OGİ GÖLÜOGİ GÖLÜ Orhun Vadisi ve çevresi, el değmemiş doğanın tüm unsurlarını taşımaktadır. Orhun Kitabelerinin bulunduğu alanınOrhun Vadisi ve çevresi, el değmemiş doğanın tüm unsurlarını taşımaktadır. Orhun Kitabelerinin bulunduğu alanın

yakınlarındakiyakınlarındaki OgiOgi Gölü, yumuşak tepelerle dalgalanan bozkıra güzellik katmaktadır.Gölü, yumuşak tepelerle dalgalanan bozkıra güzellik katmaktadır.

MOĞOLİSTANMOĞOLİSTAN

DR. MERVE BİLGİDR. MERVE BİLGİ

DR. MERVE BİLGİ

Orhun KitabeleriOrhun KitabeleriKülKül TeginTegin AnıtıAnıtı

Kitabeler, 1300 yıl önce yaşanmışmuhteşem bir serüvenin tanığıdır. Bilgebir kağanın halkına ve gelecekkuşaklara çağrısıdır.

Kitabelerin bulunması ve okunması,bozkır imparatorlukları hakkında ogüne dek bilinenleri alt üst etmiştir.Göçebelerin yazı kullanmadıkları vedolayısıyla kültürün dışında kaldıklarıinancı sarsılmıştır.Orhun Kitabeleri, Türk adının ilk kezkullanıldığı Türkçe metinlerdir veGöktürklerin icat ettiği bir alfabeyleyazılmıştır.

Bilge Kağan’ın kardeşi Kül Teginanısına Orhun Vadisi’nde diktirdiğikitabe, Kül Tegin’in savaşları vebaşarılarının yanı sıra, Türklerin devletörgütlenmesi, askeri ve sosyalyapılanmaları ve kültür hayatlarıhakkında ayrıntılı bilgiler içermektedir.

DR. MERVE BİLGİ

KülKül TeginTegin AnıtıAnıtıOrhun KitabeleriOrhun Kitabeleri Fotoğraf: Servet SOMUNCUOĞLUFotoğraf: Servet SOMUNCUOĞLU ATLASATLAS

Kül Tegin Anıtı’nın dört yüzü de yazılıdır (3.75 m.). Anıtın, solda görülen en zengin yazıtın bulunduğu doğu yüzü, oldukça çarpıcıdır. Üst kısmındabulunan tamamen stilize, hatta bir harf gibi çizilmiş dağ keçisi figürü, bazı tarih bilimcilere göre, ebedi hayatı simgelemektedir. “Yukarıda mavigök, aşağıda yağız yer yaratıldığında, ikisinin arasında insanoğlu yaratılmış, insanoğullarının üzerine Atam Bumin Kağan, İstemi Kağan tahtaoturmuşlar…” satırları, doğu yüzde yer almaktadır.

“Şu mavi gökler ki, her şeyi örtmektedir…” İlk satırları bu sözlerle başlayan Kül Tegin anıtının batı yüzü, dönemin Çin hükümdarı tarafından, Türk-Çin dostluğunu vurgulamak ve anlatmak adına Çince yazdırılmıştır. Sağ alt tarafında sonraki yıllarda eklenen Göktürk runik alfabesiyle yazılmışsatırlar bulunmaktadır.

DR. MERVE BİLGİ

KülKül TeginTegin AnıtıAnıtıOrhun KitabeleriOrhun Kitabeleri Fotoğraf: Servet SOMUNCUOĞLUFotoğraf: Servet SOMUNCUOĞLU ATLASATLAS

Kitabelerde anlatım, Kağan’ın halkına hitabı şeklindedir ve hitabet sanatı bakımından yüksek niteliklere sahiptir. Kül Tegin adına 732 yılındadiktirilen bu anıtmezar taşının güney yüzünde (solda), Bilge Kağan milletine şöyle seslenmektedir: “Tanrı lutfettiği ve talihim olduğu için kağanolarak tahta oturdum. Tahta çıktıktan sonra, yoksul halkı bir araya getirdim. Yoksul halkı zengin ettim, az olan halkı çoğalttım. Acaba busözümde bir yalan var mıdır? Türk Beyleri, halkı dinleyin: Türk halkını derleyip, ülke kuracağınızı buraya kazıdım, buna bakarak anlayın…”.

Anıtlar, zamanın ve doğanın yıpratıcı etkilerinden dolayı zarar görmemeleri için, 2007’de Türkiye tarafından yaptırılan (TİKA)müzeye taşınmışlardır.Anıtın kuzey yüzünde (sağda), 2. Göktürk Kağanlığı’nın kuruluş yıllarında yapılan savaşlar anlatılmaktadır.

DR. MERVE BİLGİ

KülKül TeginTeginUlanbatorUlanbator MüzesiMüzesi Fotoğraf: Servet SOMUNCUOĞLUFotoğraf: Servet SOMUNCUOĞLU ATLASATLAS

Kül Tegin (684-731), 2. Göktürk Kağanlığı’nın kuruluşunda çok önemli görevler üstlenen askeri bir dehadır. Orhun Anıtları Alanı’nda kazılardabulunan büstü Ulanbator Müzesi’nde sergilenmektedir. (sağda).Orhun Anıtları Alanı’nda yapılan kazılarda bulunan, Bilge Kağan Hazinesi’nin en göz alıcı objesi ise küçük bir geyik heykelciğidir.

DR. MERVE BİLGİ

FutharkFuthark yazısıyazısıOrhun KitabeleriOrhun Kitabeleri Fotoğraf: Servet SOMUNCUOĞLUFotoğraf: Servet SOMUNCUOĞLU ATLASATLAS

Anıtlar üzerindeki yazıtlarda kullanılan harfler, İskandinavya’nın muhtelif yerlerinde bulunan “Futhark yazısı” olarak isimlendirilen yazı sistemineçok benzemektedir. Bu sebeple, Orhun Vadisi, özellikle Finlandiyalılar tarafından sıklıkla ziyaret edilmektedir.

DR. MERVE BİLGİ

BalbalBalbalOrhun VadisiOrhun Vadisi Fotoğraf: Servet SOMUNCUOĞLUFotoğraf: Servet SOMUNCUOĞLU ATLASATLAS

2001’de Kül Tegin Anıtmezar Külliyesi’nde Türk-Moğol bilim insanları tarafından yapılan kazı çalışmasında balbal biçimli bir mezar taşı ve birçokönemli buluntu elde edilmiştir. Bu mezar taşı, Türkiye tarafından Orhun Kitabelerinin bulunduğu alanda yaptırılan müzede sergilenmektedir.

Balbalda bulunan stilize dağ keçisi ve boy damgası çizimleri, birçok mezar taşında bulunmaktadır. Moğolistan’da balballara, küçük üslup vebiçim değişiklikleri ile sıklıkla rastlamak mümkündür.

DR. MERVE BİLGİ

Bilge Kağan KitabesiBilge Kağan KitabesiOrhun KitabeleriOrhun Kitabeleri Fotoğraf: Servet SOMUNCUOĞLUFotoğraf: Servet SOMUNCUOĞLU ATLASATLAS

Orhun Vadisi’ndeki kitabelerden biri de 2. Göktürk Kağanlığı’nın kurucusu, 683-734 yılları arasında yaşayan Bilge Kağan adına, oğlu TengriKağan tarafından 735 yılında dikilmiştir. Anıtta yer alan satırlar, Bilge Kağan’ın yeğeni Yollug Tegin tarafından yazılmıştır. MOTAP (Moğolistan TürkAnıtları Projesi) kapsamında koruma altına alınan kitabe, Türkiye tarafından yaptırılan müzeye taşınmıştır. Anıtın boyu 3.84 metredir; üzerindekiyazıtlarda Kül Tegin Anıtı ile ortak satırlar bulunmaktadır.

DR. MERVE BİLGİ

BozkırlarBozkırlarMoğolistanMoğolistan

Yüzölçümü 1milyon 564 binkilometrekare olan ülke, Türkiye’ninyaklaşık iki katıdır. Nüfus ise sadece 3milyon dolayındadır. Bu durum,bozkırlarda doğal hayatın devamı içinsonsuz imkanlar sağlamaktadır.

Ülke nüfusunun büyük bir çoğunluğu,batıdaki Altay Dağları’nın eteklerindeyaşamaktadır.

Ülkenin güneyinde ve batısında, BüyükGobi Çölü’nün parçalarını oluşturan veçöl ekosistemi özelliğini taşıyan büyükplatolar bulunmaktadır.

DR. MERVE BİLGİ

Mezar taşlarıMezar taşlarıBayanhongurBayanhongur

Moğolistan’ın hemen her yerindeGöktürk Kağanlığı dönemine ait izlererastlamak mümkündür.

Bayanhongur yakınlarındaki birGöktürk prensine ait mezar taşında,“yoğ” (cenaze) törenine katılanKarluk-Basmil beylerinin damgaları yeralmaktadır.

Mezar taşının üzerinde ve yanlarındabulunan yazıtlarda yer alancümlelerden biri şu anlamagelmektedir:“Prensin yoğ törenine katılarak,kağana bağlılığımızı bildirdik. Tengri’ye(Tanrı) inandığımız için huzurluyuz…Karluk-Basmil Beyleri…”

DR. MERVE BİLGİ

Göçebe geleneğiGöçebe geleneğiMoğolistanMoğolistan Fotoğraf: Servet SOMUNCUOĞLUFotoğraf: Servet SOMUNCUOĞLU ATLASATLAS

Orhun Vadisi’ndeki anıtların çevresinde, halen göçebeliği sürdüren Moğollara ait pek çok yurt bulunmaktadır. Kişi başına düşen hayvan varlığıbakımından dünyanın en önde gelen ülkesi olan Moğolistan ‘da yaşamı, hayvanlar ile su ve otlakların durumu belirlemektedir.

DR. MERVE BİLGİDR. MERVE BİLGİ