikopat ithamı var.

B:İşte yani o hikayeyi de biliyorsunuz. Şimdi ben İsmet Paşa’yı burada objektif

olmayabilirim. Çok beğenirim, çok takdir ederim. Çok ilkeli bir insandır. Dolayısı ile İsmet

Paşa getirdiği rejimin başarılı olmasını düşünerek bunları yaptı ama eminim ki şurada,

bilinçaltında bir gizli şey de, canım zaten kazanacağız… Nihayet o da bir politikacıdır.

139 | P a g e

A:Peki bu 12 Temmuz Beyannamesi’nden sonra CHP içerisinde de sertlik yanlıları,

ılımlılar aynı zamanda DP içerisinde de sertlik ve ılımlılar tartışmaları zamanla ortaya

çıktı. Bu şeyler… Çatışmalar sizce seçimin kaderini değiştirdi mi?

B:Yok. Biri zaten kazanacaktı biri kaybedecekti. Bu çatışmalar olmasa da 1950’de bu

sonuca varılacaktı. CHP çok eskimişti. Yani kadroları itibariyle tekrar söylüyorum halk ile

diyalogunu hiç kuramamış. Tek parti dönemini ben kendimde bile bazı davranışlar için

özeleştiri yaparım. Yahu ben de tek partini döneminin genleri var galiba derim. Yani kolay

değil. Ve başka bir şey ama dünya siyaset tarihinde tek parti iktidarını egemen tutan, bu

iktidarın başında olan hiçbir yöneticinin hadi çok partili demokrasi yapalım dediği örneği

yok. Bunu da İsmet Paşa yaptı. Efendim İsmet Paşa yapmak istemezdi ama Birleşmiş

Milletler batı cephesinin baskısı falan ama yok öyle şey. Yani istemese biraz zor olurdu,

kısıtlı olurdu. Şu anda Avrupa Birliği, ABD’nin entelektüel çevreleri bizim hükümeti bazı

konularda zorluyor. Basın özgürlüğü, ifade özgürlüğü, toplantı özgürlüğü gençler dinliyor

mu? Dinlemeyince ne yapabiliyorlar. Yahu bir dostluğumuz var, Türkiye’ye de

ihtiyacımız var yani dinlese iyiydi diyorlar. Doğru değil mi? Aynı şey.

A:İnönü galiba 50 seçimlerinden sonra ordunun bir tepkisi vardı galiba iktidar

değişikliğine. İnönü’nde bunu dizginlediğini biz okuyoruz.

B:Efendim bu 1950 14 Mayıs’ından beri söylenir. Gerçek midir, tevadül müdür? O

dönemde yaşayanlarla da konuştum ben yani politikacılarla. Böyle söyleniyor. İsmet

Paşa’ya sorulduğunda yok böyle şey diyor. Yani komutan gitmiş, paşam bir emriniz var mı

demiş. O da hiçbir ricam yok demiş. Böyle anlatılır. Olmuşta olabilir bir şey diyemem. Ben

olmuştur diyecek kanıtlara ulaşamadım. Kendisi kabul etmiyor ama eşyanın tabiatına

uygun gençler şimdi bir başka şey daha var. Empati yapabilmek iyi bir şeydir. Şimdi o

dönemin bürokratını düşünüyorum. Kendini devlete adamış. O dönem bir başka heyecanlı

dönemdi. Yani toplumda o heyecan yok. Kurtuluş Savaşı yeni bitmiş Türkiye’yi

yüceltmeye, yükseltmeye çalışıyor insanlar. İsmet Paşa’ya inanmış, CHP’nin ilkelerine

inanmış. Yahu ele güne kaptırılır mı yani bu vatanı kaptırmak gibi bir şey. Böyle de bir

içten gelen baskı ihtiyacı var. Bunun hepsi İsmet Paşa’ya bağlanıyor, son derece yanlış.

A:Anladım hocam. Yani biz hep şey diye düşündük bu ordunun…

B:Bir şey daha söyleyeyim. Şu kesindir. İsmet Paşa 14 Mayıs’tan bir süre önce hanımına:

Hanım, taşınmak ihtimalimiz vardır hazır olun demiştir. Evet. Bunu o zaman dinlemişim.

Yani benim Atatürk’e ve İsmet Paşa’ya ve o dönemin kadrolarına bir hayranlık nedenim

şudur. Bunlar tutum ve davranışları itibariyle birinci sınıf Avrupalı devlet adamları

gibidirler. Bunlar Avrupa mekteplerinde okumadılar. Avrupa’yı da görmediler. Bir

Atatürk’tür işte Moskova’daki ataşeliği bir de böbrekleri için kaplıcalara Avusturya’da

gitmiş. Bir tane de şeye katılmış Vahdettin ile manevralara Almanya’da. Onu Avrupa

görmüş saymıyorum yani bir ziyaret gidiliyor geliniyor. Siperlerde büyümüşler. Ömürleri

savaşta geçmiş, mükemmel ilkeli Avrupalı devlet adamları. Takdir ederim.

140 | P a g e

A: Halkın katılımı 1950 seçimlerini oldukça yüksek. Çok partili seçimden kaynaklanan bir

heyecan…

B: Evet. Şimdi bakın gençler. Şimdi yaprağın öbür tarafı… Ezilmiş, ezildiğini hisseden bir

halk… Eline bir imkan geçmiş. Bunları devireceğiz, o imkanı sonuna kadar kullandı. Bir

DP örgütü çok iyi çalıştı. Mobilizeydi. CHP tek parti döneminin örgütleri hantal ve

hepsinde bir rahatlık canım. Bu halk İsmet Paşa’yı bırakırda Celal Bayar’a mı oy verir gibi

bir rahatlık vardı. Yaşadığım dönem olduğu için anlatıyorum, kitaplardan okumadım.

A:Biz de aslında sizin bu kişisel tecrübelerinizi duymak istiyoruz daha fazla.

B:DP’nin adı Kırat oldu. Demirkırat… Demokrat diyemiyor adamlar çok orijinal

Demirkırat… Ben köylülerle konuştuğumda biliyorum kime oy verdin? Demirden adama

verdim. Birisi sordu hatta bir köylü yahu bu adam demirden adam diyorlar adam sahiden

demir mi? Demirkırat var ya… Evet. Yani halkın seviyesi bu, kültür seviyesi bu ama ben

başka bir şey söyleyeyim. Türkiye’de çok seçimler bizim aleyhimize cereyan etmiştir

birkaç seçim hariç. Ben halkın sağduyusuna güvenirim. Yani halk oy vermeyi bilmiyor

tezine hiç katılmadım. Şimdi bu halk 1979’da… Şöyle yapayım: Ben milletvekiliyim,

partinin yöneticisiyim 77 seçimlerinde birinci parti oldu %41.4 maksimuma çıktık bir de

57’de öyle. Tamam? 57’ye bir döneceğim unutmayın. Bir hükümet kurduk. Dıştan gelen

sıkıntılar da oldu. Petrol fiyatları yükseldi, başka sıkıntılar oldu. Beceremedik de itiraf

edeyim. İki yıl sonra yapılan 79 seçimlerinde %29.5’e düştük. Duydunuz mu beş sıfır?

Duymadınız. Şimdi senato yüz elli kişiydi, her iki yılda bir elli tanesi yenilenir. Onun adı

senato kısmi seçimleri… O dönem senato kısmi seçimleri var. 5 yerde de milletvekilliği

boşalmış, ara seçim var. Biz yine kendimizden eminiz %41 oyumuz. Demirel’in ki 29.5’ti.

Pardon 77’de çıkmıştı, 38’lere doğru çıkmıştı ama biz öndeydik. Demirel 5’ini de aldı. O

senatörlerin çoğunu aldığı gibi 5 ara seçimi de kazandı. Basın adını beş sıfır koydu.

Tamam mı? Beş sıfır kazandılar. Beş sıfır mağlubiyetten sonra oturdum, düşündüm, bazı

notlar aldım ve genel merkezdeki toplantıya geldim. Partinin yönetim kurulları toplantısı…

E seçim kaybetmişiz kolay değil ve Ecevit hem başbakan hem genel başkan. Bir yandan da

şeyi konuşuyoruz yani sonuçları değerlendiriyoruz hükümetten çekilelim mi çekilmeyelim

mi? 16 saat tartıştık. Parti içinde bu demokrasi vardı. Şimdi öyle olmuyor liderler karar

veriyor, tebliğ ediyor. Ve 16 saatin sonunda çekilmeye karar verdik. Yıllar sonra

bakıyorum doğru bir karar vermişiz. Şimdi orada en gençleri bendim. Ekibin, partinin

yüksek komuta heyeti… Öyle düşünün. Söz sırası bana gelince dedim ki: Bu seçimlerle

beraber… Sayın genel başkanım, değerli arkadaşlarım bu seçimlerle beraber benim Türk

halkına olan, Türk seçmenine olan güvenim arttı. Şimdi herkes dehşet içinde bakıyor bana.

Yani kaybetmişin… Parti de konuşuyoruz, kazanmış da değil… Tera----(?) dedi bu Erol

şaşırdı diye düşünüyorlar. Dedim ki anlatayım. Bu Türk halkı sizi yüzde 27 ile elinizden

tuttu 65 seçiminde. Hazel biraz sonra, şimdi almayayım, sağolasın… 27 buçuk ile

elinizden tuttu getirdi getirdi 33 41 yaptı. Bu halk yaptı, bu seçmen… Demirel’i yüzde

52,8 ile oturttu 65’te. Onu da 29 buçuğa indirdi. Fakat şimdi 52’ye çıkardı. Yani demek ki

bu halk katı değil.

141 | P a g e

A:Evet.

B:İndiriyor, çıkarıyor bir şey... O tarihe kadar inanır mısınız ben hep yahu gene de katı bu

seçmen birader bize yüz vermiyor. Gördüm bunu onu anlattım. Demek ki dedim bundan

sonra sınavımızı iyi verirsek bu halk bizi değerlendirir yahu. İyi vermeye vakit kalmadı. 1

sene sonra 12 Eylül oldu. Gençler… İşte öyle… Durum bu.

A: Çok teşekkür ederiz.

B:Size önerim, lütfen söyleyin üniversitenize bu kitaplardan alsınlar. Veremiyoruz… Yani

isterdim size bir takım vereyim, göndereyim. Burası çok kıt kaynaklarla bu hizmeti

götürüyor. Kaynaklarımızdan birisi kitap satışıdır.

A:Doğrudur hocam.

B:Bu kitaplar tükendiğinde yeni… Bu kitapları hep sponsor eliyle bastırdık. Tükendiğinde

yenisini bastırma imkanımız da yok. Bir daha ortalara düşüp, bir sponsor oradan mı

buluruz buradan mı? Onun için bence aldırın.

A:Yani, evet. 50 seçimleri var hatta iki kopya olduğunu ben hatırlıyorum. Yani şu

kitabın…

B:Orada?

A:Evet, kütüphanede… Ama geri kalan setle ilgili pek bir bilgim yok. Pek bakmadım ona.

B:Size bir takım vereyim ben. Siz hocanıza, yönetime çıkıp herhalde söyleyemezsiniz.

Belki de söylersiniz. Biz söyleyemezdik kesinlikle

A:Söyleyebiliriz herhalde de...

B:Mesele yok. Alo… Bir gene yayın listesiyle şu vitrindeki, bir fotoğraf tamam mı? Uygun

mu gençler? Size bak ne güzel anılar anlattım.

A:Çok teşekkür ederiz efendim.

B:İyi bir röportaj oldu.

A:Zamanınızı aldık. Gerçekten çok sağ olun.

A:Kapımız size açık…

142 | P a g e

THE INTERVIEW WITH FEROZ AHMAD

F) Feroz Ahmad

Ö) Ömer Naim Küçük

K) Kübra Özdemir

Firstly, if you want let’s begin with the emergence of Democrat Party. How did

Democrat Party emerge? In which atmosphere?

- Democrat Party emerged after the end of the world war II and ….. from the

Republican People’s Party. All the members are full-critical members are Republicans:

Celal Bayar, Menderes, Koraltan, Köprülü. They were ….. politicians. They were what

you are describing as the right wing of the Republican People’s Party. Every party has

factions. You have the center. You have the left and then you have the right.

- Within one party?

- In every party. In AKP today, you will find the same thing if you look closely. So these

people represented the right wing of teh Republican People’s Party and when

how……. listen to them (?), the ……. Party in general(?) and the policies carried out

are the policies which the RPP would have carried out when they came to power. I

mean İsmet İnönü probably would have carried out if he won the election in 1950. He

would probably. you can prove it, ı mean historian politics you can prove what did not

happen but we can speculate because İsmet İnönü also wanted but modernly wanted

but he ….. happy go along with the …. happening in the world. The American …. Pact

(?), he would join NATO, if he could in fact the Sept in 1940 prime when NATO was

found. So the policies would probably have been the same. On the left of the RPP,you

have people like Recep Peker but they didn’t win. They were sort of finished. That’s

the DP.

- I just, I read books of Kemal Karpat. He imposes a lot of significantly land reforms,

land reform bill in 1945.

- Who did?

- Kemal Karpat, in books.

- No, no, no. Who imposed the land reform?

- Ha, actually author who writes about this era between the 45-50. I believe that think

the birth of the DP lies in the land reform bill.

F- Yes, yes. If you like (?) Recep Peker wanted to have land reform, to have Turkey in

which rich peasants were in power. People like on the right wing of the party said

‘No no no, Land reform is not a good idea’. They wanted the landloards to remain

143 | P a g e

in power. …….. (04.07) so its, within the party, left – right struggle probably, yes

the land reform was important.

Ö - Emin sazak, for example, is a …….. (04.19) of DP rich peasant I live in Eskişehir

province.

F - Menderes…

Ö - Yes but do you think that after the 1950(?)(04.36) Atatürk’s idea of classless

society in Turkey is spoilt actually after the land reform because people actually

perceive that Turkey is actually consists of classes. For example rich peasants, poor

peasants and strong bureaucracy, elitist I believe.

F – Look! When I about (05.05) the carried out is revolution. They would developped

classes. They would have Atatürk (?) (05.18) way talks to the Soviet representative I

don’t know. He tells it. He said ‘We don’t have classes like you have in the Soviet

Union. We don’t have a working class. We don’t have a peasant class. We have

peasants. Didn’t (5.44) form a class, they don’t think like a class. The Russian peasants

you mobilized in the Bolshevik Party think like a class. There is no bourgeoisie in

Turkey. …. 1932, 33 …. after (6.00) but these classes begin to develop. Turkish

society is not static. It doesn’t stay the same. Do you understand what I am saying? For

instance, today I mean the DP and today and I am so distant Sırbia (6.24) question of

60 and 70 years. Today you have the different kind of bourgeoisie which has emerged.

And Anatolian bourgeoisie dissent (?)(6.37) Anatolian tigers and then Anatolian

bourgeoisie is different from to the bourgeoisie in culture from the İstanbul bourgeoisie

to …… (?)(6.47) so they are in pro….(6.51). AKP represents those people so of course

Atatürk’s Turkey goes to change. It couldn’t be static. No society remains static.

Maybe North Korea, maybe I don’t know why North Korea maybe but otherwise

whole society changes like you and I change. We have changed …… (7.16) years. So

yes Atatürk’s Turkey most …… changed and most ………. Became class society and

….. become class society and in my have(?) working class which tomorrow would try

to show world power ……….. may the first but if we weaken the ….. and weakened in

1970’s and 80’s so the working class has to become more confident but this is world

over.

Ö – Didn’t they accept the existence of classes but they denied the conflict between

them.

F – Atatürk?

Ö – Yeah

F – Look! When there are no classes, how can you have a class society? M.Kemal was

saying there are no classes so there can be class conflict and people who are talking to

class conflict but talking I had a deadline(?)(8.28). You have to wait to classes

together(?) then there would be class conflict and there is today, there is even no

Turkey is still …… totally developed society I t it is a developping society takes

hundreds of years I mean you study European history, takes hundreds of years before

classes actually develop and are allowed to develop.

K - so what should we understand from the little man which DP desired to represent?

144 | P a g e

F – Well, look once you have multi party politics then whole the parties depend on

who an invotes(?)(9.29) so the little man is what in America becomes the silent

majority. He doesn’t really know how to speak for himself, we will speak for him. So

let little man whoever he is will give us his vote when the election comes.

K –in terms of gaining for the election…

F – because everything depends on election in multi party politics.

K – you are right

F – in multi party elections, democracy is reduced to political system, elections. If you

have elections, you are democratic but there is also economic democracy bringing

equality to societies but if you look at the world today, inequalities are increasing so if

you look at DP period, you probably see increasing inequality. Probably there was

greater inequality during the Kemalist period because the society was to develop.

K – actually after the victory of the DP İN 1950 election, it underwent a transition,

right? Closure of the Nation Party, spoilt the freedom and democracy. All these

sayings were revealed that they were maybe not lie but actually I don’t know this is…

Did they …..(11.27) the real aims after they won the election or the was it the result of

natural process, this transformation?

F – Probably the result of the natural process. I don’t think …. (11.41)sprity let …

high. Look! In the beginning, they were supported by lots of intellectuals and those

people said when the DP is in power, there will be greater of freedom. But this wasn’t

true. Then it was becoming Menderes’s party. And so in 1955, they brought away

from being DP and from …. Party who is Hürriyet Partisi. They didn’t go back to

CHP. … (13.32) around… CHP was also in the news(?) party. They founded a freer

party. But Turkey’s political culture is such…

K – based on one man

F – no no no no that is becomes based on one man. Within few years, Justice Party

would become Demirel’s Party. You have Özal’s party. He become the leader. He

become the symbol(?). And today, you have Erdoğan’s party.

K – yeah, yeah, this is the similarty between Menderes and Erdoğan?

F – this is Turkey’s political culture. I mean initially Erdoğan was outside the party, it

was Gül’s party, …….’s (13.31) party. But once he got elected, his character, his

charisma, his such the …..

He is the …… for.

K – People like this?

F – Look, this is Turkey’s political culture. I mean you must be reading about the

political cultures. Every country has a political culture. In a country like America or

Britain or even France, whoever leader loses elections, he leaves the party. Do you, for

instance Bush loses the elections and leaves the party. Somebody comes. In England,

the same thing happens. In Turkey it doesn’t have. In 1950, it would have been great

for Turkey. Ismet İnönü loses the election and says How out of the party? Let again

….. (14.45) the new ideas confirmed. We don’t know what it would have. Maybe

Kasım Gülek, maybe. He comes from America. He has American ideas. But look!

145 | P a g e

When leader is thrown out of or leaves power... Turgut Özal becomes president.

ANAP is finished.

K – mesut yılmaz wasn’t the same with Turgut Özal.

F – When Demirel leaves the party, Tansu Çiller’s party is finished. This is to by mind

how to political culture. CHP today is same thing. Baykal was the leader of the party I

don’t know how many years 17 years something like that so when you leave the party,

Kılıçdaroğlu has to establish himself. Let’s see what happens. I don’t know.

Ö – there is a famous speech of İsmet İnönü in May 1945, an official ‘Atarütk’ün

Samsun’a Çıkışı, Egemenlik Bayramı’ he promised democracy actually after the

victory of the align forces against Germany. Do you believe that İsmet İnönü and did

the important man in CHP change their ideas towards democracy? I mean, is it a

situational problem?

F – no, I think you know he was probably ….. (17.07) sincere. I don’t think he

expected to lose in 1950. If he won in 1950 elections, then he probably would have

done much the same thing as the Democrats. Only problem was that the RPP had the

bureaucracy we prove ……. the slightly him down (?) (17.38) but then again we don’t

know what he would have done. Even Menderes had to deal with the bureaucracy that

he inherited. So yes I think he would have. You see the world required that Turkey or

India should have multi party politics, democracy that is what is differate(?)(18.07)

democracy so I don’t think he would have done things very differently from the

Democrats. I mean he would have become part of the right of the RPP. There was still

right even though the Democrats were left, they were still right in the RPP. People like

Nihat Erim, I mean everybody says that the Democrats that the Menderes created the

slogan of ‘her mahallede bir milyoner’ infact it was Erim in 1948. I mean that was, I

mean and it was happened of course in Turkey. When you had that currency, I was a

millioner. I have million lira notes. Everybody has million lira notes until the changing

the reforms. So ……ingly (19.21) yes.

K – they said and Turgut Özal did. Right?

F – Yes.

Ö – For example, when we investigate the ideas especially statist ideas of DP and RPP,

we see ….(19.40) no difference. I mean İsmet İnönü is a statist. Also, Bayar and

Menderes are statists. But only difference is methods, economic methods… economic

ways to develop country. Do you think is there deeper difference between their

ideologies ?

F – yes, there is exactly what the democrats would be the same but we will do the same

things better than them. How could they not be statist because there was no

bourgeoisie to invest in industry yet, not easy to get foreign investment. That was the

difference. Now you had foreign investment, the American foreing investment:

Marshall funds, making roads, …… ning Anatolian roads, buses… All these things

came with foreign investment. …… would that happen Turkey began to change,

peasants began to come to power. Would it had? (?) Wouldn’t happen because this was

the process. It was happening on the world wherever …… America was …….. (21.19).

America was guiding the ………….. development. Russia still couldn’t do it. But in

146 | P a g e

1956, it was the Russians who financed the us one then in Egypt.(?) In …….. capital

began to in…….. the bigger country but …….. for instance, there was Russian capital.

There was German capital, British capital. American capital did not go to in that time

anyway (?) talking about Turkey. So yes, foreign capital was coming. We didn’t

happen …….. Let’s say Kemalist ……., it was the foreing capital.

K – actually this period was also cold war period and very hot events, hot international

events emerged. What are the effects of these international events, incidents or other

policies of other countries like Marshall fund, Truman Doctrine, Marshall Plan, Soviet

Union’s, stalin’s aggressive behavior, NATO?

F – In turkey ……., Turkey is……. America and would have come investments and

this is all(?) they told(?)(23.03). But the investments are never enough even though

they change the roles(?) the …………………….. there are only for ten years.

Democrats are only def…….. ten years. Then Turkey changed his after ………

international after the 1960 who ……… institutions beginning of industrialization.

And in this respect, the Democrats were still backward. They didn’t seem to

encourage(?) industry. They is …………. industrialization. it is a commercial

development. You are gonna few bringing cars from America in ……. you make

money. You ……… Making own Cars. For the first time of course they don’t make

own cars. They are making, car maken(?) Ford, Anadol… you are too young for

Anadol. They didn’t exist anymore. But the liberal side(?) started industrialization

would have in the 60’s. something would have happen. How did the democrats? The

democrats were, this was like still Republican thinking in terms of developing cars.

K – was it the failure of the Democrats? Or was it the failure of the multi party period,

ten years?

F – ………… couldn’t the failure. This is how the fault (default) . We can only back to

see the failure but they didn’t see as a failure. For them, industrialization is a slow

process. Bringing more……… taking(?) the has to make factories, produced eagle(?)

Still plant produced, still make cars, tractors easy to import.

Ö - …. In the boost in the street but there is also severe increase in inflation

……(25.36) of that ?

F – first of all, the dolar is changing(?). ……… Until 1958, it is something like 2,80

liras to the dolar. It comes 9,80. So that if you buy American currency at 2.80 liras to

the dolar, you are ……….. you are bringing to Turkey when you sell them at the real

price see you become very rich. This is commercial capitalism but it leads to

tremendous inflation and so the World Bank, IMF tell Turkey may have to make the

lira into its real value 9.80 liras into one dollar. But for 80(?)years, it is artificial.

Ö – it was on purpose to make ones so many rich ?

F – yes, for instance, if you were friendly with the DP, you could say to done(?) how

(low) come businessman give me a million dollars and get 2.80 million liras.

………million dollars to Beirut ……… (27.30) the dollars. I make a huge profit for

this transaction (?). So people did that.

147 | P a g e

K – actually, the Democrats also claimed that they will satisfy the spiritual needs of

Turkish people. And this was the reason for victory of Democrats actually. What about

the spiritual needs? What did they in terms of these spiritual needs?

F – first of all you know about the ezan but they did this in agreement with RPP. The

RPP voted against the ezan in Arabic. They would bring(do) the same thing so that

people who were religious vote that were better(?) (28.39) served by the Democrats.

Because the Republicans have a bad image. İsmet İnönü said, he never said …………

he didn’t liked to use the word. I don’t know how true this is. These were the roles(?)

so the image of RPP was anti-islam because they are laicists. The Democrats were also

laicists like Celal Bayar… they are secular people.

Ö – you know there is a lot of ….. extend conservative people in Turkey, religious

people, voters of AKP or something like that. When we …………(29.49), we see that

counted by religious reform of Democrat Party but isn’t it an illusion?

F – Look religious reform… religious reform begun under the RPP in 1947-48 what

did we studied. They tried to change their image, the RPP but people didn’t believe

them. People said this is not real. This is not genuine. This is would … happen

(?)(30.37) and so the Democrats benefited from the lack of an image. You couldn’t

change yourself all the night( over… )(?) you have been like this for a young

generation for some modern …… different.

K – there is conflict between religious things and 6 principles of party politics. Right?

In terms of the Turkish people in the eyes of the Turkish people.

F – but the 6 principles, the only principle is laicism. And these Democrats also

believed in …………..let’s get of bit(?) laicism, let’s become non-secular, let’s

establish an İslamic state. They was breaking Atatürk’s bust(?) in all bad(?)……….

The party Atatürk below(?) in 1954, I think they were good Kemalists has an ………

because they grow up on the death(?)(32.04) but yes people on the other hand, are so

change coming but the Democrats represent the change. we will support them.

K – support of the West… We actually talked about this. In terms of the America,

which party, Democrats or the RPP… which party was the most beneficial for benefits

of the America?

F – Which wins? So the Democrats… they supported the Democrats.

K - they supported the Democrats obviously or …

F – why not? This is democratic party who is for democracy. They ………..(33.20)

NATO. I mean is now the NATO supported depts ………. America.

K – did Turkish people like the idea of becoming little America?

F – yes, the idea that ……… (33.45) prosperity, ……….. who is still do?

K – people like the change, idea of change, development.

F – yes, develop Turkey, …….. have roads, ……….. and people are false. People who

are ……….. good. Feel difference, feel the benefits of governing party. How the

governing party is……... ….. see the benefits, …… see the benefits……… this is

democratic system. Choice, let’s say.

K – after ten year, military coup emerged.

148 | P a g e

F – For instance, we don’t know what would it happen if the Democrats would have

the election, we don’t know if in 1960 …………………….. (35.00) 1961 we don’t

know what would have happen but after democrats … perhaps the RPP …. Because

people… as you said inflation this or that. ……… the military was unhappy because

of what was happy to them economically…… the memoires of ………………….. in

this period Türkeş or others who have written memoires, their situation has declined

what you would call ‘blue eyed boys of Turkey’ he would profession. Few have ready

to memoiers…. many of the memoires. they complain that families are not gonna stay

…………. (36.40) for housing this is the memoire , maybe the exaggerate. When we

go to restro who the later ….. says look you are the other for the memory (?) so

become so those people said let’s ……… Americans support

……………………………………..(37.00)

THE INTERVIEW WITH NİLÜFER GÜRSOY

NİLÜFER GÜRSOY: Diyeceğim şu ki, milli mücadelenin bizzat içerisinden gelen

kimseler. Mesela Koraltan derseniz o da işte vali olmuş bilmem ne olmuş az çok milli

mücadelede çalışmış. Menderes derseniz genç yaşında tabi onun daha başka daha genç

yaşta Amerikan kolejinde okumuş yalnız başına. Onun da mücadeleleri var, o da görüyor

demokrasi nedir ne değildir biliyor. Koraltan bir edebiyatçı, tarihi biliyor, daha ziyade

Osmanlı tarihi.

Bunlar bir araya gelerek konuşarak, tabi önce baya temkinliler. Biliyorlar mücadele

etmenin kolay olmadığını görüyorlar. Bir teminat bulurlarsa bir şeyin içine girilmesi

gerektiğini anlıyorlar. Görüşmeler devam ediyor. O arada basın harekete geçiyor. Halktan

istekler oluyor. Niye parti kurmuyorsunuz gibi. Kurun falan filan derken DP kuruluyor.

Tabi kurulur kurulmaz çok mücadeleler oluyor. Halk Partisi bir taraftan. İnönü

demokrasiyi kabullenmeye mecbur. Eli mahkum ama karşısındaki kimselerin şeyini de

görüyor, ne olduklarını. Bir taraftan kabul ediyor, bir taraftan da el altında engellemeye

çalışıyor. Partinin kuruluşu 50'e kadar mücadeleli. İşte basına gidiyor, basın DP i tutuyor.

Bir takım oyunlar, ithamlar, şöyledir böyledir. Giden heyetler, engellemedir vs. Çok

mücadeleli yani.

Eşimde demokratlardan. Kütahya Gediz’de doktor. Hem ülkenin doktoru, hem de sıtma

mücadelede çalışıyor. DP'ye giriyor teşkilatta çalışıyor. Fakat jandarma takbikatı var.

Mesela DP'liler bir yere gidip bir miting yapacaklar. Kaymakam Halk Partili. Zaten Halk

Partisinin parti teşkilatı devletin teşkilatı. Kaymakam mesela ilçenin amiri. Vali ilin amiri.

149 | P a g e

İşte müsaade istiyorlar bando da getireceğiz falan. "Hayır, yalnızca İstiklal Marşını

çalabilirsiniz" cevabını alıyorlar. İstiklal Marşını çalıyorlar, miting oluyor halk coşuyorlar,

başka milli marşlar da söyleniyor. Kaymakam sinirlenip gelip davulu patlatıyor. Orada bir

hadise çıkarıyor. Bir çok böyle mücadeleler.

1946 yerel seçimler oluyor. Eşimde (Ahmet) namzet. Tabi o zaman ki seçim sisteminde

açık oy veriliyor. Başı örtülü bir hanım geliyor. Bakıyorlar Ahmet'e atıyor. Hanım atarken

Halk Partililer "kime atıyorsun" diyor, "Ahmet Doktora atıyorum" diyor. "Halk Partisine

atmıyor musun?" diyorlar. "Eh ona da atarım" diyor hanım usulca bırakıyor.

İlçe seçimi oluyor, 46 rezaleti oluyor. Alıyorlar sandıkları kaçırıyorlar. Bir tepede, tuvalete

atıyorlar DP ye verilen pusulaları. Fakat o ara bir sel geliyor, oradan alıyor bir bakıyorlar

nehirden böyle boylu boyuna pusulalar çıkmış.

Mesela Bursa'da sandıklar toplanıyor, Vilayet konağının karşısında da annemin amcasının

evi var, orada oturuyorlar görüyorlar vaziyeti. Sandıklar toplanıyor, valinin konağına

geliyor sandıklar. Orada artık ne muamele görüyorsa sandıklar...

Tabi daha DP tam teşkilatını kuramamış. Hileler olmasa, kazansa da belki iktidar

olamayacak.

Neyse kırk kişi muhalefet olarak giriyorlar. Muhalefet zamanında mücadeleler şunlar

bunlar 1950 ye geliyor. 1950 den önce de kanun değişikliği oluyor, ekseriyet sistemini DP

istemiyor, halk partisi ısrar ediyor.

KÜBRA ÖZDEMİR: Evet seçim yasası ki o da CHP'nin kendine yaraması için getirdiği

yeni bir sistem. Kendine yaraması için getirdiği sistemin sonunda kurbanı olması da

değişik bir hikâye.

NİLÜFER GÜRSOY: Ahmet de o seçilenlerin içinde. Ankara'ya geliyor. 50 de bir taraftan

üniversitede çalışıyorum ama tam böyle kadroya girmemiş vaziyetteyim, hem partiye de

gidiyorum. Bir taraftan üniversite ile de bağlantım var. 50 seçimlerinde sandık başında

görev aldım. O seçimde millet biraz uyanmış falan. Böyle seçimler boyunca mücadeleler

60 a kadar devam ediyor.

KÜBRA ÖZDEMİR: O halktaki uyanış?

NİLÜFER GÜRSOY: Uyanış.. Tabi çok baskı var. Mesela hatırlarım. Genel Kurul binası

var. En üstte genel idare kurulu. Alt katta da ocaklar. Çankaya Ocağı, Yenişehir Ocağı

falan. Bende Çankaya ocağının üyesiyim. Bu ocak teşkilatının kurulmuş olması

demokrasiyi kolaylaştırıyor. Oturur konuşuruz mesela ocakta, ocaktan ilçeye intikal eder.

Oradan ile, oradan genel kurula intikal eder. Alttan gelen bir sistem… Yukarıdan aşağıya

değil. DP’nin kuruluşu ile o sistem yerleşti.

Kuruluşunda da hanımların çok katkıları oldu. Mesela 50 seçim öncesi broşürler dağıttık.

Gizli polisler geldi dağıtamazsınız falan. Saate bak daha vakti var, propaganda vakti

başlamadı diye. Grup grup hanımlar yayılırdık böyle. Hanımların siyasete atılımıdır DP.

150 | P a g e

Bu bir yerde babamın görüşü de ilk bankayı kuruyor mesela İş Bankasını. İş bankasında da

hanımlara yer verdi. Kadınların bankacılığa atılması iş Bankasıyla oldu. Aynı şekilde de

particiliğe girme DP'den geldi.

Bunlar belki şey geliyor ama bir yerde oturan taşları görüyorsunuz, oradan itibaren

yükseliyor.

KÜBRA ÖZDEMİR: Dediğiniz şeyler böyle ama DP demokratik söylemlerle geldi ama

işte sonrasında bir transformasyon geçirdi gibi söylemler oluştu? Bu konuda ne

düşünüyorsunuz, yani gerçekten bir transformasyon yaşadı mı? O sürecin bir sonucu

muydu mesela? Yani bir şekilde bütün gayeler gerçekleştirilemedi. Ekonomik kalkınma

sağlandı ama yeni bir baskıcı rejim mi ortaya çıkıyor söylemleri?

NİLÜFER GÜRSOY: 50 seçimi dönemlerinde, işte oturup tartışıyorlar. Eğer kazanırlarsa

iktidarı verelim mi vermeyelim mi diye tartışıyorlar CHP’liler. Aralarında teslim

etmeyelim diyenler oluyor. 50 seçimlerine katılan DP ye iktidarı teslim etmeyelim diyen

CHP’li zümre var içerlerinde. Herkesin arkasına bir sivil polis takmak, kim ne yapıyor ne

ediyor raporlar tutmak. Belki telefonlar yok o zamanlar ama herkes takipte. DP ile CHP

arasında da şöyle bir durum var. Hepsi CHP’nin içerisinden çıkmış. Öncesinde beraberler

tabi. Fakat birden böyle karşı bir direniş.

Bir de Koraltan'ın ailesi için şöyle bir şey var. Koraltan ailesinin hanımına diyorlar ki,

"Aman nasıl cesaret böyle, bunun sonu darağacı, en kalın ipi de Koraltan’a saklıyorlar"

diyorlar. Hanım zaten hasta, rahatsızlandı falan. Ben böyle şeyler hatırlıyorum. Toplantıya

giderler falan. Biz gece yarıları beklerdik annemle, babamın dönüşünü.

Ankara'da bir yere gidiyorlar kurucular. Peşlerinde siviller var. Fakat farkındalar. Ondan

sonra Köprülü, sıcaklar basmış pardösüsü var. Çıkarıyor pardösüsünü veriyor peşindeki

polise belli etmek için işte, al diyor nasıl olsa beraber gidiyoruz az da sen taşı diyor falan.

KÜBRA ÖZDEMİR: Bir de hani şöyle bir şey var, Feroz hocanın kitabında okumuştuk.

Feroz Ahmet de söylüyor başkaları da söylüyor bunu. Aslında çokta farklı amaçlar üzerine

değildi ama yöntemleri farklıydı diye.

NİLÜFER GÜRSOY: Yani aynı milli mücadeleden geliyorlar. Fakat görüş bakış yöntem

farklı. Halbuki Atatürk'ün zihniyeti çok farklıydı, gidiyor dinliyor halkı.

Ankara’nın ilçelerinin birinde köylülerin sırtlarına affedersiniz bir hayvana biner gibi

biniyorlar, çok eziyetler ediyorlar falan. Köylüler perişan bir vaziyette falan gelip parti

binasına dert yanmışlardı. Yani çok büyük bir baskı vardı. Kendi buğdaylarını hükümete

veriyor halk. Kendi tarlasının buğdayını az bir şey alabiliyor. Biraz kendine ayırır da

yakalanırsa büyük suç. Ama bunlar ne oluyor ambarlarda toplanıyor orada kalıp çürüyor.

Bir organizasyon da yok. Böyle bir zihniyet.

151 | P a g e

DP’nin gelişi ile halk kendi varlığını sezdi. Bir oyunun değerinin olduğunu anladı. Hakkını

aramayı bildi. Bunlar oldu. Çok particilik şuydu buydu derken 60 a geldik. Ama hazırlıklı

olunsaydı, entrikayı nasıl yok ederiz gibi bambaşka olurdu millet.

KÜBRA ÖZDEMİR: O da farklı aslında. Sonuçta o darbeyi gerçekleştiren kişiler de

Atatürk'ün yolundan gittiği gerekçesiyle bunu yapan insanlar. Herkesin yolunun aynı

görünüp de birbirinin önüne geçmek istemeleri çok değişik gerçekten. Orada kim doğru

kim yanlış ayırt etmek güçleşiyor. Hangisi ülkeyi düzlüğe çıkaracak, hangisi daha iyi bir

kalkınma sağlayacak..

NİLÜFER GÜRSOY: Onlar bizde kalsın istiyorlardı. İşte ilk DP kuruluyor. Programları,

teşkilatını şeysini alıyor babam parti başkanı olarak İnönü’ye getiriyor. Ondan sonra İnönü

diyor "laiklik var mı prensiplerinizde?" ." Tabi paşam" var. Ondan sonra " Siz doğuda

teşkilat kurmasanız?" diyor.. Doğuda.. Şimdi babam düşünüyor, teşkilat DP’nin teşkilatı.

Doğuda ne var CHP’nin teşkilatı, vali kaymakam. Zaten devlet hem partiye çalışıyor, hem

millete çalışıyor. İç içe girmiş. Düşünüyor şimdi, teşkilat kurmasa ne olacak? orası boş

kalacak. Paşam bunlar demezler mi: "biz vergi ödüyoruz askere gidiyoruz vatandaşlık

görevlerimizi yapıyoruz? Niye böyle". Onun üzerine kabul ediyor.

KÜBRA ÖZDEMİR: İktidar orada bari bizde kalsın şeyi mi var?

NİLÜFER GÜRSOY: Evet evet.

CHP kurulduğu zaman, tabi çok büyük bir şey. Ta Sivas’taki kongrelerle başlıyor. Ama her

şey tek bir yerden yürümeye başlıyor ve Atatürk bunu fark ediyor. O yüzden çok istiyor

ikinci bir partinin kurulmasını. İdeal bu.

Atatürk’ten bir çok şeyler partiye de kalmış. Ama partiye kalması demek CHP’nin

teşkilatına kalması demek değil millete kalması gerek. Sonradan DP diyor bunlar CHP ye

hususi değil, bunlar millete has şeyler. Bunların geri alınıp halka verilmesi gerek diyor.

Ondan sonra CHP kıyametler koparıyor, elimizden alıyorlar bilmem ne falan da. İşte

polemikler buradan doğuyor.

Mesela Pilavoğlu, tarikatçı. Onların zihniyeti, düşünün. 50 seçiminde birinci aday İnönü,

ikinci aday Pilavoğlu.

Mesela ezan meselesi oluyor. Kanun değişiyor. İnönü zamanında Arapça okuyanlara ceza

veriliyor.

Bu gibi şeyler çok artıyor.

İşte DP’nin iktidar olduğu zamanlar DP diyor madem demokrasi geldi isteyen istediği gibi

okusun. CHP’liler de o zaman razı geliyor.

KÜBRA ÖZDEMİR: Bir de destekliyorlar enteresan bir şey, en başta destekliyorlar

beraber oy veriyorlar.

152 | P a g e

NİLÜFER GÜRSOY: Fakat 60 a gelince ne oluyor? "Demokratlar Arapça ezanı getirdi

bunlar irticacı!"

KÜBRA ÖZDEMİR: 27 Mayıs’tan sonra tedbirler kanunu geliyor, hiç bir şey yapılamıyor

hiç bir söz söylenemiyor. Onlar istediğini söylüyorlar onlara serbest. Fakat siz cevap

veremiyorsunuz müdafaa yapamıyorsunuz şu şudur diyemiyorsunuz.

Şimdi hala bugünlerde bile köşe yazılarında şurada burada "1950 DP’nin iktidara gelişi

irticanın hortladığı tarih."

Şimdi bile demokrasiyi suiistimal ediyorlar. Demokrasi deyince , "al madem demokrasi var

ben istediğimi söylerim", "anayasaya ters gelen bir şeyi de neden iddia etmeyeyim?". Bir

söylem kirliliği var yani.

Aslında niyete bakıyor bu işler.

KÜBRA ÖZDEMİR: Adnan Menderes'in anılarından hatırladığım kadarıyla

yanılmıyorsam Adnan Bey, Bayar'ın yanına Köprülüyü başbakan olarak önermek için mi

gidiyor?

NİLÜFER GÜRSOY: Evet evet. Şimdi Köprülü'nün tabiatı kendisini öne atmaklı. Daha

otoriter. Menderes, Köprülüyü önermek üzere geliyor. Tabi babam onları tanıyor, mizacı

nedir biliyor. Başbakan sizsiniz diyor Menderes'e.

27 Mayıstan sonra Akis dergisinde okumuştum. Köprülü DP den ayrılmış. Hanımını alıyor

gidiyor İnönü’nün evine. Paşam diyor artık değişti her şey. Siz Cumhurbaşkanı olun bende

başbakan olayım diyor. Ayrılmasının sebebi de Kıbrıs meselesi. Bir iletişim hali oluyor,

zannediyorum İngilizlerin sözü. Kıbrıs meselesi için Türkler ne der gibi bir yazı geçiyor.

Köprülü dış işleri bakanı. Türklerin Kıbrıs’la ilgisi olamaz bir iddiası yoktur diyor. DP bu

zaafları görüyor, Köprülü dış işleri bakanlığından ayrılıyor. O günden itibaren yavaş yavaş

DP ile ilgisini kesiyor.

KÜBRA ÖZDEMİR: Aslında DP’nin ilk ortaya çıkışında da, mesela Celal Bey diyor ben

hiç bir makamı kendim istemedim. Benden ne istendiyse onu yaptım. Böyle bir zihniyetle

DP ortaya çıkıyor.

NİLÜFER GÜRSOY: Şahsiyetlerin tutumlarının hadiseleri büyük ölçüde değiştirebiliyor

işte. Onları da dikkate almak lazım.

Bu şekilde kopmalar oluyor, darbe hazırlıkları oluyor. 9 Subay hadisesi oluyor. Belki o

zaman üzerinde durulsa 27 Mayıs hiç olmayabilirdi.

KÜBRA ÖZDEMİR: Ki sonra o 9 subayda bir tutuklamaya maruz kalmadan tahliye

oluyorlar.

NİLÜFER GÜRSOY: Hazırlık. Herkesi ayarlamışlar. Mesela tayinleri yapan teşkilatı elde

etmişler.

153 | P a g e

Köşkte muhafız alayı var. Onun başında bir kumandan var. O 9 subay hadisesi ile ilgili,

onu ayırıp kendi adamlarını koymak istiyorlar. Nitekim 27 mayısta Osman Köksal'ı

koydular. Onu ayırabilmek için hali hazırdaki köşk kumandanı aleyhine bir takım

dedikodular çıkardılar. Şudur budur falan, onu aradan çıkardılar.

KÜBRA ÖZDEMİR: 27 Mayıs bir sürpriz değil hani, önceden temelleri atılan bir şey?

NİLÜFER GÜRSOY: Gayet tabi. Dantel gibi işlenmiş önceden. Yer altı örgütleri

kurulmuş. Dedikodu yayan mekanizmalar. Akis dergisi, başka dergiler, yalan yanlış

haberler. Elma bahçeleri satılıyor Amerikalılara, genç kızlar satılıyor bilmem ne. Adice

dedikodular çıkarıyorlar ortaya. Tamamıyla dezenformasyon, yıpratma.

KÜBRA ÖZDEMİR: Tamamen işlenmiş bir örgü.

NİLÜFER GÜRSOY: Evet. Mesela sonrası 80 içinde ne diyorlar "our boys did it". 80 i

böyle tarif ediyor Amerikalılar. Evren'in darbesinin Amerika’nın tesiri ile olduğunu böyle

açıklıyorlar. Tabi konumuz 50 seçimleri ama 27 Mayıs’ta şu var. Ne oluyor, DP indiriliyor.

Buna ihtilal demek çok zor. Darbe. Hükümet darbesi. Halktan gelen bir şey değil. Halk

tutup da ayaklanıp "hayır biz istemiyoruz" demiyorlar. Üstten bir komitenin hazırladığı bir

komplo. E ne oluyor bu komploya CHP dahil. Yer altı bağlantıları var. CHP destek

çıkmasa hiç bir zaman 27 Mayıs olamaz. Ama tabi bunun dış bağlantıları da var.

Görünüşte DP geri çekiliyor. İşte meclis kapanıyor falan. Darbe Atatürk'ün meclise de

olmuş oluyor. Ama siz milli iradeye dayalı olan Atatürk'ün meclisini kaldırıyorsunuz, diğer

taraftan da DP’liler Atatürk'ün ilkelerini zedeliyordu diyorsunuz. Böyle yanlış söylemler.

Meclisi kaldırıyorlar, yerine de kendi getirdikleri anayasayı koyuyorlar. Nasıl bir anayasa.

24 den itibaren gelen anayasa ve DP zamanından gelen siyasi partiler kanunu. "Gizli

oylama, açık sayım". Ve ocak bucak teşkilatı kaldırılıyor. En küçük birim ilçe teşkilatı

kalıyor. Eskiden toplanırdı mahalleli biz iste falanı delege seçiyoruz. O bucak teşkilatına

gider. Bucak teşkilatları ilçeye gönderir. Anlatabiliyor muyum? Görerek bilerek kendi

adamlarını seçebiliyorlardı. Ama kaldırdılar.

Ondan sonra parti başkanının iradesinden çıkıyor adaylar. İstediğini seçiyor istediğini

seçmiyor. Bir bitkiyi nasıl kökünden söktüğünüz tamamen kuruyorsa o şekle dönüyor.

Bir şey daha var onu da nakledeyim. Benim için önemli. Millet vekiliyim, gidiyorum

geliyorum. Bazen Amerika'ya da gittiğim oldu gönüllü teşkilatların kongrelerinde

bulundum, oradakilerle de temas ettim falan. Oradaki teşkilatlardaki hanımlar "niye sizde

komünist partisi yok?". "Demokratçı olması için sizde de komünist partisi olması

gerekmez mi" gibi sorular. Neyse cevaplar veriliyor falan. Ama düşündürüyor insanı.

Gerekir mi gerekmez mi? Var mı yok mu? Nerde var nerde yok? falan.

Bundan 7 sene falan evvel burada parlamenterler derneği var. Milletvekillerinin kulübü

merkezi. Zaman zaman toplanılıyor. Dediler ki bir Amerikalı gelecek bir konferans

verecek. Gittim. Amerika’daki seçim sistemini anlatıyor. İşte Cumhuriyet Partisi,

Demokrat partisi şöyledir böyledir falan. Daha ziyade kendi iç düzenlerini anlatıyor. Böyle

154 | P a g e

dinlerken dinlerken sizde niye komünist partisi yok sorusu da çağrışım yaptı falan. Sual

kısmına gelindiği zaman dedim ki merak ediyorum. Demokrat Parti ile Cumhuriyet Partisi

arasındaki fark nedir Amerika’da. Cevap şu. Dedi ki aslında çok da önemli bir fark yok.

Yalnız aralarındaki fark meselelere bakış açılarıdır dedi. Ve bu çok aydınlatıcı.

KÜBRA ÖZDEMİR: Türkiye'nin 1950 de ki hali oranın şu anki hali gibi.

NİLÜFER GÜRSOY: Evet. Peki dedim sizde mecliste aşırı parti yok. Parlamentonun

içinde bir komünist partisi göremiyoruz dedim. Bu kanunlardan dolayı mı, neden yok gibi

bir şey sordum. Adam durdu dedi. Bunu size anlatabilmem için seçim kanunlarının izahını

yapmam lazım gerekir dedi. Bunlar çok girifttir dedi. Parlamentoya girmek için çok

filtreler var. Aslında komünist partileri vardır. Orada burada münferit olarak kalırlar,

yükselemezler dedi. Görüyor musunuz, engelleme mekanizmalarını kurmuşlar.

Sivrilmelerine müsaade etmiyorlar. Ve dedi parlamentoya gelinceye kadar seçimlerden

geçmeleri lazım.

KÜBRA ÖZDEMİR: Evet Amerika'da çok katmanlı bir seçim sistemi var.

NİLÜFER GÜRSOY: Evet. Ve neticede ne derler "çuvaldızı kendine iğneyi başkasına

batır". Anlattığı teşkilat bende şöyle bir çağrışım yaptı. Bizdeki eski çift dereceli seçim.

Bizdeki dediğim Atatürk zamanındaki.

KABRA ÖZDEMİR: Halbuki bizde de böyle bir öykünme, Amerika'da özgürlük falan gibi

söylemler. Türkiye'de tabi böyle bir sınırdan bahsedilmiyor. Türkiye’deki özgürlük çok

geniş bir tanımı yapılmış bir kavram.

NİLÜFER GÜRSOY: Evet. Tutup da bir Amerika’yı kendimize örnek almak bizim için

ters. Şimdikilerin yaptığı şey de bu. "Orada var bizde niye olmasın. Biz de yaparız. Bizde

de olur." Bizde de olur ama ne olur.. "Başkanlık sistemi bizde olsun", niçin olsun.. Hangi

şartlarla..

KÜBRA ÖZDEMİR: Aslında CHP’nin ilk zamanları gibi iktidarı elde tutma çabası yine

bugün gördüğümüz şey.

NİLÜFER GÜRSOY: Evet.

KÜBRA ÖZDEMİR: Bugün büyük ölçüde ilçe başkanlığına kadar yukarıdan böyle

partinin Ankara temsilciliğinden gelen önerilerle zannediyorum.

NİLÜFER GÜRSOY: Evet. Yani başkanın kendisi çok büyük bir şey kazanmış oluyor.

KÜBRA ÖZDEMİR: Evet zaten Türkiye’dede şimdi kişi siyaseti, kişi odaklı. Oylar kişiye

veriliyor gibi.

NİLÜFER GÜRSOY: DP kuruldu. 1. kongre 2. kongre... Teşkilata ayrılan kontenjan var.

O da lazım. Mesela mahalli bir namzet. O bölgeyi tanır seçilir ama devlet idaresinde öyle

kişiler gerekir ki halkla teması olmayabilir ama parlamentoda fikir verebilir. Mesela

155 | P a g e

atıyorum büyük bir hukukçu olur. Kanunların çizgisinde bir fikir sahibi olur yol gösterir.

Lüzumludur mesela o kişinin partide bulunması. Ama tutup da o adam kendini bir yere

kabul ettiremeyebilir, seçilme gücü zayıf olabilir. Parti ister ki böyle bir namzedi de olsun.

İşte bu ayrılan kontenjanda bu. Yani partiye verilen yetki "sizde şu kadar kişiyi meclise

getirebilirsiniz". Şimdi tabi öyle bir kontenjan yok, başkanın elinde.

Bu DP’nin kongresinde görüşülüyor. Rakam olarak hatırlamıyorum ama partide istiyor ki

biraz daha artsın da partiye daha böyle belli başlı oturaklı kişilerden alalım. Kongrede

kıyametler kopuyor teşkilatlardan. Biz bu yetkimizi veremeyiz idarelere böyle diye. Ve

güçlükle bir iki artırabiliyorlar. DP’nin ilk kuruluşuyla bugünleri mukayese ettiğimizde bu

gibi zaaflar var.

Yani DP den bahsederken bu detay gibi gözüküyor ama bunlar çok önemli şeyler. Yani

hakikaten demokratik bir zihniyet mi yoksa şahıslara bağlı otoriter bir sistem mi?

KÜBRA ÖZDEMİR: Galiba DP’nin yapmak istediği o şahıslara bağlılık olan sistemden

kurtulmak.

NİLÜFER GÜRSOY: Evet evet. CHP’nin tenkiti , "işte siz çarıklıları tepeye çıkardınız.

Onların sözü geçiyor".

KÜBRA ÖZDEMİR: Ben dedemden hatırlarım, bu "çarıklılar" hitabı bile ne kadar

kırılganlık yaratmış.

NİLÜFER GÜRSOY: Gayet tabi. Ama bir itimat geldi vatandaşa. Osmanlı zamanındaki

taban iken, vatandaş olduğunu DP zamanında hakikaten hissetti. Hani diyelim ki Atatürk

devri oturduğu zaman o zamanda var bu şeyler ama birden olur muydu olmaz mıydı?

Atatürk'ten sonra bir kırılma oluyor. İlerlemesi gereken hat geriliyor ve otoriter pisliğe

bürünüyor. DP gelip de ilerletmek istediği zaman o vagonu engele uğruyor.

KÜBRA ÖZDEMİR: Dış politika da çok canlı DP zamanında.

NİLÜFER GÜRSOY: CHP zamanında gerçi savaş var şu var bu var ama çok kapalı. DP

zamanında ne oluyor. Atatürk'ün "yurtta sulh cihanda sulh" prensine göre davranılıyor.

İttifaklar kuruluyor, komşularla iyi geçinmeler falan. Etrafımızı da güvenceye alıyoruz.

Ruslar mesela vilayetlerimizi istemeye kalkmış. Bir taraftan onları şey yapmamak, öbür

taraftan Amerika’ya da çok taviz vermemek. 27 Mayısın amacı da o. Amerika’nın

istediğini vermedi DP. Onun da mücadelesi var. Her dediğini de yapmadı Amerika'nın.

Yapmadığı için de acaba öbür tarafa da yani 27 Mayıstan az evvel Menderes'in Rusya'ya

da gidecek olması. 27 Mayısın altında dış kaynakları da aramak lazım.

KÜBRA ÖZDEMİR: Bunlar maalesef belgelenemeyen durumlar olduğu için sadece

üzerinde tahmin yürütebiliyoruz.

156 | P a g e

NİLÜFER GÜRSOY: Evet. Çok toz fırtınası oldu. Yerine oturamadan bir takım hadiseler

falan. Yani tam teşhis konulamadı DP'ye. Yakın tarihimizin temelleri gerçekçi olarak

yerine oturtulamadı. Bunu da yapacak olanlar sizlersiniz.

KÜBRA ÖZDEMİR: Tabi sizlerin de yardımıyla biz de elimizden geldiğince uğraşıyoruz.

Evet böyle çalışmalar tabi bizlere sizlerle sohbet etmek için bizlere bir vesile oluyor.

Mesela şu bilinmiyor hani böyle kapıyı çaldığımızda girip güler yüzlü samimi sohbetlerde

bulunabilmeniz bizler için de önemli. Bunlar da bilinmiyor. Git gide kuşakların arası

açılıyor. Doğru bilgiyi alabileceğimiz sizlerle bizim aramız açılıyor. Bizde dediğiniz gibi

bilgi kirliliğinin içerisinde kalıyoruz.

NİLÜFER GÜRSOY: Her zaman ben şahsım adına hazırım.

REFERENCES

Cihan, A. R. (1992). İsmet İnönü’nün TBMM’deki Konuşmaları, Ankara: TBMM Kültür,

Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları

İcra, B. (1992). Demokrat Parti Tüzük ve Programı: Demirkırat Alfabesi, Ankara:

Demokrat Parti

Tuncer, E. (2010). 1950 Seçimleri. İstanbul: TESAV

Milliyet Newspaper

TÜİK, “Milletvekili Genel Seçimleri 1923-2011” Ankara: Haziran 2012

157 | P a g e

İcra, B., 1992. Demokrat parti tüzük ve programı : Demirkırat alfabesi. Ankara:

Demokrat Parti.

İnönü, İ. & Demirel, A., 2001. Defterler, 1919-1973. İstanbul : YKY

Bayar, C. & Bozdağ, İ., 1986. Başvekilim Adnan Menderes. İstanbul. Tercüman Tesisleri

Doğan, M., 1957. Adnan Menderes’in Konuşmaları. İstanbul: Ekicigil yayınları

Şahingiray, Ö., 1999. Celal Bayar’ın Seçim Kampanyalarındaki Söylev ve Demeçleri.

Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları

Taşkın, T., 2002. Adnan Menderes’in Günlüğü. İstanbul Şule Yayınları

TBMM Tutanak Dergisi 1 kasım 1945

TBMM Tutanak dergisi 2 şubat 1949

SECONDARY SOURCES

Ağaoğlu, S., 1992. Siyasi Günlük: Demokrat Partinin Kuruluşu. İstanbul : İletişim

Yayınları

Ağaoğlu, S., 1971. Demokrat Partinin Doğuşu ve Yükseliş Sebepleri Bir Soru. İstanbul :

Baha Matbaası

Ahmad, F., 1993. The Making of Modern Turkey. London ; New York : Routledge

Ahmad, F., 1977. The Turkish experiment in democracy, 1950-1975. London : C. Hurst for

the Royal Institute of International Affairs

Ahmad, F., 1976. Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi (1946-1971).

Ankara : Bilgi Yayınevi

Aktaş, M., 2006. 1950-1960 Demokrat Parti Döneminde Türk-Sovyet İlişkilerinde

Amerikan Faktörü. İstanbul. Şema Yayınevi

Aykol, H., 2009. Türkiye’de Siyasi Parti Kapatmanın Tarihi. Ankara : İmge Kitabevi

Arcayürek, C., 1985. Yeni iktidar, yeni dönem 1951-1954. Ankara. Bilgi Yayınevi

Arzık, N., 1966. Bitmeyen Kavga, İsmet İnönü. Ankara : Kurtuluş Matbaası

Bulut, S., 2008. Sovyet tehdidine karşı güvenlik arayışları: I. ve II. Menderes

Hükümetlerinin (1950-1954) NATO üyeliği ve Balkan politikası. Atatürk Yolu Dergisi,

Volume 11, Issue 41, pp. 35 – 61

158 | P a g e

Bulut, S., 2008. Üçüncü dönem Demokrat parti iktidarı ( 1957-1960 ): Siyasi baskılar ve

tahkikat komisyonu. Gazi Akademik Bakış, ISSN 1307-9778, 2009, Volume 2, Issue 4, pp.

125 – 145

Cem, İ., 1970. Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi. İstanbul : Cem Yayınevi

Çaylak, A., 2007. 1946-50 Arası Dönemde Müfrit Muhafazakar Demokratlar ve Türk

Demokrasisinin Almış Olduğu Biçim, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi

Dergisi, ISSN 0378-2921, 2007, Volume 62, Issue 1, pp. 17 – 42

Dangadze, N., 2006. The Republican People’s Party of Turkey in 1923-1950, Tbilisi : Iv.

Javakhishvili Tbilisi State University

Eroğul, C., 1998. Demokrat Parti tarihi ve ideolojisi. Ankara : İmge Kitabevi

Demirel, T., 2011. Türkiye'nin uzun on yılı : Demokrat Parti İktidarı ve 27 Mayıs Darbesi.

İstanbul : İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları

Güngör, S., 2010. 14 Mayıs 1950 Seçimleri ve CHP’de Bunalım. SDÜ Fen Edebiyat

Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi Mayıs 2010, Sayı:21, p. 193-208

Goloğlu, M., 1982. Demokrasiye geçiş, 1946-1950. Kaynak yayłnlarł. Volume 1.1., p. 318

Gözübüyük, N. E. & Toprak, Z., 1999. The Democrat party and the state radio (1946-

1960). http://seyhan.library.boun.edu.tr/record=b1194800~S5

İşler Keloğlu, E., 2007. Demokrat Parti'nin Halkla İlişkileri Üzerine Bir İnceleme. İletişim

Kuram ve Araştırma Dergisi, Issue 24, pp. 111 – 128

Karpat, H. K., 2007. Türkiye'de Siyasal Sistemin Evrimi 1876- 1980. Ankara. İmge

Yayınevi

Karpat H. K., 1959. Turkey’s Politics: The Transition to a Multiparty System. Princeton,

N.J. : Princeton University Press

Koçak, C., 2010. Türkiye'de iki partili siyâsî sistemin kuruluş yılları (1945-1950). İstanbul

: İletişim

Mütercimler, E. & Öke, K., 2004. Düşler ve gerçekler: Demokrat Parti dönemi Türk dış

politikası. Alfa yayłnlarł, Volume 12., ix, 445

Nutku, E., 1979. Demokrat Parti neden çöktü ve politika'da yitirdiğim yłllar 1946-1958.

İstanbul : Fakülteler Matbaası

Özçelik, K. P., 2010. Demokrat Partinin Demokrasi Söylemi, Ankara Üniversitesi SBF

Dergisi, z 65-3

159 | P a g e

Turan, İ. (2002, Aralık). İsmet İnönü ve Tek Dereceli İlk (1946-1950- 1954-1957) Üzerine

Seçemeler. Erişim Tarihi: 25 Mayıs 2013, http://www.ismetinonu.org.tr/tek-dereceli-ilk-

secimler.htm

Tokgöz, M., 2008. “1950 Seçimlerinin Türkiye’nin Demokratikleşme Sürecindeki Yeri”

Yüksek Lisans Tezi, Ankara: 2008. Pp. 102-120.

Yumurtacı, E. N., “Seçim Sonuçları Değerlendirmesi 1950 Yılı Raporu” Yerel

Yönetimler Portalı. Online Link:

http://eski.yerelnet.org.tr/secimler/secim_analizleri1950.php

Timur, T., 2003. Türkiye'de çok partili hayata geçis. Ankara : İmge Kitabevi

Toker, M., 1990. Demokrasimizin İsmet Paşalı Yılları, 1944-1973. Ankara : Bilgi yayınevi

Topuz, H. & Ünsal H., 1984. Cumhuriyetimizin Beş Dönemeci. İzmir : Sergi Yayınevi

Tuncer, E., 2010. 1950 seçimleri. Ankara : TESAV, Toplumsal Ekonomik Siyasal

arastirmalar Vakfı

Uran, H., 2008. Meşrutiyet, Tek Parti, çok parti hatıralarım, 1908-1950. İkitelli, İstanbul :

Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları

Yılmaz, H., 1997. Democratization From Above in Response to the International Context.

New Perspectives on Turkey (Fall 1997,. No: 17, pp.1-38)

Yılmaz, H., 1996. The Democrat Party Period in Turkey: Populists, Progressives and

Officers and The Coup d’Etat of 1960 and the Eastablishment of Military Democracy”

Kayış, Y., 2009. Demokrat Parti Döneminde Siyasi Karikatür 1950-1960. İstanbul : Libra

Kitapçılık ve Yayıncılık.