МОНГОЛЫН ЗАЛУУЧУУДЫН МОНГОЛЫН ЗАЛУУЧУУДЫН АРДЧИЛЛЫН ТАЛААРХ ОЙЛГОЛТ, АРДЧИЛЛЫН ТАЛААРХ ОЙЛГОЛТ, ТӨСӨӨЛӨЛД ГАРСАН ӨӨРЧЛӨЛТТӨСӨӨЛӨЛД ГАРСАН ӨӨРЧЛӨЛТ

О.ХАТАНБОЛД Докторант,

ШУА-ийн ФСЭХ-ийн Улс төр судлалын салбарын Эрдэм шинжилгээний дэд ажилтан

2014.12.05

АГУУЛГА

I. АРДЧИЛЛЫН ТАЛААРХ ЗАЛУУЧУУДЫН АРДЧИЛЛЫН ТАЛААРХ ЗАЛУУЧУУДЫН ОЙЛГОЛТ, ТӨСӨӨЛӨЛ, ГАРЧ БУЙ ӨӨРЧЛӨЛТОЙЛГОЛТ, ТӨСӨӨЛӨЛ, ГАРЧ БУЙ ӨӨРЧЛӨЛТ

II. АРДЧИЛЛЫН ТАЛААРХ ТОДОРХОЙЛОЛТЫН АРДЧИЛЛЫН ТАЛААРХ ТОДОРХОЙЛОЛТЫН ҮНДСЭН ЭЛЕМЕНТҮҮДҮНДСЭН ЭЛЕМЕНТҮҮД

III. III. ТӨРИЙН ЧАДАВХИ БА АРДЧИЛАЛТӨРИЙН ЧАДАВХИ БА АРДЧИЛАЛ

IV. ДҮГНЭЛТ ДҮГНЭЛТ

I. АРДЧИЛЛЫН ТАЛААРХ ЗАЛУУЧУУДЫН ОЙЛГОЛТ, ТҮҮНД ГАРЧУЙ БУЙ ӨӨРЧЛӨЛТ

Өнөөгийн залуучуудад ардчиллын талаарх ерөнхий, өнгөц ардчиллын талаарх ерөнхий, өнгөц ойлголт, төсөөлөлойлголт, төсөөлөл давамгайлж байгаа бөгөөд ардчиллыг шударга ёс, туйлын эрх чөлөө гэж төсөөлөх нь түгээмэл байна.

Залуучуудын улс төрийн боловсрол, соёлын төвшин доогуур, ардчиллын үнэт зүйлс идеал буюу чин эрмэлзлийн хэмжээнд хэт ерөнхийхэт ерөнхий байна.

Иргэдийн оролцоо, шууд ардчиллын үзэл санаа эрчимтэй сэргэж байгаа ч эрх зүйн суурь орчинд дорвитой өөрчлөлт орчинд дорвитой өөрчлөлт орсонгүй. Харин иргэдийн оролцооны тухайд үзэл, хандлага шинээр буй болж байна эерэг ач холбогдолтой.

Судалгаанд хамрагдсан залуучуудын хувьд төр засгийн удирдлагад итгэх итгэл, тэдний улс төрийн амьдралд нөлөөлөх, оролцох идэвх мэдэгдэхүйц буурах хандлагабуурах хандлага илэрч байна.

Ардчиллын талаарх эерэг ойлголт Ардчиллын талаарх сөрөг ойлголт

Ардчиллын талаарх дөрвөн янзын ойлголт судалгаанд оролцогчдоос гарсан нь нийгмийн шударга ёс, хэм хэмжээ ба ёс журам, сайн засаглал буюу сайн төр засаг, мөн эрх, эрх чөлөө

Ардчиллын талаарх монголын залуучуудын Ардчиллын талаарх монголын залуучуудын ойлголт ойлголт (2014)(2014)

Ардчилсан засаглалын төлөв байдалд гарсан Ардчилсан засаглалын төлөв байдалд гарсан өөрчлөлт-2006-2013өөрчлөлт-2006-2013

Ардчиллыг ил шууд утгаар дэмжих дэмжэг ардчиллын институциуд үүсэн бий болоход зайлшгүй шаардлагатай боловч энэ нь өөрөө хангалттай нөхцөл биш. Ардчиллыг илтээр дэмжих нь дэлхийн улс рхнуудад түгээмэл ажиглагдаж байгаа ч зөвхөн арчилал гэсэн ерөнхий санаа зорилгод таатай хандах нь бас хангалттай биш. Ардчилсан засаглалын төлөв байдалд Ардчилсан засаглалын төлөв байдалд гарсан өөрчлөлт-2006гарсан өөрчлөлт-2006/2013/2013 2177 залуус 2177 залуус ((18-3418-34))

Азийн барометрийн судалгаа Азийн барометрийн судалгаа 20122012

II. АРДЧИЛЛЫН ТАЛААРХ ТОДОРХОЙЛОЛТЫН ҮНДСЭН ЭЛЕМЕНТҮҮД

Үндсэн хуулийн хандлагаҮндсэн хуулийн хандлага а.үндсэн хуульт хаант засаглал б.ерөнхийлөгчийн засаглалын тогтолцоо в.парламентын засаглалын тогтолцоо Субстантив хандлага: ардчилал хувь хүний амьдрал, улс Субстантив хандлага: ардчилал хувь хүний амьдрал, улс төрийг дараах байдлаар тодорхойлно.төрийг дараах байдлаар тодорхойлно.а.хүний сайхан амьдралын баталгаа в.аюулгүй байдал б.хувь хүний эрх, эрх чөлөө г.шударга ёс д.нийгмийн тэгш байдалПроцедурын тодорхойлолт Процедурын тодорхойлолт а.өрсөлдөх чадвартай у/н тогтолцоо в.чөлөөт сонгууль б.бүх нийтийн сонгуулийн эрх г. ХМХ ба олон нийтийн хүртээмжтэй байдал Үйл явцад чиглэсэн хандлага Үйл явцад чиглэсэн хандлага а.сонгогдсон албан тушаалтнууд г.олон талын мэдээллийн эх сурвалж б.чөлөөт, шударга сонгууль д.хараат бус үйл ажиллагаа в.үг хэлэх эрх чөлөө е.иргэдийн оролцоо (Роберт Даль)

II. АРДЧИЛЛЫН ТАЛААРХ ТОДОРХОЙЛОЛТЫН ҮНДСЭН ЭЛЕМЕНТҮҮДҮйл явцад чиглэсэн ардчиллын элементүүдҮйл явцад чиглэсэн ардчиллын элементүүд Үндсэн хоёр үзэл санаагаар илэрч болно: Үндсэн хоёр үзэл санаагаар илэрч болно:

1.Ардчилал бол төр, иргэдийн хоорондын харилцаанд тулгуурлана. Өөрөөр хэлбэл, ардчилах үйл явц ба ардчилсан бус үйл явц нь эдгээр харилцааны өөрчлөлтөөс бүрдэнэ.

Үйл явцад чиглэсэн ардчиллын элементүүдҮйл явцад чиглэсэн ардчиллын элементүүд2.Аливаа дэглэм өөрөө ардчилсан байхын үндсэн чанар нь төр, иргэдийн хоорондын улс төрийн харилцаа, эрх тэгш байдал, харилцан үүрэг хүлээсэн зөвлөлдөх үйл явц болоод түүнийгээ хамгаалж чаддаг байх явдал юм.

III. ТӨРИЙН ЧАДАВХИ БА АРДЧИЛАЛЕрөнхий таамаглал: Ерөнхий таамаглал:

Төр өөрөөр ардчилсан шийдвэр гаргахад хяналт тавьж, түүнийхээ үр дүнг практикт хэрэгжүүлэх чадавхигүйчадавхигүй бол ардчилал ажиллахардчилал ажиллах боломжүй.

Ардчилсан дэглэм нь Ардчилсан дэглэм нь - Ардчиллын хамгийн дээд болон доод төвшингөөр - Төрийн чадавхийн хамгийн дээд ба доод төвшингөөр тодорхойлогдоно.

Дэглэмийн хэлбэр: Ардчилсан бус дэглэмийн төрийн чадавхийн Дэглэмийн хэлбэр: Ардчилсан бус дэглэмийн төрийн чадавхийн хамгийн дээд ба доод төвшинхамгийн дээд ба доод төвшин

Төрийн чадавхи өндөртэй ардчилсан бус дэглэм Төрийн чадавхи өндөртэй ардчилсан бус дэглэм Төрийн чадавхи сул ардчилсан бус дэглэм Төрийн чадавхи сул ардчилсан бус дэглэм

- олон нийтийн дуу хоолой бага - олон нийтийн улс төрийн үйл явцад төрийн аюулгүй байдлын үүднээс хүчний байгууллагуудыг өргөн оролцуулдаг

- доороос бий болсон олон нийтийн эсэргүүцэл эсвэл дээд төвшний хүрээн дэх тэмцлээр дамжуулан дэглэмийг өөрчлөх

- угсаатны эвсэл болон шашныг ашиглах

-Иргэний дайн болон хэрцсгий балмад явдлыг өдөөх

- улс төрийн хэт их тогтлолт, улс төржилт

III. ТӨРИЙН ЧАДАВХИ БА АРДЧИЛАЛДэглэмийн хэлбэр: АрдчилсанДэглэмийн хэлбэр: Ардчилсан дэглэмийн төрийн чадавхийн хамгийн дэглэмийн төрийн чадавхийн хамгийн дээд ба доод төвшиндээд ба доод төвшин

Төрийн чадавхи өндөртэй Төрийн чадавхи өндөртэй ардчилсан дэглэм ардчилсан дэглэм

Төрийн чадавхи сул Төрийн чадавхи сул ардчилсан дэглэм ардчилсан дэглэм

- нийгмийн хөдөлгөөнүүд - сонирхолын бүлгийн идэвхтэй үйл ажиллагаа ба улс төрийн намуудын үйл ажиллагаа- олон нийтийн улс төрийн үйл явцыг төрийн зүгээс өргөн хүрээнд хянах - улс төрийн хүчирхийллийн төвшин бага

-ардчилсан улс орнуудад байдаг бүх зүйлийг багтаасан дээд төвшин - үр дүн муутай төрийн мониторинг - олон нийтийн улс төрийн үйл явцад хууль дүрмээс гадуур тогтлогчдын оролцоо хэт их

Төрийн чадавхи өндөртэй Төрийн чадавхи өндөртэй ардчилсан бус дэглэм ардчилсан бус дэглэм

Төрийн чадавхи өндөр Төрийн чадавхи өндөр ардчилсан дэглэм ардчилсан дэглэм

Казакстан, Иран, БНХАУ Гонконг гм

-Норвеги, Япон гм

Төрийн чадавхи сул ардчилсан бус Төрийн чадавхи сул ардчилсан бус дэглэм дэглэм

Төрийн чадавхи сул ардчилсан Төрийн чадавхи сул ардчилсан дэглэм дэглэм

Сомали, Лонго гм Ямайка, Белги, Монгол гм

Иргэдийн дунд ардчиллын талаарх мэдлэг хомс, төр засгаас иргэдийн улс төрийн болон иргэний боловсролыг дээшлүүлэх тал дээр хэрэгжүүлж буй үйл ажиллагаа дутмаг байгаагийн дээр нь ардчиллыг зөвхөн ‘эрх, эрх чөлөө’ мэтээр ойлгох хандлага хэвээр байна.Таны бодлоор Монгол Улс хэр ардчилалтай байна гэж боддог вэ? (2014 оны залуусын үнэлгээ, 2003-2006 оны дүнгийн хувьд хийсэн харьцуулалт)

Залуучуудын амьдралд ардчиллын үзүүлж буй нөлөөтэй харьцуулсан байдал (2005-2013 оны дүнд хийсэн харьцуулалт, хувиар

Дээд боловсролтой, ардчиллын талаарх ойлголт, шударга ёс, үнэт зүйлсийг эрхэмлэдэг залуусын хувьд өнөөгийн засгийн хэлбэр, түүний чадамж, үнэт зүйлсийг ардчилсан бус хандлага давамгайлсан гэж үзэж байна. Харин бага боловсролтой болон боловсролгүй залуусын дунд (63.7 хувь) өнөөгийн засгийн хэлбэрийг ‘бүрэн ардчилсан’ гэж үзжээ. Засгийн өнөөгийн хэлбэрийг залуусын Засгийн өнөөгийн хэлбэрийг залуусын хүйсийн байдлаар харьцуулсан үзүүлэлтхүйсийн байдлаар харьцуулсан үзүүлэлт

Харьцуулсан дүнгээс Харьцуулсан дүнгээс хийх хийх дүгнэлтдүгнэлт Залуучуудын амьжиргааны түвшин, хүйсийн байдлаар засгийн хэлбэрийг харьцуулбал бүрэн ардчилсан гэж үзсэн залуусын дунд эрэгтэйчүүд эмэгтэйчүүдээс 7.8 хувиар өндөр, харин ‘ардчилсан биш’ гэж үзэгсдийн хувьд эмэгтэйчүүд эрэгтэйчүүдээс 4.2 хувиар илүү байна. Эндээс үзвэл, хэдийгээр эрэгтэйчүүд өнөөгийн засгийн хэлбэрийг бүрэн ардчилсан гэж үзэх болсон шалтгаан нь эрчүүдийн хувьд нийгэмд эзлэх байр суурь, албан тушаал, эрхэлж буй бизнесийн хүрээгээр илүү боломжтой гэж үздэгтэй холбоотой байж болох юм. Эмэгтэйчүүдийн хувьд бүрэн ардчилсан гэж үзсэн төсөөлөл бага, харин ардчилсан биш гэж үзсэн төсөөлөл нь илүү өндөр (+6.0) байгаа нь өнөөгийн нийгэмд гарч буй жендэрийн зохистой байдал, тэгш байдлын харьцаа дутагдаж тэднийг шийдвэр гаргах, бодлого боловсруулах төвшинд төдийлэн дэмжих

IV. ДҮГНЭЛТ ДҮГНЭЛТ 1. Ардчилал дан ганц тодорхойлолтоор бүрдэж бий

болдоггүй. Цаг хугацаа явах тусам хувьсан өөрчлөгдөж байдаг.

2. Ардчилсан болон ардчилсан бус байдал нь өөрөө үйл явцад чиглэсэн хандлагаар илэрхийлэгдэх учиртай гэдгийг ойлгох ёстой.

3. Ардчилсан болон ардчилсан бус байдал нь төрийн чадавхи өөрчлөгдөх бүрийд харилцан бие биедээ нөлөөлдөг.

4. Дэглэмийн хувьд төрийн чадавх хамгийн өндөр, ардчиллын хөгжлийн төвшин нь өөрөө өндөр байгаа тохиолдолд ардчилал бэхжиж, баталгаажина.

Эх сурвалж • Монголын залуучууд: Ардчилал, улс төрийн оролцооны талаарх

ойлголт төсөөлөл. Судалгаа. ШУА.ФСЭХ. НҮБХХ. УБ., 2013/2014• Democratic citizenship and Youth in East Asia. Report. Asian

Barometer Conference on Democracy and Citizens Politics in East Asia, September 20-21, 2012, Taipei, Taiwan

• Азийн барометрийн судалгааны мэдээллийн сан - 2003, 2006, 2010. УТБА, Тайваны их сургууль.

• Азийн барометр: Ардчилсан хөгжлийн харьцуулсан судалгаа. УТБА. УБ., 2006, 2008

• Монголын ардчиллын үнэлгээ ардчиллын төлөвшилд гарсан өөрчлөлт-2011/2012. ЕТГ, ТБШХ, ФСЭХ. УБ., 2013

• Монголын нийгмийн өөрчлөлт. ШУА.ФСЭХ. УБ., 2013• Монголын залуучуудын нийгмийн дүр төрх (ХХ-XXI зууны зааг дээр).

ШУА.ФСЭХ. УБ., 2012• Монголын ардчиллын төлөвшил. ШУА.ФСЭХ. УБ., 2011• Ардчилсан засаглалын төлөв байдалд гарсан өөрчлөлт – 2006, 2008,

2010. ШУА. ФСЭХ. УБ., 2010• Tilly, Charle. Democracy. Cambridge: Cambridge University Press,

2007

INSTITUTE OF PHILOSOPHY, SOCIOLOGY AND LAWMONGOLIAN ACADEMY OF SCIENCES

BARUUN SELBE STR-15, ULAANBAATAR-15141, CHINGELTEI DISTRICT, MONGOLIA

WWW.IPSL.MAS.AC.MN

Анхаарал тавьсанд баярлалаа